MARYAM BINTI NORAZAN 
Contohnya, kita tidak
NOTA SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BMM3111
TAJUK 1 SEMANTIK DALAM BAHASA MELAYU
SEMANTIK DAN MAKNA
Bidang semantik merupakan bidang yang memberikan
perhatian kepada aspek makna dalam bahasa. Dalam
kajian semantik kita perlu memahami beberapa istilah
penting terutama sekali istilah semantik dan makna.
Apakah yang dimaksudkan dengan istilah semantik?
Menurut Palmer (1992), istilah semantik merujuk
kepada bidang kajian makna. Istilah ini merupakan
istilah yang agak baharu dalam bidang linguistik.
Istilah ini sebenarnya berasal daripada kata adjektif
bahasa Yunani semantikos, yang bermaksud penting atau
bererti. Istilah semantik mula-mula diperkenalkan oleh
M.Breal daripada kata Perancis semantique. Kini istilah
semantik digunakan untuk merujuk kepada kajian makna
dalam bidang linguistik. Kata semantik juga diertikan
sebagain”ilmu tentang makna atau erti”.
Kini makna menjadi sebahagian daripada ilmu
linguistik.Manakala makna pula secara umumnya
membawa erti ‘maksud’ atau ‘erti’. Walau bagaimanapun,
kata makna boleh diberikan bermacam-macam pengertian
yang lain. Kamus Linguistik (1997) memasukkan dua entri
bagi kata makna, iaitu:
(i) Erti yang didukung oleh kata atau kumpulan
kata, atau
(ii) Pemahaman sesuatu ujaran oleh pendengar,
atau pemahaman kata atau frasa bertulis oleh pembaca.
Ogden dan Richard (1956) pernah memberikan tidak
kurang 16 pengertian bagi perkataan makna dalam buku
mereka yang berjudul The Meaning of Meanings. Antara
pengertian yang diberikan termasuk makna seperti ‘suatu
sifat intrinsic, konotasi sesuatu kata, suatu inti, pokok,
suatu kemahuan’, dan ‘emosi yang ditimbulkan oleh
sesuatu’. Jadi, berdasarkan pengertian oleh Ogden dan
Richard, kita fahami bahawa erti makna cukup menarik
tetapi rumit sekali untuk memahami maksud kata makna
SEMANTIK DAN LINGUISTIK
Kita sudah jelas bahawa semantik adalah sebahagian
daripada linguistik. Kini semantik sudah boleh diterima
sebagai salah satu komponen penting dalam ilmu
linguistic seperti bidang fonetik dan tatabahasa. Ahli-ahli
bahasa meletakkan bidang semantik pada sebelah hujung,
manakala fonetik pula pada sebelah hujung yang lain, dan
tatabahasa atau nahu terletak di tengah-tengah deretan
ini.
Bidang semantik amat penting kerana kajian bahasa tidak
akan menjadi sempurna jika tidak ada unsur makna.
Semantik menjadi amat penting dalam tatabahasa, dan
tanpanya, kita mungkin dapat membina atau melafazkan
ayat atau ujaran yang tepat dari segi rumusnya tetapi
1
tidak tepat dari segi ilmu semantik.
boleh menerima ayat “Kerusi itu sedang menyampaikan
ucapan di Dewan Gemilang”, sebagai ayat yang betul,
walaupun ayat ini menepati aturan bahasa, iaitu menurut
susunan subjek dan predikat (S + P) di dalamnya. Hal ini
kerana maknanya adalah taksa. Tegasnya, maklumat
semantik amat penting dalam linguistik.
SEMANTIK DAN SEJARAH
Berdasarkan sejarah linguistik, pada mulanya istilah
semantik digunakan untuk merujuk kepada
perkembangan dan perubahan makna dalam bahasa.
Sebelum tahun 1930, kajian semantik telah member focus
kepada aspek kajian tradisional, iaitu perubahan makna.
Tetapi, selepas tahun 1930, perubahan telah berlaku dan
semantik sudah mula melihat masalah deskriptif dan
struktur dalam semantik (Ullmann, 1996). Tahun
1931merupakan detik bersejarah dalam sejarah semantik.
Hal ini kerana pada tahun itu telah muncul tulisan
Gustaf Stren yang berjudul Meaning and Change of
Meaning with Special Reference to English Language.
Penerbitan tulisan ini telah membawa trend baharu
dalam bidang semantik.
Menurut Ullmann (1996), kajian semantik selepas tahun
1950 tidak lagi member perhatian terhadap perubahan
makna dan sebab-sebabnya. Sebaliknya, kajian mula
beralih kepada aspek dalaman tentang perbendaharaan
kata dan juga daripada prinsip umum kepada kajian
bahasa yang tertentu.
TAJUK 2 FITUR (CIRI/BENTUK) MAKNA DALAM
BAHASA MELAYU
SIFAT MAKNA
Makna bersifat dinamis dan evolusi.
dinamis-boleh berubah-rubah
evolusi-boleh berkembang
terdapat beberapa ciri yang menentukan sesuatu makna;
1.pilihan : ungkapan yang dihasilkan mesti dipilih mengikut
kesesuaian,jika tidak ungkapan tersebut adalah tidak
bermakna.
2.budaya : budaya masyarakat penutur berkait rapat
dengan bahasa kerana hanya mereka yang memahami
budaya masyarakat penutur dapat bertutur secara betul
melalui konteks budaya.
3.konteks : makna juga ditentukan bergantung kepada
situasi dan perasaan penutur semasa menyampaikan
sesuatu ungkapan itu.
4.makna dalam peribaha : makna dalan peribahasa
(kiasan/simpulan bahasa/pepatah dll) digunakan bagi
membawa makna yang berbeza daripada makna asal.
terdapat beberapa faktor perubahan sifat makna ;
1.perkembangan bahasa itu sendiri.
2.tanggapan penutur
3.perluasan makna
4.pembatasan/penyempitan makna
5.tujuan simbolik dan stilistik
KELAS MAKNA
 contoh: bunyi-bunyi anomopeik seperti –gedebum, miau
1. makna denotasi ; makna tersurat (cth-
tangan,muka,hidung ;semuanya anggota badan) Konvensi
2. makna konotasi ; makna tersirat (cth; bunga Takrif – tidak ada ikatan antara simbol itu dan benda
kemboja; kematian) rujukannya.
3. makna emotif ; makna yang belaku akibat reaksi Lambang jenis inilah yang disebut simbol
induvidu daripada apa yang didengar Simbol konvensional adalah bukan bahasa, contoh: Tolak
(cth;hei,lembu!) (-) dan Darab (x) dalam bidang ilmu hisab.
4. makna kognitif ; makna yang boleh dijelaskan
melalui analisis komponen (pohon;tumbuhan yang
ada batang,daun serta kukuh dan tinggi) Simbol Dalam Konteks
5. makna referensial ; makna yang merujuk pada Terdapat pelbagai jenis simbol dan konteks dimana simbol
sesuatu benda/perkara itu hadir iaitu:
6. makna piktorikal ; makna yang muncul daripada
bayangan pendengar/penutur mengikut Konteks Tepat
kefahaman masing-masing. Sesuatu simbol yang digunakan untuk merujuk objek atau
benda yang ada didalam persekitaran terdekat.
LEWAH DALAM MAKNA
Konteks Teralih
lewah bererti penggunaan kata/gabungan kata yang Dalamkonteks ini orang atau objek yang menjadi rujukan
berlebihan dengan makna kata. tidak ada sewaktu ia disebut.konteks yang sering ditemui
contohnya seperti : dan digunakan untuk menyebut benda dan orang yang
-mereka semua tidak ada dalam sekitaran terdekat kita.
-kasut boot
-papa kedana Konteks Terpindah
-demi untuk Simbol sebagai alat untuk memindahkan kegunaannya
dari satu kumpulan objek atau situasi kepada kumpulan
terdapat beberapa faktor berlakunya lewah dalam yang setaraf.
makna; Contoh: Gadis itu manis tetapi mukannya masam.
1. pengulangan -manis dan masam biasanya merujuk kepada
-mereka-mereka sifat benda tertentu seperti gula atau buah,
-ibu bapa-ibu bapa tetapi ciri wajah manusia boleh diterangkan
dengan istilah tersebut.
2.penambahan imbuhan yang tidak diperlukan
-memperbesarkan, sepatutnya memperbesar
-dipersetujui, sepatutnya disetujui Pendekatan Saintifik Dalam Kajian Makna
-diperhalusi, sepatutnya dihalusi
Teori Imej Mental
3.kata sendi yang berturut-turut Makna sesuatu perkataan itu sama dengan imej
-demi untuk mentalyang berkaitan dengan simbolnya.
-selain daripada itu Kelemahan
Tidak dapat menjelaskan beberapa masalah pokok
CIRI-CIRI BAHASA MELAYU mengenai makna.
contoh : Tiga segi yang ideal, sebab banyak bentuk boleh
Bahasa Sebagai Satu Simbol disebut segi tiga.
Ta’rif: Perkataan yang terdapat dalam suatu bahasa
dinamakan lambang atau simbol. Teori Behaviorisme
Ahli logik dan kaji makna menggolongkan lambang sebagai Golongan behavioris mengemukakan teori mereka
satu kod pada kumpulan objek yang dinamakan isyarat. berdasarkan ransang dan tindak balas.
Tiga jenis lambang: a. Indeks Kelemahan
b. Ikon Ia tidak dapat menerangkan perkataan linguistik.
c. Konvensi contoh: jenis kata sendi

Indeks Teori Logik Simbolik

Terbahagi kepada dua jenis: Dikenal dengan nama analisis logik @ analisis linguistik
Manusia Terdapat tiga kajian makna:
contoh:Tangis ( Lambang Sedih ) -Semantik
Bukan Manusia -Sintaksis
contoh: Jalan raya basah ( Lambang hujan ) -Pragmatik

Ikon Semantik
Melambangkan sifat yang ada pada dirinya sendiri.

2
Mengkaji hubungan antara lambang dengan rujukan,
biasanya ditafsirkan sebagai makna perkataan.
Untuk membuat asas penilaian dan jangkaan proses
pergolongan perlu dibuat antaranya:
Pembahagian :
Dengan memebezakan sifat am sesuatu benda atau
perkara.
Sintaksis
Mengkaji hubungan yang terdapat antara satu lambang
dengan lambang lain.
Bermaksud, sesuatu ayat bergantung kepada susunan
dan tingkatan lambang itu.
Contoh: unsur orang dan kaya
-menghasilkan dua makna yang berbeza iaitu
orang kaya dan orangkaya.
Perbezaan makna antara keduanya ialah tidak semua
orang kaya itu kaya.
Pragmatik
Mengkaji hubungan antara lambangdan perlakuan.
Unsur ini mendapat perhatian daripada para pengkaji
makna kerana dalam proses komunikasi makna sesuatu
maklumat dinilai dari sudut adakah ia sampai kepada
penerimanya atau tidak.
Bahasa Sebagai Alat Komunikasi
Proses komunikasi ialah adanya maklumat yang hendak di
sampaikan oleh penutur kepada pendengar.
Komunikasi dalam masyarakat:
Penghasilan maklumat
Orang yang menghasilkan maklumat
contoh:pakar perubatan, para pengarang pakar sains
dan sebagainya.
Penyampai Maklumat
Orang yang menyebarkan maklumat.
contoh: Wartawan, juru hebah, guru dan pembawa
cerita.
Penapis Maklumat
Orang yang menyekat sesuatu maklumat daripada
disebarkan.
contoh: ahli politik, golongan tua, ahli agama, pegawai
kerajaan dan para pengembang agama.
Penerima Maklumat
orang yang menerima maklumat.
contoh: kanak-kanak, orang awam dan golongan yang
hanya menerima sahaja maklumat umpamanya orang yang
terlalu tua atau cacat.
Seseorang akan mengubah bahasanya sesuai dengan
peranan yang dimainkan pada masa atau keadaan
tertentu.
3
Faktor Yang Mengubah Bahasanya.
a.Pendengar: orang yang dilawan bercakap.
ciri-ciri hubungan antaranya dengan pendengar
menentukan bahasa yang digunakan.
b. Tempat: situasi sekeliling dimana pertuturan itu
mengambil tempat, termasuklah benda- benda yang
berada di sekitarnya.
c.Butir Pertuturan: Tajuk percakapan antara penutur
dengan pendengar sama ada terdiri daripada hal-hal
peribadi atau rasmi.
Komunikasi berlaku dalam tiga arah:
a. Komunikasi setaraf: antara ahli-ahli kelompok yang
setaraf kedudukannya.
Contoh: antara dua orang sahabat baik, rakan
sejawatan, antara angota sesuatu kelab sukan.
b. Komunikasi dari atas ke bawah:
Terjadi antara pekerja dan majikan ibu bapa kepada
anak, antara anggota polis kepada penjenayah.
c. Komunikasi dari bawah ke atas:
Terjadi antara anak murid kepada guru, rakyat
kepada menteri, adik kepada abang.
Tiga Peranan Bahasa Sebagai Alat Komunikasi.
-Menyimpan maklumat
-Menyatakan perasaan
-Menyatakan suruhan atau larangan
Arbitrari
• Dalam sistem perhubungan manusia,pertalian sesuatu
bentuk bahasa dengan maknanya didapati hanya arbitrari.
• Misalnya bunyi perkataan rumah itu merupakan bentuk
suatu unsur dalam bahasa melayu.
• Bntuk itu boleh diberi lambang bertulis dan maknanya
ialah” rumah”
• Pertalian bentuk dengan makna itu hanyalah secara
kebetulan sahaja iaiatu ditentukan oleh kebudayaan.
• Kalau anggota dalam masyarakat itu bersetuju
semuanya untuk menukar bentuk itu dengan sesuatu
bentuk lain,itu terpulanglah kepada anggota masyarakat
itu sendiri.
• Jadi bentuk (bunyi)perkataan itu akan berubah tapi
orang atau maksudnya masih sama.
• Ini menunjukkan bahawa hubungan di antara bentuk
dan mkna itu hanya arbitrari,ditentukan menurut
persetujuan anggota masyarakat itu.
• Dalam sistem perhubungan binatang,pertalian ini tidak
arbitrari.panggilan rusa jantan dalam musim bunga
memang bermaksud untuk mencari pasangan betina.Ini
adalah tetap dan tidak akan berubah.
• Ketetapan wujud sejak binatang itu mula lahir dan ia
tetap serupa bagi semua binatang jenis itu.
• Bentuk panggilan itu tidak mungkin akan berubah
Bahasa Bersifat Sejagat
Benjamin L.Whorf (1976) yang telah banyak mengkaji
bahasa –bahasa orang asli telah berkata bahawa ada
suatu kesejagatan dalam bahasa asli manusia walaupun
pada zahirnya terdapat banyak perbezaan.
Persamaan Bahasa
Semua bahasa manusia menggunakan tiga jenis bunyi yang
umum iaitu vokal,konsonan dan diftong.
Perbezaan Bahasa
Julat bunyi-bunyi vokal ,konsonan dan diftong yang
digunakan itu berbeza-beza.
Bunyi-bunyi bukan segmental iaitu kepanjangan,tekanan ,
nada dan intonasi juga berbeza.
Dari segi binaan perkataan pula semua bahasa manusia
mempunyai unsur asas perkataan yang terdiri daripada
morfem.
Morfem-morfem itu dua jenis pula iaitu:
1) Morfem bebas yang secara langsung boleh menjadi
perkataan.
2) Morfem terikat yang harus bergabung dengan morfem
yang
lain untuk membentuk perkataan.
· Perkataan pula ialah unsur terkecil bagi ayat.
· Ayat pula merupakan bentuk bahasa minimum yang
lengkap dari segi ucapan dan juga makna.
· Ayat mempunyai dua komponen binaan
· iaitu komponen ‘diterangkan’ atau subjek dan
komponen ‘menerangkan’ iaitu predikat.
· Kedua-dua komponen itu boleh dibentuk oleh satu
perkataan sahaja atau sederetan perkataan.
Sederetan perkataan terdiri daripada frasa.
Frasa terdiri daripada beberapa perkataan yang hanya
dapat membentuk satu komponen sahaja dalam ayat.
Demikianlah unsur dan komponen yang sejagat yang ada
dalam bahasa-bahasa asli manusia.
TAJUK 3 MAKNA LEKSIKAL DALAM BAHASA
MELAYU
SINONIM, ANTONIM
Sinonim
Sinonim ialah kesamaan makna perkataan, iaitu kata-kata
yng mempunyai makna yang sama atau hampir sama.
Secara umumnya, sinonim disebut sebagai perkataan
seerti , misalnya perkataan ‘kereta’ dan ‘motokar’, ‘sejuk’
dan ‘dingin’, ‘suka’ dan ‘gemar’, ‘ganggu’ dan ‘kacau’,
‘lupus’ dan ‘luput’, ‘loncat’ dan ‘lompat’ dan sebagainya.
Dalam bahasa Melayu, terdapat kamus sinonim yang
mengandungi senarai perkataan seerti bahasa Melayu.
4
Dalam kehidupan kita seharian kita biasa bersua dengan
penggunaan sinonim di sekeliling kita. Sebagai contoh, di
kawasan zoo kita akan melihat papan tanda yang tertulis
‘Tolong jangan usik, kacau atau ganggu binatang-binatang
di kawasan ini’. Di perpustakaan pula, terdapat kata-kata
yang berbunyi ‘Dilarang membuat bising, bercakap dan
berbual-bual’. Perkataan-perkataan tersebut mempunyai
makna yang hampir sama. Walau bagaimanapun tidak
terdapat perkataan yang bersinonim atau mempunyai
makna yang benar-benar sama secara tepat.
Dalam semantik, ada beberapa jenis sinonim, iaitu
sinonim pinjaman, konteks, laras sosial, dan kolokasi.
2.1.1.1 Sinonim Pinjaman
‘Belalang’ bermakna pepatung dalam kebanyakan dialek
Melayu. Walau bagaimanapun, dalam dialek Perak,
‘belalang’ bermakna ‘cakcibau’.
Dalam dialek Kedah, ‘batas’ ialah ‘jalan raya’, yang maksud
konvensionalnya ialah ‘timbunan tanah yang menjadi
sempadan petak-petak sawah’.
2.1.1.2 Sinonim Konteks
Perkataan ‘jemput’ dan ‘udang’ banyak digunakan dalam
konteks protokol. Sebenarnya, ‘jemput’ digunakan dalam
konteks lisan, manakala ‘undang’ dalam konteks tulisan.
Ini bermakna konteks mewujudkan perkataan yang sama
makna.
2.1.1.3 Sinonim Laras Sosial
Perkataan-perkataan tersebut digunakan dengan
berdasarkan status. Misalnya ‘penyanyi’ ialah orang yang
‘bernyanyi’ manakala ‘biduan’ bermaksud ‘status’ yang
tinggi dalam profesionalisme seni.
2.1.1.4 Sinonim Kolokasi
Sinonim jenis ini wujud dalam konteks penggunaan yang
tersendiri. Contohnya perkataan ‘banyak’ dan ‘ramai’
mempunyai makna yang sama. Contoh ayat, “Banyak
kilang kekurangan tenaga pekerja mahir” dan “Ramai
pelajar yang gembira setelah memperoleh pencapaian baik
dalam peperiksaan tersebut.”
“Perkataan ‘banyak’ boleh digunakan sama ada bagi
‘manusia’, ‘tumbuh-tumbuhan’, ‘haiwan’ dan ‘benda’ tetapi
pastikan perkataan tersebut bermakna apabila digunakan
tanpa kata sifat.
Jika anda menyebut “Banyak pelajar yang gembira setelah
memperoleh pencapaian baik dalam peperiksaan
tersebut” akan menunjukkan makna yang salah.
Alasannnya, ramai (untuk manusia sahaja) hanya
bermakna jika ada kata sifat (gembira) dalam ayat
tersebut.
2.1.2 Antonim
Antonim ialah pertentangan makna perkataan atau kata-
kata yang mempunyai makna yang tidak sama. Secara
umumnya, antonim disebut sebagai perkataan
berlawanan, misalnya sejuk lawannya panas, baik lawannya
jahat, cantik lawannya hodoh, tinggi lawannya rendah,
miskin lawannya kaya dan sebagainya. Namun demikian,
tidak semua perkataan mempunyai pertentangan makna
satu lawan satu seperti contoh tersebut. Oleh itu kata
nafi ‘tidak’ kadang kala digunakan bagi menunjukkan
pertentangan makna tersebut, misalnya perkataan ‘lena’
lawannya ‘tidak lena’ ataupun ‘mati’ bermaksud ‘tidak
hidup’.
Terdapat beberapa jenis antonim seperti:
(a) Antonim pasangan komplemen
(b) Antonim hubungan darjah
(c) Antonim hubungan bertentangan
2.1.2.1 Antonim pasangan komplemen
Antonim pasangan komplemen merupakan pasangan
perkataan berlawanan yang saling melengkapi antara satu
sama lain. Cotohnya, perkataan tidur-jaga, hidup-mati,
duduk-bangun, tajam-tumpul, kembang-kuncup, sihat-
sakit, gembira-sedih dan sebagainya.
Selain itu, perkataan – perkataan seperti tidak hidup-
mati, dan tidak mati-hidup, tidak tidur-jaga dan tidak
jaga-tidur dan sebagainya juga termasuk dalam antonim
jenis ini.
2.1.2.2 Antonim hubungan darjah
Jenis kedua ialah pasangan kata antonim yang
menunjukkan hubungan darjah seperti perkataan besar-
kecil, tebal-nipis, tinggi-rendah, panjang-pendek, kurus-
gemuk dan sebagainya. Makna kata adjektif yang
menunjukkan pasangan kata ini mempunyai hubungan
rujukan dengan benda yang dimaksudkan. Sebagai
contoh, sebatang kayu itu dikatakan bersiaz panjang
dengan merujuk kepada kayu itu secara spesifik
berbanding dengan kayu yang sama jenis.
Selain itu, perkataan itu sendiri tidaklah menggambarkan
darjah secara mutlak. Sebagai contoh, perkataan ‘kecil’
pada ‘kerbau kecil’ sebenarnya ,menunjukkan darjah dan
makna yang tidak sama pada perkataan ‘tikus kecil’.
Demikian juga perkataan ‘laju’ bagi merujuk kepada
kereta lumba tentulah tidak sama darjahnya jika merujuk
kepada kereta biasa.
2.1.2.3 Antonim hubungan bertentangan
Jenis pasangan kata antonim yang ketiga dinamakan
hubungan bertentangan. Dalam hal ini, kedua-dua
pasangan kata itu dari segi semantiknya membawa makna
yang setara, misalnya beri-terima, jual-beli, murid-guru,
5
majikan-pekerja dan sebagainya. Contohnya jika X ‘beri’
barang pada Y bermakna Y akan ‘terima’ barang itu.
HIPONIM, HOMONIM (HOMOGRAF, HOMOFON)
Hiponim
Hiponim ialah kata yang maknanya terangkum dalam
makna kata yang lain. Sebagai contoh, melur,
mawar,melati,kemboja dan cempaka ialah hiponim kepada
bunga.
Secara umumnya, hiponim merupakan kata umum yang
mempunyai hubungan kekeluargaan dengan kata-kata
yang lebih khusus atau dalam erti kata lain ialah kata
umum yang mempunyai lingkungan atau anggotanya
terdiri daripada kata yang khusus.
Homonim
Homonim merujuk kepada hubungan antara homonim.
Iaitu dua kata atau lebih yang mempunyai, sama ada
bunyi atau ejaan yang sama, tetapi berlainan makna.
Perkataan yang mempunyai sebutan yang sama, tetapi
berbeza makna seperti yang disebutka tadi dikatakan
mempunyai hubungan homonim. Sebagai contoh,
perkataan ‘kepala’ yang membawa maksud ‘ketua’ tidak
sama maknanya dengan ‘kepada kereta api. ‘kepada
manusia’ dan ‘kepala surat’.
Penggunaan homonim dalam pertuturan atau ayat boleh
menimbulkan kekeliruan jika tidak berlatar belakangkan
konteks tertentu. Hal ini kerana homonim mempunyai
sebutan dan bentuk ejaan yang sama, tetapi berbeza dari
segi makna.
POLISEM
Polisem
Polisem ialah perkataan yang mempunyai beberapa makna
yang berkaitan sama ada secara konseptual atau
sedarjah. Dengan kata lain, polisem ialah hubugan kata
atau frasa yang mempunyai dua makna atau lebih dan
mempunyai etimologi yang sama.
Sebagai contoh, kata bantu ‘tentang’ boleh bermaksud
berkaitran sesuatu perkara. Ada masanya perkataan
‘tentang’ boleh membawa maksud ‘lawan’, seperti dalam
ayat “Kita tentang habis-habisan”. Contoh lain ialah
perkataan ‘bisa’ yang membawa maksud sakit sangat dan
boleh. Dalam perbualan di Indonesia, secara normalnya
‘bisa’ digunakan untuk menggantikan perkataan ‘boleh’.
Berdasarkan contoh-contoh tersebut, ‘tentang’ dan ‘bisa’
bervariasi maknanya, tetapi kewujudan polisem ditinjau
dengan berasaskan konteks penggunaan.
 diujarkan. Menurutnya lagi, ayat-ayat yang diungkapkan
oleh penutur lahir di bawah pengetahuan dan kesedaran
penuturnya. Ia diketahui, disedari dan dinyatakan
menerusi bunyi-bunyi dan ejaan.

• Terdapat tiga jenis kerangka generatif Chomsky

iaitu;
 Proses peluasan
 Proses penyusunan semula
 Proses pengguguran
TAJUK 4 MAKNA AYAT DALAM BAHASA
MELAYU

MAKNA AYAT
Makna merupakan satu unsur penting dalam mana-mana
ujaran atau tulisan. Tanpa unsur ini, maka apa sahaja
yang diujarkan atau yang dituliskan tidak akan memberi
sebarang kefahaman kepada orang yang dilawan bercakap
atau orang yang membaca sesuatu yang ditulis.
TAJUK 5 PERUBAHAN SEMANTIK
Semua bahasa bergantung kepada makna dalam
perkataan dan ayat. Setiap perkataan dan setiap ayat PENGEMBANGAN MAKNA
lazimnya dikaitkan sekurang-kurangnya dengan satu
makna. Bagi ayat persoalannya sangat rumit. Dalam setiap Pengembangan Makna
bahasa untuk membentuk suatu ayat, perkataan
hendaklah disusun dan untuk mendapatkan makna ayat Semantik atau makna boleh dilihat dalam dua
bergatung pada makna perkataan yang terdapat dalam sudut iaitu pemgembangan makna dan
ayat tersebut. penyempitan makna. Peluasan makna meliputi sintaksis
dan pragmatik dan menurut Nor Hashimah Jalaluddin
Terdapat juga perkataan yang memiliki dua makna dan (1992:1) yang memetik pendapat Sperber dan Wilson
ada juga yang mempunyai tiga makna. Adakalanya (1980) bahawa pengkajian makna belum dapat dipastikan
terdapat juga perkataan yang digunakan tanpa membawa makna sepenuhnya mengikut apa yang dihajati pleh
apa-apa makna.Dalam konteks berbahasa, kita penutur.
beranggapan bahawa pendengar atau penulis memehami
makna yang ingin di sampaikan sehinggakan kita mengabai Cakupan makna sekarang lebih luas daripada
ataupun tidak menyebut atau menulis beberapa makna yang lama. Contohnya ‘berlayar’, dulu
perkataan. Dalam bahasa Melayu makna ayat boleh digunakan dengan pengertian bergerak di laut dengan
dibahagikan makna konotatif dan makna denotatif. memakai layar, tetapi sekarang semua tindakan
mengarungi lautan atau perairan dengan alat apa saja
disebut ‘berlayar’ . Dahulu kata ‘bapa’ hanya dipakai
KERANGKA GENERATIF CHOMSKY dalam hubungan biologis, sekarang semua orang yang
Bagi Chomsky “language is not a habit lebih tua atau lebih tinggi kedudukannya
Structure”. Hipotesisnya, semua bahasa dilihat dari disebut ‘bapa’ sedangkan segala orang yang dianggap sama
struktur dalaman adalah sama iaitu menunjukkan tingkat darjatnya disebut ‘saudara’.
fikiran seseorang. Chomsky telah mengemukakan empat
konsep utama dasar analisis Kerangka Generatif iaitu PENYEMPITAN MAKNA
kemampuan berbahasa, perlakuan berbahasa, struktur
dalaman dan struktur luaran. Kemampuan berbahasa Penyempitan Makna
ialah segala pengetahuan yang terdapat dalam otak
manusia secara sedar dan tidak sedar. Proses ini juga Menurut Chaer (1995), Pateda (1986),
mengkaji tentang bagaimana proses mengujarkan bahasa penyempitan makna ialah gejala yang terjadi pada
yang terdapat dalam bentuk rumus-rumus. kata yang mulanya mempunyai makna yang cukup
luas,kemudian menjadi makna yang cukup terbatas
hanya pada makna tertentu sahaja. Sedangkan
Perlakuan bahasa ini mengkaji bagaimana cara seseorang Keraf (1986:97) menyatakan bahawa penyempitan makna
itu mengujarkan bahasa dan bahasa apa yang diujarkan sebuah kata ialah proses perubahan makna kata
serta mampu didengar oleh orang lain. Seterusnya, daripada makna yang lebih luas kepada makna yang lebih
strukrur dalaman pula wujud daripada kemampuan khusus atau spesifik.
seseorang untuk berbahasa serta bagaimana cara
menyusun ayat-ayat untuk diujarkan. Konsep yang Sebagai contoh kata ’ahli’ membawa makna yang
terakhir iaitu struktur luaran ini wujud daripada ujaran lebih luas iaitu keluarga, sanak-saudara atau
bahasa yang dikeluarkan oleh seseorang iaitu apa yang orang-orang yang memasuki sesuatu golongan. Walau

6
 bagaimanapun kata ’ahli’ juga telah disempitkan
kepada makna orang yang mahir atau pandai dalam
sesuatu ilmu atau disebut juga pakar dalam sesuatu
bidang.
ANJAKAN MAKNA
Perubahan makna ialah perubahan makna sebuah kata
dan makna asalnya.
Anjakan:
 Istilah yang diperkenalkan oleh Catford (1965)
yang bermaksud perubahan bentuk padanan
secara formal dalam proses terjemahan teks
sumber ke dalam teks sasaran.
 Anjakan atau perubahan ini perlu dibuat dengan
menyusun semula perkataan kerana terdapat
ketidakserasian leksikal teks sumber dan teks
sasaran.
 Anjakan ini tidak dapat dielakkan oleh
penterjemah jika bentuk asal itu ingin dikekalkan
seboleh mungkin.
 Terdapat beberapa jenis anjakan dan semuan
berteraskan linguistik.
 Antaranya ialah anjakan kategori, anjakan kelas,
anjakan sistem intra, anjakan peringkat, anjakan
unit dan anjakan struktur.
ANJAKAN MAKNA:
 Anjakan makna ialah perubahan menyeluruh
suatu makna dari makna asalnya
 Memang ada kemungkinan makna yang dimiliki
sekarang masih ada sangkut pautnya dengan
makna asal tapi keterikatannya ini tampaknya
sudah jauh sekali.
 Contohnya perkataan seni yang mulanya
bermakna air seni atau kencing sekarang
digunakan sebagi istilah untuk sebuah karya atau
ciptaan yang bernilai halus seperti seni lukis, seni
tari dan seni suara.
 Anjakan berlaku apabila berlakunya perubahan
unsur-unsur dalam ayat.
 Terjadi ketika kelas kata yang dihasilkan dalam
bahasa sumber (BT) berubah dari kelas kata
bahasa sasaran (BS)
 Terjadinya perubahan makna secara keseluruhan.
Misalnya kata pandai dan pintar kini menjadi
kata cerdas.
Berlakunya anjakan makna apabila:
- Terjadi disebabkan oleh satu perkataan memiliki
makna primer dan makna skunder.
- Contoh: The river runs – sungai itu mengalir.
- Contoh: My nose runs – saya sejuk.
7
TAJUK 6 SEMANTIK TEORI PEMBUKTIAN
Teori Pembuktian:
It is based on the idea that the central notion in terms
of which meanings are assigned to expressions is that of
proof rather than truth.
Bermaksud bahawa makna yang dimiliki oleh sesuatu
ungkapan adalah lebih berdasarkan bukti sebaliknya
daripada kebenaran.
KEHARMONIAN DAN PEMBUKTIAN
 disebut sebagai harmoni logikal (logical harmony)
yang bermaksud keharmonian yang logik pada
makna.
 Ahli logik Gerhard Gentzen menyebut bahawa
penghubung logik digunakan untuk membuatkan
sesuatu wacana (discourse) lebih bermakna dan
mengharmonikan pernyataan-pernyataan yang
berbeza maksudnya.
 Gentzen menyatakan bahawa sekiranya orang
percaya yang langit itu biru dan dia juga percaya
bahawa rumput itu hijau, penghubung “dan”
patut diletakkan lalu menjadi ayat berikut:
Langit itu biru dan rumput itu hijau.
 Idea Gentzen ialah aturan penambahan sebegini
memberi makna pada kata-kata atau sekurang-
kurangnya pada kata-kata tertentu.
 Contoh lain:
Maria pandai. Mariana tidak pandai.
 Kedua-dua pernyataan di kedengarannya tidak
selaras. (kerana tiada penghubung logik)
 Untuk mengharmonikan kedua-dua pernyataan di
atas, kata “manakala” ditambahkan.
Maria pandai manakala Mariana tidak pandai.
 Penambahan sedemikian akan memberi
pernyataan yang lebih harmonis dan bermakna
bahawa Maria dan Mariana memiliki pencapaian
yang berbeza.
• Koheran  berkesinambungan, bertaut
• Deduksi  kesimpulan atau rumusan yg dibuat
drpd maklumat atau fakta yg ada (umum
khusus)
KOHERAN DALAM PEMBUKTIAN
 Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat.(2010).
koheren boleh didefinisikan sebagai
berhubungan, bersangkut paut atau mempunyai
kesinambungan (keterikatan) antara satu ayat
dengan ayat yang lain (dlm sesebuah wacana)
supaya mudah difahami.
  Menurut teori koherensi, suatu pernyataan
dianggap benar apabila pernyataan itu bersifat
koheren atau konsisten dengan pernyataan-
pernyataan sebelumnya yang dianggap benar.
 Teori koherensi menjadi dasar dalam
pengembangan ilmu deduktif atau matematik
 Nama ilmu deduktif diberikan kerana
penyelesaian sesuatu masalah atau pembuktian
suatu kebenaran yang tidak didasarkan pada
pengalaman atau hal-hal yang bersifat factual
melainkan didasarkan pada deduksi-deduksi yang
menjadi bukti.
 Ciri-ciri deduksi harus benar supaya kesimpulan
yang koheren dan benar dapat ditarik darinya
 Deduksi merupakan penaakulan yang sesuai
dengan hokum-hukum serta aturan logic formal
(common sense)
 Dalam hal ini, orang menganggap bahawa tidak
mungkin titik-titik tolak yang benar menghasilkan
kesimpulan-kesimpulan yang tidak benar (Beerling
et. Al, 1996:23)
Contohnya:
1. Logam mengembang apabila dipanaskan
2. Besi mengembang apabila dipanaskan.
3. Besi ialah logam.
Pernyataan 1. adalah fakta atau kebenaran yang tidak
dapat disangkal.
Pernyataan 3 koheran dengan pernyataan 1 dan 1 dalam
erti kata bahawa 1 dan 2 membuktikan kesahihan
pernyataan.
TAJUK 7 TAKSA DAN KETAKSAAN
PERMASALAHAN DALAM PENGAJARAN MAKNA
• Taksa = mempunyai makna yang kabur, boleh
menimbulkan lebih daripada satu makna atau
tafsiran. (Kamus Dewan)
• ketaksaan = perihal kekaburan, kesangsian,
keraguan, ketidakpastian. (Kamus Dewan)
• Ketaksaan bermaksud ayat yang mempunyai lebih
daripada satu makna.
Contoh : Ibu bapa Ali meninggal dunia.
• Sepotong ayat dapat menerbitkan beberapa
maksud yang tertentu. Hal ini demikian
bergantung pada intonasi ayat itu diucapkan.
Ayat yang dapat menghasilkan pelbagai maksud
dikatakan ayat yang mempunyai unsur ketaksaan
(ambiguity).
• Dalam ujaran, intonasi dan jeda memainkan
peranan sebagai penentu kepada maksud yang
didukung oleh sesuatu ayat.
• Dalam bentuk tulisan, hal ini dapat dijelaskan
dengan penggunaan tanda baca untuk
menentukan ketaksaan ayat berkenaan.
Jenis ketaksaan makna :
• a) Kekaburan rujukan : contoh belukar - hutan
8
• b) ketidakpastian makna : makna yang tidak jelas,
contoh; itu buku adik
• c) kurang ketentuan pada makna item : contoh ;
jiran
• d) pertentangan pada penentuan makna item :
• arahan kurang jelas, pertentangan tafsiran
Faktor ketaksaan makna :
• hubungan makna dengan alam
• ketaksaan leksikal iaitu homonim dan akibat
polisemi.
• Sesuatu kata mempunyai lebih daripada satu
makna dan setiap makna menghasilkan
pentafsiran yang berlainan dalam ayat. Contoh;
bunga (di taman, anak gadis)
PERMASALAHAN DALAM PENGAJARAN
MAKNA:
 Masalah kurangnya perbendaharaan kata dalam
kalangan murid (bandar, luar bandar).
 Salah tafsiran.
 Murid berkeperluan khas (masalah
pembelajaran).
 Penggunaan ayat yang kompleks dan abstrak
KEPERSISAN MAKNA
Kepersisan bahasa:
• Bahasa yang persis ialah bahasa yang menepati
peraturan tatabahasa dan tepat dari segi makna
serta sesuai dengan mengikut laras bahasa yang
betul.
Contoh ayat yang mengalami kesilapan :
Sebahagian daripada mereka tidak dapat membezakan di
antara fakta dan kenyataan , di antara andaian dan
persepsi serta di antara khabar angin dan berita yang
benar.
Kesilapan dalam ayat:
• Penggunaan frasa ‘antara’ dengan ‘di antara’
• Penggunaan kata hubung ‘dan’ atau ‘dengan’
• Penggunaan frasa kerja transitif
Contoh ayat yang persis (tepat):
• Sebahagian daripada mereka tidak dapat
membezakan fakta dengan kenyataan, andaian
dengan persepsi serta khabar angin dengan
berita yang benar.
Kesimpulan:
• Kepersisan makna merangkumi bahasa yang
menepati peraturan tatabahasa dan tepat dari
segi makna serta sesuai dengan situasi bahasa itu
diungkapkan atau mengikut laras bahasa yang
betul.
KEKABURAN MAKNA

Kekaburan dapat dibahagikan kepada empat jenis yang
dijumpai dalam bahasa iaitu:
1. kekaburan rujukan
2. ketidakpastian makna
3. kurang ketentuan pada makna item itu
4. pertentangan pada penentuan makna item
1. Kekaburan rujukan:
• Kekaburan rujukan bermaksud item itu pada
dasarnya sudah cukup jelas tetapi sukar
ditentukan sama ada item itu dapat digunakan
pada benda-benda tertentu.
• Rujuk contoh item lesikal city dan town.
• Perkataan tersebut membawa makna bandar
raya.
• Bandar raya ialah satu petempatan penduduk
yang besar yang terdiri daripada satu bilangan
besar rumah manakala sebuah bandar hanya
merupakan tempat yang didiami oleh manusia
dan terdiri daripada sebilangan tertentu rumah.
• Kita sudah pasti akan mengalami kesukaran bagi
menentukan tempat tertentu tersebut sama ada
ia sebuah bandar atau bandar raya.
• Contoh ayat:
Adakah Salisbury sebuah bandar raya?
Adakah Bradford sebuah bandar raya?
Adakah Kuala Lumpur sebuah bandar raya?
Jika diperhatikan, tidak memadai jika kita
• • Salah satu jenis peribahasa
menentukan sebagai sebahagian makna sesuatu
item iaitu sesebuah bandar raya itu mesti
mengandungi sebilangan penduduk minimum.
• Keadaan ini kerana kita boleh bercakap
mengenai bandar raya Rom atau bandar raya
Minoan Crete yang bilangan penduduknya tidak
pun melebihi bilangan penduduk di sebuah
kampung pada masa sekarang.
TAJUK 8 PERIBAHASA BAHASA MELAYU
MAKNA DALAM PERIBAHASA
Maksud peribahasa:
• Peribahasa merupakan susunan kata-kata yang
teratur, sedap didengar dan cukup bermakna.
Peribahasa digunakan sebagai kiasan, teladan
dan pengajaran.
Peribahasa Kerjasama:
• Bulat air kerana pembentong, bulat manusia
kerana muafakat
• Bagai aur dengan tebing
• Berat sama dipikul, ringan sama dijinjing
• Ke bukit sama didaki, ke lurah sama dituruni
Peribahasa Nilai Berterima kasih:
• Orang berbudi kita berbahasa, orang memberi
kita merasa
• Kecil tapak tangan, nyiru ditadahkan
ASAL MAKNA DALAM PERIBAHASA:
9
Melepaskan batuk di tangga:
• Bukan batuk, tapi batok. Disebabkan perubahan
ejaan jawi ke rumi, ramai orang tersalah anggap
bahawa batok tu bermaksud batuk.
• Batok sebenarnya sejenis perkakas yang
diperbuat daripada tempurung kelapa.
• Adat orang Melayu, sebelum naik ke atas rumah,
kita akan basuh kaki dulu di tempayan.
• Batok digunakan untuk menceduk air dari
tempayan.
• “Melepaskan batok di tangga” bermaksud kita
tidak letakkan balik batok pada tempat asal,
iaitu kita tinggalkan macam itu sahaja pada
tangga selepas digunakan.
Harapkan pegar, pegar makan padi:
• Sebenarnya bukan pagar tetapi pegar.
• Pegar merupakan seekor burung untuk
membunuh tikus dan serangga perosak di sawah
padi tetapi ketika mengharap burung pegar ini
untuk memakan tikus dan serangga di sawah,
burung pegar ni makan padi pula.
• Burung ini mengkhianati kepercayaan tuan punya
sawah untuk menjaga sawahnya daripada
dimakan binatang perosak, dia sendiri jadi
binatang perosak.
SIMPULAN BAHASA
• Bentuk peribahasa yang paling mudah
• Kata-kata ringkas atau rangkaian perkataan yang
dirumuskan dalam susunan tertentu yang
membawa maksud tertentu.
• Biasanya simpulan bahasa terdiri daripada dua
patah kata yang membawa maksud yang tepat
dan padat
• Maksudnya terdapat daripada apa yang tersirat
atau tersembunyi bukan daripada yang tersurat
atau nyata.
• Ringkasnya, erti simpulan bahasa berlainan
daripada perkataan yang digunakan.
CIRI-CIRI:
• Terbentuk daripada penggunaan kata nama am.
– Contohnya: anak buah, buah tangan,
dan lipas kudung. Anak, buah, dan lipas
masing-masingnya sebagai kata nama am.
• Terbentuk daripada penggunaan kata kerja.
– Contohnya: ajak-ajak ayam, buat bodoh,
dan pasang telinga. Ajak, buat, dan
pasang masing-masingnya sebagai kata
kerja.
• Terbentuk daripada penggunaan kata adjektif.
– Contohnya: besar kepala, bodoh sepat,
dan kecil hati. Besar, bodoh, dan kecil
masing-masingnya sebagai kata adjektif.
• Terbentuk daripada penggunaan kata nama khas.
 – Contohnya: Abu Jahal, Mat Jenin, dan
Pak Kaduk. Semua ini sebagai kata nama
khas.
• Terbentuk daripada nilai kepercayaan.
– Contohnya:air pinang, batu buyung, dan
makan bulan. Semua ini ada kaitan
dengan kepercayaan orang Melayu.
SIMPULAN BAHASA, MAKSUD DAN CONTOH
AYAT
 ada hati
Maksud : ada keinginan yang melebihi
kesanggupan.
Ayat : Jamal ada hati hendak meminang
anakhartawan itu.
 akal kancil
Maksud : tipu daya yang licin
Ayat : Peniaga itu mempunyai akal kancil
untuk mendapat keuntungan yang banyak.
 alas perut
Maksud : makan sedikit untuk sementara
waktu
Ayat : Amran makan sekeping roti sebagai
alas perut.
PEPATAH
• Pepatah mempunyai struktur yang hampir sama
dengan bidalan.
• (Bidalan ialah peribasaha yang berfungsi sebagai
nasihat seperti perumpaan, bidalan juga
mempunyai maksud dua lapis.)
PERBEZAAN:
• Perbezaan antara bidalan dengan pepatah ialah
bidalan lebih kerap digunakan, mempunyai nilai,
ilmu dan pengajaran, sedangkan pepatah lebih
ringkas sifatnya.
CIRI:
• Setiap rangkai pepatah terdiri daripada dua baris
atau lebih dan disebut satu demi satu seolah-
olah orang sedang membuat perbilangan atau
perkataan.
• Berkait rapat dengan adat istiadat, undang-
undang atau peraturan masyarakat.
CONTOH:
• Apa payahnya menaupkan bibir atas bawah.
• Maksud: banyak berjanji tetapi tidak ditepati.
BIDALAN
 Bidalan ialah sebahagian daripada peribahasa
yang
berfungsi sebagai nasihat, peringatan dan pengajaran
kepada masyarakat di samping mempunyai ilmu, nilai
dan pengajaran yang sangat berguna.
 Bidalan ini suatu bentuk dalam peribahasa
Melayu
yang digolongankan dalam sastera Melayu lama.
 Peribahasa jenis ini dikatakan penuh dengan
nilai-
nilai murni untuk dihayati dan diamati oleh
10
masyarakat
• Bidalan ialah perkataan-perkataan yang
mempunyai pengertian tertentu di sebalik kata-
kata itu yang berkaitan dengan sikap dan tingkah
laku manusia.
• Bidalan biasanya mengandungi kata-kata nasihat
yang dapat dijadikan pengajaran dan
mengandungi unsur perbandingan dengan benda
lain seperti “baik membawa resmi padi daripada
membawa resmi lalang” , “ada rupa ada harga”
dan sebagainya.
• Kata-kata bidalan juga digunakan sebagai bahan
sindiran yang bertujuan untuk memberi
peringatan seperti “ berdikit-dikit, lama-lama jadi
bukit” yang bermaksud berjimat cermat akan
membawa kesenangan kelak.
PERUMPAMAAN:
 Perumpamaan ialah sejenis peribahasa yang
membandingkan sesuatu dengan apa-apa yang
ada di sekeliling kita
 Perumpamaan ialah susunan kata-kata yang
indah, ringkas, dan kemas serta mempunyai
maksud yang tersirat.
 Biasanya, perumpamaan dimulai dengan kata
bagai, ibarat, laksana, seperti, dan umpama.
 Perbandingan makna yang jelas kerana didahului
oleh perkataan bagai, bak, macam,seolah-olah,
seperti dan umpama.
 Istilah Inggeris bagi perumpamaan ialah simile.
 Perumpamaan menerangkan penilaian kita ke
atas sesuatu. Penilaian itu ialah emosi yang kuat.
Contoh: Bagai ayam berak kapur
Maksud: Kelihatan letih, lesu dan tidak bermaya.
PERBILANGAN:
• Perbilangan adat : banyak pengertian yang
ditafsirkan, antaranya teromba, undang-undang
yang tetap dan kata-kata adat.
• Menurut Aripin Said (1996), perbilangan adat
adalah sebagai gundalan adat, iaitu ikatan puisi
yang menyatakan adat lembaga atau asal-usul
adat lembaga khususnya terdapat dalam kalangan
mereka yang memakai Adat Pepatih. Secara
ringkasnya, perbilangan adat merupakan susunan
adat dalam bentuk puisi (puisi adat) yang
mencerita dan menerangkan sesuatu dan berasal
daripada masyarakat Melayu Minangkabau
(adat/peraturan).
• Perbilangan adat ini berasal dan berkembang di
daerah Minangkabau dan Palembang yang
dikenali sebagai ‘Adat Minangkabau’.
Definisi:
• Perbilangan adat atau kata-kata adat juga
dikenali sebagai teromba. Menurut Wilkinson,
teromba bermaksud salasilah seseorang, suatu
kumpulan masyarakat, suatu bangsa satu sistem
dan sebagainya (Harun Mat Piah, 1989:424).
 • Merupakan sejenis puisi yang tidak mempunyai • Terdapat berbagai jenis perbilangan adat yang
bentuk yang tetap, boleh didapati dalam bentuk berasaskan sistem sosial Minangkau, menurut
berangkap atau tidak. Mohd Taib Osman (1975), antaranya ialah:
• Perbilangan adat tercipta dalam ungkapan- 1. Metos dan legenda:
ungkapan dan rangkai-rangkai kata yang padat menyatakan asal-usul adat dan alam
dan ringkas tetapi sarat dengan pemikiran dan Minangkabau. Di bawa oleh dua Datuk bersaudara iaitu
pengajaran. Datuk Temenggung dan Datuk Pepatih Nan
• Penggunaan rangkai kata yang tepat dan ringkas Sebatang, kedatangan “bangau putih” iaitu orang
sangat penting kerana perbilangan adat Minangkabau yang merantau ke Negeri Sembilan dan
disebarkan daripada satu generasi kepada satu perhubungan mereka dengan “gagak hitam” iaitu
generasi melalui tradisi lisan dan dikekalkan orang asli Negeri Sembilan. Adat ini juga disebut
menerusi ingatan dan pengamalannya dalam “teromba” iaitu lagu asal usul.
masyarakat. Kombinasi bahasa yang tepat, 2. Kata-kata istiadat:
ringkas dan berirama penting untuk Susunan kata-kata khas untuk istiadat tertentu seperti
meninggalkan kesan yang mendalam kepada para perlantikan Penghulu, meminang, perkahwinan,
pendengar. pembahagian harta dan sebarang majlis keramaian.
3. Undang-undang
Contoh perbilangan menurut ahli bahasa: Digunakan dalam menguruskan undang-undang jenayah
• Berbentuk bebas, iaitu menggunakan gurindam, atau hukum pidana adat yang menyatakan jenis-jenis
syair, pantun dan lain-lain bentuk puisi dalam kesalahan, jenis bukti dan hukuman dan juga
penyampaiannya. undang-undang sivil, mengenai pembahagaian harta dan
• Menurut Za’ba yang dipetik oleh Aripin Said syarat pembahagian harta dan hak.
(1996): 3. Falsafah:
“perbilangan adat merupakan puisi melarat yang tidak Sebahagian besar perbilangan adat termasuk dalam
tetap timbangan suku kata dan rimanya. Namun ia tetap kategori falsafah. Ini kerana kata-kata falsafah ini
mempunyai susunan, makna yang kemas dan mendalam”. disisipkan ke jenis lain. Segalanya terjalin ke dalam
• Contoh perbilangan adat untuk genre puisi yang satu sistem intelek yang menjadi asas kepada seluruh
digolongkan sebagai ‘gurindam’, antaranya: adat Minangkabau.
Kelebihan nabi dengan mukjjizat
Kelebihan umat dengan muafakat Aspek konsep dalam Perbilangan:
Bulat air kerana pembetung • Berkisarkan tentang konsep dan aspek yang
Bulat manusia dengan muafakat diketengahkan dalam perbilangan adat
Air melurut dengan bandaraya dinyatakan oleh Alwi Salim (1983), antaranya:
Benar melurut dengan muafakatnya. (Za’ba 1962,242) 1. Konsep pemerintahan, dalam konsep ini
perbilangan adat menyatakan dengan jelas
Ciri-ciri: susunan pemerintahan adalah mengikut
• Mohd Yusof Md. Nor (1991), telah menyimpulkan peringkat-peringkat berikut, iaitu dari peringkat
ciri-ciri yang terdapat dalam perbilangan adat, rendah kepada peringkat tertinggi. Ini
antara lain, adalah: digambarkan dalam:
1. Puisi bebas yang tidak tentu jumlah baris, Raja menobat di dalam alam
rangkap, rima atau jumlah perkataan dalam satu Penghulu menobat di dalam luak
baris Lembaga menobat di dalam lingkungannya
2. Terdapat sisipan berbagai puisi yang lain, Ibu bapa menobat pada anak buahnya
misalnya pantun, gurindam, peribahasa dan lain- Orang banyak menobat di dalam terataknya
lain
3. Isinya memuat hal-hal yang berhubungan dengan 3. Aspek ekonomi, kata-kata perbilangan disusun
undang-undang, adat istiadat yang diamalkan indah dan menunjukkan bahawa kehidupan
oleh sesuatu kelompok masyarakat. memerlukan ekonomi yang teguh, didengarkan
Fungsi: perbilangan ini:
1. Memberi panduan/pendidikan Majlis di tepi air
2. Membentuk /membina masyarakat yang harmoni Mendesa di perut kenyang
3. Satu cara kawalan sosial - dipersetujui bersama 4. Aspek sosial, masyarakat Adat Pepatih
4. Mengekalkan satu norma tertentu dalam melahirkan perbilangan ini adalah mengikut
masyarakat susunan unilateral-matrilineal. Ia merangkumi
5. Mengambarkan corak dan pola hiduop pemilihan ketua dalam masyarakat, utamakan
bermasyarakat. nisab sebelah ibu, tanggungjawab, hak, pedoman,
6. Menggambarkan pola pemikiran masyrakat pegangan dan juga perpaduan. Ini untuk
(kepandaian/kebijaksanaan). menunjukkan bahawa masyarakat mempunyai
taraf yang sama dan mesti dimuliakan,
Jenis: diperturunkan perbilangan ini:
Yang buta penghembus lesung
Yang pekak pelepas bedil

11
Yang lumpuh penghuni rumah  Kiasan Asal
Yang kuat pembawa beban Kiasan yang menerangkan sesuatu perkara dengan
Yang bingung disuruh-suruh menggunakan benda lain sebagai perbandingan. Jenis
Yang cerdik lawan berunding kiasan ini menggunakan kata-kata perbandingan seperti,
ibarat, umpama, laksana, bagai, macam dan bak.
5. Aspek adat istiadat, banyak menjurus kepada Contoh:
adat berumah tangga, iaitu dari pertunangan, a. Merah macam biji saga.
perkahwinan, penceraian sehingga kepada b. Berlari pantas seperti dikejar hantu.
pembahagian harta. c. Hancur bagai kaca terhempas ke batu.
6. Sistem kewarisan, dalam sistem ini perbilangan
adat digunakan untuk pembahagian harta Kiasan Berpindah
pusaka. Yang mana Buapak dan Datuk Lembaga - Tidak menggunakan kata-kata perbandingan
bertindak sebagai pemegang kuasa. Mengikut - kata yang hendak dibandingkan itu terus
Adat Perpatih harta pusaka diperturunkan dicantumkan dengan benda yang dibuat
kepada anak perempuan sahaja dan tanah pusaka perbandingan.
tidak dibenarkan dijual atau digadai. - memberikan kesan yang lebih kuat kerana dua
benda yang disamakan tanpa kata perbandingan
MAKSUD KIASAN: itu menghasilkan satu makna yang utuh dan
konkrit.
Definisi: - Terbahagi kepada tujuh jenis, iaitu:
Kias = Bahasa Arkaik (kuno, sudah ketinggalan zaman, a. Kiasan sandar - kiasan yang dikaitkan dengan benda
sudah tidak lazim dipakai lagi (bukan kata, lain kerana keupayaan sifat atau perbuatan benda
ungkapan, dan sebagainya). tersebut mempunyai persamaan dengan perkara yang
 Ibarat, teladan atau pengajaran (yang hendak dikiaskan. Contoh: Mandi kerbau, tidur ayam,
terkandung atau ternyata dalam cerita dan lain- hangat-hangat tahi ayam.
lain. b. kiasan terus - kiasan yang menyatakan sesuatu
 Teguran yang tidak dengan terus-terang, perkara secara terus dengan benda lain. Ayam tambatan,
sindiran. pisau cukur.
c. Kiasan berangkap - kiasan yang menunjukkan
 Perbandingan dengan contoh yang telah ada perbandingan secara berirama atau mempunyai rentetan
atau dengan hal yang telah berlaku bunyi antara perkara yang diperkatakan dengan benda
 Contoh : manusia tahan kias, binatang yang dikiaskan.
tahan palu Contoh : Sebab pulut santan binasa sebab mulut
: - manusia boleh diajar dengan sindiran sahaja tetapi badan binasa.
binatang hendaklah dipukul; Tak tumbuh tak melata tak sungguh orang tak kata.
berkias = berkata-kata dengan menggunakan kias banyak udang banyak garam, banyak orang banyak ragam.
(sindiran)
 makna kata yang tidak merujuk kepada makna d. Kiasan berbunga - menggunakan perkataan-perkataan
harfiah, tetapi dikiaskan sebagai ibarat, misalnya yang berbunga-bunga dan indah. Contoh: Angin lembut,
perkataan jambu yang bererti cantik atau lawa. merah menyala nyala.
e. Kiasan pemanis atau gayang - Kiasan untuk
Kiasan: melindungi seseorang daripada memperkatakan sesuatu
 Golongan ini hampir sama dengan peribahasa dari yang kurang elok atau manis jika disebut secara
segi maksudnya, kerana ia juga mempunyai berterus-terang. Cth : nafkah batin, datang bulan.
maksud di sebalik makna harfiahnya. f. Kiasan melompat - Kiasan yang melangkah satu
Bahasa kiasan tingkat atau lebih daripada perkara yang sebenarnya.
 Bahasa kiasan ialah bahasa yang menyatakan Contoh: Minum kopi, menanak nasi, mencucuk atap,
sesuatu perkara dengan mengiaskannya kepada menjahit baju.
perkara lain, sama ada dengan menyebut g. Kiasan melarat - Kiasan daripada perkataan yang
bandingan atau tanpa menyebut bandingan. sudah menyimpang jauh daripada maksud asal perkataan
 Kiasan ialah kata atau frasa atau ayat yang tersebut.
digunakan untuk membanding sesuatu. Contoh : Kaki botol, mengambil berat dan sebagainya.
 merupakan ciptaan penutur atau pengkarya
berhubung dengan sesuatu keadaan, situasi atau Kiasa Permanusiaan:
persekitaran.  Kiasan ini menggunakan objek tertentu yang tidak
 Menurut Za'aba, bahasa kiasan boleh bernyawa dan diberikan sifat atau pelakuan manusia.
dibahagikan kepada kiasan asal, kiasan  juga dikenali sebagai personifikasi
berpindah, kiasan permanusiaan, kiasan Contoh: Sungai mengalir lesu
berkacau, tamsil, ibarat, kias ibarat, tamsil Tiupan angin menyamaikan salamku kepadanya.
ibarat atau cerita kiasan. Kalam menari di atas kertas itu.

Jenis Bahasa Kiasan: Kiasan Berkacau

12
 Kiasan yang boleh menimbulkan kekeliruan kerana
mengandungi fakta-akta yang bertentangan antara satu
sama lain.
Contoh: Nafsunya merentak-rentak seperti kuda
hendak masuk belayar di dalam lautan cinta.
Tamsil
 misalan yang berkias serta mengandungi pengajaran
dan teladan.
Contoh: Bawa resmi padi, makin berisi makin
menunduk.
Kiasan Ibarat:
Ibarat mempunyai maksud berlapis, iaitu maksud tersurat
berbeza dengan maksud yang tersirat.
 mengunakan bahasa yang indah dan berbunga-bunga.
 Terdapat dalam bentuk prosa dan puisi.
Contoh kias ibarat : Segala penat lelahnya sudah
membuahkan hasil.
• TAMSIL IBARAT
 gabungan bahasa tamsil dan ibarat, terkandung di
dalamnya unsur pengajaran.
Contoh: Sesiapa berusaha memanjat pokok rajin dan
melelai dahannya sudah pasti ia ke pucuk kemuliaan dan
mengecap buah kesenangan.
CERITA IBARAT ATAU CERITA KIASAN
Memberikan pengajaran, teladan, dan panduan hidup
kepada manusia.
Contoh Cerita Sang Kancil, Burung Bayan Budiman dan
sebagainya.
IBARAT:
• Umpama, seperti, misal
• Contoh yang baik yang terkandung dalam
sesuatu cerita
• Cerita (pantun,sajak,dll) yang dijadikan
perbandingan atau kiasan (bagi mengatakan
sesuatu maksud)
Rujukan : Kamus Dewan edisi keempat, 556.
TAJUK 9 PERISTILAHAN BAHASA MELAYU
1 Pengenalan
Walaupun serumpun dan mempunyai pertalian yang amat
erat dari segi sejarah, politik dan ekonomi Malaysia ,
Indonesia dan Brunei Darussalam bergerak dan
memancarkan kepelbagaian corak pengayaan bahasanya.
Ketiga – tiga negara itu juga mempunyai kaedah
tersendiri dalam perkembangan korpus bahasa Melayu.
Dalam usaha menyatukan aspek kebahasaan,
terutamanya dari segi peristilahan, Majlis Bahasa
Indonesia – Malaysia (MBIM) dan kemudiannya Majlis
Bahasa Brunei Darussalam – Indonesia – Malaysia atau
MABBIM telah memainkan peranan untuk mewujudkan
satu bentuk ejaan dan istilah yang baku atau seragam
13
sejak tahun 1972. Pembakuan itu dilakukan untuk
pengembangan dan pelestarian bahasa Melayu sebagai
bahasa maju mengungkap pelbagai ilmu pengetahuan.
Istilah ialah lambang linguistik yang berupa huruf, bentuk
bebas atau gabungan beberapa bentuk bebas yang
gramatis dan sistematik, yang mengandungi timbunan
konsep atau objek khas dalam bidang tertentu.
Bentuknya telah disepakati oleh sekumpulan pakar
melalui jawatankuasa bidang berkenaan sebagai
mempunyai nilai komunikatif yang sesuai. Kewujudan
sesuatu istilah itu dianggap penting kerana mempunyai
nilai komunikatif yang menjadi unsur penyampai ilmu
pengetahuan. Melalui istilah, sesuatu konsep dalam
bidang ilmu tertentu dapat diungkapkan dan disampaikan
kepada khalayak. Kedudukan istilah menjadi lebih
penting lagi dalam bidang sains dan teknologi yang
mengandungi pelbagai konsep khusus dan bersifat
teknikal.
Dari segi teorinya, bidang peristilahan merupakan bidang
ilmu yang sama dengan bidang-bidang ilmu yang lain, iaitu
mempunyai teori yang tersendiri. Peristilahan merupakan
bidang linguistik praktis yang menerapkan Teori Umum
Peristilahan (TUP) dalam melaksanakan tugas pembinaan
istilah. Teori ini dikembangkan oleh Professor Dr. Eugen
Wuster, Vienna. Manakala teori yang lebih khusus,
Gumperz (1908) telah memperkenalkan model dari segi
tiga teori peristilahan iaitu konsep, simbol dan objek.
Teori ini kemudiannya disesuaikan lagi oleh Wuster (1931)
dengan Teori Ferdinand de Saussure yang menyatakan
empat perkara, iaitu lambang, bahasa lisan/tulisan,
makna, dan objek.
Sebagai badan tunggal yang bertanggungjawab mengubal
istilah bahasa Melayu, Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP)
telah mencipta banyak istilah dalam bahasa itu. Hingga
kini, DBP telah berjaya menghasilkan lebih daripada
sejuta istilah dalam pelbagai bidang ilmu, yang
kemudiannya diterbitkan dalam bentuk buku. Pencapaian
tersebut amat jelas menunjukkan bahawa DBP begitu
kominted untuk memartabatkan bahasa Melayu sebagai
bahasa ilmu, bahasa berteknologi tinggi dan bertamadun
melalui peristilahan. Akan tetapi semua usaha itu tidak
memberi manfaat jika pihak masyarakat atau pengguna
bahasa Melayu tidak menghargai sumbangan badan
berkenaan, dan bersama – sama meletakkan bahasa
Melayu sebagai bahasa yang maju di rantau ini dan dunia
umumnya
Definisi Istilah
Menurut Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka (2007:591),
istilah ialah kata, gabungan kata atau frasa yang
mengungkapkan konsep yang khusus yang terdapat di
dalam sesuatu bidang ilmu atau profesyen. Sesuatu
istilah itu mempunyai makna yang tepat bagi konteks
bidangnya. Menurut Pedoman umum Pembentukan
Istilah Bahasa Melayu (1992: 1-3) Tataistilah ialah selepas tertubuhnya Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP)
kumpulan peraturan untuk membentuk istilah ( dalam tahun 1956.
termasuklah kumpulan istilah yang dihasilkannya). Tata TAJUK 10 SUMBER ISTILAH BAHASA MELAYU
istilah atau ‘terminology’ pula merupakan kumpulan
istilah bagi satu-satu bidang tertentu yang dibentuk TAJUK 11 SKEMA TATACARA PEMBENTUKAN
menurut peraturan-peraturan yang ada. Misalnya, ISTILAH BAHASA MELAYU
tataistilah matematik yang ada yang telah dibentuk
berdasarkan sistem tertentu. Manakala tatanama ialah KONSEP ISTILAH
kumpulan peraturan untuk menentukan nama dalam • Kata, gabungan kata atau frasa yang
bidang ilmu (termasuklah kumpulan nama yang mengungkapkan konsep yang khusus yang
dihasilkannya). Terdapat perbezaan kata biasa dengan terdapat di dalam sesuatu bidang ilmu atau
kata istilah. Kata biasa atau kata umum ialah kata-kata profesyen. Sesuatu istilah itu mempunyai makna
biasa di dalam bahasa. Namun demikian, kata umum yang tepat bagi konteks bidangnya.
boleh menjadi istilah. Kata istilah ialah kata yang Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka
penggunaannya dan maknanya khusus pada bidang (2007:591)
tertentu. Contohnya, kata hidrogren, nitrogen, neonatal,
fonem, alofon, alormof dan morfem merupakan istilah LANGKAH PEMBENTUKAN ISTILAH
khusus dalam bidang masing-masing. Dewan Bahasa Dan Pustaka, dalam buku Pedoman
Umum pembentukan Istilah Bahasa Melayu (DBP, 1992),
5.2.1 Morfem dan Proses Peristilahan menggariskan tujuh langkah dalam proses pembentukan
istilah.
Morfem ialah unit atau fungsi nahu. Morfem
peristilahan ialah kata akar dan imbuhan yang digunakan LANGKAH 1:
dalam pembentukan istilah. Proses pembentukan istilah Penggunaan perkataan Bahasa Melayu yang lazim
Bahasa Melayu ialah pengimbuhan, pengandaan dan digunakan dan dikhususkan maknanya untuk mendukung
penggabungan. makna istilahnya. Contohnya :
gaya garis pusat
5.2.1.1 Kata akar tapak hasil keluaran
defisit kuasa
Kata akar ialah kata yang belum mendapat imbuhan.
Misalnya: rumah, asid, algebra dan sebagainya.

5.2.1.2 Imbuhan dan Pengimbuhan LANGKAH 2:

Penggunaan perkataan dalam bahasa melayu yang kurang
Imbuhan ialah morfem yang digunakan untuk mencipta lazim digunakan. Contohnya :
istilah melalui proses pengimbuhan. Misalnya: ber-
(berinteraksi), -an (hasilan), peN- …-an (pemprosesan). peka cerakin
mendap hablur
5.2.1.3 Penggandaan jisim ketuhar

Penggandaan ialah ulangan kata dasar sama ada

sebahagian (rambut = rerambut) atau seluruh (kacang = LANGKAH 3:
kacang-kacang) untuk membentuk istilah. Penggunaan perkataan bahasa serumpun ataupun dialek
Melayu yang lazim digunakan. Contohnya :
5.2.1.4 Gabungan
gambut (Banjar) nyeri (Sunda)
Gabungan ialah cantuman dua kata atau lebih untuk engkabang (Iban) awet (Jawa)
membentuk istilah melalui proses penggabungan. Ada 16 dermaga (Jawa)
kata majmuk yang mantap seperti setiausaha, labur (N.Sembilan)
warganegara, bumiputera dan sebagainya. Walau
bagaimanapun, ada juga antara istilah yang digunakan di LANGKAH 4:
dalam konteks umum. Dewan Bahasa dan Pustaka (2004), Penggunaan perkataan bahasa serumpun atau dialek yang
menjelaskan bahawa hal ini berlaku apabila istilah itu sudah tidak lazim digunakan. Contohnya :
digunakan dengan kerap oleh masyarakat pengguna
bahasa, dan penggunaannya itu tersebar melalui media dening (Kelantan)
massa. Contohnya, kata taqwa merupakan istilah dalam riam (Johor)
bidang keagamaan Islam dan belanjawan iaitu istilah engkabang (Iban)
dalam bidang ekonomi (dewasa ini istilah ‘bajet’ nyeri (Sunda)
digunakan), sekarang ini kata-kata berkenaan sudah
digunakan secara am di dalam penggunaan bahasa sehari- LANGKAH 5:
hari. Usaha penggubalan istilah di Malaysia bermula Perkataan atau istilah daripada Bahasa Inggeris.
Contohnya :

14
  atom – atom
 electron- elektron  Kata atau frasa hendaklah paling ringkas antara
 professional – profesional pilihan yang ada dan mempunyai rujukan yang
 psychology - psikologi sama
 structure - struktur * tempat letak kereta = parkir
* rumah sakit umum = hospital

• Kata atau frasa mempunyai konotasi yang baik,

LANGKAH 6: iaitu tidak berbau lucah atau boleh membawa
• Penggunaan perkataan atau istilah daripada implikasi buruk dari segi agama, norma suku
bahasa lain. kaum dan hubungan antarabangsa.
• Istilah asing (ungkapan) tertentu yang sebutan * keling – boleh membawa implikasi buruk bagi
dan ejaannya kekal dalam semua bahasa, sesetengah kaum.
digunakan juga dalam bahasa Melayu dengan
syarat diberi garis bawah atau dicetak sendeng. • Dari aspek bunyi pula;
Contohnya : - kata atau frasa mestilah memiliki bunyi yang
sedap didengar iaitu mempunyai ciri keindahan bunyi
bona fide esprit de corps atau eufoni (gabungan bunyi yang menyenangkan,
fait accompli weltanschauung terutamanya dalam ucapan).
* patriotisme, nasionalisme, ( penggunaan kata yang
LANGKAH 7: sedap didengar dan diguna pakai dalam urusan seharian)
• Pemilihan yang terbaik antara 1-6 di atas, jika
terdapat beberapa kemungkinan. Dalam KESIMPULAN:
pembentukan istilah yang menggunakan ketujuh-
tujuh cara di atas, ada empat syarat yang perlu Syarat-syarat pembentukan istilah merupakan salah satu
dipatuhi iaitu : garis panduan dalam membentuk istilah baharu bagi
– Ungkapan yang paling singkat memastikan istilah yang dibentuk boleh diterima
– Ungkapan yang maknanya tidak masyarakat dan setaraf dengan istilah yang lain.
menyimpang
– Ungkapan yang tidak berkonotasi buruk PEMBENTUKAN ISTILAH BARU:
– Ungkapan yang sedap di dengar Peranan utama DBP ialah melaksanakan usaha bagi
memenuhi matlamat Bahagian Peristilahan DBP. Oleh
PENGGUNAAN POPULAR: itu, antara peranan yang dilaksanakannya ialah:
• Diterbitkan oleh penulis-penulis di dalam karya  Mengumpul, membentuk dan
mereka seperti cerpen, sajak, dan tulisan-tulisan memperbanyak istilah bahasa Melayu di
kreatif . dalam pelbagai bidang ilmu.
• Perkataan baharu mula-mula diperkenalkan  Menerbitkan istilah bahasa Melayu.
secara ciptaan sendiri, melalui terjemahan atau  Mewujudkan Pangkalan Data
secara ambilan keseluruhannya. Peristilahan yang bersistem, sesuai
• Bentuk-bentuk ini kemudiannya menjadi popular dengan matlamat penyebaran dan
dan digunakan umum. pemasyarakatan istilah.
Antara contoh perkataan ialah :  Menyelaraskan istilah dan penggunaan
temu ramah istilah bahasa Melayu dan mengadakan
tarik diri kerjasama dengan Indonesia dan Brunei
meja berita Darussalam melalui MABBIM, dan
tajuk kecil negara-negara lain.
ibu kota
sidang media • Satu pedoman pembentukan istilah baharu yang
lidah pengarang lebih terperinci:
nama pena  Hendaklah berdasarkan sikap dan
kempen pandangan yang progresif dan fleksibel
bagi bahasa Melayu moden,
 Hendaklah yang praktis sama ada dalam
SYARAT-SYARAT PEMBENTUKAN ISTILAH bidang ilmu atau masyaraka pemakai
bahasa,
 Kata atau frasa yang dipilih sebagai istilah  Diselaraskan dengan yang dibuat di
mestilah tepat untuk mengungkap konsep yang Indonesia,
dimaksudkan dan stabil dari segi maknanya dalam  Memperlihat kekayaan perbendaharaan
bidang ilmu. kata bahasa Melayu dan yang mempunyai
sistem struktur menurut kudrat bahasa
 Dalam bidang sains = photosintesis, oksigen, Melayu-Indonesia
karbohidrat ( boleh diterima pakai di seluruh dunia)

15
  Memperlihat bentuk yang jelas dengan
istilah asal atau istilah antarabangsa.
• Kata bahasa serumpun
 gambut (Banjar)
 nyeri (Sunda)
 engkabang (Iban)
 awet (Jawa)
• Kata bahasa asing
 atom (atom)
 elektron (electron)
 prosedur (procedure)
 struktur (structure) PROSES PENGIMBUHAN
• Pakar dalam pelbagai bidang ilmu digalakkan KONSEP PENGIMBUHAN:
menggunakan sumber yang ada untuk mencipta Pengimbuhan ialah satu proses menerbitkan perkataan
istilah terutama sekali bagi konsep-konsep yang dengan mencantumkan satu atau lebih imbuhan kepada
melambangkan rekaan pakar-pakar Malaysia sesuatu bentuk dasar. Imbuhan tersebut bolehlah
sendiri. diletakkan di depan bentuk dasar, di belakang bentuk
• Contoh: dasar, di depan dan di belakang bentuk dasar sekaligus
 mampu milik (affordable) atau disisipkan ke dalam bentuk dasar.
 virus nipah (nipah virus)
 susun atur (layout) JENIS PENGIMBUHAN:
 reka bentuk (design) Di dalam bahasa Melayu terdapat beberapa jenis
imbuhan, iaitu:
# awalan
# akhiran
# apitan
TAJUK 12 MENGAPLIKASIPEMBENTUKAN # sisipan
ISTILAH MENGGUNAKAN SKEMA TATACARA AWALAN:
PEMBENTUKAN ISTILAH BAHASA MELAYU Awalan. Adalah bentuk morfem yang diimbuhkan pada
awal kata dasar, seperti:
Kata Bahasa Melayu yang Lazim dan Tidak Lazim {ber-} dalam berjalan, berkasut, berkeras;
Kata Bahasa Serumpun yang Lazim dan Tidak Lazim {me-} dalam melihat, merawat, mewarna;
Kata Bahasa Inggeris dan Bahasa Asing Lain {ter-} dalam tercatat, tercantik, terkarang dan
{ pe-} dalam pesakit, perawat, pesara.
TAJUK 13 ASPEK TATABAHASA DAN SEMANTIK AKHIRAN:
PERISTILAHAN BAHASA MELAYU Akhiran pula merupakan morfem yang diimbuhkan pada
akhir kata dasar, seperti:
PENGGUNAAN KATA DASAR: {-kan} dalam sapukan, pakukan, lembutkan;
{-an} dalam pakaian, mandian, bauan; dan
KATA DASAR {-i } dalam warnai, tandai akhiri.
Perkataan yang menjadi dasar dalam sesuatu perkataan
sama ada perkataan itu telah menerima imbuhan atau APITAN:
belum menerima imbuhan. Apitan adalah imbuhan yang mengapit kata dasar,
Contoh : satu (kesatuan) seperti:
pengguna (kepenggunaan) { pe- …-an} dalam permainan, pelepasan, pewajaran; dan
terlaksana (keterlaksanaan) {ke-….-an} dalam keadaan, kesetiaan,

KATA AKAR SISIPAN:

Kata akar ialah perkataan yang belum diberi apa-apa Sisipan merupakan imbuhan yang dimasukkan atau
imbuhan. disisipkan kedalam sesuatu kata dasar seperti:
Contoh : anak, tani, tawa {-in-} dalam sinambung;
{-el-} dalam telunjuk; dan
Kata dasar juga boleh terdiri daripada : {-em-} dalam pemeluk.
• kata akar Imbuhan jenis ini tidak begitu produktif jika
• kata akar dengan imbuhan dibandingkan dengan imbuhan yang lain.
• kata akar berulang
• kata akar majmuk. PROSES PENGIMBUHAN
Pengimbuhan boleh berlaku dalam beberapa lapis.
Contoh: Pengimbuhan selapis berlaku pada kata dasarnya,
seperti seorang ( se + orang).

16
Pengimbuhan dua lapis berlaku pada dasarnya yang
sudah mengalami selapis pengimbuhan
seperti keseorangan ( seorang+ ke…an).
Pengimbuhan tiga lapis berlaku apabila pada dasarnya
sudah mengalami dua kali pengimbuhan,
seperti berkeseorangan (ber+keseorangan).

IMBUHAN  RUJUK KAMUS TATABAHASA

DEWAN

REDUPLIKASI
• Reduplikasi atau perulangan (juga penggandaan)
adalah proses pengulangan kata atau unsur kata.
• Reduplikasi juga merupakan proses penurunan
kata dengan pengulangan sepenuhnya atau
pengulangan sebahagian perkataan.

PEMBAHAGIAN REDUPLIKASI DALAM BAHASA REDUPLIKASI NOMINA

MELAYU: 1. Perulangan utuh
1. Reduplikasi fonologi – pengulangan fonem tanpa Contoh: rumah-rumah
terlalu banyak mengubah erti dasar. 2. Perulangan salin suara
2. Reduplikasi morfologi – pengulangan morfem, Contoh: warna-warni
misalnya papa, mama. 3. Perulangan sebahagian
3. Reduplikasi sintaksis – pengulangan morfem yang Contoh: surat-surat khabar
menghasilkan klausa. 4. Pengulangan yang disertai imbuhan
4. Reduplikasi gramatikal – pengulangan fungsional Contoh: bau-bauan
dari bentuk dasar yang meliputi reduplikasi
morfologi dan sintaksis. PENGGABUNGAN
5. Reduplikasi idiomatis – atau kata ulang semu MAKSUD:
yang menghasilkan kata baru. Contohnya: mata- • Cantuman dua kata atau lebih untuk
mata (penyiasat) membentuk istilah.
6. Reduplikasi non-idiomatis – pengulangan yang • Berlakunya PELEBURAN KATA atau bahagian
tidak mengubah makna dasar. Contohnya: kata kepada satu kata melalui proses
kucing-kucing. PENGGABUNGAN satu atau lebih kata akar /
kata dasar.
MAKNA DALAM REDUPLIKASI:
1. Jamak JENIS 1:
2. Intensitasi kualitatif • Perangkaian menjadi satu kata majmuk mantap
3. Intensiti kuantitatif (16p)
4. Intensiti frekuentatif  antarabangsa
5. Melemahkan  matahari
6. Bermacam-macam  tandatangan
7. Menyerupai
8. Resiproks (saling) JENIS 2:
9. Dalam keadaan • Penggunaan garis penghubung
10. Walaupun meskipun (batu-pasir, roda-gigi, dua-sendi, mesin-hitung)
11. Perihal JENIS 3:
12. Seenaknya, semahunya atau tidak serius • Penulisan secara terpisah
13. Tindakan untuk bersenang-senang (rumah tangga, tengah hari, jalan raya,)

DBP 2004:
• Ada antara istilah yang digunakan di dalam
konteks umum.
• Hal ini berlaku apabila istilah itu digunakan
dengan kerap oleh masyarakat pengguna bahasa,
dan penggunaannya itu tersebar melalui media
massa.

TANPA IMBUHAN:
• Garis lintang
• Hasil darab
• Ganda tiga

17
 • Kamera laut dalam 1) Ujaran /cam/ wujud apabila berlakunya pengguguran
• Daftar masuk suku kata pertama iaitu /ma/.
• Segi empat tepat 2) Ujaran /daʔ/ wujud apabila berlakunya pengguguran
IMBUHAN SALAH SATU UNSURNYA: suku kata pertama iaitu /ti/.
• Menerima pakai
• Menembak jatuh PROSES ANALOGI PENTERJEMAHAN:
• Gelombang melintang • Dalam ilmu bahasa, analogi ialah persamaan
• Pelarasan gaji antara bentuk yang menjadi dasar terjadinya
• Pekali tepat bentuk-bentuk yang lain.
• Mengambil alih • Analogi juga bermaksud kias, perbandingan (yang
• Skala kekerasan memperlihatkan ciri-ciri persamaan).
• Pembentukan kata melalui proses ini adalah
IMBUHAN DUA-DUA UNSURNYA: dengan mengiaskan kata baharu dengan bentuk
• Kedudukan anggaran kata yang telah sedia ada yang telah digunakan
• Perbelanjaan terealisasi sejak dahulu.
• Perjanjian meluluskan • Misalnya, perkataan tatabahasa memang telah
• Jagaan lindungan sedia ada dan melalui proses analogi, diciptakan
pula bentuk-bentuk seperti tatatertib, tatacara,
dan tatahias.
PELEBURAN FONEM DAN SUKU KATA: • Contoh perkataan lain yang dibentuk melalui
proses ini adalah seperti berikut :
PROSES PELEBURAN FONEM DAN SUKU KATA: 1. Prasangka – prasarana, prasekolah, prauniversiti
 Kata atau istilah yang dibangunkan menjadi satu 2. Jurunikah – juruwang, juruaudit, juruacara,
dengan meleburkan fonem dan suku kata yang juruhebah
sama. 3. Lelabah – gegelang, jejari, rerambut
 Percantuman unsur linguistik atau 4. Contoh lain :
penggabungan bunyi bahasa atau kata. Kata itu 5. Dalam analogi, pembentukan kata baru dari kata
digabungkan menjadi satu dengan meleburkan yang telah ada.
fonem atau suku kata yang sama.  Contohnya pada kata dewa-dewi, putra-putri, pemuda-
 Pembentukan kata melalui proses ini adalah pemudi, dan karyawan-karyawati.
dengan cara menggabungkan perkataan agar
menjadi suku kata dengan meleburkan atau PARADIGMA ISTILAH
menggugurkan fonem-fonem tertentu. Misalnya
perkataan : DEFINISI PARADIGMA:
• Daftar atau kumpulan lengkap bentuk terbitan
 ‘benda + alir’ menjadi ‘ bendalir’ sesuatu perkataan.
terbentuk setelah satu fonem vokal / a / digugurkan. • Contoh atau model yang jelas tentang sesuatu:
Cth: Kedudukan dunia media hari ini mempunyai
 Percantuman unsur linguistik atau empat trend utama yg diterima sebagai
penggabungan bunyi bahasa atau kata. Kata itu paradigma yang universal.
digabungkan menjadi satu dengan meleburkan • Lingkungan atau batasan pemikiran (seseorang
fonem atau suku kata yang sama. atau sesuatu organisasi) pada sesuatu masa yang
 Suku kata ialah satu struktur yang terdiri dipengaruhi oleh pengalaman, pengetahuan,
daripada fonem atau urutan fonem. Contoh: kemahiran, dan kesedaran yang ada. Cth: anjakan
paradigma
meN + salin : menyalin
meN + kagum : mengagum DEFINISI ISTILAH:
beR + rantai : berantai • Istilah = Perkataan atau rangkai kata yang
beR + rakit : berakit menyatakan sesuatu dengan betul, tepat dan
beR + rentetan : berentetan sesuai dalam sesuatu bidang ilmu pengetahuan
(pekerjaan atau kesenian) = istilah sains.
PELEBURAN FONEM DAN SUKU KATA DALAM • Beristilah mempunyai (menggunakan) istilah:
DIALEK: perkataan-perkataan Inggeris yang tidak
1) Ujaran /ni/ wujud apabila berlakunya pengguguran suku beristilah dalam bahasa Malaysia.
kata pertama iaitu [i]. • Mengistilahkan memberi istilah (nama) kepada
2) Ujaran /kat/ wujud apabila berlakunya pengguguran konsep dll yang tertentu.
suku kata pertama /de/.
3) Ujaran /pi/ wujud apabila berlakunya pengguguran suku • Peristilahan yang berkaitan dengan istilah
kata serta pengguguran fonem. (pembentukan istilah dsb): berita ~; pengistilahan
hal mengistilahkan, pembentukan istilah.
MACAM - TIDAK
PARADIGMA KATA:

18
Paradigma kata ialah kumpulan kata yang dibentuk
daripada satu akar yang sama melalui pola tertentu, baik
yang berupa kata berimbuhan, mahupun yang berupa kata
gabungan.
• Misalnya dari bentuk pirsa menjadi pemirsa,
bukan pirsawan ; dari hantar menjadi
keterhantaran, bukan kehantaran.
• Istilah bentuk berafiks menunjukkan pertalian
yang teratur antara bentuk dan maknanya.
• Istilah bentuk berafiks tersebut mengikuti
paradigma berikut, yang unsur-unsurnya demi
kejelasan dimasukkan dalam berbagai kotak

ISTILAH BENTUK ULANG UTUH

• Istilah bentuk ulang utuh yang mengacu ke
kemiripan dapat dilihat pada contoh berikut :-
Ubur-ubur paru-paru
anak-anak
langit-langit undur-undur
kanak-kanak
kunang-kunang kuda-kuda
PARADIGMA ISTILAH:
• Istilah bentuk berafiks ISTILAH BENTUK ULANG DENGAN AFIKASI:
• Paradigma Bentuk Berafiks • Istilah bentuk ulang dengan afiksasi dibentuk
• Paradigma Bentuk Berkonfiks melalui paradigma berikut :-
• Istilah bentuk ulang Daun = dedaunan Pohon = pepohonan
• Istilah bentuk ulang utuh Rumput = rerumputan
• Istilah bentuk ulang dengan afiksasi Istilah bentuk ulang dedaunan, pepohonan, rerumputan
• Istilah bentuk ulang salin suara yang mengacu ke berbagai macam, keanekaan dibentuk
• Istilah bentuk majmuk atau kompositum dari dasar daun, pohon, dan rumput yang mengalami
perulangan.
PARADIGMA BENTUK BERAFIKS: ISTILAH BENTUK ULANG SALIN SUARA:
Paradigma Bentuk Berafiks :- • Istilah bentuk ulang salin suara dibentuk melalui
ber- tani bertani petani pertanian pengulangan dengan perubahan bunyi.Perhatikan
bel- ajar belajar pelajar pelajaran contoh berikut:-
ber- ubah berubah perubah sayur = sayur-mayur
perubahan warna = warna-warni
Perubahan Istilah berafiks petani, pelajar, perubah yang
mengacu kepada pelaku atau alat, dan pertanian, ISTILAH BENTUK MAJMUK:
pelajaran, perubahan yang mengacu ke hal, keadaan, atau • Istilah bentuk majmuk atau kompositum
tempat dibentuk dari verba bertani, belajar, berubah merupakan hasil penggabungan dua bentuk
yang berasal dari bentuk dasar tani, ajar, dan ubah. ataulebih, yang menjadi satuan leksikal baru.
• Gabungan kata itu berupa :-
PARADIGMA BENTUK BERKONFIKS: – gabungan bentuk bebas dengan bentuk
• Paradigma Bentuk Berkonfiks bebas
ke—an = saksi kesaksian – bentuk bebas dengan bentuk terikat
ke—an = bermakna kebermaknaan – bentuk terikat dengan bentuk terikat
ke—an = terpuruk keterpurukan
ke—an = seragam keseragaman HIPONIM:
Istilah berkonfiks ke—an yang mengacu ke hal atau • Hiponim adalah suatu kata yang mempunyai
keadaan dibentuk dari pangkal yang berupa bentuk dasar hieraki makna atau senarai kata yang lebih
atau bentuk yang berprefiks ber-, ter-, se-, seperti saksi, umum, atau boleh juga disebut sebagai kata-kata
bermakna, terpuruk,dan seragam yang tergolong dalam satu keluarga.

ISTILAH BENTUK ULANG CONTOH HIPONIM:

• Istilah bentuk ulang dapat berupa ulangan 1. Kata Umum : Olahraga
bentuk dasar seutuhnya atau sebagiannya  Hiponimnya : bola keranjang, hoki, golf
dengan atau tanpa pengimbuhan dan 2. Kata Umum : Kenderaan
pengubahan bunyi.  Hiponimnya : kereta, basikal, motor
3. Kata Umum : Bunga
ISTILAH BENTUK BERAFIKS:  Hiponimnya : mawar, melati, kemboja
• Disusun dari bentuk dasar dengan penambahan
prefiks, infiks, sufiks, dan konfiks seturut POLISEM:
kaedah pembentukan kata bahasa Indonesia. • Polisemi adalah suatu kata yang memiliki banyak
erti/makna.

19
CONTOH POLISEMI: • Kata akronim tergolong dalam kata nama tunggal
1. Bisa • Kata nama akronim ialah perkataan yang
 Racun ular dihasilkan melalui pencantuman bahagian-
 Dapat/Mampu bahagian daripada serangkaian perkataan.
2. Kepala • Bahagian-bahagian perkataan boleh terdiri
 Bahagian tubuh daripada huruf, suku kata atau bahagian
 Pemimpin daripada perkataan.
3. Ibu
 Emak
 Pati

SINONIM, HOMONIM, HIPONIM, KEPOLISEMAN

PENCATUMAN HURUF AWAL PERKATAAN

DITULIS DENGAN HURUF BESAR:

TAJUK 14 ISTILAH SINGKATAN DAN LAMBANG

BAHASA MELAYU

SINGKATAN
Sesuatu yang disingkatkan, kependekan, ringkasan Cantuman huruf dan suku kata perkataan
(Kamus Dewan Edisi Ke-4) ditulis bermula dengan huruf besar

Terbentuk 4 cara:
• Menggugurkan satu bahagian atau lebih
daripada dasar-dasarnya.
 Surat khabar (harian)
 lab (laboratory)
• Menyingkatkan huruf ejaan, tetapi sebutannya
seperti bentuk lengkap.
 Sin – sinus
 cm – sentimeter
 hab - habitat
• Menggabungkan suku kata atau bahagian kata. Cantuman suku kata awal
 Tadika (taman didikan kanak-kanak) perkataan
 Cerpen (cerita pendek)
 purata (pukul rata)
• Menggabungkan huruf pangkal setiap kata, atau
dikenali sebagai AKRONIM.
 JKR (Jabatan Kerja Raya)
 DBP (Dewan Bahasa & Pustaka)
 UPSI (Universiti Pendidikan Sultan Idris)
 IPG (Institut Pendidikan Guru)

AKRONIM:

20
 • Bilangan hendaklah tidak dimulai dengan tanda
perpuluhan, kecuali apabila diperlukan dalam
jadual atau senarai.
• Bilangan perpuluhan tidak boleh dimulai dengan
titik perpuluhan, tetapi hendaklah dimulai
dengan angka. Misalnya:
0.52 bukan .52
0.54 bukan .54
0.56 bukan .56

• Kekecualian daripada peraturan ini diizinkan

Cantuman bahagian awal perkataan pertama dengan dalam senarai atau jadual. Misalnya:
bahagian lain dalam perkataan yang mengikutinya. .50
.52
.54
.56
...
• Bilangan yang hanya terdiri daripada angka yang
ditulis dalam jadual atau daftar hendaklah
dibahagi-bahagikan kepada kelompok tiga angka
yang dipisahkan oleh ruang tanpa tanda titik
atau koma. Misalnya:
3 105 724 bukan 3.105.724
0.987 24 bukan 0,98724
LAMBANG & HURUF BILANGAN
DEFINISI LAMBANG: LAMBANG GAMBAR:
• Lambang ialah tanda yang mewakili entiti • Konsep dapat dinyatakan oleh lambang yang
linguistik seperti bunyi, fonem,suku kata, berupa gambar. Pembentukan dan penggunaan
morfem dan kata yang diterima dalam transkripsi lambang gambar harus mengikuti peraturan yang
fonetik atau sistem tulisan. disahkan oleh bidang masing-masing. Misalnya:
Kamus Dewan Edisi keempat ( 2007: 876) • Jantan = ♂
• Betina = ♀
CONTOH: • Bintang = *
• Omega = Ω
Meter – meter – m • Tanda endapan zat (kimia) = ↓
Kilogram – kilogram – kg • Matahari atau Ahad (astronomi) = ☼
• Forte atau nyaring (muzik) = f
LAMBANG HURUF DAN BILANGAN
• Lambang huruf dan bilangan ialah singkatan
khusus berdasarkan kebiasaan yang terdiri TAJUK 15: EJAAN DAN PERISTILAHAN BAHASA
daripada satu huruf atau lebih tanpa titik di MELAYU
belakangnya dan digunakan untuk menandai
sesuatu konsep. EJAAN FONEMIK
• Nama dan lambang unit mengikut System • Dikenali juga sebagai ejaan grafemik
International d’Unites (SI)  Sistem Unit • EJAAN : kaedah atau cara menulis
Antarabangsa. perkataan dgn huruf:
penyelarasan ~ khususnya tertumpu pd kata-
• Definisi unit dasar tersebut dipersetujui secara kata pinjaman (tatanama
antarabangsa. ubat, bahan kimia, batu, bakteria,
• Unit lain merupakan unit terbitan sahaja. virus, kulat, dll);
• Semua lambang unit yang berdasarkan nama • FONEMIK : menganalisa sistem bunyi secara
orang ditulis dengan huruf kecil untuk sinkronik untuk mengenal pasti
membezakannya daripada nama peribadi orang. fonem-fonem dalam bahasa dan
• Contohnya : mengeluarkan lambang-lambangnya.
• Ejaan istilah pada umumnya hendaklah
BILANGAN: grafemik/fonemik, iaitu bunyi yang digambarkan
• Sistem Unit Antarabangsa menentukan penulisan berdasarkan grefem-grafem yang sudah disetujui
bilangan seperti berikut : dalam Sistem Ejaan Baru Bahasa Melayu.
Tanda perpuluhan boleh ditulis dengan titik. • Kata-kata dieja sebagaimana yang diucapkan, dan
Misalnya: 3.05 diucapkan sebagaimana yang dieja, dan tidak ada
huruf yang senyap (K.L. Pike, 1968:57).

21
 • Secara mudah, sistem ejaan dan sebutan dalam
bahasa Melayu berdasarkan prinsip fonemik,
iaitu :
"sebut sebagaimana yang dieja, eja sebagaimana yang
disebut, dan tiada huruf yang disenyapkan ".
CONTOH:
ISU:
• Prinsip fonemik ini jugalah yang menjadi asas
bahasa baku yang pernah dipertikaikan oleh
kalangan yang tidak sudi merujuk pakar bahasa.
Kini, bahasa baku hanya dikhususkan untuk mata
pelajaran Bahasa Melayu, sedangkan mata
pelajaran lain menggunakan bahasa standard
berasaskan sebutan Melayu Johor-Riau.
• Bolehkah kita menyebut perkataan dibawah :
– ande (untuk anda)
– bece (untuk beca)
– wanite (untuk wanita)
– bole (untuk bola)
– pole (untuk pola)
– tuale (untuk tuala)
• Terdapat juga segelintir orang yang sinis
terhadap bahasa tentang beza sebutan bau
dengan kerbau. Begitu juga kata mereka,
mengapa dia disebut sebagai diya, dan buaya
disebut sebagai buwaya? Mengapa bilik disebut
sebagai bilek?
Melayu tempatan sekian lama (seperti dalam
kajian sosiolinguistik).
8. Selain itu, terdapat prinsip hentian glotis (glotal
stop) yang membawa implikasi bahawa perlunya
kesederhanaan dalam sebutan.
9. Bunyi konsonan r dalam perkataan ular perlu
dizahirkan dengan jelas, supaya tidak kedengaran
seperti ula. Namun, tidak pula perlu dilebih-
lebihkan dengan menggetarkan sebutan r secara
keterlaluan sehingga berbunyi ularrrrrrrr.
10. Demikian juga perkataan seperti itik, bilik, cilik,
dan licik boleh disederhanakan sedikit supaya
lebih dekat dengan sebutan penutur jati bahasa
Melayu tempatan sekian lama (seperti dalam
kajian sosiolinguistik).
DEFINISI ETEMOLOGI:
• ETIMOLOGI : (étimologi) cabang ilmu
linguistik yg mengkaji asal
usul dan perkembangan sesuatu kata.
Sejarah kata : bentuk dan makna.
• Dikenali juga sebagai ejaan asal.
CONTOH:
• Penting sekiranya timbul kekaburan seperti
dalam hal sepasang istilah yang sama sebutan dan
sama ejaan, maka perbezaan bolehlah dibuat
dengan mengekalkan ejaan dengan sedikit
penyesuaian yang diperlukan kepada salah satu
istilah itu. Ini dikatakan ejaan etimologi.
Misalnya, bagi media massa, kedua-dua s
dikekalkan dalam massa supaya tidak timbul
kekeliruan dengan masa.

PRINSIP FONEMIK:
• Dalam semua hukum dan peraturan semestinya
terdapat beberapa pengecualian, termasuklah
prinsip fonemik. Antara lain ialah:
1. gelunsuran y dan w sepertimana dalam sebutan
dia, bau dan buaya;
2. elemen diftong (gabungan vokal) "au" dalam
sebutan kerbau, "ai" (balai), "oi" (berbaloi), "ui"
(kelui), dan lain-lain;
3. elemen digraf (gabungan konsonan) "kh" (khas,
akhir, tarikh), "ng" (ngaum, bengang, menang), "ny"
(nyiru, tanya), "sy" (syurga, kusyuk, skuasy), "gh"
(ghazal, baligh), dan lain-lain.
4. penyengauan (sebutan sengau untuk m, n, y,
ng,ny): maya, menang, nganga, nyonya.
5. Selain itu, terdapat prinsip hentian glotis (glotal
stop) yang membawa implikasi bahawa perlunya
kesederhanaan dalam sebutan.
6. Bunyi konsonan r dalam perkataan ular perlu
dizahirkan dengan jelas, supaya tidak kedengaran
seperti ula. Namun, tidak pula perlu dilebih-
lebihkan dengan menggetarkan sebutan r secara
keterlaluan sehingga berbunyi ularrrrrrrr..
7. Demikian juga perkataan seperti itik, bilik, cilik,
dan licik boleh disederhanakan sedikit supaya
lebih dekat dengan sebutan penutur jati bahasa

22

TRANSLITERASI DAN TRANSKRIPSI:
EJAAN NAMA, PENYESUAIAN EJAAN DAN
IMBUHAN ASING:
PENYUSAIAN EJAAN
EJAAN NAMA:
• Ejaan nama khas, yang dalam bahasa sumber
ditulis dengan huruf Latin, tidak diubah.
• Sekiranya nama khas itu ditulis dengan huruf
lain, maka diambil ejaannya yang dalam bahasa
Inggeris dan kemudian disesuaikan dengan
bahasa Melayu.
• Misalnya: Baekelund, Cannizzaro, Aquadag,
Dacron, Keops, Dmitri Ivanovic Mendeleev,
Anton Chekhov, Mao Tze Tung.
PENYESUAIAN EJAAN:
• Bahasa Melayu banyak menyerap istilah daripada
pelbagai bahasa, seperti Sanskrit, Arab,
Portugis, Belanda, Inggeris dan lain-lain.
Berdasarkan darjah penyesuaian unsur pinjaman
itu dalam bahasa Melayu, maka istilah dalam
bahasa Melayu dapat dibahagi kepada tiga
golongan besar:
• Pertama, istilah asing yang pengucapan dan
penulisannya sudah sebati
• dalam bahasa Melayu seperti pencen, stesen,
kamsen, kelas, kelab; tidak diubah
• Kedua, istilah asing yang belum sepenuhnya
terserap ke dalam bahasa
• Melayu seperti landrover, ad hoc; pengucapan
dan penulisannya hendaklah dikekalkan seperti
dalam bahasa sumber.
• Ketiga, istilah yang baru dipinjam dan belum
sebati atau menyesuaikan diri daripada segi
sebutan dan ejaan.
23
• Pengejaan istilah ini dilakukan dengan cara
mengubah unsur yang perlu saja supaya bentuk
ejaan asal masih terlihat.
• Penyesuaian ejaan istilah baru itu dilakukan
menurut kaedah di berikut:
IMBUHAN ASING:
• sistem imbuhan asing telah dipinjam untuk
menampung kemasukan bentuk-bentuk kata
pinjaman terutama yang dihubungkan dengan
keperluan peristilahan
• proses penambahan bentuk imbuhan dalam
bahasa Melayu, iaitu dengan cara meminjam
unsur-unsur imbuhan bahasa asing, sama ada
 imbuhan-imbuhan asing itu diterima secara
sepenuhnya (mempertahankan bentuk asalnya)
atau
 diubah suai mengikut sistem tatabahasa bahasa
Melayu.
 unsur-unsur imbuhan asing ini kepada tiga
kumpulan, mengikut bahasa asal imbuhan-
imbuhan tersebut.
 Tiga kumpulan ini ialah:
i) imbuhan Sanskrit
ii) imbuhan Arab
iii) imbuhan Yunani-Latin-Inggeris
RUJUK TATABAHASA DEWAN
1. IMBUHAN SANSKRIT:
 Imbuhan yang berasal daripada bahasa Sanskrit
ialah jenis imbuhan yang telah lama terserap ke
dalam sistem tatabahasa bahasa Melayu.
 Antaranya, seperti maha-, pra-, dan panca-, telah
menjadi sebati dengan perkataan-perkataan
dasar bahasa Melayu, sehingga penggunaannya
amat produktif.
 Terdapat juga bentuk imbuhan, seperti tuna, tri,
dan nita, yang mana penggunaannya atau
terbitannya tidak begitu produktif.
2. IMBUHAN ARAB
3. IMBUHAN YUNANI-LATIN-INGGERIS
GUGUS KONSONAN:
• gabungan dua konsonan atau lebih yang
termasuk dalam satu suku kata yang sama.
• jika gabungan konsonan termasuk dalam suku
kata, maka gabungan itu bukan dinamai gugusan
konsonan.
• gugusan konsonan boleh berlaku pada
kedudukan di awal, di tengah, dan di akhir
perkataan.
Gugus konsonan awal perkataan:
• dr, kl, pr, ps, st
• Contohnya :
1. praktik [ prak + tik ]
2. profesor [ pro + fe + sor ]
3. klinik [ kli + nik ]
4. skema [ ske + ma ]

Gugusan konsonan tengah perkataan:

• tr, kr, gr
• Contoh :
1. kontraktor [ kon + trak + tor ]
2. transkripsi [ trans + krip + si ]
3. geografi [ geo + gra + fi ]

Gugusan konsonan akhir perkataan:

• ns, rd, rt, rm
• Contoh :
1. suspens [ sus + pens ]
2. eksport [ eks + port ]
3. kloroform [ klo + lo + form ] - ubat bius
4. biliard [ bi + liard ] - snooker

24