PELAJARAN 1 – Kuantiti Fizik Arus

Elektrik
Memahami Fizik

Fizik merupakan ilmu untuk mencari penerangan

rasional (mengapa dan bagaimana) tentang sifat
jirim,tenaga dan fenomena alam semula jadi.
Antara bidang fizik ialah fizik nuklear, fizik Kuantiti Fizik Terbitan
keadaan pepejal,biofizik,elektronik,astronomi ,fizik
plasma dan lain-lain. Kuantiti Fizik terbitan ialah Kuantiti fizik yang
Tujuan anda mempelajari fizik ialah untuk boleh diterbitkan daripada kuantiti-kuantiti asas
menjawab persoalan-persoalan berikut seperti:- melalui operasi darab atau bahagi atau kedua-
Mengapakah penyedut minuman kelihatan bengkok duanya.
di dalam sebiji gelas yang mengandungi air? Di antara contoh-contoh kuantiti fizik terbitan
Mengapakah kita merasai gerun apabila menaiki adalah seperti berikut:-
sebuah kereta yang sedang bergerak laju menuruni
bukit? Kuantiti Simbol Dalam Unit Simbol
Bagaimanakah pelangi terbentuk? Terbitan sebutan Unit
Mengapakah penumpang-penumpang di dalam Kuantiti terbitan Terbitan
sebuah kereta terhumban ke hadapan apabila kereta Asas
dihentikan dengan tiba-tiba? Luas
Bagaimanakah logamaya terbentuk?
Bagaimanakah sebuah kapal terbang terangkat? Halaju
Untuk mempelajari fizik kita mesti menguasai
kemahiran saintifik(kemahiran proses sains dan
kemahiran manupultaif),mengaplikasi kaedah Ketumpatan
saintifik dan mengamalkan sikap saintifik.

Kuantiti Fizik
Kuantiti Skalar dan Kuantiti Vektor
Pengertian Kuantiti Fizik
Kuantiti fizik ialah kuantiti boleh diukur.
Kuantti skalar adalah merupakan kuantiti yang
Contohnya ialah suhu,tekanan,halaju dan
mempunyai magnitud (nilai) sahaja.
sebagainya.
Kuantiti fizik terbahagi dua jenis iaitu kuantiti fizik Contoh kuantiti skalar adalah masa , jisim , panjang
asas dan kuantiti fizik terbitan. , suhu ,laju tenaga dan tekanan.
Kuantiti vektor adalah merupakan kuantiti yang
Kuantiti Fizik Asas mempunyai magnitud dan arah.
Kuantiti fizik asas ialah kuantiti fizik yang tidak Contoh kuantiti vektor adalah sesaran . daya ,
dapat ditakrifkan(diterbitkan) dalam sebutan berat ,halaju ,pecutan dan momentum.
kuantiti -kuantiti fizik yang lain atau tidak dapat
diperolehi daripada gabungan dua kuantiti fizik
yang lain. Contoh 1
Terdapat lima kuantiti fizik asas seperti Nyatakan kuantiti terbitan berikut dalam sebutan
disenaraikan dalam jadual berikut:- kuantiti asas.
Kuantiti Simbol Unit Simbol Contoh
asas asas Unit Alat (a) Pecutan
(Panduan: Pecutan = perubahan halaju)
Panjang masa
(b) Momentum
Jisim (Panduan : Mometum = jisim x halaju )

Masa Penyelesaian

Suhu

1
Contoh 2

Nyatakan unit asas bagi kuantiti-kuantiti terbitan

berikut:

(a) Daya
(Panduan : Daya = jisim x pecutan )

(b) Impuls
( Panduan : Impuls = perubahan momentum)

(c) Kerja
(Panduan : Kerja = daya x sesaran)

Penyelesaian

2
 A Penambahan atau penolakan
B Penambahan atau penolakan atau kedua-
duanya
C Pendaraban atau pembahagian
D Pendaraban atau pembahagian atau
kedua-duanya

7 Unit asas bagi jisim adalah

A Miligram B Gram
C Kilogram D Mikrogram

8 Kuantiti asas yang tidak terdapat dalam daya

adalah

A Panjang B Masa
C Suhu D Jisim

9 Di antara kuantiti terbitan berikut yang

manakah merupakan gabungan suatu kuantiti
TUTORIAL 1
asas sahaja?

A daya B isipadu
1 Unit SI manakah yang betul bagi setiap C pecutan D momentum
kuantiti?
10 Kuantiti fizik yang manakah mempunyai unit
Kuantiti SI unit S.I. yang betul?
Kuantiti fizik Unit S.I.
A Jisim Gram (g)
B Masa Minit (min) A Suhu Celcius
C Panjang Sentimeter (cm) B Masa minit
D Suhu Kelvin (K) C Jisim Newton
[ SPM 2015 ] D Panjang meter
2 Kuantiti manakah adalah kuantiti asas? [ SPM 2003 ]
11 Antara yang berikut, yang manakah kuantiti
A Beza keupayaan terbitan?
B Arus elektrik
C Tenaga elektrik A Jisim B Panjang
D Kuasa elektrik C Berat D Suhu
[ SPM 2014 ] [ SPM 2011 ]
3 Antara kuantiti fizik berikut, yang manakah 12 Apakah unit S.I bagi ketumpatan?
bukan kuantiti asas?
A gcm3 B gcm-3
A Berat B Masa C kgm3 D kg m-3
C Suhu D Arus elektrik [ SPM 2012 ]
[ SPM 2006 ]
4 Manakah antara berikut adalah bukan 13 Yang manakah antara berikut benar mengenai
unit asas? suatu kuantiti fizik?

A Celsius B Ampere Kuantiti fizik Jenis Unit S.I.

C Kilogram D Saat
A Momemtum terbitan kg m s-2
5 Kuantiti nmanakah adalah kuantiti terbitan? o
B Suhu asas C
A Daya B Panjang
C Arus D Suhu C Kerja terbitan kg m 2 s - 2
[ SPM 2018 ]
6 Kuantiti terbitan dihasilkan daripada kuantiti D Luas asas m2
asas dengan operasi

3
14 Newton (N) ialah unit bagi berat. Unit lain
bagi berat ialah kilogram meter per saat A kg s2 B kg- 1 s 2
per saat (kg m s-2). C kg s D kg- 2 s-1
Pernyataan yang manakah betul?
20 Pasangan kuantiti terbitan ialah
A 1000 N = 1 kgms-2
B 100 N = 1 kgms-2 A daya dan arus
C 10 N = 1 kgms-2 B tekanan dan suhu
D 1 N = 1 kgms-2 C kerja dan jisim
[ SPM 2017 ] D berat dan beza keupayaan
15 Tenaga kinetik diberi oleh rumus
E=½mv2 21 Antara kuantiti-kuantiti berikut yang
di mana m = jisim dan v ialah halaju. manakah ialah kuantiti asas?
Bilangan kuantiti asas yang terlibat dalam
rumus tenaga kinetik ialah A Berat angkasawan di bulan adalah 10 N
B Kuasa sebuah mentol elektrik ialah
A 1 B 2 60W
C Halaju kayuhan seorang pelumba basikal
C 3 D 4
adalah 70 km j-1
D Perimeter sebuah padang bola adalah
yang dicatat oleh seorang pelari 380 m
22 Kuantiti-kuantiti asas yang tidak terdapat
16 Pasangan kuantiti fizik dan unit SI manakah dalam pecutan adalah
yang betul?
Kuantiti fizik Unit SI A Panjang
A Arus elektrik Ampere B Jisim
B Tekanan Newton C Masa
C Berat Kilogram
D Daya Joule
[ SPM 2013 ] 23 Di antara alat-alat yang diperlukan untuk
menentukan ketumpatan sekeping batu batu
17 Beberapa kuantiti fizik serta unit SI yang kecuali
sepadan telah diberi di bawah. Pasangan
yang manakah benar? A Jam randek
B Neraca Kimia
Kuantiti Fizik Unit S.I. C Pembaris meter

A Luas Kaki persegi 24 Di antara kuantiti terbitan dan unit S.I yang
B Berat Kilogram manakah berikut adalah benar?
C Kuasa Joule per minit
D Ketumpatan Kilogram per A Kuantiti cas unitnya A s
meter padu B Halaju unitnya km j - 1
C Pecutan unitnya cms- 2
18 Jika suatu kuantiti fizik diberi oleh rumus D Isipadu unitnya cm 3
M=¾ed2
di mana e unitnya kilogram manakala d 25 Di antara kuantiti-kuantiti terbitan berikut
unitnya meter, maka unit bagi M ialah, yang manakah hanya mempunyai kuantiti
asas panjang dan masa sahaja.
A kg 2 m B kg-2 m
C kg m 2 D kg m-2 A Halaju B Momemtum
B Daya D Tekanan
19 Tempoh ayunan bagi sebuah neraca inersia
diberi oleh hubungan 26 Pasangan kuantiti manakah adalah benar?
T2= km Kuantiti skalar Kuantiti vektor
di mana Mempunyai Mempunyai
T = tempoh dan unitnya s , A
magnitud sahaja magnitud sahaja
m = jisim dan unitnya kg Mempunyai arah Mempunyai
dan k =pemalar B
sahaja magnitud sahaja
Mempunyai Mempunyai
maka unit bagi k ialah, C
magnitud sahaja magnitud dan arah

4
 Mempunyai Mempunyai arah suatu konduktor logam ditakrifkan oleh
D
magnitud dan arah sahaja persamaan berikut:
[ SPM 2016 ]
27 Manakah antara kuantiti berikut adalah arus = cas
merupakan kuamttiti skalar? masa

A Isipadu B Berat Berdasarkan persamaan tersebut yang

C Daya D Pecutan manakah merupakan

28 Antara kuantiti berikut, yang manakah (i) kuantiti asas

kuantiti vektor? .........................................................
(ii) kuantiti terbitan
A Tenaga B Kuasa .........................................................
C Daya D Tekanan
[ SPM 2007 ] (b) Apakah unit S.I. bagi kuantiti cas
.................................................................
29 Kuantiti manakah adalah kuantiti vektor?
35 Kuasa seorang pelajar yang menaikki sebuah
A Jisim B Tenaga tangga diberi oleh persamaan,
C Tekanan D Momentum
[ SPM 2015 ] Kuasa = daya X sesaran
30 Kuantiti manakah ialah kuantiti vektor? masa
(a) Nyatakan kuantiti asas yang terkandung
A Luas B Panjang dalam persamaan di atas.
C Jarak D Sesaran .................................................................
[ SPM 2009 ] (b) Nyatakan dalam sebutan unit asas bagi
kuasa
31 Antara vang berikut, yang manakah kuantiti .................................................................
vektor?
36 50 biji butir-butir plumbum yang setiap
A Tenaga B Daya satunya berjisim 0.5 g dan berdiameter 0.2
C Jisim D Laju mm dijatuhkan dari suatu tempat setinggi 8 m
[ SPM 2012 ] dan kemudiannya terkena satu blok plumbum
32 Manakah antara kuantiti berikut adalah nipis yang berbentuk segiempat tepat dengan
merupakan satu pasangan kuantiti vektor? perimeternya 120 cm. Semasa terkena blok
plumbum suhu meningkat sebanyak 1.2 o C
A Luas dan sesaran dan menghasilkan tenaga haba sebanyak 320
B Tekanan dan daya J. Pecutan buir-butir plumbum ketika jatuh
C Pecutan dan halaju adalah 10 ms-2.
Berdasarkan maklumat yang diberi
33 Alat pengukur manakah mengukur kuantiti kumpulkan semua kuantiti terlibat yang
vektor? ‘digariskan’ dalam Jadual 36 di bawah.

Kuantiti Kuantiti Kuantiti Kuantiti

Asas Terbitan Skalar Vektor

Jadual 36

37 Berdasarkan Hukum Kegravitian Semesta

daya tarikan F bagi dua jasad yang berjisim m
[ SPM 2017 ] dan M masing-masing dengan r ialah jarak
34 (a) Arus elektrik yang mengalir dalam antara kedua-dua jasad itu diberi oleh
persamaan

5
 1 Kilogram: Jisim silinder aloi platiunum-
F=GmM iridium yang tersimpan di
r2 Serves,Perancis.

di mana G ialah Pemalar Kegravitian. 1 Saat: Masa 9192631770 kali tempoh

ayunan yang dikeluarkan oleh
Berdasarkan persamaan di atas nyatakan atom Saesium-133

(a) satu contoh kuantiti terbitan dan satu 1

1 Kelvin: Suhu suhu
contoh kuantiti asas. 273.16
termodinamik 273.16 takat
tigaan air.
(b) unit-unit S.I.bagi F,m ,M dan r
1 Ampere : Arus mantap yang mengalir
melalui dua konduktor
(c) unit S.I. bagi G selari yang panjangnya tak
terhingga ,luas keratan yang boleh
diabaikan dan dipisahkan sejauh
1m
dalam vakum,menghasilkan
daya 2 x 10 – 7 Newton per
unit panjang ke atas setiap
PELAJARAN 2 – UNIT PENGUKURAN konduktor.

Pendahuluan
Imbuhan Unit
Apabila kita mengukur suatu kuantiti
fizik,misalnya panjang meja ialah 5 . Adakah Apabila kita mengukur panjang,kita boleh
maklumat ini lengkap? Sudah tentulah ia tidak menyatakan nilainya dalam unit kilometer,
memberi makna apa-apa kecuali diletakkan unit, centimeter dan sebagainya.Kilo,centi merupakan
misalnya 5 m.Oleh itu apakah peranan unit? imbuhan unit yang mempunyai nilai-nilai tertentu
seperti yang terdapat pada jadual berikut:-
Unit ialah ukuran piawai yang ditentukan untuk
ukuran suatu kuantiti fizik. Imbuhan Simbol nilai
Unit digunakan untuk membandingkan saiz atau
ukuran di antara kuantiti-kuantiti yang sama. Tera T
Giga G
Unit perlu diselaraskan kerana Mega M
(a) Memudahkan perhubungan atau komunikasi Kilo k
antarabangsa terutama dalam bidang Sains Desi d
dan Perdagangan Centi c
(b) Meningkatkan kecekapan proses pertukaran Mili m
maklumat terutama pengetahuan sains dan Mikro µ
teknologi Nano n
(c) Mempermudahkan proses menganalisis data Piko p
(d) Data atau maklumat terkumpul boleh dapat
digunakan oleh ahli sains negara lain
(e) Kertas kerja saintifik yang dikemukakan oleh Bentuk Piawai
seseorang saintis dapat difahami dan
diaplikasikan. Jejari bumi adalah 6400000000 mm manakala
diameter satu dawai logam adalah 0.00000045
Takrifan Unit Asas km.Bagaimanakah cara terbaik untuk menulis
nilai-nilai yang terlalu besar atau terlalu kecil ini?
1 meter: Jarak cahaya yang merambat Kita boleh meringkaskan nilai yang terlalu besar
dalam vakum selama atau terlalu kecil dalam bentuk piawai.
1 Bentuk piawai pada amnya ialah
saat
299792458
a x 10N
6
 di mana 1  a<10 (a) kg (b) dg
dan N ialah integer positif atau negatif
Penyelesaian
Contoh 1

Tukarkan nilai-nilai berikut kepada bentuk piawai

(a) 0.00008 (b) 5300

(c) 0.0068 (d) 567.13
(e) 345.2 x 104 (f) 0.000078 x 10-6
(g) 7 x 10-5 x 8 x 106 (h) 3 x 108 + 8 x106
9
6.2x10
(i) 3
(j) 3.8 x10-2- 7.2
3.1x10
x10-3

Penyelesaian

Contoh 2 Contoh 4
Tukarkan ukuran-ukuran panjang berikut dalam Tukarkan ukuran-ukuran berikut kepada unit yang
unit meter. dikehendakki:-
(a) 2.3 km (a) 73 kg kepada mg
(b) 0.62 mm (b) 0.0045 ms kepada Ms
(c) 3 x 106 cm (c) 40 MHz kepada µHz
Penyelesaian Penyelesaian

Contoh 5

Tukarkan unit-unit ukuran berikut kepada unit-unit

dikehendakki.
Contoh 3 (a) 11.5 cm3 kepada m3
Tukarkan jisim 22.5 g kepada unit (b) 72 km j-1 kepada ms-1
(c) 5 g cm-3 kepada kgm-3

7
Penyelesaian
A 15.2 x 102 B 1.52 x 103
C 1.52 x 104 D 0.0152 x 105

4 Hasildarab untuk 2.4 x 10-2dan

5.0 x 10-4 ialah

A 1.2 x 106 B 1.2 x 105

C 1.2 x 10-5 D 1.2 x 10-7

5 Jika A = 2 x 10-4 dan B = 3 x 10-5

maka nilai bagi A + 5B ialah

A 1.7 x 10-5 B 3.5 x 10-5

C 1.7 x 10- 4 D 3.5 x 10-4

6 Nilai 0.0455 kg ditulis dalam bentuk piawai

ialah

A 0.455 x 10-1 kg
B 4.55 x 10-2 kg
C 45.5 x 10-3 kg
D 455 x 10-4 kg

TUTORIAL 2

1 Yang manakah berikut adalah tidak benar? 7 Manakah antara imbuhan berikut disusun
dalam susunan menaik?
A Satu meter ialah jarak cahaya
yang merambat dalam vakum selama A Giga,mega,kilo,centi
1 B Mikro,mili,centi,kilo
saat C Mega,giga,kilo,centi
299792458
D Centi,giga,mikro,mili
B Satu kilogram ialah jisim silinder aloi
8 Yang manakah antara frekuensi berikut sama
kuprum-aluminium yang tersimpan di
dengan 106.8 MHz?
Serves,Perancis.
A 1 068 x 10 -1 Hz B 1.068 x 10 2 Hz
C Satu saat ialah masa 9192631770 kali
C 1.068 X 106 Hz D 1.068 x 108 Hz
tempoh ayunan yang dikeluarkan oleh
[ SPM 2004 ]
atom Saesium-133
1 9 Sebuah stesen radio mengudarakan siarannya
D Satu Kelvin ialah suhu
273.16 dengan memancarkan gelombang pada
frekuensi 102.3 MHz.
suhu termodinamik takat 273.16 Berapakah frekuensi ini dalam Hz?
tigaan air.
A 1.023 X 102 B 1.023 x 105
2 Bentuk piawai ialah satu cara menulis nilai C 1.023 x 106 D 1.023 x 108
berangka yang [ SPM 2006 ]

10 Antara nilai berikut, yang manakah sama

A sangat besar
dengan 470 pF?
B sangat kecil
C sangat besar atau sangat kecil
A 4.7 x 10 -10 F B 4.7 x 10-7 F
C 4.7 x 10 2 F D 4.7 x 1011 F
3 Nilai 15200 ditulis dalam bentuk piawai ialah [ SPM 2007 ]

8
11 Jejari orbit sebuah satelit adalah 7 500 km. 20 Hamid berbasikal dengan halaju 3.1 km j-1.
Berapakah nilai jejari ini dalam Mm? Berapakah halaju ini, dalam m s-1 ?

A 7.5 B 75 A 0.09 B 0.86

C 750 D 7500 C 1.16 D 11.61
[ SPM 2008 ]
12 Tempoh ayunan suatu zarah ialah 5 x 10-4 s.
Tempoh ayunan ini dalam unit µ s ialah 21 Sebuah kereta bergerak dengpn halaju 84.6
km j-1 Berapakah halajunya dalam ms-1
A 0.05 B 0.5 A 11.8 B 23.5
C 50 D 500 C 84.7 D 304.8
[ SPM 2013 ]
13 30 milisaat adalah setara dengan
22 Tukarkan 300 km j-1 kepada m s-1.
-5 -4
A 3 X 10 saat B 3 X 10 saat
C 3 X 10-3 saat D 3 X 10-2 saat A 0.083 m s-1 B 5.00 m s-1
[ SPM 2003 ] C 83.33 m s-1 D 5 000 m s-1
[ SPM 2018 ]
14 Nilai manakah yang sama dengan
3 500 000 W? 23 Halaju sebuah motokar ialah 108 km j-1
Halaju ini dalam unit ms – 1 ialah
A 3.5 kW B 3.5 MW
C 35 kW D 35 MW A 20 B 30
[ SPM 2012 ] C 50 D 60

24 Tekanan sekeping batu bata yang dikenakan

15 Antara ukuran-ukuran berikut yang manakah pada lantai ialah 500 N cm-2. Berapakah
tidak sama panjang? tekanan ini dalam unit Pa ?
( 1 Pa = 1 N m-2)
A 2.3 x 102 m
B 2.3 x 104 cm A 5 x 10 - 2 B 5 x10 -1
C 2.3 x 106 mm C 5 x 10 4 D 5 x 10 6

16 Antara ukuran-ukuran jisim berikut yang 25 Pecutan sebuah troli ialah 2000 cms-2
manakah paling kecil? Pecutan troli ini dalam unit S.I. ialah

A 1.5 x 102 kg A 0.02 B 0.2

B 1.5 x 107 g C 2 D 20
C 1.5 x 1012 µ g 26 Manakah daripada imbuhan yang berikut
mempunyai nilai kurang daripada 1?
17 Antara ukuran-ukuran berikut yang manakah
disusun mengikut tertib menaik? A Mega
B Desi
A 7 x 10- 4 km , 7 x 102 cm , 7 x 104 mm C Kilo
` B 7 x 102 cm , 7 x 104 mm , 7 x 10- 4 km
C 7 x 104 mm , 7 x 10- 4 km , 7 x 102 cm 27 Antara yang berikut, yang manakah
menunjukkan imbuhan unit dalam menaik
18 Ukuran manakah yang paling panjang? dengan betul?

A 2.68 x 103 µm B 2.68 x 10-1 mm A mega, giga, milli, mikro

C 2.68 x 103 cm D 2.68 x 10-4 m B mikro, milli, giga, mega
[ SPM 2009 ] C mega, giga, mikro, milli
D mikro, milli, mega, giga
19 Isi padu cecair dalam satn bekas adalah 2.5 [ SPM 2010 ]
cm3. Berapakah isi padu cecair itu, dalam m3?
28 Pernyataan yang manakah berikut adalah
A 2.5 x 10-2 B 2.5 x 10-6 benar?
C 2.5 x 102 D 2.5 x 106
[ SPM 2013 ] A 0.00023 = 2.3 x 10-3

9
 B 0.05 = 5 x 10 - 1
C 5678.9 = 5.6789 x 103
D 3450 = 3.450 x 104

29 Jadual 29 menunjukkan nilai beberapa

kuantiti fizik berserta dengan unitnya.

Nilai kuantiti Unit S.I.

400 cm2 m2

216 km j-1 m s-1

4 mm3 m3

1500 cm s-2 m s-2

Jadual 29

Lengkapkan Jadual 29 di atas.

30 Jadual 30 di atas menunjukkan ukuran-

ukuran panjang P, Q, R dan S bagi
empat objek berlainan.

Ukuran Bacaan
P 7.2 x 10 5 µm
Q 7.2 x 10-2 cm
R 7.2 x 103 mm
T 7.2 x 10- 6 km

Jadual 30

Berdasarkan Jadual 30,

(a) Ukuran manakah paling panjang?

.................................................................

(b) Ukuran manakah paling pendek?

.................................................................
(c) Susun ukuran-ukuran tersebut mengikut
tertib menurun.
.................................................................
.................................................................

(d) Ukuran manakah bernilai

kurangdaripada 1 meter?
...............................................................
(e) Jika sebuah objek berbentuk kubus
mempunyai panjang sisi 7.2 x 103 mm
nyatakan isipadunya dalam unit m3

10
 Rajah ini boleh digunakan untuk membezakan
antara kepersisan dan kejituan.

Jadual berikut adalah merupakan kesimpulan yang

boleh dibuat.

Penembak Kepersisan Kejituan

A Tinggi Rendah
B Rendah Tinggi
PELAJARAN 3- KEPEKAAN, KEPERSISAN, C Tinggi Tinggi
KEJITUAN DAN RALAT D Rendah Rendah

Pengenalan

Semasa membuat pengukuran ciri- ciri yang dipilih

dalam membuat pengukuran dan menentukan alat
pengukuran adalah dari segi kepersisan, kejituan
dan kepekaan.

Kepersisan, Kejituan dan Kepekaan. Kepekaan

Kepersisan
Ialah darjah ketekalan (konsistensi) sesuatu bacaan
Kepersisan semakin bertambah apabila beberapa
set bacaan semakin menghampiri satu sama lain.
Kejituan(ketepatan)
Ialah darjah kebolehan suatu sesuatu ukuran
mengampiri nilai sebenar(nilai piawai)
Kejituan semakin bertambah apabila sesuatu
ukuran semakin menghampiri dengan nilai sebenar
. mempunyai tiub kapilari lebih besar serta bebuli
Rajah berikut adalah menunjukkan kesan tembakan
oleh empat peserta A, B, C dan D dalam suatu
pertandingan tembakan Setiap peserta melepaskan
lima tembakan.
Ialah kebolehan alat itu bertindakbalas dengan
perubahan kecil kuantiti yang diukur.
Semakin cepat sesuatu alat berindakbalas atau
memberikan pesongan yang besar terhadap
perubahan kuantiti yang kecil maka semakin
bertambah kepekaan alat itu.
Miliammeter lebih peka daripada ammeter ,
tolok skru mikrometer lebih peka daripada angkup
vernier dan termometer yang mempunyai tiub
kapilari lebih kecil serta bebuli kaca lebih nipis
adalah lebih peka daripada termometer yang
kaca lebih tebal.
Semakin kecil nilai senggatan skala terkecil
semakin bertambah kepekaan dan kejituan suatu
alat pengukur.

Ralat

11
Ralat adalah merupakan kesilapan bacaan akibat (ii) Perbezaan tekanan yang dikenakan pada
selisih antara bacaan yang didapati dengan bacaan bidal tolok skru mikrometer semasa
sebenar. menutup rahang apabila alat ini
digunakan untuk mengukur diameter
Ada dua jenis ralat iaitu suatu dawai.
(iii) Suhu yang sentiasa berubah-ubah
(a) Ralat bersistem semasa eksperimen berjalan.
(b) Ralat rawak (iv) Merekodkan bacaan yang salah.
(v) Kesilapan semasa menghitung.
Ralat bersistem
Ralat bersistem merupakan ralat pengukuran Untuk mengurangkan atau menghapuskan ralat
sesuatu kuantiti fizik disebabkan oleh alat rawak ialah dengan mengulangi pengukuran dan
pengukuran , faktor keadaan sekeliling dan juga cari purata bacaan.
masalah fizikal pemerhati yang membuat
pengukuran. Mengukur Panjang -Pembaris meter,Angkup
Ciri utama ralat bersistem adalah magnitud ralat Vernier dan Tolok Skru Mikrometer
adalah sentiasa hampir tetap dan satu hala sahaja.
Nilai pengukuran akan sentiasa lebih besar atau
lebih kecil daripada nilai sebenar apabila ralat (a)Pendahuluan
bersistem wujud.
Contoh ralat bersistem ialah Terdapat tiga jenis alat pengukuran panjang yang
(a) Ralat sifar dan ralat hujung biasanya digunakan di makmal iaitu seperti jadual
(b) Ralat disebabkan oleh masalah fizikal berikut:-
pemerhati Alat Kepekaan Kepekaan/
(c) Ralat disebabkan alat pengukur semasa proses /kejituan kejituan
penentukuran. dalam cm dalam mm
(d) Ralat disebabkan silap membuat andaian , Pembaris 0.1 1
contohnya membuat anggapan pecutan graviti meter
di suatu tempat tertentu ialah is 9.81 ms-2,
sedangkan nilai sebenar ialah 9.79 ms-2
Angkup 0.01 0.1
Vernier

Tolok skru 0.001 0.01

Ralat bersistem tidak boleh dikurangkan atau
mikrometer
dihapuskan dengan mengulangi bacaan
menggunakan kaedah yang sama.alat pengukur
yang sama atau pemerhati yang sama.
Ralat bersistem boleh dikurangkan atau dihapuskan (b)Pembaris meter
alat yang belainan atau pemerhati yang berlainan.
Contonya untuk menghapuskan ralat sifar kita Pembaris meter terdiri dari kayu atau besi yang
mesti menolak atau menambah bacaan yang panjangnya 1 meter.
didapati dengan ralat sifar itu. 1 senggatan kecil adalah bersamaan 1 mm atau 0.1
cm.
Ralat rawak Semasa menggunakan pembaris cara berikut perlu
dilakukan untuk mengelakkan ralat paralaks
Punca utama ralat rawak adalah disebabkan oleh ataupun ralat sifar(ralat hujung).:-
pemerhati dan ralat ini tidak boleh dijangka. (i) pengukuran tidak semestinya bermula
Ciri-ciri ralat rawak ialah : dihujung,kerana kemungkinan hujung
pembaris haus yang menyebabkan
(i) boleh bernilai positif atau negatif dan berlakunya ralat sifar(ralat hujung)
boleh memberikan bacaan yang lebih
besar atau lebih kecil daripada nilai
sebenar.
(ii) Magnitudnya tidak tetap.
(ii) Pembaris hendaklah diletakkan tegak pada
objek yang hendak diukur dan mata
Contoh ralat rawak:
pemerhati hendaklah tegak dengan skala
untuk mengelakkan ralat paralaks
(i) Ralat paralaks – terjadi apabila
kedudukan mata pemerhati tidak
berserenjang dengan skala.

12
 objek diukur.

Contoh 1

Catatkan bacaan yang terdapat pada rajah berikut:-

(iii) Bagi mengukur objek tiga dimensi pembaris Penyelesaian

dan sesiku hendaklah digunakan.

Contoh 2

Nyatakan bacaan sebenar bagi objek pada rajah

berikut:

(c) Angkup vernier

- Angkup luar digunakan untuk menyukat

diameter luar
- Angkup dalam digunakan untuk
menyukat diameter dalam
- Ekor digunakan untuk mengukur
kedalaman ,contohnya kedalaman bikar. Penyelesaian
- Bukaan rahang dalam,bukaan rahang luar dan
ekor sentiasa mempunyai panjang yang sama.
- 1 senggatan kecil skala utama adalah 0.1 cm
atau 1mm
- 1 senggatan kecil pada skala vernier adalah
0.09 cm atau 0.9 mm
- Perbezaan satu senggatan kecil pada skala
utama dan vernier
= (0.1 - 0.09) cm
= 0.01 cm
- Bacaan pada angkup vernier = [bacaan
skala utama + (0.01 x skala vernier)] cm
- Langkah berjaga-jaga semasa menggunakan
angkup vernier:-
(i) Tentukan ralat sifar ada atau tidak.Jika
ada ralat sifar bacaan mesti
diperbetulkan iaitu:
(e) Tolok skru mikrometer
Bacaan sebenar = bacaan diperolehi -
ralat sifar
(ii) Pastikan rahang betul-betul menyentuh

13
 Contoh 4

Nyatakan bacaan sebenar bagi objek pada rajah-

rajah berikut:-
(a)

- Kegunaannya ialah menentukan ketebalan

kertas,diameter dawai atau alas bebola.
- Hujung rahang iaitu anvil dan spindal harus
dibersihkan terlebih dahulu dari kekotoran.
- Apabila diletak objek,rahang ditutup dengan
memutarkan bidal.Apabila rahang hampir
rapat dengan objek,putarkan racet sehingga
bunyi 'tik' yang petama.
- 1 senggatan kecil skala utama adalah 0.5
mm .
- Skala verniernya mempunyai 50 senggatan
kecil.Apabila skala veriner diputar satu
pusingan ,skala utama kan bergerak sejauh 0.5
mm. (b)
Oleh itu 1 senggatan kecil pada skala vernier
= 0.5 mm =0.01 mm
50
- Bacaan pada angkup vernier = [bacaan
skala utama + (0.01 x skala vernier)] mm
- Langkah berjaga-jaga semasa menggunakan
tolok skru mikrometer:-
(a) Tentukan ralat sifar ada atau tidak.Jika
ada ralat sifar bacaan mesti
diperbetulkan iaitu:
Bacaan sebenar = bacaan diperolehi -
ralat sifar
(b) Gunakan racet untuk mengetatkan objek
yang diletakkan pada rahang supaya
tekanan yang berlebihan tidak dikenakan
pada objek.
Penyelesaian

Contoh 3 Mengukur Jisim

(a) Neraca tuas

Catatkan bacaan yang terdapat pada rajah berikut:-

Penyelesaian

14
Kejituan /kepekaan : ……………………………………..
Bacaan : ………………………………………………

(b) Neraca mampatan

Kejituan /kepekaan : ……………………………………..

Bacaan :
…………………………………………………
Mengukur Arus
Kejituan /kepekaan : ……………………………………..
Bacaan : ……………………………………………… (a) Ammeter julat 0 – 5 A

(c) Neraca alur tiga

Kejituan /kepekaan : ……………………………………..

(b) Ammeter dwi-julat

Kejituan /kepekaan : ……………………………………..

Kejituan /kepekaan skala atas :………………………..

Kejituan /kepekaan skala bawah :……………………..
Bacaan :………………………………………………..
Mengukur Masa

(a) Jam randik mekanikal

(c) Miliammeter julat 0- 50mA

Kejituan /kepekaan : ……………………………………..

(b) Jam randik elektronik

Kejituan /kepekaan : ……………………………………..
Bacaan : ………………………………………………

15
Mengukur Suhu
A kejituan B
kepersisan
C kepekaan D ralat

Kejituan /kepekaan :…………………………………….. 3 Kejituan suatu ukuran akan bertambah apabila

A bilangan tempat perpuluhan bertambah

B perbezaan bacaan didapati dengan nilai
piawai
C bertambah nilai senggatan skala terkecil

4 Penyataan di bawah merujuk kepada

Semua nilai pengukuran adalah

hampir antara satu sama lain.

A Konsisten
B Kecekapan
C Kepekaan
D Kejituan
[ SPM 2016 ]

5 A, B, C, dan D menunjukkan kesan tembakan

pada papan sasar.
Kesan tembakan yang manakah dapat
menerangkan konsep kepersisan suatu
pengukuran?

[ SPM 2005 ]
6 A, B, C dan D menunjukkan sebahagian
daripada empat skala penimbang yang
berlainan.

TUTORIAL 3

1 Bacaan yang dicatat adalah sentiasa konsisten

walaupun diulangi beberapa kali adalah Penimbang yang manakah yang paling peka?
dikatakan sebagai ukuran yang mempunyai
_____________ yang tinggi.

A kejituan B kepersisan
C kepekaan D ralat

2 Kebolehan suatu alat mengesan suatu

perubahan yang kecil pada kuantiti yang
diukur boleh dikaitkan dengan

16
 M 2 1 2
N 0 1 2

Pemain manakah yang menunjukkan

kepersisan?

A K B L
C M D N
[ SPM 2013 ]

9 Panjang sebenar sebuah meja adalah

124.7 cm.Antara ukuran pelajar-pelajar
berikut yang manakah mempunyai ukuran
yang paling tinggi kepersisan dan kejituan?

Pelajar Ukuran 1 Ukuran 2 Ukuran 3

A W 122.5 122.5 122.5
B X 122.5 122.5 124.7
C Y 124.7 124.7 124.7
D Z 122.5 124.7 124.7

10 Yang manakah antara berikut adalah benar?

A Jam randik lebih sensitif daripada jam
[ SPM 2007 ] elektronik.
B Ammeter lebih peka daripada daripada
7 Rajah menunjukkan papan sasaran dalam miliammeter
satu permainan. C Amgkup vernier lebih peka daripada
tolok skru mikrometer .
D Termometer dengan bebuli kaca
berdinding nipis lebih peka daripada
termometer dengan bebuli kaca
berdinding tebal.

11 Yang manakah berikut adalah benar mengenai

Keputusan yang manakah adalah tekal tetapi ralat?
tidak tepat?
A Ralat paralaks adalah ralat bersistem
B Ralat sifar adalah adalah ralat rawak
C Ralat rawak boleh dikurangkan dengan
mengulangi ukuran dan mencari purata
bacaan.

12 Ralat yang disebabkan bacaan yang terdapat

pada sesuatu alat ketika alat tersebut
dilaraskan permulaan skala sifar dinamakan

A ralat sifar
B ralat paralaks
[ SPM 2008 ] C ralat bacaan
13 Kedudukan mata pemerhati yang tidak
8 Jadual menunjukkan bilangan gol yang berserenjang dengan skala dibaca akan
dijaringkan oleh pemain K, L, M dan N dalam menyebabkan
tiga perlawanan.
A ralat sifar
B ralat hujung
Pema Perlawan Perlawan Perlawan C ralat paralaks
in an 1 an 2 an 3 14 Rajah menunjukkan kaedah mengukur
K 1 3 2 diameter sebiji manik.
L 3 0 2

17
 X 2.38
Y 52
Z 6.5

Alat-alat pengukur X,Y dan Z tersebut adalah

A Pembaris meter,angkup vernier,tolok

skru mikrometer
Apakah diameter sebiji manik?
B Angkup vernier,tolok skru
A 0.3 cm B 0.9 cm
mikrometer,pita pengukur
C 3.4 cm D 4. 3 cm
C Tolok skru mikrometer,pembaris
[ SPM 2013 ]
meter,angkup vernier
D Pita pengukur,tolok skru mikrometer,
15 Manakah alat pengukur berikut mempunyai
angkup vernier
kejituan yang betul?
18 Empat orang pelajar W,X,Y dan Z
Alat Kejituan
menggunakan angkup vernier, pembaris meter
dan tolok skru mikrometer untuk mengukur
A Pembaris meter 1 mm
ketebalan satu objek.Catatan pelajar manakah
B Angkup Vernier 0.001 cm
yang betul?
C Tolok skru mikrometer 0.1 mm
Pelajar Pembaris Angkup Tolok skru
16 Rajah menunjukkan skala-skala yang
meter vernier mikrometer
ditunjukkan oleh angkup vernier dan
/ cm / cm /cm
pembaris meter.
A W 2.17 2.2 2.174
B X 2.174 2.2 2.17
C Y 2.17 2.174 2.2
D Z 2.2 2.17 2.174

19 Panjang fokus sebuah kanta cembung adalah

12 cm dicatat oleh seorang pelajar apabila
menggunakan pembaris meter.Bacaan ini
mestilah ditulis sebagai

A 11.9 cm B 12.0 cm
C 12.00 cm D 12.1 cm

20 Rajah menunjukkan angkup vernier yang

Perbandingan yang manakah berikut adalah mempunyai ralat sifar
benar tentang kepekaan angkup vernier dan
pembaris meter apabila mengukur ketebalan
satu dawai?

Angkup vernier Pembaris meter

A Kepekaan rendah Kepekaan rendah

B Kepekaan rendah Kepekaan tinggi Berapakah ralat sifarnya?
C Kepekaan tinggi Kepekaan tinggi
D Kepekaan tinggi Kepekaan rendah A + 0.04 cm B - 0.04 cm
[ SPM 2004 ] C + 0.06 cm D - 0.06 cm

17 Jadual di atas merupakan bacaan yang 21 Rajah menunjukkan kedudukan suatu skala
diperolehi dengan menggunakan tiga alat vernier pada skala utama sebuah angkup
pengukur X,Y dan Z vernier.

Alat Bacaan/mm
pengukur

18
 24 Rajah (a) menunjukkan bacaan angkup
vernier pada ketika rahangnya tertutup rapat.
Rajah (b) menunjukkan angkup vernier
tersebut digunakan untuk mengukur diameter
luar sebuah tabung uji.
Berapakah nilai s?

A 0.15 cm B 0.55 cm
C 0.65 cm D 0.85 cm
[ SPM 2011 ]
22 Rajah menunjukkan sebuah angkup vernier
dengan rahangnya terbuka.

Rajah(a)

Berapakah bacaan yang ditunjukkan oleh

angkup vernier tersebut?

A 3.17 cm B 3.08 cm
C 2.18 cm C 2.07 cm

23 Rajah(a) menunjukkan angkup vernier dengan

keadaan rahang dalam keadaan rapat.Rajah(b)
menunjukkan angkup vernier itu digunakan
untuk menyukat diameter luar satu objek
Rajah(b)

Berapakah diameter luar tabling uji itu?

A 0.96 cm B 1.00 cm
C 1.03 cm D 1.06 cm
[ SPM 2017 ]

25 Tebal sehelai kertas apabila diukur dengan

menggunakan tolok skru mikrometer adalah

A 2 mm B 2.1 mm
C 2.14 mm D 2.142 mm

26

Berdasarkan rajah di atas,berapa kali skala

.Diameter sebenar objek itu adalah, vernier itu telah diputarkan.?

A 2.02 cm B 2.04 cm A 12 B 12½

C 2.06 cm D 2.08 cm C 13 D 13¾

19
27 Rajah menunjukkan skala satu tolok skru
mikrometer apabila rahangnnya rapat.

Setiap pengukuran yang dibuat dengan

menggunakan tolok skru mikrometer ini
semestinya

A ditambah 0.02 mm Diameter sebenar objek itu adalah

B ditolak 0.02 mm
C ditambah 0.03 mm A 8.30 mm B 8.32 mm
D ditolak 0.03 mm C 8.80 mm D 8.82 mm

28 Gambar rajah menunjukkan skala pada tolok 31 Rajah (a) menunjukkan bacaaan tolok skru
skru mikrometer. mikrometer ketika spindal bersentuhan dengan
anvil tanpa objek di antaranya.
Rajah (b)menunjukkan bacaan tolok skru
mikrometer ketika ia digunakan untuk
mengukur diameter suatu objek.

Berapakah bacaan tolok skru mikrometer itu?

A 7.02 mm B 7.03 mm
C 7.52 mm D 7.58 mm
[ SPM 2005 ]
Rajah (a) Rajah (b)
29 Rajah menunjukkan sebuah tolok skru
mikrometer yang digunakan untuk mengukur
Berapakah bacaan sebenar diameter objek
tebal 10 keping kertas. itu?

A 5.19 mm B 5.25 mm
C 5.69 mm D 5 75 mm
[ SPM 2018]
32 Sebuah bandul ringkas membuat 20 ayunan
lengkap dalam masa 20.35 s. Antara alat-alat
berikut yang manakah digunakan untuk menyukat
masa tersebut.

A Jam bandul
B Jam randik
Tebal sehelai kertas adalah C Jam elektronik

A 32.5 mm B 37.5 mm 33 Sebuah bandul mengambil masa 15 s untuk

C 3.25 mm D 0.375 mm membuat 10 ayunan lengkap.
Apabila menggunakan jam randik masa yang perlu
direkodkan adalah
30 Rajah(a) menunjukkan rahang sebuah tolok
skru mikrometer dalam keadaan A 15 s B 15.0 s
rapat.Rajah(b) pula menunjukkan tolok skru C 15.00 s D 15.000 s
mikrometer itu digunakan untuk menyukat
diameter satu objek.

20
34 Rajah menunjukkan sebuah termometer.. (ii) Apakah fungsi X?
.........................................................
[1 markah]
(b) Ukuran diameter luar silinder itu pada
Apakah bacaan yang ditunjukkan oleh termometer empat tempat berlainan adalah seperti di
di atas? dalam Jadual 36
Diameter luar /cm Sisihan
A 96o C B 93.5o C relatif /%
C 94.0 o C D 94o C 2.04 2.05 2.04 2.06 0.37
35 Rajah menunjukkan sebuah ammeter.
Jadual 36
(i) Mengapakah diameter luar silinder
itu diukur sebanyak empat kali?
.........................................................
[1 markah]
(ii) Apakah tujuan menghitung sisihan
relatif?
.........................................................
[1 markah]
SPM 2018

37 Rajah 1 menunjukkan seorang pemerhati

sedang membaca ukuran panjang pemadam
menggunakan pembaris.
Berapakah bacaan yang ditunjukkan pada ammeter
di atas?

A 2.80 A B 2.40 A
C 0.48 A D 0.44 A

36 Fungsi pelaras sifar pada sebuah ammeter ialah

untuk

A mengelakkan ralat sifar

B mengetakkan pelaras sifar
C mengelakkan ralat paralaks Rajah 1

SPM 2003 (a) Nyatakan skala terkecil bagi pembaris

yang digunakan.
36 Rajah 36 menunjukkan sebuah angkup vernier ………………………………………….
yang mengukur diameter suatu silinder yang [ 1 markah]
berongga. (b) Berdasarkan Rajah 1,
(i) nama ralat yang dilakukan oleh
pemerhati itu semasa pengukuran.
……………………………………
[ 1 markah]
(ii) nyatakan cara ralat dalam (b)(i)
dapat diatasi.
…………………………………….
[ 1 markah]
(c) Nyatakan sebab blok kayu digunakan
semasa pengukuran tersebut.
………………………………………….
[ 1 markah]

Rajah 36

(a) (i) Namakan bahagian berlabel X.

.........................................................
[1 markah]

21
 SPM 2004 SPM 2005

38 Rajah 38.1 menunjukkan meniskus minyak di 39 Rajah 39 menunjukkan skala sebuah

dalam silinder penyukat. P, Q dan R adalah ammeter.
tiga kedudukan mata semasa menyukat
isipadu minyak itu.

Rajah 39
Rajah 38.1
(a) Namakan kuantiti fizik yang diukur
(a) (i) Kedudukan mata yang manakah dengan ammeter.
betul semasa mengambil bacaan ……………………………………….....
isipadu minyak itu? [ 1 markah ]
......................................................... (b) Pada ruang di bawah, lukiskan simbol
[1 markah] bagi ammeter.
(ii) Berikan satu sebab bagi jawapan di
(a)(i).
......................................................... [ 1 markah ]
[1 markah]
(c) Berapakah nilai bagi satu senggatan
(b) Minyak di dalam silinder penyukat itu terkecil di skala itu?
digantikan dengan merkuri yang …………………………A
berisipadu 30 cm3. [ 1 markah ]
(i) Pada Rajah 38.2, lukiskan (d) Nyatakan fungsi cermin yang terdapat
meniskus merkuri di dalam di bawah skala itu.
silinder penyukat itu. ………………………………………….
………………………………………….
[ 1 markah ]

SPM 2006

40 Rajah 40.1 menunjukkan sebuah liiar

elektrik.
Rajah 38.2
[1 markah]

(ii) Terangkan apa yang menyebabkan

bentuk meniskus merkuri seperti
yang anda lukis di (b)(i).
.........................................................
[1 markah] Rajah 40.1

(a) (i)Namakan alat Q.

…………………………………..
[ 1 markah ]
(ii) Apakah fungsi R dalam litar?
…………………………………….
[ 1 markah ]
(b) Rajah 40.2 menunjukkan dua jenis
ammeter X dan Y yang boleh digunakan
dalam litar padaRajah 40.1.

22
 Berdasarkan Rajah 41. 2, nyatakan

(i) senggatan terkecil bagi jam randik

itu..
...................s
[ 1 markah ]
(ii) masa yang diambil untuk 20
Rajah 40.2 ayunan lengkap.
(i) Ammeter manakah yang lebih ...................s
peka? [ 1 markah ]
……………………………………. (c) Apakah jenis kuantiti fizik bagi masa?
[ 1 markah ] Tanda (√) jawapan yang betul dalam
(ii) Nyatakan satu sebab bagi jawapan petak yang disediakan.
di (b)(i).
……………………………………. Kuantiti skalar
[ 1 markah ]
Kuantiti vektor
SPM 2010 [ 1 markah ]

41 (a) Rajah 41.1 menunjukkan ayunan sebuah SPM 2012

bandul.
42 Rajah 42 menunjukkan sebuah angkup
vernier yang mempunyai ralat sifar.

Rajah 41.1

Berdasarkan Rajah 41.1 pilih lintasan

yang betul untuk satu ayunan lengkap.
Tanda (√) jawapan yang betul dalam
petak yang disediakan.

Rajah 42
(a) Garis jawapan yang betul dalam
kurungan untuk melengkapkan
ayat di bawah.
Ralat sifar merupakan satu contoh
ralat (rawak, sistematik).
[ 1 markah ] [ 1 markah]
(b) Jam randik pada Rajah 41.2 (b) Berdasarkan Rajah 42
menunjukkan masa yang diambil untuk (i) Berapakah bacaan ralat sifar?
bandul itu membuat 20 ayunan lengkup. ..............................cm
[ 1 markah]
(ii) Apakah fungsi X?
................................................
[1 markah]
(c) Apabila angkup vernier digunakan
untuk mengukur ketebalan sebuah
buku, bacaan yang diperoleh
adalah 3.23 cm.
Berapakah bacaan sebenar ukuran
tersebut?
.......................................cm.
Rajah 41.2 [1 markah]

23
 SPM 2013 (c) Rajah 44.2 menunjukkan bacaan pada angkup
vernier bila rahang ditutup.
43 Rajah 43 menunjukkan sebuah termometer
digunakan untuk mengukur suhu air panas.

Rajah 44.2

Berdasarkan Rajah 44.2:

(i) namakan jenis ralat yang terjadi.

.................................................................
(ii) nyatakan nilai ralat tersebut

45 Rajah 45.1 menunjukkan bacaan satu alat

Rajah 43 pengukur apabila tiada objek diletakkan
(a) (i) Namakan satu jenis cecair diatas nya.
yang digunakan dalam Rajah 45.2 menunjukkan bacaan alat
termometer. pengukur tersebut apabila satu objek
........................................................ diletakkan di atasnya.
[1 markah]
(ii) Beri satu sebab bagi jawapan di
(c)(i).
..........................................................
[1 markah]
(b) (i) Lengkapkan ayat berikut dengan
menandakan (√) jawapan yang betul.

Suhu air diambil apabila cecair dalam

termometer

mula mengembang.

berhenti mengembang.
[ 1markah] Rajah 45.1
(ii) Namakan prinsip fizik yang terlibat
dalam (b)(i).
.........................................................
[1 markah]
44 Rajah 44.1 menunjukkan struktur sebuah
angkup vernier.

Rajah 45.2
Rajah 44.1
(a) Namakan kuantiti fizik yang boleh diukur
(a) Namakan bahagian berlabel X. oleh alat pengukur pada Rajah 45.1
……………………………………………… ……………………………………………
(b) Nyatakan fungsi X. (b) Namakan jenis ralat yang terhasil dalam
……………………………………………… Rajah 45.1
..……………………………………………

24
(c) Berapakah nilai ralat yang terhasil dalam
Rajah 45.1
.……………………………………………
(d) Berdasarkan jawapan anda dalam (c) dan
Rajah 45.2 berapakah nilai sebenar kuantiti
yang diukur dalam jawapan (a).
25
PELAJARAN 4 – PENYIASATAN
SAINTIFIK
Kaedah Penyiasatan saintifik adalah penting dalam
fizik untuk membuat kesimpulan yang lebih tepat
tentang fenomena atau kejadian yang diperhatikan
serta teori,hukum ,hipotesis yang dinyatakan.
Beberapa perkara penting semasa menjalankan
penyiasatan saintifik ialah
 Membuat pemerhatian
 Membuat Inferens
 Mengemukakan hipotesis
 Menguji hipotesis
 Mengenal pasti pemboleh ubah
 Mendefinasi secara operasi bagi
pemboleh ubah
 Mengenalpasti jenis alat/radas yang
sesuai dan berfungsi supaya
eksperimen berfungsi
 Mengemukakan prosedur
 Mengulangi prosedur
 Mengumpul data atau maklumat
 Mentafsir data atau maklumat
 Merumus sama ada hipotesis diterima
atau ditolak
Inferens : Membuat kesimpulan awal
berdasarkan sesuatu pemerhatian
tanpa menjalankan penyiasatan
saintifik yang lebih lanjut. Inferens
boleh jadi benar atau tidak.
Contohnya : …………………
bergantung kepada atau
………………..mempengaruhi…
…………………………………….
Hipotesis : Hipotesis merupakan suatu
pernyataan berasaskan satu teori
yang perlu dibuktikan.
Menyatakan hubungan awal antara
dua pembolehubah dan akan
ditentusahkan kebenarannya
setelah dilakukan penyiasatan
saintifik.
Hipotesis dinyatakan sebagai
semakin bertambah
/berkurang……. maka .semakin
bertambah/berkurang……….
Contohnya jika semakin bertambah
masa pemanasan maka semakin
bertambah suhu suatu bahan yang
dipanaskan.
Pemboleh ubah dimanupulasikan:
Kuantiti fizik yang telah ditetapkan
nilainya sebelum eksperimen
dijalankan.
Pemboleh ubah bergerak balas (respons) : Contohnya:
Kuantiti fizik yang dapat Masa , t / s Panjang , l / cm
ditentukan nilainya selepas 0 12.8
eksperimen dijalankan dan nilainya 2 25.6
bergantung kepada pembolehubah 4 39.4
dimanupulasikan. 6 52.2
8 75.0
Pemboleh ubah dimalarkan :
Kuantiti fizik yang lain selain
daripada pemboleh ubah
Sekiranya nilai data terlalu besar atau kecil
dimanupulasikan dan pemboleh
gunakan bentuk piawai
ubah bergerak balas (respons) yang
mana nilainya perlu ditetapkan Suhu ,  (o C) 10 20 30 40 50
sama ada sebelum dan selepas Ketumpatan ,  9.7 8.5 7.3 6.6 5.1
eksperimen dijalankan. (kgm-3)
x 104
Merekod data :
Bilangan data yang baik alah antara 5- 10
Data adalah adalah bacaan yang
dikumpulkan dalam eksperimen Bagi eksperimen yang dilakukan secara
dan biasanya disusun di dalam berulang,tentukan min.
jadual tertentu.
Jadual boleh disusun secara lajur Jarak objek , u / cm Jarak imej, v / cm
mengufuk atau lajur menegak
u1 u2 umin v1 v2 vmin
dengan susunan pemboleh ubah
yang betul.

Tajuk (PUM)
Tajuk(PUR)
Mentafsir data atau maklumat:
Tajuk(PUM) Tajuk(PUR)
Biasanya maklumat atau data ditafsir setelah
diplotkan graf berdasarkan data daripada
jadual .
Untuk melukis graf :

(i) Kenalpasti pemboleh ubah

dimanupulasikan dan pemboleh ubah
bergerak balas daripada jadual.
Tajuk jadual mestilah ditulis sebagai,

Nama pembolehubah,Simbol pembolehubah / (ii) Penetapan paksi.

Simbol unit
atau Paksi mencancang (paksi-y) bagi
Nama pembolehubah,Simbol pembolehubah pembolehubah bergerak balas
( Simbol unit) manakala paksi mengufuk (paksi-x)
bagi pembolehubah pemboleh ubah
Contohnya: Daya, F / N atau Daya , F (N) dimanupulasikan.

Bilangan tempat perpuluhan bagi data
mestilah konsisten di bawah tajuk yang
sama.Bilangan tempat perpuluhan ini
bergantung kepada alat yang digunakan.
Selain daripada itu data mestilah disusun
mengikut tertib
Sekiranya ada arahan menyatakan "
Lukiskan graf A melawan B " maka
A pada paksi-y dan B pada paksi-x
(iii) Penetapan skala.
Skala yang sesuai ialah 1:1 , 1:2 , 1:5
,1:10 ,1:100 dan sebagainya.
Skala tak sesuai (ganjil) 1:3 , 1:4 ,
1: 6 , 1:7 , 1: 30 dan sebagainya

26
 Skala dipilih supaya saiz graf dilukis meliputi
sekurang-kurangnya 75% daripada saiz kertas
graf.

(vii) Graf dilukis mestilah licin.

Skala mestilah dinyatakan pada bahagian

bawah sebelah kanan kertas graf.

(iv) Paksi graf mestilah dilabelkan dengan simbol

kuantiti fizik serta unitnya.Tajuk graf juga
hendaklah ditulis di bahagian atas kertas graf Menganalisis Graf
dan kemudian digariskan.
(i) Menentukan perkaitan antara pembolehubah
atau pemalar daripada graf.

(v) Titik mestilah ditanda dengan tanda (a) y berkadar langsung dengan x
atau y  x
atau y = kx k = pemalar
(vi) Graf yang dilukis mestilah garis lurus atau atau y = mx m = kecerunan
lengkungan yang terbaik di mana mesti atau y1 = y2
melalui banyak titik dan seimbang. x1 x2

(b) y berubah secara linear dengan x

atau y = mx + c
m = kecerunan
c = pintasan paksi-y

27
 Kecerunan lengkungan berubah mengikut
titik.
Kecerunan lengkungan pada satu titik adalah
bersamaan dengan kecerunan tangen pada
titik itu.
Oleh itu langkah pertama ialah membina
(c) y berubah secara songsang dengan x tangen pada titik itu.
atau y  1 Seterusnya bina segitiga pada tangen dan
x kemudian guna rumus yang sama seperti
atau y = k mencari kecerunan garis lurus.
x Kecerunan lengkung di titik P = PQ
k = pemalar QR
Untuk melukis suatu garis tangen yang baik
atau y1 x1 = y2 x2 adalah terlebih dahulu membina satu garis
yang berserenjang dengan tangen yang
disebut sebagai garis normal.Untuk membina
garis normal cermin satah digunakan.

(d) y berubah secara kuadratik dengan x

atau y = ( x - h )2 + k

(ii) menentukan kecerunan graf.

(a) Bagi graf garislurus:

Untuk menentukan kecerunan mula-mula

mesti memilih dua titik pada garis yang
terpisah sekurang-kurangnya 3 panjang (iii) Mengekstrapolasi graf
4
garislurus. Selepas itu bina satu segitiga Tujuan mengekstrapolasi graf ialah
sudut tegak. untuk meanggar nilai-nilai yang terletak
Kecerunan graf ditentukan oleh rumus di luar garis graf.Semasa
Kecerunan = y2 - y1 mengekstrapolasi graf pastikan graf
x2 - x1 adalah licin.
= QR
PQ

(b) Bagi graf lengkungan

28
 TUTORIAL 4

1 Langkah-langkah berikut yang tidak termasuk

dalam menjadual data ialah

A Simbol kuantiti fizik dan simbol unit

B Alat pengukuran diguna
C Nama kuantiti fizik
D Tajuk jadual

2 Data yang manakah berikut adalah disusun

dengan kaedah terbaik?

3 Skala yang manakah berikut adalah paling

sesuai?

A 1 cm : 3 unit B 1 cm : 5 unit
C 1 cm : 6 unit D 1 cm : 8.8 unit

4 Di antara graf-graf berikut adalah terbaik?

5 Graf manakah menunjukkan hubungan V

bertambah secara linear dengan Ө?

29
6 Hukum Hooke menyatakan daya,F yang
dikenakan bagi suatu spring berkadar
langsung dengan pemanjangan,x jika had
kenyal spring tidak dilebihi.Graf yang
manakah berikut adalah benar bagi Hukum
Hooke?
10
7 Pecutan , a , yang bagi satu objek didapati
berubah secara songsang dengan jisim
objek,m. Graf yang manakah berikut adalah
benar menghubungkan a dan m.
11
8 Antara graf yang berikut yang manakah
mematuhi persamaan V= I R
di mana R adalah pemalar.
12
13
9 Antara graf berikut, yang manakah mematuhi
persamuan F = kx, dengan keadaan k ialah
pemalar?
30
[ SPM 2006 ]
Graf manakah yang menunjukkan F berkadar
songsang dengan X?
[ SPM 2013 ]
Satu eksperimen untuk mencari hubungan
antara jisim dengan pecutan dilakukan iaitu
menolak troli pada sebuah landasan condong
yang licin. Kemudian eksperimen diulangi
dengan mengubah bilangan troli. Pemboleh
ubah bergerak balas ialah
A Kecondongan landasan condong licin.
B Pecutan
C Jisim
Sebuah bandul pada panjang tertentu
diayunkan dan tempoh ayunan dicatatkan.
Panjang bandul merupakan
A Pemboleh ubah manupulatif
B Pemboleh ubah bergerak balas
C Pemboleh ubah dimalarkan
Seorang pelajar menjalankan satu
eksperimen untuk mengkaji hubungan antara
suhu dan masa bagi air dalam sebuah bikar
yang dibiarkan untuk menyejuk. Dia
menuangkan air panas ke dalam sebuah
bikar dan mengambil suhu air pada selang
masa tetap 1 minit. Dalam eksperimen ini,
pembolehubah dimanipulasi, pembolehubah
bergerak balas dan pembolehubah
dimalarkan ialah
 Pemboleh Pemboleh Pemboleh C Diameter Panjang spring Jisim bayi
ubah ubah ubah spring
dimanipulasi bergerak D Jisim bayi Diameter Panjang
dimalarkan spring spring
[ SPM 2009 ]
balas
16 Rajah menunjukkan satu litar elektrik yang
A Jisim air Masa digunakan untuk mengkaji hubungan antara
Suhu rintangan dengan panjang satu dawai.
B Masa Suhu
Jisim air
C Suhu Masa
Jisim air
D Masa Jisim air
Suhu

14 Jadual menunjukkan keputusan suutu

eksperimen untuk menyiasat hubungan antara
beban dan regangan apabila satu spring
diregang. Antara yang berikut, yang manakah betul?

Beban 100 150 200 250 300 Pembolehubah

F/N Dimanipulasi Bergerak Dimalarkan
Regangan 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 kan balas
x/cm A Beza Rintangan Panjang
keupayaan dawai
Panjang asal spring ialah l0 = 15.0 cm. B Arus Beza Diameter
Apakah pembolehubah yang keupayaan dawai
dimanipulasikan? C Panjang Rintangan Diameter
dawai dawai
A Beban, F D Rintangan Arus Panjang
B Regangan, x dawai
C Panjang asal spring, l0 [ SPM 2010 ]
D Bahan yang digunakan untuk membuat 17 Rajah menunjukkan dua biji telur serupa
spring dijatuhkan dari ketinggian yang sama, h, ke
[ SPM 2008 ] atas lantai dan span masing-masing.
15 Rajah menunjukkan satu penyiasatan tentang
regangan suatu spring. Bayi yang berlainan
jisim disokong oleh spring yang serupa.

Inferens manakah yang betul?

Antara pembolehubah berikut, yang manakah A Daya impuls bergantung kepada halaju
betul? telur
B Daya impuls bergantung kepada masa
Pembolehubah Pembolehubah Pemboleh hentaman
dimanipulasik bergerak balas ubah C Daya impuls bergantung kepada daya
an dimalar graviti
kan D Daya impuls bergantung kepada
A Jisim bayi Panjang spring Diameter ketinggian telur
spring [ SPM 2014 ]
B Panjang spring Jisim bayi Diameter
spring

31
18 Seorang pelajar menjalankan suatu
eksperimen dengan pembolehubah seperti
berikut:
Pembolehubah dimanipulasikan : P
Pembolehubah bergerak balas : Q
Pembolehubah dimalarkan :R
Graf manakah yang patut dilukis?

Pasangan manakah yang betul?

[ SPM 2017 ]
21 Rajah menunjukkan graf y lawan x.

19 Rajah menunjukkan satu graf halaju-masa.

Kecerunan graf mewakili pecutan.

Berdasarkan graf di atas kecerunan graf

adalah
A 0.7 B 1.5
C -0.7 D - 1.5

22 Rajah menunjukkan graf laju,v lawan masa,t

Kuantiti manakah adalah pembolehubah

dimanipulasikan? Berdasarkan graf di atas unit bagi kecerunan
graf adalah
A Masa
B Halaju A m B m2 s
C Pecutan
C ms2 D ms-2
[ SPM 2013 ]
23 Graf menunjukkan hubungan antara v dengan
t.
20 Rajah menunjukkan graf hubungan antara
tekanan, P dengan isipadu, V.

Pemboleh ubah Hubungan

bergerak balas

A P berkadar terus
1 1 Hubungan antara v dengan t diwakili oleh
dengan
V V persamaan
B P bertambah
1 secara linear p
V dengan
1 A v t  p
V q
C
P berkadar terus
P 1
dengan
V 32
D P bertambah
secara linear
P 1
dengan
V
 A 35 B 47
p
B v t  q C 86 D 93
q 27

p
C v t  p
q
p
D v t  q
q
[ SPM 2003 ] Persamaan bagi graf di atas adalah
24 Persamaan di bawah menunjukkan hubungan
antara jarak imej, v dengan pembesaran ,M, A P = 10Q + 5 B P = 2Q + 10
untuk sebuah kanta cembung. C P = -2Q + 10 D P = 5Q - 10

v – 10 = 10 M 28 Rajah menunjukkan sebuah graf yang dilukis

dari suatu eksperimen.
Antara graf-graf berikut, yang manakah
menunjukkan hubungan antara v dan M bagi
persamaan di atas ?

Manakah antara pernyataan berikut tidak

benar mengenai graf tersebut?

A Tajuk graf ialah Daya, F melawan masa,

t.
25 Seorang pelajar melukis sebuah graf bagi B Masa, t adalah pembolehubah
suatu kuantiti fizik,Q,pada paksi-y melawan dimanipulasi.
suatu kuantiti fizik ,R, pada paksi-x. C Kecerunan graf ialah 4 Ns-1
Hubungan antara Q dan R adalah diberi oleh D Daya berkadar langsung dengan masa.
persamaan Q - aR = b, di mana a dan b
adalah pemalar.Kecerunan graf itu ialah 29 Graf menunjukkan hubungan antara kuantiti
fizik P dan Q.
A a B R
B Q
C b D a
26 Rintangan R dan suhu T bagi suatu konduktor
diberi oleh R = r + aT di mana r ialah
rintangan pada suhu 0oC dan a adalah
pemalar.Graf R lawan T adalah seperti
berikut,
Pernyataan yang manakah berikut adalah
betul?

A Apabila Q = 1 maka P =2
B Kecerunan graf ialah 1
Rintangan konduktor itu pada suhu 60oC C P berkadar langsung dengan Q
dalam unit Ohm adalah D Persamaan graf ialah P = 1 + 3Q
[ SPM 2004]

33
30 Graf menunjukkan hubungan di antara
kuantiti fizikal y dan x.
32 Seorang pelajar menjalankan eksperimen
untuk menyiasat hubungan antara isipadu dan
tekanan bagi suatu gas. Susunan radas adalah
seperti Rajah 32.1. Isipadu udara, V
dicatatkan apabila beban berjisim, m
diletakkan di atas omboh.

Manakah di antara penyataan berikut

berkenaan graf adalah benar?
A y adalah berkadar songsang dengan
x.
B Kecerunan graf adalah 2.
C Pintasan-x ialah 10.
D Persaman graf adalah y = -2x +10

31 Pernyataan yang manakah adalah benar

mengenai kecerunan graf berbentuk
lengkungan?

A kecerunan adalah tetap

B kecerunan berubah mengikut titik
C kecerunan di satu titik bersamaan
kecerunan normal di titik itu
D kecerunan adalah sentiasa positif.
Rajah 32.1
Eksperimen dimulakan dengan jisim, m= 0.5 kg
dan bacaan sepadan isipadu udara ditunjukkan
dalam Rajah 32.2.
Langkah di atas diulang dengan jisim, m = 1.0 kg,
1.5 kg, 2.0 kg dan 2.5 kg. Nilai sepadan isipadu
udara ditunjukkan dalam Rajah 32.3, 32.4, 32.5
dan 32.6 .

Rajah 32.2 Rajah 32.3

m = 0.5 kg m = 1.0 kg
V = ………….cm3 V = ………….cm3

34
 (b) Berdasarkan Rajah 32.2, 32.3, 32.4,
32.5, dan 32.6 , ukur isipadu udara V
bila beban diletakkan di atas omboh, m
= 0.5 kg, 1.0 kg,1.5 kg, 2.0 kg
dan 2.5 kg.
Jadualkan keputusan anda untuk semua
nilai m, V dan dalam ruang di
bawah.

Rajah 32.4 Rajah 32.5

m = 1.5 kg m = 2.0 kg
V = ………….cm3 V = ………….cm3 (c) Pada kertas graf pada lampiran 1 , lukis

graf melawan m.

(d) Berdasarkan graf anda dalam ( c ),

nyatakan hubungan antara dan m.

………………………………………
33 Seorang murid menjalankan eksperimen
untuk mengkaji hubungan antara panjang
suatu konduktor, ℓ, dengan rintangan , R .
Sambungan litar .ditunjukkan pada Rajah 33.1

Rajah 32.6

m = 2.5 kg
V = ………….cm3

(a) Bagi eksperimen yang tersebut nyatakan

(i) Pemboleh ubah dimanipulasi, Rajah 33.1

…………………………………….
(ii) Pemboleh ubah bergerak balas,
…………………………….............
(iii) Pemboleh ubah dimalarkan,
………………………………….
Dawai konstantan dengan panjang, ℓ =
20.0cm diletakkan antara P dan Q . Suis
dihidupkan dan reostat dilaraskan sehingga
arus elektrik , I, yang mengalir di dalam litar

35
adalah 0.2 A. Beza keupayaan merentasi
dawai , V, direkodkan.
Prosedur di ulang dengmenggantikanpanjang
dawai konstantan, ℓ dengan nilai 30.0 cm,
40.0 cm, 50 cm dan 60 cm. Untuk setiap
panjang dawai konstantan , reostat dilaraskan
supaya arus elektrik sentiasa mengalir pada
nilai tetap 0.2 A. Bacaan-bacaan yang
sepadan bagi voltmeter adalah ditunjukkan
pada Rajah 33.2, 33.3, 33.4, 33.5 dan 33.6. Rajah 33.6
ℓ = 60.0cm

(a) Berdasarkan tujuan dan prosedur

eksperiment ini, nyatakan

(i) Pemboleubah yang

dimanupilasikan
…………………………………….
(ii) Pembolehubah yang bergerakbalas
……………………………………
Rajah 33,2 (iii) Pembolehubah yang dimalarkan
ℓ = 20.0cm …………………………………….

(b) Rekodkan bacaan voltmeter dalam

Rajah 33.2, 33.3, 33.4, 33.5 dan 33.6
pada bacaan panjang dawai yang
berbeza, ℓ yang digunakan. Pada setiap
nilai tersebut hitungkan rintangan R
dawai di mana:
V
Rajah 33,3 R
ℓ = 30.0cm I
Jadualkan keputusan anda bagi ℓ, V, I
dan R pada ruang di bawah.

Rajah 33,4
ℓ = 40.0cm

(c) Pada kertas graf pada lampiran 2 ,

plotkkan graf R melawan ℓ.

Rajah 33,5 (d) Berdasarkan graf anda, nyatakan

ℓ = 50.0cm hubungan antara R dan ℓ.
………………………………………….

36
………………………………………….

37
 Graf melawan m
Lampiran 1

1
Lampiran 2 Graf R melawan ℓ.

2
34 Seorang pelajar menjalankan eksperimen untuk (b) Dengan menggunakan nilai yang
mengkaji hubungan antara jisim, m diperolehi dalam (a)(iii) dan persamaan
dengan suhu,  . Pelajar itu menggunakan Q
h  , hitungkan muatan haba tentu, c
jisim air yang berlainan dan suhu yang c
sepadan direkodkan. bagi air jika h ialah kecerunan graf dan
Pelajar itu kemudian memplotkan graf Q ialah kuantiti haba yang digunakan,
1 4
6.1  10 J .
 lawan seperti pada Rajah 34.
m
1
Graf  lawan [3 markah]
m (c) Nyatakan dua langkah berjaga-jaga
yang perlu diambil semasa menjalankan
eksperimen.
(i) …………………………………..
(ii) …………………………………..
[2 markah]
SPM 2009
35 Rajah 35.1 menunjukkan seorang pekerja
membawa sebuah tangki gas.Rajah 35.2
menunjukkan pekerja yang sama membawa
dua buah tangki gas.

Rajah 35.1 Rajah 35.2

Perhatikan panjang spring pada sistem
gantungan motosikal dalam kedua-dua
situasi itu.
Rajah 34
Berdasarkan pemerhatian tersebut:
(a) Nyatakan satu inferens yang sesuai
(a) Merujuk kepada graf dalam Rajah
[ 1 markah ]
34
(b) Nyatakan satu hipotesis yang sesuai
(i) apakah yang berlaku kepada
[ 1 markah ]
 apabila m bertambah? (c) Dengan menggunakan radas seperti spring,
……………………………… pemberat berslot dan lain-lain
[1 markah] radas,terangkan satu eksperimen untuk
(ii) Tentukan suhu  jika jisim air yang menyiasat hipotesis yang dinyatakan di
dipanaskan ialah 0.8 kg. Tunjukkan (b).
pada graf bagaimana anda menentukan Dalam penerangan anda, jelas perkara
. berikut:
………………………………………… (i) Tujuan eksperimen
……………………………………….... (ii) Pembolehubah dalam eksperimen
[3 markah] (iii) Senarai radas dan bahan
(iii) Hitungkan kecerunan graf. (iv) Susunan radas
Tunjukkan pada graf bagaimana anda (v) Prosedur yang digunakan dalam
menentukan kecerunan itu. eksperimen. Terangkan bagaimana
mengawal pemboleh ubah
dimanupulasikan dan bagaimana
mengukur pemboleubah bergerak
balas
(vi) Cara untuk menjadualkan data
[3 markah] (vii) Cara untuk menganalisis data
[ 10 markah ]

3
4