Bölüm 4:

Evrişim (Convolution)
Sürekli Zamanlı Sinyallerin Evrişimi

( ) ( ) ( ) ∫ ( ) ( )

Evrişim işlemi
Sürekli zamanlı sinyallerin
evrişimini işlemeyeceğiz.

Ayrık Zamanlı Sinyallerin Evrişimi

( ) ( ) ( ) ∑ ( ) ( )

Örnek: ( ) { } ve ( ) { }
n=0 n=0
Fonksiyonlarının matematiksel olarak evrişimini
bulunuz.
Çözüm:

( ) ∑ ( ) ( )

:
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
( ). ( ). ( ). ( ).

:
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
( ). ( ). ( ). ( ).

:
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
( ). ( ) ( ). ( ).
 :
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
( ). ( ). ( ) ( ).

:
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
( ). ( )

:
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )

( ) { }

n=0
Method 2: Kaydırma Yöntemi
Özellik:
f(n) ve g(n) fonksiyonlarının vektörel uzunlukları
(fonksiyonların tanımlı olduğu zaman anlarının
sayısı) sırasıyla N ve M olsun. Bu fonsiyonların
evrişiminde elde edilen h(n) fonksiyonunun vektörel
uzunluğu N M-1 dir.

Örnek: ( ) ( ) ( ) sayı dizisinin uzunluğu

nedir?
f(n)={3.5, -2.1, 4.0, 2.4, 5.6, 1.2}
n=0

g(n)= {2, -1, 3}

n=0

Çözüm:
f(n)’in uzunluğu  6
g(n)’in uzunluğu  3
h(n)’in uzunluğu 6 - 8’dir
Sistemler ve Özellikleri
Girişindeki sinyal veya sinyalleri alan ve onları
işleyerek ıkısında başka sinyal ve sinyaller üreten
elektronik devre ya da herhangi bir üniteye Sistem
denir.

Matematiksel Gösterimi
 x(t) giriş y(t) ıkış sinyalini gösterdiğini kabul
edelim.
 Çıkış ve giriş arasındaki ilişkiyi şu şekilde
gösteririz.
( ) { ( )}

 Burada {. } sistem operatörünü temsil

etmektedir.
Sistemlerin Özellikleri
1) Nedensellik Ger eklenebilirlik
(Casuality)
Herhangi bir andaki ıkış sinyali o andaki ya da
ge mişteki giriş verilerine bağlı olan sistemler
nedenseldir. Eğer sistem ıkışı gelecek zamandaki
giriş değerlerine bağlı ise sistem nedensel değildir.

Örnek:
Aşağıdaki denklem bir sistemin ıktısıdır. Sistemin
nedensel olup olmadığını bulunuz.
( ) ( ) . ( ) ( )

Çözüm:
Bu denklemden de görüldüğü gibi y(n) şimdiki giriş
x(n) ve ge miş zaman girişlerine ( ( ) (
)) bağlıdır. Dolaysıyla bu sistem nedenseldir.
Örnek: Bir sürekli zamanlı sistemin ıkışı ile girişi
arasındaki ilişki aşağıdaki gibi ifade edilmiştir.
( ) ( . ) ( . ) ( )
Sistemin nedensel olup olmadığını bulunuz.

Çözüm: Sistemin ıkışı y(t) gelecek zaman girişi

x(t . )’e ve ge miş zaman girişlerine bağlıdır.
Ancak gelecek zamana bağımlılık bu sistemin
nedensel olmadığını gösterir.

. Hafıza(Memory)
Bir sistemin ıkışı sadece o andaki girişe bağlı olarak
değişiyorsa, sistemin hafızası yoktur. Fakat, sistemin
ıkışı ge miş ve gelecek girişlere bağlı olarak
değişiyorsa sistemin hafızası vardır.
Örnek: ( ) ( ) ( )
Yukardaki denklem ile ifade edilen sistemin hafızası
olup olmadığını bulunuz.
Çözüm: Sistemin n anındaki ıkışı y(n), sadece n
anındaki girişe bağlıdır. Dolayısıyla bu sistemin
hafızası yoktur.
Örnek: ( ) ( ) ( )
Sistemin hafızası olup
olmadığını bulunuz.

Çözüm: y(t), hem t anındaki hem de t- anındaki

girişlere bağlı olduğu i in bu sistemin hafızası
vardır.

. Doğrusallık (Linearity)
Bir sisteme iki değişik giriş uygulayalım ve bunları x1
ve x2 olarak gösterelim. Sistemin bu girişler i in ıkışı
y1 ve y2 olsun. Sistemin doğrusal olabilmesi i in k1x1+
k2x2 girişi i in ıkışının k1y1+ k2y2 olması gerekir.

Örnek: ( ) ( ) sistemi doğrusal mıdır?

Çözüm: Sistemin ıkışı girişin karesi ile bağlantılı

olduğu i in direk olarak doğrusal değildir diyebiliriz.
Fakat yine de, doğrusallık tanımını uygulayarak
matematiksel olarak doğrusal olmadığını
göstermemiz gerekir.
( ) ( )
Doğrusal olabilmesi i in (k k )
k x (n) k x (n) girişi i in
Çıkış ( ) ( ) olması gerekir.

x (n) x (n) ( ) x (n ) x (n ) 2

( ) ( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( ) ( )
≠ ( ) ( ) ( ) ( )
Dolayısıyla bu sistem doğrusal değildir.

Örnek: ( ) ( ) ( ) sistemi doğrusal mıdır?

Çözüm:
( ) ( ) , ( ) ( )
( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
 ( )≠ ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
Dolayısıyla bu sistem doğrusal değildir.

. Zaman Değişimsiz(Time Invariance)

Bir sistemin zaman ekseninde kaydırılan girişleri
ayni miktarda zaman ekseninde kaymış ıkış
oluşturuyorsa, bu sistem zaman değişimsiz bir
sistemdir.

( )
Örnek: ( ) sistemi zaman değişimsiz midir?
( )

Çözüm: Zaman değişimsiz sistem olabilmesi i in

( )
( )’nin üreltiği ıkış ( )
( )
olmalıdır. Halbuki,
( )
≠ ( ) Bu sistem zamana bağımlıdır.
( )

𝑡 𝑡 olmaz çünkü R giriş değildir

Örnek: ( ) ( ) ( ) sistemi zaman
değişimsiz midir? Girişten dolayı
( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( )
Çıkışın 𝑛 kadar kaydırılmasından dolayı

Heriki ıkış birbirine eşit olduğu i in bu sistem

zaman değişimsizdir.

Örnek: Aşağıdaki sistemin zaman değişimsiz olup

olmadığını bulunuz.
( ) ( )

Çözüm:
( )=n ( )
( )=( ) ( )
Çıkışlar eşit olmadığı i in bu sistem zamana
bağımlıdır.
Örnek: ( ) ∫ ( ) sisteminin zaman
değişimsiz olduğunu gösteriniz.
Çözüm: ( ) girişi i in sistem ıkışı

( ) ∫ ( )

Sistemin zaman değişimsiz olması i in

( ) ( )
Çıkışı kadar kaydıralım

( ) ∫ ( )

yaparsak ( )=∫ ( )
( ) ( ) sağlandığı i in sistem zaman
değişimsizdir.

Örnek: ( ) ( )cos( ) sisteminin zaman

değişimsiz olup olmadığını bulunuz.
Çözüm:
( ) girişi i in cıkış :
( ) ( )cos( )
Şimdi bize verilen ıkışı kadar kaydıralım
( ) ( )cos( )
 ( ) ≠ ( )’dan dolayı bu sistem zamana
bağımlıdır.

NOT: Evrişim özelliği ( ) ( ) ( )] zaman

değişimsiz ve doğrusal olan sistemler i in ge erlidir.

Doğrusal ve zaman Değişimsiz Sistemlerin

Zaman Alanında Gösterimi
Aşağıdaki sinyali ele alalım

x(n) sinyali dürtü fonksiyonları türünden şöyle

yazılır:
( ) ( ) ( ) ( )
( )
Yukarıdaki denklemi genellersek
 ( ) ∑ ( ) ( )

Yani ( ) ( ) ( ) olur.

Şimdi doğrusal ve zaman değişimsiz bir sistemi ele

alalım.

Çıkış ile giriş arasındaki ilişki ( ) { ( )}

şeklinde gösterilir.
( ) ( ) olsun. Bu özel giriş i in, sistem ıkısını
h(n) ile gösterelim.
x(n) yerine ( ) ∑ ( ) ( ) yazarsak
( ) {∑ ( ) ( )} elde ederiz.
Burada {. } operatörünü toplam ifadesinin i ine
ekersek
( ) ∑ ( ) { ( )} olur.

Sistemimiz zaman değişimsiz olduğu i in

( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) i in ıkış ( ) ( )
olmalıdır.
Yani, ( ) { ( )} ise
( ) { ( )} dir.

( ) ∑ ( ) ( )

Eğer sistemimizin dürtü girişi

i in ıkışını biliyorsak,
herhangi rastgele bir giriş i in
ıkışı bu eşitliği kullanarak
bulabiliriz.
Örnek: Sistem girişi ve ıkışı arasındaki bağlantı
( ) ( ) . ( ) ile verilen bir sistemin
dürtü yanıtını bulunuz.

Çözüm: Bir sistemin dürtü yanıtı giriş verisi dürtü

iken sistemin verdiği ıkıştır. Yani ( ) ( ) i in
sistemin ıkışını bulacağız. Buna göre sistemin dürtü
yanıtı aşağıdaki gibi olur.
( ) ( ) . ( )
veya

( ) { .
ğ

Örnek: Doğrusal ve zaman değişimsiz bir sistemin

aşağıdaki giriş i in ürettiği ıkışı h(n) türünden
yazınız.

( ) {
.
Çözüm:

( ) ( ) ( ) . ( ) i in
sırasıyla:
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )

( ) ( ) ( ) . ( )
 Örnek: Doğrusal ve zaman değişimsiz bir sistemin
dürtü yanıtı ( ) ( ) ( ) olsun. Sistemin
( ) ( ) girişi i in sistemin ıkışını bulunuz.

Çözüm: Sistemin ıkışı ( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
𝑥 (𝑛) 𝛿 (𝑛 𝑛 )
𝛿 (𝑛) 𝑥 (𝑛) 𝑥(𝑛) 𝑥(𝑛 𝑛 )

Örnek: Doğrusal ve zaman değişimsiz bir sistemin

dürtü yanıtı ( ) ( ) . ( ) ise, sistemin

( ) { i in ıkışını bulunuz.
ğ

Çözüm 1: ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( )
( ) ( ) . ( )* ( ) ( )
 ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( )

𝛿 (𝑛) 𝛿 (𝑛) 𝛿 (𝑛)

𝛿 (𝑛) 𝛿 (𝑛 ) 𝛿 (𝑛 )
𝛿 (𝑛 ) 𝛿 (𝑛 ) 𝛿 (𝑛 )

Çözüm : Verilen giriş i in sistemin ıkışı

( ) ( ) ( ) dir.
( ) ( ) . ( )
( ) . ( )
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( )
Doğrusal ve Zaman Değişimsiz Bir Sistemin
Üstsel Fonksiyona Yanıtı Dönüşüm
Fonksiyonu

Bu durumda sistemin ıkışı

( ) ( ) ( )
∑ ( ) ( )
∑ ( ) ∑ ( )

Burada ∑ ( ) ( ) dürtü yanıtının

Fourier dönüşümüdür ve ( ) ile gösterilir.
( ) ( )
( )

Eğer ( ) cos( ) ise ( ) ne olur?

( ) ( )
( ) cos( )=
 [ . . ]

( ) [ ( ) . ( ) . ]

( ) ( ) ‘nin karmaşık eşleniğidir (Complex

Conjugate)
( ) ( )⌊ ( ) ⌊ ( )
( )

( ) ( ) ⌊ ( )
[ . .
( ) ⌊ ( )
. . ]
Bu sonucu yeniden düzenlersek
( ) ( ) cos(⌊ ( ) )

Örnek: Dürtü yanıtı ( ) ( ) ( )

olan sistemin ( ) cos( ) girişi i in ıkışını
bulunuz.
Çözüm: ( ) ( ) cos(⌊ ( ) ) ifadesini
bu probleme uygulayacak olursak:
 ( ) ∑ ( )

∑ ( ) ( )

cos( )

Burada ⌊ ( ) ( )

Sanal kısım sıfır olduğu i in

( ) cos( )cos( )