ความเป็นเมือง (Urbanization) และนัยเชิงนโยบายของไทย

FOCUSED AND QUICK (FAQ) Issue 128
ความเป็นเมือง (Urbanization) June 25,

และนัยเชิงนโยบายของไทย 2018
อริสา จันทรบุญทา และจิรัฐ เจนพึ่งพร
“การพัฒนาของไทยกระจุกตัวอยู่ในกรุงเทพฯ
ขณะที่ ภาครัฐเน้นพัฒนาเฉพาะบางกลุ่มจังหวัด
ซึ่งนาไปสู่ความเหลื่อมลาในด้านรายได้
แนวทางแก้ปัญหาควรเน้นทัง
การกระจายเมืองขนาดต่าง ๆ ในภูมิภาค และ
ภาพจาก https://www.willis.com/Articles/Urbanization การวางแผนจัดการพืนที่เมืองอย่างเป็นระบบ”
บทคัดย่อ บทนา
แนวโน้ มความเป็ นเมื องถื อเป็ นแนวโน้ มส าคัญใน Urbanization หรือความเป็นเมือง เป็นหนึ่งใน
ปั จจุ บั นเพราะประชากรในอนาคตจะหลั่งไหลเข้ามาอยู่ แนวโน้มสาคัญ (Megatrends) ที่กาลังเกิดขึ้นในปัจจุบัน
ในเมื องเพิ่ มขึ้น และกิจกรรมทางเศรษฐกิจส่ วนใหญ่ มัก เนื่องจากในปี 2030 เศรษฐกิจโลกร้อยละ 61 จะมาจาก
เกิดขึ้นจากเมือง ซึ่งหากพิจารณานโยบายเมืองจากนัยทาง กิจกรรมในเมืองใหญ่ 750 เมือง (EY, 2015) ซึ่งคิดเป็น
เศรษฐกิ จอาจแบ่ งได้ เป็ น 2 มิ ติ คื อ (1) มิ ติ การเติ บโต ร้อยละ 22 ของจานวนเมืองในโลก และเป็นปัจจัยหนึ่งซึง่
ด้านรายได้ ซึ่งภาครัฐมักจะใช้เป็นปัจจัยผลักดันให้เกิดเมือง จะดึงดูดให้ประชากรหลั่งไหลเข้ามาอยู่ในเมืองเพิ่ ม ขึ้น
โดยเลื อกลงทุ นน าในบางพื้ นที่ เพื่ อให้ เกิ ดกิ จกรรมทาง จากร้อยละ 50 ในปั จ จุ บั น เป็ นร้อยละ 72 ในปี 2050
เศรษฐกิจมากขึ้นและดึงดูดผู้คนให้เข้ามาในพื้นที่ กรณีของ (PwC, 2016) ย ิ่ง กว่ า นั้ น หากพิ จ ารณาเปรี ย บเที ย บ
ไทย การพัฒนากระจุกตัวอยู่ในกรุงเทพฯ เป็นหลัก และไม่ Megatrends1 ทั้ ง หมด ความเป็ น เมื อ งนอกจากเป็ น
พบความสัมพันธ์ที่ชัดเจนระหว่างการเติบโตของรายได้กับ ปรากฏการณ์ที่มีความเป็นไปได้ที่จะเกิดขึ้นจริงมากสุดใน
อัตราขยายตัวของความเป็นเมืองของไทยในอดีต (2) มิติ อนาคตแล้วนั้น ยังถือว่าเป็นปัจจัยที่ จะส่งผลกระทบต่อ
ความเหลื่อมล้าด้านรายได้ เป็นปัจจัยที่กระตุ้นให้ ภาครัฐ เศรษฐกิจโลกสูงที่สุดอีกด้วย (Frost & Sullivan, 2014)
กระจายเมื องหลั กไปในภู มิ ภาคเพื่ อพั ฒนาชนบทและ โดยส่ ว นหนึ่ง มาจากความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีที่จะ
ลดความเหลื่อมล้า โดยพบว่าไทยมีโครงสร้างระบบเมืองที่ ส่งเสริมประสิทธิภาพของเมืองในอนาคต
ไม่สมดุลในลักษณะเมืองเอกนคร กล่าวคือ มีเพียงกรุงเทพฯ แนวคิ ด ความเป็ น เมื อ งถื อ ว่ า มี พั ฒ นาการมา
ที่ โตเดี่ ยวสู งกว่ าเมื องรองอื่ น ๆ อย่ างชั ดเจน กอปรกับ อย่างต่อเนื่องจนถึงปัจจุบัน โดยเฉพาะการวางระบบเมือง
ภาครัฐเน้นพัฒนาเฉพาะบางกลุ่มจังหวัดในบางภูมิภาค ซึ่ง ให้สมดุล สังเกตได้จากเมืองในประเทศที่พัฒนาแล้ว อาทิ
นาไปสู่ความเหลื่อมล้าในด้านรายได้ระหว่างจังหวัดเล็กและ ประเทศเยอรมนีที่มีโครงสร้างระบบเมืองค่อนข้างสมดุล
จังหวัดใหญ่ ดังนั้น แนวทางแก้ปัญหาในเชิงนโยบายควร และแตกต่างจากของไทยโดยสิ้นเชิง กล่าวคือ นอกจาก
เน้ นทั้ ง (1) กระจายเมื องขนาดต่ าง ๆ ในภู มิ ภาคอย่ าง เบอร์ลิ น ที่ เป็ น เมื องหลวงขนาดใหญ่ แล้ ว เยอรมนี ยั ง มี
เหมาะสม รวมทั้งเน้นเชื่อมโยงการคมนาคมระหว่างเมือง เมืองขนาดใหญ่ใกล้เคียงกัน กับเบอร์ลินอีกหลายแห่งตั้ง
และ (2) วางแผนจัดการพื้นที่เมืองอย่างเป็นระบบ ส่วนหนึ่ง กระจายทั่ ว พื้ น ที่ ป ระเทศ ซึ่ ง เป็ น เขตหลั กที่ ดึ ง ดู ด และ
โดยอาศัยเทคโนโลยีเพื่อให้การใช้พื้นที่เมืองมีประสิทธิภาพ เชื่อมโยงแรงงานที่หลากหลายตามบทบาททางเศรษฐกิจ
และทุกคนสามารถเข้าถึงทรัพยากรทางเศรษฐกิจได้อย่าง ของแต่ละเมืองเข้าไว้ด้วยกัน ส่วนเมืองขนาดกลางถึงเล็ก
เท่าเทียม ซึ่งจะช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตประชาชนได้ ก็ถูกกาหนดให้มีบทบาทสาคัญร่วมด้วย อาทิ เป็นเมือง
ศูนย์ราชการ เมืองหลวงทางธุรกิจ ขณะที่ไทย นอกจากมี
1
อาทิ สังคมวัยชรา และเทคโนโลยีที่ก้าวหน้า
สายนโยบายการเงิน ธนาคารแห่งประเทศไทย อริสา และจิรัฐ 1
FAQ ISSUE 128 ความเป็นเมือง (URBANIZATION) และนัยเชิงนโยบายของไทย Jun 25, 2018
กรุงเทพฯ เป็นเมืองหลวงขนาดใหญ่แล้ว ไทยยังไม่มีเมือง 1. ความเป็นเมืองกับนัยทางเศรษฐกิจ

ขนาดใหญ่รองลงมาที่จะมีบทบาททางเศรษฐกิจทัดเทียม นิยามดังเดิม “ความเป็นเมือง” (Urbanization)
กับกรุงเทพฯ เลยแม้แต่เมืองเดียว หมายถึง กระบวนการเปลี่ยนถ่ายจากชนบทสู่เมือง ซึง่ ใน
ทังนี แนวทางพัฒนาเมืองที่ต่างกันในอดี ต มี เชิงสถิติ วัดได้จากจานวนประชากรที่เพิ่มขึ้นในเขตพื้นที่
ส่วนก่อให้เกิด การเติบโตทางเศรษฐกิจและความเท่า เมือง (UN, 1997; นิธินันท์, 2009) แต่เมื่อเมืองพัฒนาขึ้น
เทียมในสังคมที่แตกต่างกันด้วย โดยการกระจายรายได้ เรื่อย ๆ นิยามดังกล่าวเริ่มจะไม่สะท้อนความเป็นเมือง
ของเยอรมนีนับจากอดีตที่เท่าเทียมกัน มากกว่าของไทย โดยเฉพาะในเชิ ง คุณ ภาพชี วิ ต ของประชากร ส่ ง ผลให้
ส่วนหนึ่ง มาจากแนวทางกระจายเมืองขนาดต่าง ๆ ทั่ว ตัวชี้วัดความเป็นเมืองในระดับสากลในปัจจุบัน จะต้อง
ประเทศซึ่งทาให้ผู้คนเข้าถึงทรัพยากรทั่วไปและมี ส่ ว น ครอบคลุ ม มิ ติ เ ชิ ง คุ ณ ภาพมากขึ้ น เช่ น ความแออั ด
ร่ ว มในกิ จ กรรมทางเศรษฐกิจ ได้ ง่ า ยกว่ า สะท้ อนจาก การเข้าถึงบริการทางอินเทอร์เน็ต การจัดเก็บขยะ และ
ระดั บ รายได้ ต่ อ หั ว และความเป็ น เมื อ งของแต่ ล ะรัฐ ที่ คุณภาพบริการสาธารณสุข เป็นต้น
สอดคล้ อ งกั น และกระจายตั ว ทั่ ว ทุ ก ภู มิ ภ าค ดั ง นั้ น ส าหรั บ นั ย ทางเศรษฐกิ จ ของความเป็ น เมื อง
โครงสร้างของระบบเมืองที่ดีอาจมีส่วนทาให้ระดับและ การที่ ค นมาอยู่ ร วมกัน (Agglomeration economies)
การกระจายรายได้ของชาวเยอรมันดีกว่าไทยอีกทาง จะก่อให้ เกิ ด พั ฒ นาการทางเศรษฐกิ จ ขึ้น ได้ ก็ต่ อ เมื่ อ มี
อย่ า งไรก็ ดี ความเป็ น เมื อ งของกลุ่ ม ประเทศ กลไกของความเป็นเมืองเป็นตัวช่วยให้เกิดขึ้น กล่าวคือ
พัฒนาแล้วได้พัฒนามาจนถึงจุดเต็มที่และอาจส่งผลดีทาง การอยู่รวมกันทาให้ผู้ผลิตได้ประโยชน์จากการประหยัด
เศรษฐกิจไม่มากนัก ดังนั้น เมืองในประเทศกาลังพัฒนา ต่อขนาด (Economy of scale) ผ่านการใช้แรงงานและ
จึงมีแนวโน้มที่จะมีบทบาทต่อเศรษฐกิจโลกมากขึ้น โดย ปัจจัยการผลิตต่าง ๆ ร่วมกัน และยังได้รับประโยชน์จาก
เบื้องต้นคาดว่าจะช่วยสนับสนุนการขยายตัวได้ถึงกึ่งหนึ่ง การประหยัดต้นทุนขนส่ง รวมถึงเกิดการกระจายความรู้
ของเศรษฐกิจโลกในระยะถัดไป (Dobbs et al., 2011) (Knowledge spillover) ระหว่างผู้ผลิต และก่อให้ เกิด
โดยประเทศก าลั ง พั ฒ นาส่ ว นใหญ่ อาทิ ประเทศไทย ความชานาญเฉพาะทางจากการแบ่งงานกัน
มี เ มื อ งหลายแห่ ง ที่ ยั ง ขยายตั ว ไม่ เ ต็ ม ที่ การส่ ง เสริ ม นอกจากนี้ กิจ กรรมทางการผลิ ต ที่ เกิด ขึ้ น จะ
ความเป็นเมืองจึงนับเป็นหนึ่งในประเด็นสาคัญที่ช่วยเพิ่ม ดึงดูดประชากรเข้ามาทางานและอาศัยในบริเวณดังกล่าว
การเติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศเหล่านี้ได้ นอกจากนี้ ทาให้เกิดเมืองและอุปสงค์ต่อสินค้าขนาดใหญ่ ซึ่งยิ่งจูงใจ
ปัญหาความไม่เท่าเทียมด้านรายได้ทรี่ ุนแรงมากขึ้นในช่วง ให้เกิดการผลิตสินค้าและบริการในปริมาณมากขึ้นเพื่อ
ที่ ผ่ า นมานั้ น การด าเนิ น นโยบายพั ฒ นาเมื อ งอย่ า ง ตอบสนองความต้ องการดั ง กล่ า ว อี กทั้ ง การลงทุ น ใน
เหมาะสมจึงเป็นวิธีการแก้ไขปัญหาความเหลื่อมล้าของ โครงสร้ า งสาธารณู ป โภคขนาดใหญ่ จ ะยิ่ ง เพิ่ ม ขึ้ น จาก
ประเทศกาลังพัฒนาได้อีกทางหนึ่งด้วย โดยในกรณีของ ความคุ้ ม ค่ า ทางเศรษฐกิ จ ซึ่ ง จะยิ่ ง ช่ ว ยเพิ่ ม ศั ก ยภาพ
ไทย แม้ รั ฐ ให้ ค วามส าคั ญ กั บ การพั ฒ นาเมื อ งอย่ า ง การพัฒนาทางเศรษฐกิจแก่พื้นที่เมืองอีกด้วย
ต่ อ เนื่ อ งตามแผนพั ฒ นาเศรษฐกิ จ และสั ง คมแห่ ง ชาติ
นับ ตั้งแต่ปี 1967 อย่างไรก็ดี ปัญหาความเท่าเทียมใน หากพิ จ ารณาในด้ า นกระบวนการเกิ ด เมื อ ง
ภาพรวมยั ง ไม่ ป รั บ ดี ขึ้ น อย่ า งมี นั ย โดยกรุ ง เทพฯ กั บ นอกจากการมีปัจจัยดึงดูดตามธรรมชาติที่ทาให้ประชากร
ต่างจังหวัดยังมีความแตกต่างกันอย่างเด่นชัด ย้ายถิ่นเข้ามาอาศัย จนกลายเป็นเมือง เช่น ปัจจัยด้าน
ประวัติศาสตร์ (การตั้งรกรากเดิม การเป็นอาณานิคม)
บทความนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่ออธิบายพัฒนาการ และด้านภูมิศาสตร์ (เขตเมืองที่ติดต่อกับชายฝั่ง สภาวะ
ของความเป็นเมืองของไทยกับนัยทางเศรษฐกิจ ทั้งในมิติ อากาศ และระยะทางระหว่างเมือง) (ตาราง 1 ภาคผนวก)
ของการเติบโตและมิติของการกระจายรายได้ เพื่อให้แง่ อันนาไปสู่กิจกรรมและพัฒนาการทางเศรษฐกิจตามมาใน
คิดเชิงนโยบายจากการศึกษาประสบการณ์ต่างประเทศที่ ภายหลังแล้ว เรายังอาจแบ่งแนวคิดการเกิดเมืองเพิ่มเติม
เหมาะสม โดยอาศัยมุมมองด้านผลลัพธ์ทางเศรษฐกิจได้ ดังนี้

(1) พัฒนาการทางเศรษฐกิจกับความเป็นเมือง รูปที่ 1

โดยภาครัฐในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ได้ใช้แนวคิดนี้
ในการผลักดันพัฒนาเมืองใหม่ผ่านทฤษฎีขั้วการเติบโต
(Growth poles theory) ซึ่ ง มองว่ า หากเกิ ด กิ จ กรรม
ทางเศรษฐกิจขึ้นในบริเวณหนึ่งจะนาไปสู่ความเป็นเมือง
ในบริเวณนั้นตามมาในภายหลัง โดยรัฐบาลต้องจัดเตรียม
องค์ ป ระกอบการพั ฒ นา ณ พื้ น ที่ ห นึ่ ง ๆ โดยเฉพาะ
การลงทุ น โครงสร้ า งพื้ น ฐานเพื่ อ รองรั บ การผลั ก ดั น
อุตสาหกรรมที่ใช้ทุนเข้มข้น ให้พร้อมก่อน เมื่อกิจกรรม
ทางเศรษฐกิ จ เกิ ด ขึ้ น แล้ ว ผู้ ค นจะหลั่ ง ไหลเข้ า มาใน
บริเวณพื้นที่ดังกล่าวมากขึ้น ประโยชน์ทางเศรษฐกิจ จึง
จะแพร่กระจายออกไปได้ (Adell, 1999) ซึ่งสอดคล้อง
กับผลการศึกษาของบทความนี้ (ตาราง 1 ภาคผนวก) ซึ่ง ที่มา: The World Bank และคานวณโดยผูเ้ ขียน
พบว่ า กิ จ กรรมทางเศรษฐกิ จ ในประเทศที่ มี ร ะดั บ
พัฒนาการทางเศรษฐกิจสูง มักจะนาไปสู่ความเป็นเมือง ด้ ว ยเหตุ ดั ง กล่ า ว การวางแผนจั ด การพื นที่
มากกว่าประเทศที่พัฒนาน้อยกว่า เมือง (Zoning) อย่า งเหมาะสมนับ เป็ นอีก หนึ่ ง มิ ติ ที่
ส าคั ญ ในกระบวนการพั ฒ นาเมื อ งและการพั ฒ นา
อย่างไรก็ดี หลักฐานจากประเทศทั่วโลกหลังปี คุณภาพชีวิตประชากร ซึ่งหากขาดการวางแผนดังกล่าว
2000 ตามรูปที่ 1 ตารางที่ 1 และ 2 ในภาคผนวก ชี้ว่า อย่างเหมาะสมในภาวะที่ เมืองขยายตัวอย่างรวดเร็วแล้ว
แม้ ร ะดั บ ความเป็ น เมื อ งมี ค วามสั ม พั น ธ์ เ ชิ ง บวกต่ อ กลับจะยิ่งทาให้ปัญหาความเหลื่อมล้าในสังคมรุนแรงมาก
ระดับรายได้ต่อหัว แต่อัตราการเติบโตของเมืองไม่มี ขึ้น ส่ ว นหนึ่ งเพราะความแออั ดมั กส่ง ผลให้ ผู้คนเข้าถึง
ความสัมพันธ์กับ อัตราการเติบโตของรายได้ ต่อหัวใน ทรัพยากรทางเศรษฐกิจในเมืองได้ยากขึ้น ตัวอย่างเช่น
ทุ ก กลุ่ ม ประเทศตามระดั บ รายได้ ซึ่ ง สอดคล้ อ งกั บ ประเทศอิ น เดี ย 2 ซึ่ ง เกิ ด ปั ญ หาสลั ม สาธารณู ป โภค
การศึกษาของ Annez and Buckley (2009) และ Chen, พื้ น ฐานไม่ เพีย งพอ การว่ า งงานในเขตเมื องสูง บริการ
Zhang, Liu and Zhang (2014) ทั้ ง นี้ เมื อ งในกลุ่ ม สาธารณสุขและการศึกษาไม่ทั่วถึง จึงส่งผลให้ฐานะทาง
ประเทศที่มีรายได้สูงกาลังเข้าใกล้ระดับที่อิ่มตัว ขณะที่ เศรษฐกิจและคุณภาพชีวิตของประชากรในเมืองส่วนหนึ่ง
กลุ่มประเทศที่มีรายได้ต่ามักมีฐานที่อยู่ในระดับไม่สูงนัก ยั ง อยู่ ใ นระดั บ ต่ า โดยกลุ่ ม ประเทศ OECD พบว่ า
เมื อ งจึ ง มี แ นวโน้ ม เร่ ง ตั ว ต่ อ เนื่ อ ง ดั ง นั้ น การเร่ ง ความเหลื่ อ มล้ าที่ รุ น แรงขึ้ น ถื อ เป็ น อุ ป สรรคส าคั ญ ต่ อ
การขยายตั ว ทางเศรษฐกิจ (Growth-led) เพื่ อ น าไปสู่ การยกระดับทางเศรษฐกิจ รวมทั้งทาให้การเติบโตทาง
การเกิดเมืองเพียงอย่างเดียว ไม่อาจนาไปสู่ผลลัพธ์ตามที่ เศรษฐกิ จ ลดลง (OECD, 2015) ดั ง นั้ น การวางแผน
ต้องการได้เสมอไป ส่วนหนึ่งเพราะการอพยพเข้าสู่เมือง บริหารจัดการพืนที่เมืองอย่างเหมาะสมในภาวะที่เมือง
อาจน าไปสู่ ปั ญ หาแออั ด และกลายเป็ น อุ ป สรรคใน กาลังเติบโตจะช่วยให้คนเข้าถึงทรัพยากรทางเศรษฐกิจ
การพัฒนาเศรษฐกิจต่อไปได้ ในเมืองได้อย่างมีประสิทธิภาพ ความเป็นเมืองจึงจะมี
ส่วนเอือให้เกิดพัฒนาการทางเศรษฐกิจและยกระดับ
คุณภาพชีวิตประชากรได้
(2) การลดความเหลื่อมลากับการกระจายเมือง
แนวคิด นี้ เกิดขึ้นหลัง จากพื้นที่ เมื องหลักประสบปัญหา
จากความแออัด เช่น สลัม และการเข้าถึงสาธารณูปโภค
2
ประชากรเมืองของอินเดียขยายตัวเฉลี่ยร้อยละ 27 ระหว่างปี 2004 – 2014
และปี 2014 ประชากรกลุ่มนี้ 100.8 ล้านคน ยังคงอาศัยอยู่ในสลัม
ที่ ไ ม่ ทั่ ว ถึง เป็ น ต้ น ขณะเดี ย วกัน เมื องรองยั ง ไม่ พร้อม ภายในเขตเมื องท าโดยการกาหนดย่ า นธุ รกิจ
รองรับกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่กระจายมาจากเมืองใหญ่ หลั ก หลายแห่ ง ในเมื อ งใหญ่ (Polycentric
ได้ (Rondinelli, 1983) แนวคิดนี้จึงมีพัฒนาการมาตั้งแต่ spatial form) เพื่อบรรเทาความแออัด ในย่าน
ก่อนปี 2000 โดยมีสาระสังเขป ดังนี้ ศูนย์กลางเมือง โดยการกระจายการใช้ พืนที่
I. ยุ ค เก่ า (ปี 1950 - 1990) เริ่ ม จาก ภายในเมื อ งอย่ า งสมดุ ล ช่ ว ยให้ ก ารใช้ ส อย
การที่ ภ าครั ฐ วางแผนจั ด เขตพื้ น ที่ (Zoning) ที่ดินในเขตเมืองมีประสิทธิภาพ และสามารถ
ภายในเมื อ ง เพื่ อ บรรเทาความแออั ด ตรงจุ ด พัฒนาโครงสร้างพืนฐานเพื่อรองรับการเติบโต
ศูนย์กลาง รวมถึงจากัดการขยายตัวของพื้นที่ ของเมืองในระยะต่อไปได้ง่าย
เมื องด้ ว ยการจั ด ตั้ ง พื้ น ที่ สี เ ขีย ว (Greenbelt) ขณะที่ แ นวทางการพั ฒ นาชนบทยั ง คง
นอกจากนี้ รั ฐ ยั ง ได้ น าทฤษฎี ขั้ ว การเติ บ โต คล้ายเดิม คือ การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานและ
(Growth poles theory) มาใช้วางนโยบายใน สาธารณู ป โภคเพื่ อ เชื่ อ มโยงเมื อ งหลั ก และ
การสร้างเมืองใหม่เพื่อจากัดการเติบโตของเมือง กระจายการเติ บ โตเข้า สู่ พื้ นที่ ชนบทข้า งเคียง
หลักเดิม โดยรัฐเน้นใช้ภาคอุตสาหกรรมเป็นตัว รวมทั้ ง ใช้ แ รงจู ง ใจทางการเงิ น และภาษี ใ ห้
ขับเคลื่อนการเติบโตเมืองรอง ผ่านการสร้างเขต ภ า ค อุ ต ส า หก ร ร ม ม า ปั ก ห ลั ก ( Industry
พั ฒ นา เศรษฐกิ จ พิ เ ศษ (SEZ) และ เมื อ ง relocation) (UN, 2016) อย่ า งไรก็ดี รั ฐ ไม่ได้
อุตสาหกรรมใหม่ (NICs) โดยจูงใจให้ภาคธุรกิจ พยายามจากัดการเติบโตของเมืองหลักอย่าง
ย้ายฐานที่ตั้งกิจการมายังบริเวณดังกล่าวด้ว ย เข้มข้นเหมือนช่วงก่อน แต่เน้นให้เมืองหลั ก
มาตรการทางการเงิ น และภาษี ควบคู่ ไ ปกั บ เติ บ โตอย่ า งมี ก ารวางแผนจั ด การอย่ า ง
การลงทุ น ในโทรคมนาคมและระบบขนส่ ง เหมาะสมควบคู่ไปด้วย
สาธารณะขนาดใหญ่ เ พื่ อ เชื่ อ มโยงเมื อ งที่ นอกจากนี้ ยังมีอีกแนวคิดที่น่าสนใจ
พัฒนาขึ้นใหม่กับพื้นที่ข้างเคียง เรียกได้ว่าเป็น คื อ การถ่ า ยโอนรายได้ สู่ ท้ อ งถิ่ น (Income-
ยุ ค ที่ เริ่ม ให้ ความส าคัญ กับ การเชื่ อมโยงพื้ น ที่ transferring scheme) ซึ่ ง ถื อ เป็ น แนวทางลด
ระหว่างเมืองอย่างชัดเจน ความเหลื่อมล้าผ่านการใช้ทรัพยากรธรรมชาติ
อย่ า งไรก็ ดี แนวทางข้ า งต้ น ยั ง ไม่ และเงินภาษีของท้องถิ่นเพื่อการพัฒนาได้อย่าง
อาจจะยับยั้งการเติบโตของประชากรในเมือง สอดคล้ อ งกั บ ศั ก ยภาพของท้ อ งถิ่ น โดยตรง
ใหญ่ได้ สะท้อนจากมาตรการพื้นที่สีเขียวของ อีกทั้งในกรณีสหภาพยุโรปยังมีการจัดตั้งกองทุน
ประเทศญี่ ปุ่ น ที่ ถู ก ยกเลิ ก ในเวลาไม่ น าน ปรั บ โครงสร้ า ง (Structural and Cohesion
หลังจากทาให้ราคาที่ดินในเมืองเพิ่มขึ้น (Ding Funds) สาหรับให้เงินทุนแก่ประเทศในภูมิภาค
and Zhao, 2011) นอกจากนี้ รัฐยังไม่ประสบ ที่ล้าหลังเพื่อพัฒนาให้เท่าทันประเทศเพื่อนบ้าน
ความสาเร็จในการควบคุมการขยายตัวของเมือง อาทิ สาธารณรัฐไอร์แลนด์ในช่วงปี 1973-2003
ใหญ่ได้ สะท้อนจากจานวนประชากรในเมื อง ได้รับเงินช่วยเหลือจากกองทุนประมาณ 17.0
ใหญ่ทั่วโลกที่ยังขยายตัวอย่างต่อเนื่อง ขณะที่ พันล้านยูโร เพื่อนาไปลงทุนโครงสร้างพื้นฐาน
เมื อ ง NICS และ SEZ หลายแห่ ง เติ บ โตไม่ ไ ด้ เชื่ อ มโยงเมื อ งหลวงกับ เมื อ งรอง ซึ่ ง ส่ ง ผลให้
เท่าที่คาดหวัง ระดั บ รายได้ ต่ อ หั ว เพิ่ ม มาอยู่ ใ นระดั บ สู ง กว่ า
II. ยุคปี 2000 เป็นช่วงเวลาของการสร้าง ค่ า เฉลี่ ย ของสหภาพยุ โ รปได้ (World Bank,
สมดุ ล ระหว่ า งเมื อ ง (Balanced territorial 2009) นอกจากนั้น การดาเนิน นโยบายเมืองใน
development) ตามแนวทางสหประชาชาติ ยุ ค นี้ มี ลั ก ษณะ เชิ ง รุ ก มากขึ้ น (Forward-
(UN) ซึ่งทาได้โดยการกระจายพื้นที่เมืองไปยัง looking policies) ( OECD, 2010) โ ด ย เน้ น
พื้ น ที่ ห่ า งไกล (Spatial distribution) และ วางแผนรองรั บ ปั ญ หาที่ อ าจเกิ ด ขึ้ น ล่ ว งหน้ า
การพั ฒ นาชนบท ในส่ ว นการจั ด การพื้ น ที่ แทนการแก้ไขปัญหาที่ได้เกิดขึ้นไปแล้วเหมือน
ในอดี ต ดั ง นัน การวางนโยบายพัฒ นาเมือง อีกทั้งยังช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตประชากรให้

แบบ proactive รวมถึ ง การพั ฒ นาท้ อ งถิ่ น เข้าถึงบริการมากขึ้น มีความสะดวกสบายและ
อย่ า งสอดคล้ อ งกั บ บริ บ ทและศั ก ยภาพเชิ ง ปลอดภัย มากขึ้นด้วย โดยส่วนใหญ่เป็น การใช้
เศรษฐกิ จ ของท้ อ งถิ่ น นั น ๆ และการจั ด ตั ง เทคโนโลยี ข้ อ มู ล สารสนเทศและการสื่ อ สาร
กองทุ น พั ฒ นาจึ ง นั บ เป็ น หนึ่ ง ในแนวทาง (ICTs) บนอินเทอร์เน็ต มาช่วยรวบรวมข้อมู ล
พัฒนาเมืองที่สาคัญจนถึงปัจจุบัน ความต้ อ งของประชาชน เพื่ อ ใช้ ป ระกอบ
iii. ยุคปัจจุบัน นอกจากยังให้ความสาคัญ การบริหารจัดการโครงสร้างพื้นฐานและบริการ
กับการแก้ปัญหาความเหลื่อมล้าระหว่างเมือง สาธารณะในเมืองให้ตอบสนองความต้องการได้
และชนบทแล้ว ยังเน้นประเด็นการพัฒนาอย่าง อย่างครอบคลุมและตรงจุด (Shrestha, Castro
ยั่ ง ยื น ด้ ว ย ทั้ ง นี้ เนื่ อ งจากเมื อ งทั่ ว โลกก าลั ง and Smith, 2016)
เผชิญกับความท้าทายหลายด้านทั้งจากปัญหา นอกจากนี้ ควา ม ก้ า วห น้ า ท า ง
ความแออั ด ความไม่ เ ท่ า เที ย มด้ า นรายได้ เทคโนโลยีที่ เ ข้ า มามีบ ทบาทกั บ การใช้ ชี วิ ต
ความต้ อ งการมี ส่ ว นร่ ว มทางการเมื อ ง และ ของคนมากขึนเรื่อย ๆ อาจทาให้ นิยามของ
ปั ญ หาสิ่ ง แวดล้ อ ม ดั ง นั้ น นโยบายเมื อ งใน ความเป็นเมืองในระยะข้างหน้าต้องเปลี่ยนไป
ปั จ จุ บั น ของทั้ ง กลุ่ ม ประเทศพั ฒ นาแล้ ว ซึ่ ง มี จากเดิมที่จากัดความผ่านมุมมองในแง่ปริมาณ
ประชากรส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในพื้นที่เมือง3 และ หรือความหนาแน่นของประชากรในพื้นที่หนึ่ง ๆ
กลุ่มประเทศกาลั งพัฒนา จึงให้ความสาคัญกับ มาเป็ น การพิ จ ารณาถึง การมี รูปแบบด ารงชีพ
ทั้งการจัดการพื้นที่ภายในเมืองและสร้างเสริม แบบคนเมืองมากขึ้น โดยคนในชนบทสามารถ
ศั ก ยภาพเมื อ งให้ ส ามารถรั บ มื อ ปั ญ หาทาง ใช้ ชี วิ ต แบบคนเมื องได้ แม้ ว่า ไม่ ได้ อาศัยอยู่ใน
เศรษฐกิจ สังคมและสิ่งแวดล้อมดังกล่าวได้ เขตเมื อ ง เพราะสามารถเข้าถึงสิ นค้าและบริ การ
เป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable สมั ย ใหม่ ที่ เชื่ อมโยงทางอิ น เทอร์ เน็ ต ได้ อ ย่ า ง
Development Goals, SDG) ของ UN และ สะดวกรวดเร็ว อาทิ ระบบธนาคารออนไลน์
การพัฒนาเมืองอัจฉริยะ (Smart city) ถือเป็น ช่ อ งทางซื้ อ ขายสิ น ค้ า บนอิ น เทอร์ เ น็ ต และ
ทิ ศ ทางที่ ส าคั ญ ในยุ ค ปั จ จุ บั น โดยเป้ า หมาย การสื่อสารออนไลน์ ซึ่งเทคโนโลยีได้ช่วยขยาย
SDG ที่ 11 ซึ่งเกี่ยวข้องกับเมืองโดยตรงนั้น ได้ โครงข่า ยผู้ ผ ลิ ต และผู้บ ริโ ภคให้ กว้ า งขึ้น และ
มุ่ ง เ น้ น เ ป้ า ห ม า ย เ มื อ ง ใ น ปี 2 0 3 0 ที่ มี น าไปสู่ การสร้า งอาชีพ และกิจกรรมเศรษฐกิจ
ความครอบคลุมมิติเชิงคุณภาพอย่างชัดเจน คือ ใหม่ๆ ซึ่งช่วยลดความไม่เท่าเทียมในการเข้าถึง
ความปลอดภัย ความยั่งยืน และการปรับตัว โอกาสทางเศรษฐกิจได้ ถือเป็นลักษณะเด่นของ
ต่อความท้าทายได้ โดยมีตัวชี้วัด อาทิ อาชญากรรม ระบบเศรษฐกิจ ดิจ ิท ัล (Digital Economy)
ในพื้นที่ลดลง คนในสลัมน้อยลง มีการเก็บขยะ ดัง นั ้น ในอนาคต ความจ าเป็ น ที่ ผู้ คนต้ องมา
เป็นประจา มลพิษอยู่ในระดับต่า และสามารถ อาศัยอยู่รวมกันในเมืองจึงอาจมีน้อยกว่าในอดีต
รั บ มื อ ภั ย พิ บั ติ ไ ด้ เ ป็ น อย่ า งดี เป็ น ต้ น (UN, ซึ่งจะช่วยบรรเทาปัญหาความแออัดในเมืองและ
2015) ทาให้ประชาชนมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นได้
ในปัจจุบัน กระแสรัฐบาลทั่วโลกเริ่ม อย่ า งไรก็ ดี เทคโนโลยี อ าจจะไม่
นาเทคโนโลยีดิจิทัลมาช่วยสร้างเมืองอัจฉริยะ สามารถแทนที่กลไกสาคัญของเมืองได้ทังหมด
(Smart city) โดยถื อ เป็ น แนวทางที่ ช่ ว ยให้ เนื่ องจากการประหยั ด ต่ อขนาดจากการผลิ ต
การบริหารจัดการเมืองในยุคใหม่มีประสิทธิภาพ ร่วมกันและต้นทุนค่าขนส่งที่ลดลงจากการมา
และแก้ ปั ญ หาสาธารณะได้ อ ย่ า งรวดเร็ ว อยู่ใกล้กันยังเป็นสิ่งจาเป็น นอกจากนี้ บริการ
3
กลุ่มประเทศทีม่ ีรายได้สูงมีความเป็นเมืองเฉลี่ยร้อยละ 76.5 ในปี 2016
สาธารณะบางประเภท เช่ น การศึ ก ษาด้ า น กรุง เทพฯ และเชื่ อมโยงเมื องหลวงเข้ากับ พื้นที่ชายฝั่ง
เทคนิคที่การเรียนภาคปฏิบัติมีความสาคัญ จึง ทะเลตะวันออก รวมทั้งเริ่มพัฒนาจังหวัดอุตสาหกรรม
ยั ง จ าเป็ น ต้ อ งมี ก ารปฏิ สั ม พั น ธ์ ร ะหว่ า งคน ภาคกลางตอนบน
(face-to-face) ดังนั้น เมืองจึงยังมีความสาคัญ (4) ปัจจุบัน การพัฒนาเมืองยังเน้นเมืองหลัก
ในแง่เป็นกลไกการปฏิสัมพันธ์ด้านกิจกรรมทาง เดิมในภูมิภาค แต่มีการพัฒนาพื้นที่แบบกลุ่มจังหวัดตาม
เศรษฐกิจของธุรกิจและครัวเรือน ศั ก ยภาพท้ อ งถิ่ น เพิ่ ม เติ ม ส าหรั บ การพั ฒ นาพื้ น ที่
โดยสรุ ป แนวคิ ด การพั ฒ นาเมื อ งมี นั ย เชิ ง เศรษฐกิจ รัฐบาลกลับมาฟื้นฟูจังหวัดภาคตะวันออกเพื่อ
เศรษฐกิจทั้งมิติการเติบโตและความเท่าเทียมด้านรายได้ รองรับอุตสาหกรรมแห่งอนาคต และเพิ่มเติมการพัฒนา
มาตั้งแต่อดีต สิ่งเหล่านี้ได้กลายเป็นหนึ่งในเป้าหมายของ พื้ น ที่ เ ศรษฐกิ จ ชายแดนเพื่ อ เชื่ อมโยงการเติ บ โตทาง
การดาเนินนโยบายพัฒนาเมืองในปัจจุบันนอกเหนือจาก เศรษฐกิจกับประเทศเพื่อนบ้าน
มิติทางสังคมและสิ่งแวดล้อม โดยเทคโนโลยีแม้ช่วยให้คน จากการวิเคราะห์ข้อมูลเห็นได้ว่า วิวัฒนาการ
ในชุมชนมีความเป็นอยู่แบบคนเมืองมากขึ้น แต่ก็ยังไม่ ด้านนโยบายเมืองของไทยมีความแตกต่างเมื่อเทียบกับ
สามารถเข้ามาทดแทนกลไกของเมืองได้ ประเทศอื่น ๆ พอสมควร กล่าวคือ ในช่วงเริ่มต้น ไทยยัง
2. พัฒนาการความเป็นเมืองของไทย ไม่มีการระบุเมืองเป้าหมายในการพัฒนาในภูมิภาคอย่าง
ชัดเจน อีกทั้งรัฐยังคงเน้นพัฒนากรุงเทพฯ อย่างต่อเนื่อง
จากแนวคิ ด ข้ า งต้ น แสดงให้ เ ห็ น ว่ า ภาครั ฐ มี ในระยะถัดมา แม้รัฐได้หันมาเน้น สร้างขั้วการเติบโตใน
บทบาทค่ อ นข้ า งมากต่ อ การผลั ก ดั น เมื อ งให้ เ กิ ด ขึ้ น ภูมิภาค โดยเฉพาะกลุ่มจังหวัดภาคตะวันออกและจังหวัด
สาหรับกรณีของไทยก็เช่นกัน โดยเห็นได้จากแผนพัฒนา ภาคกลางตอนบนเพื่อแก้ปัญหาความเหลื่อมล้าและเน้น
เศรษฐกิ จ และสั ง คมแห่ ง ชาติ ซึ่ ง ระบุ น โยบายเมื องไว้ ให้เกิดการพัฒนาเมืองอย่างสมดุลก็ตาม (ปี 1982-1996)
ตั้งแต่แผนฉบับแรกจนถึงแผนปัจจุบันฉบับที่ 12 (ปี 1963 ( Wisaweisuan, 2009) แ ต่ ผ ล ข อ ง น โ ย บ า ย ที่ เน้ น
– 2021) โดยแบ่งออกเป็น 4 ช่วงหลัก ดังนี้ การพั ฒ นาอย่ า งกระจุ ก เฉพาะบางพื้ น ที่ ใ นช่ ว งก่ อ น
(1) ช่วงปี พ.ศ. 2510 – 2514 (ค.ศ. 1967 - 1971) ยั ง ปรากฏให้ เห็ น ระบบเมื อง 4 ที่ ขาดความสมดุ ล จนถึง
การกาหนดจุด เมืองในการพัฒนาตามภูมิภาคยังเป็นไป ปั จ จุ บั น โดยการศึกษานี้ ไ ด้ พ บข้อสั ง เกต 3 ประการที่
อย่ า งกว้ า งๆ โดยขาดการระบุ เ มื อ งที่ ต้ อ งการให้ เ ป็ น สาคัญ คือ
เป้าหมายหลักอย่างชัดเจน (1) โครงสร้ า งระบบเมื อ งของไทยจั ด อยู่ ใ น
(2) ช่วงปี พ.ศ. 2525 – 2534 (ค.ศ. 1982 - 1991) กลุ่ ม เอกนคร (Primary pattern) หากพิ จ ารณา
ระบุเป้าหมายเมืองในการพัฒนาอย่างชัดเจนขึ้น โดยเน้น ความสมดุลของระบบเมืองด้วย Zipf’s law5 ตามรูปที่ 2
การพั ฒ นากรุง เทพฯ เมืองหลั ก ในภูมิภาค และพื้นที่ พบว่าการกระจายตัวขนาดเมืองของไทยขาดความสมดุล
ชายฝั่งทะเลตะวันออก และได้พัฒนาระบบเมืองหลัก สังเกตได้จากเส้นสัดส่วนประชากรแต่ละเมืองเทียบกับ
เมื อ งรองขึ้ น ในภู มิ ภ าค แต่ ยั ง ขาดโครงข่ า ยคมนาคม กรุง เทพฯ ที่ อยู่ ต่ ากว่ า เส้นขนาดประชากรที่เหมาะสม
พื้นฐานรองรับอย่างเพียงพอ อย่างชัดเจน สะท้อนให้เห็นว่า ไทยมีกรุงเทพฯ เป็นเมือง
ใหญ่ สุ ด เมื อ งเดี ย วที่ มี degree of primacy สู ง มาก
(3) ช่วงปี พ.ศ. 2535 - 2539 (ค.ศ. 1992 - 1996)
(เมืองเอกนคร) ส่วนเมืองในขนาดรอง 10 อันดับแรก 6
มุ่งเน้นพัฒนาโครงข่ายพื้นฐานเชื่อมโยงบริเวณภายใน
4 5
ระบบเมืองออกเป็น 3 รูปแบบ คือ เป็นหลักการทางสถิติ เพือ่ พิจารณาความสมดุลในการกระจายตัวของขนาด
1) Primary pattern เป็นการกระจายขนาดเมืองอย่างไม่สมดุล โดยประเทศ เมือง โดยระบบเมืองที่สมดุลในลักษณะ Rank-size distribution ควรมี
นั้นๆ จะมีเมืองขนาดใหญ่เพียงอย่างเดียว สัดส่วนขนาดประชากรในเมืองรองแต่ละลาดับเท่ากับ 1/n ของประชากรใน
2) Binary pattern เป็นการกระจายขนาดเมืองอย่างไม่สมดุล โดยประเทศนั้น
เมืองใหญ่สดุ โดยที่ n คือลาดับของขนาดเมือง
ๆ มีเมืองขนาดใหญ่และขนาดกลางจานวนมาก แต่ขาดเมืองขนาดเล็ก 6
3) Rank-size pattern เป็นการกระจายขนาดเมืองต่าง ๆ ทั่วประเทศอย่าง เมืองรอง 10 อันดับแรกจากกรุงเทพฯ และชลบุรี ในปี 2015 ได้แก่ นนทบุรี
สมดุล โดยมีทั้งเมืองขนาดใหญ่ ขนาดกลางและขนาดเล็ก ปากเกร็ด (นนทบุ รี) หาดใหญ่ (สงขลา) เจ้าพระยาสุร ศักดิ์ (ชลบุรี)
นครราชสีมา อุดรธานี เชียงใหม่ สุราษฎร์ธานี และขอนแก่น ตามลาดับ
ก็ยังมีขนาดเล็กเมื่อเทียบกับกรุงเทพฯ ยิ่งกว่านั้น หาก ภาคกลาง (อาทิ พระนครศรี อ ยุ ธ ยา สระบุ รี

เทียบกับประเทศอื่น ๆ ที่มีประชากรใกล้เคียงกัน และมี นครปฐม) และภาคเหนือ (อาทิ ลาพูน)
การกระจายรายได้ ที่ ดี ก ว่ า ไทย พบว่ า ทุ ก ประเทศมี III. กลุ่มจังหวัดท่องเที่ยวในภาคใต้ ได้แก่
การกระจายตั ว ของขนาดเมื อ งดี ก ว่ า ไทยเช่ น กั น สงขลา และภูเก็ต
โดยเฉพาะเยอรมนี สเปน และเกาหลีใต้ สังเกตได้ว่า การ โดยจะเห็นได้ว่า จังหวัดส่วนใหญ่ข้างต้นถือเป็น
กระจายของเมื องขนาดต่ า งๆ ใกล้ เคีย งกับ Rank-size เมืองเป้าหมายหลักในการพัฒนาเป็นฐานอุตสาหกรรมตั้งแต่
pattern เป็นอย่างมาก อดี ต หากพิ จารณาข้อมู ลงบประมาณภาครัฐแล้ วพบว่ า
การที่ไทยมีโครงสร้างระบบเมืองแบบเอกนคร สั ดส่ วนงบประมาณที่ได้ รับค่อนข้างสูงกว่ าจังหวั ดอื่ น ๆ
จึงส่งผลให้กรุงเทพฯ เป็นพื้นที่หลักที่ดึงดูด ทรัพยากรทั่ว โดยเปรียบเทียบ อีกทั้งยังมีแรงขับเคลื่อนทางเศรษฐกิจ
ประเทศมากระจุกอยู่ในพื้นที่โดยรอบสูงกว่าพื้นที่เมืองอื่น จากภาคอุ ต สาหกรรมภายในจั ง หวั ด ด้ ว ย อย่ า งไรก็ ดี
ทั้งคน ปัจจัยการผลิต และเงินลงทุนในสาธารณูปโภคกับ บางจังหวัดที่มีศักยภาพในการเป็นแหล่งท่องเที่ยวอยู่แล้ว
โครงสร้างพื้นฐาน (ดารณี ถวิลพิพัฒน์กุล , 1998) ด้วย ตามธรรมชาติก็ยังได้รับสนับสนุนจากรัฐในแง่งบประมาณ
เหตุดังกล่าว การมีระบบเมืองที่ไม่สมดุลจึงเป็นส่วนหนึ่ง เพื่อสร้างสาธารณูปโภคพื้นฐาน เช่น สนามบิน จึงทาให้
ที่ส่งผลต่อการจัดสรรทรัพยากร โดยเฉพาะงบประมาณ จังหวัดเหล่านี้มีศักยภาพทางเศรษฐกิจและความเป็นเมือง
และการกระจายประโยชน์ทางเศรษฐกิจให้กับเมืองอื่น ที่ สู งกว่ าจั งหวั ดอื่นๆ ได้ เช่ นกัน ขณะเดี ยวกั น เมื อ งนอก
อย่างไม่เท่าเทียม จึงก่อให้เกิดความเหลื่อมลาเชิงพืนที่ กลุ่ ม เป้ า หมายซึ่ ง ตั้ ง อยู่ ใ นบริ เ วณใกล้ เ คี ย งมั ก ได้ รั บ
ในที่สุด (Wisaweisuan, 2009) โดยในปี 2015 รายได้ต่อ การสนับสนุนจากภาครัฐน้อยกว่ามาก และไม่ได้มีการวาง
หัวของจังหวัดที่รวยที่สุดของไทยสูงกว่าจังหวัดที่จนที่สุด แนวทางเสริมสร้างจุดแข็งของจังหวัดนั้น ๆ เพื่อรองรับ
มากถึง 23.4 เท่า ผลดีทางเศรษฐกิจที่ส่งต่อมาจากจังหวัดเป้าหมาย
รูปที่ 2 ปรากฏการณ์ข้างต้นสะท้อนว่า นโยบายเมือง
ในอดีตที่เน้นพัฒนาอย่างกระจุกในบางจังหวัด ซึ่งแม้
จะทาให้เศรษฐกิจในจังหวัดหลักของภูมิภาคดังกล่าวมี
พั ฒ นาการด้ า นรายได้ สู ง กว่ า จั ง หวั ด อื่ น แต่ ยั ง ไม่
สามารถขยายผลประโยชน์ไปยังกลุ่มจังหวัดใกล้เคียง
มากนัก จึงไม่ช่วยให้ปัญหาการกระจายรายได้ระหว่าง
จังหวัด ปรับดีขึน เห็นได้จากจังหวัดส่วนใหญ่ ที่ยั ง คงมี
ระดับพัฒนาการทางเศรษฐกิจและความเป็นเมืองต่ากว่า
จังหวัดหลักของภูมิภาค ดังปรากฏในรูปที่ 3 โดยเฉพาะ
เมื่อนาไปเปรียบเทียบกับกรุงเทพฯ พบว่า เมืองขนาดเล็ก
ที่มา: Wikipedia และคานวณโดยผู้เขียน
ในลาดับท้าย ๆ ของไทยมีความไม่สมดุล ทั้งด้านรายได้
และความเป็นเมืองมากขึ้นตามลาดับ ตามรูปที่ 4 ดังนั้น
(2) ความไม่ ส มดุ ล ของระบบเมื อ งและ การวางแผนพัฒนาเมืองให้มีความสมดุลในระดับประเทศ
ความเหลื่อมลาระหว่างจังหวัดที่มีอยู่สูงในปัจจุบัน ส่วน รวมทั้งคานึงถึงการส่งต่อประโยชน์จากการพัฒนาไปยัง
หนึ่งมาจากนโยบายพัฒนาเมืองในอดีต หากพิจารณา พื้นที่จังหวัดใกล้เคียงจึงเป็นสิ่งสาคัญ
จังหวัดของไทยทั้งประเทศดังรูปที่ 3 พบว่า กลุ่มจังหวัด
ของไทยที่มีรายได้ต่อหัวสูงกว่าและมีประชากรมากกว่า ทั้งนี้ การสนับสนุนจังหวัดให้เติบโตตามศักยภาพเชิง
ค่าเฉลี่ยทังประเทศกระจุกตัวอยู่ใน 3 กลุ่ม คือ เศรษฐกิจ ของท้ องถิ่น ตามแนวคิด การถ่ายโอนรายได้สู่
ท้ อ งถิ่ น (Income-transferring scheme) ดั ง ที่ ป รากฏ
I. กรุงเทพฯ และปริมณฑล ชัดเจนในแผนพัฒนากลุ่มจังหวัด ตามภูมิภาคในปัจจุบัน
II. กลุ่ ม จั ง หวั ด อุ ต สาหกรรมในภาค นั้ น ถื อ เป็ น แนวทางที่ รั ฐ ได้ พ ยายามด าเนิ น การอย่ า ง
ตะวั น ออก (อาทิ ชลบุ รี ระยอง ฉะเชิ ง เทรา) ต่อเนื่องและมีโอกาสประสบความสาเร็จสูง อย่างไรก็ดี
กรณีการพัฒนาพื้นที่เขตเศรษฐกิจพิเศษชายแดนล่าสุด รูปที่ 4
กลั บ ยั ง ไม่ประสบผลสาเร็จ มากนัก ซึ่ ง มี ส าเหตุหลักมา
จากพื้ น ที่ จั ง หวั ด ที่ ถู ก ก าหนดเป็ น จุ ด พั ฒ นายั ง ขาด
ความเหมาะสมหลายประการ คือ (1) พื้นที่ที่เลือกไม่มี
ศั ก ยภาพเพี ย งพอโดยธรรมชาติ ใ นการเป็ น จุ ด สร้ า ง
การเติบโตทางเศรษฐกิจได้ (2) โครงสร้างพื้นฐานในพื้นที่
มีไม่เพียงพอรองรับ กิจ กรรมที่เกิดจากการลงทุน ขนาด
ใหญ่ (3) การเชื่อมโยงระบบคมนาคมเข้ากับจังหวัดอื่น ๆ
รวมทั้งกับประเทศเพื่อนบ้านยังไม่มีอย่างชัดเจน7 และ (4)
ฐานตลาดผู้บริโภคในพื้นที่ยังไม่ใหญ่พอจะรองรับผลผลิต
จากภาคอุตสาหกรรมหรือกิจกรรมการบริการขนาดใหญ่ ที่มา: สศช. กรมการปกครอง และคานวณโดยผู้เขียน
ที่จะเกิดขึ้น ดังนั้น การเลือกพืนที่จังหวัด ที่มีศักยภาพ หมายเหตุ: เส้นสีแดงยิ่งห่างจาก 0 แสดงถึงความไม่สมดุลที่เพิ่มขึ้นในเชิงขนาด
เพื่ อ ส่ ง เสริ ม ให้ เ ป็ น ฐานเศรษฐกิ จ เมื อ งรอง ถื อ เป็ น ของเมืองเมื่อเทียบกับกรุงเทพฯ
ความท้าทายสาคัญที่ต้องตังอยู่บนฐานความเข้าใจที่ (3) การเร่งการเติบโตทางเศรษฐกิจไม่ได้นาไปสู่
แม่นยาเกี่ยวกับบริบทท้องถิ่น ทาเลที่ตัง ศักยภาพทาง พัฒนาการของความเป็นเมืองเสมอไป8 ซึ่งสอดคล้องกับ
เศรษฐกิจ และความพร้อมของระบบโครงสร้างพืนฐาน ผลการศึ ก ษาในต่ า งประเทศ โดยการวิ เ คราะห์ ข้อมู ล
ที่เหมาะสมและเพียงพอ อนุ ก รมเวลารายจั ง หวั ด ของไทยหลั ง จากแผนฯ 10
เป็นต้นมา ในรูปที่ 5 พบว่า การเติบโตของรายได้ต่อหัว
รูปที่ 3
กับการขยายตัวของความเป็นเมืองไม่มีความสัม พันธ์
ที่ชัดเจนโดยเฉพาะในกลุ่มจังหวัดที่เป็นเป้าหมายหลัก
ในการพัฒนา ซึ่งมักเป็นจังหวัดที่มีขนาดเศรษฐกิจ รอง
จากกรุงเทพฯ ในอันดับต้น อาทิ ชลบุรี ระยอง9
ที่มา: กรมการปกครอง และคานวณโดยผู้เขียน
ที่มา: สศช. กรมการปกครอง และคานวณโดยผู้เขียน

ทั้ งนี้ การวิ เคราะห์ พบว่ ามี สาเหตุ มาจาก ( 1)
งบประมาณส่วนใหญ่ที่เน้นลงไปยังกลุ่มจังหวัดเป้าหมาย
ยังขาดการกาหนดบริเวณพื้นที่ภายในจังหวัดที่ต้องการใช้
7 9
ข้อมูลจากโครงการ BLP ของ ธปท. ส่วนใหญ่ถูกขับเคลื่อนด้วยภาคอุตสาหกรรมที่มีสัดส่วนเฉลี่ยสูงถึงร้อยละ
8
ไม่พบความสัมพันธ์ระหว่างการเติบโตของรายได้ต่อหัว ประชากรกับการ 60.6 ของรายได้จังหวัด
เติบโตของเมือง จากกการวิเคราะห์ข้อมูล Panel
งบประมาณลงไปพั ฒ นาอย่ า งชั ด เจน ท าให้ ก ารใช้ (1) ระดับโครงสร้างของระบบเมือง เน้นการปรับ

งบประมาณกระจั ด กระจายและขาดประสิ ท ธิ ผ ลใน ระบบเมืองของไทยให้มีเมืองขนาดต่าง ๆ อย่างสมดุลมากขึ้น
การสร้า งขั้ว เติ บ โต (Growth pole) ให้ เกิด ขึ้น ในพื้ น ที่ โดย World Bank (2009) ได้ ชี้ ป ระเด็ น ความท้ า ทาย
และ (2) ผลประโยชน์ของกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่เกิดขึ้น ในการวางนโยบายเมื อ งของไทยไว้ 2 มิ ติ คื อ (1)
มั ก กระจุ กตั ว อยู่ ใ นคนบางกลุ่ ม โดยเฉพาะนายจ้ า งใน การเพิ่มความหนาแน่น (Density) ของประชากรใน
ภาคอุตสาหกรรม จึงไม่เป็นแรงจูงใจให้คนเข้าไปอาศัย เมืองรอง เพื่อกระจายความเป็นเมืองสู่ภูมิภาคมากขึ้น
เพื่อหาผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจ อาทิ รายได้ มากนัก และ (2) การลดระยะห่าง (Distance) ระหว่างเมือง
(4) ไทยยังขาดการวางแผนจัดการพืนที่เมือง หลักและเมืองรอง ผ่านการพัฒนาระบบคมนาคมขนส่ง
อย่างเหมาะสม (Zoning) การที่รัฐไม่ได้ให้ความสาคัญ และการสื่อสาร เพื่อเชื่อมโยงพื้นที่ทั้งภายในและระหว่าง
กับการบริหารจัดการพื้นที่ (Zoning) นับแต่อดีตมากนัก จังหวัด รวมถึงเชื่อมโยงผู้เล่นในระบบเศรษฐกิจให้เข้าถึง
ส่ ง ผลให้ อ าณาเขตพื้ น ที่ เ มื อ งใหญ่ ข องไทยในปั จ จุ บั น กันสะดวกมากขึ้น
กระจายตัวออกไปตามทิศทางต่าง ๆ อย่างไม่สมดุล อาทิ ทั้งนี้ วิธีการดาเนินงานเพื่อ พัฒนาเมืองรองให้
กรุ ง เทพฯ นครราชสี ม า และเชี ย งใหม่ ที่ มี พื้ น ที่ เ มื อง ประสบความสาเร็จจาเป็นต้องจัดเตรียมบริบทในพื้นที่ ที่
ขยายตัวไปตามถนนจนเกินเขตการปกครอง (พันธ์ทิพย์ จง เอื้อต่อการเคลื่อนย้ายปัจจัยการผลิต ทุนและแรงงานจาก
โกรย และชนมณี ทองใบ, 2014) ส่ ง ผลให้ (1) การใช้ เมื องหลั ก ให้พร้อมก่อน รวมถึงต้องมีบริการสาธารณะ ได้แก่
ประโยชน์ภายในพื้นที่เมืองไม่มีประสิทธิภาพมากนัก (2) สาธารณูปโภค สาธารณสุข และการศึกษาที่ครอบคลุม
การพัฒนาระบบโครงสร้างพื้นฐานในระยะต่อไปทาได้ เพื่อรองรับการย้ายถิ่นของประชากรเข้ามา
ยากและต้องใช้งบประมาณมากในการแก้ไข เมื่อเทียบกับ กรณีศึกษาในต่างประเทศ แม้ว่าพัฒนาการและ
การพั ฒ นาเพิ่ ม เติ ม ในพื้ น ที่ ที่เป็ น ระเบี ย บอยู่ แล้ ว และ บริบทแวดล้อมที่แตกต่างกันไปจะทาให้ประสบการณ์ของ
(3) ประชากรในพื้นที่เมืองไม่สามารถเข้าถึงสาธารณูปโภคใน เมืองหนึ่งอาจไม่สามารถนาไปประยุกต์ใช้กับอีกเมืองหนึ่ง
เมืองและบริการสาธารณะได้อย่างเท่าเทียม ได้ แต่ ห ากเราพิ จ ารณากรณี ตั ว อย่ า งที่ เ คยประสบ
โดยสรุป ความไม่สมดุลของระบบเมืองของไทย ความท้าทายคล้ายคลึง กับไทยทั้งในมิติความหนาแน่ น
และความเหลื่อมล้าด้านรายได้เชิง พื้นที่ในปัจจุบัน เกิด และมิติระยะห่างนั้น ความสาเร็จของเมืองแทกู (Daegu)
จากแนวทางพัฒนาเมืองในอดีตที่เน้นหนักไปในเมืองบาง ประเทศเกาหลีใต้ ซึ่งเป็นเมืองอุตสาหกรรมสิ่งทอสาคัญที่
กลุ่ ม และขาดการเชื่ อ มโยงประโยชน์ เ ข้ า สู่ จั ง หวั ด สามารถดึงดูดผู้คนในชนบทเข้ามาทางานและอาศัยอยู่
ข้างเคียง อีกทั้ง ยังขาดการบริหารจัดการพื้นที่ (Zoning) เพิ่มขึ้นถึง 6 เท่าภายในระยะเวลา 40 ปี จึงนับเป็นหนึ่ง
อย่ า งเหมาะสมในช่ ว งที่ เ มื อ งขยายตั ว อย่ า งไรก็ ดี ในประสบการณ์ที่ไทยน่าจะเรียนรู้ได้เป็นอย่างดี
แนวทางพัฒนาจังหวัดให้สอดคล้องกับศักยภาพท้องถิ่น
ถือเป็นความท้าทายที่สาคัญ
3. แนวทางพัฒนาเมืองของไทยในระยะต่อไป
ในอนาคต นโยบายพัฒนาเมืองของไทยจะต้อง
ทาใน 3 ระดับ ทั้ง (1) ในระดับโครงสร้างของระบบเมือง
หรือการกระจายความเจริญไปยังเมื องรองต่าง ๆ เพื่อ
แก้ ไ ขปั ญ หาความเหลื่ อ มล้ าระหว่ า งจั ง หวั ด ที่ มี อ ยู่ ใ น
ระดับสูง (2) ในระดับ บริหารจัด การพื้นที่ เมื อง เพื่อให้
การใช้ พื้ น ที่ เกิ ด ประสิ ท ธิ ภาพสู ง สุ ด และมี ส่ ว นเอื้ อ ต่ อ
การยกระดั บคุณภาพชีวิ ตประชาชนได้ และ (3) ในระดับ
จุ ล ภาค เพื่ ออาศั ย ประโยชน์ จ ากเทคโนโลยี ในการลด
ความเหลื่อมล้าของครัวเรือนและหน่วยธุรกิจ ดังนี้ ที่มา: The World Bank (2009)

โดยในปี 1990 รั ฐ บาลเกาหลี ใ ต้ พ ยายามลด โครงสร้างระบบเมืองของไทยให้สมดุลมากขึ้นในระยะ

ระยะห่างระหว่างเมือง โดยเริ่มจากขยายเขตการปกครอง ยาว เช่นเดียวกันกับโครงการ EEC (Eastern Economic
ให้ครอบคลุมถึงบริเวณพื้นที่ห่างไกลตัวเมือง นอกจากนี้ Corridor) ซึ่ ง หากพั ฒ นาเมื อ งรอบนอก EEC ให้ ไ ด้
ยังสร้างระบบรถไฟใต้ดิน พัฒนาระบบรถประจาทางและ ประโยชน์ควบคู่ไปด้วย จะยิ่ง ส่งเสริมให้เกิดการกระจาย
ถนนลาดยางทั้งหมดภายในเขตเมือง 10 พร้อมเชื่อมโยง ขั้วการเจริญเติบโตให้กับเมืองอื่น ๆ ในภูมิภาคต่อไป
ระบบคมนาคมเข้ากับเมืองอื่น อีกทั้งได้จัดเตรียมบริการ (2) ระดั บ บริ ห ารจั ด การพื นที่ ภ ายในเมื อ ง
ขั้นพื้นฐานโดยเฉพาะในเขตชานเมืองให้ทุกคนเข้าถึงได้ กรณีศึกษาที่ไทยน่าจะเรียนรู้และนามาปรับใช้กับการวาง
โดยง่ายเพื่อเพิ่มความหนาแน่นประชากรในพื้นที่รอบนอก นโยบายพื้ น ที่ เ มื อ งมากสุ ด คื อ ญี่ ปุ่ น เพราะถื อ เป็ น
ในระยะถัดมา พบว่ากิจการอุตสาหกรรมได้กระจายออก ประเทศที่ มี ข้ อ จ ากั ด เชิ ง พื้ น ที่ เ นื่ อ งจากเป็ น เกาะและ
ไปสู่พื้นที่รอบนอกในรัศมีไม่เกิน 90 กม. ครอบคลุม 5 ประสบภัย พิบั ติท างธรรมชาติบ่อย แต่ รัฐ บาลญี่ปุ่น ก็มี
เมือง ตามรูปที่ 6 โดยแต่ละเมืองได้ปรับเปลี่ยนโอกาสให้เข้า แนวทางในการวางนโยบายเมื องอย่ า งสร้า งสรรค์ และ
กั บศั กยภาพท้ องถิ่ น ( Localization) จ น ก ล า ย เ ป็ น น่า สนใจ โดยสามารถแบ่ง นโยบายบริหารจัด การพื้ น ที่
อุตสาหกรรมขนาดใหญ่ประจาเมือง คือ เมืองกูมิ (Gumi) เมื องเป็ น 2 ส่ ว น คือ (1) การก าหนดกลยุท ธ์ พั ฒ นา
ที่เชี่ยวชาญในอิเล็ กทรอนิกส์ เมืองโปฮัง (Pohang) ที่มี พืนที่เมือง เป็นการกาหนดทิศทางพัฒนาเมืองเพื่อรองรับ
บริษัทพอสโก (POSCO) และ ฮุนได (Hyundai) ซึ่งเป็น ความท้าทายที่อาจเกิดขึ้นกับเมื องในระยะยาว ตั ว อย่ า งเช่ น
ผู้ ผ ลิ ต เหล็ กและรถยนต์ รายใหญ่ของโลก เมื องอุ ลซาน ญี่ ปุ่ น ได้ อ อกแบบเมื อ งใหม่ ใ นพื้ น ที่ มิ ย ากิ (ชายฝั่ ง
(Ulsan) ที่ เป็ น อู่ ต่ อเรือสาคัญของโลก และเมื องปูซาน ตะวั น ออก) หลั ง เกิด ภัย พิ บั ติ สึ น ามิ ในปี 2011 เพื่ อลด
(Busan) ซึ่งส่งผลให้ความเป็นเมืองและพัฒนาการทาง ผลกระทบในแง่ความสูญเสียชีวิตและทรัพย์สินจากคลื่น
เศรษฐกิจของเมืองเหล่านี้ปรับดีขึ้นตามกัน สึนามิที่อาจเกิดขึ้นอีกในอนาคต โดยได้จัดแบ่งพื้นที่เมือง
ส าหรับ กรณี ของไทย แม้ ว่ า ในระยะที่ ผ่ า นมา ชายฝั่งออกเป็นชั้น ๆ ซึ่งชั้นนอกสุดที่ติดชายฝั่งจะถูกปรับ
ภาครัฐมีความพยายามลงทุนในลักษณะครอบคลุมทั้ง 2 เป็นพื้นที่เพื่อการเกษตร พร้อมย้ายโรงงาน (Relocation)
มิ ติ ดั ง กล่ า ว แต่ การลงทุ นส่ วนใหญ่ ยั ง คงเน้น แก้ปัญหา ที่เดิมอยู่ริมฝั่งมหาสมุทรเข้าสู่พื้นที่ชั้นในมากขึ้น ซึ่งจะมี
ความแออั ด เฉพาะในกรุ ง เทพฯ ทั้ ง โครงการรถไฟฟ้ า โครงสร้างถนนและรางรถไฟขนาดใหญ่ เป็นเสมือนเขื่อน
ในเมือง และโครงการพัฒนาท่าอากาศยานสุวรรณภูมิ กั้นคลื่น ทางกายภาพไม่ให้เข้าสู่ พื้นที่ ชั้นในได้ และ (2)
(ทศพล ต้องหุ้ย, 2017) ซึ่งแม้จะเป็นสิ่งที่ดีในการใช้พื้นที่ การวางแผนปฏิบัติในการจัดการเมืองอย่างชัดเจน โดย
เมืองให้มีประสิทธิภาพและยกระดับคุณภาพชีวิตคนเมือง กรณีของญี่ปุ่นได้กาหนดแผนเมืองในระดับชาติ ระดับ
ให้ด ีขึ ้น แต่ย ัง ไม่ไ ด้ช ่ว ยเชื ่อ มโยงกับ พื ้น ที ่เ มือ งอื ่น ๆ ภู มิ ภ าค และระดั บ จั ง หวั ด อย่ า งสอดคล้ อ งกั น อี ก ทั้ ง
ข้างเคียง จึงถือเป็นการเสียโอกาสในการพัฒนาเมืองรอง ยังให้ประชาชนในท้องถิ่นมีส่วนร่วมตัดสินใจกาหนดผัง
อื่น ๆ ให้ยกระดับตามกรุงเทพฯ ได้ทัน เมืองของตนได้ (Bottom-up approach) ซึ่ ง น าไปสู่
อย่ า งไรก็ ดี ในช่ ว ง 2-3 ปี ข้ า งหน้ า โครงการ การปฏิ บั ติ ง านตามแผนได้ อ ย่ า งลุ ล่ ว งและตอบโจทย์
รถไฟทางคู่ 9 สาย และทางหลวงพิเศษระว่างเมือง 3 สาย ความต้องการของคนในท้องถิ่นได้ แท้จริง อีกทั้งรูปแบบ
น่าจะช่วยลดระยะห่างระหว่างเมืองผ่านการเชื่ อ มโยง แผนจัดการพื้นที่เมืองยังยืดหยุ่นให้เลือกได้ 2 แบบ คือ
พื ้ น ที ่ ต ่ า ง ๆ ได้ ใ นระดั บ หนึ่ ง นอกจากนี้ การเพิ่ ม (1) การแบ่งเป็นพื้นที่จากัดการเติบโตกับพื้นที่สนับสนุน
ความหนาแน่ น ของเมื อ งรองตามร่ า งยุ ท ธศาสตร์ช าติ การเติ บ โตของเมื อ ง ซึ่ ง มี ผ ลดี ใ นแง่ ท าให้ ก ารใช้
พ.ศ. 2560-2579 (ค.ศ. 2017-2036) ด้านความเสมอ งบประมาณแผ่นดินเพื่อพัฒนาเมืองมีประสิทธิภาพเพราะ
ภาคทางสั ง คม ซึ่ ง ส่ ง เสริ ม การกระจายศู น ย์ ก ลาง กาหนดขอบเขตพื้นที่ชัดเจน และ (2) การแบ่งพื้นที่ออก
ความเจริ ญ ผ่ า นการพั ฒ นาจั ง หวั ด หลั ก อย่ า งน้ อ ย 15 ตามวัตถุประสงค์การใช้สอย (บริเวณที่อยู่อาศัย โรงงาน
จั ง หวั ด นั บ ว่ า เป็ น ทิ ศ ทางที่ ดี ส าหรั บ การปรั บ ปรุ ง หรือแหล่งธุรกิจ) ซึ่งจะมีความยืดหยุ่นต่อการพัฒนาพื้นที่
เมื อ งเพิ่ ม เติ ม ในอนาคตตามความจ าเป็ น นอกจากนี้
10
เมืองแทกูมถี นนที่ลาดยางแล้วเพียงแค่รอ้ ยละ 40 ในปี 1980
แผนปฏิบัติของญี่ปุ่นยังมีความละเอียดมากซึ่งได้คานึงไป ดังนั้น การพัฒนาความเป็นเมืองเพื่อยกระดับ

ถึงความสวยงามและความกลมกลืน ของสิ่งก่อสร้างกับ การพัฒนาของประเทศและคุณภาพชีวิตของคนไทยให้
ธรรมชาติ ของเมื องโดยรอบ รวมถึงมาตรฐานความแข็ ง แรง ประสบผลส าเร็ จ ดี ไ ด้ นั้ น ควรท าในทุ ก ระดั บ ทั้ ง ระดั บ
ของโครงสร้างอาคารด้วย โครงสร้ า งของระบบเมื อ ง ระดั บ บริ ห ารจั ด การพื้ น ที่
สาหรับกรณีของไทย การกาหนดกลยุทธ์บริหาร ภายในเมือง รวมถึงการนาเทคโนโลยี อินเทอร์เน็ตมาใช้
จัดการผังเมืองที่อิงจากประสบการณ์ต่างประเทศ คือ (1) ในระดับหน่วยครัวเรือนและธุรกิจด้วย
ให้อิสระและความสาคัญกับองค์การปกครองส่วนท้องถิ่น บทสรุป
(คณิน พีระวัฒนชาติ, 2018) เพื่อเป็นกลไกผลักดันการมี
ส่วนร่วมที่เข้มแข็งจากภาคประชาชนในการกาหนดผัง ความเป็ น เมื อ งเป็ น หนึ่ ง ใน Megatrends ที่
เมืองท้องถิ่น ซึ่งจะสามารถตอบสนองความต้องการใช้ ส าคั ญ โดยเฉพาะเมื อ งในประเทศก าลั ง พั ฒ นาจะ
งานของท้องถิ่นได้จริง (2) ต้องคานึงถึงความยั่งยืนทาง กลายเป็ น เครื่ อ งจั ก รส าคั ญ ที่ ผ ลั ก ดั น กิ จ กรรมทาง
สิ่งแวดล้อมและความกลมกลืนทางธรรมชาติ เช่น พื้นที่ เศรษฐกิจในอนาคต ซึ่งเราสามารถแบ่ง พัฒนาการของ
น้าท่วม รวมถึงประสิทธิภาพในการดูแลความปลอดภัย เมืองตามนัยทางเศรษฐกิจเป็น 2 มิติ คือ
ของประชาชน โดยเฉพาะในกรณี ฉุกเฉิน เช่ น ไฟไหม้ (1) มิ ติ การเติ บ โตด้ า นรายได้ ซึ่ ง เป็ น ปั จจัยที่
และ (3) ควรกาหนดกรอบใหญ่ของผังเมืองให้แน่นอน ไม่ ภาครัฐมักเลือกลงทุนนาเพื่อให้เกิดกิจกรรมทางเศรษฐกิจ
เปลี่ ย นแปลงไปตามช่ ว งเวลา เพื่ อเป็ น หลั กในการวาง ขึ้นในพื้นที่หนึ่ง ๆ ซึ่งจะดึงดูดผู้คนให้หลั่งไหลเข้ามาและ
นโยบายในระยะยาว อย่างไรก็ดี ในระดับ รายละเอียด กลายเป็ น เมื อ งมากขึ้ น เรื่ อ ย ๆ อย่ า งไรก็ ดี อั ต ราการ
ของการใช้พื้นที่เมืองจาเป็น ต้องยืดหยุ่น เพื่อให้สามารถ เติ บ โตของเมื อ งกั บ การขยายตั ว ของรายได้ ต่ อ หั ว ไม่ มี
รองรับการใช้งานพื้นที่เมืองจริงตามบริบทที่เปลี่ยนแปลง จาเป็นต้องสัมพันธ์กัน เสมอไปหากพื้นที่เมืองนั้น ๆ ขาด
ในอนาคตได้ การบริหารจัดการเมืองที่ดี ซึ่งในทางกลับกันมักจะนาไปสู่
(3) ในระดับจุลภาค (หน่วยครัวเรือนและธุรกิจ) ความเหลื่อมล้าที่มากขึ้นและคุณภาพชีวิตในเมืองที่แย่ลง
การผลั กดั น ให้ ป ระชาชนในพื้ น ที่ ห่า งไกลเข้า ถึง ระบบ (2) มิติการกระจายตั ว เป็นแนวคิดเพื่ อแก้ ปั ญ หา
อินเทอร์เน็ตด้วยต้นทุนที่ต่า เช่น โครงการเน็ตประชารัฐ ความเหลื่อมล้าระหว่างเมืองกับชนบท โดยแผนพัฒนาฯ
และโครงการเน็ตชายขอบ 11 จะช่วยเพิ่มประโยชน์ทาง และการลงทุนในโครงสร้างพื้นฐานนับแต่อดีตที่มักกระจุก
เศรษฐกิจและช่วยลดปัญหาความเหลื่อมล้าระหว่างพื้นที่ ตั ว อยู่ ที่ ก รุ ง เทพและบางพื้ น ที่ ข องประเทศ ส่ ง ผลให้
ได้ โดยประชาชนในพืน้ ที่ห่างไกลจะสามารถเข้าถึงบริการ โครงสร้ า งระบบเมื อ งของไทยในปั จ จุ บั น ไม่ ส มดุ ล ใน
พื้นฐานจากรัฐ อาทิ การศึกษา ได้อย่างเท่าเทียมมากขึ้น ลักษณะของเมืองเอกนคร โดยมีกรุงเทพฯ เป็นเมืองหลัก
นอกจากนี้ การเข้าถึงข้อมูลและข่าวสาร และระบบตลาด เพียงเมืองเดียวที่เติบโตสูงกว่าเมืองรองอันดับถัดไปอย่าง
ออนไลน์ยังมีส่วนช่วยให้ประชาชนเข้าถึงทรัพยากรทาง มาก อีกทั้ง ยังพบว่าแนวโน้มความเหลื่อมล้าด้านรายได้
เศรษฐกิ จ ในเมื อ งอย่ า งมี ป ระสิ ท ธิ ภ าพมากขึ้ น และมี ระหว่างจังหวัดเล็กและใหญ่ปรับเพิ่มขึ้นอย่างชัดเจน
โอกาสยกระดับฐานะเพิ่มขึ้นด้วย
ในระยะต่ อไป ภาครัฐยั งคงต้ องเผชิ ญความท้ าทาย
อย่างไรก็ดี โครงการอินเทอร์เน็ตของภาครัฐที่ ในการพั ฒ นาระบบเมื อ งเพื่ อ ลดความเหลื่ อ มล้ าอย่ า ง
ผ่านมายังไม่เพียงพอที่จะทาให้ประชาชนในพื้นที่ห่างไกล ต่ อเนื่ อง โดยเฉพาะการกาหนดเมืองเป้าหมายหลักใน
สามารถเข้า ถึง สิ นค้า และบริการด้ ว ยต้น ทุน ต่าเฉกเช่น การพัฒนาในภูมิภาคที่ต้องทาอย่างเหมาะสม การทางาน
คนเมืองได้ ส่วนหนึ่งเพราะประชาชนต้องมีระบบนิเวศ ร่วมกับหน่วยงานท้องถิ่นและประชาชนในท้องที่เพื่อ ให้
ทางเศรษฐกิจดิจิทัลที่สาคัญ เช่น การขนส่งที่รวดเร็วและ เกิดการใช้ทรัพยากรและงบประมาณได้อย่างสอดคล้อง
ทั่วถึง และความคุ้นเคยกับการใช้เทคโนโลยี เป็นต้น กับศักยภาพจริงของท้องที่ และการใช้พื้นที่เมืองอย่างมี
11
ในเบื้องต้น ครัวเรือนทีม่ ีรายได้นอ้ ยจะมีสทิ ธิ์ใช้บริการฟรีเป็นเวลา 3 ปี
แต่ครัวเรือนที่มรี ายได้มากกว่าเกณฑ์ ต้องจ่ายค่าบริการเดือนละ 200 บาท
ประสิทธิภาพ ซึ่งจาเป็นต้องคานึงถึงแนวทางพัฒนาอย่าง ขณะที่ ก ารเติ บ โตของเมื อ งจะใช้ แ บบจ าลอง

ยั่งยืน ความยืดหยุ่นในการปรับใช้ พื้นที่เมืองในอนาคต OLS (Ordinary least squares) ตามสมการที่ (2) โดย
และการมีส่วนร่วมของประชาชน ข้ อ มู ล ที่ ใ ช้ เ ป็ น ข้ อ มู ล ภาคตั ด ขวางระหว่ า งประเทศ
ท้ า ยที่ สุ ด ความก้า วหน้ า ทางเทคโนโลยี อาทิ (Cross-country data) ui และ yi เป็นอัตราการเติบโต
ระบบการคมนาคมที่ ล้ าสมั ย และโครงข่า ยสื่ อสารทาง ท บ ต้ น ต่ อ ปี ( Compound Annual Growth Rate,
อินเทอร์เน็ตที่ครอบคลุม นับเป็นเครื่องมืออย่างดี ที่ช่วย CAGR) ระหว่างช่วงเวลาที่สนใจ สุดท้าย ไม่มีปัจจัยบ่งชี้
กระจายความเป็ น เมื อ งและเชื่ อ มโยงผลประโยชน์ แต่ละประเทศเหมื อนกับสมการที่ (1) เนื่องจากปัจ จั ย
การพัฒนาสู่ท้องถิ่นได้มากขึ้น ฉะนั้น ภาครัฐทั้งส่วนกลาง ดังกล่าวจะหักล้างกันไปในแบบจาลองการเติบโต
และท้ อ งถิ่ น จึ ง ควรร่ ว มมื อ กั น ในการติ ด ตามและน า 𝑢𝑖 = 𝛽0 + 𝛽1 𝑦𝑖 + 𝜀𝑖 (2)
เทคโนโลยีมาปรับใช้ให้เกิดประโยชน์กับเมืองยุคใหม่ของ
ไทยอย่างสูงสุดต่อไป จากตารางที่ 1 ผลจากแบบจ าลองชี้ ว่า ระดับ
รายได้ ต่อหั ว ส่งผลต่อความเป็นเมือง ขณะที่ ความเป็น
ภาคผนวก แบบจาลองที่ใช้ เ มื อ ง ส่ ว น ห นึ่ ง ขึ้ น อ ยู่ กั บ ส ม ร ร ถ น ะ ที่ มี อ ยู่ แ ล้ ว
จากการศึ ก ษาของ Chen, Zhang, Liu and ทั้ ง ด้ า นภู มิ ศ าสตร์ แ ละด้ า นประวั ติ ศาสตร์ โดยเฉพาะ
Zhang (2014) ซึ่ ง พิ จ า ร ณ า เมื อง ไ ว้ ใ น 2 มิ ติ ( 1 ) ประเทศที่ เ คยตกอยู่ ภ ายใต้ อ าณานิ ค มของประเทศ
ความเป็นเมือง ซึ่งอธิบายจากระดับรายได้เท่านั้น และ อังกฤษ (Clri) จะมีระดับความเป็นเมืองต่ากว่าประเทศ
(2) การเติบโตของเมือง ซึ่งพบว่าเมืองไม่ได้เติบโตตาม อื่น ๆ จากการได้รับอิสรภาพโดยเฉลี่ยค่อนข้างล่าช้า13
การเร่งขึ้นของรายได้ตามที่ทฤษฎีกล่าวไว้
ตารางที่ 1 ค่าสัมประสิทธิ์ของตัวแปรต่าง ๆ ที่มีผลต่อ
บทความนี้ประยุกต์ใช้แบบจาลองตามการศึกษา ความเป็นเมือง
ดั ง กล่ า ว โดยเพิ่ ม เติ ม ขอบเขตการวิ เ คราะห์ ดั ง นี้ (1)
แบบจ าลองความเป็ นเมือง จะเพิ่ ม ปั จ จัย บ่งชี้จากด้าน 1990 - 96 1999 - 07 2010 -16
ภูมิศาสตร์และด้านสังคมศาสตร์ ซึ่งคล้ายคลึงกับตัวแปร Yit (ln) 0.10 *** 0.10 *** 0.13 ***
ต้นทุนการค้า (tit) ใน Gravity model เช่น ที่ตั้ง มีชายฝัง่ Lati (ln) 0.15 *** 0.10 *** 0.06 *
ออกสู่ทะเลได้ ระยะทางระหว่างเมือง เคยเป็นอาณานิคม Disi (ln) -0.07 *** -0.05 * -0.02
( UNCTAD and WTO, 2016) แ ล ะ (2) แ บ บ จ า ล อง Clri -0.23 *** -0.24 *** -0.24 ***
การเติ บ โตของเมื อง จะปรับ ปรุง ข้อมู ล ให้ เป็ น ปั จ จุบัน Lldi -0.39 *** -0.39 *** -0.36 ***
และเพิ่ ม การวิ เ คราะห์ ต ามกลุ่ ม รายได้ แ ละช่ ว งเวลา Constant 3.03 *** 3.10 *** 2.86 ***
โดยเฉพาะก่อนและหลังวิกฤตการณ์ทางการเงิน12 R-Sq. 0.50 0.48 0.44
Obs. 935 1,316 1,007
ส าหรั บ ความเป็ น เมื อ งจะใช้ แ บบจ าลอง
Random effects ตามสมการที่ (1) ข้ อ มู ล ที่ ใ ช้ 147 หมายเหตุ: ***, **, * คือระดับนัยสาคัญทางสถิติที่ 0.01,
ประเทศ มาจากฐานของ CEPII ขณะที่ข้อมูลจาก World 0.05 และ 0.10 ตามลาดับ
Bank ตั้งแต่ปี 1991 - 2016 ประกอบด้วย รายได้ต่อหัว ในด้ า นภู มิ ศ าสตร์ ข้ อ ค้ น พบที่ ส าคั ญ คื อ
(Yit) และอัตราความเป็นเมือง (Uit) โดยที่ i คือ ประเทศ ระยะทางระหว่างเมืองภายในประเทศ (Disi) ไม่ส่งผลต่อ
และ t คือ ปี ระดับความเป็นเมืองแล้ว คาดว่ามาจากระบบคมนาคมใน
ปัจจุบัน ซึ่งทาให้ระยะทางไม่ได้เป็นอุปสรรคต่อการย้ายถิ่น
𝑙𝑛𝑈𝑖𝑡 = 𝛼0 + 𝛼1 𝑙𝑛𝑌𝑖𝑡 + 𝛼2 𝑙𝑛𝑡𝑖𝑡 + 𝜀𝑖𝑡 (1)
รวมถึงความก้าวหน้าทางเทคโนโลยี ซึ่งทาให้ผู้คนนอก
เมืองไม่จาเป็นต้องเคลื่อนย้ายเข้ามาในเมือง
12 13
แบบจาลองที่ใช้พิจารณาวิกฤติ 2 ครั้งล่าสุดในปี 1997 – 98 และปี 2008 -09 ประเทศใต้อาณานิคมของอังกฤษ หากไม่นบั สหรัฐฯ ได้รับอิสรภาพโดย
เฉลี่ยในปี 1960 ซึ่งช้ากว่าประเทศใต้อาณานิคมของสเปนโดยเฉลี่ย 161 ปี
ขณะที่ ป ระเทศที่ มี ช ายฝั่ ง ออกสู่ ท ะเล จะมี ประเทศรายได้ต่ามีแนวโน้มขยายตัวได้สูงกว่าประเทศ

ความเป็นเมืองสูงกว่าประเทศที่ไม่มีชายฝั่ง (Lldi) อธิบาย รายได้ ป านกลาง จากการที่ ร ะดั บ ความเป็ น เมื อ งของ
ได้ ด้ วยกิจกรรมทางเศรษฐกิจบริเวณชายฝั่ ง ทั้ งการส่ ง ออก ประเทศรายได้ ต่ าอยู่ ต่ ากว่ า ระดั บ ของประเทศรายได้
และการนาเข้าสินค้า รวมถึงการท่องเที่ยว ซึ่งเป็นปัจจัย ปานกลาง ซึ่งกาลังเข้าใกล้ระดับที่อิ่มตัว
ดึ ง ดู ด ส าคั ญของเมื อง สุ ด ท้ า ย ประเทศที่ มีที่ ตั้งอยู่ใกล้ ผลจากแบบจาลองข้างต้นนาไปสู่ แง่คิดในเชิ ง
ขั้ ว โลก (Lati) สภาพอากาศที่ ห นาวเย็ น จะเป็ น หนึ่ ง ใน นโยบาย คื อ เมื อ งมี แ นวโน้ ม เติ บ โตขึ้ น อยู่ แ ล้ ว จาก
ปั จ จั ย ที่ ผ ลั ก ดั น ให้ ผู้ ค นรวมกลุ่ ม กั น เป็ น เมื อ งมากกว่ า ศักยภาพที่เป็นอยู่ แนวคิดเกี่ยวกับการเร่งกิจกรรมทาง
ประเทศที่มีที่ตั้งอยู่ในละติจูดที่ต่าลงมาใกล้กับเส้นศูนย์ เศรษฐกิจให้เกิดขึ้นควรใช้ด้วยความระมัดระวัง เพราะว่า
สูตร ไม่ได้เร่งให้เมืองเติบโตขึ้น และสะท้อนว่าอาจจะไม่เกิด
ในระยะสั้น รายได้ที่เติบโต (yi ) ไม่ได้เร่งให้เมือง Trickle-down effect14 ไปสู่คนในวงกว้างเสมอไป
เติ บ โตทั น ที ทั น ใด (Chen, Zhang, Liu and Zhang,
2014) จากตารางที่ 2 ในระยะกลาง ผลการศึกษาเป็นไป
ในทิ ศ ทางเดี ย วกัน โดยการเติ บ โตของรายได้ ส่ ง ผลต่อ
การเติบโตของเมืองแค่ในช่วงก่อนวิ กฤติการณ์การเงิ น
เอเชีย และเจาะจงอยู่ในกลุ่มประเทศที่มีรายได้ต่าและ
รายได้ปานกลางค่อนต่าเท่านั้น
ตารางที่ 2 ค่าสัมประสิทธิ์ของตัวแปรต่าง ๆ ที่มผี ลต่อ
การเติบโตของอัตราความเป็นเมือง
กลุ่มรายได้ 1990 - 96 1999 - 07 2010 -16
สูง
yi (CAGR) 0.05 -0.04 * 0.02
Constant 0.08 0.37 *** 0.07
กลางสูง
yi (CAGR) 0.03 -0.02 0.05
Constant 0.32 0.43 0.39 **
กลางต่า
yi (CAGR) 0.08 *** 0.04 0.01
Constant 0.52 *** 0.54 * 0.91 ***
ต่า
yi (CAGR) 0.09 ** 0.02 0.12
Constant 1.38 *** 1.36 *** 1.09 ***
หมายเหตุ: ***, **, * คือระดับนัยสาคัญทางสถิติที่ 0.01,
0.05 และ 0.10 ตามลาดับ
ยิ่งกว่านั้น หากพิจารณาจากค่าคงที่ (Constant
term) ในแบบจาลอง เมืองในกลุ่ม รายได้ต่าและรายได้
ปานกลางค่อนต่ามีแนวโน้มเติบโตอยู่แล้ว โดยเมืองใน
14
แนวคิดการพัฒนาที่เน้นกลุ่มคนที่มีความพร้อมก่อนแล้ว โดยเชื่อว่าในที่สุด
ผลประโยชน์จะค่อย ๆ ไหลล้นจากกลุ่มคนดังกล่าวไปสู่กลุ่มคนในระดับต่ากว่าได้
References: Frost and Sullivan. 2014. World’s Top Global Mega

คณิน พีระวัฒนชาติ 2561 บทบาทของรัฐบาลท้องถิ่นกับ Trends To 2025 and Implications to Business,
การพัฒนาเศรษฐกิจแบบมีส่วนร่วม บทความวิจัยขนาด Society and Cultures.
สั้น (Focused and Quick) 127 ธนาคารแห่งประเทศไทย Nitinant Wisaweisuan. 2009. Spatial disparities in
ดารณี ถวิลพิพัฒน์กุล 2541 กระบวนการเป็นเมืองกับการ Thailand: does government policy aggravate or
เปลี่ยนแปลงทางสังคมในประเทศกาลังพัฒนา กรุงเทพฯ alleviate the problem? In Reshaping Economic
: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย Geography in East Asia. Yukon Huang and
Alessandro M. Bocchi., eds. Washington D.C.: The
ทศพล ต้องหุ้ย 2560 ผลของการลงทุนภาครัฐต่อการลงทุน World Bank. 184-194.
ภาคเอกชน บทความวิจัยขนาดสั้น (Focused and
Quick) 122 ธนาคารแห่งประเทศไทย OECD. 2010. Trends in Urbanisation and Urban
Policies in OECD Countries: What Lessons for
นิธินันท์ วิศเวศวร 2552 เศรษฐศาสตร์วิเคราะห์ว่าด้วยเมือง China?
และภูมิภาค กรุงเทพฯ : บริษัท มิสเตอร์ก๊อปปี้ (ประเทศ http://dx.doi.org/10.1787/9789264092259-en
ไทย) จากัด
OECD. 2015. In It Together: Why Less Inequality
พันธ์ทิพย์ จงโกรย และชนมณี ทองใบ 2557 รูปแบบการ Benefits All. Paris: OECD Publishing.
กระจายเชิงพื้นที่เมืองในประเทศไทย วารสารวิทยาสาร
เกษตรศาสตร์ สาขาสังคมศาสตร์ 35(1): 30-44 PwC. 2016. Five Megatrends And Their
Implications for Global Defense & Security.
Adell, German. 1999. Theories and Models of the https://www.pwc.com/gx/en/government-public-
Peri-Urban Interface: a Changing Conceptual services/assets/five-megatrends-implications.pdf
Landscape.
Rondinelli. Dennis A. 1983. Secondary Cities in
Annez, Patricia C. and Buckley, Robert M. 2009. Developing Countries: Policies for Diffusing
Urbanization and Growth: Setting the Context. In Urbanisation. Beverly Hills: Saga Publications.
Urbanization and Growth. Spence, Michael;
Annez, Patricia C. and Buckley, Robert M., eds. Shrestha, Reena; Castro, Cynthia; and Smith, Fletcher.
Washington D.C: The World Bank. 1-45. 2016. Trends in Smart City Development.
National League of Cities.
Chen, Mingzing; Zhang, Hua; Liu, Weidong and Zhang,
Wenzhong. 2014. The Global Pattern of The World Bank. 2009. Reshaping Economic
Urbanization and Economic Growth: Evidence Geography. Washington D.C. : Quebecor World
from the Last Three Decades. PLoS ONE. 9(8): Tominaga, Urbanization and spatial planning in
e103799. Japan. Urbanism, Tohoku University.
Ding Chengri and Zhao Xingshuo. 2011. Urbanization United Nations. 1997. Glossary of Environment
in Japan, South Korea and China: Policy and Statistics. Studies in Methods. Series F; No. 67.
Reality. In The Oxford Handbook of Urban New York.
Economics and Planning. Brooks Nancy;
United Nations. 2015. Sustainable Cities: Why they
Donaghy, Kieran and Knaap, Gerrit J., eds. Oxford :
matter.
Oxford University Press. 906-931.
http://www.un.org/sustainabledevelopment/wp-
Dobbs, Richard et al. 2011. Urban world: Mapping content/uploads/2016/08/United Nations. 2016.
the economic power of cities. Final Report to Policies on Spatial Distribution and
Mckinsey Global Institute. Urbanization: Data Booklet. New York: UN.
Ernst & Young. 2015. Megatrends 2015 Making UNCTAD and WTO. 2016. A Practical Guide to
sense of a world in motion. Trade Policy Analysis. Trade Policy Analysis.

บทความนี้ ส าเร็ จ ลุ ล่ ว งไปด้ ว ยดี เพราะค าแนะน าและ

ความช่วยเหลือจาก ดร.ดอน นาครทรรพ คุณจิตเกษม
พรประพันธ์ คุณศุกพิณรัศ วงศ์สินศิริกุล คุณวรางคณา
อิ่ ม อุ ด ม คุ ณ รุ จ า อดิ ศ รกาญจน์ และคุ ณ ปั ญ จพั ฒ น์
ประสิ ท ธิ์ เ ดชสกุ ล รวมถึ ง ผู้ ท รงคุ ณ วุ ฒิ จ ากหน่ ว ยงาน
ภายนอก ประกอบด้วย รศ.ดร.สมประวิณ มันประเสริฐ
ผศ.ดร.ธานี ชัยวัฒน์ และ ผศ.ดร.นิธินันท์ วิศเวศวร ที่ช่วย
ให้งานนี้มีความสมบูรณ์มากยิ่งขึ้น รวมถึงความช่วยเหลือ
จากทีม FAQ Editor ดร. สุรัช แทนบุญ และ ดร.นคริ นทร์
อมเรศ คณะผู้เขียนขอขอบพระคุณเป็นอย่างสูงมา ณ ที่นี้
Contact authors :
อริสา จันทรบุญทา
เศรษฐกรอาวุโส
ฝ่ายเศรษฐกิจมหภาค
สายนโยบายการเงิน
ArisaC@bot.or.th
จิรัฐ เจนพึ่งพร
เศรษฐกรอาวุโส
ฝ่ายเศรษฐกิจมหภาค
สายนโยบายการเงิน
JirathC@bot.or.th

ความเป็นเมือง (Urbanization) และนัยเชิงนโยบายของไทย

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ความเป็นเมือง (Urbanization) และนัยเชิงนโยบายของไทย

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

FOCUSED AND QUICK (FAQ) Issue 128

ความเป็นเมือง (Urbanization) June 25,

กรุงเทพฯ เป็นเมืองหลวงขนาดใหญ่แล้ว ไทยยังไม่มีเมือง 1. ความเป็นเมืองกับนัยทางเศรษฐกิจ

สายนโยบายการเงิน ธนาคารแห่งประเทศไทย อริสา และจิรัฐ 2

(1) พัฒนาการทางเศรษฐกิจกับความเป็นเมือง รูปที่ 1

ในอดี ต ดั ง นัน การวางนโยบายพัฒ นาเมือง อีกทั้งยังช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตประชากรให้

ก็ยังมีขนาดเล็กเมื่อเทียบกับกรุงเทพฯ ยิ่งกว่านั้น หาก ภาคกลาง (อาทิ พระนครศรี อ ยุ ธ ยา สระบุ รี

ที่มา: กรมการปกครอง และคานวณโดยผู้เขียน

ที่มา: สศช. กรมการปกครอง และคานวณโดยผู้เขียน

งบประมาณลงไปพั ฒ นาอย่ า งชั ด เจน ท าให้ ก ารใช้ (1) ระดับโครงสร้างของระบบเมือง เน้นการปรับ

สายนโยบายการเงิน ธนาคารแห่งประเทศไทย อริสา และจิรัฐ 9

โดยในปี 1990 รั ฐ บาลเกาหลี ใ ต้ พ ยายามลด โครงสร้างระบบเมืองของไทยให้สมดุลมากขึ้นในระยะ

แผนปฏิบัติของญี่ปุ่นยังมีความละเอียดมากซึ่งได้คานึงไป ดังนั้น การพัฒนาความเป็นเมืองเพื่อยกระดับ

ประสิทธิภาพ ซึ่งจาเป็นต้องคานึงถึงแนวทางพัฒนาอย่าง ขณะที่ ก ารเติ บ โตของเมื อ งจะใช้ แ บบจ าลอง

ขณะที่ ป ระเทศที่ มี ช ายฝั่ ง ออกสู่ ท ะเล จะมี ประเทศรายได้ต่ามีแนวโน้มขยายตัวได้สูงกว่าประเทศ

References: Frost and Sullivan. 2014. World’s Top Global Mega

สายนโยบายการเงิน ธนาคารแห่งประเทศไทย อริสา และจิรัฐ 14

บทความนี้ ส าเร็ จ ลุ ล่ ว งไปด้ ว ยดี เพราะค าแนะน าและ

สายนโยบายการเงิน ธนาคารแห่งประเทศไทย อริสา และจิรัฐ 15

You might also like