1.
Peninsulares - Kastilang naninirahan sa kolonyang
Pilipinas na ipinanganak sa Espanya
2. Insulares - mga anak ng purong Kastila na
ipinanganak sa Pilipinas
3. Mestizong kastila - Anak ng isang Kastila at Indio
4. Mestizong intsik - Anak ng isang Intsik at Indio
5. Principalia - mga pilipinong umuupa ng lupa na
pagmamay ari ng prayle. Hal. Administrador,
encomyendero
6. Indio - purong dugong Pilipino o Katutubo
Illustrado – illustrayon – enlightenment
= ang tawag sa mga edukadong pilipino na karamihan
ay nanggaling sa pamilyang may kaya.Ilan din sa kanila
ay nag-aral at/o nanirahan sa espanya
Creoles – amerikanon latino na ipinatapon sa pilipinas
Colegio de san jose – unang paaralan sa pilipinas
- Cebu – pinakamatandang siyudad
- heswita (pinamumunuan)
- university of san carlos (kasalukuyan)
unibersidad ng sto. Tomas (UST) – 1611
- dominikano (pinamumunuan)
- unang unibersidad sa pilipinas at asya
colegio de sta rosa – paaralan para sa babae
- la concordia
st. paul st. scholastic = paaralan na itinayo noong
panahon ng amerikano
Europa
- industriyalisado
- nag umpisa ng syensya, arkitektura, pilosopiya
- bapor, sandata, baril
- 12 na bansa ang sinakop ng south America at
latin America
Francisco Mercado Rizal
- Don at donya = binibigay ng gobyerno o kastila
- Domingo lam-co = great great grandfather ni
rizal
1. Galling siya sa amoy china
2. Kalakalan
- Taga binan, lumipat sa calamba dahil nandoon
ang kanyang lupang sinasaka
- May lahing intsik, hapon, kastila, Filipino
Teodora Alonzo Realonda
- Galling sa sta. cruz manila
- May lahing intsik at kastila
Jose Protacio Rizal Mercado y Alonzo Realonda
- Jose = pyesta ni san jose (santo)
- Protacio = nakita sa kalendaryo, Gregorian
ancestor
- Mercado = nagmula sa palengke
- Rizal = ricial – luntiang kabukiran
- Alonzo = mula sa ninuno ng nanay ni rizal
- Realonda = mula sa ninang ng nanay n rizal
- Calamba, laguna hunyo 19, 1861
- Celedonia – kumadrona
Kapatid:
1. Saturnina (1850-1913) - may palayaw na Neneng.
Panganay, manuel hidalgo (asawa)
2. Paciano (1851-1930) - Nag iisang lalaking kapatid.
Tumandang binata.
3. Narcisa (1852-1939) - Ang Pinakamatulunging
Kapatid na Babae ng Bayani. Siya ay ipinanganak
noong taong 1852 at may palayaw na “Sisa”.
4. Olimpia (1855- 1887) - Siya ay ipinanganak noong
taong 1855. Napangasawa niya si Silvestre Ubaldo
5. Lucia (1857-1919) - Kahati sa mga Paghihirap ng
Bayani. Ipinanganak noong 1857. Siya ay kasal kay
Mariano Herbosa ng Calamba, Laguna.
6. Maria (1859-1945) - Siya ay ipinanganak noong
1859. Ang asawa niya ay si Daniel Faustino Cruz na
galing sa Binan, Laguna.
7. Jose (1861- 1896) – jose rizal
8. Conception (1862-1865) - ang binansagang
“Concha” ng kanyang mga kapatid at namatay sa
edad na tatlong taon sa sakit na lagnat . si Concha
ang pinakapaborito ni Rizal na mas bata nang isang
taon sa kanya.
9. Josefa (1865-1945) - kilala rin bilang si “Panggoy”.
Noong si Rizal ay nasa Europa, siya ay nagsusulat ng
mga mensahe. Matandang dalaga
10. Trinidad (1868-1951) - Ang palayaw niya ay Trining
at siyang tagapagtago at tagapamahala na
pinakahuli at pinakatanyag na tula ni Jose Rizal.
Matandang dalaga, masungit
11. Soledad (1870-1929) - Siya ay kilala rin bilang
Choleng. Si Rizal ay saludo sa kanya dahil siya ay
isang guro at siya ang pinakaedukado sa kanilang
magkakapatid. Bata. tinawag na kontrobersyal dahil
sa kumakalat na balita na hindi raw totoong anak ni
Teodora at Francisco si Choleng kung ‘di kela
Saturnina at Jose Alberto na kapatid ni Teodora.
Ugali na nakuha ni rizal sa kanyang:
Ama
1. Malayang kaisipan
2. Pagmamahal sa gawa
3. Matayog na pagmamahal sa sarili
Ina
1. Pag ibig sa diyos
2. Kahandaan sa pagpapakasakit
3. Matayog na pagmamahal sa panitikan at sining
Sa Calamba
- Pagdarasal, pagbabasa, at kagandahang asal
- 3 taong gulang = marunong na magbasa, at
memorize ang isang teksto sa bibliya
- laging kalaro ni rizal si concha
- 4 taong gulang = namatay si conception/
concha. Matinding kalungkutan, unang luha
- 7 taong gulang = nakapgsulat ng dula Nanalo ng
piso sa paete laguna
- 8 aong gulang = nakapagsulat ng tula, “sa aking
mga kabata”
- Tiyo Jose Alberto – siya ang nagturo kay rizal na
magbasa ng latin. Sa kanya naman ni rizal ang
pagmamahal sa aklat
- Tiyo Manuel - nagturo kay rizal sa pagpapalakas
ng katawan at pagtatanggol sa sarili (self-
defense)
- Tiyo Gregorio – pagbibigay halaga sa kanyang
nakikita at pagpapahalaga sa kapaligiran
- Leon Monroy – tagapagturo ni rizal sa wikang
latin.kaklase ng tatay ni rizal. 3 buwa tinuruan
at namatay na
- Binyang – kung saan nag aral si rizal. 9 na taong
gulang noong siya ay umalis ng bahay para
makapag aral
- Maestro Justiniano Aquino Cruz – pinauwi si
rizal sa calamba dahil sa alam na ni rizal ang
lahat ng kanyang tinuturo
- Bapor Talim - sinakyan ni rizal upang makuwi
siya sa calama
- Pedro – hinamon ng suntukan si rizal
- lucas Padua – kinuha upang turuan si rizal sa
arithmetika
- lumuwas si paciano at rizal sa maynila
- kumuha si rizal ng entrance exam sa = Colegio
San Juan de Letran, sa intramuros, dominikano
(pinamumunuan)
- naisip ng tatay ni rizal na magpatala sa ateneo
de municipal si rizal dahil:
1. ang mga estudyante doon ay may
disiplina
2. makabago ang paraan ng pagtuturo
- 1872, dahilan ng kanyang damdaming
nasyonalismo:
1. Pagpatay sa gomburza
2. Pagkakakulong ng kanyang ina
- 11 taong gulang – namulat na si rizal sa
pagmamahal sa bayan
Unang taon sa ateneo
- Hindi natanggap si rizal sa ateneo de municipal
dahil:
1. Maliit si rizal, sakitin at matamlay
2. Huli na siyang nagpatala, dahil kay
Manuel Xeres
3. Sa pamamagitan ni Padre Burgos – kaya
siya nakapasok sa ateneo de municipal
- Unang araw ng paspasok, nagsimba
- Jose Bech – unang propesor, pinaupo si rizal
pinakadulo ng klasroom
- Pagkatapos ng 2 linggo – nakasama si rizal sa
“emperador” = pinakamahusay na estudyante
sa ateneo
- Nagbabayad pa siya ng piso para matuto ng
wikang kastila
- Uri ng estudyante sa Ateneo de municipal:
1. Emperador
2. Tribuna
3. Dekuryon
4. Senturyon
5. Tagapagpadala ng bandila
- Pwedeng tumira sa ateneo – peninsulares,
insulares, mestizong kastila
- Imperyong Romano = estudyante na nakatira sa
loob ng ateneo
- Imperyong Kartigiano = estudyanteng nakatita
sa labas ng ateneo
Bakasyon sa tag-araw
- Naisip ni rizal na pumunta sa batangas at
magbakasyon kay saturnina
- Kinwento ni rizal ang kanyang mga ginawa sa
atene at ang kanyang panaginip sa kanyang ina,
nasa panaginip na pagkatapos ng 3 buwan ay
lalaya na ang kanyang ina
- Sinayaw si soledad ng gobernadorcillio at
hiniling niya na palayain ang kanang ina
- Pagkalaya ng ina ni rizal inalayan niya ito ng
isnag tula = “Mi Pripmera Inspiracion” – ang
una kong salamisim
Pangalawang taon sa ateneo de municipal
- Ang hilig sa pagbabasa ni rizal:
- Ang Konde ng Monte Cristo – sinulat ni
Alexander Dumas
 - Universal History – nagpabili siya ng aklat sa
kanyang ama
- Travels in the Philippines – sinulat ni dr. Teodor
Jagor
Ikatlong taon sa ateneo de municipal
- Padre Francisco de Paula Sanchez – ang
naghikayat kay rizal na magaral ng mabuti at
magsulat ng tula
Huling taon sa ateneo de municipal
- Romualdo de jesus – guro sa eskultura
- March 23, 1877 – nagtapos siya ng pag-aaral sa
ateneo, 5 medalya
- Bachiller en artes/Batsilyer sa Sining
- Ang magiging trabaho mo ay clerk sa bawat
munisipyo
Pag-ibig ni rizal
Segunda katigbak – unang pagibig
- Nakatira sa lipa, batangas
- Naudlot dahil pinauwi siya upang pakasalan ang
kanyang amain (stepfather)
- Kolehiyo la Concordia – ubelt, pambabaeng
paaralan
- Manuel Luz – ang amain, arrange marriage
- Winagayway ni rizal ang “putting panyo” bilang
tanda ng wakas
- 1877- pumunta siya ilog ng dampalin sa may
laguna
Julia - ang kanyang totoong pangalan, pero
pinangalanan siya ni rizal ng “Minang”
Binibining L – mas matanda kay rizal
- Dalagang tiga calamba
- Itinigil ni rizal dahil:
o Mahal niya pa si segunda katigbak
o Pinagbawalan siya ng kanyang ama
Leonor Valenzuela – ang kapitbahay ni rizal kung saan
siya nangungupahan. Palayaw niya ay orang.
- Pinadadalhan ni rizal si Leonor Valenzuela ng
mga liham ng pag ibig
- Ang tinta ay gawa sa asin at tubig kailangan
gumamit ng kandila ilagay ito sa ibabaw upang
mabasa at lumitaw ang mga salita
Leonor Rivera – umuwing duguan si rizal galling sa
suntukan at ito ay ginamot ni Leonor rivera at dito
nagsimula ang kanilang pagmamahalan
- Sila ay pinsang buo ni rizal, kaya nila ito
sinisikreto
- “taimis” at “pepe”
Unibersidad ng sto. Tomas
- Peninslares, insulares, at mestiz lang ang
pinapayagang magpatala o ang mga tao na may
kakayanang magbayad
- Si rizal ay nakapagpatala, napansin niya na may
diskrimansyon
- Kinuha niya ang kursong “pilosopiya at letras”
- Kinuha niya ito dahil:
1. Ito ang gusto ng kanyang ama
2. Hindi pa siya sigurado sa magiging
karera niya
- Nang sumunod na taon kinuha niya ang kursong
medesina dahil:
1. Payo ng rector sa ateneo
2. Para magamot ang mata ng kanyang ina
- Gumuwa si rizal ng tula – A la Juventud Filipina
(para sa kabataang filipino) 18 taong gulang
- Circulo hispano Filipino – nanalo si rizal silver
pen, feather shaped with gold ribbon
- Bakit ayaw ni rizal sa UST:
1. Nakita ni rizal ang diskrimansyn sa
pagitan ng estudyanteng kastila at
Pilipino
2. Makaluma ang paraan ng patuturo
- Bakit nilisan ni rizal ang pilipinas:
1. Para pagaralan ang kultura, tradisyon,
at paniniwala ng mga kastila
2. Upang magsanay siya sa pagaaral ng
opthalmolohiya
- Tiyo Antonio at paciano – 2 na nakapagpaalam
- Padre Paterno - nag ayos ng pasaporte ni rizal
sa maynila
- Pumunta si rizal sa ateneo para bumisita sa mga
kabigan niyang pari at kumuha ng letter of
recommendation para sa kanyang pag aaral
- Nagsimba siya sa sto. Domingo church
- Binisita niya ang Pamilya Valenzuela, binigyan
siya ng garapon ng tsokolate
Manila Bapor Salvadora – sumakay si rizal, byahe 5
Singapore araw
- 356 pesos ang kanyang baon
- Hotel dela Paz – nag check-in si rizal
- Hindi siya marunong magtipid,
eletista
Colombo Bapor Djemmah – sumakay si rizal
- Capital city ng Sri Lanka
- nabighani siya sa Colombo, pero sa
kulay ng balat hindi siya nabighani
- Ayaw niyang bumaba dahil sa kulay
ng balat ng tao
Kanal suez 1869 – nagbukas
- Pumasok ang liberalismo sa pilipinas
 - 30 – 35 na araw, 3 buwan = kung
delay
- Ganito rin ang kulay ng kanilang
balat (African), pumunta sa brazil
para maging alipin
Naples at - Lugar sa EUROPA na UNANG
Marseilles narating ni rizal
- Chateu d’ If =napuntahan ni rizal,
kung saan ang piitan ng the count of
Monte Cristo
Barcelona Tren – sinakyan ni rizal upang makarating sa
Barcelona
- Lugar sa ESPANYA na UNANG
narrating ni rizal
- Probinsya ng espanya
- Nilait niya na pinakapangit na lugar
ng espanya. Sira sira ang gusali
- Binigyan siya ng salusalo ng mga
Pilipino sa Barcelona
- Nakatanggap si rizal ng liham mula
kay Leonor rivera, naisip ni rizal na
mahal pa siya nito
- “El Ammor Patrio” (pag-ibig sa
bayan) – nagawa niyang akda sa
Barcelona. Alias = “laong loan”
- Sinalin ito ni Marcelo H. del Pilar –
sa tagalog at nilathala ito sa
Diaryong tagalog – pahayagan ng
pilipinas
Bumalik siya ng Barcelona
Madrid, Madrid – capital ng espanya
espanya - Natuto si rizal magtipid
- Unibersidad central de madrid =
nagpatala si rizal
- Kumuha si rizal ng kursong medisina,
panitikan at pilosopiya
- Academia de San Fernando =
nagpatala si rizal
- Kumuha si rizal ng kursong
pagpipinta at eskultura
- Sanz de Carbonell – nag aral ng
fencing si rizal
Summer – pumunta si rizal sa Paris
- Sumanib si rizal mason
- Mason = samahan ng mga Pilipino at
kastila na gusting pabagsakin ang
mga prayle
Bumalik si rizal sa Madrid
- Circulo-hispano Filipino
- umibig si Consuelo kay Rizal. Dahil sa kanyang
pag-ibig kay Leonor Rivera at dahil sa kayang
kaibigan si Eduardo, di siya nag-ibig kay
Consuelo Ortiga.
- Pinli ni Consuelo si Eduardo dahil mas magiliw
itong magsalita kaysa kay rizal
- Hindi na regular na nagpapadala ng pera si
paciano kayat naghirap si rizal
- Juan Luna – spolarium , 1st place
- Felix Resurrection Hidalgo- 2nd place
- Jose rizal – isang pagpupugay = talumpati ni
rizal na hindi nagustuhan ng espanya, sinabi ni
rizal nasi luna at hidalgo ay karangalan ng
pilipinas
- Nag-alala si Teodora at paciano, handa ay pansit
paborito ng piliino, wala siyang pera para s
akanyang thesis
- Binalak ni rizal na magsulat ng nobela ag Noli
me Tangere dahil:
1. Uncle Tom’s Cabin – Beecher Stowe,
pagmamalupit ng mga puting
Amerikano sa mga Negro. Tumindi ang
pagnanais ni Rizal na makabuo ng aklat
na tumatalakay sa pagmamalupit ng
Kastila sa mga Pilipino.
2. The Wandering Jew – Eugene Sue, isang
lalaking kumutya kay Hesus habang siya
ay patungo sa Golgota. Ang lalaking ito
ngayon ay pinarusahan na maglakad sa
buong mundo nang walang tigil.
- Upang bisitahin si Maximo Viola ng 2 linggo
- Natuto siya ng salitang aleman at pumunta siya
ng paris
- Namangha si rizal sa paris
- Sinulat ni rizal sa “madrid” ang unang bahagi ng
noli me tangere
- Dr. Louise de Wecker nagtrabaho si rizal bilang
katulong, binayaran siya
- Si rizal ay nagging modelo sa pintura na “ang
kamatayan ni cleopatra”
- Siya ay nagiipon dahil may plano pa siyang
pumunta n Germany dahil doon sikat ang
medisina
 - Gusto niya pumunta sa alemanya (Germany)
Heildelberg
- Lugar sa ALEMANYA na UNANG narrating ni
rizal
- Dr. Javier Alenzonski
- Dr. Otto Becker
- Nagging assistant nila si rizal tuwing nag-oopera
- Sinulat ni rizal ang – “Alas Flores de Heidelberg”
= kinumpara niya ang calamba sa Heidelberg
- Nakilala niya si Ferdinand Bluementritt – sa
pamamagitan ng sulat dahil interisado siya sa
wikang tagalog
- Gusto niya ng libro sa arithmetika na nasa
wikang tagalog – sinalin ito ni rizal
Wilhelmsfed
- Pastor Karl Ullmer – pinatira si rizal sa kanyan
bahay para mabigyan ng protection
Leipzig
- Prof. Friedrich Ratzel – natutunan ni rizal ang
ilang pamaraan sa pagsasaliksik ng
pangkasaysayan
- William Tell – isinalin ni rizal sa tagalog ang dula
niya. Upang malaman ng mga Pilipino at
kanyang mga pamangkin ang kasaysayan ng
kampiyon ng kalaya ng suwisa
Dresden
- Dr. Adolph Meyer – patnugot ng museo sa
“anthropology at ethnology”
- Dr. Teodor Jagor – may akda ng “travels in the
Philippines”
- Dr. R. Schulzer – si rizal ay naging katulong sa
klinika (manggagamot sa mata)