JAVNA USTANOVA

MJEŠOVITA SREDNJA ŠKOLA GRAČANICA

MAŠINSKA TEHNIČKA ŠKOLA
Smjer: Kompjutersko projektovanje

TEMA: JEDNOSTEPENI PUŽNI REDUKTOR

Učenik: Mehmed Umić Mentor:

Nasveta Mujkić, dipl.ing.maš.

12.05.2016. godine
Izvršiti proračun jednostepenog pužnog reduktora (skica u prilogu)

Podaci:

Snaga na pogonskom vratilu, kW 11

Nazivni broj obrtaja n1=nE, min-1 1450

Prenosni odnos reduktora i1,2=z2/z1 12,5

Faktor spoljnih dinamičkih sila KA 1,25

Potreban radni vijek prenosnika t [h] 12000

Materijal puža Č.4733

Rastojanje između ležaja A-B, l1 [mm] 240

Rastojanje između ležaja C-D, l2 [mm] 150

(orjentaciono)
Materijal vijenca pužnog točka P.CuZnAl5

Materijal vijenca pužnog vratila Tabela 4.6 ME II za varijantna rješenja

Stepen sigurnosti bokova zubaca 𝛿 1,3

Koeficijent pomijeranja profila x 0

Smijer zavojnice puža Desni

Oblik prema slici 7.1. A

Ostali podaci Usvojiti uz literature: Udžbenik ME II, Osnove

konstruisanja, Mašinski elementi sa
konstrukcijama i dr.
Uputstvo za zadatak Kod izrade rada treba uraditi potrebne
proračune, uraditi radioničke crteže vratila i
pužnog točka te sklopni crtež reduktora. Sve
podatke koji su usvojeni moraju imati izvor
odakle su usvojeni.

1
Izgled jednostepenog pužnog reduktora prikazan je na sljedećoj slici:

2
PUŽNI PAROVI
OSNOVNI POJMOVI
Pužni parovi (prijenosnici) služe za prenošenje obrtnog momenta između vratila koja se
mimoilaze. Ugao mimoilaženja (ukrštanja) vratila je obično 90°. Mogući su i drugi uslovi
mimoilaženja, ali se rijetko primjenjuju.Pužni par se sastoji od puža i pužnog točka (pužnog
zupčanika). Puž ima oblik koji je sličan obliku vijka sa trapeznim navojem, dok pužni točak ima
oblik zupčanika.Pužni prijenosnici se koriste redovno kao reduktori, dok se vrlo rijetko koriste kao
multiplikatori.Kod pužnog para, puž je najčešće pogonski (predajni), a pužni zupčanik gonjeni
(prijemni) elemenat prijenosnika.

Pužni parovi se, zbog dobrih osobina, sve više upotrebljavaju. Prednost pužnog para u odnosu na
cilindrične zupčaste parove ogleda se u slijedećem:

-lahkoća i bešumnost u radu,

-mogućnost vrlo velikih prijenosnih odnosa (za jednostepeni prijenosnik i = 1 - 100),

-mogućnost prenošenja velikih obrtnih momenata, jer više zubaca istovremeno dolazi u zahvat, a
zahvat se odvija po liniji,

-imaju manje dimenzije i lakši su.

Smjer obrtanja pužnog zupčanika zavisi od smjera obrtanja puža i od pravca nagiba njegove
zavojnice.

VRSTE PUŽNIH PRIJENOSNIKA

Prema obliku puža i pužnog zupčanika, razlikujemo cilindrične pužne prijenosnike i globoidne
pužne prijenosnike, slika 4.69. Najviše se koriste cilindrični pužni prijenosnici.

Karakteristika cilindričnih pužnih parova ogleda se u tome da su tjemene i podnožne površine

puža u obliku dijelova cilindra. Pri tome je oblik pužnog zupčanika prilagođen obliku puža.

Kod globoidnog pužnog para tjemene i podnožne površine puža su prilagođene obliku pužnog
točka, tako da je srednja linija zavojka puža kružni luk koji je koncentričan sa podionim krugom
pužnog zupčanika.

3
Globoidni pužni parovi se upotrebljavaju kod prijenosa većih opterećenja i imaju veći stepen
iskorištenja od cilindričnih pužnih parova. Međutim, ovi pužni parovi zahtijevaju skuplju i težu
izradu i precizniju montažu.Zbog veće upotrebe cilindričnih pužnih parova, u daljem izlaganju
bit će obrađeni samo ovi pužni parovi.

CILINDRIČNI PUŽNI PAROVI

Podjela cilindričnih pužnih parova može da se izvrši na osnovu oblika bokova navoja (zuba) puža.
Tako razlikujemo tri tipa puža: Arhimedov, evolventni i konvolutni.

Kod Arhimedovog puža zupci u uzdužnom presjeku imaju trapezni oblik, slika 4.70 a, koji se
potpuno poklapa sa osnovnim profilom kod cilindričnih zupčanika. Oblik bokova zubaca, kod ove
vrste puževa, u poprečnom presjeku predstavlja Arhimedovu spiralu. Ovi puževi se izrađuju
pomoću tokarskih noževa trapeznog oblika na strugovima ili na brusilicama sa brusnom pločom
trapeznog presjeka.

Evolventni cilindrični puž u uzdužnom presjeku ima blago ispupčeni oblik profila zubaca
cilindričnih zupčanika, slika 4.70 b, a u radijalnom presjeku oblik evolvente.

Aksijalni profil zuba konvolutnog puža ima konkavan oblik bokova zuba, slika 4.70 c. Ovi puževi
imaju pojačanu izdržljivost i dobro sprezanje sa pužnim zupčanicima.

4
REDUKTORI
OSNOVNI POJMOVI I NAMJENA
Jedan mašinski sistem, u općem slučaju, se sastoji od: pogonske mašine, pri-jenosnika, radne
mašine i elemenata koji spajaju ove tri cjeline, slika 5.1.

Kao pogonske mašine koriste se: elektromotori, motori SUS, turbomotor, parne mašine i dr. Sve
ove pogonske mašine su tipizirane, tj. izrađuju se sa odredenim snagama i brojem obrtaja. Broj
obrtaja pogonskih mašina je veliki. Tako je broj obrtaja kod elektromotora (ne): 750, 1000, 1500,
2800 min-1, kod dizelskih motora SUS je nM = (1800-2200) min-1 i kod benzinskih motora SUS nM =
4000 - 8000 (10 000) min-1. Veliki broj obrtaja pogonskih mašina omogućava da su im dimenzije
relativno male.

Radne mašine mogu biti različite: razne alatne mašine, transporteri, elevatori, dizalice,
automobili i si. Brojevi obrtaja sa kojima rade radne mašine su najčešće znatno manji od brojeva
obrtaja pogonskih mašina. Da bi se brojevi obrtaja pogonskih mašina prilagodili broju obrtaja
radnih mašina, između njih se postavljaju prijenosnici.

Osnovna podjela prijenosnika se može izvršiti na dvije grupe:

1.reduktori - koji smanjuju broj obrtaja pogonske mašine i

2.multiplikatori - koji povećavaju broj obrtaja pogonske mašine.

Reduktori su zupčasti ili pužni prijenosnici smješteni u kućice (kućišta). Osnovni zadatak
reduktora je da prenesu snagu od neke pogonske mašine na radnu mašinu pri smanjenju broja
obrtaja pogonske mašine.

Prema načinu smanjenja broja obrtaja razlikuju se:

1.Reduktori sa konstantnim prijenosnim odnosom, kod kojih se dobija samo jedan izlazni broj
obrtaja na radnu mašinu.

5
2.Prijenosnici sa promjenjivim prijenosnim odnosom, odnosno, kod kojih se broj obrtaja smanjuje
u više stepeni. Ovakvi prijenosnici se nazivaju mjenjači. Oni se upotrebljavaju kod motornih
vozila, alatnih mašina i dr.

3.Prijenosnici koji mogu da obezbijede svaki željeni broj obrtaja u određenom dijapazonu. Ovi
prijenosnici se nazivaju varijatori. Varijatori mogu, pored redukcije, da vrše i multiplikaciju
(povećanje) broja obrtaja.

Definicija općih pojmova reduktora, njihovi pogonski elementi i konstruktivne karakteristike su

defmisane standardima. Proizvodnja reduktora može biti serijska ili pojedinačna prema
posebnim narudžbama.U serijskoj proizvodnji se reduktori izrađuju za snage do 700 kW i
prijenosnim odnosom od 1 do 500. Reduktori dobiveni na ovaj način imaju svoju karakterističnu
oznaku i mogu se pri konstruisanju mašinskih sistema smatrati kao gotova roba.Reduktori se
prema posebnim narudžbama izrađuju za snage od 0,1 do 10 000 kW pa i više i sa prijenosnim
odnosom koji je potreban kupcu. Konstrukcija reduktora (prijenosnika), vrši se na osnovu liste
zahtjeva i graničnih uvjeta. Osnovni zahtjevi su sljedeći: prijenosnik mora sa potrebnom
sigurnošću ili pouzdanošću prenositi određenu snagu, da prijenosnik ima potreban položaj
ulaznog i izlaznog vratila, da se ostvari definisana veza vratila, da je stepen iskorištenja i veličina
nivoa šuma u određenim granicama, da konstrukcija prijenosnika odgovara graničnim uvjetima u
pogledu tehnoloških mogućnosti i ekonomičnosti, eksploatacijskim uvjetima, stanju okoline,
mogućnostima održavanja prijenosnika i dr.

Vratilo reduktora kojim se snaga dovodi u reduktor se zove ulazno, a ono kojim se snaga odvodi
iz reduktora izlaznim vratilom.

Osnovni parametri reduktora su:

-prijenosni odnos,

-snaga i

-meduosno rastojanje.

Prijenosni odnos reduktora je odnos broja obrtaja ulaznog i broja obrtaja izlaznog vratila. On je
uvijek veći od jedinice i po pravilu je standardni cio broj.

Snaga reduktora predstavlja nominalnu snagu koja odgovara maksimalnom opterećenju,

konstantnog intenziteta, koju reduktor može da prenosi od pogonske mašine do radne mašine.

Meduosno rastojanje reduktora sa paralelnim vratilima je rastojanje osa ulaznog i izlaznog

vratila. Kod reduktora se vratilima koja se sijeku daje se samo meduosno rastojanje osa
cilindričnih zupčanika. Kod pužnih reduktora, meduosno rastojanje je najkraće rastojanje osa
puža i pužnog zupčanika.

6
PODJELA REDUKTORA
Podjela reduktora se može izvršiti prema:

1.vrsti prijenosnika,

2.položaju vratila i elemenata za prijenos,

3.broju stepeni prijenosa i

4.specijalni reduktori.

Prema vrsti prijenosnika reduktori mogu biti: sa cilindričnim zupčanicima, sa koničnim

zupčanicima, sa konično-cilindričnim zupčanicima, sa pužnim prijenosnicima i sa pužno-
cilindričnim prijenosnicima. Ova podjela se poistovjećuje sa podjelom reduktora prema
međusobnom položaju vratila. Tako postoje reduktori sa paralelnim vratilima, reduktori sa
vratilima koja se sijeku i rduktori sa vratilima koja se mimoilaza. Reduktori sa paralelnim vratilima
su takvi reduktori kod kojih su kao pogonski elementi cilindrični zupčanici. Reduktori sa vratilima
koja se sijeku, za pogonske elemente imaju konične zupčanike ili kombinaciju koničnih i
cilindričnih zupčanika. Reduktori sa vratilima koja se mimoilaze su pužni reduktori.

Prema položaju vratila i elemenata za prijenos, reduktori mogu biti horizontalni i vertikalni ili u
nekoj kosoj ravni.

Prema broju stepeni prijenosa reduktori mogu biti jednostepeni, dvostepeni, troste- peni i
višestepeni. Jednostepeni reduktori imaju jedan par zupčanika dok višestepeni reduktori imaju
više pari zupčanika.

7
Rješenje:
1. Osno rastojanje pužnog para:
3 𝑇2 ∙ 𝐾𝐴 3 848630 ∙ 1,25
𝑎 = √ 2 ∙ 𝑍𝐸2 ∙ 𝑍𝜌2 = √ ∙ 1572 ∙ 2,92 = 190,3 𝑚𝑚
𝜎𝑑 178,62

𝒂 = 𝟏𝟗𝟎 𝒎𝒎
gdje je:

𝑇2 = 𝑇1 ∙ 𝑖𝑟 ∙ 𝜂 = 73 ∙ 12,5 ∙ 0,93 = 848,63𝑁𝑚 = 848630 𝑁𝑚𝑚𝑻𝟐 = 𝟖𝟒𝟖𝟔𝟑𝟎 𝑵𝒎𝒎

𝑇1 = 𝑃/𝜔1 = 11/151,77 = 0,073𝑘𝑁𝑚 = 73 𝑁𝑚𝑻𝟏 = 𝟕𝟑 𝑵𝒎

𝑖 = 12,5 – zadata vrijednost prijenosnog odnosa

𝜔1 = 𝜋 ∙ 𝑛1 /30 = 3,14 ∙ 1450/30 = 151,77 𝑠 −1 𝝎𝟏 = 𝟏𝟓𝟏, 𝟕𝟕 𝒔−𝟏

𝜂 = 𝑡𝑔𝛾𝑚 /𝑡𝑔(𝛾𝑚 + 𝜌) = 0,4/𝑡𝑔23°30 = 0,4/0,4286 = 0,93 𝜼 = 𝟎, 𝟗𝟑

𝑡𝑔𝛾𝑚 = 𝑧1 /𝑞 = 4/10 = 0,4 → 𝛾𝑚 = 𝑎𝑟𝑐 𝑡𝑔0,4 = 21,8 = 21°48′5′′𝜸𝒎 = 𝟐𝟏°𝟒𝟖′𝟓′′

Ugao zavojnice puža usvaje se iz tabele 2.10 “Osnovi konstruisanja” – Spasoje Drapić

𝜌 = 1°40′𝛒 = 𝟏°𝟒𝟎’

𝜌 – ugao trenja kojeg uzimamo iz sljedeće tabele:

Brzina klizanja Koeficijent trenja Ugao trenja

𝑣𝑘𝑙 [𝑚/𝑠] [𝜇] [𝜌]
0,1 0,08 – 0,09 4°30′ − 5° 10′
0,25 0,065 – 0,075 3°40′ − 4° 20′
0,5 0,055 – 0,065 3°10′ − 3° 40′
1 0,045 – 0,055 2°30′ − 3° 10′
1,5 0,04 – 0,05 2°20′ − 2° 50′
2 0,035 – 0,045 2°00′ − 2° 30′
2,5 0,03 – 0,04 1°40′ − 2° 20′
3 0,028 – 0,035 1°30′ − 2° 00′
4 0,023 – 0,03 1°20′ − 1° 40′
7 0,018 – 0,026 1°00′ − 1° 30′
10 0,016 – 0,025 0°55′ − 1° 20′
15 0,014 – 0,020 0°50′ − 1° 10′

𝜋 ∙ 𝑑𝑜1 ∙ 𝑛1 3,14 ∙ 0,06 ∙ 1450 273,18

𝑣𝑘𝑙 = = = = 4,9 ≈ 4 𝑚/𝑠𝒗𝒌𝒍 = 𝟒 𝒎/𝒔
60 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝛾𝑚 60 ∙ 𝑐𝑜𝑠21,8 55,7

8
 𝑑𝑜1 = 𝑚 ∙ 𝑞 = 6 ∙ 10 = 60 𝑚𝑚𝒅𝒐𝟏 = 𝟔𝟎 𝒎𝒎

Modul pužnog para se izračunava na osnovu proračuna čvrstoće bokova.

𝑀𝑜𝑧2
𝑚=√ ∙ 2,6𝜉𝛾
𝐾𝑑 ∙ 𝑞 ∙ 𝑧22

Usvaja se da je 𝒛𝟏 = 𝟒 ; broj zubaca pužnog zupčanika je tada 𝒛𝟐 = 𝒊 ∙ 𝒛𝟏

𝑧2 = 12,5 ∙ 4 = 50 𝒛𝟐 = 𝟓𝟎

𝑛2 = 𝑛1 /𝑖 = 1450/12,5 = 116 𝑚𝑖𝑛−1 𝒏𝟐 = 𝟏𝟏𝟔 𝒎𝒊𝒏−𝟏

𝑀𝑜𝑧2 = 𝑀𝑜2 ∙ 𝜉𝑢 ∙ 𝜉𝑑 ∙ 𝜉𝑟

Mjerodavni obrtni moment:

𝑀𝑜2 = 955 ∙ 𝑃/𝑛2 = 955 ∙ 11/116 = 90,5 kNcm 𝑴𝒐𝟐 = 𝟗𝟎, 𝟓 𝒌𝑵𝒄𝒎

Faktor udara 𝜉𝑢 = 2 𝝃𝒖 = 𝟐

Pretpostavljeni podioni prečnik 𝑑02 = 200 mm 𝒅𝟎𝟐 = 𝟐𝟎𝟎 𝐦𝐦

𝑉02 = 𝑑02 ∙ 𝜋 ∙ 𝑛2 /60 = 200 ∙ 3,14 ∙ 116/60 = 1,22 m/s 𝑽𝟎𝟐 = 𝟏, 𝟐𝟐 𝒎/𝒔

Usvaja se:

𝜉𝑑 = 1,1 𝝃𝒅 = 𝟏, 𝟏

𝜉𝑟 = 0,78 𝝃𝒓 = 𝟎, 𝟕𝟖

𝑀𝑜𝑧2 = 90,5 ∙ 2 ∙ 1,1 ∙ 0,78 = 155,3 kNcm𝑴𝒐𝒛𝟐 = 𝟏𝟓𝟓, 𝟑 𝒌𝑵𝒄𝒎

Faktor ugla zavojnice 𝜉𝑔 = 2,7 𝝃𝒈 = 𝟐, 𝟕

9
Dozvoljeni redukovani pritisak:

𝐾𝐷 𝐾𝐷 ∙ 𝜉𝑇 ∙ 𝜉𝑣
𝐾𝑑 = =
𝑆 𝑆
Stepen sigurnosti𝑆 = 1,3 𝑺 = 𝟏, 𝟑

𝐾𝐷 = 3,5MPa = 0,35kN/cm2 iz „Osnovi konstruisanja“-Spasoje Drapić za Sivi liv SL 12

𝑲𝑫 = 𝟎, 𝟑𝟓 𝐤𝐍/𝐜𝐦𝟐

Faktor brzine:

𝜉𝑣 = 0,66 𝝃𝒗 = 𝟎, 𝟔𝟔

Faktor trajanja:

3 12000 3 12000
𝜉𝑇 = √ = √12000 = 1 𝝃𝑻 = 𝟏
𝑇

Tada je:

𝐾𝑑 = 0,35 ∙ 1 ∙ 0,66/1,3 = 1,77 MPa 𝑲𝒅 = 𝟏, 𝟕𝟕 𝑴𝑷𝒂

3 155,3
𝑚= √ ∙ 2,6 ∙ 2,7 = 0,6 cm
0,177 ∙ 10 ∙ 502

Usvaja se modul za puzni par 𝐦 = 𝟔 𝐦𝐦 𝐦 = 𝟔 𝐦𝐦

𝐾𝐴 = 1,25 - zadata vrijednost faktora spoljašnjih dinamičkih sila 𝑲𝑨 = 𝟏, 𝟐𝟓

Dozvoljeni napon na bokovima zubaca požnog zupčanika za P.CuZnA15 sa 𝜎𝐻𝑙𝑖𝑚 = 500𝑁/𝑚𝑚2

𝑍𝑛 0,43
𝜎𝑑 = 𝜎𝐻𝑙𝑖𝑚 ∙ 𝑍ℎ ∙ = 500 ∙ 1,08 ∙ = 178,6 𝑁/𝑚𝑚2 𝝈𝒅 = 𝟏𝟕𝟖, 𝟔 𝑵/𝒎𝒎𝟐
𝑆 1,3

10
gdje je:

𝑍ℎ - faktor vijeka

6 25000 6 25000
𝑍ℎ = √ =√ = 1,08𝒁𝒉 = 𝟏, 𝟎𝟖
𝑇 12000

8 8
𝑍𝑛 = √1/(7,5𝑛2 + 1) = √1/(7,5 ∙ 116 + 1) = 0,43𝒁𝒏 = 𝟎, 𝟒𝟑

𝑆 = 1,3 - stepen sigurnosti bokova zubaca 𝑺 = 𝟏, 𝟑

Faktor elastičnosti materijala P.CuZn25A15 prema tabeli 4.6 ME II iznosi:

𝑍𝐸 = 157,4 (𝑁/𝑚𝑚2 )1/2 𝒁𝑬 = 𝟏𝟓𝟕, 𝟒 𝑵/𝒎𝒎𝟐

Faktor dodira prema tabeli 4.7 ME II iznosi:

𝑍𝑟 = 2,9 𝒁𝒓 = 𝟐, 𝟗

2. Stepen sigurnosti podnožja zubaca pužnog zupčanika:

𝑆 = 𝜎𝐹𝑙𝑖𝑚 /𝜎𝐹 = 847/65 = 13

𝑺 = 𝟏𝟑, što zadovoljava,

gdje je:

𝜎𝐹𝑙𝑖𝑚 = 847 𝑁/𝑚𝑚2 - trajna izdržljivost podnožja zubaca za usvojeni materijal P.CuZn25A15

𝝈𝑭𝒍𝒊𝒎 = 𝟖𝟒𝟕 𝑵/𝒎𝒎𝟐

𝜎𝐹 = 1,5 ∙ 𝐹𝑡2 ∙ 𝐾𝐴 /𝑏2 ∙ 𝑚 = 1,5 ∙ 5657,6 ∙ 1,25/48 ∙ 6 = 65 𝑁/𝑚𝑚2 - napon u podnožju zubaca
𝝈𝑭 = 𝟔𝟓 𝑵/𝒎𝒎𝟐

𝐹𝑡2 = 2 ∙ 𝑇2 /𝑑2 = 2 ∙ 848630/300 = 5657,6 𝑁 - obimna sila na pužnom zupčaniku

𝑭𝒕𝟐 = 𝟓𝟔𝟓𝟕, 𝟔 𝑵

𝑏2 = 0,8𝑚 ∙ 𝑞 = 0,8 ∙ 6 ∙ 10 = 48 𝑚𝑚 - širina pužnog zupčanika 𝒃𝟐 = 𝟒𝟖 𝒎𝒎

11
3. Proračun geometrijskih veličina pužnog para za 𝒙 = 𝟎:

Broj hodova: 𝑧1 = 4 𝒛𝟏 = 𝟒

Prenosni odnos pužnog para: 𝑖 = 12,5 𝒊 = 𝟏𝟐, 𝟓

Broj zubaca pužnog zupčanika: 𝑧2 = 50 𝒛𝟐 = 𝟓𝟎

Modul zupčanika: 𝑚 = 6 𝑚𝑚𝒎 = 𝟔 𝒎𝒎

Standardni profil određen je sa: 𝜶𝒏 = 𝟐𝟎°; 𝑼𝒏 = 𝟏; 𝒄𝒏 = 𝟎, 𝟐; 𝒙 = 𝟎

Prečnici podionih krugova:

𝑑1 = 𝑚 ∙ 𝑞 = 6 ∙ 10 = 60 𝑚𝑚𝒅𝟏 = 𝟔𝟎 𝒎𝒎

𝑑2 = 𝑚 ∙ 𝑧2 = 6 ∙ 50 = 300 𝑚𝑚 𝒅𝟐 = 𝟑𝟎𝟎 𝒎𝒎

Ugao nagiba zavojnice na podionom prečniku:

𝑡𝑔𝛾𝑚 = 𝑧1 /𝑞 = 4/10 = 0,4 → 𝛾𝑚 = 𝑎𝑟𝑐 𝑡𝑔0,4 = 21,8 = 21°48′5′′𝜸𝒎 = 𝟐𝟏°𝟒𝟖′𝟓′′

Smjer zavojnice puža – desni

Osno rastojanje geometrijskih osa puža i pužnog zupčanika:

𝑎 = (𝑑𝑡1 + 𝑑𝑡2 )/2 = (60 + 300)/2 = 180 𝑚𝑚𝒂 = 𝟏𝟖𝟎 𝒎𝒎

Prečnici tjemenih krugova:

𝑑𝑎1 = 𝑑1 + 2 ∙ 𝑚 = 60 + 2 ∙ 6 = 72 𝑚𝑚𝒅𝒂𝟏 = 𝟕𝟐 𝒎𝒎

𝑑𝑎2 = 𝑑2 + 2 ∙ 𝑚 = 300 + 2 ∙ 6 = 312 𝑚𝑚, usvojeno 312H11 𝒅𝒂𝟏 = 𝟑𝟏𝟐 𝒎𝒎

Prečnici podnožnih krugova:

𝑑𝑓1 = 𝑑1 − 2,4 ∙ 𝑚 = 60 − 2,4 ∙ 6 = 45,6 𝑚𝑚 𝒅𝒇𝟏 = 𝟒𝟓, 𝟔 𝒎𝒎

𝑑𝑓2 = 𝑑2 − 2,4 ∙ 𝑚 = 300 − 2,4 ∙ 6 = 285,6 𝑚𝑚𝒅𝒇𝟐 = 𝟐𝟖𝟓, 𝟔 𝒎𝒎

Prečnik tjemenog kruga 𝒅′𝒂𝟐 pužnog zupčanika prema slici 4.41 ME II:

𝑑′𝑎2 ≤ 𝑑𝑎2 + 2 ∙ 𝑚 = 312 + 2 ∙ 6 = 324 𝑚𝑚, 𝑢𝑠𝑣𝑜𝑗𝑒𝑛𝑜 𝑑𝑎2 = 326 𝑚𝑚

12
Poluprečnik zaobljenja površine pužnog zupčanika:

𝑟 = 𝑎 − 𝑑𝑎2 /2 = 180 − 312/2 = 24 𝑚𝑚 𝒓 = 𝟐𝟒 𝒎𝒎

Širina puža (𝒃𝟏 ) i pužnog zupčanika(𝒃𝟐 ) :

2
𝑏1 > √𝑑𝑎2 − 𝑑22 = √3122 − 3002 = 85 𝑚𝑚

Usvaja se:

𝑏1 = 85 𝑚𝑚𝒃𝟏 = 𝟖𝟓 𝒎𝒎

𝑏2 = 0,8𝑑1 = 0,8 ∙ 60 = 48 𝑚𝑚 𝒃𝟐 = 𝟒𝟖 𝒎𝒎

Debljina navoja puža na podionom cilindru:

𝑆𝑡1 = 𝑚 ∙ 𝜋 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝛾𝑚 /2 = 6 ∙ 3,14 ∙ 0,92/2 = 8,66 𝑚𝑚𝑺𝒕𝟏 = 𝟖, 𝟔𝟔 𝒎𝒎

Tjemena visina puža:

ℎ𝑡 = 𝑚 = 6 𝑚𝑚𝒉𝒕 = 𝟔 𝒎𝒎

13
4. Aktivne sile i šema opterećenja vratila:
2𝑇 2 ∙ 73000
𝐹𝑡1 = 𝐹𝑎2 = ∙ 𝐾𝐴 = ∙ 1,25 = 3041,7 𝑁𝑭𝒕𝟏 = 𝟑𝟎𝟒𝟏, 𝟕 𝑵
𝑑1 60

𝐹𝑡1 3041,7
𝐹𝑎1 = 𝐹𝑡2 = = = 7062,8 𝑁𝑭𝒂𝟏 = 𝟕𝟎𝟔𝟐, 𝟖 𝑵
𝑡𝑔(𝛾𝑚 + 𝜌) 𝑡𝑔23°30′

𝐹𝑟1 = 𝐹𝑟2 = 𝐹𝑡2 ∙ 𝑡𝑔𝛼 = 7062,8 ∙ 𝑡𝑔20° = 2570,7 𝑁𝑭𝒓𝟏 = 𝟐𝟓𝟕𝟎, 𝟕 𝑵

-Šema vratila I:

-Šema vratila II:

14
5. Dimenzionisanje vratila I, izbor klina, izbor i provjera ležaja A i B:
Privremeno usvajamo:

𝑙1 = 240 𝑚𝑚𝒍𝟏 = 𝟐𝟒𝟎 𝒎𝒎

𝑟𝑜1 = 𝑑1 /2 = 60/2 = 30 𝑚𝑚 𝒓𝒐𝟏 = 𝟑𝟎 𝒎𝒎

Otpor oslonaca u V (vertikalnoj) ravni:

𝑙1 240
𝐹𝑟1 ∙ − 𝐹𝑎1 ∙ 𝑟1 2570,7 ∙ − 7062,8 ∙ 30
2 2
𝐹𝐵𝑉 = = = 402,5 𝑁𝑭𝑩𝑽 = 𝟒𝟎𝟐, 𝟓 𝑵
𝑙1 240

𝑙1
Σ𝑀𝐵 = −𝐹𝐴𝑉 ∙ 𝑙1 + 𝐹𝑎1 ∙ 𝑟1 + 𝐹𝑟1 ∙ =0
2
𝑙1 240
𝐹𝑟1 ∙ + 𝐹𝑎1 ∙ 𝑟1 2570,7 ∙ + 7062,8 ∙ 30
2 2
𝐹𝐴𝑉 = = = 2168,2 𝑁𝑭𝑨𝑽 = 𝟐𝟏𝟔𝟖, 𝟐𝑵
𝑙1 240

Σ𝑌 = 𝐹𝐴𝑉 + 𝐹𝐵𝑉 − 𝐹𝑟 = 2168,2 + 402,5 − 2570,7 = 0

Otpor oslonaca u H (horizontalnoj) ravni:

𝐹𝐴𝐻 = 𝐹𝐵𝐻 = 𝐹𝑡1 /2 = 3041,7/2 = 1520,85 𝑁𝑭𝑨𝑯 = 𝟏𝟓𝟐𝟎, 𝟖𝟓𝑵

Radijalni otpor oslonaca:

2 2
𝐹𝐴𝑟 = √𝐹𝐴𝐻 + 𝐹𝐴𝑉 = √1520,852 + 2168,22 = 2648,5 𝑁𝑭𝑨𝒓 = 𝟐𝟔𝟒𝟖, 𝟓 𝑵

2 2
𝐹𝐵𝑟 = √𝐹𝐵𝐻 + 𝐹𝐵𝑉 = √1520,852 + 402,52 = 1573,3 𝑁𝑭𝑩𝒓 = 𝟏𝟓𝟕𝟑, 𝟑 𝑵

Ako se zanemare težine djelova na vratilima, momenti savijanja iznose:

𝑀𝐴 = 𝑀𝐵 = 0

𝑙1
𝑑
𝑀𝐼𝑉 = 𝐹𝐴𝑉 ∙ = 2168,2 ∙ 120 = 260184 𝑁𝑚𝑚𝑴𝒅𝑰𝑽 = 𝟐𝟔𝟎𝟏𝟖𝟒 𝑵𝒎𝒎
2
𝑙1
𝑙
𝑀𝐼𝑉 = 𝐹𝐵𝑉 ∙ = 402,5 ∙ 120 = 48300 𝑁𝑚𝑚𝑴𝒍𝑰𝑽 = 𝟒𝟖𝟑𝟎𝟎 𝑵𝒎𝒎
2
𝑙1
𝑀𝐼𝐻 = 𝐹𝐴𝐻 ∙ = 1520,85 ∙ 120 = 182502 𝑁𝑚𝑚𝑴𝑰𝑯 = 𝟏𝟖𝟐𝟓𝟎𝟐 𝑵𝒎𝒎
2
𝑑
Za dimenzionisanje vratila mjerodavan je veći moment savijanja u presjeku 1 a to je 𝑀𝐼𝑉 ,
odnosno 𝑀𝐼𝐻 .
𝑑 𝑙
Razlika momenata 𝑀𝐼𝑉 − 𝑀𝐼𝑉 = 𝐹𝑎1 ∙ 𝑟1 = 7062,8 ∙ 30 = 211884 𝑚𝑚.

15
Do male razlike došlo je prilikom zaokruživanja 𝐹𝐴𝑉 i 𝐹𝐵𝑉 .

𝑑 2
𝑀1 = √(𝑀𝐼𝑉 ) + (𝑀𝐼𝐻 )2 = √2601842 + 1825022 = 317809,2 𝑁𝑚𝑚𝑴𝟏 = 𝟑𝟏𝟕𝟖𝟎𝟗, 𝟐 𝑵𝒎𝒎

Moment uvijanja od spojnice do sredine puža, mjerodavan za dimenzionisanje vratila I iznosi:

𝑇𝐼𝑚𝑗𝑒𝑟 = 𝑇1 ∙ 𝐾𝐴 = 73000 ∙ 1,25 = 91250 𝑁𝑚𝑚 𝑻𝑰𝒎𝒋𝒆𝒓 = 𝟗𝟏𝟐𝟓𝟎 𝑵𝒎𝒎

Za čelik Č.4733 iz sljedeće tabele usvajamo:

𝑅𝑚 = 1050𝑁/𝑚𝑚2

𝑅𝑒 = 780𝑁/𝑚𝑚2

𝜏𝐷(0) = 280𝑁/𝑚𝑚2

𝜎𝐷(−1) = 450𝑁/𝑚𝑚2

16
Usvaja se: 𝑆𝜏 = 3 i 𝑆𝜎 = 4, pa su dozvoljeni naponi:

𝜏𝑑 = 𝜏𝐷(0) /𝑆 = 280/3 = 93,4 𝑁/𝑚𝑚2 𝝉𝒅 = 𝟗𝟑, 𝟒 𝑵/𝒎𝒎𝟐

𝜎𝑑 = 𝜎𝐷(−1) /𝑆 = 450/4 = 112,5 𝑁/𝑚𝑚2 𝝈𝒅 = 𝟏𝟏𝟐, 𝟓 𝑵/𝒎𝒎𝟐

i koeficijent 𝜶𝟎 = 𝜎𝐷(−1) /𝜏𝐷(0) = 450/280 = 𝟏, 𝟔. 𝜶𝟎 = 𝟏, 𝟔

Mjerodavni momenti za proračun čvrstoće vratila:

𝛼0 2 𝛼0 1,6
𝑀𝑖𝑆 = 𝑀𝑖𝐴 = √0 + ( ∙ 𝑇𝐼𝑚𝑗𝑒𝑟 ) = ∙ 𝑇𝐼𝑚𝑗𝑒𝑟 = ∙ 91250 = 𝟕𝟑𝟎𝟎𝟎 𝑵𝒎𝒎
2 2 2

𝛼0 2
𝑀𝑖𝐼 = √𝑀12 + ( ∙𝑇 ) = √2651322 + 730002 = 𝟐𝟕𝟒𝟗𝟗𝟖 𝑵𝒎𝒎
2 𝐼𝑚𝑗𝑒𝑟

Idealni prečnici vratila I iznose:

3 32 ∙ 𝑀𝑖𝑆 3 32 ∙ 73000
𝑑𝑖𝑆 = √ =√ = 18,7 𝑚𝑚𝒅𝒊𝑺 = 𝟐𝟎 𝒎𝒎
𝜋 ∙ 𝜎𝑑 3,14 ∙ 112,5

3 32 ∙ 𝑀𝑖𝐼 3 32 ∙ 274998
𝑑𝑖𝐼 = √ =√ = 29,2 𝑚𝑚𝒅𝒊𝑰 = 𝟑𝟎 𝒎𝒎
𝜋 ∙ 𝜎𝑑 3,14 ∙ 112,5

Vratilo i puž se izrađuju izjedna.

17
Računski prečnik spojnice treba povećati za dubinu žlijeba za klin i standardizovati:

𝑑𝑠 = 𝑑𝑖𝑠 + 𝑡 = 20 + 4,1 = 24,1 𝑚𝑚

Standardno je 𝑑𝑠 = 24 𝑚𝑚.

Dubinu žlijeba za klin smo usvojili iz sljedeće tabele:

Iz pojedinih razloga (Konstruisanje za IV razred, Spasoje Drapić, str.330) usvaja se sljedeće:

𝑑𝑠 = 35 𝑚𝑚

𝑑𝐴 = 45𝑚𝑚

𝑑𝐵 = 45𝑚𝑚

18
Izbor i provjera klina na vratilu puža:

Mjere za klin prema prethodnoj tabeli za 𝑑 = 30 𝑚𝑚:

𝑏 = 10𝑚𝑚

ℎ = 8𝑚𝑚

𝑡 = 4,7𝑚𝑚

𝑡1 = 3,4𝑚𝑚

S obzirom na to da je glavčina spojnice od sivog liva, usvaja se:

𝑙𝑘 = 1,5 ∙ 𝑑 = 1,5 ∙ 30 = 45 𝑚𝑚𝒍𝒌 = 𝟒𝟓 𝒎𝒎

𝑙 = 𝑙𝑘 + 𝑏 = 45 + 10 = 55𝑚𝑚 , usvaja se klin 𝑙 = 56 𝑚𝑚 𝒍 = 𝟓𝟔 𝒎𝒎

Usvja se klin 12x8x56 JUS M.C2.060 – Č.0645.

Površinski pritisak između klina i glavčine iznosi:

𝐹𝑡𝑘 5214,3
𝑝=𝑙 = = 34 𝑁/𝑚𝑚2 𝒑 = 𝟑𝟒 𝑵/𝒎𝒎𝟐
𝑘 ∙𝑡1 45∙3,4

gdje je:
2𝑇𝐼𝑚𝑗𝑒𝑟 2∙91250
𝐹𝑡𝑘 = = = 5214,3 𝑁 𝑭𝒕𝒌 = 𝟓𝟐𝟏𝟒, 𝟑 𝑵
𝑑𝑆 35

Provjera stepena sigurnosti vratila na dužini klina:

𝜏𝐷(0) ∙𝜉1 ∙𝜉2 280∙1∙0,8
𝑆 = 𝑆𝜏 = = = 5,4 𝑺 = 𝟓, 𝟒
𝜏∙𝛽𝑘 14,8∙2,8

gdje je:

𝜉1 = 1 - za brušene površine

𝜉2 = 0,8 - usvojena vrijednost faktora mjere Φ30 za uvijanje.

Napon uvijanja u presjecima vratila sa žlijebom za klin:

𝑇𝐼𝑚𝑗𝑒𝑟 16∙91250
𝜏= = (35−3,4)3 ∙3,14 = 14,8 𝑁/𝑚𝑚2 𝝉 = 𝟏𝟒, 𝟖 𝑵/𝒎𝒎𝟐
𝑊𝑝

-Napon uvijanja je manji od dozvoljenog.

Efektivni faktor koncentracije napona:

𝛽𝑘 = (𝑎𝑘 − 1) ∙ 𝜂𝑘 + 1 = (3 − 1) ∙ 0,9 + 1 = 2,8 𝜷𝒌 = 𝟐, 𝟖

19
gdje je:

𝑎𝑘 ≈ 3 - geometrijski faktor koncentracije napona od žlijeba za klin,

𝜂𝑘 = 0,9 - usvojena vrijednost faktora osjetljivosti legiranog čelika.

Stepen sigurnosti zadovoljava jer je 𝑆𝑚𝑖𝑛 = 1,5 … 3.

Izbor i provjera ležaja:

Na vratilu se najčešće ugrađuju prstenasto-konično-valjčani ležaji (302 -322) - na svaki oslonac po

jedan ili dva navedena tipa ležaja na jednom osloncu koji u tom slučaju prihvata aksijalnu silu i
prsteni kuglični sa radijalnim dodirom na aksijalno slobodnom osloncu.

Na slobodnom osloncu ugrađuje se i cilindrično-valjčani ležaj ako je radijalni otpor oslonca veliki.

Rijeđa je kombinacija dva prstenasto kuglična ležaja sa kosim dodirom umjesto konično-valjčanih
ili prstenasto kugličnih dvorednih sa kosim dodirom.

Biramo varijantu sa konično-valjčanim ležajima na oba oslonca 30309.

Dinamička nosivost ležaja 30309, 𝐶 = 68 𝑘𝑁

Broj obrtaja vratila 𝑛1 = 1 450 𝑚𝑖𝑛−1

Faktor temperature 𝑓1 = 1 𝑧𝑎 𝑡 ≤ 100°𝐶.

Ekvivalentno opterećenje 𝐹 = 𝑥𝐹𝑟 + 𝑦𝐹𝑎

gdje je:

𝐹𝑟 = 𝐹𝐴𝑟 = 2209,5 𝑁 - radijalno opterećenje ležaja

𝐹𝑎 = 𝐹𝑎1 = 7062,8 𝑁 - aksijalno opterećenje ležaja

Za ležaj 30309, prema tabeli 2.1 ME II, 𝑒 = 0,34.

Odnos 𝐹𝑎 /𝐹𝑟 = 7062,8/2209,5 = 3,19 > 𝑒 pa su koeficijenti 𝑥 = 0,4 ; 𝑦 = 1,75 te je:

𝐹 = 0,4 ∙ 2209,5 + 1,75 ∙ 7062,8 = 13243,7 𝑁 = 13,24 𝑘𝑁𝑭 = 𝟏𝟑, 𝟐𝟒 𝒌𝑵

Vijek ležaja:

106 𝐶 ∙ 𝑓1 𝛼 106 68 ∙ 1 3,3

𝐿𝑛 = ∙( ) = ∙( ) = 25449 ℎ
60 ∙ 𝑛 𝐹 60 ∙ 1450 13,24
20
6. Dimenzionisanje vratila II, izbor i provjera klina i ležaja C i D:
Privremeno usvajamo:

𝑙2 = 150 𝑚𝑚𝒍𝟐 = 𝟏𝟓𝟎 𝒎𝒎

𝑟𝑜2 = 𝑑2 /2 = 300/2 = 150 𝑚𝑚 𝒓𝒐𝟏 = 𝟏𝟓𝟎 𝒎𝒎

Otpor oslonaca u V (vertikalnoj) ravni:

𝑙2 150
𝐹𝑟2 ∙ − 𝐹𝑎2 ∙ 𝑟2 2570,7 ∙ − 3041,7 ∙ 150
2 2
𝐹𝐵𝑉 = = = −1756,35𝑁𝑭𝑩𝑽 = −𝟏𝟕𝟓𝟔, 𝟑𝟓 𝑵
𝑙2 150

𝑙2
Σ𝑀𝐵 = −𝐹𝐴𝑉 ∙ 𝑙2 + 𝐹𝑎2 ∙ 𝑟2 + 𝐹𝑟2 ∙ =0
2
𝑙2 150
𝐹𝑟2 ∙ 2
+ 𝐹𝑎2 ∙ 𝑟2 2570,7 ∙ 2
+ 3041,7 ∙ 150
𝐹𝐴𝑉 = = = 4327,05 𝑁𝑭𝑨𝑽 = 𝟒𝟑𝟐𝟕, 𝟎𝟓 𝑵
𝑙2 150

Σ𝑌 = 𝐹𝐴𝑉 + 𝐹𝐵𝑉 − 𝐹𝑟 = 4327,05 + (−1756,35) − 2570,7 = 0

Otpor oslonaca u H (horizontalnoj) ravni:

𝐹𝐴𝐻 = 𝐹𝐵𝐻 = 𝐹𝑡2 /2 = 7062,8/2 = 3531,4 𝑁 𝑭𝑨𝑯 = 𝟑𝟓𝟑𝟏, 𝟒 𝑵

Radijalni otpor oslonaca:

2 2
𝐹𝐴𝑟 = √𝐹𝐴𝐻 + 𝐹𝐴𝑉 = √3531,42 + 4327,052 = 5585,2 𝑁𝑭𝑨𝒓 = 𝟓𝟓𝟖𝟓, 𝟐 𝑵

2 2
𝐹𝐵𝑟 = √𝐹𝐵𝐻 + 𝐹𝐵𝑉 = √3531,42 + (−1756,35)2 = 3944 𝑁𝑭𝑩𝒓 = 𝟑𝟗𝟒𝟒 𝑵

Ako se zanemare težine djelova na vratilima, momenti savijanja iznose:

𝑀𝐴 = 𝑀𝐵 = 0

𝑙2
𝑑
𝑀𝐼𝑉 = 𝐹𝐴𝑉 ∙ = 4327,05 ∙ 75 = 324528,75 𝑁𝑚𝑚𝑴𝒅𝑰𝑽 = 𝟑𝟐𝟒𝟓𝟐𝟖, 𝟕𝟓 𝑵𝒎𝒎
2
𝑙2
𝑙
𝑀𝐼𝑉 = 𝐹𝐵𝑉 ∙ = −1756,35 ∙ 75 = −131726,25 𝑁𝑚𝑚𝑴𝒍𝑰𝑽 = −𝟏𝟑𝟏𝟕𝟐𝟔, 𝟐𝟓 𝑵𝒎𝒎
2
𝑙2
𝑀𝐼𝐻 = 𝐹𝐴𝐻 ∙ = 3531,4 ∙ 75 = 264855 𝑁𝑚𝑚𝑴𝑰𝑯 = 𝟐𝟔𝟒𝟖𝟓𝟓 𝑵𝒎𝒎
2
𝑑
Za dimenzionisanje vratila mjerodavan je veći moment savijanja u presjeku 1 a to je 𝑀𝐼𝑉 ,
odnosno 𝑀𝐼𝐻 .

21
 𝑑 𝑙
Razlika momenata 𝑀𝐼𝑉 − 𝑀𝐼𝑉 = 𝐹𝑎2 ∙ 𝑟2 = 3041,7 ∙ 150 = 456255 𝑁𝑚𝑚.

Do male razlike došlo je prilikom zaokruživanja 𝐹𝐴𝑉 i 𝐹𝐵𝑉

𝑑 2
𝑀2 = √(𝑀𝐼𝑉 ) + (𝑀𝐼𝐻 )2 = √4710452 + 2648552 = 540399,5 𝑁𝑚𝑚𝑴𝟐 = 𝟓𝟒𝟎𝟑𝟗𝟗, 𝟓 𝑵𝒎𝒎

Moment uvijanja od spojnice do sredine puža, mjerodavan za dimenzionisanje vratila I iznosi:

𝑇2𝑚𝑗𝑒𝑟 = 𝑇2 ∙ 𝐾𝐴 = 848630 ∙ 1,25 = 1060787,5 𝑁𝑚𝑚𝑻𝟐𝒎𝒋𝒆𝒓 = 𝟏𝟎𝟔𝟎𝟕𝟖𝟕, 𝟓 𝑵𝒎𝒎

Za čelik Č.4733 iz sljedeće tabele usvajamo:

𝑅𝑚 = 1050𝑁/𝑚𝑚2

𝑅𝑒 = 780𝑁/𝑚𝑚2

𝜏𝐷(0) = 280𝑁/𝑚𝑚2

𝜎𝐷(−1) = 450𝑁/𝑚𝑚2

22
Usvaja se: 𝑆𝜏 = 3 i 𝑆𝜎 = 4, pa su dozvoljeni naponi:

𝜏𝑑 = 𝜏𝐷(0) /𝑆 = 280/3 = 93,4 𝑁/𝑚𝑚2 𝝉𝒅 = 𝟗𝟑, 𝟒 𝑵/𝒎𝒎𝟐

𝜎𝑑 = 𝜎𝐷(−1) /𝑆 = 450/4 = 112,5 𝑁/𝑚𝑚2 𝝈𝒅 = 𝟏𝟏𝟐, 𝟓 𝑵/𝒎𝒎𝟐

i koeficijent 𝜶𝟎 = 𝜎𝐷(−1) /𝜏𝐷(0) = 450/280 = 𝟏, 𝟒.

Mjerodavni momenti za proračun čvrstoće vratila:

𝛼0 2 𝛼0 1,4
𝑀𝑖𝑆 = 𝑀𝑖𝐴 = √0 + ( ∙ 𝑇2𝑚𝑗𝑒𝑟 ) = ∙ 𝑇2𝑚𝑗𝑒𝑟 = ∙ 1060787,5 = 742551,25 𝑁𝑚𝑚
2 2 2

𝛼0 2
𝑀𝑖𝐼 = √𝑀22 + ( ∙ 𝑇2𝑚𝑗𝑒𝑟 ) = √540399,52 + 742551,252 = 918375,8 𝑁𝑚𝑚
2

Idealni prečnici vratila II iznose:

3 32 ∙ 𝑀𝑖𝑆 3 32 ∙ 742551,25
𝑑𝑖𝑆 = √ =√ = 40 𝑚𝑚𝒅𝒊𝑺 = 𝟒𝟎 𝒎𝒎
𝜋 ∙ 𝜎𝑑 3,14 ∙ 112,5

3 32 ∙ 𝑀𝑖𝐼 3 32 ∙ 918375,8
𝑑𝑖𝐼 = √ =√ = 44 𝑚𝑚 𝒅𝒊𝑰 = 𝟒𝟒 𝒎𝒎
𝜋 ∙ 𝜎𝑑 3,14 ∙ 112,5

23
Računski prečnik spojnice treba povećati za dubinu žlijeba za klin i standardizovati:

𝑑𝑠 = 𝑑𝑖𝑠 + 𝑡 = 40 + 4,9 = 44,9 𝑚𝑚

Standardno je 𝑑𝑠 = 45 𝑚𝑚.

Dubinu žlijeba za klin smo usvojili iz sljedeće tabele:

Iz pojedinih razloga (Konstruisanje za IV razred, Spasoje Drapić, str.330) usvaja se sljedeće:

𝑑𝑠 = 45 𝑚𝑚

𝑑𝐴 = 40 𝑚𝑚

𝑑𝐵 = 40 𝑚𝑚

24
Izbor i provjera klina na vratilu puža:

Mjere za klin prema prethodnoj tabeli za 𝑑 = 45 mm:

𝑏 = 14 𝑚𝑚

ℎ = 9 𝑚𝑚

𝑡 = 5,5 𝑚𝑚

𝑡1 = 3,6 𝑚𝑚

S obzirom na to da je glavčina spojnice od sivog liva, usvaja se:

𝑙𝑘 = 1,5 ∙ 𝑑 = 1,5 ∙ 45 = 67,5 𝑚𝑚𝒍𝒌 = 𝟔𝟕, 𝟓 𝒎𝒎

𝑙 = 𝑙𝑘 + 𝑏 = 67,5 + 14 = 𝑚𝑚 , usvaja se klin 𝑙 = 90 𝑚𝑚𝒍 = 𝟗𝟎 𝒎𝒎

Usvja se klin 14x9x90 JUS M.C2.060 – Č.0645.

Površinski pritisak između klina i glavčine iznosi:

𝐹𝑡𝑘 46638,9
𝑝= = = 191,93 𝑁/𝑚𝑚2 𝒑 = 𝟏𝟗𝟏, 𝟗𝟑 𝑵/𝒎𝒎𝟐
𝑙𝑘 ∙ 𝑡1 67,5 ∙ 3,6

gdje je:

2𝑇2𝑚𝑗𝑒𝑟 2 ∙ 1049375
𝐹𝑡𝑘 = = = 46638,9 𝑁𝑭𝒕𝒌 = 𝟒𝟔𝟔𝟑𝟖, 𝟗 𝑵
𝑑𝑠 45

𝑇2𝑚𝑒𝑟 =𝑇1𝑚𝑗𝑒𝑟 ∙ 𝑖 ∙ 𝜂=91250∙ 12,5 ∙ 0,92=1049375𝑻𝟐𝒎𝒋𝒆𝒓 = 𝟏𝟎𝟒𝟗𝟑𝟕𝟓

Type equation here.

Provjera stepena sigurnosti vratila na dužini klina:

𝜏𝐷(0) ∙𝜉1 ∙𝜉2 280∙1∙0,8
𝑆 = 𝑆𝜏 = = = 2,12 𝑺 = 𝟐, 𝟏𝟐
𝜏∙𝛽𝑘 6,6∙2,8

gdje je:

𝜉1 = 1 - za brušene površine

𝜉2 = 0,8 - usvojena vrijednost faktora mjere Φ35 za uvijanje.

Napon uvijanja u presjecima vratila sa žlijebom za klin:

𝑇𝐼𝑚𝑗𝑒𝑟 16∙91250
𝜏= = (45−3,6)3 ∙3,14 = 6,6 𝑁/𝑚𝑚2 𝝉 = 𝟔, 𝟔 𝑵/𝒎𝒎𝟐
𝑊𝑝

-Napon uvijanja je manji od dozvoljenog.

25
Efektivni faktor koncentracije napona:

𝛽𝑘 = (𝑎𝑘 − 1) ∙ 𝜂𝑘 + 1 = (3 − 1) ∙ 0,9 + 1 = 2,8 𝜷𝒌 = 𝟐, 𝟖

gdje je:

𝑎𝑘 ≈ 3 - geometrijski faktor koncentracije napona od žlijeba za klin,

𝜂𝑘 = 0,9 - usvojena vrijednost faktora osjetljivosti legiranog čelika.

Stepen sigurnosti zadovoljava jer je 𝑆𝑚𝑖𝑛 = 1,5 … 3.

Izbor i provjera ležaja:

Na vratilu se najčešće ugrađuju prstenasto-konično-valjčani ležaji (302 -322) - na svaki oslonac po

jedan ili dva navedena tipa ležaja na jednom osloncu koji u tom slučaju prihvata aksijalnu silu i
prsteni kuglični sa radijalnim dodirom na aksijalno slobodnom osloncu.

Na slobodnom osloncu ugrađuje se i cilindrično-valjčani ležaj ako je radijalni otpor oslonca veliki.

Rijeđa je kombinacija dva prstenasto kuglična ležaja sa kosim dodirom umjesto konično-valjčanih
ili prstenasto kugličnih dvorednih sa kosim dodirom.

Biramo varijantu sa konično-valjčanim ležajima na oba oslonca 30309.

Dinamička nosivost ležaja 30309, 𝐶 = 68 𝑘𝑁

Broj obrtaja vratila 𝑛1 = 1 450 𝑚𝑖𝑛−1

Faktor temperature 𝑓1 = 1 𝑧𝑎 𝑡 ≤ 100°𝐶.

Ekvivalentno opterećenje 𝐹 = 𝑥𝐹𝑟 + 𝑦𝐹𝑎

gdje je:

𝐹𝑟 = 𝐹𝐴𝑟 = 2209,5 𝑁 - radijalno opterećenje ležaja

𝐹𝑎 = 𝐹𝑎2 = 7062,8 𝑁 - aksijalno opterećenje ležaja

Za ležaj 30309, prema tabeli 2.1 ME II, 𝑒 = 0,34.

Odnos 𝐹𝑎 /𝐹𝑟 = 7062,8/2209,5 = 3,19 > 𝑒 pa su koeficijenti 𝑥 = 0,4 ; 𝑦 = 1,75 te je:

𝐹 = 0,4 ∙ 2209,5 + 1,75 ∙ 7062,8 = 13243,7 𝑁 = 13,24 𝑘𝑁𝑭 = 𝟏𝟑, 𝟐𝟒 𝒌𝑵

Vijek ležaja:

106 𝐶 ∙ 𝑓1 𝛼 106 68 ∙ 1 3,3

𝐿𝑛 = ∙( ) = ∙( ) = 25449 ℎ
60 ∙ 𝑛 𝐹 60 ∙ 1450 13,24
26
Korištena literatura:
-Mašinski elementi za 3. razred mašinske tehničke škole (grupa autora)

-Konstruisanje za 4. razred mašinske tehničke škole (Spasoje Drapić)

-Reduktori (Jevtić N. Jovan)

-Mašinski elementi II (Spasoje Drapić)

-Literatura sa interneta (scribd.com)

27
Zaključak:

Možemo zaključiti da se ovi reduktori primjenjuju za male snage i velike brojeve obrtaja. Sastoji
se od pogonskog zupčanika koji je u obliku puža i gonjenog zupčanika.Pogonski zupčanik obrće se
znatno većim brzinama od gonjenog.

28
SADRŽAJ:

PUŽNI PAROVI ................................................................................................................................................. 3

OSNOVNI POJMOVI ..................................................................................................................................... 3
VRSTE PUŽNIH PRIJENOSNIKA ..................................................................................................................... 3
CILINDRIČNI PUŽNI PAROVI ......................................................................................................................... 4
REDUKTORI ...................................................................................................................................................... 5
OSNOVNI POJMOVI I NAMJENA .................................................................................................................. 5
PODJELA REDUKTORA ................................................................................................................................. 7
Rješenje: .......................................................................................................................................................... 8
1. Osno rastojanje pužnog para: ................................................................................................................. 8
2. Stepen sigurnosti podnožja zubaca pužnog zupčanika: ........................................................................ 11
3. Proračun geometrijskih veličina pužnog para za 𝒙 = 𝟎: ....................................................................... 12
4. Aktivne sile i šema opterećenja vratila:................................................................................................. 14
5. Dimenzionisanje vratila I, izbor klina, izbor i provjera ležaja A i B: ....................................................... 15
6. Dimenzionisanje vratila II, izbor i provjera klina i ležaja C i D: .............................................................. 21
Korištena literatura: .................................................................................................................................. 27
Zaključak: ................................................................................................................................................... 28

29