አዱስ አበባ የማን ናት

By SEBAT KILO

(ሜሮን አ. እና ዏቢይ ተክሇማርያም)

ሲምሲቲ እንዯ ሲጋራ ሱሰኛ የሚያዯርግ ጢምቢራው እስኪያዜር ኮምኩሙኝ የሚሌ የቪዴዮ ጌም ነው፤ ጨዋታው
ማንኛውም ሰው ራሱን እንዯ ሶሻሌ ቲዮሪስት፣ አርክቴክት፣ የከተማ ፕሊነር፣ ኢኮኖሚክ ጂኦግራፇር ቆጥሮ የራሱን ከተማ
እንዱገነባ ይጋብዙሌ። ብርቱ ተጫዋቾች በመጀመሪያ የከተማ ሞዳሌ ሏሳብ ያፇሌቃለ፤ ከዘያ በቀሊለ መጠቀም የሚችለትን
የጨዋታውን ግራፉክስ እና መሣሪያዎች እየተጠቀሙ ከምሪት ጀምረው ከተማ ይመሠርታለ፣ መንገዴ ይገነባለ፣ የሌማት እና
የመኖሪያ ዜኖች ይፇጥራለ፣ የከተማ መሠረታዊ ኢኮኖሚ እና ፖሇቲካዊ ተቋማትን ያንጻለ። ጨዋታው ቀሊሌ አይዯሇም።
ሇምሳላ የሠሩትን ከተማ መሠረታዊ መዋቅሮች ሇማስተካከሌ አስበው ታክስ ከፌ ቢያዯርጉ ነዋሪዎች እና ቢዛነሶች
አካባቢውን ጥሇው ወዯ ላሊ ቦታ ይፇሌሳለ። ግብር ቢቀንሱ ዯግሞ የከተማዋ ገቢ ይቀንስ እና የአገሌግልት እጥረት
ይፇጠራሌ፣ ወንጀሌ ይጨምራሌ፣ መብራት ይጠፊሌ፣ ውብ ነዋሪዎቿን የማታስዯስት፣ አካባቢዋ ያሌተስተካከሇ ከተማ ማነጽ
እጅግ አስቸጋሪ መኾኑን የሲምሲቲ ተጫዋቾች ጠንቅቀው ያውቃለ።

ይኹንና እ.ኤ.አ በ2010 ቪንሰንት አክሳሊ የተባሇ ፉሉፒንሳዊ ወጣት አርክቴክት ከሦስት ዒመት ያሊሰሇሰ ትጋት በኋሊ
ማግናሳቲ የተባሇች ስዴስት ሚሌዮን ነዋሪዎች ያሎት ከተማ ፇጥሮ ጨዋታውን አሸነፇው፤ ማግናሳቲ በቴክኖክራት
አምባገነኖች የምትመራ፣ ፀጥታ እና ሰሊም የነገሠባት፣ የቡዴኻ እምነት ተከታዮች ከተማ ነች። የአክሳሊ ማሸነፌ በርካታ
የሲምሲቲ ተጫዋቾችን አስቆጣ፤ አምባገነንነትን ሇሚጠለ ‚ጌመርስ‛ ይኽ ዏይንን የመጠንቆሌ ያኽሌ ነበር፤ የባህሌ እና ሶሻሌ
ተንታኞች የሲምሲቲ ምርጥ ከተማ በአምባገነን ኤክስፏርቶች የምትመራ መኾኗ የሚያሳየው የጨዋታው መመሪያዎች እና
ታሳቢዎች (assumptions) ከዳሞክራሲ ይሌቅ ሇቴክኖክራሲ የሚያዯለ መኾኑን በማውሳት የቪዱዮ ጌሙን ዱዙይነሮች
ተቹ። ኤክስፏርቶቹ ዗ፊን ሊይ ተቀምጠው በጥሞናና በምርምር በሚያገኙት እውቀት ሊይ በመመርኮዛ ሔዛብ የሚገ዗በት
የቴክኖክራቲክ አምባገነንነት ሇከተሞች እዴገትና ብሌፅግና አማራጭ የላሇው ሥርዏት እንዯኾነ የሚያምኑ በርካቶች ናቸው፤
የሲምሲቲ ዱዙይነሮች ሇዘህ በየጊዚው እየተጠናከረ የመጣ የመንዯር ስምም እውቀት(conventional village knowledge)
ታማኝ ቢኾኑ አይገርምም።

ኦክሳሊ ማግናሳቲን በኮምፒውተሩ ሊይ ሇማስመሰሌ (simulation) በሺሔዎች የሚቆጠሩ የከተማ ዴኾችን እና የገጠር
ገበሬዎችን ማፇናቀሌ አሊስፇሇገውም። ይኹንና እንዯ ሲምሲቲ ያሇ ጨዋታ በገሏደ ዒሇም የሚጫወቱ አምባገነኖች
‚ተጨባጭ ማግናሳቲ‛ (real Magnasati) ሇመፌጠር ከፌተኛ ሰብዒዊ ኪሣራ ሇመክፇሌ ወዯ ኋሊ አይለም። እ.ኤ.አ በ2013
በሪዮ በተዯረገው ዒሇም አቀፌ የከተሞች ኮንፇረንስ ሲብጠሇጠለ የከረሙት ሲምሲቲን በሔዛባቸው ሊይ ሇመጫወት
ቆርጠው የተነሱት የሩዋንዲው ፕሬዛዲንት ፖሌ ካጋሜ ነበሩ። ከሪዮ ስብሰባ ጥቂት ወራት አስቀዴሞ ፖሌ ካጋሜ ‚ኪጋሉን
መሌሶ ማሰብ‛ (Reimagining Kigali) በሚሌ የተነዯፇውን መዱናዋን አፇራርሶ ሇመሥራት የሚያስችሌ ዔቅዴ ሇአዯባባይ
አብቅተው ነበር። በፕሊኑ መሀሌ ኪጋሉ በጋራ የሚኖሩ ከተሜዎች ተነስተው ቦታው ሇመንግሥት መሥሪያ ቤቶች እና
ሇቢዛነሶች በሚውለ አንፀባራቂ ረጃጅም ሔንጻዎች፣ በፎፎቴዎች፣ በዙፍች በተከሇለ ሰፊፉ መንገድች ይሞሊሌ፡፡ የከተማዋ
዗ሪያ ዯግሞ ሇመናፇሻዎች፣ ሇሞልች፣ ሇቁጠባ አፓርተመንቶች እና ሇስፖርት ማዖውተሪያዎች ታስቧሌ።

ካጋሜ ይህን ሇውጥ ሇማምጣት ያሰቡት በ10 ዒመታት ውስጥ ነው፤ ምናሌባትም የጨዋታቸውን ውጤት ሳይሞቱ ሇማየት
አስበው ይኾናሌ። ነጻ ሚዱያ ዛር በማይሌባት ሩዋንዲ ፕሬዛዲንቱ አዱሲቷን ከተማ እንዳት አዴርገው እንዯሚገነቡ
የጠየቃቸው የሇም። ሇሪዮ ተሰብሳቢዎች ግን ግንባታው የሚያስከፌሇው ዖግናኝ ግፌና የሰብዒዊ መብቶች ጥሰት ያፇጠጠ
ሏቅ ነበር።

ርቆ ዒሊሚ ግፇኛ

የካጋሜ ኪጋሉ ፕሊን በሪዮ ስብሰባ እና ከዘያም በኋሊ በአሇም አቀፌ ሚዱያ ሲብጠሇጠሌ ከሩዋንዲ ብ዗ም ርቃ በማትገኘው
ላሊ አገር መንግሥት ሇመዱናው ‚ርቆ ዒሊሚ‛ ማስተር ፕሊን በማውጣት ሊይ ነበር፡፡ ፕሊኑ በሚያዘያ 2006 ሇሚዱያ
ሲቀርብ የዘህችኛዋም አገር ፖሇቲከኞች ሲምሲቲን እየተጫወቱ እንዯነበር ግሌፅ ኾነ። ከተማዋ አዱስ አበባ ነች። ብ዗ም
ሳይቆይ ፕሊኑ በተሇይ ከኦሮሞ ተማሪዎችና አክቲቪስቶች ከፌተኛ ተቃውሞ ገጠመው። ተቃውሞው ያተኮረው በመዱናዋ
዗ሪያ ያለ የኦሮሚያ ቦታዎች በታሊቂቷ አዱስ አበባ ስር የማካተት ዔቅዴ ሊይ ነበር። የተቃዋሚዎቹ ጥያቄ ሦስት መሠረት
አሇው። የመጀመሪውን ‚ፕሊኑ በሔገ-መንግሥት ሥር ያለ የሥሌጣን ክፌፌሌ እና የጋራ አክብሮት ፅንሰ ሏሳቦችን እና
ሔጎችን ይጥሳሌ’‛ የሚሌ ነው። የሔግ ምሐሩ አቶ ፀጋዬ ረጋሳ ባሇፇው ነሏሴ አዱስ ስታንዲርዴ ሊይ በጻፈት ጽሐፌ ይህን
የሔገ መንግሥት ክርክር በአመርቂ ኹኔታ አቅርበውታሌ፡፡ ሁሇተኛው ፕሊኑ የሚያስከትሇውን መጠነ ሰፉ የሰብዒዊ
መብቶችን ጥሰት በጽኑ ያወግዙሌ፡፡ ‚የኦሮሞ አርሶ አዯሮች ከመሬታቸው ይፇናቀሊለ፣ የተረጋጋ የኢኮኖሚ እና ማኀበራዊ
ሔይወት አይኖራቸውም፡፡ የአርሶ አዯሮች ባህሌና ማንነት ይፇራርሳሌ‛ ይሊሌ። ሦስተኛው ጉዲዩ የሚመሇከታቸው ወገኖች
ሏሳብ ሳይሰጡበት ፌሊጎታቸውን ሳይገሌጡበት የወጣ ፕሊን እንዯኾነ ሇመጥቀስ የዴምፅ (voice) ሙግት ያቀርባሌ።

የተቃውሞው አዯረጃጀት ብሓር ተኮር ይኹን እንጂ ጥያቄዎቹ ከማንነት ፖሇቲካ የሚሻገሩ (transcendent) ናቸው፡፡
የተቃውሞው ሌብ የመዯብ (class) ጉዲይ ነው። የአዱስ አበባ እዴገት የብ዗ኃንን ፌሊጎት እና መብት ማዔከሌ ያሊዯረገ፣
የጥቂቶችን ጥቅም ብቻ የሚያስጠብቅ፣ የሀገር ውስጥ የመሬት ቀማኞች (domestic land grabbers) የሚያተርፈበት እየኾነ
መምጣት ከማስተር ፕሊኑ በሊይ ምስክር የሇም። በኃይሌ የተጨፇሇቀውን የኦሮሞ ተማሪዎች እና አክቲቪስቶች እንቅስቃሴን
የመዯብ ጥያቄ አዴርጎ ማስቀመጥ የአዱስ አበባን ችግር የምንረዲበት ግሌፅ መነፅር ይሰጠናሌ፡፡ በዘህ የመዯብ መነፅር
ስንመሇከት የኦሮሞ ገበሬዎች እንግሌት እና ረገጣ ከከተማ ዴኾች ጭቆና ጋር የተቆረኘ እንዯኾነ እናስተውሊሇን። አዱስ አበባ
በሶሲዮልጂስቶች ቋንቋ ግጭት ሊይ ያሇች ከተማ (city in conflict) እየኾነች መጥታሇች። ግጭት ሊይ ያሇ ከተማ በጦርነት
እና በኹከት የሚታመስ አይዯሇም፡፡ ማኅበራዊ መሰንጠቅ (social division) የነገሰበት እንጂ። የአዱስ አበባ ማኅበራዊ
መሰንጠቅ ምን ዏይነት ነው? መንስዓውስ? ሇእነዘህ ጥያቄች መሌስ ሇመስጠት ጊዚን ወዯ ኋሊ አጠንጥነን 1993 ዒ.ም
እንዴረስ። የአሁኑ የአዱስ አበባ ማንነት ከ1993ቱ የኢሔአዳግ የውስጥ ትግሌ እና ፌጭት ከፇጠረው አዱስ የፖሇቲካ
ኢኮኖሚ ጋር የተዙመዯ ነው።

የመሇስ ትሩፊት

የ1993 የመጀመሪያ ወራት ሇኢሔአዳግ እጅጉን ፇታኝ ነበሩ። የኢትዮ ኤርትራ ጦርነት ኢኮኖሚውን ክፈኛ አሽመዯመዯው።
በጊዚው ሟቹ ጠቅሊይ ሚኒስትር አቶ መሇስ ዚናዊ በጥቅምት ወር ሇፓርሊማው እንዲስረደት ኢኮኖሚው ሇሁሇት ዒመታት
በተከታታይ ኔጌቲቭ ዔዴገት አስመዛግቧሌ፤ በተሇይ በ1992 በሦስት በመቶ መሸማቀቁ የአገሪቱን የነፌስ ወከፌ ገቢ ከዯርግ
የመሞቻ ወራት እንዱቀራረብ አዴርጎታሌ። በጦርነት የቆሰለ ወታዯሮች ወዯ ቀያቸው ሲመሇሱ እና የሟች ዖመድች እና
ቤተሰቦች ሲረደ የጦርነቱ ሰብዒዊ ቀውስ መጠን ግሌጽ እየኾነ መጣ። የአሌጀርሱ ስምምነት ‚ይኼን ሁለ ፌጅት ሇዘህ?‛
የሚሌ ጥያቄ በብ዗ኃን ዖንዴ ጫረ። የፖሇቲካ ሳይንቲስቶች እንዯሚለት በእንዯዘህ ዏይነቱ ሞራሌ አሊሻቂ ጦርነት መባቻ
የፖሇቲካ ቀውስ የመከሰት ዔዴለ ከፌተኛ ነው። በኢትዮጵያ የፖሇቲካ ውጥረት የነገሠው ጦርነቱ በቅጡ ሳያባራ ነበር።
በአንዴ በኩሌ የኢሔአዳግ ቱባ ባሇሥሌጣናት የሚገኙበት ‚የመቀላው ቡዴን‛ ጠቅሊይ ሚኒስትሩን ሇመገሌበጥ እያሴረ
ነው። በላሊ በኩሌ የአቶ መሇስ ‚የቤተመንግሥት ቡዴን‛ ባሊንጣውን ሇመመከት እና ቆርጦ ሇመጣሌ ይዖጋጃሌ። የዛኾኖች
ትግሌ!

ስሇዘህ የሔወሒት መሰንጠቅ ብ዗ ተወርቷሌ፤ በጋልን የሚሇኩ ቀሇሞች ፇሰውበታሌ። ነገር ግን ታሪክ ጸሏፉዎች እና
የፖሇቲካ ሳይንቲስቶች ቸሌ የሚለት አንደ ነጥብ ሇአገሪቱ የፖሇቲካ ኢኮኖሚ የነበረውን የማይናቅ አንዴምታ ነው። ይህ
በምሐራን ትኩረት ያሌተሰጠው ጉዲይ ሁሇቱ ቡዴኖች ሇማሸነፌ የመረጧቸውን መሌዔክቶች ይመሇከታሌ። ‚የመቀላው
ቡዴን‛ የመሌዔክቱ አስኳሌ አዴርጎ ያስቀመጠው ኢትዮጵያዊ ብሓረተኝነት ነበር። ቡዴኑ በጦርነቱ ውጤት በተሇይ ዯግሞ
በአሌጀርሱ ስምምነት የተቆጡ የሔወሒትና የኢሔአዳግ ካዴሬዎች በኢትዮጵያዊ ብሓረተኝነት ዗ሪያ እንዯሚሰሇፈ ጥርጥር
አሌነበረውም፡፡ የአቶ መሇስ ቡዴን በተቃራኒው ያተኮረው በኢኮኖሚ እና በመሌካም አስተዲዯር ሊይ ነበር። አቶ መሇስ
‚ክፌት፣ ተወርዋሪ እና ነጭ ካፒታሉስት‛ ኢኮኖሚ መገንባት የኢሔአዳግ ዒሊማ መኾኑን፣ በቦናፓርቲዛም እና በአብዮታዊ
ዳሞክራሲያዊ ሏሳቦች ዗ሪያ የትርጉም እና የትንተና አክሮባት በመሥራት እና በመተጣጠፌ ሸወደ።

የጠቅሊይ ሚኒስትሩ መሌዔክት በግሌብ ሲታይ ጊዚውን ታሳቢ ያሊዯረገ እና ሏዖኔታ የማያገኝ ይመስሌ ነበር። ይኹንና
ቁማራቸው በስኬት ተጠናቀቀ፤ በርግጥ የመቀላው ቡዴን ‚መሇስ ያሸነፇው በመሌዔክቱ ሳይኾን የመንግሥት አስገዲጅ ኃይሌ
በመጠቀም ነው‛ ሲሌ ያቀረበው መሌስ ከፉሌ እውነታ አሇው፡፡ ይኹንና የጠቅሊይ ሚኒስትሩ መሌዔክት በተሇይ የፓርቲውን
ሌኂቃን እና ንዐስ ሌኂቃን ትኩረት እንዯ ሳበ ግሌፅ ነበር፡፡ የዘህን ምክንያት ሇመረዲት አስቸጋሪ አይዯሇም። በ1990ዎቹ
አጋማሽ በኢትዮጵያ ፖሇቲካ እና ኢኮኖሚ ጉዲይ የወጡ መጽሏፌት እንዯሚያሳዩት የኢሔአዳግ ሌኂቃን እና ንዐስ ሌኂቃን
ኃብት ማካበት እና ከመንግሥት ጋራ ያሊቸውን ግንኙነት በመጠቀም ኢኮኖሚያዊ ጥቅም ማግኘት የጀመሩበት ጊዚ ነበር፡፡
በተጨማሪም እነዘህ ሌኂቃን ከዒሇም አቀፌ ሌኂቃን ጋራ ያሊቸው ትስስር እየጨመረ ነበር፡፡ ኔትወርክ ቲዮሪስቶች እንዱህ
አይነቱን ግንኙነት አዴሎዊ ትይይዛ (preferential attachment) ሲሌ ይጠሩታሌ፡፡ በአጭሩ ሲቀመጥ የኢኮኖሚው
ሌኂቃን (economic elite) ቡዴን እያቆጠቆጠ ነበር። ይኽ ወዯ ሊይ የሚዯረግ ሩጫ በጦርነቱ ምክንያት በዴንገት ተገታ።
ሇዘህ ቡዴን አባሊት የግሌ እዴገት በሮች ተዖጉ። ኃብት ማካበት (wealth accumulation) ቆመ። በጊዚው የቢዛነስ
ዱግሪያቸውን በመሊሊክ ይማሩ የነበሩት አቶ መሇስ ከመቀላው ቡዴን በተሻሇ በዘህ ቡዴን ዖንዴ እየጨመረ የመጣውን
ቅሬታ የሚያሸቱበት አፌንጫ ነበራቸው፡፡ የኢኮኖሚው ማሽቆሌቆሌ ከኹለም በሊይ የጎዲው ዴኾችን ቢኾንም እንጭጩን
የኢኮኖሚ ሌኂቃን ቡዴንንም አሊስተረፇውም፡፡ የግንቦት 1992 ምርጫ እና ከአንዴ ወር በኋሊ በኢትዮጵያ እና በኤርትራ
መካከሌ የተፇፀመው ጠብ አጫሪነትን የማቆም ስምምነት (cessation of hostilities) ሇዘህ ቡዴን የአዱስ ብሩህ ጊዚ
ብሥራቶች ነበሩ፤ የአቶ መሇስ መሌዔክትም ‚ጦርነቱ አብቅቷሌ፣ አሁን ገንዖብ እንሥራ‛ የሚሌ ነበር፡፡ በተቃራኒው
የመቀላው ቡዴን ስሇ ሀገር መክዲት፣ ለዏሊዊነት፣ ብሓረተኝነት እያወራ በጦርነቱ ወቅት የነበሩ ውዛግቦችን መሌሶ
ሇመሟገት (relitigate) የሚፌጨረጨር ይመስሊሌ፡፡ የአቶ መሇስ መሌዔክት የሳበው ከጦርነቱ በፉት በኃብት ማካበት ሊይ
የነበሩ የኢሔአዳግ ከፌ ያለ ካዴሬዎች ብቻ ሳይኾን የእነርሱ የመዯበኛ እና ኢመዯበኛ ተሇጣፉዎች የነበሩ የከተማ ሌኂቃን
እና ተስፇኞችም ነበር። አቶ መሇስ በተሇይ ከነሏሴ ወር 1993 የኢሔአዳግ ጉባኤ በኋሊ የመንግስት የመሌዔክት ትኩረት
በሙለ ኢኮኖሚው ሊይ እንዱኾን አዯረጉ፡፡ መሌዔክቱ የተነጣጠረው በፓርቲው ውስጥ እና ውጭ ያለ ሌኂቃን ሊይ ነበር፡፡
ጠቅሊይ ሚኒስትሩ ሌኂቃንን ከጎናቸው ማሰሇፌ ከቻለ የርሳቸውም ኾነ የፓርቲያቸው ዔዴሜ እንዯሚራዖም ተማምነዋሌ፡፡

ይኽን አኹን ሊይ ሆነን ስናስበው ግሌፅና ቀሊሌ ሥራ ይመስሊሌ፡፡ በጊዚው ግን ዯፊር (bold) እና ዴንገቴ (surprise)
ነበር፡፡ በተሇይ ዯግሞ ፓርቲው ሇዒመታት ይዜት የቆየውን ሌኂቃንን በጥርጣሬ የመመሌከት አባዚ እና ሶሻሉስታዊ ኢኮኖሚ
የመገንባት ግቡን በሙለ በጭንቅሊታቸው የሚያቆም ነበር:: አቶ መሇስ ፖሇቲካቸውን ሇምን ሌሂቅ ተኮር እንዱኾን አዯረጉ?
የመጀመርያው እና ፉት ሇፉት የሚታየው መሌስ በፓርቲያቸው ውስጥ ያሇውን የሌሂቃን ሏይሌ እና አቅም አስተውሇው ነው
የሚሌ ነው። የመጪዎቹን ዒመታት ጉዝቸውን ስንመሇከት ግን ምርጫቸው ከዘያ የሰፊ ምክንያት ያሇውና በብርቱ
ማሔበራዊ ሳይንስ ሊይ የተመረኮዖ እንዯኾነ እንረዲሇን። ከ1980ዎቹ ጀምሮ በፖሇቲካ ሳይንቲስቶች፣ በፖሇቲካ
ኢኮኖሚስቶች እና በሶሺዮልጂስቶች የተዯረጉ ጥናቶች እንዯሚያሳዩት የምሥራቅ እስያን የአምባገነን መንግሥታት ቀጣይ
(durable) ያዯረጋቸው በስኬታማነት ሇመፌጠር የቻለት የሌሂቃን ሔብረት ነው። የዘህ ሔብረት ሞዳሌ ትንተና በዲን
ስላተር Ordering Power: Contentious Politics and Authoritarian Leviathans in South East Asia በተሰኘ
ግሩም የፖሇቲካ ሶሺዮልጂ ሥራ ውስጥ እናገኘዋሇን። ስላተር እንዯሚለት ሌሂቃን ብ዗ ጊዚ የተከፊፇለ እና የማያባራ የርስ
በርስ ግጭት ውስጥ የሚኖሩ ናቸው። በርካታ መንግሥታትን የሚጥለ አብዮቶች እና ዏመፆች- አንዲንድቹ ከታች
የተነሱ(revolution from below) የምንሊቸውን ጭምር – የሚዯራጁት እና የሚመሩት ከመንግሥቱ ሌሂቃን ጋር ግጭት
ባሊባቸው የውስጥ ወይ የውጭ ሌሂቃን ነው። ሌሂቃን የጋራ ዴርጊት ችግርን (collective action problem) የአመራር እና
ላልች ክህልታተቸውን ተጠቅመው በመፌታት የአብዮት ክስተት እዴሌን ያሰፊለ። ሇአምባገነን መንግሥታት ተረጋግቶ
የመኖር ቁሌፌ ይኼን በሌሂቃን መካከሌ ያሇ አጠፊፉ ሽኩቻ እና መሰነጣጠቅ (fragmentation) መቀነስ/ ማስወገዴ ነው።
የማሔበራዊ ሳይንስ ጠበብት አምባገነኖች የሌሂቃንን ሔብረት ሇማምጣት ሁሇት ዏይነት መንገዴ እንዯሚጠቀሙ ይገሌጻለ።
አንዯኛውን መስጠት/ ማዯሌ (provision) አምባገነኖች የሌሂቃንን ጥቅም በጥንቃቄ በማስጠበቅ የጋራ እና የተቀናጀ ዴጋፌ
ሇማግኘት ይሞክራለ። ስላተር ግን መስጠት ብቻውን በቂ አሇመኾኑን ያስገነዛባለ። መከሊከሌ (protection) ከዘያ እኩሌ
አስፇሊጊ ነው። ሌሂቃን ጥቅም ማግኘት ብቻ ሳይኾን ያገኙትን እንዱጠበቅሊቸውም ይፇሌጋለ። ሁሇቱን አቀናጅቶ ማቅረብ
የሚችሌ አምባገነን መንግሥት መሰነጣጠቃቸውን ይቀንሳሌ። ከታች ተቃውሞ ቢዯርስበት እንኳ ሌሂቃን ካበሩ አዯጋውን
ሉቋቋም ይችሊሌ። ይህ ጠንካራ ኢምፔሪካሌ መሠረት ያሇው የማሔበራዊ ሳይንስ የጋራ ዴርጊት ቲዮሪ ነው። አቶ መሇስ
ሇመጀመርያ ጊዚ ምስራቅ እስያ ካዯረጉት ጉዜ ጀምሮ በንግግራቸው እና በዴርጊታቸው እንዲስቀመጡት የእነዘህ አገሮች
ፖሇቲካዊ ኢኮኖሚ ታታሪ ተማሪ እና አዴናቂ ናቸው። የዲን ስላተር Ordering Power የወጣው በጠቅሊይ ሚኒስትሩ
የሔይወት ዖመን መጨረሻ አካባቢ ይኹን እንጂ በመጽሏፈ ባማረ ቅሇት የቀረበው ሞዳሌ አቶ መሇስ የምስራቅ እስያ
አገሮችን በጥሞና ማጥናት ከጀመሩበት ወቅት አንስቶ በተሇያዩ ጥናቶች ተሸራርፍ ቀርቦ ነበር።

የሌኂቃን ከተማ

አቶ መሇስ የሌኂቃንን ዴጋፌ ሇማግኘት ከመሌዔክት አሌፇው ወዯ ፖሉሲና ተግባር የገቡት በፌጥነት ነበር፡፡ በ1998 ዒ.ም
‚ማኅበራዊ ስምምነት መፌጠር‛ በሚሌ መሪ ሏሳብ ከነጋዳዎች እና ከዩኒቨርሲቲ ምሐራን ጋር ተቀምጠው ተወያዩ። በነፃው
ፕሬስ አባሊት ሊይ የሚዯርሰው ግፌ እና እንግሌት ቀነሰ፥ የተቃዋሚ ፓርቲዎች እና ሲቪሌ ሶሳይቲ አባሊት የሚንቀሳቀሱበት
የፖሇቲካ ምኀዲር ሰፊ። የሌኂቃንን ቋንቋ የሚያወሩትን እና የቢዛነስ ወዲጅ ናቸው የሚባለትን አቶ አርከበ ዔቁባይ የአዱስ
አበባ ከተማ ከንቲባ ኾኑ፡፡ የአቶ አርከበ ሹመት አዱስ አበባን የሚመሇከት ሰፉ ስትራቴጂ አንዴ አካሌ ነበር፡፡ ብሪታንያዊው
ሶሻሌ ቲዮሪስት ዳቪዴ ሀርሺ ስትራቴጂውን ‚ሃውስማኒዛም‚ ይለታሌ፡፡ የከተሞችን እዴገት ሇፖሇቲካ ግብ ማዋሌ
አሜሪካዊ ሶሉዮልጂስት ጄሰን ሀከዋርዛ፥ ሀርሺ፥ እና ላልች እንዯሚያስቀምጡት ከተሞች ሇካፒታሌ ማከማቻ ዋነኛ
መሣሪያ ናቸው፡፡ አዱስ አበባ የአቶ መሇስ የሌኂቃንን ዴጋፌ የማግኘት ጥረት ማሳኪያ ዋነኛ መሣሪያ ሆኖ ብቅ ብሎሌ፡፡

ኢሔአዳግ ስሇ ሌኂቃን ያሇውን አመሇካከት እንዯሇወጠ ኹለ ስሇ አዱስ አበባ ያሇውን ሏሳብ ቀየረ። ግንባሩ ከተማይቱን
በተመሇከተ በተሇያዩ ፖሉሲዎች እና የፕሮፖጋንዲ ድክመንቶቹ የተንፀባረቀ ሦስት አቋሞች ነበሩት፡፡ አንዯኛ ከተማዋ
ጠቅሌሊ የያዖችውን ኃይሌ በመስበር ሇአማራጭ የሥሌጣን ማዔከሊት (alternative centers of power) ማሰራጨት ነበር፡፡
ሁሇተኛ የግብርና መር ኢንደስትሪያሊይዚሽን ሊይ ተመርኩዜ በርካታ አነስተኛ ከተሞችን በመፌጠር የአዱስ አበባን
ኢኮኖሚያዊ ዴርሻ መቀነስ ነው፡፡ ሦስተኛ የክሌሌ ከተሞችን የባህሌ እና አርት አቅም በማጎሌበት የአዱስ አባባን ማኅበራዊ
እና ባህሊዊ የበሊይነትን መግታት እና መቀነስ ነው፡፡ በ1994 እነዘህ ሏሳቦች የኢሔአዳግ የመጽሏፌት መዯርዯሪያ የመጨረሻ
እርከን ሊይ እንዱዯበቅ ተዯርጎ የአዱስ አበባን የፖሇቲካ እና የኢኮኖሚ ፌፁም የበሊይነት የሚያረጋግጡ እንቅስቃሴዎች
ተጀመሩ፡፡ የከተማዋን መሠረታዊ መዋቅሮች ማሳዯግ እና ማሻሻሌ ተጧጧፇ፣ የኮንድሚኒየም ግንባታ ተጀመረ፣ የወረዲ እና
ቀበላ መስተዲዴሮች ሪፍርም ተፊፊመ፣ የአርትና የባህሌ ትዔይንቶችን መዯገፌ እና ከተማዋን ዖመናዊ የማዴረግ ሙከራ
ጨመረ፡፡

የምርጫ 97 ውጤትን ተከትል የተፇጠረው የፖሇቲካ ውጥረት ይኽን የኢሔአዳግ ስትራቴጂ አዯጋ ሊይ ጣሇው፡፡ የሽግግር
ፖሇቲካን (transitional politics) ሇሚያጠና ምሐር ይህ ተተንባይ ነበር፡፡ ሉበራሌ ሪፍርም የሚከተለ አምባገነን
መንግሥታት በመጀመሪያዎቹ የሪፍርም ዒመታት ሥሌጣናቸው ሊይ አዯጋ ይጋረጣሌ፡፡ ኢኮኖሚስቶቹ ዯረን አሲሞግለ እና
ጄምስ ሮቢንሰን የአዯጋው ዋነኛ ምንጭ በሪፍርሙ ጥቅማችን ይነካብናሌ ብሇው የሚገምቱ የመንግሥት አባሊት እንዯኾኑ
ይገሌጣለ፡፡ ባሪ ዋይንጋስት ዯግሞ የሪፍርም ውጤት ጊዚ ስሇሚወስዴ የመጀመሪው ተቋውሞ የሚመጣው ተስፊ በሰነቁ
ነገር ግን በውጤቱ መቆየት በሚቆጡ ዚጎች መኾኑን ያወሳለ፡፡ በአዱስ አበባ የመንግሥት ሥሌጣንን የነቀነቀው አመፅ
የተነሳው የኢኮኖሚ ሪፍርም በቂ ኾኖ ያሊገኙት ውጫዊ ሌኂቃን (outside elites) እና ሌኂቅ ተኮር ሪፍርም የጎዲቸው
የከተማ ዴኾች ናቸው፡፡

አቶ መሇስ በሏምላ ወር 1997 በተካሄዯው የቡዴን 8 ስብሰባ ከተካፇለ በኋሊ ከጋዚጠኞች ጋር ባዯረጉት ቃሇ ምሌሌስ
የኹሇቱ ቡዴኖች ቅንጅት መንግሥት ሊይ የሚያመጣውን አዯጋ እንዯተረደ ግሌፅ አዴርገዋሌ፡፡ ዋይንጋስት፣ ኢሲሞግለ እና
ሮቢንሰን፣ ዲግሊስ ኖርዛ እና ላልችም የፖሇቲካ ኢኮኖሚስቶች እንዲጠኑት በርካታ መንግሥታት በሉበራሌ ሪፍርም
ምክንያት ችግር ሲዯርስባቸው ማፇግፇግን ይመርጣለ፡፡ በኢትዮጵያ ዏፄ ኃይሇ ሥሊሴ የ1953ቱ መፇንቅሇ መንግሥት
ሲሞከርባቸው የሰጡት ምሊሽ ከ1940ዎቹ አጋማሽ አንስቶ የጀመሩትን ተሏዴሶ ፌጥነት መግታት ነበር፡፡ ሇኣቶ መሇስ
ሪፍርሙ የዯቀነባቸው ላሊ ችግርም ነበር፤ የፖሇቲካ ሳይንቲስቶች ይህን ችግር የአምባገነን መንታ ሏሳብ (dictator’s
dilemma) ብሇው ይጠሩታሌ። አምባገነኖች በጀመሩት ሪፍርም በሚፇጠረው የፖሇቲካ ቀዲዲ ምክንያት ከውጭ በሚነሳ
አመጽ ሥሌጣናቸው ሲፇተን የውስጥ ሌኂቃንን ሏሳብ ቸሌ ብሇው ሪፍርሙን ከቀጠለ የውስጥ አመጽ ይገጥማቸዋሌ፡፡
የራሳቸውን ሌኂቃን አዴምጠው ተሏዴሶውን ካቆሙት የውጭ ሌኂቃን አመጽ ይፊፊማሌ፡፡ መሇስ ዚናዊ ከዘህ መንታ
ሏሳብ ሇመውጣት ሉጠቀሙ ያሰቡት ስትራቴጂ በመስከረም 1999 መቀላ በተዯረገው የኢሔአዳግ ጉባኤ ጥርት ብል
መታየት ጀመረ፡፡

በመቀሇው ጉባኤ ጠቅሊይ ሚኒስትሩ ፓርቲያቸው የጀመረውን የኢኮኖሚ ሪፍርም አፊጥኖ እንዱቀጥሌ አሳሰቡ፡፡ ነገር ግን
ድ/ር ነጋሶ ጊዲዲ በመስከረም 1998 ዒ.ም ሇመዛናኛ ጋዚጣ በሰጡት ቃሇ ምሌሌስ እንዯተነበዩት ከኢኮኖሚ ሪፍርም ጎን ሇጎን
ጠቅሊይ ሚኒስትሩ ጀምረውት የነበረውን የፖሇቲካ ሪፍርሞች ቀሇበሱ። ሌኂቅ ተኮር ሇውጡ ኢኮኖሚው ሊይ ብቻ አተኮረ።
ሌኂቃን ከኢሔአዳግ ውጭ በላልች የፖሇቲካ ቡዴኖች እና የሲቪሌ ሶሳይቲ ማኅበራት በኩሌ ጥቅማቸውን እንዲያሳዴደ
በር ተዖጋባቸው፡፡

ኢኮኖሚስቱ ዱሚትሪ ገርሸንሰን የሶቪየት ሔብረትን አገዙዛ በተመሇከተ በጻፎቸው ጽሐፍች እንዲቀረቡት አቶ መሇስ
የመረጡት አካሄዴ ከአዯጋ ነፃ (risk free) አይዯሇም፡፡ ውጫዊ ሌኂቃን ጥቅማቸውን የሚገፈበት አማራጭ ተዖግቶባቸው
ወዯ ፓርቲው ሲዖሌቁ የውስጥ ሌኂቃን ሥሌጣን እና ጥቅም ይሸረሸራሌ። ይህ ዯግሞ የውስጥ ተቃውሞ ያስነሳሌ።
አዯጋውን ሇመቀነስ ጥንቃቄ የተሞሊበት የሌኂቃን ማኔጅመንት ስትራቴጂ መዖየዴና የሚከፊፇሇውን ‘የኢኮኖሚውን ዲቦ’
መጠን ማሳዯግ ይጠይቃሌ፡፡ አቶ መሇስ ሪፍርሞችን ሙለ ሇሙለ ከማዲፇን ይኽን መስመር መርጠዋሌ፡፡

ስትራቴጂውን ተግባራዊ በማዴረግ ረገዴ አዱስ አበባ በምርጫ 97 ዋዚማ ከነበራት የገዖፇ ሚና ተሰጣት፡፡ ዯኻ ዯቋሽ፥
ሌኂቅ ሸንጋይ ፖሉሲዎች በከተማዋ በሰፉው ተግባራዊ መዯረግ ጀመረ፡፡ የዘህ አቅጣጫ የመጀመሪያ ምዔራፌ ከ1999-
2003 ዴረስ ቆይቷሌ፡፡ በዘህም ምዔራፌ የመንግስት ትኩረት የነበረው ከዲያስፖራ እስከ መዱናችን በምርጫ 97 ያኮረፈ
ሌኂቃንን ማረጋጋትና ወዯ ኢህአዳግ ቅንጅት(ይህ ቅንጅት ከፓርቲው የሰፊ ነው) ማምጣት ነው። የዘህ ምዔራፌ አንዯኛው
መሣሪያ የመንግሥትን ወጪ (spending) በመጨመር የመንግሥት ኮንትራቶችን ሇሌኂቃን ማከፊፇሌ ነው። ይህ መጠነ ሰፉ
የኢንቨስትመንት ፖሉሲ ጋሊቢ የዋጋ ግሽበት (galloping inflation) ፇጠረ። በእንዯዘህ ዏይነት የዋጋ ግሽበት የትኛው
የኢኮኖሚ ቡዴን ይጎዲሌ? ኢኮኖሚስቶች በዘህ ጥያቄ ይወዙገባለ። ይኹንና ጠንቃቃ ኢኮኖሚስቶች ብ዗ ጊዚ መሌሳቸው ‚
እንዯ ኢኮኖሚው ቅርጽ እና መዋቅር ይወሰናሌ‛ የሚሌ ነው። በኢትዮጵያ ከ1999-2002 ፖሉሲ ክፈኛ የተጎደት የሥራ
ኮንትራታቸው ከዋጋ ግሽበት ያሌተቆራኘ ወይም በየጊዚው ውሊቸውን በዴጋሚ ሉዯራዯሩ (renegotiate) የማይችለት
የመንግሥት ሠራተኞች፥ ጡረተኞች እና የከተማ ዴኾች ናቸው። በተቃራኒው ከእርዲታው ሴክተር ጋራ የተገናኘ ሥራ
ያሊቸውና በአገሌግልት ዖርፌ ማኔጅመንት ከፌተኛ ክኂሌ ሥራዎች ሊይ የተሠማሩ ሌኂቃን ገቢያቸው ከዋጋ ግሽበት ጋራ
የማስተካከሌ አቅም አሊቸው። በተጨማሪም እነዘህ ሌኂቃን የጆርጅ ሜሰን ዩኒቨርሲቲ ታይሇር ካውን ያሌተገራ ሲለ
የሚጠሩት የውጭ ምንዙሪ ቅነሳ (devaluation) እና ዯካማ የእርዲታ ገንዖብ ወዯ ውስጥ መግባት (inflow) ቁጥጥር ቅይጥ
ፖሉሲ ተጠቃሚ ነበሩ።የእነዘህ ዒመታት ሌሌ የማክሮ ኢኮኖሚክስ ፖሉሲ ፇጣን እዴገት ቢያመጣም በተሇይ የከተማ
ዴኾች የእዴገቱ ዋጋ ከፊዮች ነበሩ። እነዘህ የመንግሥት ፖሉሲዎች በብዙት ተግባራዊ የኾኑት በአዱስ አበባ ነው።
ውጤታቸውም ኃብትን ከዴሃ ወዯ ሌሂቃን ማከፊፇሌ (upward redistribution) መኾኑ ጽሏይ የሞቀው ሏቅ ነው። ዳሪክ
ሓዱ እኤአ ባወጡት ጽሐፊቸው ይኼን ችግር በሚገባ ይተነትናለ።

Expulsion

የዘህ ምዔራፌ ኹሇተኛ መሳሪያ ታሊቋ ሶሲዮልጂስት ሰሉካ ሳሰን በኃይሌ ማባረር (expulsion) ሲለ የጠሩት ነው። የከተማ
ዴኾች በአብዙኛው የሚኖሩት በቀበላ፥ በጨረቃ ቤቶች ውስጥ በመኾኑ የሔግ መብታቸው አስተማማኝ ያሌኾነ
(precarious) ነው። በዘህ ምክንያት መንግስት ሇሌማት ፕሮጀክቶች እና ኮንድሚነሞች እነዘህ ዴኾች የሚኖሩበትን አካባቢ
ሲፇሌግ ቦታውን ሇመውሰዴ የሚያወጣው ወጪ እጅግ አነስተኛ ነው። የእነዘህ የሌማትና የቤት ፕሮጀክቶች ተጠቃሚዎች
ተፇናቃዮች ሳይኾኑ ሌሂቃን ናቸው። በሏይሌ የማፇናቀሌ ዴኾችን የመኖሪያ አካባቢ ማሳጣት ብቻ ሳይኾን ሇረዥም ጊዚ
አብረው ከኞሯቸው ወገኖቻቸው በማሇያየት የሔብር ኑሮን (community life) ይዯመስሳሌ። የጋራ ዴርጊት (collective
action) አቅምን ያዲክማሌ፣ የማዔከሌ ቅርጽ መስተጋበር (center-periphery relationship) ይፇጥራሌ። ሳሰን እንዯሚለት
በማዔከሌ -ጠርዛ ከተማ የጠርዛ ነዋሪዎች የተዯበቁ (ኢንቪዛብሌ) ናቸው። ፖሉሲ አውጪዎችም ይረሷቸዋሌ። ከከተማዋ
የባህሌ እና የማህበራዊ ሔይወት ይነጠሊለ። በተቃራኒው መካከሇኞቹ የሔግ ከሇሊ እና ጥበቃ ይዯርሳቸዋሌ። ፌሊጎቶቻቸው
የፖሉሲ አውጪዎችን ትኩረት ያገኛለ። ንቁና ጠንካራ የባህሌ፣ የማህበራዊ እና የፖሇቲካ ሏይወት ተሳታፉዎች ናቸው።
በአጭሩ ከተማዋ የእነርሱ ናት።

የስትራጂው ሁሇተኛ ምዔራፌ የመጀመርያው ምዔራፌ በከተማ ዴኾች ሊይ ያሳረፇውን ቡጢ በመጠኑም ቢኾን ሇመቀነስ
ይሞክራሌ። በተሇይ ዯግሞ ሌሌ የነበረው ማክሮ ኢኮኖሚ ፖሉሲ ጠብቅ እንዱሌ፣ የዋጋ ግሽበት እንዱወርዴ ተዯርጓሌ። ነገር
ግን ሇዴኻ ያጋዯሇ (pro-poor) አይዯሇም። በሃይሌ መፇናቀሌ ተጠናክሮ ቀጥሎሌ። ከሁለ በሊይ ዯግሞ እየሰፊ የመጣውን
የሌሂቃን እና የንዐስ ሌሂቃን ቡዴኖችን ፌሊጎት ሇማሟሊት ፇረንሳዊው ሶሻሌ ቲዮሪስት ኦነሪ ሊፋቨ በ1960ዎቹ እንዯተወረው
በከተማ እና በገጠር መካከሌ ያሇው ግሌጽ ሌዩነት ቀስ እያሇ ተሸረሸረ። ሊፋቨ እንዯሚሇው እንዱህ ዏይነቱ ዴንበር የሇሽ
የከተማ ዔዴገት (ገጠርን ዯርምሶ የሚገባ) ዋነኛ ዒሊማ ሇከተማ ሌሂቃን እና ባሇጠጎች አዱስ የሀብት ማከማቻ ስፌራ መፇሇግ
ነው። እንዯ ከተማ ዴኾች ሁለ የገጠር ነዋሪዎች እና አርሶ አዯሮች በአነስተኛ ወጪ ከቀያቸው ይባረራለ። ከዘያም በሳሰን
ቋንቋ ስውር (invisible) እንዱኾኑ ያዯርጋሌ። የአዱስ አበባም አስተዲዯር ይህን መንገዴ የተከተሇ ነው። በዘህ ሏሳብ
መሠረት በአዱስ አበባ ዗ርያ ያለ የገጠር መሬቶች እና የገጠር ከተሞች ሇአዱስ አበባ (ማሇትም ሇአዱስ አበባ ሌሂቃን)
ጥቅም ይውሊለ። እንዱህ ዏይነቱ የከተማ መስፊፊት ፌሌስፌና የማህበራዊ ሳይንስ ምሁራን ኒዮ ሉበራሌ ዏርባኒዛም
ይለታሌ። ቀንና ምሽት ‚ኒዮ ሉበራሉዛም ጠሊቴ ነው‛ እያሇ ምል የሚገዖተው የኢትዮጵያ መንግሥት ይህን መጠሪያ
አሌቀበሌም አሻፇረን እንዯሚሌ ግሌጽ ነው። ሥራው እና ዱስኩሩ ግን ሇየቅሌ ነው።
አዱስ አበባ በ዗ርያዋ ያለትን መሬቶች እየዋጠች መስፊፊቷ የከተማ ዴኾችን እና የኦሮሞ አርሶ አዯሮችን ጥያቄ ያዙምዯዋሌ።
የኦሮሞ ተማሪዎች ዏመጽ ያነሳቸው ጥያቄዎች አስኳሌ ነጥቦች የሚመሇከቱት ኦሮሞ አርሶ አዯሮችን ብቻ ሳኢኾን የከተማዋን
ዴኾችንም ነው። የከተማዋ ማስተር ፕሊን እና ሊሇፈት 14 ዒመታት ተግባራዊ ኾኑት ፖሉሲዎች ከተማዋን ቀስ በቀስ መዯብ
ሊይ ወዯተዖፇቀ የማህበራዊ ሌዩነት ( social division) ነክሮ ወዯ የግጭት ከተማ (city of conflict) እየሇወጣት ነው።
ዳቪዴ ሃርቬይ Rebel Cities በተሰኘ መጽሏፊቸው እንዲስቀመጡት ሇግጭት ከተማ ምሊሹ የጋራ ጥያቄዎች በብሌሃት እና
በዖዳ መቀመርን እና ማዖጋጀት ነው። ሃርቬይ እነዘህን ጥያቄዎች ከሊፋቭ በወሰደት ንዴፇ ሏሳብ የከተማ መብት (The
right to a city) ጥያቄዎቸ ይሎቸዋሌ። ሮበርት ኒውዊርዛ ከእነዘህ ከተማ መብት ጥያቄዎች መካከሌ ከፉልቹን Shadow
Cities መጽሏፈ ያትታቸዋሌ። የዴኾች የንብረት መብቶች እንዱጠናከሩ ማዴረግ፣ ኢ_መዯበኛነትን ከሔገ ወጥነት መሇየት፣
የዴኾች የባህሌ እና ማሔበራዊ መብቶች የህግ ጥበቃ እና ከሇሊ እንዱኖራቸው ማዴረግ፣ የሌማት እና የቤት ሥራ ፕሮጀክቶች
ሀብት ወዯ ታች የሚያከፊፌለ (re-distributive) መኾናቸውን ማረጋገጥ። ይኹንና አግባብነት ያሊቸውን ጥያቄዎች
ሇመሇየት በመጀመርያ የአዱስ አበባን የእዴገት አቅጣጫ በፖሇቲካ ሙግታችን ሌዩ ሥፌራ መስጠት ግዴ ነው።

የሌሂቃን፣ ሇሌሂቃን፣ በሌሂቃን ከተማ!

የማይዲፇን ጩኸት፥ የማይከሽፌ ተስፊ . . .

By SEBAT KILO

(ሄኖክ የማነ)

ይህ ዲሰሳ ፕሮፋሰር መስፌን ወሌዯማርያም በ2005 ዒ.ም እና በ2007 ዒ.ም የጻፎቸውን በአጭር አጠራር ‚መክሸፌ‛ እና
‚አዲፌኔ‛ን ይቃኛሌ፡፡ ዲሰሳው በአብዙኛው በኀሇዮታዊ፣ ፖሇቲካዊ እና ታሪካዊ ጉዲዮች ሊይ የሚያተኩር ሲኾን በዏምስት
ዏቢይ ጉዲዮች የተከፇሇ ነው፡፡ ‚ታሪክ እና ኢትዮጵያዊ ብሓረተኝነት‛ በሚሇው የመጀመሪያ ክፌሌ በታሪክ እና በብሓራዊ
ማንነት (national identity) መካከሌ ሉኖር ይገባሌ ብሇው ዯራሲው የሚያምኑትን ግንኙነት የቃኘ ሲኾን፣ ፕሮፋሰር
መስፌን የኢትዮጵያ ታሪክ አጻጻፌ (Ethiopian historiography) በኢትዮጵያዊ ማንነት ሊይ ፇጠረ ብሇው የሚያስቡትን
ችግር አስሷሌ፡፡ ‚ፕሮፋሰር መስፌን፣ ኢትዮጵያ እና ኢትዮጵያዊነት‛ የሚሇው ሁሇተኛ ክፌሌ ዯግሞ አንጋፊው ምሐር
ስሇኢትዮጵያ እና ስሇኢትዮጵያዊነት ያሊቸው አመሇካከት ትክክሇኛ ይዖት ምን እንዯኾነ በቅርበት ሇመመሌከት ይሞክራሌ፡፡
‚የፕሮፋሰር መስፌን ኹለን አቀፌ የታሪክ ትንተና‛ ሦስተኛው ክፌሌ ነው፡፡ ዯራሲው በ‛መክሸፌ‛ና በ‛አዲፌኔ‛ የኢትዮጵያን
መሠረታዊ ችግር ከአገሪቷ ታሪክ ውስጥ ፇሌፌሇው ሇማውጣት የሞከሩበትን ዖዳ እና የዯረሱበትን መዯምዯሚያ
ይገመግማሌ፡፡ አራተኛው ክፌሌ ‚የብሓር ጥያቄ እና የማንነት ፖሇቲካ‛ ሲኾን ፕሮፋሰር መስፌን ስሇእነዘህ አንገብጋቢ
ጥያቄዎች ያነሷቸውን ጉዲዮች ይዖት ሇመመርመር ጥረት አዴርጓሌ፡፡ አምስተኛው እና የመጨረሻው ክፌሌ ‚ባንዲነት እና
ስዯት‛ ሲኾን ምሐሩ ስሇባንዲነት የነዯፈት ኀሇዮት ስሇታሪክ አጻጻፌ ካሊቸው አመሇካከት ጋራ እንዯሚሄዴ እና
እንዯማይሄዴ መረዲትን ዒሊማው ያዯርጋሌ፡፡

ቢያንስ ሊሇፈት ሦስት ዏሥርት ዒመታት በኢትዮጵያ የፖሇቲካ ተዋስዕ (discourse) የአመሇካከት ተጽዔኖ በመፌጠር ረገዴ
ከፕሮፋሰር መስፌን ጋራ የሚተካከሌ ሰው ማግኘት እጅግ አስቸጋሪ ነው። ሳይታክቱ ባገኙት መገናኛ ብ዗ኃን ኹለ
አሻራቸውን ያኖራለ፤ በጋዚጣ፥ በመጽሓት፥ በመጻሔፌት፥ በዴረ-ገጽ፥ በሶሻሌ ሚዱያ ይጽፊለ። በአማርኛ እና በእንግሉዛኛ
ክሽን አዴርገው ይጽፊለ። በሬዱዮ ይናገራለ። በቴላቪዥን (እዴሌ ካገኙ) ይናገራለ። ከነዘህ ተግባራት አንጻር ካየናቸው
ፕሮፋሰር መስፌን የአዯባባይ ምሁር ናሙና ሉኾኑ ይችሊለ። ከአዯባባይ ምሐርነትም በሊይ ግን ሞገስ ሉያሰጣቸው የሚገባ
ዔሴት አሊቸው፤ ጭቆናን አምርሮ መጥሊት እና በአዯባባይ ሳያሰሌሱ መቃወም። በሦስት የተሇያዩ ረዣዥም የጭቆና አገዙዜች
ውስጥ ኹኔታዎች በፇቀደሊቸው መጠን በየአጋጣሚው ግፌ እና በዯሌን በማውገዛ፥ አፇና እና አፊኞችን ሲጋፇጡ ኖረዋሌ፤
አሁንም አሊቋረጡም። ዙቻ፥ ዴብዯባ፥ እና እሥር አሌበገራቸውም።

ፕሮፋሰር መስፌን አወዙጋቢም ናቸው! ‚ በኢትዮጵያ ሰሊም፥ እኩሌነት፥ ብሌጽግና እንዱሰፌን፤ ጊዚውን፥ ጉሌበቱን፥
ገንዖቡን፥ ዔውቀቱን፥ በአጠቃሊይ ሔይወቱን የሰጠ፤ እውነተኛ ኢትዮጵያዊ ጀግና‛ እንዯኾኑ ከሌብ በማመን
የሚያፇቅሯቸው፥ የሚያዯንቋቸው፥ እና በስስት የሚያይዋቸው እጅግ በርካታ ኢትዮጵያውያን የመኖራቸውን ያህሌ፤
‚በኢትዮጵያዊነት ሽፊን የብሓር ጭቆናን ሇማስቀጠሌ እና የአማራ ነፌጠኛ የበሊይነትን ሇማስመሇስ የሚታትር መሠሪ
የቀዴሞ ሥርዏት ናፊቂ ነው‛ በማሇት ‚ዏይንህን ሇአፇር‛ የሚሎቸውም የዘያኑ ያህሌ ናቸው። በሁሇቱ ጫፍች መካከሌ
ዴምጻቸው ብ዗ም ጎሌቶ የማይሰማ የተሇያየ አመሇካከት ያሊቸው ኢትዮጵያውያን ቢኖሩም ከቅርብ ዒመታት ወዱህ ግን
‚አማራ የሇም እያሇ፥ አማሮች በሚዯርስባቸው የማያባራ ጥቃት እና ዔሌቂት ሊይ ዴንጋይ ያቀብሊሌ‛ በሚሌ በፕሮፋሰሩ ሊይ
ጥርስ የነከሰ፥ በተሇይ በማኅበራዊ ዴረ-ገጽ ሊይ እያቆጠቆጠ እና ንቁ ተሳትፍ እያዯረገ ያሇ አንዴ የፖሇቲካ ማኅበረሰብ ብቅ
ብሎሌ። እሳቸው ግን እንዯተሇመዯው ‚ኬረዲሽ‛ ብሇው ቀጥሇዋሌ።
ፕሮፋሰር መስፌን ውዛግብ የሚያስጨንቃቸው ዏይነት ሰው አይመስለም፥ እንዯውም ከውዛግቡ ውስጥ ብርታት እና
ጥንካሬ (አንዲንድችም ዯሥታ ይሊለ) የሚያገኙ ይመስሊለ። ስሇአንዴ ፖሇቲካዊም ኾነ ማኅበራዊ ጉዲይ የከተቡት ጽሐፌ
የተፊፊመ የሏሳብ ጦርነት ሲያስነሳ፥ እርሳቸው ጦርነቱ መካከሌ እየተፊሇሙ በላሊ ጽሐፌ ወይም ንግግር ላሊ ጦርነት በላሊ
አቅጣጫ ይከፌታለ፥ ያብራራለ፥ ይተነትናለ፥ ይተቻለ፥ ይነቅፊለ፥ (እየሰሰቱም ቢኾን) ያዯንቃለ፥ ይዖሌፊለ፥
ይዖረጥጣለ፥ በሆዲቸው የሚቀር አንዲች ያሇ አይመስሌም – ፕሮፋሰር መስፌን ናቸው።

‚መክሸፌ እንዯኢትዮጵያ ታሪክ‛ በሚሌ ርእስ የጻፈት መጽሏፌ እንዯታተመ የፕሮፋሰሩ አዴናቂዎች ፥ ነቃፉዎች እና
ገሇሌተኛ ታዙቢዎችም ከወትሮው በተሇየ እና በተሟሟቀ ኹኔታ ሲያከራክር እና ሲያወዙግብ ቆይቶ አዋራው በቅጡ ሳይሰክን
ዯራሲው ‚አዲፌኔ፥ ፌርሃት፥ እና መክሸፌ‛ የሚሌ ርእስ ያሇውና የመክሸፌ ቁጥር ሁሇት ሉባሌ የሚችሌ ላሊ መጽሏፌ ይዖው
ብቅ ብሇዋሌ። ከጭብጣቸው እና ከመሌዔክታቸው በጥብቅ መተሳሰር የተነሳ መጻሔፌቱን እንዯ አንዴ መመሌከት ስሇሚቻሌ
ይህ ዲሰሳ ሁሇቱንም በጣምራ ይቃኛሌ።

ታሪክ እና ኢትዮጵያዊ ብሓረተኝነት

ፕሮፋሰር መስፌን በተሇያዩ ጽሐፍቻቸው በተሇይ ዯግሞ ‚በመክሸፌ‛ እና ‚በአዲፌኔ‛ ውስጥ ‚ታሪክ‛ እያለ ሇሚጠሩት ነገር
የሚሰጡት ክብር፥ አዴናቆት፥ እና ትኩረት ‚ፕሮፋሰር ሇምን የታሪክ ባሇሞያ አሌኾኑም?‛ የሚያሰኝ ነው። ሇምሳላ
‚መክሸፌ‛ ካለት 182 ገጾች የመጀመሪያዎቹ 100 ገጾች ስሇ ታሪክ ፌሌስፌና (philosophy of history ) እና ስሇ ኢትዮጵያ
ታሪክ አጻጻፌ (Ethiopian historiography ) የሚያወሱ ናቸው። ‚አዲፌኔ‛ም በበኩለ ሩብ የሚኾኑ ገጾቹ በተመሳሳይ
አጀንዲ ሊይ ያተኮሩ ናቸው።

ፕሮፋሰር መስፌን በቀሊሌ እና ግሌጽ አማርኛ የተወሳሰቡ ሏሳቦችን የመግሇጽ ችልታ እንዲሊቸው የሚያከራክር ባይኾንም
በሁሇቱ መጻሔፌት ሊይ ተመሥርቶ ‚ታሪክ‛ ሲለ ምን ማሇታቸው እንዯኾነ መረዲት እጅግ ከባዴ ፇተና ነው። በ‛መክሸፌ‛
ሊይ በተዯጋጋሚ ከቀረቡ ትችቶች አንደ ‚ታሪክ እንዳት ሉከሽፌ ይችሊሌ?‛ ከሚሇው ተገቢ ጥያቄ ጋራ ይያያዙሌ። ሇምሳላ
ዱያቆን ዲንዓሌ ክብረት በ‛መክሸፌ‛ ሊይ በጻፇው ትችት ‚ሇመኾኑ ታሪክ ይከሽፊሌ?‛ ፥ ‚የክሽፇት ታሪክ ሉኖር ይችሊሌ
እንጂ የከሸፇ ታሪክ ሉኖር ይችሊሌ? አንዴን ታሪክ ከሽፎሌ ወይም ተሳክቷሌ የሚያሰኘው ምን ምን ሲኾን ነው? በመጽሏፈ
ውስጥ የምናጣው ታሊቁ ነገር ይኼ ነው‛ ይሊሌ። ይኽ ‚ታሊቅ ቁምነገር‛ ግን በ‛መክሸፌ‛ ውስጥ ብቻ ሳይኾን የ‛መክሸፌን‛
ትርክት አጠናክሮ በቀጠሇው ‚አዲፌኔ‛ ውስጥም በመብራት ቢፇሇግም አይገኝም።

ዱያቆን ዲንዓሌ ሊቀረበው ትችት ፕሮፋሰር መስፌን በ‚አዲፌኔ‛ ውስጥ ሇክሽፇት ተቺዎች ምሊሽ በሰጡበት ምዔራፌ እንዱህ
ይሊለ፥ ‚በዘህ ትርጉም የማይሰጥ የቃሊት ዴርዯራ ሊይ ምንም ዏይነት አስተያየት መስጠት አይጠበቅብኝም‛ ካለ በኋሊ
ወረዴ ብሇው ‚የሚከተሇው እንዯሚነበብ ኾኖ የተጻፇ ነበር፤ መክሸፌ የምሇው አንዴ የተጀመረ ነገር ሳይጠናቀቅ ወይም
ሳይሳካ እንቅፊት ገጥሞት መቀጠሌ ሳይችሌ ዒሊማው ሲዯናቀፌ እና በፉት ከነበረበት ምንም ያህሌ ወዯፉት ሳይራመዴ
መቅረቱን ነው‛ ይሊለ (መክሸፌ 214)።

እስቲ ፕሮፋሰር መስፌን ስሇ ታሪክ እና ስሇ መክሸፌ የሚለትን በትክክሌ ሇመረዲት እንሞክር። ሇምሳላ በ‛መክሸፌ‛ ገጽ 34
ሊይ ‚ታሪክ የሔዛብ፥ የተከታታይ ትውሌድች ሥራ ነው፤ ኑሮ ነው፤ ትግሌ ነው፤ ተጋዴል ነው። እያንዲንደ የቀዯመው
ትውሌዴ ንብረቱን፥ ኃብቱን እና መብቱን፥ በአጠቃሊይ የአብሮ መኖር ኅሌውናውን አረጋግጦ ሇሚቀጥሇው ትውሌዴ
ያስተሊሇፇውን እና ያስተሊሇፇበትን ኹኔታ ጭምር የሚገሌጽ ቅርስ ነው። ተከታዩ ትውሌዴ ከቀዯመው ትውሌዴ
የተረከበውን እና ራሱ ዯግሞ የጨመረውን እያካተተ የሚቀርብ ዖገባ ነው‛ የሚሌ የተወሳሰበ ብያኔ ይገኛሌ። በሚቀጥሇው
ገጽ ዯግሞ ‚ታሪክ ያሇፈትን ተከታታይ ትውሌድች ከዙሬው እና ከወዯፉቱ ትውሌድች ጋራ የሚያገናኝ፥ የሚያስተዋውቅ እና
የሚያስተሳስር ሰንሰሇት ነው‛ የሚሌ ብያኔ አሇ (መክሸፌ 35)። ላሊ ቦታ ዯግሞ ‚ታሪክን በሁሇት በኩሌ ሌንመሇከተው
እንችሊሇን ማሇት ነው። በአንዴ በኩሌ ጥንት፤ ጥንት ምናሌባትም ከብ዗ ሺህ ዒመታት በፉት የኛ የምንሊቸው ሰዎች
የጀመሩት ያሊሇቀ እና የማያሌቅ ጉዜ ነው‛ ይሊለ (መክሸፌ 37)። ፕሮፋሰር መስፌን ‚ታሪክ ሇአንዴ ሰከንዴም የማያቋርጥ
የኑሮ እና የአኗኗር ጅረት ነው‛ ብሇውም ያምናለ (አዲፌኔ 82)።

እነኚህን የተሇያዩ ብያኔዎች ቀረብ ብሇን ስንመረምራቸው የመጀመሪያው ብሓራዊ ማንነትን እና ስሜትን የሚገሌጽ ሲኾን
ሁሇተኛው ዯግሞ የታሪክ ተመራማሪዎች እና ፇሊስፍች የወሌ ትውስታ (collective memory) እያለ የሚጠሩትን ሏሳብ
ሉያንጸባርቅ የሚችሌ ነው። ሦስተኛው የአገር ግንባታ (nation building) ንዴፌ ሏሳብ ብያኔ ኾኖ ቢቀርብ የተሻሇ ስሜት
የሚሰጥ ሲኾን የመጨረሻው የታሪክ ቀጣይነትን ሉወክሌ የሚችሌ ተምሳላት (metaphor) ነው። አንጋፊው ምሐር
እንዯሚለት እነዘህ ብያኔዎች በተናጠሌም ኾነ በሔብረት የታሪክን ምንነት ይገሌጻለ ብሇን ብናስብ እንኳን ‚መክሸፌ‛
የሚችለ ከኾነ በራሳቸው በፕሮፋሰር መስፌን የ‛መክሸፌ‛ ብያኔ መሠረት ታሪክ ዒሊማ አሇው፤ ሉዯናቀፌም ይችሊሌ ማሇት
ነው። ዒሊማ ያሇውና፥ ሉዯናቀፌ የሚችሌ ምንም ነገር ዯግሞ በታሪክ ውስጥ ከመገሇጽ እና ከመዖከር ውጭ እንዳት ታሪክ
ሉባሌ እና ሉኾን እንዯሚችሌ ግሌጽ አይዯሇም። ‚የኑሮ እና የአኗኗር ጅረት‛ እንዳት ወዯፉት ሳይራመዴ መቅረት
እንዯሚችሌ ፕሮፋሰር አሊሳዩንም።

በ18ኛው እና በ19ኛው ክፌሇ-ዖመን በርካታ የአውሮፓ ፇሊስፍች ታሪክን በሚመሇከት ያቀረቧቸው የፌሌስፌና ሥራዎች
ከ20ኛው ክፌሇ-ዖመን መግቢያ ጀምሮ ባሇው የሰው ሌጅ ሔይወት እና ታሪክ ሊይ ከፌተኛ ተጽዔኖ ፇጥረዋሌ። በተሇይ
ዯግሞ ጣሌያናዊው ጂያምባቲስታ ቪኮ እና ጀርመናውያኑ ገትሉብ ሓግሌ፥ ካርሌ ማርክስ፥ እና ፌሬዴሪክ ኤንግሌስ የሰው
ሌጆችን አጠቃሊይ የታሪክ ሂዯት በተመሇከተ የተሇያየ ዴምዲሜ ሊይ ቢዯርሱም ታሪክ የራሱ አወቃቀር፥ አቅጣጫ እና ግብ
እንዲሇው በየራሳቸው መንገዴ ሇማብራራት ሞክረዋሌ። የፕሮፋሰር መስፌን የታሪክ አረዲዴ ከተጠቀሱት ፇሊስፍች
አስተሳሰብ ጋራ የሚቀራረብ ቢመስሌም፥ እርሳቸው 1ኛ) በግሌጽ ‚ታሪክ የራሱ ግብ አሇው‛ ስሊሊለ እና 2ኛ) የፇሊስፍቹ
ዏይነት በሰው ተፇጥሮ (human nature) ሊይ የተመሠረተ ኹሇንተናዊ (universal) ፌሌስፌና ሇአንዴ አገር (ሇኢትዮጵያ)
እንዳት ሉሠራ እንዯሚችሌ ስሊሌተብራራ ‚የታሪክ መክሸፌ‛ የሚሇውን ሏሳብ እንዳት መረዲት እንዯሚቻሌ ምሐሩ
በሚቀጥሇው ሥራቸው ያሳዩናሌ ብሇን ተስፊ እናዯርጋሇን።

ከታሪክ ጋራ የተያያዖ ፕሮፋሰሩን እጅግ ያስጨነቀ ላሊም ጉዲይ አሇ፤ የኢትዮጵያ ታሪክ አጻጻፌ (Ethiopian
historiography)። በተሇይ በመክሸፌ ውስጥ 45 ገጾችን የፇጀ በተሇይ የታሪክ ምሐሩ ፕሮፋሰር ታዯሠ ታምራት ‚Church
and State in Ethiopia‛ በሚሌ ርእስ ከ40 ዒመታት በፉት ባሳተሙት መጽሏፌ እና ላሊው አንጋፊ የታሪክ ምሐር
ፕሮፋሰር መርዔዴ ወሌዯ አረጋይ በተመሳሳይ ወቅት ያሳተሙትን አንዴ የምርምር ጽሐፌ ይነቅፊሌ። የነቀፊው ጭብጥ
ዯግሞ እነኝህ ሁሇት ጎምቱ ምሐራንም ኾኑ ላልች በባዔዴ አገሮች የተማሩ የታሪክ ሉቃውንት ዔውቀታቸውን እና
ክኺሊቸው በባዔዲን አስተምህሮ ተጽዔኖ ሥር የወዯቀ በመኾኑ የኢትዮጵያን ታሪክ በትክክሌ የመረዲት አቅም ማነስ ወይም
መጉዯሌ ብቻ ሳይኾን የማዙባት አዯጋም ጭምር ሉያስከትሌ ይችሊሌ፥ አስከትሎሌም የሚሌ ነው።

በፕሮፋሰር መስፌን ‚አዲፌኔ‛ ገጽ 100-102 ሁሇቱን የታሪክ ሉቃውንት በተሇይ ከሁሇት የውጭ አገር የምሐራን ጋራ
በማያያዛ ሉቃውንቱ ሠርተዋቸዋሌ የሚሎቸውን የአጻጻፌ ግዴፇቶች ‚ከአህያ ጋራ የዋሇች ጊዯር‛ ስኀተቶች እንዯኾኑ
ሇማሳየት ይጥራለ። የፕሮፋሰር መስፌንን አንኳር ቅሬታ የሚከተሇው ከ‛መክሸፌ‛ የተወሰዯ አንቀጽ ሉያንጸባርቅ ይችሊሌ።
‚ባዔዴ ሇመኾን የሚጥረው የታሪክ ጸሏፉ እና ባዔደ የታሪክ ጸሏፉ የሚመሳሰለበት ሁሇቱም የወዯፉቱን ትውሌዴ ሇማነጽም
ኾነ ያሇፇው ትውሌዴ ሊሁኑ ትውሌዴ መሠረት መኾኑን ዒሊማቸው ውስጥ አያስገቡትም። የኢትዮጵያ ታሪክ እየተጠናገረ
መሄዴ የጀመረውም ዋናዎቹ የኢትዮጵያ ታሪክ ጸሏፉዎች እና አስተማሪዎች የውጭ አገር ሰዎች ሲኾኑ ያሇፇውን ታሪካችንን
ብቻ ሳይኾን የዙሬውን እና የወዯፉቱንም ትውሌዴ በጉዱፇቻ እንዯሰጠን የሚቆጠር ነው‛ ይሊለ፤ በ‛አዲፌኔ‛ም ውስጥ
ተመሳሳይ አቋም ያንጸባርቃለ። ይህ የፕሮፋሰር አቋም በርካታ ጥያቄዎችን የሚቀሰቅስ ነው።

አንዯኛ:- ሁሇቱ የታሪክ ምሐራን ፕሮፋሰር መስፌን የሚለትን ስህተት ፇጽመዋሌ ተብል ቢታመን እንኳን ሇምን ማንኛውም
የምርምር ሥራ የሚሠራ ምሐር እንዯሚፇጽመው ከምርምር ጋራ እንዯተያያዖ ስህተት ብቻ ሉታይ አሌቻሇም? በፇረንጆች
ተጽዔኖ ምክንያት እንዯተፇጠረ ኢትዮጵያዊ ኃሊፉነት መጉዯሌ ሇምን ይታያሌ? ይህንንስ የሚያሳይ ማስረጃ አሇ ወይ?

ሁሇተኛ:- ፕሮፋሰር ታዯሠ ከሊይ በተጠቀሰው መጽሏፊቸው ውስጥ ‚Sabeanization ‛ (ወዯ ሳባዊነት መቀየር) የሚለት
ጽንሰ-ሏሳብ አሊቸው። ወዯ ሳባዊነት መቀየር እንዯ ፕሮፋሰር ታዯሠ ዔምነት ‚የሰሜናዊ ኢትዮጵያ ክርስቲያናዊ ሥርዏተ-
ንጉሥ (kingdom ) ያዯገበትን ኹኔታ የሚገሌጽ እና የሊቀ ባህሌ ባሊቸው አረባዊ (ወዯ ሳባዊነት የተቀየሩ) ቡዴኖች እና
በመሏሌ አገር (interior) ተወሊጆች መካከሌ የነበረ ወሳኝ የፌጥጫ ሂዯት‛ የሚያመሇክት ነው። ፕሮፋሰር ታዯሠ በዘህ
አመሇካከታቸው ምክንያት ብ዗ ተተችተዋሌ፥ እስካሁንም ዴረስ (በሔይወት ባይኖሩም- አፇሩን ገሇባ ያዴርግሊቸውና)
እየተተቹ ነው፥ ትችቱም ተገቢ ነው። ፕሮፋሰር መስፌን ግን ይኼን ጉዲይ በጭራሽ አያነሱትም፥ ቢያንስ በ‛መክሸፌ‛ እና
በ‛አዲፌኔ‛። ከቶ ሇምን ታሇፇ? የሚያሰኝ ነው።

ሦስተኛ:- ኢትዮጵያ በሁለ ነገር ጭራ እና ኋሇኛ መኾን ሊይ ያተኮረ እና 202 ገጾች ያለት መጽሏፌ በሁሇት በእንግሉዛኛ
ቋንቋ የተጻፈ የአካዲሚያዊ ታሪክ ጽሐፍች ‚ዴክመቶች‛ ሊይ ከ40 ገጾች በሊይ መጨረስ ፊይዲው ምንዴነው?አራተኛ:-
በ‛አዲፌኔ‛ ውስጥ ፕሮፋሰር መስፌን ከሚቆጩባቸው ነገሮች አንደ ከሁሇት ዒመታት በፉት ያረፇው ዔውቅ እንግሉዙዊ
የታሪክ ምሐር ማርቲን በርናን በጻፇው ‚Black Athena: The Afroasiatic Roots of Classical Civilization‛
በሚባሇው ባሇሦስት ቅጽ ታዋቂ እና አወዙጋቢ መጽሏፌ ሊይ ተመሥርቶ አንዴም ኢትዮጵያዊ የኢትዮጵያ ጥንታዊ ታሪክ
ሉያጠና አሇመሞከሩ ነው። ፕሮፋሰር መስፌን ይኼን የውጭ አገር ምሁር የሚያዯንቁበት አንደ ምክንያት ‚የሴም ቋንቋዎች
ከኢትዮጵያ ወዯ ባሔር ማድ ተሻገሩ እንጂ ከዘያ ወዯ እዘህ አሌመጡም‛ በማሇቱ ነው (አዲፌኔ 100)። ‚የተማርነውን ኹለ
ገሇበጠው‛ ይሊለ ፕሮፋሰር በአዴናቆት!! ጥያቄው፥ ግን ‚ይኼንን ፇረንጅ ሇምንዴነው የምናምነው?‛ የሚሇው ነው።

ፕሮፋሰር መስፌን፥ ኢትዮጵያ ፥ እና ኢትዮጵያዊነት

ፕሮፋሰር መስፌን የሚወዶት ኢትዮጵያ የትኛዋ ናት? የሚሌ ጥያቄ ይነሳ እንዯኾነ ነው እንጂ ኢትዮጵያን መውዯዲቸው
በጭራሽ የሚያጠራጥር አይዯሇም። እንዯውም ‚ይወዶታሌ‛ ማሇት ነገሩን አጓጉሌ ማቃሇሌ ሳይኾን አይቀርም። ‚በፌቅር
ይንሰፇሰፈሊታሌ‛ ማሇት ስሜታቸውን ሇመግሇጥ የሚጠጋ ሃረግ ነው። አንጋፊው ምሐር የሚንሰፇሰፈሇት ኢትዮጵያዊነት
ምን ወይም የትኛው እንዯኾነ ማወቅ ግን ቀሊሌ ጉዲይ አይዯሇም። ፕሮፋሰር መስፌን በ‛መክሸፌ‛ም ኾነ በ‛አዲፌኔ‛
ኢትዮጵያዊነት ምን ማሇት እንዯኾነ ምንም ዏይነት ብያኔ አሊስቀመጡም። ኢትዮጵያ የምትባሇው አገር የትኛዋ እንዯኾነች፥
ኗሪዎቿ እና ዚጎቿ እነማን እንዯኾኑ የሚታወቅ ቢኾንም፤ ኢትዮጵያዊነት የሚሇው የማንነት ጽንሰ-ሏሳብ ክፈኛ የተወሳሰበ
እና አወዙጋቢ ጉዲይ ከኾነ ሰነባብቷሌ። ፕሮፋሰር መስፌን ‚ኢትዮጵያዊነት ከሽፎሌ‛ ሲለ ‚የትኛው?‛ ብል መጠየቅ ያባት
ነው። ይህ ጥያቄ በተጨማሪ ተገቢ የሚኾነው ዯግሞ ዯራሲው ንዴፇ-ሏሳባዊ ይዖት ወይም የታመቀ ትርጉም ያሊቸው ቃሊት
በጽሐፍቻቸው ሇመጠቀም ሲፇሌጉ በተቻሊቸው መጠን ግሌጽ ብያኔ ስሇሚሰጡ ነው።

ፕሮፋሰር በ‛መክሸፌ‛ም ኾነ በ‛አዲፌኔ‛ ሊይ ስሇኢትዮጵያዊነት ምንነት አያወሱም፤ ስሇኢትዮጵያዊነት ምንነት በቀጥታ እና

በግሌጽ የሚናገሩበት አንዴ ቦታ ያሇው ‚ሥሌጣን፥ ባህሌና አገዙዛ፥ ፖሇቲካና ምርጫ‛ በሚሇው መጽሏፊቸው ነው።
በመጽሏፈ ገጽ 97-98 ሊይ ‚ታዱያ ኢትዮጵያዊነት ምንዴነው?‛ በሚሌ ንዐስ ርዔስ ሥር ፕሮፋሰር መስፌን፥ ‚በእውነቱ
ሇመናገር እኔ ኢትዮጵያዊነት ይኽ ነው የምሇው ነገር የሇኝም። በብ዗ መንገዴ ዏይቼዋሇሁ፤ በብ዗ መንገዴ ተሰምቶኛሌ፤
በብ዗ መንገዴ ያሳየሁት ይመስሇኛሌ። ይኽ ነው ሇማሇት ግን ያስቸግረኛሌ‛ ይሊለ። በአጭር ቋንቋ ሇፕሮፋሰር መስፌን
ኢትዮጵያዊነት ማሇት መንፇስ ፥ ስሜት፥ ወይም ተግባር ነው። መንፇስ ፥ ስሜት፥ ወይም ተግባር የብሓራዊ ስሜት
ከሚገሇጽባቸው ዋና ዋና መንገድች መካከሌ ቢኾኑም ከአንዴ ብሓራዊ ማንነት ጋራ ሇማስተሳሰር ግን ምንጫቸውን ማወቅ
አስፇሊጊ ነው።

ፕሮፋሰር ኢትዮጵያ የሚለት አገርም ቢኾን በትክክሌ ምን እንዯኾነ ሇመረዲት አስቸጋሪ ነው። እሳቸው በሚረደበት መንገዴ
የተከናወነ ታሪክ ያሊት በገሀደ የምትገኝ ዴንበር፥ ሔዛብ፥ መንግሥት ያሊት ኢትዮጵያ የምትባሌ አገር የመኖሯን ያህሌ፤ ዱበ-
አካሊዊ (metaphysical) ይዖት ያሊት ኢትዮጵያም በሥነ-ሌቦናቸው እንዯተንሰራፊች በቀሊለ ማሰብ ይቻሊሌ። በዏምስቱ
ዒመት የኢጣሌያ ወረራ ወቅት በአርበኝነት የተሰዉሊትን ኢትዮጵያውያን አስመሌክተው በከፌተኛ ቁጭት ‚የኢትዮጵያ
አምሊክ እዲውን ከፊይ ትውሌዴ ይሊክሊችሁ‛ (መክሸፌ 3) ሲለ፤ ‚ኢትዮጵያ ነፌስ ነች‛ (አዲፌኔ 26) በማሇት ስስታቸውን
ሲገሌጹ፤ ‚ኢትዮጵያ ሇእኔ ዔምነት ብቻ አይዯሇችም‛ (አዲፌኔ 207) ሲለ፤ በታሪክ ተመራማሪዎች ‚አፇ-ታሪክ‛ ሇሚባሇው
‚ክብረ-ነገሥት‛ የሚሰጡት ክብር ሲታይ እና ላልች ተመሳሳይ ነገሮች ከግምት ውስጥ ሲገቡ ፕሮፋሰር መስፌን ኢትዮጵያ
የሚሎት ነገር ከገሀደ ዒሇም ውጭ የኾነ ዱበ-አካሊዊ ምንነት ይኖራት ይኾን የሚሌ ጥርጣሬ ይፇጥራሌ።

ላሊው አስገራሚ ነገር ፕሮፋሰር እንዯዘህ ሇሚሳሱሊት አገር ሔዛብ ያሊቸው አመሇካከት ነው። የኢትዮጵያን ሔዛብ
የሚረደበት እና የሚገሌጹበት መንገዴ ሲታይ ዔውቁ ምሐር ከገሃዲዊቷ ይሌቅ ዱበ-አካሊዊቷ ኢትዮጵያን እጅግ አብዛተው
የሚያፇቅሯት መኾኑን ሉጠቁም የሚችሌ ነው። ፕሮፋሰር ‚ኢትዮጵያውያን በሌበ ሙለነት ዛም ብል የባጥ የቆጡን
መቀባጠር ‚ የሚወደ መኾኑን በሌበ-ሙለነት ይናገራለ (አዲፌኔ 24)። ‚ኢትዮጵያዊ በሙለ በአስተዲዯጉ እና በባህለ
ያዯረበትን የሥሌጣን ጥም ያሌተገነዖበ የኢትዮጵያ ፖሇቲከኛ ገና ራሱን ያሊወቀ ነው‛ በማሇት አስዯንጋጭ ዴምዲሜ ይሰጣለ
(አዲፌኔ 35)። ‚ኢትዮጵያዊ እውነት ወረት ማሇት ነው፥ ይኼን መቀበሌ ካቃተን ተስፊ የሇንም‛ ብሇው በዯማቅ ፉዯሊት
ይጽፊለ (መክሸፌ 194)። ‚አዔምሮ፥ ኅሉና የሚባለትን ቃሊት አበሻ አያውቃቸውም፥ ተግባራቸውን ኹለ ሇሆዴ ሰጥቶታሌ‛
እስከ ማሇት የሚዯርሱት ፕሮፋሰር በኢትዮጵያውያን ዖንዴ ተንሰራፌቷሌ ብሇው የሚያምኑትንም የተመጽዋችነት ስሜት
‚አበሻ ከሌመና ውጪ በሰማይም ኾነ በመሬት የሚያገኘው ምንም ነገር የሇም‛ በማሇት ይገሌጹታሌ። እጅግ አስዯናቂው ነገር
እንዱህ የሚንቁት እና የሚያብጠሇጥለት ሔዛብ እንዯዘያ የሚንሰፇሰፈሊት ኢትዮጵያ ሔዛብ ከኾነ ሔዛብ አሌባ አገርን
ማፌቀር እነዯሚቻሌ ዏይነተኛ ማሳያ ሉኾን ይችሊሌ።

የፕሮፋሰር መስፌን ኹለን አቀፌ (grand unified) የታሪክ ትንተና

የአገሮችን እዴገት እና ውዴቀት፥ ሥሌጣኔ እና ኋሊቀርነት ሇማብራራት በተሇያዩ የጥናት ዖርፍች የተሠማሩ ምሐራን
የየራሳቸውን ንዴፇ-ሏሳቦች ያቀርባለ። ምናሌባት ከሁለም በቀዲሚነት ሉጠቀስ የሚገባው ከ17 ዒመታት በፉት በሥነ
ሔይወት እና በሥነ ክብካቤ ምሐሩ ጃሬዴ ዲይመንዴ የተጻፇው ‚Guns, Germs, and Steel‛ የተባሇው ዴንቅ መጽሏፌ
ነው። ዲይመንዴ የአገሮች እዴገት እና ሥሌጣኔ የሚወሰነው በመሌክዒ-ምዴር አቀማመጣቸው (Geopolitical location)
እንዯኾነ ይከራከራሌ። ዲረን አስሞግለ እና ጄምስ ሮቢንሰን የተባለ አሜሪካውያን ኢኮኖሚስቶች ከሦስት ዒመታት በፉት
ባሳተሙት ‚Why Nations Fail?‛ በተሰኘው መጽሏፊቸው የአገሮች ዔጣ ፇንታ ከፖሇቲካ ተቋሞቻቸው ጋራ የተቆራኘ
እንዯኾነና አካታች (inclusive) የፖሇቲካ ሥርዏት ያሊቸው አገሮች መሌማታቸው እንዯማይቀር ይተነትናለ። ዳቪዴ ሊንዳስ
የተባሇው የቀዴሞው የሃርቫርዴ ዩኒቨርሲቲ የኢኮኖሚክስ መምህር ዯግሞ ‚The Wealth and Poverty of Nations‛
በተባሇው መጽሏፈ የቁጠባ፥ የትጋት፥ የቁርጠኝነት እና የታማኝነት ባህሌ ያሊቸው አገሮች ያሌፌሊቸዋሌ በማሇት ይሟገታሌ።
እነዘህ እና ላልች ተመሳሳይ ይዖት ያሊቸው መጻሔፌት ከፌተኛ ተነባቢነት ያገኙ ቢኾኑም ከፌተኛ ውዛግብ ማስነሳታቸው
አሌቀረም።
እነዘህና ተመሳሳይ ይዖት ያሊቸው መጻሔፌት አንዴ የሚያዯርጋቸው ጉዲይ ቢኖር ዔጣ ፇንተኛ (deterministic) ኅሇዮት
(theory) ማራመዲቸው ነው። ዔጣ ፇንተኛ ንዴፇ-ሏሳቦች የአገሮችን እዴገት እና ሥሌጣኔ ከኾነ ዏቢይ ጉዲይ ጋራ
ያቆራኛለ። ያም ዏቢይ ጉዲይ መሌከዒ-ምዴር፥ ተቋማት፥ ባህሌ፥ ወዖተ ሉኾን ይችሊሌ። ፕሮፋሰር መስፌን ሇኢትዮጵያ
ውዴቀት (ክሽፇት) ተጠያቂው ባህሌ እንዯኾነ ሇማስረዲት ይሞክራለ። በ‛መክሸፌ‛ም ኾነ በ‛አዲፌኔ‛ ውስጥ ባህሌ ምን
እንዯኾነ ባይገሌጹም በ‛ሥሌጣን‛ ውስጥ ስሇ ባህሌ ምንነት ሰፊ ያሇ ማብራሪያ ይሰጣለ። ባህሌ በመሠረቱ ‚ግሇሰባዊ
ሳይኾን ማኅበረሰባዊ‛ እንዯኾነ እና ሰዎች እርስ በእርሳቸው የሚኖራቸው ግንኙነት በተሇያየ መሌኩ ላሊ የባህሌ ማከማቻ‛
እንዯሚኾን በተጨማሪም ባህሌ የማይቀየር እና ‚የሔብረተሰብ መገነዣ ከፇን‛ እንዲሌኾነ በአጽንዕት ይናገራለ።
አምባገነናዊነት እንዱኹ ባህሌ ሉኾን እንዯሚችሌ ያወሳለ (ሥሌጣን 13-15)። ፕሮፋሰር መስፌን ሃይማኖት በሳቸው የባህሌ
ብያኔ ውስጥ ሉካተት እንዯሚችሌ እና እንዯማይችሌ በግሌጽ ባያስቀምጡም በርካታ ምሐራን ሃይማኖት የአጠቃሊይ ባህሌ
አካሌ እንዯኾነ ያትታለ።

በ‛መክሸፌ‛ ውስጥ የመሌከዒ-ምዴር ፖሇቲካ (geopolitics) ሇኢትዮጵያ ኋሊቀርነት አስተዋጽዕ ሉኖረው እንዯሚችሌ
ፕሮፋሰር መስፌን ቢያምኑም ዋናው ጉዲይ እንዲሌኾነ እንዱያውም ‚የጠሊት መኖር ወይም መብዙት ወዯ እዴገት የሚገፊፊ‛
ሉኾን እንዯሚችሌ ያስታውሳለ (መክሸፌ 190)። በአጠቃሊይ ሲታይ ሇኢትዮጵያ ውዴቀት ዋነኛ ተጠያቂዎች አምባገነናዊ
የፖሇቲካ ባህሌ እና ሃይማኖት ናቸው ማሇት ይቻሊሌ – በአንጋፊው ጸሏፉ እይታ። ሇምሳላ በ‛መክሸፌ‛ ውስጥ ‚ሇኢትዮጵያ
ሔዛብ የችግሮቹ ኹለ ምንጭ ሥሌጣን የግሌ መኾኑ እና ሥሌጣን የሚገራበት ሥርዏት አሇመበጀቱ ‚(መክሸፌ 40)፤
እነዯኾነ ከገሇጹ በኋሊ ‚የመክሸፌ አባት አዲፌኔ ይባሊሌ‛ የሚሌ ዴምዲሜ ያስቀምጣለ (አዲፌኔ 48)። ከጥቂት ገጾች በኋሊ
ዯግሞ የመክሸፌ ምንጮች ሁሇት ናቸው፤ እነሱም ትናንትን አሇማስታወስ እና ነገን አሇማሰብ ናቸው ይሊለ(አዲፌኔ 61)።
ሃይማኖቶችም ቢኾኑ ግሇሰብን ከፇጣሪ ጋራ ከማያያዛ አሌፇው በእግዘአብሓር ስም የአምባገነኖች ረዲት እና ዯጋፉ
መኾናቸውን ፕሮፋሰር መስፌን ያስረዲለ። የሃይማኖቶች ትምህርትም ቢኾን ‚አዔምሮን ከማስፊት ይሌቅ የሚያጠብ‛
በመኾኑ የመክሸፌ ምንጭ ኾኗሌ (አዲፌኔ 28)። እነኚህ ኹለ ጉዲዮች እርስ በእርስ እንዳት እንዯሚገናኙ እና ወጥ የኾነ
መስተጋብር (coherence) እንዲሊቸው እና እንዯላሊቸው ሇመተንተን በጣም ብ዗ ጊዚ ይጠይቃሌ። ኾኖም የተጠቀሱት
ጉዲዮች ስሇ ጸሏፉው አጠቃሊይ መሌዔክት ጥሩ ሥዔሌ ይሰጣለ፤ ኢትዮጵያ አሁን ሊሇችበት ኹኔታ ሇመብቃቷ ባህሌ
የአንበሳውን ዴርሻ ይወስዲሌ የሚሌ የባህሌ ዔጣ-ፇንተኛ (cultural determinism) ዴምዲሜ ሊይ ያዯርሳለ።

በዘህ የፕሮፋሰር መስፌን አጠቃሊይ ትንተና ውስጥ ብ዗ አስቸጋሪ ነገሮች አለ። ሇምሳላ ‚የመክሸፌ‛አባት እንዯኾነ
በተዯጋጋሚ የተጠቀሰው ‚አዲፌኔ‛ን እንመሌከት። ምቀኝነት፥ አዴርባይነት፥ ዴንቁርና እና ላሊም አንዯምታ ሉሰጠው
ቢችሌም ሏሳቡን በተሻሇ የሚወክሇው አምባገነናዊ የፖሇቲካ ባህሌ እና የተጠያቂነት አሇመኖር የሚሇው ነው- በመጽሏፌ
ውስጥ እንዯተጠቀሰው። ፕሮፋሰር መስፌንን ከሚያብከነክኗቸው ነገሮች አንደ ‚የክብረ-ነገሥት‛ እሳቸው የሚያስቡት
ዏይነት ተገቢ ሥፌራ እና ክብር አሇማግኘት ነው። ሰነደ ስሇኢትዮጵያ ጥንታዊነት እና ታሊቅነት የሚተርክ በመኾኑ
ሇፕሮፋሰር የተሇየ ትርጉም ሉሰጣቸው እንዯሚችሌ መገመት ባይከብዴም ይኸው ሰነዴ ዯግሞ የኢትዮጵያ ነገሥታት
ሇዖመናት ራሳቸውን ከሰሇሞናዊ የዖር ሃረግ ጋራ በማስተሳሰር ሇሥሌጣናቸው መሇኮታዊ ሽፊን በመስጠት የ‛አዲፌኔ‛ ምሰሶ
ኾኖ የኖረ ነው።

ላሊው ፕሮፋሰር መስፌንን በተገቢ ቁጭት የሚያንገበግባቸው ጉዲይ አክሱም እና ሊሉበሊን ማነጽ የቻሇ ሔዛብ እስካሁን
ዴረስ በዯሳሳ ጎጆ ከጠኔ እና ከዯዌ ጋራ ተቃቅፍ መኖሩ ነው፤ ይኼም የሚጎፇንን ሏቅ ነው። አሳዙኝ ምጸት ቢኾንም
ሇአክሱም እና ሇሊሉበሊ መገንባት ሃይማኖት እና አምባገነንነት ሚና መጫወታቸውም እሙን ነው። ጎብኚዎችን በአዴናቆት
አፌ የሚያስከፌቱት እና ከጥንታዊው ዒሇም ‚ሰባት ዴንቆች‛ እስካኹን በሔይወት የሚገኘው የግብጽ ፒራሚድች ስብስብ
የጥንታዊት ግብጽ ነገሥታት በዏሥር ሺዎች የሚቆጠሩ ባሮች ጉሌበት ያሳነጹት የአምባገነንነት እና ሃይማኖታዊ ጽናት
ውጤት ነው። ይኽ ሃይማኖታዊ አምባገነንነት በኢትዮጵያ ይስፇን ሇማሇት ሳይኾን የሰው ሌጆች ወይም የአገሮች የእዴገት
እና የሥሌጣኔ ታሪክ እጅግ በሚያስዯምም እና በተወሳሰበ ኹኔታ አያላ ነገሮችን የሚያስተሳስር መኾኑን ሇመጠቆም ነው።
ከኹለ ከባደ ጥያቄ ግን የኢትዮጵያ መሠረታዊ ችግር የኾነ ዏይነት መጥፍ ባህሌ ነው ተብል ቢታመን እንኳ ‚ያ ባሀሌ
እንዳት ሉያቆጠቁጥ ቻሇ? ከየት መጣ?‚ የሚሇው ነው። ሇዘህ ጥያቄ የማያሻማ መሌስ መስጠት ባይቻሌም ቢያንስ ምጣኔ
ኃብት እና መሌክዏ-ምዴር ወሳኝ ሚና እንዯሚኖራቸው መናገር ይቻሊሌ።

የማንነት እና የብሓር ፖሇቲካ

‚መክሸፌ‛ እና ‚አዲፌኔ‛ን ያነበበ ሰው በማያጠራጥር መንገዴ ከሚገነዖባቸው ነገሮች አንደ ፕሮፋሰር መስፌን ሇብሓር
ፖሇቲካ ቦታ እንዯማይሰጡ ብቻ ሳይኾን ከፌተኛ ንቀት እንዲሊቸውም ጭምር ነው። ‚ሇእኔ በጎሳ ዯረጃ ወርድ ማሰብ
ከሰውነት ዯረጃ መውጣት እና ወዯ አዖቅት መውረዴ ነው‛ ይሊለ(አዲፌኔ 23)። ስሇዳሞክራሲ እጦት አብዛተው
የሚጨነቁት ሰው ስሇ ገዲ ሥርዏትም ኾነ ስሇ ሙርሲ ዳሞክራሲያዊ ባህሌ ምንም አይለም። ከስምንት ዒመታት በፉት
ያረፇው የፖሇቲካሌ ሳይንስ ሉቅ ሳሙዓሌ ሃንትኒግተን ‚Who are We: The Challenge to America’s National
Identity‚ በሚሇው መጽሏፈ የአሁኗ አሜሪካ ገጥሟታሌ ስሇሚሇው የማንነት ፇተና ይተነትናሌ። ሃንቲንግተን በመጽሏፈ
ውስጥ አሜሪካ በስፓኒሽ ቋንቋ ተናጋሪ ስዯተኞች መበራከት ምክንያት የማንነት ቀውስ ውስጥ ገብታሇች፤ አንጡራ ማንነቷን
(core identity) መጠበቅ አሇባት የሚሌ አነታራኪ ሏሳብ ቢያቀርብም የአሜሪካ አንጡራ ማንነት ምንዴነው ሇሚሇው
ጥያቄ ግን አንባቢዎች ቢቀበለትም ባይቀበለትም የተብራራ መሌስ ይሰጣሌ። ፕሮፋሰር መስፌን ይኽን አያዯርጉም፤
‚ኢትዮጵያዊነት ስሜት ፥መንፇስ፥ ወይም ተግባር ነው‛ የሚሌ ዏይነት አሻሚ መሌስ ብቻ ነው የሚሰጡት። ቢኾንም
ኢትዮጵያዊነት በተጨባጭ እና በዛርዛር ምን ማሇት እንዯኾነ ከጽሐፍቻቸው ‚መስመሮች መካካሌ‛ መረዲት ብ዗ም
አስቸጋሪ አይዯሇም። ዏጼ ምኒሌክ ወዯ ዯቡብ ኢትዮጵያ ያዯረጉት ዖመቻ ‚የኢትዮጵያን አንዴነት የማጠናከር ተግባር‛
እንዯኾነ ጽፇዋሌ (መክሸፌ 132)።

የኢትዮጵያ የእስካሁኑ ችግር ምንጭ ምንም ይኹን ምን፥ የብሓር ጥያቄ በተገቢ ኹናቴ ካሌተመሇሰ የአሁኗ እና የወዯፉቷ
ኢትዮጵያ ችግር ማባባሱ አያጠያይቅም። የብሓር ጥያቄ የዯቀነውን አዯጋ ከግምት ውስጥ ሳያስገቡ ‚ከሰውነት ዯረጃ
መውጣት ነው‛ ብል ሇማሇፌ መሞከር ነገሮችን ያሇአግባብ ማሇባበስ ሉኾን ይችሊሌ። ትሌቁ ነጥብ የብሓር ጥያቄን
‚ፌትሏዊነት‛ መቀበሌ አሇባቸው ወይም የሇባቸውም የሚሇው አይዯሇም። ጥያቄው ውስብስብ ከመኾኑ አንጻር ሇጥያቄው
ትክክሇኛ መሌስ ይኼ ነው ብል ሳይንሳዊ ማረጋገጫ ማቅረብ ባይቻሌም፤ አንገብጋቢ እና ሇአገሪቷ ኅሌውና ሳይቀር የስጋት
ምንጭ መኾኑን ግን መካዴ አይቻሌም። እውቁ ኢትዮጵያዊ ፇሊስፊ መሳይ ከበዯ ‚Survival and Modernization:
Ethiopia’s Enigmatic Presence, a Philosophical Discourse‛ በሚሇው ዴንቅ መጽሏፊቸው ውስጥ ፕሮፋሰር መስፌን
የሚያነሷቸውን ጉዲዮች በስፊት እና በጥሌቀት ይመረምራለ። ታዱያ ፕሮፋሰር መሳይ በኢትዮጵያ የከፌታም ኾነ የውዴቀት
ታሪክ ውስጥ የተሇያየ ቋንቋ የሚናገሩ ማኅበረሰቦች የእርስ በእርስ ግንኙነት እና የመስተጋብር ፈክክር እና ግጭት፥ ቅርጽ እና
ይዖት አንኳር ሚና እንዲሊቸው ያብራራለ። ፕሮፋሰር መስፌን ከፕሮፋሰር መሳይ ጋራ ተመሳሳይ ወይም ተቃራኒ አቋም
ሉኖራቸው ይችሊሌ። ዋናው ጉዲይ ግን ፕሮፋሰር መስፌን አንዴ ከባዴ ጥያቄ በቅጡ ሳይመሌሱ አሌፇዋሌ፤ መሌሳቸው
ምንም ይኹን ምን።

እርግጥ ነው ፕሮፋሰር መስፌን የማንነት ፖሇቲካን በተመሇከተ የተሇያዩ አስተያየቶች አስተናግዯዋሌ። ሇምሳላ ፉት ሇፉት
ባይጽፈትም የማንነት (የብሓር) ፖሇቲካን ‚መንዯርተኝነት‛ እንዯኾነ የሚጠቁሙ አንቀጾች በ‛መክሸፌ‛ ውስጥ ይገኛለ።
‚መንዯርተኝነት እና ሔዛብነት‛ የሚሌ ርእስ በሰጡት ምዔራፌ ሥር ‚ የኢትዮጵያ ሔዛብ በብ዗ ምዔተ-ዒመታት ታሪክ
የተሳሰረ፥ በዯም የተዋሏዯ፥ አንዴነቱን በብ዗ ፇተናዎች ያስመሰከረ እና ያረጋገጠ ነው‛ (መክሸፌ 177) ካለ በኋሊ
‚በመንዯርተኝነት አስተሳሰብ ተዯሌል እስከ ዙሬ የካበውን መሠረት ኹለ ንድ ሉበታተን አይችሌም፥ ሇማን ይዴሊው ብል?‛
በማሇት ዔምነት እና ምኞት የተቀሊቀለበት መዯምዯሚያ ይሰጣለ። ታዱያ አሁን በኢትዮጵያ እየታየ ሊሇው የብሓር
መከፊፇሌ እና የኢትዮጵያ ብሓረተኝነት መዲከም ቀንዯኛ ተጠያቂ ሶማሌያ እንዯኾነች እና ይኽችው ከአገር ክብርነት ወዴቃ
ጣዔር ሊይ ያሇች የቀዴሞ አገር በኢትዮጵያ ውስጥ ‚መንዯርተኝነትን‛ የማስፊፊት ‚ታሪካዊ ተሌዔኮዋን‛ እየተወጣች እንዯኾነ
ፕሮፋሰሩ ይከራከራለ። ሁሇት ጥያቄዎች ብቻ እናንሳ፤ አንዯኛ፦ እውን ሶማሌያ በኢትዮጵያ ውስጥ የሚታየውን የብሓር
ክፌፌሌ እና ውጥረት እንዱፇጠር ሇማዴረግ አቅሙ አሊት? ሁሇተኛ፦ ሶማሌያ አቅሙ ቢኖራትስ ሇብ዗ ምዔተ-ዒመታት
‚በታሪክ የተሳሰረ፥ በዯም የተዋሏዯ‛ ሔዛብ እንዯምን በሶማሌያ የተሸረበውን ሴራ መቋቋም ተሳነው? ፕሮፋሰር መስፌን
በሚቀጥሇው መጽሏፊቸው ይመሌሷቸዋሌ ብሇን ተስፊ እናዯርጋሇን።

ባንዲነት

በ‚መክሸፌ‛ እና በ‚አዲፌኔ‛ ውስጥ ከፌተኛ ትኩረት ከተሰጣቸው ጉዲዮች አንደ ባንዲነት ነው። ፕሮፋሰር መስፌንን ባንዲነት
ከምር ያቃጥሊቸዋሌ። በዘያው መጠን ዯግሞ ‚እምቢ ሇአገሬ፥ እምቢ ሇነጻነቴ‛ ብሇው ራሳቸውን ሇመስዋዔትነት ሊቀረቡ እና
ሇተሰዉ ኢትዮጵያውያን ያሊቸው ጥሌቅ ፌቅር እና አክብሮት በግሌጽ ይታያሌ። በ‛መክሸፌ‛ መዯምዯሚያ ሊይ በርከት ያለ
በጣሌያን ወረራ ወቅት በኢትዮጵያውያን አርበኞች ሊይ የተፇጸመውን ግፌ የሚያሳዩ ሌብ የሚነኩ እና የሚያሰቅቁ
ፍቶግራፍች ተካተዋሌ። በ‛አዲፌኔ‛ ውስጥ ዯግሞ ከፍቶግራፍች በተጨማሪ ራስ ዯሥታ ዲምጠው ሇግዴያ ሲወሰደ
የሚያሳየው ፍቶ በተሇይ ሌዩ የኾነ የኀዖን እና የቁጣ ስሜት የመቀስቀስ ኃይሌ ያሇው ነው። ‚የኢትዮጵያ ኅሌውና፥ ባንዲነት
እና ስዯት‛ በሚሌ ምዔራፌ ሥር ዛርዛር ትንተና ተሰጥቶበታሌ።

ፕሮፋሰር መስፌን ዏጼ ዮሏንስ በግሌጽ ‚ባንዲ ናቸው‛ ባይለም በሁሇቱም መጻሔፌት ውስጥ የሚገኙት የ19ኛው ዖመን
መገባዯጃ የኢትዮጵያ ንጉሥ በጭራሽ የሚያኮሩ አይዯለም። በ‛መክሸፌ‛ ውስጥ ዏጼ ዮሏንስ የብሪታንያ አዯግዲጊ እንዯነበሩ
እና በተሇያዩ የአውሮፓ ተስፊፉዎች የኢትዮጵያን ዴንበር ሇመጀመሪያ ጊዚ ያስዯፇሩ ናቸው በማሇት ፕሮፋሰር መስፌን ሮሮ
ያሰማለ (መክሸፌ 109) እና (መክሸፌ 112)። አዲፌኔ የሚጀምረው ዯግሞ ዏጼ ዮሏንስ ሇሥሌጣን ሲለ እንዳት ከእንግሉዜች
ጋራ ተስማምተው የኢትዮጵያን ለዏሊዊነት እንዲስዯፇሩ በሦስት ምስልች የተዯገፇ መረጃ በመስጠት ነው፡፡ የአገርን እና
የወገንን ኅሌውና በሥሌጣን እና በሹመት መሇወጥ የተጀመረውም ያኔ እንዯኾነ በገዯምዲሜ ሇማስረዲት ይሞክራለ (አዲፌኔ
14)፡፡

ከቅርብ ዒመታት ወዱህ በትግራይ ጸሏፉያን ዖመቻ በሚመስሌ መሌክ ከሚታተሙ እና ዏጼ ምኒሌክን ይሁዲ ዏጼ ዮሏንስን
ኢየሱስ ሇማዴረግ ከሚዲዲቸው መጻሔፌት አንጻር በ‛መክሸፌ‛ ውስጥ ስሇ ዏጼ ዮሏንስ የቀረበው አስተያየት አስገራሚ
አይዯሇም፡፡ የመምህር ገብረኪዲን ዯስታ ‚የትግራይ ሔዛብና የትምክህተኞች ሴራ‛፣ የብስራት አማረ ‚ፌኖተ ገዴሌ‛ እና
የይትባረክ ግዯይ ‚ዖረኛ ማነው?‛ የመሳሰለት በትግራይ ዯራሲያን የተጻፈ መጻሔፌት የታሊቁን ምሐር የገብረሔይወት
ባይከዲኝን ታዋቂ አባባሌ በጭንቅሊቱ የሚያቆም ነው፤ ‚ዏጼ ዮሏንስን ሇማመስገን ዏጼ ምኒሌክን ማማት አያስፇሌግም‛
የሚያስብሌ፡፡ ቁጥራቸው የማይናቅ የትግራይ ምሐራንም ዏጼ ምኒሌክ እና ‚የሸዋ አማራ‛ እያለ የሚጠሯቸውን እና በቅርብ
ጊዚ የኢትዮጵያ የፖሇቲካ ታሪክ ውስጥ ሚና የነበራቸውን ሰዎች የጎሪጥ እንዯሚመሇከቱ የአዯባባይ ምስጢር ነው፡፡ ይህን
የታሪክ ቁርቋሶ በፉታውራሪነት የሚመራው ማን እንዯኾነ መናገር ዯግሞ ሇቀባሪው ማርዲት ይኾናሌ፡፡ ይኼ ኹለ ኾኖ ግን
ታሪክ ትውሌዴን የሚያንጽ እና የአገር ፌቅርን የሚዖራ የሚያጸናም መኾን አሇበት ብሇው ከሌብ የሚያምኑት ፕሮፋሰር
መስፌን ሇሀገር ለዏሊዊነት ሲፊሇሙ የተሰዉትን እና ትግሪኛ ተናጋሪ ኾነው ሳሇ አማርኛን የሥራ ቋንቋቸው ያዯረጉትን
ንጉሥ መሌካም ጎን ማጉሊት ቢቀፊቸው እንኳን ንጉሡን የባንዲነት ቆርቋሪ ማዴረግ ከራሳቸው ከፕሮፋሰር መስፌን የታሪክ
አመሇካከት ጋራ እንዳት እንዯሚጣጣም መረዲት ይቸግራሌ፡፡

ሇማጠቃሇሌ በዘህ ዲሰሳ የተቃኙት ሁሇቱ የፕሮፋሰር መስፌን መጻሔፌት የትኛውንም የኢትዮጵያ ጉዲይ ያገባኛሌ የሚሌ
ሰውን በቀሊለ መተንኮስ የሚችለ ናቸው፡፡ መጻሔፌቱ የያዝቸው ሏሳቦች አንባቢያንን ቢያንስ ሇሁሇት የሚከፌለ ቢኾንም
በሚቀሰቅሱት ጠንካራ ስሜት ኹለንም አንዴ ሉያዯርጉ የሚችለ ናቸው፡፡ ፕሮፋሰር መስፌንን መጥሊት፣ መቃወም፣
ማጣጣሌ በቀሊለ ይቻሌ ይኾናሌ፤ ችሊ ማሇት ግን እጅግ ፇታኝ ጉዲይ ነው፡፡ ሇዘህም ሉመሰገኑ ይገባቸዋሌ፡፡ ግማሽ ክፌሇ
ዖመን ሇሚጠጋ ጊዚ ሳያሰሌሱ ሏሳባቸውን በግሌፅ እና በአፅንዕት እንዱሁም በሰሊ ቋንቋ በማስተሊሇፌ፥ ሇመናገር ነጻነት
የሚሰጡትን ታሊቅ ዋጋ በተግባር ያሳዩ እውነተኛ የአዯባባይ ምሐር ሉባለ የሚችለ ናቸው፡፡ በሚቀጥለት መጽሏፍቻቸው
ሊይ ሇመከራከር እንናፌቃሇን። ረጅም ዔዴሜ እና መሌካም ጤንነት ሇኹለን ጎንታዩ ፕሮፋሰር መስፌን።
አንዲርግ ያችን ሰዒት
By SEBAT KILO

(ዲኝነት መኮንን እና ማስረሻ ማሞ)

በመንገዯኛው ፉት ሊይ ማመንታት እና ጥርጣሬ ይታያሌ፤ ወዯተጠሩበት መስኮት መሄዴ የፇሇጉ አይመስሌም፤ የአየር
ማረፉያው ተናጋሪ በዴምጽ ማጉያው ዯግሞ ዯጋግሞ ስማቸውን ይጠራሌ። በጎሌማሳነት ዔዴሜ መጨረሻ ሊይ የሚገኙት
መንገዯኛ ቀስ እያለ ወዯ መስኮቱ ተጠጉ። ቦታው ጋራ ዯርሰው ሇሰከንድች ቆም ካለ በኋሊ ከመስኮቱ ጀርባ ከቆሙት
አገሌጋዮች መካከሌ ሇአንዯኛው ስማቸው መጠራቱን ገሌጸው ሇምን እንዯተፇሇጉ ጠየቁ። አገሌጋዩ የመንገዯኛውን ፓስፖርት
ተቀበሇ እና ፍቷቸውን ትክ ብል ተመሇከተ። ከዘያም ምስለን ፉት ሇፉቱ ከቆሙት መንገዯኛ ገጽ ጋር አመሳሰሇ። ፓስፖርቱ
ሊይ ያሇው ፍቶ መንገዯኛው በ1999 ዒ.ም የተነሱት ነው። ‚አንዲርጋቸው ጽጌ ሀብተማርያም‚ አሇ አገሌጋዩ ጉሌበት
በተቀሊቀሇበት ዴምጽ። ከመስኮቱ ብ዗ም ሳይርቅ የተቀመጡ ኢትዮጵያዊ ተጓዥ ኹኔታውን በጥሞና ይከታተሊለ። ‚
እባክዎን ይከተለኝ?‛

ከጥቂት ዯቂቃዎች በኋሊ አንዲርጋቸው ጽጌ በየመን የጸጥታ ኀይልች አስገዲጅነት የመንገዯኞች ማመሊሻ አውቶቡስ ውስጥ
እንዱገቡ ተዯርገው ሰንዏ አየር ማረፉያ ወዯሚገኘው የጦር አውሮፕሊን ማረፉያ ተወሰደ። ብ዗ም ሳይቆይ በአነስተኛ
አውሮፕሊን እንዱሳፇሩ ተገዯው፤ ከአንዴ ሰዒት ከኀምሣ ሦስት ዯቂቃ በረራ በኋሊ ዯብረ ዖይት አረፈ። የኢትዮጵያ
መንግሥት ዋነኛ ተፇሊጊ፣ ፌርዴ-አምሊጭ እና ነፌጥ ያነሳ የተቃዋሚ ቡዴን መሪ በአገሪቱ የጸጥታ ኀይልች እጅ ወዯቁ።
የስዴስት ዒመት ክትትሌ ባሌታሰበ ጊዚ በዴንገት አበቃ።

ቀኑ ሰኔ 16፣ 2006 ዒ.ም ነው፤ አቶ አንዲርጋቸው ጽጌ ግንቦት ሰባት ከመሠረቱ ስዴስት ዒመታት። በእነዘህ ጊዚያት ቡዴኑ
ሊይ እና ታች- ከፌ እና ዛቅ ብሎሌ። አንዲርጋቸው በውጣ ውረደ በሙለ ዋነኛ ተዋናይ ነበሩ። የቡዴኑ የአዯባባይ ኮከብ
ፕሮፋሰር ብርሃኑ ነጋ ቢኾኑም አርኪቴክቱ ግን አንዲርጋቸው ነበሩ። የአንዲርጋቸው በየመን የዯህንነት ሰዎች እጅ መውዯቅ
ሲሰማ የኹለም ስሜት ንዳት፣ ቁጣ፣ ቁጭት፣ ዔዴሇ ቢስነት እና መጠቃት ነበር። ፕሮፋሰር ብርሃኑ ነጋ ‚አመመኝ፤ እንዯ
ወፇፋ አዯረገኝ‛ ሲለ የነበራቸውን ስሜት ይገሌጡታሌ። የሥራ አስፇጻሚው አስቸኳይ ስብሰባ ተጠራ። የአመራሩ አባሊት
አቶ አንዲርጋቸው በኢትዮጵያ እጅ መውዯቃቸውን ጠረጠሩ። በእርሳቸው መያዛ የሚመጡ ጥፊቶችን እና ስጋቶችን
ሇመቆጣጠር ጥረት መዯረግ እንዲሇበት አመራሩ ተስማማ። አንዲርጋቸው ኢትዮጵያ እንዲለ ማረጋገጫ የተገኘው በተያ዗
በነጋታው ከእርሳቸው ኮምፒዩተር ወዯ ላልች የግንቦት ሰባት ባሇሥሌጣናት ኮምፒዩተሮች ስፓይዌሮች መሊክ ሲጀምሩ
ነበር። ‚ሇምን? ሇምን? ሇምን?‛ የብርሃኑ ነጋ የቁጭት ጥያቄ ነበር።፡

አንዲርጋቸው በፒያሳ

ሇምን? አንዲርጋቸው ጽጌ ኢሔአዳግ ቀን ከላት የሚፇሌጋቸው ቀንዯኛ ጠሊት ሇምን ኾኑ? የመሌሱን መጀመርያ ሇማግኘት
11 ዒመታት ወዯ ኋሊ መጓዛ አሇብን። በጥር ወር 1997 ዒ.ም አንዲርጋቸው ጽጌ አዱስ አበባ ገቡ። የመጡት በምርጫው
‚ቅንጅትን እርዲ‛ የሚሌ መሌእክት ከጓዯኛቸው ከብርሃኑ ነጋ ስሇዯረሳቸው ነበር። ወዱያውኑ የቀስተ ዲመና አባሌ ኾነው
የፓርቲ ሥራ ጀመሩ። ሇመሥራት የመረጧቸው የሚያንጸባርቁ እና ስምና ዛና የሚያስገኙሊቸው ሥራዎችን ሳይኾን ‚አታካች
እና አዴካሚ፤ ግን ወሳኝ‛ የዴርጅት ተግባራትን እንዯነበር አሜሪካ ሇሚገኝ አንዴ ጓዯኛቸው በጻፈት ዯብዲቤ ገሌጸዋሌ። አቶ
አንዲርጋቸው ወዯ ኢትዮጵያ ከመምጣታቸው ጥቂት ወራት በፉት ሇንዯን ሊይ ከብርሃኑ ነጋ ጋር ተገናኝተው ኢሔአዳግን
በምርጫ መጣሌ አይቻሌም ብሇው እንዯሚያምኑ ሇፕሮፋሰሩ ነግረዋቸው ነበር። ይኹንና ‚ሞክረን፣ አሸንፇን፣ እምቢ
አንወርዴም ማሇታቸውን እናረጋግጣሇን እንጂ እጃችንን አጣጣፇን አንቀመጥም‛ ሇሚሇው የብርሃኑ ሏሳብ ዔዴሌ ሉሰጡት
ፇሇጉ። ነገር ግን በቅንጅት ምርጫ ሊይ መሳተፌ ብቻ ሳይኾን፣ ጠንካራ ዴርጅታዊ አቋም ሉኖረው እንዯሚገባ እምነታቸው
ስሇነበር የመጀመርያ ሥራቸው የቀስተ ዯመና ወጣቶችን ማዯራጀት ነበር።

ሥራቸውን የጀመሩት በፒያሳ አካባቢ ነበር። በጊዚው የዘህ አካባቢ የወጣቶች መሪ የነበረው ኃብታሙ በሊቸው (ስሙ
ሇዯኅንነቱ ሲባሌ ተቀይሯሌ) ሇመጀመሪያ ጊዚ ቼንትሮ ኬክ ቤት ተገናኝተው የተጨዋወቱትን ያስታውሳሌ። ‚ኢሔአዳግ
በምርጫ አይወርዴም፤ ስሇዘህ የዳሞክራሲ ትግሌ ረዥም ጊዚ መውሰደ አይቀሬ ነው። ዴርጅቱ ራሱን ሇዘያ ማዖጋጀት
አሇበት።‛ ሲለ የኢሔአዳግን ባሔርይ እና የብ዗ አገሮችን ጸረ አምባገነንነት ትግሌ ተሞክሮዎች እያነሱ እንዲስረደት
ይናገራሌ። ኃብታሙ ‚ምርጫ፣ ምርጫ፣ ምርጫ ብቻ‛ የሚሌ እምነቱን አንዲርጋቸውን ካገኘ በኋሊ ርግፌ አዴርጎ ጣሇ።
ከላልች አባሊት ጋራ በመኾን ቀስ በቀስ የቀስተ ዯመናን ክንፌ አጠናከረ። አቶ አንዲርጋቸው ወጣቶቹን በየጊዚው እያገኙ
እርሳቸው የጻፎቸው አዯረጃጀትን የሚመሇከቱ ጽሐፍችን እንዱያነቡ ይሰጧቸው ነበር። ነገር ግን የቴላቭዥን ክርክር
ከተጧጧፇ በኋሊ ቅንጅት ከሔዛብ ከፌተኛ ዴጋፌ በማግኘቱ በወጣቶቹ ዖንዴ ‚በምርጫ እናሸንፊሇን‛ የሚሇው መተማመን
እያገረሸ እና እየጨመረ መጣ። ብ዗ዎች መዯራጀቱን ቸሌ ብሇው በምርጫ ሊይ ያተኮረ እንቅስቃሴ ማዴረግ ጀመሩ።
በሚያዛያ ወር መጀመርያ አንዲርጋቸው አምስት የወጣቶች መሪዎችን ፒያሳ ቲሩም አግኝተው ዏይናቸውን ከኳሷ ሊይ
ማንሳት እንዯላሇባቸው ቢመክሩም ሇጊዚው የወጣቶቹን ቀሌብ አሌሳቡም። እንዱያውም ብርሃኑ ነጋን እየጠቀሱ ምንም ነገር
በዴብቅ መሠራት እንዯላሇበት መሇሱሊቸው።

አንዲርጋቸው እነዘህን ወጣቶች በተዯጋጋሚ በማግኘት መወትወታቸውን አሊቆሙም። ነገር ግን ላልች የዴርጅት ሥራዎችን
ይሠሩም ነበር። ከዘህ መካከሌ አንደ ቅንጅትን የሚዯግፈ ወጣት ፕሮፋሽናልችን በሳምንት አንዴ ጊዚ እያገኙ ስሇ ትግሌ
ስትራቴጂ እና ታክቲክ ማውራት ነበር። ከእነዘህ ወጣቶች መካከሌ አንዶ የዒሇምዖውዴ በቀሇ ነበረች። ምናሌባትም
የዒሇምዖውዴ ዛናዋ የናኘው በጥቅምት ወር 1999 ዒ.ም ኢሔአዳግ ‘በሔቡዔ የተቃውሞ እንቅስቃሴ ተሳትፇሻሌ‛ ብል
ሉይዙት ሲያፇሊሌግ በአውሮፓ ኅብረት ዱፕልማቶች እየተነዲች ከአገር ሇማምሇጥ ስትሞክር ሞያላ ሊይ መያዝ በኢትዮጵያ
እና በአውሮፓ ኮሚሽን መካከሌ ፇጥሮት በነበረው የዱፕልማሲያዊ ፌጥጫ ነው። ኢትዮጵያ የዒሇምዖውዴን ሇማስመሇጥ
የሞከሩትን ዱፕልማቶች በ24 ሰዒት ውስጥ ከአገር እንዱወጡ አዯረገች። የአውሮፓ ኮሚሽን በበኩለ ሇጠቅሊይ ሚኒስትር
መሇስ ዚናዊ በጠንካራ ቃሊት የታጀበ ቅሬታውን የሚገሌጽ ዯብዲቤ ጻፇ። ይህን የተባራሪ አባራሪ ዴራማ ዖ-ኢኮኖሚስት
መጽሓት ‚ሶቭየት ስኩሌ‛ በሚሌ ርእስ ዖግቦታሌ። አሁን በአሜሪካ የምትኖረው የዒሇምዖውዴ በእነዘህ ከአቶ አንዲርጋቸው
ጋር በሚዯረጉ ስብሰባዎች በተሳተፇችባቸው ጊዚያት በሙለ የሚገርማት የአንዲርጋቸው ትኩረት ሇአንዴም ጊዚ ያሇመሇወጥ
እና ያሇመዙነፌ ነው። ከሚያዘያ ሠሊሳ የሔዛብ ማዔበሌ በኋሊ እንኳ የሚያወሩት ስሇመዯራጀት ነበር። በየስብሰባው ወጣት
ፕሮፋሽናልችን ‚ኢሔአዳግ በምርጫ ቢሸነፌ ሥሌጣን ይሇቃሌ ብሊችሁ ታምናሊችሁ?‛ ብሇው ይጠይቁ ነበር።
ከተሳታፉዎቹ የሚያገኙት ምሊሽ አጥጋቢ አሌነበረም። የኢሔአዳግ ዯኅንነት ይህን የአንዲርጋቸውን እንቅስቃሴ በጥንቃቄ
ይከታተሌ ነበር። ባሇሥሌጣናቱን ያስፇራቸው ምርጫው ሳይኾን ከምርጫው በኋሊ ሉከሰት የሚችሇው ዏመጽ ነው።
በዘህም ምክንያት የአንዲርጋቸው መዯራጀት ሊይ ማተኮር አስግቷቸዋሌ። ጋዚጠኛ ፊሲሌ የኔዒሇም ከምርጫው በፉት
መንግሥት ባዖጋጀው አንዴ ስብሰባ ሊይ የማስታወቂያ ሚኒስቴር ምክትሌ ሚኒስትር የነበሩት ወይዖሮ ነጻነት አስፊው የሻይ
ረፌት ሊይ ከኢሔአዳግ ዯጋፉ ጋዚጠኞች ጋር ሲያወሩ ጆሮውን ጣሌ አዴርጎ ያዲምጥ ነበር። ወይዖሮ ነጻነት እጃቸውን
እያወናጨፈ በቅንጅት ውስጥ በስውር መንግሥትን የመገሌበጥ ዒሊማ ስሊሊቸው ሰዎች ስም እየጠቀሱ ያስረደ ነበር።
‚ከእነዘህ ሰዎች መካከሌ ዋነኛው እና በተዯጋጋሚ ስማቸው የሚነሳው አቶ አንዲርጋቸው ነበሩ‛ ይሊሌ ፊሲሌ። በርግጥም
ሇአቶ አንዲርጋቸው ኢሔአዳግ ውስጥ ካለ ወዲጆቻቸው ‚ተቆጠብ፣ እየተከታተለህ ነው‛ የሚሌ ማስጠንቀቂያ አዖሌ ምክር
ይሊክሊቸው ነበር።
ዛዋይ

የሰኔ አንዴ ግርግር ሲነሳ የኢሔአዳግ የዯኅንነት ሰዎች ከሁለ አስቀዴሞ የሄደት ቦላ ወዯሚገኘው ወዯ አንዲርጋቸው
ቤተሰብ ቪሊ ነበር። ከጠዋቱ 3፡00 ሰዒት ነው። በሩን አንኳኩተው ሲከፇትሊቸው ወዯ ውስጥ ገቡ። ግቢው ፇረስ
ያስጋሌባሌ። የዯኅንነት አባሊቶቹ ወዯ ቪሊው ሳያስፇቅደ ከገቡ በኋሊ በቀጥታ ያመሩት ወዯ ትንሿ ክፌሌ ነው። በክፌሎ
ውስጥ አንዱት ታጣፉ አሌጋ ተዖርግታሇች። መሬቱ እና የመጻሔፌት መዯርዯሪያው በፌሌስፌና እና በፖሇቲካ መጻሔፌት
ተሞሌቷሌ። አንዲርጋቸው ከሁለም በሊይ የሚመርጡት ፇሊስፊ ቺ ዦን ፖሌ ሳርተ Sketch for a Theory of The
Emotions በጠባቧ ጠረጴዙ ሊይ በወረቀቶች ተከቦ ተቀምጧሌ። አንዲርጋቸው ሥራቸውን የሚሠሩት በዘች ትፌግፌግ
ባሇች ክፌሌ ነው። ዯኅንነቶቹ ሰውየውን ሉያገኙ ባይችለም ወረቀቶቻቸውን ሰብስበው ወጡ። ላልች ባሌዯረቦቻቸው
አንዲርጋቸውን ከቤታቸው ብ዗ም ሳይርቁ መንገዴ ሊይ እንዯያዝቸው ወዯቤቱ ሇገቡት ሰዎች በተንቀሳቃሽ ሥሌክ
ነገሯቸው። በሚቀትለት ሁሇት ሳምንታት አቶ አንዲርጋቸው በዛዋይ እስር ቤት በሺሔዎች ከሚቆጠሩ ሰዎች ጋር ታስረው
ቆዩ። ሰውነታቸው ሊይ ሰፇፉ ጠባሳዎች ያስቀረ ከፌተኛ ዴብዯባም ዯረሰባቸው። ከእስር ቤት እንዯወጡ በአስቸኳይ አገር
ካሌሇቀቁ እንዯሚገዯለ ተዙተባቸው። ቅዲሜ በወጡ ሦስት ጋዚጦች ሊይ በቀረቡ ቃሇ ምሌሌሶች የመጨረሻ የመሇያያ የቃሊት
ጥይታቸውን ኢሔአዳግ ሊይ አርከፌክፇው ከኻያ ዒመታት በሊይ ወዯኖሩባት ሇንዯን አቀኑ። ይህ የእስር ቤት ተሞክሯቸው
የአንዲርጋቸውን እምነት ይበሌጥ አጸናው። ‚ከእስር ቤት የወጣው አንዲርጋቸው የአሳሪዎቹን አረመኔነት በገሃዴ ያየ፤
ቁጣውን ያናረበት፣ በእርሱ ሊይ የዯረሰውን ብቻ ሳይኾን በላልች ታሳሪዎች ሊይ የሚሰዯርሰውን ሰቆቃ እና መከራ ሉያይ፣
ሉያዲምጥ እና ሉሰቃይ በመገዯደ ነው።‛ ይሊለ ፕሮፋሰር ብርሃኑ። የዖጠነኛ ክፌሌ ተማሪ ኾነው የሚያውቋቸው አቶ ያሬዴ
ጥበቡ የሰኔ አንደ እስር በተሇይ ዯግሞ ከደሊው በሊይ ጸያፌ ስዴቦቹ ‚አዔምሮውን የመረ዗ት ይመስሇኛሌ‛ ይሊለ።

አቶ አንዲርጋቸው ብ዗ም ሳይቆዩ የቃሊት ተኩሳቸውን ወዯ ተግባር ተኩስ ሇመሇወጥ መንቀሳቀስ ጀመሩ። ሏምላ 19 ቀን
1997 ሇሀብታሙ እና ሇላልች ወጣቶች ባሇ ሃምሳ ገጽ ድኩዩመንት በኢሜይሌ ዯረሳቸው። የኢሜይለ ምንጭ ሇንዯን፤
ጸሏፉው አንዲርጋቸው ነበሩ። ከምርጫው በኋሊ እነዘህ ወጣቶች የአንዲርጋቸው ትንበያ ጠብ እንዲሊሇ ተረዴተዋሌ።
ኢሔአዳግ በምርጫ ሥሌጣን እንዯማይሇቅ፣ ቅንጅት ዴርጅቱን ማጠናከር እንዲሇበት አምነዋሌ። ነገር ግን የቅንጅት መሪዎች
በምርጫ ውዛግብ ተጠምዯዋሌ። ከአመራሮቹ መካከሌ አብዙኞቹ ከምርጫ ውጪ ሊሇ ትግሌ ‘አፒታይት’ አሌነበራቸውም።
የአንዲርጋቸው 48 ገጽ ሰነዴ የሚያወራው ስሇ ሔቡዔ እና ከፉሌ ሔቡዔ አዯረጃጀት ነው። ሀብታሙ ሰነደን ካነበበ በኋሊ
የኢሜይሌ ምሊሹን ሰጠ፤ ‚በተጠቀሱት ሏሳቦች ተስማምቻሇሁ፤ ነገር ግን ይህ አዯረጃጀት በቅንጅት ውስጥ መኾን
የሇበትም፤ ፓርቲው የመሰነጣጠቅ አዯጋ እንዲሇበት አንተም ከዘህ በፉት ባዯረግነው የኢሜይሌ ሌውውጥ ተስማምተኻሌ።
ከዘያ በተጨማሪም የቅንጅት ሰዎች እንዱህ ዏይነት የተዯራጀ መራር ትግሌ ሇማዴረግ የሚፇሌጉ አይመስሇኝም። ስሇዘህ እኔ
የምመርጠው ፓርቲውን ወዯ ጎን አዴርገን መዯራጀትን ነው‛ ይሊሌ ዯብዲቤው።

ከአቶ አንዲርጋቸው የመጣው ምሊሽ የሀብታሙን ስጋቶች በጥቅለ የሚቀበሌ ነገር ግን ሔቡዔ እና ከፉሌ ሔቡዔ አዯረጃጀቱ
በቅንጅት ሥር እንዱኾን የሚገፊፊ ነበር። ‚እኔ አንዲንድቹን አመራሮች ዯውዬ ይህን አዯረጃጀት እንዱቀበለ
እወተውታቸዋሇሁ፤ ያንተው‛ ይሊሌ የምሊሹ መዯምዯሚያ። ሇሚቀጥለት ሁሇት ወራት አቶ አንዲርጋቸው ከቅንጅት መሪዎች
መካከሌ ሇሚቀርቧቸው እየዯወለ ስሇ አዯረጃጀት ሇማውራት ቢሞክሩም ብ዗ም አሌተሳካሊቸውም። መሪዎቹ በውስጥ
ቁርቁስ፣ ከኢሔአዳግ በሚመጣባቸው እንግሌት እና በሔዛብ እና በተቃዋሚ ሚዱያ በሚዯርስባቸው ጫና ምክንያት
የመተንፇሻ ጊዚ አሌነበራቸውም። እነዘህ መሪዎች መስከረም 13 ከተፇረመው የቅንጅት ውህዯት በኋሊ ፊታ ያገኛለ ተብሇው
ቢጠበቁም ውህዯቱ ከተዯረገ በኋሊ ዴርጅቱ ‚ማኅተም ስጥ – አሌሰጥም እና ፓርሊማ እንግባ- አንግባ‛ በሚለ ውዛግቦች
ተጠመዯ። የውስጥ ተቃርኖና ሌዩነቶቹ እየጎለ መምጣት ጀመሩ።
የውስጥ ትንቅንቅ

በመስከረም 1998 ዒ.ም መጨረሻ አንዲርጋቸው የሀብታሙን ምክር ተቀብሇው የቅንጅትን ተዋረዴ ትተው ሔቡዔ ቡዴኖችን
ማዯራጀት ጀመሩ። የቅንጅት መሪዎች ከታሰሩ በኋሊ በተሇይ በአዱስ አበባ በሥውር ሲንቀሳቀሱ ከነበሩ ቡዴኖች መካከሌ
አብዙኞቹ በአንዲርጋቸው የተዯራጁ ወይም ከአንዲርጋቸው ጋራ ንክኪ የነበራቸው ነበሩ። ከእነዘህ መካከሌ ሁሇቱ በጥር ወር
1998 በኢሔአዳግ የዯኅንነት እና የጸጥታ ሰዎች በተዯረገ መጠነ ሰፉ ጥቃት ፇራረሱ። አባልቻቸው እስር ቤት ታጎሩ። የእነ
ሀብታሙ ቡዴን የዘህ ጥቃት ሰሇባ ባይኾንም በገንዛብ እና በሀብት (resourse) ችግር ተዲከመ። ይህ አቶ አንዲርጋቸውን
ወዯማይወደት የፓርቲ ውስጥ ትግሌ አመጣቸው።

በአሜሪካ እና አውሮፓ ከምርጫው በፉት የተቋቋሙ የቅንጅት የዴጋፌ ምዔራፍች ከዯጋፉዎች በመቶ ሺሔዎች የሚቆጠር
ድሊር ሰብስበዋሌ። ከእነዘህ ምዔራፍች መካከሌ በርካቶቹ በአቶ ኀይለ ሻውሌ የሚመራው የመኢአዴ አባሇት እና ሇኢንጂነሩ
ታማኝ የነበሩ ናቸው። የቅንጅት ሔቡዔ መሪ የነበሩት አቶ አባይነህ ብርሃኑ በሔዲር ወር 1998 ሲታሰሩ ዲያስፖራ ባለ
ምዔራፍች አገር ውስጥ ባለ ስውር ቡዴኖች መካከሌ ያሇው ግንኙነት ተቋረጠ። ‚የቅንጅት አመራሮች ከታሰሩ በኋሊ እዘህ
አሜሪካ ውስጥ ዋሽንግተን አካባቢ ብ዗ መዛረክረክ ነበር። የቅንጅት አባሌ ዴርጅቶ የነበሩትን አራቱን አባሊት ወዯ አንዴ
ቡዴን ሇማምጣት እንኳ ሥራ አሌተጀመረም፤ መሪዎቹ እስኪታሰሩ ዴረስ። ከታሰሩ በኋሊ ሙከራዎች ቢዯረጉም
የመጠራጠር ኹኔታዎች ስሇነበሩ ምቹ አሌነበሩም‛ ይሊለ አቶ ያሬዴ ጥበቡ። የአገር ውስጥ ቡዴኖች በገንዖብ እጥረት
ሲንኮታኮቱ የዲያስፖራ ዯጋፉ ምዔራፍች በርካታ ገንዖብ ባንክ ውስጥ አስቀምጠዋሌ። አቶ አንዲርጋቸው የቅንጅት ማዔከሊዊ
ኮሚቴ አባሌ የነበረው አቶ ዲንዓሌ አሰፊ እና የቻምበር ኦፌ ኮሜርስ የቀዴሞው ፕሬዛዲንት አቶ ብርሃነ መዋ ይኼ
ተቀማጭ ገንዖብ አገር ውስጥ ሊለ እንቅስቃሴዎች እንዱውሌ ጥረት ማዴረግ ጀመሩ። አቶ አንዲርጋቸው ሇቅንጅት
አመራሮች (በተሇይ ሇብርሃኑ ነጋ) የኹኔታዎች ትንተና መሊክ ጀመሩ። ብርሃኑ ነጋ በኤኤንሲ አዯረጃጀት ተሞክሮ ትግለን
የሚመሩ የውጪ አገር አመራሮች እንዱኖሩ መጀመርያ ጥቆማ፣ ከዘያ ትዔዙዛ ሰጡ። አቶ አንዲርጋቸው የዘህ የአመራር
ቡዴን አባሌ ኾኑ። ይኹንና በመኢአዴ ሰዎች በእነ አንዲርጋቸው መካከሌ በተነሳ ጸብ ሁሇት የውጪ አመራር ቡዴኖች
ተፇጠሩ። አንዯኛው የቅንጅት ኢንተርናሽናሌ ሉዯርሺፕ ሲባሌ፣ ላሊኛው የቅንጅት ኢንተርናሽናሌ ካውንስሌ የሚሌ ስያሜ
ያዖ። በሁሇቱ ቡዴኖች መካከሌ የነበረው እሰጥ አገባ እና ጦርነት የጦፇ ስሇነበር አንዲንድች በሹፇት ‚ኪሌ እና ኪክ‛ እያለ
ይጠሯቸው ነበር። በተሇይ የሰሜን አሜሪካ ምዔራፍች ዴጋፌ ተከፊፇሇ። ጦርነቱን በቅርቡ የታዖቡ አንዲንዴ ሰዎች አቶ
አንዲርጋቸውን ክፈኛ ይነቅፊለ። ‚የራሱን ፌሊጎት ሇማስጠበቅ ሲሞክር እንዲሌተገራ ፇረስ ነው፤ መቆጣጠር አይቻሌም፤
ወይ የፇሇገውን ያገኛሌ ወይ ያጠፊሌ‛ ይሊለ አንዴ የዋሽንግተን ዱሲ ምዔራፌ አመራር አባሌ የነበሩ። አቶ ያሬዴ እንዱህ
ይሊለ፦ ‚ስሇ አንዲርጋቸው ሲወራ መካዴ የማይቻሇው ነገር ሲሰራ እንዯ ጥማዴ በሬ ነው። ጉሌበት አሇው፤ ጽናት አሇው፤
ቁጭ ካሇ አይነሳም፤ ጥሌቅ እና ጠንካራ ስሜት አሇው፤ ሇሚሠራው ነገር በሙለ። ሇምሳላ የእኔ ባሇቤት የታወቀች ባሇሞያ
ነች። ነገር ግን እበሌጥሻሇሁ ብል ይከራከራሌ። በርግጥ እርሱ የሚሇውን ያህሌ ባይኾንም ከብ዗ዎቻችን ይሻሊሌ። ሇያዖው
ነገር በሙለ እንዯዘያ ይመስሇኛሌ። በኪክ – ኪሌ ግጭት ዖመን እኔ ማስታረቅ ይሻሌ ይኾናሌ ብዬ አቶ ኀይለ ከመሠረቱት
ሰዎች ጋር ሥራ ስጀምር በጥሌቅ ስሜት ነበር የጠሊኝ፤ እንዯሰማኹት ሇሰዎች ስሌክ እየዯወሇ በጣም ማመን የሚያስቸግር
ዏይነት የጥሊቻ ነቀፊዎችን ይሰነዛርብኝ ነበር። ይህ የእርሱ ማንነት ነው።‛

አንዲርጋቸው ያለበት የቅንጅት ዒሇም አቀፌ አመራር ከሰሜን አሜሪካ ምዔራፍች መካከሌ የከፉልቹን ዴጋፌ እና ገንዖብ
አገኘ፤ በውዛግቡ ስማቸው ጭቃ ውስጥ ቢዖፇቅም አቶ አንዲርጋቸው የሚፇሌጉትን አገኙ። ሇእነ ኃብታሙ እና ላልቸ
ሔቡዔ ቡዴኖች ገንዛብ መፌሰስ ጀመረ። ተዲክሞ የነበረው እንቅስቃሴ ነፌስ ዖራ። በ1998 ዒ.ም የክረምት ወራት ድክተር
ብርሃኑ እስር ቤት ኾነው የጻፈት ‚የነጻነት ጎህ ሲቀዴ‛ ታትሞ መውጣቱ ከውጪ ከሚመጣው ገንዖብ ጋር ተዯምሮ የሔቡዔ
ቡዴኖች አባሊትን መንፇስ አጠናከረው፤ ጉሌበት ሰጣቸው። ‚መሪዎችን ሇማስፇታት እየታገሌኹ ነው፤ እርስዎስ?‛ የሚሌ 13
ዏይነት የሠሊማዊ አሇመታዖዛ ታክቲኮችን በመጥቀስ የተቃውሞ ጥሪ የሚያዯርግ ካላንዯር ታትሞ በከተሞች በሰፉው
ተሰራጨ። ዖ-ኢኮኖሚስት መጽሓት በኦክቶበር 2006 ኢትዮጵያ ውስጥ የተስፊፊውን ተቃውሞ በተመሇከተ ባወጣው
ጽሐፌ በግነት ‚የመንግሥት ሥሌጣን እየተነቃነቀ ነው‛ ሲሌ የብርሃኑ መጽሏፌ እና ካላንዯሩ በሺሔዎች በሚቆጠር ኮፒዎች
ተባዛተው ሲሰራጩ የመንግሥት የዯኅንነት ኀይልቸ መቆጣጠር እንዲሌቻለ አትቷሌ። በእነዘህ እንቅስቃሴዎች ውስጥ ሁለ
የአንዲርጋቸው እንቅስቃሴ ነበረበት፤ ስሌክ እየዯወለ ሇአክቲቪስቶች የሞራሌ ዴጋፌ ይሰጣለ፣ ይመክራለ፤ ገንዖብ ይሌካለ።
በላሊ በኩሌ በተሇይ ብአዳን ውስጥ እርሳቸው ያዯራጁት እና የሚረደት ቡዴን የመንግሥት ምሥጢሮችን አሾሌኮ እያወጣ
ሇታጋዮች ይሌካሌ።

ሁሇገብ ትግሌ

የሚገርመው በአገር ውስጥ የሚዯረገው ሔቡዔ ሰሊማዊ ትግሌ እያንሰራራ ሲመጣ ትግለን በቅርብ የሚከታተለት እና
የሚያግ዗ት አቶ አንዲርጋቸው በእንቅስቃሴው ሊይ ያሊቸው እምነት እየዯበዖዖ መምጣቱ ነበር። ይህ ጎሌቶ መታየት
የጀመረው በተሇይ በብርሃኑ ነጋ መጽሏፌ የሔትመት ሂዯት ወቅት ነው። በመጽሏፈ አዱቲንግ ሲተባበሩ የነበሩት
አንዲርጋቸው የብርሃኑን ጽንፇኛ የሰሊማዊ ትግሌ አቀንቃኝነት አሌወዯደትም። ‚ኢሔአዳግ ብረት አንስቶ የሚገዲዯረው
ከላሇ፤ በሰሊማዊ ዏመጽ ብቻ ሇውጥ አይመጣም‛ ሲለ ሇአክቲቪስቶች በጻፈት ኢ-ሜይሌ ጥርጣሬያቸውን ገሌጸዋሌ።
ሇብርሃኑ ራሳቸው ወዯ እስር ቤት ተከታታይ ዯብዲቤዎችን በመሊክ ሰሊማዊ ትግሌ የተዖጋ በር እንዯኾነ ሇማሳመን
ሞክረዋሌ። ይህ አቋማቸው ኃብታሙን የመሰለ ታጋዮችን አስኮርፎሌ። በውጪ አገርም ከሰሊማዊ ትግሌ ወዯ ሁሇገብ ትግሌ
መሸጋገር የሚሇው የሰውየው አቋም ያሌጣማቸው በርካቶች ነበሩ፤ የቅርብ አጋሮቻቸውን ጨምሮ። እርሳቸው ግን ሌክ
ከምርጫው በፉት ‚ኢህአዳግ በምርጫ ሥሌጣን አይሇቅም እንዯሚሇው አቋማቸው አሁንም ሏሳባቸውን ሳያወሊሇውለ
መግፊት ጀመሩ። በተሇይ ሇብርሃኑ ነጋ የሚሌኩት ዯብዲቤ እና መሌዔክት ጨመረ። ብርሃኑን ማሳመን ከቻለ የሂዯቱን
አቅጣጫ መሇወጥ እንዯሚችለ አሊጡትም። ጎን ሇጎን ከ1970ዎቹ ጀምሮ የሚያውቋቸውን አንዲንዴ የኤርትራ ባሇሥሌጣናት
ስሇጉዲዩ ማማከር ጀመሩ። ኤርትራን የትግለ ማዔከሌ ሇማዴረግ ፌሊጎት ነበራቸው። ሇዘህ እንዱረዲቸው ሇኻያ አምስት
ዒመታት አሻፇረኝ ያለትን የብሪታንያ ዚግነት የማግኘት መብትን እያንገራገሩ ተቀበለ እና የዩናይትዴ ኪንግዯም ፓስፖርት
አግኝተው ወዯ ኤርትራ መመሊሇስ ጀመሩ።

ብርሃኑ ነጋ በመጀመርያ በአንዲርጋቸው ሏሳብ አሌተስማሙ ነበር። በ1ኋሊ ግን ቀስ በቀስ እየተረቱ መጡ። በ1999 ዒ.ም
አጋማሽ የአንዲርጋቸውን ሏሳብ ሙለ ሇሙለ ተቀበለት። ይኹንና በኢትዮጵያ በሔቡዔ እንቅስቃሴ ሇሚያዯርጉ
አክቲቪስቶች ይኼን ከማሳወቅ ተቆጠቡ። አንዲርጋቸው ሏሳባቸውን ሇሚዯግፌ አንዴ ሔቡዔ ታጋኢ በጻፈት ኢሜይሌ
‚ሰውየው ተቀብልታሌ፤ ስሇዘህ መዖጋጀት አሇብን፤ ከአሁን በኋሊ ወዯ ኋሊ ማሇት የሇም‛ የሚሌ የተሇመዯ
ቁርጠኝነታቸውን አስቀምጠዋሌ። በላሊ በኩሌ ቅንጅት ዒሇም አቀፌ የከፇተውን ዌብሳይት ከአዱስ አበባ ሇሚያስተዲዴረው
ኤዱተር ሰሊማዊ ትግሌ ብቻ የሚሌ አቋም እንዲያንጸባርቅ በትኀትና ጠይቀውታሌ። የዌብሳይቱ ኤዱተር የአንዲርጋቸውን
የኹሇገብ ትግሌ ሥሌት በተመከሇከተ ተባራሪ ወሬ ሰምቶ ስሇነበር በኢሜሌ ምሊሹ በተሇይ ከኤርትራ ጋር ሉፇጥሩት ስሊለት
ግንኙነት ጠይቋቸው ነበር። ‚ሁሇታችንም የራሳችን የግሌ ፌሊጎት አሇን፤ የጋራ ፌሊጎትም አሇን፤ ስሇዘህ እየመረጥን
ሌንተባበር እንችሊሇን። የዖሊሇም ጠሊት የሚባሌ ነገር የሇም‛ ሲለ መሌሰውሇታሌ። በላሊ በኩሌ የኤርትራ መንግሥት ጨቋኝ
እና የራሱን ሔዛቦች ረጋጭ ኾኖ ሳሇ ሇዳሞክራሲ የምንታገሌ ኢትዮጵያውያን እንዳት ከዘህ መንግሥት ጋራ እንሰራሇን
በሚሌ ሇቀረበሊቸው ጥያቄ ‘ከኤርትራ መንግሥት ጋራ መሥራት የኤርትራ ተጨቋኞችን የበሇጠ መከራ ውስጥ አይከትም፤
አሇመሥራትም ነጻ አያወጣቸውም። ነገር ግን የኢትዮጵያ ተጨቋኞችን ነጻ ሉያወጣ ይችሊሌ። ትርፌ እንጂ ኪሳራ የሇውም።‛
የሚሌ ቀዛቃዙ ስላት የተሞሊበት መሌስ ሰጥተውታሌ። የብርሃኑ ነጋ የሁሇገብ ትግሌ ዯጋፉ መኾን ጭምጭምታ ሲሰማ
አንዲንዴ ታጋዮችን ተስፊ አስቆረጠ። ላልች ግን ‚አማራጭ የሇም‛ ሲለ ተቀበለት። ‚ምንግሥትን ይቅርታ ብዬ ከእስር ቤት
አሌወጣም‛ ሲለ የነበሩት ፕሮፋሰር ብርሃኑ በየትኛውም መንገዴ ከእስር ቤት መውጣት እንዲሇባቸው ወሰኑ። ‚እኔና ጥቂት
ታሳሪዎች የይቅርታ ፉርማ የሚሇውን አማራጭ የተቀበሌነው እነዘህን ሰዎች አዯብ ሇማስገዙት ብቸኛው አማራጭ የኀይሌ
እና የዏመጻ መንገዴ መኾኑን ተገንዛበን ነው‛ ይሊለ ፕሮፋሰር ብርሃኑ።

ፕሮፋሰሩ ከእስር ቤት ከወጡ ከጥቂት ወራት በኋሊ በአሜሪካ ሇቅንጅት ዯጋፉዎች ባሰሙት የ28 ገጽ ንግግር ይህ
አቋማቸውን ማሳየት ጀመሩ። ከዘያ በፉት ከአንዲርጋቸው ጋር ሇንዯን ሊይ ተገናኝተው ሇአንዴ ሳምንት ያህሌ በስትራቴጂ እና
ታክቲክ ጉዲይ ተወያይተዋሌ። አቶ አንዲርጋቸው ከኤርትራ ጋራ ስሇዯረሱበት ሥምምነት ገሇጻ አዴርገውሊቸዋሌ። ‚ሇግንቦት
ሰባት ንቅናቄ መሠረት የጣሌነው ይኼኔ ነው‛ ይሊለ ብርሃኑ። እነዘህን ዛርዛር ነገሮች የኢሔአዳግ ዯኅንነት ሙለ ሇሙለ
ባያውቅም የአንዲርጋቸውን የተሳትፍ ዯረጃ ግን በሚገባ ተረዴቶታሌ። በጥር ወር 1998 እና ከዘያ በኋሊ የተያ዗ ሔቡዔ
ታጋዮች በሙለ ከቶርቸር በኋሊ በመጀመርያ የሚጠየቁት ጥያቄ ‚ከአንዲርጋቸው ጋራ ያሇህ ግንኙነት ምንዴን ነው?‛ የሚሌ
ነበር። ከምርጫ 97 በፉት ግንባሩን ስጋት ሊይ ጥሇውት የነበሩት አንዲርጋቸው አሁን የመንግሥቱ ዋነኛ ጠሊት ኾነው ወጡ።

መፇንቅሇ መንግሥት

ነገር ግን እስከ ሚያዘያ 2001 ዒ.ም ዴረስ አንዲርጋቸው ኢሔአዳግ ሊይ የዯቀኑት አዯጋ ‚የሞት እና ሔይወት‛
(ኤግዘስቴንሺያሌ ትሬት) አሌነበረም። በዘያ ወር ግን የኢትዮጵያ መንግሥት ‚በግንቦት ሰባት የተቀነባበረ መፇንቅሇ
መንግሥት አከሸፌኩ‛ ሲሌ ገሇጸ። በኢትዮጵያ መንግሥት ዖንዴ የመፇንቅሇ መንግሥት ሙከራው አቀነባባሪ ተብሇው
የታመኑት አቶ አንዲርጋቸው ነበሩ። ትሌቁ ጥያቄም ‚ አንዲርጋቸው በተሇይ በሚሉታሪ ውስጥ የዖረጉት መረብ ምን ያህሌ
ሰፉ ነው?‛ የሚሌ ነው። ከዘያ በኋሊ በመንግሥት ዯኅንነት የተዯረጉ ምርመራዎች የሰውየው መረብ መዖርጋት የተጀመረው
ከ1998 ዒ.ም መጨረሻ ጀምሮ ሉኾን እንዯሚችሌ አሳየ። ይህ ባሇሥሌጣናቱን አስዯነገጠ። ከአንዲርጋቸው ጋራ ግንኙነት
ሉኖራቸው ይችሊለ የተባለ መኮንኖች በመሊምት ሳይቀር ተጠርጠረው ተሇቃቅመው ታሠሩ፤ ወይም ከሥራ ተባረው ጥብቅ
ቁጥጥር ተዯረገባቸው። መንግሥት በእርሳቸው ሊይ የሚያዯርገውን ክትትሌ አጠናከረ።

ከመፇንቅሇ መንግውቱ ሙከራ መክሸፌ እና አንዲርጋቸው በሚሉታሪ ውስጥ የገነቡት መረብ መበጣጠስ በኋሊ የነበሩ ጥቂት
ዒመታት ሇግንቦት ሰባት አስቸጋሪ ጊዚያት ነበሩ። የተሇያዩ እንቅስቃሴዎች አሇመሳካት አንዲንድች ዴርጅቱን በፕሮፖጋንዲ
እና ገንዖብ በመሰብሰብ ብቻ የሚኖር ‚አስትሮተርፌ ቡዴን‛ ብሇው እንዱሰይሙት አዯረገ። የኤርትራ መንግውት ትግለ
ፇቀቅ እንዱሌ አይፇሌግም የሚለ የቀዴሞ የግንቦት ሰባት አባሊት እና ላልች የአሥመራ ተሞክሮ ያሊቸው ታጋዮች በሚዱያ
እየወጡ የዴርጅቱን አካሄዴ መተቸታቸውን አጧጧፈ። በተሇይ ዋነኛ አዯራጁ አንዲርጋቸው ‚ከፊፊይ፣ የማይሰማ፣ የኢሳያስ
አሻንጉሉት‛ ተባለ። ከሁሇት ዒመታት በፉት ሇንዯን ሊይ ያገኛቸው የቀዴሞ የግንቦት ሰባት አባሌ ስሇ ቡዴኑ ክስረት
ሲጠይቃቸው የአንዲርጋቸው መሌስ አጭር ነበር፤ ‚ዴሌ ሁለንም መሌሶ ይሰበስባሌ‛። ሌክ በምርጫ ወቅት እንዲሳዩት
ጠባይ ኹለ አንዲርጋቸው ይህን እንቅስቃሴያቸውን ይዖው አሇቅም አለ። በዘህ መጥፍ ጊዚ ወዯ አሥመራ መመሊሇሳቸውን
እና ሇማዯራጀት መሞከራቸውን አጠናከሩ እንጂ አሌቀነሱም። እንዱያውም አንዴ የግንቦት ሰባት አባሌ ‚ አንዲርጋቸው ወዯ
ኤርትራ ይመሊሇሳሌ ሉባሌ አይችሌም፤ እዘያው ይኖራሌ እንጂ‛ ብሇዋሌ። ፕሮፋሰር ብርሃኑ ‚የፖሇቲካ፣ የማዯራጀት፣
የጽሔፇት ሥራዎችን ኹለ በኤርትራ የሚመራው እርሱ ነበር በዘያ ያሇን የሙለ ጊዚ እና የሙለ ሥሌጣን እንዯራሴ እና
አምባሳዯር አንዲርጋቸው ነበር። ጉዲይ ሲኖረው ብቻ ከከተተበት ይወጣሌ።‛ ይሊለ። ሇኢሔአዳግ የአንዲርጋቸው
ያሇመታከት እና ያሇማሰሇስ ራስ ምታት ነበር። እርሳቸውን ማስወገዴ ከቻለ ግንቦት ሰባትን እንዯሚፇረካክሱት ጽኑ እምነት
ነበራቸው። ዯኅንነቱ አቶ አንዲርጋቸው ስኀተት ሲሠሩ ጠብቆ ተወርውሮ ሇማጥቃት አዯባ።

ሰኔ 11 ቀን 2006 ዒ.ም፦ አንዲርጋቸው የግንቦት ሰባት ሥራ ሇማካሄዴ ደባይ ገቡ። እንዯተሇመዯው ደባይ ያለ የኢትዮጵያ
መንግሥት ዏይኖች እግር በእግር ይከታተሊለ።፡በደባይ አራት ቀን ቆይተው እሁዴ ሰኔ 15 ቀን በኤርትራ አየር መንገዴ ወዯ
አሥመራ ሇመብረር መቀመጫ ተይዜሊቸዋሌ። ይኹንና ሇትግሌ አጋሮቻቸው ዯውሇው ‘ምናሌባት ሥራው በሰዒቱ ሉጠናቀቅ
እንዯማይችሌ እና ባሰቡት ጊዚ መብረር ካሌቻለ ሁሇት ቀን ቆይተው ማክሰኞ ዔሇት በኤርትራ አየር መንገዴ ወዯ አሥመራ
እንዯሚሄደ ገሇጡሊቸው። እሁዴ አመሻሽ ሊይ ሥራቸውን ቢያጠናቅቁም በረራው ሊይ አሌዯረሱበትም፤ ነገር ግን ሁሇት ቀን
ደባይ መቆየት ስሊሌፇሇጉ ላልች ወዯ አሥመራ የሚጓ዗ ዏየር መንገድችን ማፇሊሇግ ጀመሩ። ከደባይ ተነስቶ በሰንዏ አዴርጎ
ኤርትራ የሚገባ የየመን ዏየር መንገዴ በረራም አገኙ። ሳያመነቱ ትኬቱን ቆረጡ። የኢትዮጵያ መንግሥት በትዔግሥት ግን ያሇ
ብ዗ ተስፊ ሲጠብቀው የነበረውን ስኀተት ሠሩ።

አንዲርጋቸው ዯኅንነታቸውን በመጠበቅ በኩሌ ያሊቸው አቋም አጋሮቻቸውን ሳይቀር የሚያዯናግር ነው። አንዲንዴ ጊዚ
የሚከተለት የጥንቃቄ ሥነ ሥርዏት እጅግ የተዖረዖረ ነው። ላሊ ጊዚ ዯግሞ ቸሌተኝነት ይታይባቸዋሌ። ሇምሳላ ከምርጫ
97 በፉት ኢሔአዳግ እየተከታተሊቸው እንዯኾነ ሲነገራቸው ሇማስጠንቀቂያዎች ትኩረት ሳይሰጡ የሰኔ አንዴ ሰሇባ ኾነዋሌ።
በአሥመራ ሲንቀሳቀሱም አንዲንዴ ጊዚ ሇጥቃት በሚያጋሌጣቸው ኹኔታ ይዖዋወሩ እንዯነበር ጉዲዩን የታዖቡ የግንቦት ሰባት
ታጋዮች ይገሌጻለ። በላሊ በኩሌ ፕሮፋሰር ብርሃኑ እንዯሚለት ከግንቦት ሰባት አባሊት ኹለ በሊይ የዯኅንነት አዯጋን
በመመዖን እና በመመተር እርሳቸውን የሚያህሌ የሇም። የየመኑ ጉዜ የዘህ ተቃርኖ ውጤት ነው። ከ2004 ዒ.ም ጀምሮ የመን
በፖሇቲካ ቀውስ የተዖፇቀች፣ ያሌተረጋጋች አገር ነች። መንግሥቷ ዯካማ ነው። የተሇያዩ የጦር አበጋዜች እና ኹከታዊ
ቡዴኖች የአገሪቱን ቦታዎች ሸንሽነው ያሇ ጣሌቃ ገብነት ያስተዲዴራለ። የአገሪቱ የዯኅንነት ኃይልች መጠነ ሰፉ መረብ
ዖርግተው ገንዖብ እየተቀበለ በርካታ ወንጀልችን ይፇጽማለ። ሇኢትዮጵያ መንግሥት አንዲርጋቸውን ሇመያዛ ከዘህ የተሻሇ
አጋጣሚ አሌነበረም። አቶ አንዲርጋቸው ከዘያ በፉት በተዯጋጋሚ በሰንዏ በኩሌ ወዯ አሥመራ መሻገራቸው ይህን የዯኅንነት
አዯጋ ችሊ እንዱለና እንዱዖናጉ አዴርጓቸዋሌ። ሰኞ ጠዋት ከደባይ ወዯ ሰንዏ አመሩ። ሇኢሔአዳግ ክፈኛ ራስ ምታት እና
ዋነኛ ጠሊት የነበሩ ታጋይ ተገቢ ከሇሊ ሳያበጁ ግንባሩ ወጥመዴ ውስጥ ሰተት ብሇው ገቡ።
አርከበ ዔቁባይ እና ፖስት መሇሲዛም

By SEBAT KILO

(ሜሮን አ.)

ታስታውሱ እንዯኾን በኢትዮጵያ ጉዲይ በዊኪሉክስ በኩሌ ከሾሇኩ መረጃዎች መካከሌ ከፌተኛ ክብዯት ተሰጥቶት የነበረው
የኢትዮጵያ ውጭ ጉዲይ ሚኒስቴር አማካሪ የነበሩት ፓትሪክ ጊሌኪስ የድክተር አርከበ ዔቁባይን እና የጠቅሊይ ሚኒስትር
መሇስ ዚናዊን የሥሌጣን ፈክክር አስመሌክቶ ሇአሜሪካ ኤምባሲ ያስተሊሇፈት መረጃ ነበር። እንዯ ፓትሪክ ጊሌኪስ በ2000
ዒ.ም የክረምት ወራት በተዯረገው የሔወሒት ኮንግረስ ሇፓርቲው ሉቀ መንበርነት ምርጫ አቶ መሇስ በድክተር አርከበ
ተሸንፇው ነበር። ያኔ አርከበ ‚አቶ‛ ነበሩ።

በርግጥ ብሪታንያዊው ፓትሪክ ጊሌኪስ የአገራቸው ሰዎች ‘አፇ ዯማቅነት’ በሚለት ባሔርይ ይታወቃለ። ጋዚጠኛ በነበሩበት
ጊዚ ሳይቀር ነገር ማጋነን፣ በሚጽፈት ጽሐፌ ውስጥ ከመሬት የተሰበሰቡ መረጃዎችን ብቻ ሳይኾን ከአዔምሮ የተወሇደ
ቅመማ ቅመሞችን መጨመር ይወደ ነበር። እውነትን ታጥፊ እስክትሰበር ሉጫወትባት የተዖጋጀ የቀዴሞ ጋዚጠኛ
ሇኢትዮጵያ የውጪ ጉዲይ ሚኒስቴር ጥሩ የኮሚዩኒኬሽን አማካሪ መኾን ቢችሌም የሚያሾሌከውን መረጃ ሇማመን ግን
ይከብዲሌ። ይኹንና የጊሌኪስን ‚ዛና‛ የሚያውቁ ሰዎች ሳይቀሩ ይኼን ዚና ሙለ ሇሙለ ባይቀበለትም ‚እሳት ከላሇ ጭስ
የሇም‛ ሲለ ትኩረት ሰጥውት ነበር። ድ/ር አርከበ እና ጠቅሊይ ሚኒስትሩ ከ1990ዎቹ አጋማሽ ጀምሮ የነበራቸው የእርስ
በእርስ መዯባበር የከተማ ተረት ተረት ኾኖ ቆይቷሌ፤ እሳቱ እርሱ፤ ጭሱ የሔውሒት ኮንግረስ።

በአዱስ አበባ ከንቲባነት ባሳዩት ብቃት በከተማዋ ሌኂቃን ዖንዴ ሞገስ አግኝተው የነበሩት አርከበ ከምርጫ 97 በኋሊ የሥራ
እና ከተማ ሌማት ሚኒስትር ዯዓታ ኾነው ሲያገሌግለ ቆዩ። ይህ በአዯባባይ ያሊቸውን ፖርተፍሉዮ ቀነሰው። ነገር ግን
በሔወሒት እና ኢሔአዳግ ውስጥ የከባዴ ሚዙን ተጫዋችነታቸው ቀጠሇ። በተሇይ በምሐራዊ አቅማቸው ራሳቸውን ከመሇስ
አሳንሰው የማይመሇከቱ፣ በመሇስ ዗ሪያ የተገነባ የነበረውን ባዔዯ አምሌኮ የማይወደ እና መሇስ የሚያመነጯቸውን የፖሉሲ
ሏሳቦች ከመንቀፌ እና ከማብጠሌጠሌ የማይመሇሱ እንዯነበር ይነገራሌ።

በአስረኛው የሔወሒት ኮንግረስ የመተካካት ፌሌስፌና ተጠቅሶባቸው ከሥራ አስፇጻሚ ኮሜቴ አባሌነት ሲገሇለ በዯስታ
አሌተቀበለትም፤ የመሇስ ተንኮሌ አዴርገው እንጂ። ነገር ግን ይህ ኣጋጣሚ ምሐራዊ አቅማቸውን የበሇጠ እንዱያሳዴጉ እና
የትንተና ክኀልታቸውን እንዱሞርደ ፊታ ሰጣቸው። በዩኒቨርስቲ ኦፌ ሇንዯን ስኩሌ ኦፌ ኦሪየንታሌ ኤንዴ አፌሪካን ስተዱስ
(ሶአስ )ድክትሬት ተማሪነት ተመዛግበው በኢንዯስትሪያሌ ኢኮኖሚክስ ተመረቁ። የመመረቂያ ጽሐፊቸውን የጻፈትም
በኢትዮጵያ የኢንደስትሪያሌ ፖሉሲ ሊይ ነው። የአቶ መሇስ ሞትም የአርከበን ምሐራዊ ሥፌራ በንጽጽር አሳዯገው።
ኢሔአዳግ እሳት የሊሱ ኮላጅ የበጠሱ አባሊት አለት። ነገር ግን ከግ዗ፌ ጎምቱዎቹ መካከሌ ድክተራሌ ዱዖርቴሽን የጻፈት
ኢምንት ናቸው።

አቶ አርከበ ባሇፈት ኹሇት ዒመታት የፖስት መሇሲዛም ሏሳብ መሪ ኾነው ብቅ እንዲለ የእረኛ ወሬ ኾኗሌ። ፖስት
መሇሲዛም የኢሔአዳግ ፌሌስፌና ከመሇስ የተሻገረ እና መሻገር ያሇበት እንዯኾነ የሚያምን ነው። አቶ አርከበ የዘህ ሏሳብ
አቀንቃኝ መኾናቸው አይገርምም። የድክትሬት መመረቂያ ጽሐፊቸውን የተመሇከተ አቶ አርከበ ብ዗ የዴርጅቱ ካዴሬዎች
ከሚያምኑት እና የመንግሥት ፕሮፖጋንዲ ከሚያትተው በተቃራኒ ኢሔአዳግ ‚ስኬታማ‛ ፖሉሲዎቹ ሊይ የዯረሰው ባንዴ
ሰው ምትሏታዊ የማሰብ ብቃት ሊይ ተመርኩዜ ሳይኾን ከሥራ በመማር (learning-by-doing) እና የጋራ ብሌኀት
(collective wisdom) አማካኝነት መኾኑን እንዯሚያምኑበት ይረዲሌ።
የኢኮኖሚ ቲዎሪ ታሪክን በዛርዛር የሚያውቅ በእነዘህ ሏሳቦች መካከሌ ያሇውን ሌዩነት አያጣውም። ሌዩነታቸውን ሇማወቅ
ታሊቁ ኢኮኖሚስት ኬኔት አሮው የተጠቀሙትን አንዴ ምሳላ መመውሰዴ ጥሩ ነው። ብስክላት መጋሇብ ስንሇማመዴ
በኢንጂነር የተጻፇ ማኑዋሌ አንሸመዴዴም፤ ብስክላቱ ሊይ ቁጭ ብሇን እየነዲን፣ እየወዯቅን፣ እየተነሳን እንማራሇን እንጂ።
ማኑዋለን እንዯ ጠበቃ ቃሌ በቃሌ ብናጠናው እና ብንሰነጣጥቀው የብስክላት መጋሇብ ኤክስፏርት አንኾንም። ይህ በሌምዴ
ተፇሌጎ የሚገኝ ዴብቅ እውቀት (tacit knowledge) ነው። በተቃራኒው የአውሮፕሊን አብራሪ ሇመኾን ማኑዋልችን
መብሊት እና መጠጣት አማራጭ የሇውም። ብስክላትን ሇመንዲት መነሻ መሠረታዊ እውቀት አያስፇሌግም፤ ወይም
የተዋጣሇት የአውሮፕሊን አብራሪ ሇመኾን ሌምዴ አያስፇሌግም ማሇት አይዯሇም። ምሳላው የሚነግረን፦ የትኛው ዏይነት
እውቀት ሇየትኛው ዏይነት ተግባር የበሇጠ እንዯሚያስፇሌገን ነው። ኢሔአዳግ ስሇ ኢትዮጵያ ኢኮኖሚ ፕሮፖጋንዲ
ሲያቀርብ ወይም ዒሇም አቀፌ መገናኛ ብ዗ኃን ስሇዘያው ሲዖግቡ ብ዗ ጊዚ የስኬቱ ምንጭ ተዯርገው የሚታዩት አቶ መሇስ
የተባለ ማዔከሊዊ ችግር ፇቺ (central problem-solver) ናቸው። አቶ አርከበ መጽሏፌ ኾኖ በወጣው የመመረቂያ
ጽሐፊቸው ግን ቴክኒካሌ ቃሊትን እየተጠቀሙ በውስጠ ዖ ‚ኧረ ወዳት ወዳት፣ ኧረ ወዳት ወዳት‛ ይሊለ።

ፖስት መሇሲዛም ከእንዯዘህ ዏይነት ‚ታሊቁ መሪ፣ ኹለን አዴራጊ፣ ኹለን ፇጣሪ‛ ተረት ተረት እናምሌጥ የሚሌ ነው።
ከግሇሰቦች ‚ጂኒየስነት‛ ይሌቅ ሇሙከራ እና ወዴቆ ሇመነሳት ብሌጫ ይሰጣሌ። ‚መሇስ ምን አስበው ይ኿ን‛ እያለ
የእርሳቸውን ዏጽም ከመጠየቅ ሇአሁን እና ሇእዘህ የሚኾኑ ሙከራዎችን እየዖየዴን እና እየተማርን እንሑዴ ይሊሌ። ነገር ግን
የአርከበን መጽሏፌ ሲያነቡ ሰውየው ስሇወዯፉቱ ጥርጣሬ ሲታይባቸው እና ብ዗ የማናውቃቸው እና በተሞክሮ
የምንማራቸው ነገሮች እንዲለ ሲያስቡ የሚያሳይ መረጃ አያገኙም። ይሌቁንስ ወዯፉት የምንሓዴበትን አቅጣጫ በዛርዛር
የሚያውቁ፣ የምንዯርስበትን ቦታ ያሇማመንታት የሚናገሩ ሰው ይመሇከታለ።

ይኸን ካዯረግን ይኼ ይኾናሌ፣ ያውም ከ15 ዒመት በኋሊ ብሇው ያሇ አንዲች ማቅማማት ይተነትናለ። በሠርቶ መማር
ፌሌስፌና የሚያምን ቀንዯኛ መመርያው የእውቀት ትኀትና (epistemic humility) ነው። ድ/ር አርከበ ይኼን ትኀትና
የሚያሳዩት ስሊሇፇው፣ ስሇ ታሪክ ሲተርኩ እንጂ፤ ስሇ ወዯፉቱ ሲተነብዩ አይዯሇም። ይኽ ዯግሞ ‚ስሇ ሙከራ የሚያወሩት
የመሇስን ሞገስ ሇመቀነስ እንጂ እውን ከምር አምነውበት ነው?‛ ብሇን እንዴንጠይቅ ያዯርገናሌ። ኧርቪንግ ክሪስቶሌ ስሇ
ምሐራን ሲጽፈ ‚ቀዴሞ ያሰቡትን በመጽሏፌ ጥቅስ የሚያስዯግፈ‛ ይሎቸዋሌ። ድ/ር አርከበ ከሶአስ የእውነተኛ ምሐርነት
ካባ ተጎናጽፇው ወጥተዋሌ
ስሇ ርኀብ ገና ብ዗ እናወራሇን

By SEBAT KILO

(ሜሮን አ. እና ዏቢይ ተክሇ ማርያም)

በ1987 ዒ.ም የባንዴ ኤይዴ ዏሥረኛ ዒመት ሲከበር የሮይተርሱ ጋዚጠኛ በጊዚው የኢትዮጵያ ጠቅሊይ ሚኒስትር የነበሩትን
አቶ መሇስ ዚናዊን ታሊሊቅ ሙዘቀኞች በዘያ ክፈ የርኀብ ጊዚ የሰጡትን ምሊሽ በተመሇከተ ጠይቋቸው ነበር። ጠቅሊይ
ሚኒስትሩ የአቀንቃኞቹን ሰብዒዊነት እና ርኅራኄ ካዯነቁ በኋሊ ፌርጥም ብሇው ታሪኩ ተመሌሶ እንዯማይዯገም ሇጋዚጠኛው
ነገሩት። ርኀቡ የመንግሥት አስተዲዯር እና የጋራ ማኅበረሰብ ታሊቅ ውዴቀት እንዯ ኾነ በማብራራት የመጻዑዋ ኢትዮጵያ
ሌጆች የሚዴኑት በሙዘቃ አቀንቃኞች ርዲታ ሳይኾን ራሳቸው በስኬት በሚያራምደት ሌማት እንዯሚኾን ተስፊቸውን
ገሇጹ።

ጉም አዖጋኝ ተስፊ . . .

አቶ መሇስ ተስፊ መቋጠራቸው አይገርምም። 1987 ዒ.ም ሇኢሔአዳግ ጥሩ ዒመት ነበር። እንዯ ኢኮኖሚስቶች ኢትዮጵያ
‚የጦርነት ፌጻሜ የዴርሻ ክፌያ‛ (End of war dividend) ማግኘት ጀምራሇች። ረጅም ጊዚ የቆዩ ጦርነቶች ሲያበቁ ያሇ
ሥራ ታምቀው የተቀመጡ ኃብቶች በጥቂቱም ቢኾን ሇምርት ስሇሚውለ ምርታማነት በፌጥነት ይጨምራሌ። ይህ ግን ብ዗
ጊዚ ሇአጭር ጊዚ የሚቆይ ነው። ነገር ግን አቶ መሇስ የረጅም ጊዚ ሉኾን ይችሊሌ ብሇው እንዱያስቡ የሚያዯርጓቸው ላልች
ምክንያቶች ነበሩ። የፓርቲያቸው ዋነኛ ተቀናቃኝ የነበረው የኦሮሞ ነጻነት ግንባር የኹከት እና አስገዲጅ ኀይለ በ1986
መጨረሻ በጣም ተዲክሟሌ። በከተሞች ተነስቶ የነበረው የመምህራን እና የሠራተኞች ማኅበራት ጨቅሊ የተቃውሞ
እንቅስቃሴዎች በአጭሩ ተቀጭተዋሌ። በኢሔአዳግ ውስጥም መረጋጋት ሰፌኗሌ። እነዘህ አቶ መሇስ የሚፇሌጉትን የተረጋጋ
አምባገነንነት (stable authoritarianism) ሇመመሥረት ጠንካራ የማዔዖን ዴንጋዮች ነበሩ። ስሇዘህ ከጦርነቱ መቆም
የተገኘው ዱቪዯንዴ በአጭር ጊዚ አይቆምም የሚሌ ግምት ቢወስደ ኢ-ምክንያታዊ አይዯሇም። በተጨማሪ አቶ መሇስ
ሇሚያሌሙት የምሥራቅ እስያ አገሮች ዏይነት ፇጣን ሌማት ማምጣት የተረጋጋ አምባገነንነት መሠረት እንዯ ኾነ እስኪሞቱ
ዴረስ ሙጭጭ ብሇው የያ዗ት እምነት ነበር።ነገር ግን ይህን ተስፊቸውን የኢትዮ-ኤርትራ ጦርነት አንኮታኮተው።

በ1992 ዒ.ም በተሇይ በአፊር አካባቢ ከፌተኛ ርኀብ ተከሰተ። አቶ መሇስ በዘህ ዒመት ተዯጋጋሞ የተነሳባቸው ‚ሇምን?‛
የሚሌ ጥያቄ ነበር። ከ1987 መሌሳቸው የምንረዲው ርኀብን የማጥፊት ‘እንቁሊሊቸውን’ በሙለ የኢኮኖሚ ዔዴገት ቅርጫት
ውስጥ እንዲስቀመጡት ነበር። በ1992 ዔዴገቱ የሇም። የአቶ መሇስ መሌስም ይኼን ታሳቢ የሚያዯርግ ነበር። በአንዴ ቃሇ
ምሌሌስ- ፖሉሲዎቻቸው ሌማት ሊይ እንዲተኮሩ በመጥቀስ ረኀብ ማጥፊትን ዒሊማው ያዯረገ በራሱ የሚቆም የፖሉሲ ግብ
እንዯሚቀርጹ አስረደ፤ ዔዴገት ሊይ ያሌተንጠሇጠሇ ማሇታቸው ነው። በጊዚው አገሪቱ ከጦርነት መውጣቷ ስሇነበር ዒሇም
አቀፌ ማኅበረሰቡ ሇአቶ መሇስ ርኅራኄ ነበረው። የብርታኒያው ዖ-ኢኮኖሚስት መጽሓት ‚Drought, death and taxes‛
በሚሌ እ.ኤ.አ ሴፕቴምበር 2 ቀን 2002 ባወጣው ጽሐፈ ‚የአሁኑ የኢትዮጵያ መንግሥት እንዯ አሇፇው ማርክሲስታዊ
አምባገነን ሥርዏት ወይም እንዯ ዘምባቡዌ አስተዲዯር ሇዚጎቹ ሥቃይ ዯንታቢስ አይዯሇም‛ ሲሌ ይኼንኑ ርኅራኄ
አስተጋብቷሌ።
ውሃ ያሌቋጠረው የርኅራኄ ዲመና . . .

በ2001 ዒ.ም ላሊ ርኀብ ሲከሰት ግን የኢትዮጵያን መንግሥት ይቅር ሇማሇት አስቸጋሪ ነበር። ይኼኛው ርኀብ 14 ሚሌዮን
ዚጎችን ያጠቃ ነበር። ነገር ግን የኢትዮጵያ መንግሥት ሁሇት ማምሇጫዎች ነበሩት። በአንዴ በኩሌ በርካታ የረኀቡ ተጠቂ
የኾኑ ኢትዮጵያውያን በኦጋዳን አካባቢ የነበሩ በመኾናቸው በቦታው በነበረው ጦርነት ምክንያት ከሥፌራው የሚወጡ
ሪፖርቶች እጅግ የተገዯቡ ነበሩ። እነዘህን ጥቂት ሪፖርቶች የሚያጎሊ የተጠናከረ የሶሻሌ ሚዱያ ዴምጽም አሌነበረም። በላሊ
በኩሌ ዯግሞ የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ ‚እንዯ ጀት ሇመብረር እያኮበኮበ ነው‛ የሚሇው መሌዔክት ተቀባይነት ማግኘት ጀምሯሌ።
ሌክ እንዯ 1987 የተጀመረው ዔዴገት የርኀብ አዯጋን ቀስ በቀስ ያጠፊሌ የሚሇው ተስፊ እያንሰራራ ነው፤ በተሇይ በርዲታ
ሰጪዎች ዖንዴ።

ይኹንና አሁንም የርኀብ ክፈ መንፇስ ሇ12 ዒመታት ሳያቋርጥ አዴጓሌ ተብል ብ዗ የተዯሰኮረሇትን ኢኮኖሚ ክፈኛ
ተጠናውቶታሌ። የአሁኑ የርኀብ አዯጋ የመንግሥትን ሁሇቱን የርኀብ ማጥፊት ተረኮች (narratives)
ይፇታተናሌ። ‚ሌማት የረኀብ አዯጋን ያጠፊሌ‛ (መሇስ፣
1987)፣ ‚ራሱን የቻሇ በራሱ የሚቆም ከሌማት ጋራያሌተቆራኘ የረኀብ ማጥፊት ፖሉሲ ያስፇሌገናሌ‛ (መሇስ፣ 1992)!
እነዘህን ተረኮች መንዖር አዴርገን ስንመሇከት የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ ይፊዊ (ኦፉሴሌያዊ) መረጃዎች ሊይ እና የኢኮኖሚ
መዋቅር ሊይ ጣምራ ጥያቄዎች እንዴንሰነዛር ያዯርገናሌ።

ከጥያቄዎች ኹለ ቀዲሚው የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ መንግሥት በሚሇው ፌጥነት ካዯገ እንዱህ ያሇው መጠነ ሰፉ የረኀብ አዯጋ
እንዳት ሉያዲግም፥ ሉያሳሌስም ቻሇ? የሚሌ ነው።የዘህ ጥያቄ መነሻ በችጋር እና በጂዱፒ ፏር ካፒታ (ፒፒፒ) መካካሌ
ያሇው የጠበቀ ቁርኝት ነው። የኢትዮጵያ የነፌስ ወከፌ ገቢ በመግዙት አቅም ሲሳሊ 1500 ድሊር አካባቢ ዯርሷሌ። ይህን
የመግዙት አቅም መሇኪያ ከላልች መሇኪያዎች በተሻሇ የጂዱፒን እና የችጋርን ዛምዴና ሇማጥናት የምንጠቀምበት ምክንያት
ኢኮኖሚስቶች የመጠነ ሰፉ ርኀብን ክስተት ከንጽጽራዊ ዋጋ (በተሇይ የምግብ ዋጋ) ሇውጥ መጠን ጋራ ስሇሚያገናኙት ነው።
ኢትዮጵያ አሁን በይፊ ዯርሳበታሇች የሚባሌበት የግሌ ገቢ መጠን ሊይ ዯርሰው በዘህ ዯረጃ – 17 በመቶ የሚኾነው
የአገሪቱን ሔዛብ አስቸኳይ የምግብ እህሌ ርዲታ የሚፇሌግበት ኹኔታ- የርኀብ ስጋት የገጠማቸው አገራትን በባትሪ እንኳ
ፇሌጎ ማግኘት ያስቸግራሌ። ሇአሁኑ የኢትዮጵያ ኹኔታ ቀረብ የሚሌ ሇማግኘት ብንቧጥጥ ተጎትተን የምናርፇው በ1920ዎቹ
ሩስያ ውስጥ ወዯ ተፇጠረው ኹነት ነው። እውን የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ በሚባሌበት ፌጥነት እያዯገ ነው? እያዯገ ከኾነ
እንዱህ ዏይነት ታሪካዊ ችግር ያጋጠመው ሥር የሰዯዯ መዋቅራዊ ብሌሽት ስሊሇበት ይኾን?

ላሊው ጥያቄ አገሪቱ በቅርቡ ዴኽነትን በመቀነስ ካገኘችው ዒሇም አቀፌ ዛና ጋራ የተገናኘ ነው። በዒሇም አቀፌ የኢኮኖሚ
ኮንፇረንሶች ኢትዮጵያ ከኢኮኖሚ እዴገት በሚገኘው ኀብት ዴኽነት ሇመቀነስ በመጠቀም እና የሚላኒየሙን የሌማት ግቦች
በፌጥነት በማሳካት እንዯ ምሳላ የምትጠቀስ አገር ነች። አንዲንዴ ኢኮኖሚስቶች ‚ቆይ – ቆይ – ቆይ . . . ከኢትዮጵያ
መንግሥት የሚገኘው ዲታ ስንክሳሩ የበዙ ነው‛ ቢለም በፕሮፖጋንዲ መንጋ ተዲምጠዋሌ። አንዴ ኢኮኖሚስት እንዱያውም
ከአምስት ወራት በፉት ኢትዮጵያ ‚ከችጋር ወዯ ምግብ ዴግስ‛ የሚሌ ጽሐፌ አስነብቦ ነበር። የሰሞኑን ዚና ተመሌክተን
‚ጅሌ‛ ሌንሇው እንችሊሇን። ነገር ግን ኢኮኖሚስቱ ያገኛቸው የዒሇም አቀፌ ተቋማት ማኅተም ያረፇባቸው የኢትዮጵያ
መንግሥት ይፊዊ መረጃዎች እንዱህ ዏይነቱ መዯምዯሚያ ሊይ ቢያዯርሱት አያስገርምም። ታዱያ ኢትዮጵያ ዴኽነት
በመቀነስ ሇዒሇም ዴኻ አገሮች ተምሳላት ከኾነች እንዳት 17 በመቶ የኾነው ሔዛቧ እጅግ አስቸኳይ የምግብ ርዲታ
አስፇሇገው? ወይስ የዴኽነት ቅነሳ ሇሌጄ እና ሇእንጀራ ሌጄ በሚሌ መርኾ የሚፇጸም ኢ-እኩሌነት በሰፉው የተንሰራፊበት
ተግባር ነው? እነዘህ እና ላልች ጥያቄዎች ኢኮኖሚውን በቀሊለ የሚሇቁት አይመስሌም።
ምሐራዊ ትሔትናን ያስታበየ የተሳካ ማርኬቲንግ

የኢትዮጵያ መንግሥት ባሇፈት ስምንት ዒመታት በአገር ውስጥ እና በውጭ ‚የሌማት መንግሥት ነኝ፣ ፇጣን ሌማት
እያስመዖገብኩ ነው‛ የሚሌ ስኬታማ ማርኬቲንግ እና መጠነ ሰፉ ፕሮሞሽን ሠርቷሌ። የዘህ ወንጌሌ ሰባኪዎች የመንግሥቱ
ካዴሬዎች ብቻ ሳይኾኑ ሃንስ ሮስሉንግን የመሳሰለ ስመ ጥሩ የጸረ- ዴኽነት እና ጤንነት ተሟጋች ኢኮኖሚስቶች ጭምር
ናቸው። በዘህ ጉዲይ ከዘህ ጽሐፌ ጸሏፉዎች መካከሌ የአንዲቸውን የግሌ ተመክሮ እናንሳ። ከሁሇት ዒመታት በፉት ከሃንስ
ሮስሉንግ ጋር የኢትዮጵያን የጤና ዲታ በሚመሇከት የኢ-ሜይሌ ሌውውጥ ተዯረገ። ዲታው ሊይ አንዲንዴ ጥያቄዎች
በማንሳት ከተዖጋጁ ግራፍች ጋር ተያይዜ ተሊከሊቸው። በትሔትናቸው የሚታወቁት ሮስሉንግ የሰጡት መሌስ በትዔቢት
የተመሊ ነበር። ግራፍቹንም ኾነ ጥያቄዎቹን ሇሰከንድች እንኳ የተመሇከቷቸው አይመስሌም። በአንዯኛው ዯብዲቤያቸው
‚ላሊ የዳታ ምንጭ ይጠቀሙ!‛ ብሇው የጠቆሙት የዲታ ምንጭ አስቀዴሞ ከተሊከሊቸው ጋራ ተመሳሳይ ነበሩ። ሃንስ
ሮስሉንግ የኢትዮጵያ መንግሥት ቅጥረኛ አይዯለም፤ እንዱህ ዏይነት ጠንካራ ዴጋፌ የሚሰጡበት ምክንያት በማርኬቲንጉ
መሌዔክት ስሊመኑ ነው። የሰሞኑ ዚና እና ከዘያ ጋር ተያይዖው የተነሱ ውዛግቦች እርሳቸውን እንኳን ባይኾን እርሳቸውን
መሰሌ የአገሪቱን ኢኮኖሚያዊ መረጃ ያሇ ብ዗ ጥያቄ የተቀበለ ታዋቂ ኢኮኖሚስቶች እና አክቲቪስቶች አስፇሊጊ ወዯ ኾነ
ምሐራዊ ተጠራጣሪነት (intellectual skepticism) የሚወስዴ ነው። የኢትዮጵያ መንግሥት ይኽን ኢኮኖሚውን
የተጠናወተ ክፈ መንፇስ ስያሜ ሊይ የሚያቀርበው ሙግት ሇኢኮኖሚክስ ትምህርት ሴሚናር አግባብነት ያሇው ቢኾንም
በአዯባባይ መዴረክ ግን ኀዖኔታ የሚያስገኝሇት አይዯሇም። 15 ሚሌዮን ኢትዮጵያውያን ቢያንስ ከርኀብ ጋር ተፊጠዋሌ፤
በምግብ ማጣት ሔጻናት እየሞቱ ነው፤ ዋናው ነጥብ ይህ ነው፤ ላሊው የግርጌ ማስታወሻ ነው።

የርኀቡ መከሰት የኢትዮጵያን ኢኮኖሚ በተመሇከተ ካስነሳቸው ጥያቄዎች ላሊ ሊሇፈት ስዴሳ ዒመታት በኢኮኖሚስቶች እና
በፖሉሲ ነዲፉዎች ዖንዴ የችግሩን መፌትሓ ሇማመሊከት ሲዯረጉ የነበሩ ክርክሮችን እንዯገና እንዴንከሌስ የሚያስገዴዯን
ነው። በእነዘህ ዒመታት ሦስት ታሊሊቅ የመፌትሓ ሏሳቦች ገነው ወጥተዋሌ፤ ቴክኖክራሲያዊ ጣሌቃ ገብነት፣ ዳሞክራሲያዊ
ተጠያቂነት፣ እና የኢኮኖሚ መዋቅር (structure) ሇውጥ።

ቴክኖክራሲያዊ ጣሌቃ ገብነት

የቴክኖክራሲያዊ ጣሌቃ ገብነት ዯጋፉዎች ርኀብ የሚጠፊው በጥንቃቄ በተሰሊ እና በተጠና የቴክኖክራቶች ርምጃ መኾኑን
ያወሳለ። ባሇፈት አንዴ መቶ ዒመት ኢኮኖሚስቶች እና ሶሲዮልጂስቶች የርኀብ መንስዓን አጥንተዋሌ፤ መርምረዋሌ።
ከእነዘህ ጥናቶች ሁሇት ዋነኛ የመንስዓ ማብራሪያዎች ተገኝተዋሌ። አንዯኛው ርኀብ የሚከሰተው በከፌተኛ የምግብ እጥረት
(food availability decline) ምክንያት እንዯ ኾነ ያትታሌ። የዘህ ሰበብ ዴርቅ፤ የተፇጥሮ ኃብት መጎሳቆሌ፣ ወይም
ዳሞግራፉያዊ የመዋቅር ችግር ሉኾን ይችሊሌ። ላሊኛው ሇርኀብ ዋነኛ ምንጭ ተዯርጎ የሚቀርበው የመብት ቅንብርብርታ
(entitlement system) ክሽፇት ነው። ‚ርኀብን የሚያስከትሇው ዴርቅ ሳይኾን ሰዎች ሇግሌ ጥቅም የሚኾን የኃብት እና
ንብረት አቅማቸው እጅግ ተዲክሞ መሠረታዊ ፌሊጎታቸውን ማሟሊት ሲያቅታቸው ነው‛ ይሊሌ። የቴክኖክራሲያዊ ጣሌቃ
ገብነት አቀንቃኞች ‚ እነዘህን መንስዓዎች ስሇምናውቅ ከፖሇቲካ ገሇሌተኛ በኾኑ ቴክኖክራቶች አማካኝነት መፌትሓዎች
ማዖጋጀት እና ማስፇጸም እንችሊሇን‛ ብሇው ይፇክራለ። የአዯጋ ግምገማ፣ የቀዲሚ ማስጠንቀቂያ ሥርዏት፣ የንብረት መብት
ሪፍርም፣ የገበያ ማረጋጊያ ፖሉሲዎች ወዖተ ቴክኖክራሲያዊ መፌትሓዎች ናቸው።

ዳሞክራሲያዊ ተጠያቂነት

የዳሞክራሲያዊ ተጠያቂነት አቀንቃኞች የቴክኖክራሲያዊ ጣሌቃ ገብነት ብቻውን መፌትሓ እንዯማይኾን ይተነትናለ።
የትንታኔው ሁሇት ማረፉያዎች ‘የኢንሴንቲቭ ክርክር’ እና ‘የኢንፍርሜሽን ችግር’ ናቸው። እንዯ ኢንሴንቲቭ ክርክር በርካታ
መንግሥታት በሚያስከትሌባቸው የፖሇቲካ ችግር ምክንያት ዚጎቻቸው ስሇተጋረጠባቸው የርኀብ አዯጋ መናገር
አይፇሌጉም። ማትጊያቸው (ኢንሴንቲቫቸው) ዚናውን መቅበር ነው። በዘህ ብሌሹ ማትጊያ (perverse incentive)
ምክንያት የቴክኖክራቶች ርምጃ ከመንግሥት ግፉት እና ጫና ውጪ ሉኾን አይችሌም። ሇዳሞክራሲያዊ ተጠያቂነት
ዯጋፉዎች ሇዘህ የኢንሴንቲቭ ችግር መፌትሓው የርኀብ አዯጋን የፖሇቲካ ሙግት አካሌ (politicization of hunger)
ማዴረግ ነው። ይኼን ሇማዴረግ ዯግሞ በነጻ የሚንቀሳቀሱ ተቃዋሚ ፓርቲዎች፣ መንግሥትን ሇመተቸት የማያቅማማ
ፕሬስ፣ ብርቱ የአዯባባይ መዴረክ ያስፇሌጋሌ። መንግሥት የርኀብ ፖሇቲካ ካስፇራው እና ኢንፍርሜሽን በማፇን
እንዯማያመሌጠው ካወቀ ኢንሴንቲቩ አዯጋው ሳይጠናከር መፌትሓ ሇመስጠት መሯሯጥ ነው።

የዳሞክራሲያዊ ተጠያቂነት ትንታኔ ሁሇተኛ ማረፉያ ኢኮኖሚስቶች የኢንፍርሜሽን ችግር የሚለት ነው። በአምባገነን
ሥርዏቶች የቀዬ ፖሇቲከኞች እና አስተዲዲሪዎች ሹመት እና ማዔረግ ሇማግኘት ወይም ከቁጣ ሇማምሇጥ ሇበሊዮቻቸው ስሇ
አካባቢያቸው ሰብስበው የሚሌኩት መረጃ በአብዙኛው አዎንታዊ ነው። አለታዊ መረጃን ይቀብራለ። በቻይና ታሊሊቅ
ርኀቦች ሊይ የተዯረጉ ጥናቶች ይኼን የኢንፍርሜሽን ችግር ቁሌጭ፣ ግሌጽ አዴርገው ያሳያለ። ‚ማዕ ይቆጣሌ‛ በሚሌ
በየአካባቢያቸው በሺሔዎች የሚቆጠሩ ሰዎች በርኀብ ሲረግፈ እየተመሇከቱ መረጃን ሇበሊይ ያሊስተሊሇፈ/ የዯበቁ በርካታ
የቀዬ ፖሇቲከኞች ነበሩ። ይኽን የኢንፍርሜሽን ችግር ሇመቅረፌ የአካባቢ መሪዎች እና ፖሇቲከኞችን ሇዳሞክራሲያዊ
ፈክክር እና ተጠያቂነት ማጋሇጥ እንዯ መፌትሓ ይጠቀሳሌ።

በርግጥ በቅርቡ በዘህ በዳሞክራሲያዊ ተጠያቂነት ክርክር ሊይ የተሠሩ ጥናቶች ሏሳቡ በግርዴፈ ምለዔ አሇመኾኑን ያሳያለ።
የሏሳቡ ታሊቅ አቀንቃኝ ኢኮኖሚስቱ አማርትያ ሴን በተሇይ በህንዴ ርኀብ ዗ርያ የሠሯቸው ጥናቶች የዖነጉት አንዴ ቁም
ነገር አሇ፤ እርሳቸው ባጠኗቸው አካባቢዎች መካከሌ ርኀብን በማጥፊት በኩሌ የፌጥነት ሌዩነት ይታያሌ። ሌዩነቱን
የመረመሩ ጥናቶች ያስተዋለት በእነዘህ ቦታዎች መካከሌ ያሇውን የፕሬስ ባህርይ እና ትኩረት መሇያየት ነው። ሇዴኾች
የሚቆረቆር የአካባቢ ፕሬስ (pro-poor press) ያሇባቸው ቦታዎች እንዱህ ያሇው ፕሬስ ከላሇባቸው ቦታዎች በተሻሇ
ፌጥነት ርኀብን ማጥፊት ችሇዋሌ። ሇምን? ዴኻ ተኮር ፕሬስ የርኀብ አዯጋን ገና በእንጭጩ አሽትቶ ሪፖርት ያዯርጋሌ።
ላልች ፕሬሶች ብ዗ ጊዚ የርኀብ ሪፖርት የሚያዯርጉት ችግሩ ከጎሊ፣ ከገነነም (salient) በኋሊ ነው። ስሇዘህ አዱሱ ትውሌዴ
የዳሞክራሲ ተጠያቂነት ሉትሬቸር ርኀብን በፌጥነት ሇማጥፊት ነጻ ፕሬስ ብቻ ሳይኾን ነጻ ዴኻ ተኮር ፕሬስ አስፇሊጊ
መኾኑን ያትታሌ፤ ሇዴኾች ዴምጽ የሚሰጥ ዳሞክራሲ። በርካታ የዘኽኛው መፌትሓ ተቺዎች ዳሞክራሲ በባሇጠጎች እና
በሌኂቃን ሇራስ ሲባሌ እንዯሚጠመጠም (gamed democracy) እና በሌዩ ጥቅም ቡዴኖች (special interests)
እንዯሚሸረብ (captured democracy) በማውሳት ይኼን የአዱስ ትውሌዴ ሉትሬቸር ‚ሊም አሇኝ በሰማይ‛ ይለታሌ።
ትችቱ በውስጡ እውነት ያዖሇ ቢኾንም እጅግ የተጋነነ ነው። በተሇይ ዲን ባኒክ የሠሯቸው ጥናቶች እንዯሚያሳዩት ዴኻ
ተኮር ፕሬስ በላሇባቸው ቦታዎች ሳይቀር ፕሬሱ በተሇይ የኢንሴንቲቭ ችግርን ሇመቀነስ ያሇው አስተዋጽዕ የጎሊ መኾኑን
ነው።

የኢኮኖሚ መዋቅር (structure) ሇውጥ

ስትራክቸራሉስቶች ግን ሁሇቱም መፌትሓዎች አይጥሟቸውም። የርኀብ አዯጋ ዖሇቄታዊ መፌትሓ ሇተፇጥሮ ችግሮች
ከተጋሇጠው እና ጉሌበት ከተትረፇረፇበት የግብርና ኢኮኖሚ ራስን ማሊቀቅ እንዯ ኾነ ያስቀምጣለ። ዚጎቻቸው በገጠር
ችምችም ብሇው ይኖሩባቸው የነበሩ ብ዗ የምሥራቅ እስያ አገሮች ከቋሚ ታሊሊቅ የርኀብ አዯጋዎች ነጻ የኾኑት ፇጣን
ኢንዯስትሪያሊይዚሽን በማካሄዴ ነው። የግብርና ምርትን ማሻሻሌ ሇአጭር ጊዚ ርኀብን ሉቀንስ ወይም ሉያጠፊው ይችሊሌ፤
ነገር ግን የረጅም ጊዚ መፌትሓ ሉኾን አይችሌም። ‚ጂኒየስ‛ ቴክኖክራቶችም ይኹኑ ጠንካራ ዳሞክራሲ ያሇ ኢኮኖሚ
መዋቅር ሇውጥ ከርኀብ አዯጋ ጋራ ያሊቸውን ትንቅንቅ በዛረራ ማሸነፌ አይቻሊቸውም- እንዯ ስትራክቸረሉስቶች።
የሦስቱም ቡዴኖች አቋሞች በቲዮሪዎችና በኢምፔሪካሌ ማስረጃዎች ሊይ የታነጹ ናቸው። ሦስቱም የተሇያዩ አገሮችን ጥሌቅ
ተሞክሮዎችን ያነሳለ። አንዲንዴ ጊዚ የተመሳሳይ አገሮችን ታሪክ በተሇያየ መንገዴ ይተረጉማለ። ምናሌባትም ሇርኀብ አዯጋ
አመርቂ መፌትሓ የሚገኘው ሦስቱን ሏሳቦች በመቀየጥ ነው። የኢትዮጵያ መንግሥት ከባሇሥሌጣናቱም ይኹን
ከዯጋፉዎቻቸው እንዯምንስማው የሚመርጠው ሏሳብ ቴክኖክራሲያዊ ጣሌቃ ገብነትን ነው። መንግሥት ሇርኀቡ አዯጋ
ምሊሽ ሇመስጠት ያሳየው ዖገምተኝነት እና በኋሊም ጉዲዩ የአዯባባይ ውዛግብ ማዔከሌ ሲኾን በቃሊት ጫዎታ እና
በፕሮፖጋንዲ የአሳሳቢነቱን ዯረጃ አዲክሞ ሇማቅረብ ያዯረገው ጥረት የዳሞክራሲያዊ ተጠያቂነት አቀንቃኞች የሚያነሱትን
የኢንሴንቲቭ ክርከር ጉሌበተኝነት ያሳየ ነው። ሊሇፈት ዏሥር ዒመታት የፖሇቲካ ቅቡሌነቱን (ላጂትሜሲውን) በሙለ
ሌማትን በማቅረብ ሊይ ያሳሇፇው ኢሔአዳግ ከስዴስት ዚጎቹ አንደ እጅግ አስቸኳይ የምግብ ርዲታ መፇሇጋቸው ይፊ
እንዱኾንበት አይፇሌግም፤ ተክሇ አስተዲዯሩን ስሇሚያናጋ። ሌክ እንዯ ብ዗ አምባገነን መንግሥታት ከችግሩ ጋራ ሲጋፇጥ
ኢንፍርሜሽን በማፇን ሇማምሇጥ መንፇራገጡ አይቀርም። አምባገነንነት ይህ የተንሻፇፇ፣ የተንሸዋረረ፣ ብሌሹ የፖሇቲካ
ኢንሴንቲቭ ጎጂ ውጤት እንዱወሇዴ ያዯርጋሌ። ይሌቁንስ የመንግሥትን ችግር ነቅሰው በማውጣት እና ሇሔዛብ በማሳየት
ትርፌ የሚያገኙ ጠንካራ ተቀናቃኝ የፖሇቲካ ፓርቲዎች እና ነጻ ፕሬስ (በተሇይ ዯሃ ተኮር ፕሬስ) ባሇበት መንግሥት በርኀብ
አዯጋ ተክሇ አስተዲዯሩ እንዲይናጋ ርኀብ ሳይስፊፊ በፌጥነት መሌስ ሇመስጠት ይሞክራሌ። ይኹንና ስትራክቸራሉስቶች
እንዯሚከራከሩት ይኼ ኹለ የእሳት አዯጋ መከሊሇከሌ (fire-fighting) ነው። ግሩም ቴክኖክራሲያዊ መፌትሓዎች
ከዳሞክራሲያዊ ተጠያቂነት ጋራ ሲቀየጡ ብርቱ የእሳት አዯጋ መከሊከያ አቅም ሉፇጥሩ ይችሊለ፤ ነገር ግን የአዯጋውን ዔዴሌ
ወዯ ዚሮ እንዱቀርብ አያዯርጉም። ሇዔዴለ መጥበብ የኢኮኖሚ መዋቅራችንን መሇወጥ አሇብን። ነገር ግን በሰባት ኪል
መጽሓት የመጀመርያ ዔትም ሊይ እንዯጻፌነው የኢትዮጵያ ኢንዯስትሪያሊይዚሽን ያሇፈት ኻያ ዒመታት የዔዴገት ጉዜ ከዘያ
በፉት ከነበሩት 40 ዒመታት የተሇየ አይዯሇም፤ ኢሔአዳግ የኢንዯስትሪያሊይዚሽን ሞተር ማስነሳት አቅቶታሌ።

ያሇ ዳሞክራሲ፣ ያሇ ኢንዯስትሪያሊይዚሽን ከርኀብ አዯጋ ጋር መተናነቅ ሞኝነት ነው፤ ይኼን ስናጤን የ2008 ዒ.ም የርኀብ
ዚና እና እርሱን ተከትል የሚመጣው የሔዛብ ቁጣ ማክተሚያ እንዯማይኖረው እንረዲሇን።
An Ethiopian Life without Adam

By SEBAT KILO

By Senedu G/mariam

A number of Ethiopian literary critics borrow western concepts, categorizations, ideas and philosophies
to review Ethiopian literary trends, content and forms. Can this fallacy be blamed in the face of the
paucity of choices? Isn’t this the ‚mainstreamed‛ tendency in any case? Doesn’t the entire southern
hemisphere use what white people created to judge white peoples’ work?

The first time I questioned this ‚mainstream‛, I was well over my thirties and practically an old woman.
And the ‚defining‛ moment, as it were, was an interview I read on the Amharic Reporter newspaper in
2006. The professor was explaining his vision for a renewed, revamped interest and study of the Ge’ez
alphabets and the need to place (re-place it?) in its proper hierarchy – the hierarchy of civilizations in
the world. He reminded us rightly that there is as yet no definitive proof that Armenians wrote before
ancient Ethiopians did and that only the weakness of our universities and researchers has led to the
‚mainstream‛ conclusion that Armenian comes first. He also lamented the fact that we could have gone
further and altogether pushed for the creation of a whole new ‚categorization‛ of civilization called the
‚Teff civilization‛.

The argument is that ‚Teff‛ is not only almost as ancient as our dated history itself but it is exclusive
(and in this utterly confounding when one thinks about it) to the country. This age old, ancestral, well
transmitted, refined and even poetic skill deserves a category and glory of its own. With this glory will
follow that of the Ge’ez alphabet.

Now the professor had the misfortune of evolving in an American university and teaching there. He also
had the added misfortune of being himself Ethiopian and not, say, French or American. So when he
went to the Addis Ababa University (AAU) with his proposal and offer for support and lobbying from
other scholars in the world, AAU, administered as it is by the same breed of illuminati that are in charge
of everything else in the country, sent him back, tail between legs, with the following characteristically
simplistic comment: ‚Since when are Oromos experts in the Ge’ez alphabet?‛

Myself, having recently been baptized hetsenawi, was shattered at the time to know that these
malevolent critics (meqetegnoch as goes in Mereq to saymeqegnenet yalebet tichet) are teaching my kids
and other peoples’ kids.

Of course ideas can also have unlucky timing. Now that non-Ethiopian white people have made us
‚discover‛ teff and ‚shown‛ us its value, will the professor have better luck? Is he somewhere reading
this and mending his broken heart? I would like to think that he will rejoice in the knowledge that, in at
least one other Ethiopian called Adam Reta, he has found a brother.

The Injera philosophy

When the world’s Christians pray ‚Give us today our daily bread‛, Ethiopian Christians pray ‚Give us
today our daily injera‛. Ethiopians call the task of earning a living ‚seeking one’s injera‛. An Ethiopian’s
fate is his injera. Indeed injera is at once food and destiny.

Injera is the arduous translation of teff processed through days of elaborate stages that ends in fire and
soil. Even if you equate all the preceding stages of sowing, weeding and reaping that leads to the sand
sized jewel of grains that isteff to the mysteries of nature and agriculture, what of the metamorphosis of
these grains into triple coloured life sized pancakes? Even if you argue that it is manmade skill perfected
through millennia that made these tiny fragile flakes escape from their tall feather like prisons of leaves,
who first saw the flour in these small things? Who is the first woman who grounded them into powder
and kneaded them into paste?

Think of the three-day long and not one day less fermentation process, and most baffling of all, the
extracting of yeast within the yeast (double yeast?) that is theabsit. The rest of the world is happy to
bake with ‚one‛ yeast and eat its blind bread blindly. Injera has eyes because of its absit, and absit is
what you get from boiling a fraction of your paste in water. Indeed, your injera would be blind if
lukewarm absit didn’t go back in the paste and raised the remaining fermented paste higher.Think of
the oven – the metad! The marriage of this flat disk with a conic top cover indeed inspired the pharaohs
to build their pyramids. The metadis what inspired the shape of flying saucers. Could the instinctive
knowledge of thinning your paste to the just the right texture of liquid and pouring it over the oven
disk have come from mere mechanical practice?

Adam Reta’s six books (deliberately excluding Mahlet) building up to (or that built us up
to) Mereq invite us to take this age old knowledge of turning teff into injerabeyond history books and
accept it as an Ethiopian philosophy and our contribution to universal human amazement. If one must
use comparison, this knowledge is Ethiopia’s gift to mankind just as Socrates, Bach or Michelangelo are.
Put simply, if we understand the knowledge of making injera we will find our destiny.

Mereq asks, in fact demands, us to open our own eyes to the all-seeing injera. What are our ancestors
trying to tell us through injera? How is it that civilizations have come and gone even in the fraction of
space that this land called Ethiopia occupies on earth but that injera ‚carried through the toiling backs
of maids, tenants, slaves, mothers, virgins…‛ has survived through it all? Isn’t there a reason for this
trembling greyish silky injera to have reached this hurried and harried iPhoned generation untouched,
unscathed and unwavering through the thick and thin of our history?
The stuff of Injera

Just as any other matter injera is composed of atoms. Matter normally exists in four fundamental states:
solid, liquid, gas and plasma. Injera is of the ‚first‛ state- solid. We can see and touch and even taste the
matter of injera. Its solidity makes it fundamental and its solidity prevents it from taking the shape of its
container. And unlike gas, injera does not expand to fill the shape of its container. What you get on your
plate when you sit for dinner is what came out from the oven.

Geracha Qacheloch, Adam’s eldest, explored injera as matter. It played with the proximity of the
word injera with the word injoree– for strawberries. Adam made us ponder at the fact that both
matters have what Ethiopians call ‚eyes‛ or the tiny valleys and hills that give them their texture and
feel.

Unless we are physicists, ordinary human beings explore matter through our senses. Each human being’s
sense is unique and exclusive to its owner. Injeradoes not escape this nature. And so each of us sense
this solid state through unique senses. In addition, though the solidity of injera is not a state exclusive
toinjera, even if manufactured by machines, each injera enjoys unique solidity.

Geracha Qacheloch calls us to consider the eyes of the injera to understand this select state of solidity.
No two injeras have symmetrical shape and placement of eyes. In fact no one injera has two similar eyes.
The eyes are haphazardly shaped and even more haphazardly placed. So unlike other man made solids,
man only decides part of injera’s solidity- this solid has the final say on its own final state.

Still more confounding injera is the only solid staring back at and even ‚judging‛ its maker. ‚Don’t
throw away injera‛, ‚You can’t sing in front of injera‛, ‚you can’t broach certain subjects in the presence
of injera‛…These admonishments all Ethiopians grew up with indeed make one wonder at this solid
which takes a life of its own. There are things you cannot do ‚to‛ injera. Play with it, walk on it, forget
to cover it, put it in water, serve it face down, roll it in your fingers eyes side up, eat it with your left
hand…This particular matter is a living breathing solid with rules. There is the even greater fear in all
Ethiopians that to mistreat yourinjera will lead to your losing your injera altogether. Injera not only
watches you but it remembers, it has a memory and will come back (or rather it will withdraw itself) to
haunt you.
The form of injera

Geracha Qacheloch borrows from these peculiarities of this matter to introduce us to an innovative
novel form.

The introduction of footnotes in the novel form, Adam’s biggest contribution to literary form, is inspired
by the eyes of the injera. Like injera eyes, these footnotes can take any shape and form and can be
placed at any point of the main text- or the ‚linear novel‛ as he calls it. Like eyes, they are there to help
the reader see. Just as injera can’t be called injera if flat, eye-less and therefore blind, Geracha
Qacheloch cannot be a novel without its footnotes.

Injera’s eyes, Adam tells us, ‚are connected by minuscule tunnels‛ that link them at once to each other
and to the whole. Similarly, the footnotes are related both to the main text and to other footnotes
through references, mentions and sub-references: a name, another type of food, smells etc.

The chapters of Geracha Qacheloch also match the incalculable geometry ofinjera. Injera is circular but
no injera is a perfect disk. This absence of diametric, geometric, mathematical perfection makes it futile
to look for the centre of theinjera. In any case, is the heart of the injera more injera than the rest of
the injera? Whether you start eating your injera at the centre or at the edge, it is still injerayou are
eating. Dr Feqade Azeze wrote this about Geracha Qacheloch ‚this book sits by my bedside like a Bible
and like a Bible, I pick it and open it at any page to read‛.

Injera is a circle so it has no beginning and no end. As goes in Mereq ‚if you try to find the beginning of
a circle you end up at your starting point‛. Pick any of Adam’s 75 short stories and any chapter of his 2
novels and tell me if you can definitively say this story began with the first words and ended with the
very last sentence. This does not make Adam special, much less unique, for as he himself said in an
interview: ‚no novel truly ends‛. What makes Adam special, if not unique, is that his stories and chapters
have no beginning either. Like an intruding paparazzi, he catches the characters in the middle of
something – from staring at a light bulb to walking the streets looking for someone, from throwing a
spoilt smelly banana out the window to sitting at a bar flirting with a woman.

Adam has never provided a ‚complete‛ biography or a ‚full‛ description of any of his characters. Indeed
who can say where the injera on your plate comes from even if one made it oneself? Can you tell where
‚each drop of the Gefersa‛ (Mereq) that provided the water that contributed to the injera comes from?
There are no serial numbers marking all the injeras in the history of injeras. In this, theinjera is much
like us humans- impossible to truly know where we come from and where we fit in the chronology of
mankind.
The symbolism of injera

In his subsequent collection of short stories, Adam experimented with the injera form further. Perhaps
the most developed stage of this experimentation was with his Etemete Lomi Sheta. Here the footnotes
are often dialogues, monologues and interviews which have engaged the reader to such a point that
readers forgot the footnotes themselves were fiction. Readers allegedly called Ethiopian Sheger FM
station to ask where they could find full versions of the interview Mekbeb Geresu gave
to Abiot Magazine.

If you persist in using western defined literary comparisons, the stories themselves while in the same
photographic vein of the chapters of Geracha Qacheloch, were laboratories of writing style. Readers
were invited to his lab and were enjoying various tests before the ‚discovery‛. He took us on a ride of
first person narrations, dialogues, description of dreams, third person narrations, dramatized historical
events, tales, poetry, scenes and hallucinations. He tested various paces, structure, complexity,
atmosphere (or lack thereof), genres and various degrees of humour.

Adam’s experimentation with injera does not stop at the solid injera and its form. He also played with
the place injera occupies in our collective psyche (so to speak). Consider Alenga ena Meser for example.
This is a book about childhood and childhood is a recurring theme in all his books and stories. But this
particular collection focuses on punishment and reward. Most of us have gone through at least one of
the situations of the children in Alenga ena Meser; our mothers have withheld our daily injera for
punishment and cooked us great food when we have pleased them; we have measured kindness by the
amount and availability ofinjera, we have observed our mothers give or not give injera to the poor
beggar who knocked our door, and we have seen how difficult it is to stay a family without injera. The
title, an Ethiopianization of the ‚stick and carrot‛ expression, is not an accident.

Etemete Lomisheta’s central characters are women. But look around you, oh ye Ethiopians! Who holds
the power over injera in your homes, in your cities, in your villages and in your favourite restaurants?
Our chefs and the key to our survival are women. If you don’t believe me, try and remember the very
first time you saw a man in a kitchen. All Adam did was simply point out that not only do they shape
our minds and almost decide on our fate but the way you treat your women is really the way you treat
your injera.

Some injeras are simply divine gifts tells us Ke semay ye worede ferfer and Adam takes us back to how
far we have travelled for injera in Hemamatena Begena and the trials and triumphs of finding
your injera in Yiwosdal menged, yemelesal menged.
The synthesis of injera

And now we come to Mereq. Adam mentioned a number of times that Mereq is a synthesis. If you think
of the sauce, it is it is a synthesis of many ingredients which in themselves may not even be edible but
together make your injerapalatable. Indeed injera, not being bread, cannot be eaten on its own.
In Mereq, the sauce also stands for all the other liquids that are part of our human and the rest of the
living world’s essence – the juice from the trees, sperm, sweat, the rain, the rivers and lakes that feed
our soils, the juice from your sugar cane etc…

However, synthesis is also and in essence the result of the marriage of novel materials. In chemistry, the
idiot-proof way of explaining synthesis is to say that it is a purposeful execution of chemical reactions to
obtain a product, or several products. In effect, the science of the study and identification of this mix
and the resulting chemical composition is called solid-state chemistry.

What Adam did with Mereq principally is give us the product of the various test rides he led us in
through his preceding books. The result of his solid-state chemistry; here he tells us is the discovery.
This is where his observation of injerahas led him.

In this book, he has perfected the use of the form of injera. Here the eyes of theinjera have effectively
synthesised with the main text to the point of being indistinguishable, inseparable from the injera.
Where is the footnote you ask? It is in the main text.

This book does not have a heart, a centre. Each page is a heart (and what beauty in its beating- but that
is for more qualified than I to say). Here we watch the characters at various moments of their lives but
just like our injera they are watching us back- they are made to laugh at or even insult us in short
verses here and there at their most intimate and vulnerable points of their lives. (You’re laughing at me,
Makeda asks, and what of your own dirty little secret?)

Injera is better than berana (our first paper), Adam said in one of his interviews, because it has stood
the test of time (Thankfully! It’s so hard to live on paper!). Yes injera has memory and has seen all that
this land of ours has gone through in its history. It is our collective memory. This being the philosophy,
in Mereq we experience that perhaps the most adapted form of this study is through flashbacks. We
never see any of the characters in the book in live action. Indeed, even what they remember is
interlocked, confronted to and compared with what the others remember. And thus, we find a synthesis
of memories.

Adam also seems to have concluded that what completes the injera is really the sauce and while, as he
said in another interview, injera can be found in all our homes perhaps what makes the difference is the
sauce. The sauce here, themereq, can be determined by a number of circumstances as we know from
our own realities. Hence, while the injera is our collective memory our individual destinies are in the
sauce. So he opens another door to a new study, like palmistry for example- mereqistry. In fact he has
added meaty sauce to his own use of the injera form with words repeated and highlighted throughout
the various pages which he then separated in the last chapter. For the sauce can effectively be separated
from the injera but when poured onto the injera, it can end up anywhere and yet not lose its nature.
Think of your meat sauce: the liquid and the meat on your injera from whichever angle you look at it on
your plate is still meat sauce. You can serve the sauce separately from the injera. Each of the two have
their individual significance but synthesised, they also tell a story and through mereqistry, we can find
this story.

Where injera takes us

I have noted with pleasure (forgive my patronizing to old age), the public’s interest in hetsenawinet and
what it means. In brief, Adam tells us, it means ‚intangible complex web of connection that exists
beyond and within the tangible linear connection‛. In other words, how do I know that my grandmother
did not wink or even flirt with your grandfather? (Actually knowing her she probably would have)

Nature we say is the most mysterious of all mysteries that we know of. So can the farmer in Gojam
confidently say that the soil he grew his teff on does not contain a single grain of sand from Afar, a
microscopic piece from Oromia or was not fertilised by children’s football game in Gambella? Is the old
man sitting by the Omo River convinced that his borde does not contain the saliva of the mother in
Benishangul and in Menz blessing her children? Don’t you know that it is the sands of the Sahara that
fertile the Amazon and that the Amazon in turn is responsible for the oxygen that we breathe?

If, by some miracle (un-miracle, curse), you are able to de-synthesize this ‚natural‛ synthesis, just the
mere fact of talking, speaking and telling our stories, life stories, our jokes and other trivialities in our
lives we let the connection happen. The sooner the words come out, they do not belong to us anymore.
This alone connects us to the ‚others‛ in the entire mankind.

This simple little thing called injera is itself a synthesis of all the soils, sweat, water, rain, sun, saliva,
stories, curses and blessings on this land of ours. It is our collective synthesis and the synthesis of all the
history, the stories and the words told before us. The study of injera will take us
to hitsenawinet. Hetsenawinet is the philosophy of injera. If in this hetsenawinet, you wish to find your
individualhetsen use mereqistry.

In effect, all ye Ethiopian (by choice or despite yourselves) illuminati, scholars, philosophers, historians,
politicians and other fate makers, gang leaders and mob-herds today, Mereq is asking you to first look
unto yourselves. If you look in there and can de-hetsenize yourselves, yes I will vote ‚Yes‛ in your
referendums.Mereq is asking us all to look into our history to clarify our future (As goes inMereq–
‚even saints look into the Old Testament to explain the New Testament‛).
Old age

If I may be indulged one last time on account of my old age, I would like to conclude here with a little
humour to lift this miserable piece to a better note.

My friends are used to hear this little wishful thinking from me: I live to one day kiss Madiba’s feet and
Adam’s hands. I take that back. Not only is it perhaps too late (and sadly I have missed both of Adam’s
visits to Addis Ababa) but what is one more admirer (do not like the word fan) to them? Instead, if God
is reading this too, I would like Him to take 20 years of my old age to give another 20 young ones to
His son, Adam, so he may write us long.

You see life for us Ethiopians without Adam is life without redemption. At this point, I would like to call
on you to listen to Redemption Song, the version played by Playing for Change- who have
found hetsenawinet through music.

The philosophy of injera takes us to hetsenawinet and the ultimate, final, highest expression
of hetsenawinet is love. The philosophy of injera is the philosophy of love. And in the final analysis, it is
love that Adam is preaching and it is through love that we find redemption. I say it again; life without
Adam is life withoutinjera. As the redemption song goes, ‚emancipate yourselves from mental slavery,
none but ourselves can free our minds‛.