Professional Documents
Culture Documents
Εισαγωγή
Η δημιουργικότητα και ο αυτοσχεδιασμός αποτελούν (ή θα έπρεπε να αποτελούν)
δύο από τους πιο σημαντικούς στόχους κάθε εκπαιδευτικού Μουσικής για όλες τις
βαθμίδες εκπαίδευσης.
Το πόσο σημαντικοί είναι αυτοί οι στόχοι - άξονες, διαφαίνεται ξεκάθαρα στο
πρόγραμμα σπουδών για το μάθημα της Μουσικής στην Ελλάδα (ΦΕΚ 1366 τ. Β΄ 18-
10-2001, ΔΕΠΠΣ). Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι: «Σκοπός της μουσικής αγωγής
είναι πρωταρχικά η ανάπτυξη και καλλιέργεια της ικανότητας για αισθητική
απόλαυση κατά την ακρόαση, εκτέλεση και δημιουργία μουσικής ως μιας από τις
εκδηλώσεις καλλιτεχνικής έκφρασης και δημιουργικότητας του ανθρώπου. Μέσω
αυτού του σκοπού και παράλληλα προς αυτόν, η μουσική αγωγή αποβλέπει στη
γενικότερη καλλιέργεια της δημιουργικότητας και της προσωπικότητας των μαθητών,
Μέσα από την ενεργητική ακρόαση, τις δραστηριότητες μουσικής δημιουργίας και
εκτέλεσης».
Το ελληνικό Αναλυτικό Πρόγραμμα (Δογάνη, 2012 σ. 105) ακολουθεί πέντε
βασικούς άξονες: Σύνθεση, Σπουδές πάνω στη Μουσική, Κριτική Ακρόαση,
Μουσικές Δεξιότητες και Μουσική Εκτέλεση.
Αναλυτικότερα στο βιβλίο εκπαιδευτικού της Α΄ και Β΄ Δημοτικού (σ.18)
αναφέρεται ρητά ότι: «Η δημιουργικότητα θεωρείται σήμερα ως ένα χαρακτηριστικό
που υπάρχει σε κάθε άνθρωπο, το οποίο αναπτύσσεται με την κατάλληλη ενθάρρυνση
και τροφοδότηση από το περιβάλλον. […] ως δημιουργική δραστηριότητα μπορεί να
εννοηθεί κάθε δραστηριότητα που χαρακτηρίζεται από φαντασία, και έχει σκοπό να
παραγάγει προϊόντα που είναι πρωτότυπα και μοναδικά. […] Μέσα από τις
δημιουργικές μουσικές δραστηριότητες τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να
πειραματιστούν με τον ήχο και τα χαρακτηριστικά του, αναπτύσσοντας παράλληλα
τη δημιουργικότητά τους.
Ο αυτοσχεδιασμός (Στάμου, 2001) είναι το στάδιο μιας δημιουργικής διαδικασίας
μέσα από την οποία τα παιδιά συνδυάζουν εμπειρίες και γνώσεις, που έχουν
αποκομίσει στο μάθημα της μουσικής, μαζί με συναισθήματα, σκέψεις και φαντασία
που στόχο έχουν να αναπτύξουν μια συμπυκνωμένη μορφή έκφρασης.
Οι εκπαιδευτικοί (Δογάνη, 2012 σσ. 74, 105 ∙ Coulcon & Burke, 2013) είναι
απαραίτητο να δημιουργούν τις συνθήκες στις οποίες το παιδί ανακαλύπτει ελεύθερα
τη μάθηση. Πρέπει να έχουν θέση ενεργού διαμεσολαβητή, να παρέχουν υποστήριξη
και καθοδήγηση με μια παρουσία διακριτική. Με τον τρόπο αυτό, το παιδί μπορεί να
εξωτερικεύσει την εσωτερική του σκέψη και τις γνώσεις που έχει αποκομίσει και να
τη μετατρέψει σε συλλογική εξωτερική επικοινωνία και δράση. Είναι απαραίτητη η
προσωπική τους εμπειρία, ειδικά σε ότι αφορά τη μουσική δημιουργία. τη σύνθεση
και τον αυτοσχεδιασμό, καθώς με βάση αυτή ξεκινούν να δοκιμάζουν παρόμοιες
δραστηριότητες με τα παιδιά.
Οι εκπαιδευτικοί μουσικής (Azzara & Snell, 2016 ∙ Στάμου, 2001) είναι
απαραίτητο να κατανοήσουν τις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών τους και με βάση
αυτές, να τροποποιούν τα δοσμένα (από τα σχολικά εγχειρίδια) σχέδια μαθήματος ή
και να δημιουργούν νέα. Με αυτό τον τρόπο οι μαθητές μπορούν να αντιληφθούν
ευκολότερα ποιες είναι οι απαιτήσεις που έχει ο εκπαιδευτικός και να ανταποκριθούν
με επιτυχία, ενώ δημιουργούνται υγιείς σχέσεις μεταξύ τους. Ο αυτοσχεδιασμός είναι
ένα από τα σημαντικότερα «εργαλεία», που διαθέτει ο εκπαιδευτικός, γιατί δίνει τη
δυνατότητα στους μαθητές να επιδείξουν μέσω αυτού ανώτερου επιπέδου τρόπου
σκέψης. Επίσης εκφράζουν και συνδυάζουν αυθόρμητα μουσικές ιδέες, ενώ
αυτενεργούν με βάση προϋπάρχουσες γνώσεις όπως μουσικές έννοιες (ένταση,
ταχύτητα), συντονισμό στο παλμό της μουσικής κ.α. Με άλλα λόγια ο
αυτοσχεδιασμός παρέχει έμπνευση στα παιδιά να δημιουργήσουν δικές τους
συνθέσεις και μέσω αυτών των συνθέσεων ο εκπαιδευτικός μπορεί να διακρίνει το
επίπεδο των γνώσεων που έχουν αποκομίσει από το μάθημα της μουσικής.
Πολλοί εκπαιδευτικοί (Coulson & Burke, 2013 ∙ Rinehimer, 2012) όμως
αδυνατούν ή δεν έχουν αυτοπεποίθηση και εμπιστοσύνη στις δυνατότητές τους ώστε
να συμπεριλάβουν στο μάθημά τους αυτοσχεδιαστικές δραστηριότητες. Αυτό
οφείλεται κυρίως στην έλλειψη εκπαίδευσης από την πλευρά των πανεπιστημιακών
ιδρυμάτων αλλά και συνεχούς επιμόρφωσης στη μετέπειτα εκπαιδευτική τους
καριέρα
Μέσα από τις δραστηριότητες σύνθεσης και αυτοσχεδιασμού (Δογάνη, 2012 σσ.,
130-133 ∙ Στάμου, 2001 ∙ Καραδήμου – Λιάτσου, 2003, σσ. 277 - 300) τα παιδιά
ενσωματώνουν τις γνώσεις που έχουν αποκομίσει (μουσικές έννοιες και στοιχεία της
μουσικής) μέσω βιωματικών δραστηριοτήτων και ποικιλίας μουσικών παιχνιδιών.
Η διαδικασία του αυτοσχεδιασμού στα μικρά παιδιά είναι αργή αλλά συνάμα
συνεχής σε εξέλιξη και ωρίμανση. Μέσω αυτοσχεδιαστικών δραστηριοτήτων, τα
παιδιά μπορούν να παίζουν ένα σταθερό ρυθμό, να έχουν αίσθηση του μέτρου και να
επαναλαμβάνουν μελωδικές και ρυθμικές ιδέες.
Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας (Στάμου, 2002 ∙ Δογάνη, 2012 σσ. 120 – 121),
αγαπούν πολύ το αυθόρμητο τραγούδι και μέσα σε αυτό κρύβεται ο πλούτος του
μουσικού κόσμου τους. Δημιουργείται με βάση τα ερεθίσματα που δέχονται και είναι
ανεξάρτητο από το οργανωμένο τραγούδι που προέρχεται από την αλληλεπίδρασή
τους με κάποιον ενήλικα. Είναι συχνό φαινόμενο να παίζουν με τους στίχους από
γνωστά τραγούδια ή να δημιουργούν εντελώς νέα. Συχνά παράγουν ήχους για τα
παιχνίδια με τα οποία παίζουν ή τραγουδούν ιστορίες για αυτά. Άλλες πάλι φορές
τραγουδούν καθώς κινούνται, δημιουργώντας ελεύθερες μελωδίας ή και τραγούδια
«ερώτησης – απάντησης».
Μουσικά παιχνίδια και ασκήσεις όπως π.χ. Καθρέφτης ή Ηχώ (Αντιγραφή του
παιξίματος ή των κινήσεων ενός άλλου παιδιού), Ανοίγω (Εσκεμμένα κενά στη
μουσική που «γεμίζονται» από τα παιδιά) και Παρεμβολή (Γέμισμα ενός κενού στη
μουσική), προσφέρουν ποικιλία χρησιμοποίησής τους από τον εκπαιδευτικό, ενώ τα
παιδιά απλά και αποτελεσματικά μαθαίνουν μια εύκολη τεχνική, η οποία εφαρμόζεται
με ένα παιχνίδι. Μέσω λοιπόν της μίμησης και της επανάληψης τα παιδιά μαθαίνουν
να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και να μοιράζονται μουσικές ιδέες. Αφορμή μπορεί να
αποτελέσει μια ηχοιστορία, ένα τραγούδι, μια απλή ρίμα ή ένα ρυθμικό μοτίβο. Όλα
τα παραπάνω αποτελούν υλικό για τους μετέπειτα αυτοσχεδιασμούς τους και τις
συνθέσεις τους.
Επίλογος
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Αργυρίου Μ., Τσιούτσσια – Λουλάκη Ε. & Μαγαλιού Μ. (2010), Μουσική Α΄
και Β΄ Δημοτικού βιβλίο εκπαιδευτικού, Εκδ. ΟΕΔΒ, Αθήνα.
Ανδρούτσος Π. (2004), Μουσική Παιδαγωγική Σειρά, Μέθοδοι διδασκαλίας
της Μουσικής, edition Orpheus Αθήνα.
Διονυσίου Ζ., (2008), «Η ανάπτυξη της δημιουργικότητας στη σχολική
μουσική εκπαίδευση», Σχολική Μουσική Εκπαίδευση: Ζητήματα σχεδιασμού,
μεθοδολογίας και εφαρμογών, Εκδ. ΕΕΜΕ, Θεσ/νίκη.
Δογάνη Κ. (2012), Μουσική στην προσχολική αγωγή Αλληλεπίδραση παιδιού –
παιδαγωγού , Εκδ. Gutenberg, Αθήνα.
Καραδήμου – Λιάτσου Π. (2003), Η μουσικοπαιδαγωγική τον 20ο αιώνα Οι
σημαντικότερες απόψεις για την προσχολική ηλικία, edition Orpheus Αθήνα.
Κοκκίδου Μ. (2005), «Δημιουργικότητα στη Μουσική Εκπαίδευση: Είναι
δυνατόν να διδαχθεί;», Πρακτικά 4ου Συνεδρίου της
Ε.Ε.Μ.Ε. Δημιουργικότητα στη μουσική διδασκαλία και Πράξη, Εκδ. ΕΕΜΕ,
Θεσ/νίκη.
Στάμου Λ, (2009), «Μουσική μελέτη από κούνια, Η έρευνα της μουσικής
συμπεριφοράς βρεφών και νηπίων» Πρακτικά 6ου Διεθνούς Συνεδρίου της
Ε.Ε.Μ.Ε. Μουσική Παιδεύει Εκπαιδεύει Αθήνα.
ΦΕΚ 1366 τ. Β΄ 18-10-2001, ΔΕΠΠΣ
Coulson A. & Burke B. (2013), “Creativity in the elementary music
classroom: A study of students perception”, Internationl Journal of Music
Education vol. 31 no. 4, edition ISME.
Stamou L. (2002), “Traditional Greek songs for the early childhood music
education” , Internationl Journal of Music Education vol. 40, edition ISME
Διαδικτυακές Πηγές (προσπέλαση 10/6/2018):