Instalimet Elektrike, Ilirjan Godoleshi PDF

Instalimet elektrike
PERMBAJTJA
NJOHURI THELBESORE TE ELEKTRICITETIT MBI TE CILAT

MBESHTETEN INSTALIMET ELEKTRIKE
• ELEKTRICITETI……………………………………………………5
• BATERIA……………………………………………………………6
• QARKU ELEKTRIK DHE RRYMA ELEKTRIKE………………..7
• REZISTENCA E PERCJELLESIT………………………………..8
• KOEFICIENTI I TEMPERATURES……………………………..10
• SI MUND TE PRODHOJME RRYMEN ELEKTRIKE?.............11
• RRYMA E VAZHDUAR…………………………………………..12
• LIGJI I OMIT……………………………………………………….12
• LLOJET E QARQEVE……………………………………………13
• QARK I LIDHUR NE SERI……………………………………….14
• RENIA E TENSIONIT NE QARKUN E LIDHUR NE SERI……14
• LLOGARITJA E RENIES SE TENSIONIT NE QARKUN E LIDHUR
NE SERI…………………………………………………………….15
• QARKU I LIDHUR NE PARALEL………………………………...16
• QARKU I LIDHUR NE SERI DHE PARALEL…….....................19
• LIGJI I XHAUL LENZ………………………………………………21
• FUQIA DHE ENERGJIA…………………………………………..22
• BURIMET E LIDHURA NE SERI DHE PARALEL……………...24
• RRYMA ALTERNATIVE…………………………………………..24
• PERIODA, FREKUENCA DHE AMPLITUDA E RRYMES
ALTERNATIVE…........................................................................26
• AUTOINDUKSIONI…………………………………………………27
• FUQIA DHE PUNA E RRYMES ALTERNATIVE………………..28
• RRYMA ALTERNATIVE TREFAZORE…………………………..29
• LIDHJA NE YLL…………………………………………………….30
• LIDHJA NE TREKENDESH (∆)…………………………………..30
• TRANSFORMATORI………………………………………………31
PRODHIMI DHE TRANSPORTIMI I ENERGJISE ELEKTRIKE DHE

SHPERNDARJA E TIJ TEK KONSUMATORET ……34
PERCJELLESAT, KABLLOT………………………………………….37
• SIMBOLET E KABLLOVE DHE LLOJET E TYRE SIPAS
PERDORIMIT……………………………………………………….41
• KABLLOT QE PERDOREN ME TEPER NE INSTALIMET
ELEKTRIKE………………………………………………………43,44
• H05V – U……………………………………………………………45
• HO5V – K……………………………………………………………46
1
• H07V – U……………………………………………………………46
• H07V – K……………………………………………………………47
• H07V- R…………………………………………………………….48
• H03VV-F……………………………………………………………49
• H05VV- F dhe A05VV – F………………………………………...50
• A05VV – U (NYM – Sipas kodit VDE Gjerman)……………….51
• H05RR-F……………………………………………………………53
• A05VVH3 – U (tip i vjetër NYIFY)………………………………..54
• H05VH – H………………………………………………………….55
• DISA NGA KABLLOT E TENSIONIT TE ULET…………………55
J1VV – U (ose sipas kodit VDE Gjerman NYY(re))
J1VV – R (ose sipas kodit VDE Gjerman NYY(rm))
J1VV – S (ose sipas kodit VDE Gjerman NYY(sm))
H07RN-F
• KABLLOT E KOMUNIKIMIT (JYYe DHE Tipi (Y))……………..60
• KABLLI I TELEVIZORIT…………………………………………..60
TUBAT
• TUBAT PLASTIK E………………………………………………..60

• TUBAT METALIKE………………………………………………..62
KANALET E KABLLOVE
• KANALET METALIKE (SKARAT)…………………………………63

• SKARAT E TIPIT TE LEHTE………………………………………64
VEGLAT E ELEKTRICISTIT……………………………………………68
INSTALIMET ELEKTRIKE
• SHPERNDARJA E LINJES ELEKTRIKE…………………………72

• I - SAHATET (MATESIT E ENERGJISE ELEKTRIKE)…………73
• II – TOKEZIMI………………………………………………………..74
• GODITJA ELEKTRIKE………………………………………………75
• TOKEZIMI MBROJTES……………………………………………..75
• MENYRAT E TOKEZIMIT…………………………………………..80
• TOKEZIMI ME ELEKTRODE……………………………………….80
• TOKEZIMI ME SHIRIT………………………………………………82
• TOKEZIMI I THEMELEVE…………………………………………..83
• TOKEZIMI ME PLLAKE……………………………………………..84
• SISTEMET E TOKEZIMIT…………………………………………..84
• SISTEMI I TOKEZIMIT “TN”………………………………………..85
• SISTEMI I TOKEZIMIT “TT”………………………………………..86
2
• SISTEMI I TOKEZIMIT “IT”………………………………………..86

• MBROJTJA NGA RRUFETE………………………………………87
• KASETA E AUTOMATEVE MBROJTES…………………………88
• LIDHJA E SHKURTER (QARKU I SHKURTER)…………………89
• SIGURESAT…………………………………………………………90
• LLOJET E SIGURESAVE CILINDRIKE…………………………..92
• SIGURESAT NE FORME THIKE “ NH”…………………………..93
• AUTOMATET MBROJTES (NDERPRERESIT E QARKUT)……93
• NDERTIMI I AUTOMATIT MBROJTES NJEPOLAR……………94
• FUNKSIONI I AUTOMATIT MBROJTES…………………………94
• ÇELESI KRYESOR …………………………………………………96
• LLAMBA E SINJALIT………………………………………………96
• RELEJA DIFERENCIALE……………………………………………97
• NDERTIMI DHE PARIMI I PUNES SE RELESE
DIFERENCIALE……………………………………………………..98
• LLOGARITJA E LINJES DHE E PAJISJEVE ELEKTRIKE……101
• LLOGARITJA E FUQISE SE RRYMES ELEKTRIKE…………102
• LINJA KRYESORE NGA SAHATI TEK KASETA E
AUTOMATEVE……………………………………………………102
• LINJAT PER PAJISJET ELEKTRIKE…………………………..103
• LINJA E NDRIÇIMIT………………………………………………104
• LLAMBAT (AMBAZHURET) DHE PORTOLLAMBAT…………104
• ÇELESAT E NDRIÇIMIT…………………………………………104
• LLOJET E ÇELESAVE……………………………………………105
• ÇELESI I THJESHTE ……………………………………………106
• ÇELESI DYSH ……………………………………………………108
• ÇELESI DEVIJAT (ALERE – TOUR)……………………………109
• ÇELESAT REOSTAT (DIMMER)……………………………….111
• ÇELESI SERI ……………………………………………………..111
• PULSANTI ROLLON (BUTONI DYSH ROLLON)…………….113
• SENSORI………………………………………………………….114
• LINJA E PRIZAVE ……………………………………………….115
• NEONET…………………………………………………………..117
• FRIGORIFERI…………………………………………………….118
• LAVATRICIA………………………………………………………119
• BOLIERI……………………………………………………………119
• BOLIERI I VOGEL I GUZHINES………………………………..121
• STOFA ELEKTRIKE……………………………………………..121
• RRYMAT E DOBETA…………………………………………….123
• ZILET ELEKTRIKE………………………….……………………124
• DRYNAT ELEKTRIKE……………………………………………125
• TELEFONAT……………………………………………………….126
• SISTEMI AUDIO/VIDEO FONIK
I DERES………………………………………..…………………127
3
• LINJA TELEFONIKE………………....…………………………….120
• LLOGARITJA E TENSIONIT DHE TRASHESISE SE
PERCIELLESAVE………………………………………………..…130
• INSTALIMET ELEKTRIKE TE NJE SHTEPIE BANIMI………….133
• NDIHMA E PARE……………………………………………………144
4
NJOHURI THELBESORE TE ELEKTRICITETIT MBI TE CILAT

MBESHTETEN INSTALIMET ELEKTRIKE
HYRJE
Elektriciteti është tipari themelor i çdo gjëje në univers. Forcat elektrike

mbajnë atomet dhe molekulat së bashku. Elektriciteti përcakton strukturën
e çdo objekti që egziston. Së bashku me magnetizmin, ai shkakton një
forcë e cila quhet elektromagnetizëm, një forcë kryesore e universit.
Elektriciteti ose sinjalet elektrike janë thelbësore për shumë procese
biologjike. Në trupin e njeriut, sinjalet elektrike transportohen me anë të
sistemit nervor, duke marrë dhe dhënë informacion nga truri.
Një nga format më të rëndesishme të elektricitetit është rryma elektrike.

gjatë revulucionit industrial të vitit 1800 njerëzit filluan të gjenin mënyra për
të përdorur elektricitetin për të kryer një punë. Sot elektriciteti përdoret në
shtëpitë tona, në punë, telekomunikacion, në transport, në mjeksi dhe
shkencë.
ELEKTRICITETI
Shpjegimi mbi elektricitetin na shpie në studimin e strukturës së lëndës.Të

gjitha objektet janë të përbëra nga pjesëza shumë të vogla që quhen
atome. Atomet në vetvete përbëhen nga bërthama dhe disa grimca shumë
të vogla që rrotullohen rreth bërthamës që quhen elektrone. Elektronet
rrotullohen rreth bërthamës në distanca të ndryshme, ashtu siç rrotullohen
planetet rreth diellit.
Bërthama ka në përbërjen e vet dy lloj grimcash: protone (të cilat mbartin

ngarkesa pozitive) dhe neutrone (të cilat nuk kanë ngarkesë elektrike).
Eshtë vërtetuar se bërthama atomike sillet, nga ana e bashkëveprimit
elektrik si një ngarkesë pozitive, kurse elektronet sillen si ngarkesa
5
negative. Lëvizja e elektroneve rreth bërthamës shkaktohet nga një

bashkëveprim elektrik i ngarkesës pozitive të bërthamës me ngarkesën
negative të elektroneve.
Forca e bashkëveprimit është tërheqëse dhe, për këtë arsye, kemi mbajtje
të elektroneve rreth bërthamës. Elektronet, të cilat janë më afër bërthamës,
kanë një lidhje të fortë me të, kurse ato që janë më larg saj kanë një lidhje
më të dobët. Disa lëndë, të quajtura përcjellëse kanë në përbërje të tyre
elektrone të lira të cilat nuk i përkasin asnjë atomi të veçantë, por të gjithë
trupit përcjellës. Këto elektrone të lira nën veprimin e një forcë të jashtme
mund të lëvizin në hapësirën midis atomeve të trupit, por nuk mund ta
braktisin lehtë vetë trupin përcjellës. Përcjellësa të mirë janë metalet e
ndryshme, si: ari, argjëndi, bakri, alumini, hekuri, etj.
Nga ana tjetër, ka një grup shumë të madh trupash të ngurtë, që nuk e
kanë këtë veti. Ata karakterizohen nga një mungesë pothuajse e plotë e
elektroneve të lira, sepse atomet përbërëse të tyre i kanë të gjitha
elektronet të lidhura fort me bërthamën. Trup i tillë quhet izolues. Izoluesa
të mirë janë PVC, goma, qelqi dhe druri.
Tek përcjellsat elektronet e lira gjatë lëvizjes së tyre të orientuar kur mbi to
ushtrohet një forcë e jashtme ato transportojnë energji elektrike, e cila më
pas shndërrohet në forma të tjera energjie.
Energjia elektrike që të transportohet nga një vënd në një vënd tjetër ka

nevojë për një përcjellës dhe diçka që të bëjë të mundur rrjedhjen e
ngarkesave të lira brenda përcjellësit. Përcjellësat janë si tubat, të cilët janë
gjithmonë plot me ujë gjatë gjithë kohës. N.q.se diçka shtyn elektronet
përpara në njërën anë të përcjellësit, energjia shfaqet në fundin e tij. Një
mënyrë për të bërë të mundur rrjedhjen e këtyre ngarkesave të lira brënda
përcjellësit është përdorimi i baterive dhe gjeneratorëve.
BATERIA
Bateria mbushet me një lloj lëngu që quhet lëng elektrolit dhe brenda saj
vendosen dy lloje të ndryshme metalesh. Të dy metalet e ndryshme kanë
cilësi të ndryshme dhe njëri lidhet me polin pozitiv të baterisë, kurse tjetri
me polin negativ të saj. Të dyja këto metale reagojnë në mënyra të
ndryshme ndaj lëngut elektrolit. Metali i lidhur me polin negativ fiton
elektrone dhe bëhet i ngarkuar negativisht, ndërsa metali i lidhur me polin
pozitiv humbet elektrone dhe bëhet i ngarkuar pozitivisht. Në bateritë
energjia kimike shndërohet në energji elektrike.
6
Kur bateria është e palidhur me përcjellës, elektronet nuk mund të kalojnë

nga njëri pol tek tjetri.
QARKU ELEKTRIK DHE RRYMA ELEKTRIKE
N.q.se polin pozitiv dhe polin negativ të baterisë e lidhim me anën e dy

përcjellsave me një konsumator të energjisë elektrike p.sh një llampë
formohet ajo që quhet qark elektrik. Elektronet do të rrjedhin nga poli
negativ (-) në drejtim të polit pozitiv (+) të baterisë (duke ditur që ngarkesat
e njëjta shtyhen dhe ngarkesat e kundërta tërhiqen).
Kjo lëvizje e orientuar e ngarkesave elektrike (që për metalet janë

elektonet të lira) brenda një përcjellësi quhet rrymë elektrike.
Kjo rrjedhje e elektroneve ndërpritet n.q.se hapim qarkun dukepërdorur një

ndërprerës të qarkut elektrik që në jetën e përditshme njihet me emrin
çelës.
Sasia e elektroneve që lëviz në seksionin e një përcjellësi në një kohë t

shënohet me I dhe quhet intesitet i rrymës elektrike.
• I = intesiteti i rrymës
Q • Q = sasia e elektroneve
I= • t = koha
t
7
Njësia matëse e intesitetit të rrymës elektrike është amperi.
Ngarkesa elektrike matet me C (coulomb). Koha matet me s (second) dhe

atëherë kemi:
1C
1A =
1s
N.q.se në një përcjellës kalon një ngarkesë elektrike 1C brenda një

sekonde, atëherë intesiteti i rrymës elektrike është i barabartë me një
amper.
Kemi dhe një njësi tjetër matëse që quhet një amperorë dhe është e
barabartë me :
1Ah = 1A × 3600 s = 3600C
Një amperorë është ngarkesa elektrike që kalon në një përcjellës në

një orë, kur përcjellësi ka një intesitet të rrymës elektrike të barabartë
me një amper.
Aparati me të cilin matim intesitetin e rrymës elektrike quhet ampermetër.

Ampermetrat kanë dy pole (+) dhe (-). Ata lidhen në seri me qarkun.
REZISTENCA E PERCJELLESIT
Pengesa që i sjell përcjellësi rrjedhjes së rrymës elektrike quhet rezistencë.

Rezistenca matet në një njësi që quhet om (Ω). Një përcjellës i mirë është
ai i cili ka një rezistencë të ulët. Një izolues i mirë është ai i cili ka një
rezistencë të lartë.
Rezistenca e një përcjellësi varet nga gjatësia, trashësia, temperatura

dhe nga lloji i materialit.
8
Sa më i gjatë të jetë përcjellësi aq më e madhe është rezistenca e tij. Sa

më i trashë të jetë përcjellësi aq më e vogël është dhe rezistenca e tij,
sepse një përcjellës i trashë ofron më shumë hapësirë që të kalojë rryma
elektrike. Për të njëjtën gjatësi dhe trashësi (seksion), për materiale të
ndryshme, rezistenca është e ndryshme. Duke u bazuar në këto
përfundime mund të themi se :
“Rezistenca e përcjellësit është në përpjesëtim të drejtë me gjatësinë

e përcjellësit, në përpjesëtim të zhdrejtë me seksionin e përcjellësit
dhe varet nga lloji i materialit”.
• R = është rezistenca e përcjellësit e shprehur në

l Ω.
R=ρ • ρ = η = është rezistenca specifike e përcjellësit.
S
• l = gjatësia e përcjellësit. (l vjen nga anglishtja
“length”- që në shqip përkëthehet “gjatësi”)
• S = është seksioni (Sipërfaqja e prerjes tërthore)
në mm².
Rezistenca specifike është rezistenca që ka një përcjellës i gjatë 1m me një

seksion 1mm² në temperaturën 20 º C.
Përcjellsat që përdoren në jetën e përditshme kanë rezistencë specifike të

vogël. Përcjellsat që kanë rezistencë specifike të madhe përdoren
zakonisht për ngrohje. Karakteristikat e disa përcjellsave që përdoren më
tepër në jetën e përditshme në temperaturën 20º C tregohen në tabelë.
Emërtimi i Rezistenca Përcjellshmëria Pesha

materialit specifike specifike specifike në
(Ωmm²/m) (m/Ωmm²) g/m³
Bakri 0.0175 57 8.9
Alumini 0.03 3.3 2.7
Çeliku 0.12 – 0.200 8.5 7.85
Ferkali 1.200 0.83 7.6
Konstantani 0.500 2 8.9
Nikelini 0.420 2.4 8.98
Nikromi 1.1 0.91 8.2
Siç shihet dhe nga tabela, përcjellsat që kanë rezistencë specifike më të

vogël janë përcjellsat më të mirë dhe në rastin konkret në vend të parë
është bakri, alumini dhe çeliku. Përcjellësa shumë të mirë janë dhe ari dhe
argjendi, por për shkak të kostos së tyre shumë të lartë, ata përdoren
vetëm në disa raste të veçanta.
9
Shembull
Një tel prej bakri ka gjatësi l = 1000 m dhe seksion S = 10 mm². Rezistenca
specifike e bakrit nga tabela është: ρ = 0.0175 Ωmm²/m. Sa është
rezistenca e tij?
l Ωmm 2 1000m
R = ρ = 0.0175 × = 1.75Ω
S m 10mm 2
Përgjgje
Rezistenca e telit të bakrit është R = 1.75 Ω.
KOEFICIENTI I TEMPERATURES
Rezistenca e disa materialeve ndryshon me ndryshimin e temperaturës. Në

vija të përgjithshme përcjellsit rrisin rezistencën kur rritet temperatura dhe
izoluesit ulin rezistencën me rritjen e temperaturës. Rritja e temperaturës
luan një rol negativ në përcjellshmërinë elektrike të materialit.
Çdo material i reagon ndryshimit të temperaturës në mënyra të ndryshme,

për këtë arsye shkencetarët kanë llogaritur konstantet për çdo material të
cilat quhen koeficienti i temperaturës së rezistencës (simbolizohet me
shkronjen “α” alfa).
Vlerat e koeficientit të temperaturës

Materiali Koeficienti i temperaturës (Ω/ΩºC)
Argjendi 0.004
Bakri 0.004
Alumini 0.004
Tunxhi 0.001
Hekuri 0.006
Rezistenca e materialit për temperatura të ndryshme mund të llogaritet në

këtë mënyrë: Për një rritje temperature nga 0ºC:
• Rt = rezistenca në temperaturën e re tºC.

Rt = R0 (1 + αt ) • R0 = rezistenca në temperaturën 0ºC
• α = koeficienti i temperaturës për një material
të caktuar
Për një rritje temperature midis dy temperaturave të ndërmjetme mbi 0ºC:
10
• R 1 = rezistenca në temperaturën fillestare

R 1 (1 + αt 1 ) • R 2 = rezistenca në temperaturën
= përfundimtare
R 2 (1 + αt 2 )
• α = koeficienti i temperaturës për një material
të caktuar
N.q.se marrim, p.sh: një copë tel bakri me një rezistencë 1 Ω dhe rrisim
temperaturën e tij me 1ºC, rezistenca do të rritet nga 0.004 Ω në 1.004 Ω.
Rezistenca në disa materiale zbret në zero në temperatura të ulëta. Ky
fenomen quhet dhe superpërcjellshmëri. Madhësia e anasjelltë e
rezistencës quhet përcjellshmëri (shënohet me G).
1
G=
R
SI MUND TE PRODHOJME RRYMEN ELEKTRIKE?
Për të prodhuar rrymë elektrike duhet që të lëvizim ngarkesat elektrike nga

një vend në një vend tjetër.
Pra si mund të lëvizim këto ngarkesa? Ose për ta kuptuar më mirë si mund
ti shtyjmë ato për të krijuar një rrymë elektrike? Përgjigjja është shumë e
thjeshtë: krijojmë një tension. Po çfarë është tensioni?
Tensioni është si një presion elektrik. Për të bërë që një ngarkesë e

përcjellsit të lëvizë, duhet që të ushtrojmë vetëm një presion elektrik
(tension) në përcjellës, njëlloj si pompat e ujit të cilat ushtrojnë një presion
në ujin i cili ndodhet nëpër tuba. Kjo bën të mundur që të kemi ujë deri në
pikat me të largëta në mënyrë të vazhdueshme. Forca, e cila krijohet për të
shtyrë ngarkesat elektrike, quhet forcë elektromotore ose f.e.m. Sa herë që
një elektron dërgohet në burim sigurohet më shumë energji për ta dëguar
atë në qark. F.e.m shoqërohet gjithmonë me shndërrim të energjisë, si
p.sh:
Energji kimike në energji elektrike tek bateritë (të cilat krijojnë rrymë të
vazhduar) dhe energji mekanike në energji elektrike tek gjeneratorët (të
cilët krijojnë rrymë alternative).
Bateritë dhe gjeneratorët quhen burime të rrymës elektrike.
Energjia e krijuar në qark nga forca elektromotore (f.e.m.) transferohet me

anë të përcjellsave në skajet e qarkut.
11
RRYMA E VAZHDUAR
Rrymë elektrike e vazhduar (DC) sigurohet nga bateritë. Në rrymën e

vazhduar të gjitha ngarkesat elektrike lëvizin në një drejtim. Kjo lloj lëvizje
është lëvizja e vazhdueshme e elektroneve nga zona e ngarkesave
negative (-) në zonën e ngarkesave pozitive (+) nëpërmjet një përcjellësi
(teli). Intesiteti i rrymës elektrike në rrymën e vazhduar është një madhësi
konstante. Paraqitja grafike e intesitetit të rrymës elektrike në një qark DC
në lidhje me kohën është si më poshtë:
Për ti dhënë një shpjegim sa më të thjeshtë se çfarë është rryma e

vazhduar le të bëjmë një eksperiment me një rrotë biçiklete. Ushtrojmë një
forcë mekanike duke e rrotulluar rrotën shpejt. N.q.se vendosni gishtin për
ta ndaluar, do të shihni që rrota do të ulë shpejtësinë kurse gishti juaj do të
nxehet. Goma e biçikletës në këtë rast luan rrolin e ngarkesave elektrike në
një qark elektrik dhe lëviz vetëm në një drejtim që ka kuptimin e rrymës se
vazhduar (DC), gishti përfaqëson një rezistencë elektrike, kurse dora, e
cila rrotullon rrotën, vepron si një bateri.
LIGJI I OMIT
Hyrje
Egziston një lidhje e thjeshtë midis tensionit (voltazhit), rrymës, dhe

rezistencës në një qark elektrik. Duke kuptuar këtë lidhje bëhet e mundur
diagnostikimi i difekteve që mund të ndodhin në një qark dhe riparimi i tyre.
Intesiteti i rrymës në një qark elektrik është në përpjesëtim të drejtë

me forcën elektromotore (tensionin) dhe në përpjesëtim të zhdrejtë
me rezistencën e qarkut.
U
I=
R
12
Kur ushtrohet një tension në një qark elektik, kemi rrjedhje të rrymës në
këtë qark. Në bazë të ligjit të Omit rrjedh formula e mëposhtme:
U = I×R
“Tensioni = Rrymë x Rezistencë”
• U = tensioni (voltazhi) i ushtruar në qark, i shprehur në volt (V).

• I = rryma që rrjedh në qark, e shprehur në amper (A).
• R = rrezistenca në qark, e shprehur në om (Ω)
Kjo do të thotë që: n.q.se rritet tensioni rritet rryma që rrjedh në qark dhe e
anasjellta ose n.q.se rritet rezistenca zvogëlohet rryma.
Kujdes !
Lidhjet e përcjellsave që nuk janë shtrënguar mirë me njëri – tjetrin

japin rezistencë të madhe, gjë që bën të mundur që të kemi rrymë të
vogël.
N.q.se kemi dy të dhëna U dhe I mund të gjejmë R, ose n.q.se dimë I dhe
R mund të gjejmë U ose n.q.se dimë R dhe U mund të gjejmë I.
Shembull
Në një qark me tension 220 V kalon rryma me intesitet 5.5 A. Sa është

rezistenca e qarkut?
U U 220V
I= ⇒R= = = 40Ω
R I 5.5 A
LLOJET E QARQEVE
Normalisht një qark përbëhet nga disa rezistenca dhe pajisje. Ka tre lloj
qarqesh:
• Qark i lidhur në seri

13
• Qark i lidhur në paralel

• Qark i lidhur në seri dhe në paralel
QARKU I LIDHUR NE SERI
Qarku i lidhur në seri është shumë i thjeshtë: përcjellsat, siguresat, pajisjet

dhe një burim rryme lidhen me njëri – tjetrin në bazë të parimit që fillimi i
njërës lidhet me fundin e tjetrës. Një ndërprerje e qarkut do të nxjerrë të
gjithë qarkun jashtë pune.Tensioni i pajisjeve ndahet në të gjithë qarkun.
Rryma është e njëjtë në të gjithë qarkun. Rezistenca e pajisjeve mund të
jetë e ndryshme. Në lidhjen në seri rezistenca e përgjithshme është e
barabartë me shumën e rezistencave të veçanta.
R = R1 + R 2
Kurse intesiteti i rrymës është:
U U
I= =
R R1 + R 2
Shembull
Janë lidhur në seri tre llamba elektrike me rezistence 240 Ω secila, sa është
rezistenca e përgjithshme e tyre.
R = R1 + R 2 + R 3
R = 240 + 240 + 240 = 720Ω
14
RENIA E TENSIONIT NE QARKUN E LIDHUR NE SERI
Kur rryma elektrike rrjedh në një qark, prania e rezistencës në qark do të

shkaktojë rënie të tensionit në të. Kur ka më shumë sesa një pajisje,
tensioni do të ndahet në të gjitha pajisjet.
Shuma e rënies së tensionit është e barabartë me shumën e tensionit të

burimit. Sa më e lartë të jetë rezistenca, aq më shumë është dhe rënia e
tensionit. Duke u varur nga rezistenca çdo pajisje do të ketë rënie të
ndryshme të tensionit.
0V + 0V+ 5V + 7V = 12V
LLOGARITJA E RENIES SE TENSIONIT NE QARKUN E LIDHUR NE

SERI
Kur rryma (I) rrjedh në qark, rënia e tensionit U1 dhe U2 përmes rezistencës
R1 dhe R2 mund të përcaktohet në bazë të ligjit të Omit. (Vlera e rrymës I
është e njëjtë për të dyja R1 dhe R2 meqenëse që të dyja janë të lidhura në
seri.)
15
Tensioni në llambën e parë është:
U 1 = R1 × I
Tensioni në llambën e dytë është:
U 2 = R2 × I
Shuma e rënies së tensionit në një qark është e barabartë me tensionin në

fillim të qarkut (U):
U1 +U 2 = U
Për të gjetur rënien e tensionit përmes rezistencave R1 dhe R2 mund të
veprojmë në këtë mënyrë:
R = R1 + R 2 = 5 + 3 = 8Ω
U 12V
I= = = 1.5 A
R 8
Rënia e tensionit në llambën e parë do të jetë:
U 1 = I × R1 = 1.5 A × 3Ω = 4.5V
Rënia e tensionit në llambën e dytë do të jetë:
U 2 = I × R 2 = 1.5 A × 5Ω = 7.5V
QARKU I LIDHUR NE PARALEL
Kur rezistencat e një qarku janë të lidhura në mënyrë të tillë që të gjitha

fillimet janë të lidhura në një pikë dhe të
gjitha mbarimet janë gjithashtu të lidhura së
bashku në një pikë tjetër, atëherë themi që
është bërë një lidhje në paralel. Një qark i
lidhur në paralel ka më shumë sesa një rrugë
për të rrjedhur rryma elektrike. Rezistencat e
lidhura në paralel quhen degë të qarkut. I
njëjti tension ushtrohet në të gjitha
degëzimet.
N.q.se rezistenca e secilit degëzim është e njëjtë, atëherë dhe rryma

elektrike për secilin degëzim do të jetë e njëjtë. N.q.se rezistenca e secilit
degëzim do jetë e ndryshme, atëherë dhe rryma elektrike do të jetë e
ndryshme dhe mund të përcaktohet nga ekuacioni I = U/R, ku I është sasia
e rrymës në degëzim, U është tensioni, dhe R është rezistenca e
16
degëzimit. N.q.se një degëzim ndërpritet, rryma do të vazhdojë të

ushqejë degëzimet e tjera.
Në lidhjen në paralel intensiteti i rrymës kryesore është i barabartë me

shumën e intesiteteve në degët e veçanta.
I = I1 + I 2 + I 3
Rezistenca e përgjithshme në një qark të lidhur në paralel mund të llogaritet
nga ekuacioni.
1 1 1 1
= + + + ...
R R1 R 2 R 3
Ku R është rezistenca e përgjithshme dhe R1, R2, ... janë rezistencat e

degëzimeve.
N.q.se një qark i lidhur në paralel ka dy degëzime me rezistenca R1 = 2Ω

dhe R2 = 2Ω rezistenca e përgjithshme R (shuma e rezistencave R1 dhe
R2) do te jetë:
1 1 1
= +
R R1 R 2
1
R=
1 1
+
R1 R 2
1 R1 × R 2 2 × 2 4
R= = = = = 1Ω
1 1 R1 + R 2 2 + 2 4
+
R1 R 2
17
Sa më e madhe të jetë rezistenca e degëzimit aq më e vogël është sasia

e ngarkesave elektrike që lëviz në këtë degëzim.
Në mënyre skematike shprehet si më poshtë.
Nga sa u tha më sipër, rryma e përgjithëshme I që rrjedh në qark mund të

përcaktohet në bazë të ligjit të Omit:
U U R1 + R 2
I= = =U
R 1 R1 × R 2
1 1
+
R1 R 2
U 12V
I= = = 12 A
R 1
Rryma totale I është e barabartë me shumën e rrymave I1 dhe I 2 që

rrjedhin nëpërmjet rezistencave R1 dhe R 2.
I = I1 + I 2
Tensioni U që ushtrohet në të gjithë qarkun është i njëjtë për të gjitha

rezistencat. Dhe rryma I1 dhe I2 përcaktohet në bazë të ligjit të omit:
U U
I1 = I2 =
R1 R2
12V 12V
I1 = = 6A I2 = = 6A
2Ω 2Ω
18
QARKU I LIDHUR NE SERI DHE PARALEL
Një qark elektrik mund të ketë disa degëzime në seri dhe disa në paralel.
Burimi i rrymës dhe pajisjet mbrojtëse (automatet, siguresat) janë të

lidhur në seri, kurse pajisjet elektrike, llambat e ndriçimit, prizat etj.
janë të lidhura në paralel.
Rrymë e njëjtë rrjedh në qarkun e lidhur në seri dhe rrymë e ndryshme në

atë të lidhur në paralel. Tension i njëjtë ushtrohet në pajisjet të lidhura në
paralel, tension i ndryshëm në pajisjet e lidhura në seri. N.q.se një qark të
lidhur në seri ndërpritet atëherë rryma elektrike ndërpritet për të gjithë
qarkun. N.q.se një qark i lidhur në paralel ndërpititet, rryma vazhdon të
rrjedhë në degëzimet e tjera.
Një rezistencë (reostat) dhe dy llamba mund të lidhen në një qark siç
tregohet në figurën e mëposhtme. Kjo medodë quhet qark i lidhur në
paralel dhe në seri. Reostatet janë aparate me rezistencë të
ndryshueshme, që lidhen në seri në një qark elektrik, me anën e të cilëve
mund të ndryshojmë rezistencën e qarkut sipas dëshirës tonë. Reostatët
përgatiten prej përcjellësash me rezistencë të madhe si nikeli, kostantani,
etj.
19
Rezistenca e përgjithshme R02 në qarkun e lidhur në paralel dhe seri mund

të përcaktohet si më poshtë:
• Përcaktojmë rezistencën përgjithshme R01, e cila është një

mbledhje e rezistencës R2 (2Ω) dhe R3 (2Ω) lidhur në paralel.
• Përcaktojmë rezistencën R02, e cila është një mbledhje e
rezistencave R01 të lidhura në seri.
R 2 × R3
R 01 =
R 2 + R3
R 2 × R3
R 02 = R1 + R 01 = R1 +
R 2 + R3
Rryma e përgjithshme I mund të përcaktohet në bazë të ligjit të Omit.
U U
I= =
R 02 R1 + R 2 × R 3
R 2 + R3
Tensioni i ushtruar tek R2 dhe R3 gjendet nga formula:
R 2 × R3
U 1 = R 01 × I = ×I
R 2 + R3
Rrymat I1, I2 dhe I që rrjedhin në rezistencat R1, R 2 dhe R 3 në lidhjet në

seri dhe paralel përcaktohen në bazë të stadeve të mëposhtme:
20
Stadi 1. Gjejmë rezistencën e përgjithshme të rezistencave të lidhura në

paralel:
R 2 × R 3 2Ω × 2Ω
R 01 = = = 1Ω
R 2 + R 3 2Ω + 2Ω
Stadi 2. Gjejmë rezistencën e përgjithshme të rezistencave të lidhura në

seri:
R 02 = R1 + R 01 = 5Ω + 1Ω = 6Ω
Stadi 3. Gjejmë rrymën e përgjithshme:
U 12
I= = = 2A
R 02 6Ω
Stadi 4. Gjejmë tensionin përmes rezistencave R2 dhe R3:
U 1 = R 01 × I = 1Ω × 2 A = 2V
Stadi 5. Gjejmë rrymën I1 që rrjedh në rezistencën R2:
U 1 2V
I1 = = = 1A
R 2 2Ω
Stadi 6. Gjejmë rrymën I2 që rrjedh në rezistencën R3:
U 2 2V
I2 = = = 1A
R 3 2Ω
LIGJI I XHAUL - LENZ
Kur në një përcjellës kalon rrymë elektrike ai nxehet. Ky efekt nxehtësor u

studiua nga shkencëtari rus Lenz dhe shkencëtari anglez Xhaul, të cilët
zbuluan ligjin e mëposhtëm.
Sasia e nxehtësisë që çlirohet nga kalimi i rrymës elektrike në një

përcjellës të dhënë është në përpjesëtim të drejtë me katrorin e
intesitetit të rrymës, me rezistencën e përcjellësit dhe me kohën gjatë
së cilës kalon rryma.
Q = I²Rt
Q – është sasia e nxehtësisë në xhaul
21
Q = I²Rt = I· I· Rt =I· Ut
• I – është rryma në A (amper)

• R – rezistenca në Ω
• t – koha në sekonda
Rryma elektrike e lejuar në telat e bakrit të izoluar tregohet në tabela e

mëposhtme:
Seksioni në mm² Rryma elekrike në Amper

Bakër
1 11
1.5 14
2.5 20
4 25
6 33
10 43
16 60
25 83
35 100
50 127
FUQIA DHE ENERGJIA
Fuqia është masa e kryerjes së një pune dhe matet në vat (Watt).
Fuqia = Punën e kryer/kohën e harxhuar
Në qarkun elektrik,
1. Fuqia (P) = Tension (U) x Rrymë (I)
Nga ligji i Omit,
2. Tensioni (U) = I x R
U
3. Rryma =
R
Dukezëvëndësuar ekuacionin 2 në ekuacioni 1 kemi:
Fuqia (P) = (IxR) x Rrymë = I² x R
Dhe dukezëvendësuar ekuacionin 3 në 1 kemi:
22
U U2
Fuqia = Tension × =
R R
Ju mund të gjeni fuqinë P të një qarku elektrik dukepërdorur një nga

formulat e mëposhtme:
U2
P =U ×I , P = I2 ×R , P =
R
Fuqia Shprehet në vat (W). Një vat (Watt) është fuqia që zhvillohet në një
përciellës gjatë kalimit të rrymës një amper me tension një volt.
• 1000 W = 1kW (kilovat)

• 1000000 W = 1 MW (megavat)
• 1 HP (kal fuqi) = 0.746 kW (kilovat)
• 1 kW = 1.34 HP (kal fuqi)
Fuqinë e matim me anën e një aparati të vetëm që quhet vatmetër, i cili ka

katër dalje, dy prej të cilave lidhen në seri me qarkun (e ngjashëm me
ampermetrin) dhe dhe dy të tjerat në paralel (e ngjashëm me voltmetrin)
ENERGJIA
Energjia është koncepti që inxhinierët dhe shkencëtarët përdorin për të

përshkruar aftësinë për të kryer një punë në një qark apo sistem.
Energjia = Fuqi x Kohë
Por, meqënëse
Fuqia = Tension x rrymë
Del që : Energjia = Tension x rrymë x kohë
Në sistemin SI njësia matëse e energjisë është Xhaul, kurse koha matet në

sekonda. Kjo njësi matëse është shumë e vogël për matjen e energjisë
elektrike të përdorur në qarqet elektrike, prandaj në jetën e përditshme
përdoret kilovatorë (kWh).
Energjia në Xhaul = Tension x Rrymë x Kohë në sekonda
Energjia në kWh = kW x Kohë në orë
Energjinë elektrike e matim me anën e aparateve të quajtura “sahate

elektrike”. Sahati ka katër dalje dhe lidhja bëhet njëlloj si me vatmetrin.
23
Për të ditur sa energji elektrike (sa kWh) është harxhuar gjatë një kohë,
p.sh: gjatë një muaji, duhet që nga numri i kilovatorëve në fund të muajit të
zbresim numrin e kilovatorëve që ka treguar në fillim të muajit. Duke
shumëzuar me çmimin aktual (çmimi i një kilovatori) gjejmë shumën e
energjisë elektrike të harxhuar.
BURIMET E LIDHURA NE SERI DHE NE PARALEL
Burimet e rrymës elektrike mund të lidhen në disa mënyra. Ato mund të

lidhen në seri, duke lidhur fundin e njërës me fillimin e tjetrës. P.sh: tek
bateritë lidhim – e baterisë A me + e baterisë B dhe + e baterisë B me – e
baterisë C, dhe kështu të tre bateritë janë te lidhura në seri. Kështu tensioni
është midis – të baterisë A dhe + të baterisë C.
Kur burimet e rrymës elektrike janë të lidhura në seri tensioni i tyre është i
barabartë me shumën e tensioneve të veçanta. P.sh: tre bateri nga 1.5V të
lidhura në sëri kanë tensionin e përgjithshëm 4.5V. N.q.se rezistenca është
9 Ω (om) atëherë bateritë dërgojnë një rrymë prej 4.5/9 = 0.5 amper në
rezistencë. Burimet e rrymës mund të lidhen në paralel duke lidhur të gjitha
pluset së bashku në njërën anë dhe të gjitha minuset së bashku nga ana
tjetrër. Rezistenca vendoset midis dy grupeve + dhe -.
Duke rregulluar burimet në paralel nuk rritet voltazhi. N.q.se tri bateri janë
të lidhura në paralel shuma e tensionit do të jetë 1.5V. Bateritë nuk duhet të
lidhen në paralel n.q.se nuk kanë të njëjtin tension. N.q.se një bateri me
tension më të madh është e lidhur në paralel me një bateri me tension më
të vogël, ajo do të ushtrojë një forcë të rrymës elektrike në baterinë e vogël
dhe do ta dëmtojë atë.
RRYMA ALTERNATIVE
Për të kuptuar se çfarë është rryma alternative rrotullojmë një rrotë biçiklete
para - mbrapa. N.q.se vendosni gishtin për ta ndaluar këtë lëvizje ai do të
nxehet. Ky është një demostrim i rrrymës alternative (AC).
24
Gishti përfaqëson një rezistencë elektrike, kurse dora, e cila rrotullon

rrotën, vepron si një gjenerator. Goma e biçikletës përfaqëson ngarkesat që
rrjedhin brenda përcjellësit të një qarku elektrik.
Rrymë alternative quhet ajo rrymë e cila ndryshon periodikisht si në

madhësi ashtu dhe nga kahu.
Po të lëvizim një përcjellës në fushën magnetike të një magneti në skajet e

përcjellësit induktohet një f.e.m. (tension). Po ta mbyllim qarkun, nëpër të
do të kalojë rrymë elektrike. Mbi këtë parim janë ndërtuar gjeneratorët të
cilët janë dhe burrimet e rrymës alternative.
Për të kuptuar krijimin e rrymës alternative në praktikë përdoret rrotullimi i

një spire (në fig. a b c d) në një fushë magnetike të njëtrajtshme.
Kur spira rrotullohet rreth boshtit 00, në spirë do të induktohet një f.e.m.
(tension) e induksionit në madhësi dhe në drejtim të ndryshueshëm.
Për ta thjeshtuar më shumë paraqisim lëvizjen e spirës në një pamje

ballore. S dhe N janë polet e kundërta të dy magnetëve, me shigjeta të
kuqe janë paraqitur vijat e fushës magnetike. bd është pjesa ballore e
spirës a,b,c,d dhe me shigjetë blu tregohet lëvizja e spirës. Kur bd është
paralel me fijat e fushës magnetike në të nuk induktohet f.e.m. Kur fundi d
fillon të ngjitet lart ai krijon një kënd me fushën magnetike dhe në këtë rast
një forcë elektromotore induktohet dhe një rrymë elektrike fillon të shfaqet
përmes spirës.
25
Në pikën d f.e.m krijon një rrymë që drejtohet brenda faqes së librit (në
bikën b f.e.m krijon një rrymë që drejtimin e ka jashtë faqes së librit, për
shkak se të dyja fundet lëvizin në drejtime të kundërta).
Kur arrihet që spira të jetë pingul me vijat e fushës magnetike, atëherë

themi që f.e.m është maksimale dhe si rezultat dhe rryma elektrike është
maksimale. Meqenëse spira vazhdon të rrotullohet në drejtimin e akrepave
të orës këndi midis spirës dhe fushës zvogëlohet kështu dhe rryma
zvogëlohet. Kur ajo arrin në pozicionin që është në drejtimin me fushën
magnetike rryma bëhet 0.
Sa më shpejt të rrotullohet spira aq, më e madhe është f.e.m në ngarkesat

elektrike dhe më e madhe është rryma elektrike.
Shënim:
Eshtë e rëndësishme të dihet që burimet e rrymës elektrike (bateritë dhe

gjeneratorët) nuk prodhojnë ngarkesa elektrike. Ngarkesat elektrike janë
brenda në përcjellës ato vetëm sa krijojnë një forcë elektromotore, e cila
bën të mundur lëvizjen e ngarkesave dhe me lëvizjen e tyre kryhet punë.
PERIODA, FREKUENCA DHE AMPLITUDA E RRYMES ALTERNATIVE.
Koha, në sekonda, gjatë së cilës zhvillohet një cikël i plotë i

ndryshimeve të f.e.m (ose rrymës alternative) quhet periodë dhe
shënoht me gërmën T.
Perioda e ndryshimit të f.e.m është e barabartë me kohën që i duhet spirës

të bëjë një rrotullim të plotë (kur gjerenatori ka dy pole)
26
Numri i periodave të plota në një sekondë quhet frekuencë e rrymës.
Si njësi e frekuencës shërben herci (Hz), që është i barabartë me një

periodë në një sekondë. Në qoftë se spira bën 10 rrotullime në një
sekondë, atëherë frekuenca është 10 Hz dhe perioda e një rrotullimi është
0.1 sekonda.
Frekuenca shënohet me f.
Frekuenca me periodën lidhen midis tyre me raportin :
1 1
F= ose T =
T F
Në centralet elektrike, për qëllime industriale e ndriçimi, në përgjithësi

përdoret frekuenca 50 Hz; perioda përkatëse është e barabartë me 0.02
sekonda. Në disa vënde të tjera përdoret dhe frekuenca 60 Hz.
Për qëllime të posaçme përdoret rryma alternative me frekuenca të larta,

me mijëra dhe miliona Hz.
Vlera me e madhe, që merr f.e.m (ose rryma) në një cikël të ndryshimit

të saj, quhet amplitudë.
Për çdo periodë f.e.m ka dy amplituda por me kahe të kundërta, njëra është
pranuar të quhet pozitive dhe tjetra negative. Në figurën e mësipërme vlera
e amplitudave të f.e.m paraqiten me segmentet AB dhe CD.
AUTOINDUKSIONI
Në qarkun e rrymës alternative, rryma ndryshon vazhdimisht si në madhësi,

ashtu dhe në drejtim. Së bashku me rrymën ndryshon edhe fusha
magnetike e krijuar prej saj përqark përcjellësit dhe si pasojë në përciellës
induktohet një forcë elektromotore, që quhet f.e.m e autoinduksionit.
27
F.e.m e autoinduksionit, kur intesiteti i rrymës në përcjellës pakësohet,

drejtohet po në atë kah sikurse edhe f.e.m kryesore dhe kur intesiteti i
rrymës rritet, ajo drejtohet në kahun e kundërt të f.e.m kryesore. Kjo do të
thotë se f.e.m e autoinduksionit i kundërvepron procesit të ndryshimit të
rrymës. Në qarkun e rrymës së vazhduar fenomeni i autoinduksionit ndodh
vetëm në kohë të veçanta, veçanërisht gjatë kyçjes dhe çkyçjes së rrymës.
Ndërsa në qarkun e rrymës alternative, në të cilin rryma ndryshon
vazhdimisht, duke ndryshuar madhësinë dhe kahun në varësi të ndryshimit
të rrymës.
Në çdo rast kur intesiteti i rrymës arrin vlerën e tij më të madhe, madhësia
e f.e.m. të autoinduksionit është e barabartë me zero, pastaj, duke u rritur
intensiteti i rrymës, shpejtësia e ndryshimit të saj rritet deri sa merr vlerën
maksimale, kur rryma bëhet e barabartë me zero; në këtë rast f.e.m e
autoinduksionit merr vlerën më të madhe.
Madhësia e f.e.m. të autoinduksionit, që induktohet në përcjellës, përveç

rrymës dhe fushës magnetike që janë lidhur me të, varet edhe nga forma
dhe përmasat e përcjellësit (d.m.th: përcjellës i drejtë apo bobinë). F.e.m e
autoinduksionit ka vlerën më të madhe në bobinë sesa në përcjellësin e
drejtë; kur bobina ka dhe bërthamë prej hekuri atëherë f.e.m është akoma
më e madhe.
Autoinduksioni në qarkun e rrymës alternative ka dy pasoja:
Kundërvepron ndryshimin e rrymës, gjë që shkakton mbetjen mbrapa në

kohë të vlerave të rrymës nga vlerat e tensionit, kjo veçori quhet
zhvendosje e fazave midis rrymës dhe tensionit.
Për shkak të autoinduksionit intesiteti i rrymës në qarkun e rrymës

alternative do të jetë më i vogël se ai në qarkun e rrymës së vazhduar, kur
tensionet janë të barabarta.
Autoinduksioni në këtë rast vepron si një rezistencë suplementare e lidhur

në seri me qarkun. Kjo lloj rezistence quhet rezistence induktive.
FUQIA DHE PUNA E RRYMES ALTERNATIVE
Zhvendosja e fazave ndërmjet rrymës dhe tensionit ushtron një ndikim të

dorës së parë mbi madhësinë e fuqisë dhe të punës se rrymës alternative.
Fuqia e rrymës së vazhduar, sikurse dihet është:
P =U ⋅I
28
Kurse fuqia e rrymës alternative, për shkak të zhvendosjes së fazave

ndërmjet tensionit dhe rrymës del më e vogël se ky produkt. Për rrymën
alternative:
P = U ⋅ I cos ϕ në vat (W)
Ku cosφ është një madhësi më e vogël se njësia që quhet faktor i fuqisë

për qarkun e rrymës alternative. Madhësia e faktorit të fuqisë varet nga
madhësia e zhvendosjes së fazave. P.sh. gjatë zhvendosjes së fazave për
1/3 e periodës, faktori i fuqisë do të ketë afërsisht vlerën 0.7. Kjo do të thotë
se kur kemi një zhvendosje të tillë të fazave, rryma alternative kryen një
punë me fuqi baras me 70% të fuqisë që do të prodhonte rryma e vazhduar
me të njëjtin intensitet dhe tension.
Fuqia në kW do të jetë:
1
P = U ⋅ I cos ϕ (në kW)
1000
Ndërsa puna e rrymës alternative, sikurse dihet, përcaktohet nga produkti i

fuqisë me kohën, pra:
1
A = U ⋅ I ⋅ t cos ϕ (kWh)
1000
Kur koha t jepet në orë.
RRYMA ALTERNATIVE TREFAZORE
Rryma alternative mund të jetë njëfazore ose trefazore. Ryma alternative

njëfazore lind nga forca elektromotore e krijuar nga një gjenerator me një
mbështjellje.
Rryma alternative trefazore përbëhet nga tre rryma njëfazore të

krijuara nga tre f.e.m (forca elektromotore) që kanë amplitudë dhe
frekuencë të njëjtë, por që ndryshojnë në fazë njëra nga tjetra me 120º
ose 1/3 e periodës.
Për të llidhur një gjenerator trefazor me qarkun e jashtëm nevojiten gjashtë

përcjellës. Me qëllim që të zvogëlohet numri i përcjellësave, që shkojnë në
qarkun e jashtëm, mbështjelljet e gjeneratorit dhe konsumatorët e energjisë
lidhen ndërmjet tyre në dy mënyra: në yll (Y) dhe në trekëndësh (∆).Të
dyja këto lidhje lejojnë që të kursehen telat që do të nevojiten për
transmetimin e një fuqie të dhënë, në krahasim me sasinë e telave që do të
29
nevojitej për transmetimin e së njëjtës fuqi prej tre gjeneratoreve

njëfazorë, të pavarur njëri nga tjetri.
LIDHJA NE YLL
Nëpër skema, gjeneratori trefazor paraqitet me lidhjen e tri mbështjelljeve

të statorit në formë ylli të vendosura kundrejt njëra - tjetrës me një kënd prej
120º, ku fundet e mbështjelljeve të statorit lidhen në një pikë që quhet pika
zero e gjeneratorit, kurse në fillimet a,b,c, të po këtyre mbështjelljeve lidhen
përcjellësit e linjës.
Përcjellësi që bashkon pikën zero të gjeneratorit dhe pikën zero të

konsumatoreve quhet përcjellësi i zeros (ose neutri).
Ky sistem trefazor me katër përcjellësa ka dy tensione:
• Tensionin e fazës Uf që është tensioni ndërmjet një përcjellësi të

linjës dhe përcjellësit 0 (neutrit) ose tensioni ndërmjet fillimit dhe
mbarimit të një mbështjellje të statorit. Në figurë tensionet e fazës
janë: Uan, Ubn, Ucn
• Tensioni i linjës Ul që është tensioni midis dy përcjellesave të linjës
ose tensioni ndërmjet dy fillimeve të dy mbështjelljeve të statorit. Në
figurë tensionet e linjës janë: Uab, Ubc, Uac. Tensioni i linjës
është 3 herë më i madh se tensioni i fazës.
Ul = 3Uf
Kurse rryma e linjës është e barabartë me rrymën e fazës.
Il = If
LIDHJA NE TREKENDESH (∆)
Në lidhjen e mbështjellave të gjeneratorëve (ose të transformatorëve) në

trekëndësh, fundi i njërës mbështjellë lidhet me fillimin e mbështjellës
vijuese. P.sh: fundi i mbështjellës së parë të gjeneratorit X lidhet me fillimin
30
e mbështjellës së dytë B, fundi i së dytës Y lidhet me fillimin e fazës së

tretë C dhe fundi i së tretës Z lidhet me fillimin e së parës A.
Në kulmin e trekëndëshit të formuar në këtë mënyrë lidhen përcjellësit e

linjës. Në të njëjtën mënyrë lidhen dhe konsumatorët. Në lidhjen në
trekëndësh tensioni i linjës është i barabartë me tensionin e fazës.
Ul = Uf
Ndërsa rryma e linjës është 3 më e madhe se rryma e fazës.
Il = 3If
Fuqia e një sistemi trifazë P është baraz me shumën e fuqive të të tre

fazave.
TRANSFORMATORI
Transformatori është një pajisje elektrike që përdoret për të shndërruar

fuqinë alternative nga një nivel tensioni në një nivel tjetër tensioni, pa
ndryshuar frekuencën.
Ndërtimi dhe parimi i punës
Transformatori është i ndërtuar nga disa shtresa ferromagnetike dhe rreth

këtyre shtresave mbështillen spira prej bakri. Spirat që vijnë nga burimi i
31
rrymës quhen “primari”, kurse spirat që dalin nga transformatori quhen

“sekondari”.
Në figurë:
• ip – rryma e primarit
• Up – tensioni i primarit
• is – rryma e sekondarit
• Us – tensioni i sekondarit
• R – rezistenca e nje konsumatori të energjisë elektrike
• Φ - fluks magnetik
Kur kalon një rrymë alternative në përcjellësin prej bakri të primarit krijohet
një fushë magnetike rreth tij. N.q.se një përcjellës i dytë (sekondari) sillet në
këtë fushë magnetike, një rrymë alternative krijohet në këtë përcjellës të
dytë. Me terma teknike një rrymë elektrike induktohet në përciellësin e dytë.
Rryma alternative në pështjellat e primarit induktojnë një fluks magnetik (Φ)
që rrjedh në formë rrethore tek shtresat ferromagnetike, duke ndryshuar
drejtim gjatë çdo cikli elektrik.
Fluksi alternativ në shtesat ferromagnetike në përgjigje të kësaj induktojnë

një rrymë alternative në pështjellat e sekondarit.Tensioni i induktuar në
pështjellat e sekondarit varet nga tensioni i primarit dhe nga numri i spirave
(N). Kështu që voltazhi mund të ndryshoje lehtë duke ndryshuar numrin e
spirave të primarit ose të sekondarit. Një transformator i cili ka tensionin e
sekondarit më të madh sesa të primarit quhet transformator rritës (step –
up transformer). Në qoftë se tensioni i sekondarit është më i vogël se i
primarit quhet transformator ulës (step – down transformer).
32
Transformatorët e mëdhenj përdoren në sistemin e energjisë elektrike,

kurse ata të vegjël përdoren në pajisjet elektronike. Transformatorët e
mëdhenj mund të jenë njëfazorë ose trefazorë. Linjat e transmetimit të
energjisë elektrike kërkojnë një transformator rritës në centralin e energjisë
elektrike me qëllim që të rrisë tensionin dhe të zvogëlojë rrymën elektrike.
Kjo bëhet për qellim që të reduktohen humbjet e energjisë elektrike në
rrjetin elektrik kombëtar kur distancat janë shumë të mëdhaja. Në fundin e
linjave të transmetimit pranë qëndrave të banuara (punishteve, fabrikave
etj.) vendosen transformatorët ulës të cilët ulin tensionin dhe rrisin rrymën
elektrike.
33
PRODHIMI DHE TRANSPORTIMI I ENERGJISE ELEKTRIKE
Elektriciteti prodhohet në centralet elektik dhe transportohet deri tek

konsumatori me anë të rrjetit elektrik kombëtar. Centralet elekrtike më të
përdorshëm janë: Centralet e prodhimit të energjisë elektrike me anë të
energjisë termike “ Termocentralet”; Centralet e prodhimit të energjisë
elektrke me anë të energjisë ujore “ Hidrocentralet”; Centralet e prodhimit
të energjisë elektrke me anë të energjisë bërthamore “Centralet
nukleare”; Central i prodhimit të energjisë elektrke me anë të energjisë së
erës “Mullinjtë e erës”
TERMOCENTRALET
Në termocentralet, duke u djegur lënda djegëse, në kazanët e avullit

prodhohet avull me presion dhe temperaturë të lartë.
Ky avull nëpërmjet tubacioneve dërgohet në turbinën e avullit të cilën e vë

në lëvizje rrotulluese. Turbina rrotullon gjeneratorin dhe si rrjedhim në të
prodhohet energji elektrike, si rezultat i shndërrimit të energjisë mekanike
rrotulluese në energji elektrike. Kjo energji elektrike, nëpërmjet zbarave
kalon në linjat e daljes.
HIDROCENTRALET
Centralet që shfrytëzojnë energjinë e rrjedhjes së ujit quhen

“Hidrocentrale”. Turbina e hidrocentraleve rrotullohet me anë të forcës së
ujit. Për ndërtimin e hidrocentralit duhen shumë kohë dhe shpenzime, por e
mira e tij është se lënda e parë (uji) është në natyrë falas, kurse për
termocentralet ka më pak investim për ndërtimin e tij por lënda djegëse
është e kushtueshme.
34
MULLINJTE E ERES
Rrotori me tre helika është pjesa më e dukshme e turbinës së erës. Rrotori

kthen energjinë e erës në energji mekanike e cila vë në lëvizje turbinën.
Helikat kanë një formë aerodinamike që ndihmojnë në rrotullimin e rrotorit.
Kutia e ingranazheve ndihmon që të rritet shpejtësia e rrotullimit të boshtit i
cili është i lidhur me rrotorin e gjeneratorit. Ky i fundit shndërron energjinë
mekanike në energji elektrike.
CENTRALI NUKLEAR
Centrali nuklear (bërthamor) nuk ka ndonjë ndryshim të madh si parim

pune nga termocentralet. I vetmi ndryshim është se tek centralet nuklearë
nxehtësia, e cila përdoret për të prodhuar avull, krijohet nga zbërthimi i
bërthamës nukleare të një elementi kimik siç është
uraniumi në bazë të një reaksioni zinxhir.
Disa atome ndahen kur ato goditen nga neutronet.

Sa herë që ndodh kjo, më shumë neutrone dalin nga
atomet dhe këto neutrone godasin atome të tjera
duke krijuar një reaksion zinxhir, i cili shoqërohet me
35
çlirim energjie. Centrali kontrollon këtë reaksion zinxhir për ta mbajtur atë
që të mos çlirojë shumë energji në një kohë të shkurtër. Në këtë mënyrë,
reaksioni zinxhir mund të vazhdojë për një kohë të gjatë.
Energjia që çlirojnë këto copa uraniumi të treguara në figurë është e

barabartë me energjinë që çlirojnë disa ton qymyr kur
ato digjen. Kur atomet ndahen ato çlirojnë nxehtësi.
Centrali përdor këtë nxehtësi për të krijuar avull.
Presioni i avullit bën të mundur vënien në punë të
turbinës e cila është e lidhur me gjeneratorin dhe ky i
fundit prodhon energji elektrike. Meqenëse centralet nuklearë janë shumë
të dëmshme, ato kanë shumë sisteme sigurie që mbrojnë punëtoret,
popullsinë që i rrethon si dhe mjedisin.
Mbas prodhimit të energjisë elektrike nga gjeneratorët bëhet rritja e

tensionit deri në 400KV në transformatorët e tensionit të lartë të centralit
elektrik dhe kjo energji elektrike transportohet drejt nënstacioneve të
tensionit të mesëm me anë të linjave të transportit të tensionit të lartë.
Tensioni i mesëm quhet tensioni 6.6 KV, 15KV, 20KV, 22KV.
Nga nënstacioni i tensionit të mesëm përsëri me anë të linjave të transportit

të tensionit të mesëm energjia elektrike shkon tek transformatori i tensionit
të ulët (400/230V)
nga ku marrin
energji elektrike
pallatet, banesat,
punishtet e vogla
dhe ndriçimi i
qytetit.
Fabrikat, uzinat,
kombinatet dhe
ndërtesat shumë të
mëdha furnizohen me energji elektrike nga nënstacionet (20KV në
400/230V). Në vendin tonë transmetimi i energjisë elektrike bëhet me
tension 110 KV dhe 35KV. Fuqia elektrike duhet të jetë deri në 135KVA e
cila vjen nga transformatori i tensionit të ulët. Për tension më të madh se
36
135 KVA ushqimi vjen direkt nga transformatori i tensionit të mesëm

(20KV).
Energjia elektrike shpërndahet tek konsumatorët e energjisë elektrike me

anë të përcjellësave dhe kabllove.
PERCJELLESAT, KABLLOT
Hyrje
Elektricisti në vendin ku kryhen instalimet elektrike (vend i thatë, me

lagështirë etj.) duhet të zgjedhë materialet e përshtatshme, të cilat duhet të
jenë të standardeve dhe normave të përcaktuara nga disa organizma
ndërkombetare. Dy nga organizmat ndërkombëtare të cilat përcaktojnë këto
standarde dhe norma janë:
• Komuniteti Evropian për Standardizimin Elektroteknik

“CEN/CENELEC” (Comité Européen de Normalisation
Electrotechnique).
• Komisioni Ndërkombëtar Elektroteknik “I.E.C” (International
Elektrotechnical Commission).
Komiteti Evropian për Standardizimin Elektroteknik CEN/CENELEC është i

përbërë nga 28 anëtarë: Austria, Belgjika, Danimarka, Estonia,
Finlanda, Franca, Holanda, Hungaria, Gjermania, Greqia, Islanda,
Irlanda, Italia, Latvia, Lituania, Luksemburgu, Malta, Norvegjia,
Republika Çeke, Polonia, Portugalia, Qipro, Slovakia, Slovenia,
37
Spanja, Suedia, Zvicera, dhe Mbretëria e Bashkuar. Qëllimi i

CEN/CENELEC është që të heqë barrjerat midis anëtarëve të tij.
Kjo rezulton në dokumentat të quajtura Normat Evropiane “ENs”
(European Norms) dhe Dokumente të Harmonizuara “HDs” (Harmonizing
Documents).
Simbolet e agjensive ndërkombëtare për kontrollin e
cilësisë dhe standardeve elektrike janë:
Vëndi Agjensia Simboli Vëndi Agjensia Simboli

Argjentina IRAM Gjermania VDE
Australia Department India BIS

of Fair
Trading
Austria OVE Israeli SII
Belgjika CEBEC Italia IMQ
Danimarka UL Japonia METI

International
DEMKO A/S
Finlanda FIMKO Kanada CSA
Franca LCIE Kina CCC
Hollanda KEMA Norvegjia NEMKO
Rusia GOST
Të gjithë anëtarët janë të detyruar që ti pranojnë këto norma në vënd të

standartit të vëndit të tyre. Kur mbi kabëll është shënuan shënja HAR,
është i pranueshëm për të gjithë vëndet anëtare ta pranojnë përdorimin e
tij, pa i dhënë rëndësi vendit të prodhimit të kabllit.
PERCJELLESAT
Përcjellës quhet ai material që shërben për të transportuar rrymën elektrike.

Materialet përcjellëse izolohen nga mjedisi i jashtëm nga materialet
izoluese, të cilat mund të jenë prej plastike apo prej gome. Materiali
përcjellës i rrymës elektrike zakonisht është prej bakri apo prej alumini.
Përcjellësat prej bakri janë përcjellës shumë të mirë dhe kanë vetinë që
mund të punohen lehte nëpër lidhje. Alumini është më i lirë dhe më i lehtë,
38
por paraqet vështirësi në lidhjet. Në bazë të numrit të kloneve apo fijeve

nga të cilat përbëhen përcjellësat i ndajmë në:
• Përcjellës njëklon (përbëhen nga një tel tek).

• Përcjellës me shumë klone (përbëhen nga disa tela).
• Përcjellësa shumëfish (përbëhen nga tela shumë të hollë).
Meqënëse telat me shumë fije janë më të butë dhe elastik për tu punuar
atëherë, kabllot me trashësi më të madhe se 10 mm² përdoren prej telave
me shumë fije.
Përcjellësat karakterizohen nga:
1. Ngjyra e veshjes izoluese (p.sh: e zezë, blu, kafe etj.).

2. Nga lloji i veshjes izoluese (plastik apo gomë).
3. Nga materiali i përcjellësit (bakri apo alumini).
4. Nga përcjellës me një klon apo me shumë klone.
5. Nga seksioni i përcjellësit (psh: 6mm², 10mm² etj.).
Për të përcaktuar seksionin e një përcjellësi veprojmë në këtë mënyrë: me

anën e një mikrometri matim diametrin e një kloni.
Seksioni i përcjellësit Seksioni i përcjellësit Legjenda

njëklon është: shumëklonësh është:
πd 2 πd 2 S – Seksioni në
S= = 0.785d 2 S= × n = 0.785d 2×n mm²
4 4 d – Diametri i
përcjellësit në mm
π = 3.14
Përcjellësat që përdoren më tepër në instalimet elektrike janë përcjellësat me
seksion:
1 1.5 2.5 4 6 10 16 25 35 50
Seksionet e përcjellësave të tabelës janë të shprehur në mm².
39
Këshilla:
• Përcjellësat që përdoren për ndriçim janë përcjellësa të
seksioneve 1.5 mm².
• Përcjellësat që përdoren për prizat janë përcjellësa të
seksioneve 2.5 mm²
• Përcjellësa që përdoren për rryma të dobëta (telefon, citifon
etj.) janë të seksionit 0.5 mm²
KABLLOT
Kabëll quajmë kur dy ose më shumë përcjellës me një fije apo me shumë
fije qëndrojnë bashkë dhe janë të mbështjellë nga një
material izolues.
Karakteristikat e kabllit përcaktohen në bazë të numrit të
përcjellësave dhe të seksionit të tyre.
Kabllot në bazë të kodit të ngjyrave të harmonizuar të Evropës HD308 S2 (

BS7671) ndahen në:
Kabëll një Identifikimi i Ngjyrat e veshjes izoluese të

fazor përcjellësave përcjellësave që përdoren tani
Fazë L Kafe
Neutër N Blu
Tokëzim E Jeshile/E verdhë
Kabëll Identifikimi i Ngjyrat e veshjes izoluese të
trefazor përcjellësave përcjellësave që përdoren tani
Fazë 1 L1 Kafe
Fazë 2 L2 E zezë
Fazë 3 L3 Gri
Neutër N Blu
Tokëzim E (PE, PEN) Jeshile/E verdhë
Të gjitha instalimet elektrike duhet të kryhen në bazë të këtij kodi.
Kujdes!!
Përcjellësi me veshje izoluese Jeshile/E verdhë që përdoret për
tokëzim është i ndaluar kategorikisht të përdoret si përcjellës i fazës.
40
SIMBOLET E NGJYRAVE TË VESHJES IZOLUESE

E PËRCJELLESAVE NË BAZË TË KODIT IEC – 757
E zezë BK
Kafe BN
E kuqe RD
Portokalli OG
E verdhë YE
Jeshile GN
Blu BU
Violet VT
Gri GY
E bardhë WH
Rozë PK
Blu në jeshile TQ
SIMBOLET E KABLLOVE
Të gjitha kabllot në rrotën kabllore kanë një etiketë të shoqëruar me një

kod, i cili tregon cilësinë dhe llojin e kabllit dhe në bazë të këtij kodi
përcaktohet dhe përdorimi i tij në instalimet elektrike. Sistemi i kodimit i
përcjellësave dhe i kabllove në bazë të normave CENELEC HD 361 S2
është formuluar në këtë mënyrë:
P.sh: kablli “H05VVF3G0.75” ka kuptimin:
Sistemi i Kodimit të Përcjellësave dhe Kabllove të Harmonizuar

Tabela e mëposhtme jep një shpjegim të kodit të harmonizuar të kabllit:
“H05VVF3G0.75”
Grupet e përcaktimit të llojit të kabllit Simboli Shpjegimi i simbolit

1 Referim në bazë të normave H Kabëll i harmonizuar
(Harmonized type) i
njohur nga vendet e
Bashkimit Evropian
A Kabëll i prodhuar në
bazë të Standardit
Evropian CENELEC
(National type)
J Prodhim në bazë të
modelit IEC
2 Tensioni nominal U0/U (U0 – 03 300/300V
41
Tensioni nominal i përcjellësit të 05 300/500V

fazës me përciellësin e neutrit dhe 07 450/750V
U –Tensioni nominal midis dy 1 0.6/1 kV
përcjellësave të fazës)
3 Materiali izolues V Material izolues PVC
R Gomë (Natyrale ose
sintetike)
N Gomë polikloroprene
(Neoprenio)
S Gomë silikoni
J Konstruksion fibër qelqi
4 Materiali i qafores V Material PVC
R Gomë (Natyrale ose
sintetike)
N Gomë polikloroprene
(Neoprenio)
J Konstruksion fibër qelqi
T Konstruksion tekstil
T2 Konstruksion tekstil
zjarrdurues
5 Përbërës të veçantë D3 Rrallë përdoret
6 Forma e kabllit (Detaje të H Do të thote që është
konstruksionit) plakë (me përcjellësa të
ndarë)
H2 Pllakë me pole jo të
ndara
Ds Shirita për të plotësuar
boshllëqet.
7 Lloji i përcjellësit (Konstruksioni i U Një klon
përcjellësit) R Shumëklonësh
K Përcjellës shumëfish (i
përkulëshëm)
F Përcjellës shumëfish
dhe kabëll shumëfish
H Përcjellës shumë i
përkulshëm
T Korde tinsel
8 Numri i përcjellësave 3 Dy përcjellësa
X Pa përcjellësin e
tokëzimit
G Me përcjellësin e
tokëzimit
9 Seksioni i përcjellësit 1 1 mm²
10 Ngjyra e përciellësit
42
Shënim : shkronja H n.q.se ndodhet në vënd tjetër ka kuptim tjetër.
Shembull: Përcjellësat H05V – U dhe H05RRF
Përcjellësi Përcjellësi
H Do të thotë që është i H Do të thotë që është i
njohur nga vendet e njohur nga vendet e
Bashkimit Evropian Bashkimit Evropian
(Harmonized type) (Harmonized type)
05 Tensioni 300/500 V 05 Për tension 300/500 V
V Materiali izolues PVC R Materiali izolues Gomë
(sintetike ose natyrale)
U Përcjellës njëpolar R Materiali i qafores
(gomë sintetike ose
natyrale)
F Përcjellës shumfish
Kabllot ndahen në disa kategori:
PER INSTALIMET ELEKTRTIKE
HO5V-U HO7V-K
HO5V-K
HO7V-U A05RR-F
HO7V-R HO5RR-F
A05VV-F A05VV-U
A05VV-F A05VV-R
NYIFY-J HO3VV-F
NYIFY-O HO3VH-F
TIP I RI TIP I VJETER

HO7V - K NYAF
H07V - U NYA (re)
A05VV - U NYM (re)
A05VV - R NYM (rm)
A05VV - F NYMHY
A03VV - F NYLHY (rd)
H03VH - H NYFAZ
H05RR - F NMH
43
H07RH - F NSHöu
J1VV - U NYY (re)
J1VV - R NYY (rm)
J1VV - S NYY (sm)
A05VVH3 - U NYIFY
• re – Përcjellës njëklon i rumbullakët (r – nga gjermanishtja rund = i

rumbullakët, e – ein = një, d.m.th. njëklon i rrumbullakët).
• rm – Përcjellës shumklonësh i rrumbullakët (r – vjen nga rund = i
rumbullakët dhe m - vjen nga fjala multi = shumë).
• sm – Përcjellës shumklonësh me sektor të rrumbullakët (s – sector
= sektor dhe m – nga multi = shumë).
KABLLO TE TENSIONIT TE ULET KABLLO TE TENSIONIT TE

MESEM
H07RN-F XLPE/PVC
XLPE/CWS/PVC
A07RN-F TENSIONIT TE LARTE
J11VV-S NENUJORE
J11VV-R KABELL SALDIMI
H01N2 – D
J11VV-U H01N2 - E
KABLLO SINJALI DHE AUTOMATIZIMI INDUSTRIAL

NYCY A – 2YY
H05VV5 - F A – 2YYBY
LI - YCY L-2YY(Z)Y
JE - LIYCY ZPAU
KABLLO PER TELEFONA

Y A – 2VF(L)2Y
YV A – 02YSF(L)2Y
JYYE A – 2Y(LR)T2Y
J – Y(ST) A – 02YS(LR)T2Y
Y (Z)Y(PR) A – 2Y(LR)2Y(SR)T2Y
S –Y(ST)Y A02YS(LR)2Y(SR)T2Y
A – 2Y(L)2Y A – 02VS(L)T2Y
A02YS(L)2Y
44
KABELL TELEVIZORI
U.T.P. (Unshielded Twisted Pairs) – çifte përcjellësash të përdredhura të
pambrojtura.
S.T.P. (Shielded Twisted Pairs) çifte përcjellësash të përdredhura të
mbrojtura.
S.S.T.P. (Shielded Shielded Twisted Pairs) çifte përcjellësash të
përdredhura me dy shtresa mbrojtëse.
F.T.P. (Foiled Twisted Pairs) çifte përcjellësash të përdredhura të
mbështjella me fletë alumini.
Për një informacion më të plotë për këto kablle mund ti drejtoheni

faqeve të internetit duke u bazuar në kodet përkatëse.
KABLLOT QE PERDOREN ME TEPER NE INSTALIMET ELEKTRIKE
H05V – U
Përshkrimi i përcjellësit H05V – U :
Përcjellës njëklon i veshur me material izolues
PVC. Ky lloj përcjellësi është i seksioneve deri
në 1mm², dhe për këtë arsye përdoret kryesisht
për instalime të brendshme të qëndrueshme të
aparaturave dhe pajisjeve të ndryshme
elektrike si dhe të pajisjeve ndriçuese.
Referimi Standardi Italian: CEI 20-20/3.

Standardi Ndërkombëtar: CENELEC HD 21.3 Sek. 3
Te dhënat teknike Tensioni nominal U0/U është: 300/500 V .
Temperatura maksimale e ushtrimit: 70 °C
Lloji Seksioni Diametri i Trashësia Diametri i Rezistenca e
i prerjes përcjellësit nominale e jashtëm i veshjes
tërthore materialit përcjellësit izoluese në
izolues. temperaturën 70
°C Min.
H05V- nºx mm² mm mm (Min) (Max) MohmKm
U mm mm
1 x 0,50 0,8 0,6 1,9 2,3 0,015
1 x 0,75 1,0 0,6 2,1 2,5 0,012
1 x 1,0 1,1 0,6 2,2 2,7 0,011
E zezë, blu, kafe, gri, portokalli, e kuqërremtë,
e kuqe, violet, e bardhë, jeshile, e verdhë dhe
Ngjyra e veshjes izoluese: blu në jeshile. Kombinimi i ngjyrave në
veshjen izoluese nuk është i lejuar përveç
ngjyrës së verdhë me jeshile.
45
HO5V – K
Përshkrimi i përcjellësit H05V – K:
Përcjellës shumëfish njëpolar i
përkulshëm me veshje izoluese
PVC, pa qafore. Ky lloj përcjellësi
ashtu si dhe përcjellësi H05V– U
është i seksioneve deri në 1mm²,
dhe për këtë arsye përdoret
kryesisht për instalime të
brëndëshme të qëndrueshme të aparaturave dhe pajisjeve të ndryshme
elektrike si dhe të pajisjeve ndriçuese. Ndryshimi i vetëm nga H05V – U
është që ky është një përcjellës shumëfish.
Standardi Italian: CEI 20-20/3

Referimi Standardi ndërkombëtar: CENELEC HD 21.3
Sek. 3
Tensioni U0/U është: 300/500 V
Të dhënat teknike
Temperatura max. e ushtrimit: 70 °C
Lloji Seksioni Diametri Diametri Trashësia Diametri i Rezistenca e
nominal i max. i nominal i nominale e jashtëm i veshjes
prerjes telit përcjellësit veshjes përcjellësit izoluese në
tërthore izoluese temperaturën
70 °C Min.
(Min) (Max)
nº x mm2 mm mm mm MohmKm
mm mm
H05V-
1 x 0,50 0,21 0,9 0,6 2,1 2,5 0,013
K
1 x 0,75 0,21 1,1 0,6 2,2 2,7 0,011
1 x 1,00 0,21 1,3 0,6 2,4 2,8 0,010
E zezë, blu, kafe, gri, portokalli, e kuqëremtë, e
Ngjyra e veshjes kuqe, violet, e bardhë, jeshile, e verdhë dhe blu në
izoluese: jeshile. Kombinimi i ngjyrave të mësipërme në
veshjen izoluese është i lejuar.
H07V – U
Përshkrimi i përcjellësit H07V – U :

Përcjellës njëpolar me veshje izoluese PVC .
Përcjellës për instalime të përgjithëshme. Vendoset
nëpër tuba brenda në mur ose jashtë tij. Përdoret për
instalime të ndryshme përfshi këtu lidhjet në kutitë e
automateve dhe për lidhje brënda pajisjeve elektrike.
46
Standardi Italian: CEI 20-20/3

Referimi
Standardi Ndërkombëtar: CENELEC HD 21.3 Sez. 3
Të dhënat Tensioni U0/U është: 450/750 V
teknike Temperatura maksimale e ushtrimit: 70 °C
Lloji Seksioni Diametri i Trashësia Diametri i jashtëm i Rezistenca e
i prerjes përcjellësit nominale përcjellësit veshjes
tërthore. e izoluese në
materialit temperaturën
izolues. 70 °C
Min.
(Max)
nº x mm2 mm mm (Min) mm MohmKm
mm
H07V- 1 x 1,5 1,35 0,7 2,6 3,2 0,011
U 1 x 2,5 1,75 0,8 3,2 3,9 0,010
1x4 2,25 0,8 3,6 4,4 0,0085
1x6 2,75 0,8 4,1 5,0 0,0070
Ngjyra e veshjes E zezë, blu, kafe, gri, portokalli, e kuqërremte, e kuqe, violet,
izoluese: e bardhë, jeshile, e verdhë dhe blu në jeshile. Kombinimi i
ngjyrave në veshjen izoluese nuk është i lejuar përveç
ngjyrës së verdhë me jeshile.
H07V – K
Përshkrimi i përcjellësit H07V - K:
Përcjellës shumëfish i përkulshëm (fleksibël) me

veshje izoluese PVC. Përcjellës për instalime të
përgjithëshme. Vendoset nëpër tuba brenda në mur
ose jashtë tij. Përdoret për instalime në vende të
mbrojtura siç janë: në kutitë e automateve, pajisjeve
elektrike, pajisjet e ndriçimit etj.
Standardi Italian: CEI 20-20/3.

Referimi
Standardi Ndërkombëtar: CENELEC HD 21.3 Sek. 3
Tensioni U0/U është: 450/750 V .
Të dhënat teknike
Temperatura max e ushtrimit: 70 °C
Lloji Seksioni i Diametri i Diametri Trashësia Diametri i Rezistenca e
prerjes përcjellësit nominal i nominale jashtëm i veshjes
tërthore përcjellësit e veshjes përcjellësit izoluese në
izoluese temperaturën
70°C Min.
47
(Min)
nº x mm² mm mm mm (Max) MohmKm
mm
mm
1 x 1,5 0,26 1,6 0,7 2,8 3,4 0,010
1 x 2,5 0,26 2,0 0,8 3,4 4,1 0,009
1x4 0,31 2,6 0,8 3,9 4,8 0,0070
1x6 0,31 3,4 0,8 4,4 5,3 0,0060
1 x 10 0,41 4,4 1,0 5,7 6,8 0,0056
H07V 1 x 16 0,41 5,7 1,0 6,7 8,1 0,0046
-K 1 x 25 0,41 6,9 1,2 8,4 10,2 0,0044
1 x 35 0,41 8,1 1,2 9,7 11,7 0,0038
1 x 50 0,41 9,8 1,4 11,5 13,9 0,0037
1 x 70 0,51 11,6 1,4 13,2 16,0 0,0032
1 x 95 0,51 13,3 1,6 15,1 18,2 0,0032
1 x 120 0,51 15,1 1,6 16,7 20,2 0,0029
1 x 150 0,51 16,8 1,8 18,6 22,5 0,0029
1 x 185 0,51 18,6 2,0 20,6 24,9 0,0029
1 x 240 0,51 21,4 2,2 23,5 28,4 0,0028
Ngjyra e veshjes izoluese E zezë, blu, kafe, gri, portokalli, e kuqëremtë, e
kuqe, violet, e bardhë, jeshile, e verdhë dhe blu
në jeshile. Kombinimi i ngjyrave në veshjen
izoluese nuk është i lejuar përveç ngjyrës së
verdhë me jeshile.
H07V- R
Përshkrimi i përcjellësit H07V – R:
Kabëll me përcjellësa shumëklonësh me veshje izoluese

PVC. Përcjellës për instalime elektrike të qëndrueshme të
vendosura brenda nëpër tuba të cilat mund të jenë mbi ose
brenda në mur si dhe në instalime në makineri të ndryshme.
Përdorimi i tij është vetëm për vende të thata. Paketimi është në rrota me
gjatësi 50 dhe 100m.
Referimi Standard Gjerman: DIN VDE 0281-3

Të dhënat teknike Tensioni U0/U është: 450/750 V
Lloji Seksioni Trashësia e Diametri i Pesha Pesha e
nominal i veshjes përgjithshëm Net e përgjithshme
prerjes izoluese bakrit
tërthore
48
H07V nº x mm2 mm mm kg/km kg/km

-R
1 x 1,5 0,7 3,3 12,65 20,33
1 x 2,5 0,8 4,0 23,39 34,69
1x4 0,8 4,6 37,42 50,80
1x6 0,8 5,2 55,78 71,37
1 x 10 1,0 6,7 93,58 118,63
1 x 16 1,0 7,8 146,22 175,33
1 x 25 1,2 9,7 240,44 284,31
1 x 35 1,2 10,9 321,29 371,54
1 x 50 1,4 12,8 443,02 509,64
1 x 70 1,4 14,6 617,61 694,38
1 x 95 1,6 17,1 835,75 937,57
1 x 120 1,6 18,8 1.053,62 1.166,27
1 x 150 1,8 20,9 1.352,08 1.495,52
1 x 185 2,0 23,3 1.646,28 1.822,30
1 x 240 2,2 26,6 2.177,21 2.398,70
1 x 300 2,4 29,6 2.676,24 2.943,67
1 x 400 2,6 33,2 3.551,41 3.882,82
H03VV-F
Përshkrimi i kabllit H03VV – F:
Kabëll shumëfish i rrumbullakët me veshje izoluese

PVC dhe qafore PVC. Kabëll i përshtatshëm për
instalime elektrike të banesave, zyra etj. Ky kabëll nuk
është i lejuar të përdoret për aparaturat ngrohëse apo
për stofën elektrike. Nuk është i përshtatshëm për
instalime të jashtme, për industri apo për makineri
buqësore.
CEI 20-20/5, UNEL 35749, CENELEC HD 21.5.S3

Referimi
CEI EN 50265-2-1, CEI 20-52
Të
Tensioni nominal U0/U: 300/300 V
dhënat
teknike:
Lloji Seksioni Diametri i Trashësia Trashësia Diamerti i Rezistenca
49
i prerjes përcjellësit e veshjes e qafores jashtëm i e veshjes

tërthore Max. izoluese Min. kabllit izoluese në
Min. 70 °C Min.
Max
nº x mm2 mm mm mm mm MohmKm
mm
Min
2 x 0,50 0,21 0,5 0,6 5,9 0,012
4,6
H03VV-F 2 x 0,75 0,21 0,5 0,6 4,9 6,3 0,010
3 x 0,50 0,21 0,5 0,6 4,9 6,3 0,012
3 x 0,75 0,21 0,5 0,6 5,2 6,7 0,010
4 x 0,50 0,21 0,5 0,6 5,4 6,9 0,012
4 x 0,75 0,21 0,5 0,6 5,7 7,3 0,010
Dy polar: Kafe, blu
Ngjyrat e veshjeve izoluese të
trepolar: jeshile/e verdhë, kafe, blu
përcjellësave
katërpolar: jeshile/e verdhë, e zezë, kafe, blu
H05VV- F dhe A05VV – F
Përshkrimi i kabllit H05VV – F:
Kabëll shumëfish i përkulshëm me veshje izoluese

PVC dhe me qafore PVC. Kabëll i përshtatshëm për
instalime elektrike shtepiake, guzhina, zyra. Përdoret
në vende të thata dhe me lagështirë.
I përshtatshëm për aparaturat ngrohëse dhe stofën

elektrike, vetëm që kablli nuk duhet të ketë kontakt me pjesët që kanë
temperatura të larta. Nuk është i përshtatshëm për tu përdorur në industri
dhe në pajisje buqësore, në vende të thata dhe me lagështirë. Jo i
përshtatshëm për instalime të jashtme.
CEI 20-20/5, UNEL 35746, CENELEC HD 21.5.S3

Referimi
CEI EN 50265-2-1, CEI 20-52
Të Tensioni nominal U0/U: 300/500 V
dhënat Temperatura maksimale e ushtrimit: 60 °C
teknike
Lloji Seksioni Diametri i Trashësia Trashësia Diametri i Rezistenca e
i prerjes përcjellësit e veshjes e qafores kabllit të veshjes
tërthore Max. izoluese Min. jashtëm izoluese në
Min. 70 °C Min.
H05VV- nº x Min. Max
mm mm mm MohmKm
F mm2 mm mm
50
2 x 0,75 0,21 0,6 0,8 5,7 7,2 0,011

2x1 0,21 0,6 0,8 5,9 7,5 0,010
2 x 1,5 0,26 0,7 0,8 6,8 8,6 0,010
2 x 2,5 0,26 0,8 1,0 8,4 10,6 0,009
2x4 0,31 0,8 1,1 9,7 12,1 0,007
3 x 0,75 0,21 0,6 0,8 6,0 7,6 0,011

3x1 0,21 0,6 0,8 6,3 8,0 0,010
3 x 1,5 0,26 0,7 0,9 7,4 9,4 0,010
3 x 2,5 0,26 0,8 1,1 9,2 11,4 0,009
3x4 0,31 0,8 1,2 10,5 13,1 0,007
4 x 0,75 0,21 0,6 0,8 6,6 8,3 0,011

4x1 0,21 0,6 0,9 7,1 9,0 0,010
4 x 1,5 0,26 0,7 1,0 8,4 10,5 0,010
4 x 2,5 0,26 0,8 1,1 10,1 12,5 0,009
4x4 0,31 0,8 1,2 11,5 14,3 0,007
5 x 0,75 0,21 0,6 0,9 7,4 9,3 0,011

5x1 0,21 0,6 0,9 7,8 9,8 0,010
5 x 1,5 0,26 0,7 1,1 9,3 11,6 0,010
5 x 2,5 0,26 0,8 1,2 11,2 13,9 0,009
5x4 0,31 0,8 1,4 13,0 16,1 0,007
Dy klonësh: Kafe, blu
Treklonësh: e verdhë/jeshile,kafe, blu
Katërklonësh: e verdhe/jeshile, e zeze, kafe,
Ngjyrat e veshjes izoluese
blu.
Pesëklonësh: e vedhë/jeshile,kafe, blu, e zezë,
e zezë.
A05VV – U (NYM – Sipas kodit VDE Gjerman)
Përshkrimi i kabllit A05VV – U:
Kabëll me përcjellës njëklonesh me veshje PVC dhe me

qafore PVC. Përdoret për instalime të qëndrueshme në
vënde të thata dhe me lagështirë, për përdorim të
brendëshëm dhe të jashtëm, mbi dhe brenda suvasë.
51
Referimi DIN VDE 0250-204

Te dhënat teknike Tensioni U0/U është: 300/500 V
Lloji Seksioni i Trashësia Trashësia Diametri i Pesha Pesha
prerjes e izolimit e qafores përgjithshëm Net e
tërthore bakrit
A0VV- mm2 mm mm mm kg/km kg/km
U
1x1,5 0,6 1,4 6,2 13,0 45,0
1x2,5 0,7 1,4 6,8 21,4 60,0
1x4 0,8 1,4 7,6 35,1 81,3
1x6 0,8 1,4 8,2 52,5 104,0
1x10 1,0 1,4 9,4 87,7 155,0
1x16 1,0 1,4 11,0 145,7 228,4
2x1,5 0,6 1,4 9,8 26,4 122,0

2x2,5 0,7 1,4 11,0 43,3 165,5
2x4 0,8 1,4 12,5 71,0 228,0
2x6 0,8 1,4 13,5 107,0 290,0
2x10 1,0 1,6 17,0 178,5 470,5
2x16 1,0 1,6 20,0 296,8 668,0
2x25 1,2 1,6 24,0 470,4 1.007,0
2x35 1,2 1,8 27,5 633,3 1.316,2
3x1,5 0,6 1,4 10,5 40,4 140,4

3x2,5 0,7 1,4 11,5 66,4 194,3
3x4 0,8 1,4 13,0 108,8 272,5
3x6 0,8 1,6 15,0 162,8 364,5
3x10 1,0 1,6 18,0 269,0 570,4
3x16 1,0 1,6 22,0 442,2 842,0
3x25 1,2 1,8 26,0 701,0 1.270,0
3x35 1,2 1,8 29,5 949,9 1.646,4
4x1,5 0,6 1,4 11,0 53,0 164,0

4x2,5 0,7 1,4 12,5 87,0 229,3
4x4 0,8 1,6 14,5 142,0 338,0
52
4x6 0,8 1,6 16,5 214,0 457,2

4x10 1,0 1,6 19,5 357,0 701,2
4x16 1,0 1,6 23,5 594,0 1.053,4
4x25 1,2 1,8 28,5 941,0 1.623,0
4x35 1,2 1,8 32,0 1.266,5 2.058,5
5x1,5 0,6 1,4 12,0 67,0 196,4

5x2,5 0,7 1,4 13,5 110,2 277,5
5x4 0,8 1,6 16,5 180,5 427,0
5x6 0,8 1,6 18,0 268,3 551,3
5x10 1,0 1,6 21,5 448,0 845,2
5x16 1,0 1,8 26,0 742,1 1.298,0
5x25 1,2 1,8 31,5 1.176,0 1.967,4
5x35 1,2 1,8 35,5 1.634,0 2.591,4
7x1,5 0,6 1,4 13,0 94,3 238,0

7x2,5 0,7 1,6 14,3 155,0 354,0
H05RR-F
Përshkrimi i kabllit H05RR-F:
Kabëll fleksibël (i përkulshëm) me veshje

izoluese gome PVC dhe qafore gome PVC. Qaforja
ka ngjyrë të zezë. Përdoret për instalime në vende
banimi, guzhina zyra, pajisje të guzhinës etj.
Referimi CEI 20-19/4, UNEL 35363

CENELEC HD 22.4.S3
Të Tensioni nominal U0/U: 300/500 V
dhënat Temperatura maksimale e ushtrimit: 60°C
teknike: Temperatura maksimale e lidhjes së shkurtër: 200°C
Lloji Seksioni Diametri i Trashësia Trashësia Diamerti i Pesha Rezistenca
i prerjes përcjellësit e veshjes e jashtëm i e elekrike
tërthore Max. izoluese qafores kabllit kabllit max në 20º
Min. Min.
53
nº x
mm mm mm Max mm kg/km Ω/km
mm2
2x0.75 1.2 0.6 0.8 7.4 62 26.0
2x1 1.3 0.6 0.9 8.0 79 19.5
2x1.5 1.5 0.8 1.0 9.8 117 13.3
2x2.5 2.0 0.9 1.1 11.5 165 7.98
3G0.75 1.2 0.6 0.9 8.1 77 26.0
3G1 1.3 0.6 0.9 8.5 92 19.5
3G1.5 1.5 0.8 1.0 10.4 137 13.3
3G2.5 2.0 0.9 1.1 12.4 195 7.98
H05RR- 3G4 2.5 1.0 1.2 14.5 245 4.95
F 3G6 3.05 1.0 1.4 16.3 330 3.3
4G0.75 1.2 0.6 0.9 8.8 92 26.0
4G1 1.3 0.6 0.9 9.3 115 19.5
4G1.5 1.5 0.8 1.1 11.6 167 13.3
4G2.5 2.0 0.9 1.2 13.8 245 7.98
4G4 2.5 1.0 1.3 16.2 290 4.95
4G6 3.05 1.0 1.5 18.1 420 3.30
5G0.75 1.2 0.6 1.0 9.9 115 26.0
5G1 1.3 0.6 1.0 10.3 145 19.5
5G1.5 1.5 0.8 1.1 12.7 210 13.3
5G2.5 2.0 0.9 1.3 15.3 295 7.98
A05VVH3 – U (tip i vjetër NYIFY)
Përshkrimi i kabllit A05VVH3 – U :
Kabëll me përcjellës njëklonësh paralel. Përdoret për

instalime elektrike të qëndrueshme në vende të thata.
Nuk është i lejueshëm për përdorim në ndërtesa prej
druri ose ndërtesa për qëllime agrikulturore. Veshja
izoluese është prej PVC dhe qafore PVC. Sipas llojit
VDE 0250 NYIFY.
Referimi Standart Gjerman: VDE 0250.201

Të dhënat teknike Tensioni U0/U është:
230/300 V
Lloji Seksioni Pesha e kabllit
prerjes tërthore
NYIFY nº x mm2 kg/km
2x1.5 60
2x2.5 85
2x4 125
54
3x1.5 85
3x2.5 125
3x4 185
4x1.5 110
4x2.5 170
5x1.5 140
5x2.5 210
H05VH – H
Referimi : CENELEC HD21.5
Përshkrimi i kabllit H05VH – H.
Kabëll shumë i përkulshëm, me përdorime shumë

të pakta në zyra dhe shtëpi banimi. Tensioni U0/U është 300/300V. Veshja
izoluese është prej PVC dhe qafore PVC
DISA NGA KABLLOT E TENSIONIT TE ULET
J1VV – U (ose sipas kodit VDE Gjerman

NYY(re))
J1VV – R (ose sipas kodit VDE Gjerman
NYY(rm))
J1VV – S (ose sipas kodit VDE Gjerman
NYY(sm))
Referimi: VDE 0295 / IEC 60228
Përshkrimi i kabllit J1VV – U ((ose sipas kodit VDE Gjerman NYY(re)).

Kabëll me përcjellës njëklonësh me veshje PVC dhe qafore PVC Kabëll
fuqie për instalim të qëndrueshëm në vende të thata dhe me lagështirë,
instalime ajrore dhe nëntokësore.
Përshkrimi i kabllit J1VV – R (ose sipas kodit VDE Gjerman NYY(rm)).

Kabëll me përcjellës shumëklonesh me veshje dhe qafore prej PVC. Kabëll
fuqie për instalime të qëndrueshme në vende të thata dhe me lagështirë,
Përshkrimi i kabllit J1VV – S (ose sipas kodit VDE Gjerman NYY(sm)).

Kabëll me përcjellës shumëklonesh me veshje dhe qafore prej PVC. Kabëll
fuqie për instalime të qëndrueshme në vende të thata dhe me lagështirë,
55
NYY- J
Seksioni i prerjes Diametri i jashtëm Pesha e bakrit Pesha e përafërt
tërthore të përcjellësit i kabllit
nº x mm2 mm kg / km kg / km ca.
1 x 25 rm 13 240.0 360
1 x 35 rm 14 336.0 470
1 x 50 rm 15 480.0 640
1 x 70 rm 17 672.0 850
3 x 1.5 re 12 43.0 200

3 x 2.5 re 13 72.0 260
3 x 4 re 15 115.0 330
3 x 6 re 16 173.0 430
3 x 10 re 18 288.0 590
3 x 16 re 20 461.0 810
3 x 25 rm / 16 re 26 874.0 1520
3 x 35 sm / 16 re 28 1162.0 1800
3 x 50 sm / 25 rm 31 1680.0 2500
3 x 70 sm / 35 sm 35 3252.0 3300
3 x 95 sm / 50 sm 40 3216.0 4400
3 x 120 sm / 70 sm 43 4128.0 5400
3 x 150 sm / 70 sm 48 4992.0 6700
3 x 185 sm / 95 sm 52 6240.0 8000
3 x 240 sm / 120 sm 59 8064.0 10400
3 x 300 / 150 sm 65 10080.0 13000
4 x 1.5 re 13 58.0 230

4 x 2.5 re 14 96.0 300
4 x 4 re 16 154.0 400
4 x 6 re 17 230.0 510
4 x 10 re 19 384.0 720
4 x 16 re 22 614.0 1050
4 x 25 rm 28 960.0 1650
4 x 35 sm 28 1344.0 2000
4 x 50 sm 31 1920.0 2700
4 x 70 sm 35 2688.0 3600
4 x 95 sm 40 3648.0 4800
4 x 120 sm 43 4608.0 5900
4 x 150 sm 48 5760.0 7300
4 x 185 sm 53 7104.0 9000
4 x 240 sm 60 9216.0 11400
56
5 x 1.5 re 14 72.0 270

5 x 2.5 re 15 120.0 350
5 x 4 re 17 192.0 480
5 x 6 re 19 288.0 610
5 x 10 re 21 480.0 880
5 x 16 re 24 768.0 1250
7 x 1.5 re 15 101.0 300

10 x 1.5 re 17 144.0 420
12 x 1.5 re 18 173.0 460
14 x 1.5 re 19 202.0 520
16 x 1.5 re 20 230.0 570
19 x 1.5 re 21 274.0 600
21 x 1.5 re 22 302.0 650
24 x 1.5 re 23 346.0 750
30 x 1.5 re 25 432.0 800
40 x 1.5 re 28 576.0 1050
52 x 1.5 re 31 749.0 1450
61 x 1.5 re 33 878.0 1680
7 x 2.5 re 16 168.0 420

10 x 2.5 re 19 240.0 600
12 x 2.5 re 21 288.0 630
14 2.5 re 22 336.0 740
16 x 2.5 re 23 384.0 810
19 x 2.5 re 24 456.0 850
21 x 2.5 re 25 504.0 950
24 x 2.5 re 27 576.0 1100
30 x 2.5 re 29 720.0 1300
40 x 2.5 re 32 960.0 1700
52 x 2.5 re 36 1248.0 2200
NYY-0
1 x 6 re 9 58.0 140
1 x 10 re 10 96.0 190
1 x 16 re 11 154.0 240
1 x 25 rm 13 240.0 360
1 x 35 rm 14 336.0 470
1 x 50 rm 15 480.0 640
1 x 70 rm 17 672.0 850
57
1 x 95 rm 19 912.0 1120
1 x 120 rm 21 1152.0 1370
1 x 150 rm 23 1440.0 1700
1 x 185 rm 25 1776.0 2100
1 x 240 rm 28 2304.0 2700
1 x 300 rm 30 2880.0 3200
1 x 500 rm 39 4800.0 5400
2 x 1.5 re 11 29.0 170

2 x 2.5 re 12 48.0 220
2 x 4 re 14 77.0 290
2 x 6 re 15 115.0 360
2 x 10 re 17 192.0 480
2 x 16 re 19 307.0 660
3 x 15 re 12 43.0 200
3 x 2.5 re 13 72.0 260
3 x 4 re 15 115.0 330
3 x 6 re 16 173.0 430
3 x 10 re 18 288.0 590
3 x 16 re 20 461.0 810
4 x 1.5 re 13 58.0 230

4 x 2.5 re 14 96.0 300
4 x 4 re 16 154.0 400
4 x 6 re 17 230.0 510
4 x 10 re 19 384.0 720
4 x 16 re 22 614.0 1050
4 x 25 rm 28 960.0 1650
4 x 35 sm 28 1344.0 2000
4 x 50 sm 31 1920.0 2700
4 x 70 sm 35 2688.0 3600
4 x 95 sm 40 3648.0 4800
5 x 1.5 re 14 72.0 270

5 x 2.5 re 15 120.0 350
58
H07RN-F
Përshkrimi i kabllit H07RN – F:
Kabëll me përcjellës shumëfish veshja izoluese

dhe qaforja janë prej gome.
Kabëll me një pëlkulshmëri shumë të mirë dhe

rezistent ndaj ambjenteve atmosferike, lagështirës,
yndyrnave dhe vajrave.
Kabëll për përdorim në ambjente të thatë dhe me lagështirë, i përdorshëm

në ambjente të jashtme, në fabrika për lidhje motorash, makinerish, në
kantiere ndërtimi për instalime të lëvizshme dhe të qëndrueshme.
Referimi CEI 20-19/4, UNEL 35381

CENELEC HD 22.4.S3, CEI EN 50265-2-1
Të dhënat Tensioni nominal Uo/U: 450/750 V
teknike Temperatura maksimale e punës (e ushtrimit): 60°C
H07RN – F Temperatura maksimale e lidhjes së shkurtër: 200°C
Seksioni i Diamtri i Trash- Trash- Diametri Rezisten- Pesha
përcjellë- përcjellë- ësia e ësia e i ca e
sit sit materialit qafores jashtëm elektrike kabllit
izolues në t. max.
20º C
n° x mm² mm mm mm mm Ω/km kg/km

6 x 1.5 1.5 0.8 2.5 17.2 13.3 330
12 x 1.5 1.5 0.8 2.9 22.4 13.3 560
18 x 1.5 1.5 0.8 3.2 26.3 13.3 790
24 x 1.5 1.5 0.8 3.5 30.7 13.3 1000
36 x 1.5 1.5 0.8 3.8 35.2 13.3 1350
6 x 2.5 2.0 0.9 2.7 20.0 7.98 460
12 x 2.5 2.0 0.9 3.1 26.2 7.98 770
18 x 2.5 2.0 0.9 3.5 30.9 7.98 1220
24 x 2.5 2.0 0.9 3.9 36.4 7.98 1500
36 x 2.5 2.0 0.9 4.3 41.8 7.98 2050
6x4 2.5 1.0 2.9 23.2 4.95 635
12 x 4 2.5 1.0 3.5 30.9 4.95 1000
18 x 4 2.5 1.0 3.9 36.4 4.95 1590
59
KABLLOT E KOMUNIKIMIT
JYYe 200V
Tipi (Y) 200V
KABELLI I TELEVIZORIT
Emërohet kabëll koaksial 75Ω. Përdoret për lidhjen e televizorit me
antenën.
TUBAT
Tubat shërbejnë për vendosjen e përcjellësave të rrymës elektrike duke i

mbrojtur ata nga goditjet mekanike si dhe nga lagështira. Ato ndahen në dy
kategori:
• Tuba plastikë (të drejta ose spiral), tip i lehtë ose i rëndë.
• Tuba metalikë (të drejta ose spiral), tip i lehtë ose i rëndë.
TUBAT PLASTIKE
Tubat plastike janë PVC.
Në bazë të trashësisë së tyre ato ndahen në:

• Tuba plastikë tip i lehtë (i drejtë apo spiral) të cilat vendosen në
vende të thata
• Tuba plastikë tipi i rëndë (të drejtë apo spiral) të cilat vendosen
në vende në të cilat ka lagështirë ose rezik nga goditjet mekanike.
Kur janë të drejta janë të madhësive 3m dhe kur janë rrota spiral kanë një
gjatësi prej 25 dhe 50 m.
Tubat fleksibël ose siç quhen ndryshe spiral janë tubat që
përdoren më shumë në instalimet elektrike të banesave. Ato
vendosen brenda në mur dhe janë të madhësive të
ndryshme.
60
Për tubat e tipit të lehtë merret diametri (Φ) i brendshëm i tubit.
Diametri i brendshëm i tubit tip i lehtë (i Φ Φ Φ Φ Φ

drejtë dhe spiral) 11 13.5 16 23 29
Për tubat e tipit të rëndë merret diametri (Φ) i jashtëm i tubit.
Diametri i jashtëm i tubit tip i rëndë

Φ Φ Φ Φ Φ Φ
(spiral ose tub i drejtë) te tipit të rëndë
16 20 25 32 40 50
në mm
Në tubat e tipit të rëndë hyjnë dhe spirali CB të cilat përdoren për t’u
vendosur brenda në beton.
Tabela e mëposhtme jep një llogaritje të zgjedhjes së tubave në bazë të
seksionit të përcjellësave.
Seksioni i Diametri i brendshëm i tubave në mm

përcjellësave në Tuba të dukshëm Tuba të futura në mur
mm² (jashtë murit)
1x1 9 11
1 x 1.5 9 11
1 x 2.5 9 11
1x4 11 11
1x6 11 11
1 x 10 11 11
1 x 16 13.5 13.5
2x1 9 11
2 x 1.5 11 13.5
2 x 2.5 13.5 16
2x4 13.5 16
2x6 16 16
2 x 10 23 23
2 x 16 23 23
3x1 11 11
3 x 1.5 13.5 16
3 x 2.5 13.5 16
3x4 16 23
3x6 16 23
3 x 10 23 23
3 x 16 29 29
4x1 13.5 13.5

61
4 x 1.5 13.5 16
4 x 2.5 16 16
4x4 16 23
4x6 23 23
4 x 10 29 29
4 x 16 29 29
5x1 13.5 13.5

6 deri 7 x 1 16 16
8 deri 12 x 1 23 23
5 deri 7 x 1.5 16 16
8 deri 12 x 1.5 23 23
Tubat e tipit të lehtë gjithmonë shoqërohen me kutitë shpërndarëse,

elementët bashkues, bërrylat, unazat, mufat etj.
TUBAT METALIKE
Tubat metalikë janë tuba të cilët përdoren me shumë në instalimet elektrike

të fabrikave, nënstacioneve vende ku rrezikshmëria e goditjeve mekanike
është e madhe.
Ato ashtu si dhe tubat plastikë ndahen në tuba të drejtë dhe spiral.
Tubat metalikë prodhohen me diametrat (Φ = diametri i brendshëm) e
mëposhtëm:
62
Tub metalik i drejtë ose Φ Φ Φ Φ Φ

spiral 13.5 16 21 29 36
Tubat metalikë gjithmonë shoqërohen me elementet bashkues, bërrylat,

unazat mbajtëse, kutitë shpërndarëse etj. Kurse spiralet metalik përdoren
kryesisht për mbrojtjen e kabllit që hyn në motorrat elektrik, makineritë etj.
KANALET E KABLLOVE, SKARAT
KANALET E KABLLOVE
Kanalet e kabllove ndahen në dy lloje sipas materialit.

• Kanale metalike (skarat)
• Kanale plastike
KANALET METALIKE (SKARAT)
Skarat janë kanale metalike të cilat shërbejnë si rrugë për kalimin e

kabllove dhe në të njëjtën kohë mbrojtjen e tyre nga goditjet mekanike.
Këto lloj kanalesh janë shumë të përdorshme në instalimet elektrike të
centraleve elektrike, uzinave, fabrikave, nënstacioneve, spitaleve,shkollave
dhe të gjitha ndërtesave të mëdha.
Skarat ndahen në dy lloje:
• Skara të tipeve të rënda
• Skara të tipeve të lehta.
Skarat e tipit të rëndë përdoren kryesisht për instalimet elektrike në
centralet elektrike dhe fabrika shumë te mëdha. Ato
shërbejnë si rrugë për kalimin e kabllove kur këto janë
në sasira shumë të mëdha dhe në seksione të
madha. Skarat e tipit të rëndë janë në formë shkalle
dhe përmasat e tyre janë:
63
Gjatësia në m 6 6 6 6
Gjerësia në mm 200 300 400 500
Ato janë të drejta, por mund të lindë nevoja e përdorimit të kthesave dhe
degëzimeve të skarave, të cilat mund të porositen nga fabrika e cila
prodhon këto tipe skarash, por në të njëjtën kohë mund të bëhen nga
tekniket. Për montimin e tyre përdoren elementet lidhës, siç janë: vidhat,
rondelet, dadot, lidhëset e skarave, mbajteset e skarave etj. Para se të
vendosen skarat vendosen kolonat dhe braketat siç tregohet në figurë.
SKARAT E TIPIT TE LEHTE
Skarat e tipit të lehtë përdoren kryesisht në degëzimet që dalin nga skarat e

tipit të rëndë ose në pjesët ku kabllot nuk janë të
seksioneve të mëdha. Ato si dhe skarat e tipit të
rëndë luajnë rolin e një rrugë ku do të kalojnë
kabllot e nevojshëm për instalimet elektrike të
fabrikave, ndërtesave të mëdha, spitaleve,
centrale elektrike dhe nënstacioneve. Skarat,
siç shihet dhe në figurë, kanë vrima të cilat,
shërbejnë për të lidhur kabllot me lidheset
plastike. Zakonisht skarat (nga fabrika) janë të shoqëruara me kthesat por
në të shumtën e rasteve është detyra e elektricistit (teknikut) për ti prerë,
ato duke krijujar ai vetë kthesa sipas nevojave te instalimeve elektrike.
Përmasat e skarave janë si më poshtë:
Gjatësia në m 3 3 3 3 3 3 3
Gjerësia në mm 50 100 150 200 300 400 500
64
Shembuj të punimeve të skarave në nënstacionin e një fabrike.
Për të kthyer skarën në një pozicion 90º kryejmë stadet e mëposhtme .
Stadi i parë:
Marrim skarën e cila do të pritet (si shembull në figurë është marrë një
skarë 200 mm).
Stadi i dytë:
Shënojmë me një shënues me ngjyrë pjesët të cilat duhen që të priten me

troko (të vogël). Përmasat për këtë lloj skare janë: a = b = c = d = e =
10mm dhe f = 300mm.
65
Stadi i tretë:
Bëhet prerja e të gjitha pjesëve të vijëzuara (siç tregohet në figurë).
Stadi i katërt:
Pastrohen me troko të gjitha pjesët e

prera me qëllim që të mos ketë asnjë
grënçkë, sepse përbën një rezik për
dëmtimin e kabllove gjatë tërheqjes së
tyre.
Stadi përfundimtar: Bëhet montimi i kthesës duke i shtrënguar ato me

vidha të cilat janë enkas për skarat, sepse kanë kokë gjysmë sferike. Pjesa
gjysëm sferike vendoset gjithmonë nga brenda skarës.
Për të formuar një kthesë 90 gradë përlart veprojmë në këtë mënyrë.

Shënojmë me shkrues me ngjyrë pjesët që duhet të presim (siç tregohet në
figurë)
Stadi i parë:
66
Stadi përfundimtar:
Për të formuar një kthesë 90 gradë për poshtë veprojmë në këtë

mënyrë:
Stadi i parë :
Shënojmë me shkrues me ngjyrë pjesët që duhet të presim. (Kujdes

nuk duhet prerë pjesa e sipërme nervi).
Stadi i dytë:
Përthyejmë skarën, siç tregohet në figurë.
Stadi përfundimtar:
Goditet me çekiç duke arritur formën e treguar në figurë. Vendosen

vidhat. N.q.se vidhat nuk futen në vrimat hapen vrima të tjera me
trapan.
67
VEGLAT E ELEKTRIÇISTIT
Për të kryer instalimet elektrike duhet që tekniku elektriçist duhet që të

përdorë veglat e duhura që i përkasin çdo proçesi të instalimit.
Të gjitha veglat e punës së elektricistit duhet të jenë të izoluara me veshje

PVC, sepse në momente të caktuara do të jenë kontakt me tension të
rrezikshëm për jetën e tij.
Veglat më të nevojshme për të kryer instalimet elektrike janë:
Veglat që Pamja e jashtme Përdorimi

përdoren për
instalimet
elektrike të
banesave
Matrapik Shërben për hapjen e
kanaleve dhe vrimave në
mure dhe beton.
Pinca Shërben për të
përdredhur telat, për të
prerë përcjellësat, kabllot
etj. Mund të përdoret dhe
për zhveshjen e telave.
68
Çekiç i rëndë Çekiçi i rëndë së bashku

me daltat shërbejnë për të
hapur kanale.
Pinca me majë Shërbejnë për të lidhur
përcjellësat me njëri -
tjetrin brënda kutive
shpërndarëse, ose për të
përdredhur majtat e telave
shumëfish para se ato të
vendosen në morseta.
Kabëll prerës Shërben për prerjen e
përcjellësave dhe
kabllove
Kacavidhat Shërbejnë për
shtrëngimin (ose lirimin) e
vidhave të morsetave, për
shtrëngimin ose lirimin e
vidhave të çelesave,
prizave kur duam të
vendosim përcjellësin. Ato
janë të dimensioneve të
ndryshme dhe llojeve të
ndryshme. Më të
përdorshme janë:
kacavidhat kryq dhe
kacavidhat e drejta.
Presë e vogël Shërben për të presarur,
kokat ose kaprikordat e
dimensioneve të vogla të
përcjellësave shumëfish.
Multimetër Shërben për të matur
tensionin, Amperazhin,
rezistencën dhe fuqinë e
një qarku elektrik, apo të
një pjese të tij.
Testër Shërben për matjen e
tensionit, si dhe për të
dalluar që linja e një qarku
të caktuar ka shkëputje
apo jo.
Tel zhveshësi Shërben për zhveshjen e
telave
Kabëll zhveshës Shërben për zhveshjen e

kabllove
69
Niveli Shërben për nivelim të

çelësave, prizave, tubave
kur ato janë jashtë murit
etj.
Izolant Shërben për të izoluar
përcjellësat mbas lidhjeve
në kutitë shpërndarëse,
ose izoluar përcjellësat
kur ju është prishur izolimi
i tyre.
Thikë Shërben në momente të
caktuar për zhveshje
kabllosh, prerje të
ndryshme të veshjes
izoluese të përcjellësave,
apo të pllakave gipso, kur
vendosim priza dhe
çelësa në to.
Metër Shërben për të matur
distanca të ndryshme
gjatë instalimit elektrik.
Kolitir Shërben për ngjitje të
percjellësave, brënda
aparateve apo pajisjeve
elektrike.
Vegla që perdoren për instalime elektike në industri
Çelesat alen Shërbejnë për
(eksagon) shtrëngimin e vidhave të
automatëve trefazore kur
vendosim përcjellësat
brenda në morsetat e
këtyre automateve.
Çelesat kriket Përdoren për shtrëngimin
e vidhave të morsetave të
neutrit ose të morsetave
të tokëzimit në kabinat
elektrike të fabrikave.
Çelësa “fiso” Përdoren për shtrëngim
vidhash, gjatë montimit të
përcjellësave të
seksioneve të mëdha
nëpër morsetat, si dhe
gjatë montimit të kanaleve
të kabllove.
70
Çekic Më shumë hyn në punë

gjatë procesit të montimit
të kanaleve të kabllove.
Elektrik dore Shërben për të ndiçuar
ambjentet kur nuk ka
ndriçim.
Sharrë hekuri Shërben për prerje tubash
(plastik ose metalik).
Troko Shërben për të prerë
konstruksione metalike, si
dhe përdoret shumë gjatë
punimeve me kanalet
metalike të kabllove.
Trapan Shërben për të hapur
vrima në pjesët metalike
(duke i vendosur punto të
dimensioneve të
ndryshme).
Tub prerës Shërben për të prerë
tubat metalik.
Presa elektro- Shërben për të presuar
idraulike kaprikordat e kabllove të
seksioneve të mëdha.
Përkulës Shërben për të përkulur

hidraulik i tubat metalik të
tubave seksioneve të mëdha
Përkulës Shërben për të përkulur

mekanik i tubat metalik të
tubave seksioneve të vogla
Fasheta plastike Shërben për të lidhur

kabllot në kanale
Shtrënguesja Shërben për të shtrënguar
fashetave lidhëset e kabllove
plastike
Pistoleta termike Shërben për të mbledhur
izolimin që i vendoset
kaprikordave të kabllove
71
Këmbalecët Shërbejnë për të

vendosur rrotat kabllore.
(Rrotat e kabllove te
seksioneve të mëdha në
mes kanë një vrimë dhe
në këtë vrimë vendoset
një tub metalik. Pasi
vendoset tubi ngrihet dhe
vendoset në këmbaleca,
për të qenë më e lehtë
tërheqja e kabllove.
Çorapet e Shërbejnë për të kapur
kabllove kabllot para tërheqjes së
tyre nëpër tuba
INSTALIMET ELEKTRIKE
SHPERNDARJA E LINJES ELEKTRIKE
Hyrje
Me instalime elektrike kuptojmë shtrirjen e linjave të transpotrit të energjisë

elektrike për pajisjet elektrike dhe ndriçim dhe kontrollin e tyre për një
funksionim të mirë duke përmbushur nevojat e konsumatorit. Kompanitë
elektrike e sjellin energjinë elektrike në shtëpite tona më anë të linjave
ajrore ose nëntokësore. Për të matur energjinë e harxhuar nga
konsumatorët e energjisë elektrike këto kompani vendosin disa aparate
matëse që quhen matës të energjisë elektrike ose siç njihen në jetën tonë
të përditshme “Sahatët”.
72
Menjëherë mbas sahatit fillojnë instalimet elektrike. Skema e mëposhtme

tregon se si ndahen linjat në instalimet elektrtike.
Radha e ndarjes sipas skemës së mësipërme:
• I - Sahatët (Matësit e energjisë elektrike)

• II - Tokëzimi
• III – Kaseta e automateve
• IV – Linja e ndriçimit
• V – Linja e prizave
• VI – Pajisjet elektrike
• VI – Kaseta e rrymave të dobëta
Instalimet elektrike quhen të kryera mirë vetëm atëherë kur ato të mos
paraqesin rezik për njeriun dhe të jenë të afta që të vënë në punë pajisjet
elektrike në të njëjtën kohë ti mbrojnë që të mos shkaktohen defekte
përshkak të mbingarkesave. Ato duhet të bëhen në mënyrë të shkëlqyer
duke përdorur materiale të një standardi evropian të njohura nga
organizmat CENELEC ose I.E.C. Tensioni që përdoret për instalimet
elektrike në vendet e Bashkimit Evropian Fazë – Neuter është 230V dhe
Fazë – Fazë është 400V, prandaj të gjitha llogaritjet e instalimeve elektrike
duhet të kryhen në bazë të këtij tensioni.
I - SAHATET (MATESIT E ENERGJISE ELEKTRIKE)
Sahatët janë aparate të cilat matin sasinë e harxhuar të energjisë elektrike

nga konsumatorët e energjisë elektrike siç janë pajisjet ndriçuese, pajisjet
ngohëse etj. Ata vendosen jashtë shtëpisë së banimit. Kemi dy lloje
73
sahatësh: sahat njëfazor dhe sahat trefazor. Kompanitë elektrike sjellin

dy përcjellës kur është sahat njëfazor ose katër përcjellës kur është sahat
trefazor. Skema e lidhjes sahatit njëfazor me rrjetin elektrik tregohet në
figurën e mëposhtme.
• L – Faza
• N – Neutri
• PE – Tokëzimi
Lidhjet e përcjellsave me sahatin bëhen brenda kasetës së sahatit.
II - TOKEZIMI
Hyrje
Rryma elektrike është shumë e rrezikshme për jetën e njeriut. Prandaj gjëja
e parë është të kuptojmë ketë rezikshmëri dhe të përdorim mënyra për t’u
mbrojtur ndaj saj. Po çfarë duhet të bëjmë që të mbrohemi nga rryma
elektrike? Përgjigjia është shumë e thjeshtë vendosim siguresat dhe bëjmë
tokëzimin. Po çfarë janë siguresat? Po tokëzimi çfarë është, dhe përse
shërben ai? Para se t’i përgjigjemi këtyre pyetjeve le të mësojmë për
rrezikshmërinë e rrymës elektrike.
74
GODITJA ELEKTRIKE
Goditje elektrike quhet kur njeriu bëhet pjesë e një qarku elektrik. Trupi i
njeriut është një përcjellës i mirë i rrymës elektrike. Një kontakt i
drejtpërdrejtë me rrymën elektrike mund të jetë fatal. Disa djegie elektrike
mund te jenë të vogla, por mund të ketë dëmtime të brëndëshme serioze
siç janë zemra, muskujt apo truri. Rrezikshmëria e goditjes elektrike tek një
person varet shumë nga voltazhi i ushtruar mbi trupin e njeriut, i cili bën të
mundur rrjedhjen e sasisë së ngarkesave elektike tek ai. Eshtë vërtetuar
që tensione më të mëdha se 50V janë të rrezikshme për njeriun. Rryma
elektrike mund të shkaktojë plagosje në tre mënyra:
• Pushim të zemrës si rezultat i efektit elektrik në zemër.
• Shkatërrim të muskujve, nervave, dhe të mishit nga kalimi i
rrymës elektrike nëpërmjet trupit.
• Djegie të rënda nga kontakti me përcjellësin e rrymës elektrike.
TOKEZIMI MBROJTES
Hyrje
Po të lidhim një pikë në çdo qark elektrik në një pikë të përbashkët, (toka)
ndryshimet e potencialeve midis sistemeve mund të kontrollohen dhe
sistemet elektrike mund të mbrohen.Tokëzimi është lidhja e qarkut në një
pikë reference të përbashkët, që për shumë sisteme është toka.
Përcjellësi i tokëzimit duhet të jetë gjithmonë bashkë me përcjellësin e
fazës.
Tokëzimi është çelësi që të çon tek:
• Mbrojtja e personelit nga goditja elektrike.
• Mbrojtja e pajisjeve elektrike përshkak të rrymave të mëdha
(mbingarkesave).
• Mbrojtja e linjave elektrike përshkak të temperaturave të mëdha
dhe lidhjet e shkurtra.
Shumica e pajisjeve elektrike janë të ndërtuara prej matertiali metalik të

cilat në kushte normale pune nuk kanë tension. N.q.se izolimi i pajisjes do
të prishet, përcjellësi i rrymës do të bjerë në kontakt me këto pjesë metalike
dhe rrezikshmëria e goditjes elektrike do të jetë shumë e madhe. Siguresat
nuk na mbrojnë nga goditjet elektrike ato mbrojnë linjat elektrike nga
mbingarkesat dhe lidhjet e shkurtra. Për t’u mbrojtur nga goditja elektrike
përdorim tokëzimin mbrojtës. Me tokëzim mbrojtes quajmë lidhjen e
gjithë pjesëve metalike me tokën vlera e së cilës është 0.
Le të shqyrtojme dy raste: pjesët metalike të pajisjes janë të patokëzuara,
pjesët metalike të pajisjes janë të tokëzuara.
75
Pjeset metalike te pajisjes elektrike janë të patokëzuara.

Përpara se të sqarojmë këtë temë, le të shqyrtojmë pak se përse Neutri i
transformatorit të tensionit të ulët
tokëzohet?
Kompanitë elektrike kryejnë
tokëzimin e Neutrit për të patur
një tension Fazë – Tokë 230V,
në të kundërt n.q.se Neutri nuk
do të tokëzohej dhe në të njëjtën
kohë për shkak të një defekti
njëri përcjellës i fazës p.sh: Faza
L1 e linjës trefazore të kishte
kontakt me tokën, do të kishim
tension Tokë – Fazë L2 të
barabartë me 400V që është një
tension shumë herë më i
rrezikshëm se 230V tension i cili mund të kontrollohet me anë të
siguresave. (Në figurë T – transformatori, L1 – faza 1, L2 – faza 2, L3 –
faza 3). Çdo njeri i cili do të prekë pjesën metalike të një pajisje elektrike e
cila është nën tension si rezultat i prishjes së izolimit të përcjellësit të
rrymës (fazës) ose si rezultat i pranisë së ujit do të pësojë goditje elektrike.
Rryma elektrike do të rrjedhë nga përcjellësi në pjesën metalike, nga pjesa
metalike tek njeriu dhe më pas do të shkarkohet në tokë.
76
Rnj – Rezistenca e njeriut

Rs – Rezistenca e stofës
S – Siguresa
Në këtë rast njeriu bëhet pjesë e një qarku dhe si rezultat intensiteti i
rrymës elektrike që do të kalojë në të do të përcaktohet në bazë të ligjit të
Omit:
Uk Uk – Eshtë tensioni i kontaktit.
I= Tension i kontaktit quhet tensioni midis pjesës metalike të
Rnj pajisjes elektrike (kur është nën tension si rezultat i prishjes së
izolimit të përcjellësit të rrymës) dhe tokës.
Sa më i madh të jetë tensioni i kontaktit Uk, aq më i madh është intensiteti i

rrymës I që do të kalojë në trupin e njeriut dhe ky intesitet rritet akoma më
shumë n.q.se rezistenca e njeriut është e vogël. Rezistenca e njeriut mund
të jetë e vogël, e mesme ose e lartë. Ajo varet nga disa faktore: nga
trashësia e lëkurës, nga gjendja e organizmit, nga prania e lagështirës
(djersitja) etj. N.q.se rezistenca është shumë e vogël atëherë rryma do të
jetë e lartë.
Nga studimet e bëra për rezistencen e trupit të njeriut ështe nxjerrë tabela e
mëposhtme.
Uk (V) 25 50 100 230 1000

Rnj (Ω) 5% 1750 1450 1200 1000 700
50% 3250 2625 1875 1350 1050
45% 6100 4375 3200 2125 1500
Rnj – Rezistenca e njeriut sipas përqindjes së popullsisë.

P.sh: 5% e popullsisë paraqet një rezistencë më të vogël se 1000Ω për
tensionin 230V. N.q.se tensioni i kontaktit Uk do të jetë 230V, atëherë
intensiteti i rrymës elektrike I që do të kalojë në trupin e njeriut me
rezistencë të trupit Rnj = 1000Ω do të jetë:
Mirëpo është vërtetuar që rryma me
Uk 230V intesitet 0.1A e lart është vdekjeprurëse,
I= = = 0.23 A
Rnj 1000Ω kurse rryma nga 0.03A deri në 0.1A
është e rrezikshme. E parrezikshme mund
të merret një rrymë që nuk e kalon vlerën 0.005A. Njeriu në këtë rast do të
pësojë goditje elektrike.
2. Pjesët metalike të pajisjes elektrike janë të tokëzuara.
Kur pjesët metalike janë të lidhura me tokën me anën e një përcjellësi,
rryma elektrike kalon nga përcjellësi i fazës në pjesët metalike në
përcjellësin e tokëzimit dhe shkarkohet në tokë. Kjo ndodh për shkak se
përcjellësi prej bakri që lidh pjesët metalike të pajisjes me tokën ka
77
rezistencë shumë herë më të vogël se rezistenca e trupit të njeriut. Dhe

njeriu në këtë rast nuk pëson asgjë.
Rezistenca e tokëzimit duhet të jetë aq sa tensioni i kontaktit të mos i kalojë

të 50 V, që është dhe tavani mbas të cilit fillon rreziku për jetën e njeriut.
(Për kafshët është 24 V). Rezistenca e vogël e tokëzimit bën të mundur që
të veprojë automati diferencial ose siguresat e tjera dhe në këtë mënyrë të
mbrohet rrjeti, pajisjet dhe jeta e njeriut.
Po sa duhet të jetë rezistenca e tokëzimit që të veprojnë siguresat

mbrojtëse? Në bazë të ligjit të Omit:
N.q.se tensioni i kontaktit i kalon 50 V, atëherë

U U duhet të kemi ndërprerje të rrymës elektrike në një
I= R= kohë më të vogël se 5 sekonda. N.q.se siguresa
R dhe I
është p.sh. 35 A, atëherë që të hapë qarkun në 5
sekonda duhet që rryma elekrtike që do të kalojë
në siguresë duhet të jetë sa trefishi i madhësisë së saj d.m.th:
3x35 = 105A.
Rezistenca e tokëzimit është:

Rt - rezistenca e tokëzimit
Urez 50V Urez - tensioni i rrezikshëm
Rt = = = 0.47Ω
Ilsh 105 A
78
I lsh = intensiteti i rrymës së lidhjes së shkurtër i lejuar.
Që një siguresë 35A të veprojë për hapjen e qarkut, duhet që rezistenca e

tokëzimit të jetë 0.47Ω. Nga kjo formulë tregohet sesa e rëndësishme është
që rezistenca e togëzimit të jetë sa më e vogël. Tabela e mëposhtme na
tregon se sa duhet të jetë rezistenca e tokëzimit në bazë të siguresave
sipas madhësive të tyre.
Siguresa në (A) 6 10 16 20 25 35
Rezistenca e tokëzimit në 2.77 1.66 1.04 0.83 0.66 0,47
Ω.
Urez 50V
Rt = =
Ilsh 3 × Isig
Isig – intensiteti i rrymës së lejuar të siguresës.
Në bazë të normave të instalimeve elektrike rezistenca e tokëzimit nuk

duhet që t’i kalojë të 1Ω. N.q se rezistenca e tokëzimit është e madhe
atëherë duhet patjetër që linjat e pajisjeve metalike të jenë të mbrojtura nga
releja diferenciale. Intensiteti i lejuar i relesë diferenciale është 30mA.
Rezistenca e tokëzimit nuk duhet

Uk 50V t’i kalojë të 1.66KΩ kur vendosim
Rt = = = 1.66 KΩ relenë diferenciale për mbrojtjen e
Ilejuar 0.030 A
linjës. N.q.se rezistenca e lidhjes
së shkurtër dhe rezistenca e
tokëzimit janë të larta ateherë siguresa nuk do të funksionojë. N.q.se
rezistenca e lidhjes së shkurtër është e vogël dhe rezistenca e tokëzimit
është e lartë, siguresa nuk do të funksionojë dhe linja do të marrë zjarr.
Këshilla:
• Ushqimi njëfazor i linjës elektrike bëhet nga kompanitë
elektrike me anën e dy përcjellësave (Fazës dhe Neutrit).
• Nga kaseta e sahatit elektrik deri tek kaseta e automateve
vijnë tre përcjellës (Fazë, Neutër dhe Tokëzimi).
• Lidhja e tokëzimit me përcjellësin e tokëzimit të pajisjeve
elektrike bëhet në kaseta ku vendosen sahatët elektrikë.
• Elektroda e tokëzimit vendoset brenda në tokë në vendi afër
me sahatin elektrik. Nga elektroda tek sahati elektrik
përdorim përcjellës të zhveshur shumëfish me seksioin 16
mm².
• Përgjegjësinë për tokëzimin e instalimeve elektrike e ka
elektriçisti, i cili do të kryejë instalimet.
79
• Rezistenca e tokëzimit në bazë të rregullave teknike duhet

të jetë më e vogël se 1Ω.
• Lidhjet e përcjellësit të tokëzimit duhet të jenë bërë në rregull
dhe duhet të mbrohen nga lagështira, duke u mbuluar me
serë.
MENYRAT E TOKEZIMIT
Tokëzimi është pjesë e instalimeve elektrike dhe shërben për të

transportuar rrymën elektrike në tokë në rast defektesh në rrjet. Materialet
që përdoren në sistemin e tokëzimit janë: shufrat e tokëzimit, pllakat e
tokëzimit, shiritat e tokëzimit, përcjellësit e tokëzimit etj. Kemi tre lloj
mënyrash (me të përdorshme) tokëzimi:
• Tokëzimi me elektrodë
• Tokëzimi me shirit
• Tokëzimi me pllakë.
TOKEZIMI ME ELEKTRODE
Elektroda e tokëzimit është një shufër metalike zakonisht prej xingatoje ose
prej bakri e cila futet brenda në tokë dhe siguron një kontakt më të mirë
midis përcjellësit të tokëzimit dhe tokës. Ato kanë një diametër Φ 14 mm
deri në Φ 23 mm dhe gjatësi 1.5 deri 3 m. Këto lloj shufrash i kemi dy lloje:
cilindrike dhe në formë kryqi.
Rezistenca e tokëzimit varet shumë nga prania e lagështirës në vendi ku

do të vendoset shufra. Në rastin kur vlerat e rezistencës së tokëzimit janë
më të mëdha se ato të lejuarat vendosim më shumë se një elektrodë dhe
ato i lidhim midis tyre me anë të përcjellësve prej bakri. Ato vendosen në
80
resht kur nuk e lejon vendi ose vendosen në formë trekendëshi kur e
lejon vendi.
Tokëzimi me elektroda në rresht
Lidhja e shufrave të tokëzimit me anë të përcjellësit bëhet në këtë mënyrë:

1-2, 2-3, 3-1 dhe 1- morseta e tokëzimit e kasetës së sahatit.
81
Tokëzimi me elektroda në formë trekëndëshi
Rezistenca e tokëzimit maten me anë të aparateve të tokëzimit.
Një shembull për matjen e tokëzimit me anën e një

aparati të tillë siç tregohet në figurë.
2. TOKEZIMI ME SHIRIT
Shiritat që përdoren për këtë lloj tokëzimi janë prej

bakri të pastër zakonisht të përmasave 30 x2mm, 30
x 3mm, 40 x 4mm ose shirit xingatoje 30 x3.5mm dhe 40 x 4mm.
Tokëzimi me shirit bëhet në këtë mënyrë:
Formohet një qark i mbyllur rreth ndërtesës në
pjesën e themeleve 50 cm deri në 70 cm nën
sipërfaqen e tokës dhe 2m larg ndërtesës për
të pasur lagështirën e nevojshme, sepse ngjitur
me themelet e ndërtesës hidhen gjithmonë gure
dhe mbeturina inerte dhe rezistenca e tokëzimit
është e lartë. Siç tregohet në figurë, nga dy
pika të shiritit të themeleve merren dy
degëzime. P.sh: një nga ana e përparme e ndërtesës dhe një nga ana e
82
mbrapme e saj. Këto degëzime lidhen me morsetën e tokëzimit e cila

vendoset në mur. Nga morseta e tokëzimit bëhet shpërndarja nëpër të
gjithë ndërtesën. Në bashkimin e shiritave midis tyre, drejt ose në formë T
përdoren disa morseta ose shtrënguese në formë katrore.
TOKEZIMI I THEMELEVE
Tokëzimi i themeleve është tokëzimi më i

mirë për një ndërtesë të re, sepse në këtë
rast rezistenca e tokëzimit është shumë e
vogël për shkak të thellësisë ku do të kryhet
tokëzimi dhe me kontaktet e mëdha me
tokën. Figura e mëposhtme tregon një
tokëzim të tillë. Shiritat më të vegjël kanë
përmasat: 30x3.5mm xingatoje dhe 30x2mm
bakri. Sa më i gjatë të jetë shiriti i vendosur
në themele, aq më i vogël bëhet rezistenca e tokëzimit. Zakonisht për
pallate vendoset 20m x 20m = 400 m², kurse për shtëpi banimi 10m x 10m
= 200 m². Figura e mëposhtme jep një pamje të shiritit të tokëzimit i lidhur
me shufrat e themeleve.
83
TOKEZIMI ME PLLAKE
Pllaka ka madhësinë 500 x 500 x 2mm. Materiali është prej bakri vendoset
0.5 m nën tokë. Vlera e rezistencës së tokëzimit zvogëlohet me rritjen e
thellësisë. Kryerja e këtij tokëzimi kryhet siç tregohet në figurën e
mëposhtme.
SISTEMET E TOKEZIMIT
Standardi ndërkombëtar IEC 60364 përcakton tre familje të rregullimit të
tokëzimit duke përdorur kodin e dy shkronjave TN, TT, dhe IT.
Shkronja e parë ndikon në lidhjen midis tokës dhe pajisjes së burimit
të rrymës (generator ose transformator):
T : Lidhje direkte e një pikë me tokën (Frengjisht: terre);
I : Asnjë pikë nuk lidhet me tokën (Frengjisht: isolation).
Shkronja e dytë tregon lidhjen midis tokës dhe pajisjes elektrike.

T : Lidhje direkte me tokën, e pavarur nga çfardolloj lidhje me
tokën në sistemin elektrik.
N : Lidhje me tokën nëpërmjet sistemit elektrik të tokëzimit.
SISTEMI I TOKEZIMIT “TN”

Në një sistem tokëzimi TN, një pikë e gjeneratorit ose transformatorit lidhet
me tokën, zakonisht pika e mezit e lidhjes në yll në sistemin trefazor.
Lidhja e pjesës metalike të ekspozuar të një pajisjeje elektrike me anë të

një përcjellësi me tokën quhet tokëzim dhe zakonisht në skemat elektrike
shënohet me shkronjat PE (nga anglishtja - Protective Earth). Përcjellësi që
lidh qendrën e lidhjes në yll të një sistemi trefazor quhet neuter dhe në
skemat elektrike shënohet me gërmën N. Në sistemin TN përcjellësi i
tokëzimit dhe neutri lidhen së bashku dhe tokëzohen në një pikë të
përbashkët.
84
Ekzistojne tre variante të sistemit TN:

TN-S : Përcjellësi PE dhe N janë përcjellës të ndarë (S = “Separate” nga
anglishtja përkthehet “ndarje”) dhe përcjellësat e tyre lidhen afër burimit të
rrymës. Figura e mësipërme është e sistemit TN-S.
TN-C : Një kombinim i përcjellësve PEN përmbush funksionin e të dy
përcjellësve PE dhe N (C = “Combined” nga anglishtja përkthehet “e
kombinuar” në kuptimin e një përcjellësi të përbashkët për N dhe PE).
TN-C-S : Pjesë e një sistemi që përdor një përcjellës të kombinuar PEN, i
cili në disa pika ndahet në dy linja të veçanta PE dhe N. Në UK, ky sistem
njihet si PME (protective multiple earthing) për shkak të lidhjes së neutrit të
përpashkët me tokën në disa pjesë përgjatë rrugës për të reduktuar
rrezikun e shkëputjes së neutrit.
85
SISTEMI I TOKEZIMIT “TT”
Në sistemin e tokëzimit TT, përcjellësi i tokëzimit për pajisjet elektrike

sigurohet direkt nga toka afër banesës, e pavarur nga tokëzimi i gjeneratorit
ose i transformatorit.
SISTEMI I TOKEZIMIT “IT”
Në një sistem IT, sistemi i shpërndarjes nuk ka lidhje fare me tokën.
Këshilla për tokëzimin
• Trashësia e përcjellësve të nulit dhe të tokëzimit duhet të jenë të

njëllojtë me atë të fazës, përveç rasteve kur trashësia e përcjellësit
të fazës i kalon të 16 mm².
• Seksioni i përcjellësit të tokëzimit nuk duhet të jetë më i vogël se
2.5 mm². (Përveç rasteve të përdorimit të tokëzimit në pjesët
metalike të ndriçuesve). Në këtë rast përcjellësi i tokëzimit duhet të
jetë të paktën sa gjysma e përcjellësit të fazës.
• Mbrojtja duke përdorur nulëzimin bëhet në hyrje të ndërtesës, në
kasetën e sahatit. Çdo lloj lidhje e neutrit me tokëzimin mbas kësaj
86
është e ndaluar. Kjo lloj mbrojtjeje është një mbrojtje shumë e

mirë, sepse rezistenca e tokëzimit të neutrit është shumë e vogël.
(Kjo e llogaritur nga kompanitë elektrike).
• Eshtë e ndaluar të përdoren në të njëjtën kohë tokëzimi i mbrojtës
TT dhe nulizimi TN.
• Tokëzimi është i nevojshëm për çdo instalim elektrik.
• Rezistenca e tokëzimit duhet matur me aparatin e tokëzimit,
përpara se të vihen në punë instalimet elektrike.
• Tokëzimi me çezmën nuk bëhet më, sepse vitet e fundit tubat
metalik janë zëvëndësuar me tuba plastik. Në asnjë mënyrë
përcjellësit të tokëzimit nuk i vendoset siguresë.
• Bashkimet e përcjellësve (shiritave) të tokëzimit bëhen me anë të
morsetave të tokëzimit, të cilat janë të llojeve të ndryshme (kjo në
varësi të seksionit të përcjellsve të tokëzimit, apo trashësisë së
shiritave të tokëzimit). Për të pasur një rezistencë sa më të vogël në
bashkimet e percjellësve (ose shiritave) të tokëzimit përveç
bashkimit me anë të morsetave përdoret dhe një mënyrë tjetër
bashkimi që quhet ngjitja elektrike CADWELD. Për një informacion
më të zgjeruar mbi mënyrën e kryerjes së kësaj ngjitjeje mund ti
drejtoheni faqeve të internetit.
MBROJTJA NGA RRUFETE
Kur një trup ka tepricë elektronesh dhe takohet me një trup tjetër që ka
mungesë elektronesh kemi rrjedhje të ngarkesave. E njëjta gjë ndodh me
rrufetë, retë janë të ngarkuara negativisht d.m.th kanë tepricë elektronesh
kur afrohen në një vënd të tokës, i cili është i ngarkuar pozitivisht kemi
rrjedhje të ngarkesave elektrike nëpërmjet ajrit. Kur kjo ndodh në një
banesë pasojat janë të mëdha. Rreziku më i madh është temperatura e
shkarkimit, e cila arrin deri në 20 000° C. Kjo vjen si rezultat i energjisë
shumë të madhe të shkarkimit të ngarkesave elektrike. Tensioni në çastin e
shkarkimit mund të arrije deri në 10 000 000V, vlera e rrymës elektrike
mund të arrijë deri në 200 000 A dhe gjatësia e shkarkimit mund të arrije
deri në 10Km. Koha e shkarkimit është shumë e vogël. Kur kemi shkarkim
të ngarkesave elektrike me pemët ato shfaqin një rezistencë gjë që bën të
rritet energjia termike duke ndodhur një shkatërrim katastrofik. Në të
kundërt, kur shkarkimi në tokë bëhet me anë të pjesëve metalike dhe
përcjellësve me rezistence të vogël nuk ndodh ndonjë gjë. Rrufeja zgjedh
rrugën më të lehtë për t’u shkarkuar në tokë, kështu zgjedh pemët,
ndërtesat dhe trupin e njeriut n.q.se ndodhet në momentin e shkarkimit.
Mbrojtja kunder rrufeve bëhet në dy mënyra: mbrojtja e jashtme dhe
mbrojtje e brëndshme.
87
Mbrojtja e jashtme kryhet duke vendosur në pjesën më të lartë të

ndërtesës një shufër metalike të gjatë. Kjo shufër metalike lidhet me anë të
një përcjellësi metalik (ose shirit metalik) dhe me anë të një elektrode futet
në tokë. Në këtë mënyrë ndërtesa është e mbrojtur. Materialet që përdoren
për të kryer tokëzimin mbrojtës ndaj rrufeve janë: Shufra metalike
(Rrufepritësja), përcjellësi metalik (rrumbullak ose shirit), elektroda e
tokëzimit (1.5 deri në 3 metra).
Mbrojtja e brendëshme. Mbrojtja e pajisjeve elektike të brendëshme të

ndërtesës, kryhet me anë të tokëzimit nga njëra anë të të gjithë pjesëve
metalike si dhe vendosjen në kutinë e automatëve të një siguresë
(mbirrymë) për mbrojtjen ndaj rrufeve.
KASETA E AUTOMATEVE MBROJTES
Kaseta e automatëve mbrojtës është pjesa më e rëndësishme e

instalimeve elektrike.
Brenda saj ndodhet përcjellësit e linjës
kryesore, siguresat (ndërprerësat e qarkut
elektrik) dhe skajet e të gjithë përcjellësve të
linjave elektrike të banesës.
Ajo zakonisht vendoset në korridor, ose në

ndonjë vend që është i volitshëm nga të gjithë
për t’u përdorur. Kaseta e automateve janë të
formave dhe madhësive të ndryshme.
Ato janë me një sërë, me dy sërë dhe me tre sërë.
Kasetë me një Kasetë me dy Kasetë me tre sërë Simboli

sërë sërë në projekt
Në
banesa
Në
industri
Vendoset 1 deri Vendosen 1 deri Vendosen 1 deri në 36

në 8 ose 1 deri në 24 automatë automatë
ne 12 automatë
Ndërtimi i kasetës së automateve (si shembull marrim një kuti automatesh

me një sërë) tregohet në figurën e mëposhtme. Ajo përbëhet nga: morseta
88
e tokëzimit në të cilën vendosen të gjithë përcjellësit e tokëzimit, morseta

e neutrit ku vendosen të gjithë përcjellësit e neutrit, shina ku vendosen
siguresat dhe ndërprerësit e qarkut elektrik, kapaku dhe dera e kutisë.
LIDHJA E SHKURTER (QARKU I SHKURTER)

Ndonjëherë përcjellësit e fazës dhe të neutrit (ose fazë – fazë, në linjat
trefazore) bashkohen për shkak të ndonjë defekti ose dëmtimeve të izolimit
të tyre. Kur ndodh kjo rezistenca e qarkut bëhet pothuajse zero dhe një
rrymë e madhe rrjedh në të. Kjo njihet me emrin lidhje e shkurtër. Në
pajisjet elektrike, lidhjet e shkurtra shkaktohen kur prishet izolimi, ose kur
një material përcjellës, siç është uji, bie në kontakt me përcjellësit duke
lejuar kalimin e rrymës në rrugë të gabuar.
Në qarqet kryesore lidhjet e shkurtra ndodhin midis dy fazave, midis fazës
dhe neurtit ose midis fazës dhe tokës. Dëmtimet nga lidhjet e shkurtra
mund të reduktohen ose shmangen duke përdorur siguresat, automatët
mbrojtës ose pajisje të tjera mbrojtëse, të cilat ndërpresin rrymën elektrike
të kalojë në qark.
Këshillë
Siguresat (ose ndërpreresit e qarkut elektrik) lidhen gjithmonë në fillim dhe
në seri me qarkun që do të mbrojnë dhe gjithmonë në përcjellësin e fazës.
89
SIGURESAT
Siguresat termike
Siguresa termike, pavarësisht që kohët e fundit përdorimi i saj po bëhet më

i vogël shkak të nxjerrjes në treg të automateve mbrojtës (ndërprerësve të
qarkut elektrik) është metoda më e vjetër dhe më e sigurt për të
mbrojtur qarkun elektrik nga mbingarkesat dhe nga lidhjet e shkurtra.
Figura e mëposhtme tregon pjesët përbërëse të siguresës.
Fisheku i siguresës
Pajma e Simboli në Fisheku është e ndërtuar nga një shirit i

jashtme e Skema hollë metalik i mbyllur në një cilindër
fishekut prej qeramike ose prej fibre, dy kapakë
metalike një në fillim dhe tjetri në fund
lidhen me shiritin metalik duke bërë të
mundur që gjatë vidhosjes së tij në
mitrën e siguresës të bëjë mbylljen e
qarkut. Kur rrjeti ka mbingarkesë ose
lidhje të shkurtër shiriti metalik që
ndodhet brenda siguresës nxehet aq shumë, derisa arrihet shkrirja e tij
duke bërë të mundur hapjen e qarkut.
Mbi fishekun shënohet amperazhi i tij, si dhe një shkronjë e cila tregon
cilësinë e fishekut. Shkronjat që shënohen mbi fishek janë: g,a,L,M,R,Tr.
90
• g = mbrojtje e plotë nga lidhjet e shkurtra dhe nga

mbingarkesat.
• a = mbrojtje e pjesshme, vetëm nga rryma të mëdha që vijnë
nga lidhjet e shkurtra.
• L = mbrojtje e linjës dhe kabllove.
• M = mbrojtje e motorave dhe çelësave (automatë).
• R = mbrojtje e gjysëm përcjellësve.
• Tr = Mbrojtje e transformatorëve.
Shembull
Një siguresë termike e tipit ”gL” do të thotë që shërben për mbrojtjen e

linjës së ndriçimit dhe të pajisjeve elektrike. Një siguresë “aM” shërben për
të mbrojtur nga lidhjet e shkurtra motorrat dhe çelësat elektrik. Këto lloj
siguresash termike shkrijnë për një kohë më të vogël se 5 sekonda, kur
intensiteti i rrymës elektrike i kalon të 3.5 herë më shumë se ajo e
përcaktuar në siguresë. Duhet të kemi parasysh që të kontrollohet mitra
dhe fisheku. N.q.se brenda mitrës është shënuar 16A, atëherë nuk duhet të
vendosim një siguresë 20 A, por 16 A e poshtë. Në çdo fishek është
shënuar amperazhi i lejuar si dhe ngjyra e kokës, e cila duhet të jetë e
njëjtë me atë të mitrës.
Tabela e mëposhtme paraqet përcjellësit në bazë të seksionit të tyre,

rrymën maksimale të lejuar të përcjellësve dhe çfarë sigurese duhet
përdorur për të mbrojtur secilin përcjellës në bazë të seksionit të tij, ngjyrën
e kokës së fishekut si dhe ngjyrën e kokës së mitrës.
Seksioni i Rryma Fisheku i Baza e Ngjyra e

përcjellësit maksimale siguresës siguresës mitrës së
lejuar (A) (A) dhe siguresës
1 11 6 Jeshile
1.5 14 10 E kuqe
2.5 20 16 25A/500V Gri (blu
(20) 20A)
4 25 20 Blu (e
(25) verdhë)
6 33 25 E verdhë
10 43 35 63A/500V E zezë
16 60 50 E bardhë (e
(63) kuqerremtë)
25 83 80 Gri
35 100 100 100A/500V E kuqe
50 127 125 E verdhë
91
KUJDES !!
• Asnjëherë nuk duhet që të vendosim siguresa për përcjellësit e

tokëzimit, përcjellësit e neutrit, në kryqezimet e përcjellësve
ajrore dhe kabllove nëntokësore.
• Asnjëherë nuk duhet të zëvendësohet teli i djegur i një fisheku,
me një tel tjetër sado i hollë të jetë ai, sepse, n.q.se kryhet ky
veprim, atëherë nuk do të quhet më siguresë. Gjithmonë duhet
të ndërrohet siguresa e djegur me një sigurese të re. Ki
parasysh që në kasetën e automateve të ketë gjithmonë
sigurese rezervë.
Këshilla për vendosjen e siguresave
• Siguresat nuk duhen të ndërrohen me kalimin e kohës, por vetëm

atëherë kur ndodh lidhje e shkurtër dhe kemi djegie të saj.
• Siguresat me njëra - tjetrën duhet që të bashkëveprojnë që në fillim
të ndërpritet siguresa me amperazh më të vogël, pastaj ajo me
amperazh më të madh.
LLOJET E SIGURESAVE CILINDRIKE
1.Siguresat termike janë : Do, Neozed (500V) të cilat durojnë rryma të

medha dhe të tipit D, Diazed (440V) që durojnë rryma më të vogla.
Kompani të ndryshme kanë hedhur në treg siguresa cilindrike siç

tregohen në figurë. Këto lloj
siguresash pëveç mbrojtjes së
qarkut nga lidhjet e shkurtra dhe
mbingarkesat luajnë rolin dhe të
një çelësi, që mund të ndërpresë
rrymën elektrike në qark sa herë
që kryhen punime në të. Ato
vendosen në shina e kasetës së
automateve.
92
SIGURESAT NE FORME THIKE “ NH”
Këto lloj siguresash përdoren kryesisht nëpër fabrika dhe shërbejnë për
mbrojtjen nga lidhjet e shkurtra dhe mbingarkesat e pajisjeve elektrike,
të cilat thithin rrymë shumë të madhe. Përbëhen nga fisheku (siguresa
thike) dhe baza (mitra) ku vendoset siguresa thikë, e cila e mban
fishekun në pjesën e sipërme dhe të poshtme të tij. Në morsetën 1 dhe
2 vendosen përcjellësit.
Këto lloj siguresash përdoren për tensione ~ 500 V, ~ 600V……..1200V.

Kujdes gjatë vendosjes së siguresave thikë, kur pajisjet janë nën tension.
Gjithmonë përdorim dorezën e cila është e izoluar. Duhet kontrolluar
gjithmonë që fisheku të jetë i puthitur mirë në kontaktet e mitrës, sepse
përndryshe nuk do të kemi kalim të rrymës në përcjellës. Nëpër panelet e
fabrikave përdoren dhe çelësat për siguresat NH. Ata janë projektuar në
mënyrë të tillë që brënda tij të vendosen tre siguresa NH dhe në të njëjtën
kohë të luajë rolin e një çelësi.
AUTOMATET MBROJTES (NDERPRERESIT E QARKUT ELEKTRIK)
Automati mbrojtës, ashtu si dhe siguresa cilindrike duhet të mbrojë linjën

elektrike që ushqen. Ai është një çelës i veprimit automatik, i cili është
projektuar për të
Pamja e jashtme e Simboli në Emërtimi sipas
mbrojtur një qark
automati mbrojtës projekt amperazhit
elektrik nga dëmtimi i
6A
shkaktuar nga
10A
mbingarkesa apo lidhjet
16A
e shkurtra.
20A
25A
Ndryshe nga siguresa,
35A
e cila vepron vetëm një
50A
93 63A
herë dhe pastaj duhet që të zëvendësohet, një ndërprerës elektrik mund

te çkyçet dhe të shkyçet sa herë që të duam.
Automatët mbrojtës janë të ndërtuar në madhësi të ndryshme, nga më të

voglat që janë për shtëpitë deri nga më të mëdhatë që mbrojnë linjat e
tensionit të lartë të një qyteti të tërë.
NDERTIMI I AUTOMATIT MBROJTES NJEPOLAR
Automati mbrojtës njëpolar në pjesën e brendshme të tij përbëhet nga:
1. Çelësi (ose leva e hapjes dhe

mbylljes se qarkut)
2. Mekanizmi i kontakteve që bën të
mundur mbajtjen e kontakteve të
bashkuara apo të hapura.
3. Kontaktet, të cilat lejojnë që rryma
të rrjedhë kur janë të bashkuara
dhe të mos rrjedhë kur janë të
hapura.
4. Vëndi (morsetat) ku vendosen
përcjellësit.
5. Elementi dymetalik
6. Vidha e kalibrimit - që shërben
për sa amper të lejohet që të
kalojë në pajisje.
7. Elektromagneti
8. Ndarësi i harkut elektrik (Kabina e shuarjes së harkut elektrik)
FUNKSIONI I AUTOMATIT MBROJTES
Automatët mbrojtës brënda tyre kanë një elektromagnet që quhet solenoid

(7) fortësia e të cilit rritet me rritjen e rrymës elektrike. Kontaktet e automatit
mbahen nga një ganxhë dhe me rritjen e rrymës elektrike në elektromagnet
(7) forca magnetike lëshon ganxhën dhe lejon kontaktet (3) të hapen nga
veprimi i sustës. Një mënyrë tjetër për të kontrolluar rrymën elektrike është
dhe metoda e elementit dymetalik (5) i cili nxehet dhe përkulet me rritjen e
rrymës elektrike dhe në këtë mënyrë lëshon ganxhën. Disa automatë
përdorin të dyja këto metoda. Në këtë mënyrë me anën e elektromagnetit
kontrollohen lidhjet e shkurtra dhe me anën e elementit dymetalik
kontrollohen mbingarkesat (mbirrymat). Kur hapen kontaktet e automatit
për të ndërprerë rrymën ndodh një hark elektrik duke lejuar që nëprmjet
ajrit të rrjedhë rryma. Për të izoluar këtë hark përdoret kabina e shuajtjes së
harkut elektrik (8).
94
Automatet mbrojtës hyjnë në funksion në pozicionin “on”, kur çelësi

është i ngritur sipër. Në folete e telave (përciellësit) të automatit mund të
vendosen tela nga 0.75 mm² deri në 35 mm², ose mund të futim dy ose më
shumë tela në një vënd.
Sipas ndarjes ata janë: njëfazor

(L1), njëfazor me neuter (L1 +
N), trefazor (L1, L2, L3), trefazor
me neutër (L1,L2,L3 + N).
Tensioni i lejuar është 230/400V
~ 50/60 Hz. Amperazhi nga 6 –
63A. Rryma e lidhjes së shkurtër
10kA.
Automatet dy polar (L + N)
përdoren kryesisht për mbrojtjen
e linjës së stofës dhe të bolierit.
Funksionimi i tij është i ndërtuar në mënyrë të tillë që të ndërpresë kalimin e
rrymës elektrike sa herë që ka lidhje të shkurtër, mbingarkesë në linjë ose
shkëputje të neutrit.
Këshillë:
Në rast se bie automati mbrojtës nga pozicioni “on” bie në pozicionin

“off”, rënia e tij shpjegohet nga mbingarkesa. N.q.se e ngremë përsëri
dhe bie atëherë themi që kemi shkarkim në tokë ose lidhje të shkurtër.
Në një rast të tillë nuk duhet të përpiqemi që ta ngremë përsëri çelësin
e automatit, por duhet të kontrollojmë linjën ose pajisjen që mbron ky
automat.
Në bazë të tipit dhe madhësisë dhe punën që ato kryejnë ato ndahen në
automate të tipeve: B, C, D, K ,Z. dhe.
• Automatët e tipit B i përdorim nëpër banesa. Shërbejnë për

mbrojtjen e personelit, të linjës elektrike nga mbingarkesat dhe
lidhjet e shkurtra.
• Automatët e tipit C përdoret për mbrojtjen e përciellesave dhe
kabllove në ndërtesa të mëdha. Mbron kabllot e këtyre ndërtesave
dhe pajisjeve të cilat thithin rryma të mëdha nisjeje.
• Automatët e tipit D përdoret për mbrojten e linjave të ushqimit në
ndërtesat e mëdha dhe pajisjet që kërkojnë rrymë të mëdha nisjeje
si transformatorët, elektrovalvulat etj.
• Automatët e tipit K përdoret në fabrika dhe ndërmarrje. Shërbejnë
për mbrojtje të kabllit të ushqimit kur në të kalojnë rryma shumë të
mëdha, përdoret dhe për mbrojtje të motorrave.
95
• Automatët e tipit Z përdoret në fabrika dhe ndërmarje. Shërben

për mbrojtjen e pajisjeve elektronike, të gjysëmpërciellësve dhe
linjave të tensionit të transformatorit.
Automatët na mbrojnë nga lidhjet e shkurtra dhe nga mbingarkesat,
kurse për mbrojtjen e personelit nga rrymat e rezikshme përdoren reletë
diferenciale.
ÇELESI KRYESOR
Çelësi kryesor është çelës ngarkese dhe furnizon të gjitha linjat eletrike.
Ai mund të jetë çelës:
Pamja e jashtme Simboli në skema • Njëfazor, 20A, 32A, 40A,
63A dhe 100A me tension
të lejuar 230/400V
• Njëfazor me neutër (faze -
neuter) 20A, 40Adhe 63A
me tension të lejuar 400V
• Trefazor ( L1 – L2 – L3)
20A, 32A, 40A, 63A
dhe100A me tension të
lejuar 400V
• Trefazor me neutër (L1 –
L2 – L3 + N) 20A, 32A, 40A, 63A dhe100 me tension të lejuar 400V.
Mbas çelësit kryesor dhe siguresës cilindrike vendoset gjithmonë një

llambë sinjali.
LLAMBA E SINJALIT
Pamja e jashtme Simboli në skema

Modelet e llambave të sinjalit janë
të ndryshme, por një gjë është e
përbashkët që ato kanë dy morseta
tek njëra vendoset përcjellësi i
neutrit dhe tek tjetra vendoset
përcjellësi i fazës, i cili del nga
siguresa cilindrike.
96
Radha e vendosjes së çelësit, siguresës termike, llambës së Paraqitja

sinjalit dhe një automat mbrojtës të një linje të caktuar skematike.
A – Çelësi kryesor (Për banesat zakonisht është 40A)

B – Siguresë termike (Për banesat vendoset 35A)
C – Llambë sinjali
D – Automat mbrojtës i një linje të caktuar (mund të jetë nga 10, 16, 20 ose
25A. Kjo në varësi të ngarkesës së linjës).
E – Morseta e neutrit
F – Morseta e tokëzimit
RELEJA DIFERENCIALE
Releja diferenciale na mbron nga rrymat e rrezikshme që

mund të kalojnë nëpër trupin tonë dhe të shkarkohen në
tokë, që ndodh sa herë që kemi kontakt me fazën për
shkak të një tokëzimi jo të mirë. Releja diferenciale
reagon ndaj rrymave 10 deri 30 mA (që janë rryma të
parezikshme për njeriun) në 0.15 sekonda, duke bërë të
mundur ndërprerjen e rrymës në qark, përpara se të kemi
një goditje elektrike në zemër dhe në sistemin muskular.
97
Këshillë:
Releja diferenciale nuk na mbron nga lidhjet e shkurtra fazë – fazë,

apo fazë – neuter. Nuk na mbron kur kapim përcjellësin e fazës dhe
neutrit në të njëjtën kohë. Ajo vepron vetëm kur ka rrjedhje të rrymës
në tokë.
NDERTIMI DHE PARIMI I PUNES SE RELESE DIFERENCIALE
Releja e mëposhtme është një rele e llogaritur që të veprojë kur ka rrjedhje

30 miliamper.
Faza dhe neutri

lidhen në morsetat
(1) dhe daljet e tyre
lidhen në morsetat
(2). Kur ngrihet
çelësi (3) mbyllen
kontaktet (4) duke
lejuar që të kalojë
rryma elektrike.
Elektromagneti
(Solenoidi) (5)
mban kontaktet e mbyllura kur butoni reset (riset) lëshohet. Transformatori
(6) është një transformator i rrymës diferenciale që rrethon por nuk është i
lidhur elektriktrikisht me përcjellësit e fazës dhe neutrit. Në një punë
normale e gjithë rryma që shkon në përcjellësin e fazës kthehet në
përcjellësin e neutrit. Rryma në dy përcjellesit është e barabartë dhe me që
janë të kundërt shuma e tyre është e barabartë me zero. N.q.se kemi një
defekt p.sh: një person të prekë gabimisht fazën, kemi një rrjedhje të
rrymës në një rrugë të gabuar, duke bërë të mundur që rryma elektrike e
fazës dhe ajo e kthimit brenda relesë të mos jetë e njëjtë.
Ky ndryshim shkakton një rrymë elektrike të kalojë në transformatorin
diferencial (6), i cili dallohet nga sensori i qarkut (7). Sensori i qarkut
ndërpret rrymën me anën e elektromagnetit (5) dhe kontaktet (4) hapen me
forcë nga forca e një suste, duke ndërprerë rrymën në atë pjesë të qarkut.
Kjo pajisje është projektuar në mënyrë të tillë që të ndërpresë rrymën në të
mijtën e sekondës, duke mbrojtur personelin nga goditjet elektrike. Butoni
test (8) lejon që të korrigjojë punën e pajisjes, duke verifikuar duke kaluar
një rrymë të vogël përmes telit te testimit (9). Kjo stimulon një jobalancë në
pajisje duke bërë të mundur hapjen e qarkut. N.q.se pas shtypjes së butonit
test nuk hapet qarku atëherë pajisja duhet ndërruar.
98
Përdorimi
Përdorimi i relesë diferenciale po bëhet i detyrueshëm. Ajo vendoset mbas
çelësit kryesor dhe siguresës cilindrike, duke mbrojtur në këtë mënyrë
personelin nga goditjet elektrike.
Relete diferenciale janë:
• Njëfazore (dy polare : L – N) ose

• Trefazore (katër polare L1 – L2 –
L3 + N).
Këshilla:
• Releja diferenciale mund të përmirësojë mbrojtjen e një sistemi
elektrik, por nuk mund të heqë të gjitha rreziqet e goditjes
elektrike ose zjarrit.
• Në ndërtesat e mëdha nuk vendoset rele diferenciale për
mbrojtjen e të gjithë rrjetit, sepse për një rrjedhje të vogël do të
ketë ndërprerje të rrymës në të gjithë rrjetin.
• Kur vendosim relenë diferenciale në asnjë mënyrë nuk duhet
që të kemi bashkim të neutrit me tokëzimin.
• Ajo nuk dallon mbingarkesat apo lidhjet e shkurtra fazë - neuter
apo fazë - fazë.
• Eshtë e nevojshme që releja diferenciale të jetë e shoqëruar me
siguresa mbrojtëse apo me ndërprerësit e qarkut elektrik.
• Releja diferenciale na mbron nga goditja elektrike kur rryma
kalon nga faza në trupin tonë dhe shkarkohet në tokë, nuk na
mbron kur kemi kalim nga faza në trupin tonë dhe në neutër,
apo fazë - fazë. Mbrojtje nga goditjet elektrike fazë - fazë apo
fazë - neutër, kur trupi i njeriut ndodhet midis tyre nuk ka, e
vetmja mënyrë mbrojtjeje është mbrojtja e prizave me anë të
materialeve plastike apo kapakëve.
99
Releja diferenciale vendoset gjithmonë pas çelesit kryesor, siguresës

cilindrike dhe llambës së tensionit.
Radha e vendosjes së çelësit kryesor, siguresës Paraqitja

termike, llambës së sinjalit, relesë diferenciale dhe një skematike
automat mbrojtës të një linje të caktuar
A – Çelësi kryesor (Për banesat zakonisht është 40A)

B – Siguresa termike
C – Llambë sinjali
D – Automati diferencial (Për banesat vendoset 40A)
E – Automat mbrojtës i një linje të caktuar (mund të jetë 10, 16, 20 ose 25A.
Kjo në varësi të ngarkesës së linjës).
Nga kaseta e automateve bëhet shpërndarja e linjave që ushqejnë linjat e
ndriçimit, prizave dhe pajisjeve elektrike.
Automatët me njëri - tjetrin lidhen me ura. Urat janë njëfazore dhe

trefazore.
100
LLOGARITJA E LINJES DHE E PAJISJEVE ELEKTRIKE
Cilësia e instalimeve elektrike varet nga llogaritja e materialeve dhe mënyra

e vendosjes së tyre.
Përpara se të fillojmë instalimet elektrike duhet që të kemi parasysh këto
këshilla:
• Në planin arkitektonik të shtëpisë shënojmë ku do vendosim
prizat, çelësat, llambat dhe pajisjet elektrike.
• Në qendrën e çdo dhome duhet të vendosim një llambë
ndriçimi.
• Linja e ndiçimit nuk duhet ti kalojë të 10A.
• Duhet që linjën e ndriçimit ta ndajmë në dy pjesë në mënyrë që
n.q.se bie një siguresë e linjës shtëpia të mos jetë në errësirë,
por të ketë dritë për të vajtur në kaseta e automateve mbrojtës.
• Kaseta kryesore e automateve mbrojtës duhet të vendoset në
një lartësi të përshtatshme për t’u përdorur nga personeli, si
dhe në një vend të përshtatshëm për t’u kontrolluar.
• Ngarkesa elektrike që vjen tek shtëpitë tona është deri në 8KW
ose 36A. Prandaj duhet të kemi parasysh që të mos vihen në
punë të gjitha pajisjet elektrike në të njëjtën kohë.
• Siguresat vendosen vetëm për përcjellësit e fazës dhe
asnjëherë për përcjellësin e neutrit.
• Për frigoriferin vendosim prizë.
• Ndalohet që brenda në banjë të vendoset çelës dhe prizë. (Ose
n.q.se vendosen duhet të jenë patjetër të lidhura me linjën që
varet nga releja diferenciale.
• Prizat vendosen në një lartësi 30 – 50 cm nga dyshemeja.
• Në tubat nuk duhet të gjenden dy linja njëkohësisht. P.sh: linja
e prizave dhe linja e ndriçimit. Çdo linjë që mbrohet nga një
siguresë kështu që duhet të jetë e veçantë.
• Lidhjet e përcjellsve duhet të bëhen në kutitë shpërndarëse jo
nëpër tuba.
Plani arkitektonik bëhet gjithmonë me pamje nga lart në mënyrë që të

paraqiten sa më shumë të dhëna për shtëpinë.
Plani arkitektonik i një dhome bëhet si më poshtë:
101
Plani aksonometrik i dhomës Plani arkitektonik i dhomës
LLOGARITJA E FUQISE SE RRYMES ELEKTRIKE
Llogaritja e fuqisë bëhet në këtë mënyrë: Për çdo llambë elektrike

llogaritim 0.5A dhe kur është ambazhur 2A. Për llambë 200W
llogarisim 1A. Për tre prizat e para i llogarisim me nga 2A, prizat që
vijnë mbas këtyre i llogarisim me 0.5A. Për llogaritjet e fuqisë së
pajisjeve kryejmë formulën: P = U I cosφ. Watts = Volt x Ampers x cosφ
P
dhe I = . Ku për ndriçimin cosφ llogaritet = 1, d.m.th φ = 0º, kurse
U cos ϕ
për pajisjet është < 1.
• P = fuqia e pajisjes
• U = tensioni
• I = intensiteti i rrymës
LINJA KRYESORE NGA MATESI I ENERGJISE ELEKTRIKE (SAHATI)

TEK KASETA E AUTOMATEVE
Ngarkesa që vjen tek shtëpitë tona është deri në 8KW ose 36A. Prandaj
për të përmbushur nevojat e linjës nga sahati deri tek kutia e automatëve
vendosim përciellës me seksion të paktën 10 mm². Rryma e lejuar në një
përciellës 10mm² është 43A. Teli duhet të zgjidhet tel H07 – U të
trashësisë 10mm² ose kabëll A05VV –U 3x10 mm². Vendoset brënda në
tub 21 mm ose 23mm.
LINJAT PER PAJISJET ELEKTRIKE
Rryma që shërben për të ushqyer pajisjet elektrike duhet llogaritur me

kujdes, po kështu dhe linjat që mbartin këtë rrymë. Në një shtëpi banimi
linja kryesore ndahet në linja të veçanta që furnizojnë pajisjet elektrike.
Pajisjet elektrike ndahen në disa kategori: pajisjet e fuqisë së vogël ku
102
hyjnë : llambat, thithësja e avujve (aspiratori), prizat të cilat shërbejnë

për të ushqyer televizorin, (vidion, magnetofonin) dhe frigoriferin. Pajisje e
fuqisë së mesme 1.5KW dhe lart (p.sh: kaloriferët elektrikë). Prizat e këtyre
pajisjeve duhet të kenë linjë të veçantë dhe siguresë të veçantë. Teli duhet
të jetë 2.5 mm² dhe siguresë 16A. Pajisje e fuqisë së lartë ku hyjnë:
• Stofa elektrike ………….(7 000 – 10 000W)

• Lavatriçet e rrobave ….(2500 – 3000W),
• Lavatriçet e pjatave …...(2000 – 2500 W ),
• Bolieri ……………………( 4000 W)
• Kondicioneret ………….(1000 – 4000W).
Secila prej pajisjeve të fuqisë së lartë do linjë të veçantë.
Këshillë
Stofa elektrike dhe bolieri lidhen direkt nga automati (asnjëherë nga
priza) dhe për to vendosim gjithmonë automat dypolar ose katërpolar
kur është trefazor, që në rast defektesh të ndërpriten menjëherë dhe
faza dhe neutri.
Instalimet elektrike kryhen në dy mënyra (kjo në varësi të rregullave të

instalimeve elektrike të vendit ku kryhen këto instalime):
• Mënyra e parë është kur të gjitha linjat elektrike nga kaseta e

automateve shpërndahen nga sipër 25 cm poshtë tavanit figura a
(B = 50 cm, C = 110 cm dhe D = 25 cm).
• Mënyra e dytë është kur të gjitha linjat elektrike shpërndahen nga

poshtë sipër betonit figura b (A = 30 cm, C = 110 cm dhe B = 50
cm).
103
LINJA E NDRIÇIMIT
Linja e ndriçimit ushqen llambat, abazhurët dhe pajisje të ndryshme

ndriçuese, si dhe prizat që ushqejnë pajisje të fuqisë së vogël. Për linjën e
ndriçimit përdorim tela me seksion 1.5mm², tub fleksibel Φ 11 mm dhe kjo
linjë mbrohet nga siguresë 10A. Pajisjet që hyjnë në linjën e ndriçimit janë:
llambat (abazhurët), portollambat dhe çelësat (të gjitha llojet) .Që të
ndriçojë të gjithë dhomën llamba vendoset gjithmonë në qendër të dhomës.
Çelësi vendoset gjithmonë afër derës që të jetë i volitshëm që sa herë që
hyjmë ose dalim nga dhoma të fikim ose të ndezim dritën.
Shënim
Përcjellësi i tokëzimit duhet të jetë i pranishëm në gjitha linjat e

ndriçimit edhe atëherë kur nuk është i nevojshëm. Ai lidhet në vidhën
e tokëzimit të ambazhurëve (kur ata janë metalikë).
LLAMBAT (ABAZHURET) DHE PORTOLLAMBAT
Llambat dhe abazhurët hyjnë në

pajisjet e ndriçimit. Ato janë të
llojeve dhe dimensioneve të
ndryshme. Llambat vidhosen në
portollambat, të cilat brenda tyre
kanë dy morseta në një morsetë
lidhet përcjellësi që vjen nga çelësi
dhe në morsetën tjetër lidhet
përcjellësi i neutrit që vjen nga
kaseta e automateve.
ÇELESAT E NDRIÇIMIT
Me anë të çelësave elektrikë ne kontrollojmë ndriçimin. Materiali i çelësave

është material plastik ose prej bakeliti. Ata vendosen gjithmonë afër derës.
Lartësia e çelësit është zgjedhur e tillë që
të jetë e volitshme për ta përdorur nga të
gjithë njerëzit. Zakonisht ai vendoset në
lartësinë 110 mm deri në 150mm. Çelësat
janë të tipeve të ndryshëm, ato mund të
jenë në formën e një butoni, të vihen në
punë me anë të një litari, mund të jenë çelësa mbi sipërfaqen e murit, të
vendosura brenda në mur etj.
Çelësat janë të ndërtuar në mënyrë të tillë që të funksionojnë me një
tension 230V dhe kontrollojnë ndriçimin duke mos kaluar rrymën 10A. Ka
çelësa kryesisht në vende të errëta që u vendoset një llambë sinjali në
brendësi të tyre për ti dalluar ato nga personeli. Kur ndezim dritën llamba e
104
ndodhur brenda në çelës fiket. Faza në këtë rast kalon në llambë pastaj
në kontaktin tjetër të çelësit (figura A). Ka çelësa kryesisht çelësa të tillë
vendosen nëpër garazhe dhe vende në të cilat mund t’i harrojmë dritat
ndezur, llamba e vogel e të cilave lidhet në paralel me fazën, dhe fiket
vetëm kur fikim dritat. Në këtë rast duhet patjetër të sjellim neutrin në çelës
(figura B).
Skema e llidhjes se çelësit me llambë Skema e llidhjes se çelësit me

sinjali me linjën e ndriçimit (figura A). llambë sinjali me linjën e ndriçimit
(figura B).
LLOJET E ÇELESAVE
• Çelës i thjeshtë, i cili komandon një llambë apo një grup llambash
nga i njëjti pozicion.
• Çelës dysh, i cili komandon dy llamba apo dy grupe llambash nga
një pozicion.
• Çelës devijat (ale-retur), i cili komandon ndriçimin nga dy
pozicione të ndryshme p.sh: një pozicion në fillim të korridorit dhe
tjetri në fund të korridorit.
• Çelës i lidhur në seri (mesor) me dy çelësa devijat (alere –
tour). Me anën e tyre komandohet ndriçimi nga tre (ose më shumë)
pozicione të ndryshme.
• Çelës reostat (dimmer) me anë të të cilit regullojmë rrymën
elektrike të ndriçimit nga 0 deri në 100%, deri në 600W. Përdoren
në dhomat e gjumit, sallone, vende argëtimi.
• Buton ndriçimi përdoren kryesisht për ndriçim, zile.
• Sensor vendoset kryesisht në hyrje të banesës.
105
Lidhjet e çelësave të ndriçimit me rrjetin elektrik e tregojnë skemat e

mëposhtme:
ÇELESI I THJESHTE.
Çelësi i thjeshtë përdoret për të komanduar ndiçimin nga i njëjti pozicion.

Në pjesën e mbrapme të ndodhen dy fole (dyshe) 1 dhe 2 . Në folenë 1
vendoset faza kurse në folenë 2 vendoset përcjellësi i cili shkon tek
portollamba.
Materialet që nevojiten për të kryer ndriçimin e një dhome duke përdorur

një çelës të thjeshtë
Materialet (pamja e jashtme) Simboli në projekt Emërtimi
Çelës i
thjeshtë
ose
Llambë
Abazhur
ose Kuti
shpërndarëse
Përcjellës (tel)
Numri i përcjellësve (i telave) në projekt shënohet me numër ose me

vizime në këtë mënyrë: ose .
106
Projekti i një dhome (instalimet nga sipër)

Materialet që nevojiten për kryerjen e
këtij instalimi janë:
Një kuti për çelësin,një mbajtëse
për çelësin (support),dy tapa (të
cilat vendosen në vendet bosh të
mbajtëses së çelësit), një kapak,
një kuti shpërndarëse, tub fleksibël
11 mm, një portollambë, një llambë,
tel me ngyrë kafe për fazën, tel me
ngjyrë të kuq për përcjellësin që shkon nga çelësi tek llamba, tel me
ngjyrë blu të çelur për neutrin, tel me ngjyrë jeshile me të verdhë për
përciellësin e tokëzimit. Telat duhet të jenë të seksionit 1.5mm².
Radha e punës
Përcaktojmë vendin ku do të vendosim çelësin, zakonisht e vendosim afër

derës në lartësinë 110 mm nga dyshemeja dhe kutitë shpërndarëse 25 cm
larg nga tavani
(kur instalimet
kryhen nga
lart), ose kur
instalimet
kryhen nga
poshtë kutia
shpërndarëse
vendoset 30
cm sipër
dyshemesë.
Hapim kanalet,
vendosim
kutitë
shpërndarëse
dhe kutitë e
çelësave, shtrojmë tubat çelës – kuti shpërndarëse, kuti shpërndarëse –
llambë, kuti shpërndarëse – kaseta e automatëve (ose një kuti
shpërndarëse tjetër e linjës së ndriçimit që ndodhet më afër). Shkojmë
telat. Bëjmë lidhjet (siç tregohet në figurën e mësipërme).
• N – (Neuter) – Nuli
• L – (Live) – Faza
Neutri (teli blu ) shkon në llambë (lidhet në njëra morsetë e portollambës),

faza (teli i kafe) shkon në çelës dhe nga çelësi deri tek llamba shkon një tel
me ngjyrë të kuqe. Kur duam që linja e ndriçimit të vazhdojë, nga njëra kuti
107
shpërndarëse tek kutitë e tjera shpërndarëse shkon teli i fazës me ngjyre

kafe, teli i neutrit me ngjyrë blu të çelur dhe teli i tokëzimit me ngjyrë jeshile
me të verdhë (teli i tokëzimit duhet të jetë bashkë me linjën edhe në rastin
kur nuk nevojitet)
ÇELESI DYSH
Mund të na nevojitet që për të kontrolluar dy llamba të veçanta dhe për këtë

arsye përdorim çelësin dysh.
Pamja e jashtme Simboli në projekt Emërtimi

Çelës dysh
ose
Dhoma dhe projekti i saj (instalimet nga sipër)
Me çelësin nga ana e djathtë

kontrollojmë një linjë ndriçimi, kurse
me çelësin nga ana e majtë
kontrollojme linjën tjetër të ndriçimit.
Në këtë rast faza është e njëjtë për
të dy çelësat.
Skema e lidhjes bëhet si më poshtë:
108
Lidhja e linjës elektrike të dy llambave të cilat komandohen të ndara nga

një çelës dysh tregohet në figurën e mësipërme. T – është tokëzimi i
pajisjes ndriçuese.
Materialet të cilat na duhen për të shtruar një linjë në të cilën ndodhet një
çelës dysh dhe dy llamba janë:
Dy llamba, dy çelësa të thjeshtë (ose një çelës dysh), tel me ngjyrë
kafe për fazën, tel me ngjyrë blu të çelur për neutrin, tel me ngjyrë
jeshile me të verdhë për përcjellësin e tokëzimit, tel me ngjyrë të kuqe
për përcjellësin, i cili shkon nga çelësi tek llamba, tub fleksibel Φ 13.5
mm, kuti shpërndarëse, kuti për çelësin.
Çelësi, i cili komandon këto dy llambat, vendoset zakonisht afër derës.

Përcjellësi i fazës lidhet tek njëra nga morsetat e njërit prej çelësave të
thjeshtë, kurse me anën e një cope teli 1.5 mm² (urë) e kalojmë këtë fazë
tek çelësi tjetër. Dy kontaktet e tjera lidhen me dy përcjellës të cilët shkojnë
tek dy llambat e veçanta. Neutri shkon direkt tek llambat.
ÇELESI DEVIJAT (ALERE – TOUR)
Në rastin kur kemi një korridor të madh përdorim dy çelësa që të

bashkëveprojnë me njëri - tjetrin. Mund të hapim dritën me njërin dhe ta
mbyllim me tjetrin. Këta lloj çelësa quhen devijat (alere-tour). Zakonisht
vendosen në korridore, në shkallë dhe në dhomat e gjumit.

Çelës devijat
ose
Pjesa e mbrapme e çelësit devijat tregohet në figurën e mëposhtme:

109
1, 2, 3 janë foletë ku vendosen përcjellsat kurse sipër tyre ndodhen

vidhat të cilat shërbejnë për shtrëngimin e përcjellsave brenda foleve.
Lidhja e linjës elektrike me çelësat devijat (alere – tour)
Projekti i linjës së ndriçimit duke përdorur çelësat devijat (instalimet

nga sipër)
Materialet të cilat na duhen për të

shtruar një linjë në të cilën
ndodhen dy çelësa devijat dhe një
llambë janë:
Një llambë, dy çelësa devijat,

tel me ngjyrë të kafe për fazën,
tel me ngjyrë blu të çelur për
neutrin, tel me ngjyrë të kuqe
për përcjellsin, i cili shkon nga çelësi tek llamba, tel me ngjyrë kafe
për përcjellsit që lidhin çelësat njëri me tjetrin, tub fleksibël Φ 13.5
mm, kuti shpërndarëse, kuti për çelësat.
Skema e lidhjes së çelësit devijat bëhet si më poshtë:
110
Përcjellsi i fazës me ngjyrë kafe lidhet në morsetën e mesit të çelësit

devijat (L). Dy kontaktet e tjera të çelësit lidhen me dy kontaktet e çelësit
tjetër me anën e dy përcjellsve. Kontakti i mezit të çelësit devijat të dytë
lidhet me llambën e ndriçimit. Neutri shkon direkt tek llamba, kurse
përcjellsi i tokëzimit lidhet me vidhen T të pajisjes ndiçuese (kur kjo është
metalike). Çelësin devijat mund ta kombinojmë dhe me çelës reostat
(dimmer alere – tour). Kjo vendoset kryesisht në dhomat e gjumit.
ÇELESAT REOSTAT (DIMMER)
Çelesat reostat shërbejnë për uljen ose ngritjen nga 0 deri ne 100 % të
rezistencës së ndriçimit të llambës. Vendosen kryesisht në
dhomat e gjumit në sallonet ose në qendra dëfrimi.
a) Skema e lidhjes së celësit reostat b) Skema e lidhjes së çelësit reostat

në vend të çelësit të thjeshtë me çelës devijat
Me anën e këtyre çelësave ne rregullojmë nga 0 deri ne 100 % rrymën

elektrike të ndriçimit të llambave zakonisht deri në 600W. Këto lloje
çelësash vendosen kryesisht në dhomat e gjumit, në vende argëtimi, në
vende ku shikohet televizori etj.
ÇELESI SERI (MESOR)
Kur në korridor kemi një dhomë të ndërmjetme mund të vendosim një çelës
i cili lidhet në seri me dy çelësa devijat.
111
Komandimi i ndiçimit nga tre pozicione të ndryshme.
Pamja e jashtme Simboli në Emërtimi

projekt
Çelës seri
ose
Projekti i lidhjes së tij në rrjet (kur Materialet të cilat na duhen

instalimet kryhen nga sipër) është si më për të shtruar një linjë në të
poshtë: cilën ndodhen tre çelësa dy
devijat dhe një tjetër i lidhur
në seri dhe një llambë janë:
Një llambë, dy çelësa

devijat, një çelës seri
(mesor), tel me ngjyrë kafe
për fazën, tel me ngjyrë blu
të çelur për neutrin, tel
ngjyrë të kuq për
përciellësin i cili shkon nga
çelësi tek llamba, tel me
ngjyrë të zezë dhe gri për
përcjellësat që lidhin njërin
çelës me njëri – tjetrin, tel me ngjyrë jeshile me të verdhë për
përcjellësin e tokëzimit, tub fleksibel Φ 13.5 mm, kuti shpërndarëse,
kuti për çelësat.
112
Lidhja e çelësave devijat me njëri - tjetrin dhe me çelësin seri bëhet sipas
skemës së mësipërme. (T – vidha e tokëzimit e pajisjes ndriçuese kur ajo
është metalike.
PULSANTI “ROLL – ON” (BUTONI DYSH ROLLON)
Ky lloj butoni shërben për të vënë në lëvizje me anë të një motori grillat,
portat e garazheve etj. Lidhja me qarkun bëhet në këtë mënyrë: Faza
shkon në buton. Nga butoni shkojnë dy përcjellës në motorin e grillës (ose
të portës së garazhit). Neutri shkon në motorr. Në këtë mënyrë
komandohet hapja dhe mbyllja e grillës (ose të portës së garazhit).
Përdorimi i dy përcjellsave nga pulsanti është për të ndërruar kahun e
rrotullimit të motorrit.
Kujdes!
Çelësat e ndriçimit ndërpresin gjithmonë fazën dhe jo neutrin. Kujdes

sepse n.q.se llamba nuk është e ndezur duhet të dihet që në çelës ka
rrymë elektrike.
Këshilla:
• Çelësat vendosen gjithmonë në vende ku është e nevojshme

që të ketë ndriçim; p.sh: në korridore, dhoma, sallone kuzhina
etj.
• Përcjellësit duhet të jenë me ngjyre kafe ose të zi për fazën dhe
i kuq ai që shkon nga çelësi tek llamba, ngjyrë blu e hapur për
neutrin dhe ngjyrë jeshile me të verdhë për përcjellësin e
tokëzimit.
Kartocelesat (Çelesat e dhomave të hoteleve)
Nëpër hotele përdoren çelësa në formë karte për të hyrë nëpër dhomat.
113
SENSORI
Sensorët përdoren kryesisht në oborre ose garazhe.

Skema e lidhjes së dy sensorëve me rrjetin elektrik është si më poshtë:
ÇELESAT KOHORE
Çelësat kohorë shërbejnë për të ndërprerë ose vënë në punë një qark
elektrik për një kohë të caktuar. Ata hyjnë
në funksion automatikisht duke komanduar
qarqet e ndriçimit apo pajisje të ndryshme
elektrike, si p.sh: sistemet e ajrimit, motorat
elektrik etj. Këta lloj çelësash funksonojnë
në bazë të një programi të caktuar kohor, i
cili mund të jetë në bazë ore, dite apo jave.
Në bazë të ngarkesës të qarkut elektrik që
mund të ndërpresin ato ndahen në: çelës
kohor 10A, 16A dhe 25A. Zakonisht janë
njëfazor. Çelësat kohorë janë analogë dhe
dixhitalë. Një nga çelësat kohorë, që
përdoret për instalimet elektrike tregohet në
figurë. Me anën e këtij çelësi komandohet
ndriçimi i shkallëve të një pallati apo shtëpie
banimi me kate. Lidhja e tij me me linjën e ndriçimit është e ilustruar në
pjesën anësore të tij. Ka 2 lloj lidhjesh: me tre përcjellsa dhe me katër
përcjellsa. Skema e mëposhtme tregon lidhjen e një çelësi kohor me 4
përcjellsa. Dy percjellsa shkojnë në llambë ku njëri prej tyre është neutri
dhe dy shkojnë në pulsanti ku njëri prej tyre është faza. Për çdo kat
vendosim nga një pulsant dhe një ndriçues kurse çelësi kohor vendoset në
kasetën e automateve.
114
V - LINJA E PRIZAVE
Prizat
Prizat shërbejnë për të ushqyer pajisjet elektrike. Prizat prodhohen

kryesisht prej materiali plastik ose prej bakeliti. Ato mund të jenë të
projektuara për t’u vendosur jashtë murit ose të vendosura në mur.
Llojet e prizave janë:
Priza të thjeshta njëfazore me neuter (pa tokëzim), priza të thjeshta
njëfazore me tokëzim, priza trefazore (L1 + L2 + L3 + N + G). Një nga
prizat që përdoret shumë nëpër shtëpitë tona është priza e thjeshtë
njëfazore “shuko” (schuko).
Pamja e jashtme e Simboli në projekt Emërtimi
prizës “shuko”
Prizë
Ajo duron deri në 16A. Në shitje gjenden lloje të ndryshme prizash. Disa
prej tyre kanë një mbajtëse të projektuar në mënyrë të tillë që brenda saj të
vendosen dy priza bashkë, prizë çelës, tre priza etj.
Lloje të ndryshme prizash
Prizë për mbrojtjen e fëmijëve. Kjo lloj prize është e pajisur me një
mekanizëm që vrimat e prizës mund të hapen vetëm kur në të vendosim
spinën, nuk hapen kur në njërën vrimë futim një tel, shtijë, etj.
Prizë e thjeshtë me mbrojtje të mbirrymës. Këto lloj prizash vendosen
për të mbrojtur kryesisht televizorin, vidiot.
115
Prizat me kapak. Këto lloj prizash kanë një kapak mbrojtës. Përdorimi i
kordonëve me shumë priza mund të ketë pasoja kur këto përdoren nga
disa pajisje në të njëjtën kohë. Këto lloj kordonash me shumë priza
përdoren kryesisht për radion, për televizorin dhe për vidion dhe jo për
lavatriçe, stofë elektrike dhe frigoriferë. Përpara se të vendosim fishën e një
pajisjeje elektike (hekuri p.sh) në prizë duhet që herë pas here të
kontrollojmë kordonin se mos ka ndonjë zhveshje të telave. Për telefona,
televizorë, faks dhe kompjutera përdoren lloje të vecanta prizash. Këto lloj
prizash kryesisht vendosen në dhomat e ndenjes dhe dhomat e gjumit.
Në industri përdoren priza të veçanta, të jashtme me kapak si në figurën e
mëposhtme. Në këto
lloj prizash duhet të
kemi parasysh që
vrima e tokëzimit
është më e madhe se
vrimat e fazave. Dhe
kunji i tokëzimit në
spinë është më i
madh se i fazave. Kur bëhet lidhja duhet të kemi parasysh që telin e
tokëzimit ta lidhim në vidhën e kunjit më të madh të spinës. Spina nuk hyn
në prizë n.q.se kunji i tokëzimit të spinës nuk hyn në vrimën më të madhe
të prizës. Prizat industriale i ndajmë në disa lloje në bazë të voltazhit që do
të përdoren. Vishnjë deri në 25V, të bardha deri në 50V, të verdha deri
në 130V, blu deri në 250V, të kuqe deri në 440V, të zeza deri në 750V.
Prizat industriale shërbejnë për të ushqyer kryesisht motora ose mund të
shërbejnë për vënien në punë të saldatriçeve trefazore gjatë punimeve
nëpër kantiere.
Lidhja e një prize me linjën elektrike
Materialet që duhen përdorur për të lidhur një prizë janë:
Një prizë, një kuti prize, një mbajtëse prize (support), një kapak, tel
me seksion 2.5mm² me ngjyrë të kafe për fazën, tel me seksion
2.5mm² me ngjyrë blu të çelur për neutrin, tel me seksion 2.5mm² me
ngjyrë jeshile me të verdhë për përcjellësin e tokëzimit, tub fleksibel Φ
13.5 mm dhe një kuti shpërndarëse.
Priza pamja nga përpara Priza pamje nga mbrapa
116
Skema e lidhjes së prizës me linjën elektrike tregohet në figurën e

mëposhtme:
Nga linja kryesore vijnë 3 përcjellës: teli i fazës (me ngjyrë kafe), teli i
neutrit (me ngjyrë blu të celur), teli i tokëzimit (me ngjyrë jeshile me të
verdhë). Kujdes shikoni mirë ku vendoset teli i tokëzimit (në prizë ka
shënjën konvensionale .
Projekti i vendosjes së një prize në një dhomë tregohet në figurën e

mëposhtme:
NEONET
Neonet janë pajisje ndriçuese. Lidhja me linjën elektrike kryhet si më

poshtë:
117
Neonët ndahen në tre lloje:
• Neon me fuqi 18W ka një gjatësi 60cm

FRIGORIFERI
Frigoriferi meqenëse është pajisje e fuqisë së vogël nuk është e nevojshme

që ti vendoset linjë e veçantë. Zakonisht frigoriferët nuk i kalojnë të 300W,
prandaj i vendosim në linjën e prizave.
Frigorifer
Për frigoriferin përdorim prizë. Kur është në linjë me vete përdorim siguresë
10 A dhe tel 1.5 mm². Kur është në linjën e prizave përdorim siguresë 16A
dhe tel 2.5mm². Priza e frigoriferit duhet të jetë në lartësinë 120 mm.
Tokëzimi i frigoriferit duhet të kontrollohet, sepse me të jemi në kontakt të
përditshëm.
Projekti i frigoriferit bëhet si më poshtë:
118
LAVATRIÇJA
Lavatriçet janë pajisje të fuqive të mëdha. Kështu që për prizën e saj duhet
një linjë e veçantë.

Lavatriçe
Projekti i lavatriçes është si më poshtë:
Linja e lavatriçes duhet të jetë

2.5mm² dhe siguresa 16A.
Lavatriçia është prej metali dhe
punon në ujë, prandaj duhet të
kontrollohet mirë tokëzimi i saj
dhe priza ku lidhet lavatriçja
duhet të ketë njëfarë distance
nga lavatriçja.
BOLIERI
Bolierët janë kryesisht 4 KW, një volum prej 80 litrash. Në fillim gjejmë
intensitetin e rrymës I (në amper) për bolierin P = 4 KW.
P 4000W
P = U ⋅ I ⋅ cos ϕ nga ku del: I = cos ϕ = = 17.4 A
U 230V
119
Bolier
Për rrymë 17.4A ose për fuqi 4KW zgjedhim: përcjellës të diametrave të
paktën 2.5mm² ( I e lejuar = 20A) ose më mirë 4 mm².
Lloji i kabllit A05VV-U 3x4 mm² ose 3 përcjellës H07V-U të 4mm².
Vendoset brenda në tub 23 mm. Automat dypolësh 20A. Përdorim
automatin mbrojtës 2x20 A që në rast difekti të ndërpriten që të dyja
njëkohësisht edhe faza dhe neutri.
Projekti i bolierit bëhet si më poshtë:
Bolieri përbëhet nga: kazani, rezistenca, termostati dhe një llambë sinjali.
Termostati ka dy morseta për fazën dhe dy për neutrin, A dhe B janë dy

skajet e rezistencës dhe T është vidha e tokëzimit. Zakonisht skajet e
rezistencës lidhen me morsetat e termostatit me anën e dy pjastrave.
120
Lidhjet bëhen siç tregohen në figurë. Bolieri zakonisht vendoset në banjë.

Lidhjet duhet të bëhen me kujdes, sepse ka gjithmonë lagështirë. Gjatë
instalimit duhet të kihet parasysh që tubi fleksibel të futet brenda në bolier.
Duhet që tubat e ujit të ftohte dhe të ngrohtë të lidhen midis tyre me një tel
bakri (6 mm²) dhe ky tel më pas të lidhet me vidhën e telit të tokëzimit të
bolierit. N.q.se banja është më larg se 10 m atëherë automati i bolierit
vendoset afër tij me një nënkasetë automatesh.
Për prizën e boilerit të vogël të guzhinës:
Përdorim:
Për rryma 10 A përdorim tela me seksion 1.5 mm².
Kabëll A05VV-U 3x 1.5 mm² (ose përcjellës H07V
– U të seksionit 1.5 mm²) vendosur në tub 13.5
mm. Siguresë 10 A.
STOFA ELEKTRIKE
Stofa elektrike hyn në pajisjet e fuqisë së lartë dhe për këtë arsye ajo do
linjë të veçantë.
Stofë elektrike
Para se të shtrojmë linjën elektrike të stofës duhet të llogarisim intensitetin

e rrymës së stofës (I) në bazë të fuqisë së saj (P). Mbrapa stofës (ose në
manualin e saj) ka një tabelë
Projekti i stofës elektrike në guzhinë
ku shënohet fuqia e stofës (P)
e dhënë kjo në KW (p.sh: 7
KW). Rryma elektrike llogaritet
nga formula:
P = U ⋅ I ⋅ cos ϕ nga ku del:

P
I = cos ϕ
U
Në praktikë nuk përdoren të

gjitha pjesët ngohëse të stofës
121
në të njëjtën kohë, kështu që kur bëhen llogaritjet fuqia e saj nuk llogaritet
100 % por një maksimale 70%. Cosφ = 1 për rezistencat.
P 7000W
I = 0.7 × × 1 = 0.7 × = 21.30 A
U 230V
Shikojmë tabelën e seksionit të telave dhe siguresat mbrojtëse të linjës në

bazë të intesitetit të rrymës. Teli 6 mm² i reziston rrymave deri në 33A.
Atëherë nxjerrim përfundimin : teli i llogaritur për stofën është 6mm² për
njëfazorin. Siguresa duhet të jetë dypolare 25A.Tubi fleksibel ku do të
kalojnë telat duhet te jetë Φ 21 mm. Linja duhet të jetë të paktën 2.5m lart
nga dyshemeja, kur instalimet bëhen nga sipër.
Lidhja e stofës me linjën elektrike bëhet si më poshtë:
Stofa elektrike mund të jetë njëfazore (L + N + PE) figura e mësipërme ose

trefazore ( L1 + L2 + L3 + N + PE). Lidhjet e përcjellsve bëhen në brëndësi
në pjesën e mbrapme të saj.
Kujdes kur lidhim stofën trefazore nuk vendosen urat midis L1, L2, L3
siç bëjmë me stofen njëfazore sepse bëhet lidhje e shkurtër.
Për stofën trefazore lidhja bëhet si më poshtë:
122
Përcjellësit duhet të jenë 5 x 2.5 mm² (ose 5 x 4 mm²).

Siguresë (automat mbrojtës) për fazë duhet të jetë16 ose 20A.
Kablli për stofën duhet të jetë i tipit (H07RN – F) që t’i rezistojë
temperaturave të larta.
RRYMAT E DOBETA
Në instalimet elektrike përveç qarqeve të cilat funksionojnë me një tension

230V kemi dhe qarqe të cilat funksionojnë me një tension më të vogël se
50V. Këto qarqe vënë në punë:
Zilet Drynat elektrik Telefonat Audio fonat Vidiofonat

elektrike
123
Funksionimi i tyre vjen si rezultat i shndërrimit të tensionit 230V në 12V

me anë të një transformatori. Përcjellsat që përdoren për rrymat e dobëta
janë përgjithësisht të seksionit të vogël 0.5 mm². Për të bërë projektet
përdoren simbolet në bazë të normave IEC 617.
Simbolet që Emërtimi
përdoren në
projektet
monogramë
Zile elektrike (me

kembanë)
Zile elektrike (me

dridhje)
Drynat elektrike
Transformator
Buton (Pulsant)
ZILET ELEKTRIKE
Zilet kanë një përdorim të gjerë në kohën e sotme. Ato ushqehen nga një
transformator 8 ose 12V dhe fuqi 4 deri në 16VA, dhe vendosen në vende
të tilla ku tingulli i saj të jetë i mjaftueshëm për t’u dëgjuar nga pjestarët e
familjes. Nëpër fabrika përshkat të zhurmave të makinerive vendosen
sirena.
Zilet mund të jenë :
• Zile elektromagnetike.
• Zile elektronike
Zilet elektromagnetike
Zilet elektromagnetike bazohet në fushën magnetike që krijohet nga ana
një elektromagneti. Kur shtypim butonin (e ziles) mbyllet qarku dhe rryma
elektrike rrjedh në pështjellat e një bobine. Bobina shndërohet në një
elektromagnet dhe tërheq një krah metalik i cili godet këmbanën. Gjatë
kohës që krahu metalik godet këmbanën hapet qarku elektrik, sepse
124
krijohet një distancë midis dy kontakteve. Bobina pas kësaj nuk luan rolin
e një magneti dhe krahu metalik shkon në pozicionin fillestar, por në çastin
kur arrin në pozicionin fillestar mbyll përsëri qarkun dhe në këtë mënyrë
krahu metalik lëviz para - mbrapa dukegoditur këmbanën për sa kohë që
butoni mbahet i shtypur. Në këtë mënyrë krijohet tingulli.
Skema e lidhjes së ziles elektromagnetike Projekti i ziles elektrike
Zilet elekronike
Zilet elektronike janë më të përdorshme në kohët e sotme. Ato kanë një

pllakë elektronike ku krijohet tingulli (melodi të ndryshme) dhe më pas ai
del me anë të një artopolanti, sa herë që shtypet butoni.
DRYNAT ELEKTRIK
Drynat elektrik shërbejnë për hapjen e portës nga një distancë. Ashtu si
zilja elektrike dhe drynat elektrik funksionojnë në një tension 6 ose 12V.
Ushqimin e merr nga transformatori që ushqen dhe zilen elektrike. Drynat
elektrik janë dy llojesh. Dryna të cilat vihen në funksion me anën e një
butoni dhe dryna të cilat vihen në funksion me anë të një releje.
Ashtu si zilja elektromagnetike dhe dryni elektrik bazohet në fushën

magnetike të krijuar nga një elektromagnet. Kur shtypim butonin mbyllet
qarku dhe rryma elektrike rrjedh në pështjellat e një bobine. Bobina
125
shndërohet në një elektromagnet dhe tërheq krahun e mekanizmit të

gjuhëzës së drynit duke bërë të mundur që dera të jetë e lirë për tu hapur.
Skema e lidhjes së drynit elektrik Projekti i drynit elektrik
TELEFONAT
Telefonat janë pajisje me anë të së cilave ne komunikojmë në distancë.

Telefoni përbëhet nga dy pjesë kryesore:
• Mikrofonin
• Artopolantin
Mikrofoni
Mikrofoni është një pajisje e cila shndëron energjinë zanore në energji

elektrike. Lloji më i thjeshtë i mikrofonit është mikrofoni me karbon.
Ky lloj mikrofoni përbëhet nga një kupë metalike e mbushur me grimca

karboni dhe një membranë metalike e lëvizshme e vendosur në pjesën e
sipërme të kupës. Përcjellsat e lidhur në membrana dhe në kupa lidhen në
një qark elektrik kështu që kemi një rrjedhje të rrymës elektrike në grimcat e
karbonit. Kur flasim në telefon valët zanore lëkundin membranën e cila
ushtron një presion të ndryshëm në grimcat e karbonit kjo në varësi të
fortësisë së zërit. Grimcat e karbonit kanë një rezistencë elektrike e cila
zvogëlohet kur ato ngjishen dhe rritet kur ato hapen.
Ngjeshja apo hapja e grimcave të karbonit bën të mundur që rryma

elektrike të bëhet më e fortë apo më e dobët. Më pas kjo rrymë elektrike
126
rrjedh me anë të një përcjellësi në artopolanti. Artopolanti shërben si një

“gojë elektrike”. Ne për të folur na duhet të kemi korda zanore, kurse tek
artopolantin rolin e kordave zanore e luan membrana. Membrana vendoset
para dy magnetëve, njëri prej të cilëve është elektromagnet kurse tjetri
është magnet i përhershëm. Magneti i përhershëm e mban gjithmonë
membranën e tërhequr pas vetes. Kur rryma elektrike rrjedh në
elektromagnet krijohet një fushë elektrike e cila tërheq membranën afër tij.
Tërheqja e elektromagnetit mund të jetë e fortë ose dobët kjo në varësi të
rrymës elektrike. Në këte mënyrë elektromagneti kontrollon dridhjet e
membranës së artopolantit. Duke u dridhur membrana shtyn dhe tërheq
ajrin rreth saj. Presioni i ajrit krijon tinguj zanorë të njëjtë me ato të cilat u
dërguan në mikrofon. Vala zanore më pas udhëton në veshin tonë duke
dëgjuar folësin.
SISTEMI AUDIO/VIDEO FONIK I DERES
Sistemi audio/video fonik i derës kryesore na lejon të komunikojmë me

vizitorët nga brenda apartamentit apo banesës pa hapur derën. Egzistojnë
dy lloje sistemesh komunikimi të derës:
• Sistemi i komunikimit zanor (audio foni)

• Sistemi i komunikimit me anë të figurës (video foni).
127
Të dyja këto sisteme komunikimi kanë si pjesë kryesore butonierën,

ushqyesin, derën kryesore (ku vendoset dryni elektrik) dhe pajisja
audio/video fonike.
Butoniera
Butoniera është një pajisje e cila vendoset jashtë banesës apo apartamentit
afër derës kryesore në një lartësi të përshtatshme për të komunikuar
(zakonisht 165 cm). Pjesët kryesore të saj janë mikrofoni, artopolanti
(megafoni) dhe butonat. Butoniera ushqehet nga një transformator 12V i cili
vendoset afër kasetës së automateve.
Pajisja audio fonike
Kjo pajisje vendoset afër derës së brëndshme të banesës apo apartamentit

në një lartësi 120 cm. Pjesët kryesore të saj janë doreza e audiofonit,
butoni i hapjes së derës kryesore dhe butoni i pushimit (n.q.se shtypet
butoni i pushimit zilja nuk dëgjohet).
Funksionimi
Kur një vizitor arrin në dera kryesore në hyrje të banesës apo apartamentit,
e cila është e kyçur ai shtyp butonin e thirrjes. Kur shtypet butoni i thirrjes
bie zilja e audiofonit brenda banesës (sepse mbyllet qarku i ziles dhe në të
kalon rrymë elektrike). N.q.se ne ngremë dorezën e tij mund të bisedojmë
direkt me vizitorin ose ta shikojmë atë në ekran kur është vidiofon. Kur
duam ta lejojmë që vizitori të hyjë brenda banesës apo apartamentit
shtypim butonin e hapjes së derës kryesore, i cili ndodhet në pajisjen audio
fonike. Ky buton kur shtypet mbyll qarkun e drynit elektrik dhe dera është e
lirë për tu hapur.
Lidhja e audio fonave me njëri – tjetrin
Linja e cila shërben për të vëne në funksion sistemin audio fonik ndahet në:
• Linja e ushqimit e cila merret nga kaseta e automateve dhe

përcjellsat janë të seksionit 2 x 1.5 mm².
• Linja e cila lidh audio fonat me njëri – tjetrin, e cila zakonisht
përbëhet nga 4 përcjellsa + 1 përcjellës më shumë për çdo audio
fon, i cili shërben për vënien në funksion të ziles.
• Linja e butonierës, e cila vë në funksion mikrofonin, artopolantin
(megafonin) si dhe përcjellësat që këthehen nga butonat për vënien
në funksion të ziles.
• Linja drynit elektrik, e cila përbëhet nga dy përcjellësa.
128
Skema e mëposhtme tregon sesi kryhet kjo lidhje.
Audifonat dixhitale
Karakteristikat e audio fonave dixhitale janë:
Përdoren shumëherë me pak përcjellës

Kushtojnë më shumë sesa audifonat e zakonshëm
Butonat kanë numra
Rënia e ziles bëhet me anën e përdorimit të një kodi të caktuar që është
për çdo banesë.
Nuk zë shumë vend etj.
129
VIDEO FONAT
Këto lloj aparatesh kanë kamera në hyrje të pallatit dhe brenda në shtëpi
kanë televizor me anë të të cilit shikojnë se me cilin person komunikojnë.
Pjesët përbërëse të sistemit video fonik janë:
Ushqyesi (a), dryni elektrik (b), butoniera ku vendoset dhe kamera (c) dhe
aparati telefonik me ekran që vendoset brënda në banesë. Përciellësi i cili
përdoret për ushqyesin (transformatorin) duhet të jetë 2x1.5mm². Linja e
drynit elektrik duhet të jenë dy përciellës me diametër 0.8 mm², por n.q.se
distanca është e madhe mund të zgjidhen përciellësa 1 mm² ose 1.5 mm².
Skema e lidhjes së tyre është si më poshtë:
LINJA TELEFONIKE
Linja që vjen nga kompanitë telefonike përfundon në një kuti 7.5 x 7.5 mm
të një pallati nga ku bëhet shpërndarja e linjës. Kur janë qëndra të mëdha
banimi përdoren kuti më të mëdha.
Vendosja e telefonave dhe shpërndarja e linjës telefonike bëhet sipas një
projekti të bazuar në nevojat e vendit.
130
Tubat - Linjat
Çdo linjë duhet të jetë e përbërë nga dy përcjellës bakri me diametër 0.8
mm.
Tubat që përdoren (brenda banesës) për të mbrojtur linjën janë tuba
plastikë. Kurse kur kryhen instalime të jashtme përdoren tuba metalikë.
Në tubat e linjës së telefonit nuk lejohet të kalohen përciellës të linjave të
tjera.
Nuk lejohet lidhja e përcjellsve të linjës në kutitë shpërndarëse.
Shpërndarja bëhet vetëm në prizat e telefonit.
Prizat e telefonit dhe prizat e kabllit të televizorit

Prizë telefoni
Prizë për kabllin e

televizorit
Kutitë shpërndarëse shërbejnë vetëm për të ndihmuar në tërheqjen e

përcjellsave.
Për të zgjedhur tubat përdoret tabela e mëposhtme:
Përcjellësa çift Tubave plastik me Tuba çeliku

diametër Φ (mm) me diametër Φ (mm)
Deri në 3 11 -
6 13.5 13.5
12 16 16
18 23 21
24 29
34 36
Më shumë se 34 Më shumë tuba
131
Vendosja e prizave në projekt bëhet si më poshtë:
LLOGARITJA E TENSIONIT DHE TRASHESISE SE PERCIELLESAVE
Dimë se çdo përcjellës lejon që të kalojë rryma elektrike, por në të njëjtën

kohë nuk duhet të kalojë vlerat e lejuara. Temperatura e lejuar e përcjellsit
nuk duhet t’i kalojë të 60ºC. N.q.se një përcjellës 2.5mm² ku është pjesë e
linjës në një ambjent 30ºC mund të lejojë rrymën deri në 20A. Për këtë lloj
përcjellësi kapaciteti i lejuar nuk duhet t’i kalojë vlerën:
• Cl – Kapaciteti i lejuar
Il 20 A A
Cl = = 2
=8 • Il – Rryma e lejuar
Sp 2.5mm mm 2 • Sp – Seksioni i përcjellsit
RENIA E LEJUAR E TENSIONIT TE LINJES
Çdo linjë e një prizë sjell një rënie të tensionit kjo për shkak të rezistencës
së përcjellsit, kështu që tensioni në prizë është më i vogel se tensioni në
hyrje të linjës së prizës. Rënien e tensionit e shënojmë me u. N.q.se ky
tension i kalon vlerat e lejuara atëherë bëhet problematik për pajisjen.
Për linjën njëfazore rënia e tensionit është 1% e tensionit të ushqimit
d.m.th.:
1
u = 230V × = 2.3V
100
Për linjën trefazore është 3% d.m.th
3
u = 400V × = 12V
100
Për të llogaritur linjën që në fillim duhet që: rryma e linjës nuk duhet të
kalojë rrymën e lejuar në trashësinë e përcjellësit, po ashtu dhe rënia e
tensionit nuk duhet ti kalojë vlerat e lejuara.
132
Shembull 1.
Në një pallat të gjitha linjat janë në bodrumin e tij. Çfarë seksioni duhet të
kenë përcjellësit e linjës sahat-kaseta kryesore e automateve për një hyrje
në katin e katërt (gjatësia e linjës 25m) ku fuqia është 8000W dhe tensioni i
linjës është 230V.
Rënia e tensionit është 1% e 230V.
Zgjidhje
P 8000
I= = = 35 A
U cos ϕ 230 × 1
Për një linjë të tillë zgjedhim tel të diametrit 10mm², sepse rryma e lejuar e
tij është 43 A.
Tani të llogarisim rezistencën e linjës.
Gjatësia e linjës është l = 25 x 2 = 50m (gjatësia e përgjithshme fazë dhe
neuter) dhe diametër 10mm² për linjën kryesore (temperatura e lejuar e
izoluesit nuk duhet t’i kalojë të 60º.
RΘ2 = RΘ1 [1 +a(Θ2 – Θ1)] ku Θ2 = 60ºC dhe Θ1 = 20ºC dhe a = 0.00392
për bakrin
R60º =R20º [1 +0.00392(60 – 20)] = R20º x 1.1568 në Ω
Por R20º =ρl/S = 0.0175Ωmm²/mx50m/10mm²= 0.0875Ω
dhe R60º =R20ºx1.1568 = 0.0875 x 1.1568 = 0.1Ω.
Rënia e tensionit “u” në linjë do të jetë:
u =IR60º = 35x0.1 = 3.5V
Mirpo rënia e lejuar e tensionit në linjë duhet të jetë:
u =230x1/100 = 2.3V
3.5 V është 1.6 herë më e madhe se 2.3V.
për përciellësin 16mm² kemi:
R20º = 0.0175 x50/16 = 0.0546Ω
R60º = R20ºx1.1568 = 0.0546 x 1.1568 = 0.0632Ω
u = I R60º = 35 A x 0.0632 = 2.2V < 2.3V
2.2V është vlerë e pranueshme e rënies së tensionit në qark.
Këshillë.
Shembulli i mësipërm na tregon se gjithmonë kur kemi distanca të

mëdha tensioni duhet të jetë më i madh që të mos ndryshojë trashësia
e përcjellsave.
INSTALIMET ELEKTRIKE TE NJE SHTEPIE BANIMI
Për të kryer instalimet e një shtëpie banimi ndjekim rrugën e mëposhtme:

Studiojmë planin e shtëpisë së banimit duke u njohur me nevojat që ka kjo
shtëpi për tu furnizuar me energji elektrike. Marrim informacion nga i zoti i
shtëpisë për vendosjen e pajisjeve elektrike, prizave, ndriçimin etj.
133
Plani i një shtëpie banimi
Stadi i dytë.
Vendosja e të gjitha prizave, çelësave, llambave dhe pajisjeve sipas

simboleve përkatëse të tyre.
Emërtimi Simboli në projekt Emërtimi Simboli në

projekt
Sahat njëfazor Abazhur
Kaseta e Prizë me
automateve tokëzim
Përcjellës Prizë treshe
me tokëzim
Kuti ose Prizë telefoni
shpërndarëse
Çelës i thjeshtë Prizë për
kabllin e
antenës
Çelës dysh Bolier
Çelës devijat Lavatriçe
134
Çelës seri Frigorifer
Llambë e Stofë elekrtike

thjeshtë
Spinë Aspirator
Ndriçues i
izoluar
Stadi i tretë:
Llogaritja e fuqisë së rrymës elektrike.
Llogaritja e fuqisë bëhet në këtë mënyrë: Për çdo llambë elektrike llogaritim
0.5A (kur është llampë e zakonshme jo neon) dhe kur është ambazhur 2A.
Për llambë 200W llogarisim 1A. Tre prizat e para i llogarisim me nga 2A
dhe prizat që vijnë mbas këtyre i llogarisim me 0.5A. Linja e ndiçimit nuk
duhet t’i kalojë të 10A.
Duhet që linjën e ndriçimit ta ndajmë në dy pjesë në mënyrë që n.q.se bie
një siguresë e linjës shtëpia të mos jetë në errësirë, por të ketë dritë për të
shkuar tek kaseta e siguresave. Llogaritja e fuqisë së pajisjeve elektrike
kryhet në këtë mënyrë:
P = U I cosφ. D.m.th
135
Watts = Volt x Ampers x cosφ dhe I = P / U cosφ. Ku për ndriçimin

cosφ llogaritet = 1, d.m.th φ = 0º, kurse për pajisjet elektrike është < 1.
• P – fuqia e pajisjes
• U – tensioni
• I – intensiteti i rrymës
Llogarisim fuqinë e secilës linjë.
Pajisjet Linja e Linja e Linja Linja Linja Linja Linja

parë e dytë e L3 L4 L5 L6 L7
ndiçimit ndriçimit
L1 L2
Llamba 2x 2 x 100 =
100W = 200W
200W
Abazhure 3x 2x
300W = 300W =
900W 600W
Buare 1x
100W =
100W
Priza 3x 3x
400W 400W
+2x +1 x
100W 100W
= =
1400W 1300W
Lavatriçia 2500W
Bolieri 4000W
Stova 7000W
elektrike
Fuqia e 1200W 800W 1400W 2500W 7000W 4000W 1300W
linjës
Llogarisim rrymën për secilën linjë.
• Linja e parë L1: P = 1200W, I = P/U = 1200W/230V = 5.21A

• Linja e dytë L2: P = 800W, I = P/U = 800W/230V = 3.47A
• Linja e tretë L3 : P = 1400W, I = P/U = 1400W/230V = 6.08A
• Linja e katërt L4: P = 2500W, I =P/U = 2500W/230V = 10.86A
• Linja e pestë L5 është linja e stofës elektrike. Në praktikë nuk
përdoren të gjitha pjesët ngohëse të stofës në të njëjtën kohë,
kështu që kur bëhen llogaritjet fuqia e saj nuk llogaritet 100 % por
136
një maksimale 70%. Fuqia e stofës elektrike është: P = 7000W,

në punë normale ajo llogaritet P = 0.7x 7000W = 4900W. I = P/U =
4900W/230V = 21.30A
• Linja e gjashtë L6 është linja e bolierit: P = 4000W, I = P/U =
4000W/230V = 17.39A
• Linja e shtatë L7 është linjë prizash: P = 1300W, I = P/U =
1300W/230V = 5.65A
• Fuqia e të gjithë linjës së shtëpisë së banimit është: 18200W, por
supozohet që në jetën e përditshme punohet me më pak se 50 %
të kësaj ngarkesë dm.th më pak se 9100W.
Mbasi kemi gjetur intensitetin e rrymës për secilën linjë përcaktojmë
siguresën e linjës si dhe seksionin e përcjellësit.
Linjat Siguresa Numri i Diametri i tubit

(në A) përcjellësve dhe (në mm)
seksioni i tyre (në
mm²)
Kryesorja (sahat – kuti e 40 3 x 10 23
automateve)
Linja e parë L1 10 3 x 1.5 13,5
Linja e dytë L2 10 3 x 1.5 13,5
Linja e tretë L3 16 3 x 2.5 16
Linja e katërt L4 16 3 x 2.5 16
Linja e pestë L5 2 x 25 3 x 4 (ose 3 x 6) 16
Linja e gjashtë L6 2 x 20 3x4 16
Linja e shtatë L7 16 3 x 2.5 16
Stadi i katërt : shënojmë linjat elektrike në planin e shtëpisë së banimit.
137
Stadi i pestë: Bëjmë skemën e kasetës së automateve.
Emërtimi Simboli në projekt

Çelës njëfazor
Çelës trefazor
Siguresë cilindrike (termike) për

linjën njëfazore
Tre siguresa cilindrike (termike) për

linjën trefazore
Rele diferenciale
138
Automat mbrojtës njëpolar
Automat mbrojtës dypolat
Automat mbrojtës trepolar
Llambë sinjali
139
Pamja e jashtme e kasetës së automateve.
1. Ç – çelës kryesor 40A

2. A – siguresë cilindrike 35A
3. B – llambë sinjali
4. C – rele diferenciale 40A (me veprim 30 mmA)
5. D – automat mbrojtës 10A për linjën 1 të ndriçimit
6. E – automat mbrojtës10A për linjën 2 të ndriçimit
7. F – automati mbrojtës dypolar për linjën e stofës 25A (në figurë
linja 7)
8. B1 – llambë sinjali për linjën e stofës.
9. G – automati mbrojtës 16A për linjën e lavatriçes (në figurë linja
3)
10. H – automati mbrojtës 20A dypolar i bolierit (në figurë linja 6)
11. B2 – llambë sinjali për linjën e bolierit.
12. M – automati mbrojtës 16A për linjën nr.1 të prizave (në figurë
linja 4)
13. N – automat mbrojtës 16A për linjën nr.2 të prizave (në figurë
linja 5)
Skema e lidhjeve të automateve brenda saj është si më poshtë:
140
Në rastin kur kemi një linjë trefazore e cila ushqen 9 pajisje elektrike
njëfazore në një shtëpi banimi, bëjmë vendosjen e automateve mbrojtës
brenda kasetës si më poshtë:
141
• Ç – çelës trefazor 3 x 40A

• A – automat mbrojtës trefazor 3 x 40A
• B1 – siguresë cilindrike (termike) njëfazore 35A për fazën L1
• C1 – llambë sinjali për fazën L1
• D, E – automat mbrojtës 10A për linja ndriçimi
• F, G – automat mbrojtës 16A për linja prizash
• H, I – automat mbrojtës 16A për linja prizash, që ushqejnë
bolier të vogël të guzhinës dhe lavatriçe pjatash.
• L – automat mbrojtës dypolar 25 A për linjën e stofës elektrike
• C4 – llambë sinjali për linjën e stofës
• M – automat mbrojtës 16 A për linjën e lavatriçes
• N – automat mbrojtës dypolar 20 A për linjën e bolierit
• C5 – llambë sinjali për linjën e bolierit
Lidhjet brenda kasetës së automateve tregohen në figurën e

mëposhtme:
142
Shënim:
Siguresat termike mund të zëvendësohen me automat mbrojtës

njëpolar. Skemës së mësipërme mund ti shtojmë dhe rele diferenciale
trefazore për një mbrojtje më të mirë.
Në mënyrë skematike paraqitet si më poshtë:
143
NDIHMA E PARE
Energjia elektrike përveç anës pozitive që ka në jetën e përditshme,

paraqet rrezikshmëri për jetën e njeriut në qoftë se përdoret pa kujdes.
Ndalohen kryerja e instalimeve

elektrike, të cilat nuk bazohen në
normat dhe rregullat e nxjerra nga
organizmat ndërkombëtare dhe
gjithashtu ndalohet përdorimi i
materialeve elektrike të cilat nuk njihen
nga këto organizma.
Instalimet elektrike duhet të kryhen nga

njerëz profesionistë të kësaj fushe.
Nuk duhet të preken përcjellësit e instalimeve elektrike edhe

kur ato duken të rregullta dhe të padëmtuara. Nuk duhet të
prekim me dorë, në asnjë rast, përcjellësit e këputur dhe të
rënë në tokë nga linjat elektrike.
Në instalimet elektrike duhet të punohet me vegla të izoluara

dhe të padëmtuara.
N.q.se do të shkoni të ndihmoni një person i cili ka pësuar goditje elektrike,

duhet te kini shumë kujdes me qëllim që të mos bëheni viktima e dytë nga
e njëjta goditje elektike. N.q.se një përcjellës i tensionit të lartë është
rrëzuar në tokë, duhet lajmëruar menjëherë kompania elektrike. Lajmërimi i
saj duhet bërë në mënyre që të ndërpresë energjine elektrike.
Kur personi ka pësuar goditje elektrike brenda banesës ose brënda

ambjentit të punës së tij duhet kryer këto veprime:
• Mos prekni personin i cili është në kontakt me rrymën elektrike.
• Shkëput menjëherë rrymën elektrike, n.q.se ështe e mundur

duke hequr siguresën apo ulur automatët mbrojtës.
• N.q.se nuk mund të stakoni burimin e rrymës elektrike përdorni

një copë dru apo mjete të tjera jopërcjellëse për të larguar
përciellësin e rrymës elektrike nga personi.
• Sigurohu që duart dhe kembët tuaja janë të thata dhe ju

qëndroni në një sipërfaqe të thatë.
144
N.q.se është e sigurt për të prekur viktimën:
• Kontrollo për rrahjet e zemrës dhe frymëmarrjen. Kontrollo

pulsin rreth qafës, në dorë apo në kraharor.
• Kontrollo frymëmarrjen. Ngritjen dhe uljen e gjoksit. N.q.se

viktima nuk ka puls apo frymëmarrje kryej ndihmën e shpejtë.
Në fillim lirohet nga shtrëngimi i rrobave. N.q.se është e
mundur vendoset një jastëk, ose një xhaketë e palosur poshtë
qafës. Vendoset një dorë në ballin e viktimës dhe dora tjetër
poshtë qafës, duke e ngritur kokën në një pozicion të
përshtatshëm për frymëmarrje artificiale. Para dhënies së
frymëmarrjes artificiale zihet hunda e viktimës dhe hapet goja.
Jepet një frymëmarrje dhe më pas pesë shtypje në kraharorin e
viktimës.
• Dhënia e ndihmës së shpejtë ndalon në çastin kur viktima fillon

dhe merr frymë vetë.
• Në rastet kur viktima, mbas frymëmarjes artificiale, ka arrdhur

në jetë nuk duhet të çohet në këmbë, por duhet të rrijë shtrirë,
sepse zemra e tij është akoma e dobët dhe mund të pësojë
humbje të ndjenjave për shkak të një mosqarkullimi të mirë të
gjakut.
• Lajmëro urgjencën e shërbimit spitalor.
Shënim
N.q.se do të ndihmonit në dhënien e ndihmës së shpejtë një personi i

cili ka pësuar goditje elektrike, duhet në rradhë të parë të ruajmë
gjakftohtësinë. Duhet që veprimet të kryhen të shpejta, por të
kujdesshme.
145

Instalimet Elektrike, Ilirjan Godoleshi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Instalimet Elektrike, Ilirjan Godoleshi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Instalimet elektrike

NJOHURI THELBESORE TE ELEKTRICITETIT MBI TE CILAT

PRODHIMI DHE TRANSPORTIMI I ENERGJISE ELEKTRIKE DHE

• TUBAT PLASTIK E………………………………………………..60

• KANALET METALIKE (SKARAT)…………………………………63

• SHPERNDARJA E LINJES ELEKTRIKE…………………………72

• SISTEMI I TOKEZIMIT “IT”………………………………………..86

NJOHURI THELBESORE TE ELEKTRICITETIT MBI TE CILAT

Elektriciteti është tipari themelor i çdo gjëje në univers. Forcat elektrike

Një nga format më të rëndesishme të elektricitetit është rryma elektrike.

Shpjegimi mbi elektricitetin na shpie në studimin e strukturës së lëndës.Të

Bërthama ka në përbërjen e vet dy lloj grimcash: protone (të cilat mbartin

negative. Lëvizja e elektroneve rreth bërthamës shkaktohet nga një

Energjia elektrike që të transportohet nga një vënd në një vënd tjetër ka

Kur bateria është e palidhur me përcjellës, elektronet nuk mund të kalojnë

QARKU ELEKTRIK DHE RRYMA ELEKTRIKE

N.q.se polin pozitiv dhe polin negativ të baterisë e lidhim me anën e dy

Kjo lëvizje e orientuar e ngarkesave elektrike (që për metalet janë

Kjo rrjedhje e elektroneve ndërpritet n.q.se hapim qarkun dukepërdorur një

Sasia e elektroneve që lëviz në seksionin e një përcjellësi në një kohë t

Njësia matëse e intesitetit të rrymës elektrike është amperi.

Ngarkesa elektrike matet me C (coulomb). Koha matet me s (second) dhe

N.q.se në një përcjellës kalon një ngarkesë elektrike 1C brenda një

1Ah = 1A × 3600 s = 3600C

Një amperorë është ngarkesa elektrike që kalon në një përcjellës në

Aparati me të cilin matim intesitetin e rrymës elektrike quhet ampermetër.

Pengesa që i sjell përcjellësi rrjedhjes së rrymës elektrike quhet rezistencë.

Rezistenca e një përcjellësi varet nga gjatësia, trashësia, temperatura

Sa më i gjatë të jetë përcjellësi aq më e madhe është rezistenca e tij. Sa

“Rezistenca e përcjellësit është në përpjesëtim të drejtë me gjatësinë

• R = është rezistenca e përcjellësit e shprehur në

Rezistenca specifike është rezistenca që ka një përcjellës i gjatë 1m me një

Përcjellsat që përdoren në jetën e përditshme kanë rezistencë specifike të

Emërtimi i Rezistenca Përcjellshmëria Pesha

Siç shihet dhe nga tabela, përcjellsat që kanë rezistencë specifike më të

Rezistenca e telit të bakrit është R = 1.75 Ω.

Rezistenca e disa materialeve ndryshon me ndryshimin e temperaturës. Në

Çdo material i reagon ndryshimit të temperaturës në mënyra të ndryshme,

Vlerat e koeficientit të temperaturës

Rezistenca e materialit për temperatura të ndryshme mund të llogaritet në

• Rt = rezistenca në temperaturën e re tºC.

Për një rritje temperature midis dy temperaturave të ndërmjetme mbi 0ºC:

• R 1 = rezistenca në temperaturën fillestare

SI MUND TE PRODHOJME RRYMEN ELEKTRIKE?

Për të prodhuar rrymë elektrike duhet që të lëvizim ngarkesat elektrike nga

Tensioni është si një presion elektrik. Për të bërë që një ngarkesë e

Bateritë dhe gjeneratorët quhen burime të rrymës elektrike.

Energjia e krijuar në qark nga forca elektromotore (f.e.m.) transferohet me

Rrymë elektrike e vazhduar (DC) sigurohet nga bateritë. Në rrymën e

Për ti dhënë një shpjegim sa më të thjeshtë se çfarë është rryma e

Egziston një lidhje e thjeshtë midis tensionit (voltazhit), rrymës, dhe

Intesiteti i rrymës në një qark elektrik është në përpjesëtim të drejtë

• U = tensioni (voltazhi) i ushtruar në qark, i shprehur në volt (V).

Lidhjet e përcjellsave që nuk janë shtrënguar mirë me njëri – tjetrin

Në një qark me tension 220 V kalon rryma me intesitet 5.5 A. Sa është

• Qark i lidhur në seri

• Qark i lidhur në paralel

QARKU I LIDHUR NE SERI

Qarku i lidhur në seri është shumë i thjeshtë: përcjellsat, siguresat, pajisjet

Kurse intesiteti i rrymës është:

R = 240 + 240 + 240 = 720Ω

RENIA E TENSIONIT NE QARKUN E LIDHUR NE SERI

Kur rryma elektrike rrjedh në një qark, prania e rezistencës në qark do të