Topik 3 Keseimbangan Pasaran PDF

Topik  Keseimbangan
3 Pasaran
HASIL PEMBELAJARAN
Pada akhir topik ini, anda seharusnya dapat:
1. Menunjukkan bagaimana kuantiti dan harga keseimbangan dicapai
dengan menggunakan diagram dan persamaan;
2. Menerangkan bagaimana keseimbangan pasaran boleh berubah;
3. Mengira keanjalan permintaan harga, keanjalan penawaran, pekali
keanjalan silang dan keanjalan pendapatan;
4. Mentafsirkan keanjalan permintaan harga, keanjalan penawaran,
pekali keanjalan silang dan keanjalan pendapatan; dan
5. Mengaplikasikan konsep keanjalan dalam analisis pasaran.
 PENGENALAN
Kita telah lihat di Topik 2 bagaimana kuantiti permintaan berhubung kait secara
negatif dengan harga dan kuantiti penawaran berhubung kait secara positif
dengan harga. Namun, hubungan tersebut adalah terlalu umum. Kita mungkin
perlu tahu banyak manakah kuantiti yang diminta akan jatuh sekiranya naik
sebanyak 10%. Dalam Topik 3 ini, anda akan mempelajari tentang keseimbangan
pasaran. Anda juga akan mempelajari tentang sejauh mana kuantiti diminta
sensitif kepada perubahan harga. Maklumat ini penting kepada firma untuk
menentukan harga barangan yang dikeluarkan. Kepada ahli ekonomi pula,
maklumat ini penting dalam menganalisis dasar yang dilaksanakan oleh
kerajaan.
Sensitiviti kuantiti terhadap perubahan harga boleh diukur dengan

menggunakan konsep keanjalan yang akan diterangkan di dalam topik ini.
50  TOPIK 3 KESEIMBANGAN PASARAN
3.1 KESEIMBANGAN PASARAN

Apakah keseimbangan pasaran? Bagaimanakah permintaan dan penawaran
berhubung kait?
Permintaan dan penawaran adalah model yang menerangkan gelagat

pengguna dan penjual di pasaran.
Untuk menunjukkan bagaimana kedua-duanya berinteraksi dalam menentukan

harga dan kuantiti, kita perlu melakar keluk permintaan dan penawaran dalam
satu diagram.
Titik persilangan antara keluk permintaan dan penawaran adalah titik

keseimbangan pasaran.
Terma keseimbangan digunakan dalam ekonomi untuk menerangkan keadaan

di mana semua pemboleh ubah telah mencapai titik yang mantap tanpa sebarang
kecenderungan untuk berubah. Keseimbangan hanya akan berubah sekiranya
penentu permintaan atau penawaran berubah.
Pada titik keseimbangan pasaran, kehendak pembeli adalah sama dengan

kehendak penjual iaitu kuantiti yang diminta adalah sama dengan kuantiti yang
ditawarkan pada harga yang tertentu. Kuantiti dan harga ini dikenali sebagai
kuantiti keseimbangan dan harga keseimbangan.
Berdasarkan kepada perbincangan kita sebelum ini, kita tahu yang keluk
permintaan mempunyai kecerunan yang negatif manakala keluk penawaran
pula bercerun positif. Di dalam Rajah 3.1, kedua-dua keluk ini dilakarkan dalam
diagram yang sama. Kedua-dua keluk ini bersilang pada titik E. Titik E ini
dikenali sebagai titik keseimbangan, manakala Pe dan Qe mewakili harga
keseimbangan dan kuantiti keseimbangan.
TOPIK 3 KESEIMBANGAN PASARAN  51
Rajah 3.1: Keseimbangan pasaran
3.1.1 Keseimbangan, Lebihan dan Berkurang

Jadual 3.1 menerangkan konsep keseimbangan, lebihan permintaan dan lebihan
penawaran. Kadang-kadang, lebihan permintaan juga dipanggil sebagai
berkurang manakala lebihan penawaran sebagai lebihan. Ini bermakna, lebihan
permintaan diwakili dengan nilai negatif manakala lebihan penawaran dengan
nilai positif. Lebihan sifar pula menunjukkan yang kita berada pada titik
keseimbangan.
Jadual 3.1: Lebihan, Berkurang dan Keseimbangan Pasaran
Kuantiti
Harga Kuantiti Diminta Berkurang (-) Kecenderungan
Ditawarkan
(RM) (Unit) Lebihan (+) Harga
(Unit)
1 18 2 -16 Meningkat
2 16 4 -12 Meningkat
3 14 6 -8 Meningkat
4 12 8 -4 Meningkat
5 10 10 0 Keseimbangan
6 8 12 +4 Menurun
7 6 14 +8 Menurun
8 4 16 +12 Menurun
9 2 18 +16 Menurun
Pengurangan berlaku apabila pada tahap harga tertentu, kuantiti permintaan

melebihi kuantiti penawaran. Jadual 3.1 menunjukkan pengurangan atau lebihan
permintaan berlaku pada harga RM1 hingga RM4 seunit. Apabila harga adalah
RM1, terdapat pengurangan sebanyak 16 unit manakala apabila harga adalah
RM4, pengurangan berlaku menjadi empat unit. Pengurangan akan memberi
tekanan kepada harga untuk naik dan kenaikan harga ini akan mengurangkan
permintaan dan seterusnya mengurangkan pengurangan dalam pasaran.
Lebihan pula berlaku apabila pada tahap harga yang tertentu, kuantiti yang
ditawarkan melebihi kuantiti yang diminta. Lebihan akan berkurangan apabila
harga menurun. Justeru itu, lebihan akan memberi tekanan kepada harga untuk
turun. Berdasarkan Jadual 3.1, kita boleh lihat bagaimana lebihan berkurangan
daripada 16 unit kepada 14 unit apabila harga turun daripada RM9 kepada RM6
seunit.
Keseimbangan akan dicapai apabila tiada lebihan atau pengurangan. Di sini,

tiada lagi tekanan ke atas harga untuk berubah. Pada Jadual 3.1, keseimbangan
dicapai pada harga RM5 seunit dan kuantiti 10 unit. Perhatikan bahawa
pengurangan akan menyebabkan harga meningkat dan lebihan akan mendorong
harga untuk jatuh.
Rajah 3.2 menunjukkan keadaan pengurangan, lebihan, keseimbangan dan

tekanan kepada harga.
Rajah 3.2: Keseimbangan, berkurang dan lebihan

SEMAK KENDIRI 3.1
Kuantiti diminta melebihi kuantiti ditawarkan =
Kuantiti ditawarkan melebihi kuantiti diminta =
Fikirkan yang manakah merujuk kepada lebihan dan yang mana

berkurang.
AKTIVITI 3.1
Dengan menggunakan ayat anda sendiri, terangkan bagaimana pasaran

mencapai keseimbangan. Kongsi jawapan anda dengan rakan yang lain.
3.1.2 Perubahan Keseimbangan Pasaran

Keseimbangan pasaran tidak akan berubah selagi tiada sebarang kuasa di
pasaran yang mempengaruhi permintaan dan penawaran. Walau
bagaimanapun, permintaan dan penawaran akan sentiasa bergerak ke kiri atau
kanan apabila penentu permintaan dan penawaran berubah. Oleh itu, perubahan
dalam penentu permintaan dan penawaran akan menyebabkan kuantiti dan
harga keseimbangan berubah.
(a) Perubahan Permintaan

Secara umumnya, perubahan permintaan dan penawaran akan memberi
kesan yang boleh dijangka kepada kuantiti dan harga keseimbangan seperti
berikut:
(i) Apabila permintaan meningkat manakala penawaran tidak berubah,
harga dan kuantiti keseimbangan juga akan meningkat. Untuk
mendapatkan gambaran yang lebih jelas tentang kesan peningkatan
permintaan ke atas keseimbangan pasaran, mari kita lihat Rajah 3.3(a).
Keluk D0 dan S adalah titik keseimbangan asal. Titik E0 adalah titik
keseimbangan asal di mana keluk permintaan D0 bersilang dengan
keluk penawaran S. Harga dan kuantiti keseimbangan adalah P0 dan
Q0. Apabila permintaan meningkat, keluk permintaan D0 akan beralih
ke D1. D1 dan E1 adalah keluk permintaan titik keseimbangan yang
baru; dan
(ii) Apabila permintaan berkurangan dan penawaran tidak berubah,

harga dan kuantiti keseimbangan akan jatuh (rujuk Rajah 3.3[b]).
Rajah 3.3: Kesan peralihan keluk permintaan kepada keseimbangan
(b) Perubahan Penawaran

(i) Apabila penawaran meningkat dan permintaan tidak berubah, harga
keseimbangan akan jatuh dan kuantiti keseimbangan akan naik (rujuk
Rajah 3.4[a]); dan
(ii) Apabila penawaran turun dan permintaan tidak berubah, harga
keseimbangan akan naik dan kuantiti keseimbangan akan jatuh (rujuk
Rajah 3.4[b]).
Rajah 3.4: Kesan peralihan keluk penawaran kepada keseimbangan
(c) Perubahan Permintaan dan Penawaran

Perubahan permintaan dan penawaran secara serentak akan menyebabkan
harga dan kuantiti keseimbangan berubah seperti berikut:
(i) Apabila kedua-dua permintaan dan penawaran meningkat, kuantiti
keseimbangan akan naik (rujuk Rajah 3.5[a]); dan
(ii) Apabila kedua-dua permintaan dan penawaran turun, kuantiti
keseimbangan akan jatuh (rujuk Rajah 3.5[b]).
Rajah 3.5: Kesan peralihan keluk permintaan dan penawaran dalam arah yang sama
Rajah 3.5 menunjukkan kedua-dua keadaan ini. Kesan ke atas harga pula
tidak dapat ditentukan kerana ia bergantung kepada beberapa perkara
terutamanya sejauh mana keluk berubah dan juga keanjalan keluk iaitu:
(i) Apabila permintaan naik dan penawaran turun, harga keseimbangan
akan naik (rujuk Rajah 3.6[a]); dan
(ii) Apabila permintaan turun dan penawaran naik, harga keseimbangan
akan turun. Kesan kepada kuantiti tidak dapat ditentukan disebabkan
oleh perkara yang sama seperti di atas (rujuk Rajah 3.6[b]).
Rajah 3.6: Kesan peralihan keluk permintaan dan penawaran dalam arah yang berlainan
LATIHAN 3.1
Tentukan sama ada kenyataan berikut adalah BENAR (B) atau SALAH
(S).
1. Apabila pasaran mencapai keseimbangan, perubahan permintaan
dan penawaran akan menyebabkan berlakunya lebihan atau
berkurang.
2. Kebanyakan pasaran dapat mengekalkan keseimbangan untuk
jangka masa yang lama.
3. Lebihan permintaan atau berkurang akan menyebabkan harga
jatuh.
4. Jika permintaan meningkat dan penawaran kekal tidak berubah,
harga dan kuantiti keseimbangan akan naik.
3.2 PASARAN DALAM BENTUK PERSAMAAN

Kita juga boleh menerangkan hubungan antara permintaan pasaran dan
penawaran pasaran untuk sesuatu barangan dan penentu-penentu mereka
dalam bentuk persamaan.
Persamaan boleh dinyatakan dalam bentuk fungsi yang umum atau dengan
memberikan nilai yang tertentu kepada pemboleh ubah tertentu. Persamaan ini
dikenali sebagai fungsi permintaan dan fungsi penawaran. Selain itu,
keseimbangan pasaran juga boleh diperoleh daripada fungsi-fungsi tersebut.
3.2.1 Fungsi Permintaan

Fungsi permintaan menunjukkan hubungan antara kuantiti diminta dan
penentunya dalam bentuk fungsi:
Fungsi permintaan yang umum boleh ditulis seperti berikut:
Qd = f(Pg, Ps, Pc, Y, T, Peg)
Fungsi umum ini menyatakan secara amnya yang kuantiti diminta, Qd, berfungsi
kepada harganya sendiri, Pg; harga barangan pengganti, Ps; harga barangan
penggenap, Pc; pendapatan, Y; cita rasa, T; dan jangkaan harganya pada masa
hadapan, Peg.
Kebiasaannya, fungsi permintaan yang digunakan hanya menunjukkan

hubungan antara kuantiti diminta dengan harga barangan tersebut. Persamaan
ini boleh ditulis dalam bentuk Qd = a ă bP, di mana
Qd = Kuantiti diminta
a = Pemalar (constant)
b = Kecerunan keluk permintaan
P = Harga barangan
Persamaan mudah ini adalah berdasarkan kepada andaian bahawa lain-lain

penentu permintaan tidak berubah. Semua pemboleh ubah yang konstant
dimasukkan dalam nilai konstant a. Sekiranya berlaku perubahan dalam
pemboleh ubah yang lain, keluk permintaan akan beralih. Kecerunan keluk
permintaan akan berubah sekiranya nilai b berubah. Rajah 3.7 adalah keluk
permintaan yang dilakarkan berdasarkan kepada fungsi permintaan Qd = 20 ă
2P.
Rajah 3.7: Keluk permintaan
3.2.2 Fungsi Penawaran

Sama seperti permintaan, penawaran juga boleh dipersembahkan dalam bentuk
persamaan.
Persamaan umum penawaran boleh ditulis seperti berikut:
Qs = f(Pg, Cg, Ps, Pc, Peg)
Fungsi umum ini menyatakan bahawa kuantiti ditawarkan berfungsi kepada

harga barangan tersebut, Pg; kos pengeluaran, Cg; harga barangan pengganti
dalam pengeluaran, Ps; harga barangan yang dihasilkan bersama, Pc; dan
jangkaan harga, Peg.
Persamaan penawaran yang mudah pula menunjukkan hubungan antara

kuantiti ditawarkan dan harga barangan tersebut. Lain-lain pemboleh ubah
diandaikan sebagai tidak berubah. Fungsi ini boleh ditulis dalam bentuk Qs = c +
dP di mana
Qs = Kuantiti ditawarkan
c = Konstant
d = Kecerunan keluk penawaran
P = Harga barangan
Apabila lain-lain pemboleh ubah berubah, c akan berubah dan keluk penawaran
akan beralih. Perubahan dalam nilai d pula akan menyebabkan kecerunan keluk
berubah. Rajah 3.8 adalah keluk penawaran yang dilakar berdasarkan kepada
persamaan Qs = -5 + 3P.
Rajah 3.8: Keluk penawaran

3.2.3 Keseimbangan Pasaran

Kita telah mengetahui bahawa keseimbangan pasaran dicapai apabila kuantiti
permintaan sama dengan kuantiti penawaran atau Qd = Qs. Dengan
menggunakan persamaan permintaan dan penawaran yang dinyatakan di atas,
kita boleh mendapatkan harga dan kuantiti keseimbangan seperti berikut:
Qd = Qs
20 ă 2P = ă5 + 3P
5P = 25
P = 5
Gantikan nilai P ke dalam fungsi permintaan dan fungsi penawaran untuk

mendapatkan nilai kuantiti keseimbangan (anda akan memperoleh nilai yang
sama).
Qd = 20 ă 2P atau Qs = ă5 + 3P
= 20 ă 2(5) = ă5 + 3(5)
= 10 = 10
Rajah 3.9 menunjukkan keseimbangan pasaran yang dicapai dengan harga
keseimbangan RM5 dan kuantiti keseimbangan 10 unit.
Rajah 3.9: Keseimbangan pasaran

LATIHAN 3.2
Isikan tempat kosong
1. Pasaran adalah institusi atau mekanisme yang menemukan

_____________dan _____________ untuk sesuatu barangan dan
perkhidmatan.
2. Selain harga, faktor yang boleh mempengaruhi keputusan untuk

membeli adalah _____________, _____________ dan
_____________.
3. Hubungan antara harga dan kuantiti dalam jadual permintaan

adalah _____________, manakala dalam jadual penawaran,
hubungan antara harga dan kuantiti dalam jadual permintaan
adalah _____________.
4. Penurunan permintaan bermakna pengguna akan membeli pada

kuantiti yang _____________ pada setiap tahap harga atau hanya
sanggup membayar _____________ untuk kuantiti yang sama.
5. Hukum penawaran menyatakan bahawa harga yang lebih tinggi

akan mendorong penjual untuk menawarkan _____________
barangan kepada pengguna dan sebaliknya.
6. _____________ pasaran dicapai pada tahap harga di mana kuantiti

diminta adalah sama dengan kuantiti _____________.
7. Pengurangan berlaku apabila harga pasaran _____________ harga

keseimbangan kerana kuantiti _____________ lebih tinggi
daripada kuantiti _____________. Sekiranya harga pasaran
melebihi harga keseimbangan, maka _____________ akan berlaku
kerana kuantiti _____________ melebihi kuantiti _____________.
8. Jika permintaan meningkat dan penawaran berkurangan, harga

keseimbangan akan _____________ manakala kuantiti
keseimbangan akan _____________. Jika permintaan dan
penawaran kedua-duanya meningkat, _____________ akan
meningkat tetapi perubahan _____________ tidak dapat
ditentukan.
LATIHAN 3.3
Jawab soalan berikut.
1. Berikut adalah jadual permintaan tiga individu iaitu A, B dan C

untuk barang X. Sekiranya pasaran barang X terdiri daripada tiga
individu tersebut:
(a) Dapatkan jadual permintaan pasaran; dan
(b) Lakarkan keluk permintaan pasaran untuk barang X.
Kuantiti diminta (Unit)

Harga (RM)
A B C
0.40 1 4 0
0.36 3 5 1
0.32 6 6 15
0.28 10 7 10
0.24 15 8 16
2. Persamaan permintaan dan penawaran untuk barang X adalah:

Qd = ă20 + 3P
Qs = 220 ă 5P
(a) Kirakan harga dan kuantiti keseimbangan dengan

menyelesaikan persamaan di atas secara matematik;
(b) Lakarkan kedua-dua persamaan di dalam diagram yang sama
di atas kertas graf dan tunjukkan titik keseimbangan sebagai
titik E; dan
(c) Berdasarkan kepada persamaan di atas, kirakan kuantiti
diminta dan kuantiti ditawarkan untuk setiap tahap harga
seperti yang ditunjukkan di bawah dan nyatakan sama ada
berlaku lebihan atau pengurangan di pasaran.
Harga (RM) 10 20 30 40 50
Kuantiti diminta (unit)
Kuantiti ditawarkan (unit)
Lebihan/Berkurang (unit)
3.3 KEANJALAN DAN SENSITIVITI

Apakah yang dimaksudkan dengan keanjalan?
Keanjalan boleh didefinisikan sebagai ukuran sensitiviti sesuatu pemboleh

ubah (seperti kuantiti diminta atau kuantiti ditawarkan) terhadap perubahan
penentu-penentunya (seperti harga atau pendapatan).
Secara amnya, nilai keanjalan diperoleh melalui formula berikut:
Peratus perubahan kuantiti

Keanjalan 
Peratus perubahan penentu
Terdapat beberapa sebab kenapa keanjalan diukur dengan peratus perubahan:

(a) Keanjalan membolehkan perbandingan dibuat terhadap perubahan dua
subjek yang diukur dalam unit yang berbeza. Sebagai contoh, kita boleh
membandingkan perubahan kuantiti dengan perubahan harga dalam nilai
mata wang;
(b) Kita boleh mengelakkan masalah penentuan saiz unit yang digunakan.
Sebagai contoh, peningkatan daripada RM1 kepada RM2 dianggap sebagai
peningkatan satu unit harga tetapi perubahan daripada 100 sen ke 200 sen
adalah 100 unit harga. Apabila kita menggunakan peratusan, nilai
peningkatan yang sama akan diperoleh tanpa perlu mengambil kira unit
yang digunakan; dan
(c) Perubahan mutlak tidak dapat menerangkan sama ada sesuatu perubahan
itu penting atau tidak. Ini hanya boleh diketahui sekiranya kita diberi nilai
asal. Sebagai contoh, perubahan sebanyak RM1 untuk satu barangan yang
asalnya berharga RM5 boleh dianggap sebagai penting. Namun, jika harga
asalnya adalah RM100, perubahan sebanyak RM1 dianggap sebagai tidak
penting. Dengan kata lain, apa yang perlu kita lihat adalah peratus
perubahan bukannya perubahan mutlak.
Konsep keanjalan boleh diaplikasikan oleh pembuat dasar, pengeluar dan juga
pengguna. Contohnya, firma boleh menggunakan konsep ini untuk menentukan
penggunaan sumber pengganti apabila harga input meningkat. Sekiranya kos
modal meningkat, firma boleh menggantikan modal dengan buruh tetapi kadar
pertukaran akan ditentukan oleh nilai keanjalan.
Ada empat jenis keanjalan yang biasanya digunakan (rujuk Rajah 3.10) iaitu
keanjalan permintaan harga, keanjalan penawaran harga, keanjalan permintaan
pendapatan dan keanjalan permintaan silang. Kita akan membincangkan jenis
keanjalan permintaan terlebih dahulu sebelum kita membincangkan keanjalan
penawaran.
Rajah 3.10: Jenis keanjalan
AKTIVITI 3.2
Pada pendapat anda, kenapa kita perlu mengukur keanjalan? Apakah

kepentingan keanjalan dalam kehidupan seharian kita?
3.4 KEANJALAN PERMINTAAN HARGA
Keanjalan permintaan mengukur respons kuantiti diminta bagi sesuatu

barangan terhadap perubahan harga barangan tersebut.
Ia diukur melalui peratus perubahan dalam kuantiti diminta yang disebabkan

oleh perubahan harga sebanyak satu peratus. Ukuran ini tidak memiliki
sebarang unit.
AKTIVITI 3.3
Anda sedia maklum bahawa peningkatan harga barangan akan

menyebabkan kuantiti diminta berkurangan. Namun, tahukah anda
sebanyak mana kuantiti diminta akan jatuh? Bagaimanakah caranya
untuk kita mengukur perubahan atau penurunan tersebut?
3.4.1 Pengiraan Keanjalan Permintaan Harga

Nilai keanjalan permintaan harga boleh diperoleh melalui formula berikut:
Peratus perubahan kuantiti diminta

Ed 
Peratus perubahan harga
Jika peningkatan harga sebanyak 10 peratus akan menyebabkan kuantiti diminta

berkurangan sebanyak 20 peratus, maka keanjalan permintaan harga adalah
ă20% / 10% = ă2.
Keanjalan titik mengukur nilai keanjalan pada satu titik di atas keluk
manakala keanjalan lengkuk adalah purata keanjalan antara dua titik di atas
keluk yang sama.
Nilai keanjalan boleh dikira menggunakan dua kaedah iaitu kaedah keanjalan
titik dan kaedah keanjalan lengkuk atau titik tengah.
Formula keanjalan titik adalah seperti berikut:
Q1  Q0
 100
Q0 Q P0
Ed   
P1  P0
 100 P Q 0
P0
di mana, Q0 adalah kuantiti asal dan Q1 adalah kuantiti baru, manakala P0 harga
asal dan P1 harga baru. Simbol  digunakan untuk mewakili perubahan,
contohnya:
Q = Q 1 ă Q 0
Nota:
Terdapat satu masalah utama yang timbul apabila kita menggunakan formula
keanjalan titik. Nilai keanjalan yang diperoleh adalah berbeza untuk
peningkatan harga dan penurunan harga. Ini disebabkan oleh nilai pembawah
yang berbeza. Untuk memahami masalah ini, mari kita lihat contoh berikut:
Contoh:
Andaikan harga X turun dari RM10 ke RM5 dan kuantiti diminta naik dari 4 unit
ke 7 unit.
Dengan menggunakan formula keanjalan titik, nilai keanjalan yang diperoleh

adalah -1.5 sepertimana yang ditunjukkan oleh pengiraan di bawah:
Q P0
Ed  
P Q 0
 7  4  10
 
 5  10  4
3 10
 
5 4
 1.5
Sekarang, mari kita lihat apa yang berlaku apabila harga naik daripada RM5 ke
RM10 dan kuantiti diminta turun daripada 7 unit kepada 4 unit. Nilai keanjalan
yang diperoleh adalah:
Q P0 3 5
Ed      0.43
P Q 0 5 7
Contoh ini menunjukkan bahawa walaupun kita mengira keanjalan dalam

lingkungan harga yang sama (iaitu antara RM5 dan RM10), nilai keanjalan yang
diperoleh adalah berbeza, bergantung kepada sama ada harga naik daripada
RM5 ke RM10 atau harga turun daripada RM10 kepada RM5. Di sini kita dapati
bahawa apabila harga turun, permintaan adalah anjal (-1.5) tetapi apabila harga
naik, permintaan menjadi tidak anjal (-0.43). Perbezaan ini mungkin tidak begitu
besar sekiranya perubahan harga adalah kecil. Namun, untuk perubahan yang
besar, perbezaan tersebut juga akan menjadi semakin besar.
Untuk mengatasi masalah ini, kita boleh menggunakan satu lagi formula
keanjalan iaitu keanjalan lengkuk.
Keanjalan lengkuk mengukur keanjalan purata antara dua titik di atas keluk
yang sama. Formulanya adalah seperti berikut:
Q1  Q0
 ï100
Ed =
Q1  Q0  / 2
=
Q  P1  P0 
ï
P1  P0
 ï100 P Q 1  Q 0 
 P1  P0  / 2
Dengan menggunakan contoh yang sama seperti di atas, keanjalan lengkuk

adalah:
Q  P1  P0  3 15
Ed   = ï = 0.7
P Q 1  Q 0  5 13
Nilai 0.7 ini bermakna, apabila harga berubah sebanyak 1%, kuantiti diminta
akan berubah sebanyak 0.7%. Oleh itu, permintaan adalah tidak anjal untuk
lingkungan harga tersebut. Nilai keanjalan yang sama akan diperoleh sama ada
harga naik atau harga turun.
Nilai keanjalan titik boleh juga dikira atau dianggar dengan melihat Rajah 3.11.
Rajah 3.11: Pengiraan keanjalan
Keanjalan pada titik B adalah:
HE HB HE 600
   =3
HB OH OH 200
dan pada titik C:
GE GC GE 400
   =1
GC OG OG 400
AKTIVITI 3.4
Andaikan harga minyak petrol naik sebanyak 60%. Keadaan ini

menyebabkan kuantiti diminta untuk minyak petrol turun sebanyak
15%. Apakah keanjalan permintaan harga minyak petrol?
Sekiranya harga tepung gandum turun sebanyak 10% dan kuantiti naik
sebanyak 30%, apakah keanjalan permintaan harga tepung gandum?
Pada pendapat anda, yang mana satu antara minyak petrol dan tepung
gandum yang lebih anjal?
3.4.2 Tahap Keanjalan

Untuk memudahkan kita dalam menganalisis keanjalan permintaan,
kebiasaannya kita akan mengabaikan tanda negatif keanjalan yang diperoleh dan
hanya akan mengambil kira nilai mutlak. Ini adalah kerana nilai keanjalan
permintaan adalah sentiasa negatif disebabkan oleh hubungan negatif antara
perubahan harga dan perubahan kuantiti yang diminta.
Secara amnya, keanjalan boleh digambarkan melalui bentuk keluk permintaan.

Namun, sepertimana yang diterangkan sebelum ini, nilai keanjalan adalah
berbeza-beza bagi setiap titik di atas keluk yang sama kecuali dalam tiga kes:
keluk mendatar, keluk menegak dan keluk berbentuk hiperbola.
Keluk permintaan yang mendatar dikatakan sebagai anjal sempurna dan nilai
keanjalan adalah sama di sepanjang keluk iaitu infiniti. Untuk keluk permintaan
yang menegak, nilai keanjalan adalah sifar di sepanjang keluk. Manakala untuk
keluk permintaan hiperbola, keanjalan adalah sentiasa bersamaan dengan satu
(anjal unit) di sepanjang keluk. Anjal unit bermaksud nilai peratus perubahan
kuantiti diminta adalah sama dengan nilai peratus perubahan harga. Jadual 3.2
merumuskan hubungan antara nilai keanjalan, tahap keanjalan dan bentuk keluk
permintaan.
Jadual 3.2: Tahap Keanjalan dan Bentuk Keluk Permintaan
Nilai Keanjalan Tahap Keanjalan Bentuk Keluk Permintaan

Ed =  Anjal sempurna Mendatar
1 < Ed <  Anjal Condong
Ed = 1 Anjal unit Hiperbola
0 < Ed < 1 Tidak anjal Curam
Ed = 0 Tidak anjal sempurna Menegak
SEMAK KENDIRI 3.2
Bagaimanakah caranya untuk kita tentukan sama ada permintaan

sesuatu barangan adalah anjal?
3.4.3 Keanjalan Permintaan Harga dan Jumlah

Perbelanjaan/Pendapatan
Sebelum ini, kita telah menyatakan bahawa konsep keanjalan boleh membantu
dalam membuat keputusan mengenai pengeluaran dan penggunaan. Sensitiviti
kuantiti terhadap harga membolehkan kita mengira sensitiviti jumlah hasil
terhadap harga kerana formula untuk mengira jumlah hasil (TR) adalah TR = P x
Q di mana P adalah harga dan Q kuantiti. Di samping membantu pengeluar
untuk meramal perubahan jumlah hasil, keanjalan juga boleh membantu
pengguna untuk meramal perubahan jumlah perbelanjaannya.
Rajah 3.12: Jumlah hasil
Rajah 3.12 menunjukkan bagaimana pengiraan jumlah hasil dilakukan. Sebagai

contoh, 1,000 unit barangan yang dijual pada harga RM2 seunit akan
menghasilkan RM2,000. Di dalam Rajah 3.12, jumlah ini ditunjukkan sebagai
kawasan yang dilorek di mana jumlah pendapatan adalah harga (RM2) kali
kuantiti (1,000 unit).
Apa yang perlu dilakukan sekiranya firma berhasrat untuk meningkatkan

jumlah hasilnya? Bolehkah ia dicapai dengan menaikkan atau menurunkan
harga semata-mata? Firma boleh menjawab persoalan ini dengan menggunakan
nilai permintaan harga.
(a) Permintaan Anjal

Apabila permintaan adalah anjal, peratus perubahan kuantiti adalah lebih
besar daripada peratus perubahan harga. Ini bermakna, perubahan kuantiti
akan memberi kesan yang lebih besar kepada jumlah hasil berbanding
perubahan harga.
Maka,
Jika P meningkat, peratus penurunan Q adalah lebih besar. Oleh itu, TR

akan menurun. Jika P menurun, peratus kenaikan Q juga adalah lebih
besar. Oleh itu, TR akan meningkat.
Di sini, kita boleh lihat bahawa apabila permintaan adalah anjal, perubahan
dalam jumlah hasil adalah seiring dengan perubahan kuantiti.
Rajah 3.13: Jumlah hasil permintaan anjal
Rajah 3.13 menggambarkan perbezaan antara jumlah hasil yang diperoleh

daripada dua harga yang berbeza ke atas satu keluk permintaan yang anjal.
Andaikan harga meningkat daripada RM5 kepada RM6. TR akan menurun
daripada RM100 kepada RM60. Tetapi apabila harga menurun daripada
RM6 kepada RM5, TR akan meningkat daripada RM60 kepada RM100.
Oleh itu, jika permintaan adalah anjal, firma harus mengurangkan harga
untuk meningkatkan jumlah hasil.
(b) Permintaan Tidak Anjal

Apabila permintaan tidak anjal, perkara yang sebaliknya akan berlaku.
Nilai perubahan harga adalah lebih besar berbanding dengan peratus
perubahan kuantiti. Perubahan harga akan mempunyai kesan yang lebih
besar berbanding perubahan kuantiti.
Jika P naik, peratus kejatuhan Q adalah lebih kecil. Justeru, TR akan naik.
Jika P turun, peratus peningkatan Q adalah lebih kecil dan TR akan
berkurangan.
Perubahan dalam jumlah hasil berlaku seiring dengan perubahan harga.

Keadaan ini digambarkan pada Rajah 3.14.
Rajah 3.14: Jumlah hasil apabila permintaan tidak anjal
Jika harga turun daripada RM6 kepada RM4, TR akan turun daripada
RM60 kepada RM48. Sebaliknya, jika harga meningkat daripada RM4
kepada RM6, TR akan naik dari RM48 kepada RM60.
Oleh itu, jika firma mempunyai permintaan yang tidak anjal, harga boleh
ditingkatkan untuk meningkatkan jumlah hasil.
(c) Permintaan Anjal Unit

Jika peratus perubahan harga adalah sama dengan peratus perubahan
kuantiti diminta, permintaan ini dikatakan sebagai anjal unit. Apabila
peningkatan harga sebanyak satu peratus diikuti dengan penurunan
kuantiti sebanyak satu peratus juga, maka kesan kenaikan harga
dihapuskan sepenuhnya dengan penurunan kuantiti. Ini seterusnya akan
menyebabkan tiada perubahan langsung dalam TR. Rajah 3.15 adalah
contoh keluk permintaan yang anjal unit di sepanjang keluk. Sepertimana
yang dapat kita lihat, jumlah hasil pada harga RM10 seunit adalah TR =
RM10  2 = RM20. Nilai TR yang sama diperoleh pada tahap harga RM5,
TR = RM5  4 = RM20.
Rajah 3.15: Jumlah hasil apabila permintaan anjal unit
(d) Permintaan Anjal Sempurna

Apabila permintaan adalah anjal sempurna, keluk permintaan berbentuk
mendatar. Pada harga yang lebih tinggi daripada harga pasaran,
permintaan adalah sifar tetapi pada harga yang lebih rendah daripada
harga pasaran, permintaan adalah infiniti. Peratus perubahan jumlah hasil
adalah sama dengan peratus perubahan kuantiti. Dalam keadaan ini, satu-
satunya cara untuk meningkatkan jumlah hasil adalah dengan
meningkatkan kuantiti.
Rajah 3.16: Jumlah hasil apabila permintaan anjal sempurna
Keadaan ini ditunjukkan dalam Rajah 3.16. Jumlah hasil (seperti yang
ditunjukkan di kawasan berlorek) meningkat apabila kuantiti meningkat
dari Q0 kepada Q1.
(e) Permintaan Tidak Anjal Sempurna

Permintaan seperti ini diwakili dengan keluk permintaan yang menegak
dengan nilai keanjalan bersamaan sifar di sepanjang keluk. Kuantiti
diminta adalah tidak sensitif kepada perubahan harga. Peratus perubahan
jumlah hasil adalah bersamaan dengan peratus perubahan harga. Dalam
kes ini, jumlah hasil boleh ditingkatkan dengan menaikkan harga.
Rajah 3.17 menunjukkan peningkatan jumlah hasil (kawasan berlorek)

apabila harga naik dari P0 kepada P1.
Rajah 3.17: Jumlah hasil apabila permintaan tidak anjal sempurna
AKTIVITI 3.5
Andaikan permintaan untuk satu barangan adalah tidak anjal. Adakah

perbelanjaan pengguna akan meningkat apabila harga barangan
tersebut meningkat?
3.4.4 Keanjalan Keluk Permintaan Bergaris Lurus

Berdasarkan kepada perbincangan sebelum ini, kita mengetahui bahawa
keanjalan untuk keluk permintaan menegak dan mendatar kekal sama di
sepanjang keluk. Namun, keluk permintaan bergaris lurus yang bercerun ke atas
mempunyai keanjalan yang berbeza di sepanjang keluk tersebut.
Sepertimana yang telah diterangkan di atas, perubahan keanjalan berlaku kerana

keanjalan diukur dalam bentuk nisbah. Oleh itu, apabila harga berubah, nisbah
perubahan adalah lebih besar untuk nilai asal harga (kuantiti) yang kecil
berbanding dengan nilai asal harga (kuantiti) yang lebih tinggi.
Kita juga telah membincangkan sebelum ini tentang hubungan antara jumlah
hasil dan keanjalan permintaan. Apabila keanjalan berubah di sepanjang satu
keluk, maka arah perubahan jumlah hasil juga akan berubah.
Di sini, kita akan lihat contoh keluk permintaan dengan kecerunan -1. Jadual 3.3
dan Rajah 3.18(c) diperoleh dan dilakar berdasarkan kepada persamaan
permintaan Qd = 100 ă 10P. Sementara itu, Rajah 3.18(a) menunjukkan keanjalan
yang berdasarkan kepada fungsi Qd = a ă bP. Rajah 3.18(b) dan 3.18(d) adalah
keluk yang menggambarkan hubungan antara jumlah hasil dan kuantiti.
Jadual 3.3: Fungsi Permintaan Bergaris Lurus
Harga (RM) Kuantiti Diminta Jumlah Hasil Jenis Keanjalan

0 100 0 Tidak Anjal
1 90 90 Tidak Anjal
2 80 160 Tidak Anjal
5 50 250 Anjal Unit
6 40 240 Anjal
7 30 210 Anjal
8 20 160 Anjal
9 10 90 Anjal
10 0 0 Anjal
Berdasarkan kepada Jadual 3.3 dan Rajah 3.18(b) dan 3.18(d), perhatikan
bagaimana jumlah hasil meningkat sekiranya harga meningkat, apabila keluk
permintaan adalah anjal iaitu dari P = 1 hingga P = 4. Namun, apabila keluk
permintaan tidak anjal iaitu dari P = 6 hingga P = 10, jumlah hasil berkurangan
apabila harga meningkat.
Rajah 3.18: Keluk permintaan bergaris lurus dan jumlah hasil
3.4.5 Penentu Keanjalan Permintaan

Tahap keanjalan permintaan harga boleh dipengaruhi oleh beberapa faktor
termasuk:
(a) Bilangan Barangan Pengganti

Antara penentu utama keanjalan permintaan harga adalah bilangan
barangan pengganti yang ada serta tahap persamaan di antara barangan
pengganti. Semakin banyak barangan pengganti yang ada dan semakin
hampir sama barangan pengganti tersebut, maka semakin anjal permintaan
barangan tersebut.
Sebagai contoh, permintaan untuk minyak petrol adalah tidak anjal kerana
tidak banyak barangan lain yang boleh menjadi pengganti kepada minyak
petrol. Namun, sekiranya kita lihat kepada jenama minyak petrol, kenaikan
harga bagi satu jenama akan menyebabkan pengguna beralih kepada
jenama yang lain. Ini bermakna permintaan untuk satu jenama minyak
petrol adalah lebih anjal. Di sini kita boleh katakan bahawa kesan
penggantian disebabkan oleh perubahan harga adalah lebih besar jika

terdapat lebih banyak barangan pengganti yang wujud.
(b) Nisbah Bajet

Semakin tinggi nisbah pendapatan yang dibelanjakan untuk sesuatu
barangan, semakin tinggi kemungkinan yang kita akan mengurangkan
penggunaan barangan tersebut apabila harganya meningkat. Oleh itu,
permintaan akan menjadi lebih anjal untuk barangan seperti pakaian dan
pengangkutan. Sebaliknya, keanjalan untuk barangan seperti garam dan
roti yang merupakan perbelanjaan yang kecil daripada pendapatan kita
adalah rendah.
(c) Masa
Apabila harga barangan meningkat, kita memerlukan masa untuk
membuat perubahan dalam perbelanjaan kita dan untuk mencari
pengganti. Justeru, semakin panjang masa yang ada, semakin anjal
permintaan harga sesuatu barangan.
(d) Bilangan Kegunaan Barangan

Semakin banyak kegunaan sesuatu barangan, semakin anjal permintaan
harganya.
SEMAK KENDIRI 3.3
1. Kenapakah sesetengah barangan adalah sangat anjal dan

sesetengah yang lain sangat tidak anjal?
2. Apakah faktor yang mempengaruhi keanjalan permintaan harga?

LATIHAN 3.4
(S).
1. Apabila peratus perubahan harga lebih besar daripada peratus
perubahan kuantiti, nilai keanjalan permintaan adalah lebih besar
dari satu.
2. Keanjalan adalah lebih tinggi pada harga yang rendah dan lebih
rendah pada harga yang tinggi.
3. Titik keanjalan unit untuk keluk permintaan bergaris lurus
dengan kecerunan yang menurun berada pada titik pertengahan
keluk tersebut.
4. Kesemua keluk permintaan memiliki bahagian yang anjal, tidak
anjal dan unit anjal.
3.5 KEANJALAN PERMINTAAN SILANG
Keanjalan permintaan silang mengukur sensitiviti permintaan sesuatu

barangan terhadap perubahan harga barangan yang lain iaitu barangan
pengganti dan barangan penggenap.
Ukuran ini membolehkan kita untuk membuat ramalan tentang perubahan

permintaan sesuatu barangan disebabkan oleh perubahan harga barangan yang
lain.
Keanjalan silang diukur dengan:
Peratus perubahan kuantiti diminta untuk barang X

E XY 
Peratus perubahan harga barang Y
3.5.1 Pengiraan Keanjalan Silang

Keanjalan silang adalah:
Peratus perubahan kuantiti diminta untuk barang X

E XY 
Peratus perubahan harga barang Y
Nilai keanjalan silang boleh dikira dengan formula keanjalan titik:
QX 1 QX 0
 100
QX 0 Q X PY 0
E XY   
PY 1  PY 0 PY Q X 0
 100
PY 0
Atau dengan formula keanjalan lengkuk:
QX 1 QX 0
 100
E XY 
QX 1 QX 0 / 2

Q X P  P 
 Y1 Y0
PY 1  PY 0
 100 PY Q X 1  Q X 0 
 PY 1  PY 0  / 2
Kini, anda seharusnya lebih yakin untuk mengira nilai keanjalan. Cuba dapatkan
nilai keanjalan silang antara barang X dan barang Y serta di antara barang X dan
barang Z dengan menggunakan formula keanjalan lengkuk dan berdasarkan
kepada maklumat di Jadual 3.4.
Jadual 3.4: Pengiraan Nilai Keanjalan Silang
Harga Barang X Kuantiti Diminta (Unit)

(RM) Barang Y Barang Z
2 10 20
3 5 30
3.5.2 Penggunaan Keanjalan Silang

Sekiranya barang Y adalah pengganti kepada barang X, permintaan barang X
akan meningkat apabila harga barang Y meningkat. Oleh itu, keanjalan silang
adalah positif. Namun, jika barang Y adalah penggenap kepada barang X,
permintaan untuk X akan jatuh apabila harga Y naik. Oleh itu, keanjalan silang
adalah negatif.
Sebagai contoh, keanjalan silang antara roti dan mentega adalah negatif kerana
roti dan mentega adalah barang penggenap kepada satu sama lain. Sebaliknya,
keanjalan silang antara mentega dan marjerin adalah positif kerana kedua-dua
barangan ini adalah pengganti antara satu sama lain. Keanjalan silang antara
mentega dan kasut pula adalah sifar kerana kedua-duanya tiada kaitan antara
satu sama lain.
(i) EXY < 0, barang X dan barang Y adalah penggenap;

(ii) EXY > 0, barang X dan barang Y adalah pengganti; dan
(iii) EXY = 0, barang X dan barang Y tidak berkaitan.
Semakin tinggi tahap penggantian antara dua barangan, semakin tinggi nilai
keanjalan yang diperoleh. Begitu juga untuk barangan penggenap, semakin
hampir dua barangan sebagai penggenap kepada satu sama lain, semakin tinggi
nilai keanjalan. Nilai positif dan negatif yang tinggi menunjukkan sejauh mana
kesan perubahan harga sesuatu barangan memberi kesan kepada permintaan
barangan yang lain.
Firma boleh mengaplikasikan konsep keanjalan silang ini untuk tujuan

perancangan dan mengenal pasti kesan perubahan harga barangan pesaing
mereka kepada barangan mereka.
AKTIVITI 3.6
Filem dan kamera adalah barangan penggenap manakala ayam dan itik
barangan pengganti. Tentukan sama ada keanjalan silang dua set
barangan ini adalah positif atau negatif dan nyatakan sebabnya.
3.6 KEANJALAN PERMINTAAN PENDAPATAN

Seperti yang kita sedia maklum, pendapatan adalah penentu utama dalam
peralihan keluk permintaan. Oleh itu, keanjalan permintaan pendapatan
mengukur tahap sensitiviti permintaan terhadap perubahan pendapatan.
Keanjalan permintaan pendapatan atau keanjalan pendapatan adalah

ukuran yang membolehkan kita menganggar perubahan permintaan apabila
berlaku perubahan pendapatan.
3.6.1 Pengiraan Keanjalan Pendapatan

Keanjalan pendapatan dikira melalui formula berikut:
Peratus perubahan kuantiti diminta

EY 
Peratus perubahan pendapatan
Dengan Y mewakili pendapatan, maka formula keanjalan pendapatan titik

adalah:
Q1  Q0
X 100
Q0 Q Y0
EY   X
Y 1 Y 0 Y Q0
X 100
Y0
Manakala formula lengkuk pula adalah:
Q1  Q0
X 100
(Q 1  Q 0 )/ 2 Q Y 1 Y 0
EY   X
Y 1 Y 0 Y Q1  Q0
X 100
(Y 1 Y 0 )/ 2
3.6.2 Kegunaan Keanjalan Pendapatan

Keanjalan pendapatan boleh digunakan untuk mengkategorikan barangan
kepada barang mewah, barang normal, barang keperluan dan barang bawahan.
Sekiranya sesuatu barangan memiliki nilai keanjalan pendapatan yang tinggi,
maka jualan dijangka akan meningkat dengan cepat apabila pendapatan
meningkat. Sebaliknya, jualan akan menurun dengan cepat jika pendapatan
menurun.
Jadual 3.5: Nilai Keanjalan Pendapatan dan Jenis Barangan
Nilai Keanjalan Tahap Keanjalan Jenis Barangan

EY = 0 Tidak Anjal Sempurna Barang Keperluan
EY > 1 Anjal Barang Mewah
O < EY < 1 Tidak Anjal Barang Normal/Biasa
EY < 0 Keanjalan Negatif Barang Bawahan
Anda mungkin memerlukan sedikit bantuan untuk mentafsir tahap keanjalan

seperti yang dirumuskan dalam Jadual 3.5.
Contohnya, apabila Ey = 0, sebarang perubahan dalam pendapatan tidak akan

memberi kesan kepada kuantiti diminta. Oleh itu, barangan ini dianggap sebagai
barang keperluan. Jika Ey > 1, kadar perubahan kuantiti diminta adalah lebih
besar daripada kadar perubahan pendapatan pengguna. Oleh itu, ini adalah
barang mewah. Manakala, apabila keanjalan pendapatan adalah negatif (Ey < 0),
kadar perubahan kuantiti diminta bergerak adalah arah yang bertentangan
dengan kadar perubahan pendapatan. Justeru, ini bermakna barangan ini adalah
barang bawahan.
Sekarang, cuba tafsirkan apa yang dimaksudkan oleh keanjalan pendapatan

yang bernilai 0 < Ey < 1.
Rajah 3.19: Pelbagai tahap keanjalan pendapatan
Rajah 3.19 menunjukkan hubungan antara pendapatan pengguna dan kuantiti

yang diminta untuk sesuatu barangan. Keluk ini dikenali juga sebagai keluk
Engel (kita akan bincangkan dengan lebih lanjut tentang keluk Engel di Topik 4).
Barang keperluan ditunjukkan dengan keluk yang menegak manakala barang

normal dan barang mewah dengan keluk yang bercerun positif. Barang bawahan
pula diwakili dengan keluk yang bercerun negatif.
3.7 KEANJALAN PENAWARAN

Keanjalan penawaran mengukur sensitiviti penawaran terhadap perubahan
harga seperti yang ditunjukkan formula berikut:
Peratus perubahan kuantiti ditawarkan

ES 
Peratus perubahan harga
Pengiraan nilai keanjalan penawaran adalah sama seperti pengiraan untuk

keanjalan pendapatan. Walau bagaimanapun, di sini kuantiti merujuk kepada
kuantiti ditawarkan.
Sama seperti keanjalan permintaan, keanjalan penawaran juga terdiri dari:

(a) Anjal sempurna;
(b) Anjal;
(c) Anjal unit;

(d) Tidak anjal; dan
(e) Tidak anjal sempurna.
Apabila keluk penawaran menegak, penawaran adalah tidak anjal sempurna

manakala apabila ia mendatar, penawaran adalah anjal sempurna.
Jadual 3.6 menunjukkan hubungan antara nilai keanjalan, tahap keanjalan dan
bentuk keluk penawaran.
Jadual 3.6: Tahap Keanjalan Penawaran dan Keluk Penawaran
Nilai Keanjalan Tahap Keanjalan Bentuk Keluk Penawaran

ES = 0 Tidak anjal sempurna Menegak
ES < 1 Tidak anjal Bersilang dengan paksi kuantiti
ES = 1 Anjal unit Bermula dari titik asal
ES > 1 Anjal Bersilang dengan paksi harga
ES =  Anjal sempurna Mendatar
Sesuatu yang agak luar biasa tentang keanjalan penawaran adalah nilainya boleh
diperoleh dengan mudah dengan hanya melihat persilangan keluk dengan paksi.
Jika keluk penawaran bersilang dengan paksi harga seperti di Rajah 3.20(a),
maka penawaran adalah anjal (ES > 1). Jika ia bersilang dengan paksi kuantiti
seperti di Rajah 3.20(b), maka penawaran adalah tidak anjal (ES < 1). Keluk
penawaran yang bergaris lurus dan yang bermula daripada titik asal (0,0) akan
memiliki keanjalan penawaran unit walaupun pada tahap kecerunan yang
berbeza (lihat Rajah 3.21).
Dengan menggunakan pengetahuan anda setakat ini, anda seharusnya dapat

membuktikan kenapa keadaan yang dinyatakan di atas berlaku. Anda juga boleh
menggunakan kaedah yang ditunjukkan dalam Rajah 3.21.
Rajah 3.20: Keanjalan penawaran
Rajah 3.21: Keluk penawaran keanjalan unit
3.7.1 Penentu Keanjalan Penawaran

Nilai keanjalan penawaran ditentukan oleh beberapa faktor:
(a) Faktor Masa

Masa memberi pengeluar peluang untuk membuat perubahan dalam
penawaran. Oleh itu, masa boleh dibahagikan kepada tiga tahap iaitu
jangka masa sangat pendek, jangka masa pendek dan jangka masa panjang.
Dalam jangka masa sangat pendek, firma mungkin tidak dapat membuat
banyak perubahan dalam pengeluarannya. Penawaran adalah tetap atau
hanya boleh diubah sedikit berdasarkan jumlah stok yang ada. Oleh itu
penawaran adalah tidak anjal.
Rajah 3.22: Keanjalan penawaran dalam tempoh masa berbeza
Merujuk kepada Rajah 3.22, S1 adalah keluk penawaran untuk tempoh

masa sangat pendek. Peningkatan permintaan dari D0 ke D1, menyebabkan
harga meningkat dengan banyak dari P0 ke P1, tetapi kuantiti hanya
berubah sedikit dari Q0 ke Q1.
Sementara itu, dalam jangka masa pendek, beberapa input boleh ditambah
untuk meningkatkan penawaran. Ini ditunjukkan oleh keluk S2 di Rajah
3.22, di mana kuantiti keseimbangan meningkat dari Q0 ke Q2, tetapi
peningkatan harga masih lagi tinggi iaitu dari P0 ke P2.
Dalam jangka masa panjang, firma mempunyai masa dan ruang untuk
meningkatkan jumlah input. Firma lain juga boleh memasuki industri
tersebut. Oleh itu, keluk penawaran akan menjadi lebih anjal seperti yang
ditunjukkan oleh S3 dalam Rajah 3.22. Peningkatan permintaan mendorong
kepada peratus peningkatan dalam kuantiti berbanding dengan peratus
peningkatan harga, di mana harga meningkat dari P0 ke P3 dan kuantiti
meningkat dari Q0 ke Q3.
(b) Saiz Industri/Perubahan Kos Pengeluaran

Penawaran dalam industri yang kecil adalah lebih anjal berbanding
penawaran industri yang besar. Industri kecil menggunakan jumlah input
yang lebih sedikit. Oleh itu, mereka boleh mendapatkan input tanpa
mengganggu harga input tersebut. Justeru, kos pengeluaran tidak akan
meningkat dan penawaran adalah lebih sensitif terhadap perubahan harga.

Akan tetapi, untuk industri besar, peningkatan permintaan untuk input
akan meningkatkan harga input. Justeru, penawaran dalam industri yang
besar adalah kurang anjal.
(c) Mobiliti Faktor Pengeluaran

Keanjalan penawaran adalah lebih tinggi untuk barangan yang
menggunakan faktor pengeluaran yang mudah ditukar penggunaannya
atau barangan yang menggunakan proses pengeluaran yang mudah
dikongsi dengan barangan lain. Contohnya, dalam pengeluaran tepung
beras dan tepung pulut, pengeluar boleh menukar dengan mudah
penggunaan pengisar daripada tepung beras kepada tepung pulut. Oleh
itu, jika permintaan untuk tepung pulut meningkat, pengeluar boleh
dengan mudah meningkatkan pengeluaran tepung pulut dengan
mengurangkan pengeluaran tepung beras.
Jika pengeluaran sesuatu barangan memerlukan peralatan atau kemahiran

khusus yang tidak boleh diubah dengan mudah, maka penawaran akan
menjadi kurang anjal.
Kita boleh menggunakan khidmat guaman sebagai contoh. Walaupun

permintaan untuk perkhidmatan ini meningkat, kita tidak boleh dengan
mudah meningkatkan jumlah peguam untuk memenuhi permintaan
tersebut.
AKTIVITI 3.7
Dengan menggunakan kreativiti anda, lakarkan diagram yang

merumuskan kesemua faktor yang mempengaruhi dan menentukan
keanjalan penawaran. Bentangkan diagram tersebut di kelas tutorial
dan bandingkan dengan jawapan rakan anda. Dapatkan maklum
balas dari rakan anda yang lain.
3.8 APLIKASI KONSEP KEANJALAN

Salah satu aplikasi konsep keanjalan adalah untuk menganalisis soalan siapa
sebenarnya yang menanggung beban cukai yang dikenakan oleh kerajaan. Selain
itu, siapakah sebenarnya yang layak untuk mendapat subsidi dari kerajaan?
Cukai mengurangkan insentif penjual untuk menjual dan pengguna untuk

membeli. Oleh itu, cukai kebiasaannya akan menyebabkan output dan jualan
berkurangan dan seterusnya akan menyebabkan penggunaan input

berkurangan. Justeru, cukai dikatakan menyebabkan berlakunya ketidakcekapan
dan sesetengah ahli ekonomi menghuraikan kesan cukai sebagai kesan
penghalang. Walau bagaimanapun, cukai tidak semestinya akan menyebabkan
output berkurangan. Seterusnya, kita akan membincangkan dengan lebih lanjut
tentang isu ini.
3.8.1 Beban Cukai

Apabila cukai dikenakan kepada penjual bagi setiap unit barangan yang dijual,
ia akan menyebabkan harga yang dibayar pembeli berbeza dengan harga yang
akan diterima oleh penjual. Perbezaan antara kedua-dua harga ini adalah hasil
cukai yang akan diperoleh oleh kerajaan. Beban cukai kepada penjual adalah
dalam bentuk harga yang lebih rendah yang akan diterima dan jumlah jualan
yang lebih rendah.
Sebaliknya, kepada pengguna, beban cukai adalah dalam bentuk harga yang
lebih tinggi dan penggunaan yang lebih rendah. Beban cukai kebiasaannya akan
ditanggung oleh penjual dan pengguna tetapi nisbah beban antara kedua-
duanya bergantung kepada keanjalan atau kecerunan keluk permintaan dan
penawaran.
Rajah 3.23: Kesan cukai kepada keseimbangan pasaran
Cukai menyebabkan kos penjual meningkat. Justeru, keluk penawaran akan

beralih ke kiri. Rajah 3.23 menunjukkan kesan cukai kepada keluk penawaran
dan nisbah beban cukai yang akan ditanggung oleh penjual dan pembeli. Tanpa
cukai, keseimbangan dicapai pada titik A dengan harga keseimbangan P0 dan
kuantiti keseimbangan Q0. Andaikan cukai t untuk setiap unit dikutip oleh
kerajaan daripada penjual. Keluk penawaran akan beralih secara menegak
sebanyak nilai y bagi setiap unit kuantiti. Sementara itu, keluk permintaan kekal
tidak berubah.
Apabila keluk penawaran beralih dari S0 ke S1, keseimbangan pasaran akan

beralih dari titik A ke titik B. Pada titik B, kuantiti diminta selepas cukai adalah
sama dengan kuantiti ditawarkan selepas cukai iaitu Q1. Bagaimanapun, harga
yang dibayar pengguna dan harga yang diterima penjual adalah berbeza
sebanyak nilai t.
Peningkatan harga yang perlu dibayar pengguna adalah bahagian cukai yang
perlu ditanggung oleh pengguna. Rajah 3.22 menunjukkan jumlah cukai yang
dikutip oleh kerajaan adalah bersamaan dengan kawasan P1P2BC; jumlah yang
ditanggung oleh pengguna adalah P0P2BE dan selebihnya iaitu P1P0EC, adalah
beban cukai yang ditanggung penjual.
Secara amnya, nisbah beban cukai boleh dirumuskan seperti berikut:

(a) Untuk keluk permintaan yang sama, semakin rendah keanjalan penawaran,
semakin besar beban cukai yang perlu ditanggung oleh penjual.
Sebaliknya, semakin tinggi keanjalan penawaran, semakin besar beban
cukai yang akan dialihkan kepada pengguna; dan
(b) Untuk keluk penawaran yang sama, semakin rendah keanjalan permintaan,
semakin besar beban cukai yang perlu ditanggung oleh pengguna.
Sebaliknya, semakin tinggi keanjalan permintaan, semakin besar beban
cukai yang akan dialihkan kepada penjual.
Rajah 3.24: Beban cukai dan keanjalan keluk penawaran

Sebagai bukti kepada formula, perhatikan Rajah 3.24 dan 3.25. Rajah 3.24
menunjukkan dua bentuk keluk penawaran di mana Rajah 3.24(a) mengilustrasi
keluk yang tidak anjal dan Rajah 3.24(b) memaparkan keluk penawaran anjal.
Titik A dalam kedua-dua diagram adalah titik keseimbangan asal dan titik B
adalah titik keseimbangan selepas pelaksanaan cukai. Daripada Rajah 3.24(a),
anda boleh lihat yang beban cukai yang ditanggung oleh penjual adalah kawasan
GHEF, manakala pengguna menanggung beban yang diwakili oleh kawasan
HCBE. Anda boleh melakukan analisis yang sama untuk Rajah 3.24(b).
Rajah 3.25: Beban cukai dan keanjalan keluk permintaan
Sementara itu, Rajah 3.25(a) dan 3.25(b) menunjukkan nisbah beban cukai untuk
dua keluk permintaan dengan keanjalan berbeza. Berdasarkan kepada diagram
tersebut, anda seharusnya dapat membuat analisis dan kesimpulan anda sendiri.
Selain daripada beban cukai, kita juga boleh membuat analisis berkenaan kesan
cukai kepada output keseimbangan. Berdasarkan kepada Rajah 3.24 dan 3.25,
kita boleh merumuskan bahawa apabila keanjalan permintaan atau penawaran
bertambah kecil, output akan berkurangan kerana cukai juga akan berkurangan
(contohnya, dari Q* ke Q1).
Justeru, anda boleh buktikan dengan menggunakan diagram bahawa jika keluk
permintaan dan penawaran adalah tidak anjal sempurna, maka output
keseimbangan langsung tidak akan berubah. Sementara itu, dalam kes beban
cukai, jika permintaan adalah tidak anjal sempurna, semua beban akan
ditanggung oleh pengguna. Manakala, jika penawaran tidak anjal sempurna,
semua beban akan ditanggung oleh penjual.
Melalui analisis beban cukai, kita boleh merumuskan bahawa jika kerajaan ingin
memperoleh hasil cukai yang lebih tinggi, cukai boleh dikenakan ke atas
komoditi atau barangan yang mempunyai keanjalan permintaan dan penawaran
yang rendah. Ini adalah kerana cukai tersebut tidak akan menyebabkan
penurunan yang tinggi dalam kuantiti keseimbangan. Rokok adalah contoh
barangan yang keanjalan permintaannya adalah sangat rendah disebabkan oleh
masalah ketagihan yang dihadapi oleh kebanyakan perokok. Justeru, beban
cukai yang dikenakan kebanyakannya akan ditanggung oleh pengguna.
3.8.2 Manfaat Subsidi

Subsidi (Ŝ) boleh diandaikan sebagai satu bentuk cukai yang negatif kerana
bayaran akan dibuat oleh kerajaan kepada penjual, pengeluar atau pengguna
sebagai satu cara untuk menggalakkan pengeluaran atau penggunaan. Oleh itu,
subsidi adalah bertentangan dengan cukai.
Kos pengeluaran akan berkurangan apabila pengeluar menerima subsidi. Oleh

itu, keluk penawaran akan beralih ke kanan pada kadar subsidi yang diterima.
Sepertimana yang ditunjukkan oleh Rajah 3.26, keluk penawaran beralih dari S0
ke S1, dan jumlah subsidi per unit yang diterima adalah BC(Ŝ).
Rajah 3.26: Kesan subsidi
Kuantiti keseimbangan sebelum subsidi adalah Q0. Ia akan meningkat menjadi

Q1 selepas subsidi. Pada masa yang sama, harga akan jatuh dari P0 ke P1. Harga
yang diterima oleh penjual adalah P2 manakala pembeli membayar harga P1.
Nisbah manfaat yang diperoleh daripada subsidi juga bergantung kepada
keanjalan permintaan dan penawaran.
Kini, anda seharusnya berasa lebih yakin untuk membuat analisis anda sendiri
tentang kesan subsidi apabila keluk permintaan dan penawaran memiliki nilai
keanjalan yang berbeza. Antara kesimpulan yang anda harus peroleh dari
analisis anda adalah semakin anjal keluk permintaan, semakin besar manfaat
subsidi yang akan dinikmati oleh penjual; dan semakin anjal keluk penawaran,
semakin besar manfaat yang diterima oleh pembeli.
Anda juga boleh melakukan analisis yang berkaitan subsidi diberi kepada
pengguna.
LATIHAN 3.5
(S).
1. Keanjalan pendapatan adalah positif untuk barang normal dan
negatif untuk barang bawahan.
2. Jika keluk penawaran adalah bergaris lurus dan melalui titik asal,
keanjalan penawaran adalah berbeza di sepanjang keluk.
Penuhkan tempat kosong

1. ___________ adalah satu konsep umum yang mengukur
___________ perubahan antara dua barangan yang berkaitan.
2. Keanjalan berubah di sepanjang keluk permintaan yang bercerun
negatif, apabila harga jatuh dan kuantiti ___________, keanjalan
permintaan harga adalah ___________.
3. Jika nilai keanjalan permintaan harga adalah lebih dari satu,
permintaan adalah ___________dan peningkatan harga akan
menyebabkan jumlah hasil ___________. Jumlah hasil tidak akan
dipengaruhi oleh harga apabila keluk permintaan adalah
___________.
4. Keanjalan permintaan __________ menunjukkan perubahan
penggunaan apabila kuasa beli berubah. Ia diukur dengan
membahagikan peratus perubahan kuantiti diminta dengan
peratus perubahan ___________.
5. Keanjalan permintaan ___________ mengukur peratus perubahan
kuantiti diminta untuk sesuatu barangan apabila harga barangan
lain berubah sebanyak 1%. Nilai yang positif menunjukkan kedua-
dua barangan tersebut adalah ___________, manakala nilai negatif
menunjukkan bahawa barangan tersebut adalah ___________.
LATIHAN 3.6
Soalan Masalah
1. Jika harga barang X meningkat sebanyak 10% dan kuantiti
berkurangan sebanyak 30%, apakah keanjalan permintaan harga
untuk barangan tersebut?
2. Fungsi permintaan untuk barang M adalah Qd = 100 ă 2P. Kirakan
keanjalan permintaan harga untuk M jika harga naik dari RM2
seunit kepada RM3 seunit.
3. Jika keanjalan permintaan harga adalah 2, kenaikan harga
daripada RM10 seunit kepada RM12 seunit akan menyebabkan
kuantiti diminta berkurangan daripada 20 unit kepada _________
unit.
4. Jadual di bawah menunjukkan hubungan antara pendapatan dan
kuantiti diminta untuk barang R, barang S dan barang T.
Pendapatan Barang R Barang S Barang T

RM1,000 20 20 50
RM2,000 40 10 50
(a) Kirakan keanjalan permintaan pendapatan untuk barang R,

barang S dan barang T; dan
(b) Nyatakan jenis barangan berdasarkan kepada nilai keanjalan
yang diperoleh di (a).
5. Jadual di bawah menunjukkan hubungan antara barang A dan
kuantiti diminta untuk barang K, barang L dan barang M.
Harga Barang A Kuantiti Diminta (Unit)

(RM) K L M
2 10 20 40
3 5 30 40
(a) Kirakan keanjalan silang antara barang A dengan barang K,

barang L dan barang M; dan
(b) Nyatakan hubungan antara barang K dan A; L dan A; M dan
A.
6. Jika harga naik dari RM20 seunit kepada RM30 seunit dan kuantiti
ditawarkan meningkat daripada 120 kepada 140 unit, kirakan
keanjalan penawaran.
Ć Keseimbangan pasaran dicapai apabila permintaan menyamai penawaran.

Kuantiti dan harga keseimbangan tidak akan berubah selagi tiada perubahan
dalam permintaan dan penawaran.
Ć Lebihan permintaan atau pengurangan memberi tekanan kepada harga

untuk naik dan lebihan penawaran atau lebihan menyebabkan munculnya
tekanan kepada harga untuk turun.
Ć Kuantiti dan harga keseimbangan boleh berubah apabila salah satu antara
keluk permintaan atau keluk penawaran beralih atau kedua-duanya beralih.
Ć Keanjalan permintaan harga mengukur respons kuantiti diminta terhadap

perubahan harga.
Ć Permintaan boleh menjadi anjal, tidak anjal, anjal sempurna atau tidak anjal
sempurna bergantung kepada nilai keanjalan yang diperoleh. Semakin besar
nilai keanjalan, semakin anjal permintaan tersebut.
Ć Penentu utama keanjalan permintaan adalah bilangan barangan pengganti,

masa dan kepentingan barangan dalam bajet perbelanjaan pengguna.
Ć Keanjalan pendapatan adalah peratus perubahan kuantiti dibahagi dengan

peratus perubahan pendapatan. Nilai negatif bermakna barangan itu adalah
barang bawahan, sifar untuk barang keperluan dan positif untuk barang
normal dan mewah.
Ć Keanjalan silang adalah peratus perubahan kuantiti barangan dibahagi

dengan peratus perubahan harga barangan yang lain. Jika keanjalan adalah
positif, kedua-dua barangan tersebut adalah barang pengganti antara satu
sama lain. Jika ia negatif, barangan tersebut adalah penggenap kepada satu
sama lain.
Ć Keanjalan penawaran adalah peratus perubahan kuantiti yang ditawarkan

dibahagi dengan peratus perubahan harga.
Ć Penentu utama keanjalan penawaran adalah tempoh masa, saiz industri dan
pergerakan faktor pengeluaran.
Ć Antara penggunaan konsep keanjalan ialah menentukan beban sebenar cukai

dan juga manfaat sebenar yang diperoleh daripada subsidi.
Berkurang Keanjalan permintaan pendapatan

Fungsi penawaran Keanjalan permintaan silang
Fungsi permintaan Keanjalan titik
Harga keseimbangan Keseimbangan
Keanjalan lengkuk Keseimbangan pasaran
Keanjalan penawaran Kuantiti keseimbangan
Keanjalan permintaan harga Lebihan

Topik 3 Keseimbangan Pasaran PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Topik 3 Keseimbangan Pasaran PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Topik  Keseimbangan

Sensitiviti kuantiti terhadap perubahan harga boleh diukur dengan

3.1 KESEIMBANGAN PASARAN

Permintaan dan penawaran adalah model yang menerangkan gelagat

Untuk menunjukkan bagaimana kedua-duanya berinteraksi dalam menentukan

Titik persilangan antara keluk permintaan dan penawaran adalah titik

Terma keseimbangan digunakan dalam ekonomi untuk menerangkan keadaan

Pada titik keseimbangan pasaran, kehendak pembeli adalah sama dengan

Rajah 3.1: Keseimbangan pasaran

3.1.1 Keseimbangan, Lebihan dan Berkurang

Jadual 3.1: Lebihan, Berkurang dan Keseimbangan Pasaran

Pengurangan berlaku apabila pada tahap harga tertentu, kuantiti permintaan

Keseimbangan akan dicapai apabila tiada lebihan atau pengurangan. Di sini,

Rajah 3.2 menunjukkan keadaan pengurangan, lebihan, keseimbangan dan

Rajah 3.2: Keseimbangan, berkurang dan lebihan

SEMAK KENDIRI 3.1

Kuantiti diminta melebihi kuantiti ditawarkan =

Kuantiti ditawarkan melebihi kuantiti diminta =

Fikirkan yang manakah merujuk kepada lebihan dan yang mana

Dengan menggunakan ayat anda sendiri, terangkan bagaimana pasaran

3.1.2 Perubahan Keseimbangan Pasaran

(a) Perubahan Permintaan

(ii) Apabila permintaan berkurangan dan penawaran tidak berubah,

Rajah 3.3: Kesan peralihan keluk permintaan kepada keseimbangan

(b) Perubahan Penawaran

Rajah 3.4: Kesan peralihan keluk penawaran kepada keseimbangan

(c) Perubahan Permintaan dan Penawaran

3.2 PASARAN DALAM BENTUK PERSAMAAN

3.2.1 Fungsi Permintaan

Fungsi permintaan yang umum boleh ditulis seperti berikut:

Qd = f(Pg, Ps, Pc, Y, T, Peg)

Kebiasaannya, fungsi permintaan yang digunakan hanya menunjukkan

Persamaan mudah ini adalah berdasarkan kepada andaian bahawa lain-lain

Rajah 3.7: Keluk permintaan

3.2.2 Fungsi Penawaran

Persamaan umum penawaran boleh ditulis seperti berikut:

Qs = f(Pg, Cg, Ps, Pc, Peg)

Fungsi umum ini menyatakan bahawa kuantiti ditawarkan berfungsi kepada

Persamaan penawaran yang mudah pula menunjukkan hubungan antara

Rajah 3.8: Keluk penawaran

3.2.3 Keseimbangan Pasaran

Gantikan nilai P ke dalam fungsi permintaan dan fungsi penawaran untuk

Rajah 3.9: Keseimbangan pasaran

Isikan tempat kosong

1. Pasaran adalah institusi atau mekanisme yang menemukan

2. Selain harga, faktor yang boleh mempengaruhi keputusan untuk

3. Hubungan antara harga dan kuantiti dalam jadual permintaan

4. Penurunan permintaan bermakna pengguna akan membeli pada

5. Hukum penawaran menyatakan bahawa harga yang lebih tinggi

6. _____________ pasaran dicapai pada tahap harga di mana kuantiti

7. Pengurangan berlaku apabila harga pasaran _____________ harga

8. Jika permintaan meningkat dan penawaran berkurangan, harga

Jawab soalan berikut.

1. Berikut adalah jadual permintaan tiga individu iaitu A, B dan C

Kuantiti diminta (Unit)

2. Persamaan permintaan dan penawaran untuk barang X adalah:

(a) Kirakan harga dan kuantiti keseimbangan dengan

3.3 KEANJALAN DAN SENSITIVITI

Keanjalan boleh didefinisikan sebagai ukuran sensitiviti sesuatu pemboleh

Secara amnya, nilai keanjalan diperoleh melalui formula berikut:

Peratus perubahan kuantiti

Terdapat beberapa sebab kenapa keanjalan diukur dengan peratus perubahan:

Rajah 3.10: Jenis keanjalan