dr inż.

Michał Strzeszewski
Instytut Ogrzewnictwa i Wentylacji
Politechnika Warszawska

Wodne ogrzewanie podłogowe

Materiały do wykładów i ćwiczeń v. 0.92 – 2006 r.

Spis treści:

1 Cel materiału ............................................................... 2

2 Wprowadzenie............................................................. 2
3 Rys historyczny ........................................................... 2
4 Ogrzewania niskotemperaturowe ................................ 2
5 Korzystny rozkład temperatury ................................... 5
6 Warunki higieniczne ................................................... 6
7 Wydajność cieplna ...................................................... 6
8 Klasyfikacja ogrzewań podłogowych ......................... 7
9 Budowa i wykonanie podłogi grzejnej........................ 8
10 Sposoby ułożenia rur grzejnych ................................ 11
11 Obliczenia grzejnika podłogowego
z zastosowaniem nomogramów ................................ 12
11.1 Obliczenia cieplne......................................... 12
11.2 Obliczenia hydrauliczne................................ 17
11.3 Przykład obliczeń grzejnika podłogowego ... 19
12 Projektowanie ogrzewania podłogowego
wspomagane komputerowo....................................... 21
12.1 Definiowanie konstrukcji.............................. 21
12.2 Wstępne obliczenia ....................................... 23
12.3 Rysowanie grzejników podłogowych
na rozwinięciu ............................................... 25
12.4 Rysowanie grzejników podłogowych
na rzucie ........................................................ 27
Literatura.......................................................................... 28

1
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

1 Cel materiału
Celem niniejszego materiału jest przedstawienie zagadnień związanych z systemami ogrze-
wania podłogowego, wraz z metodyką obliczeń cieplnych i hydraulicznych grzejników pod-
łogowych przy użyciu nomogramów oraz wykorzystaniem specjalistycznego oprogramowa-
nia komputerowego.

2 Wprowadzenie
W przypadku zastosowania ogrzewania podłogowego, podłoga – chociaż zewnętrznie nie
różni się niczym od zwykłej podłogi – pełni jednocześnie funkcję grzejnika. Dlatego mówimy
o grzejniku podłogowym lub o podłodze grzejnej.
W pomieszczeniu, w którym zastosowano tylko ogrzewanie podłogowe, brak jest widocznych
grzejników. Poprawia to wygląd wnętrza i ułatwia jego aranżację.
W danym pomieszczeniu podłoga może być jedynym elementem dostarczającym ciepło lub
może uzupełniać inny system grzewczy. Jeśli w pomieszczeniu nie występują inne grzejniki,
to podłoga musi pokrywać całe zapotrzebowanie na ciepło pomieszczenia. Natomiast w przy-
padku, gdy grzejnik podłogowy współpracuje z innymi grzejnikami, może on dostarczać tyl-
ko część potrzebnego ciepła, zapewniając przede wszystkim efekt ciepłej podłogi. Jest to
szczególnie pożądane w przypadku tzw. zimnych pokryć podłogowych (np. kamiennych czy
ceramicznych).

3 Rys historyczny
Ogrzewanie podłogowe znane było już w starożytności jako jeden z wariantów hypokaustum.
Greckie słowo ηψποχαυστον (hypocauston) pochodzi od „hypo” czyli „pod” oraz „kaiein”
czyli „palić” [2], a więc razem oznacza „ogrzewanie od dołu”.
Istniały trzy typy hypokaustum: ogrzewanie podłogowe, ogrzewanie podłogowo-ścienne
(w obu tych systemach gorące powietrze przepływało kanałami, ale nie dostawało się do
ogrzewanych pomieszczeń) oraz system, w którym powietrze przedostawało się do pomiesz-
czeń przez specjalne otwory. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego hypokaustum stosowano spo-
radycznie (w Polsce występuje w zamku w Malborku).
W ostatnich latach coraz częściej stosowane jest ogrzewanie podłogowe wodne i elektryczne.

4 Ogrzewania niskotemperaturowe
Ogrzewanie podłogowe należy do grupy ogrzewań niskotemperaturowych. Zarówno tem-
peratura powierzchni grzejnika, czyli w tym przypadku podłogi, nie może być zbyt wysoka
(maksymalnie 29–35ºC), jak i temperatura czynnika grzejnego zazwyczaj nie przekracza war-
tości 55ºC. Niska temperatura powierzchni grzejnych sprzyja poprawie komfortu cieplnego
i jakości powietrza w ogrzewanych pomieszczeniach oraz redukuje negatywne oddziaływanie
na środowisko [3].
Ogrzewania niskotemperaturowe charakteryzują się zazwyczaj większym udziałem wymiany
ciepła przez promieniowanie w porównaniu do tradycyjnych ogrzewań konwekcyjnych. Dla-
tego z uwagi na zwiększone promieniowanie cieplne, temperatura powietrza może być obni-
żona o 1÷2 K w stosunku do tradycyjnych ogrzewań konwekcyjnych, przy zapewnieniu po-
równywalnego komfortu cieplnego [3]. Niższa temperatura powietrza sprawia, że ulegają

2
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

redukcji straty ciepła przez przegrody1. Jednocześnie zapotrzebowanie na ciepło do wentylacji

jest niższe o ok. 2–7% przy zachowaniu strumienia powietrza wentylacyjnego [9].
Przypuszcza się nawet, że większy udział promieniowania (tzn. nieco zimniejsze powietrze
i cieplejsze powierzchnie w pomieszczeniu) bardziej odpowiada naturalnym wymaganiom
cieplnym ludzi, niż ma to miejsce w przypadku tradycyjnych ogrzewań konwekcyjnych (tzn.
cieplejsze powietrze i zimniejsze powierzchnie przegród budowlanych).
Obniżenie temperatury w pomieszczeniu ma również istotny aspekt higieniczny, ponieważ
przy temperaturze powietrza powyżej 22÷24°C wzrasta znacząco ryzyko podrażnienia błony
śluzowej. Podobną korelację znaleziono również pomiędzy występowaniem syndromu cho-
rego budynku (ang. Sick Building Syndrome) i podwyższoną temperaturą powietrza we-
wnętrznego [3].
Wdychanie kurzu może powodować reakcje alergiczne, przy czym decydująca jest nie ilość
cząstek, lecz ich rodzaj. Powyżej temperatury 55°C zachodzi proces przypiekania kurzu,
w wyniku którego cząstki stają się większe i bardziej drażniące. Dlatego ogrzewania nisko-
temperaturowe powodują mniejsze reakcje alergiczne w porównaniu do systemów tradycyj-
nych, gdyż cząstek kurzu jest mniej i są mniej agresywne.
Ostatnio dostrzegany jest również problem jonizacji powietrza [1]. W wyniku kontaktu po-
wietrza z metalowymi powierzchniami grzejników, tworzy się przewaga jonów dodatnich nad
ujemnymi. Przewaga ta jest przyczyną duszności oraz suchości dróg oddechowych u ludzi
przebywających w pomieszczeniach z metalowymi grzejnikami wysokotemperaturowymi.
Z tego punktu widzenia korzystniejsze są systemy, w których powierzchnie grzejne mają niż-
szą temperaturę i nie są wykonane z metalu (ogrzewanie podłogowe, ścienne).
Ciepło dla ogrzewań niskotemperaturowych może być wytwarzane przez alternatywne źródła
ciepła, takie jak gazowy kocioł kondensacyjny, pompa ciepła, kolektor słoneczny czy instala-
cja geotermalna. Źródła te, pracując przy niższych temperaturach, osiągają wyższą sprawność
energetyczną i egzergetyczną, co prowadzi do oszczędności energii pierwotnej [6, 7].
Egzergia jest miarą wartości (jakości) energii. Wykres stosunku egzergii do energii cieplnej
(rys. 1) ilustruje zależność jakości energii od temperatury wg równania (1). Ciepło w
temperaturze otoczenia nie przedstawia większej wartości (nie jest dobrem rzadkim).
Natomiast cenne jest ciepło powyżej temperatury otoczenia lub poniżej (chłód).

B T
= 1− e (1)
Q T
gdzie:
B – egzergia, J;
Q – energia cieplna, J;
T – temperatura nośnika ciepła, K;
Te – temperatura otoczenia (temperatura zewnętrzna), K.

1
Zmniejszenie strat ciepła nie dotyczy przegród zewnętrznych, w których zabudowane są wężownice grzejne
(np. strop nad przejazdem). W tym przypadku, straty ciepła na zewnątrz budynku mogą być wyższe niż w przy-
padku tradycyjnych ogrzewań z grzejnikami konwekcyjnymi. Aby zapobiegać temu zjawisku, konieczne jest
znaczne zwiększenie grubości izolacji, w porównaniu do sytuacji bez ogrzewania w danej przegrodzie.

3
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

1,2
chłodzenie ogrzewanie

stosunek egzergii do energii cieplnej

1,0

B /Q 0,8

0,6

0,4

0,2 te=
–20°C

0,0
-150 -100 -50 0 50 100 150 200 250 300 350 400

temperatura, °C

Rys. 1. Stosunek egzergii do energii cieplnej przy temperaturze otoczenia –20°C.

temperatura

wysokotemperaturowy
proces
spalania

woda zasilająca
grzejnik
wysokotemperturowy kolektor
+90°C słoneczny

woda zasilająca
grzejnik
niskotemperturowy
+45°C

temperatura
energia
wewnętrzna elektryczna
+20°C
pompa
ciepła

woda gruntowa
+8°C

Rys. 2. Schemat ideowy porównania ogrzewania wysokotemperaturowego z ogrzewaniem niskotemperaturowym, zasi-

lanym z alternatywnego źródła ciepła (pompy ciepła lub kolektora słonecznego) [8].

4
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

Ogrzewania niskotemperaturowe i tradycyjne zostały poglądowo porównane na rys. 2. Przy-

kładowo przedstawiono system niskotemperaturowy zasilany za pomocą kolektora słonecz-
nego lub pompy ciepła, pozyskującej ciepło z wody gruntowej, oraz system zasilany z trady-
cyjnego kotła gazowego.
Podział systemów ogrzewania ze względu na temperaturę czynnika grzejnego jest sprawą
umowną i zmienia się w czasie. Przykładowo w tabeli 1 przytoczono podział ogólny ogrze-
wań ze względu na temperaturę czynnika oraz szczegółową systematykę przyjętą przez Annex
37 IEA (Międzynarodowej Agencji Energii) wg [3].
Tab. 1. Podział systemów ogrzewania w zależności od temperatury czynnika.

Rodzaj systemu Temperatura Temperatura

zasilania powrotu
Klasyfikacja ogólna Klasyfikacja szczegółowa*
tradycyjny wysokotemperaturowy 90°C 70°C
niskotemperaturowy średniotemperaturowy 55°C 35÷45°C
niskotemperaturowy 45°C 25÷35°C
bardzo niskotemperaturowy 35°C 25°C
*
wg [3].

5 Korzystny rozkład temperatury

Ogrzewanie podłogowe działa w inny sposób niż tradycyjne ogrzewanie konwekcyjne.
Grzejnik podłogowy przekazuje do otoczenia więcej ciepła na drodze promieniowania,
a mniej na drodze konwekcji. W pomieszczeniu z ogrzewaniem podłogowym ustala się ko-
rzystniejszy dla człowieka pionowy profil temperatury powietrza. W pobliżu podłogi powie-
trze jest cieplejsze, a wyżej chłodniejsze (cieplej w nogi, chłodniej w głowę). Jednocześnie
różnice temperatury nie są zbyt duże. Natomiast tradycyjne grzejniki konwekcyjne wytwarza-
ją odwrotny profil temperatury, co może powodować niepożądane odczucie chłodu w nogach
i nadmiernego ciepła w okolicach głowy. Zjawisko to obrazuje rys. 3.

a) b)
w głowę nieco chłodniej w głowę ciepło

w stopy cieplej w stopy za zimno

Ogrzewanie podłogowe Ogrzewanie z grzejnikami konwekcyjnymi

Rys. 3. Porównanie pionowego profilu temperatury powietrza (na podstawie Kollmara).

a) ogrzewanie podłogowe zapewnia bardziej równomierny rozkład temperatury, zgodny w dużym stopniu z natu-
ralnymi potrzebami cieplnymi człowieka;
b) w przypadku ogrzewania konwekcyjnego pionowe zróżnicowanie temperatury jest większe i może być przy-
czyną dyskomfortu cieplnego.

5
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

6 Warunki higieniczne
Ogrzewanie podłogowe, podobnie jak inne systemy ogrzewań niskotemperaturowych, za-
pewnia dobre warunki higieniczne w ogrzewanych pomieszczeniach. Ze względu na to,
że temperatura powierzchni ogrzewanej podłogi (maks. 29–35ºC) jest niższa, niż temperatura
tradycyjnych grzejników konwekcyjnych (maks. 70–90ºC), nie występuje zjawisko „przypie-
kania kurzu” na powierzchni grzejnika, które, jak już wspomniano, zaczyna się w temperatu-
rze około 55°C. Jednocześnie, z uwagi na mniejszą cyrkulację powietrza w pomieszczeniu,
z podłogi unosi się mniej kurzu. Jak wykazały badania, ogrzewanie podłogowe ogranicza
rozwój roztoczy, dzięki temu, że wilgotność względna w warstwie wykończeniowej podłogi
utrzymuje się na poziomie poniżej 45%. W związku z tym ogrzewanie podłogowe jest ko-
rzystne dla alergików.
Z punktu widzenia osób przebywających w pomieszczeniu, bardzo ważną rolę odgrywają
materiały użyte do budowy podłogi grzejnej, a zwłaszcza jej warstwy wykończeniowej. Cho-
ciaż temperatura powierzchni podłogi ogrzewanej wynosi maksymalnie 35ºC, to w jej we-
wnętrznych warstwach może osiągać 55ºC. W tej temperaturze wiele materiałów podłogo-
wych, które są bezpieczne przy 20ºC, może emitować substancje toksyczne.
Na rys. 4 przedstawiono przykładowe pole temperatury w przekroju podłogi ogrzewanej, po-
krytej parkietem drewnianym. Jak widać temperatura na powierzchni podłogi wynosi 28,6ºC,
co spełnia wymagania polskiej i europejskiej normy. Natomiast w warstwie kleju temperatura
dochodzi prawie do 40ºC.
Dlatego przed zakupem materiałów podłogowych (np. pane- 28,6ºC klepka
klej
li podłogowych czy kleju) należy upewnić się, że mogą one 39,9ºC

zostać wykorzystane do budowy podłogi grzejnej. W handlu 50,0ºC

materiały takie często oznaczane są symbolem „ogrzewanie
podłogowe” (rys. 5).
Najbardziej naturalnymi materiałami wykończeniowymi dla
podłóg ogrzewanych są pokrycia ceramiczne i kamienne.
Materiały te zazwyczaj nie odkształcają się i nie emitują
szkodliwych substancji w podwyższonej temperaturze. Na-
tomiast pokrycia tekstylne, elastyczne i drewniane są dość
kłopotliwe, chociaż niektóre z nich mogą być stosowane po
spełnieniu odpowiednich wymagań technologicznych.
Rys. 4. Pole temperatury w prze-
kroju podłogi pokrytej
7 Wydajność cieplna klepką.

Grzejnik podłogowy jest jedynym typem grzejnika, z któ-

rym użytkownicy pomieszczeń pozostają przez dłuższy czas
w bezpośrednim kontakcie. Dlatego zalecana średnia tempe-
ratura powierzchni podłogi wynosi 26°C. Jednak przy takiej
temperaturze grzejnika podłogowego jego wydajność ciepl- Rys. 5. Symbol umieszczany na
na byłaby stosunkowo niewielka (ok. 65 W/m2 – patrz materiałach, które można
rys.15). Dlatego maksymalna temperatura podłogi grzejnej stosować do podłóg
grzejnych.
może być wyższa i wynosić do 29°C. Przy czym w łazien-
kach dopuszcza się 33ºC, a w strefach brzegowych 35°C.
Z uwagi na powyższe ograniczenie temperatury podłogi, moc cieplna grzejnika podłogowego
najczęściej nie przekracza 100 W/m2. Po przemnożeniu tej wartość przez powierzchnię pod-

6
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

łogi, która ma być ogrzewana (nie zawsze będzie to cała powierzchnia podłogi), otrzymamy
maksymalną moc cieplną, możliwą do uzyskania w danym pomieszczeniu.
Jeżeli jednak zapotrzebowanie na ciepło jest większe, to należy zastosować inny system
grzewczy, połączyć ogrzewanie podłogowe z innym typem ogrzewania albo ograniczyć straty
ciepła w pomieszczeniu (np. poprzez docieplenie ścian). Jako uzupełnienie ogrzewania pod-
łogowego można w szczególności zastosować szczytowy grzejnik elektryczny, który będzie
pracował tylko w czasie występowania niskich temperatur zewnętrznych.

8 Klasyfikacja ogrzewań podłogowych

Norma europejska EN 1264 wyróżnia trzy podstawowe typy grzejników podłogowych
(rys. 6–8). W Polsce najbardziej rozpowszechniony jest system A (rys. 6). W rozwiązaniu
tym rury grzejne znajdują się w warstwie jastrychu bezpośrednio nad izolacją cieplną i prze-
ciwwilgociową lub powyżej (montaż za pomocą elementów dystansowych lub z wykorzysta-
niem tzw. płyt nopowych). W zależności od odstępu rur od izolacji cieplnej, typ A dzieli się
na trzy podtypy. Podział ten przedstawiono w tab. 2.

Rys. 6. Przekrój podłogi z ogrzewaniem. Typ A wg EN 1264.

Rys. 7. Przekrój podłogi z ogrzewaniem. Typ B wg EN 1264.

7
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

Jastrych
Rura grzejna
Izolacja cieplna
Warstwa wyrównawcza
Warstwa konstrukcyjna
Warstwa rozdzielająca

Rys. 8. Przekrój podłogi z ogrzewaniem. Typ C wg EN 1264.

Tab. 2. Podział typu A w zależności od odstępu rur od izolacji cieplnej.

Typ Odstęp rur od izolacji cieplnej

A1 0 do 5 mm
A2 powyżej 5 do 15 mm
A3 powyżej 15 mm

Rozwiązanie, oznaczone jako typ B (rys. 7), polega na umieszczeniu rur grzejnych w górnej
części warstwy izolacji cieplnej. Grzejnik tego typu może być wykonany metodą suchą z wy-
korzystaniem płyt prefabrykowanych w miejsce wylewanego jastrychu. W metodzie tej cza-
sami stosuje się żebra z płyt lub folii dobrze przewodzących ciepło. W takiej sytuacji można
zredukować grubość płyt prefabrykowanych. Należy jednak pamiętać, że jednocześnie obni-
żeniu musi ulec temperatura wody zasilającej, ponieważ warstwa dobrze przewodząca ciepło
nie tylko wyrównuje rozkład temperatury na powierzchni podłogi, ale również zwiększa wy-
dajność cieplną grzejnika podłogowego i powoduje podwyższenie temperatury podłogi [11].
Stosunkowo najrzadziej stosowany jest typ C (rys. 8), gdzie przewody umieszczone są w war-
stwie jastrychu wyrównawczego, nad którym znajduje się warstwa rozdzielająca (np. po-
dwójna folia PE) oraz jastrych.
Wodne ogrzewanie podłogowe wykonuje się z wykorzystaniem jastrychu wylewanego lub
tzw. „jastrychu suchego”. Jastrych wylewany stosowany jest najczęściej w budynkach no-
wych, natomiast w przypadku remontu wygodniejsze może być użycie suchego jastrychu pre-
fabrykowanego.

9 Budowa i wykonanie podłogi grzejnej

Szczegółowo budowa podłogi zostanie omówiona w oparciu o system A (rys. 9). Typowa
podłoga grzejna składa się z następujących warstw:
– warstwa konstrukcyjna,
– warstwa izolacji cieplnej,
– warstwa izolacji przeciwwilgociowej,
– warstwa jastrychu,
– warstwa wykończeniowa.

8
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

maksymalnie 5 do 8 m

izolacja brzegowa dylatacja

terakota
jastrych
rura grzejna
izolacja przeciwwilgociowa
izolacja cieplna
warstwa konstrukcyjna

Rys. 9. Budowa typowej podłogi grzejnej (typ A). Przekrój poprzeczny podłogi.

Warstwa izolacji cieplnej

Warstwa izolacji cieplnej, ułożona na stropie nad pomieszczeniem ogrzewanym, powinna
zapewniać opór cieplny nie mniejszy niż 0,75 m2K/W, natomiast nad pomieszczeniem nie-
ogrzewanym (np. piwnicą) – co najmniej 2,0 m2K/W, a w przypadku podłogi na gruncie wy-
magany jest opór 2,25 m2K/W.
Oprócz izolacji poziomej należy stosować także izolację brzegową, która powinna być wyko-
nana z materiału elastycznego (np. spienionego polietylenu). W tym celu najlepiej wykorzy-
stać dostępne w handlu specjalne taśmy brzegowe.
Warstwa izolacji przeciwwilgociowej
Aby uniknąć zawilgocenia izolacji cieplnej w zetknięciu z warstwą jastrychu, na warstwie
izolacji cieplnej należy ułożyć nieprzepuszczalną warstwę przeciwwilgociową – np. z folii
polietylenowej lub aluminiowej grubości 0,2 mm. Przy ścianach folię należy wywinąć na ze-
wnątrz. Nadmiar wywiniętej folii obcina się w końcowej fazie wykonania powierzchni grzej-
nej, po wylaniu, związaniu i wyschnięciu jastrychu. Jeśli podłoga leży na gruncie, warstwę
izolacji przeciwwilgociowej należy ułożyć również pod izolacją cieplną.
Warstwa jastrychu
Całkowita grubość warstwy jastrychu powinna wynosić min. 65 mm, w tym warstwa jastry-
chu nad rurami – min. 45 mm. Przed zabetonowaniem przewodów należy koniecznie prze-
prowadzić próbę szczelności pętli ogrzewania podłogowego, zgodnie z zaleceniami producen-
ta danego systemu ogrzewania. Wskazane jest stosowanie specjalnych dodatków do jastrychu,
dzięki którym lepiej przylega on do przewodów, a płyta grzejna ma lepsze właściwości ter-
miczne i mechaniczne.
Pojedyncza powierzchnia zalewowa nie powinna przekraczać 30–40 m2, a długość jej boku
5–8 m. Gdy powierzchnia podłogi w danym pomieszczeniu jest większa, należy ją podzielić
na kilka oddzielnych grzejników podłogowych. Pomiędzy grzejnikami koniecznie trzeba wy-
konać szczeliny dylatacyjne, wypełnione materiałem trwale elastycznym. Należy tak projek-
tować obwody grzewcze, aby w miarę możliwości nie przebiegały przez szczeliny dylatacyj-
ne. Jeżeli jednak istnieje konieczność przeprowadzenia przewodu przez szczelinę dylatacyjną,
należy umieścić go w rurze ochronnej o długości min. 20 cm po każdej stronie szczeliny.
Jeśli podłoga będzie wykończona płytkami ceramicznymi lub kamiennymi, a także wtedy,
gdy strop będzie silnie obciążony, zaleca się położenie zbrojenia w postaci siatki z drutu sta-

9
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

lowego (o średnicy 3 mm) o oczkach 10 x 10 cm. Zbrojenie powinno być przerwane w miej-
scu szczelin dylatacyjnych.
Po 21–28 dniach od wylania jastrychu, można rozpocząć jego wygrzewanie. Operacja ta po-
winna przebiegać stopniowo. Należy ją rozpocząć od temperatury zasilania nie przekraczają-
cej 20ºC, a następnie codziennie zwiększać ją o 5ºC, aż do osiągnięcia temperatury oblicze-
niowej.
Warstwa wykończeniowa podłogi
Po wygrzaniu jastrychu można przystąpić do układania warstwy wykończeniowej podłogi.
W czasie jej układania temperatura powierzchni jastrychu powinna wynosić około 20ºC.
Przed wyborem materiałów należy upewnić się, że wolno je stosować do wykończenia podło-
gi grzejnej. Płytki ceramiczne i naturalny kamień mogą być używane bez ograniczeń. Nie
zaleca się natomiast pokrywania podłogi materiałami tekstylnymi, elastycznymi, a także
drewnianymi. Wymagają one szczególnej uwagi. Pokrycia elastyczne i tekstylne – jeśli są
stosowane – muszą być przyklejone dokładnie na całej powierzchni tak, aby później nie po-
wstały wybrzuszenia w wyniku rozszerzania się materiału pod wpływem ciepła. Luźne ułoże-
nie jest możliwe tylko wtedy, gdy wyraźnie dopuszcza je producent danego materiału. Zasto-
sowany klej nie może zmieniać swojej struktury w wysokiej temperaturze. Do ułożenia par-
kietu również potrzebna jest odpowiednia masa wiążąca, odporna na wysoką temperaturę.
Bardzo ważne jest, aby zawartość wilgoci w drewnie nie przekraczała 9%.
Projekt ogrzewania podłogowego musi uwzględniać rodzaj wykończenia podłogi, ponieważ
opór cieplny tej warstwy ma duży wpływ na ilość ciepła przekazywaną do pomieszczenia,
a także na temperaturę powierzchni samej podłogi. Należy uwzględnić grubość warstwy wy-
kończeniowej i współczynnik przewodzenia ciepła materiału, z jakiego jest wykonana. Wiel-
kości te określają wartość oporu cieplnego pokrycia podłogi (tabela 3). Wartość oporu ciepl-
nego warstwy wykończeniowej wraz z warstwą wiążącą nie powinna przekraczać 0,15
m2K/W. Jeżeli nie dysponujemy informacjami na temat właściwości warstwy wykończenio-
wej, należy przyjmować wartość oporu cieplnego bliską wartości maksymalnej, tj. z przedzia-
łu 0,10–0,15 m2K/W. Dzięki temu, nawet jeśli później zastosujemy warstwę o dużym oporze
cieplnym, grzejnik podłogowy będzie miał odpowiednią wydajność cieplną.
Tabela 3. Orientacyjne właściwości cieplne wybranych materiałów wykończeniowych*.

Materiał warstwy Grubość, Współczynnik przewodzenia ciepła Opór cieplny R,

wykończeniowej mm λ, W/mK m2K/W
płytki ceramiczne 13 1,05 0,012
marmur z warstwą wiążącą 25 2,15 0,012
wykładzina dywanowa 0,07-0,17
linoleum 2,5 0,170 0,015
wykładzina PVC 2,0 0,20 0,010
PVC na filcu 5,0 0,058 0,086
PVC na korku 5,0 0,07 0,071
mozaika dębowa 8,0 0,21 0,038
klepka dębowa 22,0 0,21 0,105
parkiet korkowy 11,0 0,09 0,122
*Dokładne wartości mogą różnić się w zależności od konkretnych produktów.

10
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

10 Sposoby ułożenia rur grzejnych

Wężownice grzejne najczęściej wykonane są z rur z polipropylenu, polietylenu sieciowanego
(PEX), polibutenu lub miedzi. Rozstaw przewodów wężownicy zazwyczaj wynosi od 10 do
30 cm. Schemat prowadzenia przewodu w wężownicy powinien być określony w projekcie.
Dwa podstawowe typy wężownic to wężownica meandrowa (rys. 10), zwana również ukła-
dem wężownicowym i wężownica z przewodu podwójnie złożonego (rys. 11), nazywana
układem ślimakowym. Ten drugi układ jest szczególnie polecany, ponieważ zapewnia bar-
dziej wyrównany rozkład temperatury podłogi, niż układ meandrowy.

Rys. 10. Wężownica meandrowa (układ wężownicowy). Rys. 11. Wężownica z przewodu podwójnie złożonego
(układ ślimakowy).

W praktyce stosuje się również bardziej skomplikowane układy. W strefie brzegowej, przy
ścianach zewnętrznych, często układa się przewody w zmniejszonym rozstawie. Zagęszczenie
takie można uzyskać w ramach jednej pętli (rys. 12) lub wykonując oddzielny obwód tylko
strefy brzegową (rys. 13).

Rys. 12. Zagęszczenie przewodów w strefie brzegowej. Rys. 13. Zagęszczenie przewodów w strefie brzegowej
w postaci osobnego obwodu.

W pomieszczeniach o wydłużonym kształcie (np. w korytarzach) dobrze sprawdzają się

schematy przedstawione na rys. 14 a i b. Łączą one cechy układu meandrowego i ślimakowe-
go.

11
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

a) b)

Rys. 14. Przykład prowadzenia przewodów grzejnych w pomieszczeniu o wydłużonym kształcie.

11 Obliczenia grzejnika podłogowego z zastosowaniem

nomogramów
„Ręczne” przeprowadzenie obliczeń grzejnika podłogowe z wykorzystaniem nomogramów
zostanie omówione na przykładzie systemu rur wielowarstwowych KISAN [5].

11.1 Obliczenia cieplne

Krok 1: Gęstość mocy cieplnej grzejnika

Obliczenia rozpoczynamy od ustalenia wymaganej gęstości mocy cieplnej grzejnika qo:
Qo
q o= , W/m 2 (2)
Fg
gdzie:
Qo – obliczeniowe straty ciepła pomieszczenia, W;
Fg – powierzchnia grzejnika, m2.

Powierzchnia grzejnika podłogowego Fg to część podłogi pomieszczenia przeznaczona na

grzejnik. Od powierzchni całkowitej pomieszczenia należy odjąć wszystkie powierzchnie,
które nie mogą być wykorzystane jako grzejnik, np. zajęte przez wannę lub ciąg kuchenny.
Jeśli jednak na etapie projektowania ogrzewania nie jest możliwe określenie dokładnej aran-
żacji pomieszczenia (w tym ustawienia mebli), wówczas grzejnik podłogowy może być wy-
konany na całej powierzchni. Do obliczeń należy wtedy przyjąć pewien procent całkowitej
powierzchni pomieszczenia (np. 75% lub 80%)
Gęstość mocy cieplnej grzejnika qo należy określić dla wszystkich pomieszczeń. Dalsze obli-
czenia należy rozpocząć od pomieszczenia, dla którego qo przyjmuje maksymalną wartość.

Krok 2: Temperatura powierzchni grzejnika podłogowego

Dla obliczeniowej temperatury wewnętrznej w pomieszczeniu ti i obliczonego qo wyznacza
się średnią temperaturę powierzchni grzejnika podłogowego Tp przy wykorzystaniu nomo-
gramu (rys. 15) lub następującego równania:

12
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe
1
 q 
T p=t i +  o  1,1
, °C (3)
 8,92 
gdzie:
qo – gęstość mocy cieplnej grzejnika, W/m2;
ti – obliczeniowa temperatura wewnętrzna w pomieszczeniu, ºC.

Temperatura powierzchni podłogi (grzejnika podłogowego) nie może przekraczać wartości

dopuszczalnej.

Krok 3: Skorygowana gęstość mocy cieplnej grzejnika

Dla ustalonej wartości dodatkowego oporu cieplnego wykładziny podłogowej ponad warstwą
płyty grzejnej Rλ i przyjętego rozstawu wężownicy b z nomogramu (rys. 16) określamy war-
tość współczynnika korekcyjnego krλ. Skorygowana gęstość mocy grzejnika podłogowego q
wynosi:
q = q o ⋅ k Rλ , W/m 2 (4)
gdzie:
krλ – współczynnik korekcyjny na podstawie nomogramu (rys. 16);
qo – gęstość mocy cieplnej grzejnika, W/m2.

Krok 4: Średnia arytmetyczna różnica temperatury

Dla skorygowanej gęstości strumienia ciepła q i przyjętego rozstawu przewodów b określamy
z nomogramu (rys. 17) wartość wymaganej średniej arytmetycznej różnicy temperatury czyn-
nika i temperatury wewnętrznej w pomieszczeniu ∆tar.

Krok 5: Wymagany spadek temperatury czynnika grzejnego

Następnie należy określić wymagany spadek temperatury wody w wężownicy:
∆T = τ z − τ p , K (5)
gdzie:
τz – temperatura zasilania, ºC;
τp – temperatura powrotu, ºC.

Wartość wymaganego spadku temperatury wody w wężownicy określa się z zależności:

∆T = 2(τ z − ∆t ar − t i ), K (6)
gdzie:
τz – temperatura zasilania, ºC;
∆tar – średnia arytmetyczna różnica temperatury czynnika i temperatury wewnętrznej
w pomieszczeniu, K;
ti – obliczeniowa temperatura wewnętrzna w pomieszczeniu, ºC.

Spadek temperatury powinien zawierać się w granicach od 5 do 20 K. Optymalna wartość to

około 10 K.

13
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

Obliczeniowa temperatura wewnętrzna t i = 5ºC t i = 8ºC t i = 12ºC

260

240

220
t i = 16ºC

200

180
Jednostkowa moc cieplna, W/m²

t i = 20ºC
160 (pokoje)

140

120 t i = 24ºC
(łazienki)
100

80

60

40

20

0
12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34
Średnia temperatura podłogi, ºC
Rys. 15. Nomogram do określanie wymaganej średniej temperatury powierzchni podłogi [10].

Przykład. Określić temperaturę powierzchni grzejnika podłogowego dla pomieszczenia

o obliczeniowym zapotrzebowaniu ciepła Qo = 1800 W. Pole powierzchni grzejnika wynosi
20 m2. Temperatura wewnętrzna w pomieszczeniu ti = 20°C.
Qo 1800
q o= = = 90 W/m 2 . Dla qo = 90 W/m2 i z ti = 20°C nomogramu średnia temperatura
Fg 20
podłogi wyniesie : Tp = 28,2°C < Tp dop. = 29°C.

14
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

Rys. 16. Nomogram do określania wartości współczynnika korekcyjnego krλ dla grzejników podłogowych z rur KISAN [5].

15
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

q [W/m2]
Rozstaw rurek w wężownicy b [m]
240
b= 0.10 m

220

200
b= 0.15 m

180

b= 0.20 m
160

b= 0.25 m
140

b= 0.30 m
120
b= 0.35 m

b= 0.40 m
100

80

60

40

20
8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 14
40 x 2 mm

8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 16 40
x 2 mm

8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 20
36 x 2.25
38 mm40

∆tar [K]

Rys. 17. Nomogram do określania wartości średniej arytmetycznej różnicy temperatury ∆tar dla grzejników podłogowych
z rur KISAN dla grubości jastrychu ok. 7 cm [5].

16
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

11.2 Obliczenia hydrauliczne

Obliczenia hydrauliczne instalacji c.o. z grzejnikami podłogowymi prowadzi się podobnie,
jak w przypadku ogrzewań konwekcyjnych. Zadaniem sieci przewodów jest doprowadzenie
odpowiedniej ilości czynnika grzejnego do każdego grzejnika.

Krok 1: Strumień czynnika grzejnego

Z uwagi na straty ciepła grzejnika podłogowego do dołu, obliczeniowy strumień czynnika
grzejnego m dopływającego do wężownicy zwiększa się o 10%:
1,1 ⋅ Qo
m= , kg/s (7)
c p ⋅ ∆T
gdzie:
Qo – obliczeniowe straty ciepła pomieszczenia, W;
cp – ciepło właściwe dla średniej temperatury wody, w przybliżeniu można przyjmować
4186 J/kgK;
∆T – spadek temperatury wody w wężownicy, K.

Krok 2: Długość wężownicy

Długość wężownicy L i liczbę łuków należy określić na podstawie rysunku wężownicy. Dłu-
gość wężownicy nie powinna przekraczać 120 m. Orientacyjną długość wężownicy można
wyznaczyć z zależności:
Fg
L= , m (8)
b
gdzie:
Fg – powierzchnia grzejnika, m2;
b – rozstaw przewodów, m.

Krok 3: Jednostkowe opory liniowe i prędkość

Jednostkowy opór liniowy R oraz prędkość czynnika grzejnego w można określić na podsta-
wie nomogramu (rys. 18). Prędkość można również obliczyć w następujący sposób:
4⋅m
w= , m/s (9)
π ⋅ d w2 ⋅ ρ
gdzie:
m – strumień masowy czynnika grzejnego, kg/s;
dw – średnica wewnętrzna przewodu, m;
ρ – gęstość czynnika dla średniej temperatury wody, w przybliżeniu można przyjmo-
wać 1000 kg/m3.

17
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

Krok 4: Opory miejscowe

Wartość miejscowych strat ciśnienia Z określa zależność:
w2
Z = ∑ζ ⋅ ⋅ ρ , Pa (9)
2
gdzie:
Σζ – suma współczynników oporów miejscowych;
w – prędkość czynnika, m/s;
ρ – gęstość czynnika dla średniej temperatury wody, w przybliżeniu można przyjmo-
wać 1000 kg/m3.
Opory miejscowe na granicy działek zalicza się do działki o mniejszym przepływie. Wartości
współczynników oporów miejscowych podano w tabeli 4. Współczynnik oporu miejscowego
dla łuków wężownicy 180º wynosi ζ = 0,25. Jeżeli rozstaw wężownic jest większy niż 25 cm,
to praktycznie opór miejscowy z tytułu zmiany kierunku przepływu w łuku można pominąć
[5].
Tab. 4. Wartości współczynników oporów miejscowych ζ [5].

Złączka ζ Trójniki ζ Trójniki skośne ζ

prostokątne
łuk 90º r/d = 1,5 0,5 Zasilenie Zasilenie
łuk 90º r/d = 2,5 0,3 odnoga 1,5 odnoga 0,5
łuk 180º 0,25 przelot 0,0 przelot 0,0
grzejnik 2,5 przeciwprąd 3,0
kocioł 2,5 Powrót Powrót
Czwórniki odnoga 2,0 odnoga 0,5
odnoga 3,0 przelot 0,5 przelot 0,0
przelot 1,0 przeciwprąd 3,0 odmulacz 6,0

Krok 5: Całkowity spadek ciśnienia

Całkowity spadek ciśnienia ∆p w wężownicy określa zależność:
∆p = R ⋅ L + Z, Pa (10)
gdzie:
R – jednostkowy opór liniowy, Pa/m;
L – długość przewodów, m;
Z – miejscowe straty ciśnienia, Pa.

Prędkość przepływu wody w wężownicy nie powinna być mniejsza niż 0,15 m/s. Całkowity
spadek ciśnienia w wężownicy nie powinien przekraczać ∆pmax = 20 kPa [5].
Dla zespołu wężownic określonej strefy obsługiwanej przez rozdzielacze należy przeprowa-
dzić regulację wstępną. Podstawą do regulacji wstępnej są obliczone spadki ciśnienia
w poszczególnych wężownicach i określone obliczeniowe strumienie masy wody.
Zrównoważenie hydrauliczne instalacji wymaga najczęściej zastosowania dodatkowych opo-
rów korekcyjnych (zawory z nastawą lub ew. kryzy dławiące).

18
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

Rys. 18. Jednostkowy liniowy spadek ciśnienia R w rurach wielowarstwowych KISAN dla ogrzewania podłogowego.

11.3 Przykład obliczeń grzejnika podłogowego

Dane:
zapotrzebowanie na moc cieplną Qo = 1400 W,
efektywna powierzchnia podłogi Fg = 21,0 m2,
pokrycie: terrakota o grubości e = 10 mm,
i współczynniku przewodzenia ciepła λ = 0,91 W/m⋅K
obliczeniowa temperatura zasilania τz = 40ºC,
obliczeniowa temperatura wewnętrzna ti = + 20oC,
wężownica z rur KISAN dz x g = 14 x 2 mm

19
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

Obliczenia cieplne:
Wymagana obliczeniowa gęstość strumienia ciepła grzejnika podłogowego:
Q 1400
q o= o = =66,7 W/m 2
Fg 21
Temperatura powierzchni podłogi:
1 1
 q   66,7  1,1
T p=t i +  o  1,1=20 +   =26,2°C ≤ T p dop.=29°C
 8,92   8,92 
Wstępnie przyjęto rozstaw przewodów b = 0,1 m. Z nomogramu (rys. 16) odczytujemy
współczynnik korekcyjny krλ.
krλ = 1,11
Skorygowana gęstość strumienia ciepła grzejnika:
q = q o ⋅ k Rλ = 66,7 ⋅ 1,11 = 74,0 W/m 2
Wymaganą średnią arytmetyczną różnicę temperatury odczytujemy z nomogramu (rys. 17):
∆tar = 13,0 K
Wymagany spadek temperatury czynnika grzejnego wynosi:
∆T = 2(τ z − ∆t ar − t i ) = 2(40 − 13 − 20) = 14 K
Temperatura powrotu wynosi:
τ p = τ z − ∆T = 40 − 14 = 26°C

Obliczenia hydrauliczne:
Strumień masowy czynnika grzejnego:
1,1 ⋅ Qo 1,1 ⋅ 1400
m= = = 2,63 ⋅ 10 − 2 kg/s
c p ⋅ ∆T 4186 ⋅ 14
Orientacyjna długość wężownicy:
Fg 21
L= = = 210 m > Lmax = 120 m
b 0,1
Ponieważ długość wężownicy przekracza wartość maksymalną, zaprojektowano dwie wę-
żownice, połączone równolegle. Orientacyjna długość jednej wężownicy:
L 210
L1 = = = 105 m < Lmax = 120 m
2 2
Strumień masy czynnika grzejnego dla jednej wężownicy:
m 2,63 ⋅ 10 −2
m1 = = = 1,31 ⋅ 10 − 2 kg/s
2 2
Liniowe opory przepływu czynnika przez wężownicę określamy z wykorzystaniem nomo-
gramu (rys. 18):
R = 45 Pa/m; w = 0,17 m/s > wmin = 0,15 m/s
Przyjęto sumę współczynników oporów miejscowych na wężownicy:
∑ ζ = 8,5
w2 0,17 2
Z = ∑ζ ⋅ ⋅ ρ = 8,5 ⋅ ⋅ 1000 = 123 Pa
2 2
∆p = R ⋅ L + Z = 45 ⋅ 105 + 123 = 4 848 Pa ∆p < ∆p max = 20 kPa

20
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

12 Projektowanie ogrzewania podłogowego wspomagane

komputerowo
W praktyce projekty ogrzewania podłogowego wykonywane są najczęściej z wykorzystaniem
specjalistycznego oprogramowania komputerowego. Na rynku dostępnych jest kilka progra-
mów komputerowych tego typu począwszy od prostych programów tabelarycznych umożli-
wiających jedynie wykonanie obliczeń cieplnych i hydraulicznych do zaawansowanych pro-
gramów graficznych, umożliwiających również przygotowanie rysunków grzejników podło-
gowych.
Proces projektowania ogrzewania podłogowego zostanie zaprezentowany na przykładzie pro-
gramu Audytor C.O. [12]. Program ten umożliwia zarówno przeprowadzenie samych obli-
czeń pojedynczego grzejnika podłogowego (kalkulator grzejnika podłogowego), jak i zapro-
jektowanie całej instalacji wraz z przygotowaniem rzutów kondygnacji. Przy czym program
umożliwia łączenie grzejników konwekcyjnych i podłogowych w różnych układach.

12.1 Definiowanie konstrukcji

Projektowanie grzejników podłogowych należy rozpocząć od zdefiniowania ich konstrukcji.
W tym celu w menu Dane należy wybrać polecenie Konstrukcje grzejników podłogowych.
Wyświetlony dialog Dane - Konstrukcje grzejników podłogowych zawiera listę konstrukcji
grzejników podłogowych zdefiniowanych w bieżącym projekcie (rys. 19).

Rys. 19. Dialog Dane - Konstrukcje grzejników podłogowych.

Funkcja wczytywania konstrukcji grzejników podłogowych z innych plików umożliwia łatwe

wykorzystanie konstrukcji grzejników podłogowych zdefiniowanych w innym projekcie.
W przypadku wprowadzania danych w nowym projekcie lista konstrukcji grzejników jest
pusta. Aby utworzyć nową konstrukcję grzejnika podłogowego należy kliknąć myszą przy-
cisk Dodaj. Wówczas program wyświetli dialog Konstrukcja grzejnika podłogowego (rys.
20).
Każda konstrukcja grzejnika musi mieć unikalny symbol. Należy go wprowadzić w polu
Symbol. W przypadku edytowania istniejącego grzejnika w tym polu pojawia się jego aktual-
ny symbol. Zmiana tego symbolu spowoduje utworzenie kopii grzejnika o nowym symbolu.
Przy czym grzejnik źródłowy nie zostanie usunięty z katalogu.

21
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

Rys. 20. Dialog Konstrukcja grzejnika podłogowego.

Dane na temat warstw tworzących strop wprowadza się w dwóch tabelach – oddzielnie war-
stwy nad rurkami i pod rurkami (rys. 21).

Warstwy nad rurkami

Warstwy pod rurkami

Rys. 21. Podział warstw stropu.

W środkowej części okna dialogowego, między tabelami, należy wprowadzić dane dotyczące
wężownicy:
– Symbol rur Symbol rur, z których ma być wykonana wężownica grzejnika podłogowego
(Klawisz F1 przywołuje katalog rur).
– dnmin, mm Minimalna średnica nominalna rur występujących w wężownicy.
– dnmax, mm Maksymalna średnica nominalna rur występujących w wężownicy.

22
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

– Lokalizacja Lokalizacja grzejnika podłogowego. W przypadku wybrania pozycji Nad

przejazdem program w trakcie obliczeń przyjmuje temperaturę powietrza
pod stropem z grzejnikiem podłogowym równą obliczeniowej temperaturze
zewnętrznej na podstawie strefy klimatycznej wybranej w Danych ogólnych.
– Lmax, m Maksymalna długość rurek wężownicy wraz z podejściem. Projektując grzej-
nik podłogowy program nie przekroczy podanej długości rurek. Ma to na celu
zabezpieczenie przed koniecznością łączenia przewodów w podłodze.
– Bmin, m Minimalny rozstaw rurek w wężownicy.
– Bmax, m Maksymalny rozstaw rurek w wężownicy.
– Bskok, m Skok z jakim program zmienia rozstaw rurek. Projektując grzejnik podłogo-
wy program rozpoczyna obliczenia od maksymalnego rozstawu rurek. Jeżeli
uzyskana wydajność cieplna grzejnika jest niewystarczająca, to program
zmniejsza rozstaw zgodnie z podanym skokiem.

12.2 Wstępne obliczenia

W dolnej części dialogu Konstrukcja grzejnika podłogowego znajduje się przycisk Wstęp-
ne obliczenia umożliwiający wstępną analizę cieplno-hydrauliczną grzejnika podłogowego
(rys. 22).

Rys. 22. Kalkulator grzejnika podłogowego (Wstępne obliczenia).

W lewej części podane są wyjściowe dane do wstępnych obliczeń grzejnika podłogowego.

Prawa część zwiera poglądowy rysunek z naniesionymi wynikami obliczeń. Wstępne obli-
czenia umożliwiają szybkie wyznaczenie wymaganej powierzchni grzejnika, sprawdzenie
temperatury podłogi i sufitu, określenie jednostkowej wydajności itd.

23
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

Przycisk Drukuj umożliwia wydrukowanie wstępnych obliczeń grzejnika podłogowego

(rys. 23).

Wyniki obliczeń grzejnika podłogowego

Pomieszczenie
Symbol: 5
Opis ...: Hall na parterze
Uwagi .:

Grzejnik podłogowy
Symbol: GP-MARMUR
Opis ...: Grzejnik podłogowy marmur

Parametry pracy grzejnika Tz= 45,0°C dT = 10,0 K

2 2
q g = 92,9 W/m 20,0 q g = 108,7 W/m
°C
2
t podł = 28,4°C Alfa g = 11,04 W/m·K t podł = 29,7 °C
Rg
0,054
2
m·K/W

Rd
Strefa b= 0,150 m 1,309 Strefa b= 0,100 m
podstawowa 2
m·K/W brzegowa
2
t suf = 20,6 °C Alfa d = 6,16 W/m·K t suf = 20,7°C
20,0
2 2
q d = 3,8 W/m °C q d = 4,3 W/m

Wyniki doboru grzejnika

Symbol rur PURMOPEX

Strefa Qo 200 W b 0,100 m
brzegowa 2 Średnica nominalna dn 16 mm
F 1,8 m L 18,4 m
Łączna moc cieplna Q oc 1200 W
2
Łączna powierzchnia Fc 12,6 m
Strefa Qo 1000 W b 0,150 m
podstawowa F 10,8 m2 L 71,8 m Łączna długość rury Lc 97,2 m

Strumień wody G 0,0287 kg/s

Opór hydrauliczny dP 11102 Pa

Długość przyłącza Lp = 7,0 m

Rys. 23. Przykładowy wydruk wstępnych obliczeń grzejnika podłogowego.

24
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

12.3 Rysowanie grzejników podłogowych na rozwinięciu

Po utworzeniu zestawu konstrukcji grzejników podłogowych występujących w projektowanej
instalacji, można rozpocząć rysowanie grzejników podłogowych na rozwinięciu instalacji.
W tym celu w pasku funkcji rysowania należy wybrać zakładkę Grzejniki , a następnie
wybrać przycisk Grzejnik podłogowy .
Rysując grzejniki podłogowe należy pamiętać, aby umieszczać je w obrębie ogrzewanych
przez nie stref pomieszczeń.
Najczęściej grzejniki podłogowe zasilane są wodą o niższej temperaturze niż grzejniki kon-
wekcyjne. Należy wówczas przewidzieć w instalacji osobny układ przewodów podłączony do
zestawu mieszającego (rys. 24).

Rys. 24. Fragment rozwinięcia z grzejnikami podłogowymi zasilanymi z zestawu mieszającego.

Po narysowaniu grzejnika podłogowego, można wprowadzić związane z nim dane. Do wpro-

wadzania tych danych służy tabela Dane - Grzejniki podłogowe, znajdująca się w części
tabelarycznej okna z rysunkiem (rys. 25).

25
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

Rys. 25. Tabela do wprowadzania danych o grzejnikach podłogowych.

W poszczególnych kolumnach tabeli należy wprowadzić następujące informacje:

– Typ grz. Symbol katalogowy typu konstrukcji grzejnika podłogowego. Przy wybo-
rze symbolu można skorzystać z informacji pomocniczej (klawisz F1)
w postaci katalogu konstrukcji grzejników podłogowych lub korzystając
z przycisku wybrać z rozwijanej listy symbol grzejnika.
– Qpr, % Procentowy udział mocy cieplnej dostarczanej przez grzejnik do
pomieszczenia. Jeśli pomieszczenie ogrzewane jest przez jeden grzejnik,
to Qpr = 100 %. W przypadku, gdy w pomieszczeniu jest kilka
grzejników, to suma udziałów ich mocy musi wynosić 100 %.
– Fc, m2 Całkowita powierzchnia przewidziana na grzejnik podłogowy łączne
z ewentualną powierzchnią strefy brzegowej.
– B, m Narzucony rozstaw rurek w wężownicy grzejnika podłogowego. Pole mo-
że pozostać niewypełnione wówczas program sam dobierze odpowiedni
rozstaw.
– Fb, m2 Pole powierzchni strefy brzegowej. Jeżeli w grzejniku nie występuje strefa
brzegowa, to pole może być niewypełnione.
– Bb, m Rozstaw rurek w strefie brzegowej. Jeżeli w grzejniku nie występuje strefa
brzegowa, to pole może być niewypełnione.
– dT, K Obliczeniowe schłodzenie wody w grzejniku podłogowym. Pozostawienie
pustego pola spowoduje przyjęcie schłodzenia równego 10 K.
– dn, mm Średnica nominalna wężownicy. Pozostawienie pustego pola spowoduje
automatyczne dobranie średnicy. Klawisz F1 oraz przycisk przywołują
listę dostępnych średnic.
– Pom G Symbol pomieszczenia ogrzewanego przez grzejnik, jeżeli nie wynika to
z rysunku. Dzięki strefom pomieszczeń program jest w stanie sam rozpo-
znać w jakich pomieszczeniach znajdują się poszczególne grzejniki
i w związku z tym pole to najczęściej należy pozostawić puste.
– Pom D Symbol pomieszczenia znajdującego się poniżej grzejnika.
– Kor F Informacja czy po dobraniu rozstawu rurek w wężownicy grzejnika podło-
gowego program ma korygować (zmniejszać) powierzchnię grzejnika, je-
żeli jego moc wynikająca z zadanej powierzchni Fc jest zbyt duża.
W przypadku grzejników narysowanych na rzutach korekta powierzchni
jest wyłączona.

26
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

Grzejniki podłogowe najczęściej podłączane są do rozdzielaczy z wbudowanymi zaworami

regulacyjnymi (do regulacji wstępnej) i/lub zaworami termostatycznymi. Na rozwinięciu
prowadzenie przewodów z rozdzielaczy do grzejników najczęściej realizowane jest za pomo-
cą łączników odległych przewodów. Powiązanie konkretnego grzejnika z wyjściem z rozdzie-
lacza może być wówczas nieczytelne, co prowadziłoby do nieprawidłowego przypisania na-
staw zaworów.
Z tego względu na rysunku zawory regulacyjne, występujące na rozdzielaczu, należy umiesz-
czać na przewodzie przy grzejniku (rys. 26). Natomiast w opisie technicznym, jak również na
rozwinięciu, należy zamieścić odpowiednią notatkę informującą wykonawcę o rzeczywistej
lokalizacji zaworu. W katalogu armatury zawory do rozdzielaczy występują jako zawory od-
cinające oraz zawory termostatyczne. W opisie tych zaworów podana jest informacja, do ja-
kiego typu rozdzielacza przypisany jest dany zawór.

Rys. 26. Umowna lokalizacja zaworów regulacyjnych przy grzejniku podłogowym.

12.4 Rysowanie grzejników podłogowych na rzucie

Do rysowania grzejników podłogowych na
rzucie służy przycisk Grzejnik podłogo- Zmiana rozmiarów
grzejnika
wy . Program umożliwia rysowanie
wyłączne grzejników podłogowych ułożo-
nych w spiralę o kształcie prostokąta.
Ze wszystkich stron grzejnika mogą wy-
stępować strefy brzegowe. Wymiary
grzejnika, jak również wielkość stref brze- Przesuwanie strefy
gowych ustala się za pomocą punktów brzegow ej
charakterystycznych (rys. 27).
Po narysowaniu grzejników podłogowych
na rzucie należy je powiązać z rozwinię-
ciem. W tym celu należy przełączyć pro-
gram w tryb wiązania rozwinięcia z rzu-
tami. Służy do tego przycisk Wiązanie
rozwinięcia z rzutami . Następnie
należy wskazywać pary grzejników na
rozwinięciu i na rzucie kondygnacji.
Rysunek rzutu grzejnika podłogowego
(rys. 28) pozwala na wykonanie dokład- Przesuwanie punktu
niejszych obliczeń projektowych. Na bazie zasilani a
rysunku program precyzyjnie określa dłu-
gość przewodów wężownicy z uwzględ-
nieniem strefy brzegowej, a na rysunku Rys. 27. Punkty charakterystyczne służące do modyfiko-
wania kształtu grzejnika podłogowego.

27
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

wynikowym wrysowuje kształt grzejnika z uwzględnieniem wyników obliczeń.

Natomiast w przypadku, gdy grzejnik podłogowy został wprowadzony wyłącznie na rozwi-
nięciu, brak jest dokładnych informacji na temat kształtu grzejnika (znane są tylko po-
wierzchnie całkowita i strefy brzegowej) – długość wężownicy przypadająca na powierzchnię
określana jest w sposób przybliżony z równania (8).

Rys. 28. Rzut kondygnacji z naniesionymi grzejnikami podłogowymi oraz siecią przewodów rozprowadzających.

W przypadku grzejników o bardziej złożonych kształtach zarys grzejnika można naszkicować

przy pomocy linii dostępnych w zakładce Grafika , a do opisu użyć obiekt Opis do-
wolnego elementu instalacji .

Literatura
1. Besler G. J., Jadwiszczak P.: Nowe tendencje w ogrzewaniu, Materiały konferencyjne XII
Zjazdu Ogrzewników Polskich „Oszczędność energii a zysk”, Warszawa 17 października
2002.
2. Bis W.: Ze studiów nad piecami typu hypocaustum z terenu ziem Polski, Architectus
1-2/2003. (http://www.arch.pwr.wroc.pl/files/phpvNS9aw.pdf)
3. Eijdems H. H. E. W. et al.: Low Temperature Heating Systems, Impact on IAQ, Thermal
Comfort and Energy Consumption, LowEx Newsletter no 1, Annex 37, Finland, 2000.
(http://www.lowex.net/downloads/Lowex-newsletter-1.pdf)
4. Rabjasz R., Dzierzgowski M.: Ogrzewanie podłogowe – poradnik, Centralny Ośrodek
Informacji Budownictwa, Warszawa 1995.

28
Michał Strzeszewski: Wodne ogrzewanie podłogowe

5. Rabjasz R., Dzierzgowski M.: Instalacje centralnego ogrzewania z rur wielowarstwo-

wych. Wydawnictwo Kanon. Gdańsk 1998.
6. Rubik M.: Nowoczesne rozwiązania w technice ogrzewania, „Instalacje” 4/2000
(http://www.bud-media.com.pl/instalacje/numery/n/nr04_2000/art26/0400n026.htm)
7. Shukuya M., Hammache A.: Introduction to the Concept of Exergy – for a Better Under-
standing of Low-Temperature-Heating and High-Temperature-Cooling Systems, VTT
Technical Research Centre of Finland, 2002.
(http://www.vtt.fi/inf/pdf/tiedotteet/2002/T2158.pdf)
8. Strzeszewski M.: Charakterystyka ogrzewań niskotemperaturowych, COW 12/2002. Str.
2-8.
9. Strzeszewski M.: Obniżenie zapotrzebowania na ciepło do wentylacji w wyniku zastoso-
wania ogrzewań niskotemperaturowych, Materiały konferencyjne I Konferencji „Nowe
techniki w klimatyzacji”, Warszawa 28-29 Maja 2003.
(http://www.is.pw.edu.pl/~michal_strzeszewski/articles/ntwk2003_obnizenie.pdf)
10. Strzeszewski M., Gliniak W.: Wodne ogrzewanie podłogowe. Podstawowe informacje.
Ekspert Budowlany 2/2004. Str. 70-73.
11. Strzeszewski M.: Analiza wymiany ciepła w przypadku zastosowania warstwy o wysokiej
przewodności cieplnej nad przewodami centralnego ogrzewania w podłodze, COW
9/2005. Str. 23-25.
12. Wereszczyński P., Narowski P.: Podręcznik użytkownika programu Audytor C.O. 3.5,
Sankom, Warszawa 2005. (Podręcznik można pobrać ze strony www.sankom.pl.)

29