Hibik ng Pilipinas sa Inang Espanya organo't kampana aranyang nagsabit;

Tula ni damasko't iba pa, datapwa't pawis

Hermenegildo Flores ng bayan kukunin, mahirap mang kahit.

Inang mapag-ampon, Espanyang marilag, Ani sa asyenda't kita sa simbahan

nasaan ang iyong pagtingin sa anak? sa minsang mapasok sa mga sisidlan
akong iyong bunsong abang Pilipinas ng mga kumbento'y di na malilitaw
tingni't sa dalita’y di na makaiwas. kaya naghihirap, balang masakupan.

Ang mga anak kong sa iyo’y gumigiliw, Ang dulo'y marami sa mga anak ko
sa pagmamalasakit ng dahil sa akin; ang di makabayad sa mga impuwesto
ngayo’y inuusig at di pagitawin sa gayong katataas ng mga rekargo
ng mga prayleng kaaway mong lihim. pagka't kailangan naman ng estado.

Sa bawat nasa mong kagaling-galingan, Sa bagay na iyan, ang mga mahirap

ayaw ng prayleng ako’y makinabang, na walang pagkunan ng dapat ibayad,
sa mga anak ko’y ang ibig lamang sa takot sa Sibil, aalis ngang agad,
isip ay bulagin, ang bibig ay takpan. iiwan ang baya't tutunguhi'y gubat.

Nang di maisigaw ang santong matuwid Dito pipigain naman ang maiiwan,
na laban sa madla nilang ninanais na di makalayo sa loob ng bayan,
palibhasa'y wala silang iniisip siyang pipiliting magbayad ng utang
kundi ang yumaman at magdaya ng dibdib. kahima't wala ng sukat na pagkunan.

Sa pagpapalago ng kanilang yaman Maghanapbuhay ma'y anong makikita

bendita't bendisyon lamang ang puhunan, wala nang salapi, ibayad ang iba
induluhensiya't iba't ibang bahay pagkat naubos nang hititin ng kura
ng mga sagrado naman ang kalakal. sa pamamagitan ng piyesta't iba pa.

Sapagkat anumang bilhin sa kanila, Sa limit ng mga piyesta't mga kasayahan

kaya namamahal, dahil sa bendita, ay walang ginhawang napala ang bayan
kahit anong gawin pag may halong kanta kundi ang maubos ang pinagsikapang
ay higit sa pagod ang hininging upa. sa buhay ng tao'y lalong kailangan.

Ibig ng simbaha't kumbentong marikit Ang kapalaluang paggugol ng pilak

 nang dahil sa pyesta ay di nag-aakyat
sa langit, kundi ang santong pagliyag
ng puso ang siya lamang hinahanap.
Niyong ang ating Amang hindi madadaya
sa inam ng pyesta at lagi ang ganda,
sapagkat ang ating gawang masasama
ay di mangyayaring bayaran ng tuwa.
Ibigin ang Diyos nang higit sa lahat
at ito ang siyang lalong nararapat
ngunit ang prayle'y walang hinahangad
kungdi magpalalo't ang baya'y maghirap.
Ang dulo'y marami sa mga anak ko
ang di makabayad sa mga impuwesto
sa gayong katataas ng mga rekargo
pagka't kailangan naman ng estado.
Sa bagay na iyan, ang mga mahirap
na walang pagkunan ng dapat ibayad,
sa takot sa Sibil, aalis ngang agad,
iiwan ang baya't tutunguhi'y gubat.
Dito pipigain naman ang maiiwan,
na di makalayo sa loob ng bayan,
siyang pipiliting magbayad ng utang
kahima't wala ng sukat na pagkunan.
Maghanapbuhay ma'y anong makikita
wala nang salapi, ibayad ang iba
pagkat naubos nang hititin ng kura
sa pamamagitan ng piyesta't iba pa.
Sa limit ng mga piyesta't mga kasayahan
ay walang ginhawang napala ang bayan
kundi ang maubos ang pinagsikapang
sa buhay ng tao'y lalong kailangan.
Ang kapalaluang paggugol ng pilak
nang dahil sa pyesta ay di nag-aakyat
sa langit, kundi ang santong pagliyag
ng puso ang siya lamang hinahanap.
Niyong ang ating Amang hindi madadaya
sa inam ng pyesta at lagi ang ganda,
sapagkat ang ating gawang masasama
ay di mangyayaring bayaran ng tuwa.
Ibigin ang Diyos nang higit sa lahat
at ito ang siyang lalong nararapat
ngunit ang prayle'y walang hinahangad
kungdi magpalalo't ang baya'y maghirap.
Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas
isinulat ni Marcelo H. Del Pilar
Puso ko’y nahambal ng aking marinig
bunso, ang taghoy mo’t mapighating hibik,
wala ka, anak kong, sariling hinagpis
na hindi karamay ang in among ibig.
Wala kang dalita, walang sa kahirapan
na tinitiis kang di ko dinaramdam:
ang buhay mo’y bunga niring pagmamahal,
ang kadustaan mo’y aking kadustaan.
Pagsilang mo, bunso, sa sangmaliwanag
nang panahong ako’y di pa nagsasalat
walang inadhika ang in among liyag
 kundi puspusin ka ng ginhawa’t galak.
Sa awa ng langit ikaw ay sagana
ng sukat iyamang malalagong lupa,
lahat ng pananim wala mang alaga
sa kaparangan mo’y tumutubong kusa.
Ang tabako’t kape, palay, tina’t bulak
abaka at tubo’y kailangang lahat,
sa mga lupa mo’y tantong naggugubat
itong sa sangmundo’y hirap mahagilap.
Sarisaring kalap na sakdal ng tibay
sakdal ng la-laki sa dikit ay sakdal;
hindi makikita sa sangdaigdigan,
ngunit sa budok mo’y nangagkalat lamang.
Ang asupre’t tingga, ang tanso at bakal
ang ginto at pilak ay nangahuhukay
sa mga lupa mo’t sa dagatan nama’y
sarisaring perlas ang matatagpuan.
Tantong naliligid ang mga lupa mo
ng dagat ng China’t dagat Pacifico
balang mangangalakal sa buong sangmundo
pawang naakit dumalaw sa iyo.
Talaga nga manding ikaw ang hantungan
ng sa ibang nasyong sinimpang puhunan;
ikaw nga’t di iba dapat makinabang
nang yaman sa iyo’y gawad ng Maykapal.
Sa gayo’y kailangan mata mo’y mamulat
isip ay gisingi’t nang makatalastas
ng sukat asaliing ipagkakapalad
sa buhay na ito’t nang di ka maghirap.
Akong iyong ina’y taga-tupad bilang
ng mga tadhana ng Poong Maykapal,
ipinaiwi ka’t ang hangad ko lamang
musmos na isip mo’y sakiting aralan.
Ituro sa iyo ang utang na loob
sa nagkakandiling maawaing Diyos;
matuto ka namang sumamba’t umirog,
puso mo sa kanya’y huwag makalimot.
At para mo na ngang pasalamat bilang,
makapagtanggol ka sa kapanahunan
ng aring tinamo’t maapamahalaan
tapat na paggamit ng santong katwiran.
Ang tagapagturo’y pinakapili ko,
hinirang sa lalong mabait na tao;
ako’y nabighani’t umaasang totoo
sa may sinumpaang mahigpit na boto.
Ang lahat ng prayle ay may sinumpaan
sa harap ng Diyos, na anaki’y tunay,
na ito raw mundo’y kusang tatalikdan,
kusang tumatangi sa lahat ng yaman.
Saan di nga baga, bunsong ginigiliw;
prayle ang siyang aking hihirangin
na tagapag-iwi blang taga-tingin
sa iyo’t nang di ka baga pagliluhin.
Mahigit na ngayon tatlong daan taon
na iniiwi kang prayle ang may kandong;
katiwala akong sa gayong panahon
ang isip mo’t yaman nama’y yumayabong.
Katiwala akong nagpapanuto ka
 sa landas ng iyong sukat iginhawa;
katiwala akong dangal mo’t ligaya
ngayo’y tinatanghal na walang balisa.
Tatlong sacerdote ang ipinabitay,
bukod sa maraming pinahihirapan,
at dili umano’y nakapipigil daw
ng iyong ligaya, bunsong minamahal.
Hindi ko inino’t ang buo kong asa
ay pagmamasakit ang ginawa nila,
sa pagkabuhay mo’t hindi ko napunang
magdarayang udyok ng masamang pita.
Sa abang-aba ko’t laking kamalian!
laking pagkasawi! laking kadustahan!
ng ipagpabaya sa kapahamakan,
ang dapat mahaling usbong niring buhay.
Ngayon ko nga lamang, bunso, natalastas
na ang nangaaba at kinulang palad
ay pawing mabait, pawing nagsisikap
dangal ta’t katwira’y igalang ng lahat.
Prayle’y napoot sa magandang nais
ng sa ati’y tapat kung magmalasakit
ngayon ko natanto, ngayon ko nabatid
ang kandili niya’y bagkus panggagahis,
Sa kayamanan mo’y sila ang sumamsam
ngalan pa ng Diyos ang sinasangkalan
at dinadaya kang di mo raw kakamtam
ang langit kung hindi sila ang bayaran.
Di ka raw titingnan ngMahal na Birhen
kung di ka bumili ng sintas at kalmen;
pag hindi mainam ang pagpapalibing
ang harap ng Diyos, hindi sasapitin.
Sa paniniwala ng mga anak mo,
maraming naghirap, at nasa kombento
ang kanilang yama’t sila’y ingkilino
na namumuwisan sa paring natuto.
Ang lupang nilawag at pinaghirapan
ng magulang nila’t mga kanunuan
ngayo’y asyenda na’t nahulog sa kamay
ng hindi nagpagod at di namuhunan.
Ang laki at higpit sa pana-panahon
ng pagpapabuwis ay sulung ng sulong,
makasingil lamang ay di nililingon
hirap ng magsaka;t pawis na ginugol.
Salapi at pagod ng nagsisibuwis
ay walang katumbas kung di ang maghapis,
tanghaling sagana ang hindi nagpawis,
maibaon sa utang at tumangis-tangis.
Ang lahat ng ito’y ninanais sana
ng malagyang lunas ng sinta mong ina,
ngunit paanhin ko, ngayo’y matanda na,
hapo na sa hirap ako’t walang kaya.
Ang mga balitang Legazpi’t Salcedo
at iba’t iba pang inaasahan ko
sa pagkakalinga ng tapat sa iyo,
ngayon ay wala na’t inulila tayo.
Sa nangangatirang ngao’y nabubuhay
oo’t may mabait, bayani at paham;
 ngunit sia-sila’y nangag-iiringan
di magkasundo sa anumang pakay.
Sa ibig ng isa’y hahadlang ang iba,
sa balang kuruin ay di magkaisa
walang mangyayari tungol may halaga
sa gayo’y paanong aasahan sila!
Kaya kailangan bunsong iniirog,
matutong magtiis iayon ang loob,
sa madlang dalita, kung ayaw kumilos
ang mga anak mo sa pagkakatulog.
Mga taga-rine, Pransuay, Alemanya
at iba pang nasyon ditto sa Europa
ay nangaghirap din sa prayle ng una
pawang nangday, pawa ring ginaga.
Kanilang nasayod lahat ng hinagpis
sa paniniwala’t maling pananalig,
sa prayleng nagpanggap ng taong malinis
na nagpakadukaha’t nag-anyong mabait.
Bayan, palibhsang marunong mahabag,
ay nahambal ngani sa nakitang hirap,
ang prayle’y kinandong, pinuspos ng lingap,
ang mga kumbento’y sumaganang lahat.
Prayle’y hindi naman nagpapahalata
daddaga’t dagdagan pag-aanyong aba,
hindi napapansin lihim nilang banta
na ang namamaya’y kanilang mapiga.
Sapagkat ang prayle’y hindi kaparis
nitong mga Paring itim kung manumit,
ang prayle ay anak sa bundok at yungib
ng mga magulang na napakagipit.
Anak sa dalagita’y buong pagsasalat
walang nalalamang gawaing paghahanap
kaya kailangang tuyuin ang lahat
upang manariwa ang sariling balat.
Pag may mamatay na tila mayaman
prayle ang aagap magpapakumpisal,
at inuukilkil na ang pamanahan
ng aring inumpok ay kumbento lamang.
Hinlog, kamag-anak ay dapat limutin
sa oras na iyon, siyang sasabihin,
kalulwa’t yaman dapat na ihain
sa prayle’t ng huwag impyerno’y sapitin.
Ang lahat ng ito’y nadaragdagan pa
ng bala-balaking panilo ng kuarta
kalmen, sintas, kordon, palibing, pamisa,
ay pawing pandukot sa maraming bulsa.
Sa gayon nang gayo’y lumaki nga naman
ang ari ng prayle’t naghirap ang bayan;
mahalinhang bigla ng kapalaluan
ang binalatkayong kababaang asal.
Diyan na naninghal, diyan na nang-api
buong kataksilan ang pangyayari,
ang bawa’t pinuno sa prayle ang kampi
baya’y namighati sa pagkaduhagi.
Ganda ng babae, ang dunong ang yaman
ay nagiging sanhi ng kapahamakan,
walang sumaklolong may kapangyarihan
sa kualita’t nayuko baras ng katwiran.
Ang balang magsabi, ang balang mag-isip Sa gitna ng plasa ay may nakahanda
ng magpaaninaw ng santong matuwid, na naglalalagablab na malaking siga,
walang nararating kungdi ang maamis diyan igagatong sa harap ng madla
luha’y patuluin hanggang sa mainis. ang sa kanyang baya’y ibig kumalinga.

Sapagka’t ang balang mapaghinalaan Taghoy ng sinigan at madlang kaharap

na sa hangad nila’y di maaasahan luha ng magulang, hinlog, kamag-anak
ay ipapahuli at pararatangan pagtangis ng madla ay walang katapat
ng salang dakila’t madlang kataksilan. kundi ang sa prayleng tawa at halakhak.

At sa bilanggua’y agad kukulungin Yutang-yutang tao ang nanguuyam

sa gutom at uhaw ay papipitiin, ng panahong yaon sa gayong paraan,
ang lamig ng lupa’y siyang babanigin ang payapa’t aliw noon ay pumanaw
ng sa kanyang baya’y natutuong gumiliw. nalipos ng luksa libo-libong bayan.

Hindi tutulutang magtamong liwanag ang yaman nasamsam, buhay na nakitil

sa araw at gabi ay kahabag-habag ay di babahagya’t noo’y walng tigil,
kung hapong-hapo na sa gayong paghirap ang sipag ng pralye sa gawaing magtaksil.
ay paaamining siya nga’y nagsukab. magsabog ng dusa, gutom at hilahil.

May ipinapangaw ang dalawang paa Ano pa nga’t noon ay kulang na lamang
kamay at katawa’y gagapusin muna, Ang nangaulila’y magpapatiwakal;
saka tatapatan ang sakong ng baga Niloob ng langit, nanangagsangguinian
hanggang di umamin sa paratang nila. at nangagkaisang sila’y magdamayan.

At kung masunod na ang kanilang nasa Diyata nga kaya, ang winika nila,
umamin sa sala ang lipos-dalita at wala nang lunas sa ganitong dusa?
tali nang kasunod, parusa’y ilalagda diyata nga baga’t itong binabata
sa martir ng prayle’t mapapanganyaya. sa inaanak nati’y ipapamana pa?

Ang parusa noo’y samsamin ang yaman Huwag magkagayo’t yayamang namalas,
Saka unti-unting alisan ng buhay; na sa daang ito’y nasubyang ang landas,
Idaraan muna sa isang simbahan ay hawanin nating, sakitin ng lahat,
Ang kinulang-palad . . . at saka sisigan. ilayo ang madla sa pagkapahamak.
 Lalaki’t, babae, matanda at bata, Sa paraang ito, bunsong minamahal,
ngayo’y manalangin, sa langit paawa, ang dating dinusta’y makatighaw-tighaw;
ang santong matwid sa kusang dinusta ang prayle’y lumayas, iniwan ang bayan
ay ibangon nati’t Diyos ang bahala. at muling naghari ang kapayapaan.

Kanilang nilusob ang mga kombento, Ngunit hindi naman ako nagpapayo
prayle’y inusig pinutlan ng ulo, ang ganoong paraan baga’y asalin mo,
ang balang makitang prayleng nakatakbo ako’y walang sukat na maisaklolo,
kung hindi barilin, kanilang binato. kaya katitii, magtiis, bunso ko.

Higanti ng baya’y kakila-kilabot Walang natimawa sa pagka-duhagi,

walang pagsiyahan ang kanilang poot, na di namumuhunan ng pamamayani;
ang mga kombento’y kanilang sinunog kung hindi mo kayang prayle’y iwaksi
inuring pugad ng masamang hayop. magtiis ka, irog, sa palad mong imbi.

Prayle’y nanglalaban, ngunit lalin kaya Ang mga anak mo’y nangagugupiling,
sa galit ng bayan ang magiging kuta! sa dusting lagay mo’y di nahihilahil,
ang payapang dagat, pasiyang nagbala magdarayang hibo ng kaaway na lihim
ay walang bayaning makasasansala siiyang diniringig, luha mo’y di pansin.

Yaong bayang supil, dating mahinahon, Diyata ay sino ang dapat mag-adya
dating mapagtiis, at mapagpasahol, sa iyo, bunso ko, kung hindi nga sila?
inunos ng dusa’t malalaking alon kung sa mga anak mo’y di makaaasa,
ng paghihiganti noo’y luminggatong. walang daan, irog, kundi ang magbata.

Walang nakapigil, walang nakasangga, Ang araw na sila’y magka-isang loob

palibhasa’y bayan ang magpaparusa at mangagkagising sa pagkakatulog;
ang mga pinuno’y nawalan ng kaya, ang araw na iyan, ang araw ng Diyos
umayon sa baya’t nang di mapag-isa. baya’y maniningil . . . Sino ang sasagot?

Kaya nga bunso ko’t magpahangga ngayon Kailangan bunsong, sila’y mahirati
ang Prayleng lumakad sa kanilang nayon, sa pagmamasakit sa bayang sarili:
kahit na bata ay nagsisipukol Kay Rizal na librong pamagat ay Noli . . .
inu-using nilang parang asong ulol. huwag lilimuting ganito ang sabi.
 “Panaho’y matamis sa tinubuan bayan
“at pawang panglugod ang balang matanaw,
“ang simoy sa bukid ay panghatid buhay,
“tapat ang pag-irog, subalit ang namatay.”
Alinsunod dito’y aling hirap kaya
ang sukat indahin sa pagka-kalinga,
sa sariling baya’t upang matimawa,
sa madlang pahirap at sumapayapa?
Ang lahat mong anak, ginhawa’t dukha man,
maging taga bukid, maging taga bayan,
lalaki’t babae, pantas man at mangmang,
santong matwid mo’y dapat ipatanghal.
Walang iba, bunso, na dapat hiliin
sila ng sa iyo’y tapat na pagtingin:
ang pagpapabaya’y pananagutan din,
sa harap ng Diyos sila’y sisisihin.
Mapanglaw na sumpa ng Poong May-kapal,
sa tamad na puso ay kalumbay-lumbay
“kayong nagpabaya sa sariling bayan,
“anya’y dapat naming Aking pabayaan!”
Ilayo ng langit sa ganitong sumpa
ang mga anak mo, bunsong minumutya:
sa iyo’y matuto ng pagkakalinga
matutong umampat ng iyong pagluha.
Ito na nga lamang ang maisasagot
ng salantang ina sa hibik mo, irog;
sasakyan mo’y gipo, huwag matutulog
ang mga anak mo’t masigwa sa laot.
Katapusang Hibik Ng Pilipinas
Tula ni Andres Bonifacio
Sumikat na, Ina sa sinisilangan
Ang araw ng poot ng Katagalugan,
Tatlong daang taong aming iningatan
sa dagat ng dusa ng karalitaan.
Walang isinuway kaming iyong anak
sa bagyong masasal ng dalita't hirap,
Iisa ang puso nitong Pilipinas
at ikaw ay di na Ina naming lahat.
Sa kapuwa Ina'y wala kang kaparis
Ang layaw ng anak: dalita't pasakit;
pag nagpatirapang sa iyo'y humibik,
lunas na gamot mo ay kasakit-sakit.
Gapusing mahigpit ang mga Tagalog;
hinain sa sikad, kulata at suntok
makinahi't ibiting parang isang hayop
ito baga, Ina, ang iyong pag-irog?
Ipabilanggo mo't sa dagat itapon
barilin, lasunin, nang kami'y malipol.
sa aming Tagalog, ito baga'y hatol
Inang mahabagin, sa lahat ng kampon.
Aming tinitiis hanggang sa mamatay
bangkay nang mistula'y ayaw pang tigilan,
kaya kung ihulog sa mga libingan,
linsad na ang buto't lumuray ang laman.
Wala nang namamana itong Pilipinas
na layaw sa Ina kundi pawang hirap
 tiis ay pasulong, patente'y nagkalat paalam, paalam, Inang walang habag,
recargo't impuwesto'y nagsala-salabat. paalam na ngayon, katapusang tawag.

Sari-saring silo sa ami'y inisip

kasabay ng utos na tutuparing pilit
may sa alumbrado bayad kami'y tikis
kahit isang ilaw ay walang masilip.

Ang lupa at buhay na tinatahanan

bukid at tubigang kalawak-lawakan
at gayon din pati ng mga halamanan
sa paring Kastila ay binubuwisan.

Bukod pa sa rito'y ang iba't-iba pa

huwag nang saysayin, O Inang Espanya
sunod kaming lahat hanggang may hininga
Tagalog di'y siyang minamasama pa.

Ikaw nga, O Inang pabaya't sukaban

kami'y di na iyo saan man humanggan
ihanda mo, Ina, ang paglilibingan
sa mawawakawak na maraming bangkay.

Sa sangmaliwanag ngayon ay sasabog

ang barila't kanyong katulad ay kulog
ang sigwang masasal sa dugong aagos
ng kanilang bala na magpapamook.

Di na kailangan sa Espanya ang awa

ng mga Tagalog, O Inang kuhila
paraiso namin ang kami't mapuksa
langit mo naman kung kami'y madusta.

Paalam na Ina, itong Pilipinas,

paalam na Ina, itong nasa hirap,