Professional Documents
Culture Documents
Περιβαλλοντική ηθική για Cogito 5
Περιβαλλοντική ηθική για Cogito 5
Περιβαλλοντική ηθική
4
Taylor, Paul W., Respect for Nature, A Theory of Environmental Ethics, Princeton University Press,
Princeton- New Jersey, 1986
5
Leopold, Aldo, A Sand County Almanac, ό.π., σ. 204
6
Naess, Arne, “The Shallow and the Deep, Long-Range Ecology Movement. A Summary”, Inquiry, v.
16, 1973, σ.σ. 95-100
7
Εξαιρετικό το αφιέρωμα το περιοδικού Monist (τόμος 75, τεύχος 2, Απρίλιος 1992) για το ζήτημα της
εγγενούς αξίας στην περιβαλλοντική ηθική. Στο συγκεκριμένο τεύχος φιλοξενούνται άρθρα κάποιων
από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του πεδίου της περιβαλλοντικής ηθικής, όπως του Holmes
Rolston III, του Eugene C. Hargrove, του Tom Regan και του Robert Elliot.
8
Για μια ολοκληρωμένη υποστήριξη αυτής της θέσης βλέπε: Rolston, Holmes, III, Environmental
Ethics, Duties to and Values in the Natural World, Temple University Press, Philadelphia, 1988
στα είδη ή τα άτομα των ειδών), η σχέση φεμινισμού και οικολογίας
(οικοφεμινισμός) και η αισθητική αξία της φύσης.
Μια πιο μετριοπαθή θεωρία για τις υποχρεώσεις του ανθρώπου απέναντι σε
άλλες μορφές ζωής διατύπωσε ο Αυστραλός φιλόσοφος Peter Singer. Ο Singer, μη
αποδεχόμενος την εγγενή αξία της φύσης εν γένει, έτσι όπως υποστηρίχτηκε από τους
βαθείς οικολόγους,9 περιορίστηκε στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των άλλων
ζώων. Ο Singer, καταδίκασε τον ρατσισμό που επιδεικνύουν οι άνθρωποι απέναντι
στα άλλα είδη ζώων, τον οποίο και ονόμασε «ειδισμό» (speciesism). Υποστήριξε ότι
πρέπει να διευρύνουμε τα όρια της ηθικής μας κοινότητας, δηλαδή των ατόμων που
απολαμβάνουν ηθικής μεταχείρισης, με το να συμπεριλάβουμε σ’ αυτήν και άτομα
άλλων ειδών. Στην παράδοση του ωφελιμισμού, έθεσε ως κριτήριο για τη συμμετοχή
στην ηθική κοινότητα αυτό του «αισθάνεσθαι» (sentience), πιο συγκεκριμένα τη
δυνατότητα που έχει κάποιος να υποφέρει ή να ευχαριστείται.10
Οι αντιδράσεις από τις οικοκεντρικές θεωρίες, που θεωρούσαν τον άνθρωπο
ίσο ανάμεσα στα άλλα μέλη του οικοσυστήματος, υπήρξαν ποικίλες. Έτσι, δεν
άργησε η διατύπωση ηπιότερων θεωριών που προέβλεπε τη φροντίδα για τον
πλανήτη και τα μέλη του, με γνώμονα όμως την ευημερία του ανθρώπου. Ο
καθηγητής περιβαλλοντικής πολιτικής Bryan G. Norton υποστήριξε έναν «ασθενή
ανθρωποκεντρισμό» (weak anthropocentrism),11 ενώ ο βοτανολόγος William H.
Murdy, μεταφράζοντας το πρόβλημα το φιλοσοφικό πρόβλημα του
ανθρωποκεντρισμού με βιολογικούς όρους, υποστήριξε ότι, είναι λογικό για το κάθε
είδος να θεωρεί προτεραιότητα την επιβίωσή του.12 Ενώ λοιπόν οι πρώτες θεωρίες
περιβαλλοντικής ηθικής είχαν ως κοινό στόχο την απόρριψη της ανθρωποκεντρικής
αντίληψης για τον κόσμο, οι νεότερες, προσανατολίστηκαν ως επί το πλείστον στην
ευημερία του ίδιου του ανθρώπου. Για το λόγο αυτό, ο Elliot τις κατατάσσει στις
ηθικές θεωρίες που είναι επικεντρωμένες στον άνθρωπο (human-centred ethics).13 Οι
τελευταίες ασχολούνται με τη διάσωση των ειδών, τα δικαιώματα των μελλοντικών
9
Singer, Peter, Practical Ethics, Cambridge University Press, Cambridge, 19992, σ. 284
10
Singer, Peter, Animal Liberation, ό.π., σ. 7
11
Norton, Bryan G., “Environmental Ethics and Weak Anthropocentrism”, στο R.G. Botzler, & S.J.
Armstrong, (eds.), Environmental Ethics, Divergence and Convergence, McGraw-Hill, New York,
1993, σ.σ. 312-313
12
Murdy, William H., “Anthropocentrism: A Modern Version”, στο R.G. Botzler, & S.J. Armstrong,
(eds.), Environmental Ethics, ό.π., σ.σ. 316-323
13
Elliot, Robert, “Environmental Ethics”, στο Peter Singer (ed.), A Companion to Ethics, Blackwell,
Malden, 19932, σ.σ. 285-286
γενεών των ανθρώπων και τη διασφάλιση της οικολογικής ισορροπίας για λόγους
αισθητικής και για την ευζωία των ανθρώπων.
Η συζήτηση για τις υποχρεώσεις που έχουμε απέναντι στα άλλα ζώα που
ξεκίνησε κυρίως μετά τη δημοσίευση του βιβλίου του Singer, προκάλεσε μεγάλη
αίσθηση όχι μόνο στο φιλοσοφικό κόσμο, αλλά κυρίως στο ευρύ κοινό. Η θεωρία του
Singer επηρέασε σε τέτοιο βαθμό τους πολίτες διαφόρων χωρών, ώστε
δημιουργήθηκε ένα διεθνές κίνημα χορτοφάγων, οι συμμετέχοντες του οποίου
απείχαν από τη βρώση κρέατος όχι για λόγους υγείας ή θρησκείας, αλλά για ηθικούς
λόγους. Επίσης ιδρύθηκαν αρκετές οργανώσεις για την ηθική αντιμετώπιση των
άλλων ζώων με πιο γνωστές την «Άνθρωποι για την Ηθική Αντιμετώπιση των Ζώων»
(Peta, People for the Ethical Treatment of Animals) και την ακτιβιστική «Μέτωπο για
την Απελευθέρωση των Ζώων» (ALF, Animal Liberation Front). Αντίστοιχα, η
φιλοσοφία του Naess αποτέλεσε τη θεωρητική βάση για την ακτιβιστική δράση της
οργάνωσης Πρώτα η Γη! (Earth First!).
Το πεδίο της περιβαλλοντικής ηθικής προκάλεσε ένα ρήγμα, στη μέχρι την
εμφάνισή του, ηθική φιλοσοφία. Αυτός ήταν ο λόγος που ο Tom Sorell ενέταξε την
περιβαλλοντική ηθική στις ηθικές θεωρίες που προκαλούν ανωμαλία στην ηθική
φιλοσοφία.14 Συγκεκριμένα, η προβληματική που έθεσε o νέος αυτός κλάδος της
ηθικής φιλοσοφίας κλόνισε την πεποίθηση ότι μόνο ο άνθρωπος μπορεί να γίνει
αντικείμενο ηθικού ενδιαφέροντος, προκαλώντας ταυτόχρονα και συζήτηση για τις
υποχρεώσεις του απέναντι σε άλλες μορφές ζωής ή στο οικοσύστημα.
Οι φιλόσοφοι που ασχολούνται με την περιβαλλοντική ηθική, στο πλαίσιο της
εφαρμοσμένης ηθικής, παράγουν θεωρία με γνώμονα την παροχή αξιών και κανόνων
που μπορούν να εφαρμοστούν στην πράξη προκειμένου να ευημερεί ο άνθρωπος και
οι άλλες μορφές ζωής σε ένα περιβάλλον που βρίσκεται σε ισορροπία. Από την
άποψη αυτή, η χρησιμότητα του συγκεκριμένου φιλοσοφικού πεδίου είναι
αναμφισβήτητη. Επιπλέον, η συνεχής επιδείνωση των περιβαλλοντικών
προβλημάτων καθιστούν την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό των σχέσεων του
ανθρώπου με τον περιβάλλοντα χώρο του επιτακτική. Έτσι, αναγκαζόμαστε να
ξαναθυμηθούμε την ενδέκατη θέση του Μαρξ για τον Φόυερμπαχ, στην οποία
διακήρυσσε ότι οι φιλόσοφοι συνηθίζουν να μελετούν τον κόσμο, αλλά έχει έρθει η
ώρα να τον αλλάξουν.
14
Sorell, Tom, Moral Theory and Anomaly, Blackwell, Oxford & Massachusetts, 2000
Ενδεικτική βιβλιογραφία για την εισαγωγή στην περιβαλλοντική ηθική
• Botzler, Richard G. & Armstrong, Suzan J. (eds.), Environmental Ethics,
Divergence and Convergence, McGraw-Hill, New York, 1993
• Sterba, James P. (ed.) Earth Ethics, Environmental Ethics, Animal Rights and
Practical Applications, Prentice Hall, New Jersey, 1995
• Zimmerman, Michael E. (ed.), Environmental Philosophy, From Animals
Rights to Radical Ecology, New Jersey, Prentice Hall, 1993
• Des Jardins, Joseph R., Environmental Ethics, An Introduction to
Environmental Philosophy, Wadsworth Publishing Company, Belmont, 1997
Σταύρος Καραγεωργάκης