UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVU

SAOBRAĆAJNI FAKULTET DOBOJ

Osnovne studije:

Osnovni pojmovi i definicije

iz teorije transportnih sistema

Prof. dr Slaven M. TICA, dipl.inž.saobraćaja

Doboj, 2017. godine

Osnovni pojmovi i definicije
SAOBRAĆAJ ?
SAOBRAĆAJ (Traffic) - Saobraćaj u najširem smislu reči, predstavlja organizovano kretanje na
saobraćajnoj mreži sa ciljem prevoza ili premeštanja objekata i prenosa informacija.
Saobraćaj u užem smislu predstavlja organizovano kretanje vozila, odnosno tokove vozila.
On je neželjena posledica transporta i postoji samo ako postoje transportne jedinice koje se kreću po
zajedničkoj mreži.
TRANSPORT ?
TRANSPORT (Transport) – Transport predstavlja složen proces prevoza, premeštanja ili prenosa
objekata transporta primenjenom transportnom tehnologijom u postoru i vremenu, koji kao
proizvod ima i transportnu uslugu sa ciljem zadovoljenja transportnih potreba i transportnih
zahteva posmatrane grupe korisnika.
U najširem smislu reči uključuje sve procese, podprocese, aktivnosti i resurse (objekti, postrojenja,
oprema, vozila, energija, ljudi, finansije i dr), koji se organizuju i kojim se upravlja sa ciljem dislokacije
objekata transporta.
Transport predstavlja i važnu privrednu delatnost !!!

TRANSPORTNA TEHNOLOGIJA ?

TRANSPORTNA TEHNOLOGIJA (Transport tehnology) – Transportna tehnlogija podrazumeva način

transportovanja objekata transporta, odnosno organizovan način upotrebe znanja, alata, tehnika i
metoda u cilju realizacije transportnih potreba korisnika transportnih sistema.
Osnovni pojmovi i definicije
Transport putnika je delatnost proizvodnje i pružanja transportnih usluga korisnicima sistema
transporta putnika i usluga na autobuskim stanicama.

Putnik je korisnik transportne usluge za koju plaća odgovarajuću novčanu nadoknadu.

Prevoznik (operator) je privredno društvo, drugo pravno lice i preduzetnik koje obavlja delatnost
javnog transporta putnika i za to ima odgovarajuću licencu (dozvolu) definisanu od strane nadležnih
organa.

Usluga je rezultat - proizvod proizišao iz aktivnosti između isporučioca i korisnika usluge, i internih
(prethodnih) aktivnosti isporučioca, sa ciljem zadovoljenja potreba i zahteva korisnika.

Javna usluga: predstavlja uslugu koja ispunjava zadatak od zajedničkog interesa, koji definiše šira
populacija (javnost), a koju obezbeđuje organ javne uprave odgovoran da se društveni zahtevi izraze
preko definisanih specifikacija.

Javna usluga predstavlja uslugu raspoloživu za sve korisnike po jednakim, unapred poznatim i
prihvatljivim uslovima – ”razumnim” okvirima pristupačnosti i cene.

Kvalitet usluge se definiše kao sveukupna svojstva – karakteristike usluge, koje se odnose na
sposobnost isporučioca da zadovolji zahtevane i sve one potrebe korisnika koje se podrazumevaju.

Transportna usluga se može definisati kao sistemski organizovan proces čiji je rezultat proizišao iz
niza međusobno povezanih aktivnosti prevoznika (operatora) i poslovnog okruženja u cilju
zadovoljenja zahteva korisnika usluge (putnika).
Osnovni pojmovi i definicije
Osnovne osobine transportne usluge

• Predmet rada - putnik ili roba ne pripadaju proizvođaču - organizatoru transportne usluge. U
delatnosti transporta putnika, putnik je jednovremeno i predmet rada i korisnik usluge.

• Višeparametarski karakter transportne usluge - Pored obima i kvaliteta bitni parametri

transportne usluge u odnosu na druge proizvode i usluge su prostor i vreme.

• Istovremenost proizvodnje i trošenja usluge u prostoru i vremenu - Transportna usluga se

mora pružiti, na mestu gde, i momentu vremena kada je zahtev ispostavljen, u obimu i
kvalitetu kako je zahtevano.

• Pouzdanost funkcionisanja u pogledu obima i kvaliteta obezbeđuje se rezerviranjem

kapaciteta - vozila, a ne kao kod drugih proizvodno-tehnoloških sistema rezerviranjem
proizvoda-usluga.

• Završnu kontrolu kvaliteta, kao faktor pouzdanosti sistema, nije moguće vršiti pre realizacije
usluge zbog osobine jednovremenosti isporuke i trošenja usluge. Kontrola kvaliteta usluge
se obavlja dakle jednovremeno sa "trošenjem" usluge.
Javni transport putnika je privredna delatnost koja proizvodi i pruža uslugu transporta putnika na
kratkim ili dugim rastojanjima, unutar ili između naseljenih područja, pod unapred definisanim
uslovima i uz plaćanje “fer” cene.
SISTEM JAVNOG TRANSPORTA PUTNIKA PROIZVODI JAVNU USLUGU !!!
Osnovni pojmovi i definicije
Predmet izučavanja su TRANSPORTNI SISTEMI (TS), odnosno SISTEMI ZA TRANSPORTA PUTNIKA
organizovani i upravljani sa osnovnim ciljem da se zadovolje transportne potrebe njegovih korisnika.
SISTEM JAVNOG TRANSPORTA PUTNIKA, predstavlja otvoren, složen organizaciono – tehnološki
transportni sistem, sa stohastičkom promenom stanja sa ciljem zadovoljenja transportnih potreba
njegovih korisnika.
Sam naziv sistema ukazuje na njegove osnovne odrednice.
Odrednica "sistem" ukazuje da se radi o složenoj celini sasatavljenoj od međusobno povezanih i
interaktivnih elemenata (komponenti), koji nakon funkcionisanja u rezultatu ima poseban kvalitet u
odnosu na onaj koji imaju delovi (integralni kvalitet sistema).
Sistem je "javni", jer je dostupan za korišćenje svim korisnicima pod jednakim i unapred poznatim
uslovima.
Odrednica "transport" definiše da se radi o sistemu koji je organizovan da obavi "premeštanje, prevoz,
prenos" objekata transporta (putnika) sa svim pomoćnim podprocesima koji pomažu da se taj zadatak
obavi odgovarajaćom transportnom tehnologijom.
I na kraju, predmet transporta u ovom sistemu su živa bića-ljudi, odnosno „putnici”.
Može se zaključiti da sistem javnog transporta putnika kao što pokazuju njegove osnovne odrednice,
predstavlja veoma složen sistem sa složenom strukturom više tehnoloških i organizacionih i svojinskih
podsistema.
Ovakav sistem je jedan od najznačajnijih i najsloženijih podsistema grada/države, i prema svojoj
strukturi i karakteru promena, zahteva strogo poštovanje i primenu metoda i procedura sistemskih
nauka i teorije upravljanja.
Osnovni pojmovi i definicije

Sistem javnog transporta putnika predstavlja osnovni logistički podsistem grada koji obezbeđuje
prisustvo njegovih korisnika kao elemenata proizvodnih i drugih procesa, na mestu i u momentu gde i
kada je to potrebno. Takođe istovremeno predstavlja i privrednu delatnost koja angažuje velika
sredstva uložena u resurse: vozila, zaposlene, objekte i opremu, energiju, finansije itd...

Osnovne karakteristike transportnih sistema su:

- Ciljevi i ciljna funkcija transportnog sistema,
- Struktura transportnog sistema,
- Funkcionisanje,
- Organizacija i upravljanje,
- Efektivnost i efikasnost,
- i druge karakteristike.

Ciljevi sistema transporta putnika su, da se u uslovima realnog okruženja, odnosno konkretnog
tržišta, zadovolje transportni zahtevi po obimu i kvalitetu, na optimalan način, odnosno da se
zadovolje transportni zahtevi uz maksimalnu proizvodnu, troškovnu i ekonomsku efikasnost i
efektivnost i minimalne negativne uticaje na okolinu.
Ciljna funkcija predstavlja kvantifikovani izraz ciljeva sistema, odnosno skup parametara koji
određuju željeno stanje – rezultat ili output sistema.
Kvantifikacija ciljeva jednog sistema formalno se definiše skupom parametara koji se nazivaju
parametri (pokazatelji) kvaliteta i efektivnosti sistema ili parametri funkcionisanja sistema (KPI - Key
performance indicators).
Osnovni pojmovi i definicije

Delovi sistema su podsistemi i elementi (komponente), i oni zajedno sa vezama čine strukturu
sistema

SAOBRAĆAJNICE
(MREŽA LINIJA)

TRANSPORTNA
SREDSTVA
(VOZILA)

ENERGIJA TERMINALI

ORGANIZACIJA
I
UPRAVLJANJE

Slika 1. Struktura transportnog sistema

Osnovni pojmovi i definicije

Transportna sredstva (vozila) daju objektima transporta pokretljivost i štite ih od atmosferskih i

mehaničkih oštećenja.
- Transportni modul (jedinica) – pojedinačno vozilo (N)
- Transportni sastav - (Ns = No · N)
Sva vozila u sistemu ili sva vozila jednog vidovnog podsistema čine vozni park.
Pod pojmom vozni park podrazumeva se skup svih transportnih sredstava u okviru posmatranog
transportno poslovnog sistema, odnosno skup svih vozila (vučnih i priključnih vozila) različitih
eksplataciono-tehničkih karakteristika .

Energija u kontekstu proučavanja transportnih sistema predstavlja osnovni element koji

transportnim sredstvima daju pokretljivost. Transportna sredstva pogonsku energiju (konvencionalno
fosilno gorivo, prirodni gas, elektro-energija i sl.), pomoću pogonskog agregata (motora) transfomišu
u mehanički rad, koji daje transportnom sredstvu vučnu silu i pogonsku snagu.
Sa aspekta kako i na koji način motori koriste pogonsku energiju, danas postoje dve osnovne grupe
pogonskih motora pogodnih za korišćenje u motornim vozilima:
• motori koji vrše transformaciju neke vrste pogonske energije u mehanički rad (npr. elektro
motori, motori sa unutrašnjim sagorevanjem, itd…)
• motori koji koriste akumuliranu energiju (elektro motori u kombinaciji sa hemijskim
akumulatorima, elektro motori u kombinaciji sa generatorom gonjenim SUS motorom, elektro
motori sa gorivim ćelijama, i sl.)
Osnovni pojmovi i definicije
Saobraćajnice (Putevi) – Saobraćajnice su posebno izgrađene i oznčene površine (prostor) po kojima
se kreću objekti transporta, odnosno vozila.
Trasa linije u sistemu transporta putnika predstavlja unapred definisani put kretanja vozila između dve
tačke.
Linija je deo transportne mreže sistema javnog masovnog transporta putnika na kojoj se obavlja
proces transporta putnika po unapred određenim i korisnicima poznatim statičkim i dinamičkim
elementima linije i drugim uslovima.
Transportna mreža predstavlja složen skup više čvorova i veza između njih, po kojoj se obavlja proces
prevoza, premeštanja ili prenosa objekata transporta primenjenom transportnom tehnologijom u
prostoru i vremenu. Transportna mreža sistema javnog transporta putnika - Mreža linija je
podsistem transportne mreže posmatranog administrativnog područja, i čine je transportne mreže
svih podsistema (vidova) javnog transporta putnika, odnosno u širem smislu sve linije svih vidova
sistema javnog transporta putnika.
Terminali - Predstavljaju organizovana mesta na kojima objekti transporta – putnici i vozila ulaze i/ili
izlaze iz sistema, menjaju transportno sredstvo istog ili drugih vidovnih podsistema, vrši se izdavanje
karata i drugih dokumenta, pružanje informacija i drugih usluga u vezi sa realizacijom transportnog
procesa. Karakteristični terminali su autobuske stanice i autobaze (depoi).
Stajališta (stanice) su najmanje složeni terminali i predstavljaju pristupne tačke sistemu javnog
transporta putnika, odnosno karakteristične presečne tačke na liniji na kojima se vozila planski
zaustavljaju u toku perioda funkcionisanja linije, opremljena odgovarajućim objektima i opremom.
Terminusi su početno – završnea stajališta jedne ili više linija, jednog ili više vidovnih podsistema.
Osnovni pojmovi i definicije
Funkcionisanje transportnog sistema predstavlja realizaciju svih procesa, podprocesa i aktivnosti u
sistemu, kao uslov za dostizanje ciljne funkcije sistema.
Organizacija transportnog sistema podrazumeva projektovanje i uspostavljanje veza i odnosa
između procesa, podprocesa i aktivnosti u sistemu u cilju realizacije usvojenih planova, odnosno
realizacije postavljene funkcije cilja.
Upravljanje transportnim sistemom je složen proces donošenja odluka, čija osnovna funkcija ima za
cilj efektivno i efikasno usmeravanje podprocesa planiranja sistema, organizovanja sistema,
upravljanja ljudskim resursima, vođenja (uticanja) sistema i kontrole ljudskih, materijalnih,
finansijskih i informacionih resursa sistema radi ostvarenja planirane ciljne funkcije sistema.
Efektivnost transportnih sistema (Eef) kao karakteristika organizacijsko–tehnoloških sistema
određena je nivoom razlikovanja ostvarenog od željenog – projektovanog cilja uzimajući u obzir
utrošak resursa i vremena. Efektivnost sistema se može meriti odnosom ili razlikom između željenih i
ostvarenih rezultata funkcionisanja sistema javnog transporta putnika.
Rreal s 
Eef  ili Eef  R plans   Rreal s  , .................... [2]
R plans 
Efikasnost transportnih sistema (Ep) – iskazuje tehničko-tehnološku efikasnost sistema javnog
transporta putnika i predstavlja odnos između ostvarenog transportnog rada i utrošenih resursa u
posmatranom periodu vremena funkcionisanja sistema u procesu proizvodnje transportnih usluga.
NTR
Ep  , [putkm (vozkm, mestakm)/jedinici resursa] .................... [3]
kp
gde je: NTR – ostvareni (neto) transportni rad; kp - resurs koji se posmatra
Osnovni pojmovi i definicije
Transportni sistem ima dualnu prirodu, odnosno transportni sistem je sistem za sebe, ali
istovremeno i podsistem višeg sistema (meta sistema). Ova dualnost važi do nivoa elementa sistema
koji je najniži podsistem u sistemu na kome se mogu meriti efekti rada sistema.

Transportni sistemi su stohastični složeni sistemi kod kojih primena određene upravljačke strategije,
aktivnosti ili dejstva ulaznih veličina, transformiše poznato stanje sistema u jedno iz skupa mogućih
stanja, a ne u jedinstven ishod.
Za upravljanje ovim sistemima neophodno je poznavanje verovatnoće nastanka određenog stanja
sistema, u kojem sistem može da se nađe nakon sprovođenja određenih aktivnosti.

Sinergetsko svojstvo (zajedničko delovanje) znači da su efekti na nivou sistema (obim i kvalitet
usluge, utrošak resursa, troškovi, itd…) veći su od prostog zbira efekata njenih podsistema.

Svojstvo integralnosti transportnog sistema podrazumeva da se svaki deo sistema mora uklopiti u
celinu sistema, što znači da ciljevi podsistema moraju biti saglasni sa ciljevima celine sistema.
Prema toma svoje ciljne funkcije kao sistemi za sebe, podsistemi u transportnom sistemu moraju
formulisati uzimajući u obzir ciljeve celine sistema. Na taj način ciljevi i ciljna funkcija celine sistema
ulazi kao zadatak (zahtev višeg-meta sistema) u formulisanje cilja nižih sistema.

Svojstvo dinamičnosti je osobina transportnog sistema koja podrazumeva da sistem i njegovi delovi
moraju biti tako projektovani da omogućuju promene stanja sistema pod uticajem spoljašnjih i/ili
unutrašnjih faktora u prostoru i vremenu.
Osnovni pojmovi i definicije
Svojstvo otvorenosti. Transportni sistem je otvoren sistem, jer karakter njegovog ponašanja zavisi
od uslova okruženja. Zbog toga je jedan od osnovnih zadataka pri proučavanju ovih otvorenih
sistema, proučavanje njegove interakcije sa okolinom.
Sistemski pristup u proučavanju transportnih sistema čine
metodološke osnove svih sistemskih nauka. Sistemski pristup se
ostvaruje uz pomoć primene intelekta, tehnika, modela i metoda
zasnovanih na sistemskom mišljenju i opštoj teoriji sistema.

Sistemski pristup u analizi transportnih sistema, pretpostavlja

utvrđivanje uzajamnih veza između svih procesa, podprocesa i
aktivnosti koji ga karakterišu, a sve u cilju proizvodnje zahtevanog
obima i kvaliteta transportne usluge.

KLASIČAN PRISTUP SISTEMSKI PRISTUP

Zadatak Otkriva zakonitosti ponašanja Poboljšava funkcionisanje sistema

Analiza Izolovanje pojave iz okoline Analiza pojave, uzroka i okoline (veze)

Zakonitosti elemenata, a iz njh zakonitosti Poboljšanje funkcionisanja celine sistema,

Rezultat
celine sistema promenom strukture i funkcija elemenata
Stuktura i dekompozicija transportnih sistema

TRANSPORTNI
SISTEM

PODSISTEM PODSISTEM
TRANSPORTA TRANSPORTA
PUTNIKA ROBE

TRANSPORTNI
SISTEM DRŽAVE

REGIONALNI
TRANSPORTNI
SISTEMI

URBANI
TRANSPORTNI
SISTEMI

Slika 2. Struktura transportnog sistema prema objektu transporta i nivoima upravljanja

Stuktura i dekompozicija sistema transporta putnika

SISTEM
TRANSPORTA PUTNIKA

PODSISTEM PODSISTEM PODSISTEM OSTALI

KOPNENOG VAZDUŠNOG VODNOG PODSISTEMI
TRANSPORTA TRANSPORTA TRANSPORTA TRANSPORTA

PODSISTEM TRANSPORTA PUTNIKA PODSISTEM JAVNOG

ZA SOPSTVENE POTREBE TRANSPORTA PUTNIKA

NACIONALNI MEĐUNARODNI
TRANSPORT PUTNIKA TRANSPORT PUTNIKA

REGIONALNI (MEĐUMESNI) LOKLANI GRADSKI

TRANSPORT PUTNIKA TRANSPORT PUTNIKA TRANSPORT PUTNIKA

Slika 3. Struktura sistema transporta putnika prema području opsluge

Stuktura i dekompozicija sistema transporta putnika

PODSISTEM KOPNENOG TRANSPORTA PUTNIKA je podsistem transporta različitih kategorija

korisnika (putnika) vozilima konstrukcijski prilagođenim i opremljenim za ovu namenu, uljkučujući i
pružanje staničnih usluga putnicima i operatorima (prevoznicima).
PODSISTEM JAVNOG TRANSPORTA PUTNIKA je podsistem transporta putnika koji korisnicima
različitih kategorija pruža javnu uslugu na kratkim ili dugim rastojanjima, unutar ili između naseljenih
mesta, pod definisanim uslovima i uz plaćanje “fer” cene, vozilima prilagođenim i opremljenim za
ovu namenu, uljkučujući i pružanje staničnih usluga putnicima i operatorima (prevoznicima).
PODSISTEM TRANSPORTA PUTNIKA ZA SOPSTVENE POTREBE je podsistem transporta putnika u
kome sam vlasnik vozila obavlja transport za sopstvene potrebe, najčešće po javnim saobraćajnicama
(privatni automobil, motocikl, bicikl, pešačenje).
MEĐUNARODNI TRANSPORT PUTNIKA je podsistem javnog transporta putnika pri čijem se
obavljanju prelazi najmanje jedna državna granica.
NACIONALNI TRANSPORT PUTNIKA je podsistem javnog transporta putnika koji se obavlja na
teritoriji jedne države.
REGIONALNI (MEĐUMESNI) TRANSPORT PUTNIKA je podsistem javnog transporta putnika koji se
obavlja između naseljenih mesta dve ili više opština.
LOKALNI TRANSPORT PUTNIKA je podsistem javnog transporta putnika koji se obavlja na
administrativnoj teritoriji jedne opštine.
GRADSKI TRANSPORT PUTNIKA (JGTP) je podsistem javnog transporta putnika koji se obavlja unutar
grada ili mesta na administrativnoj teritoriji grada.
Klasifikacija podsistema javnog transporta putnika

PODSISTEM
JAVNOG TRANSPORTA PUTNIKA

LINIJSKI VANLINIJSKI
TRANSPORT PUTNIKA TRANSPORT PUTNIKA

Slika 4. Klasifikacija sistema javnog transporta putnika prema tehnologiji pružanja usluge

LINIJSKI TRANSPORT PUTNIKA predstavlja podsistem javnog transporta putnika, u kome se transport
putnika kontinualno obavlja na mreži linija po unapred određenim uslovima funkcionisanja: fiksnim
trasama kretanja vozila-linijama, redovima vožnje i unapred definisanim cenama transportne usluge.

VANLINIJSKI TRANSPORT PUTNIKA predstavlja podsistem javnog transporta putnika, dostupan samo
za određenu grupu korisnika (putnika) na unapred određenoj trasi shodno zahtevima naručioca
usluge u cilju realizacije konkretne transportne potrebe.
Klasifikacija podsistema javnog transporta putnika

PODSISTEM
JAVNOG TRANSPORTA PUTNIKA

STANDARDNI UBRZANI (POLUEKSPRES) BRZI (EKSPRES)

TRANSPORT PUTNIKA TRANSPORT PUTNIKA TRANSPORT PUTNIKA

Slika 5. Klasifikacija sistema javnog transporta putnika prema načinu funkcionisanja

STANDARDNI TRANSPORT PUTNIKA predstavlja takav podsistem javnog transporta putnika gde se
vozila u toku funkcionisanja zaustavljaju na svim stanicama duž fiksnih trasa linija.

UBRZANI (POLUEKSPRES) TRANSPORT PUTNIKA predstavlja takav podsistem javnog transporta

putnika gde se vozila u toku funkcionisanja zaustavljaju samo na pojedinim stanicama sa najvećom
izmenom putnika.

BRZI (EKSPRESNI) TRANSPORT PUTNIKA predstavlja takav podsistem javnog transporta putnika gde
se vozila u toku funkcionisanja zaustavljaju samo na početnoj i završnoj stanici linije, odnosno
terminusima linije.
Klasifikacija podsistema javnog transporta putnika

PODSISTEM
JAVNOG TRANSPORTA PUTNIKA

CELODNEVNI TRANSPORT PUTNIKA U VANREDNI

TRANSPORT PUTNIKA ODREĐENOM PERIODU TRANSPORT PUTNIKA

Slika 6. Klasifikacija sistema javnog transporta putnika prema vremenu rada

CELOEDNEVNI TRANSPORT PUTNIKA predstavlja takav podsistem javnog transporta putnika koji
korisnicima pruža transportnu uslugu kontinualno tokom celog dana.

TRANSPORT PUTNIKA U ODREĐENOM PERIODU predstavlja takav podsistem javnog transporta

putnika koji korisnicima pruža transportnu uslugu samo u određenim periodima dana (najčešće u
vršnim časovima)

VANREDNI TRANSPORT PUTNIKA predstavlja takav podsistem javnog transporta putnika koji
korisnicima pruža transportnu uslugu samo u određenim-posebnim situacijama (sportski događaji i
sl.) ili vanrednim uslovima (elementarne nepogode, rekonstrukcije na saobraćajnoj infrastrukturi, i sl.)
Klasifikacija podsistema javnog transporta putnika

PODSISTEM
JAVNOG TRANSPORTA PUTNIKA

JAVNE (DRŽAVNE) PRIVATNE MEŠOVITE

TRANSPORTNE TRANSPORTNE TRANSPORTNE
KOMPANIJE KOMPANIJE KOMPANIJE

Slika 7. Klasifikacija sistema javnog transporta putnika u odnosu na svojinski karakter

Podelu u odnosu na svojinski karakter možemo izvršiti sa aspekta vlasništva nad vozilima, opremom i
postrojenjima i osnivačkom udelu kapitala, odnosno kao:
JAVNE (DRŽAVNE) TRANSPORTNE KOMPANIJE, su kompanije gde je osnivač organ lokalne uprave ili
država. Vlasništvo nad vozilima, opremom, postrojenjima i imovinom je takođe organ lokalne uprave
ili država.
PRIVATNE TRANSPORTNE KOMPANIJE, su kompanije gde je osnivač fizičko ili pravno lice. Vlasništvo
nad vozilima, opremom, postrojenjima i imovinom je fizičko ili pravno lice, odnosno predstavljaju
privatnu svojinu.
MEŠOVITE TRANSPORTNE KOMPANIJE su kompanije čiji je osnivač i vlasnik u različitom odnosu
organ lokalne uprave / država zajedno sa privatnom kompanijom (npr. Public Private Partner
Partnership). Vozila, oprema, postrojenja i imovina je deo kapitala unapred definisan u odnosu
procenat učešća u vlasništvu.
Stuktura i dekompozicija grada i gradskog transportnog sistema
OSTALI GRADSKI
SISTEMI

Energetski sistem
Vodovodni sistem
Komunalni sistemi, itd...

PODSISTEM GRADSKOG
TRANSPORTNA ROBE
GRAD
(URBANO PODRUČJE)
Robno-distributivni sistem
GRADSKI Podsistem Kargo, i sl.
TRANSPORTNI SISTEM

Podsistem
transporta robe

Podsistem
transporta putnika
PODSISTEM GRADSKOG
TRANSPORTNA PUTNIKA

Podsistem transporta
za spostvene potrebe

Podsistem javnog gradskog

transporta putnika

TRANSPORT PUTNIKA JAVNI GRADSKI

ZA SOPSTVENE POTREBE TRANSPORT PUTNIKA

Podsistem Fleksibilnog
Putnički automobil transporta putnika (FTP)
Motorcikl Podsistem Javnog masovnog
Bicikl transporta putnika (JMTP)
Podsistem Specijalnog
Pešačenje
transporta putnika (STP)

Slika 8. Struktura i dekompozicija grada i gradskog transportnog sistema

Stuktura sistema javnog gradskog transporta putnika

- AUTOBUSKI PODSISTEM (Bus subsystem)

- TROLEJBUSKI PODSISTEM (Trolley subsystem)
PODSISTEM - BRT (Bus Rapid Transport Subsystem)
JAVNOG MASOVNOG
- TRAMVAJSKI PODSISTEM (Tram Subsystem)
TRANSPORTA PUTNIKA
(JMTP) - LRT (Light Rail Transport Subsystem)
- METRO (Metro Subsystem)
- PRIGRADSKA ŽELEZNICA (Suburban Rail Subsystem)

- ZAJEDNIČKI PRIVATNI AUTOMOBIL (Car Pool)

PODSISTEM - ZAJEDNIČKI AUTOMOBIL (Car Sharing)
SISTEM FLEKSIBILNOG TRANSPORTA
JAVNOG TRANSPORTA - JAVNI BICIKL (Public Bike )
PUTNIKA (PARATRANZIT)
PUTNIKA - TAKSI (Taxi)
(FTP)
- GRUPNI LINIJSKI TAKSI (Jitneys)
- TRANSPORT NA ZAHTEV (Demand Responsive Transport)

- ŽIČARE (Cable Car)

PODSISTEM - USPINJAČE (Funicular)
SPECIJALNOG TRANSPORTA
- AUTONOMNA VOZILA (Autonomous vehicle)
PUTNIKA
(STP) - POKRETNE STEPENICE (Escalators)
- LIFTOVI (Lifts)

Slika 9. Klasifikacija sistema javnog transporta putnika prema tehničko – tehnološkim karakteristikama
Stuktura sistema javnog gradskog transporta putnika
JAVNI GRADSKI TRANSPORT PUTNIKA predstavlja otvoren, složen organizaciono – tehnološki
transportni sistem, sa stohastičkom promenom stanja sa ciljem zadovoljenja transportnih potreba
različitih kategorija korisnika koji pruža javnu uslugu unutar grada ili mesta na administrativnoj
teritoriji grada pod unapred definisanim uslovima, vozilima prilagođenim i opremljenim za ovu
namenu, uljkučujući i pružanje staničnih usluga putnicima i operatorima (prevoznicima).
Podsistem javnog gradskog transporta putnika predstavlja najznačajniji javni servis mobilnosti
stanovnika urbanih područja.
JAVNI MASOVNI TRANSPORT PUTNIKA predstavlja podsistem javnog transporta putnika, u kome se
transport putnika obavlja po unapred određenim uslovima funkcionisanja: fiksnim trasama kretanja
vozila-linijama, redovima vožnje i unapred definisanim cenama transportne usluge.
U literaturi je često ovaj podsistem sinonim za transport putnika vozilima velikog kapaciteta
(autobus, trolejbus, tramvaj, LRT, metro, prigradska železnica)
PARATRANZIT ili FLEKSIBILNI TRANSPORT PUTNIKA ili kako se često naziva transport putnika na
iznajmljivanje, predstavlja podsistem transporta putnika dodtupan za sve korisnike (grupu korisnika)
koji prihvataju uslove iz međusobnog ugovora, dostupan u prostoru i vremenu kao javna ili
polujavna usluga, koju obezebeđuje operator (prevoznik) u cilju zadavoljenja različitog stepena
individualnih transportnih potreba korisnika. Paratranzit najčešće nema fiksne trase linija i redove
vožnje.
SPECIJALNI TRANSPORT PUTNIKA predstavlja podsistem transporta putnika dostupan korisnicima u
prostoru i vremenu kao javna usluga, u kome se transport putnika realizuje po fiksnim trasama po
kojima se kreću vozila, kabine ili beskonačne trake po unapred definisanim uslovima (žičare,
uspinjače, vučnice, eskalatori (pokretne stepenice), liftovi).

Etape razvoja sistema javnog transporta putnika
KONJSKA VUČA (OMNIBUS)
Male brzine,
Niska transportna sposobnost ,
Nizak nivo bezbednosti,
Nizak nivo komfora,
Problemi sa higijenom, i sl.
XVIII XIX
Odlične vučno - dinamičke karakteristike,
Visoka pouzdanost funkcionisanja,
Elastičnost u izboru kapaciteta,
Visoke performanse sistema,
Visok stepen komfora.
PARNA VUČA ELEKTRO VUČA
Viši kapacitet,
Loše dinamičke k-ke vozila,
Niska bezbednost i sigurnost,
AUTOMOBILIZACIJA
?
Nizak nivo komfora putnika,
Negativan uticaj na okolinu,
XX XXI
Odlične tehničke, eksploatacione i sistemske k-ke,
Visoka fleksibilnost u prostoru i vremenu,
Visoka prevozna sposobnost sistema,
Visok stepen komfora i kvaliteta usluge,
Minimalan negativan uticaj na okolinu i kvalitet života.
Istorijat razvoja sistema javnog transporta putnika

 Pariz 1612.: Javni fijaker

 Pariz 1662.: Javni fijaker za “masovni” transport putnika na 5 linija (Blaise Pascal)
 London 1798.: Omnibus sa konjskom vučom (Nant 1826, Njujork 1827, Prag 1829…)
 Njujork 1832.: Prvi tramvaj na konjsku vuču (Linija: Harlem – Donji Menhetn)
 Paris 1853.: Prvi tramvaj na konjsku vuču (Linija: Chemin de Fer Americain)
 London 1838.: Prva linija prigradske železnice
 London 1863.: Prva linija metroa (gradska železnica)
 Njujork 1868.: Prva metro linija na vijaduktima
 Nemačka 1870.: Pronalazak elektro motora (Werner von Siemens)
 San Francisko 1873.: Pronalazak tramvaja koji se vuče pomuću užeta (Helidi)
 Nemačka 1881.: Prvi tramvaj na električnu vuču (Siemens & Halske)
 Nemačka 1882.: Prva trolejbus (Vozilo: Elektormote u Halenzeu)
 Klivlend 1884.: Prvi tramvaj na elektro vuču u SAD
 London 1890.: Prva linija metroa na električnu vuču
 Beograd 1892.: Prva tramvajska linija u Beogradu na konjsku vuču (Linija:
Kalemegdan – Slavija)
 Beograd 1894.: Prva tramvajska linija u Beogradu na elektro vuču (Linija:
Kalemegdan – Slavija)
Istorijat razvoja sistema javnog transporta putnika

 Francuska 1901.: Prva trolejbuska linija (Linija: Fontenbloa-Samoa dužine 8 km)

 SAD 1920.: Prvi autobusi sa pneumaticima
 Nitingemšir 1927.: Prvi autobus sa dizel motorom
 Beograd 1947.: Prva trolejbuska linija u Beogradu
 Diseldorf 1955.: Prvi zglobni tramvaj kao preteča LRT sistema (Duwag)
 Pariz 1956.: Metro “sa gumenim točkovima”
 Hamburg 1957.: Metro sa posadom od jedne osobe
 Njujork 1962.: Metro - potpuno automatizovane upravljanje (42 ulica – Šatl)
 London 1968.: Prva automatka nalpata karta sa relacijskim tarifnim sistemom
 San Francisko 1972.: Prvi sistem javnog transporta putnika sa kompijuterizovanom
kontrolom mreže linija
 1990: Masovna primena prirodnog gasa (CNG i LPG) kao pogonske energije u sistemu
javnog masovnog transporta putnika
 Tokio 1995.: 1995. Toyota izlaže prototip vozila sa hibridnim pogonom (elektromotor
+ motor SUS), koji se mogu smenjivati ili dopunjavati u pogonu vozila.
 2000 – DATE: ERA RAZVOJA ODRŽIVE MOBILNOSTI (SUSTAINABLE MOBILITY)
 Evropska Unija 2003.: - Početak testiranja autobusa sa Fuel Cell tehnologijom
 2015 – Početak masovne primene autobusa na elektro pogon (e-bus)
OPŠTI POJMOVI