LYS // MATEMATİK FÖY NO

MANTIK
Niceleyiciler - Açık Önermeler - İspat Yöntemleri 02
hhNİCELEYİCİLER Örnek 2:
p : "Bazı x tam sayıları için x2 – 9 = 0 dır."
Her (∀) ve Bazı (∃) Niceleyicileri
önermesini sembolik mantık diliyle yazarak doğruluk
Not değerini bulunuz.
• Her sözcüğü tümü, tamamı, bütünü anlamlarına gelir.
∀ sembolü ile gösterilir. Bu niceleyiciye evrensel nice-
leyici denir.

"∀x∈A için p(x)" şeklindeki bir önerme x in bütün değer-

leri için doğru olduğunda doğrudur.

Örnek 1:
p : "Her x tam sayısı için x2 pozitiftir."

önermesini sembolik mantık diliyle yazarak doğruluk

değerini bulunuz.

Örnek 3:
Aşağıda sembolik mantık diliyle verilen önermeleri sö-
zel olarak yazınız.

a) p(x) : "∀x∈N, x2 ≥ 0"

Not
b) q(x) : "∃x∈R, x ∈Z"
• Bazı sözcüğü en az biri anlamındadır. ∃ sembolü ile
x
gösterilir.
c) r(x, y) : "∃x, y∈Z, x ≥ y"
"∃x∈A için p(x)" şeklindeki bir önermeyi sağlayan en az
bir x değeri varsa önerme doğrudur.

LYS Matematik Planlı Ders Föyü 1

MANTIK / Açık Önermeler

Her (∀) ve Bazı (∃) Niceleyicilerinin Değili Örnek 6:

• ∀x∈A, p(x) önermesinin değili ∃x∈A, p′(x) dir. p(x) : "x2 – 9 = 0, x∈Z"
• ∃x∈A, p(x) önermesinin değili ∀x∈A, p′(x) dir. açık önermesinin doğruluk kümesini bulunuz.
Bazı sembollerin değilleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Sembol ∀ ∃ = ≠ > ≥ < ≤

Değili ∃ ∀ ≠ = ≤ < ≥ >

Örnek 4:
Aşağıda verilen örenmelerin değillerini bulunuz.
Örnek 7:
a) ∀x∈N, x – 3 > 5 p(x) : "2x3 – 1 ≤ 53, x∈N"

açık önermesinin doğruluk kümesini bulunuz.

b) ∃x∈R, x2 + 1 = 0

c) ∀x∈Z, x2 – 1 ≥ 0

d) ∃x∈N, x2 – 2x + 3 ≠ 0

hhAÇIK ÖNERMELER Terim

Doğru ya da yanlışlığı değişkene bağlı olan önermelere açık
önerme denir. x değişkenine bağlı açık önerme p(x) ile gös-
terilir. Bir açık önerme birden fazla değişkene de bağlı olabilir.
p(x, y) gibi. Açık önermeyi doğru yapan değerlerin kümesine
doğruluk kümesi denir.
Bir bilim dalı içerisinde özel anlamı olan sözcüklere terim denir.
Örneğin zamir, polinom, molarite, vektör, aruz gibi sözcükler
birer terimdir.
Matematikte bazı terimler tanımlı olarak ifade edilirken bazıları
tanımsızdır. Örneğin nokta ve küme tanımsız terimlerken, fonk-
siyon tanımlı terimdir.

Örnek 5:
Matematiksel konular içerisinde geçen dört kavram vardır.
p(x) : "x2 – 1 < 7, x∈N"
1. Tanımsız Terimler
açık önermesinin x = 2 ve x = 5 için doğruluk değerlerini
bulunuz. 2. Tanımlı Terimler

3. Doğruluğu ispatsız kabul edilen önermeler

4. Doğruluğu ispat edilen önermeler

2 LYS Matematik Planlı Ders Föyü

MANTIK / Açık Önermeler

Tanım Örnek 8:
Bir terimin tanımı bu terimin özelliklerini belirtmektir. Tanımın Aşağıdaki teoremlerin hipotez ve hüküm kısımlarını ya-
içerisinde terime ait gerekli özellikler olmalıdır. İçerisinde tanım- zınız.
lı ve tanımsız sözcükler geçebilir.
a) "x bir tek sayı ise x2 tek sayıdır."

Hipotez :
Örneğin;
Hüküm :
"Sabit bir noktadan eşit uzaklıktaki noktaların kümesine çember
denir." b) "Benzer iki üçgenin benzerlik oranı 1 ise bu üçgenler eş
üçgenlerdir."

Hipotez :

Hüküm :
Aksiyom
c) "Üç nokta doğrusal ise bu üç nokta bir üçgen belirtmez"
Doğruluğu ispatsız olarak kabul edilen önermelere "aksiyom"
Hipotez :
denir.
Hüküm :

Örneğin;

"Farklı iki noktadan yalnız bir doğru geçer."

önermesi bi aksiyomdur.

Teorem
Doğruluğunun ispatlanması gereken önermelere "teorem" de-
nir.

hhİSPAT YÖNTEMLERİ
Örneğin; İspat Yöntemleri
"ABC ikizkenar üçgen ise taban açıları eşittir. Önermesi ispatı
yapılmış bir teoremdir.

p önermesi doğru iken p ⇒ q önermesi doğru ise p ⇒ q öner- Tümavarım Tümdengelim

mesi teoremdir.

p ye hipotez (varsayım)

q ya hüküm (yargı) denir. Doğrudan Dolaylı

ispat ispat
p ⇒ q önermesinde p ≡ 1 ve q ≡ 1 olmalıdır.

LYS Matematik Planlı Ders Föyü 3

MANTIK / İspat Yöntemleri

Tümdengelim Yöntemi ile İspat Örnek 10:

Bu yöntemde amaç genel yargılardan özel sonuçların çıkarıl- "Bütün tek sayılar asal sayıdır."
masıdır.
teoreminin yanlış olduğunu aksine örnek verme yolu ile is-
• Doğrudan İspat patlayınız.
Doğrudan ispat yönteminde teoremin hipotez kısmının doğ-
ru olduğu kabul edilerek hüküm kısmının doğru olduğu gös-
terilir.

p ⇒ q önermesinde
↓ ↓
hipotez hüküm

p önermesinin doğru olduğu kabul edilerek q önermesinin

doğruluğu gösterilir.

Örnek 9:
• Karşıt Ters Yöntemi ile İspat
"a bir tek ve b bir çift tam sayı ise a + b toplamı tek sayıdır."
Bu yöntemde p ⇒ q koşullu önermesinin doğruluğu yeri-
teoremini doğrudan ispat yöntemiyle ispatlayınız. ne karşıt tersi olan q′ ⇒ p′ önermesi ispatlanır. Başka bir
deyişle hüküm kısmının değilinin doğruluğu kabul edilerek
hipotez kısmının değili ispatlanır.

Örnek 11:
"x = 2 ise 3x – 6 = 0 dır."

önermesini karşıt ters yöntemiyle ispatlayınız.

• Aksine Örnek Verme Yolu ile İspat

Bu yöntemde önermenin yanlış olduğu ispatlanmaya çalışı-

lır.

Verilen önermenin doğru olmadığını gösteren bir örnek var-

sa önermenin yanlışlığı ispatlanmış olur.

4 LYS Matematik Planlı Ders Föyü

MANTIK / İspat Yöntemleri

• Çelişki Yoluyla İspat

Örnek 13:
Bu yöntemle ispat yaparken hüküm kısmının değilinin doğru
∀∈nN+ için
olduğu kabul edilerek elde edilen sonucun kabul edilen du-
n. (n + 1)
rumla çeliştiği gösterilir. 1+2+3+…+n=
2
olduğunu tümevarım yöntemiyle ispatlayınız.

1 . (1 + 1)
=
2
x . (x + 1)
=
2
(x + 1) . (x + 2)
Örnek 12: =
2

" 6 irrasyonel sayıdır." teoremini ispatlayınız.

x . (x + 1)
=
2
6 6 x . (x + 1)
=
2
6 x . (x + 1) + 2 . (x + 1)
=
2
.
(x + 1) (x + 2)
=
2

a
6= b

a2
6=
b2

a
6= b 6

Örnek 14:
Tümevarım Yöntemi ile İspat
∀∈n∈N+ için
Tümevarım, özelden genele giderek bir akıl yürütme yoludur.
P(n) : 2 + 4 + 6 + … + 2n = n . (n + 1)
1, 2, 3 … n … doğal sayıları ile oluşturulmuş bir p(n) açık öner-
mesi, önermesinin doğruluğunu tümevarım yöntemiyle ispat-
layınız.

• p(1) doğrudur.

• Her hangi bir x doğal sayısı için p(x) doğrusu ise P(x + 1) de
doğrudur.

koşullarını sağlıyorsa ∀n∈N+ için p(n) önermesi doğrudur.

LYS Matematik Planlı Ders Föyü 5

MANTIK / İspat Yöntemleri

Örnek 15: Örnek 16:
n∈N+ olmak üzere n∈N+ olmak üzere

1 1 1 1 n n . (n + 1) . (n + 2)
P(n) : + + +g+ = P(n) : 1 . 2 + 2 . 3 + 3 . 4 + … + n . (n + 1) =
1. 2 2 . 3 3 . 4 n . (n + 1) n + 1 3

olduğunu tümevarım yöntemiyle ispatlayınız. olduğunu tümevarım yöntemi ile ispatlayınız.

1 1 1.2 .3
= =
1.2 1+1 3
1 1 1 1 x (k + 1) . (k + 2) . (k + 3)
+ + +f+ = =
1.2 2 .3 3 .4 x . (x + 1) x + 1 3

1 1 1 1 x+1
+ + +g+ =
12 2 . 3 3 . 4 (x + 1) . (x + 2) x + 2 (k + 1) . (k + 2) . (k + 3)
=
3

1 1 1 1 1
+ + +g+ +
1.2 2 .3 3 .4 x . (x + 1) (x + 1) . (x + 2)
k . (k + 1) . (k + 2)
x 1 = +
= + 3
x + 1 (x + 1) . (x + 2)
(x + 2) k . (k + 1) . (k + 2) + 3 (k + 1) . (k + 2)
=
x . (x + 2) + 1 3
=
(x + 1) . (x + 2) (k + 1) . (k + 2) . (k + 3)
=
3
x 2 + 2x + 1
=
(x + 1) . (x + 2)

(x + 1) 2
=
(x + 1) . (x + 2)

x+1
=
x+2

Örnek 17:
∀n∈N için

P(n) : 1 + 3 + 5 + … + (2n – 1) = n2

önermesinin doğruluğunu tümevarım yöntemiyle ispat-

layınız.

6 LYS Matematik Planlı Ders Föyü

MANTIK Konu Testi

1. "Bazı tam sayıların karesi sıfırdan büyüktür." 4. Aşağıdaki önermelerden hangisinin doğruluk değeri
Önermesinin sembolik mantıkla gösterimi aşağıdaki- "0" dır?
lerden hangisidir? x
A) ∃x∈Z, ∈N B) ∀x∈Z+, |x| = x
6
A) ∀x∈Z, x2 > 0 B) ∀x∈Z, x2 ≥ 0
C) ∃x∈R, x ∈Z D) ∀x∈N, 2x > 0
C) ∃x∈Z, x2 > 0 D) ∃x∈N, x2 > 0
E) ∃x∈Z, x 2 < x
E) ∃x∈Z, x2 ≥ 0

2. "Her pozitif tam sayının sıfırıncı kuvveti 1 dir." 5. "∀x∈Z, x 2 – x ≥ 0"

Önermesinin sembolik mantık ile gösterimi aşağıdaki- önermesinin değili aşağıdakilerden hangisidir?
lerden hangisidir? A) ∃x∈Z, x 2 – x ≤ 0 B) ∀x∈Z, x 2 – x < 0
A) ∀x∈N+, x0 = 1 B) ∀x∈N, x0 = 1
C) ∃x∈Z, x 2 – x < 0 D) ∀x∈R, x 2 – x ≤ 0
C) ∃x∈N+, x0 = 1 D) ∃x∈N, x0 = 1
E) ∃x∈Z, x 2 – x ≥ 0
E) ∀x∈Z, x0 = 1

3. Aşağıdaki önermelerden hangisi veya hangilerinin 6. "Bazı gerçek sayılarının mutlak değeri kendisine eşittir."
doğruluk değeri "1" dir? önermesinin değili aşağıdakilerden hangisidir?
I. ∀x∈R, |x| ≥ 0
A) ∃x∈R, |x| = x B) ∀x∈R, |x| ≠ x
II. ∃x∈Z, x 2 < 0
III. ∀x∈R, x 2 > x C) ∃x∈R, |x| ≥ 0 D) ∀x∈R, |x| ≥ 0

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) ∃x∈Z, |x| ≠ 0

D) II ve III E) I ve III

LYS Matematik Planlı Ders Föyü 7

MANTIK Konu Testi

7. p : ∀x∈R, │x + 1│ > 0 10. P(x) : "2x2 – 1 ≤ 49, x∈N+"

x+1 açık önermesinin doğruluk değerleri toplamı kaçtır?
q : ∃x∈Z, ∈N
x
önermeleri için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) 10 B) 12 C) 15 D) 18 E) 24

A) p ⇒ q B) p ∨ q C) p′ ∧ q

D) p ⇔ q′ E) q ⇒ p

x+1
x

8. (∀x∈N, x + 1 = 3) ∨ (∃x∈R, x 2 – 1 > 0)

önermesinin değili aşağıdakilerden hangisidir?

A) (∃x∈N, x + 1 ≠ 3) ∧ (∀x∈R, x 2 – 1 ≤ 0)
B) (∃x∈N, x + 1 ≠ 3) ∨ (∀x∈R, x 2 – 1 ≤ 0) 11. Teoremin hipotez kısmının doğru olduğu kabul edile-
rek hüküm kısmının doğruluğunun gösterildiği ispat
C) (∃x∈N, x + 1 = 3) ∧ (∀x∈R, x 2 – 1 < 0)
yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?
D) (∀x∈N, x + 1 ≠ 3) ∧ (∃x∈R, x 2 – 1 ≤ 0)
A) Aksine örnek verme yolu ile ispat
E) (∀x∈N, x + 1 = 3) ∧ (∃x∈R, x 2 – 1 > 0)
B) Karşıt ters yöntemi ile ispat
C) Çelişki yoluyla ispat
D) Doğrudan ispat
E) Tümevarım yoluyla ispat

9. (∃x∈Z, |x| > x) ⇒ (∀x∈N+, x ≤ 5)′

önermesinin karşıt tersi aşağıdakilerden hangisidir?

A) (∀x∈N+, x ≤ 5) ⇒ (∀x∈Z, |x| ≤ x)
B) (∃x∈N+, x > 5) ⇒ (∀x∈Z, |x| ≤ x)
C) (∀x∈N+, x > 5) ⇒ (∀x∈Z, |x| < x)
12. Özelden genele doğru akıl yürütme yoluyla ispat tekni-
D) (∃x∈Z, |x| > x) ⇒ (∃x∈N+, x > 5)
ği aşağıdakilerden hangisidir?
E) (∀x∈N+, x ≤ 5) ⇒ (∃x∈Z, |x| > x)
A) Tümdengelim
B) Tümevarım
C) Dolaylı ispat
D) Doğrudan ispat
E) Çelişki yoluyla ispat

12. B 11. D 10. C 9. A 8. A 7. E 6. B 5. C 4. E 3. A 2. A 1. C Cevaplar

8 LYS Matematik Planlı Ders Föyü