BUHAY NI RIZAL
din ng kanyang tiyo Manuel (Na pinsan ng
Si Pepe o "Jose Protacio Rizal Mercado y Alonso
Realonda" ay ipinanganak sa bayan ng Calamba
noong ika 19 ng Hunyo taong 1861. Tatlong
araw matapos ipanganak ay bininyagan si Pepe
sa tulong ng paring si Rufino Collantes.
Si Pepe ay ikapito sa labing isang magkakapatid.
Ang kanyang mga kapatid ay sina (ayon sa
pagkakasunod sunod ng kapanganakan)
1. Saturnina Rizal (1850-1913)
2. Paciano Rizal (1851-1930)
3. Narcisa Rizal (1852-1939)
4. Olympia Rizal (1855-1887)
5. Lucia Rizal (1857-1919)
6. Maria Rizal (1859-1945)
7. -- Pepe --
8. Concepcion Rizal (1862-1865)
9. Josefa Rizal (1865-1945)
10.Trinidad Rizal (1868-1951)
11. Soledad Rizal (1870-1929)
Sa lahat ng kapatid ni Rizal ay tanging si
Concepcion o Concha ang hindi umabot ng
wastong edad. Si Concha ay nagkasakit at
namatay noong tatlong taong gulang pa
lamang. Kaya't si Rizal ay lubhang nagdalamhati.
Noong tatlong taong gulang pa lamang ang
batang si Pepe ay marunong na itong magbasa
ng alpabetong Filipino sa tulong na rin ng
kanyang ina.
Inupahan din ng kanyang ama ang isang tutor
na nag ngangalang Leon Monroy upang si Rizal
ay mahasa pa sa pagbasa at pagsulat.
Si Monroy ay kaklase din ng kanyang ama.
Sa loob ng limang buwan ay tinuruan din nito
ang batang si Rizal ng salitang espanyol at latin.
Bukod dito ay naging tutor din ni Rizal sina
Maestro Celestino at Maestro Lucas Padua.
Noong mga panahong ding iyon ay tinulungan
kanyang ina) ang payat pa noong si Rizal upang
maging malusog ang pangangatawan nito.
Taong 1869, sa edad na walo ay naisulat ni Rizal
ang tulang "Sa Aking Mga Kabata". Sa taong
ding ito unang nag aral si Rizal sa Biñan, Laguna
sa pangangalaga ni Maestro Justiniano Aquino
Cruz. Kasama ang nakatatandang kapatid na si
Paciano ay nagtungo sila sa bahay ng guro.
Ang eskwelahan ay sa mismong tahanan din ng
Maestro na dati ring guro ni Paciano.
Sa larangang akademiko ay nanguna si Rizal sa
eskwelahang iyon.
Taong 1875 sa edad na 15, nag aral si Rizal sa
Ateneo Municipal de Manila at nagtapos sa
kursong Bachelor of Arts Degree na may
pinakamataas na parangal.
Nag aral din si Rizal ng kursong Philosophy
ngunit noong taong 1878 ay nagpasyang
lumipat sa kursong may kinalaman sa
Ophthalmology sapagkat ang kanyang ina ay
nagkaroon ng sakit sa mata.
Taong 1882 ang unang pag luwas ni Rizal ng
bansa patungong Espanya. Dito ay
nagpakadalubhasa si Rizal sa pagiging
espesyalista sa mata sa ilalim ng tanyag na si
Professor Otto Becker.
Bukod sa pagiging doktor ay isa ring pintor,
iskultor, guro, farmer, manunulat, bihasa sa
fencing at martial arts. Hindi lang dito bihasa si
Rizal, maging sa iba't ibang lengwahe ay alam
nito. Sumatotal ay dalawamput dalawang
lenguwahe ang kanyang alam.
Sa larangan nang pag-ibig ay naging makulay din
istorya ni Rizal. Sa katunayan ay mahigit
sampung babae ang napaibig ni Pepe at ang ilan
dito ay sina:
1. Segunda Katigbak
2. Binibining L
3. Leonor Valenzuela
4. Leonor Rivera
5. Consuelo Ortiga
6. O Sei San
7. Gertrude Beckett
8. Nellie Boustead
9. Suzanne Jacoby
10. Josephine Bracken
Taong 1895 sa Dapitan, si Josephine Bracken ay
nakilala at nakatuluyan ni Rizal. Bagamat di
kasal sa simbahan ay nagsama sila bilang mag
asawa. Nag karoon sila ng isang anak ngunit
kalauna'y namatay din matapos makunan si
Josephine.
Noong August 1, 1896 nang magpasyang umalis
si Rizal at si Josephine patungong Cuba ngunit
sa Espanya pa lamang ay naaresto na si Rizal at
ikinulong sa Barcelona noong October 6, 1896.
Ang pagiging kaanib di umano ni Rizal sa
katipunan ang naging dahilan ng kanyang
pagkakakulong. Noong araw ding iyon ipinadala
si Rizal pabalik ng Pilipinas at ikinulong sa Fort
Santiago at doon ay nahatulang mamatay.
Noong Disyembre 30, 1896 alas siyete ng
umaga, binaril at namatay si Jose Rizal.
Ang pambansang bayani ng Pilipinas.
VARAYTI NG WIKA
Kilala rin sa Ingles na “variety”, ito ang snhi ng
pagkakaiba ng uri ng lipunan nating
ginagalawan, heograpiya, edukasyon,
okupasyon, edad, kasarian, at kung minsan, ang
uri ng pangkat etniko.
Mga Uri
May walong uri ng barayti ng wika: Idyotek,
Dayalek, Sosyolek / Sosyalek, Etnolek, Ekolek,
Pidgin, Creole, at Register.
1. Idyotek
Ito ay ang personal na paggamit ng salita ng
isang indibidwal. Bawat indibidwal ay may istilo
sa pamamahayag at pananalita.
Halimbawa:
“Magandang Gabi Bayan” – Noli de Castro
“Hoy Gising” – Ted Failon
“Hindi ka namin tatantanan” – Mike Enriquez
“Di umano’y -” – Jessica Soho
2. Dayalek
Ito ay nalilikha ng dahil sa heograpikonog
kinaroroonan. Ang barayti na ito ay ginagamit
ng mga tao ayon sa partikular na rehiyon o
lalawigan na tnitirhan.
Halimbawa:
Tagalog – “Mahal kita”
Hiligaynon – “Langga ta gd ka”
Bikolano – “Namumutan ta ka”
Tagalog – “Hindi ko makaintindi”
Cebuano – “Dili ko sabot”
3. Sosyolek / Sosyalek
Uri ng barayti na pansamantala lang at
ginagamit sa isang partikular na grupo.
Halimbawa:
Te meg, shat ta? (Pare, mag-inuman tayo)
Oh my God! It’s so mainit naman dito. (Naku,
ang init naman dito!)
Wag kang snobber (Huwag kang maging
suplado)
4. Etnolek
Ginawa ito mula sa salita ng mga
etnolonggwistang grupo. Nagkaroon nga iba’t
ibang etnolek dahil sa maraming mga pangkat
na etniko.
Halimbawa:
Palangga – Sinisinta, Minamahal
Kalipay – saya, tuwa, kasiya
Bulanim – pagkahugis ng buo ng buwan
5. Ekolek
Ito ay kadalasang ginagamit sa ating tirahan. Ito
ay kadalasang nagmumula sa mga bibig ng bata
at matanda.
Halimbawa:
Palikuran – banyo o kubeta
Papa – ama/tatay
Mama – nanay/ina
6. Pidgin
Wala itong pormal na estraktura at tinawag
ding “lengwahe ng wala ninuman”. Ginagamit
ito sa mga tao na nasa ibang lugar o bansa.
Halimbawa:
Ako punta banyo – Pupunta muna ako sa banyo.
Hindi ikaw galing kanta – Hindi ka magaling
kumanta.
Sali ako laro ulan – Sasali akong maglaro sa
ulan.
7. Creole
Ito ay ang pinaghalo-halong salita ng indibidwal,
mula sa magkaibang lugar hanggang sa naging
personal na wika.
Halimbawa:
Mi nombre – Ang pangalan ko
Yu ting yu wan, a? – Akala mo espesyal ka o
ano?
I gat planti kain kain abus long bikbus – Marami
akong uri ng mga hayop sa gubatan.
8. Register
Ito ay espesyalisadong ginagamit sa isang
partikular na pangkat o domain. May tatlong uri
nito:
Larangan – naayon ito sa larangan ng taong
gumagamit nito
Modo – paano isinasagawa ang uri ng
komunikasyon?
Tenor- ayon sa relasyon ng mga-naguusap
Halimbawa:
Jejemon
Binaliktad
Pinaikli sa teks
KASAYSAYAN NG WIKA
Noong Nobyembre 13, 1936, inilikha ng unang
Pambansang Asamblea ang Surian ng Wikang
Pambansa, na pinili ang Tagalog bilang batayan
ng isang bagong pambansang wika.
Naimpluwensyahan ang pagpili sa Tagalog ng
mga sumusunod:
1. Sinasalita ang Tagalog ng napakaraming tao
at ito ang wika na pinaka nauunawaan sa lahat
ng mga relihiyon ng Pilipinas. Papadaliin at
pabubutihin nito ang komunikasyon sa mga
taumbayan at mga kapuluan.
2. Hindi ito nahahati sa mas maliit at hiwa-
hiwalay na wika, tulad ng Bisaya.
3. Ang tradisyong pampanitikan nito ang
pinakamayaman at ang pinakamaunlad at
malawak (sinasalamin ang dyalektong Toskano
at Italyano). Higit na maraming aklat ang
nakasulat sa Tagalog kaysa iba pang mga
katutubong wikang Awstronesyo.
4. Ito ang wika ng Maynila, ang kabiserang
pampolitika at pang-ekonomiya ng bansang
Pilipinas.
5. Ito ang wika ng Himagsikan at ng Katipunan-
dalawang mahahalagang pangyayari sa
kasaysayan ng Pilipinas.
Noong 1959, nakilala ang wikang ito bilang
Pilipino upang mahiwalay ang kaugnayan nito sa
mga Tagalog. Nagtakda naman ang Saligang
Batas ng 1973 ng panibagong pambansang wika
papalit sa Pilipino, isang wikang itinawag nitong
Filipino.
Pagkatapos ng Rebolusyon ng Edsa, bumuo muli
ang pamahalaang rebolusyonaryo ng
Komisyong Konstitusyonal na pinamunuan ni
Cecilia Palma. Pinagtibay ng Komisyon ang
Konstitusyon at dito nagkaroon muli ng pitak
ang tungkol sa Wika:
ARTIKULO XIV - WIKA
Sek.6 - Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay
Filipino. Samantalang nalilinang, dapat itong
pagyamanin at payabungin pa salig sa Wika ng
Pilipinas at sa iba pang mga wika. Alinsunod sa
mga tadhana ng Batas at sang-ayon sa
nararapat na maaaring ipasya ng Kongreso,
dapat magsagawa ng mga hakbangin ang
Pamahalaan upang ibunsad at paspasang
itaguyod ang paggamit ng Pilipinas bilang
midyum na opisyal na Komunikasyon at bilang
wika ng pagtuturo sa sistemang pang-
edukasyon.
Sek.7 - Ukol sa mga layunin ng Komunikasyon at
pagtuturo, ang mga wikang opisyal ng Pilipinas
ay Filipino at, hagga't itinatadhana ang batas,
Ingles. Ang mga wikang panrelihiyon ay
pantulong ng mga wikang opisyal sa mga
rehiyon at magsisilbi na pantulong sa mga
wikang panturo roon. Dapat itaguyod ng kusa at
opsyonal ang Kastila ng Arabic.
Sek.8 - Ang Konstitusyong ito ay dapat ipahayag
sa Filipino at Ingles at dapat isalin sa
pangunahing wikang panrelihiyon , Arabic at
Kastila.
Sek.9 - Dapat magtatag ang Kongreso ng isang
Komisyon ng Wikang Pambansa na binubuo ng
mga kinatawan ng iba't ibang relihiyon at mga
disiplina na magsasagawa, mag-uugnay, at
magtataguyod ng mga pananaliksik sa Filipino at
iba pang mga wika para sa kanilang
pagpapaunlad, pagpapalaganap at
pagpapanatili.