Professional Documents
Culture Documents
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΣΠΑΤΑΝΑΙΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΟΥ 1844
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΣΠΑΤΑΝΑΙΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΟΥ 1844
1
Ι. Δ. Σταματάκης, Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος, Αθήνα ,1846, σ. 1.
2
Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, 22Α/1840 ΦΕΚ, σ.129.
3
ΓΑΚ, Εκλογικά εντός κράτους, φ.05.
4
Αρχειοθήκη Κυκλάδων, Εκλογικός κατάλογος δήμου Άνδρου, επαρχίας Άνδρου 1844,
http://cyclades.eie.gr/psifiaki-archiothiki/eklogiki-katalogi/eklogikos-katalogos-dimou-androu-
eparchias-androu-1844.
5
ΓΑΚ, Εκλογικά εντός κράτους, φ.30.
6
Familyeducation, https://www.familyeducation.com/baby-names/name-
meaning/marietti?role=S.
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΣΠΑΤΑΝΑΙΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΟΥ 1844
επώνυμο αυτό μετοίκισαν στην Αττική από την Άνδρο, ένα νησί που τελούσε υπό
φράγκική κατοχή σχεδόν τρείς αιώνες (1204-1566 μ.Χ.).
Το δεύτερο κατά σειρά επαναλαμβανόμενο επώνυμο στο εκλογικό κατάλογο (με 7
εγγραφές) είναι το επίθετο «Μάρκου» με παραλλαγή σε ορισμένες εγγραφές ως
«Μάρκος». Το επώνυμο αυτό προέρχεται από το βαπτιστικό όνομα Μάρκος και
είναι ρωμαϊκής προέλευσης. Ένα επίθετο που συναντάται συχνά στην Αττική με
επίκεντρο τα Μεσόγεια. Την τρίτη θέση κατά σειρά εμφανίσεων λαμβάνει το επίθετο
Παππάς (με 6 εγγραφές). Εννοιολογικά προέρχεται από την επαγγελματική ιδιότητα
του ιερέα, αν και πολλές φορές λειτουργούσε ως συνθετικό άλλων επωνύμων, όπως
παπά-χρήστος, παπά-γιάννης κ.α. Άλλα επώνυμα που συναντάμε στον εκλογικό
κατάλογο είναι τα εξής: Άγγελος, Δημητρίου, Κώστας, Σιδέρης, Σπύρου,
Χρήστου, Γεωργάκης, Γιαννάκης, Σταυρινός. Επίθετα που προέρχονται από
βαπτιστικά ονόματα ή υποκοριστικά. Ενώ άλλα δηλώνουν κάποια ιδιότητα ή εθνική
προέλευση όπως Βλάχος, Φράγκος, Βαρελάς, Κουλοχέρης.
'Όμως ο εκλογικός αυτός κατάλογος του 1844 παρουσιάζει ένα παράδοξο. Το
ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο ότι από τις 69 εγγραφές των ονοματεπωνύμων μόνο
οι 17 φέρουν αρβανίτική ρίζα, κάτι μη αναμενόμενο, αφού τα Σπάτα αποτελούν
βασικό αρβανιτοχώρι της Αττικής. Είναι τεκμηριωμένο πως όλοι οι κάτοικοι του
χωριού ήταν δίγλωσσοι μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, μιλούσαν την ελληνική και
αρβανίτικη διάλεκτο. Μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις τα αρβανίτικα ήταν η κυρίως
ομιλούσα γλώσσα της καθημερινότητας. Το παραπάνω παράδοξο οφείλεται πως μετά
την κάθοδο των αρβανιτών τον 14ο αιώνα πολλές περιοχές της Ελλάδος
«εξαρβανιτίστηκαν». Το φαινόμενο αυτό παρατηρήθηκε όχι μόνο σε περιοχές που
ζούσαν μόνο Έλληνες αλλά και σε περιοχές όπως στην Άνδρο που κατοικούσαν
Φράγκοι και αργότερα Οθωμανοί. Δηλαδή η αρβανίτικη γλώσσα άλλα και οι
παραδόσεις των αρβανιτών ενσωματώθηκαν στους ήδη αυτόχθονες κατοίκους. 7 Το
ίδιο συνέβη και στα Μεσόγεια που το 14ο αιώνα ήταν σχεδόν ερειπωμένα. Γηγενής
ελληνικής καταγωγής και αρβανίτες δημιούργησαν τους νέους οικισμούς της Αττικής
ενώ σε άλλες περιπτώσεις ενδυνάμωσαν χωριά που παρέπαιαν.8 Συνεπώς η γλώσσα
δεν ορίζει απαραίτητα την καταγωγή των κατοίκων κάτι που πολλές φορές αγνοείται.
Φυσικά από την λίστα δεν λείπουν και τα αρβανίτικα επώνυμα, όπως Μπέκας,
Γκίνης, Γκίκας, Ντούντας, Κιούσης, Κόλιας, Δέδες, Κανάκης, καταλαμβάνοντας
όμως μικρό ποσοστό.
Στη 3η στήλη του εκλογικού καταλόγου αποτυπώνεται η ηλικία των ενηλίκων
Σπαταναίων, όλοι άρρενες πάνω από 25 ετών όπως προέβλεπε ο εκλογικός νόμος του
1829. Ο Πέτρος Μαργέτης και ο Κων/νος Μάρκου εμφανίζονται ως οι γηραιότεροι
κάτοικοι με ηλικία 70 ετών, προερχόμενοι από τις παλαιότερες οικογένειες του
χωριού. Ο πληθυσμός των Σπάτων ηλικιακά δείχνει μια ανοδική πληθυσμιακή πορεία
αφού στις αρχές της ελληνικής επανάστασης αριθμούσε μόνο 165 κατοίκους. Οι
περισσότεροι στη λίστα είναι από 28 έως 55 ετών, διανύοντας μια αναπαραγωγική
χρονική περίοδο. Η απογραφή του 1844 στην περιοχή των Σπάτων αν και απαριθμεί
352 κατοίκους, από αυτούς οι 283 κατανέμονται σε άρρενες κάτω των 25 ετών και
7
Βικιπέδεια, Αρβανίτες, https://el.wikipedia.org/wiki/Αρβανίτες.
8
Κώστας Μπίρης, Αρβανίτες οι Δωριείς του νεότερου Ελληνισμού: ιστορία των Ελλήνων
Αρβανιτών, 1960, 108-109, 215-219.
Έρευνα Μελέτη: Π. Στουραΐτης
9
Λευτέρης Βεκρής, Κώστας Πρίφτης, Μεσογείτες αγωνιστές του 21. Μια-αρχειακή-έρευνα,
Πρακτικά Δ' Επιστημονικής Συνάντησης Ν.Α. Αττικής, σσ. 658-659.
10
Πρακτικά της εν Αθήναις της τρίτης Σεπτεμβρίου Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως,
Εκδοθέντα δημοσία δαπάνη, Εν Αθήναις, Εκ του Τυπογραφείου, Τω αωμδ΄ έτει από Χ.γ.,
Ανατύπωση, Αθήνα, 1993, σ. 720-721.
11
Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Εισαγωγή στην Ελληνική Συνταγματική Ιστορία, Αθήνα-Κομοτηνή
1981, σσ. 65-66.
12
D. Chrysostomi, Opera: E recensione Adolphi Emper ii, Τόμος 1, Westermann, 1844 σ.327
13
A. Milchhoefer, Antikericht aus Attika, Mitteilungen des Deutschen Archäologischen
Instituts, Athenische Abteilung, 1876, σσ. 87-94.
14
Πλάτων, «Αλκιβιάδης μείζων», 123 c.
[3]
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΣΠΑΤΑΝΑΙΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΟΥ 1844
[5]
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΣΠΑΤΑΝΑΙΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΟΥ 1844
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ
363 35 << << <<
ΣΠΥΡ.ΜΠΕΡΔΟΛΗΣ
24 Απριλίου 1844
Ο Δήμαρχος
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΔΑΒΑΡΗΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αλιβιζάτος Κ. Νίκος, Εισαγωγή στην Ελληνική Συνταγματική Ιστορία, Αθήνα-Κομοτηνή
1981
Βεκρής Λευτέρης, Πρίφτης Κώστας, Μεσογείτες αγωνιστές του 21. Μια αρχειακή έρευνα,
Πρακτικά Δ' Επιστημονικής Συνάντησης Ν.Α. Αττικής.
Βικιπέδεια, Ελληνικές βουλευτικές εκλογές 1844.
Βικιπέδεια, Αρβανίτες.
ΓΑΚ, Εκλογικά εντός κράτους, φ.05.
ΓΑΚ, Εκλογικά εντός κράτους, φ.30.
Chrysostomi D, Opera: E recensione Adolphi Emper ii, Τόμος 1, Westermann, 1844.
Milchhoefer A., Antikericht aus Attika, Mitteilungen des Deutschen Archäologischen
Instituts, Athenische Abteilung, 1876
Πλάτων, «Αλκιβιάδης μείζων».
Πρακτικά της εν Αθήναις της τρίτης Σεπτεμβρίου Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως,
Εκδοθέντα δημοσία δαπάνη, Εν Αθήναις, Εκ του Τυπογραφείου, Τω αωμδ΄ έτει από Χ.γ.,
Ανατύπωση, Αθήνα, 1993.
Σταματάκης Δ., Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος, Αθήνα ,1846.
Πάνος Στουραΐτης
[7]