Sadržaj

1. Sadržaj…………………………………………………………...……………………..1
2. Uvod…………………………………………………………………..……….….……2
3. Evropa prije revolucije………………………………………….……………………...3
4. Proljeće naroda…………………………………………………………..…….……….4
5. Habsburška monarhija prije revolucije………………………………….……….…….5
6. Revolucija u Habsburškoj monarhiji……………………………………….……..……7
7. Kraj revolucije……………………………………………………………………...…13
8. Zaključak………………………………………..………………………..…..……….15
9. Literatura……………………….……………………………………………..………16

1
 Uvod

Naš zadatak u ovom seminarskom radu je da predstavimo revolucije koje su se desile

u Habsburškoj monarhiji tokom 1848. godine. Posebnu pažnju posvetit ćemo onim dijelovima
Habsburške monarhije koji su bliži našim prostorima, ali naravno nećemo dopustiti da se
zapostave i ostali dijelovi Monarhije, koji su zapravo i bili pokretači svih dešavanja iz 1848.
godine. Revolucija 1848. godine zahvatila je i južnoslavenske narode koji su bili u sastavu
Habsburške monarhije. Revolucijom je ukinut feudalizam, a razvijen je kapitalizam koji
predstavlja osnovu za razvoj industrije.

Ono što je posebno zanimljivo i na što ćemo obratiti posebnu pažnju jeste nastanak i
razvoj nacionalnih pokreta, koji predstavlju pravo značenje revolucija 1848. godine. Nakon
revolucija 1848. godine potpuno je izgrađen nacionalni osjećaj svih naroda koji su živjeli u
sastavu Habsburške monarhije. To je posebno došlo do izražaja u Mađarskoj i Hrvatskoj,
mada se ne smiju zanemariti ni ostali narodi. Nacionalno pitanje javlja se kao značajna
komponenta kapitalističke epohe. Nacionalna svijest postaje snažni pokretač ravolucije 1848.
godine.

Literatura za ovaj period nije skučena, mada se vrlo često dešava da se malo pažnje
posveti Hrvatskoj i Vojvodini, a da se sva pažnja okrene ka Mađarskoj, jer je tu revolucija
najviše postigla. Međutim, to je sasvim razumljivo, jer su domaći historičari malo pažnje
posvećivali ovom pitanju. Ono što se nalazi kod stranih autora je većinom samo usputno
kazivanje o Hrvatskoj i Vojvodini, dok su više pažnje posvećivali Austriji i Mađarskoj.

U radu smo prikazali stanje u Evropi prije izbijanja revolucije 1848. godine. Potom
smo se bazirali na stanje u Habsburškoj monarhiji, prije svega privredno. Kako revolucija nije
imala svoj početak u Habsburškoj monarhiji, na vrlo sažet način smo predstavili početke
revolucije u Evropi, a potom smo prešli na početak i tok revolucije u habsburškim zemljama,
što zauzima centralno mjesto u radu.

2
 Evropa prije revolucije

U periodu od 1814. do 1848. godine u Evropi se opaža rast stanovništva, koje se od

190 miliona u 1815. godini uvećava na 266 miliona oko 1850. godine.1 To je posljedica
poboljšanja uvjeta života, te napretka medicine i higijene. Oko 1815. godine stanovništvo je
većinom seosko, a od te godine, povećava se broj stanovnika u gradovima.2

Porast stanovništva je omogućen zahvaljujući razvoju poljoprivrede, ali povećani broj

stanovnika zahtijevao je i povećanu proizvodnju hrane. To je iziskivalo ubrzanje razvoja
metoda rada u poljoprivredi. 3 Evropu je u periodu od 1815. godine zahvatila industrijska
revolucija, koja je u znaku izrađivanja i upotrebe sve većeg broja parnih mašina, te razvoja
hemijske industrije. Međutim, u nekim državama pojava mašina nije mnogo izmijenila način
života stanovništva, a u nekim krajevima je dovela do duboke promjene u strukturi
stanovništva.4

Evropu je prije revolucija 1848. godine zadesila ekonomska kriza, koja je počela kao
poljoprivrdena, nastavila se kao ekonomsko-finansijska, a završila se kao politička i
revolucionarna. 5 Krizu su, naravno, najviše osjetili najsiromašniji slojevi društva u cijeloj
Evropi, koji su najviše novaca davali za hljeb i neophodne namirnice, tako da je došlo do
smanjenja proizvodnje u drugim fabrikama, naprimjer u fabrici tekstila.

Ne može se reći da je ekonomska kriza izazvala političke nemire i na kraju revolucije,

ali se može reći da je ekonomska kriza zaoštrila političke napetosti.6 Baš u ovo vrijeme pravo
političko vrenje zahvatilo je Irsku, Švicarsku, Francusku, Njemačku, Poljsku, Mađarsku, a u
manjoj mjeri i druge zemlje.7

Razlozi za početak revolucija 1848. godine u cijeloj Evropi su veoma slični. Privredne
promjene i tekovine industrijske revolucije promijenile su socijalni sastav društva, ojačale

1
Žak Godšo, Revolucije 1848, Nolit, Beograd 1971, 75.
2
Isto.
3
Isto.
4
Isto, 83 ,84.
5
Čedomir Popov, Građanska Evropa (1770-1871), druga knjiga,Matica Srpska, Novi Sad 1989, 218.
6
Isto, 220.
7
Isto.

3
građanstvo i povećale broj industrijskog radništva, a sva vlast je ostajala u rukama uskog
kruga plemstva i visokog građanstva.8

U četrdesetosmaškoj revoluciji radnička klasa će prvi put istupiti kao samostalan i

snažan društveno-politički faktor. Njen pokret nije preko noći iskrsnuo. Iza sebe ona je već
imala određeni put historijskog razvoja. U tom razvoju su upravo 40-te godine XIX vijeka
imale poseban značaj.9

Proljeće naroda

Revolucija iz 1848. godine predstavlja završnu fazu velikog revolucionarnog pokreta

započetog osamdeset godina ranije.10 Opšti uzroci koji su vodili ka revoluciji 1848-1849. bile
su protivrječnosti socijalno-ekonomskog i političkog razvoja nagomilane u razdoblju 1815-
1848.11

Već u početku 1848. godine Evropu zahvata veliki val revolucija, koje su se proširile
po svim zemljama izuzev Velike Britanije i Rusije. 12 Revolucionarna eksplozija koja je
zahvatila Evropu 1848. godine obilježava početak perioda u kojem će neprestano dominirati
nacionalni pokreti.13 Revolucija je počela u Francuskoj, a potom se raširila po skoro svim
zemljama Evrope, te je nazvana proljeće naroda, jer označava buđenje naroda, zapravo
buđenje nacionalizma. Proglašenje Francuske Republike predstavljalo je ogroman podstrek za
revolucionarni pokret u čitavoj Evropi.14

Revolucija 1848. godine snažno je pokrenula narode u Austriji, i pobudila zahtjeve za

nacionalnom samostalnošću. 15 Svijest o pripadnosti jednom narodu postala je bitnija od
pripadnosti klasi, staležu ili vjeri.16

8
Istorija 2, Ilustrovana enciklopedija, Vuk Karadžić, Beograd 1986,108.
9
Popov, Građanska Evropa II, 223.
10
Žak Godšo, Revolucije 1848, 153.
11
Popov, Građanska Evropa II, 217.
12
Larousse, Opća enciklopedija, tom III, Vuk Karadžić, Beograd 1973, 530.
13
Isto, 530.
14
Žak Godšo, Revolucije 1848, 159.
15
Istorija 2, Ilustrovana enciklopedija, 110.
16
Istorija Mađara, Clio, Beograd 2002, 416.

4
 Početkom 1848. godine, u februaru i martu revolucije su izbile u Italiji, Francuskoj,
Njemačkoj, Austriji i Mađarskoj. Nemiri su zapravo počeli još 1847. godine u Italiji i
Švicarskoj. Zatim su početkom 1848. godine zahvatile gotovo čitavu zapadnu i srednju
Evropu, a završile su pobjedom kontrarevolucije 1849. godine. Sve revolucije te godine imaju
različite uzroke, ali i ciljeve.17

Najvažnija razlika između revolucije u Francuskoj i revolucije u Habsburškoj

monarhiji je u nosiocima revolucije. U Francuskoj je revolucija bila unutar građanskog
društva, a u Habsburškoj monarhiji tek sa revolucijom se ruši feudalni sistem, i utemeljuje se
građansko društvo. Druga razlika je u centrima revolucije. Naime, Habsburška monarhija je
višenacionalna država, pa stoga postoji i više centara revolucije. 18 Motivi za početak
revolucija u Habsburškoj monarhiju su bili različiti. Koliko je bilo naroda u Habsburškoj
monarhiji, toliko je bilo i motiva za revoluciju. Skoro svi narodi su revoluciju počeli samo sa
zahtjevima za izjednačavanje prava sa njemačkim narodom, ali se to u toku revolucije
pretvorilo u borbu za nacionalno priznanje. Neke od revolucija su pokrenuli seljaci,
nezadovoljni ukidanjem feudalizma, jer nije bilo riješeno agrarno pitanje, a razne dažbine su,
zbog zloupotreba činovnika i dalje naplaćivane.19

Habsburška monarhija prije revolucije

Na početku XIX vijeka Habsburška monarhija je pretežno agrarna zemlja. U Austriji

sa Češkom i Moravskom 70% stanovništva živjelo je od poljoprivrede, a u Ugarskoj čak
90%.20 U Austriji plemstvo želi veliki otkup za parcele koje drži seljaštvo, dok je tanak sloj
bogatijeg seljaštva sklon da putem otkupa rastereti svoj posjed feudalnih obaveza. Mase
siromašnog seljaštva sanjaju da putem revolucije likvidiraju feudalizam.21 Gradovi koji nisu
bili agrarni razvili su trgovinu.22 Feudalna aristokracija i njemački gornji stalež predstavljali
su glavni stub Habsburške monarhije. Ravnotežu snaga ugrožavale su dvije snage koje su

17
Petar Korunić, Hrvatski nacionalni program i društvene promjene za revolucije 1848/49. godine, RADOVI
Zavoda za hrvatsku povijest 31, Zagreb 1998, 10.
18
Isto.
19
Larousse, 575.
20
Popov, Građanska Evropa II, 129.
21
Isto, 130.
22
A.J.P. Taylor, Habsburška monarhja 1809-1918, Znanje, Zagreb 1990, 32.

5
zahtijevale promjenu karaktera, pa i kraj Habsburške monarhije: tradicionalni nacionalizam
mađarskog i hrvatskog sitnog plemstva i inovacijski nacionalizam seljačkih masa.23

U Ugarskoj je plemstvo svjesno da svoje privredno zaostajanje može prevazići samo

prijelazom sa feudalizma na kapitalizam, ali je nejedinstveno. Naime, krupno plemstvo je za
mirni prijelaz, sa namjerom da očuvaju svoje zemljišne posjede, dok je sitno plemstvo
okrenuto ka revolucionarnim promjenama. 24 Umjerena grupa sitnog i srednjeg plemstva je
okupljena oko grofa Sečenija, a radikalna, nacionalno nadahnuta grupa je okupljena oko
Lajoša Košuta, koji se zalaže za svestrani razvoj kapitalističke privrede.25

U svim zemljama koje su sačinjavale Habsburšku monarhiju govorilo se njemačkim

jezikom. U Budimu i Pešti su do dvadesetih godina XIX stoljeća izlazile dvoje dnevne novine
na njemačkom jeziku,a ni jedne na mađarskom.26 Ali su to ipak zemlje koje su prve doživjele
nacionalni preporod.27

Još i prije revolucije 1848. godine oživio je mađarski nacionalizam. Međutim,

zanemarili su druge narode koji žive u Ugarskoj, što će se pokazati fatalnom greškom baš u
revoluciji 1848. godine. Vlada je odbila da se nemađarskim narodima prizna da su sinovi
posebnih narodnosti i da im se osigura jezička ravnopravnost. Posljedica je toga da su narodi
koji su u početku podržavali mađarsku revoluciju, ubrzo se okrenuli protiv nje. 28 Namjera
mađarskog plemstva bila je da se ostvari puna hegemonija Mađara u Ugarskoj.29 Osnovna
razlika u shvatanju nacije između Mađara i drugih naroda bila je u tome što su prvi naciju
poistovjećivali sa državom (politička nacija), dok su drugi narodi naciju shvatali kao
zajednicu ljudi koji govore istim jezikom, imaju iste običaje, zajedničku prošlost i slično.30

U Habsburškoj monarhiji su se osnove za razvoj industrije javili već tokom XVIII

stoljeća, a glavni centri industrijske proizvodnje bili su u Češkoj, Moravskoj i Donjoj
Austriji.31 Industrijski preobražaj Austrije bio je neravnomjeran, kako u granama industrije,
tako i u oblastima industrijskog razvoja.32

23
Taylor, Habsburška monarhija 1809-1918, 35.
24
Popov, Građanska Evropa II, 130.
25
Isto.
26
Taylor, Habsburška monarhija 1809-1918, 33.
27
Isto.
28
Hanak, Povijes Mađarske, 141.
29
Popov, Građanska Evropa II, 146.
30
Grupa autora, Istorija Mađara, 421.
31
Popov, Građanska Evropa II, 131.
32
Isto.

6
 Revolucija u Habsburškoj monarhiji

Nakon Bečkog kongresa Austrija je u Evropi uživala ugled, kakav više nikada nije
postigla. To je bilo zadnji put da je Austrija igrala odlučujuću ulogu u evropskim poslovima, a
sve zahvaljujući talentu Klementa Lothara Metternicha, najbrilijantnijeg diplomate tog
vremena.33 Austrija je postala vodeća sila u Evropi, a Metternich je postao nekrunisani kralj
svih naroda koji govore njemački jezik.34

Austrija se u ovom vremenu suočavala sa nacionalizmom, što je sasvim normalno za

državu koju sačinjava više naroda. Meternih je namjeravao da se Austrija pridruži Svetoj
Alijansi, zajedno sa Francuskom, Rusijom i Pruskom, ali je u isto vrijeme održavao i dobre
odnose sa Engleskom. Međutim, to sve nije bilo dovoljno da se održi moć Austrije. Meternih
je znao da se nacionalizam, koji se počeo razvijati, mora potisnuti. U Austriji toga vremena
nije bilo Parlamenta, nije bilo slobodne štampe.35

Revolucija se u njemačkim zemljama suočila sa tri historijska problema: socijalnim-

ukidanjem feudalizma i rješavanje agrarnog pitanja, političkim - rušenje apsolutizma i
zavođenje ustavnosti i parlamentarizma i nacionalnim - ujedinjenje Njemačke i rješenje
složenog nacionalnog pitanja u Habsburškoj monarhiji. 36 Međutim, kako je revolucija
odmicala, naročito u Habsburškoj monarhiji, do izražaja je dolazilo nacionalno pitanje.37

U Habsburškoj monarhiji protiv omrznute vlasti digle su se sve obespravljene mase, u

svim oblastima Habsburške monarhije; od italijanskih provincija, Austrije, Češke, Hrvatke,
Vojvodine i Erdelja.

Prva revolucionarna dešavanja počela su u Parizu, odakle su se prenijela u druge, već

navedene, dijelove Evrope. Što se tiče Habsburške monarhije, prvi nemiri izbili su u februaru
u Budimpešti, odakle su se proširili na Prag, a potom, već u martu, digao se Beč.38

Revolucija u Beču izazvala je Meternihovo bjekstvo i pad apsolutizma, što je ugrozilo

opstanak carstva. 39 Taj dan je grupa studenata i radnika pošla prema mjestu gdje se

33
Richard Rickett, A brief survey of Austrian history, Prachner, Beč 1978, 84.
34
Isto.
35
Isto.
36
Popov, Građanska Evropa II, 257.
37
Isto.
38
Istorija 2, 110.

7
održavala Skupština Donje Austrije, sa zahtjevom da Meternih da ostavku. 40 Austrijska
inteligencija, profesori sa univerziteta su zahtijevali slobodu štampe.41 Poslije ovog događaja
uslijedili su nacionalni pokreti širom Habsburške monarhije.42 Studenti i radnici su zahtijevali
novi ustav, ali je vlada odugovlačila. Nadvojvoda Johan je savjetovao Meternihu da popusti
pred studentskim zahtjevima, ali on odbija. Za nerede koji su bili proizvod Meternihovog
odbijanja da učini reforme, carska porodica upravo okrivljuje njega, te je on bio primoran da
da ostavku.43

Vlada je, ne želeći da popusti pred masama, za starješinu svih građanskih i vojnih
vlasti postavila generala Vindišgreca, poznatog neprijatelja revolucije. On 14. marta vrši
protivudar, ali su mase naroda ostale ujedinjene. Vindišgrec nije mogao spriječiti obrazovanje
nacionalne garde od strane ustanika, koji odmah biraju i njen centralni komitet. Obrazuje se i
Akademski legion od 4000 studenata, kao elitna jedinica revolucije. 44Međutim, mase nisu
htjele popustiti, pa je došlo do sukoba. Na kraju je vlada bila primorana na popuštanje, pa je
masi „darovala“ ustav.45

Nova vlada obrazovana je 17. marta, na čijem čelu se nalazio Pilersdorf.46 Međutim,
kako studenti i radnici nisu bili zadovoljni, namjeravali su da nastave borbu. Zbog toga je 26.
aprila na snagu stupio novi ustav, koji je sankcionisao dvodomni sistem, kraljev apsolutni
veto i imovinski cenzus. Međutim, izbornim zakonom od 11. maja je ponovo zaveden
imovinski cenzus.47 Ovaj zakon je Austriju pretvorio u ustavnu monarhiju sa Parlemnton
(Rajhstagom), sastavljnim od dva doma: Gornjeg i Donjeg.48 Po tom zakonu, za Gornji dom
birani su predstavnici zemljoposjednika, a za Donji dom kandidat je morao raspolagati sa
prihodom od 200 florina. Široke narodne mase su ostale bez biračkog prava.49 Narod Beča je
bio nezadovoljan ovim zakonom, i protestvovao je tražeći opće pravo glasa.50

39
Larousse, Opća enciklopedija, 530.
40
J.V.Tarle, Istorija Novog veka, Naučna, Beograd 2008, 243.
41
Ricket, A Brijef Survey of Austrian history, 88.
42
Larousse, 531.
43
Žak Godšo, Revolucije 1848, 160.
44
Popov, Građanska Evropa II, 233.
45
Tarle, Istorija novog veka, 243.
46
Isto, 244.
47
Isto.
48
Popov, Građanska Evropa, 251.
49
Tarle, Istorija novog veka, 244.
50
Popov, Građanska Evropa II, 251.

8
 Zakon od 11. maja je izazvao nova neraspoloženja. Do novog ustanka došlo je 15.
maja, koji su pokrenuli dobro organizovani studenti i radnici.51 Car Ferdinand je pobjegao 17.
maja iz Beča u Inzbruk. Od tog dana u Habsburškoj monarhiji su postojale dvije vlade: jedna
u Beču, koja je djelovala pod uticajem revolucionara, i druga u Inzbruku, kojom je rukovodila
nadvojvotkinja Sofija, majka budućeg cara Franca Josefa. Da bi se primirili revolucionari,
vlada prihvata novi ustav, po kojem je Rajhstag morao biti izabran opštim pravom glasa.52

Posljedica slabljenja centralne vlade je širenje revolucionarnog pokreta i u ostalim

dijelovima Habsburške monarhije. Ali procjena pobunjenika je bila previše optimistična.
Kralj je naime još uvijek raspolagao izvjesnima snagama, prije svega vojnim, i ni u kom
slučaju nije namjeravao martovsku nagodbu prihvatiti kao konačnu. 53 U unutrašnjosti
revolucionarna zbivanja nose trojaki karakter: agrarni pokret protiv feudalizma, borba
buržoazije za liberalne i demokratske reforme, borba ugnjetenih naroda za nacionalnu
emancipaciju.54

U isto vrijeme u Mađarskoj i italijanskim prvincijama se dešavaju burni događaji koji

prijete opstanku Habsburške monarhije. Zbog toga je car primoran da igra dvoličnu igru. Da
bi dobio odriješene ruke u borbi protiv Italijana i Slovenaca, on popušta Mađarima i huška ih
protiv ovih i Rumuna. Revolucija je napredovala sve dok carska vojska nije donijela pobjedu
u Italiji. Od tada će car okrenuti list i prema Mađarima, kao i u Sloveniji i Austriji.55

Iz Venecije i Milana izbačene su austrijske trupe i uspostavljena privremena vlada

23. marta. Obje su tražile pomoć od Karla Alberta, kralja Sardinije. Sardinija je bila gotovo
spremna da zarati protiv Austrije zbog Lombardije i Venecije. 56 Uz pomoć Francuske, Italija
bi također mogla da se oslobodi Austrije, ali Francuskoj nije bilo u interesu uzdizanje Italije, a
uz to nisu ni zaboravili gubitak Savoje i Nice 1815. godine i to baš u korist sardinskog kralja.
To im je poslužilo samo kao izgovor, jer na drugoj strani nisu pomogli ni Veneciju. Ali u toku
francuske neodlučnosti Lombardija i Venecija su glasale za ujedinjenje sa Sardinijom. 57
Odmah nakon toga, 23. marta proglašena je Venecijanska Republika. 58 Privremena vlada u

51
Popov, Građanska Evropa II, 252.
52
Isto.
53
Petar Hanak, Povijest Mađarske, Barbat, Zagreb 1995, 140.
54
Popov, Građanska Evropa II, 233.
55
Isto, 252.
56
Allan John Percivale Taylor, Borba za prevlast u Evropi 1848-1918, Veselin Masleša, Sarajevo 1968, 46.
57
Isto, 55, 56.
58
Popov, Građanska Evropa II, 235.

9
Milanu ne samo da je odbila pregovore sa Austrijom, već je insistirala da se nezavisnost
proširi na cijelu austrijsku Italiju.59

Među nenjemačkim narodima, najodlučnije za svoju samostalnost su se borili Mađari.

Već u martu su u Bukureštu prihvatili zakone kojima su ukinuli feudalni sistem, ukinuli
privilegije plemstva i reformisali izborni sistem. Mađarska je ovim dobila svoj zakon, a sa
Monarhijom ju je vezala još samo ličnost kralja. 60 Revoluciju u Mađarskoj je vodilo sitno
plemstvo (jer građanstvo još nije bilo dovoljno razvijeno), na čijem čelu je bio Lajoš Košut.61
Među njegovim zahtjevima se isticao zahtjev za parlamentarizmom, što je dijelom i ostvario,
kada je 11. aprila 1848. godine mađarska vlada proglasila mađarski Ustav. 62 Mađarsko
proljeće naroda je ustvari počelo čuvenim govorom Lajoša Košuta u Požunskom saboru 3.
marta. Pored parlamentarizma zatražio je rješavanje agrarnog i nacionalnog pitanja. Peštanska
revolucionarna omladina je 15. marta formulisala svoj program od 12 tačaka, zasnovan na
principima: ravnopravnost, sloboda, bratstvo. Ovaj program je dočekan u Mađarskoj sa
oduševljenjem.63

Među slovenskim narodima najaktivniji su bili Česi. Događaji u Ugarskoj potaknuli su

događaje u Češkoj. Ali u Češkoj nije bilo ni inteligencije (sposobnog političara), ni sitnog
plemstva da ponese teret revolucije.64 U junu 1848. godine u Pragu je zasjedao „sveslavenski
kongres“ koji je na Vltavi okupio predstavnike Slovena u Monarhiji, kao i van nje. Česi su
smatrali da se Monarhija mora očuvati, ali su bili za njeno preuređenje u saveznu državu.65
Zahtijevali su da Česi i Nijemci budu ravnopravni, i da se Skupština sastaje svake godine.66
Međutim, kako su među Slovenima postojale različite težnje, do dogovora na ovom kongresu
nije došlo.67

U Sloveniji je 16. marta došlo do velikih demonstracija u Ljubljani, dok je među

istaknutijim revolucionarima u Sloveniji bilo upravo seljaštvo.68 Uskoro su, međutim, sitno
plemstvo, građanstvo i inteligencija preuzeli vođstvo u revoluciji, tako da su se seljaci na

59
Taylor, Borba za prevlast u Evropi 1848.1918, 56.
60
Istorija 2, 110.
61
Isto.
62
Žak Godšo, Revolucije 1848, str. 161, Popov navodi da je mađarska vlada osnovana 17. marta a da je Lajoš
Košut postao ministar finansija. Popov, Građanska Evropa II, 234.
63
Popov, Građanska Evropa II, 233.
64
Taylor, Habsburška monarhija 1809-1918, 77.
65
Istorija 2, 110.
66
Žak Godšo, revolucije 1848, 161.
67
Istorija 2, 110.
68
Popov, Građanska Evropa II, 235.

10
kraju borili za prava koja su ih se malo ticala.69 Proglašenje novog ustava u Beču angažovalo
je stanovništvo Slovenije podijeljeno u tri različita tabora: konzervativni, liberalni i
demokratski. Karakteristika ove revolucije u Sloveniji bila je odvojenost nižih slojeva od
srednjih, koji se borio za političko konstituisanje nacionalne ideje. Dio njih nastoji da se
Habsburška monarhija reorganizuje u federativnom pogledu, pa da Slovenija bude jedna
federalna jedinica.70 Isticanje ujedinjenja Slovenaca za sobom je vodilo i niz drugih pitanja:
zaštita slovenačke narodnosti, jedinstvo slovenačkog književnog jezika i peavopisa i njihovo
uvođenje u škole. Međutim, novim teritorijalnim preuređenjem Austrije Slovenija je postala
podijeljenja među različitim njenim dijelovima.71

U Hrvatskoj i Vojvodini četrdesetosmaška revolucija je počela u isto vrijeme i na selu

i u gradu. Seljaci pljačkaju plemićke i manastirske veleposjede i proglašavaju podjelu zemlje,
doke je građanstvo tražilo političke i socijalne promjene.72 Od proljeća do jeseni najviše je
ojačao pokret Hrvata, Srba u Vojvodini i Rumuna u Erdelju.73 Južni Sloveni su pretpostavljali
nacionalnu emancipaciju društvenom preobražaju, na prvom mjestu zbog toga što su imali
nerazvijeno građanstvo.74

Hrvatsko građanstvo traži od cara da dobiju ista prava kao i Mađari. Vođstvo
revolucije preuzela je Narodna stranka sa Ljudevitom Gajem koja caru u martu podnosi
„Zahtijevanja naroda“. Traži se ujedinjenje hrvatskih zemalja (Hrvatska, Slavonija, Vojna
krajina, Dalmacija i Rijeka), izbor novog staleškog sabora i uvođenje odgovorne vlade. 75
Rješavanju hrvatskog pitanja veliku pažnju posvetili su i Beč i Pešta. 76 Pošto je skupština
primila prijedlog „Zahtijevanja naroda“ Gajeva uloga u tome je potpuno prešućena. 77 Car je
pristao na njihove zahtjeve, sve u cilju da novog bana Jelačića iskoristi za suzbijanje
revolucije u Mađarskoj.78 Još 23. marta Josip Jelačić, povjerljiv čovjek dvora, imenovan je za
hrvatskog bana, koji je učinio sve da se prekinu veze između Hrvatske i Ugarske. Hrvatsku je
učinio jakim uporištem Beča. Kada je mađarska vlada 27. augusta priznala potpunu
autonomiju Hrvatske, Jelačić je bio odlučan u tome da, prema uputstvu dvora, pokrene vojsku

69
Larousse, 576
70
Grupa autora, Istorija Jugoslavije, Prosveta, Beograd, bez godine izdanja, 247.
71
Isto.
72
Popov, Građanska Evropa II, 235.
73
Grupa autor, Istorija Mađara, 436.
74
Larousse, opća enciklopedija, 575.
75
Grupa autora, Istorija Jugoslavije, 250, 251.
76
Grupa autora, Istorija Mađara, 436.
77
Jaroslav Šidak, Prilozi hrvatskoj povijesti za revolucije 1848, u RADOVI 9, Sveučilište u Zagrebu-institutu za
hrvatsku povijest, Zagreb 1976, 44.
78
Popov, Građanska Evropa II, 235.

11
protiv Ugarske.79 I zaista, jedna armija pod komandom Josipa Jelačića krenula je protiv svog
ugnjetača Mađarske, ali to nije završeno sve do 1849. godine.80

Vojvodina je, kao i Hrvatska spadala u red onih zemalja koje su revolucionarna
zbivanja 1848/49. zatekla u nepovoljnoj društveno-ekonomskoj situaciji; u njoj ne bi došlo do
revolucije da nije bilo tako snažnog vanjskog poticaja.81

Srpsko građanstvo u Ugarskoj je umjereno. Traži samo pravo upotrebe narodnog

jezika,vjerska prava i slobode, poreske olakšice, samoupravu u gradovima, sudske reforme i
slobodu štampe. 82 Značajnu ulogu kod izgradnje nacionalne svijesti kod Srba u Vojvodini
odigrao je sloj trgovaca, od kojih su neki po svojoj ekonomskoj moći i uticaju pripadali višim
slojevima društva, pa čak i u poređenju sa Mađarima. Pored njih, zapaženu ulogu odigrali su i
svećenici, a presudnu inteligencija.83 Međutim, već nakon prvih dana revolucije vođstvo je iz
ruku sveštenstva prešlo u ruke građanstva.84 U početku je revolucija u Vojvodini išla pod ruku
Mađarima, ali nakon njihovog zahtjeva za srpskim jezikom, kreću u drugom pravcu. Već u
aprilu se spominje pravo da se izabere vojvoda nad srpskom vojskom. Taj pokret je u
narednim danima ojačao, tako da su u maju izabrali svog vojvodu, kojeg mađarska vlada
nikada nije priznala, ali austrijski car jeste, gledajući u njima svog saveznika protiv Mađarske.
Iako je u okviru Habsburške monarhije revolucija u Vojvodini stigla najdalje, građanstvo
Vojvodine je nemoćno i nezrelo da teret revolucije ponese na svojim leđima.85

Krajem 1848. i početkom 1849. godine kada se jasnije naziralo da će Austrija oružjem
nadvladati Mađare, nastoje Srbi prikazati kako je vojvođanski ustanak od samog početka bio
vođen sa ciljem odbrane habsburške dinastije, nadajući se da će na taj način kao nagradu za
vjerno držanje, dobiti od dvora priznanje i potvrdu vlastith revolucionarnih tekovina.86

Revolucija u Češkoj je počela u prvima danima marta. Krupna buržoazija je

zahtijevala likvidaciju feudalizma i rješavanje ovog problema uz davanje obeštećenja
plemstvu. Tražili su ujedinjavanje svih čeških zemalja (Češke, Moravske i Šlezije) u jednu
državno-pravnu jedinicu i potpunu nacionalnu jednakost svih Čeha sa Nijemcima u svim

79
Istorija Mađara, 436.
80
Rickett, A brief survey of Austrian history, 89.
81
Zlatko Stublić, Periodizacija i ocjene ustanka u Vojvodini godine 1848/49 . u našoj historijografiji, RADOVI
20 Zavoda za hrvatsku povijest Filozofskog fakulteta, Zagreb 1987, 171.
82
Popov, Građanska Evropa II, 235.
83
Istorija Mađara, 418.
84
Grupa autora, Istorija Jugoslavije, 248.
85
Isto, 248, 249.
86
Stublić, Periodizacije i ocjene ustanka u Vojvodini 1848/49. u našoj historiografiji, 172.

12
češkim zemljama, školama i nadleštvima. Od svega ovoga car je pristao samo na jezičku
ravnopravnost. 87 U Pragu se pojavio nacionalni program Františeka Palackog. Međutim,
Česima nije odgovarao ni program Velike Njemačke, jer bi bili izloženi germanizaciji, a na
drugoj strani bojali su se ruskog ekspanzionizma. Zato im je bila potrebna Austrija, pa im se
revolucionarni tabor raspao u prvim danima revolucije. Organizovali su Slovenski kongres u
Pragu, na kojem su svi Slaveni u okviru Habsburške monarhije samo tražili pravednost i
ravnopravnost. Austrijska vlada je na to odgovorila slanjem generala Vindišgreca u Prag, pa
je 17. juna češka revolucija propala u požaru i paljbi topova.88

Što se tiče Transilvanije, tu se Dvor, koliko god nerado morao pomiriti sa pobjedom
Mađara. Na rumunskom nacionalnom zboru u Blažu 5. maja 1848. godine zatraženo je da se
pitanje unije sa Ugarskom razmotri tek kada Rumuni dobiju svoje predstavništvo u Saboru.
Zahtjev je zanemaren, a rumunskoj delegaciji, koja je 30. maja došla u Inzbruk kod cara,
predočen je akt o uniji sa Ugarskom i rečeno joj je da mora pregovarati sa ugarskom
vladom.89

Kraj revolucije

Za komadanta carske vojske imenovan je ban josip Jelačić. On je 7. septembra

objavio rat Mađarima i poslije 4 dana prešao Dravu, te proglasio Međumurje sastavnim
dijelom Hrvatske. 90 Nakon tog uspjeha 4. oktobra pretrpio je poraz od mađarske vojske.
Nakon neuspješnog pokušaja da osvoji Peštu, Jelačić se pridružio Vindišgrecu i ugušio
pobune u Beču.91 Nakon što je ponovo u Mađarskoj buknula revolucija, ban Jelačić i general
Vindišgrec su ujedinili svoje vojske. Na kraju je 1. novembra i posljednja odbrana
revolucionara bila slomljena.92

Gušenju ustanka u Mađarskoj doprinio je ruski car Nikola I. Njemu nije odgovaralo
stavranje jake Mađarske, posebno mu nije odgovarao Košut. Jaka Mađarska bila bi mu

87
Popov, Građanska Evropa II, 236.
88
Isto, 253.
89
Taylor, Habsburška monarhija 1809-1918, 83.
90
Larousse, 577.
91
Grupa autora, Istorija Jugoslavije, 252.
92
Popov, Građanska Evropa II, 256, 257.

13
prepreka za njegove planove na Balkanu. Pritekao je u pomoć Austriji baš u trenutku kada je
nizala neuspjehe u Mađarskoj. 93 Time je početkom 1849. godine ugušena revolucija u
Mađarskoj.

Iako su Srbi iz Vojvodine nastojali da se ujedine sa Hrvatskom, car na to nije pristao.

Već nakon prvih bitki krajem 1848. godine, revolucija u Vojvodini se ugušila u
kontrarevoluciji.94

Austrija je morala da reagira i u Italiji. Sva nastojanja da se stanje u Italiji smiri

diplomatskim putem su propala, tako da je komadant Radecki, kome je inače bilo zabranjeno
da silom guši revoluciju u Italiji, na svoju ruku, potpuno razbio sardinsku vojsku 24. jula na
Kustoci. 95 Karlo Albert se povukao i 9. augusta zaključio primirje. 96 U isto vrijeme je
Vindišgrec zauzeo Prag.97 U oktobru je carska armija počela opsadu Beča, da bi ga krajem
mjeseca osvojili. Tada je obrazovana autoritativna vlada pod vođstvom kneza Švarcenberga.
Ovaj je prinudio cara Ferdinanda da abdicira u korist svog nećaka Franca-Josefa.98

Austrija je dijelom ispunila zahtjeve Srba iz Vojvodine i Hrvata. Srbima je dala pravo
na posebnu teritoriju Srpska Vojvodina. Hrvatima je ispunila njihova „Zahtijevanja naroda“
ali je vremenom i to izigrala. Vezujući se za Beč, Srbi i Hrvati su svoju sudbinu vezali za
sudbinu Habsburške monarhije.99

93
V.P. Potemkin, Historija diplomacije, Matica Hrvatska, Zagreb 1951, 380.
94
Grupa autora, Istorija Jugoslavije, 250.
95
Taylor, Habsburška monarhija 1809-1918, 79, 80.
96
Taylor, Borba za prevlast u Evropi 1848-1918, 56.
97
Larousse, 531.
98
Isto.
99
Isto, 577.

14
 Zaključak

Revolucije 1848. godine predstavljaju borbu za tekovine kojie nisu ostvarene u

Francuskoj revoluciji. Revolucija je zahvatila cijelu Evropu osim Velike Britanije, Rusije i
Osmanskog carstva. U Evropi je glavna tekovina revolucije 1848. godine ukidanje
feudalizma, ali agrarno pitanje nije riješeno do kraja; to će ostati u nasljedstvo budućim
generacijama.

U Habsburškoj monarhiji revolucija 1848. godine je imala nacionalni predznak.

Nenjemački narodi tražili su da dobiju ista prava kao i Nijemci. To je posebno došlo do
izražaja u Ugarskoj, u kojoj su Mađari tražeći svoja nacionalna prava zanemarili druge
narode, Hrvate, Slovake, Srbe, Rumune i Čehe. Zbog toga se revolucija razgranala na ostale
dijelove Habsburške monarhije.

Austrijski car se vodio promišljenom politikom, koristeći jedne narode protiv drugih, i
na taj način je zapravo uspio ugušiti revoluciju. Prvo je pristao na zahtjeve Mađara, da bi mu
ovi pomogli u gušenje revolucije u Italiji, a potom je Hrvate iskoristio za borbu protiv
Mađara, jer mu je mađarska revolucija bila najveći problem.

Nakon reakcije 1849. godine stanje je postalo identično stanju prije revolucije.
Habsburška monarhija je uspjela da očuva svoj teritorij, ali je nacionalizam i dalje ostao na
tapetu događaja. Ono što se zaista promijenilo jeste novi privredni poredak. Ukidanjem
feudalizma otvorena su vrata kapitalizmu i industrijskom razvoju.

15
 Literatura

1. Godšo, Žak, Revolucije 1848, Nolit, Beograd 1971.

2. Grupa autora, Istorija Jugoslavije, Prosveta, Beograd, bez godine izdanja.
3. Istorija Mađara, Clio, Beograd 2002.
4. Popov, Čedomir, Građanska Evropa (1770-1871) druga knjiga, Matica Srpska, Novi
Sad 1989.
5. Potemkin, V.P. Historija diplomacije, Matica Hrvatska, Zagreb 1951.
6. Rickett, Richard, A brief survey of Austrian history, Prachner, Beč 1978.
7. Tarle, J.V. Historija novog veka, Naučna, Beograd 2008.
8. Taylor, John Allan Percivale, Borba za prevlast u Evropi 1848-1918, Veselin Masleša,
Sarajevo 1968.
9. Taylor, John Allan Percivale, Habsburška monarhija 1809-1918, Znanje, Zagreb 1990.

Časopisi

1. Korunić, Petar, Hrvatski nacionalni programi i društvene promjene za revolucije

1848/49, u Radovi Zavoda za hrvatsku povijest 31, Zagreb 1998.
2. Stublić, Zlatko, periodizacije i ocjene ustanka u Vojvodini godine 1848/49. u našoj
historiografiji, u Radovi Zavoda za hrvatsku povijet 20, Zagreb 1987.
3. Šidak, Jaroslav, prilozi hrvatskoj povijesti za revolucije 1848, u Radovi Zavoda za
hrvatsku povijest 9, Zagreb 1976.

Enciklopedije

1. Ilustrovana encikopedija, Istorija 2, Vuk Karadžić, Beograd 1986.

2. Larousse, Opća encikopedija, tom III, Vuk Karadžić, Beograd 1973.

16
17