ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΚΗ

Το 66 π.Χ. ο Oppianicus ο νεότερος κατηγόρησε τον Aulus Cluentius Habitus,

μέλος της τάξης των ιππέων, ότι χορήγησε δηλητήριο σε τρία διαφορετικά
πρόσωπα: στον C. Vibius Cappadox, στον Balbutius και στον Oppianicus τον
πρεσβύτερο, τον πατέρα του κατηγόρου. Η κατηγορία στηρίχτηκε στη lex
Cornelia de sicariis et veneficiis, έναν νόμο του οποίου σε αδρές γραμμές
άπτονται περιπτώσεις ανθρωποκτονίας.
Η lex Cornelia de sicariis et veneficiis ψηφίστηκε επί Σύλλα και, όπως μαρτυρά
η ονομασία της, απαρτιζόταν από δύο σκέλη. Το πρώτο σκέλος προέβλεπε
κυρώσεις για όσους κυκλοφορούσαν, έχοντας στην κατοχή τους στιλέτο (sica) με
σκοπό τη δολοφονία. Το δεύτερο σκέλος αφορούσε σε περιπτώσεις
δηλητηριάσεων. Μάλιστα, βάσει του νόμου αυτού, ποινικά διώξιμη δεν ήταν μόνο
η χρήση δηλητηρίου με στόχο τη δολοφονία, αλλά και μια σειρά άλλων πράξεων,
όπως η παραγωγή, η διακίνηση, η πώληση και η αγορά δηλητηρίου. Υπήρχαν,
επίσης, ειδικές διατάξεις που αφορούσαν στην πατροκτονία και στην προσπάθεια
αποπροσανατολισμού των δικαστηρίων, με τη δημιουργία στημένων δικών και
την καταδίκη αθώων πολιτών.
Στην πραγματικότητα, όπως μας πληροφορεί και ο ίδιος ο Κικέρων, η έχθρα
ανάμεσα στον Oppianicus και τον Cluentius ανάγεται οκτώ χρόνια πριν, το 74
π.Χ., όταν ο Cluentius οδήγησε σε δίκη τον Oppianicus τον πρεσβύτερο, δηλαδή
τον πατέρα του κατηγόρου της δίκης του 66 π.Χ., της οποίας η έκβαση ήταν η
καταδίκη του Oppianicus. Επιθυμώντας, λοιπόν, ο γιος του κατηγορουμένου να
τον απαλλάξει από τον μεγάλο του εχθρό, ξεκίνησε το 66 π.Χ. μια νέα δικαστική
διαμάχη εναντίον του Cluentius, ευελπιστώντας την καταδίκη του και την
οριστική απαλλαγή της οικογένειάς του από εκείνον.

ΚΥΡΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ (DRAMATIS PERSONAE)

Statius Albius Oppianicus: επιφανής πολίτης του Larinum, μέλος της τάξης των
ιππέων και κάτοχος για ένα διάστημα υψηλού αξιώματος στην πόλη του. Σε βάρος
του διενεργήθηκαν κατηγορίες και διεξήχθη δίκη το 74 π.Χ., οπότε και κρίθηκε
ένοχος.
Oppianicus ο νεότερος: ο γιος του κατηγορουμένου της δίκης του 74 π.Χ. και ο
ενάγων στη δίκη του 66 π.Χ.
 Aulus Cluentius Habitus: κάτοικος του Larinum, άνθρωπος με εκτόπισμα και
ισχύ στην κοινωνία όπου ζούσε. Η σύζυγός του ονομαζόταν Sassia και μαζί
απέκτησαν έναν γιο και μία κόρη, τον Cluentius και την Cluentia.
Cluentius ο νεότερος: ο ενάγων της δίκης του 74 π.Χ. και ο εναγόμενος της
δίκης του 66 π.Χ.
Sassia: η σύζυγος του πρεσβύτερου Cluentius και μητέρα του νεότερου και της
Cluentia. Η κόρη της παντρεύτηκε τον Aurius Melinus, τον οποίο ερωτεύτηκε η
Sassia και παντρεύτηκε μετά τον χωρισμό του από την Cluentia. Μαζί του
απέκτησε άλλη μία κόρη. Όταν ο Aurius Melinus θανατώθηκε λόγω των
προγραφών στη διάρκεια της δικτατορίας του Σύλλα, η Sassia παντρεύτηκε τον
Oppianicus τον πρεσβύτερο και η κόρη που είχε αποκτήσει με τον Melinus ήρθε
σε γάμο με τον Oppianicus τον νεότερο.

Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ 74 π.Χ.

Η Sassia έχει ήδη παντρευτεί τον Oppianicus τον πρεσβύτερο, ο οποίος πλέον
είναι ο πατριός του Cluentius. Η αντιπαλότητα ανάμεσά τους ξεκίνησε, όταν ο
Oppianicus υποστήριξε πως οι Martiales, μια ομάδα από δούλους στο Larinum
που πατροπαράδοτα θεωρούνταν ότι υπέκυπταν στη δικαιοδοσία του θεού Άρη,
ήταν ελεύθεροι ρωμαίοι πολίτες. Οι κάτοικοι της περιοχής τάχθηκαν εναντίον
αυτών των ισχυρισμών του Oppianicus και ο Cluentius, ως επιφανής πολίτης,
κλήθηκε να τους εκπροσωπήσει, κάνοντας προσφυγή στο δικαστήριο της Ρώμης.
Στο διάστημα αυτό, όμως, ο πατριός του σχεδίαζε τη δολοφονία του,
υπολογίζοντας πως σύμφωνα με το ρωμαϊκό δίκαιο η περιουσία του θα
περιερχόταν στη δικαιοδοσία της Sassia, την οποία επίσης θα θανάτωνε, ώστε να
γίνει ο κύριος κάτοχος του πλούτου της οικογένειας του Cluentius. Η κατάσταση
της υγείας του Cluentius εκείνη την περίοδο ήταν άσχημη και είχε αναλάβει τη
φροντίδα του ο Cleophantus. Ο Oppianicus ήρθε σε επαφή με τον δούλο του
Cleophantus και τον έπεισε να χορηγήσει δηλητήριο στον ασθενή του αφεντικού
του. Αυτό, ωστόσο, το σχέδιο έγινε γνωστό στον Cluentius, ο οποίος στη συνέχεια
κατηγόρησε τον πατριό του για απόπειρα δολοφονίας εις βάρος του.
Οι διάδικοι, κάτοικοι και οι δύο του Larinum, ήταν άγνωστοι στους ανθρώπους
στη Ρώμη, ωστόσο λίγο πριν τη διεξαγωγή της δίκης το ενδιαφέρον
συγκεντρώθηκε πάνω τους, όταν έγινε γνωστό ότι είχε γίνει προσπάθεια
δωροδοκίας των δικαστών, καθώς φάνηκε ότι ο C. Aelius Staienus, ένας από τους
δικαστές, είχε χρηματιστεί, προκειμένου να ψηφίσει σε βάρος του Oppianicus.
Έτσι, στο κοινό αίσθημα αποτυπώθηκε η γνώμη πως ο Cluentius είχε επιχειρήσει
να επηρεάσει την κρίση των δικαστών, επιθυμώντας να καταστρέψει τον άνθρωπο
με τον οποίο είχε οικογενειακή διαμάχη.
Τελικά ο Oppianicus κρίθηκε ένοχος και καταδικάστηκε σε εξορία. Μάλιστα, ο
Κικέρωνας περιγράφει στον λόγο του ότι περιφερόταν από τόπο σε τόπο,
ντροπιασμένος και μισητός από όλους, προσβεβλημένος από μία ασθένεια. Όταν
άρχισε να αναρρώνει, μετέβη στη Ρώμη, καθώς ένας δούλος του τον ενημέρωσε
πως η Sassia είχε προχωρήσει σε μια εγκληματική ενέργεια, και τελικά πέθανε,
πέφτοντας από ένα άλογο.Μετά τον θάνατό του, όμως, η Sassia άρχισε να
παρουσιάζει τον νεκρό πια σύζυγό της ως άθυρμα στα χέρια του Cluentius και
έρμαιο των σκευωριών του, επιχειρώντας μάλιστα να πάρει με το μέρος της και
τον Oppianicus τον νεότερο, τον θετό γιο της, παντρεύοντάς τον με την κόρη που
είχε αποκτήσει από τον γάμο της με τον Aurius Melinus. Αποκορύφωμα των
σχεδίων τους σε βάρος του Cluentius ήταν η κατηγορία για δηλητηρίαση και η εκ
νέου διεξαγωγή δίκης το 66 π.Χ.. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Κικέρωνας στον λόγο
υπεράσπισης του Cluentius στη δίκη του 66 π.Χ. δεν απευθύνει ευθέως
κατηγορίες στον Oppianicus τον νεότερο, αλλά τον παρουσιάζει περισσότερο ως
άβουλο άνθρωπο, υποκινούμενο από τις πονηρές προθέσεις της Sassia.

Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ 66 π.Χ.

Στοιχεία δίκης:
• Δίκη: 66 π.Χ. βάσει του νόμου περί δολοφονίας και απόπειρας
δηλητηρίασης (lex Cornelia de sicariis et de veneficiis)
• Accusator: S. Albius Oppianicus
• Subscriptor: Titus Attius
• Reus pro se: A. Cluentius Habitus
• Patronus: M. Tullius Cicero
• Iudex: P. Volumnius
• Laudatores: Cn. Tudicius Maior, άνθρωποι από το Bovianum, το
Ferentum, τη Luceria, τη Marrucia, το Samnium και το Teanum
• Testes: L. Plaetorius, Cn. Tudicius Maior

Μεταφερόμαστε οχτώ χρόνια αργότερα, όπου ο Oppianicus ο νεώτερος

οδήγησε τον Cluentius στο δικαστήριο με την κατηγορία περί δηλητηριάσεως.
Σύμφωνα με τον κατήγορο, ο κατηγορούμενος δηλητηρίασε τον C. Vibius
Cappadox. Επιχείρησε, επίσης, να δηλητηριάσει τον ίδιο τον κατήγορο χωρίς
επιτυχία, όταν κατά λάθος το κρασί που προοριζόταν για τον Oppianicus το ήπιε ο
φίλος του Balbutius. Τέλος, τον κατηγόρησε ότι παρακίνησε τον M. Asellius- ο
οποίος όμως φημολογούταν ότι είχε εξαιρετικές σχέσεις με τον Oppianicus και
εχθρικές με τον Cluentius- να χορηγήσει δηλητήριο στον πατέρα του.
Λαμβάνοντας υπόψη μας και τις πληροφορίες που έχουμε για τη δίκη του 74 π.Χ.,
γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι ο Oppianicus οδήγησε σε δίκη τον Cluentius,
προκειμένου να εκδικηθεί για τότε, αποκαθιστώντας με αυτόν τον τρόπο τη μνήμη
του πατέρα του. Τον παρακίνησε, δηλαδή, το αίσθημα της ευσέβειας για την
οικογένειά του(tacita pietate).
Υπήρχε επιπλέον και η φήμη ότι η Sassia ως μητριά πλέον του Oppianicus
τον ώθησε να κατηγορήσει τον γιό της. Ο πατέρας του Cluentius πέθανε το
88π.Χ., όταν ο τελευταίος βρισκόταν σε ηλικία 15 ετών. Έπειτα η Sassia
ξαναπαντρεύτηκε. Ο ρόλος της φαίνεται να είναι ιδιαιτέρως σημαντικός, αφού
μητέρα και γιός δεν είχαν τις καλύτερες σχέσεις. Οι μεταξύ τους σχέσεις
ψυχράθηκαν όταν η Sassia παντρεύτηκε τον άνδρα της κόρης της- Cluentia- τον
Μ. Aurus, πριν παντρευτεί τον Oppianicus τον πρεσβύτερο. Επίσης, στον θετό γιό
της προξένεψε την κόρη της που είχε αποκτήσει από προηγούμενο γάμο. Από τα
παραπάνω διαφαίνεται ότι η Sassia με προθυμία θα στρεφόταν εναντίον του
βιολογικού της παιδιού και θα υποστήριζε τον ενάγοντα, όπως και συνέβη.
Ως μία ακόμα μικρή λεπτομέρεια, θα μπορούσε να προστεθεί, η στάση των
δύο οικογενειών κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου(88-87π.Χ. και 82-
81π.Χ.). Οι Cluentii υπήρξαν υποστηρικτές του G. Marius, ενώ οι Oppianici του
C. Sulla. Και οι δύο φάσεις του πολέμου, ο οποίος αρχικά είχε ξεκινήσει ανάμεσα
στους Ρωμαίους και στα ξένα φύλα, ανέδειξαν νικητή τον Sulla. Ίσως αυτή να
ήταν και η μοναδική πολιτική αντιπαλότητα των δύο οικογενειών. Ωστόσο είναι
βέβαιο πως τόσο η αντιδικία του 74π.Χ. όσο και εκείνη του 66π.Χ., στηρίζονταν
σε φανερά προσωπικά αίτια και συμφέροντα. Επρόκειτο χωρίς αμφιβολία για
ιδιωτικές δίκες.

Η ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ

Η υπόθεση της δίκης ξεκίνησε στο Larinum, το μέρος από το οποίο καταγόταν
και οι δύο οικογένειες. Η πρώτη οικογένεια της περιοχής ήταν οι Cluentii, καθώς
ο πρεσβύτερος Cluentius ήταν ο πρώτος της τάξεώς του(princeps) όχι μόνο στο
πλαίσιο της κοινότητας(municipium) αλλά και της περιοχής γενικότερα(regio).
Ακολουθούσαν οι Oppianici. Το Larinum γεωγραφικά ήταν ένας δύσβατος τόπος,
δύσκολο να φτάσει κανείς από τη Ρώμη. Βρισκόταν ανατολικά της Ρώμης και
δυτικά της Αδριατικής και, θεωρούταν περισσότερο μέρος της βορειοδυτικής-
νοτιοανατολικής ιταλικής χερσονήσου παρά της δυτικής. Η κύρια ασχολία των
κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία.
Η παραπάνω χαρτογράφηση της περιοχής έγινε για να αντιληφθεί κάποιος τους
λόγους που ο Oppianicus επέλεξε ως δικηγόρο τον T. Attius. Ο τελευταίος,
λοιπόν, προερχόταν από το Pisaurum, μια περιοχή, η οποία βρισκόταν εξίσου
μακριά από το Larinum και από τη Ρώμη. Η μοναδική και εύκολη πρόσβαση της
περιοχής γινόταν από τις βόρειες ακτές της Αδριατικής. Οι Oppianici διατηρούσαν
δεσμούς με την περιοχή αυτή και συγκεκριμένα με την περιοχή Ager Gallicus. Ο
Oppianicus, επομένως, επέλεξε ως δικηγόρο του κάποιον από την ανατολική
πλευρά της Ιταλίας, κατά μήκος της Αδριατικής. Αντίθετα, ο Cluentius, είχε για
συνήγορό του, τον Κικέρωνα, που προερχόταν από το Arpinum και άρα είχε
επαφές με τη δυτική πλευρά της Ρώμης και γενικότερα της Ιταλίας, κατά μήκος
των Απέννινων.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ

Ο Κικέρων τη χρονιά εκδίκασης της δίκης εκτελούσε χρέη πραίτορα. Έχοντας

κάποια χρόνια εμπειρίας, γνώριζε πολύ καλά ότι ανέλαβε μια δύσκολη και
περίεργη υπόθεση. Το πρόσωπο του Cluentius είχε ήδη κριθεί ένοχο για την κοινή
γνώμη πριν από 8 χρόνια. Ο Κικέρωνας όφειλε με έξυπνο τρόπο και πείσει του
ακροατές για το αντίθετο. Επιπλέον, απέφυγε σε όλη τη διάρκεια της δίκης να
επιτεθεί να κατά πρόσωπο στον Oppianicus, αφού ο τελευταίος είχε κάθε
δικαίωμα να μηνύει και να θέλει να εκδικηθεί τον άνθρωπο που ντρόπιασε το
74π.Χ. τον πατέρα του. Χρησιμοποίησε την τεχνική του έμμεσου
προοιμίου(insinuatio) για την αρχή της αγόρευσής του, που όπως μας
πληροφορούν και τα εγχειρίδια περί ρητορικής θεωρίας ad Herenium και de
invetione αποτελεί τον κατάλληλο και σωστότερο τρόπο για να ανταπεξέλθει ο
ρήτορας σε μία τέτοιου είδους υπόθεση και να την προσαρμόσει στα μέτρα του.
Το είδος της υπόθεσης που έπρεπε να αντιμετωπίσει χαρακτηρίζεται
παράδοξο(genus turpe vel admirabile), καθώς ο Κικέρωνας υπερασπίστηκε μια
υπόθεση αισχρή.