“ Ν Ο Ρ Α Σ Χ Α Ρ ” Α Ρ Μ Ε Ν Ι Κ Ο   Ε Β Δ Ο Μ Α Δ Ι Α Ι Ο   Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Τ Ι ΚΟ Ε Ν Τ Υ Π Ο

62րդ Տարի, թիւ 48(2411), Երկուշաբթի, 2 Դեկտեմբեր, 2019 (ΚΩΔ. 3379) 62ο ’Ετος, αρ.φύλλου 48(2411), Δευτέρα, 2 Δεκεμβρίου, 2019

«Եւրոպական Երկրները Բաւարար Կոմիտաս Վարդապետի

Տեղեկացուած Չեն Ադրբեջանում Ծննդեան 150-ամեակ ին նուիրուած
Հայատեացութեան Երեւոյթի Մասին». փառաւոր ելոյթ
Փաշինեան
Զաւէ
Զաւէնն Գ
Գ.. Գ րիգորեան
Գրիգ որեան
Ատրպէյճանի մէջ
մեծապէս տարածուած
է հայատեացութեան
երեւոյթը, իսկ եւրո-
պական երկիրները
բաւարար չափով
տեղեկութիւն չունին
այդ մասին։ Այս մասին
նշեց Հայաստանի
վարչապետ Նիկոլ
Փաշինեան Corriere
della Sera թերթին հետ
հարցազրոյցին ընթ-
ացքին:
«Օրինակ, Եւրոպայի Լիգայի եզրափակիչին, որը տեղի ունեցաւ
անցեալ տարի գարնանը Ադրբեջանի մայրաքաղաք Բաքւում, այն
ժամանակ «Արսենալ»ի, իսկ ներկայումս «Ռոմա» ակումբի
խաղացող Հենրիխ Մխիթարեանը չկարողացաւ մասնակցել: Ինչո՞ւ:
Որովհետեւ նրա հայկական ազգանունը մեծ խնդիր է Ադրբեջանում:
Նրա ազգանունով վերնաշապիկներ հագած եւրոպացի
երկրպագուները կանգնեցուել են ոստիկանութեան կողմից:
Շարունակութիւնը էջ 4
Ձախէն աջ՝ պրն. Եորղոս Վլանտիս, տիկ. Տաֆնի Փանուրղիա, պրն. Մարիօս

Συνάντηση Δένδια - Τσαρτσογλιάν Գազաս, տիկ. Աննա Ղազարեան, պրն. Բանաղիօդիս Անդ. Անտրիօփուլոս

Հայ ժողովուրդի՝ կրօնական՝ գեղջկական երաժշտութեան, հանճար

երաժշտագէտ՝ երաժշտահան՝ Կոմիտաս Վարդապետի Ծննդեան
150-ամեակին նուիրուած ձեռնարկը, որ տեղի ունեցաւ Երկուշաբթի 18
Նոյեմբեր 2019-ի երեկոյեան ժամը 8-ին "ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ
ΑΘΗΝΩΝ ΑΙΘΟΥΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ
վերնագիր ունենալով՝
ΕΠΙ ΤΑ ΟΡΗ ΤΑ ΑΡΑΡΑΤ
Արարատ Լերան Վրայ

ΒΡΑΔΙΑ ΑΡΜΕΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Հայ Յունական Երաժշտական Երեկոյ

Օրուան ձեռնարկը կազմակերպուած էր՝ ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ-ի

Ο Υπουργός Εξωτερικών κ.Δένδιας δέχθηκε στις 27 Νοεμβρίου
τον Πρέσβη της Αρμενίας στην Ελλάδα κ.Φατέι Τσαρτσογλιάν με
τον οποίο αξιολόγησε σε μεγάλο βαθμό το επίπεδο των αρμενικών-
ελληνικών διμερών φιλικών σχέσεων με βάση τους ιστορικούς
στενούς δεσμούς και τη ζεστή στάση των δύο λαών.
Ο Πρέσβης μας ευχαρίστησε για την θετική υποδοχή και
συγχαίρει τον συνομιλητή για την ανάληψη της θέσης, εκφράζοντας
την πεποίθηση ότι η τελευταία θα συμβάλει σημαντικά στην
αρμενικοελληνική συνεργασία.
O Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών έδωσε σημασία στο ρόλο και
τη συμμετοχή της αρμενικής κοινότητας στην κοινωνική και
πολιτιστική ζωή της Ελλάδας.
Έγινε ανταλλαγή απόψεων σχετικά με ορισμένα θέματα διεθνούς
και περιφερειακού ενδιαφέροντος. Στο πλαίσιο αυτό, ο Πρέσβης
κ. Φατέι Τσαρτσογλιάν παρουσίασε στον συνομιλητή του τις
τελευταίες εξελίξεις στη διαδικασία της ειρηνικής διευθέτησης της
σύγκρουσης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
գրադարանի վարչութեան կողմէ եւ ամբողջ յայտագիրը որ
ներկայացուցաւ Յունարէն լեզուով։
Օրուան յայտագիրը կազմուած էր երկու մասերէ՝ հայերէն լեզուով եւ
յունարէն լեզուով, որոնք երգուեցան երկու նշանաւոր հանրածանօթ
Soprano երգչուհիներու կողմէ, Տիկ. Աննա Ղազարեանի եւ Յոյն
նշանաւոր երգչուհի Տիկ. ΔΑΦΝΗ ΠΑΝΟΥΡΓΙΑ - Տաֆնի Փանուրղիայի։
Բարի գալստեան եւ ողջոյնի խօսքով ելոյթ ունեցաւ՝ Աստուածաբան
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΝΤ. ΑΝΔΡΙΟΠΟΥΛΟΣ, որ շեշտը դրաւ երկու դարաւոր
եկեղեցիներու եղբայրական կապերուն մասին, յիշատակեց նաեւ որ
այս ձեռնարկը նուիրուած է Հայ մեծատաղանդ Կոմիտաս Վարդա-
պետին։ Ամփոփ ձեւով խօսեցաւ եկեղեցական երաժշտութեան մասին
եւ մանրամասնեց, յայտագրին մէջ մաս կազմած յունական
եկեղեցական երգերու խօսքերուն, բանաստեղծներուն եւ
երաժշտութիւնը յօրինողներուն մասին։ Ինչպէս նաեւ շատ կարճ
կերպով անդրադարձաւ հայկական երաժշտութեան մասին, եւ ամպիոն
հրաւիրեց Աստուածաբան ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΛΑΝΤΗΣ-Եորղոս Վլանտիսը,
որուն խօսքը կը հրատարակենք առանձին իր կարեւորութեան
պատճառաւ։
Երիտասարդ Աստուածաբանը ոգեշնչուած եւ խրախուսուած
խանդավառութեամբ, աւելի քան քառորդ ժամ ներշնչուած խօսեցաւ
Հայաստան աշխարհի՝ հայ ժողովուրդի՝ Հայաստանեայց եկեղեցւոյ
պատմութեան, հայոց ցեղասպանութեան մասին։
 ¾ç 2
Կոմիտաս Վարդապետի ...
Մանրամասնեց Կոմիտաս Վարդապետի կեանքին կատարած
երաժշտական գործունէութեան, Պեռլին ուսման շրջանին, Էջմիածնի
Գէորգեան ճեմարանի ընդունման պարագան, Ամենայն Հայոց Գէորգ
Դ. Կոնստանդնուպոլսեցիի հետ հանդիպումը։
Աստուածաբան Եորղոս Վլանտիսի խօսքը կրնանք ամփոփել,
Հայաստանեայց եկեղեցւոյ պատմութեան, երաժշտութեան՝
Աստուածաբանական՝ Քրիստոսաբանական՝ դաւանական
մեկնաբանութիւններու պարոյրէն ներս։
Ան իր խօսքին մէջ հաստատելով յիշատակեց, որ հայերը եղած են
աշխարհի առաջին ժողովուրդը որ Քրիստոնէութիւնը պետականօրէն
ճանչցած են 298-301 թուականին։
Երկրորդ կարեւոր կէտը որ Յոյն Աստուածաբան մը կը մեկնաբանէ
ի նպաստ Հայաստանեայց եկեղեցւոյ, Քրիստոսի բնութեան հարցն է։
Ան իր խօսքին մէջ ըսաւ, "աւելի քան 15 դարերէ ի վեր մեզ
զբաղեցուցած են, Քրիստոսի մէկ բնութեան "ΜΟΝΟΦΥΣΙΤΕΣ' եւ երկու
բնութեանց հարցով՝ այսինքն Քրիստոս որպէս Աստուած եւ որպէս
մարդ բնութիւններուն մասին։ Ան հաստատեց որ երկու տեսակները
նոյն իմաստը կը պարունակեն, եւ յիշատակեց որ հայոց եկեղեցին
ընդունած է առաջին երեք Տիեզերական ժողովները։
Մենք՝ յարգելի ընթերցողներուն պիտի բացատրենք
մանրամասնօրէն՝ ինչպէս նաեւ Քաղկեդոնի ժողովին՝ 451 թուականին,
երբ հայ ժողովուրդը վասն Քրիստոսի եւ վասն հայրենեայց
պատերազմ կը մղէր պարսիկներուն դէմ։
Համայն եկեղեցիներու միջեւ՝ ընդհանուր անհամաձայնութիւնը
եղած է Քրիստոսի բնութեանց շուրջ, որպէս "Միաբնակ" եւ որպէս
"երկաբնակ"։
Որպէսզի այս հարցը լուծում մը գտնէ, Տիեզերական եկեղեցական
ժողովներ տեղի ունեցած են, որուն մասնակցած են աւելի քան 200
պատուիրակութիւններ։
1. Առաջին Տիեզերական եկեղեցիներու Ժողովը
տեղի ունեցած է 325 թուականին Պոլսոյ՝ Նիկիա շրջանին մէջ աւելի քանհամաձայնութեան
180 հոգեւորականներ։
Այս ժողովը գումարուած է որպէսզի քննուի Արիոս Աղեքսանդրացի
հոգեւորական ուրացաւ որդիին՝ այսինքն Քրիստոսի՝ Հայր Աստուծմէ
յաւիտենից ծնունդը։ Տիեզերական ժողովը հերքեց Արիոսի
մոլորութիւնը եւ կազմեց "Հաւատոյ Հանգանակը"։
2. Երկրորդ Տիեզերական եկեղեցական ժողովը
որ տեղի ունեցաւ Կոստանդնուպոլսոյ մէջ 381 թուականին՝ ի
մասնակցութեամբ 150 հայրապետներու։
Ժողովը գումարուեցաւ որովհետեւ Մակեդոն Կոստանդնուպոլսեցի
ուրացաւ, Ս. Հոգիի յաւիտենից բխումը հօրմէն։ Մակեդոնը ժողովէն
բանադրուեցաւ։
3. Երրորդ Տիեզերական եկեղեցական ժողովը
տեղի ունեցաւ 431 թուականին Եփեսոսի մէջ, որովհետեւ Նեստոր "Կագաւիկ", Շախըր Շուխըր", "Չինարի Ծառ", Կոմիտաս՝ "Կռունկ",
Կոստանդնուպոլսեցի սկսած էր քարոզել որ, Քրիստոսը Աստուած չէր Տիգրան Մանսուրեան՝ "1939" "Փոքրիկ Մատրիկալ։
ծնած, այլ լոկ մարդ էր, եւ Աստուածութիւնը յետոյ եկաւ եւ բնակեցաւ
մարդուն մէջ։
4. Չորորդ Տիեզերական եկեղեցական ժողովը
տեղի ունեցաւ Պոլսոյ Քաղկեդոն շրջանին մէջ 451 թուականին այս
Երկուշաբթի 2 Դեկտեմբեր, 2019
թուականին երբ հայ նախարարութիւնները եւ ժողովուրդը զբաղած էր
Վարդանանց պատերազմով եւ ժողովին առնուած որոշումները աւելի
ուշ Հայաստանեայց եկեղեցին մերժեց, ինչպէս նաեւ հին արեւելեան
եկեղեցիները, որոնք կոչուեցան միւսներուն կողմէ "Միաբնակ"
դաւանութեամբ եկեղեցիներ, ինչպէս Հայկական, Ղպտական,
Ասորական, Եթովպական եւ Հնդիկ Ասորական եկեղեցիները։
Իսկ մնացեալ Հռոմէական եւ Յունադաւան եկեղեցիները իրենք
զիրենք կոչեցին "Երկաբնակ" եկեղեցիներ։
Համայն Տիեզերական եկեղեցիներու միջեւ որպէսզի սէր,
համերաշխութիւն եւ մէկ եկեղեցիի անունին տակ Քրիստոսի
դաւանութիւնը տիրէ, 1964-ին Աստուածաբանական Խորհրդակցական
ժողովը գումարուեցաւ, Յունադաւան Ուղղափառ եկեղեցիներու եւ
Արեւելեան Ուղղափառ եկեղեցիներու միջեւ, որպէսզի լուծուին այս
"Միաբնակ" եւ "Երկաբնակ" ինչպէս նաեւ այլ Աստուածաբանական եւ
դաւանաբանական հարցեր։
Երկու Ուղղափառ եկեղեցիներու միջեւ շարունակուեցան
հետեւողականօրէն այս խորհրդակցական ժողովները 1967-ին,
1970-ին, 1971-ին, 1985-ին, 1989-ին, 1990-ին եւ վերջինը որ տեղի
ունեցաւ Ժընեւի մէջ, Ուղղափառ Տիեզերական Պատրիարքական
կեդրոնին մէջ, 1-6 Նոյեմբեր 1993-ին, ուր համաձայնութիւն գոյացաւ
օրակարգի բոլոր հարցերուն մէջ։
Այս բոլոր հետեւողական ժողովներուն 1964-էն մինչեւ 1993,
Հայաստանեայց Ուղղափառ Առաքելական եկեղեցին ներկայացուցած
էր Աւստրիոյ Հոգեւոր Առաջնորդ եւ Կաթողիկոսական Պատուիրակ
Մեսրոպ Արք. Գ. Գրիգորեան։
Այս ժողովին ուր երկու եկեղեցիներու միջեւ պատմական
համաձայնագիր ստորագրուած է 1-6 Նոյեմբեր 1993-ին, 17 երկիրներու
պատուիրակութիւններ եւ համաձայնագիրը ստորագրած են
Յունաստանի կողմէ՝ կրօնից նախարար Prof. Vlassios Phidas, Պոլսոյ
Պատրիարքութեան կողմէ Արք. Damaskinos Papandreou, Ղպտաց
եկեղեցւոյ կողմէ՝ Արք. Bishop of Damiette, եւ Հայաստանեայց եկեղեցւոյ
կողմէ, Արք. Մեսրոպ Գ. Գրիգորեան։
Աստուածաբան Եորղոս Վլանտիսը, մեզի առիթը ստեղծեց,
որպէսզի մամուլով անդրադառնանք այս պատմական
մասին։ Բայց դժբախտաբար Յոյն
հոգեւորականութեան մեծամասնութիւնը տեղեակ չէ այս
համաձայնութենէն։
Կոմիտաս Վարդապետի ծննդեան 150-ամեակին նուիրուած այս
ձեռնարկի գեղարուեստական բաժինը, ինչպէս գրած էինք,
գործադրուեցաւ երկու հրաշալի երգչուհիներու կողմէ՝ հայերէն եւ
յունարէն փոխադարձ երգեցողութեամբ։
Հայերէն երգերը որ Աննա Ղազարեան մեկնաբանեց, Մեսրոպ
Մաշտոցի "361-440", "Բազում են քո գթութիւնդ", Գրիգոր Նարեկացի
"951-1003" "Հասուն Հասուն", Ներսէս Շնորհալի "1102-1173" "Բաց Մեզ
Տէր", Մխիթար Այրեվանցի "1224-1290" "Սիրտ Իմ Սասանի", Մակար
Եկմալեան "1856-1905" "Սուրբ Սուրբ", Սայաթ Նովա "1712-1795" "Ես
Քու Գիմաթը Չեմ Գիտի", Կոմիտաս "1869-1935" Չինար Ես", Կոմիտաս՝
Յունական երգերը որ երգչուհի ΔΑΦΝΗ ΠΑΝΟΥΡΓΙΑ - Տաֆնի
Փանուրղիա մեկինաբանեց հետեւեալներն են.-
Շարունակութիւնը էջ 6
 Երկուշաբթի 2 Դեկտեմբեր, 2019
Η αρμενική παράδοση και
ο αρχιμανδρίτης Κομιτάς*
ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΛΑΝΤΗΣ
Όταν πήγα στην Αρμενία, πρώτη μου αίσθηση ήταν αυτή ενός κόσμου
στις εσχατιές της οικειότητας, μιας χώρας όπου η ανατολή είναι ακόμη
κατανοητή, φίλια και απολαύσιμη, είναι δηλαδή ακόμη καθ’ημάς. Ο
αρμενικός πολιτισμός μού φάνηκε πως αρθρώνεται στον τόπο, αλλά και με
τον τρόπο των συνόρων, με τις κορυφώσεις, τις αγωνίες και τις τραγωδίες
κάθε συνοριακής κατάστασης. Ένας κόσμος μεταιχμιακός, μεθόριος,
μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, χριστιανισμού και ισλάμ· ένας μικρός λαός που
επί τρεις χιλιάδες χρόνια προσπαθεί στην καυκάσια κοιτίδα του να
αναπνεύσει υπό την ασφυκτική πίεση των λογής αυτοκρατοριών, από τους
Πέρσες, τους Ρωμαίους και τους Βυζαντινούς, έως τους Οθωμανούς, του
Μογγόλους, την τσαρική Ρωσία, αλλά και τους εθνικιστές Νεότουρκους, τα
τανκς των Σοβιετικών ή στις μέρες μας το καθεστώς του Πούτιν.
Στην Αρμενία συναντά κανείς έναν πολιτισμό υψηλής εκλέπτυνσης που
μόνο η προσήλωση στο στοιχειώδες σφυρηλατεί, μια αρχοντιά που εκβάλλει
από την εσχάτη πενία, μια υπερηφάνεια που προκύπτει ως το μόνο που
απομένει όταν τα έχεις χάσει όλα. Εδώ η ανάγκη υποβάλλει τον
πραγματισμό της επιβίωσης, συνάμα όμως εδώ και ο κόσμος βρίσκει μεγάλη
παραμυθία στα παραμύθια (ορισμένα από τα ωραιότερα παραμύθια του
κόσμου είναι αρμενικά). Εδώ ο πόνος που έχει σωρεύσει η ιστορία, αλλά και
ο φόβος που θέλουν να προκαλούν δυσάρεστοι γείτονες, μεταφράζεται σε
μελαγχολική, όσο και ευγενική αισιοδοξία και σε κήρυγμα του λυτρωτικώς
απροσδόκητου. Οι Αρμένιοι επιμένουν να μας θυμίζουν την ιστορία του
Νώε, που εκτυλίχθηκε στα μέρη τους: το καράβι βγήκε στη στεριά, η κιβωτός
με τη ζωή του κόσμου ανέβηκε επί τα όρη τα Αραράτ για να σηματοδοτήσει
τη νέα ευκαιρία που μόνο ένας Θεός μπορεί να δώσει, μια ευκαιρία που ο
Θεός πιστοποιεί θέτοντας «το τόξον του εν τη νεφέλη» ως σημείο της
διαθήκης του με τη γη (βλ. αναλυτικά Γεν. 8-9).
Εκκινώντας από το τρίγωνο των λιμνών Βαν, Σεβάν και Ούρμια, το
αρμενικό βασίλειο στα χρόνια περίπου του Χριστού έφτασε να εκτείνεται
από την Κασπία Θάλασσα μέχρι τη Μεσόγειο, για να γνωρίσει ποικίλες
αυξομειώσεις σε αντιπαράθεση με τις αυτοκρατορίες που προανέφερα ή και
μέσα στο πλαίσιο που αυτές οριοθέτησαν. Ιδίως κατά τη δεύτερη μετά
Χριστόν χιλιετία μέχρι και σήμερα οι Αρμένιοι διακρίνονται από διαρκή
κινητικότητα πολύ πέραν των εκάστοτε κρατικών τους ορίων, μέχρι τη
διασπορά τους έως εσχάτου της γης στον εικοστό και εικοστό πρώτο
αιώνα, με τον κοσμοπολιτισμό που η ανοιχτωσιά αυτή συνεπάγεται.
Μέχρι τις μέρες μας στα ήθη και τα έθιμα της Αρμενίας εντοπίζονται ίχνη
της πανσπερμίας των πίστεων που βιώθηκαν στο έδαφός της, από το
ζωροαστρισμό, τη λατρεία του Μίθρα και μια ποικιλία γνωστικών
διδασκαλιών, έως τους τραγικούς λόγω ισλαμικού κράτους Γιαζίντι, που
έχουν βρει σήμερα καταφύγιο στη φιλόξενη χώρα, συγκροτώντας μεγάλη
της μειονότητα.
Είναι όμως ο χριστιανισμός αυτός που έδωσε στη χώρα την ταυτότητά
της. Η Αποστολική Ορθόδοξη Εκκλησία των Αρμενίων, όπως
αυτοπροσδιορίζεται, εκπροσωπεί μία από τις αρχαιότερες παραδόσεις της
θρησκείας του Ιησού, ανάγοντας τις αρχές της στο κήρυγμα των
αποστόλων Θαδδαίου και Βαρθολομαίου. Συριακές και ελληνικές
χριστιανικές επιρροές διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία της, μέχρι που στις
αρχές του τέταρτου αιώνα, ύστερα και από το έργο του αγίου Γρηγορίου
του Φωτιστή η Αρμενία κατέστη το πρώτο, το αρχαιότερο επίσημα
χριστιανικό κράτος στον κόσμο. Κατά τον πέμπτο αιώνα ο άγιος Μεσρόπ
Μαστότς (ca. 360-440) και το επιτελείο του επινόησαν το αρμενικό
αλφάβητο και μετέφρασαν τη Βίβλο, στερεώνοντας έτσι τη γλώσσα και
γραμματεία της χώρας. Η αρμενική είναι μία Εκκλησία που γιορτάζει το
γεγονός της μετάφρασης, που έχει ενταγμένη στο εορτολόγιό της τη μεγάλη
εορτή των αγίων Μεταφραστών.
Οι Αρμένιοι αποδέχονται τις τρεις πρώτες Οικουμενικές Συνόδους της
Εκκλησίας. Δεν είναι μονοφυσίτες, όπως όχι μόνο αδαείς, αλλά κυρίως
κακόπιστοι εκφραστές του εν Ελλάδι φονταμενταλισμού τους αποκαλούν
σήμερα, αγνοώντας επιδεικτικά τα πορίσματα της έρευνας, αλλά
μιαφυσίτες[1], επιμένοντας στην ορολογία του αγίου Κυρίλλου
Αλεξανδρείας. Χρειάστηκαν 15 αιώνες στους Ορθόδοξους της βυζαντινής
παράδοσης και στους πιστούς των Προχαλκηδόνιων Εκκλησιών για να
συνειδητοποιήσουν τη δογματική τους συμφωνία, παρά τη διαφορά στην
ορολογία. Επί 15 αιώνες οι παραδόσεις τους χάθηκαν στη μετάφραση. Και
προφανώς, παρά τη θεολογική συμφωνία που έχει εν τω μεταξύ επιτευχθεί
(ήδη από τη δεκαετία του 1990[2]), θα συνεχίσει η διάσταση, όσο υπάρχουν
άνθρωποι που εναντιώνονται στο διάλογο και σπέρνουν το μίσος για να
κερδίζουν δημοσιότητα.
Η ομολογιακή διαφοροποίηση στέρησε επί αιώνες τους Έλληνες από τη
¾ç 3
δυνατότητα ουσιαστικής ώσμωσης με την αρμενική γραμματεία. Ο
Γρηγόριος του Νάρεκ (δέκατος αιώνας) υπήρξε μεγάλος θεολόγος και
ποιητής της χώρας αυτής του Καυκάσου. Το Βιβλίο των Θρήνων του είναι
μέχρι σήμερα από τα προσφιλέστερα αναγνώσματα των Αρμενίων. Μεγάλη
είναι η μορφή και του Καθολικού των Αρμενίων Νερσές Σνορχαλί του
οποίου οι απόψεις για το διάλογο των χριστιανών υπήρξαν προφητικές.
Μακάρι να ακουγόταν πιο γρήγορα ο πατριάρχης αυτός του 12ου αιώνα
που μιλούσε για την ενότητα μέσα στην ποικιλία των παραδόσεων, για την
ανάγκη της ανοχής και της διεύρυνσης του ορίζοντα των χριστιανών.
Στην αρμενική παράδοση τα όρια της θρησκευτικής και κοσμικής
ποίησης και μουσικής δεν είναι εύκολο να οριοθετηθούν ξεκάθαρα.
Προσπερνώντας μορφές όπως ο Μκιτάρ του Αϊριβάνκ (13ος αι.), ο Σαγιάτ
Νόβα (1712-1795) ή μεγάλων συνθετών όπως ο Μακάρ Εκμαλιάν (1856-
1905), θα ήθελα να αναφερθώ ιδιαιτέρως στον αρχιμανδρίτη Κομιτάς (1869-
1935), τα 150 χρόνια από τη γέννηση του οποίου γιορτάζουν οι Αρμένιοι
τούτη τη χρονιά σε όλο τον κόσμο.
Φαίνεται πως ο δέκατος ένατος υπήρξε ο αιώνας όπου οι μεγάλοι της
τέχνης έμελλε να αγνοούν στην αρχή της ζωής τους τις γλώσσες όπου
επρόκειτο να διαπρέψουν. Αν αυτό, σύμφωνα με τον Σεφέρη, ισχύει για τον
Σολωμό, τον Κάλβο και τον Καβάφη («οι τρεις μεγάλοι των γραμμάτων μας
που δεν ήξεραν ελληνικά»), εφαρμόζεται στα αρμενικά πράγματα στη
μορφή του μαρτυρικού Κομιτάς, που ξεκίνησε τη ζωή του στην Κιουτάχεια
το 1869 με το κοσμικό όνομα Σογομόν Σογομονιάν και που μέχρι τα δώδεκά
του χρόνια, παρ’οτι γόνος Αρμενίων, μιλούσε μόνο τουρκικά. Την παιδική
του ηλικία την πέρασε στην ένδεια και στην ορφάνια, χάνοντας τη μάνα του
έξι μήνες αφ΄ότου είδε το φως και, έντεκα χρόνια αργότερα, τον στο μεταξύ
αλκοολικό πατέρα του. Τον έσωσε ένας κληρικός που τον έστειλε
δωδεκαετή στο Καθολικάτο του Ετσμιατζίν, στο ιερατικό σεμινάριο
Κεβορκιάν, το οποίο είχε τότε ένα πρόγραμμα για ορφανά παιδιά. Όταν
παρουσιάστηκε μπροστά στον Καθολικό και ανώτατο Πατριάρχη των
Αρμενίων Κεβόρκ Δ´, ο ύψιστος ιεράρχης δυσφόρησε για τα ανύπαρκτα
αρμενικά του παιδιού, για να ενθουσιαστεί όμως πάραυτα με το φωνητικό
και μουσικό του τάλαντο, με αποτέλεσμα ο μικρός Σογομόν να ζήσει στη
θαλπωρή του πατριαρχικού οικοτροφείου και να αφιερωθεί στη θεολογία
και τη μουσική. Ο ίδιος το 1894 έγινε ιερομόναχος, λαμβάνοντας το όνομα
Κομιτάς, προς τιμήν του ομώνυμου ποιητή, μουσικού και Καθολικού των
Αρμενίων του 7ου αιώνα, και ένα χρόνο αργότερα πήρε τον τίτλο του
βαρταπέντ, έγινε δηλαδή αρχιμανδρίτης.
Εκτός από κλίση στη σύνθεση, ο Κομιτάς ενωρίτατα ανέπτυξε ευρύτερα
μουσικολογικά ενδιαφέροντα. Έχοντας κατακτήσει πλέον την αρμενική
γλώσσα, σχεδίασε ένα μεγαλεπίβολο έργο για τη συγκέντρωση και
καταγραφή της μουσικής παράδοσης των Αρμενίων, θρησκευτικής και
κοσμικής, αλλά και για τον καθαρμό της από επιρροές τουρκικές και
ιρανικές: γι’ αυτόν η αρμενική μουσική είναι εκ φύσεως λιτή, δεν έχει τίποτε
να κάνει με το συναισθηματικό πληθωρισμό των ανατολίτικων
παραδόσεων. Ως τέκνο του 19ου αιώνα, ο Κομιτάς συνέδεσε τον αγώνα για
την ανεύρεση και το σμίλεμα της προσωπικής του ταυτότητας με την
αγωνία για τον προσδιορισμό της ιδιαιτερότητας του έθνους του, όπως
αυτή αναδεικνυόταν στα μουσικά του τεκμήρια. Η επιστροφή στις ρίζες
ήταν ταυτόχρονα και εγχείρημα οριοθέτησης έναντι των όμορων
παραδόσεων. Η μουσική κατέστη έτσι οδός πατριδογνωσίας. Ο κληρικός
και μουσικός ταυτίστηκε με το λαό του.
Ορόσημο στη συγκρότηση της φυσιογνωμίας του Κομιτάς αποτέλεσαν οι
σπουδές του δίπλα στον μεγάλο Μακάρ Εκμαλιάν στην Τιφλίδα, ιδίως όμως
τα χρόνια του στο Βερολίνο: Το ορφανό αρμενόπουλο από την Κιουτάχεια,
ο καλόγερος του Ετσμιατζίν, αναδείχθηκε σε μουσικολόγο επιστήμονα στη
Γερμανία, όπου και διέπρεψε, οικειοποιούμενος την πλέον αυστηρή
επιστημονική μεθοδολογία.
Շարունակութիւնը էջ 6
 ¾ç 4 Երկուշաբթի 2 Դեկտեմբեր, 2019
Աննա Նաղդալեան. «Հայաստանէն Եւ Արցախէն
Լրագրողներ Այցելած Են Ազրպէյճան»
Հայաստանի եւ Արցախի
լրատուամիջոցներու ներկայացու-
ցիչները 17-էն 21 նոյեմբերին այցելած
են Ազրպէյճան, իսկ ազրպէյճանական
լրատուամիջոցներու ներկայացու-
ցիչները` Հայաստան եւ Արցախ: Այս
մասին յայտնած է Հայաստանի
արտաքին գործոց նախարարութեան
մամլոյ բանբեր Աննա Նաղդալեան`
պատասխանելով լրագրողներու փո-
խանակման ծրագիրի վերաբերեալ
հարցումին:
«17-էն 21 նոյեմբերին տեղի ունեցած
է լրագրողներու խումբերու
փոխանակում. Հայաստանի եւ
Արցախի լրատուամիջոցներու ներկայացուցիչները այցելած են
Ազրպէյճան, իսկ ազրպէյճանական լրատուամիջոցներու
ներկայացուցիչները` Հայաստան եւ Արցախ:
Ծրագիրը նախապատրաստուած եւ կեանքի կոչուած է ԵԱՀԿ-ի գործող
նախագահի անձնական ներկայացուցիչի համակարգումով եւ
Հայաստանի, Արցախի եւ Ազրպէյճանի համապատասխան
նախարարութեանց ներգրաւումով», յայտնած է ան:
Շարունակուած էջ 1-էն
«Եւրոպական Երկրները Բաւարար
Մէկ շաբաթ առաջ Ադրբեջանի քաղաքացի մի վարորդ ձերբակալուել է
միայն այն բանի համար, որ լսում էր հայ երաժշտի ստեղծագործութիւն
հանդիսացող մի երգ: Իսկ անցեալ տարի մենք ունեցել ենք դէպքեր, երբ
Ամերիկայի, Ռուսաստանի, Թուրքիայի քաղաքացներ հանդիսացող
անձանց թոյլ չի տրուել մուտք գործել Ադրբեջան, քանի որ նրանց
ազգանունները նման էին հայկական ազգանունների: Ինչպէ՞ս է այս
իրավիճակը առնչւում Ադրբեջանի կառավարութեան պաշտօնական
քաղաքականութեան հետ», նշեց Նիկոլ Փաշինեան:
Corriere della Sera-ի թղթակիցը յայտնեց, որ Ատրպէյճան հայերը կը
մեղադրէ Լեռնային Ղարաբաղի համար ռազմական յարձակման մէջ՝
պնդելով, որ Հայաստանի վարչապետը յատկապէս կոշտ է: Այս
դիտարկման Փաշինեան արձագանգած է վերյիշելով հայ սպայ Գուրգէն
Մարգարեանի սպանութիւնը:
«Հայկական զինուած ուժերի սպայ Գուրգէն Մարգարեանը քնած
ժամանակ կացնի հարուածներով սպաննուել է ադրբեջանցի սպայ Ռամիլ
Սաֆարովի կողմից: Երկուսն էլ գտնւում էին Բուդապեշտում, ՆԱՏՕ-ի
սեմինարին մասնակցելու նպատակով: Այդ դէպքը տեղի է ունեցել 2004
թուականին: Հունգարիայում ցմահ բանտարկութեան դատապարտուելուց
մի քանի տարի անց ադրբեջանցի սպան արտայանձնուեց իր երկիր:
Հայրենիքում նա ընդունուեց որպէս ազգային հերոս, նրան ներում
շնորհուեց նախագահ Իլհամ Ալիեւի կողմից, նա ստացաւ պաշտօնի
բարձրացում եւ ապահովուեց Բաքւում բնակարանով», աւելցուց Նիկոլ
Փաշինեան:
Այն դիտարկման, թէ պատմութեան եւ անոր նոյնիսկ սարսափելի
հետեւանքներուն գիծով Հայաստանի ու Ատրպէյճանի արժեւորումները
տարբեր են՝ վարչապետը նշեց, որ առկայ է հակամարտութիւն եւ անիկա
պէտք է լուծուի:
«Երբ ես դարձայ վարչապետ, մի բանաձեւ առաջարկեցի: Ես ասացի, որ
հակամարտութեան ցանկացած լուծում պէտք է ընդունելի լինի
Հայաստանի ժողովրդի համար, Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի համար
եւ Ադրբեջանի ժողովրդի համար: Ես միակ հայ ղեկավարն եմ, ով նման
բան է յայտարարել: Իմ երկրում ես ծանր քննադատութիւնների
արժանացայ: Շատերն ասացին՝ ինչո՞ւ պէտք է Հայաստանի ղեկավարը
հոգ տանի Ադրբեջանի ժողովրդի մասին: Որեւէ լուծում կարող է կայուն
լինել, եթէ հաշուի են առնուել հակամարտութեան երեք կողմերը: Ես յոյս
ունէի, որ նախագահ Ալիեւը իմ յայտարարութեանը նման
յայտարարութեամբ հանդէս կը գայ: Մէկ տարուց աւելի է՝ սպասում եմ,
բայց դեռեւս լուր չունեմ այդ մասին: Եթէ դա տեղի ունենայ, մենք իրական
առաջընթաց կ՛ունենանք բանակցութիւններում: Յոյսով եմ, որ եւրոպացի
գործընկերներն ու Մինսկի խմբի համանախագահները կը խրախուսեն
Ալիեւին՝ ընդունել այս բանաձեւը. Լեռնային Ղարաբաղի հարցի որեւէ
լուծում պէտք է ընդունելի լինի Հայաստանի, Լեռնային Ղարաբաղի եւ
Ադրբեջանի ժողովուրդների համար: Ես կը հասկանայի, եթէ Ադրբեջանի
նախագահը նախ եւ առաջ նշէր Ադրբեջանի ժողովրդին: Ընդունելի կը
լինէր», աւելցուց ան։
«Ղարաբաղի Տագնապի Լուծման Մէջ Պէտք Է
Նկատի Առնել Տարածաշրջանի Ողջ Բնակչութեան
Կարծիքը». Փոփով
ԵՐԵՒԱՆ, «Փանո-
րամա».- ԵԱՀԿ Մինսկի
խումբի համանախագահ
Իկոր Փոփով՝ անդրա-
դառնալով Երեւանի մէջ
Ռուսիոյ արտաքին
գործոց նախարար Լաւ-
րովի հնչեցուցած՝
«առանց Լեռնային Ղարա-
բաղի ժողովուրդի համա-
ձայնութեան որեւէ պայմանաւորուածութիւն հնարաւոր չէ»
յայտարարութեան, հաստատեց, որ Լեռնային Ղարաբաղի
հակամարտութիւնը անկարելի է լուծել առանց բոլոր շահագրգիռ
կողմերու համաձայնութեան: Ըստ անոր՝ պէտք է հաշուի առնել
տարածաշրջանի ողջ բնակչութեան կարծիքը:
«Լուծման հիմնարար սկզբունքներու բոլոր տարբերակներուն
համաձայն՝ գաղթականները եւ ներքին տեղահանուած անձերը
իրաւունք ունին վերադառնալու իրենց նախկին բնակութեան
վայրեր եւ, համապատասխանաբար, մասնակցելու իրենց
ապագայ ճակատագիրի որոշման, իսկ թէ ինչպէ՛ս այս իրաւունքը
պիտի իրականացուի եւ երբ՝ կողմերը պիտի որոշեն», դիտել
տուաւ Փոփով՝ պատասխանելով այն հարցումին, թէ արդեօք
«Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդ» եզրին մէջ կ՛ենթադրուի՞
տարածաշրջանի ատրպէյճանական բնակչութիւնը:
Անդրադառնալով Հայաստանի վարչապետ Փաշինեանի՝
տագնապի բանակցութիւններուն նաեւ Լեռնային Ղարաբաղը
մասնակից դարձնելու հարցին, Փոփով նշեց, որ Ռուսիոյ
դիրքորոշումը՝ բանակցային ձեւաչափին վերաբերեալ, միշտ եղած
է հետեւողական եւ բազմիցս ըսած են, որ կողմերը իրենք պէտք է
համակարգեն եւ որոշեն մասնակիցներուն կազմը: Փոփով, բայց եւ
այնպէս, կրկնեց Լաւրովի խօսքերը, թէ բանակցութիւններու վաղ
փուլերուն, երբ դադրեցան ռազմական գործողութիւնները,
Լեռնային Ղարաբաղը կը հանդիսանար համապատասխան
պայմանագիրներու եւ բանակցութիւններու կողմ, որոնք սկսած
էին զինադադարի կնքումէն ետք: Այնուհետեւ որոշուած է, որ
Երեւանը պիտի ներկայացնէ Ղարաբաղի շահերը: Փոփովի
համաձայն՝ եթէ ժամանակի ընթացքին կողմերը համաձայնին
ներառել Լեռնային Ղարաբաղի ներկայացուցիչները բանակցային
գործընթացին մէջ, իրենք կ՛աջակցին նման որոշման:
Բանակցային գործընթացի «արգելակման»
յայտարարութիւններուն մասին Փոփով ըսաւ, որ Ռուսիան միշտ
ալ աշխոյժ միջնորդական դիրքորոշում ունեցած է, եւ որ այս
«ձգձգուած հակամարտութեան կարգաւորման հարցին մէջ
կողմերուն աջակցիլը Ռուսիոյ արտաքին քաղաքական
անվերապահ առաջնահերթութիւններէն է»:
«Մենք աշխոյժ կերպով կ՛աշխատինք այս ուղղութեամբ:
Ռուսիոյ անմիջական աջակցութեամբ ստորագրուած
փաստաթուղթերուն կարգին է 1994 թուականի զինադադարի
համաձայնագիրը, որ դեռ հիմք կը հանդիսանայ զինադադարի
հաստատման համար: Մեր երկրի միջնորդական ջանքերու
ճամբուն վրայ կարեւոր փուլ էր 2008-ին ընդունուած Մոսկովեան
հռչակագիրի ընդունումը՝ առաջին եւ առայժմ միակ
փաստաթուղթը, որուն տակ ստորագրած են Ատրպէյճանի եւ
Հայաստանի ղեկավարները: Ինչպէս գիտէք, ինքնին Ռուսիան էր,
որ որոշիչ դեր խաղաց 2016-ին լայնածաւալ ռազմական
գործողութիւնները դադրեցնելու հարցին մէջ՝ Ատրպէյճանի եւ
Հայաստանի գլխաւոր հրամանատարները Մոսկուա
հրաւիրելով», ըսաւ Փոփով։
Փոփով նշեց, որ ընթացիկ տարուան Մարտին Վիեննայի մէջ
Իլհամ Ալիեւի եւ Նիկոլ Փաշինեանի միջեւ ձեռք բերուած
պայմանաւորուածութիւններու հիման վրայ մշակուած են յստակ
առաջարկներ՝ ուղղուած բանակցային գործընթացի վերսկսման
նպաստող մթնոլորտին: Ըստ անոր՝ կան նաեւ
լրատուամիջոցներու ներկայացուցիչներու փոխայցելութիւնները,
ու այդ հարցին մէջ յառաջընթաց կայ:
Ռուս համանախագահը նշեց նաեւ, որ Հայաստանի նոր
ղեկավարութիւնը ժամանակի կը կարօտէր հասկնալու
ղարաբաղեան բարդ գործընթացի բոլոր մանրամասնութիւնները,
եւ այս թեման քննարկուած է Ռուսիոյ արտաքին գործոց
նախարարին վերջին այցելութեան ընթացքին։
 Երկուշաբթի 2 Դեկտեմբեր, 2019
Նախագահ Սարգսեան Առաջարկեց
ՎԶԵԴի Յառաջիկայ Հանդիպումը Կատարել
Հայաստանի Մէջ
ԵՐԵՒԱՆ, «Արմէնփրէս».- Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահ
Արմէն Սարգսեան 22 Նոյեմբերին Լոնտոնի մէջ մասնակցեցաւ
Վերակառուցման եւ զարգացման եւրոպական դրամատան (ՎԶԵԴ)
Արեւելեան գործընկերութեան առաջին ներդրումային
գագաթնաժողովին։ Արեւելեան գործընկերութեան նախաձեռնութեան
10ամեակի ծիրին մէջ կազմակերպուած այս գագաթնաժողովը կը միտէր
ներդրողներուն ուշադրութիւնը առաւել եւս հրաւիրել Արեւելեան
Եւրոպայի եւ Հարաւային Կովկասի տարածաշրջաններուն վրայ:
Սարգսեան՝ Ուքրանիոյ, Պելոռուսի, Ատրպէյճանի, Մոլտավիոյ
վարչապետներուն եւ Վրաստանի փոխվարչապետին հետ մասնակցեցաւ
«Խթանելով աճը. հնարաւորութիւններ ներդրողներու համար»
խորագիրով քննարկման, որուն մասնակիցները ներկայացուցին իրենց
երկիրներու ներդրումային կարելիութիւնները, ներդրումային
միջավայրի բարելաւման ուղղութեամբ գործադրուող ջանքերը, ինչպէս
նաեւ մարտահրաւէրները։
Պատասխանելով ներկաներէն մէկուն այն հարցումին, թէ օտար
ներդրողները ինչո՞ւ Հայաստանի պէս փոքր շուկայ ունեցող երկիրի մէջ
ներդրում պիտի կատարեն՝ Սարգսեան ըսաւ, թէ կան հարիւրաւոր
պատճառներ. «Ես չեմ թուարկի հարիւրը եւ կը բաւարարուեմ միայն մի
քանիսով։ Այո, մեր երկիրն ունի 3.5 միլիոն բնակչութիւն, սակայն, փոքր
երկիր լինելով, համաշխարհային ազգ է: Արտասահմանում բնակվում է 4-
5 անգամ աւելի շատ հայ: Նրանց մեծ մասը նաեւ Հայաստանի
քաղաքացիներ են: Ես ամէն ամիս ստորագրում եմ մարդկանց բազմաթիւ
դիմումներ, ովքեր ստանում են Հայաստանի անձնագիր: Մեր շուկան 15
միլիոնանոց շուկայ է, ոչ թէ 3 միլիոնանոց: Արտասահմանում բնակուող
շատ հայեր, յատկապէս հանրապետութիւնում տեղի ունեցած
փոփոխութիւններից յետոյ, պատրաստ են գալ եւ ներդրումներ անել
Հայաստանում:
«Երկրորդը՝ հայկական շուկան փոքր է, սակայն մենք Եւրամիութեան
հետ ստորագրել ենք Համապարփակ եւ ընդլայնուած գործընկերութեան
համաձայնագիր եւ սպասում ենք դրա վերջնական վաւերացմանը,
որպէսզի աւելի ու աւելի մօտ լինենք ԵՄին թէ՛ տնտեսական կապերի, թէ՛
առեւտրի, թէ՛ այլ առումներով: Սակայն պէտք չէ մոռանալ նաեւ, որ
Հայաստանը Եւրասիական տնտեսական միութեան մաս է կազմում, ինչը
յաւելեալ 170 միլիոն մարդ է ենթադրում: Հայաստանը կարող է լինել
դարպաս ցանկացածի համար, ով ուզում է ներդրումներ անել
տարածաշրջանում»:
Ան նաեւ խօսեցաւ հայերուն առաւելութիւններուն մասին, յատկապէս՝
իբրեւ արհեստաւորներ, Հայաստանի բնական հարստութիւններուն
մասին եւ լայն կարելիութիւններուն, լուսարձակի տակ առնելով երկրին
մէջ տեղի ունեցող բարեկարգումները եւ ներդրումային դիւրութիւններ
ստեղծելու ջանքերը։
Ամփոփելով իր խօսքը՝ Սարգսեան ըսաւ. «Հայաստանը ԵԱՏՄ անդամ
է, շատ սերտ յարաբերութիւններ ունի ԵՄ, Ռուսաստանի, Մերձավոր
Արեւելքի եւ Կենտրոնական Ասիայի հետ: Սա եզակի երկիր է, որը մօտ
յարաբերութիւններ ունի Եւրոպայի եւ Եւրասիայի, հիւսիսի եւ հարաւի
հետ: Ես հրաւիրում եմ եթէ ոչ գալիք, ապա դրան յաջորդող տարում
ՎԶԵԴի՝ նման մի հանդիպում էլ կազմակերպել Հայաստանում՝
կենտրոնանալով ԵՄ եւ ԵԱՏՄ միջեւ հնարաւոր համագործակցութեան
վրայ»։
Նախագահ Սարգսեան համաժողովի մասնակիցներն ու իր
գործընկերները հրաւիրեց մասնակցելու յաջորդ տարի Հայաստանի մէջ
կայանալիք համաժողովներուն, որոնք առնչուած են ներդրումներու,
նորարարութիւններու եւ արհեստագիտութեան։
¾ç 5
Փաշինեան 2020-ի Պետական Պիւտճէի
Նախագիծը Յեղափոխական Կը Նկատէ
ԵՐԵՒԱՆ, «Արմէնփրէս».- Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ
Փաշինեան յեղա-փոխական նկատեց 2020-ի պետական պիւտճէի
նա-խագիծը: 15 Նոյեմբերի Հայաստանի Ազգային ժո-ղովի նիստին
այս մասին յայտնեց ինք՝ Հայաստանի Հանրապետութեան 2020-ի
նախագիծի քննարկման ընթացքին:
«Առաջին՝ արդեօք 2020թ. բիւջէի նախագիծը յեղա-փոխական է:
2018թ. յեղափոխութեան շրջանում, երբ ես դեռ Հայաստանի
վարչապետ չէի, յայտարարել եմ հրապարակային, որ մէկ-երկու
տարուայ ընթացքում ՀՀ բիւջէն պէտք է աւելանայ 30-35 տոկոսով,
սա եղել է յեղափոխութեան խոստումներից մէկը: Հիմա, 2020թ.
պետական բիւջէի նախագծում եկամտային մասը 2018թ.
եկամտային մասը գերազանցում է 27,4 տոկոսով, եթէ սրան
գումարում ենք նաեւ 2018թ. ընթացքում բիւջէի գերակատարման
ցուցանիշները, որոնք արդէն 62 միլիարդով գերակատարուած են,
ուրեմն բիւջէի աճը կազմում է 33 տոկոս, իսկ, եթէ սրան
աւելացնում ենք այն բիւջետային կորուստները, որ մենք մեր
որոշումների արդիւնքում ունեցել ենք, մեր աճն արդէն իսկ
կազմում է 35 տոկոս։ Սա ուղիղ պատասխան է այն հարցին, թէ
արդեօք այս բիւջէն յեղափոխակա՞ն է: Այո՛, այս բիւջէն
յեղափոխական է, որովհետեւ ճշգրիտ իրագործումն է այն
խոստման, որը ես անձամբ հնչեցրել եմ: 2020թ. նախատեսուած
կապիտալ ծախսերը 2018թ. փաստացի ցուցանիշի նկատմամբ
աւել են ուղիղ 135.1 տոկոսով: Այլ կերպ, քան յեղափոխական, սա
չի կարելի անուանել», դիտել տուաւ Փաշինեան:
Հայաստան ընտրուած է ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի
կրթութեան բիւրոյի խորհուրդի եւ գլխաւոր
համաժողովի իրաւական կոմիտէի անդամ
ՀՀ ԱԳՆ-էն կը
յայտնեն, որ Փարիզի
մէջ տեղի ունեցող
ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի Գլխա-
ւոր համաժողովի
40-րդ նստաշրջանի
ծիրէն ներս Նոյեմբեր
21-ին Հայաստան
ընտրուած է ԵՈՒ-
ՆԵՍՔՕ-ի կրթու-թեան
միջազգային բիւրոյի
խորհուրդի (2019-2023
ժամանակահատուա-
ծի համար) եւ Գլխաւոր
համա-ժողովի իրաւական կոմիտէի անդամ (41-րդ նստաշրջանի
համար):
Կրթութեան միջազգային բիւրոն ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի առաջին
կարգի հիմնարկ է, որ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի անդամ բոլոր
պետութիւններուն կը տրամադրէ կրթութեան ոլորտի մէջ
մասնագիտական աջակցութիւն եւ փորձաքննութիւն:
Իրաւական կոմիտէն պատասխանատու է ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի
կանոնադրութեան եւ այլ հիմնարար իրաւական օրէնքին մէջ
առաջարկուող փոփոխութիւնները մեկնաբանելու եւ Գլխաւոր
համաժողովի փաստաթուղթերու վերաբերեալ մասնագիտական
կարծիքի ներկայացնելու համար:
¾ç 6 Երկուշաբթի 2 Դեկտեմբեր, 2019

Շարունակուած էջ 3-էն Թումանեանի Ստեղծագործութիւնները՝

Η αρμενική παράδοση και αρχιμανδρίτης Κομιτάς*... Արեւմտահայերէնով
Και μόνο κοιτάζοντας τις φωτογραφίες της εποχής, εντυπωσιάζεται κανείς Յովհաննէս Թու-
από την αφομοιωτική ικανότητα του ανθρώπου αυτού, ο οποίος με φυσικότητα մանեանի եւ Լեւոն
εντάχθηκε στη δυτικοευρωπαϊκή πραγματικότητα, για την οποία υπήρξε Շանթի 150ամեայ
ενδιαφέρων ακριβώς διότι μιλούσε για την άγνωστη μουσική της πατρίδας του, յոբելեաններուն առի-
όπου επέστρεψε το 1899, για να αφοσιωθεί στην ανάδειξη της μουσικής թով, Թումանեանի
κληρονομιάς της. Από το κοστούμι του φοιτητή επέστρεψε στο ράσο του թանգարանը հրատա-
καλόγερου και όντως, μαζί με τους φοιτητές του στο Ετσμιατζίν, άρχισε να παίρνει րակած է Թումանեանի
τα χωριά και καταγράφει κάθε τραγούδι. Έφτασε πραγματικά στο παραπέντε της մանկական ստեղծա-
καταστροφής. Λίγα χρόνια μετά ο κόσμος αυτός δεν θα υπήρχε πλέον. Σχεδόν ό, գո ր ծո ւ թ ի ւ ննե ր ո ւն
τι γνωρίζουμε για την αρμενική μουσική παράδοση της λεγόμενης Δυτικής արեւմտահայերէնով
Αρμενίας, δηλαδή της Ανατολικής Τουρκίας, το οφείλουμε στο έργο του Κομιτάς. գիրքը, որուն շնորհա-
Ο ακαταπόνητος αρχιμανδρίτης συγκέντρωσε 3000 τραγούδια, αλλά και հանդէսը տեղի ունեցաւ
επεξεργάστηκε την κληρονομιά αυτή δημιουργικά και στις δικές του συνθέσεις. 8 Նոյեմբերին, Յով-
Η πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα είναι ένα διάστημα όπου όμως ο κόσμος հաննէս Թումանեանի
γίνεται μικρός γι’αυτόν. Βιώνει εντάσεις ισχυρές ανάμεσα στη θρησκευτική του թանգարանին մէջ:
αποστολή και στα βιώματά του στον κόσμο. Ζει στην Ανατολή, έχει όμως και μια Նշեալ գործերը արեւմտահայերէնի վերածած է Լեւոն Շանթ՝ Պոլսոյ
ουσιώδη εμπειρία της Δύσης, στην οποία για μικρά διαστήματα ολοένα հայ մանուկներուն Թումանեանի աշխարհը ա՛լ աւելի ճանաչելի ու
καταφεύγει. Κι αν όμως ο ίδιος στην ψυχή του φαίνεται πως συμφιλιώνει հասկնալի դարձնելու նպատակով:
αντίρροπα ρεύματα, σκανδαλίζει με την αντισυμβατικότητά του. Αυτός, ένας «Ժամանակին, Յովհաննէս Թումանեանին ու Լեւոն Շանթին
άγαμος κληρικός, να συγκεντρώνει και να τυπώνει, μεταξύ άλλων, ακόμη και հրաւիրել են կազմել տարրական դասարանների համար
ερωτικά τραγούδια; Αυτός, ο αρχιμανδρίτης, να τραγουδάει την αγάπη στη նախատեսուած «Լուսաբեր» դասագիրքը: Սկզբում այն
γυναίκα; Δεν είναι βλασφημία, θρησκευτικοί ύμνοι που επί αιώνες προορίζονταν հրատարակուել է արեւելահայութեան համար, բայց այնքան
μόνο για το ναό, να τραγουδιούνται τώρα και σε αίθουσες συναυλιών, όπως θέλει յաջողուած էր, որ Լեւոն Շանթը դասագիրքը փոխադրեց
ο Κομιτάς; արեւմտահայերէն: Մեր թանգարանում դասագրքի տարբեր
Το 1910 καταφεύγει στην Κωνσταντινούπολη με την ελπίδα ενός πιο ανοιχτού հրատարակութիւններ են պահւում. այն բաւականին երկար կեանք է
ορίζοντα. Εκεί περνάει χρόνια πυρετώδους δημιουργίας και καθολικής ունեցել: Այս գրքի հիմքում այն բոլոր դասագրքերն են, որոնք
αναγνώρισης, κάτι που του επιτρέπει να αψηφά ακόμη και απαγορεύσεις των հրատարակուել են մինչեւ Թումանեանի մահը», ըսաւ թանգարանի
αρμενικών θρησκευτικών αρχών. Στο αποκορύφωμα της φήμης του, λίγες տնօրէն Անի Եղիազարեան:
εβδομάδες πριν τη ριζική ανατροπή της ζωής του, σε μια συναυλία όπου Գիրքը, որուն մէջ տեղ գտած են Յովհաննես Թումանեանի
αναγκάστηκε να συμμετάσχει, παρόντες θα είναι και παρ՛օλίγον δολοφόνοι του, բանաստեղծութիւնները, առասպելները, պատմուածքները,
εκτελεστές σχεδίου γενοκτονίας εναντίον του λαού του με πρώτο τον Ταλάτ πασά. նկարազարդած են արտասահման ապրող հայ մանուկները, եւ անոնց
Στις 24 Απριλίου 1915, με την έναρξη του πογκρόμ, συλλαμβάνεται μαζί με աջակցած են Հայաստանի մէջ ապրող երեխաները:
άλλους 291 Αρμενίους διανοούμενους και οδηγείται σε στρατόπεδο Հրատարակման համար ֆինանսական օգնութիւն տրամադրած է
συγκέντρωσης στο Τσανγκίρι, κοντά στην Άγκυρα. Στις τρεις εβδομάδες όπου Արմինէ Կարապետեան: Թանգարանը անոր նուիրեց «Յովհաննէս
πέρασε εκεί θα βιώσει μια νευρική κατάρρευση από την οποία δεν συνήλθε ποτέ. Թումանեան 150» յուշամետալը:Նշենք, որ գիրքը կազմած է Անի
Με παρέμβαση ακόμη και Τούρκων διανοουμένων, αλλά και του Αμερικανού Եղիազարեան, խմբագրած է Նարինէ Խաչատրեան, սրբագրած՝
πρεσβευτή, θα σωθεί, όπως και ελάχιστοι άλλοι κρατούμενοι. Όμως ο κόσμος δεν Քնարիկ Աբրահամեան, իսկ ձեւաւորումը կատարած է Մանէ
θα είναι πια ο ίδιος. Μια οξεία διαταραχή μετατραυματικού στρες, παραισθήσεις, Խաչատրեան:
μανία καταδίωξης, ένα τρομερό άγχος και δυσπιστία έναντι των πάντων, θα τον
οδηγήσουν, μόλις 45χρονο, στον εγκλεισμό σε ψυχιατρικές κλινικές, πρώτα στην
Πόλη και ύστερα στο Παρίσι. Στην κλινική της Πόλης μιλούσε μόνο τουρκικά, από Շարունակուած էջ 2-էն
φόβο μήπως οι Τούρκοι γιατροί του τον τιμωρήσουν αν μιλήσει τη γλώσσα του.
Ένιωθε ακόμη και από τους φίλους του προδομένος, μη συγχωρώντας τους ότι
τον πήγαν στην κλινική. Σε έναν άνθρωπο μόνο έδειχνε εμπιστοσύνη στην Πόλη
Կոմիտաս Վարդապետի ...
στη φάση αυτή, σε έναν Έλληνα γιατρό. Καθώς η κατάστασή του δεν σημείωνε
-Πρωτοχρονιάτικος ύμνος στην Αγία Τριάδα ανωνύμου (3ος αι.
ιδιαίτερη βελτίωση, τελικά μεταφέρθηκε σε ψυχιατρικά ιδρύματα στο Παρίσι, όπου
μ.Χ.)
θα περάσει τα τελευταία είκοσι χρόνια της ζωής του (πέθανε το 1935), ανίκανος
-Εξομολογείσθε του Κυρίου, ήχος πλ.ά, ψαλμός (135)
για κάθε έργο.
-Σιγησάτω πάσα σάρξ, ήχος πλ.ά, αντί Χερουβικού το
Ο αρχιμανδρίτης Κομιτάς, έτι ζων, αναδείχθηκε σε σύμβολο του αγώνα του
Μ. Σάββατο
λαού του για αυτοπροσδιορισμό, αλλά και του άφατου δράματος της αρμενικής
-Επινίκος ύμνος - σύνθεση Θεοδώρου Παπακωνσταντίνου
γενοκτονίας. Έσωσε δια της καταγραφής μία παράδοση, την οποία προεξέτεινε
(1948-1969)
στα πρωτότυπα έργα του, μεταξύ άλλων και στη μουσική επένδυση της Θείας
-Δημήτρης Μητρόπουλος (1896-1960), Κασσιανή (1919), από-
Λειτουργίας που φιλοτέχνησε. Ήταν άνθρωπος της θρησκείας, όχι όμως λιγότερο
δοση: Κωστής Παλαμάς
και του κόσμου, όντας ειλικρινής ως προς την ένταση αμφοτέρων. Έπαιρνε στα
-Τ'αηδόνια της Ανατολής από αγιορείτικο χειρόγραφο, μετα-
σοβαρά και τους αγγέλους και τους δαίμονές του. Πρόβαλε την παράδοση όχι ως
γραφή: Γιώργος Χατζημιχελάκης
φονταμενταλιστής, αλλά με τα εργαλεία της νεοτερικότητας και ουσιαστικά
-Γιάννης Κωνσταντινίδης (1903-1984) Τα ματάκια σου τα
προσπάθησε να διανοίξει προς το καινούριο έναν κόσμο κλειστό. Στρεφόμενος
μαύρα και το Ερηνάκι, από τα 20 τραγούδια του ελληνικού λαού
προς τις ανατολικές του ρίζες, έριχνε το βλέμμα του ταυτόχρονα και προς τη Δύση.
-Παράπονο
Μπορούσε να κινείται με την ίδια άνεση στις αρμενικές εκκλησιές του Γερεβάν και
της Πόλης, αλλά και στις μεγάλες αίθουσες συναυλιών από το Παρίσι μέχρι την -Η ξενιτιά - παραδοσιακά αρμένικοι, ελληνικοί στίχοι: Λίνα
Τιφλίδα. Η ζωή του ανατρέπει στερεότυπα και σχηματοποιήσεις. Η μουσική του Νικολακοπούλου
δείχνει προς τα ουράνια, ακόμη και όταν μιλάει για τα επίγεια. Ο Κομιτάς εμπνέει
και συγκινεί, ακριβώς διότι δείχνει, χριστιανικότατα, ότι η ειλικρινής μεγαλοσύνη Պէտք է յիշատակենք որ, Կոմիտաս Վարդապետի Ծննդեան
δεν είναι δίχως εντάσεις και πληγές. Η μεγαλοσύνη του είναι εν-τραύματη, 150-ամեակին նուիրուած այս ձեռնարկը կը մնայ
σταυρική, και συνάμα μεστή καταλλαγής. Λίγους μήνες πριν το θάνατό του, σε յատկանշական եւ մենք մեծապէս կը գնահատենք եւ խորին
μια από τις τελευταίες αναλαμπές του, συμβούλεψε τους επισκέπτες του στην շնորհակալութիւններ կը յայտնենք, կազմակերպիչ յանձ-
κλινική: «να φροντίζετε τα παιδιά του αρμενικού έθνους […] να αγαπιέστε, να նախումբին եւ նմանապէս ազնուափայլ երգչուհիներուն՝ Աննա
αγαπάτε πολύ, ώστε να μπορείτε να ζήσετε». Ղազարեանին եւ Տաֆնի Փանուրղիային, յարգելի
Ο αρχιμανδρίτης Κομιτάς μάς θυμίζει ότι αξίζει να στρέφουμε συχνά το βλέμμα հանրածանօթ դաշնակահարը Μάριος Καζάς-ին որ ապրելով
προς τα όρη τα Αραράτ, τον πολιτισμό, την τραγωδία και την αρχοντική եւ զգացուած ընկերակցեցաւ հանրայայտ երգչուհիներուն,
αισιοδοξία τους. ինչպէս նաեւ յիշարժան երկու Աստուածաբաններուն, Պրն.
Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος եւ Γιώργος Βλαντής.
 Երկուշաբթի 2 Դեկտեմբեր, 2019 ¾ç 7

ՆՈՐ ԱՇԽԱՐՀ
ԱԶԳԱՅԻՆ, ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ.
ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ
ՇԱԲԱԹԱԹԵՐԹ

Սեփականութիւն
ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΚΟ BAZAAR ΜΕ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ԱՐԱՐԱՏ Մ Մ ՄԻՈՒԹԻՒՆ
ΤΗΣ ΑΡΜΕΝΙΚΗΣ ΠΡΕΣΒΕΙΑΣ Սիսթու 33, Նիքէա, Յունաստան
Համակարգչային
Στις 23 και 24 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε στον εκθεσιακό χώρο շարուածքը եւ էջադրումը`
της Helexpo στο Μαρούσι το 20ο Διεθνές Χριστουγεννιάτικο ՆՈՐ ԱՇԽԱՐՀ շաբաթաթերթի
φιλανθρωπικό bazaar.
Η συμμετοχή της Αρμενικής πρεσβείας, με τη συνεργασία 40 Տնօրէն`
πρεσβειών ακόμη, συνέβαλε στη ενίσχυση του φιλανθρωπικού Ընկ. Սարգիս Խաչատուրեան
σωματείου «ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ»
Εκτέθηκαν αρμενικά προϊόντα, αρμενικά κρασιά, μπράντυ, γλυκά,
Արտօնատէր -
αναμνηστικά, καθώς και νοστιμιές από την αρμενική κουζίνα.
Փաստաբան`
Το χορευτικό συγκρότημα "Avedis "συμμετείχε με αρμενικούς
παραδοσιακούς χορούς στα πλαίσια του πολιτιστικού προγράμμα- ընկ. Յակոբ Ֆէսճեան
τος της έκθεσης.
Το περίπτερο επισκέφτηκε πλήθος κόσμου, δείχνοντας μεγάλο Խմբագիրներ`
ενδιαφέρων να γνωρίσει καλύτερα την χώρα μας. Զաւէն Գ. Գրիգորեան
Լուսի Պէրպէրեան

“ΝΟΡ ΑΣΧΑΡ”
Αρμένικη Εβδομαδιαία
Εφημερίδα
Ιδιοκτησία “ΑΡΑΡΑΤ”
Φιλολογικό Αθλητικό Σωματείο

Διευθυντής
Σαρκίς Χατσατουριάν
Εκδότης -
Ιάκωβος Φετζιάν Δικηγόρος
Συντάκτες
Ζαβέν Κρικοριάν
Λούση Μπερμπεριάν

Σηστού 33 - TK 18450 - Νίκαια

Τηλ: 210-4917636

“NOR ASHKHAR”
Armenian Cultural Social Weekly
33 Sistou Str.
GR 18450 NIKEA GREECE
Tel-Fax: 00+30+210-4917636

Բացի խմբագրականներէն,
յօդուածագիրներու տեսա-
կէտներն ու գաղափարները
անպայմանօրէն չեն արտա-
յայտեր թերթին ուղեգիծը:
 ¾ç 8 Երկուշաբթի 2 Դեկտեմբեր, 2019

Հայաստանի Մէջ Տնտեսական Աշխուժութեան

Հնչակեան Գործիչ Փարամազի Նուիրուած Ֆիլմի
Ցուցանիշը 10 Ամսուան Մէջ Աճած է 7,1 Տոկոս
Ցուցադրութիւն Իզմիրի Մէջ

ՊՈԼԻՍ, «Մարմարա». -
Իզմիրի մէջ ցուցադրուեցաւ
վաւերագրական ֆիլմ մը, որ
նուիրուած է 15 Յունիս
1915-ին Պոլսոյ Պայազիտի
հրապարակին վրայ Հնչակ-
եան կուսակցութեան 19 այլ
գործիչներու հետ կախաղան
հանուած Փարամազի (Մատ-
թէոս Սարգիսեան) կեանքին։
Անիկա պատրաստուած է
Գատիր Ագընի կողմէ, որ
ՀՀ տնտեսական աշխուժութեան ցուցանիշը 2019 նաեւ հեղինակն է՝ «Հայ
Յունուար-Հոկտեմբերին, նախորդ տարուան նոյն Յեղափոխական Փարամազ»
ժամանակին համեմատ, աճած է 7,1 տոկոս: Այս մասին գիրքին։
Facebook-ի իր էջին վրայ հրապարակած է ՀՀ վարչապետ Ներկայացումէն ետք,
Նիկոլ Փաշինեան՝ վկայակոչելով պաշտօնական Ագըն գոհունակութիւն յայտ-
տուեալները: նեց ֆիլմին ստեղծած մեծ
Նոյն ժամանակահատուածին՝ արդիւնաբերական հետաքրքրութեան համար։
արտադրանքի աճը կազմած է 8,8%, շինարարութեան աճը՝ «Ուրախացայ, որովհետեւ
4,5%, առեւտուրի աճը՝ 8,9%, ծառայութիւններու աճը՝ 15,1%: ասիկա առիթ պիտի ըլլայ
Արտահանումը աւելցած է 7,2%-ով: Միջին ամսական որպէսզի դարձեալ յիշենք
աշխատավարձը աճած է 5,9 տոկոսով: «Ասոնք բաւական լաւ մոռցուած եւ անգոյ նկատ-
ցուցանիշներ են, եթէ չըսեմ՝ շատ լաւ: Այսպիսով, ունինք ւած պատմութիւն մը։ Ֆիլմը
բոլոր հիմքերը պնդելու, որ 2019-ի տնտեսական աճը մօտ երեւան կը հանէ այս երկրին մէջ հակաժողովրդավար քայլերը եւ ցեղային
պիտի ըլլայ 7 տոկոսին: Յոյս ունինք՝ նաեւ պիտի հատէ 7 «մաքրագործումները», ըսաւ ան։
տոկոսի սահմանագիծը»,- նշած է Փաշինեան: Ագըն դիտել տուաւ, որ 100 տարի առաջ, Պայազիտի նման կեդրոնական
հրապարակի մը վրայ «Կեցցէ՛ ընկերվարութիւնը» պոռացողներուն

Το γαλλικό περιοδικό Historia αφιέρωσε το

պահանջները այսօր մեր պահանջներն են։
Ժապաւէնը նկարուած է Ժընեւի, Պազելի, Պէյրութի եւ Պոլսոյ մէջ։
τεύχος Δεκεμβρίου στην Αρμενία
Το γνωστό περιο- Իտալիոյ կառավարութիւնը կ’աջակցի Սուրբ Ղազար
δικό "Historia" στη կղզիին մէջ ջրհեղեղէն կրած վնասները վերականգնելուն
Γαλλία κυκλοφόρησε
και έχει αφιερώσει 60
σελίδες για την
Αρμενία και τους
Αρμένιους που έγρα-
ψαν την δική τους
μοναδική ιστορία .
Αναφέρει πώς οι
Αρμένιοι συνέβαλαν
τα μέγιστα στην
ιστορία της Γαλλίας
και όχι μόνο...
Aznavour, Kurk-
chyan, Mickey, Ma-
nukyan, Petrosyan ...
Οι φωτογραφίες
προέρχονται από το
αεροδρόμιο της Γαλ-
λίας. Իտալիոյ կառավարութիւնը աջակցութիւն պիտի ցուցաբերէ Վենետիկի
մէջ ջրհեղեղէն տուժած շարք մը կառոյցներու վերականգնման գործին: Այդ
կառոյցներու ցանկին մէջ է նաեւ Սուրբ Ղազար կղզին: Ըստ Armenpress.am-
ի՝ այս մասին Իտալիոյ մէջ լրագրողներու հետ զրոյցին ընթացքին նշած է
Իտալիոյ մէջ ՀՀ արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Վիքթորիա Պաղտասարեան:
«Սուրբ Ղազար կղզիին ջրհեղեղէն կրած վնասներուն մասին, այս
պահուն, դժուար է յստակ թիւեր նշել, սակայն ըսեմ, որ երկու օր առաջ
Իտալիոյ խորհրդարանը ընդունած է օրէնք, ըստ որուն՝ սահմանուած է այն
կառոյցներու եւ շէնքերու ցանկը, որոնց վերականգնման պիտի աջակցի
Իտալիոյ կառավարութիւնը: Այդ ցանկին մէջ է նաեւ Սուրբ Ղազարը»,- ըսած
է Վիքթորիա Պաղտասարեան:
Նշենք, որ օրեր առաջ, Վենետիկի մէջ պատահած էր վերջին 50
տարիներու ամենաուժեղ ջրհեղեղը, որուն հետեւանքները մեծ են, տուժած
են բազմաթիւ տուներ, շինութիւններ, կառոյցներ: