ODNOS CRNE GORE I RUSIJE

Marko Kusovac

This article, which was created under the supervision of Lidija

ehuli Vukadinovi, analyses the relationship of Russia
towards Montenegro which opened the accession negotiations
with the EU. The intention is to show how Montenegro's
approach to the full membership in the European Union may
have an impact on the relations with Russia and to explain that
the final entry doesnt necessary mean suspension of relations
between these two traditionally friendly countries.

U ovom istraivanju bavili smo se odnosom Rusije i Crne

Gore, koja je duboko u procesu evropskih integracija. Naa
namjera je da ukaemo na injenicu da pribliavanje Crne Gore
Evropskoj uniji, u smislu dobijanja punopravnog lanstva, i kasnije ne znai prekid odnosa sa Rusijom.
Bilateralna diplomatija je oblik meunarodnih odnosa izmeu
dvije drave bilo da se odvija kroz povremene ili kroz stalne
diplomatske kontakte. To je saradnja izmeu dvije drave na
osnovu njihove saglasnosti i u okvirima normi meunarodnog
prava. Bilateralna diplomatija predstavlja najstariji i
www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

53

Marko Kusovac

najrasprostranjeniji oblik meunarodne saradnje meu dravama, a specifina je po postojanju stalnih diplomatskih predstavnitava (ambasada) koje se uspostavljaju na osnovu
obostrane saglasnosti.1 Bez obzira na dug period egzistiranja
diplomatije u praksi meunarodnih odnosa, prilikom njenog
definisanja postoji vie razliitih pristupa: (1) izjednaavanje
diplomatije sa spoljnom politikom; (2) izjednaavanje diplomatije sa tehnikama spoljne politike; (3) poistoveivanje diplomatije sa meunarodnim pregovaranjem; (4) posmatranje diplomatije iskljuivo kao djelatnosti diplomata.2
Diplomatski odnosi Crne Gore i Rusije datiraju od 1711.
godine i karakterie ih ad hoc diplomatija sve do meunarodnog
priznanja Crne Gore kao drave na Berlinskom kongresu 1878.
od kada ove drave uspostavljaju stalnu diplomatiju sve do 1918.
godine kada dolazi do stvaranja jugoslovenske drave (1918).
U uslovima globalnog i povezanog svijeta diplomatska struka
dobija nove osobine. U sferi diplomatske djelatnosti se pojavljuju nove oblasti meunarodnih odnosa, vezani za saradnju u
rjeavanju brojnih globalnih problema ovjeanstva.
Spoljnopolitika sluba moe biti zaista profesionalna i efikasna
samo u sluaju njene utemeljenosti na jakim nacionalnim istorijskim tradicijama i kulturnim vrijednostima.3 U potovanju
prolosti je osnov neprekidnosti istorijskog procesa, kao i
ouvanja i poveanja najboljih tradicija kako ruske tako i
crnogorske diplomatije. To dozvoljava Crnoj Gori i Rusiji da
optimalno grade liniju u meunarodnim poslovima, efikasno
branei i titei svoje nacionalno-dravne interese.
1 Igor Janev, Diplomatij, Institut za politike studije, Beograd 2013, str. 14.

2 Radovan Vukadinovi, Politika i diplomacija, Zagreb, Politika kultura,

2004, str. 81.

3 Igor Janev, Teorija meunarodne politike i diplomatije i nova definicija

politike, Institut za politike studije, Beograd 2002.

54

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me

Odnos Crne Gore i Rusije

Svakako je dobro poznato da Rusiju i Crnu Goru vezuju davno

prijateljstvo, ljubav i potovanje, ija istorija je ve dua od 300
godina. Najvaniji tj. strateki spoljno-politiki cilj Crne Gore je
punopravno lanstvo u Evropskoj uniji, a Rusija kao tradicionalno prijateljska zemlja snano podrava njene evropske
integracije.

Ruska politika na Balkanu i odnos prema Crnoj Gori

Rusija je kroz istoriju uvijek imala strateki interes na Balkanu.

U svim ozbiljnim analizama ruske spoljne politike Balkan se
postavlja kao znaajno podruje na kome je bilo carska ili pak
kasnije sovjetska Rusija imala snane mogunosti djelovanja, ali
i stalan geostrategijski interes. Zahvaljujui kulturnim, civilizacijskim, religijskim i politikim vezama, ovaj prostor bio je najblii
dio Evrope Rusiji, a s druge strane ruski interes, najprije za suzbijanjem turskih interesa, a kasnije zapadnih, uinio je prostor vie
nego zanimljivim za konkretne aktivnosti.4
U tom sklopu Balkan se vidi kao tradicionalno i prirodno
rusko uporite. Za razliku od ostalih dijelova Istone Europe
sa kojima su i istorijske i civilizacijske veze bile znatno slabije, Balkan je podruje na kojem postoji pravoslavlje kao jedna
od znaajnih spona, tu je zatim i zajednika istorijska borba
protiv Turaka i Zapada, odnosno Austrougarske. Tu je i relativna blizina koja omoguava realizaciju odreenih ekonomskih projekata, kao i istorijsko rusko nastojanje da se zadri
Balkan.
Nijedna balkanska drava ne moe se pohvaliti intenzivnijim vezama i duom istorijom odnosa sa Rusijom od Crne
Gore.
4 Radovan Vukadinovi, Rusija i Zapadni Balkan, Sarajevo 2010, str. 6.

www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

55

Marko Kusovac

Istorijske veze Crne Gore sa Rusijom

Za poetak borbe za izvlaenje Crne Gore ispod turske vlasti,
osim unutranjih, bile su vane i spoljne okolnosti. Pored brojnih ratova (Kandijski i Morejski rat) koje je Crna Gora, na
strani Mletake republike, vodila protiv Turske, nijedan od tih
ratova nije rezultirao veim oslobodilakim rezultatima.
Napredak e biti ostvaren poetkom XVIII vijeka kada se
oslobodilaki napori Crnogoraca poklope sa spoljno-politikim
ciljevima Rusije Petra Velikog.
Neke veze Crne Gore i Rusije odravane su i prije toga.
Posebno su bile ispoljene od druge polovine XVII vijeka, a
iskazivale su se kako u odlasku Crnogoraca u Rusiju tako i u
pojaanom ruskom zanimanju, dolaskom ruskih povjerenika u
Crnu Goru. No, tek e dolazak izaslanika ruskog cara Petra
Velikog sredinom 1711. godine predstavljati krupan dogaaj
koji e opredijeliti dalji drutveni i dravni razvitak Crne Gore.5
Carsko izaslanstvo donijelo je u Crnu Goru gramatu kojom je
Petar Veliki pozvao Crnogorce i druge hriane na Balkanu da
ustanu na oruje protiv Turaka. Potreba da se balkanski Sloveni
pokrenu u ratni okraj protiv Osmanske imperije dovela je tako
do uspostavljanja rusko-crnogorskih politikih odnosa.6
Od samog poetka politikih odnosa Crne Gore i Rusije, u
Petrogradu su vladare iz dinastije Petrovi-Njego smatrali
gospodarima slobodnog, politiki nezavisnog naroda i shodno
tome im ukazivali poasti kakve nijesu ukazivane nijednom
balkanskom vladaru.
5 Radoslav Raspopovi, Istorija diplomatije Crne Gore 1711-1918. ,

Univerzitet Crne Gore, Podgorica 2009, str. 43.

6 Radoslav Raspopovi, Crna Gora i Rusija: ogledi i eseji, Istorijski insti-

tut Crne Gore, Podgorica 2005, str. 27-28.

56

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me

Odnos Crne Gore i Rusije

Mitropolit Danilo Petrovi Njego (1697-1735), tadanji

crnogorski vladar i rodonaelnik uvene dinastije, primljen je u
Petrograd kod cara Petra Velikog 1715. godine koji je odmah
nakon tog susreta odredio stalnu novanu pomo i politiku
zatitu Crnoj Gori kao svom novom savezniku. Mitropolit
Danilo prvi je voa jedne balkanske zemlje koji je primljen na
dvoru jedne velike sile.
Kasnije su i ostali crnogorski vladari posjeivali ruske
vladare. Poslije vladike Danila u Petrograd je iao njegov
nasljednik, vladika Sava, a za njim vie puta i vladika Vasilije,
koji su redovno primani na carskom dvoru i koji su od carske
Rusije uvjek dobijali znaajnu materijalnu i politiku pomo
koja je za Crnu Goru imala egzistencijalni znaaj u borbi sa
Turskom. Misije vladike Vasilija podigle su odnose Rusije sa
Crnom Gorom na vii nivo, a vladika je uspio da ruske
zvaninike suoi sa jednim novim politikim konceptom, slobodne i nezavisne Crne Gore pod pokroviteljstom ruskog
dvora.
U XIX vijeku crnogorsko-ruski odnosi postaju jo svestraniji.
Rusija je svojom politikom, materijalnom i strunom pomoi
ugradila najvanije blokove u zgradu crnogorske dravnosti.
Ona je nemjerljivo pomogla da vladika Petar II Petrovi
Njego ustanovi trajnije organe dravne vlasti: Senat,
Perjanike i Gvardiju (1831) i odigrala odluujuu ulogu u
proglaenju Crne Gore za svjetovnu dravu i proglaenju
Danila Petrovia za crnogorskog knjaza (1852). Iako zvanino
tada nije priznala crnogorsku nezavisnost, ovim inom ona je
to faktiki uinila.
Iza svih ratova koje je Crna Gora vodila s Turskom, stajala je
Rusija i politiki i materijalno. Tako je, i iza svih njenih
dobitaka na meunaronim kongresima na kojima se o tome
odluivalo. I 1878. na Berlinskom kongresu, kada je
Austrougarska svim silama nastojala da Crnoj Gori oduzme
www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

57

Marko Kusovac

Primorje, Rusija je zauzela odluan stav da Crna Gora mora

dobiti izlaz na more.7
Meunarodnim priznanjem dravne nezavisnosti 1878.
godine, Crna Gora je stekla pravo da otvara svoja poslanstva u
inostranstvu i da prima diplomatske predstavnike (ambasadorekonzule) drugih zemalja. Zato je tek nakon Berlinskog kongresa Crna Gora poela da uspostavlja zvanine diplomatske
odnose sa evropskim dravama.
Samo nekoliko mjeseci poslije Berlinskog kongresa
uspostavljeni su zvanini diplomatski odnosi izmeu Crne Gore
i Rusije. Septembra 1878. godine Rusija je, naime, imenovala
svog poslanika u Crnoj Gori.8
Poslije zavretka Rusko-turskog rata 1877-1878. godine za osloboenje Bugarske, Srbija i Crna Gora su postale take oslonca
ruskog uticaja na Balkanu. Meutim, nakon preorijentacije Srbije
na Austrougarsku (koju je izvrio okorjeli austrofil srpski knez Milan Obrenovi) prioritetni partner Rusije u regionu postala je Crna
Gora, iji je vojno-strateki znaaj porastao zbog sticanja nezavisnosti, irenja teritorija i dobijanja izlaska na Jadransko more.
Jedno od sredstava za uvrivanje politikih odnosa izmeu
dvije zemlje bili su dinastiki brakovi. Crnogorska princeza
Milica postala je ena velikog kneza Petra Nikolajevia
Romanova, a Stana (Anastasija) ena velikog kneza Nikolaja
Nikolajevia Romanova. Sestre-Crnogorke su ulazile u krug lica
bliskih caru Nikolaju II i carici Aleksandri Fjodorovnoj, a njihov
otac, kralj Nikola, iskoristio je ove veze za organizaciju
meunarodne podrke svojoj politici.9
7 ivko Andrijaevi, erbo Rastoder, Istorija Crne Gore od najstarijih vre-

mena do 2003, Centar za iseljenike Crne Gore, Podgorica 2006, str. 324.
8 Niko Martinovi, Crna Gora - Biografski zapisi II: lua slobode i trajan-

ja, Obod, 2005, 174-175.

9 Grupa autora, Istorija Crne Gore: knjiga 4, Tom I, Pobjeda i Istorijski
institutut Crne Gore, Podgorica 2006.
58

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me

Odnos Crne Gore i Rusije

Bez obzira na to to su u XX vijeku politiki odnosi izmeu

Rusije i Crne Gore ponovo doivljavali uspone i padove, u toku
dva svjetska rata drave su ostale saveznice. Poslije Prvog svjetskog rata i Oktobarske revolucije u Rusiji Crna Gora je postala
utoite za mnoge emigrante novopeenog SSSR-a: monarhiste,
demokrate i inteligenciju koja nije podravala boljevike. Poto
su njenu ogromnu veinu predstavljali strunjaci u razliitim
djelatnostima, oni su rado doekani i obezbijeena su im radna
mesta. Drugi svjetski rat se za Crnu Goru zavrio jo jednim u
nizu spajanja s Rusijom, ovog puta sovjetskom: zemlja je u sastavu Jugoslavije i pod vlau vlade marala Tita ula u tabor
socijalistikih zemalja. Ipak, govoriti o nekim rusko-crnogorskim odnosima u to vreme bilo bi preuveliavanje. Njihove
veze su se razvijale u okviru sovjetsko-jugoslovenske saradnje.
Poslije stvaranja jugoslovenske drave (1918) Crna Gora kao
samo jedna od njenih oblasti nije imala sopstvenu diplomatiju,
niti su crnogorske politike stranke imale znatnijeg uticaja na
voenje spoljne politike nove drave. Tek u vrijeme
socijalistike Jugoslavije (1945-1990) Crna Gora dobija ravnopravnost u zajednikoj dravi, a time i priliku da kadrovski participira u njenoj diplomatiji i voenju spoljne politike uopte.
Poslije nestanka SFR Jugoslavije (1991) i stvaranja dvolane
federacije od Srbije i Crne Gore (1992), Crna Gora je zadrala
jedan dio mjesta u diplomatiji, ali je gotovo bila bez uticaja na
voenje spoljne politike. Istina, imala je pravo da kao lanica
federacije ima sopstveno ministarstvo inostranih djela.
Od kraja devedesetih godina XX vijeka, kada poinje
crnogorski politiki otklon od srpskog voe Slobodana
Miloevia, Crna Gora pojaava diplomatsku aktivnost i ini
smjelije korake u sopstvenoj spoljnoj politici. Naroito je bila
intenzivna njena diplomatska aktivnost od 2000. godine, kada je
bilo jasno da je raskid zajednike drave sa Srbijom neminovnost. U tom vremenu crnogorska diplomatija imala je vanu
ulogu u borbi Crne Gore za obnavljanje dravne nezavisnosti.

www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

59

Marko Kusovac

Da li je put ka Evropskoj uniji

odvojio Crnu Goru od Rusije?

Evropska unija je prvi put naznaila mogunost pristupa

dravama Zapadnog Balkana 1999. godine. Od tada ona sprovodi proces stabilizacije i asocijacije prilagoen ovom regionu koji
treba da dovede do lanstva. Uslov za uspjeh strategije proirenja
EU zajedno sa spremnou Unije da ispuni svoje obeanje i da
drave Zapadnog Balkana zaista budu primljene kada ispune
uslove za pristupanje jeste trajno otklanjanje jo otvorenih sukoba u regionu i brza modernizacija ovih drava. Tempo reformi,
meutim, ne zavisi samo od administrativnih sposobnosti drava
koje tee lanstvu u EU ili od politike volje njihovih rukovodstava, nego u velikoj mjeri i od toka rjeavanja otvorenih pitanja
u regionu.10 Na taj proces znatno utiu tri najvanija spoljna
aktera: Evropska unija, Sjedinjene Amerike Drave i Rusija.
Ulanjenje u Evropsku uniju i NATO alijansu, Crna Gora je
oznaila kao strateke ciljeve i prioritete svoje spoljne politike.
Navedeni prioriteti, ulanjenje u EU i NATO, odraavaju potrebe i interese Crne Gore, prvenstveno u politikom, ali i razvojnom smislu. Isto tako, oni odraavaju realne mogunosti i
projekcije Crne Gore u svijetlu njene nezavisnosti, kao
samostalne i meunarodno priznate drave i dugoronog stratekog pozicioniranja na meunarodnoj sceni. Sa druge strane,
Crna Gora je odluna da sa Rusijom zadri tradicionalno dobre
i prijateljske odnose, pospjeujui trgovinu, ekonomsku,
nauno-tehniku i kulturnu saradnju.
10 Duan Relji, Rusija i Zapadni Balkan, Njemaki institut za

meunarodne odnose i bezbijednost, Berlin (SWP) Russlands Rckkehr auf

den WestlichenBalkan (SWP-Studien, S-17, juli 2009, Berlin) dostupno na:

http://www.isac-fund.org/download/Rusija%20i%20zapadni%20balkan.pdf
60

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me

Odnos Crne Gore i Rusije

Crna Gora kroz integracije u evropske i evroatlanske strukture

eli da rjeava svoj politiki i bezbjednosni aspekt razvoja, uz
istovremeno podsticanje svog ekonomskog razvoja. U tom
smislu, NATO predstavlja najmoniji politiko-vojni savez na
svijetu koji svakoj zemlji lanici daje vrstu garanciju da e njen
suverenitet i teritorijalni integritet biti ouvan, a da e ekonomski razvoj biti stabilan. EU je najvei svjetski trgovac i veliko
trite koje prua mogunost i za benefite ekonomske integracije malih ekonomija, a daje okvir za razvoj drave vladavine
prava, snane institucije i biznis ambijent prilagoen stratekim
razvojnim partnerstvima. U krajnjem, integracije u evropske i
evroatlanske strukture postaju kljuna poluga rasta ivotnog
standarda i prosperiteta zemlje.11
Motivi integracija svih zemalja u posljeratnim godinama
polazili su od bezbjedonosnih i politikih interesa, ali praksa je
pokazala da je u narednim decenijama ishodite integracija, posebno kada je rije o EU, bila ekonomska integracija. Politiki
motivi integracija u biti su imali pozitivnu ulogu u smislu da su
politiki motivi integracija bili stvaranje demokratskog identiteta Evrope, koji se zasniva na politikim moralnim i drutvenim
vrijednostima, kao to su: vladavina prava, demokratija, line
slobode, odgovornost, podjela vlasti i dr.
Kako se broj evropskih zemalja koje su zakucale na vrata EU
i postale njene lanice poveavao, tako su se mogli prepoznati i
neki dodatni motivi integracija novih drava lanica: stabilizacija mladih demokratija, pozitivni efekti strukturnih fondova
EU iz pozicije neto primaoca, jaanje zajednikog sistema vrijednosti, i snaniji glas na spoljno politikom planu.12
11 Lidija ehuli Vukadinovi i drugi, Crna Gora u XXI stoljeu - u eri

kompetitivnosti: Integracija u evropske i evroatlanske strukture, CANU, 2010.

12 Gordana urovi, Crna Gora u XXI stoljeu - u eri kompetitivnosti:

Integracija u evropske i evroatlanske strukture, CANU, 2010, str. 60

www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

61

Marko Kusovac

Nakon pet talasa proirenja, za preostale evropske zemlje koje

su van EU, posebno za zemlje Zapadnog Balkana u koje spada
i Crna Gora, ulazak u EU postavlja se kao jedino razumno
rjeenje, imperativ (iako se benefiti ne mogu jednostavno
kalkulisati, a ulaganja u ulazak su ogromna). To je put kojim idu
sve zemlje susjedi, pa je stoga teko objasniti da li postoji neka
racionalnija razvojna strategija osim integracija. Stoga je
prilino jasno da put Crne Gore u EU nema alternativu.
Odnosi izmeu Crne Gore i EU u Procesu stabilizacije i
pridruivanja (PSP) uspostavljeni su jula 2001. Na Solunskom
samitu 2003. potvrena je evropska perspektiva drava
Zapadnog Balkana, a u julu iste godine uspostavljen je
Unaprijeeni stalni dijalog kao forma redovnih konsultacija
Crne Gore i EU.13
Nakon referenduma o nezavisnosti Crne Gore i proglaenja
nezavisnosti u crnogorskoj Skuptini, Savjet EU izjavio je da e
dalje razvijati odnose sa Crnom Gorom kao nezavisnom i suverenom dravom. Uslijedila su bilateralna priznanja nezavisne
Crne Gore i drava lanica EU.
Crna Gora je 15. decembra 2008. podnijela zahtjev za lanstvo
u Evropskoj uniji. Savjet Evropske unije uputio je 23. aprila
2009. zahtjev Evropskoj komisiji da pripremi miljenje o crnogorskom zahtjevu za lanstvo. Crna Gora je ubrzo dobila
Upitnik Evropske komisije od preko 4.000 pitanja iz svih oblasti pravnih tekovina EU, na osnovu kojeg je Evropska komisija
izradila miljenje i dala preporuku Savjetu EU da dodijeli Crnoj
Gori status kandidata.
Odgovori na Upitnik Evropske komisije predat je Komesaru
za proirenje EU 9. decembra 2009. godine, ime je Crna Gora
uspjeno obavila vaan zadatak kako bi stekla status kanditata i
kandidovala se za dobijanje pretpristupnih pregovora.
13 http://www.mip.gov.me/index.php/Direkcija-za-EU/odnosi-crne-gore-i-

eu.html
62

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me

Odnos Crne Gore i Rusije

Direktorat za proirenje Evropske unije dostavio je

Ministarstvu za evropske integracije 1. marta 2010. novi set od
673 dodatna pitanja na odgovore iz Upitnika EK. Crnogorska
administracija je uspjeno zavrila proceduru oko izrade odgovora na set dodatnih pitanja i predala ih Evropskoj komisiji u
predvienom roku, 12. aprila 2010.
Zasnovano na pozitivnom miljenju Evropske komisije,
Evropski savjet je na sjednici 17. decembra 2010. odluio da
Crnoj Gori dodijeli status kandidata za lanstvo u EU.
Samit Evropske unije u Briselu je u junu 2012. usvojio odluku
da otpone pregovaraki proces sa Crnom Gorom o njenom
ulasku u EU. Dakle, odluku o poetku pregovarakog procesa sa
Crnom Gorom donio je Savjet ministara spoljnih poslova EU u
Luksemburgu 26. juna 2012. godine, a samo tri dana kasnije, 29.
juna, ta odluka je na samitu EU samo formalno potvrena.
Crna Gora je nezaustavljiva na putu prema Evropskoj uniji, a
prema miljenjima politikih analitiara, kako domaih tako i
onih iz same Unije, proces pregovaranja mogao bi potrajati od 8
do 10 godina (uzimajui kao reper duinu pregovarakog procesa Hrvatske), to bi znailo da bi Crna Gora punopravno
lanstvo mogla dobiti tek poslije 2020 godine.14
Crna Gora vidi EU kao najbolji okvir za dalji razvoj sveukupnih reformi, prilagoavanje evropskim standardima i njihovo
usvajanje, kao i unaprijeenje bilateralnih odnosa s lanicima
Unije. U Crnoj Gori postoji sveukupna saglasnost o potrebi integracije u EU, to daje dodatan impuls za ubrzani napredak
prema tom cilju.15 Brzina napretka u integracijama zavisie od
dinamike ekonomskih, politikih, pravosudnih, bezbjednosnih i
14 Stiven Blokmans, direktor odjeljenja za spoljnu politiku EU u Centru za

evropske politike studije. Dostupno na: http://www.portalanalitika.me

15 http://www.mip.gov.me/index.php/Ministarstvo/spoljno-politiki-prior-

iteti-crne-gore.html

www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

63

Marko Kusovac

ukupnih reformi, tj. od brzine i stepena u kojem e se drutvo u

cjelini angaovati i reformisati. U spoljnopolitikom kontekstu,
naroito znaajnu ulogu e imati redovan politiki dijalog Crne
Gore sa EU (sa dravama lanicama, predsjedavajuim...) kao i
dugorono usklaivanje crnogorske spoljne politike sa
zajednikom spoljnom i bezbjednosnom politikom EU.
Aspekti odnosa Crne Gore i Rusije danas
Da bi se razumjeli savremeni odnosi Rusije i Crne Gore, potrebno je razumjeti, u irem kontekstu, situaciju na Balkanu i
samoj Rusiji kao i spoljnopolitiko i ekonomsko djelovanje
ove zemlje kako na region tako i na Crnu Goru. Sagledavanje
meusobnih odnosa i saradnje ove dvije zemlje sa svih aspekata - politikih, ekonomskih, drutvenih, kulturnih i sl.
posvjedoie injenicu da ulazak Crne Gore u EU ne znai
prekid odnosa sa Ruskom federacijom. Takoe u rasvjetljavanju ove injenice i radi njenog boljeg razumijevanja moramo
napraviti kratak osvrt trenutnih politikih i ekonomskih odnosa
Rusije i EU.
Poslednjih pet godina znaajno se izmijenio odnos izmeu
Rusije i EU u pozitivnom smislu, gdje Rusija EU sve vie vidi
kao prirodnog geopolitikog partnera, i naravno kao glavno
izvozno trite za naftu i gas. Ovo pribliavanje prepoznaje se u
pismu ruskog predsednika Vladimira Putina povodom 50godinjice postojanja EU (2007): Ja iskreno vjerujem da puno
ujedinjenje naeg kontinenta ne moe nikad biti dostignuto dok
Rusija, kao najvea evropska drava, ne postane dio evropskog
procesa... Danas gradei nezavisne demokratske drave, mi
dijelimo iste vrijednosti i principe na kojima poiva veinski
evropski narod.16
16 arko N. Petrovi, Odnosi Rusije i Srbije na poetku XXI veka, ISAC

Fond, Beorgad, 2010, str. 63

64

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me

Odnos Crne Gore i Rusije

Odnos ruske diplomatije prema zemljama EU je jasan i ogleda se u razvijanju ekonomske saradnje izmeu dva velika trita. Rusiji je potrebno veliko trite kao to je EU da bi plasirala
svoje energetske proizvode, u prvom redu prirodni gas ali isto
tako i naftu i ugalj. Evropi je potrebna Rusija kao stabilan
dobavlja tih energetskih resursa jer energetska stabilnost u
budunosti e biti preduslov za ekonomsku i politiku stabilnost
svake drave ili regiona. Pitanja ekonomske stabilnosti i uspjenosti polako preuzimaju primat nad pitanjima kontrole atomskog naoruanja, razoruanja, kao i poputanja napetosti, ak i u
toj mjeri da su sve prisutnija uvjerenja da se upravo na ekonomskoj stabilnosti zasniva politika, pa i vojna stabilnost, a uvodi
se i pojam geoekonomije umjesto pojma geopolitike.17 Za razliku od autora koji su najavili sukobe civilizacija, jo poetkom
90-tih godina, postoje autori koji predviaju da e meunarodni
odnosi ii u pravcu konkurencije meu ekonomskim blokovima,
a snaga se nee mjeriti vojnim nego ekonomskim mjerilima.18
Rusija je djelimino promijenila taktiku i sada, umjesto
politikih i vojnih pritisaka, nastoji da preko investicija utie na
zbivanja u pojedinim zemljama, pa ak i u Evropskoj uniji, prije
svega preko novih lanica koje zavise od ruskih energenata.
Polazita aktuelne ruske energetske politike definisana su u
dokumentu Ruska energetska strategija do 2020., koji je usvojen 2003.19 godine. Polazna konstatacija je da Rusija poseduje
velike energetske resurse na teritoriji nalazi se jedna treina
svjetskih rezervi gasa, jedna desetina rezervi nafte, jedna petina
rezervi uglja i 14% rezervi uranijuma, ali i snaan energetski
17 Jovi-Lazi A., Saradnja EU i Rusije u oblasti spoljne i bezbednosne

politike, Meunarodna Politika, Beograd, 2009.

18 Coolsaet Rik, Historical Pattems in Economic Diplomacy-From

Protectionism to Globalisation. http://www.isanet.org/archive/coolsaet.html.

19 Summary of Energy Strategy of Russia for the Period up to 2020, vidi na:

ec.europa.eu/energy/russia/events/doc /2003_strategy_2020.en.pdf

www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

65

Marko Kusovac

kompleks koji je temelj ekonomskog razvoja i instrument

unutranje i spoljne politike.
Sadanja vojna i politika strategija Rusije prema Evropi,
ukljuujui i Balkan, slina je onoj koju su sprovodili ruski carevi u XIX vijeku. Veoma je teko razdvojiti politiki i ekonomski aspekt strategije Moskve. Ona koristi ekonomske instrumente, ne samo za ostvarivanje profita, ve i odreenih
politikih ciljeva, odnosno poveanja uticaja u odreenoj
zemlji. Kada je rije o Balkanu, Rusija gleda na Srbiju, pa i Crnu
Goru, kao na glavne partnere u tom regionu iz razloga tradicionalno dobrih istorijskih odnosa. Meutim i pored nesumnjivo jakih istorijskih veza izmeu crnogorskog i ruskog naroda,
mora se rei da dananja Crna Gora ne gleda na Rusiju kao na
glavnog stratekog partnera.
Politiki uticaj Rusije na Crnu Goru i njen ulazak u Evropsku
uniju moemo podijeliti u dva perioda: prvi predreferendumski
- kada je Rusija imala manje razumijevanja za evropski put Crne
Gore kao i obnovu dravnosti, i drugi postreferendumski kada
Rusija meu prvima priznaje Crnu Goru kao suverenu dravu i
sa njom uspostavlja diplomatske odnose, glasno istiui da
podrava njene evropske integracije.
Crna Gora, u vrijeme vladavine Slobodana Miloevia, bila je
u Rusiji viena kao vaan dio SR Jugoslavije i kao dokaz da je
ipak neki oblik zajednitva ostao. Evropska unija je takoe ulagala napore koji su odgovarali ruskoj politici, budui da su isti
teili tome da se Crna Gora pokua zadrati u zajednici sa
Srbijom i koji su za tri godine odloili crnogorsku nezavisnost.
Meutim, kako je raspoloenje u Crnoj Gori sve vie ilo u
pravcu nezavisnosti, ruska politika shvatila je opasnost izlaska
Crne Gore iz saveza i pribliavanja Zapadu. Moskva je odmah
pokrenula diplomatsku akciju u kojoj je stavljeno do znanja da
Srbija i Crna Gora predstavljaju najvanije partnere na Balkanu
i da e odravanje tog saveza ojaati balkansku stabilnost.
66

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me

Odnos Crne Gore i Rusije

Slino kao i u Makedoniji, i u Crnoj Gori je primijenjena tzv.

albanska karta, uz tvrdnje da je to najvea opasnost koja prijeti
Crnoj Gori ako se ona odvoji od Srbije. Pozivajui na jedinstveni srpsko-crnogorski etnikum, uz tvrdnje da je crnogorstvo
komunistiki izum, Moskva je krenula u ofanzivu i uz snanu
pomo pravoslavne crkve. Visoki ruski crkveni velikodostojnici
u nizu prilika u Beogradu i Moskvi isticali su potrebu
odravanja zajednike drave Srba i Crnogoraca, to je u interesu Srba, Crnogoraca i Rusije.20
Ipak, pobjeda na referendumu za nezavisnu Crnu Goru nije
zatekla rusku politiku nespremnom koja je odmah reagovala da
bi ispravila greku. Moskva je meu prvima priznala nezavisnost Crne Gore, istiui prijateljske i istorijske veze, kao i
uvjerenje da e se prijateljski odnosi nastaviti. Predsjednik
Rusije Dmitrij Medvedev je prije dvije godine, povodom obiljeavanja 3 vijeka diplomatskih odnosa sa Crnom Gorom, u
pismu crnogorskom predsjedniku Filipu Vujanoviu izjavio:
Visoko cijenimo tenju crnogorskih partnera da grade izbalansiranu dravnu politiku. Ovakav stav se povoljno odraava na
bilateralnu saradnju, doprinosi poboljanju trgovinskoekonomskih i jaanju humanitarnih veza.21
Nekoliko ruskih politiara bilo je odluno u upozoravanju
Crne Gore da se ne pribliava NATO-alijansi. tavie, postojale
su i izjave u stilu ako uete u NATO, nijesmo vie prijatelji.22
No, kako je Crna Gora stavila ulazak u NATO i EU u svoje
spoljnopolitike prioritete, ruska strana je prestala spominjati
NATO i svoje protivljenje. Relativno manji broj graana koji
20 Radovan Vukadinovi, Rusija i Zapadni Balkan, Sarajevo 2010, str. 15,

dostupno na: http://www.fes.ba

21 http://me.seebiz.eu/politika/dmitrij-medvedev-odnosi-rusije-i-crne-gore-

su-u-usponu/ar-7969/
22 Radovan Vukadinovi, Rusija i Zapadni Balkan, Sarajevo 2010, str. 16,

dostupno na: http://www.fes.ba

www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

67

Marko Kusovac

podravaju ulazak u NATO (oko 36%) mogu ruskoj politici

sluiti kao uvjerenje da je jo uvijek ulazak Crne Gore daleko.
Ali, kako je susjedstvo upravo ulo u NATO (Albanija i
Hrvatska), logino je da e i Crna Gora pojaati svoje napore da
se nae u zajednikoj alijansi. Sve dileme oko ovog pitanja razrijeio je Sergej Lavrov ministar inostranih poslova Rusije koji
je u zvaninoj posjeti Crnoj Gori izjavio: Namjera Crne Gore
za integraciju u NATO ne moe uticati na izuzetno bliske prijateljske odnose dvije drave. Usprkos poznatom stavu Rusije o
evroatlantskoj asocijaciji, Moskva snano podrava put evropskih integracija Crne Gore.23
Ekonomska saradnja izmeu Crne Gore i Rusije odmah po
obnovi dravnosti dobila je nove dimenzije. Ruski kapital, koji
je i inae bio zainteresovan za Crnu Goru, odmah je snano
krenuo u pohode koristei potrebe male i mlade drave. Ruski
preduzetnici su u Crnu Goru odmah po sticanju nezavisnosti tj.
do 2007. godine investirali blizu dvije milijarde amerikih
dolara. Priblino 30.000 ruskih dravljanina je u Crnoj Gori
kupilo zemljite i stanove.24 Ovakvo stanje direktnih stranih
investicija u crnogorsku privredu mnogi su vidjeli kao stvaranje
novog uporita Rusije na Balkanu, dok je ipak veina strunjaka
okarakterisala ovu investicionu ekspanziju kao posljedicu atraktivnosti crnogorskog trita, gdje su ruski investitori zbog
bliskosti i tradicionalnog prijateljstva uinili pravi potez. Ruski
magnat Oleg Deripaska tj. firma Rusal kupio je podgoriki KAP,
zatim dio Crnagoraputa i rudnik boksita u Nikiu. Time je
Deripaska dobio kontrolu nad gotovo 40% crnogorske privrede.
Crna Gora je za ruske investicije bila atraktivna na planu
industrije i nekretnina poto je postala jedna od omiljenih
23 http://dnevnik.hr/vijesti/svijet/rusija-podrzava-europske-integracije-

crne-gore.html
24 The Russian Economic Penetration in Montenegro, European Parliament

Briefing Paper, Brisel, Dec. 2007.

68

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me

Odnos Crne Gore i Rusije

turistikih destinacija. U planovima nekoliko velikih ruskih

kompanija je bila izgradnja luksuznih odmaralita na jadranskoj
obali. Neki projekti su realizovani dok su drugi obustavljeni
zbog ekonomske krize ili nezakonite gradnje, pa su dobili epilog
na sudu. Takav primjer je Mirax Group preduzea koje je
gradilo city-club Astra Montenegro na brdu Zavala blizu Budve
i Beia.
U Crnoj Gori, ruski Lukoil je uestvovao u privatizaciji
preduzea Montenegrobonus, mree pumpi za gorivo, sa
planom da se otvori jo 15 gasnih stanica. Postoji jo mnogo
primjera privatizacija crnogorskih preduzea u poslednjih 5
godina, meutim svi ti investitori iz Rusije ili veina njih nijesu
imali ozbiljne namjere, ili ih je svjetska kriza primorala na
povlaenje.
Meutim, kako je recesija u velikoj mjeri smanjila bogatstvo
Deripaske, tako je opala i njegova ekonomska mo. Veliki kombinat KAP je uveden u steaj a Vlada Crne Gore razmilja o
raskidu ugovora sa ruskim partnerom, a jednim dijelom to se
dogaa i s nekretninama u Crnoj Gori koje su masovno kupili
Rusi. Oni su vjerojatno vidjeli prilike za plasman neopranog
novca, a sada u uslovima recesije nastoje te nekretnine prodavati
i odlaze iz Crne Gore. Time je velika ekonomska ruska bonanza
u sadanjoj fazi zavrena.25
Ono to e i dalje ostati kao vrsta veza bie ekonomski
odnosi, i to u prvom redu energetski. Kako je smanjena
mogunost ruskih investicija irom svijeta, to e se osjetiti i u
Crnoj Gori, a vjerojatno e opasti i broj ruskih turista.
Politiki odnosi bie korektni, ali bez mogunosti ruskog kontrolisanja glavnih pravaca crnogorske politike i strategije za
budunost.
25 Radovan Vukadinovi, Rusija i Zapadni Balkan, Sarajevo 2010, str. 15,

dostupno na: http://www.fes.ba

www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

69

Marko Kusovac

Zakljuak

Bogata istorija diplomatskih odnosa Crne Gore i Rusije datira

od 1711. godine kada su izaslanici ruskog cara Petra Velikog
posjetili Crnu Goru i mitropolitu Danilu Petroviu predali
poslanicu ruskog cara sa prijedlogom da zajedno ratuju protiv
Turske, to je Crna Gora sa oduevljenjem prihvatila.
Prijateljski i savezniki odnosi Crne Gore i Rusije odravali su
se tako to je Crna Gora dobijala snanu politiku i finansijsku
pomo u ratovima za ostvarenje dravnosti i nezavisnosti, a
zauzvrat Rusija je imala Crnu Goru kao znaajnog partnera za
ostvarivanje njenih geopolitikih interesa na Balkanu.
Odnosi sa Rusijom jesu veoma znaajni za Crnu Goru i danas,
ali naglaen put Crne Gore ka Evropskoj Uniji i NATO-u jasno
pokazuje koji su njeni spoljno politiki prioriteti. Ipak, aktuelna
vlast u Crnoj Gori dovoljno je mudra da odrava stabilne i
ekonomski sve intenzivnije odnose sa Rusijom, makar oni i ne
bili definisani kao strateki, znajui da je to drava koja je na
svjetskoj sceni uvjek imala bitnu ulogu.
S druge strane, stav dananje pragmatine Rusije prema Crnoj
Gori daleko je od nekog pokroviteljskog stava brine majke.
Dananja Rusija ima svoje spoljno politike prioritete, kao i svoje
unutranje probleme, tako da se njen odnos prema Crnoj Gori vie
ne moe poistovjeivati sa odnosom iz minulih vijekova, kada su
geostrateke okolnosti bile umnogome drugaije. Ipak, vjekovno
prijateljstvo dvaju naroda odlina je osnova da se meusobni
odnosi postave, ovaj put, na realne i pragmatine osnove, da se
dodatno unaprijedi politika, ekonomska, kulturna, i svaka druga
saradnja dva bliska slovenska i pravoslavna naroda.
Kao to smo u radu dokazali ulazak Crne Gore u Evropsku
uniju ne znai prekid odnosa sa Rusijom, naprotiv vjerovatnije
je da e doi do tjesnije saradnje u svim oblastima, jer e Crna
70

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me

Odnos Crne Gore i Rusije

Gora, kao punopravna lanica EU, za Rusiju predstavljati atraktivniju investicionu destinaciju. Naravno da e u nekim segmentima ovi odnosi biti znatno izmijenjeni, jer e Crna Gora dio
svojih nadlenosti prenijeti na institucije Unije. Meutim odnosi
Crne Gore (poslije ulaska u EU) i Rusije zavisie i od samog
odnosa Unije i Rusije. Ova zavisnost bazirae se na prvenstveno
ekonomskim tj. energetskim interesima.
Poslije ulaska Crne Gore u EU, vrsta veza bie ekonomski
odnosi, i to u prvom redu energetski. Kako je smanjena
mogunost ruskih investicija irom svijeta, to e se osjetiti i u
Crnoj Gori, a vjerojatno e opasti i broj ruskih turista. Politiki
odnosi bie korektni, ali bez mogunosti ruskog kontrolisanja
glavnih pravaca crnogorske politike i strategije za budunost.

Literatura:

- Grupa autora, Crna Gora u XXI stoljeu - u eri kompetitivnosti:

Integracija u evropske i evroatlanske strukture, CANU, 2010.
- Grupa autora, Istorija Crne Gore: knjiga 4, Tom I, Pobjeda i
Istorijski institutut Crne Gore, Podgorica 2006.
- Igor Janev, Teorija meunarodne politike i diplomatije i nova definicija politike, Institut za politike studije, Beograd 2002.
- Igor Janev, Teorija meunarodne politike i diplomatije i nova
definicija politike, Institut za politike studije, Beograd 2002.
- Niko Martinovi, Crna Gora - Biografski zapisi II: lua slobode i
trajanja, Obod, 2005.
- Radoslav M. Raspopovi, Crna Gora i Rusija: ogledi i eseji,
Istorijski institut Crne Gore, Podgorica 2005.
- Radoslav Raspopovi, Istorija diplomatije Crne Gore 1711-1918,
Univerzitet Crne Gore, Podgorica 2009.
- Radovan Vukadinovi, Politika i diplomacija, Zagreb, Politika
kultura, 2004.

www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

71

- ivko Andrijaevi, erbo Rastoder, Istorija Crne Gore od najstarijih vremena do 2003, Centar za iseljenike Crne Gore, Podgorica
2006.
Publikacije i dokumenti:

- Coolsaet Rik, Historical Pattems in Economic Diplomacy-From

Protectionism to Globalisation. http://www.isanet.org/archive/coolsaet.html.
- Duan Relji, Rusija i Zapadni Balkan, Njemaki institut za
meunarodne odnose i bezbijednost, Berlin (SWP) Russlands
Rckkehr auf den WestlichenBalkan (SWP-Studien, S-17, juli 2009,
Berlin)
dostupno
na:
http://www.isacfund.org/download/Rusija%20i%20zapadni%20balkan.pdf
- Jovi-Lazi A., Saradnja EU i Rusije u oblasti spoljne i bezbednosne politike, Meunarodna Politika, Beograd 2009.
- Ministarstvo spoljnih poslova i evropskih integracija, Spoljnopopolitiki prioriteti Crne Gore http://www.mip.gov.me/index.php/Ministarstvo/spoljno-politiki-prioriteti-crne-gore.html
- Radovan Vukadinovi, Rusija i Zapadni Balkan, Sarajevo 2010,
dostupno na: http://www.fes.ba
- Summary of Energy Strategy of Russia for the Period up to 2020, vidi
na: ec.europa.eu/energy/russia/events/doc /2003_strategy_2020.en.pdf
- The Russian Economic Penetration in Montenegro, European
Parliament Briefing Paper, Brisel, Dec. 2007.
- arko N. Petrovi,Odnosi Rusije i Srbije na poetku XXI veka,
ISAC Fond, Beorgad, 2010.

72

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me