Chemia. Źródła energii.

1.Paliwa kopalne: gaz ziemny, ropa naftowa, torf, węgle kopalne.

2.Gaz ziemny to mieszanina węglowodorów, którego głównym składnikiem jest metan. Innymi
węglowodorami wchodzącymi w skład są: etan, propan, butan oraz azot, tlenek węgla (II), tlenek
węgla(IV), hel i siarkowodór.
3.Złoża gazu ziemnego występują przeważnie ze złożami ropy naftowej, a także w kopalniach węgla
kamiennego. Z tego powodu nazywa się go gazem kopalnianym
4.Mieszanina metanu z powietrzem jest wybuchowa, gdy metan stanowi w niej 5-15%. Utleniający się gaz
ziemny stanowi zagrożenie życia.
5.Nawanianie gazu polega na dodawaniu do niego substancji o silnym zapachu np. związków siarki.
6.Ropa naftowa – olej skalny, to mieszanina węglowodorów innych związków chemicznych, powstała w
wyniku rozkładu organizmów roślinnych i zwierzęcych w warunkach beztlenowych. Podstawowy skład
chemiczny:
-węgiel
-wodór
-siarka
-tlen
-azot
7.Właściwości ropy naftowej:
Fizyczne Chemiczne
-oleista ciecz
-charakterystyczny zapach
-różne barwy – od żółtej do czarnej
-palna, płomień żółty, kopcący
-nierozpuszczalna w wodzie
8.Substytucja – charakterystyczna tylko dla alkanów, zachodzi w obecności światła nadfioletowego.

H H
| |
H – C – H + CL2 H – C – CL + HCL
| [CL-CL] |
H H
9.Odmiany węgla kopalnego.
a)antracyt – to odmiana węgla kamiennego o najwyższej zawartości węgla pierwiastkowego. Jest twardy,
ma czarną barwę i silny połysk. Niektóre odmiany antracytu wykazują przewodnictwo elektryczne. Stosuje
się go jako paliwo, do wytwarzania koksu i produkcji barwników
b)węgiel kamienny – jest twardy i kruchy, ma czarną barwę. Powstaje z węgla brunatnego w wyniku
przemian beztlenowych zachodzących w wysokiej temp. i pod wysokim ciśnieniem.
c)węgiel brunatny – ma barwę brunatną lub prawie czarną, powstaje ze szczątków roślinnych
przykrytych grubą warstwą osadów, które uległy przemianom w warunkach beztlenowych
d)torf – jest kruchy, ma brunatna barwe lub czarną, powstaje z obumarłych roślin, głównie drzew, które
zatonęły w bagnach. Pozbawione dostępu do tlenu z powietrza nie gniły, lecz ulegały stopniowej
mineralizacji. Świeżo wydobyty torf może być miękki i zawierać dużo wody.
10.Odmiany alotropowe węgla.
a)grafit
zastosowania:
-wkład do ołówków
-elektrody do otrzymywania m.in. chloru, magnezu i sodu
-pręty w rektorach atomowych
-szczotki do silników elektrycznych
Właściwości
Charakterystyka struktury
fizyczne chemiczne
-substancja stała -bezwonny -połączony wiązaniami kowalencyjnymi z 3
-miękki -mała aktywność chemiczna innymi atomami węgla
-tłusty w dotyku -ulega reakcjom spalania -atomy są ułożone na płaszczyznach
-ciemnoszare płytki -płaszczyzna przypomina plaster miodu
-nierozpuszczalny w wodzie
-dobrze przewodzi prąd i ciepło
-można przekształcić w diament
 Chemia. Źródła energii.

b)diament
zastosowania:
-jubilerstwo
-materiały ścierne
-elektronika
-narzędzia tnące i świdry
Właściwości
Charakterystyka struktury
fizyczne chemiczne
-substancja stała -bezwonny -połączony mocnymi wiązaniami
-kruchy -aktywność chem. Mniejsza kowalencyjnymi z 4 innymi atomami węgla
-bezbarwne kryształy niż grafitu -regularna sieć przestrzenna
-nierozpuszczalny w wodzie -spala się w temp. wyższej -równomiernie rozłożone wiązania
-nie przewodzi prądu nić 850oC
elektrycznego -w podwyższonej temp.
-dobrze przewodzi ciepło reaguje m.in. z fluorem
-wysoki współczynnik załamania
światła
-można przekształcić w grafit
c)fulereny
zastosowania:
-fotooptyka i elektronika
-izolatory, półprzewodniki i przewodniki
-leki przeciw AIDS i raka
-metalurgia
Właściwości
Charakterystyka struktury
fizyczne chemiczne
-substancja stała -bezwonny -połączony wiązaniami kowalencyjnymi,
-kryształy o barwie od żółtej do -pod wpływem światła ulega symetryczne struktury
czerwonobrązowej rozkładowi -każdy atom połączony jest 3 innymi
-metaliczny połysk -reagują z najaktywniejszymi atomami węgla
-nierozpuszczalny w wodzie litowcami -cząsteczka fulerenu ma kształt piłki
-rozpuszcza się w benzynie -ulegają reakcjom spalania futbolowej
(kolorowe roztwory)
-właściwości nadprzewodzące i
półprzewodzące

d)grafen – jedna warstwa grafitu, przeźroczysty, wytrzymalszy od stali

e)karbin – białe kryształy, podwójne lub pojedyncze i potrójne wiązania
11.Alotropy różnią się strukturą wewnętrzną, czego następstwem jest różnica we właściwościach chem. i
fiz.
12.Fosfor biały jest białą, lepką bardzo trującą substancją. Przechowuje się w wodzie.
13.Fosfor czerwony jest nietoksyczny, postać ciemnoczerwonego proszku.
14.Destylacja frakcyjna polega na kolejnym doprowadzaniu do wrzenia, oziębienia i skraplania
substancji tworzących frakcję.
I frakcja – substancje gazowe,
II frakcja – benzyna (rozpuszczalnik),
III frakcja – nafta,
IV frakcja – oleje napędowe,
V frakcja – smary i mazut (produkcja smoły i asfaltu).
Frakcje ropy naftowej różnią się właściwościami ponieważ są mieszaninami węglowodorów o różnej liczbie
atomów węgla w cząsteczce.
15.Węgiel kamienny przerabia się w zakładach przemysłu koksowniczego – koksowniach.
 Chemia. Źródła energii.

16.Piroliza węgla (sucha destylacja, pirogenizacja) to proces przeróbki węgla kamiennego polegający na
ogrzewaniu go w temp. ok. 1000oC bez dostępu powietrza.
Produkty:
-gaz koksowniczy/świetlny (gaz opałowy, surowiec do syntez chemicznych)
-woda pogazowa (nawozy sztuczne, amoniak i siarczan (VI) amonu)
-smoła węglowa (produkcja tworzyw sztucznych, rozpuszczalników, barwników, leków, materiałów
zapachowych, materiałów wybuchowych)
-koks (paliwo, produkcja karbidu, produkcja gazu syntezowego przetwarzanego na benzynę, reduktor w
procesach hutniczych)
17.Metan pozyskiwany z gazu ziemnego jest surowcem do wytwarzania acetylenu w procesie pirolizy.
Produktami są etyn i wodór.
2 CH4 C2H2 + 3 H2
18.Węgiel kamienny poddaje się także zgazowaniu. Proces ten polega na ogrzewaniu węgla z tlenem i
przegrzaną parę wodną
C + H2 O CO + H2
C + 2 H2 CH4
C + CO2 2 CO
2 C + O2 2 CO
19.Otrzymana mieszanina CO i H2 to tzw. gaz syntezowy, który jest cennym surowcem w przemyśle
chemicznym. Stosuje się go do produkcji benzyny i metanolu.
20.Benzyna to mieszanina węglowodorów od 5 – 12 atomów węgla w cząsteczce. Ma budowę niepolarną,
jest dobrym rozpuszczalnikiem tłuszczów.
21.
Właściwości fizyczne Właściwości chemiczne
-ciecz lotna -charakterystyczny zapach
-temp. wrzenia 36 – 180/200oC -łatwo palna
-bezbarwna
-gęstość mniejsza od gęstości
-nierozpuszczalna w wodzie
-rozpuszcza ciecze oleiste
22.Katalizator to substancja, która bierze udział w reakcji, często ją przyśpiesza, ale nie reaguje z
substratami, czyli nie zużywa się.
23.Kraking polega na cięciu węglowodorów o długich łańcuchach w wyniku czego powstaje mieszanina
alkanów i alkenów o mniejszych cząsteczkach. Prowadzi się go w warunkach obniżonego lub
podwyższonego ciśnienia oraz w obecności katalizatorów.
24.Liczba oktanowa określa odporność benzyny na tzw. spalanie stukowe, czyli nierównomierne. Im
bardziej rozgałęzione węglowodory wchodzą w skład tym wyższa liczba oktanowa.
Benzyna Pb95 spala się : 95% izooktanu i 5% heptanu
25.Środki przeciwstukowe:
-antydetonator ( alkohole – MTBE i ETBE)
-reforming(izomeracja) – reakcja przekształcenia węglowodorów o łańcuchach prostych w węglowodory o
łańcuchach rozgałęzionych lub pierścieniowych, prowadzi się go w podwyższonej temp., pod wysokim
ciśnieniem i w obecności katalizatorów.
26.Zastosowania benzyny:
-odkażania i odtłuszczanie skóry
-usuwanie resztek plastrów
-rozpuszczalnik tłuszczów w laboratoriach chemicznych
-w lotniczych silnikach tłokowych
-w silnikach z zapłonem iskrowym
-wykorzystywana do czyszczenia narzędzi malarskich jako rozpuszczalnik
27.Benzyn – C6H6 jest jednym z produktów reformingu benzyny, należy do węglowodorów
aromatycznych, wiązanie zdelokalizowane (elektrony tworzą wspólne wiązanie, które łączy wszystkie atomy
węgla).
 Chemia. Źródła energii.

28.Gazy cieplarniane to freony (pochodne węglowodorów), CO2, metan, para wodna. Powstają w
procesie spalania paliw kopalnych. Zapobiegają utracie powietrza przez Ziemię, stężenie w atmosferze nie
jest stałe. Ich brak spowodowałby duże zmiany temp. pow. w ciągu doby, całą powierzchnie ziemi pokryłby
lód. Zwiększenie gazów cieplarnianych powoduje wzrost średniej temp. powietrza na Ziemi – globalne
ocieplenie (prowadzi do zaniku pokrywy lodowej w górach i okolicach podbiegunowych, podniesienie się
poziomu mórz.
29.Kwaśne opady - odpowiednie tlenki łącząc się z parą wodną tworzą kwaśne deszcze.
S + O2 SO2
2 NO + O2 2 NO2
NO + NO2 N2O3
30.Smog – tlenki siarki i CO2 osadzają się między cząsteczkami powietrza (pyłów, sadzy) tworząc tzw.
mgłę przemysłową.
31.Katastrofy ekologiczne – ropa naftowa przedostająca się do morza unosi się na powierzchni wody,
odcinając dostęp tlenu i światła organizmom morskim. Wsiąka też w piasek. Niebezpieczna jest też dla
ptaków i ssaków morskich, które je połykają.
32.Źródła energii.
-paliwa kopalne
-przemiany promieniotwórcze pierwiastków chemicznych
b)niewyczerpywalne:
-Słońce
-woda
-wiatr
-biopaliw
-ciepło wnętrza ziemi
33.Alkany CnH2n+2
Metan – CH4
Etan – C2H6
Propan – C3H8
Butan – C4H10
Pentan – C5H12
Heksan – C6H14
Heptan – C7H16
Oktan – C8H18
Nonan – C9H20
Dekan – C10H22
34.Alkeny CnH2n
35.Aliny CnHn-2
36.Addycja – rodzaj reakcji chemicznej, polegającej na przyłączeniu jednej cząsteczki do drugiej w
wyniku czego powstaje tylko jeden produkt bez żadnych produktów ubocznych. W chemii organicznej
addycja przebiega zwykle z rozerwaniem wiązania wielokrotnego

37.Substytucja - reakcja chemiczna polegająca na wymianie jednego lub kilku atomów w cząsteczce
związku chemicznego.