 Mayo 26, 1882

-pinayuhan ni Paciano ang nakababatang kapatid na tapusin ang kursong medisina sa

Madrid. Pagsunod sa payo ng kapatid, nilisan ni Rizal ang Barcelona noong taglagas
1882 para manirahan sa Madrid, Kabisera ng Espanya.

 Nobyembre 3, 1882
- nagpatala siya sa Universidad Central de Madrid na binubuo ng dalawang kurso: Ang
Pilosopiya at Sulat at Medisina.
 Bukod sa puspusang pag-aaral niya sa Universidad, nag-aral parin siyang pagpinta at
paglilok sa Akademya (Academy of Fine Arts) ng San Carlos. Nakitira siya sa kaibigang
Pilipino sa Amor de Dios
 Nakatatanggap ng 35 pesos allowance imbis na 50 pesos sa dahilan ng kuya Paciano na
matumal ang benta ng kanilang asukal.
 Nagbuhay-Spartan si Rizal sa Madrid. Alam niyang nasa Espanya siya para mag-aral at
ihanda ang sarili para mapaglingkuran ang lupang tinubuan. Kaya natuto siyang
magbadyet ng kanyang pera at oras. Naging masinop siya sa buhay, ginagasta lamang
ang pera para sa pagkain, damit, matitirhan at mga aklat. Hinding hindi siya nag-aksaya
kahit peseta sa pagsusugal, pag-inom ng alak, at pambabae. Ang tanging bisyo niya ay
bumili ng tiket ng loterya para sa bawat bola nito sa Loterya ng Madrid.
 Ang kanyang bakanteng oras ay inilalaan niya sa pagbabasa at pagsusulat, pagdalaw sa
mga kapwa Pilipinong Estudyante sa bahay ni Paterno (Antonio, Maximino at Pedro), at
pagsasanay ng pageeskrima at pagbaril sa Hall of Arms of Sanz y Carbonell. Kung
minsan, lalo’y takipsilim ng tag-araw, nagtutungo siya sa Antigua Café de Levante para
makipagkuwentuhan siya sa mga estudyanteng mula sa Cuba, Mexico, Argentina atbp.
 Paboritong libangan ni Rizal sa Madrid ang pagbabasa. Sa halip na magsugal at
manligaw sa mga babae, gaya nang ginagawa ng maraming Pilipinong na nasa Madrid,
madalas nasa bahay si Rizal at nagbabasa hanggang hatinggabi. Mula pagkabata’y
talagang mahilig na siyang magbasa.
 Tinitipid ni Rizal ang kanyang pera, at ang natipid niya ay ipinanmbibili ng mga libro sa
tindahan ng mga Segundo mano ng isang Señor roses. Nakapagtipon din naman siya ng
may kalakihang aklatang pribado. Kasama sa koleksiyon niya ng mga aklat ang Bibliya,
 Hebrew Grammar, Lives of the Presidents of the United States from Washington to
Johnson, Complete Works of Voltaire (9 na tomo), Complete Works of Horace (3 tomo),
Complete Works of C. Bernard (16 na tomo), history of the French Revolution, The
Wandering Jew, Ancient Poetry, Works of Thucydides, the Byzantine Empire, The
Characters ni La Bruyere, The Renaissance, Uncle Tom’s Cabin ni Harriet Beecher
Stowe, Works of Alexander Dumas, Louis XVI and his Court, at iba pang libro tungkol
sa medisina, pilosopiya, wika, kasaysayan, heograpiya, sining, at agham.
 Tuwing sabado ng gabi, bumibisita siya sa tahanan ni Don Pablo Ortiga y Rey, na
kapisan ang anak na lalaking si Rafael at anak na babaing si Consuelo. Si Don Pablo ay
naging alkade ng Maynila noong administrasyon ng liberal na gobernador –heneral na si
Carlos Ma. de la Torre (1869-1871) at kinalaunan ay naitaas ang posisyon at naging
pangalawang pangulo ng konseho ng Pilipinas sa Ministeryo ng mga Kolonya (Ultramar).
 Hindi guwapo si Rizal, hindi rin naman matikas ang kanyang tindig, maliit lamang siya,
ilang pulgada lamang sa limang talampakan ang taas niya. Ngunit malakas ang karisma ni
Rizal dahil sa kanyang talentO at pagiging maginoo, mga katangiaang nakaaakit sa
kababaihan. Hindi kataka-takang umibig sa kanya si Consuelo, ang mas maganda sa mga
anak na babae ni Don Pablo.
 Si Rizal, na nalulungkot sa dayuhang bansa at malayong lupang tinubuan, ay naakit sa
ganda at pagkabibo ni Consuelo. Lumikha pa siya ng magandang tula noong Agosto 22,
1883 at inihandog ito sa kanya. Sa tulang ito pinamagatang “A La Senorita C.O.y.P”
(para kay Binibining C.O.y.P), ipinahayag niya ang kanyang paghanga sa dalaga. Naging
masaya siya sa piling nito.
 Ngunit bago maging ganap ang kanilang pag-iibigan, lumayo si Rizal dahil (1) may
kasunduan na sila ni Leonor Rivera at (2) ang kanyang kaibigan at kasama sa Kilusang
Propaganda, si Eduardo de Lete, ay umiibig kay Consuelo at hindi niya hangad na masira
ang kanilang pagkakaibigan dahil lamang sa isang magandang babae.

 Hunyo 21, 1884

-Noong Hunyo 21, 1884 natapos sa kursong medisina si Rizal sa Universidad Central de
Madrid bilang Licenciado de Medisina. Ngunit dahil sa hindi niya pag susumite ng
 kanyang thesis, at hind pagbabayad ng karampatang halaga para sa pagtatapos ay hindi
siya nabigyan ng diploma sa kursong tinapos.

 Hunyo 19, 1885

-Nang sumusunod na taon, Natapos din ni Jose Rizal ang kanyang pag-aaral sa Pilosopiya
at titik na may mas mataas na grado. Sa Edad na 24 gulang siya ay ginawaran ng Degree
ng Licentiate sa Pilosopiya at Titik ng Universidad Central de Madrid sa rating ng
mahusay.