Glasilo o

duhovnom,
kulturološkom,
nacionalnom
identitetu
i položaju
Bošnjaka/
Muslimana
u Crnoj Gori

Specijalno izdanje, Decembar 2009.

Z B O R N I K
izlaganja sa Okruglog stola o crnogorsko - turskom kulturološkom i
ukupno civilizacijskom prožimanju (Podgorica, 16. maja 2009. godine)

B Ü LT E N İ
Karadağ – Türkiye Külturel ve Medeniyet Toplam Geçirgenliği Üzerinde
Yuvarlak Masanın Sunumları (Podgorica, 16 Mayıs 2009 yılında)
Stari Istanbul Dvorac Emirgan

Istanbul - Dersaadet

Detalj iz Aja Sofije Detalj Plave džamije

 REVIJA FORUM

ZBORNIK
izlaganja sa Okruglog stola o crnogorsko - turskom
kulturološkom i ukupno civilizacijskom prožimanju
(Podgorica, 16. maja 2009. godine)

BÜLTENİ
Karadağ – Türkiye Külturel ve Medeniyet Toplam Geçirgenliği
Üzerinde Yuvarlak Masanın Sunumları
(Podgorica, 16 Mayıs 2009 yılında)

Podgorica, Decembra 2009. godine

Podgorica, Aralık 2009 yılında
 IZDAVAČ
Forum Bošnjaka/Muslimana Crne Gore
Adresa: Podgorica, Ul. Avnoja-32;
www.forumbosnjaka.com
E – mail: info@forumbosnjaka.con

***

Predsjednik Savjeta:
Husein - Ceno Tuzović

Predsjednik Upravnog odbora:

Mirsad Rastoder

Urednici:
Melita Rastoder i Adnan Prekić

***

Grafička priprema:
Adil Tuzović
Ervin Tuzović

Štampa: 3M MAKARIJE, Podgorica, Nikšićki put bb

U pauzi rasprave: R. Krivokapić sa K.Canović, K.Baysakom, Rifat Rastoder sa nj. ex. Muratom Oguzom,
Ervinom Spahićem, Đoksenom Kalkanom, M. Kutlarac... Hilmijem Ibrom i Cengiz Daneom

J.Đorđević, R. Rastoder, D.Kujović

M.Kotlarac, K. Baysak

A. Pepić, Murat Oguz, H. Oruc, O. Ozcan, Š. Rastoder, M.Rastoder B.Agović, E. Spahić, Kalkan
Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje Forum

SADRŽAJ
Pozdravne riječi:

- Rifat RASTODER,
potpredsjednik Skupštine Crne Gore i Predsjedavajući skupa............ 9
- Ranko KRIVOKAPIĆ,
predsjednik Skupštine Crne Gore........................................................11
- Murat OGUZ,
ambasador Turske u Crnoj Gori...........................................................12
- Husein - Ceno TUZOVIĆ
predsjednik Savjeta Foruma Bošnjaka/Muslimana...........................13

Izlaganja:

Dr Ogur OZCAN:
Tursko-crnogorski odnosi u vrijeme Sultana Abdulhamida II
i Knjaza Nikole.........................................................................................15

Dr Šerbo RASTODER:
Kratak pregled iseljavanja muslimana iz Crne Gore u Tursku............. 27

Mr Jasmina ĐORĐEVIĆ:
Turcizmi u južnoslovenskim jezicima ....................................................33

Dr Marko CAMAJ:
Turcizmi u albanskom jeziku.................................................................. 37

Dr Dragana KUJOVIĆ:
Školska literatura u Crnoj Gori na orjentalnim jezicima....................... 41

Dr Zvezdan FOLIĆ:
Islamska zajednica u spoljnopolitičkim
projekcijama jugoslovenske Vlade (1949-1964)..................................45

Dr Novak KILIBARDA:
Moralni elitizam usmene poezije Crnogoraca i Srba............................49

Dr Čedomir BOGIĆEVIĆ:
O neuništivosti kultura i civilizacija........................................................53

Dr Asim DIZDAREVIĆ:
Primjeri humanosti ................................................................................ 57

Dr Hatice ORUC:
Nahija Limski Nikšići u popisnim knjigama Bosanskog sandžaka......59

Dr Hilmi Ibar
Trakijski univerzitet - Edrene..................................................................75

Odluka o osnivanju Društva crnogorsko - turskog prijateljstva...........77

7
Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje Forum

Dr. Uğur ÖZCAN:

Tursko-crnogorski odnosi u vrijeme

Sultana Abdulhamida II i Knjaza Nikole

Sultan Abdulhamid II ve Prens Nikola döneminde

Türk – Karadağ İlişkileri

Refleksije prijateljstva dvoice vladara

İki Hükümdar Arasında Dostluk Yansımaları
Crna Gora je nezavisnost stekla na Berlinskom Kon-
gresu 1878. godine. Osmanlijsko Carstvo je odmah nakon
toga, sa do tada buntovnom i ratničkom Crnom Gorom,
započelo uspostavljanje diplomatskih odnosa. Osmanlijska
Imperija je prva priznala nezavisnost Crne Gore i već tokom
naredne 1879. godine na Cetinje poslala Halil Halida-beja,
svog prvog izvanrednog poslanika (ambasadora) u Crnoj
Karadağ Devleti ilk olarak 1878 Berlin Antlaşması’yla
bağımsızlığını kazanmıştır. Osmanlı Devleti, o zamana ka-
dar savaşlar ve isyanlarla gündeme gelen Karadağ ile,
artık bağımsız bir devlet olarak diplomatik ilişkileri başlat-
mıştır. Karadağ’ın bağımsızlığını ilk tanıyan ve ilk yerleşik
elçi Halil Halid Bey’i 1879 yılında Çetine’ye gönderen de
yine Osmanlı Devleti olmuştur. Karşılıklı açılan elçilikler, iki

Kralj Nikola Sultan Abdulhamid II 15

Forum
Gori. Otvaranje ambasada u dvijema državama značio je
početak rješavanj otvorenih pitanja među dvjema državama,
ali je to bilo i svojevrsno sjeme prijateljstva koje je počelo da
niče. Ono što je posebno vrijedno pažnje jeste činjenica da
u periodu između 1878-1909 godine, odnosno u periodu od
sticanja nezavisnosti Crne Gore do napuštanja prijestola Ab-
dulhamida II, između Osmanlijskog Carstva i Crne Gore nije
bilo nikakvih sukoba, čak ni pomena o bilo kakvom ratu.
Otvaranje Poslanstvo Osmanlijskog Carstva na Cetinju
Otvaranje poslanstva Osmanlijskog carstva na Cet-
inju, koje se danas koristi kao obrazovna institucija, bilo je
ustvari prvi konkretni čin najave jednog novog prijateljstva.
Nešto kasnijim, otkupom objekta u izgradnji, ambasada je
dobila novu adresu. Manifestaciji postavljanju tugre1 koju je
poslao sultan Abdulhamit II i ceremoniji otvaranja poslan-
stva, koja je održana 5. marta 1886. godine, prisustvovali
su Knjaz Nikola i svi visoki državni zvaničnici,.
Šef diplomatske misije (ambasador) Osmanlijskog
Carstva na Cetinju, Ahmet Dževat Paša, prilikom govora zah-
valnosti na ceremoniji, između ostalog je rekao: „Onog tre-
nutka kada je ova tugra uljepšala zgradu ambasade, uvjeren
sam da će već postojeći dobri odnosi između Vlade Osmanli-
jskog Carstva i Crne Gore napredovati za još jedan stepen.“2
Knjaz Nikola je, zatim, obećao da će za vrt ambasade
poslati 100 stabala iz bašte svoga dvora i da će naložiti da
se iskopa zemljište za njih. Na taj način, Osmanlijsko Carst-
vo je, sa druge strane, izbjegavši probleme zakupa, dobilo
novu službenu zgradu.3
Od sticanja crnogorske nezavisnosti, problemi su
se najčešće rješavali u diplomatskom i mirovnom duhu u
skladu sa „prijateljskim osjećanjima“. Nesumnjivo je da je
lično prijateljstvo između Nikole i Abdulhamita II imalo veliki
uticaj na prijateljstvo dvaju država. Takođe, po pozivu Abdul-
hamita II posjeta knjaza Nikole Istanbulu znak je interesa za
zbližavanjem dviju zemalja koji ne treba zaboraviti.
Prva posjeta knjaza Nikole Istanbulu i njen odjek
Prva posjeta knjaza Nikole Istanbulu, upriličena u
cilju utvrđivanja granica među dvjema državama, na poziv
Abdulhamida II , relaizovana je 20. avgusta 1883. godine.
Pripreme za doček su trajale danima, dok je brod Izzettin
Vapur’u Hümayunu, tradicionalno korišten za ceremonije
susreta lidera velikih država, pripremljen i za tu priliku.
Knjaza Nikolu je dočekao visoki diplomatski kor.
Dočekan je, inače, topovskom paljbom iz 21 topa, nakon
čega je u pratnji Gazi Osman Paše i Haridžije Naziri Paše
stigao u “Dolmabahçe”palatu. Princ Nikola je tokom posjete
boravio u ljetnjoj palati “Göksu Kasrı“ poznatoj kao jednoj
1 - Tuğra – kaligrafski amblem ili potpis sultana Osmanlijskog Carstva
koji se nalazio na svim zvanicnim dokumentima, prepiscima, pečatima
i novcu.
2 - BOA, Y.A.HUS, 189/12
3-
16
Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje
ülke arasındaki sorunların halledilmesi noktasında önemli
bir adım olmuş ve dostluk tohumları yeşermeye başlamış-
tır. Dikkat edilirse 1878- 1909 arası yani Karadağ’ın ba-
ğımsızlığını kazanmasından, Abdülhamid’in tahttan inme-
sine kadar geçen zamanda, Osmanlı Devleti ve Karadağ
arasında herhangi bir savaştan söz edilememektedir.
Bugün eğitim mekânı olarak kullanılan, Osmanlı Devle­
ti’nin Çetine Sefarethanesi, dostluğun bir simgesidir adeta.
Ahmet Cevat Paşa’nın elçiliği döneminde inşaat hali­n­de sa-
tın alınarak tamamlanmış ve elçiliğin yeni adresi olmuştur. II.
Abdülhamid tarafından gönderilen tuğra­nın asılış ve binanın
açılış töreni, Prens Nikola ve devlet erkânının katılımıyla 5
Mart 1886’da gerçekleşmiştir. Osmanlı Devleti’nin Çetine
sefiri Ahmet Cevat Paşa, açılışta yaptığı teşekkür konuşma-
sında “…Bu tuğra bu elçilik binasını süsledikçe, Hükûmet-i
Seniyye ile Karadağ arasındaki zaten var olan iyi ilişkilerin bir
kat daha iyileşeceği ümidindeyim.” demiştir1.
Prens Nikola ise elçilik bahçesine dikilmek üzere
kendi sarayından 100 ağaç göndermeyi ve bir kuyu açtır-
mayı vaat etmiştir. Böylelikle, Osmanlı Devleti kira soru-
nundan kurtulurken, diğer taraftan yeni bir hizmet binası-
na kavuşmuştur2.
Karadağ bağımsız olduktan sonra, çoğu zaman so-
runlar “dostluk hisleri” gereğince diplomasi ve barış yo-
luyla çözülmeye çalışılmıştır. Bu dostlukta hiç şüphesiz ki
Nikola ve Abdülhamid’in şahsi dostluklarının büyük etkisi
vardır. Ayrıca II. Abdülhamid’in daveti üzerine gerçekleşen
Prens Nikola’nın İstanbul ziyaretlerinin iki ülke yakınlaş-
masındaki payını da unutmamak gerekir.
Nikola’nın Birinci İstanbul Ziyareti ve Yansımaları
Prens Nikola’nın İstanbul’u ilk ziyareti, iki ülke ara-
sındaki sınırların tespiti görüşmelerinin devam ettiği sıra-
larda, II. Abdülhamid’in daveti üzerine Ağustos 1883’te
gerçekleşmiştir. Günler öncesinden hazırlıklar yapılmış,
büyük devlet liderlerinin karşılama törenlerinde kullanılan
İzzettin Vapur-u Hümâyunu hazır hâle getirilmiştir.
20 Ağustos’ta üst düzeyde diplomatik bir törenle
karşılanan Nikola, İstanbul’a teşrif ettiğinde yirmi bir pâre
top atışıyla selamlanmış ve Gazi Osman Paşa ve Hâriciye
Nâzırı Arif Paşa tarafından karşılanarak, Dolmabahçe
Sarayı’na kadar eşlik edilmiştir. Nikola’nın ikametgahı
ise İstanbul’un en güzel mekanlarından birisi olan Göksu
Kasrı olarak belirlenmiştir.
Prenses Milena, bu ilk İstanbul ziyaretine eşlik etme-
miştir. Fakat II. Abdülhamid onu unutmamış ve Prenses
Milena’ya gümüşten yapılmış değerli bir İstanbul albümü
göndermiştir. Nikola, görüşme sırasında, Abdülhamid’in
jestleriyle karşılaşmış ve ailesine gösterdiği ilgi onda, Pet-
roviç ailesi hakkında çok iyi bilgilendirildiği imajını uyan-
1 - BOA, Y.A.HUS, 189 /12
2 - Mehmet Mercan, Sadrazam Ahmed Cevad Paşa, Marmara Üniver-
sitesi Sos.Bil.Ens. Türkiyat Araştırmaları Ens. Yayımlanmamış Doktora
Tezi, İstanbul 1998, s. 18
Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje
od najljepših rezidencija u Istanbulu.
Knjeginja Milena nije prisustvovala ovoj posjeti Istan-
bulu. Međutim, Abdulhamid II je nije zaboravio već je knje-
ginji Mileni kao poklon poslao vrijedan srebreni album. Iz
razgovora tokom susreta, Nikola je stekao utisak o veoma
dobroj informisanosti Sultana o porodici Petrović. Sultan
Abdulhamid je, između ostalog, o Knjeginji Mileni rekao
slje­deće: “Vjerujte mi, njene aktivnosti vrlo pomno pratim.
Molim Vas, prenesite joj da joj se divim.“
Knjaz Nikola je, kako će sam potvrditi, u vezi sa Ab-
dulhamidom zaključio da je on veoma inteligentan i dobro
informisan vladar i koliko god politički problemi Osmanlijs-
kog Carstva bili komplikovani, evidentno je da on posjeduje
sposobnost za rješavanje takvih problema. U kasnijem te-
legramu zahvalnosti na dočeku, Knjaz Nikola ističe da je na-
pustio Istanbul sa izuzetnim pozitivinim utiscima. Sultan Ab-
dulhamid je u pismu koje je poslao kao odgovor na knjaževu
zahvalnost izrazio želju da se to prijateljstvo nastavi.
Možemo zaključiti da je ova prva posjeta knjaza Niko-
le Istanbulu zapravo prekretnica u osmanlijsko – crnogors-
kim odnosima. To je, takoreći, razbilo tabue. Ova po­­s­jeta je
omogućila da se stvori prostor za dublje prijate­ljske odnose
između dvije države koje su se vijekovima doživljavale kao
neprijatelji.
Druga posjeta knjaza Nikole Istanbulu
I druga posjeta Knjaza Nikole Istanbulu takođe se dogo-
dilo jednog avgustovskog dana. Bila je planirana za 1896. go-
dinu, ali je realizovana tek 1899. godine. Knjaz Nikola je nas-
tojao da nađe najpogodije vrijeme za relaizaciju ove posjete.
Na poziv Sultana Abdulhamida učinio je to na dan svečanog
otvaranja Bosfora. Istovremeno, tog dana se održavala i pros-
lava godišnjice Abdulhamidovog stupanja na prijesto.
U međuvremenu, je bilo naloženo da se vila Emir-
gan popravi o trošku Ministarstva finansija. Gradonačelnik
opštine je lično išao u Emirgan, dajući instrukcije za bez­
bjednost i čistoću ulica, na licu mjesta je strogo pratio pri­
preme. Takođe, Padišah je svoje dvorske službenike (Ha­
deme-i-hassa-i şahane) dao u službu Knjaza Nikole.
Dvorac Emirgan
Ono što je privuklo dodatnu pažnju zvaničnika i
javnosti u Istambulu jete to što je Knjaz Nikola u posje­tu
sa sobom poveo Knjaginju Milenu i sina Mirka. U delegaciji,
Forum
dırmıştır. Sultan Abdülhamid, Prenses Milena hakkında
şunları söylemiştir. “İnanın bana, Onun yaptığı işleri ilgiyle
takip ediyorum. Lütfen kendisine ona hayran olduğumu
iletiniz”
Abdülhamid ile ilgili pozitif değerlendirmelerde bu-
lunan Nikola, onun çok kabiliyetli ve iyi bilgilendirilmiş
birisi olduğunu ve Osmanlı Devleti’nin politik sorunlarını
ne kadar karışık olursa olsun çözebilecek kapasite ve ye-
teneğe sahip olduğunu belirtmiştir. Ziyaretin sona erme-
sinin ardından Nikola, İstanbul’da gördüğü misafirperver-
lik karşısında bir teşekkür telgrafı göndererek, ziyaretten
fevkalade olumlu intibalarla ayrıldığını söylemiştir. Sultan
Abdülhamid ise Prens’in teşekkürüne cevaben gönderdiği
mektupta, bu dostluğun devamını temenni etmiştir.
Netice itibariyle şunu söyleyebiliriz ki Prens Nikola’nın
İstanbul’a yaptığı bu ilk ziyaret, Osmanlı Karadağ ilişkilerin-
de önemli bir dönüm noktasıdır. Adeta tabular yıkılmıştır.
Yüzyıllarca birbirlerini düşman olarak gören bu iki devlet,
yapılan bu ziyaret sonucunda dostluk ilişkilerine yönelik
daha güçlü adımlar atabilmişlerdir.
Nikola’nın İkinci İstanbul Ziyareti’nin Gerçekleşmesi ve
Sonuçları
Prens Nikola’nın İstanbul’a ikinci seyahati yine bir
Ağustos günü gerçekleşmiştir. Prens Nikola, 1896 yılında
ertelediği ikinci İstanbul seyahatini gerçekleştirmek için
uygun bir zaman kollamıştır. Bu fırsatı 1899 yılında yakala-
yan Nikola, Abdülhamid’in kendisine hediye etmek istediği
Boğaziçi’ndeki yalı vesilesiyle İstanbul’a gelmek için ha-
rekete geçmiştir3. O tarihler aynı zamanda Abdülhamid’in
cülus yıldönümüdür.
Bu arada Emirgan’daki sahilhane, belediye tarafın-
dan tamir ettirilmiş masrafları da maliye tarafından öden-
miştir. Belediye başkanı bizzat Emirgan’a giderek sokak-
ların güvenliği ve temizliği noktasında titiz davranılması
talimatını vermiş ve hazırlıkları yerinde incelemiştir. Ayrı-
ca Padişahın hizmetinde çalışan hademeler (Hademe-i
hassa-i şahâne), Prens’in hizmetine verilmiştir.
Prens Nikola büyük yankı uyandıracak olan bu ziyare-
tinde beraberinde , Prenses Milena ve oğulları Mirko’yu da
getirmiştir. Bir hafta kadar kalmayı planladıkları ziyarette,
ayrıca Hâriciye Nâzırı Mösyö Gavro Vukoviç ve eşi, Prens
Nikola’nın yâveri Mösyö Martinoviç, Prenses Milena’nın
Dame d’honneuru(Nedime) Matmazel Nayikom, hususi
kalemi Mösyö Charles Puigget ve Doktor Peraziç gelmiş-
lerdir. Nikola’ya, İstanbul ziyaretinde, Osmanlı Devleti’nin
Çetine Sefiri Ahmet Fevzi Paşa da eşlik etmiştir.
Sultan Abdülhamid, Prens Nikola ve ailesini getirmek
üzere getirmek üzere İzmir Vapur-u Hümâyunu’nu tahsis
etmiştir. İlgili gazetelerde Abdülhamid’in emri üzerine bu
ziyareti konu edinen ilanlar ve makaleler yayınlanmıştır.
Mülki ve askerî erkân, İzmir Vapuru’na giderek karşıla-
3 - BOA, Y.E.E, 46/124 Kataloglarda belge tarihi 1327 olarak geçse de
bunun sehven 1317 yerine 1327 şeklinde yazıldığı düşünülmektedir.
17
Forum
takođe, bili Ministar inostranih poslova, g-din Ga­­­vro Vuković
sa ženom, pomoćnik Princa Nikole g-din Martinović, pratnja
Knjaginje Milene, g-đica Najikom, lični pisar Charles Puig-
get, kao i Doktor Perazić. Delegaciji iz Crne Gore se u posjeti
Istanbulu pridružio i šef diplomatske misije Osmanlijskog
Carstva na Cetinju, Ahmet Fevzi Paša.
Abdulhamid je za dolazak knjaza Nikole i njegove porod-
ice obezbijedio izmirski carski brod İzmir Vapur-u Hümayun’u.
Po Abdulhamidovom naređenju, ova posjeta je bila glavna
tema saopštenja i članaka objavljenim najznačajnijim novi-
nama. Civilni i vojni zvaničnici pridružili su se ceremoniji
dočeka na Izmirskom brodu. Predstavnik Savjetodavnog
Odbora Vlade, Turhan Paša predvodeći posebnu delegaciju
dočekao je knjaza Nikolu i njegovu porodicu u luci.
Nakon ceremonijalnog dočeka, Abdulhamid je u čast
gostiju, Knjaza, Knjaginje i sinova priredio banket. Banketu su
pored knjaza Nikole, knjaginje Milene i princa Mirka, prisus-
tvovali i domaćin Turhan Paša, crnogoski ministar spoljnih
poslova g-din Vuković, crnogorski ambasador u Turskoj g-din
Bakić i službenici administrativne rezidencije Osmanlijskog
carstva (Mabeyn-i Hümayun). U salonu za banket goste je
toplo dočekao Padišah, nakon čega ih je ugostio ručkom. Za
knjeginju Milenu rezervisano je mjesto sa desne strane sul-
tana Abdulhamida, dok je knjaz Nikola sjedio sa njegove lije-
ve strane. Preko puta Knjaza i Knjaginje sjedjeli su sultanovi
sinovi. U sredini je bio i Burhanedin Efendija. Sa desne strane
Burhanedin Efendije sjedio je princ Mirko, a sa njegove lijeve
strane supruga Ministra spoljnih poslova, gospođa Vuković.
Nakon ručka Abdulhamid je pozvao princa Mirka i
zamolio ga da pokaže svoje muzičke sposobnosti. Mirkov
dobar performans je sve toplo iznenadio i oduševio. Poslije
Mirka, red je došao na Abdulhamidovog sina, Burhanedina.
Burhanedin Efendija je, poput Mirka, bio izuzetno nadaren
za muziku. Na ovaj galantni gest princa Mirka, on je odgo-
vorio sviranjem crnogorske himne. Nakon ove simbolične
predstave, obojica su dobila nagradu. Abdulhamid je knjazu
Nikoli rekao da je kompozicije koje je izveo Burhanedin up-
ravo on lično njemu dao da čuje na što je Nikola pokazao za-
dovoljstvo. Kao što se može vidjeti iz ovakvih prikaza, jedna
zvanična atmosfera je prerasla u mnogo prisniji ambijent.
Nakon ručka koji je Abdulhamid organizovao u Knja­
ževu čast, knjaz Nikola je prisustvovao svečanoj paradi flote
na obali Emirgana. Na splavu koji je za tu priliku obezbi-
jedio carski admiralitet (Bahriye Nezareti) organizovani su
vatromet i druge demonstracije vatrom kojim je priređen
fascinantan prizor u moreuzu.
Sljedeći dan je u čast gostiju iz Crne Gore priređen
još jedan banket koji je medijski propraćen. Knjaz i Knjag-
inja su se zahvalili Abdulhamidu na takvoj posvećenosti i
interesovanju. Nakon razmjenjivanja odlikovanja i ordena,
Abdulhamid je crnogorskom knjazu i knjaginji i svima koji su
bili u njihovoj pratnji, predao izuzetno vrijedne poklone kao
što su tkanine, tepisi i sedžade, proizvode fabrike Hereke,
čije je troškove pokrila carska blagajna.
18
Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje
ma törenine katılmışlardır. Diğer taraftan Şûrâ-yı Devlet
Mükiye azâlarından Turhan Paşa, özel bir heyetle birlikte
Nikola’yı ve ailesini limanda karşılamıştır.
Karşılama töreninden sonra Abdülhamid, konukları
Prens, Prenses ve oğllarının şerefine bir ziyafet tertip et-
miştir. Bu ziyafette Prens Nikola, eşi Prenses Milena, oğlu
Prens Mirko, prensin mihmandarlığını yapan Turhan Paşa,
Karadağ Hariciye Nazırı Mösyö Vukouvich, Karadağ sefiri
Mösyö Bakiç, ve Mabeyn-i Hümâyun memurları hazır bu-
lunmuştur. Ziyafet salonuna alınan misafirleri Padişah, sı-
cak bir şekilde karşılamış daha sonra yemeğe geçilmiştir.
Abdülhamid sol tarafında Prenses Milena’ya, sağ tarafın-
da ise Prens Nikola’ya yer vermiştir. Prens ve prenses’in
tam karşılarında şehzadeler oturmuştur. Onlardan birisi
de Burhaneddin Efendi’dir. Burhaneddin Efendi’nin sağ
tarafında Prens Mirko otururken sol tarafında ise Karadağ
Hariciye Nazırının eşi Madam Vukoviç yer almıştır.
Yemeğin ardından Abdülhamid, Prens Mirko’yu çağır­
a­rak müzik yeteneğini sergilemesini rica etmiştir. Mirko’nun
performansı göz doldurmuş ve ilgi odağı olmuştur. Mir­
ko’dan sonra sıra Abdülhamid’in oğlu Burhaneddin’e gel-
miştir. Burhaneddin Efendi, tıpkı Mirko gibi, müziğe son
derece kabiliyetli birisiydi. Prens Mirko’nun bu nazik jesti-
ne o da Karadağ Milli marşını çalarak karşılık vermiştir. Bu
küçük gösterinin ardından her ikisine de ödüller verilmiş-
tir. Abdülhamid, hatıratında Karadağ Prensi Nikola’ya oğlu
Burhaneddin’in bestelediği parçaları bizzat Burhaddin
Efe­ndi’nin kendisinden dinlettiğini söylemiş ve Nikola’nın
bunu çok beğendiğini ifade etmiştir. Görüldüğü gibi görüş-
meler resmi bir havadan ziyade daha samimi bir aile orta-
mında gerçekleşmiştir.
Abdülhamid’in Prens onuruna verdiği yemeğin ardın-
dan, Prens Nikola, Emirgan yalısında bir takım gösterilere
de şahit olmuştur. Bahriye Nezareti’nden kendisi için özel
olarak gönderilen duba üzerinde, ateş gösterisi ve havai
fişek gösterileri düzenlenmiş ve atılan fişekler boğazda
büyüleyici bir atmosfer oluşturmuştur4.
Ertesi gün Karadağlı konuklar onuruna bir ziyafet da­
ha verilmiş gazetelerde ilan edilmiştir5. Prens ve Prenses,
Abdülhamid’in kendilerine gösterdiği bu ilgi ve alakadan
dolayı teşekkürlerini iletmişlerdir6. Karşılıklı verilen nişan ve
madalyaların ardından Abdülhamid Karadağ Prens Prenses
ile beraberindekilere, Hereke fabrikası ürünlerinden olan ve
masrafları hassa hazinesi tarafından karşılanan kumaş, halı,
seccade gibi çok değerli hediyeleri takdim etmiştir.
Prenses Milena’nın Harem Dairesinde Ağırlanması
Prenses Milena ise Harem dairesinde ağırlanmıştır.
Daha çok kırsal kültürüyle yoğrulmuş olan Prenses Milena
biraz endişelidir. Türklere karşı ön yargısı henüz tam olarak
kaybolmuş değildir. Bu düşünceleri, Harem dairesinde Va-
4 - İkdam 30 Ağustos 1899 s. 2.
5 - BOA, DH.MKT, 2244/45.
6 - BOA, Y.PRK.HR, 28 /1.
Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje
Boravak Knjaginje Milene u Haremskoj rezidenciji
Knjaginja Milena
Knjaginja Milena je ugošćena u Haremskoj reziden-
ciji. Knjaginja Milena, koja je više navikla na ruralnu kult-
uru, osjećala se malo nelagodno. Predrasude o Turcima
nisu odmah nestale. Nakon priređenih gozbi i usrdnosti s
kojom ju je sultanova majka ugostila u Haremskoj reziden-
ciji, ta ubjeđenja su u mnogome ublažena. Takav doček u
Haremskoj rezidenciji ostavio je izuzetan utisak na Milenu.
U njenu čast, priređene su gozbe sa raznovrsnim voćem,
kolačima i kafom, a sve to je propraćeno tonovima saza i
pjesmom. Milena se u Haremskoj rezidenciji upoznala sa
Abdulhamidovim ćerkama i suprugama. Na taj način brige
i predrasude Knjaginje Milene su prosto nestale. Tom pri-
likom se susrela sa potpuno različitom slikom od onoga što
je ranije čula, i samim tim je bila prilično prijatno izenađena.
Sultanova majka je sa Knjaginjom Milenom razgovarala o
njenoj kćerci Stani koju je ranije upoznala i tom prilikom je
zaključila da je lijepa kao njena majka. Na takvu naklonost
Milena nije sakrivala zadovoljstvo, sve sumnje i brige u vezi
sa odlaskom u Istanbul koje je imala prije posjete, pretvorile
su se u radosti.
Tokom ovog zaista ispunjenog 11-dnevnog putovanja,
knjaz Nikola je u čast svih stranih ambasadora u Dersaa-
detu4 na emirganskoj obali priredio banket i u ime zdravlja
i dobrobiti padišahu i vladama svih prisutnih ambasadora
4 - Turci su u otomansko vrijeme dodavali gradu neka počasna imena,
kao: Dersaadet (‫‘ تداعس رد‬Vrata blagostanja’), Derâliye (‫ )هيلاع رد‬ili
(Bâb-ı Âlî ‫ ‘ یلاع باب‬Visoka ili uzvišena porta’), ili Pâyitaht (‫تختیاپ‬,
‘Stolica prijestolja’), koja su obično označavala vlast.
Forum
lide sultan tarafından ağırlanması ve orada verilen ziyafet-
ler ve iltifatlar sonucunda yerini rahatlığa bırakmıştır. Mile-
na, Harem dairesinde bu ağırlamadan fevkalade memnun
olmuştur. Şerefine çeşit çeşit meyveler tatlılar ikram edil-
miş ve kahveler içilmiştir. Sazlar çalınmış şarkılar söylen-
miştir. Milena, harem dairesinde Abdülhamid’in kızlarıyla
ve eşleriyle tanışmıştır. Böylelikle Prenses Milena’nın da
kafasında ki endişeler ve önyargılar kırılmıştır. Anlatılan-
lardan ve duyduklarından farklı bir tabloyla karşılaşmış ve
bundan bir hayli memnun olmuştur. Valide Sultan, Pren-
ses Milena’ya, daha önce tanıştığı kızı Stane’dan bahset-
miş ve onun tıpkı annesi gibi güzel olduğunu söylemiştir7.
Bu iltifatlar karşısında memnuniyetini gizlemeyen Milena,
ziyaret öncesi, gidip gitmeme konusunda yaşadığı tered-
düt ve endişe yerini, neşeye bırakmıştır.
Gerçekten dolu dolu geçen onbir günlük seyahatte
Prens Nikola, Dersaadetteki yabancı elçilerinin hepsine,
Emirgan’daki yalısında ziyafet vermiş, padişaha ve bütün
oradaki elçilerin hükümdarlarına sağlık ve sıhhat için ka-
deh kaldırmıştır. Bu ziyafete, Tophane-i Âmire Mızıkası da
eşlik etmiştir.
Prens Nikola bu seyahat müddetince, Karadağlılarla
ve ruhani liderlerle görüşmüş ve çeşitli ziyaretlerde bu-
lunmuştur. Beylerbeyi vapuruyla Sirkeci İskelesi’ne gide-
rek oradan araba ile Topkapı Sarayı’na gitmiştir. Hazine-i
Hümâyun’u ve müze dairesini gezen Prens Nikola daha
sonra Ayasofya Camii’ni ziyaret etmiş ardından Sultan
Mahmud Türbesi’ne de uğramıştır. Buradan da anlaşılaca-
ğı üzere Nikola’nın gezi için seçtiği mekânlar manidardır.
Ayasofya Camii’ni ziyaret etmesi II. Mahmud’un türbesini
ziyaret etmesi ve kutsal emanetlerin bulunduğu Topkapı
Sarayı’nı gezmesi çok anlamlıdır.
Onbir gün süren süren ziyaretin ardından 10 Eylül’de
İstanbul’dan Marmara Vapur-u Hümâyunu’yla törenle8
Atina’ya uğurlanan Karadağ Prensi Nikola ve beraberinde-
kiler çok memnun ayrılmışlardır. Bu ziyaret, dış basında ve
Avrupa’da büyük etki oluşturmuştur. İkdam Gazetesi’nde
Prens’in temasları gün be gün yayımlanmıştır9. Malumat
Gazetesi ise giriş sayfasından birinci gün Nikola’nın ve
Prenses Milena’nın fotoğraflarını yayımlamıştır10. İkinci
gün ise Prens Danilo ve eşinin fotoğrafını giriş sayfasın-
dan yayınlamıştır. Vatan, Sabah gibi Osmanlıca yayın ya-
pan gazetelerin yanında Karadağ’ın ulusal gazetesinde
Abdülhamid’i öven yazı neşredilmiş11 ve Neue Freie Press
gazetesinde bu ziyaretle ilgili detaylar yer almıştır12.
Ziyaretin üzerinden üç ay geçmesine rağmen Karadağ
Prensi İstanbul’u ziyaretinde gördüğü misafirperverliği unut-
7 - Marco Houston, Nikola &Milena King and the Quin of The Black
Mountain, Leppi Publication, London 2003, s. 66
8 - BOA, DH.MKT, 2244 /121
9 - İkdam, 24 Ağustos 10 Eylül 1899
10 - Malumat, 24 Ağustos 10 Eylül 1899
11 - BOA,Y.A.HUS, 400 /51
12 - BOA, Y.A.HUS, 400 /110
19
Forum
podigao čašu. Na banketu je goste pratio carski orkestar
Tophane-i Amire Mızıkası.
Knjaz Nikola se tokom ovog putovanja susreo sa Crno-
gorcima i duhovnim vođama i pri tom obavio više različitih
posjeta. Došavši brodom Bejlerbeji do pristanišne luke Sir­
keđi, knjaz Nikola je odatle kolima krenuo ka palati Topkapi.
Nakon što je obišao Carsku riznicu i muzejske prostorije,
Knjaz Nikola je obišao džamiju „Ajasofija“, nakon čega je
posjetio Turbe Sultana Mahmuda. Posjeta džamiji „Ajasofi-
ja“, turbetu Mahmuda II i obilazak duhovne zaostavštine u
Topkapi palati predstavljaju veliki značaj.
Nakon 11-dnevne posjete 10. septembra crnogorski
knjaz Nikola i njegova pratnja ceremonijalno su ispraćeni
ka Atini i zadovoljni su krenuli carskim brodom „Marmara
Vapur-u Humayunu“. Ova posjeta je u široj javnosti i u Ev-
ropi imala veliki uticaj. U listu „Ikdam“ Knjaževi kontakti su
dan za danom objavljivani. U listu „Malumat“ prvog dana
su na naslovnoj strani objavljene fotografije knjaza Nikole
i knjaginje Milene. Drugog dana su na istoj naslovnici ob-
javljene fotografije princa Danila i njegove supruge. Pored
novina kao što su Vatan, Sabah na osmanlijskom jeziku, u
crnogorskim nacionalnim novinama objavljene su riječi hva-
le za Abdulhamida, dok su novine Neue Freie Press objavile
detalje ove posjete.
Iako su prošla tri mjeseca od posjete, crnogorski knjaz
nije zaboravio gostoprimstvo u Istanbulu i kao odgovor
na topli doček poslao je pismo zahvalnosti Abdulhamidu.
Konačno se u Knjaževim očima slika o Turcima promijenila.
Prema njegovom mišljenju, Turci su hrabar i velikodušan na-
rod, koji više nije neprijatelj Crnogorcima. U sebi čak žali što
je doživio osmanlijsko – ruski rat 1877. godine.
Kao rezultat ove dvije posjete je još bolji nivo međuso­
bnoih odnosa. U poređenju sa prvom posjetom, može se
primijetiti da je ovaj susret bio grandiozniji i raskošniji. Za
razliku od prve posjete prilikom koje nije poveo knjaginju
Milenu, drugi put su Knjaz i Knjaginja došli zajedno. Može
se, čak, reći da je druga posjeta rezultat one prve. Na temel-
jima već ustanovljenih prijateljskih odno, započeta je i nova
etapa međudržavnih odnosa.
Međusobna darovanja
Ljetnjikovac Emirgan (Emirgan Yalisi) koji se danas
koristi kao muzej Sabanđi, a nekada je bio poznat pod ime-
nom Atli Köşk (Konjička vila) je možgda i najznačajniji Sulta-
nov poklon Knjazu Nikkoli.
Sam Sultan Abdulhamid je do najsitnijih detalja pra-
tio rekonstrukciju i pripremu vile za Knjažev doček. Čak se
lično pozabavio izgledom i uređenjem nekoliko rezidencija.
Ova vila se dugi niz godina služila kao zgrada crnogorskog
poslanstva.
Jahta Zmaj (Timsah Vapuru): Godine 1896. godine,
povodom planirane nove posjete crnogorskog knjaza, po
Abdulhamidovom naređenju, u carskom brodogradilištu Ter­
sane-i Amire započeta je gradnja malog broda za crnogors-
20
Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje
mamış ve gösterilen samimi alakadan dolayı Abdülhamid’e
teşekkür mektubu göndermiştir13. Artık Nikola’nın gözünde
Türk imajı değişmiştir. Ona göre Türkler, cesur ve asil bir mil-
lettir. Bu millet artık Karadağlıların ezeli düşmanı değildir. Öy-
leki 1877 Osmanlı-Rus Harbi’ni bile kendi içinde sorgulamış
savaşın hiç yaşanmamış olmasını umut etmiştir.
Sonuç olarak, gerçekleşen ikinci ziyaretle birlikte, iliş­
ki­lerin daha iyi bir düzeye geldiği görülmektedir. Birinci zi-
yaretle kıyaslandığında daha ihtişamlı ve daha gösterişli bir
karşılama olduğu sezilmektedir. Birinci ziyarette yanında Pre­
nses Milena’yı getirmezken ikincisinde Prenses Milena’yı be-
raberinde getirmiştir. Denebilir ki bu ziyaret birinci ziyaretin
meyvesidir. Artık tesis edilen dostluk ilişkilerinin sonuçlarının
alınmaya başlandığı bir döneme girilmektedir.
Hediyeleşmeler
Emirgan Yalısı: Abdülhamid’in Karadağ Pensine he-
diye ettiği en dikkat çekici şey, Emirgan’da bugün Sabancı
Müzesi olarak kullanılan, eski adıyla Atlı Köşk olarak bili-
nen Emirgan Yalısı’dır14.
İçindeki eşyaların satın alınması ve odaların donatıl-
masına kadar en ince ayrıntısına kadar takip eden Abdül-
hamid, birkaç odanın teşrifâtıyla da kendisi ilgilenmiştir15.
Bu yalı, uzun yıllar Karadağ elçiliği olarak kullanılmıştır.
Timsah Vapuru: 1896 yılında Karadağ Prensi’nin
İstanbul’a gelebileceği ihtimali ortaya çıkınca Abdülha­
mid’in emri üzerine Kardağ Prensi için Tersane-i Âmire’de,
İşkodra Gölü ve Nehri’nde dolaşabilecek küçük bir vapur
inşa edilmeye başlanmıştır. (Bkz. Resim-8). 9 bin liraya mal
olan yat 1899’da, bir dostluk göstergesi olarak Karadağ’a
gönderilmiştir. “Timsah ” adı verilen, Karadağca belge ve
kitaplarda “Zmaj” olarak geçen yat, Bar Limanı’nda Kara-
dağlı yetkililere teslim edilmiştir.
Zaza Yatı: Prens Nikola, 1904’te “Zaza” isimli yattan
Sultan Abdülhamid’e bahsetmiştir. Bunun üzerine Lon-
dra Sefiri, Zaza Yatı’nın sahibiyle irtibata geçerek, 12 bin
610 İngiltere altını tutarı olarak 13 bin 870 Osmanlı lirası
yatırılarak satın alınan yat, 1904 yılı Kasım ayında, Bar
Limanı’nda Karadağlı yetkililere teslim edilmiştir. Karadağ
Prensi, Padişahın bu hediyesini çok beğenmiş, ve Karadağ
belgelerinde ve kitaplarında “Rumija” olarak adlandırılan
Zaza yatı için minnet ve şükran hislerini ifade etmiştir.
Atlar: II. Abdülhamid’in Nikola’ya gönderdiği hedi-
yeler arasında atlar da vardır. Abdülhamid, Anadolu’nun
çeşitli yerlerindeki at çiftliklerinde (çiflik-i hümayunlar)
yetiştirilen bu safkan Arap atlarını, zaman zaman hediye
olarak göndermiştir.
Diğer taraftan Karadağ Prensi’nin de atlara verdiği
önem bilinmektedir. O da hediye konusunda imkanları
ölçüsünde özellikle Osmanlı Devleti yetkililerine cömert
davranmıştır. Örneğin Çetine Sefiri Ahmet Cevat Paşa’yı da
13 - BOA, Y.PRKAZJ, 39/108
14 - BOA, Y.A.HUS, 179/111. Bkz. EKLER, Resim-3-4-5-6.
15 - BOA, Y.PRK.BŞK, 9/2, BOA, İ.DH., 933/73914.
Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje
kog knjaza kojim može obilaziti Skadarsko jezero i Rijeku.
Godine 1899. kao znak prijateljstva u Crnu Goru je poslata
jahta koja je stajala 9 hiljada lira. Jahta, pod nazivom „Tim-
sah“ ili u crnogorskim zapisima poznata kao „Zmaj“, preda-
ta je crnogorskim nadležnim organima u barskoj luci.
Brod Rumija (Zaza Yati): Knjaz Nikola je 1904. godine
sa sultanom Abdulhamidom razgovarao o brodu pod nazivom
„Zaza“. Povodom toga, posredstvom ambasadora u Londo-
nu, u čijem je posjedu bio brod Zaza, za iznos od 12 hiljada
610 engleskih starih funti, odn. 13 hiljada 870 osmanlijskih
lira brod je otkupljen i u novembru 1904. godine predat crno-
gorskim nadležnim organima u barskoj luci. Crnogorskom
knjazu se mnogo svidio Padišahov poklon i stoga je, za brod
Zaza, koji je dobio naziv „Rumija“, u crnogorskim spisima i
knjigama izrazio duboku zahvalnost i priznanje.
Konji: Među Abdulhamidovim poklonima knjazu Ni­
koli, značajno mjesto zauzimaju i konji. Abdulhamid je Knja-
za darivao čistokrvnim arapskim konjima, odgajanim na
raznim anadolijskim konjičkim farmama.
Sa druge strane, poznato je i to da je i knjaz Nikola izu-
zetno cijenio konje. Kada su pokloni bili u pitanju, i on se, po-
sebno prema osmanlijskim vlastima, ponašao širokogrudo
koliko su to mogućnosti dozvoljavale. Kao primjer toga,
knjaz Nikola je turskom ambasadoru na Cetinju, nakon nje-
govog putovanja po zemlji, dao na dar jednog konja.
Drugi pokloni: Pokloni koji su dva lidera predala jedan
drugome u cilju obnavljanja i čuvanja dobrih prijateljskih
odnosa vrijedni su pomena. Među Padišahovim poklonima
crnogorskom knjazu između ostalih su i revolver sa pozla-
tom, zlatna kratka sablja, sačmarica i slično. Pored toga,
Abdulhamid je naložio da se na za knjaza Nikolu pripremlje-
noj vazi ugravira Nikolina slika. Takođe je vrijedno pomenu-
ti poklone iz fabrike tepiha „Hereke“ kao što su materijali,
tepisi i sedžade.Činjenica da je dezene tepiha birao lično
Abdulhamid pridaje na samoj vrijednosti poklona.
Ordenje koje Abdulhamid dodijelio Nikoli i
njegovim bliž­njima
Orden časti (Nişan-ı Ali Imtiyaz) je među na najpre­
stižnijim ordenjem koje je Padišah lično dodjeljivao kraljevi-
ma i monarsima. Primjerak Nişan-ı Ali İmtiyaz koji je ranije
izrađen i za iranskog šaha, 1886. godine poslat je, posreds-
tvom zvanične delegacije, u Crnu Goru. Na ceremoniji dod-
jele ordena, priređen je veliki banket o trošku Osmanlijskog
Carstva. Knjaz Nikola je, tim povodom, u pismu koje je sam
napisao na francuskom jeziku Sultanu izrazio zadovoljstvo i
zahvalnost.
Orden zahvalnosti (İftihar Nişanı): Drugi orden koji je
Sultan Abdulhamid dodijelio knjazu Nikoli je Orden zahval-
nosti (İftihar Nişanı). Ovaj orden izrađen je od srebra i zlata
a ukrašen dijamantom. Prilikom druge posjete Knjaza Niko-
le Istanbulu 1899. godine, dodijeljen mu je i orden Orden
časti (Murassa İftihar Nişanı).
Orden humanosti (Şefkat Nişanı): Za vrijeme sulta-
Forum
yanına alarak yaptığı yurt içi seyahatinin ardından, Ahmet
Cevat Paşa’ya bir at hediye etmiştir.
Diğer Hediyeler: İki liderin gönül almak ve dostluklarını
hoş tutmak için birbirlerine verdikleri hediyeler dikkat çeki-
cidir. Padişah tarafından Karadağ Prensine hediye edilenler
arasında revolver ve kabza, saat, yaldızlı tabanca, altın pala,
av tüfeği vardır. Ayrıca Abdülhamit, Prens Nikola için hazırlat-
tığı çini vazonun üzerine Nikola’nın resmini nakşettirmiştir.
Yine Hereke Fabrikası’nın ürünlerinden olan kumaş, halı, sec-
cade gibi eşyalar özellikle Hereke halıları dikkat çekmektedir.
Halıların desenlerinin bizzat Abdülhamid tarafından seçilme-
si ise hediye halılara çok daha büyük bir değer katmıştır.
Abdülhamid’in Nikola’ya ve Yakınlarına Verdiği Nişanlar
Nişan-ı Âlî İmtiyaz: En itibarlı nişanlardan biri olan
‘Nişan-ı Âlî İmtiyaz’; krallara, hükümdarlara bizzat Padişah
tarafından takdim edilmiştir. Daha önce İran Şahı için yap-
tırılan İmtiyaz Nişanı’nın bir eşi, hazırlanarak, 1886 yılında
törenle verilmek üzere resmî heyetle Karadağ’a gönderil-
miştir. Nişanın takdim töreninde, masraflarını Osmanlı
Devleti’nin karşıladığı büyük bir ziyafet verilmiş ve ‘İmtiyaz
Nişanı’ törenle takdim edilmiştir. Prens Nikola, duyduğu
memnuniyeti ve teşekkürlerini Fransızca olarak kendi el
yazısıyla yazdığı mektubunda dile getirmiştir.
İftihar Nişanı: Abdülhamid’in Nikola’ya verdiği ikinci
nişan, ‘İftihar Nişanı’dır. Altın ve gümüşten imal edilmiş
olan bu madalyalar elmasla süslenmiştir. 1899 yılında
Prens Nikola’nın İstanbul’a ikinci ziyaretinde kendisine
‘Murassa İftihar Nişanı’ takdim edilmiştir.
Şefkat Nişanı: II. Abdülhamid döneminde, kadınlara
özel bir nişanın gerekliliği üzerine 1878’de yapılmıştır. Bu
nişanlar yararlılık gösteren kadınlara verilmek için tasar-
lanmıştır. Altından imal edilmiş bu nişan, beş köşeli yıldız
şeklindedir. Son derece zarif Şefkat Nişanı’nın Karadağ
Prensi’nin eşi Prenses Milena’ya birinci dereceden veril-
miş olması, çok anlamlı bir girişimdir. Bu madalya bugün
Çetine’de ki müzede sergilenmektedir.
Sanayi Madalyası: Ağustos 1899’da Prens’in İstan­
bul’a yapacağı ziyaretten günler önce Karadağ Prensi’nin
oğlu Mirko’ya bir Sanayi Altın Madalyası verilmiş, beratı da
hazırlanmıştır.
Karadağ Prensi’nin Abdülhamid’e ve Yakınlarına Verdiği
Nişanlar
Danilo Nişanı: Karadağ Prensi Nikola, 1884 yılında
Abdülhamid’e Birinci dereceden Danilo Nişanı takdim et-
miştir. Nişanın beratı da hazırlanarak kendisine gönderil-
miştir.
Karadağ Prensi, Abdülhamid’in oğlu Mehmet Selim
Efendi ve yeğenleri Mehmet Şevket ile Mehmet Tevfik
Efendileri unutmamış, onlara nişanlar vermiştir. Abdül-
hamid ise 28 Aralık 1884’te yazdığı cevabi mektupta, bu
son derece nâzik davranış için, ayrıca oğlu ve yeğenlerine
gönderdiği nişanlar için teşekkür etmiştir.
21
Forum
na Abdulhamida II, 1878. godine ustanovljen je orden za
odavanje zasluga ženama. Ovaj orden, napravljen od zla-
ta, u obliku je zvijezde petokrake. Izuzetno graciozni Orden
Humanosti (Şefkat Nişanı) prvog reda dodijeljen je supruzi
crnogorskog knjaza, knjaginji Mileni. Ovaj orden je izložen u
cetinjskom muzeju.
Zlatna medalja (Sanayı Madalyası): U avgustu 1899.
godine, nekoliko dana prije nego što će Knjaz posjetiti Istan-
bul, zlatna Sanayı medalja, takođe posebno pri­pr­emljena,
dodijeljena je sinu crnogorskog knjaza, princu Mirku.
Ordenje koje je crnogorski knjaz dodijelio Abdulhamidu i
njegovim bližnjima
Danilov orden: Crnogorski Knjaz Nikola je 1884. godine
Sultanu Abdulhamidu dodijelio Danilov orden, prvoga reda.
Crnogorski knjaz nije zaboravio ni Abdulhamidovog
sina Mehmet Selima i nećake Mehmet Ševketa i Mehmet
Tev­fika, već je i njima poslao ordenje. Abdulhamid se, stoga,
28. decembra 1884. godine u pismu zahvalio za taj izuze-
tan znak pažnje, posebno za ordenje koje je Knjaz pos­lao
njegovom sinu i nećacima.
Knjaževa reakcija povodom pokušaja ubistva Sultana Ab-
dulhamida
U prijateljskim odnosima sultana Abdulhamida i
knjaza Nikole svakodnevna posebna prepiska između njih
dvojice zauzima posebno mjesto. Prisnost, koja je prelazila
uobičajenu i zvaničnu granicu, izražena u pismima privlači
izuzetnu pažnju. Poruke saučešća, slavlja i čestitki dokaz su
tog prijateljskog odnosa.
Sultan Abdulhamid je 21. jula 1905. godine umalo
uspio izbjeći smrt od pokušaja njegovog ubistva. Povodom
tog zločina, crnogorski Knjaz je lično došao u zgradu Os-
manlijskog poslanstva i duboko osudio taj zločin, a pritom
je i čestitao Padišahu na uspjehu da izbjegne tu nesreću.
Da bi osudio takav zločin, u poslanstvo je sat vremena kas-
nije stigao i Knjažev najstariji sin Danilo. Nakon toga, svi
crnogorski ministri, ambasadori, predstavnici Knja­ževe ci-
vilne službe i visoki vojni zvaničnici, pristigavši u posla­nstvo,
gdje su boravili osmanlijski državljani, oštro su osudili taj
zločinački čin.
Abdulhamid šalje Knjazu Nikoli ljekara
U julu 1894. godine zbog zdravstvenih problema u vezi
sa lijevom nogom, knjaz Nikola je 1895. godine preko Trsta
krenuo na liječenje u Karlsbad. Kada je Knjaževo zdravstve-
no stanje postalo ozbiljno, šef turske diplomatske misije na
Cetinju, Ahmet Fevzi Paša je, prilikom posjete Knjazu, doveo
jednog doktora iz Kotora. Tokom desetodnevne stroge tera-
pije kojoj je Knjaz bio podvrgnut, Abdulhamid je neprestano
pratio i interesovao se za zdravstveno stanje knjaza Nikole.
Kada je došlo do toga da zbog bolesti noge Knjaz
mora ići u Švajcarsku na liječenje u banji, Abdulhamid je
ponudio da pošalje jednog ljekara. Nakon prihvatanja ponu-
de, Sultan je na u Crnu Goru poslao visokog vojnog ljekara
22
Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje
Abdülhamid’e yapılan suikast girişimi ve Prensin Olaya
Tepkisi
Abdülhamid ve Nikola’nın dostluk ilişkilerinde özel
gün ve gecelerde yazılan mesajlar çok önemli bir yer tut-
maktadır. Sıradan ve resmi bir çizginin ötesine geçilerek
samimi ifadelerin kullanıldığı mektuplar, dikkat çekicidir.
Taziye mesajları, kutlama ve tebrik mesajları bu dostluk
ilişkisinin kanıtları niteliğindedir.
21 Temmuz 1905’te Sultan Abdülhamid, bir suikast
girişiminden kıl payı kurtulmuştur. Cinayet teşebbüsünün
ardından Karadağ Prensi bizzat Osmanlı elçilik binasına
gelerek bu teşebbüsten duyduğu nefreti dile getirmiş,
suikastten kurtulduğu için Padişaha tebriklerini iletmiştir.
“Cinayet-i mel’ûne”yi kınamak için bir saat sonra da Pren-
sin büyük oğlu Danilo gelmiştir. Ardından bütün Karadağ
Vükelâsı, sefirler, Prensin mülkî ve askerî erkânının yanında
Çetine’de ikamet eden Osmanlı vatandaşları Elçiliğe gele-
rek söz konusu terör eylemini nefretle kınamışlardır16.
Abdülhamid’in Prens Nikola’ya Doktor Göndermesi
1894 Temmuz’unda sol ayağından rahatsızlanan Ni-
kola, tedavi maksadıyla 1895 Nisan ayında Triyeste yoluyla
kaplıca için Karlsbad’a gitmiştir. Karadağ Prensi’nin sağlık
durumunun ciddileşmesi üzerine Çetine Osmanlı Sefiri Ah-
met Fevzi Paşa ziyaretine giderek, Prens için Kotor’dan bir
doktor getirilmiştir. On günlük sıkı bir tedavi sürecine so-
kulan Prens Nikola’nın sağlık durumuyla ilgili gelişmeleri
Abdülhamid, an be an takip etmiş ve ilgilenmiştir.
Prensin, ayağındaki rahatsızlıktan dolayı bu kez
İsviçre’deki kaplıcalara gitmesi gündeme gelmesi üzeri-
ne Abdülhamid, bir doktor göndermeyi teklif etmiştir. Bu
teklif kabul edilince Sultan, kendisine Askeri Tabip Mirli-
va Ahmet Fevzi Paşa’yı göndermiş ve tedavisine yardımcı
olmuştur. Abdülhamid’in bu davranışı, sadece Karadağ
Prensi’nin değil, bütün Karadağ halkının memnuniyetini
kazanmış ve Karadağ’da yayımlanan resmî gazetede Ka-
radağ halkının minnettarlığına değinilmiştir.
Nikola’nın Bayram Tebriği
Prens Nikola, bayram tebriklerini sarayından yaptığı
gibi, bazen de bizzat elçiliğe giderek kutlamıştır. Onun, İslam
âleminin ve Padişahın bayram gününü kutlamak için göster-
miş olduğu içten tutuma bir örnek de, 1886 yılının Temmuz
ayında yaşanmıştır. Bütün Müslümanların bayram günü kut-
ladığı günlerde Prens Nikola, ayağındaki rahatsızlıktan muz-
dariptir ve bir müddettir dışarı çıkamamış ve yürüyememiştir.
Kendisini biraz iyi hissedince, arabasıyla dolaşmaya çıkmış
ve Osmanlı Çetine Sefarethanesi’nin önünde arabasını dur-
durarak Bayram tebriği için elçiliğe ziyarette bulunmuştur.
Merdivenleri çıkamadığı için hemen orada, Padişah’ın ve tüm
Müslümanların bayramını tebrik etmiştir.
16 - BOA, Y.A.HUS, 490/45. İki yıl önce Karadağ Prensi Nikola ken-
disi ve ailesini bombalamaya hazırlanan suikastçılardan son anda
kurtulmuştur. BOA,Y.PRK.HR, 33/15.
Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje
a Ahmet Fevzi Pašu naredio da Knjazu od pomoći pri njego-
vom liječenju. Ovim gestom Abdulhamid, ne samo što je pri-
jatno iznenadio crnogorskog Knjaza, već i cijeli crnogorski
narod o čijoj se zahvalnosti govorilo u člancima objavljenim
u državnim crnogorskim novinama.
Knajževa bajramska čestitka
Knjaz Nikola bi uobičajavao da čestita Bajram iz svo-
ga dvora ili bi znao lično da čestita u rezidenciji ambasade.
Gest koji je pokazao prilikom proslave bajrama julu 1886.
godine, primjer je njegovog iskrenog odnosa. Tih dana u
susret Bajramu, Knjaz Nikola, zbog problema sa nogom
tokom dužeg vremenskog perioda nije mogao da izlazi niti
da hoda. Na prvi dan Bajrama, međutim, izašao je i koli-
ma se dovezao do Osmanlijskog poslanstva na Cetinju da
bi čestitao Bajram. Pošto nije mogao da se popne uza ste-
penice, Knjaz je u susretu sa osobljem Poslanstva, ispred
rezidencije, čestitao Bajram Padišahu i svim muslimanima.
Ojek prijateljstva dvoice državnika u narodu
Knjaževo prijateljstvo sa Abdulhamidom bitno je uti-
calo i na promijenu odnosa crnogorskog naroda na osman-
lijsku vojsku. Tek godinu dana nakon posjete Istanbulu, u
novembru 1884. godine, crnogorski Knjaz je Osmanlijskoj
vojsci, koja se iz Berana kretala prema Tuzima, priredio ve-
liki prijem. Tim, kao i povodom ukupne pažnje i poštovanja
koje je crnogorski narod pokazao prema osmanlijskoj vojs-
ci, Knjažev savjetnik za vojne poslove, gospodin Livać,
nagrađen je Medžidovim ordenom. Sve ovo se može pos-
matrati kao rezultat prijateljstva Knjaza Nikole sa Sultanom
Abdulhamidom.
Još jedan primjer sličnog odnosa prenosimo iz spisa
o dešavanjima na osmanlijsko – crnogorskoj granici. U os-
manlijskim kulama na granici sa Crnom Gorom, gdje je došlo
do nestašice hrane zbog događaja u Beranama, Crnogorci
koji su živjeli sa druge strane granice su osmanlijskim voj-
nicima poklonili jagnje. U još jednom takvom slučaju, kada
je osmanlijsku vojsku u patroli zatekla oskudica hranom,
Crnogorci su im poklonili vreću brašna. Koliko god vojnici
odbijali da uzmu te poklone, toliko su Crnogorci insistirali da
ih uzmu. Pretpostavljeni Ferik Sadedin Paša je iz pristojnos-
ti prihvatio poklone. Za uzvrat, nešto kasnije će, za hranu
koja im je data i poštovanje koje im je ukazano, Osmanlijsko
Carstvo od namirnica upućenih svojoj vojsci, jedno jagnje i
brašno podijeliti crnogorskom narodu. Primjer crnogorske
gostoprimljivosti prema osmanlijskoj vojsci dogodio se u
Vasojevićima 1894. godine.5
5 - Vasojevići, koji se nalaze iza šumovitog brda, na ušću tri rijeke, na
crnogorskoj granici, selo su okruga Andrijevice. U to vrijeme, Berane
koje je pripadalo Osmanlijskom carstvu, bilo je pogranični susjed An-
drijevici. W. H. Cozens-Hardy objašnjava kako su 1894. godine kako su
omsanlijski vojnici bili gosti crnogorskim službenicima u toj oblasti na
osmanlijsko-crnogorskoj granici. Zapalili su vatru, pekli jagnje i pjevali
pjesme. Crnogorci, sve ponude da se plati za te ljepote priređene te
večeri, nisu prihvatili.
Forum
İyi İlişkilerin Halka Yansıması
Prensin Abdülhamid ile olan dostluğu, onun ve
Karadağ halkının Osmanlı askerine bakış açısını da de-
ğiştirmiştir. İstanbul ziyaretinden yaklaşık bir yıl sonra,
Kasım 1884’te Berane’den Tuzi’ye giden Osmanlı as-
kerine Karadağ Prensi, büyük bir ziyafet vermiştir. Bu
ziyafet sırasında Karadağ halkının yaptığı hizmet ve Os-
manlı askerine gösterilen hürmet17 nedeniyle Prensin
harp yâveri Mösyö Livaç’a Mecidi Nişanı verilmiştir18. İşte
bütün bunlar, Prensin Abdülhamid’le olan dostluğunun
tabana doğru bir yansıması olarak görülebilir. Mustafa
Âsım Paşa’ya ve Asâkir-i Şahâne’ye karşı gösterilen bu
“hürmetkâr” tutum, problemlerin çözümü adına atılmış
önemli bir adımdır19.
Üst düzey ilişkilerdeki dostane tutumun tabana yayıl-
masına bir diğer örnek de Osmanlı- Karadağ sınırında ya-
şanmıştır. Karadağ sınırında bulunan Osmanlı kulelerinde,
Berane’de meydana gelen hadiseler nedeniyle erzak sıkıntısı
çekildiği sırada, sınırın diğer tarafındaki Karadağlılar Osmanlı
askerlerine bir kuzu hediye etmişlerdir. Başka bir karakolda
bulunan Osmanlı askerine de yine erzaksızlık nedeniyle Ka-
radağ halkı tarafından bir çuval un hediye edilmiştir. Osmanlı
askeri, her ne kadar bu hediyeleri kabul etmemekte dirense
de Karadağlılar da vermekte ısrar etmişlerdir. Israrlar üzerine
Yâverân-ı Hazreti Şehriyâriden Ferik Sa’deddin Paşa, hediye-
leri nezâketen kabul etmiştir. Verilen bu yiyeceklere ve gös-
terilen hürmete karşılık, Osmanlı Devleti, kendi askerleri için
gönderdiği erzaktan, Karadağ halkına kuzu ve un vermiştir20.
Osmanlı Askerlerinin Karadağlılar tarafından misafir
edilmesine bir örnekte 1894 yılında Vasojeviçi’de yaşan-
mıştır21. Bu da gösteriyor ki, bir barış ortamı ve diyalog or-
tamı olduğu takdirde iki kesim arasında bir sorun kalma-
yacak, karşılıklı iyi niyetle sorunlar aşılabilecektir.
Karadağ’da Abdülhamid’in Doğum Günü Kutlamaları
Abdülhamid ve Nikola arasındaki dostane ilişkilerin
halka olumlu yansımasına önemli bir örnek de Abdü­lha­
mid’in doğum günü kutlamalarında yaşananlardır. 1902
yılında Karadağ’da seyahat için bulunan iki İngiliz seyyah
da Abdülhamid’in Karadağ’daki doğum günü kutlaması-
na şahit olmuştur. Halkın duygularındaki karmaşıklığı göz
önünde bulundurarak Sultan için yapılan doğum günü
17 - BOA, Y.PRK.TKM, 8/13
18 - BOA, İ.HR, 295/18666
19 - BOA, Y.E.E., 46/110
20 - BOA, Y.PRK.ASK, 140/8
21 - Üç nehrin birleştiği ağaçlı tepelerin arasında bulunan Vasojeviçi,
Karadağ sınırları dahilinde Andrijevica nahiyesine bağlı bir köydür. O za-
man Osmanlı toprağı olan Berane ise Andrijevica’nın sınır komşusudur.
W. H. Cozens-Hardy, 1894’te geldiği bölgede Osmanlı Karadağ
sınırında Osmanlı askerlerinin Karadağlı memurlar tarafından misafir
edildiğini anlatmıştır. Ateş yakılmış kuzu çevrilmiş şarkılar söylenmiştir.
Karadağlılar, bütün gece yapılan güzellikler için teklif edilen ücretleri
kabul etmemişlerdirW. H. Cozens-Hardy, “Montenegro and Its Border-
lands” The Geographical Journal, Vol.4, No:5, (Nov. 1894), s. 394-395
23
Forum
Proslava Abdulhamidovog rođendana u Crnoj Gori
Značajan primjer koji pokazuje kako je prijatelj-
ski odnos između Abdulhamida i Nikole pozitivno uticao
na narod je i proslava Abdulhamidovog rođendana. Dva
engleska putnika koji su se 1902. godine našli u Crnoj
Gori prisustvovali su proslavi Abdulhamidovog rođendana
u Crnoj Gori. Uzimajući u obzir kompleksnost narodnih
osjećanja, iznenađeni ceremonijom koja je napravljena za
sultana, turisti nisu krili zapanjenost. Dva engleska put-
nika iznose da su tog jutra svi gradski zvaničnici posjetili
Konzulat Turske i da su u organizovanoj paradi svi sa crno-
gorskom zastavom do glavne džamije organizovali veliku
ceremoniju.
U predvečerje grad je osvijetljen vatrama. „Ovaj čude­
sni prizor je nešto što niko ne može zaboraviti“ pišu dva
en­gleska putnika koji takođe iznose da je na prozoru sva-
ke kuće, po Knjaževoj naredbi, zapaljeno kandilo. Prema
riječima putnika, najimpresivniji prizor bilo je osvjetljenje
malog brda koje se nalazi odmah iza grada, i pritom dalje
objašnjavaju:
„To brdo se vidjelo iznad grada. Bilo je osvijetljeno re-
dovima fenjera postavljenih cijelom dužinom. Na ulicama
su se susretali Turci, Albanci i Crnogorci. Ljudi svih kategori-
ja su se barem jednu noć u miru zabavljali.“6
A u Ulcinju, muslimanski kapetani na crnogorskim
brodovima su, bez ikakvih problema, svoje brodove zasta-
vama ukrašavali.
Kao što se može zajključiti, to što su i Albanci i Crno-
gorci u Crnoj Gori sa velikim uzbuđenjem slavili Abdulhami-
dov rođendan, dokaz je temeljenja prijateljstva predstva i u
narodu. Činjenica da su zajednički slavili još značajnija je,
posebna, priča.
Crnogorska pomoć u izgradnji željeznice od Damaska
prema Medini
Međusobno pomaganje Osmanlijskog carstva i Crne
Gore takođe je pozitivan doprinos odnosima između dvije
zemlje. A ono je bilo gotovo neizostavno prilikom svakog
zemljotresa, nemaštine, prirodnih katastrofa i generalno
protiv svih nesreća, kao i u slučajevima novih poduhvata i
projekata koji će služiti čovječanstvu.
U periodu između 1900-1908. godine, na nalog Ab-
dulhamida II, započeta je izgradnja Hidžaz željeznice, od
Damaskusa do Medine, koja je u tom periodu važila za je-
dan od najznačajnijih poduhvata. Osmanlijsko Carstvo je
odlučilo da pitanje finansiranja tog projekta riješi prikupljan-
jem dobrotvornih priloga koje bi davali Muslimani iz cijelog
svijeta, i u tu svrhu je organizovana donatorska konferenci-
ja. Sa Padišahom na čelu, mnogi državnici su učestvovali u
donacijama. Muslimani iz cijelog svijeta su odmah srdačno
pristupili tom projektu. Među onima koju su podržali ovu
kampanju bio je i sin crnogorskog knjaza, Princ Mirko. Mir-
ko je za ovu kampanju donirao 500 franaka. Zajedno sa
6 TDVY, İstanbul 1998, s. 441-445.
24
Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje
merasimine şaşıran gezginler, hayretlerini gizleyememiş-
lerdir. O sabah kasabanın bütün devlet görevlilerinin Türk
Konsolosluğu’na uğradığını belirten İngiliz seyyahlar, bir
alay tertip edilerek hep birlikte Karadağ sancağıyla baş ca-
miye kadar büyük bir tören düzenlendiğini ifade etmişlerdir.
Dönüşlerinde hanedan selamı kaleden ateşlenmiş, akşam-
leyin hava karardığında kasaba ışıklarla aydınlatılmıştır.
“Bu, hiç kimsenin unutamayacağı harikulâde bir manza-
raydı.” diyen seyyahlar, her evin penceresinde, Prens’in
emriyle kandiller yakıldığını ifade etmişlerdir. Pazar yeri ve
Savaş Anıtı’nın lambalarla çevrelendiğini anla­tan seyyahlar,
bunlar arasında belki de en etkileyici sa­hnenin, kasabanın
hemen arkasında bulunan küçük tepedeki aydınlatma ol-
duğunu söylemişler ve şöyle devam etmişlerdir:
“Bu tepe, kasabayı yukarıdan görüyordu. Sıra sıra fe-
nerlerle boydan boya aydınlatılmıştı. Caddelerde Türkler,
Arnavutlar ve Karadağlılar kalabalıkta birbirlerine karışı-
yorlardı. Her sınıftan insan sadece bir geceliğine de olsa
barış içinde eğleniyorlardı”22.
Ülgün’de ise, Karadağ vapurlarının Müslüman kap-
tanları, herhangi bir zorlama olmaksızın, gemilerini bay-
raklarla donatmışlardır23.
Anlaşılacağı üzere Karadağ’da hem Arnavutlar, hem de
Karadağlıların Abdülhamid’in doğum gününü büyük bir coş-
kuyla kutlamaları iki halk arasında kaynaşma vesilesi olmuş-
tur. Kutlamaların ortak yapılması ise işin ayrı bir boyutudur.
Hicaz Demiryolu Yapımında Çalışan Karadağlılar ve
Yardımları
Osmanlı Devleti ve Karadağ aradasın da yardımlaş-
malar da iki ülke ilişkilerine olumlu katkı sağlamıştır. Yar-
dımlaşmalar deprem, kıtlık gibi doğal afet sonucu oluşan
olumsuzluklara karşı olduğu gibi, demiryolu seferberliği
gibi insanlık ortak paydasına hizmet edecek projelere des-
tek şeklinde de kendisini göstermiştir.
1900-1908 yılları arasında II. Abdülhamid tarafından
Şam’dan Medine’ye kadar inşa ettirilen ve aynı zamanda dö-
nemin en önemli projelerinden birisi olarak nitelendirilen Hi-
caz Demiryolu Projesinde finansman meselesini Müslüman-
lardan toplanacak bağışlarla çözmeye karar veren Osmanlı
Devleti, bunun için bir iane komisyonu oluşturmuştur. Başta
Padişah olmak üzere birçok devlet adamı bağışta bulun-
muştur. Bütün dünya Müslümanlarının bu projeye yardımları
yağmur gibi gelmiştir24. İşte bu kampanyaya destek olanlar-
dan biri de Karadağ Prensi’nin oğlu Prens Mirko’dur. Mirko,
bu kampanya için 500 frank bağışlamıştır. Podgoriça Müs-
lümanlarının bağışlarıyla birlikte toplam 4650 frank Çetine
22 - Reginald Wyon, Gerald Prance, The Land Of The Black Mountain
Adventures Of Two Englishmen in Montenegro, Methuen&Co, London
1905, s. 245-246.
23 - BOA, Y.PRK.HR, 19 /3.
24 - Ufuk Gülsoy, Wiliam Ochsenwald, “Hicaz Demiryolu” DİA, C. 17,
Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje
donacijama podgoričkih muslimana, 4650 franaka predato
je ambasadi na Cetinju.
Sa druge strane, za izgradnju stanica, mostova, tunela,
i drugih teških poslova, poput razbijanja stijena i probijanja
puteva, Osmanlijsko Carstvo je zatražilo pomoć inostranih
radnika. Prvi među njima bili su Italijani i Crnogorci. Ukupno
450 italijanskih i crnogorskih radnika je radilo na izgradnji
Hidžaz željeznice.
Pomoć crnogorskog knjaza žrtvama zemljotresa
Jedan od događaja koji su doprinijeli zbližavanju dvaju
zemalja bio je i zemljotres. Kada se 1894. godine dogodio
veliki zemljotres u Istanbulu, među prvima koji su pritekli
u pomoć Osmanlijskom carstvu bila je Crna Gora. Avgusta
1894. godine organizovana je donatorska konferencija na
kojoj prikupljena pomoć za žrtve zemljotresa. Svakog dana
je na stranicama dnevnih novina pisalo detaljno ko je pri-
tekao u pomoć. Među onima koji su učestvovali u toj kam-
panji, sa donacijom od 100 lira, bio je i crnogorski Knjaz
Nikola. Posredstvom turske ambasade na Cetinju, izražena
je velika zahvalnost. U listu „Ikdam“ od 18. avgusta 1894.
godine objavljen je tekst zahvalnosti.7
Izvjesno je da su humanitarno ispomaganje dvaju ze-
malja i njihovi zvanični odnosi u pozitivnom smislu uticali i
na odnose između dva naroda.
Doprinos Princa Mirka početku rada škole - „Ruždije8“
Iako je izgradnja podgoričke Ruždije, škole za musli-
mansku djecu, poklon Abdulhamida II, bila završena, škola je
duži period po završetku ostala zatvorena. Glavni muftija za
Crnu Goru se odlučio da o tome informiše Princa Mirka. Na
ovo pismo, Princ Mirko je dao obavještenje da će lično otvo-
riti školu za rad. Na ceremoniji otvaranja škole Princu Mirku
je, zbog toga, uručen orden. Lično učešće Princa Mirka u ot-
varanju muslimanske škole u Podgorici veoma je pozuitivno
doživljeno od strane i crnogorskih muslimana i ambasadora
Osmanlijskog carstva na Cetinju, Ahmet Fevzi Pašu.
Zaključak
Prijateljstvo Sultana Abdulhamida i Knjaza Nikole uni­
jelo je mir u ove dvije zemlje. Uprkos odredjenom broju otvo­
renih pitanja i problema, pa i neslaganja. Dvoica vladara su
znali da nađu put ka rjesenju. Ono što je još važnije, vrijedno
su radili na tome da jedni druge razumiju i da u rješavanjima
7 - U prvoj kolumni, kao prva vijest, pisalo je sljedeće: „????
8 - Prve osnovne škole Ruždije osnovane su 1838. godine u džamijama
Sulejmanije i Sultan Ahmet u Istanbulu od strane Sultana Mahmuda II,
a cilj je bio pripremanje mladića za nove tehničke škole. Ove škole su
polako postale alternativa religioznom obrazovnom sistemu. Maturanti
ovih škola su kasnije popunjavali redove sve veće administracije i
vojske Osmanlijskog Carstva. U prvim godinama, učenici između 10-15
godina su učili jezike, matematiku, nauku, istoriju i religiju. Do kraja
XIX vijeka, skoro svaka varoš je imala po Ruždije školu. Godine 1895.
više od 35 000 studenata, sa oko 4 000 ne-muslimana, bili su učenici
državnih ruždija. Prva Ruždije škola za djevojčice osnovana je 1858.
godine. http://www.answers.com/topic/ru-diye-schools
Forum
Sefâretine teslim edilmiştir25.
Diğer taraftan, istasyon binalarının yapımı, köprü, tü-
nel, kanal gibi inşaatların yapımı, kayaların kırılarak ve ke-
silerek yollar açılması gibi gerçekten zor işlerin yapımında
Osmanlı Devleti, yabancı işçilere başvurmuştur. Bunların
başında İtalyanlar ve Karadağlılar gelmektedir. İtalyan ve
Karadağlı toplam 450 işçinin Hicaz demiryolu yapımında
çalışmışlar ve ter dökmüşlerdir26.
Karadağ Prensinden Depremzedelere Yardım
İki ülkeyi yakınlaştıran hadiselerden birisi de dep-
remdir. İstanbul’da 1894 yılında yaşanan büyük deprem-
de27 Osmanlı Devleti’nin yardımına koşan ülkelerden biri
de Karadağ’dır. Ağustos 1894’te İstanbul depremzedeleri
için bir iane komisyonu kurularak yardım toplanmıştır. Her
gün gazete sayfalarında kimlerin yardım yaptığı sayfa say-
fa verilmiştir. Yardım yapanlar arasında 100 lira bağışla
Karadağ Prensi Nikola da vardır. Nikola’nın bu yardımının
ardından, Prens’e, Çetine Sefâreti kanalıyla memnuniyet
bildirilerek teşekkür edilmiştir28. Bu teşekkür, 18 Ağustos
1894 tarihli İkdam Gazetesi’nde de ilan edilmiştir29.
Görülüyor ki İnsani yardımlaşmalar iki devlet arasın-
da resmi ilişkileri olduğu kadar iki halk arasındaki ilişkileri
de olumlu anlamda etkilemiştir.
Prens Mirko’nun Rüşdiye Mektebinin Açılışını Yapması
II. Abdülhamid’in yapımı için 100 lira bağışta bulun-
duğu Podgoriça’daki Rüşdiye Mektebi’nin 1892 yılında
inşaatı tamamlanmasına rağmen okul bir müddet kapa-
lı kalmıştır. Karadağ müftüsü harekete geçerek durumu
Karadağ Prensi’nin ikinci oğlu Mirko’ya bildirmiştir. Prens
Mirko, Abdülhamid’in cülus gününe denk gelen günde,
okulu törenle faaliyete açacağını bildirmiştir. Nitekim vaa-
dini yerine getirmiş ve okulu törenle açmıştır. O gün Prens
Mirko’ya, Nişan-ı Osmânî takdim edilmiştir. Podgoriça’da
Müslüman mektebinin açılışına Prensin oğlu Mirko’nun
bizzat katılması Karadağlı Müslümanları olduğu kadar Çe-
tine Sefiri Ahmet Fevzi Paşa’yı da memnun etmiştir.
Sonuç
Prens Nikola ve Abdülhamid dostluğu, bu iki ülkeye
barış getirmiştir. Bir takım sorunlarda paratoner vazifesi
25 - BOA, Y.A.HUS, 414/73.
26 - Metin Hülagu, Bir Umudun İnşası Hicaz Demiryolu, Yitik Hazine
Yayınları, İzmir 2008, s. 96.
27 - Tarihi İstanbul Depremleri” Sabah Gazetesi, 17 Ağustos 2007,
Ayrıca adı geçen makale için bkz. < http://www.sabah.com.tr/ozel/
new805/dosya_157.htm> e.t. 3.11.2008.
28 - BOA, İ.HUS, 28/1312S-057.
29 - Birinci sütunun ilk haberi olarak şunlar yazılmaktaydı.
“Dersaadet’de hareket-i arzdan musâb olanlara yüz lira iane ede-
cekleri Karadağ Prens Hazretleri tarafından Çetine Sefâret-i Seniyyesi
vasıtasıyla arz ittiba atabe-i ulya kılınmış ve prens müşarünileyh
tarafından ibraz olunan işbu insaniyet nezdi hümayun-u mülükaneler-
inde müstelzim muhzuziyet olduğunun sefarete bildirilmesi İkdam, 12.S
.1312 (18 Ağustos 1894), s.1.
25
Forum Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje

problema umjesto rata koriste jezik dijaloga i diplomatije.
Pola­zeći od izreke da je čovjek neprijatelj nepoznatog, vrlo
dobro su spoznali činjenicu da je upoznavanje jedni drugih
najznačajniji korak koji vodi ka rješenju. Koristeći uticaj na
svoje narode, učinili su da se produbi atmosfera mira. Zna­
čajne su im zajedničke karakteristike da su oboica posebno
pridavali značaj obrazovanju i usmjeravanju svojih država i
naroda prema opštecivilizacijskim vrijednostima. iyi anlamışlardır. Halkları üzerinde sahip oldukları nüfuzu
Cijenim da bi i savremene države Turska i Crna Gora
na sličnoj platformi mogle itrebale temeljiti odnose. Moja
želja bi bila da tursko – crnogorski odnosi budu dobri, kao i
osmanlijsko – crnogorski odnosi u vrijeme Abdulhamida II i
Knjaza Nikole i da se to prijateljstvo još jače nastavi.
(Prevod sa turskog jezika: Melita RASTODER)
görerek, hükümetler arasındaki anlaşmazlıklarda çözüm-
sel yaklaşım sergileyebilmişlerdir. Daha da önemlisi bir-
birlerini anlamak için birbirlerini tanımaya çalışmışlar ve
sorunları çözmede savaş yerine diyalog ve diplomasi dili-
ni kullanmaya özen göstermişlerdir. İnsan tanımadığının
düşmanıdır deyişiyle hareket ederek, birbirini tanımanın
çözüme doğru atılan en önemli adım olduğu gerçeğini çok
kullanarak, barış ortamını devam ettirebilmişlerdir. Muha-
liflerinin bile görüş birliğine vardığı konu, İki liderin eğitime
verdiği önemdir. Halklarını eğitme, geliştirme, ve toplumu
dönüştürme yolunda attıkları adımlar dikkat çekmiştir.
Bugün, bağımsız bir devlet olarak tekrar uluslar arası
platformda yerini alan Karadağ ile Türkiye bu vesileyle iliş-
kilerini geliştirme ve sağlamlaştırma fırsatı bulabilir. Dile-
ğim odur ki, Türkiye-Karadağ ilişkileri tıpkı II. Abdülhamid-
Prens Nikola dönemindeki Osmanlı-Karadağ ilişkisi gibi iyi
olsun ve var olan bu dostluk artarak devam etsin.

Sadržaj i značenje „Tugre“

„Tugra” je sultanski pečat. Ima karakterističnu for- da vjetrovi duvaju sa istoka na zapad, što je tradicionalan
mu: dvije petlje na lijevoj strani, tri okomite crte u sredi- pravac kretanja Osmanlija.
ni, odozdo ispis u vidu stoga i dva produžetka sa desne Crte na desnoj strani tugre se zovu hancere i ozna­
strane. Svaki element ima svojstveno zna­čenje, a zajedno čavaju mač (handžar), simbol vlasti, moći i snage.
čine oblik koji se lako prepoz­naje kao
tugra.
Sultanovo ime se ispisuje u don-
jem dijelu, koji se zove sere. U prvom
periodu ovo je moglo biti jednostavno
kao “Orhan, sin Osmanov” u prvoj tu-
gri iz 1326. U slijedećim periodima im-
enu nosioca i njegovog oca se dodaju i
počasne titule i molitve.
Petlje na lijevoj strani tugre se
zovu beyze, od arapske riječi za jaje.
Neka tumačenja tvrde da su beyze
predstavljale dva mora nad kojima su
vladali sultani: spoljna, veća, petlja za
Sredozemno more i unutrašnja, man-
ja, za Crno more.
Okomite crte na vrhu tugre se
zovu tug, tj. “mo­tka za zastavu”. Tri
tu­­ga označavaju nezavisno­st. Linije
S-oblika koje prelaze preko tugova se
zo­vu zülfe i one, uz vrhove tugova koji
takođe gledaju udesno, označavaju

26
 “Crnogorsko-tursko prožimanje”
Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje Forum

81
 “Crnogorsko-tursko prožimanje”
Forum Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje

82
 “Crnogorsko-tursko prožimanje”: U pauzi rasprave
Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje Forum

83
 “Crnogorsko-tursko prožimanje”: U pauzi rasprave
Forum Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje

84
 “Crnogorsko-tursko prožimanje”: U pauzi rasprave
Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje Forum

85
 “Crnogorsko-tursko prožimanje”: U pauzi rasprave
Forum Crnogorsko - tursko kulturološko prožimanje

86