KEBERSIHAN DAN KESELAMATAN PERSEKITARAN (HBHE3203)
TOPIK 1 PROGRAM BERSEPADU
SEKOLAH SIHAT (PBSS).
Pengenalan PBSS :
-rancanagn Kesihatan Sekolah (RKS)
bermula sejak tahun 1967.
- 1966, Kementerian Kesihatan Malaysia
dgn kerjasama KPM melaksanakan
projek Health Promoting School (HPS) di
6 negeri iaitu Johor, Kedah, Melaka,
Sarawak, Selangor dan Terengganu.
Konsep dan Rasional PBSS :
a- beberapa aktiviti/program
kesihatansekolah yg perlu diselaraskan di
bawahsatu program bersepadu.
b- merealisasikan satu sistem yg
fleksibel, inovatif dan kreatif serta
merujuk kpd keperluan semasa sekolah.
c. hasrat mewujudkan satu program
kesihatan yg melahirkan rasa
tanggungjawab di kalangan warga sek.
d. keperluan mewujudkan satu program
bersepadu yg menghasilkan impak serta
mampu menilai hasilnya.
e. satu usaha meningkatkan
kesefahaman dan kerjasama antara
pihak sek dgn masyarakat.
Matlamat dan Objektif :
a. menetapkan polisi/dasar kesihtan
sekolah.
b. memelihara dan menambahbaik
persekitaran sekolah
c. mewujudkan fenomena persekitaran
sosial sekolah yg menjurus kea rah cara
hidup sihat.
d. mempertingkatkn ilmu, sikap serta
amalan kesihatan setiap warga sek.
e. meningkatkan kerjasama dan
pnglibatan komuniti dlm setiap program
kesihatan sek.
f. menilai taraf kesihatan murid.
g. memeberi khidmat rawatan/rujukan
h. menggalakkan peranan kaunseling
berdasarkan masalah kesihatan murid.
i. memberi penjagaan dan rawatan
kecemasan di sek.
Komuniti PBSS :
a. Pendidikan Kesihatan secara Formal.
- mempertingkat, menambahbaik serta
mengemaskini kurikulum seida ada
dengan mengambil kira isu kesihatan.
- memberi pendidikan kesihatan secra
formal kpd guru dan murid.
-guru :
-Kursus Asas Perguruan
-KDP
-Kursus Lanjutan Kesihatan
- murid :
-m/pel Pend Kesihtan
-Latihan amali kesihatan
-projek2 khas
b. Pendidikan Kesihatan Tidak Formal.
- kempen-kempen kesihatan
- kuiz kesihatan
- pameran kesihatan
- pertandingan berkaitan kesihatan
- demonstrasi aktiviti kesihatan
- pemeriksaan berkala di bilik2 khas
- pemeriksaan kebersihan diri
- khidmat kaunseling tentang kesihatan.
c. Amalan Kesihatan.
- menubuhkan jawatankuasa kesihtan
sekolah.
- menubuhkan kelab kesihatan
- mengadakan biro kesihatan dlm PIBG
- mengamalkan cara hidup sihat.
d. Promosi Kesihatan.
- pendedahan kaedah dan teknik PDP
berkaitan aktiviti kesihatan sek.
- sekolah memastikan warga sek
menegtahui dan mematuhi akta dan
peraturan kesihatan sekolah.
- memeberi sokongan terhadap akta-akta
yg menyokong kesihatan
- mencadangkan peraturan yg
mengganggu kesihatan pelajar kepada
sekolah.
1
Peranan :
a. Peringkat Sekolah
-Peranan Murid
-Peranan guru
-Peranan pengetua/guru besar
b. Peranan Ibubapa dan masyarakat
c. Peranan Pej Pendidikan Daerah.
d. Peranan Jab Pen Negeri/Kebangsaan
Jawatankuasa:
a. Peringkat sekolah.
Fungsi jawatankuasa PBSS peringkat
sekolah:
-menetapkan kenyataan polisi
kesihatan.
-merancang dan melaksana
pelan tindakan.
-membuat pemantauan dan
penilaian
-menyediakan laporan.
b. Peringkat Daerah.
Bidang Rujukan :
-menyelaras, mengawasi dan menilai
PBSS.
-mengemukakan cadangan pelaksanaan
PBSS kpd jawatankuasa negeri.
-menyediakan laporan PBSS peringkat
daerah.
c. Peringkat Negeri.
Bidang rujukan :
-mengawasi pelaksanaan PBSS di sek.
-menyebar maklumat pelaksanaan PBSS
kpd PPD,sekolah dan msyrkat.
-bekerjasama dgn semua agensi
kesihatan
-menyelaras aktiviti PBSS peringkat
negeri.
-menyelaras keperluan kemudahan bagi
kanak2 bekerperluan khas.
-mendapatkn maklum balas tentang PBSS
di peringkat sek dan daerah.
d. Peringkat Kebangsaan.
Bidang rujukan :
-menggubal polisi PBSS.
-menentukan halatuju PBSS.
-merancang keperluan sumber bagi
pelaksanaan PBSS
-mengkaji keberkesanan PBSS
 KEBERSIHAN DAN KESELAMATAN PERSEKITARAN (HBHE3203)
TOPIK 2 AMALAN KEBERSIHAN SEKOLAH
Definisi amalan kebersihan sekolah :
Merangkumi usaha-usaha pelaksanaandan
penyeliaan amalan kebersihan dlm
mewujudkan persekitaran yg selesa, aman,
tenteram serta meransang pembelajaran.
Objektif amalan kebersihan sekolah :
- Memupuk perlakuan amalan kebersihan
sbg budaya hidup yg berterusan dlm
kehidupan harian.
- Meningkatkan keprihatinan dan
komitmen warga sekolah terhadap
kebersihan, keindahan dan keceriaan,
serta menghargai kemudahan tersedia.
- Memupuk semangat kepunyaan dan
kesediaan bekerja sbg satu pasukan untuk
mencapai matlamat amalan kebersihan
sekolah.
-Melaksanakan aktiviti amalan kebersihan
bagi mencapai kebersihan maksimum.
- Mewujudkan suasana sekolah sebagai
institusi yang sihat, bersih, indah serta
ceria.
Konsep Amalan Kebersihan.
Insan yg bersih dpt dilahirkan melalui :
- disemai dan dipupuk dari awal di rumah.
- diperkukuh dan diperkembang di sekolah
- diamalkan sepanjang hayat.
Ciri Piawai Amalan Kebersihan.
a. Bersih
-Tiada contengan;
-Tiada goresan;
-Tiada sampah;
-Tiada sawang;
-Tidak berhabuk atau berdebu;
-Tidak berlumut;
-Tidak terdapat bau yg kurang
menyenangkan
-Sentiasa dinyahkuman utk mengelakkan
bakteria;
-Dalam warna asal
b. Berfungsi
-Dijaga dan disenggarakan dengan baik
-Boleh digunakan dgn sempurna bila2
masa.
c. Selamat.
-Tidak berbahaya
-Tidak menjadi tempat pembiakan
serangga atau haiwan perosak.
Ciri-Ciri Kebersihan :
a. Ceria
b. Indah
c. Wangi
Tugas dan tanggungjawab pihak sekolah:
-Menjaga kebersihan kantin, bilik darjah
serta bilik guru
-Mencuci tandas sekerap mungkin dan
menyelenggarakan ia secara berjadual
- Memotong rumput secara kerap;
-Membuang sampah sarap ke dalam tong
sampah yang disediakan;
-Memastikan beg sampah sarap dikutip
secara berjadual oleh pihak berkenaan;
-Mengenal pasti dan menghapuskan
tempat pembiakan nyamuk Aedes.
-Mewujudkan suasana ceria di sekolah
dgn menanam pokok bunga utk
mengindahkan dan menghijaukan
persekitaran sekolah;
- Menggalakkan amalan pembuangan
sampah dan penggunaan tandas
secara betul di kalangan warga sekolah.
-Memeriksa kebersihan sekolah dan
kawasan sekitarnya.
-Mengadakan program gotong-royong
bagi membersihkan persekitaran
sekolah.
-Memantau dan menilai keberkesanan
program kebersihan melalui Borang
Penilaian Kebersihan;
-Menceriakan kawasan sekolah dgn
membina taman-taman dan semaian.
-Meningkatkan tahap kebersihan sekolah
dgnn mengadakan jadual bertugas
murid, guru serta pekerja;
-Melaksanakan tindakan susulan melalui
program penambahbaikan;
-Mengubah cara pemikiran murid
tentang kebersihan melalui pendidikan
(PK).
TOPIK 3 KEBERSIHAN PERSEKITARAN
Definisi kebersihan persekitaran :
merujuk kpd semua faktor luaran
personal yang merangkumi fizikal, kimia
dan biologi di mana kesemua faktor
tersebut saling berkaitan dan memberi
kesan kepada tingkah laku manusia.
2
Kepentingan kebersihan persekitaran :
(a)Menghindarkan penyakit terutamanya
yang disebabkan oleh wabak.
(b) Menghalang manusia drp terdedah
kpd agen-agen yang merbahaya.
(c) Mengelakkan bencana alam.
(d) Dapat menstabilkan suhu bumi.
(e) Mengekalkan ekosistem.
Implikasi tindak tanduk manusia ke atas
persekitaran :
(a) Pencemaran air
(b) Pencemaran udara
(c) Perubahan suhu bumi
(d) Bencana alam
(e) Pencemaran radiasi
(f) Pendedahan kepada toksik (kimia dan
fizikal)
Langkah Pemuliharaan Alam Sekitar :
(a) Program kitar semula.
(b) Penggurangan penggunaan bahan
yang diperbuat daripada plastic.
(c) Penanaman semula pokok.
Kerjaya dlm bidang kesihatan persekitaran:
(a) Pakar kebersihan (hygienist);
(b) Pakar kaji toksik (toxicologist);
(c) Penyelia kesihatan persekitaran;
(d) Penyelia makanan;
(e) Pengawal vektor;
(f) Penyelidik;
(g) Peguam alam sekitar.
TOPIK 4 KESELAMATAN DIRI
Definisi keselamatan diri :
keupayaan seseorang utk melindungi diri
drp kemudaratan secara fizikal dan emosi
sbg gerak balas terhadap perkara-perkara
yg boleh mngancam diri dan sekelilingnya.
Peralatan Perlindungan Keselamatan :
a) Personal (inidvidu).
- penggunaan topi keledar.
b) Di rumah.
-guna sarung tgn dan pemegang khas utk
alatan panas.
-guna cermin mata khas utk kerja
pertukangan.
-guna jubin yg kesat dibilik mandi.
- palang besi di tepi tandas utk org tua dan
kurang upaya.
-tutup soket elektrik dgn penutup kha.
 KEBERSIHAN DAN KESELAMATAN PERSEKITARAN (HBHE3203)
c) Di tempat kerja.
- topi keselamatan.
- kasut keselamatan.
- sarung tangan keselamatan.
- cermin mata keselamatan.
- palam telinga dan peranti telinga.
d) Di sekolah.
- penggunaan alat perlindungan
keselamatan di makmal sains.
- peralatan perlindungan keselamatan
bagi sukan lasak spt ragbi, hoki dll.
e) Di tempat awam.
- guna jejantas utk melintas jalan.
-laluan kecemasan semasa kebakaran dll
- alat pemadam api.
Keselamatan di rumah dan luar rumah.
Jenis kemalangan biasa berlaku :
a. terjatuh – tangga, meja, kerusi.
- taman permainan.
b. keracunan – bahan pencuci, ubatan,
racun serangga dll.
c. tercekik – tertelan manic, guli duit
syiling dll.
d. lemas – kolam air, parit, longkang.
e. lemas – terkurung dlmbilik kecil, dlm
kereta terkunci dll.
f. melecur – air panas, besi panas,
renjatan elektrik dll.
g. gigitan haiwan – lebah, ular dan
anjing.
Langkah Keselamatan :
a. amalkan sikap 3P (perhati, pelajari dan
prihatin).
b. pengawasan org dewasa.
c. pendidikan pencegahan kemalangan.
d. simpan di tempat selamat.
e. pertolongan cemas.
Sumber Bantuan Keselamatan :
(a) Polis Diraja Malaysia (PDRM).
(b) Jabatan Pertahanan Awam (JPAM).
(c) Jabatan Bomba dan Penyelamat
(d) Unit Kecemasan dan Kemalangan di
Hospital dan Klinik Kerajaan dan Swasta.
(e) Pasukan Bulan Sabit Merah dan St.
John Ambulance.
TOPIK 5 KESELAMATAN DI SEKOLAH.
Keselamatan Makmal dan Bilik Darjah.
a. Infranstruktur Bilik Darjah:
-reka bentuk - kedudukan tingkap, pintu
- saiz - standard menampung jum murid
-kelengkapan – kerusi meja mencukupi
b. Alat Bantu Mengajar :
-peralatan ICT – guna ikut panduan.
- penyelenggaraan berkala.
c. Prosedur Keselamatan :
Prosedur keselamatan penggunaan bahan
kimia :
(a) Membaca dgn teliti label pada botol utk
memastikan bahan kimia yang digunakan
itu betul dan tepat.
(b) Menggunakan bahan kimia dlm
kuantiti yg sedikit shj krn ia memadai utk
mmberi pmerhatian yg jelas dalam uji kaji.
(c) Menggunakan spatula utk mengambil
bahan kimia pepejal.
(d) Menutup botol yg mengandungi bahan
kimia dgn ketat dan segera utk mngelakan
berlaku tindak balas bahan kimia.
(e) Tidak merasa sebarang bahan kimia
dgn jari dan lidah utk mencegah melecur
dan keracunan.
Keselamatan Di Persekitaran Sekolah.
Berteraskan kpd 4 elemen (4K):
- kecantikan
-keindahan
-keselamatan
-Keselesaan
Jenis-jenis bahaya/risiko :
(a) Risiko Persekitaran.
(b) Risiko Peralatan.
(c) Risiko Tingkah Laku.
Konsep SAFE :
S - Signboard
A - Appropriate
F - Fall
E – Equipment
Kelengkapan Asas Bilik rawatan :
- peti pertolongan cemas - kerusi
-katil - almari
- bantal - Kipas
- tilam
3
Peralatan asas perlu ada dlm peti
pertolongan cemas :
(a) manual pertolongan cemas
(b) ubat pencegah jangkitan bagi luka kecil
(c) kasa steril
(d) kapas
(e) pita pelekat
(f) sarung tangan plastik
(g) pek sejuk kegunaan segera
(h) pin keselamatan
(i) gunting
(j) penyepit
(k) kain lap alcohol
Prosedur keselamatan di bilik rawatan:
(a) Kenal Pasti Keadaan Pesakit Terlebih
Dahulu.
(b) Hubungi Pihak Hospital Secepat
Mungkin.
(c) Maklumkan Ibu Bapa atau Penjaga.
(d) Laporan.
TOPIK 6 BAHAN SOKONGAN PENDIDIKAN
PERSEKITARAN
Polisi asas dalam Pendidikan Persekitaran
sekolah :
a. Persekitaran bersih dan kemudahan
asas yang mencukupi.
b. Sanitasi yang sempurna dan bekalan air
bersih yang sempurna.
c. Kitar semula bahan terpakai.
Komponen2 Program Kesihatan Sekolah:
a. Pendidikan kesihatan dan pemakanan;
b. Perkhidmatan kesihatan;
c. Hidup sihat di sekolah;
d. Kerjasama antara sekolah dan masyrkat.
Sokongan Pihak Kerajaan:
(i) Pejabat Kesihatan Daerah
(ii) Pihak Berkuasa Tempatan (PBT)
(iii) Pihak Bomba
(iv) Pihak Polis
Sokongan Badan Swasta/Berkanun:
(i) Indah Water Konsortium.
(ii) Pihak Syarikat Kawalan Keselamatan.
Sokongan Sukarelawan:
(i) Program Tajaan Agensi Kerajaan –
PROSTAR.
(ii) RELA
(iii) Persatuan Belia
 KEBERSIHAN DAN KESELAMATAN PERSEKITARAN (HBHE3203)
Kurikulum Pendidikan Kesihatan
a. utk pelajar tahun 4,5 dan 6.
b. 3 tunjang utama :
- Kesihatan Diri dan Keluarga.
- Gaya Hidup Sihat.
- Kebersihan dan Keselamatan
Persekitaran.
Kesepaduan Pendidikan Kesihatan
Dengan Matapelajaran Lain:
(a) Kesepaduan dgn MataPelajaran Sains
(b)Kesepaduan dgn MataPelajaran Moral
(c)Kesepaduan dgn MataPelajaran
Geografi.
(d) Kesepaduan dengan Ilmu Konsumer.
(e) Kesepaduan dengan Mata Pelajaran
Perubatan.
Aktiviti Program/Pendidikan Kesihatan :
a) Kajian Kes
- lawatan ke tapak pelupusan sampah
- bancian bil sekolah mempraktikkan sek
bebas dr asap rokok.
b) Projek dan Poster
- projek laluan jogging khas
- ceriakan kantin
- cipta tong sampah utk bhn kitar semula
- wujudkan lorong ilmu PK.
- poster kami benci dadah
- poster sekolah bebas aedes
c) aktiviti dalam talian
- cipta laman web kesihatan sekolah.
- cetak bahan kesihatan persekitaran
sekolah yg didapati melalui internet.
TOPIK 7 KUALITI AIR
Sumber air semula jadi:
(a) Air Kerpasan – air hujan, salji
(b) Air Permukaan – sungai, kolam,
tasik, tanah lembap.
(c) Air Bumi – air bawah tanah
(d) Punca-punca Lain – mata air
- bongkah ais
Punca Pencemaran Air.
i) Aktiviti Manusia.
(ii) Proses-proses Semula Jadi.
(iii) Pengolahan Air Kawasan Luar
Bandar.
(iv) Kaedah Pembuangan Sampah.
i) Aktiviti Manusia : Pencemaran Air.
- penebangan hutan. a. Punca :
- penempatan manusia - aktiviti pertanian
- pelepasan sisa toksik - aktiviti perkilangan
- air kumbahan - aktiviti perumahan
- penerokaan tanah
(ii) Proses-proses Semula Jadi:
- banjir b. faktor pencemaran air :
- letupan gunung berapi Patogen – mikroorganisma berbahaya
Bahan cemar kimia – detergen, bahan
(iii) Pengolahan Air Kawasan LuarBandar: kimia, racun makhluk perosak.
- program carigali dan pembangunan air Pencemaran termal – perubahan suhu
air
(iv) Kaedah Pembuangan Sampah:
- pengurusan sampah di Bandar tdk Pencemaran Tanah.
cekap a. Punca :
- kaedah pelupusan yg tidak afektif - terdapat bahan cemar atas permukaan
tanah spt hidrokarbon, solven, racun,
Cara melihat kualiti air : logam berat.
a. Kualiti kimia
- nilai pH (neutral pd pH7) b. Kesan
- potensi pengoksidanan - tanaman rosak/tercemar
- kealkalian - haiwan mkn tumbuhan
- keasidan - manusia mkn haiwan
- kekerasan air
- oksigen larut (DO) Kawalan Pencemaran.
- klorida a. Perundangan/Penguatkuasaan.
- Akta Kualiti Persekitaran 1974.
b. Kualiti Biologi. - Akta Perhutanan 1984.
- bebas drp cacing, amoeba, bacteria, - Akta Perancangan Bandar 1976
kulat dll.
- najis haiwan dan manusia b. Penempatan Perusahaan.
- Zon Kawasan Industri
TOPIK 8 PENCEMARAN PERSEKITARAN
c. Kemudahan utk Sanitasi Persekitaran.
Pencemaran Udara/Atmosfera. - kemudahan tandas
a. Punca : - sistem pembentungan
- asap kilang - sistem rawatan air
- asap kenderaan bermotor
- asap kapal terbang Usaha Pencegahan dalam program
- pembakaran terbuka kesihatan persekitaran:
- kebakaran hutan a. Promosi Kesihatan.
-letusan gunung berapi - Iklan, Poster, risalah
b. Diagnosis dan Rawatan Awal.
b. Kesan : - di hospital dan klinik
- masalah saluran pernafasan c. menghadkan kecacatan dan
- paru-paru pemulihan.
- kanser
- hujan asid merosakkan tumbuhan
4
 KEBERSIHAN DAN KESELAMATAN PERSEKITARAN (HBHE3203)
TOPIK 9 PENGAWALAN JANGKITAN DLM
KESIHATAN
Jangkitan Mikrobiologi.
1. Bakteria:
(a) Cocci - Berbentuk bulat dan berupa
dlm rantaian, clumps atau berkelompok
atau berpasangan.
(b) Bacilli atau berbentuk batang (rod-
shaped).
(c) Spiral atau berbentuk lingkaran.
2. Virus:
- Virus adalah lebih kecil berbanding
dengan bacteria.
- dapat dilihat dengan menggunakan
mikroskop electron.
- penyakit Influenza, Cacar, HIV dll.
- Virus menyerang atau memusnahkan
sel-sel hos dengan tiga cara :
(a) Cytopathic Effect (CPE)
(b) Latency
(c) Transformation
3. Kulat.
- Kulat boleh dibahagikan kepada:
(a) Yis
(b) Fungi seperti yis
(c) Filamentous Fungi
(d) Dimorhic Fungi
- Penyakit berkaitan kulat:
(i)Penyakit yg menjangkiti kulit spt kurap.
(ii) Penyakit yg menjangkiti keseluruhan
sistem badan, misalnya Histoplamosis.
4. Protozoa.
- merupakan mikroorganisma yg
mempunyai sel Eukaryotic.
- saiz 5 hingga 50 um.
- menyebabkan pnyakit spt Malaria, cirit
birit dll.
Mekanisme Pertahanan Manusia.
1. Mekanisme Pertahanan Luaran:
a. kulit
b. membran mucus
2. Mekanisme Pertahanan Dalaman:
a. Phagocytosis
b. Bacteriolysis
Elemen utama dalam rangkaian jangkitan: Kesan di Luar Telinga:
(a) Agen Penyebab a) Fisiologi - tertekan
(b) Reservoir b) Psikomatik – sakit kepala, loya
(c) Portal of Exit c) Psikologi – gangguan percakapan
(d) Cara Transmisi:
-sentuhan Cara pencegahan pencemaran bunyi :
-udara (i) Menukar bentuk mesin dan
-bahan awam peralatan.
-vektor (ii) Menebat dan menyelenggara
-darah mesin.
(e) Portal of Entry (iii) Mengawal dan memperbaiki
(f) Susceptible Host kawasan kerja .
(iv) Merancang masa kerja dengan
Agen Pengawal Jangkitan: meminimumkan tempoh pendedahan.
a. Imuniti badan – antibody (v) Menggunakan peralatan
perlindungan pendengaran.
Cara mencegah dan mengawal jangkitan
penyakit: Penyakit berkaitan toksik:
a. Teknik Aseptik (a) Kanser
-mencucui tgn sempurna (b) Jangkitan Saluran Pernafasan
-amal kebersihan diri maksimum
-guna sarung tangan Pengurusan bahan toksik :
-cuci peralatan pembedahan (a) Rawat – dikitar semula
(b) Penyimpanan – tempat sesuai
b. Musnahkan Rangkaian Jangkitan. (c) Pengangkutan – kenderaan khas
(d) Pelupusan – mematuhi akta
Piawai Pengawasan Mencegah Jangkitan.
(a) Polisi dan Peraturan
- cth mengkuarantin pesakit H1N1
b) Kumpulan atau Jawatankuasa
Pelaksana Kawalan Jangkitan.
(c) Pendidikan dan Latihan.
-personal klinikal
(d) Kemudahan dan Kelengkapan.
-peralatan dan teknologi di hospital
(e) Persekitaran yang Bersih.
-persekitaran hospital bersih
TOPIK 10 ISU-ISU PERSEKITARAN
1. Kebisingan.
Punca kebisingan:
(a) Punca Secara Semula Jadi – guruh,kilat
(b) Punca Secara Buatan Manusia
-mesin dan jentera di kilang
-pembinaan
-ekzos kenderaan
-enjin kapal terbang
Kesan bunyi kpd telinga:
a.kesan serta merta – hilang pendengaran
b.kesan kronik – rosak pendengaran
c. Temporary Threshold Shif – tuli
sementara
d. Permanent Threshold Shift – tuli kekal