KAPITULLI XIII

Influenca e ujit ne sjelljen e masivit shkembor

1. Parathenie
Uji eshte gjithnje prezent dhe i ruajtur ne masen shkembore te kores se tokes. Kur ekziston gradienti
hidraulik uji deperton pergjate poreve, çarjeve, shkarjeve dhe zgavrave duke shkaktuar veprim hidraulik,
mekanik, fizik dhe kimik brenda shkembit. Megjithese uji i brenshme mund te zhvendoset, pompohet ose
drenohet nje pjese do te mbetet perhere per shkak te forcave kapilare.
Uji nentokesor eshte normalisht nen presion , i cili rritet me rritjen e thellesise me vlera shume te
larta. Presioni i ujit eshte faktor themelor ne sjelljen e masivit shkembor. Rastet e ndryshme te tyre
ndyshojne sforcimet e vete masivit shkembor duke ndikuar ne thyerjen dhe deformimin e siperfaqes se
tokes, ose ne efektshmerine e themeleve apo te strukturave te medha, ose ne galerite e menierave dhe ne
galerite nentokesore. Kjo eshte perse ligji i filtrimit te ujit brenda masivit shkembor, apo bashkeveprimi i
presionit te ujit te brendshem dhe sforcimet e deformimet, apo thyerjet e masivit shkembor te ngopur me
uje paraqesin nje interes te madh per problemet ne lidhje me gjeologjine, gjeofiziken, konstruksionet e
medha nentokesore, tynelet, digat e medha, minierat, hidrologjine, furnizimin me uje etj. Me qe problemet
e filtrimit nentokesor te gazeve dhe naftes jane te ngjajshme me nje nga filtrimet e ujit , keto ligje jane te
vlefshme per studimin e problemeve inxhinierike te rezervateve te naftes.
Kontributi per studimin e te tille ligjeve mund te gjendet ne literaturen e te gjithe ketyre shkencave
dhe teknologjise. Studimet e filtrimit te lengjeve ne mjete komunikimi poroze jane tradicionale ne fiziken
matematike dhe ekziston nje literature velliminoze per kete problem. Megjithese shume prej ketyre
studimeve mund te aplikohen ne masivin shkembor pak do te permenden ne kete kapitull.
Ky kapitull do te detajoje rrjedhjen e ujit ne masivin shkembor. Do te trajtoje influencen e poreve, te
çarjeve dhe prishjeve si faktore qe ndikojne ne kohen e rrjedhjes. Do te shikohet ndryshimi i koeficenteve
baze te perhershem dhe te ndryshueshem ne kohe, drejtimi dhe pozicioni. Ekuacionet e pergjithshme te
rrjedhjes do te pershkruhen si nje teori e konsoliduar.
Eshte e nevojshme te diskutohet gjendja e sforcuar kur kemi presionin e ujin te brenshem ne trupin e
pershkueshem. Nje fakt esencial i rendesishem eshte qe masivet shkembore paraqesin pavashdueshmeri,
plane dhe drejtime te dobesuara dhe jane anizotrop dhe heterogjen nga pikepamja hidraulike dhe
mekanike. Kjo kerkon nje trajtim special te gjendjes se sforcuar dhe nje shqyrtim te siperfaqes ne te cilen
ato jane te konsiderueshme. Nje vemendje te veçante i duhet kushtuar influences se karakteristikave te
siperpermendura ne fenomenin e thyerjes.
Ne terren testet e depertueshmerise dhe te matjes se presionit te ujit te brendshem tek dampat e medha
formojne nje baze per shtjellimet teorike te pershkueshmerise. Sepse veprimi fizik dhe kimik i nevojshem
per qarkullimin e ujit prodhon ndryshime ose gerryerje qe ndikojne ne fushen e sforcimeve dhe ne fushen
hidraulike brenda masivit shkembor , veprime keto qe ketu jane te lidhura .
Materiali i paraqitur nuk zgjidh probleme specifike por perpiqet te pershkruaje fenomene te
shkaktuara nga uji i brendshem dhe kryesisht aspektet mekanike te tyre.

2. Rrjedhja e ujit ne trupin e ngurte poroz.

Rrjedhja e ujit ne trupin e ngurte poroz siç eshte betoni, gure ose shkemb, qe ndodh per shkak te
gradientit hidraulik i percaktohet nga:

1 
 
 13.1

Ku z --- thellesia
p --- presioni ne ate pike
w --- pesha vellimore e ujit
Madhesia U njihet si potenciali hidraulik. Ne rastet kur potenciali hidraulik eshte i pandryshueshem
ne nje nivel te dhene dhe kur efekti gravitacional mund te neglizhohet kemi:

13.1
Ndryshimi i presionit te ujit nga nje pike ne tjetren krijon diferencialin ne forcen siperfaqesore ne
pore e cila eshte e barabarte me forcen e trupit. Te tilla forca ne pore vijne gjithashtu nga pluskimi ose
rezistenca e rrjedhesve viskoze. Komponenten vertikale te kesaj force inxhinieret hidraulike e quajne
forca ngritese. Forca trupore hidraulike dhe forca te tjera te brendshme dhe te jashme kontribuojne ne
deformimin e trupit te ngurte . te cilat mund te ndryshojne vellimin e poreve , duke ndryshuar koefiçentin
e filtrimit.
Modeli matematik per pershkrimin e levizjes se nje fluidi te ngjeshshem pergjate nje trupi te
pershkrueshem me nje gjeometri poresh komplekse dhe sjellje komplekse elastike do te sherbeje jo vetem
per te trajtuar problemin hidraulik te nje lengu por edhe per problemin mekanik te trupit te ngurte. Te dy
problemet duhet te konsiderohen te njehershem, te njellojte, ne nje forme te thjeshte, nga pikpamja e
zgjidhjes se çdo njerit prej tyre. Megjithese gjenden mosperputhje te rendesishme, normalisht pranohet qe
per rrjedhjen e ujit apo e fluideve te tjere ne trupat e ngurte te pershkueshem zbatohet ligji Darsi.
Shpejtesia e filtrimit eshte ne perpjestim te drejte me gradientin e potencialit hidraulik.

̅ 13.2

k --- koefiçenti i filtrimit te ujit tek trupat e ngurte.

Koeficenti i filtrimit mund te lidhet me parametrat fizike te trupit te ngurte dhe te fluideve si me
poshte:

13.3

Ku D --- eshte diametri efektiv i hapjes (pore apo çarje) se trupit te ngurte ose nje dimension
karakteristik i struktures se tij
 --- viskoziteti
w --- pesha specifike e lengut
--- koefiçent fizik i depertueshmerise (ndryshueshmerise)
--- nje madhesi pa dimension qe varet nga gjeometria e poreve te trupit.
Ne qoftese supozohet qe kemi nje grup çarjesh me hapje e me faqe paralele te ndara nga nje distance
d shprehja e meposhtme perdoret per filtrimet pergjate ketij grupi:

13.4
12
2 
 
 Dhe rrjedhja pergjate nje bashkimi te vetem me trashesi konstante e jepet me:

13.5
12

Te gjitha keto ekuacione jane te ngjajshme me ekuacionin (13.2) dhe supozojne qe rrjedhja pergjate
poreve te imeta eshte viskoze. Fizikisht te gjitha keto jane rrjedhime te ligjit te rrjedhjes viskoze pergjate
nje tubi te holle me rreze R:

13.6

q --- eshte sasia e rrjedhesit

V --- shpejtesia mesatare e lengut ne tub.

Tabela 13.1 Koefiçentet e filtrimit te materialeve shekembore dhe masiveve shkembore te ndryshem
Materiali shkembor k(m/s)( i percaktuar ne laborator)
Gur ranor (te formuar nga flishte) 10-8 ---- 10-10
Gur baltor (te formuar nga flishte) 10-8 ---- 10-9
Granite 5x10-11 ---- 2x10-10
Gur me rrasa 7x10-11 ---- 1.6x10-10
Brece 4.6x10-10
Kalcite 7x10-10 ---- 13.3x10-8
Gelqerore 7x10-10 ---- 1.2x10-7
Dolomite 4.6x10-9 ---- 1.2x10-8
Ranore 1.6x10-7 ---- 1.2x10-5
Gur baltore te forte 6x10-7 ---- 2x10-6
-11
Reshpe te zinj ( te copesuar) 10 ---- 3x10-4
Ranore te granuluar imet 2x10-7
Shkemb olitik 1.3x10-6
Ranore bredford 2.2x10 ---- 6x10-7
-5

Ranore glenrose 1.5x10-3 ---- 1.3x10-4

Granite te alteruar 0.6 ---- 1.5x10-5
Masive shkembor k(m/s)( i percaktuar ne terren)
Magmatite 3.3x10-3
Shiste argjilore te kloritizuar 0.7x10-2
Gneze 1.2x10 ---- 1.9x10-3
-3

Granite te pegmatizuar 7x10-11 ---- 1.6x10-10

Shtesa linjite 1.7x10-2 ---- 23.9x10-2
Ranore 10-2
Gur baltore 10-4
Gelqerore 4.6x10 ---- 1.2x10-8
-9

Kalcite 1.6x10-7 ---- 1.2x10-5

Dolomite te forte 10-2 ---- 10-4
1 njesi luzhon 1 ---- 2x10-5
Shkembenj te papershkueshem me
0.1mm gjeresi te hapjes se çarjes
Ne interval 1m 7x10-4

3 
 
 Duke ju shmangur ligjit Darsi ne mund te vezhgojme kur shpejtesia e filtrimit eshte e larte dhe
rrjedhja eshte turbulente. Rrethana te tilla ndodhin vetem per mjete komunikimi shume te depertueshme
kur numri i Reynold arrin vlerat rrotull katres.
Ligji Darsi nuk eshte i vlefshem per rrjedhjen e ujit ose te ndonje lengu tjeter kur mesatarja e
porozitetit ka nje depertueshmeri ekstremalisht e ulet dhe shpejtesia e filtrimit eshte shume e vogel. Ne te
tilla raste fenomeni siperfaqesor dhe jonik ose prezenca e gazeve mund te ndryshoje ose parandaloje ne
nje nivel rrjedhjen ne nje zone te sigurt. Ligji Darsi gjithsesi eshte verifikuar ne rerat e imeta per nje
gradient hidraulik aq te ulet sa nje inç per milje.
Ligji Darsi me sa duket nuk perfaqeson rrjerrjen e ujit ose te ndonje lengu tjeter, kur mesatarja e
porozitetit ka nje depertueshmeri ekstremalisht te ulet dhe shpejtesia e filtrimit eshte shume e vogel. Ne te
tilla raste ndikon siperfaqja dhe fenomeni jonik ose prezenca e gazeve . Kjo eshte e kuadratuar per
materiale me depertueshmeri shume te vogel qe kane pore me dimensione rreth 10-5 cm. Nissan gjeti
raportin midis shpejtesise se filtrimit dhe gradientin hidraulik per kampione te vegjel te gureve gelqeror
dhe ranore me depertueshmeri shume te ulet. Serafim ka gjetur qe llaçrat me çimento kane koeficent te
filtrimit te rendit 10-10cm/s, proporcionalitetit të tilla mbajnë edhe rreth njesise. Te tilla raste te llaçrave te
çimentos dhe te betonit jane te pritura sepse koeficenti i filtrimit eshte ne funksion te tohes, moshes dhe
faktoreve te tjere te duhur te hidratimit te çimentos dhe ndryshimeve kimike te struktures.
Shkembejte jane materiale shume te larmishem: ata mund te jene ose shume te pershkueshem ose
shume te papershkueshem. Kampionet e granive te forte dhe gelqeroret kompakt paraqesin vlerat e
koeficentit te filtrimit me te uleta se 10-10cm/s, por shkembejte ranore ose disa shkembej shiste te çare
kane vlera te rendit 10-3 cm/s. Perveç porozitetit te materialit masivet shkembore permbajne edhe çarje qe
i bejne ato edhe me shume te depertueshem. Nje masiv shkembor i nje themeli dampe normalisht
konsiderohet se nuk duhet te kete shume nevoje per mbushje ne perputhje me kriterin e Lugeon i cili ka
nje koeficent filtrimi rreth 10-5 cm/s. Testet e depertueshmerise te realizuara sipas Terzagit ne teren ne
shkembejte ranore dhe formacionet baltore percaktuan vlerat e koeficenteve respektive te filtrimit 10-2
dhe 10-4 cm/s.

Figura 13.1 Rezultatet e provave te depertueshmerise

Tabela 13.1 jep vlerat e koeficenteve te filtrimit ne literature per shkembenj dhe masive shkembore te
ndryshem.

4 
 
 Rezultatet e marra nga testet ne laborator dhe ne terren tregojne ne shume raste qe koeficenti i
filtrimit te materialeve shkembore ose te masiveve shkembore varet nga fusha e sforcimeve dhe e
presionit te brendshem te lengut.
Fig 13.1 tregon ndryshimin e koeficentit te filtrimit te kater shkembenjve te matur nga rrjedhja
radiale pergjate berthames se shkembit me nje vrime qendrore. Diferenca e presionit jashte dhe brenda qe
ngjesh kampionin ben te mundur gjetjen e ndryshimit te depertueshmerise nga sforcimet . Ne pamje te
pare keto ndryshime jane kryesisht te dukshme per kampionet e shkembejve te çare. Knutson dhe Boror ,
midis te tjerash paraqesin , per shume raste te shkembejve rezervuar nafte, ndryshimin e rendesishem te
koeficentit te filtrimit me presionin e detyruar rreth kampionit te veshur ne te cilin nafta eshte e
shtrenguar te filtroje. Figura 13.2 eshte paraqitja e disa rezultateve te marra ne keto eksperimente.

Figura 13.2 depertueshmeria e ranoreve nen nje presion te detyruar

Teste shume interesane ne terren per percaktimin e koeficentit te filtrimit te shtresave te themelit te
nje dampe jane paraqitur nga Salas dhe Uriel. Provat jane bere jashte, perkundrejt siperfaqes se nje
garerie ku eshte aplikuar nje ngjeshje variable. Rrjedhja e ujit pergjate nje shtrese horizontale u realizua
nga nje vrime me rreze r e cila eshte ne qender te nje zone me 16 vrima me rreze R nga qendra. Formula e
meposhtme eshte perdorur per percaktimin e koeficentit te filtrimit ne shtresat plane:

13.7

Ku q --- eshte sasia e rrjedhjes

P --- diferenca e presionit te ujit nga vrima qendrore tek nje anesore.

5 
 
 Tre ciklet e provave te realizuara me rritje dhe zvogelim te ngjeshjes se jashtme dhane rezultatet e
paraqitura ne figuren 13.3. Siç shihet, koeficenti i filtrimit ne ciklin e trete ka pesuar nje zvogelim sa nje
e katerta per nje ndryshim te sforcimeve normale efektive prej 18 kg/cm2.

Figura 13.3 Variacioni i depertueshmerise te nje shtrese lingite me presion efektiv

Kjo ndodh sepse filtrimi ne shumicen e rasteve shkaktohet nga çarjet dhe lidhjet e holla dhe jo nga
shperndarja jo uniforme e poreve. Kjo i jep karakter anizotropik shkembejve dhe masiveve shkembore
nga pikpamja e filtrimit te ujit si edhe e sjelljes mekanike. Kjo eshte akoma me shume e dukshme ne
shkembejte shtresore. Filtrueshmeria jepet nga nje tenzor i rendit te trete qe ka 9 komponente si me
poshte:

13.8

Shpejtesia v paraqitet nga nje vektor porpocional me gradientin e potencialit hidraulik si me poshte:

1


1
13.9

1

ne qoftese drejtimi z eshte vertikal.

Me thjeshte mund te paraqitet:

6 
 
 13.10

Ne qoftese x’, y’, z’ jane drejtimet kryesore te anizotropise se filtrimit ku k1, k2, k3 jane
komponentet kryesore te filtrimit.

3. Rrjedhja e qendrueshme ne shkembejte anizotrop.

Duke ditur konditen e vazhdueshmerise qe sasia e nje lengu qe hyn ne njesine e vellimit te nje
trupi poroz ne njesine e kohes eshte e barabarte me sasine qe rrjedh jashte vellimit derivojme ne lidhje me
akset kryesore:

0 13.11

Duke supozuar qe jo te rrjedhshmit jane te ruajtur gjate rrjedhjes pergjate trupave poroze eshte
njelloj sikur te pranojme qe lengjet ose gazet jane te pangjeshshem brenda poreve dhe qe poret nuk e
ndryshojne vellimin. Gjithsesi nga 13.10 dhe 13.11 nxjerrim:

0 13.12

I cili eshte ekuacioni i gjendjes statike te rrjedhjes. Ky ekuacin do te thote qe , ne qoftese kemi
ndryshim te gjendjes se jashtme per arsye te rrjedhjes, potenciali hidraulik brenda trupit ndryshon
menjehere. Normalisht k1, k2, k3 kane vlera te ndryshme per pika te ndryshme te masiveve shkembore per
shkak te karakteristikave te masivit dhe sepse ato jane ne gjendje te sforcuar ne trupin e ngurte. Ne
qoftese neglizhojme keto ndryshime variablat e meposhtem behen:

̅ ; ; ̅ ; 13.13

Ekuacioni 13.12 reduktohet si me poshte:

0 0 13.14
̅ ̅

I cili eshte i njohur si ekuacioni i Laplasit, i cili perdoret shpesh per rrjedhjen e qendrueshme te
nje fluidi homogjen te pangjeshshem ne nje trup poroz izotrop dhe uniform.
Ne qoftese supozojme qe potetencial hidraulik kemi vetem per shkak te ndryshimit te presionit,
ekuacioni 13.14 mund te rishkruhet:

7 
 
 0 13.15

Ekuacionet 13.14 dhe 13.15 shprehin gjendjen e qendrueshme te rrjedhjes ne masivin shkembor.
Ato jane nxjerre nga metodat formale matematike per nje numer te madh te rasteve te rrjedhjes plane qe i
korrespondojne kushteve kufitare relativisht te thjeshta, p.sh. themeleve te dampave me filtrim te
jashtem, pilotave, tuneleve, mureve dhe drenazheve ne fund ose pothuaj ne fund te trupit. Per disa raste te
themeleve te dampave jane perdorur metodar e elementeve te fundem. Figura 13.4 dhe 13.5 paraqesin nje
rezultat tipik te rrjedhjes se kullimit pergjate nje dampe dhe themelit te tij.

Figura 13.4 Vijat ekuipotenciale ne fund dhe ne themel te nje dampe me drenim

Ekuacioni 13.15 percakton nje numer te nje fenomeni jeter fizik siç eshte rrjedhja ne temperature
te larte, rrjedhja ne siperfaqen e lire te ujit, rrjedhjen e elektricitetit etj. Zgjidhja matematike e gjetur per
keto fenomene mund te perdoret ne menyre analoge per zgjidhjen e problemeve ne shqyrtim.
8 
 
 Figura 13.5 Vijat ekuipotenciale ne fund dhe ne themel te nje dampe me drenim

Metodat moderne numerike dhe ne veçanti metoda e elementeve te fundem lejon zgjidhjen e
ekuacionit 13.12 per rastet e depertueshmerise variable dhe anizotrope me disa thjeshtime siç eshte
ekuacioni i zakonshem i Laplasit. Ne rastet e masiveve te perbere nga shkembejte e forte ne te cilet
filtrimi eshte ne pjesen me te madhe si pasoje e copezimeve (granite, gelqeroret, kuarce), koeficenti i
filtrimit varet nga hapja dhe hapesira e ketyre copezimeve. Ne rastet e materialeve shume poroz qe kane
mbushje ( shkembejte ranore poroz, shiste te dekompozuara, lingite te plasura, shiste te çare etj) primare
eshte rrjedhja pergjate shkembit qe percakton depertueshmerine. Ne ndonje rast, ne gjendjen e
qendrueshme te rrjedhjes, keto mund te bejne, jo ne menyre te ndjeshme, diferencen midis presionit te

9 
 
brendshem te ujit ne copezimet ose ne poret e aferta (fqinje) te materialit. Kur studjohet rrjedhja e ujit
permes masave shkembore kane rendesi shkarjet te cilat sherbejne si korridore te lokalizuara te rrjedhjes.
Ndodh qe keto shkarje jane shume te pershkueshme ne nje ane dhe plotesisht te papershkueshme nga ana
tjeter. Menyra me e mire per ti percaktuar shkarjet eshte ti konsiderojme si kufij te rrjedhjes. Kur masat
shkembore shume te copezuara kane filtrueshmeri te zhvilluar zgjidhjet teorike jane nje ndihme e vogel.
Ne te tilla raste zgjidhjet inxhinierike duhet te plotesohen. Shperndarja tipike e potencialit hidraulik te
pjerresive te masiveve shkembore te shkembit te shendoshe, ne te cilet modelimet e rrjedhjes kryesisht
varen nga shperndarja orientimi dhe trashesia e ketyre copesimeve, eshte paraqitur ne figuren 13.6.

Figura 13.6 Forca e depertuar dhe vijat ekuipotenciale ne pjerresite me çarje

4. Rrjedhja e paqendrueshme e ujit permes masiveve shkembore te coptuar.

Ne qoftese gjate rrjedhjes uji eshte ruajtur ose eshte mbajtur nje sasi e vellimit ne njesine e kohes,
rrjedhja behet e paqendrueshme. Rrjedhja ndryshon me kohen. N.q.s. uji konsiderohet i ngjeshshem dhe
viskoziteti i tij ndryshon ne varesi te temperatures, n.q.s. vellimi i poreve, plasjeve dhe coprave ndryshon,
ne qoftese ajri i poreve eshte i ngjeshshem dhe shperndahet (nuk ruhet brenda poreve) atehere presioni
ndryshon dhe ndryshimi transmetohet me vonese pergjate trupit deri ne kufi. Konsiderojme nje
paralelpiped te masivit shkembor me vellim dV siç eshte i paraqitur ne figuren 13.7 qe i ka faqet paralele
me tre sistemet e supozuar te çarjeve ne masiv, ne te cilin jane vendosur tre akset kryesore ( dhe ka nje
numer te konsiderueshem te ketyre copezimeve ne te gjithe vellimin, te cilat perfaqesojne masivin nga
pikpamja e filtrimit te ujit). Diferenca midis sasise se lengut (ne peshe) qe ne njesi te kohes rrjedh brenda
dhe jashte vellimit eshte:

10 
 
 13.16

Komponentet themelore te depertueshmerise ne terma te gjeresise se copave te mesatarizuar, ex,

ey dhe ez dhe distances se tyre te nesatarizuar dx, dy dhe dz jepen nga:

12

13.17
12

12

Duke supuzuar qe nuk ndryshon gjenja e ekuacionit mind te shkruajme:

13.18

Figura 13.7 Filtrimi i ujit ne vellimin dV te masivit shkembor

Vlerat e k mund te ulen nga llogaritjet per efekt te materialit mbushes te copezimeve dhe
ashpersise se siperfaqes se tyre. Keto vlera varen nga temperatura sepse ajo ndryshon viskozitetin dhe
trashesine e copezimeve. Menyra me e mire per te percaktuar kete varesi eshte te bejme prova dhe te
vezhgojme çdo rast ne veçanti.
Ne qoftese se supozojme qe pesha e ujit qe ndodhet ne vellimin dV eshte porpocionale me
perqindjen e poreve te vellimit ose me porozitetin n dhe duke shenuar perqindjen e ajrit te vellimit me a
kemi:
1 13.19

11 
 
 Atehere madhesia e ujit e ruajtur ne shkemb ne njesine e kohes eshte:

1
1 1 13.20

Ne qoftese lengu ka nje peshe specifike w kur presioni ne te eshte p, nje peshe specifike 0 kur
ndodhet nen presionin atmosferik dhe ngjeshmeria vellimore e tij eshte  atehere:

13.21

Nga i cili

13.22

Veç kesaj ne mund te shikojme qe pjesa e dyte e termit te dyte te ekuacionit 13.20 i referohet
ndryshimit te te vellimit te ajrit (flluckave). Ne nje temperature konstante rritja e presionit do te sjelle
zvogelim te vellimit te ajrit (ligji i Boilit) dhe zgjidhja e tij per ujin do te jete:

0.02 1 13.23

Nga e cila
1 0.02 1
13.24
0.02

Perfundimisht termi i trete i ekuacionit 13.20 korrespondon me zvogelimin e poreve te vellimit

ne dispozicion te ujit ne kete rast nje zvogelim i gjeresise se copezimeve cili mund te konsiderohet
porpocional me shumen e sforcimeve kryesore . Kjo korrespondon duke marre parasysh se komponentja
devijatorike e gjendjes se sforcuar ne shkemb nuk ndryshon hapjen e copezimeve dhe qe madhesia e
modulit te elasticitetit B te nje masivi shkembor eshte vetem nje rrjedhoje e mbylljes se rreshtave te
çarjeve.

13.25

Keshtu qe:

13.26

Nga ekuacionet 13.18, 13.20, 13.22, 13.24 dhe 13.26 perfundimisht kemi:

0.02 1 1
1 1 13.27
0.02
12 
 
 Ky ekuacion eshte nje shprehje e pergjithshme diferenciale per rrjedhjen e ujit pergjate masivit
shkembor dhe e kthen ekuacionin 13.12 per gjendjen e paqendrueshme. Kjo do te thote qe nqs ndodh
ndryshimi i shpejte i kushteve kufitare ose i sforcimeve totale , mund te shkaktohet presion ne brendesi te
çarjeve te masivit shkembor qe mund te shkaktoje rritje te sforcimeve te pergjithshme. Llogaritjet
tregojne qe kjo eshte veçanerisht e rendesishme ne rastet e çarjeve te holla te mbushura me argjila te
papershkueshme. Nga ana tjeter nxirret konkluzioni qe fusha e sforcimeve ne masivet shkembore eshte
faktor primar ne fushen e presioneve. Ne fakt jo vetem ndikon ne filtrueshmerine nga zvogelimi i
gjeresise se çarjeve , por ndikon ne vellimin ne dispozicion te filtrimit te ujit kur masivi eshte i ngjeshur.
Llogaritjet e peraferta te ketyre influencave mund te merren nga ekuacioni i meparshem. Nje vleresim i
rendesishem i faktoreve qe shkaktojne gjendjen e paqendrueshme te rrjedhjes si grumbullimi i ujit brenda
te çarave (copezuar) tregon se ajri i brenshem, nese eshte prezent, eshte i nje rendesie primare . Eshte me
interes te theksojme se , sipas Ginzburg dhe te tjereve, rezultatet i veshgimeve ne miniera dhe gjeologjine
e naftes tregojne qe shkembejte e thelle qe ndodhen per miliona vjet nen presionin e larte te ujit nuk jane
plotesisht te ngopur me uje (saturuar). Nje pike e rendesishme per diskutim eshte qe masivet shkembore
(psh poshte nje dampe) ruajne flluckat e ajrit gjate rrjedhjes.
Ne kete teori influenca e ndryshimit te temperatures nuk eshte studjuar me detaje. Rezultatet e
vezhgimeve ( shiko seksionin 13.6 ) tregojne qe ne raste te caktuara ndryshimet e temperatures mund te
ndikojne dukshem ne hapjen dhe mbylljen e çarjeve dhe ndikojne edhe ne dy elemente, koeficentet e
filtrimit dhe masen e ujit te ndodhur ne vellimin elementar dV. Faktikisht nese temperatura e ujit te
rezervuar ne masovin shkembor eshte 5 me i ulet se temperatura e vete masivit dhe masivi eshte perbere
nga copera 1 m ato do te hapen maksimumi 0.05mm.
Nqs sforcimet e çdo pike jane perpocionale me presionin ne pore dhe nqs koeficentet e filtrimit
jane konstante ekuacioni 13.27 merr formen :

Nuk merret ne konsiderate ndryshimi i l2 nga presioni. Ky eshte ekuacion i rrjedhjes se rastit ne
temperatura te larta ne nje material homogjen dhe izotrop. l2 eshte koeficenti i shperhapjes (difuzionit).
Ky ekuacion eshte zgjidhur per nje numer te madh konditash kufitare dhe shume prej ketyre zgjidhjeve
kane ndihmuar per percaktimin e presioneve te brendshne te masiveve shkembore, subjekte te rrjedhjes ne
temperatura te larta. Vlerat e l2 jane marre ne menyre empirike.

5. Influenca e poreve dhe e çarjeve ne rrjedhjen e paqendrueshme

Kur materiali shkembor eshte shume poroz qe ndodh ne shkembejte naftembajtes , ranore, mund
te ndodhe qe shumica e lengut depozitohet ne pore dhe kur leviz nga poret brenda çarjeve ose anasjeltas
eshte krahasimisht e gjere sasia e lengut qe mund te rezervohet vetem ne te çarat. Ne nje meter kub te
materialit shkembor me nje porozitet 10% eshte ruajtur njeqind here me shume uje se ne nje sistem te
rregullt kubik te çarjeve me trashesi te hapesirave 0.3mm me nje interval nje meter ne tre drejtime
ortogonale. Keshtu edhe ne qoftese materiali shkembor ka nje koeficent filtrimi k shume me te vogel se
koeficenti k qe i korrespondon çarjeve (ek 13.17) shkembimi i ujit midis poreve te materialit shkembor
dhe çarjeve mund te jete nje faktor baze ne gjendjen e paqendrueshme te rrjedhjes.
Barenblatt dhe te tjere kane studjuar ligjin e rrjedhjes se perkohshme (te rastit) ne nje te mesme te
pershkueshmerise midis poreve dhe nyjeve. Problemi perfshiu studimin e masiveve shkembore te
pershkueshem ne formacionet nafte-mbajtese ne te cilet presioni i poreve u realizua nga pompimi. Duke
shenar p1 presionin mesatar te nje pike te caktuar dhe p2 presionin mesatar ne poret e aferta te se njejtes
pike, v1 dhe v2 vektoret e shpejtesise te lengut ne nyjet dhe ne poret kemi:
13 
 
 13.29

Pesha e likuidit q e transferuar nga poret tek çarjet per njesi te kohes per nje vellim dV te masivit
shkembor do te jete e barabarte me

13.30

 eshte nje karakteristike e masivit te çare. Nqs n1 dhe n2 jane vellimet e çarjeve dhe te poreve ne
perqindje te vellimit total te masivit shkembor, mund te themi qe ndryshimi ne peshe i lengut te ruajtur ne
çarje per shkak te ngjeshjes dhe ndryshimi i vellimit te çarjeve eshte e barabarte me peshen e lengut qe
vjen nga poret dhe vellimin qe rrjedh jashte çarjeve:

0 13.31

Disa kushte te konservimit te peshes se lengut qe permbajne poret japin ekuilibrin e meposhtem:

0 13.32

Keta autore supozojne se poroziteti i materialit shkembor varet nga presioni i lengut i cili
shkaktohet nga pesha e shtresave te siperme te masivit shkembor, peshe e cila eshte e vazhdueshme.
Keshtu ndryshimi i sforcimeve ne materialin poroz solid eshte i barabarte me ndryshimin e presionit ne
pore. Ky supozim nuk vlen per rastet e themeleve te dampave siç jane sforcimet e tjera te vendosura ne
sioerfaqe te shkembit te cilat jane te pavarura ose joporpocionale me presionin e poreve. Me poshte nga
supozimet e mesiperme do te kemi:
1
13.33

Br eshte moduli i elasticitetit te materialit shkembor dhe nqs lengu konsiderohet i pangjeshshem.
Atehere:
13.34

0 eshte pesha specifike e lengut i presionit fillestar. Ashtu si me siper per n1 do te kishim:

1
13.35

Nga sa thame me siper marrim ekuacioni e pergjithshem te meposhtem;

1
,
13.36
1

14 
 
 Sistemi i ekuacioneve do te zgjidhe problemin e percaktimit te presioneve ne pore (ne pore dhe ne
çarje) per nje mesatare te porozitetit per gjendjen e rastit. Siç duket nuk merret ne konsiderate influenca e
ajrit dhe e gazit te futur brenda ne pore ose te bllokuar brenda ne leng.
Eshte e dukshme ngjajshmeria e ekuacionit me nje nga tranferimet e nxehtesise tek mjediset
heterogjene. Metodat dhe zgjidhjet per problemet e transferimit te nxehtesise jane nje interes i madh per
studimin e filtrimit te ujit ne masivin shkembor.
Thjeshtimet qe jane futur ne sitemin 13.36 bazohen ne sasite retative te lengut ne pore dhe ne
çarje dhe ne zvogelimin e vellimit te poreve. Thjeshtimet qendrojne vetem per shkembejte shume poroz
sepse ato nuk jane normale per rastet e themeleve te digave te gjera ose per ndertimet nentokesore. Nje
konkluzion shume i rendesishem i gjetur nga keto studime eshte qe ne shqyrtimin e proceseve te filtrimit
ne gjendjen e paqendrueshme ne shkembejte e çare, ekuacionet e zakonshme te rrjedhjes ne gjendjen e
paqendrueshme ne mjedis me porozitet te mesem mund te aplikohen veten nqs koha karakteristike e
procesit te marre nen shqyrtim eshte shume me te medha se vonesa ne kohe  e cila eshte:

1
 13.37

L eshte dimensioni karakteristik i bllokut (distanca midis çarjeve). Shtyrja apo distancimi ne
kohe jane karakteristika jane karakteristike e te gjithe proceseve te rastit.

6. Vezhgimi i filtrimit te ujit nen themelet e dampave.

Rezultatet e vezhgimeve te presionit te brendshem ne masivin shkembor nen dampa kane treguar
pothuajse gjithmone nje distancim te caktuar ne kohe midis presionit ne rezervuar dhe presionit te
brendshem. Gjithsesi vonesat ne kohe jane me te vogla se ato te vezhguara ne poret e betonit te digave.
Nese matjet e presionit te poreve merren çdo dite nga aparaturat e pershtatshne ka aspekte kalimtare qe
nuk do te merren parasysh.

Figura 13.8 Diagrama e presionit te brendshem nen dampen Gabril

Figura 13.8 jep diagramen e presioneve te nje pike per nje kohe te dhene ne themelin e diges se
Cabril. Nga keto diagrama duket qarte nje vonese ne kohe prej kater ditesh midis presionit te transmetuar
ne nivelin e rezervuarit dhe presionit te brenshem te nje pike. Kur vleresojme rezultatet e vezhgimeve ne

15 
 
themelet e dampave shikojme qe vonesa ne kohe zvogelohet ne vite qe do te thote qe koeficenti i filtrimit
zvogelohet pak.

Figura 13.9 Drenazhi ne galerine e shkarkimit dhe lartesia e rezervuarit te Dampa e Hiwasse

Sasia e ujit te drenuar tek galerite afer themeleve te dampave nga kanalet shpues paraqesin perseri
nje vonese kohe te caktuar. Kjo eshte vezhguar ne pothuajse te gjitha rastet megjithase normalisht vonesa
ne kohe eshte e vogel. Figura 13.9 eshte nje shembull nga vezhgimet e autoriteteve te Tennesee ne
themelin e dampes se Hiwassee. Konkluzioni i vetem qe mund te nxirret eshte qe vonesa ne kohe sjell
ndryshime ne koeficentin e filtrimit te themeleve te dammave te cilat ne rastet e vezhguara jane me te
pershkueshme se betoni. Ne disa raste ajo qe duket, ne raste te caktuara, qe ndryshimi i temperatures sjell
ndryshime ne rrjedhjen totale edhe pse duhet te ndodhe ne gjendjen e qendrueshme.
Pas egzaminimeve, sistemet ne perdorim per matjen e presionit te brendshem ne shkemb besohet
se informacioni me i mire do te merret nga perdorimi i instrumentave me te ndjeshem dhe tubave me te
holle per te shmangur nje rrjedhje te rendesishme te ujit nga pajisjet per tu matur.
Ndryshimi i presionit te poreve ne themelin e dampes si rezultat i ndryshimit te nivelit te
rezervuarit prodhon ndryshim ne zhvendosjen e masivit shkembor si edhe ne dampe. Rezultatet ku
raportohet zhvendosja e lugines se Cabrit per shkak te presionit te poreve tregon qe keto jane ne rritje me
lartesine e lugines. Nga ana tjeter eshte vezhguar ne shembuj te shumte qe lugina shkembore mbyllet kur
rezervuari eshte i mbushur. Se fundmi vezhgimet e fundit te raportura tregojne zhvendosjen e nje lugine
dhe te nje dampe per shkak te ujit te ardhur nga nje tunel me presion nga njera ane e lugines. Te gjitha
fenomet e vezhguara nuk jane shpjeguar totalisht per shkak te mungeses se teorive dhe detajeve te
vezhgimit te presionit te brendshem, te deformimeve dhe sforcimeve ne masivin shkembor per shkak te
filtrimit te ujit.

7. Sforcimet efektive ne masivin shkembor.

Gjendja e sforcuar ne masivin shkembor qe konsiderohet nje trup poroz qe ka çarje, plasje,
thyerje dhe pavazhdueshmeri te tjera dhe subjekt i presionit te brendshem, paraqet shume veshtiresi ne
trajtim. Qartesisht, gjendja e sforcuar ne pjese te trupit te ngurte ndryshon nga seksioni ne seksion. Ne
nje seksion te materialit te trupit te ngurte ose bllokut te mases, me prerje kryesisht mosperfillese ,
sforcimet do te jene te uleta dhe te shperndara qetesisht, ndersa ne nje seksion pergjate nje carje
horizontale sforcimet jo vetem qe do te ekzistojne ne zonen e kontaktit te bllokut por kane edhe nje
ngjeshje shume te larte. Prandaj nqs thyerja (keputja) eshte nje problem kryesor ne te cilin eshte fokusuar

16 
 
vemendja paraqet me shume interes per tu diskutuar dhe per tu percaktuar gjendja e sforcuar e çarjeve ne
vend te nje seksioni ne materialin shkembor. Ne qofte masivi shkembor eshte saturuar, per shkak te
pluskimit presioni i ujit do te rrise sforcimet ngjeshese ne kontakt me trupin e ngurte ne seksionin
pergjate çarjeve. Nga ana tjeter presioni i ujit do te zvogeloje sforcimet ngjesese ne seksionet brenda
trupit te ngurte per shkak te ngjeshjes hidrostatike rrotull blloqeve. Nqs blloqet jane poroz atehere
experienca do te na tregoje presioni i poreve do te kontriboje me shume ne thyerjen e materialit dhe ne
deformimin e tij. Me sa duket lidhjet midis materialit (grimvat qe perbejne trupin) te trupit te ngurte jane
pergjegjesit kryesore te vetive (karakteristikave) mekanike te struktures. Kowalski thote qe sforcimet e
shkembejve varen jo vetem nga sforcimet e perberesve minerale te tyre por edhe nga karakteri i lidhjeve
te tyre.

Sipas Brace dhe Byerlee ekziston nje pjese e madhe e provave qe ligji i sforcimeve efektive i
perdorur ne mekaniken e dherave, ne te cilen presioni i poreve i hiqet nga te gjitha drejtimet
komponenteve te sforcimit, qendron per shume shkembenj, por ata nuk e kane diskutuar problemin
fushes se lidhjeve mes grimcave te ngurta.

Figura 13.10 Provat ne triaksial ne gelqeroret e Berea me presion te brendshem te ndryshueshem

Handin dhe te tjere gjeten qe nuk ka diference ne forcimet totale per shkembenj te ndryshem qe ju
nenshtruan provave ne triaksial ( figura 13.10) me ose pa presion ne pore, nqs në qoftë se interpretohet në
kuptimin e sforcimeve efektive. Ky eshte rasti i betoneve. Murrell vertetoi, nga provat ne guret gelqerore
me presione te ndryshme ne pore, qe teoria e Griffith e thyerjeve perputhet me te dhenat eksperimentale
kur presioni i poreve eshte zbritur nga sforcimet kryesore ne plasa. Brace dhe Byerlee gjeten qe kjo eshte
e vertete per granitet qe kane nje porozitet fillestar rreth 7% (figura 13.11) si dhe per kuarcet dhe dunitet.

17 
 
 Gjithsesi Heard gjeti qe sforcimet e gjelqeroreve te Solenhofen , qe paraqesin nje sjellje duktile ( te
bute) para thyerjeve, jane praktikisht te pavarur nga presioni i poreve. Deformimi i mermereve te
kristalizuar dhe i dolomiteve qe kane nje sjellje plastike afer shkaterimit e tregoi mungesen e varesise se
sforcimeve efektive nga presioni i poreve .

Figura 13.11 Sforcimet kryesore tek frakturat e graniteve te Westerly

Kjo, sipas Brace dhe Byerlee, ndodh per shkak te porozitetit te ulet te ketyre shkembejve. Ashtu
sikurse uji nuk mund te depertoje brenda siperfaqes se thyer edhe presioni i tij nuk eshte komplet efektiv
ne reduktimin e sforvimeve totale. Ndersa per te tille shkembenj me nje sjellje duktile poroziteti eshte pak
perqind ( dhe ndoshta do te zvogelohet kur behet adaptimi duktil kur zvogelohet siperfaqja ne dispozicion
te presionit te ujit) , poroziteti i gureve ranore mund te jete 18% ose me teper. Megjithate, , madje me
provat ne rreshqitje ose ferkim ne granite me porozitet te ulet ne prezence te presionit te poreve, Brace
dhe Byerlee treguan se nuk e pejashtojne ligjin e sforcimeve efektive te mekanikes se dherave. Eshte me
interes per te gjetur nese vetem disa fraksine  te presionit te poreve duhen zbritur për të përcaktuar
sforcimet efektive kur njohim sjelljen e shkembejve dhe te materiale të tjera poroz nën sforcim.

Me siguri prane thyerjeve , siç ndodh tek betonet, lidhjet midis grimcave te fillojne te krisen
(prishen) dhe proçesi i mikroçarjeve dhe hapja pergjate thyerve, me shume tek zonat e prerjeve terthore,
ndodh per shkak te presionit te ujit. Uji megjithate nuk mund te pershkoje komplet te gjithe zonen.
Mendohet qe provat ne kampione te zbuluar me presion uniform te poreve nuk mund ta zgjidhin
problemin e zones effektive  te presionit te poreve i cili per dherat eshte i barabarte me nje. Prova te tilla
mund te tregojne nese presioni i poreve , duke ngjeshur hidraulikisht te gjithe materialin e trupit te ngurte
te materialit poroz, ka influence ne thyerjen e materialeve te tille nga forcat shtese te jashtme te
mbivendosura. Shikojme qe ne thyerjen e shkembejve poroze presioni i poreve nuk ka kaq ndikim. Kjo
tregon qe ne keta shkembenj sforcimi eshte kryesisht prej sforcimeve te lidhjeve midis materialit te trupit
te ngurte ose grimcave.

18 
 
 Vleresime te ngjajshme mund te behen ne lidhje me deformimet. Ne studimet e tij te gjendjeve te
sforcuara ne materialet e trupit te ngurte poroz, Biot dhe me vone Geertsma, konsideruan qe presioni
njesi i poreve shkakton sforcime efektive ne nje zone, te barabarta me nje minus raportin midis matrices
se ndjeshmerise se shkembit me ngjeshmerine e shkembit kur presioni ne pore eshte zero. Ky koncept
eshte i ngjajshem me ate te paraqitur nga Carlson ne lidhje me betonet. Duke patur parasysh vlerat e
madhesise se modulit te elasticitetit te gjetur per betonet dhe materialit te tij te trupit te ngurte raporti
midis ketyre ngjeshshmerive eshte rreth 0.16 i cili mund te jape nje vlere te zones efektive =1-
0.16=0.84. kjo vlere nuk eshte shume e ndryshme nga vlerat e gjetura eksperimentalisht per kete material.

Figura 13.12 ndryshimi i modulit te elasticitetit ne varesi te porozitetit te gelqeroret e Jurassic

Nga vlerat e ngjeshmerise se kampioneve shkembore te mbuluar dhe te hapur te percaktuara nga
Zizman mund te shihet qe vlerat e , vazhdues i konceptit te Geertsma, do te jene rreth 0.5 ose ndonjehere
perfundojne tek njeshi per presione te uleta per shume shkembenj te tille si granitet, ranore, mermere,
dolomite. Per shkembejte e ngjeshur me presion hidraulik te larte gjithsesi eshte shume me e vogel se nje.
Varesia e modulit te elasticitetit nga poroziteti i gjetur per gelqeroret, figura 13.12 ose per granitet, eshte
nje tregues i rendesishem qe per shkembejte poroz lidhjet midis grimcave ose kristaleve mund te jene te
dobeta dhe zonat efektive mund te jene afer njesise.
Vlera e koeficentit  eshte percaktuar ne literature nga shume shqyrtime ne natyre. Hubbert dhe
Rubey hodhen idene se njesia te jete e barabarte me porozitetin vellimor ( ne perputhje me praktiken e
mekanises se dherave). Ekstremet e para duken te peraferta me provat eksperimentale. Kjo e fundit eshte
konfuze ne qofte se koncepti ekzakt per kuptimin e sforcimit eshte bere i qarte. Per momentin ne qoftese
pranojme qe per materialet e zakonshme shkembore sforcimet (terheqese ose shtypese) dhe deformimet
jane kryesisht prej lidhjeve ose bashkepunimit midis elementeve kryesore te materialit te trupit te ngurte,
atehere sforcimet qe kane me teper interes jane ato ne siperfaqet e valezuara rrotull materialit te trupit te
ngurte dhe prerjet gjate lidhjeve te dobeta, minimale tek trupat e ngurte dhe maksimale te poret.
Marredhenia midis zones se projektuar te poreve dhe zones totale te projektuar e nje siperfaqe te
prere nen terheqje eshte quajtur nga Terzaghi zone me porozitet notues. Ne siperfaqe te tilla vlen per tu
marre ne konsiderate sforcimet normale totale , presioni i poreve p dhe sforcimet efektive . Ai
percaktoi me vone qe:
19 
 
  13.38

 eshte nje vlere normalisht me e ulet se nje per materialet shkembor dhe e barabarte me nje per
masivet shkembore kur siperfaqet e te çarave jane te konsiderueshme.

8. Zona efektive e presionit te poreve per shkembejte

Ndryshimi i presionit te poreve dp nga nje seksion tek tjetri ne nje trup te ngurte poroz
konsiderohet te krijoje nje force trupore t barabarte me dp, e cila vepron ne fushen e sforcimeve ne te
tille seksione (figura 13.13). Vlera e zonave efektive ose proziteti notues  mund te percaktohen nga

Figura 13.13 Forca trupore per shkak te ndryshimit te presionit te brendshem

provat me ndryshim te presionit te poreve i cili shkakton force trupore tek kampionet. Me poshte ne
figuren 13.14 jepet nje set komplet i provave per betonin ku kohet e fundit jane bere teste me kampionet
cilindrike shkembore .

Figura 3.14 Dhoma triaksiale percaktimin e forces tupore per shkak te presionit te brendshem

20 
 
 U perdoren kampione cilindrike prej graniti te marre nga çpimet vertikale tek dampa Alto
Rabagao ne Portugali. Kampionet kane peshen specifike 2.51 kg/cm3 modulin e elasticitetit
320000kg/cm2 dhe porozitetin rreth 2%.
Provat jane bere me azot ne cilindra graniti te thate dhe jane perseritur me uje dhe eshte aplikuar
nje presion aksial i mbajtur konstant gjate gjithe proves. Seria e ngarkesave te aplikuara dhe vezhgimi i
deformimeve te shkaktuar nga sforcimet jane treguar skematikisht ne figuren 3.15. Siç shihet depertimi i
fluidit siper ka shkaktuar nje terheqje ne cilinder, qe shkakton zvogelimin e deformacioneve per shkak te
ngjeshjes gjatesore. Zona efektive per cilindrat e testuar do te jepet nga marredhenia midis deformimeve
2 i matur per njesi te presionit te poreve dhe deformimit 1 i matur per njesi te ngjeshjes aksiale. Matesit
e deforcimeve jane te vendosur afer qendres se kampionit ku presioni eshte uniform dhe forca trupore qe
eshte nje terheqje e thjeshte eshte e barabarte me p x  x siperfaqen e seksionit. Keto prova jane kryer
per sforcime aksiale dhe presion te poreve te rendit 40kg/cm2. Rezultatet e marra tregojne zonen aktive te
dhene ne tabelen 13.

Tabela 13.2
Testet me nitrogjen siperfaqa efektive 
Tharja ne dhome ne 20C 0.65
Tharje ne furre ne 105C 0.68
Prova te saturuara me uje 0.65

Besohet qe vlerat e zones aktive te percaktuara ne kete menyre mund te jene te ndryshme per
materiale shkembore te ndryshem. Merren vlerat midis zeros dhe njeshit , kjo varet nga poroziteti,
struktura, orientimi i plasjeve, shkalla e ndjeshjes ose fusha e sforcimeve dhe lloji i fluidit qe mbush poret
ose eshte absorbuar nga siperfaqja .

Figura 13.15 Rezultatet e proves me nitrogjen per percaktimin e forces se trupore e shkaktuar
nga presioni i poreve

Eshte e qarte qe vlera e  e percaktuar ne provat e e deformimit perfaqeson vetem nje vlere
mesatare te zones efektive dhe jo me te keqen qe duhet te merret ne konsiderate ne hetimin e stabilitetit
ose ne keputjen (thyerjen) e masivit shkembor. Kjo so te thote qe kur kemi te bejme me problemin e
thyerjes vlera e  qe duhet te zgjidhet per shkembejte eshte nje. Kur perpiqemi te studjojme problemet e
deformimit te rezervuarve te naftes, themelet e strukturave te gjera ose konstruksionet nentokesore , vlera
e  per carjet duhet te merret e barabarte me nje. Rezultatet jane te nevojshme per percaktimin e zones
21 
 
efektive me anë të testeve deri në këputje te shkaktuar nga perberesit e presionit te poreve ne baze te
vezhgimeve te perdorura per betonin nga Leliavsky. Keto teste ndoshta do tejapin vleren e  shume afer
njeshit.

9. Gjendja e sforcuar per shkak te presionit te ujit.

Ne pjesen e meparshme ne pame qe presioni i poreve prodhon nje force trupore porpocional me
ndryshimine presionit te poreve dp. Nqs sforcimet konsiderohen ne siperfaqen e dobet neper trupin poroz,
te cilat jane ato qe kane siperfaqen me te vogel te trupit te ngurte, atehere forca trupore do te jete ;

 13.39

Me poshte po paraqesim shkurt shqyrtimin e gjendjes efektive te sforcimeve qe do te lindin nga

presioni i poreve ne nje trup poroz, homogjen, izotropik, dhe elastic. Duke e zupozuar trupin si me siper
mund te perdorim nje trajtim te ngjajshem si ai i dhene nga Biot.
Marrim ne shqyrtim nje paralelpiped te rregullt te vogel me permasa dx, dy dhe dz , ne te cilin
vepron presioni i poreve qe ndryshon pergjate aksit dhe qe siperfaqet e ketij paralelpipedi te vogel kane
nje zone efektive . Kushtet e ekuilibrit jane:

′
13.40
′

Sforcimet i referohen atyre te shkaktuara nga materiali itrupit te ngurte dhe  eshte pesha e
materialit. Nqs eshte pranuar pikepamja e Geertsman’s ,ku  eshte percaktuar nga provat:

 1 13.41

Bc eshte moduli elasticitetit te materialit te trupit te ngurte dhe B eshte moduli I elasticitetit te
masivit shkembor.

13.42
3 1 2

Dhe E dhe  jane moduli I elasticitetit dhe kendi i Puatsonit per forcat e jashtme kur nuk i
nenshtrohen presionit te poreve. Deformimet korresponduese te ketyre te ketyre sforcimeve jepen nga:

22 
 
 1
,
1

1
13.43
2 1

2 1

2 1

Kushtet kufitare per kete gjendje te sforcuar jane:

 1 ,
 1 13.44
 1

Ne faqe subjekte te presionit te ujit.

Deformimet kenaqin ekuacionet qe mund te shkruhen:

1 
 2 ,
1 1
1 
 2
1 1
1 
 2
1 1
13.45
1 
2
1
1 
2
1
1 
2
1

Nga ekuacioni 13.40 ne mund te nxjerrim qe presioni e poreve prodhon nje gjendje te sforcuar
ekuivalente me ate te shkaktuar nga forcat trupore qe kane komponente:

  
, 13.46

Ekuacioni 13.40 dhe 13.44 mund te shkruhen si me poshte:

23 
 
 
0
… … … … … … … … … … … … … . . 13.47
……………………………………
.

Dhe

 ,
………………………………………….
13.48
…………………………………………
.

Keto ekuacione korrespondojne me gjendjen e sforcuar te prodhuar ne nje trup poroz qe

konsiderohet indifferent dhe nga presioni p, jashte, sforcimet z, y dhe z jane shtuar me p. megjithate
keto gjendje korrespondojme me njera me tjetren kur derivatet e dyta te presionit te poreve jane te
barabarta me zero.

0 13.49

Ndryshe kushtet e pajtueshmerise nuk do te kenaqeshin. Nga ana tjeter eshte e lehte te shikojme,
si e provuar fillimisht nga Hoffman dhe me vone edhe nga te tjere, qe gjendja e sforcuar e prodhuar nga
presioni i poreve p(x,y,z) eshte ekuivalente me mbivendosjen e sforcimit terheqes hidrostatik qe ka nje
vlere te barabarte me p ne çdo pike dhe me gjendjen e sforcuar te prodhuar nga variacioni i
temperatures te barabarte me:

1 2
 13.50

Fakti qe ne shume raste shkembi eshte anizotropik e bejne problemin e gjendjes se sforcuar te
shkaktuar nga presioni i poreve me shume kompleks , dhe vlerat e  funksion i drejtimit.
“Presioni ne pore dhe shperndarja e sforcimeve ne nje material poroz”. Ne kete pjese eshte
paraqitur nje alternative, dhe ndoshta me e thjeshta per tu marre parasysh, e efektit te presionit te poreve
ne trupat elastik poroz.
Kjo teori eshte ne pergjithesi me e aplikueshme pasi nuk kerkon te dhena te veçanta te struktures
se materialit poroz.
Perkufizime te kujdejseshme te termave te references do te tregojne qe disa fusha ne dukje
divergjente te kerkuesve te ndryshem jane pasoje e terminiologjise me teper se e kundershtimeve fizike.
“Sforcime totale” ne qofte se konsiderojme nje siperfaqe plane elementare e imagjinuar brenda
trupit poroz atehere sforcimi total eshte raporti i te gjitha forcave te transmetuara pergjate kesaj
siperfaqeje me vete siperfaqen si nje madhesi qe tenton drejt zeros. Ne qoftese e supozojme kete ne te
gjitha fazat kjo siperfaqe eshte perfaqesuese, psh permban nje perqindje te caktuar te poreve, perndryshe
perkufizimi do te çoje ne nje absurditet.
Sforcimet totale paraqiten nga perbereset e saj karteziane si:

24 
 
 ̅
̅
̅

Ekuacionet e ekuilibrit ne termat e sforcimit total marrin formen e tyre familjare:

̅ ̅
0
̅ ̅
0
̅ ̅

Ku  eshte pasha e materialit te ngopur me uje ( te saturuar).

Nje sistem i sforcimit total  qe vepron ne te njejten kohe me presionin e poreve mund te ndahet
ne dy pjese (a) dhe (b):

̅
̅
̅

0
0
0

Deformimi i materialit per shkak te sistemit te pare (a) karakterizohet nga konstatet elastike
normale E dhe  . Ne rastin e nje materiali anizotropik keto percaktohen nga provat me kampione me
drenim.
Deformacionet per shkak te sistemit te dyte (b) jane marre gjate veprimit ne kampion te nje
presioni p brenda dhe jashte tij. Rezultatet per nje material izotrop ne nje deformim ngjeshes uniform –
p/3Bc, ku Bc eshte vlera mesatare e modulit te fazave te trupit te ngurte te nje materiali poroz dhe mund te
percaktohet direk nga eksperimenti.
Deformimet tani jepen nga sistemi:

25 
 
 1
2
3
1 1 2 1

3
1 1 2 1
3
1 1 2 1

3
2 1
̅
2 1
̅
2 1
̅

“Sforcimi i analizuar ne termin e sforcimit total”. Ekuilibri dhe relacionet sforcim-deformim

relativ (B) dhe (D) se bashku me deformim-deformim relativ, perfundimet dhe kushtet kufitare
karakterizojne ne menyre unike problemin elastik per tu zgjidhur.
Krahasimi me formulimet standarte te elastitetit tregon se efekti i vetëm i presionit të poreve tani
është për të shtuar përcaktimeve të zakonshme një sforcim homogjen të tipit termik.
Keshtu nqs α eshte nje koefiçent zgjerimi dhe T temperatura, ne do te zgjidhim nje problem
identik ku kemi:

1 2 1
3

Eshte me interes te theksojme se:

1 2 1
3 ′

ku B eshte madhesia e modulit te trupit poroz. Nqs poret reduktohen drejt zeros BB0 edhe
efekti i presionit te poreve pushon se ekzistuari.
Sforcimi eshte analizuar ne termin e nje sforcimi “efektiv” i percaktuar arbitrarisht. Duke
supozuar percaktojme , fare arbitrarisht, nje tjeter sistem sforcimesh efektive si :

̅
̅
̅

ku ekuacionet (B) dhe (D) mund te rishkruhen ne termat e komponenteve te nje sistemi te ri nga
zevendesimi direkt.
Ne vend te (B) ne tani kemi:

26 
 
 
0

ne menyre te ngjajshme marredhenia sforcim deformim (D) behet:

1 1 2 1

3

keto mundet perseri te interpretohen ne termat e problemeve standarte elastike si ekuacionet qe

rregullojne shperndarjen e sforcimeve kur veç forces se ferkimit te pershtatshm kufitar dhe forces se
rendeses ne kemi forcen trupore me vlera:

  
,

Dhe rritja termale do te ishte:

1 2 1  1
3

Vlerat e  jane pranuar duke siguruar qe rezultatet ju referohen sforcimeve te percaktuara nga
(E).
Nqs per shembull ne kemi:
 1

Ne nuk kemi nje term ekuivalent termik dhe problemi eshte thjesht nje force trupore. Ky eshte
rezultat i sygjerimeve te bera nga Geetsma (shiko ekuacionin 13.41).
Eshte e rendesishme te realizohet , papseprap, por kjo nuk do te thote qe do te caktojme ketu
vleren e . Edhe nqs ndonje vlere eshte perdorur.
Ne mekaniken e dherave =1 dhe rezultatet jane nxjerre per kete kusht. Tani te dy termat
egzistojne edhe forca trupore edhe natyra termike.
“Pergjithesime”. Argumentat e dhene ketu me lehtesi mund te pergjithesohen per situaten
anizotropike me kusht qe te njihen karakteristikat sforcim-deformim per te dy tipet e sforcimeve (a) dhe
(b).

10. Percaktimi ne terren i depertueshmerise se masivit shkembor.

Muskat beri nje studim te detajuar te matjeve fushore per korfiçentin e filtrimit te shkembejve
naftembajtes. Lexuesi i eshte referuar kesaj pune te rendesishme per diskutimin e formulave te perdorura
duke i perfshire keto per sistemet me depertueshmeri jo uniforme si me e mira per formacionet e
frakturuara. Keto vleresime kane rendesi te madhe per studimin e filtrimit te naftes nga shkembejte e
frakturuar tek puset.

27 
 
 Ne inxhinierine civile percaktimi i depertueshmerise se masiveve shkembore eshte bere ne
menyre korrekte ne vrima nga te ashtequajturat provat e Lugeoc, te cilat normalisht jane kryer per thellesi
te ndryshme te turjeles. Paketuesi eshte futur 5m nga fundi dhe presioni i ujit eshte aplikuar nepermjet nje
tubi te lidhur me fundin e seksionit. Rrjedhja eshte matur zakonisht 5-10 minuta pas proves per presione
te ndryshme te matur ne hyrje te folese(pusit). Presioni standart per matje eshte 10kg/cm2. Nje njesi
Lugeon korrespondon me rrjedhjen e nje litri per minute per meter te lengut te pusit. Ne pergjithesi nese
rrjedhja i eshte nenshtruar rritjes dhe zvogelimit te presionit do te marrim tipe te ndryshme diagramash ne
varesi te mbylljes ose pastrimit te poreve ose çarjeve per shkak te futjes se thermijave. Normalisht
rrjedhja nuk eshte porpocionale me presionin qe ushtrohet ne pus dhe nuk tregon vlera te njejta per
presione te ndryshme zvogesuese, pas provave qe u bene me presione te ndryshme rritese. Kjo do te thote
qe rrjedhja ndryshon ne kohe gjate testeve per nje presion te dhene. Ne fakt tek masivet shkembore
depertueshmeria realizohet kryesisht nga çarjet dhe thyerjet qe e bejne problemin e percaktimit te
depertueshmerise shpesh here te çrregullt dhe te pakuptimte. Ne fakt uji mund te filtroje permes nje
formacioni te masivit te padepertueshem qe ka çarje horizontale me gjeresi 0.1mm dhe hapesire 1m dhe
koeficenti i filtrimit per nje formacion homogjen poroz eshte 0.8*10-4cm/s.
Deformacioni ndodh sepse uji , gjate provave te depertueshmerise, aplikon nje presion te
brendshem ne masiv. Kjo mund te shkaktoje hapje te rendesishme te çarjeve nese e kapercen sforcimet e
brendshme ne shkemb. Ne te tilla raste provat do te pengojne ndonje perpjekje per te rritur
depertueshmerine e masivit. Londe ka treguer qe gjate nje prove depertueshmerie Lugeon , presioni i ujit
prej 10kg/cm2 e perhapur ne nje siperfaqe me rreze prej 2m do te deformoje masivin shkembor ( me
modul elasticiteti 200000kg/cm2) rreth 0.3mm. Kjo i korrespodon nga 10 deri ne 100 njesi Lugeon te
depertueshmerise ne masivin shkembor qe i kishte komplet te mbyllura çarjet para fillimit te proves. Kjo
per veç te tjerave, tregon qe per shkak te deformacioneve, te shkaktuara nga presioni i ujit gjate provave
me puse, rrjedhja mund te jete porpocionale me presionin ne fuqi te katert. Ky autor pohon se ky resultat
eshte vezhguar ne nje masiv shkembor te gelqeroreve te forte.
Per keto arsye qe shikojme, per te gjetur me shume vlera te sakta te depertueshmerise ne terren te
masivit shkembor provat e pompimit duhet te realizohen kur jane te mundshme. Ne kete rast, uji eshte
pompuar jashte nga pusi duke e mbajtur siperfaqen e ujit ne nje nivel te caktuar. Keto teste jane ne
pergjithesi te veshtire per tu realizuar ne puse me diameter te vogel dhe nuk lejojne percaktimin e
depertueshmerise ne thellesi te ndryshme. Praktikisht te gjithe formacionet shkembore jane anizotrop nga
pikpamja e depertueshmerise. Percaktimi i komponenteve kryesore në drejtimet e tyre është e mundur me
anë të testeve të pompimit duke matur zvogelimin e nivelit te nje numri piezometrash , zakonisht nente.
Schneebeli ka paraqitur teorine dhe shembuj te percaktimit te komponenteve te tyre dhe drejtimin .

Figura 13.16 Prova e depertueshmerise ne nje çarje

28 
 
 Provat e depertueshmerise behen ne çifte individuale ose ne grup çpimesh atehere kur hapjet e
çarjeve duken te rendesishme ose kur çaja eshte objekt studimi. Te tille prova rekomandohet te behen per
raste te caktuara te vleresimit te hapjeve te çarjeve te rendesishme. Duke ju referuar figures 13.16 sasia e
ujit q, qe filtron per njesi te kohes nga pika A ne piken B pergjate çarjes aa’ e konsideruar me nje gjeresi
uniforme e jepet nga :

13.51
12 /

Ku simbolet jane treguar ne figure dhe r0 eshte diametri i pusit.

Nje faktor i rendesishem ne depertueshmerine e masivit shkembor eshte dhe karakteri i materialit
mbushes i çarjeve. Kjo eshte arsyeja pse, ne shume raste, masivi shkembor i alteruar afer siperfaqes jep
deprtueshmeri me te vogel se masivi i thelle i cili nuk ka material mbushes ne çarje. Megjithese, ne
pergjithesi, keto materiale nuk e pengojne rrjedhjen e ujit neper çarje , ato jane arsye kryesore te sjelljes
se parregullt ose te pashpjeguara gjate provave.

11. Effektet e ulit te brendshem ne trupin e ngurte poroz: ndryshimet fizike dhe kimike te
shkaktuara nga qarkullimi i ujit.

Megjithese kampionet e thate te shkembenjve , normalisht, paraqesin nje deformim me te madh

se shumica e kampioneve te ngopur me uje , problemi nuk eshte prezent perkatesisht per mekaniken e
masiveve shembore. Ne fakt te tille masive jane normalisht te lagur ose te ngopur me uje nqs niveli i ujit
eshte i ulet.

Figura 13.17 Ndryshimi i modulit te elasticitetit te nje shkembi baltor me shkallen e lageshtise,S,
per presione fidraulike te ndryshme

Uji eshte ruajtur brenda materialit te masivit te kores per shkak te kapilaritetit ose forces
siperfaqesore. Serieys vezhgoi nje zvogelim te rrepirte te modulit te elasticitetit te gelqeroreve nga shkalla
e ngopjes me uje (figura 13.17). Ai vezhgoi nje zgjerim te shpejte te gelqeroreve me lageshtine, duke
konkluduar qe te tilla zgjerime jane te medha ne drejtimin pingul me çarjet. Ky konkluzion nuk eshte i ri,
por duhet theksuar, pasi besohet se ne nje shkemb me çarje te orientuara, presioni i poreve shkakton
deformim dhe force me te madhe ne drejtimin pingul me çarjet. Fryrjet (zmadhimet) e shkembejve baltore
jane studjuar nga Murayama, i cili i studjoi per presione te ndryshime.

29 
 
 Colback dhe Wiid raportuan zvogelime domethenese ne ngjeshje dhe sforcimet triaksiale nga
tharja e kampioneve te lagur te argjiloreve kuarcite dhe shkembenjve ranore. Keto zvogelime ishin ne disa
raste jo me te medha se 40%.
Feda studjoi te tilla influenca ne shkembejte teper te gerryeshem. Nga studimi i efektit te
absorbimit te ujit ne plasaritjet e Griffith ai konkludoi qe zvogelimi i sforcimeve ngjeshese dhe i modulit
te elasticitetit nga tharja e kampioneve te ngopur te shkembebjve shpjegohet nga zvogelimi i brendshem i
energjise ne siperfaqen e shkembit per shkak te absorbimit. Kjo shpjegon sjelljen viskoelastike ne rritje
tek shkembejte qe shfaqet kur ata jane te ngopur. Rezultate te ngjajshme jane nxjerre nga Man dhe Fatt te
cilet paraqiten konkluzione interesante te ndryshimit te madhesise se vellimit te shkembejte ranore me
presion te kufizuar. ( figura 13.18). Boozer dhe te tjere treguan qe sjellja deformuase e gelqeroreve te
Indianas dhe Navajo eshte shkaktuar nga fluidet qe kane depertuar fort ne siperfaqet e brenshme. Efekti
predominues u ketyre fluideve eshte nje zvogelim i sforcime perfundimtare dhe e fushes se sforcimeve te
gelqeroreve te cilet deformohen ne menyre duktile.

Figura 13.18 Ndryshimi i madhesise se vellimit si nje funksion i presionit per shkembejte ranote
te lagur dhe te thate te Berea

Shkembejte veçanerisht ata afer siperfaqes se tokes ndryshojne me kohen. Kjo per shkak te
shkaterrimit kimik ne prezencen e ajrit, ujit ose agjenteve te tjere ose shperberjes se mineraleve te caktuar.
Procesi eshte normalisht intesiv me hapjen e mikriçarjeve i cili shton zonat e disponueshme per erozion
dhe kalimin e ujit. Fluksacioni i tabeles se nivelit te ujit ndikon dukshem ne alterim. Ne formacionet
shkembore, hapjet e kanaleve ujore dhe e gropave (shpellave) behet nga shperberja e karbonatit te
kalciumit shkaktuar nga uji qe permban te tretur dioksid karboni.ne dukje uji magmatik dhe dioksidi i
karbonit jane shkaqet kryesore te shnderimit te shpateve fushore, te shkembejve vullkanik dhe
metamorfik ne kaolin, sericite dhe argjila te tjera. Formacionet shkembore me permbajtje gipsi, kripera
shkembore dhe shume minerale te tjere te tretshem kane nje proces shume te shpjejte te alterimit kur
behen ndryshime ne nivelin e ujit nentokesor.
Mayer tregoi qe, ne perputhje me punet e Farran dhe Thenot, nqs rrjedhja e ujit ne kapilaret ose
mikrocarjet e kampionit shkembor dhe largimi i elementeve ( praktikisht jonet w kalciumit) eshte i vogel,
shkembi ka shkalle alterimi te larte. Gjithsesi nqs depertueshmeria zvogelohet me kohen kjo
korrespondon me bllokimin e e gypave kapilare nga futja e thermijave ose me jonizimin e mineraleve
argjilore dhe ne kete menyre shkembi eshte alteruar.
Studimet e bera nga Ruiz ne bazalte provuan qe ne procesin e tyre te shperberjes nje rol shume te
rendesishem ka presioni shume i larte i jonizimit tek minerale te caktuara si montmorillonite, brenda
kaviteteve te shkembit. Ai e terhoqi vemendjen ne faktin qe sforcimet e mbetura brenda struktures mund
te shpjegojne tendencen per larmine e ketyre shkembejve kur nxirren gure (shfrytezohen) dhe grimcohen.

30 
 
 Problemi i presionit te jonizimit te mineraleve (vecanerisht argjilat) brenda carjeve te masivit
shkembor shkaktuar nga ndryshimet nga permbajta e ujit, eshte nje faktor i rendesishem ne stabilizimin e
pjerresive shkembore dhe e tuneleve, siç u vu ne dukje nga Bjerrum.
Cotelo Neiva tregoi interes ndaj lidhjes midis shkalles se alterimit te matur ne granitet e dampes
se Portugalise dhe fazes se shkaterrimit kimik e shprehur nga humbja e komponenteve te hekurit.fazat e
ndryshme te studimeve shkuan nga shkembejte e forte tek dherat e mbetur

31