10 Neutrino 24

Lodówki i klimatyzatory – żeby chłodzić muszą grzać

Życie bez używania lodówek byłoby bardzo utrudnione. Lodówki służą do

przechowywania żywności, która w temperaturze pokojowej ulega szybkiemu
zepsuciu przede wszystkim ze względu na obecność bakterii, których nam-
nażaniu sprzyja wysoka temperatura. Na przykład bakterie mlekowe nie po-
zwoliłyby przetrwać świeżemu mleku na blacie kuchennym nawet kilku godzin
(choć z drugiej strony dzięki nim stosunkowo szybko możemy otrzymać inny
produkt mleczny, czyli zsiadłe mleko).
Już Wikingowie używali lodówek – przechowywali żywność w głębokich, wy-
łożonych lodem i zasypanych ziemią dołach. Rzeczywiście lód, ze względu na
swoje fizykochemiczne właściwości, a zwłaszcza duże ciepło topnienia, pełni
rolę substancji pochłaniającej energię cieplną i był używany do chłodzenia po-
żywienia (stąd pochodzi słowo lodówka).
Jeszcze po II wojnie światowej były w użyciu lodówki z wkładem z lodu. Lód
był w mieście przez całe lato rozwożony przez wozaków. Magazynowany w do-
łach i ziemiankach. Rosjanie na Zimową Olimpiadę 2014 magazynowali śnieg
w dolinie przez dwa lata. Był on pokryty specjalną „kołderką”.

5
  W wyszukiwarce internetowej wpisz hasło „test na daltonizm” i samodzielnie
sprawdź, czy masz wadę wzroku.
6
  Dalton John (1766–1844), wybitny fizyk i chemik angielski.
7
  Nazwa pochodzi z łaciny: additio – dodawanie.
Neutrino 24 11

Chłodzenie może odbywać się również przez odparowanie. Podczas upalnej

pogody pocimy się. Następnie pot paruje, co powoduje obniżenie temperatury
powierzchni naszego ciała. Układ, w którym następuje odparowanie cieczy,
ochładza się. W czasie parowania z układu pobierane jest ciepło, które wy-
korzystywane jest na zmianę stanu skupienia cieczy (tzw. ciepło parowania).
Beduini na pustyni mają w swoich bukłakach chłodną wodę – jakim sposobem?
Bukłaki, które najczęściej wykonane są ze skóry zwierzęcej, są wilgotne z ze-
wnątrz. Ta warstwa wody odparowując pobiera energię od wody pozostającej
w bukłaku, co powoduje, że ta ciągle jest ochładzana. Starzy harcerze pamię-
tają aluminiowe manierki w futerale z filcu. Filc był wilgotny i parująca z niego
woda chłodziła zawartość.

Rys. 1. Przykładowa manierka

(źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Manierka.JPG)

Pierwsze lodówki przemysłowe zostały skonstruowane w XIX w. dla browa-

rów w USA i Niemczech, a pierwsze lodówki dla gospodarstw domowych po-
jawiły się na początku XX w. Obniżają one temperaturę kosztem dostarczonej
pracy. W domowych lodówkach pracę wykonuje sprężarka zasilana prądem
elektrycznym, która znajduje się na tylnej, zewnętrznej ścianie urządzenia.
Dzięki pracy sprężarki energia wewnętrzna powietrza w lodówce jest wydalana
na zewnątrz, czyli jest oddawana otoczeniu. Dlatego „plecy” lodówki grzeją
i z tego powodu lodówka musi stać odsunięta od ściany pomieszczenia.

Przepływ ciepła zachodzi spontanicznie między dwoma stykającymi

się ciałami o różnych temperaturach – od ciała cieplejszego do zim-
niejszego.
12 Neutrino 24

Tyle samo ciepła wypływa od ciała cieplejszego, ile wpływa do chłodniej-

szego. Proces, w którym ciepło miałoby wypływać od ciała chłod-
niejszego o niższej temperaturze do ciała cieplejszego nie zachodzi
spontanicznie. Musi zostać wykonana praca! O tym mówi II zasada
termodynamiki.
Ilość ciepła wyprowadzana z ciała chłodniejszego nie jest równa ilości cie-
pła doprowadzanego do ciała cieplejszego. Ta ilość ciepła odprowadzanego
do ciała zewnętrznego – w przypadku lodówki: na zewnątrz, do otoczenia,
jest większa o pracę wykonaną przez sprężarkę.

Jakie zadanie wykonuje sprężarka

Zadaniem sprężarki jest zwiększanie ciśnienia (sprężanie) substancji chłodzą-
cej – gazu, który krąży w specjalnych rurkach. Efektem gwałtownego pod-
noszenia ciśnienia jest wzrost temperatury sprężanego gazu. Najprostszym
przykładem takiego sprężania gazu jest energiczne pompowanie koła pompką
rowerową (zaobserwuj to zjawisko przy najbliższej okazji). Gdy przepływajacy
w rurkach gaz dociera do wnętrza lodówki, podlega on nagłemu rozprężeniu,
co powoduje obniżenie jego temperatury i gaz pochłania ciepło przechowywa-
nych w lodówce produktów. O tym, że rozprężany gwałtownie gaz zmniejsza
temperaturę (tzw. rozprężanie adiabatyczne) łatwo się samemu przekonać, np.
po odkręceniu wentylka przy kole rowerowym następuje ochłodzenie wentylka.
Lodówka chłodzi dzięki wytwarzanej przez sprężarkę różnicy ciśnień po-
między gazem krążącym w rurkach na zewnątrz (wysokie ciśnienie i wyższa
temperatura) i wewnątrz (niskie ciśnienie i niższa temperatura) lodówki. Trans-
port ciepła – z wnętrza na zewnątrz lodówki – nie może być wykonany bez po-
niesienia kosztów. Ten koszt ponosi sprężarka wykonując pracę mechaniczną
kosztem prądu elektrycznego.

W jakim celu w lodówkach są termostaty

Aby ustawić temperaturę w lodówce stosuje się urządzenie zwane termosta-
tem. Czujnik ten steruje agregatem, czyli „silnikiem” lodówki, obejmującym
cały zespół chłodzący – sprężarkę, parownik, rurki itp. Termostat uruchamia
agregat, gdy temperatura w lodówce podniesie się powyżej ustalonej wcześniej
wartości. Gdy temperatura we wnętrzu lodówki spadnie poniżej ustalonej tem-
peratury – agregat się wyłącza. Otwarte drzwi lodówki powodują, że termostat
„czuje” ciągle zbyt wysoką temperaturę i zmusza agregat do pracy. Praca agre-
gatu, a zwłaszcza sprężarki, powoduje charakterystyczne buczenie, zwłaszcza
dla starszych modeli lodówek.
Neutrino 24 13

Nasza strefa klimatyczna nie zmusza nas do ciągłego stosowania klimaty-

zatorów, ale ostatnie upalne lata coraz częściej zachęcają nas do korzystania
z tego wynalazku. Klimatyzator działa na tej samej zasadzie, co lodówka. Nie
dmuchamy zatem do wnętrza chłodnym powietrzem z zewnątrz (tak działają
nawiewy), tylko zabieramy ciepło z gorącego powietrza wypełniającego po-
mieszczenie. Zbiornikiem o niższej temperaturze jest ochładzane pomieszcze-
nie, a zbiornikiem o wyższej temperaturze powietrze na zewnątrz budynku.
Substancja chłodząca w rurkach klimatyzatora chłodzi otaczające go powie-
trze, a pochłaniane przez nią ciepło jest transportowane na zewnątrz. Ponow-
nie mamy do czynienia z etapem „niechcianego” ogrzewania. Ale nie przejmu-
jemy się tym; to zewnętrze się grzeje. Cykl pracy, podobnie jak w lodówkach,
podtrzymywany jest przez sprężarkę zasilaną prądem elektrycznym. W klima-
tyzatorach zainstalowany jest wentylator, który zwiększa przepływ powietrza
wokół przewodów z substancją chłodzącą i stąd może pojawiać się złudny efekt
nawiewania chłodnego powietrza z zewnątrz.

Rys. 2. Klimatyzacja samochodowa

(źródło: http://www.proauto.com.pl/attachments/Image/schemat_klima_3.jpg)

Istnieją modele lodówek pracujące bez sprężarek, które nie mają tak roz-
budowanego mechanizmu chłodzącego, tym samym pracują ciszej. Można je
również zasilać przez USB. Chłodzą one na zasadzie zupełnie innego efektu,
w którym zmiana temperatury zależy od kierunku przepływu prądu w spe-
cjalnie skonstruowanym termoelektrycznym złączu półprzewodników lub prze-
wodników. „Cuda” te mają jednak jedną wadę – są dużo mniej efektywne od
tradycyjnych lodówek.

Chłodziarka sprężarkowa
Najprostszy układ chłodniczy (rys. 3) składa się z następujących elementów:
1. skraplacza,
2. elementu dławiącego (w urządzeniach domowych rolę tę pełni rurka ka-
pilarna),
3. parownika.
4. sprężarki.
14 Neutrino 24

Rys. 3. Schemat układu chłodniczego

W parowniku, który jest umiejscowiony w środowisku chłodzonym, panuje

niskie ciśnienie, więc i niska temperatura. Znajdujący się tam czynnik chłod-
niczy wrze, intensywnie odbierając ciepło. Następnie jest zasysany i sprężany
przez sprężarkę, po czym trafia do skraplacza, gdzie pod wysokim ciśnieniem
ulega skropleniu. Ciekły czynnik o temperaturze wyższej od temperatury oto-
czenia trafia do elementu dławiącego, ponieważ jego ciśnienie musi zostać ob-
niżone do ciśnienia panującego w parowniku. Podczas dławienia część czynni-
ka chłodniczego odparowuje powodując spadek temperatury pozostałej cieczy.
Zimna mieszanina cieczowo-parowa trafia do parownika i cykl się powtarza.

K.D-K