VINSKI MAGAZIN KOMPANIJE 13.

JUL PLANTAŽE

CRNA GORA ZEMLJA VINA!

ZA VINO JE POTREBNO VRIJEME • ŠIPČANIK – VELIKA RIZNICA VINA
• IZVORNI VRANAC • NAŠA VINA – SNAGA PODNEBLJA • VINSKI PUT
PLANTAŽE • O SLAGANJU VINA I HRANE
Jul 2014.
reklama LUCA VLADIKA
 3

Crna Gora
zemlja vina
K
o je na prostorima Crne Gore prvi zasadio vinovu
lozu? Oni koji su nekada davno došli preko mora sa
juga ili sa zapada, kao Stari Grci ili Rimljani, ili oni
koji su došli sa sjevera ili istoka, kao Sloveni, ili oni koji su
ovdje možda oduvijek bili i koji su se u moru vremena sro-
dili sa našim slovenskim precima? Možda to nikada nećemo
saznati, ali možda to nije ni toliko važno, jer hiljadama godi-
na već ovdje vinova loza raste i rađa vino... koje priča priču o
svom zavičaju: „Ovo je Crna Gora. Zemlja vina“!

Vjekovima je vino bilo dio crnogorske vjere, kulture i obi-

čaja. Iako je malo pisanih zapisa ostalo, ipak je ostala riječ i
pamćenje sačuvano u narodnim pjesmama o tome kako se
oduvijek ovdje dobro vino pilo. Vinogradi oko Skadarskog
jezera poznati su još od rimskih vremena, a o grožđu i vinu
iz Crmnice, priče i legende teku od davnina. U Crnoj Gori je
rođen vranac, vran kao vrani konj istog imena – metafora
snažnog, plemenitog vina. Odatle je vranac krenuo na svoje
dugo putovanje.
Polovinom 19. vijeka, mladi crnogorski knjaz Nikola Pe-
trović, vaspitavan i obrazovan u Parizu, čovjek ispred svog
vremena, uvideo je ogromne mogućnosti ovog podneblja
i snagu ovdašnjeg vina... i obznanio knjaževsku volju: „Da
svaki vojnik iz mjesta gdje loza uspijeva zasadi po dvije sto-
tine čokota“! Za crnogorsko vino tako je počelo novo doba.
I već 1907. godine na izložbi vina u Londonu, Crnogorski
Vranac je osvojio prvu nagradu.
Pedeset sedam godina kasnije osnovana je vinarija „13.
jul – Plantaže“, da bi već 1970. grupa entuzijasta i vizionara
Plantaža, pokrenula za to vrijeme nevjerovatan projekat,
podizanje vinograda površine veće od 2.000 hektara u
jednom kompleksu i na mjestu na kome prije toga nikada
ništa nije rađalo.
U besplodnoj pustari pored Podgorice, u narodu poznatoj
kao Ćemovsko polje, više na kamenu nego na zemlji, za-
počeli su prije više od 30 godina sadnju ovog jedinstvenog
vinograda. Na žaropeku, na golom kamenu, koji sunce grije
više od 2.500 sati godišnje, od 1977. do 1982. godine, zasa-
đeno je čak 11 miliona čokota vinove loze. Bio je to najveći
vinogradarski poduhvat u Evropi tog vremena, vrijedan
tadašnjih 62 miliona američkih dolara.
Vino je od tada postalo i poljoprivredni proizvod od kojega
Crna Gora i danas najviše prihoduje. I po svemu ostalom,
vino jeste crnogorski nacionalni brend. Ali, koliko smo toga
zaista svjesni? Koliko zaista sami Crnogorci znaju o istoriji,
tradiciji i značaju vina za Crnu Goru? Koliko su upoznati
sa značajem samih Plantaža, sa našim najvećim ponosom
– Ćemovskim poljem, jednim od najvećih i najljepših vi-
nograda u Evropi? Da li su ikada posjetili Šipčanik – jedin-
stveni vinski podrum u svijetu? Koliko znaju o vinu samom
i koliko je to značajno imati samo svoje – autohtone sorte
vinove loze, koje nema niko drugi na zemaljskoj kugli i
koliko je to važno i za promociju Crne Gore u svijetu, kao
jednog jedinstvenog podneblja?
Sve su to pitanja koje smo mnogo puta sebi postavili i
najzad odlučili da pokrenemo ovaj neobičan časopis, koji
čitaoce neće informisati samo o novostima u Plantažama,
već će se truditi da svim ljubiteljima vina ponudi i nova
saznanja o vinu i njegovim tajnim vezama sa zemljom i
podnebljem u kojem se ono rađa.
Prije više od pola vijeka, Ćemovsko pustopolje orodila je
naša loza vranac. Najprije vranac, potom krstač, a onda i
druge plemenite sorte vinove loze. Prije pola vijeka to je
izgledalo kao avantura. Sada je to jedna beskrajna priča.
I upravo tu priču želimo da vam pričamo u ovom neobič-
nom magazinu, koji pokrećemo u prvoj godini poslije pro-
slave velikog jubileja – 50 godina Plantaža. Priču o vinu, o
crnogorskom vrancu i krstaču, o Plantažama. O Crnoj Gori
– zemlji vina!
Dobro nam došli!
Verica Maraš
Izvršni direktor kompanije „13. Jul – Plantaže“

13. JUL- PLANTAŽE

Put Radomira Ivanovića 2, Podgorica, CRNA GORA
Tel +382 20 658 028, +382 20 658 027
www.plantaze.com
4 novosti
Novosti
PLANTAŽE - REGIONALNI BIZNIS
PARTNER 2014.
Kompanija “13. jul Plantaže” dobila je nagradu “Regionalni
Biznis Partner 2014”, koju joj je dodijelila kompanija Mas Me-
dia International na svečanoj ceremoniji dodjela održanoj
u Hotelu Metropol Palas u Beogradu. Priznanje se dodjeljuje
kompanijama koje se u svom poslovanju rukovode visokim
standardima, čvrstim etičkim normama, odgovornošću za
šire društvene interese i ekološkim imperativima okruženja.
Na konferenciji za novinare koja je održana prije cere-
monije uručenja, Izvršna direktorica naše kompanije Veri-
ca Maraš istakla je da je ta nagrada priznanje za 700 zapo-
slenih u ovoj kompaniji, za predan rad na razvoju brendova
Vranac i Krstač tokom pola vijeka postojanja, kao i za visok
stepen društvene odgovornosti. “U godinama krize, Plan-
taže su u različite humanitarne svrhe donirale 2.5 miliona
eura”, istakla je Maraš.
Plantaže su nagradu dobile kao najbolja kompanija iz
Crne Gore, dok su ostali laureati holandski Heineken, Adria-
tik Internnational iz Hrvatske, Dasotakom iz Rumunije, Orao
iz BiH i Iron Trust sa Kipra. U različitim kategorijama nagra-
đeni su i Telekom, Lafarge, Imlek, Blic, Marbo Product i druge
kompanije iz Srbije.
NAJNOVIJE MEDALJE ZA VINA
Kompanija “13. Jul - Plantaže” u 2014-oj godini nastavlja da
niže uspjehe i osvaja medalje na važnim internacionalnim
takmičenjima.
Najnovije zlatne i srebrne medalje stižu sa takmičenja
“Vino Ljubljana” i “VinAgora” održanih u zemljama regiona.
Na 56-om Internacionalnom vinskom takmičenju “Vino
Ljubljana 2014.”, održanom u periodu od 27-29. juna, izme-
đu 300 uzoraka iz 19 zemalja, zlatnim medaljama okićena
su vrhunska vina Vladika 2011, Vranac Pro Corde 2011 i
Vranac Reserve 2007.
Sa takmičenja “VinAgora” održanom od 12-15. juna u
Budimpešti, u konkurenciji od 600 prijavljenih uzoraka, vina
Vranac Pro Corde 2011 i Montenegrin Cheval 2011 osvo-
jila su srebrne medalje.
Dobijena priznanja još jedna su potvrda standardno viso-
kog kvaliteta proizvoda kompanije, ali i obaveza da nastavi-
mo sa stvaranjem vrhunskih vina i rakija u kojima će uživati
potrošači širom svijeta.
PRIZNANJA IZ LONDONA
Još jedno veliko priznanje za naš Vranac je stiglo iz Londo-
na, gdje su na prestižnom takmičenju „International Wine
& Spirit Competition 2014”, srebrnim medaljama odliko-
vana vina Vranac Pro Corde 2011 i Montenegrin Cheval
2010. Na istom takmičenju, nova vina Chardonnay Pro
Anima 2012 i Montenegrin Vranac 2010 osvojila su
bronzane medalje.
“International Wine & Spirit Competition” takmičenje
održava se još od 1969. godine i jedno je od najvažnijih ta-
kmičenja ove vrste na međunarodnom nivou. Sam proces
ocjenjivanja vina se odvija u dvije faze i traje šest mjeseci,
obuhvatajući degustiranje vina na slijepo i njegovu detalj-
nu hemijsku i mikrobiološku analizu. Uzorke vina ocjenjuje
žiri koji okuplja najuglednije enologe i vinare iz 300 zema-
lja širom svijeta.
Priznanje sa ovog takmičenja, čiji cilj je promocija najboljih
svjetskih vina, još jedna je značajna potvrda vrhunskog kvalite-
ta vina kompanije “13. Jul-Plantaže“, koja su samo u posljednjih
pet godina osvojila čak 90 medalja na najznačajnijim svjetskim
ocjenjivanjima, a među njima čak – 45 zlatnih!
VINSKO VEČE U FORESTU
Plantaže su 3. jula u wine bar-restoranu „Forest“ u Podgorici
organizovale zanimljivo vinsko veče, u okviru kojeg su gostima
predstavljena nova vina Luča i Vladika, uz već poznati pjenuša-
vi Crnogorski Val i prirodno slatko vino Medun.
Domaćin večeri je bio glumac Slobodan Marunović, koji
je govorio stihove iz „Gorskog vijenca“, „Luče mikrokozme“,
kao i pjesme Miroslava-Mike Antića o vinu. Više od 70 gosti-
ju uživalo je i u muzici benda Trio Alex, a vrhunac večeri je
svakako bilo slaganje vina i hrane, sa sljedećim menijem:
Iverak u krem sosu od kozica & Luča 2012
Tartar biftek & Vladika 2011
Profiteroli & prirodno slatko vino Medun
PLANTAŽE U WINE BARU MIME
KARADŽIĆA
U wine baru „Di Vino“- Budva, koja je u vlasništvu poznatog
glumca Milutina –Mime Karadžića, 29. juna je organizovana
degustacija crnogorskih vina. Plantaže su, kao najveći
proizvođač dale svoj doprinos učešćem na ovoj lijepoj
manifestaciji, uz još 13 malih privatnih vinarija.
I ovu manifestaciju iskoristili smo da posjetioce, najve-
ćim dijelom ruske turiste, prije svega upoznamo sa novim
vinima Luča, Vladika i Chardonnay Pro Anima. Sva tri vina
 5

izazvala su zaista veliku pažnju i posjetilaca i brojnih medija,

a naročite pohvale dobili smo od gostiju iz Rusije, koji su se
bili oduševljeni ćiriličnim etiketama za Luču i Vladiku.
Planirano je da se ovakve degustacije ubuduće organizu-
ju jednom mjesečno, kako bi turistima što bolje približili kva-
litet, tradiciju i raznovrsnost crnogorskih vina.

PREDSTAVNICI EVROPSKE KOMISIJE

U POSJETI PLANTAŽAMA
Zamjenik generalnog direktora za istraživanje i inovacije
Evropske komisije Nj.E. Volfgang Burtscher, u pratnji sa-
radnika iz Evropske komisije i predstavnika Ministarstva
nauke obišao je najveći vinograd u Evropi u jednom kom-
pleksu, podrume „Šipčanik“ i „Lješko Polje“ i upoznao se sa Ove godine, peti put zaredom, u saradnji sa knjižarom Karver
naučno-istraživačkim projektima na kojima naša kompa- održan je Konkurs “Vranac – najbolja kratka priča 2014”. Pri-
nija intenzivno radi. Pored vrhunskih vina iz postojećeg hvaćeno je 257 radova, od kojih je žiri odabrao 20 najboljih,
asortimana, gosti su imali priliku da probaju i neka od među kojima su 3 nagrađena. Nagrade su uručene u našem
eksperimentalnih vina proizvedenih od naših autohtonih vinskom podrumu Šipčanik.
sorti krstač, žižak, kratošija i vranac.

SLAVIMO ŽIVOT ZAJEDNO
Kampanju “Slavimo život zajedno” kojom “Plantaže” na-
građuju sve bebe rođene, u Crnoj Gori u prva tri dana
nove godine - nastavili smo i ove godine peti put zare-
dom. Ukupno smo darovali 75 beba, prvorođene bebe sa
po 1.000 eura, a ostale sa po 500 eura.
Za nas su natalitet i briga o djeci jedan od prioriteta
crnogorskog društva, pa smo od početka akcije uručili uku-
pno 291-u poklon čestitku novorođenim bebama.
SVJETSKI STRUČNJAK ZA
MASLINARSTVO U POSJETI
PLANTAŽAMA
Predsjednik Svjetskog savjeta za maslinarstvo (IOC), jedne od
najistaknutijih svjetskih institucija u ovoj oblasti, Jean-Louis
Barjol obišao je zasade maslina naše kompanije i tom prili-
kom izrazio zadovoljstvo potencijalom koji naša kompanija
ima i u ovoj oblasti.
Inače, Kompanija Plantaže posjeduje preko 9.000 stabala ma-
slina, a godišnje proizvode više od 250l maslinovog ulja koje
se može naći isključivo u našim ugostiteljskim objektima.

OPERETA “VESELA UDOVICA”

I ZLATNI VAL
Opereta Vesela udovica (The Merry Widow), kompozitora
Franca Lehara, koja govori i o Crnoj Gori i princu Danilu,
naredne godine naći će se ponovo na repertoaru. Ispred
Dvorca Petrovića na Kruševcu, obraćanjem princa Nikole
Petrovića, simbolično je skinuta zabrana sa opere, koju je
zbog “škakljivog” sadržaja naredio kralj Nikola 1905.
Brojne zvanice, članovi diplomatskog kora, umjetnici
i drugi koji su prisustvovali ovom simboličnom doga-
đaju uživali su u ukusima našeg pjenušavog vina, Zlat-
nog Vala, a razmatra se i mogućnost da naša kompanija
lansira posebno vino koje bi uz ovo djelo na pravi način
promovisalo naš brend i Crnu Goru uopšte.
PLANTAŽE I MODA - REVIJA MAX MARA
Prvo veče modne manifestacije “Montenegro Fashion Week”
– počelo je revijom italijanskog modnog brenda Max Mara.
Svi posjetioci revije na Trgu Svetog Petra Cetinjskog uživali su
u našem pjenušavom vinu, Crnogorskom Valu.
KONKURS „VRANAC – NAJBOLJA
KRATKA PRIČA“
Od samog osnivanja, pokrovitelji smo multimedijalnog
Festivala “Odakle zovem“, koji se već šestu godinu zaredom
održava u Podgorici, Cetinju i Nikšiću.
Poseban dio Festivala čini Konkurs za najbolju kratku priću.
NAŠA NOVA VINA ODUŠEVILA
POSJETIOCE FESTIVALA I SAJMOVA U
CRNOJ GORI
Naša nova vrhunska vina -  Chardonnay Pro Anima, Luča
i Vladika oduševila su posjetioce IV festivala vina „Monte
Vino 2014“,održanom u Hotelu City u Podgorici, kao i posjeti-
oce Budvanskog sajma hrane.
Na tradicionalnoj aukcijskoj prodaji vina, u sklopu Festi-
vala vina, najskuplje prodato vino bilo je vino naše kompa-
nije “Kraljevski Vranac”, za koje su predstavnici Ministarstva
poljoprivrede izdvojili 450 €.
Na Jadranskom sajmu u Budvi, naša Kompanija nagra-
đena je srebrnom medaljom za nastup.
Velika posjećenost naših štandova, interesovanje i pozi-
tivni komentari još jedna su u nizu značajnih potvrda viso-
kog kvaliteta proizvoda i usluga naše kompanije.
PLANTAŽE NA SALONU VINA
U ZENICI, BIH
“Plantaže“ su učestvovale na prvom međunarodnom salo-
nu vina – Vinozeus 2014, jedinstvenom salonu vina i ga-
stronomije u centralnoj Bosni. Na salonu je učestvovalo 26
vinarija iz 7 zemalja sa više od 150 različitih vina.
Više od 500 posjetilaca uživalo je u vinima kompanije “13.
Jul – Plantaže” koja je već godinama prepoznata kao najbolji
proizvodjač vrhunskih vina, na teritoriji BiH.
6 novosti

. Jul - Plantaže
Velika humanitarna akcija kompanije 13

SUNCE POSLIJE

P
onekad, lijepi zajednički trenuci i druže-
nje među ljudima mogu da donesu i nešto
vrijedno drugima, onima kojima je u tom
trenutku naša pomoć posebno potrebna. Još jed-
nom pokazujući veliku društvenu odgovornost,
kompanija 13. Jul - Plantaže je donirala 30.000 EUR
za pomoć ugroženom stanovništvu u poplavljenim
područjima Srbije, ali je učinila i još jedan korak
više - uz podršku grada Novog Sada, 14. juna orga-
nizovala je veliki humanitarni događaj pod nazivom
“SUNCE POSLE KIŠE”, koji je okupio poznate crno-
gorske i srpske muzičare, pjevače i glumce i više od
12.000 ljudi koji su, umjesto ulaznice na koncerte,
slali sms poruke na broj 1003.
 7

KIŠE
Više od 12.000 ljudi u Novom Sadu i-
učestvovalo u humanitarnim koncerta
ma, dobrotvornoj večeri i aukciji vin

Muzika iz srca
Tri glavna novosadska trga bila su ispunjena hiljadama
posjetilaca koje su, na odvojenim binama, zabavljali
popularni izvođači iz Crne Gore i Srbije. Na Trgu slo-
bode, do duboko u noć, posjetioci su uživali u pje-
smama Sergeja Ćetkovića, Jelene Tomašević i Nenada
Kneževića – Kneza. U Dunavskoj ulici, ljubitelji poezije
su proveli nezaboravno veče uz poznatog glumca Go-
rana Sultanovića i muziku popularnog benda Apsolut-
no Romantično, kao i još nekoliko muzičkih orkestara.
A, u Ulici Laze Telečkog okupio se veliki broj mladih,
koje su u okviru programa „DJ Party“ zabavljali Niggor,
Dragan Marinković Maca i Bluds Brothers.
8 novosti

Dobrotvorna večera
Popularni novosadski restoran „Bouquet – Wine House“
bio je krcat gostima koji su učestvovali u dobrotvornoj
večeri, na kojoj su prikupljena sredstva takođe namije-
njena stanovništvu ugroženom od nedavnih poplava u
Srbiji. Samu večeru je kreirao poznati šef kuhinje Saša
Mišić, koji je u okviru koncepta tzv. visoke kuhinje sim-
bolično kombinovao elemente crnogorske, vojvođanske
i internacionalne gastronomije.

Meni ove dobrotvorne večere posebno su obogatila dva

nova vina Plantaža – Vladika i Luča, specijalno proizve-
dena povodom 50 godina postojanja kompanije „13. Jul
– Plantaže“ i u čast 200-e godišnjice rođenja Petra II Pe-
trovića Njegoša.
 9

Velika aukcija arhivskih

vina Plantaža
U okviru dobrotvorne večere, Plantaže su orga-
nizovale i veliku humanitarnu akciju svojih deset
najboljih arhivskih vina, među kojima su bila i
neka starija od 30 godina (Lesendro 1980, Vranac
1986, Vranac Adria Selection 1987, Le ChevaL
Noir 1987, Vranac Reserve 1994, Monte Cheval
1996, Vranac 1997, Pro Corde 1999, Premijer
2000, Vranac Šipcanik 2005).

Na aukciji, koju je vodila potpredsjednica Udru-

ženja somelijera Srbije Đurđa Katić, prikupljeno
je ukupno 4.500 eura. Početna cijena svakog vina
je iznosila 100 eura, a očekivano, najveće nad-
metanje se odvijalo oko najstarijeg vina Lesendro
1980, koje je na kraju dostiglo cijenu od čak 900
eura za bocu.
10 reportaža

ZA VINO JE
POTREBNO
VRIJEME
Plantaže –
više od pola
vijeka

Kada razmišljamo o vinu, uvi-
jek se pitamo: u čemu se sastoji
njegova tajna? Šta je to potrebno
da neko vino bude zaista po-
sebno? I samo jedno je sigurno,
za vino je potrebno - vrijeme!
Vrijeme, tokom kojega će gene-
racije otkrivati tajne svoga pod-
neblja. Svoga parčeta zemlje,
ispod svoga parčeta neba. Svoje
vinove loze. I svoga vina sa te
zemlje. Vrijeme, tokom kojeg će
generacije, iz ruke u ruku , jed-
ne drugima predavati svu svoju
posvećenost i sva svoja sazna-
nja… Saznanja o nebu i suncu, o
zemlji i kamenu, o snu i nesani-
ci kada se vino rađa.
11
V
rijeme! Za vino je potrebno vrijeme, a Planta-
že su vinu poklonile već više od pola vijeka i
nekoliko generacija svojih vinogradara, vina-
ra, podrumara i svih ostalih radnika koji su učestvovali
u stvaranju jedne od najuspješnijih crnogorskih kom-
panija uopšte. Prošle godine je proslavljeno 50 godina
postojanja kompanije „13. Jul – Plantaže“. Dovoljan
povod za pitanje: kako izgledaju Plantaže danas?
BITI NAJBOLJI
Više od pola vijeka, crnogorska kompanija “13. Jul
Plantaže” predstavlja jednog od najvećih i najznačaj-
nijih proizvođača grožđa, vina i lozove rakije u Jugo-
istočnoj Evropi, u čijem posjedu se nalazi jedinstven
vinograd u jednom kompleksu, impresivne površine
od oko 2.300 hektara.
Danas, Plantaže godišnje proizvode oko 22 miliona
kilograma grožđa, plasirajući više od 17 miliona flaši-
ranih proizvoda (od čega više od 90% čine vina) i oko
2.000 tona stonog grožđa, u više od 30 zemalja svijeta.
Takođe, Plantaže svake godine proizvedu i oko
100.000 loznih kalemova, a konstantno povećavaju
zasade izuzetno kvalitetnih breskvi, čija proizvodnja
trenutno premašuje 1.6 miliona kilograma godišnje.
12 reportaža
A, u svojim ribnjacima, Plantaže svake godine proizve-
du i oko 100.000 kg pastrmke vrhunskog kvaliteta, od
kojih veliki dio prodaju u sopstvenim specijalizovanim
prodavnicama i restoranima.
“13. jul Plantaže” su danas jedna od najuspješnijih cr-
nogorskih kompanija uopšte, a njenih 700 zaposlenih
njeguje, ne samo poluvjekovnu tradiciju Plantaža, već
i hiljadugodišnju crnogorsku tradiciju vinogradarstva i
vinarstva, najveću pažnju posvećujući upravo crnogor-
skim autohtonim sortama grožđa i autentičnom crno-
gorskom vinu u kome se ogleda crnogorska kultura i
duh jednog zaista jedinstvenog podneblja smještenog
između mora i planina.
Ta strast ne posustaje ni poslije pola vijeka, potvrđuje
izvršna direktorica Plantaža, Verica Maraš:
- Jedan od imperativa poslovanja naše kompanije je da
budemo najbolji u onome što radimo u svim segmen-
tima poslovanja, a uspjeh i najbolje rezultate postižu
samo najbolji, ljudi koji vole svoj posao i svoju kompa-
niju. Kako bi ispoštovali sve ono što se očekuje od jedne
uspješne kompanije, od prvog dana poslovanja odlučili
smo da poštujemo sve standarde, pravila i procedure
u sistemu proizvodnje svih naših proizvoda i usluga.
Insistiramo na održivosti, na vrhunskom kvalitetu svih
naših proizvoda, na zadovoljstvu miliona potrošača,
odgovarajući na sve izazove savremenog doba, kao i
budućeg vremena.
VINO IZ KAMENA
Godine 1963. kada je kompanija osnovana, Plantaže su
raspolagale sa oko 200 hektara vinograda i podrumom
kapaciteta 10.400 hektolitara, u kojem su, veoma skro-
mnom opremom, proizvodile samo tri proizvoda.
Sedam godina kasnije, 1970. godine, grupa entuzijasta
i vizionara Plantaža, pokrenula je za to vrijeme nevje-
rovaran projekat, podizanje vinograda površine veće
od 2.000 hektara u jednom kompleksu i na mjestu na
kome prije toga nikada ništa nije rađalo.
U besplodnoj pustari pored Podgorice, u narodu po-
znatoj kao Ćemovsko polje, više na kamenu nego
na zemlji, započeli su prije više od 40 godina sadnju
ovog jedinstvenog vinograda. Na žaropeku, na golom
kamenu, koji sunce grije više od 2.500 sati godišnje,
od 1977. do 1982. godine, zasađeno je čak 11 miliona
čokota vinove loze. Bio je to najveći vinogradarski
poduhvat u Evropi tog vremena vrijedan tadašnjih 62
miliona američkih dolara.
Ćemovsko pustopolje orodila je loza vranac. Najprije
vranac, potom krstač, a onda i druge plemenite sorte
vinove loze. Prije pola vijeka to je izgledalo kao avantu-
ra. Sada je to jedna beskrajna priča:
- Pokazalo se da aktiviranje Ćemovske pustare nije bila
avantura, već naučni i stručni poduhvat bez preseda-
na na jugoslovenskim i širim prostorima, zahvaljujući

kome Plantaže danas zauzimaju lidersku poziciju u
proizvodnji grožđa i vina– kaže direktor vinogradarske
proizvodnje Plantaža, Duško Kankaraš. - Zahvaljuju-
ći površini matičnjaka od 30 hektara loznih podloga
obezbjeđujemo kvalitetnu godišnju proizvodnju loznih
kalemova za obnavljanje naših vinograda autohtonim
crnogorskim sortama. Inače, na čak 95% površine vi-
nograda Plantaže obavljaju ručnu berbu, sa oko 2.000
radnika, - naglašava Kankaraš.
VRANAC – NACIONALNI BREND
Plantaže su danas regionalni lider u proizvodnji vina
i sinonim za crnogorsko vino uopšte, a vranac je vo-
deći nacionalni brend i sorta po kojoj se crnogorsko
vinogradarstvo i vinarstvo prepoznaje na svjetskoj
mapi vina.
Vranac zauzima čak dvije trećine vinograda na Će-
movskom polju i njemu Plantaže posvećuju i posebnu
pažnju, ne samo u okviru proizvodnje samog vina već
i u okviru obimnih naučnih istraživanja, tragajući za
njegovim korijenima i učestvujući u najznačajnijim
projektima glavnih svjetskih institucija koje se bave
sortama grožđa.
Sva ta naučna istraživanja se permanentno primjenjuju
i u praksi, a prije svega u sertifikovanoj proizvodnji vr-
hunskog sadnog materijala:
13
- Imajući u vidu značaj autohtonih sorti vinove loze
za crnogorsko vinogradarstvo i vinarstvo, kao i za
našu kompaniju koja svoju proizvodnju bazira na pro-
izvodnji grožđa i vina od autohtonih sorti vinove loze,
Plantaže realizuju sve one aktivnosti koje su usmjerene
ka poboljšanju agrobioloških i privrednotehnoloških
karakteristika naših autohtonih sorti, - govori direkto-
rica razvoja Plantaža, Vesna Maraš. - U tom pravcu mi
smo prvo odradili njihovu genetičku identifikaciju, kao
važan pokazatelj njihove autohtonosti. Takođe, realizu-
jemo višegodišnji projekat klonske selekcije naših au-
tohtonih sorti i vrlo brzo bićemo u prilici da priznamo i
prve klonove naše autohtone sorte vranac. Zahvaljujući
ovom višegodišnjem radu u našoj kompaniji, u mo-
gućnosti smo da proizvedemo kvalitetan sadni mate-
rijal naših autohtonih sorti, u prvom redu serifikovani
sadni materijal sorte vranac, a kvalitetan kalem je te-
melj uspješnog i ekonomičnog vinogradarstva, - kaže
Vesna Maraš.
PODRUMI – RIZNICE VINA
Iz godine u godinu Plantaže povećavaju proizvodnju
podizanjem novih vinograda i voćnjaka, osvajaju nove
tehnologije i proširuju svoje proizvodne kapacitete,
prateći pri tom sve evropske i svjetske standarde uprav-
ljanja kvalitetom i zaštitom životne sredine:
14 reportaža
- Ukupni proizvodni, prerađivački i smještajni kapa-
citeti vinarije „13. Jul – Plantaže“ prevazilaze 330.000
hektolitara, a podrumi su smješteni na tri lokacije: u
Šipčaniku, Lješkom polju i Ćemovskom polju. Prijem i
prerada grožđa i proizvodnja vina i rakija uglavnom se
obavlja u Ćemovskom polju, dok se odležavanje i stare-
nje vina odvija u Šipčaniku i Lješkom polju, - objašnja-
va direktor prerade Plantaža, Franjo Đoković. - Tehnič-
ko-tehnološka opremljenost, kadrovska osposobljenost,
primjena ISO standarda i HACCP sistema, svrstavaju
ovu firmu među vodeće ne samo u regionu nego i šire,
- kaže Đoković.
Impresivni kapaciteti za odležavanje vina, smješteni
u podrumima u Lješkom polju i Šipčaniku, svjedoče
o izuzetnim mogućnostima i uslovima za kreiranje
velikog broja različitih tipova i stilova vina. Samo u
Šipčaniku više od dva miliona litara vina odležava is-
ključivo u drvenim sudovima od najboljeg francuskog
i američkog hrasta!
Plantaže proizvode 40 različitih vina i tri tipa crnogor-
ske lozove rakije od osam vinskih sorti grožđa. Dija-
pazon stilova vina obuhvata raspon od pjenušavih do
slatkih, od svježih i lakih, preko barikiranih, do odležalih
odnosno arhivskih vina.
Vranac, kao glavna crnogorska sorta i vino koje je
osvojilo više od 600 priznanja tokom posljednjih 50
godina, proizvodi se u čak osam različitih verzija: Vr-
hunski Crnogorski vranac, Vranac Pro Corde, Vranac
Barrique, Vranac Reserve, Vladika, Premijer, Kraljevski
Vranac i slatki Medun.
Poseban ponos Plantaža predstavlja Vranac Pro Corde,
vranac za srce - iz srca grožđa. Vino jedinstveno u svi-
jetu po sadržini proantocijanidola, koji izuzetno blago-
tvorno djeluju na ljudski organizam.
Pored toga, vranac se pojavljuje i u nekoliko kupažnih
crvenih vina među kojima je najveći broj u nastajanju,
odnosno u eksperimentalnoj fazi. Ta nova vina otkri-
vaju i neke potpuno nove dimenzije ove drevne crno-
gorske sorte.
- Vranac je sorta sa izuzetno bogatim enološkim poten-
cijalom, - kaže glavni tehnolog Plantaža, Biljana Kneže-
vić. - Zato smo mi u našim podrumima i uspjeli da krei-
ramo nekoliko profila i stilova vranca, počevši od vranca
sa svježim notama, koji na mirisu podsjeća na višnje i

trešnje, pa sve do jednog zrelog, jakog i moćnog vina u
čijem bukeu ćete osjetiti miris duvana, suvih šljiva, mi-
ris i ukus zrelog voća. Pod okriljem vranca uspjela su da
se izrode i druga sjajna crnogorska vina, prvenstveno
autohtoni krstač, a zatim i vina od poznatih svjetskih
sorti, kao što su šardone, sovinjon, merlo, kaberne ili, u
posljednje vrijeme, marselan i širaz.
VRIJEME POKLONJENO VINU
Čuvajući hiljadugodišnju crnogorsku tradiciju vinogra-
darstva i vinarstva, njegujući autohtone sorte vranac
i krstač kao svoju kulturnu baštinu, ulažući u nauku i
primjenjujući najsavremenija tehnološka iskustva u
svim domenima proizvodnje, brižljivo vodeći računa
o zaštiti porijekla, kvaliteta i očuvanja životne sredine,
stalno proširujući svoje proizvodne i preradne kapa-
citete, i neprestano ulažući u prirodne i ljudske resur-
se - Plantaže ostaju neprikosnoveni regionalni lider u
proizvodnji vina i po mnogim parametrima jedna od
najznačajnijih evropskih vinarskih kuća.
15
Glavni simbol Plantaža bio je i ostaće nepregledni vino-
grad na Ćemovskom polju, vinograd stvoren u epskoj
borbi čovjeka i kamena, vinove loze i žaropeka, a ople-
menjen ljubavlju i strašću koja ne posustaje ni poslije
pola vijeka. Ali, za vino i jeste potrebno – vrijeme, po-
tvrđuje i izvršna direktorica Plantaža, Verica Maraš:
- Od svega što postoji, kažu, vrijeme je najdragocjenije.
I za vino vrijeme je veoma važno. Vrijeme kada se pro-
izvodi grožđe i prerađuje u vino. Vrijeme kada se vino
čuva, njeguje. Vrijeme kada vino sazri. Već pola vijeka
mi sve svoje vrijeme poklanjamo grožđu i vinu. Zbog
toga smo zaslužili reputaciju regionalnog lidera u ovoj
oblasti i zato vjerujem da s punim pravom možemo da
kažemo da, ako je u vinu istina, mi smo kompanija ko-
joj se vjeruje!
16 u podrumu

Šipčanik
Jedinstvena
riznica
vina

Na istočnoj strani Podgorice, iz

nepreglednog Ćemovskog polja
izranja brdo po imenu Šipčanik.
Nekada je ovdje bilo utvrđenje
koje je crnogorski prestolona-
sljednik Danilo, 1912. preuzeo
od Turaka, a kasnije - vojni
aerodrom. Sa tvrđave, koja je
na samom uzvišenju, pruža se
pogled na Skadarsko jezero i
grad Podgoricu. Šipčanik je da-
nas simbol novog doba u istoriji
Plantaža. Priča o ovom neobič-
nom podrumu, međutim, kao
i svaka priča o vinu, mora da
počne u vinogradu...
B
rdo Šipčanik se lagano uzdiže iz posljednjih
redova vinove loze, koja se talasa u moru čo-
kota, čineći najveći vinograd u Jugoistočnoj
Evropi, a upravo u ovom dijelu Ćemovskog polja, oko
Šipčanika, rađa se i najbolji crnogorski vranac.
U petoj deceniji postojanja, otvoreno je ovo novo
poglavlje istorije podgoričkih Plantaža, ali i nova
dimenzija vina sa Ćemovskog polja. Stari vojni ae-
rodrom je pretvoren u impresivnu riznicu vina, po
principu francuskih šatoa, jer je podrum smješten
usred vinograda, u istoj zemlji, u istom kamenu, iz
kojih se loza rađa.
17
18 u podrumu

Šipčanik je otvoren krajem 2007, nakon prve faze re-

konstrukcije koja je trajala nešto više od godinu dana i
u koju su Plantaže uložile dva miliona eura. Podrum se
nalazi na prosječnoj dubini od preko 30 metara ispod
zemlje. U obliku je zavojitog tunela, dugog 356 metara,
prosječne širine 13,5 i visine 7 metara. Temperatura je
gotovo konstantna - između 17 i 19 stepeni. Vlažnost –
70 do 80%. U impresivnom prostoru, na 7.000 metara
kvadratnih, vino se, u drvenim sudovima, njeguje u
gotovo idealnim klimatskim i tehnološkim uslovima.
U drvenim buradima i bocama odležava i stari dva
miliona litara vina.

Vidjećete ovdje najpoznatije marke barik buradi - hrast

iz najboljih francuskih regiona, sa različitim stepenom
nagorijevanja duga... Sve to daje vinarima beskonačne
mogućnosti za onu finu, pomalo alhemičarsku igru,
sjedinjavanja hrastovine i vina.

U sklopu podruma je i vinoteka sa 28.000 boca vina,

starih od 3 do 10 godina... najstarije vino Plantaža –
Lesendro iz berbe 1979 – vino koje je posle 35 godina,
još uvijek bodro i pitko. Ono svjedoči i o tome da du-
govječnost vranca još nije do kraja dokučena.

Velika degustaciona sala, površine 200 m2, u potpu-

nosti je opremljena i za profesionalne degustacije i za
ocjenjivanja vina, ali je na raspolaganju svim turisti-
ma i namjernicima na putevima vina, koji ovdje ne
samo mogu da probaju sva vina Plantaža - horizon-
talne i vertikalne kolekcija sorti, berbi i stilova - nego
i da uživaju nezaboravnom slaganju domaće hrane i
domaćih vina.

Podrum Šipčanik je dao novi zamah i vinskom turiz-

mu, koji Plantaže intenzivno razvijaju tokom posljed-
nje decenije. Budući da je smješten na samo 30 km od
Jadranskog mora, u velikom broju ga posjećuju turisti
koji ljetuju na crnogorskoj obali. Ali, Šipčanik je, za
turiste otvoren i tokom čitave godine, tako da u ovaj
podrum svakodnevno stižu brojni gosti.

Vino se ovdje spaja i sa umjetnošću i sa različitim kul-

turnim i zabavnim događajima… U ovom podrumu
organizovali smo degustacije i za po 600 ljudi. U tom
smislu, sa ovim prostorom teško može da se mjeri bilo
koji podrum u svijetu.

Cijeli projekat vinskog turizma uključuje i uređenje
okolnog prostora, kao važan dio vinskog puta, koji
pored Šipčanika obuhvata posjetu vinogradima, sta-
rom podrumu i restoranima u okviru Plantaža. Uskoro
će ovdje biti sagrađeno jedno živopisno „vinsko selo“,
između vinograda i podruma, koje će biti kadro da
ponudi zanimljive sadržaje čitavoj porodici. Za starije
– autentičan doživljaj vina, gastronomije i pravi hedo-
nistički odmor, a za najmlađe zabavu, koja uključuje
čak i jahanje rasnih konja iz ergele Plantaža.
Kao i u vinogradu oko podruma, i ovdje, u samom
podrumu Šipčanik caruje vranac: običan, barikiran,
rezerva, slatki Medun... Ili kupažiran sa negro amarom,
alikant bušeom, širazom, petit verdoom... Paleta razli-
čitih tipova barika, odnosno hrastovine, daje gotovo
neiscrpne mogućnosti našim vinarima.
Njihov zadatak biće jednostavan: da stvaraju vranac,
onakav kakav je Bogom dan: „u boji purpurnog pred-
večerja i sa mekoćom baršuna“.
19
20 u vinogradu

Neočekivana
otkrića o vezama
crnogorskog
Vranca i Kratošije
sa američkim
Zinfandelom i
genetsko porijeklo
Vranca u svijetlu
najnovijih naučnih
istraživanja

IZVORNI
VRANAC
Piše: dr Vesna Maraš

I
nspirisana nobelovcem Ivom Andrićem koji se u
svom eseju “Vino” boemski zapitao “Ko vinu ništa
ne duguje”, ja u ovom tekstu s razlogom postav-
ljam slično pitanje: “Ko Vrancu ništa ne duguje”? Iskreno
se nadam da i vi spadate u one privilegovane koji su s
Vrancem zakoračili u čarobni svijet vina. Naravno, ako
ste rođeni na ovim prostorima, gdje je Vranac već stotina-
ma godina jedno od najznačajnijih vina, a u posljednjih
pedeset godina, od kada postoje crnogorske “Plantaže” i
najveći vinski brend.
Shodno našem mentalitetu, a u nedostataku validih
istorijskih fakata skloni smo da istorijske praznine često
popunjavamo legendama, bajkama, anegdotama koje op-
staju iz jednog jedino razloga - ne postoji dokaz da je bilo
drugačije te je tako sve moguće i nemoguće u isti mah.
Slično je bilo i sa Vrancem. Vjekovima se već podrazumi-
jeva da je vranac autohtona crnogorska sorta, kao i to da
je porijeklom iz Crmnice, ali, u suštini, vrlo malo doku-
menata ili pisanih podataka o tome postoji, pa je i ta priča
izgledala kao da istoriju učimo iz narodne poezije.
Upravo to je prije nekoliko godina počelo da se mijenja.
Zahvaljujući “Plantažama” koje su, iz poštovanja prema
svojoj glavnoj sorti i crnogorskom brendu, započele oz-
biljnu naučnu potragu za korijenima Vranca, uključivši se
u projekte glavnih svjetskih institucija koje se bave izuča-
vanjem porijekla sorti vinove loze.
Prvi rezultati tih istraživanja u kojima sam učestvovala,
donijeli su neka prilično neočekivana otkrića o Vrancu i
Kratošiji, kraljevskom paru naših vinogorja.
Najveće među njima je bilo da je crnogorska autohtona
sorta Kratošija zapravo američka sorta Zinfandel. Takođe
je utvrđeno da hrvatska sorta Plavac mali čije porijeklo
je godinama unazad utvrđivano na jednoj istoj liniji:
hrvatski Plavac mali - italijanski Primitivo – nije isto što
američki Zinfandel.
21
Drugo otkriće je, da su u jesen 2001. kolege iz Hrvatske
u Kastelima našli posljednje rijetke čokote sorte Crljenak
kaštelanski koja je potvrdila da ima isti genetski profil kao
Zinfandel. Nakon toga utvrđeno je da je Crljenak kaštelan-
ski (Zinfandel) jedan od roditelja plavca malog, dok je drugi
roditelj sorta Dobričić. Interesantno je da je do 2009.godine
u Hrvatskoj pronađeno samo 25 čokota ove sorte.
A, onda je uslijedilo i treće: da su crnogorka autohtona
sorte Kratošija, američki Zinfandel, italijanski Primitivo i
Crljenak kaštelanski genetski potpuno iste sorte. Da stvar
bude još zanimljivija utvrđeno je da su Kratošija i Vra-
nac bliski rođaci!
PORIJEKLO VRANCA
Maksim Plamenac još 1891. u „Glasu Crnogorca“ opi-
suje Vranac i Kratošiju kao i druge crnogorske sorte koje
se gaje u Crmnici. Prvi publikovani značajniji opis Vran-
ca i Kratošije dao je Petar Plamenac u Ampelografiji
Viale i Vermonela (1910).
Kasnije mnogi autori Stojanović, 1929; Bulić, 1949; Uli-
ćević, 1959. i 1966. navode da je crrnogorska autohtona
sorta Vranac prisutna samo u Crnoj Gori. Ulićević (1959)
u publikaciji „Prilog rejonizacije vinogradarstva u Crnoj
Gori“navodi sljedeće: „...karakteristična sorta crmničkog
vinogorja je Vranac koji zauzima oko 40% sortimenta. U
stvari ovo je jedino vinogorje u kojem on dominira i jedino
u kojem je zastupljen u većoj mjeri. To je u pravom smislu
crmnička sorta“. Nastev (1967) tvrdi da je Vranac crnogor-
ska autohtona sorta koja se uglavnom gaji u Crmnici, ali je
ima i u crnogorskom primorju. Ovaj makedonski ampelo-
graf navodi da je Vranac 1950. prenesen u Makedoniju na
eksperimentalnom polju Butel, a kasnije se proširio Make-
donijom i prostorima bivše Jugoslavije.
I drugi brojni autori Pejović 1988, Burić 1995, Cindrić
2000, Savic 2003, Božinovik 2006, Milosavljević 2008,
22 u vinogradu

VRANAC I KRATOŠIJA –
NAJBLIŽI ROĐACI
Nedavnom analizom DNK
utvrđeno je i da je Vranac u veo-
ma bliskom srodstvu sa Kratoši-
jom, pa čak i da postoji prvoste-
peni odnos između te dvije sorte.
Dakle, u najbližoj mogućoj rela-
ciji: roditelj-potomak, s tim da još
samo nije poznato koja je sorta
roditelj, a koja potomak.

Maraš, 2010 su pisali o Vrancu kao crnogorskoj autohtonoj sorti i

isticali njen kvalitet. Grupa eksperata milanskog nedjeljnika “Il
mondo” je vino Vranac 1991. god. svrstala među 100 najboljih
crvenih vina Evrope.

Kao rezultat saradnje Plantaža i italijanskog partnera (Instituto spe-

rimentale per la viticulture Susegana-Conegliano) 2004. godine
urađena je genetička identifikacija crnogorskih autohtonih sorti
vinove loze. Originalnost su potvrdile sorte: Vranac, Krstač i Žižak.
Analizom DNK je potvrđeno da crnogorska autohtona sorta Kratoši-
ja ima identičan genetski profil kao Zinfandel iz Kalifornije, Primiti-
vo iz Italije i Crljenak kaštelanski iz Hrvatske.

U istom tom radu, analizom DNK utvrđeno je i da je Vranac u

veoma bliskom genetičkom srodstvu sa Kratošijom (Zinfandel-
Primitivo), pa čak i da postoji prvostepeni odnos između te dvije
sorte. Dakle, u najbližoj mogućoj relaciji: roditelj-potomak, s tim da
još nije poznato koja je sorta roditelj, a koja potomak. Dio rezulta-
ta iz tog projekta objavljen je 2008., kao zajednički rad, u američkom
časopisu “Society for Enology and Viticulture”.

Na utvrđivanju porijekla Vranca se radi i kroz brojne međunarodne

projekte u kojima učestvuje naša kompanija.
Vino sorte Vranac je danas nacionalni brend i ujedno najprepoznat-
ljiviji i najbolji proizvod kompanije „13. jul Plantaže“ koja je i promo-
visala Crnu Goru kao značajnu vinsku destinaciju.
NAJBOLJE SADNICE
VRANCA DA LI JE KRATOŠIJA - ZINFANDEL?
U Plantažama se od 2004. godine
Da, radi se o istoj sorti. Još 2008.godine je utvrđeno da crnogorska
radi na projektu “Klonska selekcija
autohtona sorta Kratošija ima isti genetski profil kao Zinfandel i da
autohtonih sorti vinove loze”, u cilju
postoji vrlo bliska veza između Kratošije i Vranca.
poboljšanja agrobioloških i privred-
Za razliku od Vranca čije su morfološke odlike dosta stabilne i koji je
no-tehnoloških osobina crnogor-
poslednjih godina doživio ekspanziju i postao glavna sorte za crvena
skih autohtonih sorti. Izvršeno je
vina ne samo u Crnoj Gori nego i u susjedstvu (Hercegovina, Make-
izdvajanje pojedinih čokota koji su
donija, Dalmacija), Kratošija je heterogena sorta, sa više biotipova koji
se isticali svojim osobinama unutar
još uvijek nijesu u potpunosti ispitani. Poznato je da karakteristrike
populacije sorti, a izdvojeni čokoti
drevnih sorti vinove loze pokazuju heterogenost u pogledu ispolja-
su umnoženi i posađeni. Podignut
vanja svojih osobina, što postepeno dovodi do degradacije sorte i po-
je predbazni i bazni matični zasad
jave niza biotipova unutar populacije, sa uočljivim razlikama.
potencijalnih klonova, a 2012. godi-
U okviru populacije sorte Kratošija u Crnoj Gori je izdvojeno čak 17
ne Plantaže su započele i zvaničnu
biotipova koji ukazuju na veliku varijabilnost ove sorte i njeno dugo
proizvodnju sertifikovanog loznog
gajenje u Crnoj Gori. Naravno, to nas obavezuje i na dalja prouča-
sadnog materijala sorte Vranac.
vanja ove sorte imajući u vidu da se ona i danas se nalazi u svim
vinogradarskim područjima Crne Gore.
 23

CRNA GORA – KOLIJEVKA

AMERIČKOG ZINFANDELA?
Sada je sigurno da hrvatska sorta
Plavac mali nije Zinfandel, kao što
se decenijama tvrdilo. Stručnjaci iz
Hrvatske, u saradnji sa inostranim
partnerima su nakon opsežnih istra-
živanja utvrdili, na osnovu izdvojenih
150 uzoraka (čokota) iz četrdeset razli-
čitih hrvatskih vinograda, da su Pla-
vac mali i Zinfandel različite sorte,
ali u vrlo bliskom srodstvu tj. odnos
roditelj-potomak. Bliski srodnici sorte
Zinfandel su još Grk, Crljenak viški i
Vranac .
Analizom DNK je potvrđeno da
crnogorska autohtona sorta Kratošija
ima identičan genetski profil kao
Zinfandel iz Kalifornije i Primitivo
iz Italije i da je Crna Gora danas naj-
bolji kandidat za zemlju porijekla kali-
fornijskog Zinfandela.

O hetegogenosti Kratošije pisali su brojni autori (Bulić, 1949;

Jelaska, 1954; Stojanović, 1954; Ulićević, 1966; Pejović, 1988;
Avramov, 1980, 1988; Burić, 1995; Božinovik, 1998; Maraš,
2000, 2004).

U svakom slučaju prisustvo Kratošije u cijelom vinogradarskom

području Crne Gore, kako nekad tako i danas, velika varijabil-
nost njene populacije na vinogradarskim terenima Crne Gore u
okviru koje je izdvojeno 17 biotipova, kao i rezultati najnovijih
istraživanja ukazuju uz brojne literaturne izvore da je Crna Gora
danas najbolji kandidat za zemlju porijekla sorte Kratošije
–Zinfandel (Maraš i sar., 2014) .

O drevnosti naše čuvene sorte govore i brojni literaturni izvori.

Ima ih mnogo, pa da nabrojim samo nekoliko. Recimo, Stojanović
je 1929. u sortimentu za proizvodnju crvenog vina na prostoru ta-
dašnje Jugoslavije, sorte Vranac i Kratošiju nabrojao samo u Crnoj
Gori. Dalmatinski ampelograf Bulić je 1949. dao širi ampelografski
opis Kratošije (sa sinonimima: Gartošija, Grakošija i Kratkošija ), na
osnovu uzoraka iz devet opština crnogorskog primorja, navodeći
da je ima “ponešto” i u Dalmaciji, da se sadi u Hercegovini i Crnoj
Gori i “da je odatle došla po svoj prilici u Dalmaciju”.

Deset godina kasnije, Ulićević je 1959. u publikaciji „Prilog rejo-

nizacije vinogradarstva u Crnoj Gori“ pored Vranca ističe veliki
ističe značaj Kratošije. Iz činjenice da ona izrazito dominira u
svim starijim zasadima i da je činila u tom periodu i često 90%
sortimenta u ostalim vinogorjima kao I to da je u primorskim
i starijim zasadima zastupljenija od Vranca, akademik Ulićević
ističe da je ona glavna, a vjerovatno i najstarija crnogorska
sorta. On za Vranaci Kratošiju u tom periodu ističe da te sorte
izvan Crne Gore, osim možda u sortimentskim i oglednim zasa-
dima, nijesu nigdje zastupljene, te predstavljaju naš-crnogorski
autohtoni i originalni materijal za proizvodnju crnog vina viso-
kog kvaliteta”.
24 u vinogradu

100 EKSPERIMENTALNIH VINIFIKACIJA GODIŠNJE

U pogonu Plantaža za mikrovinifikaciju godišnje se uradi oko 100 mikrovinifikacija, sa ciljem da se
utvrde najveći dometi enološkog potencijala autohtonih i internacionalni sorti vinove loze iz Ćemovskog
polja. A, poseban akcenat se daje na eksperimentalne kupaže vranca sa internacionalnim sortama, među
kojima su se neke već izdvojile po izvanrednoj aromatskoj punoći i ukupnom kompleksu vina.
Uskoro bi trebalo očekivati i prve specijalne serije takvih vina, u kojima će uživati i oni najrafiniraniji
ljubitelji vina.
 25

Akademik Ulićević je već tada, na osnovu vizuelnih-am-
pelografskih obilježja primijetio I istakao da je “nastarija
i najraširenija kalifornijska sorta Zinfandel - identična sa
našom Kratošijom” i da ona “vjerovatno potiče iz ovih
krajeva, odakle su je naši iseljenici mogli prenijeti.“
Od tada, gotovo 50 godina kasnije i najsavremenijim
molekularnim analizama potvrđena je njegova teza da
je crnogorska autohtona sorta Kratošija istovjetnog ge-
netskog profila kao kalifornijski Zinfandel, odnosno da je
riječ o istoj sorti.
Sva ova istraživanja ukazuju i na vezu između Kratošije
i Vranca, a, kako sam rekla na početku, potvrđeno je da
Vranac ima jasnu genetičku vezu sa Kratošijom (Zin-
fandelom).
SELEKCIJA VRANCA
Poznato je da se u okviru starih a cijenjenih sorti vinove
loze nameće potreba selekcije radi izdvajanja pojedinih
čokota koji su nosioci pozitivnih mutacija nekih privred-
no značajnih svojstava. Ovo je posebno značajno za stare
autohtone sorte koje se gaje na našim prostorima od dav-
nina kao što su Vranac, Kratošija, Krstač i druge. Imajući
to u vidu kao i značaj autohtonih sorti za crnogorsko
vinogradarstvo i vinarstvo i kompaniju „13. jul Plantaže“,
koja svoju proizvodnju bazira na autohtonim sortama,
u okviru kompanije realizuje se projekat KLONSKE
SELEKCIJA AUTOHTONIH SORTI VINOVE LOZE (po-
boljšanje agrobioloških i privredno tehnoloških osobina
jedne sorte).
Na osnovu ovih rezultata na projektu u proljeće 2012.
godine podignut je proizvodni zasad sorte vranac sa
sertifikovanim sadnim materijalom. To je i prvi put da
se u Crnoj Gori proizvede, ali i podigne vinograd sa ser-
tifikovanim sadnim materijalom sorte Vranac. Rezultati
ovih istraživanja će doprinijeti podizanju novih zasada
vinove loze u Crnoj Gori sa kvalitetnijim kalemovima što
će omogućiti bolji, stabilniji i kvalitetniji prinos grožđa
i vina naših autohtonih sorti će ovu proizvodnju učiniti
kvalitetnijom i rentabilnijom.
VRANAC U KUPAŽAMA
U kompaniji se godišnje uradi oko 100 mikrovinifikacija,
kako sa grožđem introdukovanih (internacionalnih) tako
i sa grožđem autohtonih sorti. Mikrovinifikacije se rade
sa ciljem upoznavanja enološkog potencijala autohtonih
i introdukovnaih sorti i klonova, ispitivanja različitih na-
čina vinifikacije i upotrebe enoloških sredstava na kvalitet
vina kao i kreiranja novih proizvoda.
Ono što se, među internacionalnim sortama, izdvojilo
po dobrim rezultatima i u vinogradu i u podrumu - jesu
francuske sorte Marselan i Petit Verdot. Posebnim vini-
fikacionim tehnikama proizveli smo ta vina izuzetnog
kvaliteta, koja su se izvanredno uklopila u kupažama sa
našim Vrancem. No, treba istaći i druge interesantne ku-
paže Vranca…recimo, sa pojednim klonovima Cabernet-a
i Merlot-a, koje su namijenjene dužem odležavanju i ču-
vanju. To su vina izvanrednog tijela, punoće, aromatskog
kompleksa.

Kao rezultat dosadašnjih aktivnosti na klonskoj selekciji U narednom periodu radićemo sve više na kreiranju i
autohtonih sorti vinove loze, prvenstveno Vranca nakon proizvodnji malih, specijalnih serija vina kako bismo za-
sprovedenih vizuelnih pregleda u toku vegetacije izvrše- dovoljili i one narafiniranije ljubitelje i poklonike vina. To
no je izdvajanje pojedinih čokota unutar populacije sorti im dugujemo, jer su oni bili vjerni potrošači naših vina
koji su se isticali svojim osobinama, izvršena njihova u dugoj istoriji kompanije, koja je prošle godine proslavila
sanitarna kontrola, umnožavanje i sadnja. Izdvojeni čo- pola vijeka postojanja, pa smo tim povodom i poklonili im
koti-potencijalni klonovi koji su prošli sanitarnu kontrolu nova vina Luču i Vladiku.
(ELISA testa, PCR i indeksiranje) su umnoženi i posađeni.
Podignut je predbazni zasad (2008) i bazni (osnovni) ma-
tični zasad potencijalnih klonova (2010). Praćene su agro-
biološke i privredno tehnološke karakteristike potencijal-
nih klonova Vranca u poređenju sa populacijom sorte, u
cilju njihovog priznavanja. Prerada grožđa i proizvodnja
vina potencijanih klonova je izvršena u podrumu za mi-
krovinifikaciju kompanije „13. jul Plantaže“. Proizvedena
vina su analizirana i izvršena je njihova senzorna ocjena.
Vina potencijalnih klonova su kvalitetom nadmašile vina
populacije sorte. Kao rezultat svih tih aktivnosti očeku-
jemo priznavanja klonova sorte Vranac koji će svojim
osobinama nadmašiti populaciju sorte.

Paralelno sa radom na klonskoj selekciji autohtonih sorti,

podizanjem predosnovnog i osnovnog matičnog zasada
stvarali su se i uslovi za unaprijeđenje kvalitetne katego-
rije loznog sadnog materijala (kalem) koji se proizvodi u
našoj kompaniji. Tu se u prvom redu misli na proizvod-
nju sertifikovanog sadnog materijala autohtonih sorti,
prvenstveno Vranca. Kvalitetni lozni kalemovi su temelj
uspješnog i ekonomičnog vinogradarstva.
26 novosti

ondonu
Plantaže u L
naše kom-
št o bo lje prezentacije
U cilju e u svijetu,
kao i sa me Crne Gor
pan ije, sajmu Lon-
ga li sm o n a prestižnom
izla organizovan
W in e Fa ir. Sajam je
do n valo je 670
t za re dom, učestvo
33 . pu , a bilo je više
k 79 zemalja
izlagača iz ča
sjetilaca.
od 10.000 po an za ljude
iz
je specializov
Ovaj sajam je po sjet io ve -
isa, a štand
vinskog bizn inar a iz V el ik e
ributera i nov
liki broj dist an din av ije .
D, Rusije i Sk
Britanije, SA

Plantaže u Njujorku
Plantaže su u saradn
ji sa Agencijom za pro
ja i Konzulatom Crne mociju investici-
Gore u SAD-u organizo
ju vina naše kompan vale promoci-
ije u Njujorku. Promo
vana 24. marta u restor cija je organizo-
anu Wolfgang`s Steakh
ouse.
Promociji je prisustvo
vao veliki broj uglednih
nara, koji su bili izuzet vinskih novi-
no zadovoljni kvalite
Ova promocija je sva tom naših vina.
kako pomogla i daljem
Crne Gore kao znača prepoznavanju
jne vinske destinacije
u svijetu.
Promociji je prisustvo
vao i veliki broj distrib
ka koji su još na sam utera i uvozni-
oj promociji pokazali
vanje za uvoz i distrib veliko intereso-
uciju vina Plantaža.

rmet Japan
Wine and Gou kompanije u
an nastup naše
Veoma značaj aprila na sajm
u
panu bio je i od 02. do 04. jm u se
Ja Na Sa
met u Tokiju.
Wine and Gour ga ča iz 20 zemalja. 72
.000
više 90 0 izla m a je
ok up ilo posje tioci
Sajam, a među
ljudi obišlo je iona laca iz vin-
i broj profes
bio veoma velik sjetilaca na-
a. N ajveću pažnju po
skog bi zn is
vn o, na š vranac.
vao je, nara
šeg štanda izaz

Foodex Japan
Naša kompani
ja nastupila je
i pića Foodex na 39. po redu
u Japanu. Od Sajmu hrane
posjetilo više 04. do 07. mar
od 75.000 posje ta ovaj sajam
tilaca iz čitavo je
g svijeta.
U okviru man
ifestacije, japa
dvije odvojene nski somelijeri
prezentacije i su, u okviru
predstavili na degustacije, pu
ša vina: Vranac blici posebno
Crnogorski Va Pro Corde, Vr
l.. anac Reserve
i
govor vina 27

NAŠA
VINA SNAGA
PODNEBLJA
Od kada postoji vino, ono je pupčanom vrpcom vezano za svoje
podneblje, za mesto svog rođenja. To je ono što određujemo kao
njegovo – geografsko porijeklo. Ukoliko prestanemo da govorimo
o tome, prestali smo da govorimo o vinu. Onda je to priča o nekom
drugom proizvodu.

M
ogli bismo i da kažemo
da je energija podneblja
sadržana u grožđu, a da
je najveći izazov svakog pravog vi-
nara da tu energiju očuva i u vinu.
Jednom je jedan stari vinar rekao:
„Dobro vino bi trebalo da vam kaže
sve o svom zavičaju, mnogo toga o
svojim roditeljima - sortama od kojih
nastaje, a svakako i ponešto o godini
svog rođenja“.
To je dobra definicija dobrog vina, a
što se samog podneblja tiče, njegove
osnovne karakteristike bismo mo-
gli da sažmemo i u samo tri pojma:
izvornost, različitost, neponovljivost.
Kada sve to pokušamo da upotrije-
bimo u priči o našem podneblju i o
našem vinu, onda bi ta priča mogla
da zvuči ovako:
Mi smo prepoznatljivi po auten-
tičnim vinima od autohtonih sorti
grožđa. Sva naša vina se razlikuju
od drugih, jer nastaju na jednom
posebnom mjestu i samo u jednom
vinogradu. Naša priča je neponov-
ljiva, kao što su neponovljivi crno-
gorski krstač i crnogorski vranac,
kao što je neponovljivo naše pod-
neblje, kao što je neponovljiv naš
vinograd u Ćemovskom polju – po
mnogo čemu jedinstven u svijetu.
Podneblje - to je ono što se u čude-
snoj razmjeni između prirode i ljudi
odigrava na jednom parčetu zemlje,
ispod jednog parčeta neba. I ma ko-
liko učili, saznavali, naprijedovali u
otkrivanju tih tananih veza između
vinove loze i čovjeka, svaki put nas
ponešto ponovo zadivi i nešto stalno
ostaje tajna.
To je suština vina.
To je suština i naših vina. U njima
ćete prepoznati snagu i jedinstvenost
našeg podneblja.
28 govor vina

„…idejo, iskro besamrtna…“

(Petar II Petrović Njegoš, „Luča mikrokozma“)

Posveta
svjetlosti
Povodom 50 godina postojanja i u okviru proslave velikog
jubileja – 200 godišnjice rođenja Petra II Petrovića Njegoša,
s ponosom vam predstavljamo dva posebna vina – LUČU
i VLADIKU, koja posvećujemo besmrtnom vladaru, vladi-
ki, filozofu i genijalnom pjesniku „Gorskog vijenca“ i „Luče
mikrokozme“.

Vladika
Vladika – to je snažna riječ, obavijena oreolom mudro-
sti i posvećenosti. Sa Njegošem, to je postala i riječ koja
se izgovara sa naročitim poštovanjem i ljubavlju, a u
našoj narodnoj tradiciji se čak učvrstila i kao sinonim
za Njegoša. U Crnoj Gori, dovoljno je da kažete samo
Vladika i da svi znaju da mislite na Njegoša.
Luča
Drevna indoevropska reč „luča“ znači svijetlo ili svjetlost,
a riječ mikrokosmos dolazi iz grčkog jezika i u bukval-
nom prevodu znači „mali svijet“. Svojim genijalnim
pjevanjem u „Luči mikrokozmi“, Njegoš je govorio o
svjetlosti u čoveku, o duhovnoj „luči“ u čovjekovom mi-
krokosmosu, koja čovjeka vodi, uzdiže, osvjetljava i budi.

Tako je u Crnoj Gori i vranac – sinonim za vino. Kada
kažemo vranac, mislimo na vino. I obrnuto. Vranac je
vladar naših vinograda i grožđe kojem smo posvetili
svu našu ljubav i sva naša saznanja. To grožđe smo
sada sa velikom ljubavlju pretočili u vino koje nosi
ime prema kojem se odnosimo sa neizmjernim pošto-
vanjem.
Nadahnuti njegovim riječima i vođeni idejom da i sva-
ko vino, kao i čovjek, predstavlja jedan poseban, nepo-
novljivi „mali svijet“ – mikrokosmos, koji u sebi sažima
i iz sebe isijava zemlju, vinovu lozu i čovjeka, tragali
smo za vinima koja će dodatno osvjetliti specifičnosti
podneblja u kojem je Njegoš rođen. I verujemo da ćete
u njima prepoznati iskru i naše ideje vodilje.
 29

CRNOGORSKO VINO I
LOZA PETROVIĆA
Drevna istorija crnogorskog vinogradarstva i vinarstva neraski-
divo je bila vezana i sa životom i djelom crnogorskih vladara, a
posebno mjesto je imala u djelovanju dinastije Petrovića.

Njegoš je vino slavio i pjesmom, a posebnu zahvalnost crno-

gorski vinogradari i vinari duguju kralju Nikoli I Petroviću, koji je
direktno podsticao razvoj vinogradarstva tokom druge polovine
19. vijeka, o čemu posebno svjedoči ona njegova čuvena nared-
ba: „Da svaki vojnik iz mjesta gdje loza uspijeva zasadi po dvije
stotine čokota“! Ali, je crnogorsko vino štitio i posebnim uredba-
ma o trgovini vinom na teritoriji Crne Gore.

Na njegovoj trpezi počasno mjesto je uvijek imao crnogorski

Vranac, što dokazuje i ova raritetna fotografija na kojoj kralj
Danilo na Cetinju objeduje sa francuskim vojnim atašeom, uz
bocu Vranca na stolu!

Vladika 2011 Luča 2012

Duboke i višeslojne arome
šumskog voća, sa blagim no-
tama vanile, pretapaju se na
baršunasta, voćna nepca. Vino
je bogato i skladno, snažne
strukture, sočnih tanina i gip-
kih kisjelina. U veoma dugoj i
postojanoj završnici, raskošni
voćni okvir sačinjen od tonova
kupina, borovnica, brusnica i
šljiva, prožet je nijansama kafe,
duvana i zemlje. Snažnog ka-
raktera, duboko, postojano
i skladno – ovo vino ima i
veoma veliki potencijal za dalji
razvoj i odležavanje - duže od
20 godina.
Breskve, citrusi, ananas, med
i mineralnost – čine skla-
dan i elegantan aromatski
okvir ovog veoma bogatog,
sočnog i energičnog bijelog
vina. Na nepcima je puno i
glatko, ispunjeno voćem i
vibrantnim kisjelinama. U za-
vršnici iskazuje britku suvoću
i pikantan voćno-začinski
karakter, ostavljajući veoma
dug, osvježavajući utisak.
Kompleksno, energično i
elegantno – ovo je vino koje
će svoju svježinu čuvati go-
dinama, stalno dobijajući na
dubini mirisa i ukusa.

(Vranac 80%, Merlot 10%, (Pinot Blanc 50%, Chardonnay

Cabernet Sauvignon 10%) 25%, Sauvignon Blanc 25%)
30 vinski put
a - č it avo p o d n e b lj e
Jedna vinarij
K I P U T - P L A NTA Ž E
V I N S
V
inski putevi, najčešće, obuhvataju staze i predjele,
kulturu i običaje, vino i gastronomiju u određe-
nom vinskom regionu. Rijetkost je, međutim,
da čitavo jedno podneblje doživite u okviru samo jedne
vinarske kuće, a upravo to vam omogućava specijalni
program vinskog turizma „VINSKI PUT“, koji organizuje
vinarija „13 jul – Plantaže“.
Pored velikog broja specijalnih programa za grupne
posjete, koje Plantaže već nekoliko godina unazad or-
ganizuju u saradnji sa turističkim agencijama (detaljne
informacije na: www.plantaze.com), ove godine smo
pripremili i poseban program individualnih posjeta,
otvarajući vrata našeg velelepnog podruma Šipčanik
za sve posjetioce! I to je samo početak jednog novog
zamaha koji Plantaže žele da daju vinskom turizmu u
Crnoj Gori, najavljujući istovremeno i jedan potpuno
novi, inovativan i sveobuhvatan projekat Vinskog puta
za 2015. godinu.
Posjetite naš podrum Šipčanik i doživite impresivan am-
bijent jedinstvenog vinskog podruma u Evropi, uživajući
u nezaboravnim mirisima i ukusima - u „bukeu“ našeg
podneblja. Izaberite program degustacije vina i otkrijte
autentičan svijet naših naših autohtonih sorti vinove loze,
kao i našu posvećenost, našu tradiciju i našu filozofiju
vina... i zaplovite kroz more naših vinograda u nepregled-
nom Ćemovskom polju, u kojem caruje vranac – nacio-
nalni ponos Crne Gore.
Podrum je za posjetioce otvoren svakog radnog dana
od 09.00-15.00 časova. Rezervacija programa degusta-
cije – dan ranije na broj telefona 067 099 099.
U cijenu programa uključena je vožnja kroz vinograde
turističkim vozom.
Sva vina Plantaža posjetioci mogu kupiti po specijalnim
cijenama, u vinoteci u samom podrumu.
 31

Programi
Vaučeri za posjetu i degustaciju se
kupuju na ulazu u podrum

1 „BOUQUET“
Obilazak podruma sa vodičem
Degustacija dva klasična i jednog specijalnog vina
(Vrhunski Krstač, Vrhunski Vranac, Vranac Pro Corde)
Uz vino: njguški sir

Cijena po osobi: 10.00€

2 „PLANTAŽE NA TRPEZI“
Kreirajući meni, zasnovan na različitim kombinacijama
mirisa i ukusa, naši vinari i šefovi kuhinja pozivaju vas
da otkrijete zašto za slaganje vina i hrane Francuzi kori-
ste reč „mariage“ – „vjenčanje“. Doživite najljepše „vjen-
čanje ukusa“, uz autentična vina i autentičnu hranu!

Meni
• Crnogorski Val & kanapei od mladog sira špikovanog
sa kiselom jabukom
• Luča & kanapei od riblje paštete i dimljenog lososa
• Vranac Pro Corde & kanapei od juneće rolade
• Vladika & kanapei od pršute i maslina
• Vranac Reserve & kanapei sa kombinacijom sireva

Cijena po osobi: 30.00€

32 vinski put

NAŠI RESTORANI
Kuhinja podneblja
Kompanija „13. Jul – Plantaže“ posjeduje dva restorana, „Jezero“ i „Marezu“, u blizini
Podgorice, koji su zasnovani na autentičnoj crnogorskoj kuhinji, odnosno kuhinji
podneblja, koja u sebi sažima i more i planine i prelijepo Skadarsko jezero u blizini
Podgorice.
Izuzetan meni naših restorana prati i veoma bo-
gata vinska karta, koja sadrži sva vina koja proi-
zvode Plantaže – od bijelih, svježih ili barikiranih,
preko osvježavajućih voćnih rozea, do moćnih
crvenih vina, pa sve do šampanjskih, pjenušavih
i specijalnih slatkih vina. Za kraj – tu je i autentič-
MAREZA
na crnogorska loza. Posebnu ponudu predstavlja Na petom kilometru od Podgorice, u netaknutoj pri-
izbor vina na čašu i selekcija probranih berbi, koje rodi, nalazi se restoran velikog ugleda, duge tradicije i
se mogu pronaći samo u našim restoranima. visokog kvaliteta – „Mareza“. Hladovina starih topola i
potoci koji ga okružuju čine autentičan ambijent jednog
od najpopularnijih podgoričkih porodičnih izletišta,
u kojem se posebna pažnja ukazuje upravo djeci, koja
mogu da uživaju u posebno opremljenoj igraonici, ali i u
meniju koji je pripremljen samo za njih.
Mareza je poznata po bogatoj nacionalnoj i interna-
cionalnoj kuhinji, a na meniju se izdvajaju originalne
čorbe, pečenja ispod sača, specijaliteti sa roštilja na ću-
mur, morska i jezerska riba i razne ukusne poslastice.
Poseban gastronomski doživljaj u Marezi predstavljaju
specijaliteti od svježe pastrmke, koja se za goste vadi
Restoran direktno iz ribnjaka pored samog restorana.
“Jezero” Restoran Mareza je poznat i po organizaciji raznih
svečanosti, svadbi, rođendana i drugih proslava, koje, uz
Vranjina b.b. Podgorica ukusnu hranu i vrhunsku uslugu u jedinstvenom am-
Tel. 020 879 106 bijentu, ostaju u pamćenju. Vikendom, Mareza redovno
067 619 603 organizuje i bogat muzički program.
restoranjezero@t-com.me Godine trajanja, autentičnost, vrhunska kuhinja i
posebno poštovanje prema gostima izdvajaju „Marezu“,
kao restoran koji ima posebnu dušu.

JEZERO
,,Jezero“ je prestižni restoran kompanije ,,13. Jul Plan-
taže“. Nalazi se na samoj obali Skadarskog jezera, na magi-
stralnom putu Podgorica – Bar, u srcu Nacionalnog parka.
Uz brojne zanimljive internacionalne specijalitete,
meni restorana „Jezera“ nudi i autentičan doživljaj crno-
gorske kuhinje. Blizina mora, omogućava da na meniju re-
storana uvijek budu svježi morski plodovi i najplemenitije
vrste jadranskih riba, koji se spremaju po želji gosta, ali ono
po čemu se „Jezero“ posebno izdvaja svakako su jedinstve-
Restoran
ni jezerski specijaliteti od krapa i ukljeve.
Restoran organizuje i sve vrste porodičnih i poslovnih
“Mareza”
okupljanja, kao i krstarenja jezerom u turističkoj sezoni, uz
Mareški put bb,
ručak ili večeru na brodu. Za organizovane grupe, „Jezero“
Podgorica
nudi posebne popuste.
Tel. 020 511 031
Inače, sva vina i sve rakije Plantaža, gosti mogu da kupe
plantaze.mareza@t-com.me
odmah pored restorana, u jednoj specifičnoj vinoteci, ukopa-
noj u stijeni pored Skadarskog jezera.
škola vina
O SLAGANJU
VINA I HRANE
Niko na ovom svijetu ne može da vam kaže šta da jedete i šta
da pijete, osim, ne daj bože, ljekara, a još manje neko može
da odredi šta se vama sviđa, a šta ne. De gustibus non est
disputandum – o ukusima ne vrijedi raspravljati. I tačka.
O
vim riječima bi mogla da poč-
ne svaka rasprava o slaganju
vina i hrane, ali na isti način
ona bi mogla i da se završi, jer ako
nema ništa novo da se kaže od onoga
što su stari Rimljani rekli prije par hi-
ljada godina, onda je svaka dalja priča
uzaludna.
Sa druge strane, ako o ukusima stvarno
ne vrijedi raspravljati, to ne znači i da
ne vrijedi probati nešto novo i druga-
čije od ustaljenih i svakodnevnih kom-
binacija. Naravno, pod uslovom da vas
vino i gastronomija zaista zanimaju.
Šta je u stvari, slaganje vina i hrane? Za
većinu ljubitelja vina, to je, prije svega,
pojačavanje određenog gastronom-
skog doživljaja, za mnoge – simpatič-
na gastronomska igra, koja ima i jednu
prefinjenu socijalnu dimenziju, jer
dodatno oplemenjuje druženje sa vi-
nom i uz vino. A, ima i onih, naravno,
kojima to djeluje pomalo besmisleno,
pa čitavu stvar posmatraju kao nešto
nepotrebno, luksuzno ili snobovski.
Ponovo: De gustibus non est dispu-
tandum
Drugo pitanje je: da li može da se go-
vori o nekakvom istorijatu slaganja
vina i hrane, ili modernim rječnikom
rečeno – „enogastronomije“? U tom
smislu, na prvom mjestu je ona ga-
stronomska filozofema zasnovana na
principu: „Što raste zajedno, ide zajed-
no“, odnosno na postulatu „Lokalna
hrana – lokalno vino“ ili „Domaća hra-
na – domaće vino“. To se i danas sma-
tra najboljim, ako ne i jedinim potvrđe-
nim pravilom spajanja vina i hrane.
Činjenica je međutim, da su se u mno-
gim kulturama, a prije svega u vinskim
regionima, vinarstvo i kulinarstvo
zajedno razvijali i za to je najpoznatiji
primjer Burgundija, ne samo zbog
toga što je riječ o jednom od najstari-
jih i najznačajnijih vinskih regiona u
svijetu, nego i zbog toga što je upravo
tamo razvijen onaj poznati koncept
„teroara“ (sinteza podneblja, zemljišta,
vinove loze i čovjekove tradicije, kultu-
re i običaja). Pa, kako za vino, tako je i
za hranu primijenjen gotovo identičan
koncept, koji se u Burgundiji zove „ku-
hinja teroara“.
Za to postoje mnogi primjeri, a vjerovat-
no je najpoznatiji onaj koji se odnosi na
poznato burgundsko jelo „Coq au vin“ –
pijevca u vinu, uz lokalni pino noar.
Istorija ukusa
Istorijski gledano, u Evropi, nekakvi
početni oblici enogastronomije, mož-
da bi se mogli pronaći u okvirima
mediteranske kuhinje, u kojoj su odu-
vijek veliku ulogu igrali mediteranski
začini, a vino je bilo dio svakodnevne
ishrane... pa čak i tamo gdje je vino
uvijek bilo mnogo više od samog
pića, na monaškim trpezama, odno-
sno u manastirskim kuhinjama, koje
su, iako standardizovane tipicima, u
velikoj mjeri zavisile i od samog pod-
neblja.
S druge strane, u onom svjetovnom,
svakodnevnom životu, širom Evrope,
skoro sve do 19. vijeka, najveći spe-
cijalitet je bila jagnjetina, uz koju su
33
ponegdje pili i legendarno srednjo-
vjekovno bijelo vino – malvaziju (tim
imenom je inače nekada nazivana
većina bijelih vina sa mediteranske
obale, pa nije nužno riječ o samoj sor-
ti), ali uz jagnjetinu se ipak najčešće
pilo jako crveno vino, često, doduše
– razblaženo vodom, u zavisnosti od
jačine, ali i imovnog stanja domaćina.
Da su jagnjetina i crveno vino odlična
kombinacija, znali su, uostalom i naši
preci, o čemu lijepo svjedoči i naša na-
rodna poezija, u kojoj se često pominje
kako su pili „rujna vina“ i jeli „mesa
ovnujskoga“.
Da pomenemo i to da su u srednjo-
vjekovnoj Vizantiji, recimo, vina bila
podijeljena u nekoliko kategorija, pa su
tako dijeljena na: bijela, zlatna i crvena;
kisjela i slatka, laka i jaka. Na osnovu
toga, možda bismo mogli da zaklju-
čimo da su i hranu uz vino, makar po
intuiciji, birali na sličan način.
Ako bismo, sa druge strane, tražili prve
primjere ozbiljnijeg razmišljanja o me-
đusobnom odnosu ukusa vina i hrane,
onda bismo to mogli da pronađemo u
istorijskim anegdotama vezane za naj-
veće trgovce vinom, između Srednjeg i
20. vijeka – Engleze. Engleski trgovci su
ne samo trgovali, nego i pokretali čitave
vinske regiona, pa i osmišljavali neka
nova vina, utičući tako u dobroj mjeri i
na formiranje ukusa u tadašnjoj Evropi.
Dovoljno je samo da pomenemo Bordo,
koji se kao region razvio pod njihovim
uticajem ili vina kao što su Porto i Šeri,
kao potpuno nove tipove pojačanih
vina, koje su oni osmislili iz praktičnih
razloga, a prije svega zbog transporta,
odnosno dugotrajnih plovidbi.
34 škola vina

Upravo za te engleske trgovce je ve-

zana priča da su oni svojim šegrtima,
učeći ih kako da kupuju i prodaju vina,
govorili - „Kupi sa hljebom ili jabukom,
a prodaj sa sirom“

U toj anegdoti upravo se krije i prva

smislena rečenica o tome da ukusi
hrane i vina reaguju međusobno,
određujući naš konačan utisak o vinu
ili hrani.

Birajući vina u nekom podrumu, oni bi

između svakog vina uzimali po zalogaj
hljeba, da bi razdvojili ukuse i što bolje
procijenili kvalitet vina. Zatim bi, su-
zivši izbor, probali vino uz zelene ja-
buke, što je, kako je kasnije i dokazano
– pooštravalo ukus vina i smanjivalo
doživljaj njegove punoće i težine, a na
taj način umanjivalo i njihovo prvobit-
no ushićenje, pred početak cjenkanja
sa proizvođačem. Nasuprot tome, kada
bi to isto vino prodavali, nastojali bi
da, ako je ikako moguće, kupcima, uz
vino ponude i zalogaj zrelog sira, koji,
kao što je danas poznato, uglavnom
omekšava tanine i vino čini punijim i
bogatijim.

Iz tog vremena, takođe, potiču i neke

predrasude o slaganju vina i hrane,
od kojih je poneka preostala i do da-
našnjih dana, kao ona da riba i crveno
vino ne idu zajedno.

Novo doba
Starinsko pravilo „Bijelo uz ribu – crve-
no uz meso“ – dosta je promijenjeno
vremenom i zbog načina vinifikacije
i modernih stilova vina, ali i zato što
je razvoj gastronomija i vinarstva, živi
proces, koji se mijenja sa promjena-
ma načina života. Ono što je nekada
smatrano klasičnim kombinacijama,
mijenjalo se vremenom i sa gastro-
nomskim trendovima.
Moderna „umjetnost“, da je tako na-
zovemo, slaganja vina i hrane je rela-
tivno novi fenomen, o kojem se može
govoriti u posljednjih dvadesetak godi-
na. A, desetine knjiga, stotine tekstova i
internet sajtova na tu temu pojavilo se
tek u posljednjih desetak godina.
To je u vezi, naravno, i sa generalnim
porastom interesovanja za vina u svi-
jetu, koja je povezana sa otkrivanjem
ljekovitih supstanci u vinu, a prije
svega resveratrola, zatim sa jačanjem
vinarstva u Novom svijetu, a prije sve-

ga u Americi – najjačem svjetskom
tržištu vina, zatim sa pojavom tzv. vi-
soke kuhinje, koja je posebnu pažnju
obratila baš na vino, onda sa širenjem
profesije somelijera, kao i pojavom
velikog broja specijalizovanih medija,
koji se bave vinom i hranom.
Tako je stvoreno ono što se danas na-
ziva „enogastronomijom“, kao nekakva
polunaučna oblast koja se prevashod-
no bavi upravo međusobnim odnosi-
ma vina i hrane.
Većina ljudi koji se profesionalno bavi
ovom oblašću smatra da ljudi i dalje
vino i hranu slažu prema instinktu,
ili još jednostavnije: birajući vino ili
hranu koje inače voli, pa onda, even-
tualno razmišljajući, šta bi moglo da
pojača doživljaj ili upotpuni ukus hra-
ne ili vina.
Tu se ponovo vraćamo na nepriko-
snovenu subjektivnost ukusa – o
kojem nema smisla raspravljati. Taj
subjektivan ukus, sa jedne strane, sa-
svim prirodno, ograničava uvođenje
bilo kakvih pravila, mada to, suštinski,
zavisi i od sugestivnosti nekoga ko
nam nešto preporučuje i povjerenja u
njegov sud.
Sa druge strane, subjektivnost ukusa
otvara i beskonačne mogućnosti za
teorije, preporuke i sugestije u razno-
35
raznim vodičima za slaganje vina i
hrane, jer, očigledno, uvijek postoji
neko kome će se dopasti to što neko
preporučuje na osnovu sosptvenog
iskustva, odnosno ukusa.
Istovremeno, vino i hrana međusobno,
vrlo rijetko stvaraju neku apsolutnu i
generalno neprihvatljivu kombinaciju
ukusa, što bismo rekli – „nešto što se
ne može progutati“, što je jedan po-
znati somelijer (Ivan Goldštajn), opisao
sljedećim riječima: „Slaganje vina i
hrane, to vam je kao kad jedete picu –
čak i kad nije nešto naročito, opet nije
tako loše“.
U suštini, većina degustatora se slaže
da je čitava priča u pronalaženju rav-
noteže ukusa ili prosto rečeno – da
vino i hrana ne naruše ukus jedno
drugome. Sami vinari, slaganju vina
i hrane, u zavisnosti od toga koliko ih
gastronomija generalno interesuje,
najčešće pridaju značaj kao neče-
mu što bi moglo da pojača i produbi
doživljaj njihovog vina, istakne neke
vrline ili prikrije neke mane, pa, ako
je moguće, možda otkrije i neke nove
dimenzije mirise i ukusa vina, koje
nisu odmah uočljive.
Drugim riječima, ako proizvodite neko
lagano crveno vino, nećete uz
36 škola vina

njega servirati neki jak, začinjen, ljuti

gulaš, niti ćete recimo uz zreli odležali
Vranac poslužiti pitu sa sirom, iako
je ukus subjektivan, pa će se možda i
naći neko kome će sa takva kombina-
cija dopasti.

Doduše, u slaganju vina i hrane, po-

stoji i onaj važan faktor, koji nema
nikakve veze sa samim ukusima, a
koji se odnosi na ambijent u kojem se
nešto proba, na društvo sa kojim se to
proba, a prije svega se odnosi na vaše
sopstveno raspoloženje.

Danas, većina ljudi koji se bave enoga-

stronomijom, najveću pažnju obraća
na tzv. fizičke karakteristike hrane i
vina, a prije svega na težinu i teksturu,
koje, kada je riječ o vinu, u najvećoj
mjeri određuju: alkohol, tanini i ek-
strakt, koji određuje gustinu vina.
To naravno ne znači da se mogu za-
nemariti elementi, kao što su sadržaj
šećera i kisjelina – i u vinu i u hrani.
Naprotiv, oni čak u većini slučajeva i
određuju konačan utisak o nekoj kom-
binaciji vina i hrane.

Od njih upravo u najvećoj mjeri i zavisi

stvaranje onog tzv. „trećeg ukusa“ –
ukusa koji samo vino i hrana mogu da
stvore, a koji najčešće uopšte ne mora
da zavisi od toga sa koliko je umijeća
neko jelo pripremljeno, odnosno da li
je vino najvišeg ili srednjeg kvaliteta.
Taj „treći ukus“ je ono što su Francuzi
davno odredili riječju „marijaž“ – brak
ili vjenčanje. Spoj različitih ukusa, koji
donosi nešto potpuno novo.

U ovom našem časopisu potrudićemo

se da vam u svakom broju predstavimo
po neku od teorija i usvojenih principa
u vezi sa slaganjem vina i hrane, po-
kušavajući da otkrijemo koliko utiče
„težina“ vina i hrane prilikom njihovog
slaganja i kako pronaći ravnotežu,
zatim – šta znači slaganje po slično-
sti i kontrastu ukusa, koliko je važna
sličnost teksture hrane i vina, kao i na
koji način se slažu ili sudaraju osnovni
ukusi hrane (slano, slatko, kisjelo, gor-
ko) sa osnovnim elementima ukusa
vina koji zavise od sadržaja šećera,
kisjelina, tanina i alkohola itd.
Uz to, u svakom broju ovog časopisa
ponudićemo i neki originalan recept
naših i stranih šefova kuhinje, kao i
konkretne preporuke za slaganje sa
našim vinima.
vino i hrana 37

POHOVANI GAMBOR
SA PISTAĆEM U SOSU
OD KIKIRIKIJA & LUČA
RECEPT
2 gambora (po 100 g)
30 g pistaća
1 jaje
20 g prezle
20 g kikirikija
20 g limete
50 g neutralne pavlake
10 g parmezana
5 g peršuna
5 g svježeg bosiljka
10 g bijelog luka
5 g bijele čokolade
5 g sira gorgonzole
10 g likera Pina Colada
pola pomorandže
1 dl bijelog vina
 

G
ambore očistiti od glave i ostaviti rep. Prerezati
čitavom dužinom tako da ispadnu kao lepeze.
Posoliti, posuti svježim bosiljkom, sokom od
limete i Pina Coladom. Ostaviti da odleži oko 1 h.
Zatim pohovati u brašnu, jajima i pistaćima. Pržiti u
dubokom ulju 2 minuta.

Uz vino - Luča 2012

Savršeni par ovom jelu hrskavo-kremaste teksture, sa
originalnim mirisima i ukusima gambora, pistaća i ki-
kirikija jeste naše novo bijelo vino Luča, koje smo pred-
stavili u ovom broju. Luča 2012 – vino bogatog, sočnog
i energičnog ukusa, u potpunosti se poklapa sa tekstu-
rom i strukturom ovog jela, dok u završnici dugo ostaje
veoma elegantna voćna svežina.

(Recept iz našeg restorana “Jezero” - šef kuhinje Dejan Mugoša)

38 vino i hrana
CHILI CON CARNE &
VRANAC BARRIQUE
“Chili con carne” (čili kon karne) na španskom
znači “čili sa mesom”, odnosno – “ljute paprika sa
mesom”, jer riječ “čili” potiče iz jezika Nahuatl” (di-
jalekt astečkog jezika), na kojem znači “paprika”,
a odnosi se na posebnu vrstu ljutih paprika (Cap-
sicum frutescens), koje se u Meksiku uzgajaju već
9.000 godina.
P
rvi pisani zapis recepta za “čili kon karne”, inače
najpopularnijeg jela sa čilijem, potiče iz 1519.
godine, a zabilježio ga je Bernal Dias del Kasti-
ljo, jedan od kapetana konkvistadora Hernana Kortesa.
Glavni sastojci tog recepta su bili: čili, paradajz, so i ju-
neće meso. To je osnova “čilija sa mesom” do današnjih
dana, iako postoje stotine varijacija na tu temu (Chili
verde – sa nekoliko vrsta zelenih paprika; “bijeli čili” sa
ćurećim ili pilećim mesom itd.).
Postoji, takođe i suprotna verzija ovog jela “chili non
carne”, dakle – “čili bez mesa”, ali je to novotarija, koja
se pojavila sa vegetarijnskom modom.
 
RECEPT
2 supene kašike čilija u prahu
1 kafena kašičica svježe mljevenog čilija
1 supena kašika kima u zrnu
2 kafene kašičice origana u zrnu
1 kafena kašičica timijana
1/2 kafene kašičice korijandera u zrnu
3-4 supene kašike vode
4 šnita slanine
1.5 kg juneće plećke isječene na kockice po 1.5 cm
1 srednji crni luk, isjeckan
3 čena bijelog luka, isitnjenog
2 paprike šilje, očišćene
300 g oljuštenog paradajza iz konzerve
2 1/2 šolje vode
1 supena kašika soka od lajma ili limuna
1 kafena kašičica šećera
350 g crvenog pasulja (iz konzerve)
1 kafena kašičica kukuruznog štirka (gustina) rastvore-
nog u nekoliko kafenih kašičica vode
So
Polutvrdi sir i isjeckani crveni luk za garniranje
 
1 U manjoj činiji pomiješajte čili, kim, origano,
timijan i korijander. Pomiješajte sa vodom da se dobije
tekstura paste. Ostavite sa strane.
 
2 Pržite slaninu u velikom tiganju, na srednjoj
vatri, dok ne postane hrskava. Kašikom sa prorezima
izvadite slaninu iz tiganja i stavite na papirni ubrus.
Masnoću izvadite i stavite sa strane. Kada se slanina
ohladi isitnite je na kockice i stavite sa strane.
 
3 Pojačajte vatru na srednje jaku, dodajte 1 kafe-
nu kašičicu masti od pržene slanine. Ubacite kockice
junetine, po grupama, tako da svaku kockicu možete
da propržite sa svih strana i posolite dok pržite. Izvadite
junetinu iz tiganja i ostavite sa strane. 
 
4 Dodajte još jednu kašičicu masti u tiganj. Uba-
cite isijeckani luk i sotirajte dok ne omekša, oko 5 mi-
nuta. Dodajte bijeli luk i isječenu papriku, kuvajte dok
ne omekša, jedan minut više. Dodajte čili pastu i kuvaj-
te još 2-3 minuta.
5 U veliku šerpu ubacite smjesu od čilija i luka,
junetinu, slaninu, paradajz (presijecite ga prstima),
vodu, sok od lajma i šećer. Podesite na srednje jaku va-
tru dok ne počne da vri. Onda smanjite vatru. Poklopite
i kuvajte oko 1.5 sat. Zatim, otvorite i kuvajte još pola
sata, držeći na takvoj temperaturi da se jelo krčka.
6 Pomiješajte kukuruzni gustin sa malo vode da
se rastvori i dodajte u čili, da ga zgusne. Lagano uba-
cujte crveni pasulj. Posolite i začinite po ukusu. Ako su
vam lajm i paradajz prekisjeli, dodajte još šećera.
Na kraju, pospite rendanim sirom i kolutovima crvenog
luka. Servirajte sa kukuruznim hljebom i sa pirinčem ili
krompirom.
 
UZ VINO
 
Ako “čili” posmatramo kao neku vr-
stu gulaša, onda bismo se usudili da
kažemo da ne postoji bolji gulaš za
jaka crvena vina od ovog “čilija sa
mesom”. Snažan, sočan, pikantan –
konkretan ukus ovog jela traži upravo
takva vina. I u tom smislu, mi vam
preporučujemo da uz “čili” svakako
probate naš  barikirani Vranac. 
 
Vranac Barrique 2008
 
Vino ima duboke, višeslojne arome,
sačinjene od tonova šumskog voća,
višanja, sa pikantnim notama bibera
i suve začinske paprika u pozadini.
Ukus je mekan, baršunaste teksture
voćno-začinskog karaktera. Završni-
ca ukusa je vrlo ekstraktivna, izrazito
voćna, sa notama suvih šljiva i džema
od smokava.  
Vino Ljubljana Vino Ljubljana Vino Ljubljana International VinAgora VinAgora
2014 2014 2014 Wine & Spirit 2014 2014
Competition
2014