Zbornik radova Tehnološkog fakulteta u Leskovcu

ISSN 0352-6542 UDK 004/.007+3+5+6(05)

20 (2011), 261 – 269
UDK 677.076.4:677.026.4
Pregledni rad

PERSPEKTIVE RAZVOJA I UPOTREBE TEHNIČKIH I NETKANIH

TEKSTILNIH MATERIJALA*

Snežana Urošević
Univerzitet u Begradu, Tehnički fakultet u Boru, Bor, Srbija

Netkani tekstil je najznačajnija i najveća grupa proizvoda šire proizvodne oblasti

tekstilne industrije poznate kao tehnički tekstil. Tehnički tekstil obuhvata tekstilne
proizvode posebnih tehničkih karakteristika i funkcionalnosti. Sam termin sugeriše da
su u pitanju proizvodi koji su namenjeni za nepotrošačke, odnosno industrijske
aplikacije. Proizvodnja i tržište netkanog tekstila su u stalnom rastu i razvoju. Od
početka milenijuma, netkani tekstil, a posebno njegove tehničke aplikacije imaju
mnogo veću perspektivu od ostalih tržišta tekstila – vlakana, tekstila i odeće. Razvijene
zemlje i dalje smanjuju proizvodnju vlakana za tradicionalni tekstil, u korist
proizvodnje tehničkog i netkanog tekstila.Industrija netkanog tekstila u ovim zemljama
je na visokom nivou i sa jasnim pravcima daljeg razvoja. U zemljama u razvoju se tek
očekuje veći rast i širenje oblasti u kojima se odvija proizvodnja. Smatra se da će
azijske zemlje, prvenstveno Kina i Indija, biti nosioci budućeg razvoja. Tehnologije za
proizvodnju netkanog tekstila napreduju veoma brzo, čime se unapređuju i osobine
samih proizvoda, omogućava širenje u nove segmente i razvoj i komercijalizacija
novih proizvoda. Za proizvođače je od značaja da uvide i shvate razvoj proizvoda iz
perspektive upotrebe i krajnjeg potrošača. Unapređenje života ljudi pružanjem
inovativnih proizvoda je ključni prioritet industrije netkanog tekstila.

Ključne reči: tehnički tekstil, netkani tekstil, tekstilna industrija,

*Rad saopšten na IX Simpozijumu “Savremene tehnologije i privredni razvoj”, Leskovac,

21. i 22. oktobar 2011. godine
Adresa autora: Snežana Urošević, Tehnički fakultet u Boru, Vojske Jugoslavije 12, 19210 Bor,
Srbija
E-mail: surosevic@tf.bor.ac.rs

261
UVOD

Tehnički i netkani tekstil je sektor tekstilne industrije koji se najbrže menja doprinoseći
tehnološkom napretku, kako ove tako i drugih industrija i u stalnom je usponu. U
zavisnosti od aplikacije tehnički i netkani tekstilni materijali mogu da oblikuju različite
proizvode, sa višestrukom namenom. Tehnički i netkani tekstil teži da zadovolji
tehničke zahteve u pružanju visokih performansi i da nađe rešenja za mnoge tehničke
izazove koji su prisutni u našem okruženju kao što su pitanja ekologije, lične
bezbednosti, zdravlja, komfora. Njegovi inovativni potencijali se kreću u širokom
opsegu: raznovrsnost, funkcionalnost, interaktivnost, kompatibilnost, fleksibilnost,
produktivnost, [1]. Sve više se posmatra kao deo šire discipline ''inženjerstvo
fleksibilnih materijala'' koja uključuje pene, filmove, prahove, smole, plastiku, metale
[2].
Filmovi i membrane Papir

Tehnički i
Plastike i pene netkani Metali
tekstil

Kompoziti Minerali, keramike

Slika 1. Interfejs tehničkog i netkanog tekstila [2]

Industrije tehničkog i netkanog tekstila u razvijenim zemljama su na visokom nivou i

sa jasnim pravcima daljeg razvoja, dok se kod zemalja u razvoju tek očekuje veći. U
globalnom kontekstu, smatra se da će azijske zemlje, prvenstveno Kina i Indija, biti
nosioci budućeg razvoja, kao što je slučaj i kod tržišta tekstila i odeće.
Tehnologija izrade netkanih materijala spada u grupu nekonvencionalnih postupaka, jer
se prema svom karakteru ne mogu svrstati ni u jednu konvencionalnu tehnologiju kao
što su tkanje i pletenje. Proizvodnja konvencionalnih proizvoda zasniva se uglavnom
na preradi pređe, dok se proizvodnja netkanih proizvoda bazira, uglavnom na izradi
plastice [3]. Za razliku od tradicionalne tekstilne industrije, koja je prvenstveno
okrenuta krajnjim potrošačima i usmerena na snabdevanje odevne industrije i industrije
nameštaja tkaninama i pleteninama, ovaj sektor je usmeren na proizvodnju za
nepotrošačke aplikacije.
Tehnički i netkani tekstil se smatra za veoma uspešan sektor i sektor tekstilne industrije
koji se najbrže menja. Inovacije u nove materijale, procese i primene su omogućile da
se proširi krug korisnika izvan tradicionalnog, kako za nove, tako i za postojeće
tekstilne proizvode. Razvoj u ovom sektoru tekstila je okarakterisan visokom dodatom
vrednošću proizvoda, visokim tehnologijama i performansama i proizvodnom
orijentacijom ka tržišnim nišama. Zahvaljujući raznovrsnosti karakteristika i brojnim
primenama sektor tehničkog i netkanog tekstila čini više od jedne četvrtine ukupne

262
potrošnje tekstila, izraženo količinski. Predviđa se da će se godišnja stopa rasta
potrošnje nastaviti da se povećava i da će tokom petogodišnjeg perioda između 2005. i
2010.godine dostići 4,6% [2].

OSNOVNE KARAKTERISTIKE TEHNIČKOG I NETKANOG TEKSTILA

Tehnički tekstil obuhvata tekstilne proizvode posebnih tehničkih karakteristika i

funkcionalnosti. Sam termin sugeriše da su u pitanju proizvodi koji su namenjeni za
nepotrošačke, odnosno industrijske aplikacije. Koriste se samostalno ili kao
komponenta – kao deo drugih proizvoda, kako bi poboljšali njihove karakteristike. U
širokoj upotrebi je definicija tehničkog tekstila da su to svi oni tekstilni materijali i
proizvodi koji su izrađeni prvenstveno zbog njihovih tehničkih performansi ili
funkcionalnih karakteristika, pre nego zbog njihovih estetskih ili dekorativnih
karakteristika [4]. Kako se oblast proizvodnje i primene širila, tako su u upotrebu
ulazili drugi termini koji ga na različite načine opisuju. Neki od njih su: funkcionalni
tekstil, nevidljivi tekstil, tekstil visokih tehnologija, tekstil performansi, inženjerski
tekstil [5].
Zbog velikog učešća netkanih tekstilnih proizvoda u ukupnoj proizvodnji tehničkog
tekstila, netkani tekstil se često poistovećuje sa tehničkim tekstilom. Međutim, treba
imati u vidu da oni nisu isto. Tehnički tekstil se prvenstveno odnosi na namenu
proizvoda, a netkani tekstil na način izrade. Dok tehnički tekstil čine isključivo
proizvodi koji nisu usmereni ka pojedincima i domaćinstvima za ličnu potrošnju,
netkani tekstil obuhvata i primene izvan oblasti industrije. Proizvodi za ličnu upotrebu,
kao što su odeća za sport, odeća i oprema za rekreaciju i aktivnosti u slobodno vreme,
proizvodi za higijenu i medicinu, su značajna područja primene netkanog tekstila. One
grupe netkanih tekstilnih proizvoda koji su namenjene za primene u industriji su
poznate pod nazivom tehnički netkani tekstil i ubrajaju se u tehnički tekstil.
Tehnički tekstil može biti netkani tekstil ili rezultat tradicionalnijih tehnika izrade
tekstila, kao što su tkanje i pletenje.
Širok asortiman i raznovrsne primene proizvoda i sličnosti u tehnološkom procesu
proizvodnje uslovljavaju poteškoće u svrstavanju proizvoda u različite kategorije zbog
čega se ove dve oblasti često posmatraju objedinjeno kao industrija tehničkog i
netkanog tekstila.
Kao inovativna oblast tekstilne industrije, tehnički i netkani tekstil imaju ogroman
opseg kao i raznovrsnost sirovina, procesa, proizvoda i aplikacija koje obuhvataju. U
kombinaciji sa drugim materijalima ili sami, netkani tekstilni materijali se koriste u
širokom opsegu potrošačkih i industrijskih proizvoda sa različitim svojstvima.
Uobičajene aplikacije uključuju:
 u poljopriveredi (Agrotech): zaštitne materijale za staklenike, materijale za
kontrolu korova, kapilarno navodnjavanje, vrećice za korenje,
 u građevinarstvu (Buildtech): omotače za cevi, izolacioni materijali, fasadni
materijali, krovne materijale, akustične obloge za zidove,
 za izradu odeće (Clothtech): međupostavne materijale, materijale za ojačanje,
naramenice, unutrašnje delove obuće, vodootporne materijale,
263
  za geotekstil i geomembrane (Geotech): materijale za kontrolu erozije,
filtraciju i odvodnjavanje, materijale za nasipe i brane,
 za upotrebu u domaćinstvu (Hometech): ispune za jastuke i prekrivače,
naslone za ramena i leđa, zaštitu za ivice,
 u industriji uopšte (Indutech): creva, prenosne trake, filtere za kontrolu
zagađenja vazduha i zagađenja tečnosti,
 u medicini i higijeni (Medtech): hirurške mantile, maske za lice, hiruršku i
medicinsku opremu i medicinski nameštaj, kozmetičku vatu i tufere,
 u automobilskoj industriji (Mobiltech): obloge za prtljažnik, podne podloge,
komandne table, zvučnu izolaciju i upijajući materijal,
 za pakovanje i skladištenje (Packtech): vreće, kese, materijale za vezivanje,
materijale za zaštitu od udara, materijale za sprečavanje prodora vlage,
 za zaštitu ličnosti (Protech): zaštitnu odeću, uključujući zaštitu od metaka i
uboda,
 za sport i slobodno vreme (Sporttech): kosture za bicikl, rekete, kompozitne
materijale koji se koriste u čamcima, tkanine za balone, veštačke površine za
igranje, vreće za spavanje, cerade, šatore.
Njegova upotreba za različite aplikacije doprinosi tehnološkom napretku, kako u samoj
tekstilnoj industriji, tako i u drugim industrijama. Na slici 2 je dat prikaz krajnje
upotrebe netkanog tekstila po grupama tehničkog tekstila za 2000. godinu [5].
Medtech Packtech
33% 1%
Protech
1%
Sportex
1%
Buildtech Agrotech
2%
15%
14%
Geotech
3%

Clothtech Mobiltech
Hometech 6%
14% 12%
Indutech
12%

Slika 2. Krajnja upotreba netkanog tekstila u 2000. godini, po grupama proizvoda prema Messe
klasifikaciji
Netkani tekstil su inženjerski materijali koji u zavisnosti od aplikacije mogu da
oblikuju različite proizvode koji su na raspolaganju za kratkotrajnu upotrebu ili su
trajni, sa dugim životom. Često se i razvrstavaju prema trajnosti izabrane završne
upotrebe kao:
 netrajni (za jednu ili kratkotrajnu upotrebu) ili
 trajni (dugotrajni) proizvodi.
264
Osnovne oblasti rasta industrije su u početku bile usmerene na proizvode sa
jednokratnom upotrebom. Većina tih proizvoda je jeftina za proizvodnju i fleksibilna za
dalju obradu i korišćenje. Dve najznačajnije grupe netrajnih proizvoda su različiti
tipovi maramica za čišćenje i za ličnu negu.
U proizvode za jednokratnu upotrebu se ubrajaju pelene, sanitarne salvete, higijenske
salvete, suve i vlažne maramice, ulošci i tamponi, odeća za jednokratnu upotrebu,
pantalone za trening, filteri. Proizvodi koji se mogu upotrebljavati u dužem
vremenskom periodu su elektronske komponente, zaštite za cevi, međupostave,
materijali za ispunu kreveta, geotekstil i mnogi drugi.
Tržište kratkotrajnih proizvoda je veoma veliko. U obimu ukupno isporučenog
netkanog tekstila krajnjim potrošačima u 2007-oj godini pojedine oblasti netrajnih
proizvoda značajno učestvuju [6]:
 higijena: 32,95 %,
 maramice za ličnu negu: 8,78%,
 maramice za ostale upotrebe: 7,20%
 filteri za vazduh i gas: 2,37% i
 filteri za tečnost: 3,65%.

TEHNOLOGIJA NETKANOG TEKSTILA I KONVENCIONALNE

TEKSTILNE TEHNOLOGIJE

U poređenju sa konvencionalnim proizvodnim tehnologijama, izrade tkanina i

pletenina, tehnologija netkanog tekstila ima niz prednosti, počev od raznovrsnosti
sirovina koje se mogu upotrebiti u proizvodnji do mnogobrojnih primena gotovih
proizvoda. Nasuprot konvencionalnim tehnologijama, koje se odlikuju u velikoj meri
diskontinuiranim procesima prerade, ova tehnologija se najčešće odvija na
kontinuiranim linijama kod kojih je broj proizvodnih faza znatno manji. Osnovne
razlike izmedu konvencionalnih i netkanih proizvoda u tome što su vlakna kod
netkanih proizvoda pojedinačno raspoređena, a ne u trakama ili snopovima. Ova
vlakna održavaju se "razdvojena" i takva struktura ostaje i nakon učvršćivanja i
oplemenjivanja netkanih proizvoda.
Širenje industrijske proizvodnje netkanog tekstila je bilo posledica toga što je on
smatran za jeftini supstitut za tradicionalni tekstil. Vremenom su razvijene tehnologije
kojima je postignuta proizvodnja materijala sa strukturama koje, ne samo da su
ispoljile bolje osobine od tradicionalnih tkanina i pletenina, već i imaju potpuno nova
svojstva. Novi materijali su omogućili potpuno nove primene za koje postojeći
materijali nisu mogli da se koriste.
Netkani tekstilni materijali vrlo često služe i kao alternativa za tradicionalne tekstilne
materijale i zauzimaju mesto mnogih tkanih i pletenih materijala zbog nižih troškova,
manje težine i specifičnih upotreba. Netkani materijali se koriste za različite namene u
mnogim oblastima što uslovljava i mnogo različitosti u pogledu sirovina, procesa i
projekata proizvodnje.
U ukupnoj potrošnji vlakana za preradu u tekstilnoj industriji tehnički i netkani tekstil
učestvuje približno sa jednom četvrtinom (slika 3).
265
 Slika 3. Upotreba vlakana po subsektorima tekstilne proizvodnje [7]

U suštini, kao sirovina za tehnički i netkani tekstil, mogu se koristiti sva poznata
vlakna iz oblasti prirodnih biljnih i životinjskih, ili hemijskih, kao i vlakna iz posebnih
grupacija kao što su: azbestna, čelična, gumene niti, ugljenična i slično. Početna
sirovina pri izradi prvih netkanih materijala bila su prirodna vlakna, uglavnom
životinjskog porekla. Međutim, danas upotreba prirodnih vlakana znatno zaostaje u
odnosu na ostala. Razvojem tehnologije izrade hemijskih vlakana, dobijena su vlakna
koja imaju mnogo bolja svojstva od prirodnih i veću primenu. To se objašnjava
mogućnostima projektovanja određenih svojstava vlakana u skladu sa zahtevanim
osobinama finalnih proizvoda. Najšire korišćena kao sirovina u industriji netkanog
tekstila danas su polipropilenska i poliesterska vlakna.
Svetska potrošnja tekstilnih materijala je 2000. godine dostigla 11 milijardi kilograma,
od čega se 20% odnosi na netkane tekstilne materijale (slika 4) [5].

Slika 4. Ukupna svetska potrošnja prema vrstama tekstilnih materijala za 2000. godinu, u
milijardama kilograma [5]

PROCENE DALJEG RAZVOJA SEKTORA TEHNIČKOG I NETKANOG

TEKSTILA

Porast međunarodne konkurencije u proizvodnji odeće i tekstilnih proizvoda za

domaćinstvo je rezultovao migracijom proizvodnje i smanjenjem glavnog toka
tekstilne industrije u industrijalizovanim zemljama. Ove zemlje su svoj razvoj usmerile
na tehnički i industrijski tekstil. Zajedno Severna Amerika, Evropa i Japan, regioni sa
266
najrazvijenijom tržištem i industrijom netkanog tekstila, trenutno čine 68% obima
svetske proizvodnje. Severna Amerika (USA i Kanada) i Evropa proizvode približno
iste količine, svaka sa oko 30% učešća. Obim rasta tehničkog tekstila u zemljama u
razvoju je predviđen na 4-5% godišnje [2]. Porast sektora tehničkog tekstila u
razvijenim zemljama je vođen savremenim trendovima, kao što su [8]:
 zabrinutost za životnu sredinu i sve strožiji ekološki propisi,
 potreba za povećanjem energetske efikasnosti i korišćenjem otpada vodi do
širih istraživanja materijala za upotrebu u proizvodnji i građevini,
 visoke performanse - troškovi celokupnog životnog veka proizvoda podstiču
korišćenje inovativnih materijala,
 povećanje bogatstva i fokus na zdravstvenu i ličnu zaštitu,
 povećano usmerenje na sportske i rekreacione aktivnosti,
 rastuća svest o pitanjima zdravlja i bezbednosti na radu.
Mada je u globalnoj konkurenciji tehnički i netkani sektor tekstila razvijenih zemalja
manje ugrožen od odevnog i tekstilnog, ipak se suočava sa sve većom konkurencijom
preduzeća iz zemalja u razvoju. Proizvodnja netkanog tekstila u 2007-oj godini je
iznosila 50.000 tona u Indiji i 850.000 tona u Kini. Smatra se da će u Aziji do 2012.
godine Indija biti vodeći proizvođač i potrošač tehničkog tekstila. Procene indijskog
Komesara za Tekstil pokazuju da je vrednost indijske tekstilne industrije u 2007. godini
bila 5,75 milijardi dolara i da će se povećati na 9,96 milijardi sa godišnjom stopom
rasta 14,67% do 2012. godine. Predviđa se da će Indija ostvariti rast u industriji
netkanog tekstila preko 12,4% [9]. Na slici 5 je dat uporedni prikaz procene svetske
potrošnje tehničkog tekstila po oblastima primene za 2005. i 2010. godinu.

Slika 5. Procena svetske potrošnje tehničkog tekstila po oblastima primene, za period 1995-
2010. godine (iskazano u hiljadama tona)

ZAKLJUČAK

Od početka milenijuma sa novim razvojima koji se odvijaju u tehnologiji vlakana i

drugih sirovina, procesa, proizvoda i aplikacija, industrija tehničkog i netkanog tekstila
267
ima mnogo veću perspektivu od ostalih tržišta tekstila – vlakana, tekstila i odeće.
Postoji stalni rast proizvodnje i potrošnje tehničkog i netkanog tekstila u svetu, jer
industrija ima za cilj da zameni mnoge druge proizvode sa jeftinijim lakšim, ekološkim
supstitutima na bazi tekstila. Raznolikost netkanih materijala i svestranost njihove
upotrebe i njihovo stalno širenje znače da netkani materijali mogu da pruže inovativna
i troškovno efikasna rešenja na mnogobrojne poslovne izazove. Industrije tehničkog i
netkanog tekstila u razvijenim zemljama su na visokom nivou i sa jasnim pravcima
daljeg razvoja. Netkani tekstil teži da zadovolji tehničke zahteve u pružanju visokih
performansi i da nađe rešenja za mnoge tehničke izazove koji su prisutni u našem
okruženju kao što su pitanja ekologije, lične bezbednosti, zdravlja, komfora.
Uspostavljanje i širenje tekstila kao sirovine u mnogim sektorima industrije i novim
poljima primena izdvojeno je kao jedan od stubova tehnološke platforme budućeg
razvoja evropske tekstilno-odevne industrije.

Zahvalnica

Rad je deo istraživanja u okviru projekta „Razvoj novih i unapređenje postojećih

tehnoloških postupaka proizvodnje tehničkih tekstilnih materijala”, br. TR 34020, koji
finansira Ministarstvo prosvete i nauke Republike Srbije.

LITERATURA

[1] Jänecke, M., (2007) Can Technology Save the Textile Industry? Textile Industry
Forum (9th), Porto, 23.10.2007.
[2] David Rigby Associates, Technical textiles and nonwovens: world market forecasts
to 2010,
http://www.davidrigbyassociates.co.uk/DRA%20WEBSITE%2003/assets/TTandN.pdf
[3] Šunjka, S., Đekić, V., Filip, S., Netkani tekstil, Tehnički fakultet „Mihajlo Pupin“,
Zrenjanin, 2009.
[4] Urošević, S., Đekić V., Stanje i procene daljeg rasta i razvoja sektora tehničkog i
netkanog tekstila, Tekstilna industrija, Savez inženjera i tehničara tekstilaca Srbije,
Beograd, 4/6, (2010), 34-41,
[5] Kumar, S., (2005) India: Current Trends and Opportunities in Technical Textiles,
Textile Commissioner, 25.04.2005. http://www.searchanyfile.info/India:-Current-
Trends-and-Opportunities-in-Technical-Textiles
[6] www.edana.com (26. decembar 2009)
[7] European technology platform for the future of textiles and clothing - vision
for 2020, The European Apparel and Textile Organisation, decembar 2004,
www.euratex.org/.../european-technology-platform-future-textiles-and-
clothing-a-vision-2020

268
[8]Tehnical Textiles and Nonwoven Association, The Post 2005 TCF Assistance
Arrangements, March 2003. www.fibre2fashion.com/.../mobiltech-nonvowen-vs-
woven-and-knits21.asp
[9] Ramkumar, S., Growth Opportunities in Nonwoven and Technical Textiles Industry
in India,
http://www.fibre2fashion.com/news/textilenews/newsdetails.aspx?News_id=37367

SUMMARY

THE DEVELOPMENT AND USE PERSPECTIVES OF TECHNICAL

AND NON-WOVEN TEXTILE MATERIALS
(Review)
Snežana Urošević
University of Belgrade, Technical Faculty in Bor, Serbia

Non-woven textile is the most important and the biggest product group of a wider
production area of textile industry known as technical textile. Technical textile
encompasses textile products of special technical features and functionality. The term
implies to the products intended for non-consumer, that is, industrial applications. The
non-woven textile production and market grow and develop. Since the beginning of the
millennium, non-woven textile, especially its technical applications, have had a greater
perspective than the other textile markets – fabrics, textile and clothing. Developed
countries are still reducing the fabric production for traditional textile, in the benefit of
the technical and non-woven textile production. Non-woven textile industry in these
countries is on a high level and it has clearly defined development directions. In the
developing countries, the bigger growth and expansion of the industrial area are
expected. It is considered that Asian countries, China and India, will be the carriers of
the future development. Non-woven textile technologies advance rapidly thus
improving the features of the products and enabling the expansion into new segments
as well as the development and commercialization of new products. It is important for
the producers to see and comprehend the product development from the consumer’s
use perspective.

Key words: technical textiles, non-woven textile, textile industry

Primljen / Received: 15. maj 2011. godine

Prihvaćen / Accepted: 5. jun 2011. godine

269