Pagaspas

ng
Ibong Nakatakas
Dekada

‘70
Ni lualhati bautista

SC13
Flores, Rena Sofia P.
Lorica, Jethro
Nale, Ivan
Ortua, Josh Ferdinand M.
Panis, Red
Picar, Ashley Xela
Roman, Juana Marie
Sta. Catalina, Raphael Angelo
I. BATAYANG KAALAMAN
Dekada ’70, ito ang pamagat ng nobelang nagbago at nagbukas sa isipan ng maraming
Filipino sa panahon kung saan ang kalayaan ay para bang hindi mahanap sa apat na sulok ng
bansang ito. Ang nobelang ito ay may pamagat na Dekada ’70 sapagkat sinasalamin nito ang
mga pangyayaring naganap sa panahon ng nasabing taon. Isa sa mga pangyayaring pinakita ay
ang tuluyang pagpapatupad ng Martial Law nang i-angkat ang writ of habeas corpus sa
pamumuno ng presidenteng Ferdinand Marcos. Kung saan nagbunga ito ng karahasan at
pagkamatay ng marami nating kapuwa Filipino nang kanilang ipinaglaban ang kanilang
paniniwala. Nakita rin na ang kabataan ang kadalasang nagsasagawa ng pag-aaklas nang
kanilang matutuhan ang mga karapatang pantaong dapat matamasa ng bawat mamamayan ng
bansa at ito ay nakita sa katauhan ni Jules isang mag-aaral na hindi nagtagal ay naging bahagi ng
komunista.
Ang nobelang Dekada ’70 ay naisulat ni Lualhati Bautista. Ipinanganak si Bautista noong
1945 at kilala bilang mahusay na kontemporanyong manunulat sa Filipinas. Nakatanggap din
siya ng parangal na Carlos Palanca Memorial Awaards for Literature para sa kaniyang mga
akda tulad ng Gapo, Dekada ’70 at Bata, Bata Paano ka Ginawa. Si Bautista ay hindi nagkaroon
ng pagkakataon magka-anak kung kaya’t kadalasan ang kaniyang mga akda ay tungkol sa mga
bata. Ayon sa pagkakasulat sa nobelang ito, makikita na mas binibigyang-diin ni Bautista
perspektibo ng isang tauhan at sa nobelang ito panauhan ni Amanda ang pinakita. Binigyan-diin
niya ang buhay ng isang kababaihan sa panahon na ito. Gayunpaman, pinakita niya rin ang iba’t
ibang perspektibo ng ibang tauhan sa kuwento. Sa nasabing nobela, nakatuon ang kuwento sa
pananaw ng Amanda, isang babae. Mula rito makikita kung paano isinusulong ni Lualhati
Baustista ang mga karapatan ng isang kababaihan. Pinakita niya ang kaniyang paniniwala na ang
mga babae ay kabilang din sa lipunan at may karapatan magkaroon ng kanilang sariling
pangalan.
Sanggunian: (tungkol sa may-akda) https://panitikan.ph/2014/06/05/lualhati-bautista/

II. BUOD
Sa panahon ng Martial Law, matinding hirap at pasakit ang naranasan ng mga Filipino sa
kamay ng gobyernong dapat ay nagbibigay ng pangangailangan ng mamamayan bagkus sila ay
ay nagbibingi-bingihan sa sigaw ng Filipino. Bunga ng pangyayaring ito ay ang pagkakaroon ng
pag-aalsa ng mga mag-aaral laban sa bulok na sistema ng pamahalaan upang makamit ang
ninanais na kalayaan. Ang mga pangyayaring ito ang nagpabagabag kay Amanda Bartolome na
isang ordinaryong asawa at ina sa limang anak. Ang kaniyang pamilya ay nabibilang sa
panggitang uri samantalang ang kaniyang asawa ay isang inhenyero. Ang panganay sa
magkakapatid ay si Jules na liberal kung mag-isip, sumunod si Isagani o mas kilalang Gani, si
Emmanuel na mas kilala sa Em, si Jason at ang bunso na si Bingo. Umiikot ang buhay ni
Amanda sa pagiging isang ordinaryong asawa at ina sa kaniyang pamilya na gumagawa ng iba’t
ibang tungkuling bahay at nangangalaga sa kaniyang minamahal. Palaging sinabi ni Julian, ang
kaniyang asawa, na “It’s a man’s world” na nagpapahiwatig ng sitwasyon ni Amanda sa panahon
na ito kung saan wala siyang nagagawa sa mga desisyon ng kaniyang asawa’t anak at hindi siya
pinapayagan magtrabaho sa kadahilanan na siya ay isang babae.
1971 nang suspendihin ng pangulo ang writ of habeas corpus at dito na rin nagsimula
sumali si Jules kasama ang kaniyang kaibigan na si Willy sa mga class boycott at sit-in na
tungkol sa pagtutol sa pagtaas ng tuition fee.Hindi nagtagal ay nakiisa na rin sina Jules at Willy
sa mga komunista at sa hindi inaasahan pangyayari a namatay si Willy. Mayo ng ’74 ay
nagpaalam si Jules na pupunta raw ito ng Bicol upang magbakasyon. Samantalang pagkatapos
magpakasal at manganak ang asawa na si Evelyn ay lumipad si Gani sa San Diego upang
magsanay para sa US Navy. Habang wala si Gani at Jules nagpatuloy magsulat si Em ng iba’t
ibang mga sulatin at habang tumatagal ay nagigising na rin siya sa katotohonang buhay at
nakakapagsulat tungkol sa mga anomalya sa gobyerno. Sa muling pagkikita Jules at ang
kaniyang ina na si Amanda ay pinagsabihan niya ito na linisin ang mga dokumentong maaaring
magpahamak sa kanilang pamilya kasama na rito ang mga sulatin ni Em at kung sakaling
magtanong ang mga opisyal at hanapin si Jules ay sabihin na ilang taon na itong umuuwi.
Nangyari nga ang kinakatakutan ngunit hindi nagtagal ay nahuli na rin si Jules. Pinagmalaki ni
Jules na sa kabila ng mga pasakit na kaniyang hinarap ay wala siyang nilaglag sa kaniyang mga
kagrupo. Habang nasa kulungan si Jules, nahuli si Jason at nakulong sa salang pagkakaroon ng
Marijuana. Nang puntahan ito ng mag-asawa ay nakalaya na pala. Ngunit natagpuan itong patay
sa isang basurahan, hubo’t hubad,labimpito ang saksak, tagos sa baga ang iba tuhog pati puso.
May natagpuan din na mga marka ng itinaling alambra sa pulso, talop halos ang siko tastas pati
hita’t, tuhog, basag pati bayag. Lubhang nagdalamhati ang buong pamilya sa nasabing
pangyayari. Nang dahil ditto nasabi ni Amanda ang lahat ng kaniyang reklamo sa kaniyang
asawa habang inamin ni Julian ang kaniyang mga pagkukulang at nagpaliwanag.
Sa huli’y kahit hiningi ni Amanda na makipaghiwalay sa kaniyang asawa ay pinili pa rin
nilang lumaban nang magkasama. Nakalaya rin si Jules mula sa pagkabilanggo ngunit muling
bumalik sa kilusan kasama ang kaniyang sariling pamilya samantalang si Jason ay namulat sa
isang mundong walang katahimikan at kaayusan pero nakapagtapos sa kolehiyo. Nagpatuloy ang
mga Pilipino na makipaglaban para sa kalayaan na hinihangad. Naging bukas ang isipan ni
Amanda sa kaisipan na kailanman hindi niya maaari ang kaniyang mga anak.Natutuhan niyang
lumaban sa kabila ng kahinaan at kahirapan at sa huli, siya ay nanindigan.

III. URI NG PANITIKAN

Ang uri ng panitikan kung saan nabibilang ang Dekada ‘70 ni Lualhati Bautista ay nobela
dahil ito ay binubuo ng iba't ibang kabanata. Ito ay maituturing na masining na pagsasalaysay na
may maraming pangyayaring magkakasunod. Naiuugnay nito ang nangyari sa rehimen ni Marcos
noong dineklara niya ang Martial Law. Ito ay masasabing nobela sapagkat binibigyang-buhay ng
manunulat ang kaniyang mga pananaw nang sa gayon ay mabuksan ang kaisipan ng bawat
mambabasa.
IV. ESTILO NG PAGKAKASULAT
Ang nobela ay isang magandang paraan upang ipakita ang isang pangyayari o ibahagi ang
isang pananaw ng may-akda at magdulot ng pagbabago sa lipunan o buksan ang isipan ng
karamihan. Layunin ng Dekada ’70 na buksan ang isipan ng bawat Filipino sa mga pangyayari sa
panahon na ito at ipakita ang mga karahasan at kaguluhan na nagbunga sa pagkakaroon ng mga
komunistang grupo. Sa kabila nito, layunin din nito ipakita ang sitwasyon ng isang babae sa
taong dekada ’70. Sinasalamin sa kuwento kung gaano kahirap maging babae sapagkat ang
kababaihan noon ay tila bang walang boses sa lipunan at walang karapatan magkaroon ng
sariling tagumpay. Tila habang buhay na lang sila magtatago sa anino ng kanilang mga asawa.
Ngunit sa kabila ng lahat, layunin din nito ng hikayatin na dapat matutuhan nating ipaglaban ang
ating mga karapatan bilang Filipino at kababaihan.
Ang mga temang nangingibabaw sa nobela ay pag-ibig, karahasan, at diskriminasyon. Ang
temang pag-ibig ay tunay na pinakita kung gaano minahal ng isang ina ang kaniyang mga anak
sa kabila ng mga pangamba at pagsubok. Sinuportahan niya ito sa kabila ng pagkakaroon ng
kaibahan sa kanilang mga pananaw. Pag-ibig din ang nangibabaw sa pagitan ng mag-asawa
sapagkat sa kabila ng alitan ay natuto rin silang magpatawad at tanggapin ang kanilang mga
kamalian. Kitang-kita ang karahasan sa nobela sapagkat ito ay nangyari sa panahon kung saan
ang Martial Law ay mahigpit na ipinapatupad. Inaasahang magkakaroon ng labanan sa pagitan
ng gobyerno at komunistang grupo. Sa huli, kapayapaan pa rin ang nanalo. Makikita ang
diskriminasyon sa tauhan ni Amanda bilang isang babae. Hindi raw ito nararapat magtrabaho
bagkus dapat ay nasa bahay lamang at alagaan ang kaniyang pamilya.
Ang Dekada ’70 ay tungkol sa mga pangyayari sa panahon ng Martial Law sa pamumuno
ni pangulong Ferdinand Marcos. Ito ang naging pinakapaksa ng nasabing nobela. Umikot dito
ang kuwento at ipinakita ang kalagayan ng mga tauhan sa panahon na ito at kung paano nga ba
sila naapektuhan sa mga karahasan at gulong naganap sa kanilang paligid.
Nagsimula ang nobela sa perspektibo ni Amanda at ang mga pangyayari na nagaganap sa
loob ng kanilang tahanan. Nagsimula sa kaniyang damdamin sa loob ng tahanan nila at ang
nararanasan niya sa kaniyang anak at asawa. Ipinapakita rin dito kung paano makipag-usap ang
mga tipikal na gitnang-uring pamilya. Makikita rin na napag-usapan nila ang tungkol sa mga
subhetibo na hindi pa nararapat para sa mga batang nasa edad ng kaniyang anak. Nakikita rin na
hindi kampante ang babae sa sitwasyon na hinaharap niya dahil pakiramdam niya na tagasilbi na
lang siya para sa asawa niya dahil na lamang babae siya. Dumating din ito sa punto na
naapektuhan na rin sila ng lipunan.
 Sa huling kabanata ng nobela ay nagkaroon ng paglipas ng sampung taon, at dito
ipinapakita na pagkatapos ng lahat ng gulo ay naging mahinahon na rin sa wakas ang kanilang
buhay kahit paano, hindi tuluyan pero hindi na rin marahas katulad ng nakaraan. Ang mga anak
ni Amanda ay may sariling pamilya at sariling buhay. Pinag-uusapan din nila ang mga problema
na nahaharap na ng lipunan nila ngayon. At sa mga huling linya ay nakikita ang kasiyahan nina
Amanda at ang asawa niyang si Julian nang pag-usapan nila tungkol sa mga anak nila at ang mga
nagawa nila noon.

V. GAMIT NG WIKA
Ang wikang ginamit sa nobelang Dekada ’70 ay wikang Filipino. Nakasulat ito sa di-
pormal na kaayusan sapagkat may mga ginamit na balbal na salita sa nobela. Ang balbal na salita
ay isang wika na kung saan ginagamit ng partikular na grupo ng lipunan. Tinatawag din itong
salitang kalye o kanto. May mga salitang Ingles din na nabanggit na nagpahiwatig ng antas ng
buhay ng mga Bartolome.

Maling Salita Paliwanag Tamang Baybay

1. kundi, ph. 88 Ito ay pinaikling salita na “kung hindi” Kun’di
kaya’t kailangan lagyan ng ‘ sa pagitan ng
kun at di.
2. di, ph. 74 Ito ay pinaikling salita na “hindi” kaya’t ‘di
kailangan lagyan ng ‘ bago mag-d.
3. pag-uwi nang gabi, Maikling ng ang kailangan gamitin. Pag-uwi ng gabi
ph. 47
4. ngfayon, ph. 19 Mali ang baybay ngayon
5. yang, ph 51 Ito ay pinaikling salita na “iyang” kaya’t ‘yang
kailangan lagyan ng ‘ bago mag-y.
6. tuluy-tuloy, ph. 97 Walang salitang tuluy Tuloy-tuloy
7. sa ditto, ph. 53 Ang sinusundan na salita ng “dito” ay Sa rito
“sa” na nagtatapos sa patinig kaya rito ang
dapat gamitin.
8. kapwa, ph. 38 Mali ang baybay Kapuwa
9. kanya, ph 85 Mali ang baybay Kaniya
10. nababangit, ph. 38 Mali ang baybay Nababanggit

Malalim na Salita Kahulugan

Dantayan unan na pinagpapatungan ng binti o braso ng tao na nakahiga
Sansala pigil o saway
Burgis malalayang tao sa Europa sa panahon ng medyibal
umaandap pumapatay-patay
sinambilat kinuha
Uhugin tumutulo ang sipon
Komedor Silid-kainan
Inimis inalis
Mariin madiin
Ginagap hinawakan ng mahigpit
Sumalag sumangga, umiwas

VI. TUON SA KARIKTAN

a) Tayutay

Tayutay Kahulugan Uri ng Tayutay

1. Pagbubuhat ng kamay pagsampal Metonimya
2. Nagkakalamigan Nagkakaroon ng distansiya sa Motenimya
isa’t isa
3. Harap ng libingan Humaharap sa matinding Metapora
kalungkutan
4. Pinagbagsakan ng pinto Sinara ang pinto ng malakas Pagmamalabis
5. Latay ng hapdi Bakas ng sakit Metonimya
6. Unipormadong bata Nag-aaral Metonimya
7. Mapapait na kamatayan Labi na pangamba at pasakit Metapora
8. Lumalabo na ang pag-asa Nawawalan ng pag-asa Metonimya
9. Dinaanan ng lindol Labis na magulo o makalat Pagmamalabis
10. Alipin ng malalim na Maraming katanungan sa isip Pagmamalabis
pagsusuri

b) Tauhan
Julian Bartolome Sr.
Inhenyero; apo ng isang haciendero sa isang lugar sa norte; may lahing-Kastila
“Every man should have something he’d die for. A man who has nothing he’d die for is not
fit to live.”

Amanda Bartolome
Tipikal na may-bahay ni Julian Bartolome Sr.; ina ng limang magkakapatid
“Mahirap maging ina, gusto kong sabihin. Masarap lang maging ina habang maliliit pa’ng
mga anak mo, habang wala pa silang sinasaktan sa’yo kundi kalingkingan ng paa mo na
natatapakan nila sa kasusunod at kapipilit magpakarga. Pero hintayin mo ang panahong
kasintaas mo na siya, ‘yong panahon ng pagkakaroon niya ng sariling isip at buhay, buhay
na hiwalay na sa’yo, at matitikman mo sa kamay niya ang mapapait na kamatayan.”

Julian “Jules” Bartolome Jr.

Panganay na anak; may liberal na pag-iisip; nakiisa sa mga grupong lumalaban sa gobyerno
“Ang tagumpay sa digmaan ay hindi nakukuha sa lakas lang ng armas naipagwawagi ito
ng prinsipyo at dedikasyon ng baying nagtatanggol.”

Isagani Bartolome
Pangalawa sa magkakapatid; maagang nagkaroon ng pamilya; asawa ni Evelyn; sumama sa US
Navy
“Tutal, balak ko naman, makaipon lang ng mga eighteen units sa college. Tapos, mag-
aaplay akong US Navy.”

Emmanuel “Em” Bartolome

Pangatlo sa magkakapatid; maituturing bilang isang manunulat at sumulat ng mga akdang laban
sa administrasyon
“kapag kumibo ka, sasabihin, subersibo ka?”

Jason Bartolome
Pang-apat sa magkakapatid; namatay sa kuwento matapos mahuli at makulong dahil sa
pagkakaroon ng bawal na gamut
“Pero, Kuya, wala naman tayong maraming natututunan sa eskuwela, di ba? Pampasira
ang ng barkada ‘yon!”

Benjamin “Bingo” Bartolome

Bunso sa magkakapatid; namulat sa buhay na magulo at karahasan ngunit hindi nawala ang
pagiging bata
“Bakit, Dad…salbahe ba ang mga PC?”
 c) Tunggalian
Maraming tunggalian ang makikita sa nobelang Dekada ’70. Ito ay ang mga sumusunod:
1. Tao laban sa Sarili
Sa mga tauhan, ang nakitaan ng ganitong uri ng tunggalian ay sina Amanda, Julian at
Jules. Hindi alam ni Amanda kung nararapat nga ba niyang iwanan na si Julian at tuklasin ang
kaniyang pangarap na landasin, ang maging malaya at magkaroon ng ambag sa lipunan. Hindi
niya rin alam kung paano itago ang pangangamba na kaniyang nadarama dahil sa mga anak
niyang patuloy na sinasabak ang kanilang mga sariling landas. Bilang isang lalaki, hindi
magandang nakikita na umiiyak at mahina ito. Ito ang paniniwala at sabi ni Julian nang tinanong
siya ni Amanda kung tila bakit walang pakialam ito sa mga nangyayaring marahas sa kaniyang
mga anak. Ngunit ang hindi alam ni Amanda ay nadudurog si Julian sa lahat ng mga pangyayari
at hindi ito pinapakita sapagkat kailangan niyang maging matatag. Habang si Jules ay hindi alam
kung paano sasabihin sa kaniyang mga magulang sa simula na pinipili niyang maging bahagi ng
komunista at pumunta sa rehiyong ng Bicol. Kung kaya’t pinili na lang niya na hindi magpaalam.
2. Tao laban sa Tao
Sa pamilyang Bartolome, makikita na mayroong alitan sa pagitan nina Jules at Gani. May
isang bahagi sa kuwento kung saan ang magkapatid ay muntik ng magsuntukan dahil sabi ni
Gani ninanais niyang sumali sa US Navy. Hindi sumang-ayon dito si Jules sapagkat ito ay
pagpapaalila lang sa mga Amerikano. Ngunit sa huli ay hindi napigilan si Gani sa kaniyang
kagustuhan.
3. Tao laban sa Lipunan
Ang Dekada ’70 ay sumasalamin sa panahon ng Martial Law kung kaya’t labis na
mapapansin ang tunggalian na tao laban sa lipunan o mas tamang sabihin na tao laban sa
gobyerno. Sapagkat ang mga tao sa panahon na iyon ay patuloy na lumaban para sa kanilang
kalayaan na sa kanilang pananaw ang ipinagkait sa kanila. Tulad ni Jules at iba pang kabataan na
hindi natakot sa kamatayan para lang makamtan ang pangarap na lipunan. Sa kabila nito, ito rin
ay sumasalamin sa buhay ng isang babae sa panahon na ito at kung paano siya lumaban sa mga
diskriminasyon na kaniyang natatanggap. Pinakita sa katauhan ni Amanda na bilang isang babae
dapat matutong tumayo sa ating sariling mga paa dahil kabilang din ang kababaihan sa lipunan.

VII. TUON SA DAMDAMIN

a. Himg o Tono
Pagmamahal, galit at pagpapatawad, iyan ang mga emosyon na nangibabaw sa nobela. Tunay
na pinakita ang pagmamahal sa pamilyang Bartolome. Sa kabila ng kanilang hindi
pagkakaintindihan o alitan, sa huli’y kanila pa rin pipiliin ang isa’t isa at magmahalan. Nabalot
naman ng galit ang kabataan dahil sa mga katiwalian na kanilang nakikita sa administrasyon na
 nagbunga sa kanilang pag-alsa. Samantalang poot din ang nanaig sa mag-asawang Bartolome
nang kanilang malaman ang pangyayaring hindi inaasahan kay Jason kung saan siya ay pinatay
ng walang awa. Ngunit sa huling bahagi ng nobela, pagpapatawad pa rin ang nangibabaw sa
kabila ng matinding galit. Seguro’y dahil na rin ang pagpapatawad ay unang hakbang tungo sa
kalayaan. Napatawad ni Amanda si Julian samantalang napatawad din ni Julian ang kaniyang
sarili sa pagkakaroon ng maraming pagkukulang.
b. Paningin
Ang nobelang ito ay nakasulat sa unang panauhan. Ito ay nasa perspektibo o panauhan ni
Amanda. Siya ang nagsisilbing nagkukuwento sa nobela samantalang may bahagi sa nobela kung
ang mga tauhan mismo ang nagsasalita para sa kanilang sarili.

VIII. BISA
Ang nobelang Dekada ’70 ay tunay na tumatak sa ating puso’t isipan sapagkat ang mga
pangyayari na naisulat sa akda ay nagpagkita sa mga pagsubok na ating hinarap bilang isang
bansa at pinakita rin nito kung gaano tayo katatag bilang isang Filipino.
Ang nobelang ito ay may layuning buksan ang bawat isipan ng mambabasa sa akda nang sa
gayon ay tunay niyang makita ang mga pangyayaring hindi lang sa libro makikita kung hindi
nakatatak na rin sa puso ng bawat nakaranas at nakakita. Makikita na ang layunin ng nobela ay
matagumpay na naisakatuparan sapagkat makikita na ang mga Filipino ngayon ay marunong ng
lumaban para sa kanilang mga karapatan at tuklasin ang mga nakatagong katotohanan. Unti-
unting nagiging bukas ang bawat mamamayan ng bansang ito sa realidad ng buhay. Kung kaya’t
sa tuwing darating ang panahon ng eleksiyon matinding pagsusuri ang ginagawa ng bawat
botante nang sa gayon ay hindi na maulit ang pagmamalupit ng isang lider na nanggigipit.
Lungkot, galit at takot ang maaaring idulot ng nobelang ito sa mga mambabasa. Lungkot
nang makita at malaman ang mga karahasan at paghihirap na naranasan ng ating mga kapuwa
Filipino. Galit naman sa tuwing ating maiisip kung paano walang awang pinatay ang mga tao
noon na ang tanging ginawa lamang ay ang ipaglaban ang kanilang paniniwala. Takot dahil hindi
pa rin nawawala sa ating isip ang posibilidad na maaari pa rin mangyari o maulit ang nakaraan
kung hindi tamang lider ang mahahalal.
Ang nobela na ito ay hindi lang nagbukas ng isipan ng karamihan kung hindi binago rin nito
ang mga pag-uugali o kaasalan natin mga Filipino. Nang ating malaman ang mga tunay na
nangyari sa nakaraan, natuto na tayong lumaban. Natuto na tayo ipahayag ang ating mga
nararamdaman at opinyon tungkol sa mga nangyayari sa ating bansa. Maraming kabataan ang
patuloy na nagsisiwalat ng katotohanan at walang takot na tumutuligsa sa kamalian na
matatagpuan sa bansang ginagalawan. Maaaring mangmang ang mga Filipino noon pero
masasabi kong hindi na ngayon.
IX. MUNGKAHI
 Matagumpay na naipahayag o naipakita ang mga mararahas na pangyayari at kung
gaano kahirap ang buhay ng isang ordinaryong Filipino sa panahon ng Martial Law sa
pamamagitan ng kuwentong umikot.
 Matagumpay nitong nagampanan ang layunin na buksan ang isipan ng mga Filipino
nang sa gayon ay matutunan nilang lumaban para sa kanilang sariling karapatan.
 Matagumpay rin nitong pinakita ang sitwasyon ng kababaihan sa panahon ng dekada
’70 at kung gaano kahirap maging babae sa panahon na ito dahil na rin sa kawalan ng
boses sa lipunan.
 Nagsilbing inspirasyon sa marami upang matutunan respetuhin ang mga kakayanan
ng isang babae.
 Sa pamamagitan ng nobelang ito, naniniwala kami na naisulong ang mga karapatan
ng mga babae sa lipunan na ating ginagalawan.