Sinyaller & Sistemler - Sistemler

SİSTEMLER

Sistem teori, bir fenomen deyim olarak, disiplinler arası ilişkilerin bilimsel yaklaşımlarla
incelendiği bir teoridir. Bunun için ilişkinin varlığı veya derecesi, ilgili olduğu sosyal ve fen
alanlarına uygun matematiksel veya sosyal tabanlı modeller ve çerçeveler geliştirilerek
araştırılmakta ve sonuçları üretilmektedir. Bu teori 1936 da biolog Ludwig von Bertalanffy

S
tarafından ilk olarak geliştirilmiştir. Bertalanffy teoriyi disiplinler arasında var olan ilişkinin
araştırılması ihtiyacından geliştirmiştir.

Sistem Üzerine

E
Giriş SİSTEM Çıkış

T
Şekil 1 Sistem görünümü

O
Sistemlerin Sınıflandırılması

1. Deterministik sistemler
N
2. Stokastik sistemler
3. Sürekli-zaman ve ayrık-zaman sistemler
4. Analog ve dijital sistemler
5. Invertible/terslenebilir sistemler
6. Lineer ve Lineer olmayan sistemler
7. Bellekli (dinamik) ve belleksiz (anlık, instantaneous) sistemler
S

8. Causal (nedensel) ve causal olmayan (noncausal) sistemler

9. Zamandan bağımsız ve bağımlı sistemler
10. Kontrol Sistemleri : kontrol edilebilir – Gözlenebilir Sistemler
S

Lineer Sistemler
A

Çıkış (y)
y = ax
L

0 Giriş (x)
C

Şekil 8.Lineer Model

1
 Aşkın Demirkol

y (t ) = ax (t )

x L y

Şekil 9. Sistem

S
x(t ) giriş ve y (t ) çıkış ve L lineer operatör olmak üzere sistem giriş ve çıkışları aşağıdaki
gibi olsun.
x1 (t ) için y1 (t )

E
x2 (t ) için y 2 (t )

x1 (t ) + x2 (t ) = y1 (t ) + y 2 (t ) toplamsallık

T
x1 (t ) + x 2 (t ) +
+ x n (t ) → y1 (t ) + y 2 (t ) +
+ y n (t )

c1 x1 (t ) için c1 y1 (t ) çarpımsallık

O
c1 x1 (t ) + c2 x2 (t ) = c1 y1 (t ) + c2 y 2 (t ) süperpozisyon
c1 x1 (t ) + c 2 x 2 (t ) + c3 x3 (t ) +
+ c n x n (t ) = c1 y1 (t ) + c 2 y 2 (t ) + c3 y 3 (t ) +
+ c n y n (t )

Örnek
N
Sistem girişi x(t ) ve çıkışı y (t ) olarak verilen y (t ) = 5 x (t ) sisteminin lineerliğini araştırın.

Çözüm

Buna göre eğer sistemin lineerliği araştırılacaksa

S

x1 (t ) girişi için sistem çıkışı y1 (t ) = 5 x1 (t )

x2 (t ) girişi için sistem çıkışı y2 (t ) = 5 x2 (t )
S

Şimdi sistem girişlerini c1 = 3 ve c2 = 4 katsayılarıyla ağırlıklandırılam.

3x1 (t ) girişi için sistem çıkışı 3 y1 (t ) = 3(5 x1 (t )) = 15 x1 (t )

A

3 x1 (t ) → 3 y1 (t )
4 x2 (t ) girişi için sistem çıkışı 4 y2 (t ) = 5(4 x2 (t )) = 20 x2 (t )
L

4 x1 (t ) → 4 y2 (t )
Girişlerin toplamına karşılık gelen çıkışlar toplamını göz önüne alırsak,
3 x1 (t ) + 4 x2 (t ) = 3 y1 (t ) + 4 y2 (t ) → 3 y1 (t ) + 4 y2 (t ) = 15 x1 (t ) + 20 x2 (t ) (1)
C

Sisteme tek tek girişler yerine 3 x1 (t ) + 4 x2 (t ) toplam girişini uyguladığımızda sistem çıkışı,

2
 Sinyaller & Sistemler - Sistemler

y (t ) = 5 ( 3 x1 (t ) + 4 x2 (t ) ) = 5[3x1 (t )] + 5[4 x2 (t )]
(2)
= 15 y1 (t ) + 20 y2 (t )
Bu durumda (1) ve (2) ifadeleri aynı olduğundan y (t ) = 5 x (t ) sistemi lineerdir.

Örnek

S
Girişi x(t ) , çıkışı y (t ) olan y (t ) = x 2 (t ) sistemin lineerliğini inceleyiniz.

Çözüm

E
Lineerlik için yine L{x1 + x 2 } = L{x1 } + L{x2 } L{α 1 x1 + α 2 x2 } = α 1 L{x1 } + α 2 L{x 2 } özellikler
araştırılacaktır.

T
x1 (t ) giriş için y1 (t ) = ( x1 (t )) 2 = x12 (t )
x2 (t ) giriş için y 2 (t ) = ( x 2 (t )) 2 = x 22 (t )

O
c1 x1 (t ) giriş için c1 y1 (t ) = (c1 x1 (t )) 2 = c12 x12 (t )
c2 x2 (t ) giriş için c 2 y 2 (t ) = (c1 x1 (t )) 2 = c 22 x 22 (t )

Buradan oluşan toplam c1 y1 (t ) + c2 y 2 sistem cevabı

N
c1 y1 (t ) = c12 x12 (t ) ve c 2 y 2 (t ) = c 22 x 22 (t ) olduğundan

c1 y1 (t ) + c 2 y 2 (t ) = c12 x12 (t ) + c 22 x 22 (t ) (1)

elde edilir. Diğer yandan bu elde edilen çıkış, lineerlik için toplam c1 x1 (t ) + c2 x2 (t ) girişinin
S

yapıldığı anda elde edilene eşit olması gerekir. Buna göre c1 x1 (t ) + c2 x2 (t ) toplam girişi için
sistemin toplam c1 y1 (t ) + c2 y 2 cevabını hesaplayalım.
S

c1 y1 (t ) + c 2 y 2 (t ) = [c1 x1 (t ) + c 2 x 2 (t )] = c12 x12 (t ) + 2c1c 2 x1 (t ) x 2 (t ) + c 22 x 22

2
(2)

(1) ve (2) den görüldüğü gibi tek tek girişlerin cevabından elde edilen toplam
A

c1 y1 (t ) + c 2 y 2 (t ) = c12 x12 (t ) + c 22 x 22 (t ) cevabıyla, toplam c1 x1 (t ) + c2 x2 (t ) girişinin yapıldığı

amdaki toplam c1 y1 (t ) + c 2 y 2 (t ) = c12 x12 (t ) + 2c1c 2 x1 (t ) x 2 (t ) + c 22 x 22 cevabı eşit değildir. Diğer
bir deyişle,
L

c12 x12 (t ) + c 22 x 22 (t ) ≠ c12 x12 (t ) + 2c1c 2 x1 (t ) x 2 (t ) + c 22 x 22

olduğundan sistem lineer değildir. Buna göre çıkış, girişin değiş oranlarında değişim
gösterememektedir.
C

3
 Aşkın Demirkol

Belleksiz sistemler

 0 , t ≠0 Belleksiz
h(t ) = 
Diğer , t≠0 Bellekli

Bellekli sistemler

S
 belleksiz sistem t = t0
y (t ) = Tx(t0 ) = 
 bellekli sistem t = t − t0 veya t = t − t0 → (t0 ≠ 0)

E
Nedensel (causal) ve Nedensel Olmayan (noncausal) Sistemler

T
Bu tanıma göre girişin o anki ve önceki/geçmiş değerlerini baz alan bir sistemin cevabını iyi
analiz etmek gerekir. Buna göre sisteme giriş uygulanmadan sistem çıkış üretmemelidir.

Örnek

O
y (t ) = x(t − 1) Nedensel sistem (ve bellekli sistem)
y (t ) = x (t ) Nedensel sistem
y (t ) = x(t + 1) Nedensel olmayan sistem
N
Zamandan Bağımsız-Bağımlı Sistemler
x(t ) → y (t )
x(t − τ ) → y (t − τ )

x1 (t ) = x(t ) y1 (t ) = y (t )
S
S

t t
A

Şekil 15. t Anında sistem giriş ve çıkışları

x2 (t ) = x(t − τ ) y 2 (t ) = y (t − τ )
L
C

τ t τ t
Şekil 16. t − τ Anında sistem giriş ve

4
 Sinyaller & Sistemler - Sistemler

Örnek

y (t ) = 7 x (t ) sisteminin zamandan bağımsızlığını araştırın.

Çözüm

S
Denklemden sistem katsayısı olarak bir sabitin (7) oluşu sistemin zamana bağımlı olmadığını
(time invariant) göstermektedir. Ancak çıkışı girişe oranı açısından yaklaşırsak, oranın
görüldüğü gibi
y (t )

E
=7
x(t )
Örnek

y (t ) = tx (t ) sisteminin zamandan bağımsızlığını araştırın.

T
Çözüm

O
y (t ) = tx (t )
y (t )
=t
x(t )
Sistemlerin Kararlılığı
N
Lineer bir sistem sınırlı bir girişe sınırlı bir çıkış üretebiliyorsa sistem yine kararlı kabul edilir.

x ≤ k1
y ≤ k2
S

x(t ) y (t ) y (t )
S

t t t
-a- -b- -c-
- Sistem giriş - - Kararlı sistem - - Kararlı sistem –
A

y (t ) y (t ) y (t )
L

t t t
C

-d- -e- -f-

- Zorlanmış kararlı sistem - - Kararsız sistem - - Kararsız sistem -

Şekil 20. Sistem girişi x(t ) (a)’ya sistemin kararlı-kararsız cevapları

5
 Aşkın Demirkol

LTI Sistemlerinin (sınırlı-giriş sınırlı-çıkış) Kararlılığı

y (t ) = x (t ) * h (t )

∞
y(t ) = x(t ) * h(t ) = ∫ h(τ ) x(t − τ )dτ
−∞

S
∞
∫
−∞
h(τ ) dτ < ∞

E
T
O
N
S
S
A
L
C

6
 Sinyaller & Sistemler - Sistemler

ANALOG İŞARET İŞLEME : FİLTRELER

Bu bölümde işaret tanıtımı veya işaret analizden ziyade, işaret işleme üzerinde durulacaktır.
İşaret işleme ile kast edilen, alınan bir işaretin amaca uygun değiştirilmesiddir. Burada sistem
olarak üzerinde durduğumuz Lineer Zamandan Bağımsız (LTI) sistemler söz konusu
olacaktır. Bu türden LTI sistemlerindeki işlemler genel anlamıyla filtre olarak anılmaktadır.

S
Sonuçta filtre çıkışındaki işaret belirli frekansları göz önüne alınarak işlendiğinden, sistem
çıkışındaki işaret artık girişindeki işaret olmayıp, amaca uygun olarak daha farklı bir formdaki
işarete dönüşmüştür.

E
Lineer Zamanla Değişmeyen Sistemlerin Cevabı ve Konvülasyon

Lineer zamanla değişmeyen sistemler (LTI) girişleri x[ n ] veya x (t ) , impuls cevapları

h[ n ] veya h (t ) ve çıkışları y[ n] veya y (t ) olan sistemlerdir. Çıkışlar gerek ayrık gerekse

T
sürekli formda bu sistemlerin giriş ve impuls cevaplarının convolution işlemlerinden elde
edilmektedirler.
∞
y[ n] = x[ n] * h[ n] = ∑ x[k ] h[n − k ]

O
k = −∞
∞
y(t ) = x(t ) * h(t ) = ∫ x(τ ) h(t − τ ) dτ
−∞
N
Giriş İşaretinin İmpulslerden Üretilmesi

∞
y(t ) = x(t ) * h(t ) = ∫ x(τ ) h(t − τ ) dτ
−∞
∞
x(t ) = x(t ) * δ (t ) = ∫ x(τ ) δ (t − τ ) dτ
−∞
S

LTI Sistem Girişinde Üretilen Cevap

S

Burada bahsedilen sistem girişinin impulslerden oluştuğunu, ve bu giriş impulslerinin sistem

impuls cevaplarını nasıl oluşturacağı ele alınacaktır. Bildiğimiz gibi eğer sistem lineer ise,
x(t ) girişinin oluşturacağı y (t ) çıkışı aşağıdaki gibi düzenlenebilir.
{∫ ∞
}
A

y (t ) = T{x(t )} = T x(τ )δ (t − τ )dτ

−∞
∞
= ∫ x(τ )T{δ (t − τ )}dτ
−∞

Eğer impuls cevabı, δ (t ) impuls fonksiyonuyla üretiliyorsa

L

h (t ) = T{δ (t )}
C

buna uygun δ (t − τ ) sistem girişi ile de h (t − τ ) impuls cevabı da aşağıdaki gibi olacaktır.

h (t − τ ) = T{δ (t − τ )}
h (t − τ ) = T{δ (t − τ )}

7
 Aşkın Demirkol

δ (t − τ ) T h (t − τ )

Şekil 24.İmpuls cevabın zamandan bağımsız özelliği

S
1 t =0
δ (t ) = 
0 t≠0

E
LTIC Sistemlerde Harici Girişe Sistemin Cevabı
∞
x(t ) = x(t ) * δ (t ) = ∫ x(τ ) δ (t − τ ) dτ
−∞
x(t )

T
impuls dizisi

δ (t − τ )
O dτ t
N
S

Şekil 25 x(t ) giriş işaretinin δ (t ) ile gösterimi

S

Sistemlerin Cevapları

Toplam cevap = Sıfır-giriş cevabı + Sıfır-durum cevabı

Toplam cevap = Natural cevap + Zorlanmış cevap
A

Toplam cevap = Geçici cevap + Kararlı hal cevabı

KONVÜLASYON
L

Girişi x(t ) ve sistem impuls cevabı h(t ) olan bir sistemin çıkışını gösteren y (t )
∞
y (t ) = ∫ x(τ )h(t − τ ) dτ = x(t ) * h(t )
−∞
C

Sistem cevabi = sifir - giris cevabi + sifir - durum cevabi

  
diferansiy el denklemler konvülasyo n

8
 Sinyaller & Sistemler - Sistemler

Konvülasyon özellikleri

∞
1) δ (t ) * δ (t ) = ∫ δ (τ )δ (t − τ )dτ = δ (t )
−∞

S
∞
y (t ) = x(t ) * h(t ) = ∫ x(τ ) h(t − τ )dτ
2) −∞

y (t ) = x(t − T1 ) * h(t − T2 ) = y [t − (T1 + T2 ) ]

E
3. Impuls fonksiyonun birim eleman özelliği

x (t ) * δ (t ) = x (t )
∞

T
∫ x(τ )δ (t − τ )dτ = x(t )
−∞
Bir fonksiyonun birim impuls fonksiyonuyla konvülasyonu kendisini oluşturur.

O
4. Değişme özelliği
x (t ) * h (t ) = h (t ) * x (t )
5. Birleşme özelliği
{x(t ) * h1 (t )} * h2 (t ) = x(t ) * {h1 (t ) * h2 (t )}
N
6. Dağılma özelliği
x(t ) * {h1 (t ) + h2 (t )} = x(t ) * h1 (t ) + x(t ) * h2 (t )
7. Öteleme özelliği
x (t ) * h (t ) = c (t )

x(t ) * h(t − T ) = c (t − T )
S

x(t − T ) * h (t ) = c (t − T )
x(t − T1 ) * h(t − T2 ) = c(t − T1 − T2 )
S

Örnek
A

Sistem impuls cevabı h1 (t ) = e −7 t u (t ) olan sistemin cevabını

a) x1 (t ) = e −2 t u (t ) girişi için
L

b) x 2 (t ) = e −4t + 6 u (t − 3) girişi için hesaplayın.

C

c) x 2 (t ) = e −4t + 6 u (t − 3) girişi ve h2 (t ) = e −7 t +14 u (t − 2) impuls cevabı için sistem cevabını bulun.

Çözüm

a) LTI sistem cevabı konvülasyon integrali ile hesaplanacaktır.

9
 Aşkın Demirkol

∞ ∞ ∞
y1 (t ) = x1 (t ) * h1 (t ) = ∫ x1 (τ ) h(t − τ ) dτ = ∫ [e − 2t u (t )] [e − 7 ( t −τ ) u (t − τ )] dτ = ∫ [e − 2τ u (τ )] [e −5( t −τ ) u (t − τ )] dτ
−∞ −∞ −∞
−7 t
t t t e
= ∫ [e − 2τ ] [e − 7 ( t −τ ) ] dτ = ∫ e −2τ e −7t e 7τ dτ = ∫ e 5τ dτ = (e 5τ ) 0t
0 0 0 5
−7t −7 t
1

S
e e
= (e 5 t − e 0 ) = (e 5t − 10 ) = (e − 2t − e −7 t )
5 5 5
1 − 2t
y1 (t ) = ( e − e − 7 t )u (t )
5

E
b) x 2 (t ) = e −4t + 6 u (t − 3) girişi düzenlenirse,

x 2 (t ) = e −4t + 6 u (t − 3) = e −2 ( t −3) u (t − 3) = x1 (t − 3)

T
olduğu görülecektir. Buna göre konvülasyonun x(t − T ) * h (t ) = c (t − T ) öteleme özelliğinden
eğer x1 (t ) = e −2 t u (t ) girişi için y1 (t ) hesaplandıysa, buna göre

O
y 2 (t ) = y1 (t − 3)

olacaktır. Buna göre ikinci sistem cevabını hesaplamayı sonuçlandırabiliriz.

N
1 − 2 ( t −3 ) t
y 2 (t ) = y1 (t − 3) = (e − e −7 (t −3) )u (t − 3)
5

c) Dikkat edilirse x2 (t ) = x1 (t − 3) iken, bu kez de h2 (t ) = h1 (t − 2) = e −7 ( t − 2 ) u (t − 2) . Buradan

ilgili x(t − T1 ) * h(t − T2 ) = c(t − T1 − T2 ) konvülasyon özelliği hatırlanırsa sistem cevabı bu
kez,
S

1
y 2 (t ) = y1 (t − 3 − 2) = y1 (t − 5) = (e − 2 (t −5 ) − e −7 (t −5) )u (t − 5)
5
S

Örnek

Verilen LTI sistemin cevabını hesaplayın konvülasyon integrali ile hesaplayın.

A

∞
y (t ) = ∫ [e −5 β u ( β − 4)] [e −( t − β ) u (t − β )] dβ
−∞
L

Çözüm

∞ t t t
y (t ) = ∫ [e −5 β u ( β − 4)] [e −( t − β ) u (t − β )] dβ = ∫ [e −5 β ] [e −( t − β ) ] dβ = ∫ e −5 β e −t e β dβ = e −t ∫ e − 4 β dβ
C

−∞ 4 4 4

1 1 1 1 1
= − e −t (e − 4 β ) t4 = − e −t (e − 4t − e − 4×4 ) = − e −5t + e −(t +16 ) = − (e −5t − e −(t +16 ) )u (t )
4 4 4 4 4

10
 Sinyaller & Sistemler - Sistemler

Örnek

x(t ) = rect(t )*cos(2π t ) İşlemini hesaplayın.

Çözüm

S
∞ ∞
x(t ) = rect(t ) *cos2π t = ∫ rect(τ ) cos 2π (t − τ )dτ = ∫ rect(τ ) cos(2π t − 2πτ )dτ
−∞ −∞

Kural : cos(a − b) = cos a cos b + sin a sin b

E
∞
y(t ) = x(t ) * h(t ) = ∫ x(τ )h(t − τ )dτ
−∞

T
∞ ∞
y (t ) = rect(t )*cosπ t = ∫ rect(τ ) cos(2π t − 2πτ )dτ = ∫ rect(τ ) [cos 2π t cos 2πτ + sin 2π t sin 2πτ ] dτ
−∞ −∞
∞ ∞
= ∫ rect(τ ) cos 2π t cos 2πτ dτ + ∫ rect(τ )sin 2π t sin 2πτ dτ
−∞ −∞

O
1/2 1/2
=∫ (1) cos 2π t cos 2πτ dτ + ∫ (1)sin 2π t sin 2πτ dτ
−1/2 −1/2
1/2 1/2 1 1/2 1 1/2
= cos 2π t ∫ cos 2πτ dτ + sin 2π t ∫ sin 2πτ dτ =cos π t [sin 2πτ ]−1/2 + sin 2π t [ − cos 2πτ ]−1/2
−1/2 −1/2 2π 2π
N
1   1  1  1   1  1 
= cos π t sin  2π  − sin  −2π  − sin 2π t cos  2π  − cos  −2π 
2π   2  2  2π   2  2 
1 1 1 1
= cos π t [sin π + sin π ] − sin 2π t [ cos π − cos π ] = cos 2π t [ 0 + 0] − sin 2π t [ 0 − 0] = 0
2π 2π 2π 2π
S

y(t ) = rect(t )*cos(2π t ) = 0

S
A
L
C

Konvülasyonun Grafik Yorumu

∞
y (t ) = f (t ) * g (t ) = ∫ f (τ ) g (t − τ ) dτ
−∞

11
 Aşkın Demirkol

f (t ) g (t )
(a) (b)
2
1

S
t t
−1 0 −2 0

f (τ ) g (τ )

E
(c) (d)
2
1

T
−1 0 τ −2 0 τ

(e)

O
g ( −τ ) 1 f (τ )

A0 , t = 0
0 t = 0 anındaki sistemin cevabı τ
N
−1 2
t1
(f)

g ( −τ + t ) = g (t − τ ) f (τ )
t = t1 > 0 A1
S

τ
−1 0 2 2 + t1
S

t2 (g)

g (t − τ ) f (τ )
t = t2 < 0
A

A2
τ
−1 0 2 + t2 2
L

t3 (h)
g (t − τ ) f (τ )
C

t = t3 < 0 A3 = 0
τ
2 + t3 −1 0

12
 Sinyaller & Sistemler - Sistemler

y (t )
(i)

A1 A2

S
t
t3 −3 t2 0 t1

E
Şekil 30. Konvülasyon işleminin grafik gösterimi

Örnek

T
Giriş x(t ) ve sistem impuls fonksiyonu h(t ) aşağıdaki gibi tanımlanıyorsa sistem çıkışı y (t )
yi hesaplayın.
x(t ) h(t )

O
2 2
N
t t
−1 0 1 0 1

-a- -b-
Şekil 31. Sistem giriş ve impuls fonksiyonları
Çözüm
S

Verilen tanımlara göre x(t ) ve h(t ) nin değişimleri aşağıdaki gibi olacaktır.

2 , -1 < t < 1 − 2t + 2 , 0<t <2

S

x(t ) =  ; h(t ) = 
0 , -1 > t > 1 0 , 0>t >2
Sistem çıkışı y (t ) , giriş ve çıkışın konvolüsyonu olarak y (t ) = x (t ) * h (t ) ile hesaplanacaktır.
A

∞
y(t ) = x(t ) * h(t ) = ∫ x(τ ) h(t − τ ) dτ
−∞

Kuralı gereğince impuls fonksiyonu üzerinde teknik olarak convolution prosesi ile ilgili
L

olarak sırasıyla
1. h (t ) → h(τ ) , 2. h (τ ) → h ( −τ ) , 3. h ( −τ ) → h (−τ + t ) , 4. h ( −τ + t ) = h(t − τ )

Not : Yukarıda Şekil (b) de verilen üçgene ait h (t ) = −2t + 2 denklemi aslında bir tür “doğru
C

denklemi” dir. Koordinatları belli olan bir doğrunun belirlenmesini iyi bilmekteyiz :

1. t < −1 için

Bu durum Şekil (d) ye özdeş olacaktır.

13
 Aşkın Demirkol

h (t − τ ) 2 x (τ )

S
τ
t −1 t −1 0 1

-c-

E
∞
y(t ) = x(t ) * h(t ) = ∫ x(τ ) h(t − τ ) dτ bağıntısına göre x (τ ) ve h (t − τ ) arasında bir örtüşme
−∞
olmadığı için convolution, dolaysıyla çıkış sıfır olacaktır.

T
y (t ) = 0 , t < − 1

2. − 1 < t < 0 için

O
Bu koşul için iki fonksiyon aşağıdaki gibi bir kesişim oluşturacaklardır.
h (t − τ ) x (τ )
2
N
t −1 − 1 t 0 1 τ

-d-
burada taralı alanın hesaplanması gerekecektir. Bunun için kullanılacak
S

∞
y(t ) = x(t ) * h(t ) = ∫ x(τ ) h(t − τ ) dτ
−∞
S

integrasyonda gerekli parametrelerin yerine yazılması gerekecektir. Integrasyondaki alt ve üst

sınırın ( − 1 , t) olduğu, x(τ ) = 2 (dörtgenin değeri), h (t ) = −2t + 2 ise
h (t − τ ) = −2(t − τ ) + 2 = 2( −t + 1 + τ ) alınırsa integrasyon,
A

∞ t t
y (t ) = x(t ) * h(t ) = ∫ x(τ ) h(t − τ ) dτ = ∫ (2) [2(−t + 1 + τ )] dτ = 4∫ [(1 − t ) + τ )] dτ
−∞ −1 −1

τ 2
 t 2
(−1) 2
  t2 1 
= 4[(1 − t ) τ + ]t−1 = 4[(1 − t )t + ] − [(1 − t )(−1) + ] = 4[t − t 2 + ] − [−1 + t + ]
2  2 2   2 2
L

 t2 1  t2 1
= 4 t − + 1 − t −  = 4 − +  = (−2t 2 + 2)
 2 2  2 2
= 2(1 − t 2 )
C

14
 Sinyaller & Sistemler - Sistemler

3. 0 < t < 1 için

Bu koşul için iki fonksiyon aşağıdaki gibi oluşacaktır.

h (t − τ )
2 x (τ )

S
E
− 1 t −1 0 t 1 τ
-e-
Taralı alanın benzer şekilde hesaplanması gerekecektir. Bunun için kullanılacak
∞

T
y(t ) = x(t ) * h(t ) = ∫ x(τ ) h(t − τ ) dτ
−∞

integrasyonda gerekli parametrelerin yerine yazılması gerekecektir. Integrasyondaki alt ve üst

sınırın ( t − 1, t ) olduğu, x(τ ) = 2 (dörtgenin değeri), h (t ) = −2t + 2 ise

O
h (t − τ ) = −2(t − τ ) + 2 = 2( −t + 1 + τ ) alınırsa integrasyon,

∞ t t
y (t ) = x(t ) * h(t ) = ∫ x(τ ) h(t − τ ) dτ = ∫ (2) [2( −t + 1 + τ )] dτ = 4 ∫ [(1 − t ) + τ )] dτ
−∞ t −1 −1
N
τ 2
 2
t (t − 1) 2

= 4[(1 − t ) τ + ]tt −1 = 4 [(1 − t )t + ] − [(1 − t )(t − 1) + ]
2  2 2 
 t2 t 2 − 2t + 1   t2 t2 1 
= 4 [t − t 2 + ] − [−(1 − 2t + t 2 ) + ] = 4 [t − ] − [−1 + 2t − t 2 + − t + ]
 2 2   2 2 2
 t2 t2 1   t2 t2 1 1 
S

= 4 [t − ] − [ − + t − ] = 4 t − + − t +  = 4  
 2 2 2  2 2 2 2
=2
4. 1 < t < 2 için
S

Bu koşul için iki fonksiyon aşağıdaki gibi oluşacaktır.

h (t − τ )
x (τ ) 2
A
L

0 t −1 1 t 2
−1 τ
-f-
Taralı alanın benzer şekilde hesaplanması gerekecektir. Bunun için kullanılacak
C

∞
y(t ) = x(t ) * h(t ) = ∫ x(τ ) h(t − τ ) dτ
−∞
integrasyonda gerekli parametreler olarak alt ve üst sınırın ( t − 1,1 ) olduğu, x(τ ) = 2
(dörtgenin değeri), h (t ) = −2t + 2 ise h (t − τ ) = −2(t − τ ) + 2 = 2( −t + 1 + τ ) alınırsa
integrasyon,

15
 Aşkın Demirkol

∞ 1 1
y (t ) = x(t ) * h(t ) = ∫ x(τ ) h(t − τ ) dτ = ∫ ( 2) [2( −t + 1 + τ )] dτ = 4∫ [(1 − t ) + τ )] dτ
−∞ t −1 t −1

τ 2
 1 (t − 1) 2

= 4[(1 − t ) τ + ]1t −1 = 4[(1 − t ) + ] − [(1 − t )(t − 1) + ]
2  2 2 
 1 2 t 2 − 2t + 1  3 2 t2 1 
= 4[1 − t − + ] − [ −(1 − 2t + t ) + ] = 4[ − t ] − [−1 + 2t − t + − t + ]

S
 2 2  2 2 2
3 t2 1  3 t2 1 t 2 
= 4[ − t ] − [− + t − ] = 4 − t + − t +  = 4 − 2t + 2 = (2t 2 − 8t + 8) = 2(t 2 − 4t + 4)
2 2 2 2 2 2 2 

E
= 2(t − 2) 2

5. 2 < t için

T
Bu koşul için iki fonksiyon aşağıdaki gibi oluşacaktır.

x (τ ) 2 h (t − τ )

O
N
−1 0 1 2 t −1 2 t τ

-g-
Son durumda x (τ ) ve h (t − τ ) arasında örtüşme olmadığından bir alan söz konusu
olamayacağından convolution veya sistem çıkış fonksiyonu sıfır olacaktır.
S

y (t ) = 0 , t > 2

bulunan çıkışlar aşağıdaki tabloda ayrıca derlenmiştir.

S

Çıkış t < −1 −1 < t < 0 0 < t <1 1< t < 2 2<t

y (t ) 0 2(1 − t 2 ) 2 2(t − 2) 2 0
A

Tablo nihai olarak aşağıdaki değişime gösterir.

y (t )

2
L

-2 -1 0 1 2 3 4 t
C

-h-

Şekil 32. Örneğe ait çıkışın y (t ) = x (t ) * h (t ) convolution ile hesaplanması

16