2. Βιβλίο δραστηριοτήτων PDF

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΦΥΣΙΚΗ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΒΙΒΛΙΟ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
i
Φυσική Α΄ Γυμνασίου – Βιβλίο Δραστηριοτήτων
ΤΑΞΗ Α΄
Συγγραφή: Ιωάννης Καρμιώτης, Φυσικός

Δημήτριος Φιλίππου, Φυσικός
Αχιλλέας Καπαρτζιάνης, Φυσικός
Συντονισμός: Δρ Γιώργος Ασπρομάλλης, ΕΜΕ Φυσικής
Επιμέλεια έκδοσης: Ιωάννης Καρμιώτης, Φυσικός

Γλωσσική επιμέλεια: Μαριάννα Χριστόφια, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης

Προγραμμάτων
Ηλεκτρονική Ιωάννης Καρμιώτης, Φυσικός

σελίδωση:
Σχεδιασμός Φωτογραφία: Παρασκευάς Παπαδόπουλος

εξωφύλλου:
Επεξεργασία: Ευάγγελος Στεργενάκης, Λειτουργός Υπηρεσίας
Ανάπτυξης Προγραμμάτων
Συντονισμός έκδοσης: Χρίστος Παρπούνας, Συντονιστής Υπηρεσίας Ανάπτυξης

Προγραμμάτων
Έκδοση 2012
Εκτύπωση: ………Όνομα Τυπογραφείου………
© ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ISBN: 978-9963-0-4616-4
Στο εξώφυλλο χρησιμοποιήθηκε ανακυκλωμένο χαρτί σε ποσοστό τουλάχιστον 50%,

προερχόμενο από διαχείριση απορριμμάτων χαρτιού. Το υπόλοιπο ποσοστό προέρχεται
από υπεύθυνη διαχείριση δασών.
ii
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Με ιδιαίτερη χαρά προλογίζω την έκδοση του βιβλίου «Φυσική Α΄ Γυμνασίου, Βιβλίο
Δραστηριοτήτων». Σκοπός του βιβλίου αυτού είναι να προωθήσει τις γενικές αρχές και
στόχους της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.
Τα φύλλα εργασίας του βιβλίου περιλαμβάνουν μεγάλη ποικιλία δραστηριοτήτων και
εκπαιδευτικών μέσων (εικόνες, γραφικές παραστάσεις, κείμενα, πειραματικές
δραστηριότητες, οπτικοακουστικό υλικό κ.λπ.) που βοηθούν τους/τις μαθητές/τριες να
δομήσουν ένα συνεκτικό σώμα γνώσεων, να αναπτύξουν τις αναγκαίες δεξιότητες και
ικανότητες για συμμετοχή σε μια κοινωνία ενεργών και κριτικά σκεπτόμενων ανθρώπων.
Επιπλέον, μέσα από τις δραστηριότητες οι μαθητές/τριες θα αποκτήσουν θετικές στάσεις και
συμπεριφορές έναντι της επιστήμης.
Επιθυμώ να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στους εκπαιδευτικούς της ομάδας, Ιωάννη
Καρμιώτη, Δημήτριο Φιλίππου και Αχιλλέα Καπαρτζιάνη που ασχολήθηκαν με τη συγγραφή
του βιβλίου.
Ιδιαίτερα θέλω να ευχαριστήσω τον Επιθεωρητή της Φυσικής, Δρα Γιώργο Ασπρομάλλη,
που είχε τον συντονισμό της ομάδας, καθώς και την Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων
που είχε την ευθύνη για την έκδοση του βιβλίου αυτού.
Δρ Ζήνα Πουλλή
Διευθύντρια Μέσης Εκπαίδευσης
iii
Πρόλογος συγγραφικής ομάδας
προς τους μαθητές και μαθήτριες της Α΄ Γυμνασίου.
Το βιβλίο αυτό σε συνδυασμό με το βιβλίο «Φυσική Α΄ Γυμνασίου» γράφτηκε για να σας

βοηθήσει να βελτιώσετε και να αυξήσετε την κατανόησή σας στα θέματα που αναφέρονται το
Νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα της Φυσικής Α΄ Γυμνασίου.
Μέσα από τις προτεινόμενες δραστηριότητες που περιλαμβάνονται στα φύλλα εργασίας, θα
σας δοθεί η δυνατότητα να αποκτήσετε βασικές γνώσεις, να αναπτύξετε στάσεις και
συμπεριφορές και να καλλιεργήσετε ικανότητες και δεξιότητες που θα σας βοηθήσουν να
είστε ενεργά μέλη μιας ανθρώπινης, δίκαιης και δημιουργικής κοινωνίας.
Επιθυμούμε να εκφράσουμε τις ευχαριστίες μας στη Διευθύντρια Μέσης Εκπαίδευσης Δρα
Ζήνα Πουλλή, στους Επιθεωρητές Φυσικής Δρα Γιώργο Ασπρομάλλη και κ. Αντρέα
Παπαστυλιανού καθώς και σε όλους τους συναδέλφους που ο καθένας, είτε με εισηγήσεις,
είτε με διορθώσεις, είτε με σχόλια, είτε με εφαρμογή στην τάξη μέρους του διδακτικού υλικού,
συνέβαλε στη βελτίωση της ποιότητας των βιβλίων.
Σας ευχόμαστε καλή επιτυχία.
Οι συγγραφείς
iv
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΝΕΡΟ.............................................................................................................. 1
ΕΙΔΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ........................................ 3
ΑΛΛΑΓΕΣ ΦΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ....................................................................................10
ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ.................................................................................................16
ΜΑΖΑ ΚΑΙ ΟΓΚΟΣ............................................................................................................21
ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΑΕΡΑΣ...........................................................................................................27
ΑΕΡΑΣ..............................................................................................................................29
ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΠΙΕΣΗ ...................................................................................................36
ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΜΟΡΙΑΚΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΥΛΗΣ ........................................................................39

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΠΙΕΣΗΣ ΑΕΡΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΜΠΙΕΣΤΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥΣ .................................41
ΣΩΜΑΤΙΔΙΑΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΥΛΗΣ ....................................................44
ΔΙΑΧΥΣΗ ..........................................................................................................................50
ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΧΗΜΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ................................................................................52
ΕΝΟΤΗΤΑ 4: ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ-ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ .................................55

ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ – ΜΕΤΑΤΡΟΠΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ .....................................................57
ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ...................................................................................62
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ
ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ .............................................................................................................64
ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ, ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΚΑΙ ΘΕΡΜΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ...........................................67
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ
ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ - ΜΟΡΙΑΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ.......................................................................72
ΕΝΟΤΗΤΑ 5: ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ ..77

ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ............................................................................79
ΒΡΑΣΜΟΣ ........................................................................................................................84
ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΔΙΑΛΥΜΕΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΤΗΞΗΣ ΤΟΥ ΠΑΓΟΥ ............86
ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ.......................................................................88
ΕΞΑΤΜΙΣΗ .......................................................................................................................91
ΘΕΡΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΟΛΗ ΚΑΙ ΣΥΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ ...................................................93
ΔΙΑΣΤΟΛΗ ΚΑΙ ΣΥΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΥΓΡΩΝ ..........................................................................98
ΘΕΡΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΑΕΡΙΩΝ..............................................................................100
v
ΕΝΟΤΗΤΑ 6: ΔΙΑΔΟΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ – ΘΕΡΜΙΚΗ ΜΟΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΓΩΓΙΜΟΤΗΤΑ ....103
ΔΙΑΔΟΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΣΤΑ ΣΤΕΡΕΑ (1η εκδοχή).....................................................105
ΔΙΑΔΟΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΣΤΑ ΣΤΕΡΕΑ (2η εκδοχή) .....................................................109
ΔΙΑΔΟΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΣΤΑ ΡΕΥΣΤΑ ........................................................................116
ΔΙΑΔΟΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΜΕ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ...............................................................121
ΕΝΟΤΗΤΑ 7: ΗΧΟΣ...........................................................................................................125
ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΗΧΟΥ .................................................................................................127
ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΗΧΟΥ.....................................................................................................131
ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΗΧΟΥ ..........................................................136
ΑΝΑΚΛΑΣΗ ΤΟΥ ΗΧΟΥ .................................................................................................142
ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΟΥ ΗΧΟΥ ...........................................................................................145
ΗΧΟΡΥΠΑΝΣΗ...............................................................................................................150
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ .....................................................................................................157
vi
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 ΝΕΡΟ
1
2
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
ΕΙΔΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ
Δραστηριότητα 1- 1
Στην Εικόνα 1-1 φαίνεται η φωτογραφία της Γης, όπως λήφθηκε από το πλήρωμα του
διαστημοπλοίου Apollo 17, καθώς ταξίδευε προς τη Σελήνη στις 7 Δεκεμβρίου του 1972.
Παρουσιάζει μια περιοχή του πλανήτη από τη Μεσόγειο μέχρι την Ανταρκτική.
Εικόνα 1- 1
Αφού μελετήσετε την πιο πάνω φωτογραφία, να γράψετε μερικές πληροφορίες για την
ύπαρξη του νερού στη Γη, όσον αφορά τις τρεις φάσεις του.
3
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
Πείραμα 1
1. Να τοποθετήσετε ένα παγάκι σε κάθε δοχείο.
2. Να καταγράψετε τις παρατηρήσεις σας σχετικά με τις

αλλαγές στο σχήμα του πάγου στα διάφορα δοχεία. Εικόνα 1- 2
Πείραμα 2
1. Να ρίξετε 100 ml νερό σε κάθε δοχείο. Τα δοχεία έχουν
διαφορετικό σχήμα.
2. Να καταγράψετε τις παρατηρήσεις σας σχετικά με το Εικόνα 1- 3
σχήμα του νερού στα δοχεία.
Πείραμα 3
1. Κάτω από τα δύο δοχεία να τοποθετήσετε μικρά αντικείμενα
(π.χ. σβηστήρι, ξύστρα μολύβι, κ.λπ.), ώστε τα δοχεία να
έχουν κλίση.
Εικόνα 1- 4
2. Να καταγράψετε τις παρατηρήσεις σας σχετικά με την ελεύθερη επιφάνεια του νερού στα
τρία δοχεία.
4
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
Να διαβάσετε το κείμενο με τίτλο «Νερό και Ύδρευση».
ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ
Οι άνθρωποι χρειάζονται νερό στα σπίτια τους. Γι’ αυτό τον λόγο ήταν ανάγκη
να βρουν τρόπους να μεταφέρουν νερό από τα φράγματα και τα διυλιστήρια
νερού, τις μονάδες αφαλάτωσης και τις γεωτρήσεις προς τις πόλεις και τα
χωριά. Η διαδικασία της μεταφοράς νερού προς τις πόλεις και τα χωριά
ονομάζεται ύδρευση.
Τα δίκτυα ύδρευσης αποτελούνται από ένα σύστημα σωλήνων που συνήθως
ξεκινούν από τις πηγές νερού και καταλήγουν στα σπίτια μας. Μέσα από
αυτούς τους σωλήνες με τη βοήθεια μιας αντλίας, το νερό τοποθετείται σε έναν
υδατόπυργο, μια δεξαμενή δηλαδή, που έχει χτιστεί σε κάποιο ψηλό σημείο της
πόλης ή του χωριού. Από τον υδατόπυργο το νερό φτάνει στα σπίτια μας.
Ένα δίκτυο ύδρευσης φαίνεται στο παρακάτω σκίτσο.
Στη συνέχεια να πραγματοποιήσετε τα πειράματα που ακολουθούν.
Πείραμα 1
1. Σε ένα από τα σκέλη της συσκευής των
συγκοινωνούντων δοχείων θα ρίξετε νερό. Να
προβλέψετε και να σχεδιάσετε στην Εικόνα 1–5 το ύψος
του νερού στο κάθε σκέλος της συσκευής.
Εικόνα 1- 5
5
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
2. Να ρίξετε νερό σε ένα σκέλος της συσκευής των συγκοινωνούντων δοχείων. Να

παρατηρήσετε το ύψος του νερού σε όλα τα σκέλη της συσκευής και να γράψετε τις
παρατηρήσεις σας.
3. Να σχεδιάσετε στο πιο κάτω σχήμα την ελεύθερη επιφάνεια του νερού στα σκέλη της
συσκευής.
Εικόνα 1- 6
4. Να γράψετε το συμπέρασμά σας από το πείραμα που έχετε κάνει.
Πείραμα 2
1. Να μελετήσετε το αλφαδολάστιχο ανυψώνοντας το ένα από τα δύο
σκέλη του. Τι παρατηρείτε;
Εικόνα 1- 7
2. Να χρησιμοποιήσετε το αλφαδολάστιχο, ώστε να βρείτε αν η πινακίδα στο εργαστήριο

Φυσικής είναι τελείως οριζόντια. Να εξηγήσετε πώς θα το επιτύχετε.
6
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
Ερωτήσεις αξιολόγησης (στην τάξη)

1. Να παρατηρήσετε προσεκτικά το σκίτσο του δικτύου ύδρευσης και τη συσκευή
συγκοινωνούντων δοχείων στη Δραστηριότητα 1-3 και στη συνέχεια να απαντήσετε στις
παρακάτω ερωτήσεις:
α) Σε τι μοιάζει ένα δίκτυο ύδρευσης με τα συγκοινωνούντα δοχεία;
β) Γιατί ο υδατόπυργος του δικτύου ύδρευσης πρέπει να κατασκευάζεται πάντα στο
ψηλότερο σημείο μιας περιοχής;
γ) Στην πολυκατοικία παίρνουν νερό κανονικά όλα τα διαμερίσματα; Να δικαιολογήσετε
την απάντησή σας.
2. Ποιο λάθος παρατηρείτε στην Εικόνα 1-8;
Εικόνα 1- 8
3. Να μελετήσετε την Εικόνα 1- 9 και να εξηγήσετε τη δημιουργία του αρτεσιανού νερού

(νερό που «βγαίνει» (αναβλύζει) από τη γη χωρίς τη χρήση μηχανών π.χ. αντλίων).
Εικόνα 1- 9
7
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
Να θερμάνετε νερό σε μια κωνική φιάλη μέχρι να κοχλάσει. Πάνω από τη
φιάλη να κρατήσετε μία σύριγγα και τραβώντας το έμβολό της προς τα
έξω να τη γεμίσετε με υδρατμούς.
1. Τι νομίζετε ότι θα συμβεί, όταν κλείσουμε το στόμιο της σύριγγας Εικόνα 1- 10

και πιέσουμε το έμβολο;
2. Να πιέσετε το έμβολο προς τα μέσα και να γράψετε τι

παρατηρείτε.
Εικόνα 1- 11
3. Τι συμπεραίνετε από την πιο πάνω δραστηριότητα;
8
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
Τα συμπεράσματα τα οποία προέκυψαν από τις προηγούμενες δραστηριότητες για το νερό,
ισχύουν γενικά για όλα τα στερεά, υγρά και αέρια αντίστοιχα.
1. Ένας/μια μαθητής/τρια της ομάδας σας να περιγράψει τα χαρακτηριστικά μιας φάσης της
ύλης χωρίς να αναφέρει ποια είναι αυτή. Οι υπόλοιποι/ες μαθητές/τριες της ομάδας να
αναγνωρίσετε σε ποια φάση αναφέρεται.
2. Το ίδιο να επαναληφθεί και για τις τρεις φάσεις, αλλά την περιγραφή να την κάνει
διαφορετικός/ή μαθητής/τρια.
3. Μετά από αυτή τη διαδικασία να συμπληρώσετε το πιο κάτω διάγραμμα.
Οι φάσεις της Ύλης
………………… ………………… …………………
α) ………………………… α) ………………………… α) …………………………

……………………………. ……………………………. …………………………….
β) …………………………. β) …………………………. β) ………………………….
…………………………….. …………………………….. ……………………………..
Διάγραμμα 1- 1
Θέματα για Project

1. Κατασκευή φίλτρου ακάθαρτου νερού.
2. Μελέτη για τα αρχαία υδραγωγεία.
3. Κατασκευές και μηχανισμοί που λειτουργούν με τη χρήση του νερού.
4. Το νερό ως στοιχείο δημιουργίας πολιτισμού.
5. Το νερό στις διάφορες θρησκείες.
6. Το υδατικό πρόβλημα στην Κύπρο.
9
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
ΑΛΛΑΓΕΣ ΦΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ
Δραστηριότητα 1- 6 (Για το σπίτι)

Πείραμα 1 (ΟΜΑΔΑ Α & Δ)
 Να τοποθετήσετε ίση ποσότητα νερού σε δύο
ποτήρια.
 Να σκεπάσετε το ένα ποτήρι με ένα πιατάκι.
 Να αφήσετε τα δύο ποτήρια παράμερα
(κάπου που να μην εμποδίζουν την οικογένειά
σας) μέχρι το επόμενο μάθημα.
 Κάθε δύο μέρες να παρατηρείτε τα δύο
ποτήρια και να καταγράφετε στον πιο κάτω
πίνακα το ύψος της ελεύθερης επιφάνειας του
νερού. Εικόνα 1- 12
Πίνακας 1- 1
Ύψος νερού στο Ύψος νερού στο
Α/Α Ημέρα
ανοικτό ποτήρι κλειστό ποτήρι
1
2
3
4
5
 Σύμφωνα με τα δεδομένα του Πίνακα 1-1, να γράψετε τι παρατηρείτε και σε ποιο

συμπέρασμα μπορείτε να καταλήξετε.
Παρατήρηση
Συμπέρασμα
10
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
Πείραμα 2 (ΟΜΑΔΑ Β)
 Να τοποθετήσετε ίση ποσότητα νερού σε ένα
ποτήρι και σε ένα πιάτο.
 Να αφήσετε το ποτήρι και το πιάτο παράμερα μέχρι
το επόμενο μάθημα.
 Να παρατηρείτε το νερό μέσα στο ποτήρι και στο
πιάτο κάθε μέρα και να γράψετε τις παρατηρήσεις σας. Εικόνα 1- 13
Παρατήρηση:
 Να γράψετε το συμπέρασμά σας από τις πιο πάνω παρατηρήσεις.
Συμπέρασμα:
Πείραμα 3 (ΟΜΑΔΑ Γ)
 Να τοποθετήσετε ίση ποσότητα νερού σε

δύο πιάτα.
 Να αφήσετε το ένα πιάτο μέσα στο σπίτι,
σε χώρο που να μη φωτίζεται κατευθείαν
από τον ήλιο και το άλλο κάπου που να
φωτίζεται από τον ήλιο. Εικόνα 1- 14
 Να παρατηρείτε κάθε μέρα τα δύο πιάτα
και να γράψετε τι παρατηρείτε.
Παρατήρηση:
Να γράψετε τι συμπεραίνετε από τις πάνω παρατηρήσεις.
11
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
1. Ποιο φαινόμενο έχετε διερευνήσει με το πείραμα που κάνατε στο σπίτι;
2. Να συζητήσετε στην ομάδα σας τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά σας από το
πείραμα που κάνατε στο σπίτι. Να καταλήξετε σε κοινό συμπέρασμα και να το γράψετε
πιο κάτω.
3. Κάθε ομάδα να ανακοινώσει τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά της στην ολομέλεια
της τάξης.
4. Κάθε ομάδα να γράψει τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα για τα πειράματα των
άλλων ομάδων.
12
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
Ερωτήσεις αξιολόγησης (στην τάξη)

1. Να μελετήσετε τις πιο κάτω εικόνες και να συμπληρώσετε τις εργασίες που ακολουθούν.
α) Η Αλυκή της Λάρνακας το καλοκαίρι β) Η Αλυκή της Λάρνακας τον χειμώνα

Εικόνα 1- 15
α) Να γράψετε τις παρατηρήσεις σας όσον αφορά την έκταση που καλύπτει το νερό στην
Αλυκή της Λάρνακας, τον χειμώνα και το καλοκαίρι.
β) Πώς εξηγείτε την παρατήρησή σας; Να ονομάσετε το φαινόμενο.
γ) Γιατί το καλοκαίρι το νερό στις πισίνες και στα συντριβάνια πρέπει να συμπληρώνεται κάθε
μερικές μέρες; Να γράψετε τι νομίζετε ότι συμβαίνει στο νερό.
Γνωρίζετε ότι: Από τη θάλασσα, τις λίμνες και τα ποτάμια κάθε λεπτό εξατμίζεται μια
ποσότητα 1.000 000 000 (ένα δισεκατομμύριο) κυβικών μέτρων νερού;
1. Να εξηγήσετε γιατί τα ρούχα στεγνώνουν πιο γρήγορα όταν τα

απλώσουμε.
Εικόνα 1- 16
13
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
2. Να γράψετε ποιες είναι οι κύριες προϋποθέσεις ώστε τα ρούχα να

στεγνώνουν πιο γρήγορα.
Εικόνα 1- 17
3. Για ποιο λόγο, όταν είναι βρεγμένα τα μαλλιά μας, χρησιμοποιούμε

πιστολάκι μαλλιών για να τα στεγνώσουμε πιο γρήγορα;
Εικόνα 1- 18
Να συνοψίσετε τους παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η εξάτμιση του νερού.
α)
β)
γ)
1. Να αφήσετε πάνω στην έδρα ένα ποτήρι που περιέχει χρωματισμένο νερό
και παγάκια.
2. Να γράψετε τι παρατηρείτε στην εξωτερική επιφάνεια του ποτηριού.

Εικόνα 1- 19
3. Να παρατηρήσετε τις σταγόνες νερού στην εξωτερική επιφάνεια του ποτηριού και να
γράψετε τι χρώμα έχουν.
14
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
4. Να εξηγήσετε από πού προήλθαν τα σταγονίδια του νερού στην εξωτερική επιφάνεια του
ποτηριού.
5. Να γράψετε άλλα παρόμοια παραδείγματα μετατροπής των υδρατμών (αέρια φάση του
νερού) σε νερό (φάση στην οποία υπάρχει μόνο υγρό).
Χρήσιμη Ιστοσελίδα
http://www.youtube.com/watch?v=yyxc-81JDbo
15
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ
Εισαγωγή
Σε αυτό το μάθημα, θα μάθετε πώς το νερό ανταλλάσσεται μεταξύ των
ωκεανών, της ατμόσφαιρας και του εδάφους. Αυτή η συνεχής κίνηση του
νερού από την ατμόσφαιρα στη γη και από τη γη στην ατμόσφαιρα
ονομάζεται ο κύκλος του νερού ή υδρολογικός κύκλος.
1. Να συζητήσετε με την ομάδα σας και να γράψετε με ποιο τρόπο
νομίζετε ότι δημιουργούνται τα σύννεφα.
2. Τεράστιες ποσότητες νερού εξατμίζονται από τους ωκεανούς. Γιατί κατά Εικόνα 1- 20
τη γνώμη σας, η στάθμη του νερού στους ωκεανούς και στις θάλασσες
βρίσκεται πάντα στο ίδιο επίπεδο;
3. Να συζητήσετε με την ομάδα σας και να γράψετε πώς νομίζετε ότι

δημιουργείται η βροχή.
Εικόνα 1- 21
16
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
Πείραμα
Στην Εικόνα1- 23 φαίνεται η πειραματική διάταξη που θα χρησιμοποιήσουμε στο πείραμά
μας.
Εικόνα 1- 22
1. Τι νομίζετε ότι θα συμβεί όταν ανάψει η λάμπα;
2. Να ανάψετε τη λάμπα και να παρατηρήσετε προσεκτικά τι συμβαίνει στο γυάλινο δοχείο.

Να καταγράψετε τις αλλαγές που συμβαίνουν.
3. Να ονομάσετε τα φαινόμενα που συμβαίνουν μέσα στο δοχείο της πειραματικής διάταξης.
4. Να αντιστοιχίσετε τα μέρη της πειραματικής διάταξης με την πραγματικότητα στη φύση.
17
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
5. Να συμπληρώσετε τα κενά Α, Β και Γ στο πιο κάτω σχεδιάγραμμα με τις λέξεις:

υγροποίηση, εξάτμιση και βροχή.
Εικόνα 1- 23
18
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
Σχεδόν κάθε μέρα παρατηρούμε στον ουρανό σύννεφα διαφόρων
μεγεθών και χρωμάτων (άσπρα, γκρίζα, μαύρα). Διερωτηθήκατε ποτέ
πώς δημιουργούνται τα σύννεφα αυτά;
Ενώ στην πραγματικότητα αυτό γίνεται σε μεγάλη κλίμακα, με το
πείραμα που ακολουθεί θα μελετήσουμε τον σχηματισμό των νεφών σε
ένα μπουκάλι. Εικόνα 1- 24
Πείραμα
Έχετε στη διάθεσή σας ένα πλαστικό διαφανές μπουκάλι 2 λίτρων,
σπίρτα και χλιαρό νερό.
1. Να ρίξετε λίγο χλιαρό νερό μέσα στο πλαστικό μπουκάλι και να

βιδώσετε το καπάκι του. Να γράψετε τι παρατηρείτε στα
τοιχώματα του μπουκαλιού.
2. Να ξεβιδώσετε το καπάκι από το μπουκάλι. Να ανάψετε προσεκτικά ένα σπίρτο (ή ένα

κομματάκι χαρτί). Να σβήσετε το σπίρτο, να το ρίξετε στο μπουκάλι και να βιδώσετε
γρήγορα το καπάκι, ώστε ο καπνός να παγιδευτεί μέσα στο μπουκάλι. Να συμπιέσετε και
να αποσυμπιέσετε το μπουκάλι αρκετές φορές. Να γράψετε τις παρατηρήσεις σας.
3. Από το πιο πάνω πείραμα, ποια νομίζετε είναι τα τρία συστατικά που χρειάζονται για να
δημιουργηθεί ένα σύννεφο;
19
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
Ερωτήσεις αξιολόγησης.
1. Να γράψετε την «ιστορία» μιας σταγόνας νερού, καθώς ταξιδεύει μέσω του κύκλου του
νερού. Να περιλάβετε τον ορισμό για κάθε μια από τις διαδικασίες που συμβαίνουν και την
εξήγηση για το πώς η σταγόνα νερού κινείται μέσω του κύκλου. Να αναπαραστήσετε την
ιστορία σας με ένα διάγραμμα του κύκλου του νερού.
2. Γιατί με την ατμοσφαιρική ρύπανση μειώνεται η βροχόπτωση σε ένα τόπο;
Θέματα για Project

1. Συλλέγοντας πληροφορίες από το Διαδίκτυο, να περιγράψετε πώς θα επηρεαζόταν ο
κύκλος του νερού και η ζωή των ανθρώπων, αν το γήινο παγκόσμιο κλίμα ήταν
θερμότερο. Να αναρωτηθείτε τι μπορεί να συμβεί σε μια περιοχή που προκαλείται πολλή
εξάτμιση.
2. Συλλέγοντας πληροφορίες από το Διαδίκτυο, ή άλλες πηγές, να διερευνήσετε πώς οι

ανθρώπινες δραστηριότητες επηρεάζουν το κλίμα.
3. Να κατασκευάσετε ένα παραστατικό μοντέλο του κύκλου του νερού στο σπίτι σας (να
φαίνεται ένα βουνό, μερικά δεντράκια, χρωματιστό νερό κ.λπ.).
Χρήσιμες Ιστοσελίδες
http://www.teachersdomain.org/asset/ess05_vid_watercycle/
http://www.jogtheweb.com/run/bkq5lB2gpreA/Interactive-Water-Cycle#1
http://www.harcourtschool.com/activity/science_up_close/209/deploy/interface.html
http://www.crickweb.co.uk/ks1science.html#watercycle
http://www.metoffice.gov.uk/education/teachers/key-stage3/lessonplan-hydrological-
cycle/animation
http://www.weatherwizkids.com/experiments-cloud.htm
Video
http://www.youtube.com/watch?v=0_c0ZzZfC8c&feature=related
http://www.youtube.com/watch?v=3Fst-Wle2mU&feature=related
20
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
ΜΑΖΑ ΚΑΙ ΟΓΚΟΣ

Δραστηριότητα 1- 12 : Μάζα και όγκος νερού και πάγου
1. Να γεμίσετε ένα μικρό πλαστικό μπουκαλάκι με νερό μέχρι το στόμιό του,
να το ζυγίσετε και να καταγράψετε τη μάζα του.
Μάζα = …………
2. Να τοποθετήσετε το μικρό πλαστικό μπουκαλάκι με το νερό όρθιο, χωρίς

το πώμα του, στον θάλαμο κατάψυξης του ψυγείου σας.
Εικόνα 1- 25
Προσοχή: Το μπουκαλάκι να είναι πλαστικό και όχι γυάλινο.
3. Να παρατηρήσετε το μπουκαλάκι, όταν το νερό έχει μετατραπεί σε πάγο. Να περιγράψετε

τις αλλαγές που παρατηρήσατε στον όγκο του νερού.
4. Να ζυγίσετε το μπουκαλάκι με τον πάγο και να καταγράψετε τη μάζα του.

Μάζα = …………
5. Να γράψετε το συμπέρασμά σας για τις αλλαγές στον όγκο και στη μάζα του νερού, όταν
μετατρέπεται από υγρό σε στερεό.
1. Να μετρήσετε τις μάζες των στερεών του διπλανού σχήματος.
Μάζα χαλκού = ………………….
Μάζα αλουμινίου = ………………
Μάζα πέτρας =……………………
Μάζα ενός φασολιού = …………..
Εικόνα 1- 26
2. Να μετρήσετε τη μάζα του νερού που βρίσκεται στο ποτήρι που έχετε
μπροστά σας.
Μάζα νερού = ……………
Εικόνα 1- 27
21
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
3. Είναι δυνατόν να μετρήσετε τη μάζα ενός κόκκου άμμου με μια ζυγαριά του εργαστηρίου;
4. Να διαβάσετε και να καταγράψετε τη μάζα της κάθε συσκευασίας τροφίμου που σας
δίνεται.
5. Να επιβεβαιώσετε τη μάζα που καταγράψατε με χρήση ζυγού.
6. Να εκτιμήσετε τη μάζα ενός μήλου. Η μάζα του είναι:

α) 500 g, β) 2 kg, γ) 5 mg, δ) 3 tn, ε) 250 g.
Εικόνα 1- 28
7. Να εκτιμήσετε τη μάζα των πιο κάτω σωμάτων που φαίνονται στην Εικόνα 1- 30.
Τσαμπί με μπανάνες …………………
Γάτα …………………
Κορίτσι …………………
Μοτοσυκλέτα …………………
Εικόνα 1- 29
22
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
Δραστηριότητα 1- 14: Μέτρηση όγκου στερεών και υγρών

1. Να αδειάσετε το νερό ενός ποτηριού μέσα στον
ογκομετρικό σωλήνα και να μετρήσετε τον όγκο του.
Όγκος νερού= ……………
2. Να μετρήσετε ξανά τον όγκο της ίδιας ποσότητας νερού

με ένα βαθμονομημένο ποτήρι ζέσεως.
Όγκος νερού = ……………………….
3. Να εξηγήσετε σε ποια από τις δύο περιπτώσεις

μετρήσατε τον όγκο του νερού με μεγαλύτερη ακρίβεια.
Εικόνα 1- 30
4. Να μετρήσετε τον όγκο που καταλαμβάνει 1kg νερό.
5. Να μετρήσετε τις διαστάσεις του αλουμινένιου και του χάλκινου

σώματος που σας δίνονται και να υπολογίσετε τον όγκο τους.
Πίνακας 1- 2
Εικόνα 1- 31
Αλουμίνιο Χαλκός
Μήκος = …………... Μήκος = …………...
Πλάτος = …………... Πλάτος = …………...

Ύψος = ……………... Ύψος = ……………..
Όγκος αλουμινένιου σώματος = ……………………………………………

Όγκος χάλκινου σώματος = ………………………………………..
6. Να συγκρίνετε τη μάζα και τον όγκο των δύο μεταλλικών σωμάτων και να γράψετε τις
23
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
7. Να εξηγήσετε πώς μπορείτε να βρείτε τον όγκο μιας πέτρας,

έχοντας στη διάθεσή σας έναν βαθμονομημένο ογκομετρικό
σωλήνα και νερό.
8. Να υπολογίσετε τον όγκο της πέτρας.

Όγκος πέτρας = ……………………….
Εικόνα 1- 32
Να εκτιμήσετε τον όγκο μιας μπάλας του τένις. Ο όγκος της είναι
περίπου:
α) 4000 mL, β) 1500 cm3, γ) 100 cm3, δ) 2,3 L
Εικόνα 1- 33
9. Να διαβάσετε και να καταγράψετε τον όγκο των δοχείων που σας δίνονται.
Όγκος δοχείου αναψυκτικού = ………….
Όγκος μικρού μπουκαλιού νερού = ………..
Όγκος μεγάλου μπουκαλιού νερού = ………..
24
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
Δραστηριότητα 1- 15: Πυκνότητα

1. Να τοποθετήσετε ένα παγάκι, ένα πώμα από φελλό και λίγη ποσότητα λαδιού σε τρία
διαφορετικά δοχεία με νερό.
Και στις τρεις περιπτώσεις παρατηρείτε ότι τα υλικά που χρησιμοποιήσατε επιπλέουν στο
νερό. Η πυκνότητα των τριών αντικειμένων είναι μικρότερη από την πυκνότητα του νερού.
Η πυκνότητα ενός αντικειμένου ορίζεται ως ο λόγος της μάζας του αντικειμένου ως προς
τον όγκο του, δηλαδή,
μάζα αντικειμένου
Πυκνότητα αντικειμένου =
όγκος αντικειμένου
2. Να μετρήσετε τη μάζα και τον όγκο της πέτρας που σας δόθηκε και να υπολογίσετε την
πυκνότητά της.
Δραστηριότητα 1- 16: Μέτρηση πυκνότητας νερού και πάγου

Πείραμα 1
Υλικά:
 βαθμονομημένος ογκομετρικός σωλήνας
 ηλεκτρονική ζυγαριά
Εικόνα 1- 34
1. Να σχεδιάσετε την πειραματική διαδικασία για τον υπολογισμό της πυκνότητας του νερού.
25
ENOTHTA 1 ΝΕΡΟ
2. Να υπολογίσετε την πυκνότητα του νερού.
Πείραμα 2
Υλικά:
 ογκομετρικός σωλήνας
 ηλεκτρονική ζυγαριά
 πολύ παγωμένο οινόπνευμα
 παγάκι
Εικόνα 1- 35
1. Να σχεδιάσετε ένα πείραμα για τον υπολογισμό της πυκνότητας του πάγου.
2. Να πραγματοποιήσετε την πειραματική διαδικασία που σχεδιάσατε και να υπολογίσετε

την πυκνότητα του πάγου.
26
ΕΝΟΤΗΤΑ 2 ΑΕΡΑΣ
27
28
ENOTHTA 2 ΑΕΡΑΣ
ΑΕΡΑΣ
Δραστηριότητα 2- 1: O αέρας έχει μάζα;

1. Να φουσκώσετε δύο όμοια μπαλόνια και να τα
κρεμάσετε με κλωστή σε μία ράβδο αλουμινίου, έτσι
ώστε το σύστημα να ισορροπεί οριζόντια.
Να εξηγήσετε γιατί το σύστημα ισορροπεί οριζόντια.
Εικόνα 2- 1
2. Αν αφαιρέσετε το ένα μπαλόνι και ακριβώς στη θέση του κρεμάσετε ένα άδειο όμοιο
μπαλόνι τι προβλέπετε ότι θα συμβεί; Να εξηγήσετε την πρόβλεψή σας.
3. Να αφαιρέσετε το ένα μπαλόνι και στην ίδια θέση, να κρεμάσετε ένα άδειο όμοιο μπαλόνι.
Να γράψετε τι παρατηρείτε.
4. Να γράψετε τι συμπεραίνετε από αυτή τη δραστηριότητα.
29
5. Να φουσκώσετε ένα μπαλόνι και να το ζυγίσετε σε μια ηλεκτρονική ζυγαριά ακριβείας. Να

επαναλάβετε τη μέτρησή σας 5 φορές και να καταγράψετε τις τιμές της μάζας στον πιο
κάτω πίνακα.
Πίνακας 2- 1
Μέτρηση Μάζα (g)
η
1
2η
3η
4η
5η
6. Να γράψετε τι παρατηρείτε.
7. Να περιγράψετε πώς μπορούμε να μετρήσουμε τον όγκο της αίθουσας της τάξης σας.
8. Να υπολογίσετε τον όγκο της αίθουσας.
Όγκος της αίθουσας = …………………….
9. Αν ο όγκος ενός λίτρου αέρα έχει μάζα 1,25 g, να υπολογίσετε πόση είναι η μάζα του αέρα
μέσα στην αίθουσα της τάξης σας.
Μάζα αέρα μέσα στην αίθουσα = ………………………………………………..
10. Να συγκρίνετε τη μάζα του αέρα που υπάρχει στην αίθουσά σας με τη δίκη σας μάζα. Τι
διαπιστώνετε;
30
Δραστηριότητα 2- 2 : O αέρας καταλαμβάνει όγκο;

Να τσαλακώσετε ένα χαρτομάντιλο και να το σφηνώσετε στον
πυθμένα ενός διαφανούς πλαστικού ποτηριού.
Τι προβλέπετε ότι θα συμβεί αν βυθίσετε το ποτήρι
κατακόρυφα στο νερό μιας διαφανούς λεκάνης, με το στόμιο
του ποτηριού προς τα κάτω;
Εικόνα 2- 2
1. Να βυθίσετε το ποτήρι κατακόρυφα στο νερό, με το στόμιο

του ποτηριού προς τα κάτω. Να παρατηρήσετε προσεκτικά
την ελεύθερη επιφάνεια του νερού μέσα στο ποτήρι. Να
γράψετε τι παρατηρείτε.
Εικόνα 2- 3
2. Να βγάλετε το ποτήρι πάλι κατακόρυφα. Να παρατηρήσετε καλά το χαρτομάντιλο, αφού

το πάρετε με τα χέρια σας. Να γράψετε τι παρατηρείτε.
3. Να εξηγήσετε τις παρατηρήσεις σας.
4. Να επαναλάβετε το ίδιο, αλλά τώρα, πριν βάλετε κατακόρυφα το ποτήρι με το

χαρτομάντιλο στο νερό, να βγάλετε μία μικρή τρύπα στον πυθμένα του ποτηριού. Να
γράψετε τις παρατηρήσεις σας.
5. Να γράψετε τι συμπεραίνετε από αυτή τη δραστηριότητα.
31
Δραστηριότητα 2- 3: Συμπιεστότητα και ελαστικότητα του αέρα

1. Να τραβήξετε το έμβολο μιας σύριγγας προς
τα έξω, ώστε να εισέλθει αέρας μέσα σε αυτή.
Ακολούθως, να κλείσετε την οπή της σύριγγας
με το δάκτυλό σας όσο καλύτερα μπορείτε.
Να γράψετε τι νομίζετε ότι θα συμβεί, αν Εικόνα 2- 4
σπρώξετε το έμβολο της σύριγγας προς τα
μέσα.
2. Να σπρώξετε το έμβολο της σύριγγας προς τα

μέσα. Να γράψετε τι παρατηρείτε.
Εικόνα 2- 5
3. Να τραβήξετε το έμβολο της σύριγγας

προς τα έξω. Να γράψετε τι παρατηρείτε.
Εικόνα 2- 6
4. Να τραβήξετε το έμβολο της σύριγγας προς τα έξω, ώστε να εισέλθει αέρας μέσα σε αυτή
και να κλείσετε την οπή της με το χέρι σας. Να σπρώξετε το έμβολο της σύριγγας προς τα
μέσα και να το αφήσετε ελεύθερο. Να γράψετε τι παρατηρείτε και τι νιώθετε στο δάκτυλό
σας.
5. Να γράψετε το συμπέρασμά σας από τις πιο πάνω παρατηρήσεις.
32
6. Στα φουσκωτά παιγνίδια τα παιδιά μπορούν να αναπηδούν

χωρίς να κτυπούν. Σε ποια ιδιότητα των αερίων οφείλεται
το παιγνίδι;
Εικόνα 2- 7
33
Δραστηριότητα 2- 4: Η επίδραση του αέρα

Πείραμα
Υλικά:
 πλαστικό μπουκάλι με το καπάκι του
 λαστιχάκι
 μικρό πλαστικό σακούλι
Εικόνα 2- 8
Διαδικασία
 Να κόψετε το μπουκάλι στη μέση.
 Να αφαιρέσετε το καπάκι του μπουκαλιού και να βάλετε την
πλαστική σακούλα μέσα στο μπουκάλι, ώστε τα τοιχώματά της να
εφάπτονται με τα τοιχώματα του μπουκαλιού.
 Να γυρίσετε τα χείλη της σακούλας, ώστε να βρεθούν στην έξω
μεριά των τοιχωμάτων του μπουκαλιού και να τα στηρίξετε στο
μπουκάλι με το λαστιχάκι.
 Να βιδώσετε το καπάκι του μπουκαλιού στη θέση του. Εικόνα 2- 9
 Να κρατήσετε με το χέρι σας το σακούλι και να το τραβήξετε, με
σκοπό να το βγάλετε από το μπουκάλι.
1. Να γράψετε τι παρατηρείτε.
2. Να γράψετε πώς εξηγείται το πιο πάνω φαινόμενο.
34
Δραστηριότητα 2- 5: Καθημερινή καταγραφή της ατμοσφαιρικής πίεσης

Να καταγράψετε, για ένα δεκαήμερο, την
ατμοσφαιρική πίεση και τα χαρακτηριστικά
του καιρού που επικρατούν στο σχολείο
σας. Η μέτρηση να γίνεται την ίδια ώρα
κάθε μέρα.
Εικόνα 2- 10
Πίνακας 2- 2
Ατμοσφαιρική πίεση Περιγραφή καιρού

Α/Α
(mb) (συννεφιασμένος, αίθριος, βροχερός κ.λπ.)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
35
ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΠΙΕΣΗ
Πείραμα
Υλικά:
 ποτήρι Εικόνα 2- 11
 χαρτόνι
 βεντούζα
1. Να γεμίσετε το ποτήρι με νερό μέχρι το χείλος του. Να τοποθετήσετε

στην επιφάνεια του ποτηριού το χαρτόνι. Να κρατήσετε το χαρτόνι με το
χέρι σας και να γυρίσετε απότομα το ποτήρι ανάποδα.
Αν απομακρύνετε το χέρι σας από το χαρτί, τι πιστεύετε ότι θα συμβεί;
Εικόνα 2- 12
2. Να απομακρύνετε το χέρι σας από το χαρτόνι. Να γράψετε τις παρατηρήσεις σας.
3. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;
4. Να γεμίσετε το ποτήρι με νερό, να το κλείσετε

με το χαρτόνι και να το περιστρέψετε όπως
φαίνεται στο σχήμα. Να γράψετε τις
Εικόνα 2- 13
5. Ποιο είναι το συμπέρασμά σας από τα πιο πάνω πειράματα;
6. Να πιέσετε μια βεντούζα πρώτα σε μια λεία και μετά σε μια τραχιά επιφάνεια. Και στις δύο
περιπτώσεις να δοκιμάσετε να ξεκολλήσετε τη βεντούζα. Να γράψετε και να εξηγήσετε τις
36
Εισαγωγή
Την ατμοσφαιρική πίεση τη μετράμε με όργανα τα οποία
ονομάζουμε βαρόμετρα. Η μονάδα μέτρησης που
χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της ατμοσφαιρικής πίεσης
είναι το μιλιμπάρ (mb). Η τυπική ατμοσφαιρική πίεση που
επικρατεί στην επιφάνεια της θάλασσας είναι 1013,25 mb.
Στη Φυσική μετράμε την πίεση σε Pascal (Pa), προς τιμή
του Blaise Pascal (1623-1662). Ένα Pascal ισούται με 0,01
μιλιμπάρ ή 0,00001 μπαρ. Εικόνα 2- 14
Στη μετεωρολογία η επικράτηση του μιλιμπάρ, ως μονάδας ατμοσφαιρικής πίεσης, έγινε το

1929 και, λόγω συνήθειας, διατηρήθηκε και μετά το 1960, όταν αποφασίστηκε η αλλαγή των
μονάδων και η εφαρμογή του συστήματος που ονομάζεται Διεθνές Σύστημα Μονάδων (S. I.).
1. Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα από τον συμμαθητή/τη συμμαθήτριά σας που
έχει καταγράψει τις τιμές της ατμοσφαιρικής πίεσης και τα χαρακτηριστικά του καιρού που
επικρατούσε στην περιοχή τις τελευταίες δέκα μέρες.
Πίνακας 2- 3
Ατμοσφαιρική πίεση Περιγραφή καιρού

Α/Α
(mb) (σύννεφα, αίθριος, βροχερός κ.λπ.)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2. Να μελετήσετε τον πιο πάνω πίνακα και να γράψετε τις παρατηρήσεις σας.
37
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΜΟΡΙΑΚΗ ΔΟΜΗ
ΤΗΣ ΥΛΗΣ
ENOTHTA 3 ΜΟΡΙΑΚΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΥΛΗΣ
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΠΙΕΣΗΣ ΑΕΡΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΜΠΙΕΣΤΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥΣ
Δραστηριότητα 3- 1: Η παρουσία του αέρα

Πείραμα
Υλικά:
 αντλία κενού ;
 μπαλόνι
Εικόνα 3- 1
1. Φουσκώνουμε ελάχιστα ένα μπαλόνι και το τοποθετούμε κάτω από τον γυάλινο κώδωνα
αντλίας κενού (συσκευή που αφαιρεί σχεδόν όλο τον αέρα που υπάρχει κάτω από τον
κώδωνα). Τι νομίζετε ότι θα συμβεί στο μπαλόνι όταν θέσουμε την αντλία κενού σε
λειτουργία;
2. Θέτουμε την αντλία κενού σε λειτουργία. Τι παρατηρείτε;
3. Πού νομίζετε ότι οφείλονται οι αλλαγές στο μπαλόνι που χρησιμοποιήσαμε στο πιο πάνω
πείραμα;
Δραστηριότητα 3- 2: Από τι αποτελείται ο αέρας;

Οι επιστήμονες, μετά από μελέτες πολλών αιώνων, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο αέρας
αποτελείται από πολύ-πολύ μικροσκοπικά σωματίδια τα οποία ονόμασαν μόρια.
1. α) Να παρακολουθήσετε την προσομοίωση. Πώς παριστάνονται τα μόρια του αέρα σε
αυτή την προσομοίωση;
41
β) Να περιγράψετε την κίνηση των μορίων του αέρα που περιέχονται σε ένα κλειστό δοχείο.
γ) Ποιες αλλαγές πρέπει να κάνουμε στην προσομοίωση για να δημιουργήσουμε μια πυκνή
και μια αραιή «ατμόσφαιρα» μέσα στο δοχείο;
i) Πυκνή ατμόσφαιρα:
ii) Αραιή ατμόσφαιρα:
2. Όταν φουσκώνουμε ένα μπαλόνι αντιλαμβανόμαστε ότι ο αέρας

που μπαίνει μέσα το αναγκάζει να εξογκωθεί σπρώχνοντας τα
ελαστικά του τοιχώματα, πράγμα που δείχνει ότι δημιουργείται
πίεση. Η πίεση δημιουργείται καθώς τα κινούμενα μόρια του αέρα
«συγκρούονται» με τα τοιχώματα του δοχείου. Οι δυνάμεις που
ασκούν τα μόρια του αέρα στα τοιχώματα του δοχείου δημιουργούν
Εικόνα 3- 2
πίεση.
Να εξηγήσετε αν η πίεση σε ένα δοχείο εξαρτάται από τον αριθμό των μορίων που
περιέχονται σε αυτό.
3. α) Να ζητήσετε από τον καθηγητή/τριά σας μια

σύριγγα. Να τραβήξετε το έμβολο της ώστε να
εισχωρήσει σ’ αυτή μια ποσότητα αέρα. Ακολούθως, να
κλείσετε πολύ καλά με το δάκτυλό σας το στόμιο της
σύριγγας και να σπρώξετε το έμβολο. Τι παρατηρείτε; Εικόνα 3- 3
β) Να εξηγήσετε γιατί μπορούμε να συμπιέσουμε την ποσότητα του αέρα που είναι
εγκλωβισμένη στη σύριγγα.
42
4. Η πίεση του αερίου (για ένα σταθερό αριθμό μορίων) εξαρτάται από το μέγεθος του
δοχείου; Αν ναι, πώς;
Χρησιμοποιώντας τα συμπεράσματα από τη μελέτη της προσομοίωσης στη Δραστηριότητα
3-2, να εξηγήσετε:
α) γιατί το μπαλόνι «φούσκωσε» όταν το τοποθετήσαμε στην αντλία κενού;
β) γιατί όταν πηγαίνουμε εκδρομή στο βουνό παρατηρούμε,

φτάνοντας εκεί, ότι η συσκευασία κάποιων τροφίμων, που είναι
αεροστεγώς συσκευασμένα (δηλαδή δεν μπορεί να μπει ή να
βγει αέρας από τη συσκευασία), όπως μπισκότα και τσιπς, είναι
«φουσκωμένη»;
Εικόνα 3- 4
γ) γιατί ένα άδειο κλειστό πλαστικό μπουκάλι συμπιέζεται όταν το μεταφέρουμε από το βουνό
(μεγάλο υψόμετρο) στην πεδιάδα (χαμηλό ή μηδενικό υψόμετρο);
43
ΣΩΜΑΤΙΔΙΑΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΥΛΗΣ
Χρησιμοποιώντας τις γνώσεις σας από την Ενότητα 1, να συμπληρώσετε τον πιο κάτω
πίνακα με τις λέξεις «ΣΩΣΤΟ» ή «ΛΑΘΟΣ».
Πίνακας 3- 1
Ιδιότητα Στερεά Υγρά Αέρια
Σταθερό σχήμα
Σταθερός όγκος
Δυνατότητα να συμπιέζονται
Γιατί όμως να υπάρχουν αυτές οι διαφορές στις ιδιότητες των τριών καταστάσεων (φάσεων)
του νερού και της ύλης γενικά; Οι επόμενες δραστηριότητες θα μας βοηθήσουν να
απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό.
Δραστηριότητα 3- 5 Τα επιστημονικά αποδεκτά μοντέλα της ύλης

Μετά από πολλούς αιώνες εργασίας, οι επιστήμονες κατάφεραν να φτιάξουν μοντέλα για να
περιγράψουν τον τρόπο με τον οποίο κινούνται και αλληλεπιδρούν τα σωματίδια που
αποτελούν τα υγρά, τα αέρια και τα στερεά. Με αυτά τα μοντέλα οι επιστήμονες είναι σε θέση
να εξηγούν τις παρατηρήσεις τους και να κάνουν προβλέψεις.
Τα τελευταία 20 χρόνια, έχουμε επιπλέον τη δυνατότητα να μελετούμε αυτά τα επιστημονικά
μοντέλα για τη δομή της ύλης με τεχνολογικά μέσα (προσομοιώσεις) που μας παρέχουν οι
ηλεκτρονικοί υπολογιστές.
Στο πλαίσιο αυτού του μαθήματος θα μελετήσουμε τη σωματιδιακή θεωρία/ μοντέλο για τη
δομή της ύλης και ακολούθως θα τη χρησιμοποιήσουμε για να ερμηνεύσουμε τις ιδιότητες
των στερεών, των υγρών και των αερίων (π.χ. σχήμα, συμπιεστότητα, όγκος κ.λπ.).
Να μελετήσετε προσεκτικά τα τρία μοντέλα που αντιστοιχούν στην αέρια, υγρή και στερεά
φάση των σωμάτων, μέσα από τις προσομοιώσεις και να απαντήσετε στις ερωτήσεις που
ακολουθούν:
1. Να συγκρίνετε τις αποστάσεις μεταξύ των σωματιδίων του υλικού στις τρεις φάσεις:
α) αέρια φάση
β) υγρή φάση
γ) στερεά φάση
44
2. Να περιγράψετε την κίνηση ενός σωματιδίου του υλικού σε σχέση με τα γειτονικά του σε
ένα:
α) αέριο
β) υγρό
γ) στερεό
3. Να περιγράψετε τις αποστάσεις μεταξύ των σωματιδίων και την κίνηση των σωματιδίων
ενός υλικού όταν οι δυνάμεις που ασκούνται μεταξύ των σωματιδίων (δεσμοί μεταξύ των
σωματιδίων) είναι:
α) πολύ ασθενείς
β) αρκετά ισχυρές
γ) πολύ ισχυρές
4. Σύμφωνα με την προσομοίωση που παρακολουθήσατε πιο πάνω, η μορφή των

σωματιδίων που αποτελούν ένα υλικό στις τρεις φάσεις είναι διαφορετική;
Ιστορικό ένθετο
Το 485 π.Χ. ο Έλληνας φιλόσοφος Παρμενίδης, διατύπωσε τις ιδέες του
σχετικά με τη δομή της ύλης. Συγκεκριμένα, ο Παρμενίδης δίδασκε ότι η
ύλη είναι συνεχής, δηλαδή μεταξύ των σωματιδίων που την αποτελούν
δεν υπάρχουν κενά. Ο Παρμενίδης δεν αποδεχόταν την ύπαρξη του
κενού χώρου μεταξύ των σωματιδίων, με το επιχείρημα ότι όλα τα
πραγματικά αντικείμενα πρέπει να είναι φτιαγμένα από κάτι. Από τη
στιγμή που το κενό δεν είναι φτιαγμένο από κάτι, δεν μπορεί να
υπάρχει.
Εικόνα 3- 5
45
Άλλοι Έλληνες φιλόσοφοι, όπως ο Δημόκριτος (460 π.Χ.), θεωρούσαν

ότι μεταξύ των σωματιδίων που αποτελούν ένα αντικείμενο πρέπει να
υπάρχουν κενά. Ο Δημόκριτος κατέληξε σε αυτό το συμπέρασμα
σύμφωνα με τον εξής συλλογισμό: Τα σωματίδια που αποτελούν ένα
αντικείμενο, τα άτομα, δεν μπορούν να κοπούν. Συνεπώς, κατά το
κόψιμο ενός μήλου με ένα μαχαίρι, το μαχαίρι θα πρέπει να κινείται
ανάμεσα στα κενά που υπάρχουν μεταξύ των σωματιδίων που
αποτελούν το μήλο.
Εικόνα 3- 6
Δραστηριότητα 3- 6: Διατηρείται ο συνολικός όγκος δύο υγρών μετά την

ανάμειξή τους;
Πείραμα 1
Υλικά:
 δύο ογκομετρικούς σωλήνες
 50 ml νερό + =;
 50 ml οινόπνευμα ??
Εικόνα 3- 7
Πρόβλεψη
Νομίζετε ότι όγκος του μείγματος, που θα προκύψει από το ανακάτεμα του οινοπνεύματος με
το νερό, θα είναι μεγαλύτερος, ίσος ή μικρότερος από 100 ml;
1. Να ρίξετε το οινόπνευμα στο νερό και να ανακατέψετε καλά. Πόσος είναι ο όγκος του
μείγματος;
2. Η αρχική σας πρόβλεψη συμφωνεί με το αποτέλεσμα του πειράματος;
3. Πού μπορεί να οφείλεται η διαφορά;
46
Πείραμα 2: Αναλογικό μοντέλο

Υλικά:
 ρύζι
 γυάλινους βόλους
Μέθοδος
1. Γεμίζουμε ένα ποτήρι με ρύζι μέχρι τη μέση.
2. Ρίχνουμε γυάλινους βόλους στο ποτήρι με το ρύζι μέχρι που το ποτήρι να γεμίσει εντελώς.
3. Κλείνουμε με ένα χαρτόνι το ποτήρι που περιέχει το ρύζι και τους βόλους και το
αναποδογυρίζουμε αρκετές φορές.
4. Τι παρατηρείτε μετά το ανακάτεμα; Ο συνολικός όγκος των βόλων με το ρύζι μετά την
ανάμειξη είναι ίσος με τον συνολικό όγκο και των δύο υλικών πριν την ανάμειξη;
5. Σε τι νομίζετε ότι αντιστοιχούν οι γυάλινοι βόλοι και σε τι οι κόκκοι ρυζιού στο πιο πάνω
μοντέλο;
6. Να εξηγήσετε κατά πόσο μπορείτε να ερμηνεύσετε τα αποτελέσματα του πειράματος 1

της Δραστηριότητας 3-6, χρησιμοποιώντας το πιο πάνω μοντέλο.
7. Ποιος από τους δύο Έλληνες φιλόσοφους είχε δίκαιο τελικά, ο Παρμενίδης ή ο
Δημόκριτος;
47
Δραστηριότητα 3- 7: Ερμηνεία των διαφορετικών φυσικών καταστάσεων του

νερού
1. Να εξηγήσετε τι αλλάζει, σε μοριακό επίπεδο, κατά τη μετατροπή μιας ποσότητας νερού:
α) από υγρό σε αέριο.
β) από υγρό σε στερεό.
2. Να εξηγήσετε αν η μάζα μιας ποσότητας νερού στην υγρή φάση αλλάζει όταν μετατραπεί
σε πάγο.
48
Εργασία για το σπίτι

1. Τα στερεά έχουν μεγάλη πυκνότητα. Τι σημαίνει η λέξη πυκνότητα;
2. Όταν το νερό βρίσκεται στην αέρια φάση (υδρατμοί), έχει μικρότερη πυκνότητα από όση
θα είχε αν βρισκόταν στην υγρή του φάση. Γιατί συμβαίνει αυτό;
3. Οι φράσεις στο πιο κάτω διάγραμμα περιγράφουν τον τρόπο διάταξης των σωματιδίων
στα στερεά, υγρά και αέρια, αλλά δεν βρίσκονται στη σωστή θέση. Να κόψετε τις κάρτες
και να τις τοποθετήσετε κάτω από τη φάση (στερεά, υγρά και αέρια) στην οποία
αναφέρονται.
Πίνακας 3- 2
Στερεά Υγρά Αέρια
Τα σωματίδια κινούνται Τα σωματίδια πηγαινοέρχονται Τα σωματίδια κρατιούνται

«πολύ μακριά» το ένα (ταλαντώνονται) γύρω από το ένα κοντά στο άλλο
από το άλλο. συγκεκριμένες θέσεις. λόγω των ισχυρών
δυνάμεων που ασκούνται
μεταξύ τους.
Τα σωματίδια είναι Τα σωματίδια είναι πολύ κοντά Τα σωματίδια αλλάζουν
πολύ κοντά το ένα στο το ένα στο άλλο. θέσεις.
άλλο.
Τα σωματίδια Ασκούνται πολύ ασθενείς
συγκρατούνται μαζί δυνάμεις μεταξύ των
λόγω των πολύ σωματιδίων.
ισχυρών δυνάμεων που
ασκούνται μεταξύ τους.
Τα σωματίδια κινούνται
σε όλο τον χώρο
49
ΔΙΑΧΥΣΗ
Δραστηριότητα 3- 8: Ερμηνεία διάχυσης με βάση τη σωματιδιακή θεωρία της

ύλης
Στην Εικόνα 3-8, που φαίνεται πιο κάτω, η δασκάλα της τάξης ψεκάζει την αίθουσα για λίγα
δευτερόλεπτα με αρωματικό χώρου από το σημείο που στέκεται.
α) Πιστεύετε ότι θα μυριστούν το

άρωμα όλοι οι μαθητές της τάξης;
β) Αν ναι, πιστεύετε ότι θα

μυριστούν το άρωμα όλοι οι
μαθητές ταυτόχρονα;
Εικόνα 3- 8
γ) Αν όχι, να σημειώσετε στην Εικόνα 3-8, τη σειρά με την οποία νομίζετε ότι οι μαθητές θα
μυριστούν το άρωμα (για παράδειγμα, να βάλετε τον αριθμό 1 δίπλα από τον μαθητή που
νομίζετε ότι θα μυριστεί πρώτος το άρωμα, τον αριθμό 2 δίπλα από τον μαθητή που θα
μυριστεί δεύτερος το άρωμα κ.λπ.).
δ) Ας κάνουμε το πείραμα…
ε) Συμφωνούν οι προβλέψεις που κάνατε πιο πάνω με τα αποτελέσματα του πειράματος; Αν
όχι, να αναφέρετε τις διαφορές.
50
Πείραμα
Υλικά:
 δοχείο ζέσεως των 500 ml
 νερό
 χρωματιστό υγρό
1. Να ρίξετε με ένα σταγονόμετρο 5 σταγόνες χρωματιστού υγρού

στο δοχείο με το νερό (Σημείωση: πριν ρίξετε το χρωματιστό υγρό,
θα πρέπει το νερό στο δοχείο να είναι σχεδόν ακίνητο). Να
παρακολουθήσετε για 2-3 λεπτά το χρωματιστό υγρό που ρίξατε στο
νερό και να γράψετε τις παρατηρήσεις σας.
Εικόνα 3- 9
Η κίνηση των σωματιδίων του χρωματιστού υγρού σε όλο το νερό που υπάρχει στο ποτήρι,
καθώς και η κίνηση των σωματιδίων του αρώματος σε όλο τον χώρο ενός δωματίου
ονομάζεται διάχυση.
2. Σε ποια περίπτωση είχαμε πιο γρήγορη διάχυση, στην περίπτωση του αρωματικού χώρου
στον αέρα της αίθουσας, ή στην περίπτωση του χρωματιστού υγρού στο δοχείο με το νερό;
3. Πού νομίζετε ότι οφείλεται αυτή η διαφορά; Στην απάντησή σας να αναφερθείτε στο
σωματιδιακό μοντέλο για τη δομή της ύλης.
4. Να παρακολουθήσετε την προσομοίωση που αναφέρεται στην προσθήκη χρωματισμένου

νερού σε καθαρό νερό και το ψέκασμα με αρωματικό χώρου σε ένα δωμάτιο και να
επιβεβαιώσετε ή να διαφοροποιήσετε την ερμηνεία που δώσατε πιο πάνω.
51
ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΧΗΜΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ
Δραστηριότητα 3- 9: Από το μόριο στο άτομο

α) Αν αφήσετε σε ένα ποτήρι λίγα παγάκια, θα παρατηρήσετε μετά από λίγη ώρα ότι θα
λιώσουν. Κατά τη μετατροπή του πάγου σε υγρό νερό αλλάζει η μορφή των μορίων που
αποτελούν το νερό;
β) Τι θα συμβεί αν τοποθετήσετε το υγρό νερό που προκύπτει από το λιώσιμο του πάγου
πίσω στον καταψύκτη;
Τέτοια φαινόμενα όπου δεν δημιουργούνται νέες ουσίες ονομάζονται φυσικά φαινόμενα.
γ) Αν ήταν δυνατό να μαζέψουμε όλα τα αέρια, τον καπνό και τις στάχτες που
απελευθερώνονται κατά το κάψιμο ενός ξύλου, θα μπορούσαμε να φτιάξουμε ξανά το ξύλο;
Τα φαινόμενα κατά τα οποία δημιουργούνται νέες ουσίες ονομάζονται χημικά φαινόμενα.
Στον πιο κάτω πίνακα δίνονται κάποιες περιπτώσεις χημικών φαινομένων. Να σημειώσετε τις
παρατηρήσεις σας για τις συγκεκριμένες μεταβολές.
Πίνακας 3- 3
Περιπτώσεις Παρατηρήσεις
Να γεμίσετε ένα δοκιμαστικό σωλήνα
κατά το 1/3 με χυμό λεμονιού ή ξίδι.
Με ένα θερμόμετρο να μετρήσετε τη
θερμοκρασία του: Θ=…..0C.
Να προσθέσετε στο ξίδι λίγα
κομματάκια από τσόφλι αυγού.
Να μετρήσετε ξανά τη θερμοκρασία:
Θ= ………0C.
Να γεμίσετε ένα δοκιμαστικό σωλήνα
κατά το 1/3 με αλατόνερο.
Να προσθέσετε στο αλατόνερο λίγες
σταγόνες νιτρικού αργύρου.
Συμπέρασμα:
Τα χημικά φαινόμενα συνοδεύονται από μεταβολές, όπως:
52
Ταξίδι στον μικρόκοσμο

Στο πρώτο παράδειγμα που μελετήσαμε πιο πάνω, το ξίδι και το τσόφλι του αυγού
αποτελούνται από μόρια. Τα μόρια αυτά με τη σειρά τους είναι ομάδες μικρότερων
σωματιδίων που ονομάζονται άτομα. Για παράδειγμα, τα μόρια του ξιδιού είναι ομάδες
ατόμων άνθρακα, οξυγόνου και υδρογόνου και τα μόρια του ανθρακικού ασβεστίου (τσόφλι
αυγού) είναι ομάδες ατόμων ασβεστίου, άνθρακα και οξυγόνου.
Όταν βάλαμε τα τσόφλια του αυγού στο ξίδι, παρατηρήσαμε να βγαίνουν φυσαλίδες, ένδειξη
για την παραγωγή κάποιου αερίου. Το αέριο που παράγεται προκύπτει από την αναδιάταξη
των ατόμων που αποτελούν τις δύο ουσίες και ονομάζεται διοξείδιο του άνθρακα.
Γενικά, όλες οι ουσίες (σώματα) που βρίσκονται γύρω μας αποτελούνται από ενώσεις ίδιων ή
διαφορετικών ατόμων από ένα σύνολο περίπου 100 διαφορετικών ειδών ατόμων (στοιχείων)
που υπάρχουν στη φύση.
Ερώτηση αξιολόγησης
Έχετε στη διάθεσή σας ένα κομμάτι μάρμαρο. Να προτείνετε μια φυσική και μια χημική
αλλαγή, που μπορεί να παρατηρηθεί στο μάρμαρο:
α) φυσική αλλαγή
β) χημική αλλαγή
53
ΕΝΟΤΗΤΑ 4
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ
ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ-
ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ
56
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ -ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ
ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ – ΜΕΤΑΤΡΟΠΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
Πείραμα
Υλικά:
 λύχνος οινοπνεύματος
 νερό
 θερμόμετρο
 κωνική φιάλη
Εικόνα 4- 1
Μέθοδος
1. Σε μια κωνική φιάλη να βάλετε 50 ml νερό από τη βρύση. Με ένα θερμόμετρο να
μετρήσετε την αρχική του θερμοκρασία.
2. Να βάλετε στο δοχείο του λύχνου 10 ml οινόπνευμα (να χρησιμοποιήσετε έναν

ογκομετρικό σωλήνα για να το μετρήσετε).
3. Να κρατήσετε την κωνική φιάλη με το νερό πάνω από τον λύχνο.
4. Να ανάψετε το φυτίλι του λύχνου και να το αφήσετε αναμμένο για περίπου τρία (3) λεπτά.
Με το θερμόμετρο να μετρήσετε την τελική θερμοκρασία του νερού.
5. Να σβήσετε τον λύχνο και αφού τον αφήσετε να κρυώσει, να μετρήσετε τον όγκο του
οινοπνεύματος που παρέμεινε στον λύχνο μετά το τέλος του πειράματος.
6. Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα με τις μετρήσεις του πειράματος.

Πίνακας 4- 1
Τελική
Αρχική θερμοκρασία Αύξηση Οινόπνευμα που
θερμοκρασία
νερού θερμοκρασίας νερού χρησιμοποιήθηκε
νερού
……… …………………… ……………. …………………
Ερωτήσεις
α) Ποιες αλλαγές συνέβηκαν στο νερό κατά τη διάρκεια του πειράματος;
β) Τι συντηρούσε τη φλόγα του λύχνου; Σε ποιες παρατηρήσεις του πειράματος στηρίζετε

την άποψή σας;
57
γ) Τι προκάλεσε τη θέρμανση του νερού;
«Η ενέργεια που περικλείεται στο οινόπνευμα λέγεται χημική ενέργεια. Με την καύση
του οινοπνεύματος η χημική ενέργεια που απελευθερώνεται μεταφέρεται στο νερό,
προκαλώντας σε αυτό αλλαγή στη θερμοκρασία του. Η ενέργεια που μεταφέρεται στο
νερό ονομάζεται θερμότητα».
Γενικά για την ενέργεια…

«Για να μπορέσουν οι επιστήμονες να εξηγήσουν όλες τις αλλαγές που παρατηρούν με
τον ίδιο τρόπο, κατασκεύασαν μια θεωρία. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, υπάρχει «κάτι»
το οποίο βρίσκεται αρχικά αποθηκευμένο σε κάποιο σώμα. Αυτό το «κάτι», ονομάζεται
ενέργεια. Όταν ελευθερωθεί η ενέργεια από ένα σώμα, μεταφέρεται σε άλλα σώματα με
τα οποία αλληλεπιδρά προκαλώντας σε αυτά αλλαγές».
Η ενέργεια είναι μια έννοια της Φυσικής που δεν μπορεί να οριστεί εύκολα. Μπορεί όμως
να περιγραφεί με βάση τα αποτελέσματα που προκαλεί η μεταφορά της προς ένα σώμα.
Στο προηγούμενο παράδειγμα η μεταφορά ενέργειας (θερμότητας) στο νερό προκάλεσε
τη θέρμανσή του.
Στα πειράματα που ακολουθούν θα μελετήσετε ποιες αλλαγές μπορεί να προκαλέσει η

μεταφορά ενέργειας σε ένα σώμα, ποιες μορφές παίρνει και σε ποιες μορφές μετατρέπεται
σε κάθε περίπτωση.
Να συνδέσετε μια μπαταρία με έναν λαμπτήρα, όπως φαίνεται στο
κύκλωμα της Εικόνας 4-2.
α) Ποιες αλλαγές συμβαίνουν μετά τη σύνδεση της μπαταρίας με τον
λαμπτήρα;
β) Σε ποιο αντικείμενο μεταφέρεται ενέργεια; Πώς το ξέρετε;
Εικόνα 4- 2
γ) Πού νομίζετε ότι βρίσκεται αποθηκευμένη η ενέργεια, πριν γίνει η αλλαγή;
«Η χημική ενέργεια που είναι αρχικά αποθηκευμένη στην μπαταρία μετατρέπεται σε

ηλεκτρική ενέργεια και μεταφέρεται στη λάμπα στην οποία προκαλούνται αλλαγές (η
λάμπα φωτοβολεί). Η ηλεκτρική ενέργεια μετατρέπεται σε φωτεινή ενέργεια και
θερμότητα στη λάμπα».
58
Στη θέση της λάμπας του προηγούμενου πειράματος, να
συνδέσετε έναν βομβητή (ηλεκτρικό κουδούνι). Τι
συμβαίνει μετά τη σύνδεση;
Εικόνα 4- 3
«Η χημική ενέργεια που είναι αρχικά αποθηκευμένη στη μπαταρία μετατρέπεται σε

ηλεκτρική ενέργεια και μεταφέρεται στον βομβητή στον οποίο προκαλούνται αλλαγές
(ηχεί). Η ηλεκτρική ενέργεια μετατρέπεται σε ηχητική ενέργεια στον βομβητή».
Δραστηριότητα 4- 4 (πείραμα επίδειξης)

Αλουμινόχαρτο
Ρίχνουμε ένα αντικείμενο, π.χ. ένα σβηστήρι ή μια μπάλα, σε
ένα φύλλο από αλουμινόχαρτο, όπως φαίνεται στην Εικόνα 4-4.
α) Ποιες αλλαγές συμβαίνουν, όταν το αντικείμενο κτυπά στο

αλουμινόχαρτο;
Μπάλα
Εικόνα 4- 4
β) Σε ποιο σώμα μεταφέρεται ενέργεια; Πώς το ξέρετε;
γ) Πού νομίζετε ότι βρισκόταν αποθηκευμένη η ενέργεια, πριν γίνει η πιο πάνω αλλαγή;
«Σε όλα τα κινούμενα αντικείμενα υπάρχει αποθηκευμένη κινητική ενέργεια. Κατά τη

διάρκεια του κτυπήματος του αντικειμένου στο φύλλο αλουμινόχαρτου, μεταφέρεται
ενέργεια σε αυτό και προκαλούνται σε αυτό αλλαγές (το αλουμινόχαρτο σχίζεται ή
τσαλακώνεται)».
59
1. Να κρατήσετε ένα τσαλακωμένο χαρτάκι σε ένα λαστιχάκι (σφεντόνα)
και να το τραβήξετε προς τα πίσω, όπως φαίνεται στην Εικόνα 4-5.
α) Αφού στοχεύσετε την οροφή της τάξης σας, να αφήσετε το λαστιχάκι Εικόνα 4- 5
ελεύθερο. Ποιες αλλαγές συμβαίνουν;
β) Σε ποιο σώμα μεταφέρεται ενέργεια; Πώς το ξέρετε;
γ) Πού νομίζετε ότι βρισκόταν αποθηκευμένη η ενέργεια, πριν γίνει η πιο πάνω αλλαγή;
«Στο παραμορφωμένο (τεντωμένο) λαστιχάκι υπάρχει αποθηκευμένη δυναμική ενέργεια

λόγω παραμόρφωσης. Όταν το παραμορφωμένο λαστιχάκι αφεθεί ελεύθερο, η ενέργεια
που ήταν αποθηκευμένη σε αυτό, μεταφέρεται στο τσαλακωμένο χαρτάκι προκαλώντας σε
αυτό αλλαγές (το χαρτάκι αρχίζει και κινείται). Η δυναμική ενέργεια λόγω παραμόρφωσης
μετατρέπεται σε κινητική ενέργεια».
2. Να παρακολουθήσετε την προσομοίωση που δείχνει την κίνηση ενός αυτοκινήτου, το

οποίο είναι συνδεδεμένο με παραμορφωμένο ελατήριο.
Εικόνα 4- 6
α) Ποιες αλλαγές συμβαίνουν, όταν αφήνεται το αυτοκίνητο ελεύθερο;
β) Ποιες μετατροπές ενέργειας συμβαίνουν;
60
Το μοντέλο ανεμογεννήτριας αποτελείται από έλικες και ένα
μετατροπέα συνδεδεμένο με λαμπτήρα.
α) Θέτουμε σε λειτουργία έναν στεγνωτήρα μαλλιών και τον
κατευθύνουμε προς την ανεμογεννήτρια. Ποιες αλλαγές
συμβαίνουν;
β) Ποιες μετατροπές ενέργειας συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του

πειράματος;
Εικόνα 4- 7
Το μοντέλο φωτοβολταϊκού στοιχείου αποτελείται από
φωτοβολταϊκό πλαίσιο, λαμπτήρα και ηλεκτρικό μοτέρ.
Συνδέουμε το φωτοβολταϊκό πλαίσιο με το ηλεκτρικό μοτέρ.
α) Ανάβουμε τον λαμπτήρα και κατευθύνουμε το φως προς το

φωτοβολταϊκό πλαίσιο. Ποιες αλλαγές συμβαίνουν;
β) Ποιες μετατροπές ενέργειας συμβαίνουν κατά τη διάρκεια Εικόνα 4- 8

του πειράματος;
61
ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ
Δραστηριότητα 4- 8: Η ανάγκη χρήσης θερμομέτρων στη μέτρηση της

θερμοκρασίας.
α) Να κρατήσετε βυθισμένο για λίγο χρόνο το αριστερό
σας χέρι στη λεκάνη Α που περιέχει κρύο νερό από το
ψυγείο και το δεξί σας στη λεκάνη Γ, που περιέχει ζεστό
νερό. Ακολούθως, να βυθίσετε και τα δύο σας χέρια στη
λεκάνη Β.
Η αίσθηση για τη θερμοκρασία του νερού της λεκάνης Β Α: Κρύο Β: χλιαρό Γ: Ζεστό
σε κάθε χέρι, είναι ίδια ή διαφορετική; νερό νερό νερό
Εικόνα 4- 9
β) Είναι αξιόπιστες οι αισθήσεις μας, για να πούμε αν ένα αντικείμενο είναι κρύο ή ζεστό;
γ) Να βυθίσετε από ένα θερμόμετρο στις λεκάνες Α και Γ για 2 λεπτά. Ακολούθως, να
βυθίσετε τα δύο θερμόμετρα μέσα στη λεκάνη Β για 2 λεπτά. Τι παρατηρείτε;
Ιστορικό ένθετο
Το 1592 ο Γαλιλαίος κατασκεύασε το πρώτο θερμόμετρο, το θερμοσκόπιο

(Εικόνα 4-10), με το οποίο μπορούσε να κάνει σύγκριση ανάμεσα στο κρύο
και στο ζεστό, χωρίς την ανθρώπινη αφή.
Αργότερα, κατασκευάστηκαν πολλά είδη θερμομέτρων διαφορετικά σε
σχήμα, μέγεθος, θερμομετρικό υλικό και κλίμακα μέτρησης.
Εικόνα 4- 10
Η πιο διαδομένη κλίμακα που χρησιμοποιούμε σήμερα είναι η κλίμακα Κελσίου (Celsius),
όπου το μηδέν αντιστοιχεί στο σημείο τήξης του πάγου και το 100 στο σημείο βρασμού του
νερού.
62
Δραστηριότητα 4- 9: Μέτρηση θερμοκρασίας

Να εκτιμήσετε τις θερμοκρασίες των πιο κάτω σωμάτων και μετά να τις μετρήσετε με τα
αντίστοιχα θερμόμετρα.
Πίνακας 4- 2
Σώμα Εκτίμηση Είδος Μέτρηση
θερμοκρασίας θερμομέτρου θερμοκρασίας
Ατμοσφαιρικός Οινοπνεύματος
αέρας στην τάξη
Νερό από ψυγείο Οινοπνεύματος
Ανθρώπινο σώμα Υπέρυθρων ακτίνων
Θρανίο Υπέρυθρων ακτίνων
Ζεστό νερό Αισθητήρας θερμοκρασίας
63
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ

ΤΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ
Εισαγωγή
Σε αυτό το φύλλο εργασίας θα μελετήσετε:
 τις έννοιες της θερμότητας, της θερμοκρασίας και της θερμικής ισορροπίας
 από ποιους παράγοντες εξαρτάται η αλλαγή της θερμοκρασίας ενός σώματος.
Πείραμα
Υλικά:
 λύχνος οινοπνεύματος
 νερό
 θερμόμετρο
 κωνική φιάλη
 χρονόμετρο
Μέθοδος
1. Σε μια κωνική φιάλη να βάλετε 100 ml νερό από τη βρύση και να μετρήσετε τη
θερμοκρασία του.
2. Να βάλετε στο δοχείο του λύχνου οινοπνεύματος 20 ml οινόπνευμα (να

χρησιμοποιήσετε ογκομετρικό σωλήνα για να το μετρήσετε).
3. Να στερεώσετε την κωνική φιάλη με το νερό σε έναν ορθοστάτη πάνω από τον λύχνο,
όπως φαίνεται στο πιο πάνω σχήμα.
4. Να ανάψετε το φυτίλι του λύχνου και ταυτόχρονα να θέσετε σε λειτουργία το χρονόμετρο.

Όταν η θερμοκρασία του νερού φτάσει στους 60 0C, να σταματήσετε το χρονόμετρο και
να σβήσετε τον λύχνο.
5. Να μετρήσετε την ποσότητα του οινοπνεύματος που παρέμεινε στον λύχνο μετά το τέλος
του πειράματος.
Μετρήσεις
Αρχική θερμοκρασία: ……… Τελική θερμοκρασία: ………….
Οινόπνευμα που χρησιμοποιήθηκε: ……… Χρόνος θέρμανσης: ……………
Ερωτήσεις
1. Ποιες αλλαγές συνέβησαν στο νερό κατά τη διάρκεια του πειράματος;
64
2. Τι συντηρούσε τη φλόγα του λύχνου; Σε ποιες παρατηρήσεις του πειράματος στηρίζετε

την άποψή σας;
Θερμότητα
«Από την καύση του οινοπνεύματος, η χημική ενέργεια που είναι αρχικά
αποθηκευμένη στο οινόπνευμα και στο οξυγόνο της ατμόσφαιρας απελευθερώνεται
και μεταφέρεται στο νερό, στο οποίο προκαλούνται αλλαγές στη θερμοκρασία. Η
ενέργεια που μεταφέρεται στο νερό ονομάζεται θερμότητα. Οι μονάδες μέτρησης της
θερμότητας είναι το Τζουλ (Joule) και η θερμίδα (calorie)».
3. Να επαναλάβετε την ίδια μέθοδο για 200 ml νερό και να σημειώσετε τις μετρήσεις σας
πιο κάτω:
Μετρήσεις
Αρχική θερμοκρασία: …….…. Τελική θερμοκρασία: …………..
Οινόπνευμα που χρησιμοποιήθηκε: ….…. Χρόνος θέρμανσης: …………
Συζήτηση αποτελεσμάτων.
1. Σε ποια από τις δύο ποσότητες νερού αυξήθηκε πιο γρήγορα η θερμοκρασία στους
60 0C;
2. Σε ποια από τις δύο ποσότητες νερού χρειάστηκε να μεταφερθεί περισσότερη

θερμότητα, για να ζεσταθεί στους 60 0C; Σε ποιες παρατηρήσεις του πειράματος
στηρίζετε την άποψη σας;
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των πειραμάτων της Δραστηριότητας 4-10, να συμπληρώσετε
τις πιο κάτω προτάσεις.
 Όσο ………………………. (μεγαλύτερη/ μικρότερη) είναι η ποσότητα του νερού που
ζεσταίνουμε τόσο πιο γρήγορα αυξάνεται η θερμοκρασία του.
 Όσο περισσότερη θερμότητα μεταφέρεται σε μια ποσότητα νερού, τόσο …………………..

(μεγαλύτερη/ μικρότερη) είναι η αύξηση στη θερμοκρασία του.
65
 Για να αλλάξει η θερμοκρασία μιας μεγάλης ποσότητας νερού το ίδιο με τη θερμοκρασία

μιας μικρής ποσότητας νερού, χρειάζεται να μεταφερθεί ………………………(η ίδια/
περισσότερη/ λιγότερη) …………………. (θερμότητα/ θερμοκρασία).
 Με τα θερμόμετρα μετρούμε πόσο ……………..ή …………….. είναι τα σώματα και όχι

πόση θερμότητα μεταφέρεται σε αυτά.
Ερώτηση Αξιολόγησης
1. Ζεσταίνουμε ένα μικρό μπρίκι με νερό και μια κατσαρόλα γεμάτη με νερό
χρησιμοποιώντας την ίδια εστία θέρμανσης. Η θερμοκρασία και των δύο ποσοτήτων
νερού αυξάνεται από τους 20 0C στους 70 0C.
Εικόνα 4- 11
α) Ποια από τις δύο ποσότητες νερού θα ζεσταθεί πιο γρήγορα; ……………………………
β) Σε ποια από τις δύο ποσότητες νερού χρειάζεται να μεταφερθεί περισσότερη θερμότητα;
…………………
2. Ζεσταίνουμε δύο όμοια μπρίκια γεμάτα με νερό αρχικής θερμοκρασίας 20 0C. Η τελική
θερμοκρασία του νερού στο πρώτο μπρίκι φτάνει στους 70 0C, ενώ στο δεύτερο στους
40 0C.
Τελική θερμοκρασία Τελική θερμοκρασία

0 0
70 C 40 C
Εικόνα 4- 12
Σε ποια περίπτωση μεταφέρθηκε περισσότερη θερμότητα στο νερό; …………………………
66
ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ, ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΚΑΙ ΘΕΡΜΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ
Πείραμα 1
Υλικά:
 γυάλινο ποτηράκι ή κωνική φιάλη των
50 ml
 ποτήρι από πολυστερίνη
 δύο θερμόμετρα
Εικόνα 4- 13
 ζεστό και κρύο νερό
Μέθοδος
1. Να ρίξετε στο γυάλινο ποτηράκι 50 ml ζεστού νερού και στο ποτήρι από πολυστερίνη
50 ml κρύου νερού από τη βρύση. Να μετρήσετε την αρχική θερμοκρασία του νερού στο
κάθε δοχείο:
Αρχική θερμοκρασία ζεστού νερού στο γυάλινο ποτηράκι: …………….…
Αρχική θερμοκρασία κρύου νερού στο ποτήρι από πολυστερίνη: …………..
2. Να τοποθετήσετε το γυάλινο ποτηράκι με το ζεστό νερό στο ποτήρι με το κρύο νερό. Όταν
η θερμοκρασία του νερού στα δύο δοχεία σταματήσει να αλλάζει (τελική θερμοκρασία), να
σημειώσετε τις τιμές στον πιο κάτω πίνακα.
Πίνακας 4- 3
Τελική θερμοκρασία νερού Αλλαγή στη θερμοκρασία του νερού
Γυάλινο ποτηράκι: …………… Γυάλινο ποτηράκι: ……………
Ποτήρι από πολυστερίνη:…… Ποτήρι από πολυστερίνη: ……….
Ερωτήσεις
1. Τι παρατηρείτε σε σχέση με την τελική θερμοκρασία του νερού στα δύο δοχεία;
2. Τι παρατηρείτε σε σχέση με την αλλαγή στη θερμοκρασία του νερού στα δύο δοχεία;
3. Γιατί νομίζετε ότι άλλαξε η θερμοκρασία του νερού στα δύο δοχεία;
67
Πείραμα 2
Μέθοδος
1. Να ρίξετε στο γυάλινο ποτηράκι 50 ml ζεστό νερό
και στο ποτήρι από πολυστερίνη 150 ml κρύου
νερού από τη βρύση.
Εικόνα 4- 14
Πρόβλεψη
Νομίζετε ότι η θερμοκρασία του ζεστού νερού θα αλλάξει (θα μειωθεί) το ίδιο, περισσότερο ή
λιγότερο από όσο θα αλλάξει (θα αυξηθεί) η θερμοκρασία του κρύου νερού;
Μετρήσεις
1. Να μετρήσετε την αρχική θερμοκρασία του νερού στο κάθε δοχείο.
Αρχική θερμοκρασία νερού στο γυάλινο ποτηράκι: …………….
Αρχική θερμοκρασία νερού στο ποτήρι από πολυστερίνη: ………..
2. Να τοποθετήσετε το γυάλινο ποτηράκι με το ζεστό νερό στο ποτήρι με το κρύο νερό. Όταν
η θερμοκρασία του νερού στα δύο δοχεία σταματήσει να αλλάζει (τελική θερμοκρασία), να
σημειώσετε τις τιμές στον πιο κάτω πίνακα.
Πίνακας 4- 4
Τελική θερμοκρασία του νερού Αλλαγή στη θερμοκρασία του νερού
Γυάλινο ποτηράκι: ……………… Γυάλινο ποτηράκι: ………………….
Ποτήρι από πολυστερίνη:…….. Ποτήρι από πολυστερίνη: …………….
Ερωτήσεις:
1. Να συγκρίνετε την πρόβλεψη που κάνατε για την αλλαγή στη θερμοκρασία του νερού στα
δύο δοχεία με τα αποτελέσματα του πειράματος.
2. Αν η πρόβλεψή σας διαφέρει από τα αποτελέσματα του πειράματος, να σκεφτείτε πού

μπορεί να οφείλεται η διαφορά.
68
Γενικά συμπεράσματα:
 Όταν δύο ποσότητες νερού διαφορετικής θερμοκρασίας έρθουν σε θερμική επαφή,
η θερμοκρασία τους …………………… (μένει ίδια/ αλλάζει). Μετά από αρκετό χρόνο
η θερμοκρασία τους γίνεται ίδια. Όταν συμβεί αυτό λέμε ότι τα δύο σώματα φτάνουν
σε θερμική ισορροπία.
 Η αύξηση στη θερμοκρασία της μιας ποσότητας νερού ………………..…… (είναι/ δεν
είναι) πάντα ίση με τη μείωση στη θερμοκρασία της άλλης.
 Κατά την επαφή των δύο ποσοτήτων νερού μεταφέρεται ………………. (θερμότητα/
θερμοκρασία) από το νερό υψηλότερης …………………..(θερμότητας/ θερμοκρασίας)
στο νερό χαμηλότερης ………………….(θερμότητας/ θερμοκρασίας).
Ερωτήσεις αξιολόγησης
Να συμπληρώσετε το πιο κάτω κείμενο χρησιμοποιώντας τις λέξεις που βρίσκονται στο
πλαίσιο που ακολουθεί:
α) Χρησιμοποιούμε τη ……………………………… για να πούμε πόσο ζεστό ή κρύο είναι ένα
σώμα.
β) Η θερμοκρασία μετριέται σε ……………………………………..
γ) Η θερμότητα είναι μια μορφή ………………… Μετριέται σε ……….…………. ή
……………….……
δ) Η θερμότητα μεταφέρεται πάντα από ένα σώμα ………………………. θερμοκρασίας σε
ένα σώμα ………………………θερμοκρασίας.
ε) Αν η θερμοκρασία δύο σωμάτων που έρχονται σε επαφή είναι ……………………….. τότε
δεν μεταφέρεται …………………… από το ένα σώμα στο άλλο.
ενέργειας, υψηλότερης, θερμοκρασία, joule, ίδια,

χαμηλότερης,0C, θερμίδες, θερμότητα
Αναστοχασμός
α) Ποιο ήταν το αρχικό ερώτημα με το οποίο ασχολήθηκες σήμερα στο μάθημα της Φυσικής;
69
β) Ποια πορεία ακολούθησες για να το αντιμετωπίσεις;
γ) Γιατί ακολούθησες τη συγκεκριμένη πορεία;
Διάγραμμα μεταφοράς θερμότητας

Το διάγραμμα μεταφοράς θερμότητας μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό μέσο περιγραφής
της μεταφοράς θερμότητας μεταξύ σωμάτων που έρχονται σε (θερμική) επαφή. Στα
ορθογώνια του πιο κάτω διαγράμματος γράφουμε τα σώματα που εμπλέκονταν στη
μεταφορά θερμότητας (να προσέξετε τη φορά του βέλους). Στα οβάλ, που βρίσκονται κάτω
από τα ορθογώνια, σημειώνουμε τις παρατηρήσεις που μας οδηγούν στον εντοπισμό της
ανταλλαγής θερμότητας μεταξύ των σωμάτων.
Σώμα υψηλής Σώμα χαμηλής

θερμοκρασίας Μεταφορά
θερμοκρασίας
θερμότητας
Μείωση στη Αύξηση στη

θερμοκρασία θερμοκρασία
Πιο κάτω δίνεται ένα παράδειγμα: Ένα ποτηράκι με ζεστό νερό τοποθετείται σε ένα δοχείο με
κρύο νερό.
Ζεστό νερό Μεταφορά Νερό θερμοκρασίας

θερμότητας δωματίου
Μείωση στη Αύξηση στη

θερμοκρασία του θερμοκρασία του
ζεστού νερού κρύου νερού
70
Να φτιάξετε διαγράμματα μεταφοράς θερμότητας για τις πιο κάτω περιπτώσεις:

α) Κρατάτε στα χέρια σας ένα φλιτζάνι με ζεστό τσάι.
Εικόνα 4- 15
β) Τοποθετούμε ένα πιάτο με ζεστή σούπα στο τραπέζι της

κουζίνας (η θερμοκρασία του αέρα στην κουζίνα είναι 200C).
Εικόνα 4- 16
γ) Τοποθετούμε ένα ποτήρι με κρύο νερό (από το ψυγείο) στο τραπέζι

της κουζίνας (η θερμοκρασία του αέρα στην κουζίνα είναι 200C).
Εικόνα 4- 17
71
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ

ΤΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ - ΜΟΡΙΑΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ
Πείραμα
Υλικά:
 3 δοχεία ζέσεως των 500 ml με πολύ ζεστό νερό,
χλιαρό νερό και κρύο νερό
 μαγειρική μπογιά.
Μέθοδος
1. Να ρίξετε στα τρία δοχεία ζέσεως 300 ml νερό Το νερό στα αριστερά είναι κρύο, στη
διαφορετικής θερμοκρασίας. μέση χλιαρό και στα δεξιά ζεστό.
Εικόνα 4- 18
2. Να ρίξετε τρεις σταγόνες μπογιάς σε κάθε δοχείο.
3. Σε ποιο δοχείο διαχέεται πιο γρήγορα η μπογιά;
Να παρακολουθήσετε την προσομοίωση στην οποία φαίνεται πόσο γρήγορα κινούνται τα
σωματίδια που αποτελούν ένα αέριο, σε σχέση με τη θερμοκρασία του αερίου.
1. Όλα τα σωματίδια που αποτελούν το αέριο κινούνται με την ίδια ταχύτητα;
2. Διαφοροποιείται η ταχύτητα των σωματιδίων του αερίου, αν αυξηθεί η θερμοκρασία του

αερίου; Αν ναι, ποια είναι η σχέση μεταξύ της ταχύτητας των σωματιδίων του αερίου και
της θερμοκρασίας του αερίου;
3. Υπάρχουν σωματίδια που «συγκρούονται» μεταξύ τους; Αν ναι, να γράψετε ποιες

αλλαγές συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της «σύγκρουσης» ενός σωματιδίου που κινείται
πολύ γρήγορα με ένα σωματίδιο που κινείται αργά.
72
4. Με βάση τις παρατηρήσεις σας στην προσομοίωση, να προσπαθήσετε να εξηγήσετε πού

οφείλεται ο διαφορετικός χρόνος της διάχυσης του χρωματιστού υγρού στο πείραμα της
Δραστηριότητας 4-13.
1. Να μελετήσετε το μοντέλο της ύλης για τα στερεά
σώματα.
α) Πώς παριστάνονται τα σωματίδια του στερεού σε
αυτό το μοντέλο;
β) Να χρησιμοποιήσετε το μοντέλο για να παραστήσετε

την κίνηση των σωματιδίων σε ένα στερεό σώμα.
γ) Τι παριστάνουν τα ελατήρια μεταξύ των σωματιδίων Εικόνα 4- 19

στο μοντέλο του στερεού σώματος;
2. Επηρεάζεται η κίνηση ενός σωματιδίου από την αλλαγή στην κίνηση των γειτονικών του
σωματιδίων; Αν ναι, να γράψετε μια σύντομη πρόταση για να εξηγήσετε πως.
73
3. Να παρακολουθήσετε την προσομοίωση στην οποία φαίνεται πώς αλλάζει η ταχύτητα με

την οποία κινούνται τα σωματίδια που αποτελούν ένα στερεό σώμα, αν μεταφερθεί
θερμότητα στο σώμα (π.χ. το σώμα θερμαίνεται με τη χρήση ενός κεριού ή ενός λύχνου).
4. Διαφοροποιείται η κινητική ενέργεια των σωματιδίων που αποτελούν ένα στερεό σώμα με
την αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος; Αν ναι, ποια είναι η σχέση μεταξύ της
κινητικής ενέργειας των σωματιδίων του στερεού και της θερμοκρασίας του στερεού
σώματος;
5. Να εξηγήσετε με βάση τα πιο πάνω, γιατί ζεσταίνεται η εξωτερική επιφάνεια ενός

φλιτζανιού το οποίο περιέχει ζεστό τσάι.
Επαφή δύο σωμάτων διαφορετικής θερμοκρασίας.

Κατά την επαφή δύο σωμάτων διαφορετικής θερμοκρασίας, π.χ. του ζεστού νερού και του
κρύου, τα σωματίδια του ζεστού σώματος συγκρούονται με τα σωματίδια του κρύου
σώματος. Ως αποτέλεσμα αυτών των συγκρούσεων γίνεται μεταφορά ενέργειας από τα
σωματίδια που αποτελούν το ζεστό σώμα (τα οποία αρχίζουν σταδιακά να κινούνται πιο
αργά) στα σωματίδια που αποτελούν το κρύο σώμα (τα οποία αρχίζουν σταδιακά να
κινούνται πιο γρήγορα). Η μεταφορά ενέργειας μέσω των συγκρούσεων συνεχίζεται μέχρι
που η θερμοκρασία των δύο σωμάτων γίνει η ίδια (τα δύο σώματα φτάνουν σε θερμική
ισορροπία). Η ενέργεια που μεταφέρεται από το ζεστό στο κρύο σώμα ονομάζεται
θερμότητα. Οι μονάδες μέτρησης της θερμότητας είναι το Joule (J) και η θερμίδα (cal).
74
Πείραμα
Υλικά:
 γυάλινο ποτηράκι
 ποτήρι από πολυστερίνη
 νερό
Εικόνα 4- 20
Μέθοδος
1. Στο γυάλινο ποτηράκι ρίξαμε 50 ml ζεστού νερού.
2. Στο ποτήρι από πολυστερίνη ρίξαμε 250 ml νερού θερμοκρασίας δωματίου.
3. Όταν τοποθετήσαμε το γυάλινο ποτηράκι με το ζεστό νερό στο ποτήρι από πολυστερίνη,
μετά από λίγα λεπτά η θερμοκρασία του νερού στα δύο δοχεία έγινε η ίδια. Στον πιο κάτω
πίνακα δίνεται η αλλαγή στη θερμοκρασία του νερού στα δύο δοχεία.
Πίνακας 4- 5
Αλλαγή στη θερμοκρασία του νερού στο
Γυάλινο ποτηράκι: 20 0C
Ποτήρι από πολυστερίνη: 4 0C
4. Να εξηγήσετε γιατί άλλαξε η θερμοκρασία του νερού στα δύο δοχεία. Στην απάντησή σας
να αναφερθείτε στην κίνηση των σωματιδίων που αποτελούν το ζεστό νερό, τα γυάλινα
τοιχώματα του ποτηριού και το κρύο νερό που βρίσκεται στο ποτήρι από πολυστερίνη.
75
76
ΕΝΟΤΗΤΑ 5
ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ
ΑΛΛΑΓΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΩΝ
ΣΩΜΑΤΩΝ
ΕΝΟΤΗΤΑ 5 ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ
ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

Η παρουσία λιμνών νερού στο εσωτερικό των παγετώνων.
Οι περισσότεροι παγετώνες βρίσκονται σε
περιοχές κοντά στους Πόλους της Γης. Ωστόσο
παγετώνες υπάρχουν και σε άλλες ηπείρους,
ακόμη και στην Αφρική. Για τον σχηματισμό των
παγετώνων απαιτούνται ειδικές κλιματικές
συνθήκες που συναντιούνται συνήθως σε περιοχές
κοντά στους Πόλους της γης ή στις κορυφές
ψηλών βουνών (π.χ. στις Άλπεις). Οι περισσότεροι
βρίσκονται σε περιοχές με υψηλή χιονόπτωση τον
χειμώνα και χαμηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι.
Αυτές οι συνθήκες εξασφαλίζουν ότι το χιόνι που
συσσωρεύεται στη διάρκεια του χειμώνα δεν θα
λιώσει κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.
Υπάρχουν δύο τύποι παγετώνων: παγετώνες που Εικόνα 5- 1: Παγετώνας Muddy River: Βρίσκεται
σχηματίζονται σε κοιλάδες ορεινών περιοχών και στα βουνά Frederick Sound, Ηνωμένες Πολιτείες
Αμερικής
παγετώνες που καλύπτουν επίπεδες περιοχές
(κοντά στην Ανταρκτική).
Τα τελευταία 60 χρόνια πολλές ομάδες από γεωλόγους ασχολούνται συστηματικά με τη

μελέτη των παγετώνων. Συγκεκριμένα, ασχολούνται με την κίνησή τους, τη σύστασή τους, τις
αλλαγές στο μέγεθός τους κ.λπ.
Ένα από τα σημαντικά στοιχεία που προέκυψαν από τις εργασίες των γεωλόγων είναι και η
παρουσία μεγάλων λιμνών από νερό στο εσωτερικό των παγετώνων.
Πώς είναι δυνατό να συμβαίνει κάτι τέτοιο; Μπορεί ο πάγος (στερεό) και το νερό
(υγρό) να συνυπάρχουν; Αν ναι, υπό ποιες προϋποθέσεις;
Στις δραστηριότητες που ακολουθούν θα προσπαθήσουμε να δώσουμε απαντήσεις σ’ αυτά

και άλλα παρόμοια ερωτήματα.
Να πάρετε έναν δοκιμαστικό σωλήνα με καθαρό νερό και ένα ποτήρι με
παγάκια πάνω στα οποία έχουμε ρίξει αλάτι.
1. Να μετρήσετε την αρχική θερμοκρασία:
α) του πάγου με το αλάτι που υπάρχει στο ποτήρι από
πολυστερίνη: …….
Εικόνα 5- 2
β) του νερού στον δοκιμαστικό σωλήνα: ……….
79
2. Στο πιο κάτω διάγραμμα να σχεδιάσετε πώς προβλέπετε ότι θα αλλάζει η θερμοκρασία
του νερού που υπάρχει στον δοκιμαστικό σωλήνα, μετά που θα τον βυθίσετε στο ποτήρι
με τον πάγο (με το αλάτι).
Θεωρήστε ότι η αρχική Θ
θερμοκρασία του νερού ε
στον σωλήνα είναι εδώ. ρ
μ
ο
κ 0
ρ Χρόνος
α
σ
ί
α
3. Να βυθίσετε τον δοκιμαστικό σωλήνα στο ποτήρι με τον πάγο (με το αλάτι) και να
συμπληρώσετε στον πίνακα που ακολουθεί τις τιμές της θερμοκρασίας του νερού στο
σωλήνα, καθώς και την κατάσταση του νερού.
Πίνακας 5- 1
Χρόνος Θερμοκρασία του νερού στον Κατάσταση του νερού:
(λεπτό) δοκιμαστικό σωλήνα (0C) Υγρό, στερεό ή μείγμα υγρού και
στερεού
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
8,0
9,0
10,0
11,0
12,0
13,0
14,0
80
4. Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση θερμοκρασίας - χρόνου (ο κατακόρυφος άξονας

αντιστοιχεί στη θερμοκρασία και ο οριζόντιος άξονας στον χρόνο) για το περιεχόμενο του
νερού στον σωλήνα.
5. Από πόσα τμήματα αποτελείται η γραφική παράσταση; Σε ποια κατάσταση του νερού
αντιστοιχεί το κάθε τμήμα;
81
6. Πώς αλλάζει η θερμοκρασία του νερού στον δοκιμαστικό σωλήνα, όταν σε αυτόν υπάρχει:
α) μόνο υγρό
β) μόνο στερεό
γ) υγρό και στερεό μαζί
Δραστηριότητα 5- 2: Επαναφορά στον μικρόκοσμο

Σε ποτήρι με υγρό νερό θερμοκρασίας δωματίου (περίπου 20 0C), ρίξαμε
μερικά παγάκια (νερό σε στερεά φάση).
Οι εικόνες που ακολουθούν απεικονίζουν τη διάταξη των μορίων του νερού
υπό μεγέθυνση σε (α) ένα παγάκι και (β) μια ποσότητα υγρού νερού.
Να αντιστοιχίσετε τις εικόνες με την ορθή περιγραφή. Εικόνα 5- 3
Ο πάγος, μόλις τον βγάλαμε από

την κατάψυξη.
Το νερό σε θερμοκρασία δωματίου.
Ο πάγος μετά από αρκετό χρόνο,

αφότου τον ρίξαμε στο νερό.
Το νερό μετά από αρκετό χρόνο

αφότου ρίξαμε τον πάγο σε αυτό.
82
Να παρακολουθήσετε τις προσομοιώσεις και να περιγράψετε την κίνηση των μορίων

του νερού, όταν βρίσκεται:
α) στην υγρή φάση
β) στη στερεά φάση (πάγος)
γ) Αλλάζει η μορφή των μορίων του νερού, όταν μετατρέπεται από πάγο σε υγρό; Αν όχι, να
παρακολουθήσετε την προσομοίωση και να συζητήσετε τι είναι αυτό που αλλάζει σε μοριακό
επίπεδο.
83
ΒΡΑΣΜΟΣ
Δραστηριότητα 5- 3: Μελέτη του Βρασμού

Σε δοχείο ζέσεως ρίχνουμε 200 ml νερού βρύσης. Θερμαίνουμε το
νερό, όπως φαίνεται στη διπλανή εικόνα, μέχρι να εμφανιστούν σε
αυτό φυσαλίδες με πολύ έντονο τρόπο.
1. Τι νομίζετε ότι βρίσκεται μέσα στις φυσαλίδες που παρατηρούνται

κατά τη διάρκεια του βρασμού;
Εικόνα 5- 4
2. Να παρακολουθήσετε τις προσομοιώσεις και να περιγράψετε την κίνηση των μορίων του
νερού όταν βρίσκεται:
α) στην υγρή φάση
β) στην αέρια φάση
γ) Αλλάζει η μορφή των σωματιδίων του νερού, όταν γίνεται η μετατροπή από υγρό σε αέριο;
Αν όχι, να εξηγήσετε τι είναι αυτό που αλλάζει.
3. Με τη χρήση του αισθητήρα θερμοκρασίας, μετρούμε τη θερμοκρασία του νερού από τη

στιγμή που ανάβουμε τον λύχνο μέχρι που να βράσει το νερό.
α) Να μελετήσετε προσεκτικά τη γραφική παράσταση της θερμοκρασίας του νερού σε σχέση
με τον χρόνο και να γράψετε ποιες αλλαγές συμβαίνουν στη θερμοκρασία του νερού από τη
στιγμή που ανάβουμε τον λύχνο.
β) Ποια είναι η θερμοκρασία βρασμού του νερού;
84
Δραστηριότητα Αξιολόγησης
Αφού παρακολουθήσετε την αντίστοιχη προσομοίωση να σχεδιάσετε, στα κενά πλαίσια
του πιο κάτω διαγράμματος, τη διάταξη των μορίων του νερού κατά τη μετατροπή του
από υγρό σε αέριο.
Θ
ε
ρ
μ
ο
κ Αέρια φάση
ρ
α
σ
ί Υγρή φάση
α 0 0
Νερό στους 100 C Υδρατμοί στους 100 C
Χρόνος
Αναστοχασμός
α) Ποιο ήταν το αρχικό πρόβλημα-ερώτημα με το οποίο ασχολήθηκες σήμερα στο μάθημα
της Φυσικής;
β) Ποια πορεία ακολούθησες για να το αντιμετωπίσεις;
γ) Γιατί ακολούθησες τη συγκεκριμένη πορεία;
δ) Με τις πληροφορίες που έχεις συλλέξει, κατά τη διάρκεια της Δραστηριότητας 5-3, μπορείς
να απαντήσεις στο αρχικό ερώτημα που είχες να αντιμετωπίσεις στο σημερινό μάθημα; Αν
ναι, ποια είναι η απάντηση;
85
ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΔΙΑΛΥΜΕΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΤΗΞΗΣ ΤΟΥ

ΠΑΓΟΥ
Δραστηριότητα 5- 4: Επίδραση διαλυμένων ουσιών στη θερμοκρασία τήξης του

πάγου (Πείραμα για το σπίτι)
Πρόβλημα
Θέλουμε να διερευνήσουμε κατά πόσον η προσθήκη αλατιού στον πάγο προκαλεί αλλαγή
στη θερμοκρασία τήξης του πάγου.
Εργασία
Να εξηγήσετε πώς θα εργαστείτε για να απαντήσετε στο πιο πάνω πρόβλημα.
Στην περιγραφή σας θα πρέπει να συμπεριλάβετε και απαντήσεις στα ακόλουθα ερωτήματα:
α) Ποιο είδος θερμόμετρου θα χρησιμοποιήσετε στα πειράματά σας;
β) Πώς θα σχεδιάσετε ένα έγκυρο πείραμα;
γ) Πόση ποσότητα πάγου θα χρησιμοποιήσετε;
δ) Χρειάζεται να μετρήσετε την ποσότητα του αλατιού που θα ρίξετε στον πάγο;
ε) Πόσα διαφορετικά πειράματα χρειάζεται να κάνετε;
στ) Πώς θα παρουσιάσετε τα αποτελέσματά σας (π.χ. πίνακας τιμών, γραφική παράσταση
κ.λπ.);
86
Αφού συζητήσετε με τον/την καθηγητή/τριά σας τον σχεδιασμό του πειράματος, να

προχωρήσετε στην υλοποίησή του.
Πείραμα
Σε ένα μεγάλο ποτήρι από πολυστερίνη, να ρίξετε περίπου 300 g πάγου. Ακολούθως, αφού
ρίξετε (η κάθε ομάδα) στον πάγο την ποσότητα αλατιού που αναγράφεται στον πιο κάτω
πίνακα, να ανακατέψετε καλά και να μετρήσετε την ελάχιστη θερμοκρασία του μείγματος.
Πίνακας 5- 2
Ομάδα Α Ομάδα Β Ομάδα Γ Ομάδα Δ Ομάδα Ε Ομάδα Στ Ομάδα Ζ
Ποσότητα
0g 20 g 40 g 60 g 75 g 100 g 130 g
αλατιού
Ελάχιστη
θερμοκρα
σία
Επεξεργασία μετρήσεων- Συμπεράσματα

α) Αφού ανακοινώσετε τα αποτελέσματά σας στην τάξη, να εξηγήσετε γιατί οι αρμόδιοι
φορείς ρίχνουν αλάτι σε βρεγμένους ή χιονισμένους δρόμους (ορεινών περιοχών της
Κύπρου), όταν επίκειται παγωνιά. Από τι εξαρτάται η ποσότητα του αλατιού που θα ρίξουν;
β) Συμφωνείτε με την άποψη ότι: «όσο περισσότερο αλάτι ρίξουμε στους δρόμους τόσο
καλύτερη προστασία έχουμε από τον σχηματισμό παγετού»; Αν όχι, να εξηγήσετε γιατί
διαφωνείτε.
87
ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ
Δραστηριότητα 5- 5: Πείραμα στο σπίτι!

Για το πείραμα που ακολουθεί να χρησιμοποιήσετε ένα από τα ακόλουθα υλικά:
κερί, σοκολάτα ζαχαροπλαστικής (κουβερτούρα), βούτυρο ή μαργαρίνη.
Να κόψετε σε μικρά κομμάτια ένα από τα πιο πάνω υλικά και να τα ρίξετε σε ένα φλιτζάνι
(περίπου μέχρι το 1/2 του φλιτζανιού). Ακολούθως, να τοποθετήσετε το φλιτζάνι σε μικρή
κατσαρόλα με νερό που βράζει. (Προσοχή: Το νερό στην κατσαρόλα να μην ανεβαίνει
πάνω από το 1/4 του ύψους του φλιτζανιού). Όταν λιώσει όλη η ποσότητα του υλικού στο
φλιτζάνι, να βυθίσετε σε αυτό ένα θερμόμετρο και να απομακρύνετε το φλιτζάνι από την
κατσαρόλα. Να αρχίσετε να αναδεύετε το υλικό που υπάρχει στο φλιτζάνι με το θερμόμετρο,
καταγράφοντας ταυτόχρονα τη θερμοκρασία του.
1. Να καταγράψετε στον πιο κάτω πίνακα (α) τη θερμοκρασία και (β) την κατάσταση (υγρή
φάση ή στερεά φάση ή υγρή και στερεά φάση) που βρίσκεται το υλικό στο φλιτζάνι ανά
μισό λεπτό.
2. Να σταματήσετε τη λήψη άλλων μετρήσεων, όταν το υλικό στο φλιτζάνι πήξει εξ

ολοκλήρου.
Πίνακας 5- 3
Χρόνος Θερμοκρασία του υλικού στο Φάση ή φάσεις του υλικού που
(λεπτό) φλιτζάνι (0C) υπάρχουν στο φλιτζάνι
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
4,5
5,0
5,5
6,0
6,5
7,0
7,5
88
Επεξεργασία δεδομένων
1. Να κατασκευάσετε τη γραφική παράσταση θερμοκρασίας - χρόνου (ο κατακόρυφος
άξονας αντιστοιχεί στη θερμοκρασία και ο οριζόντιος άξονας στον χρόνο) για το υλικό
που υπάρχει στο φλιτζάνι.
2. Η πιο πάνω γραφική παράσταση μπορεί να χωριστεί σε τμήματα. Σύμφωνα με τις

παρατηρήσεις σας, σε ποια κατάσταση του υλικού αντιστοιχεί το κάθε τμήμα;
89
Δραστηριότητα 5- 6: Συζήτηση των αποτελεσμάτων του πειράματος στην τάξη

1. Να συγκρίνετε μεταξύ τους τις γραφικές παραστάσεις θερμοκρασίας - χρόνου για την
πήξη των διαφορετικών υλικών που χρησιμοποιήσατε, καθώς επίσης και με τη γραφική
παράσταση που αφορά στην πήξη του καθαρού νερού. Ποιες ομοιότητες και ποιες
διαφορές εντοπίζετε;
2. Πού νομίζετε ότι οφείλεται η διαφορά στη θερμοκρασία πήξης των υλικών που
χρησιμοποιήσατε; Να εξηγήσετε την άποψή σας.
90
ΕΞΑΤΜΙΣΗ
Δραστηριότητα 5- 7: Η χρησιμότητα του ιδρώτα

Στο σημερινό μάθημα θα μελετήσουμε πώς η έκκριση ιδρώτα από το δέρμα μας βοηθά στη
μείωση της θερμοκρασίας μας.
Πείραμα
Υλικά:
 δύο πλαστικά μπουκάλια των 500 ml
 χαρτί κουζίνας
 λαστιχάκια
 ζεστό και κρύο νερό
Εικόνα 5- 5
Μέθοδος
1. Να περιτυλίξετε τα δύο μπουκάλια με χαρτί κουζίνας και να το στερεώσετε, περνώντας τα
λαστιχάκια γύρω από τα μπουκάλια (μια περιτύλιξη χαρτιού στο κάθε μπουκάλι).
2. Να βρέξετε το χαρτί κουζίνας που βρίσκεται γύρω από το ένα μπουκάλι με ζεστό νερό.
3. Να γεμίσετε τα δύο μπουκάλια με την ίδια ποσότητα ζεστού νερού.
4. Σε ποιο από τα δύο μπουκάλια πιστεύετε ότι το νερό θα κρυώσει πιο γρήγορα.
5. Στον πίνακα που ακολουθεί να καταγράψετε τις θερμοκρασίες του νερού στα δύο
μπουκάλια για δέκα λεπτά.
Πίνακας 5- 4
Χρόνος Θερμοκρασία νερού στο:
(λεπτά) α) Δοχείο με βρεγμένο χαρτί β) Δοχείο με στεγνό χαρτί
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
91
α) Σε ποια από τις δύο μπουκάλες το νερό κρύωσε πιο γρήγορα;
β) Τι έπαθε το βρεγμένο χαρτί μετά το τέλος του πειράματος;
γ) Διαφέρουν τα αποτελέσματα του πειράματος από την αρχική σας πρόβλεψη;
δ) Να εξηγήσετε, βάσει των δεδομένων που έχετε, γιατί είναι σημαντικός ο ιδρώτας στους
ανθρώπους.
92
ΘΕΡΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΟΛΗ ΚΑΙ ΣΥΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ

Εισαγωγή
α) Έχετε παρατηρήσει ότι τα σύρματα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας είναι χαλαρά το
καλοκαίρι και τεντωμένα τον χειμώνα;
Σύρματα μεταφοράς το καλοκαίρι Σύρματα μεταφοράς τον χειμώνα

Εικόνα 5- 6
β) Ποια μπορεί να είναι η πιθανή αιτία για τις αλλαγές που βλέπετε στις πιο πάνω
φωτογραφίες;
93
Δραστηριότητα 5- 8: Μελέτη της θερμικής διαστολής των στερεών.

Πείραμα 1
Στη διπλανή εικόνα μπορείτε να δείτε μια μεταλλική
σφαίρα η οποία είναι στερεωμένη σε έναν ορθοστάτη.
Κάτω από τη σφαίρα υπάρχει ένας μεταλλικός
δακτύλιος.
α) Να προσπαθήσετε να περάσετε τη μεταλλική

σφαίρα μέσα από τον μεταλλικό δακτύλιο, όταν η
θερμοκρασία της σφαίρας και του δακτυλίου είναι ίδια
(θερμοκρασία δωματίου).
Περνά η σφαίρα μέσα από τον δακτύλιο; Εικόνα 5- 7
ΠΡΟΣΟΧΗ: Μην ακουμπήσετε στη σφαίρα κατά τη διάρκεια του πειράματος που
ακολουθεί γιατί θα καείτε.
β) Να ζεστάνετε τη σφαίρα στη φλόγα του λύχνου

οινοπνεύματος μέχρι να ανεβεί αρκετά η θερμοκρασία της
(3 με 4 λεπτά περίπου είναι αρκετά). Να προσπαθήσετε
να περάσετε τη σφαίρα από τον δακτύλιο. Τι παρατηρείτε;
Εικόνα 5- 8
γ) Να αφήσετε τη σφαίρα να κρυώσει και να ξαναπροσπαθήσετε να την περάσετε μέσα από

τον δακτύλιο. Τι παρατηρείτε;
94
Σημείωση:
Παρόλο που το φαινόμενο της θερμικής διαστολής είναι πάρα πολύ συνηθισμένο, δύσκολα
γίνεται αντιληπτό, γιατί η αύξηση στο μήκος των μεταλλικών αντικειμένων για μικρές αυξήσεις
της θερμοκρασίας είναι πάρα πολύ μικρή. Πολλές φορές όμως, ακόμα και αυτές οι μικρές
αλλαγές στο μήκος των σωμάτων είναι αρκετές να προκαλέσουν προβλήματα και ζημιές, αν
δεν ληφθούν κατάλληλες προφυλάξεις.
Για παράδειγμα, στις γραμμές του τρένου αναπτύσσονται κατά τη
διαστολή τόσο μεγάλες δυνάμεις που προκαλούν ακόμη και τη
στρέβλωσή τους (Εικόνα 5-10), όταν δεν έχουν περιθώρια για
διαστολή. Για την αποφυγή αυτού του προβλήματος, αφήνονται
διάκενα μεταξύ των σιδηροτροχιών, έτσι που να γίνεται
ανεμπόδιστα η διαστολή κατά τη διάρκεια των ζεστών ημερών
του χρόνου.
Παρόμοιος χειρισμός γίνεται και στις αερογέφυρες που
συναντάμε στους αυτοκινητόδρομους. Στις άκρες τους αφήνονται Εικόνα 5- 9
διάκενα για την ελεύθερή τους διαστολή.
95
Μοριακή ερμηνεία της θερμικής διαστολής στα στερεά

Για να εξηγήσουμε σε μικροσκοπικό
επίπεδο το φαινόμενο της θερμικής
διαστολής στα στερεά μπορούμε να
φανταστούμε τα άτομα που αποτελούν το
υλικό ως μια σειρά από μαθητές οι οποίοι
κρατούν χέρι-χέρι και κινούνται
(ταλαντώνονται) γύρω από τις θέσεις τους.
Με την αύξηση της θερμοκρασίας τα άτομα
(μαθητές) αρχίζουν να κινούνται
εντονότερα, να απομακρύνονται το ένα
από το άλλο και τέλος να κινούνται γύρω
από τις νέες τους θέσεις που απέχουν Εικόνα 5- 10
μεγαλύτερη απόσταση η μια από την άλλη,
όπως φαίνεται στη διπλανή εικόνα.
Ερωτήσεις αξιολόγησης
1. Στον πιο κάτω πίνακα δίνονται πληροφορίες σε σχέση με την αλλαγή στο μήκος ράβδων
από διαφορετικό υλικό, όταν αυξηθεί η θερμοκρασία τους κατά 100C. Το αρχικό μήκος της
κάθε ράβδου είναι 10m και η αρχική τους θερμοκρασία είναι ίδια.
Πίνακας 5- 5
Υλικό ράβδου Αλλαγή μήκους
Μόλυβδος 2,9 mm
Αλουμίνιο 2,3 mm
Σίδηρος 1,2 mm
Χαλκός 1,6 mm
Μπετόν 1,2 mm
Γυαλί 0,9 mm
Να χρησιμοποιήσετε τις πληροφορίες του πιο πάνω πίνακα, για να απαντήσετε στις
ερωτήσεις που ακολουθούν:
α) Οι κολώνες που υπάρχουν στα σπίτια μας αποτελούνται από μπετόν και σιδερένιες
ράβδους. Να δικαιολογήσετε γιατί δεν χρησιμοποιούνται ράβδοι από διαφορετικό υλικό στις
κολώνες από μπετόν.
96
β) Μερικές φορές παρουσιάζεται δυσκολία στο να ξεβιδωθούν τα μεταλλικά πώματα των

γυάλινων μπουκαλιών. Αν όμως ρίξουμε ζεστό νερό στο πώμα, αυτό μπορεί να ξεβιδωθεί
εύκολα. Πώς το εξηγείτε;
97
ΔΙΑΣΤΟΛΗ ΚΑΙ ΣΥΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΥΓΡΩΝ
Δραστηριότητα 5- 9: Διαστολή και Συστολή των υγρών

Σε μια λεκάνη τοποθετούμε δύο όμοια γυάλινα δοχεία τα οποία
γεμίζουμε μέχρι το στόμιο με νερό και λάδι αντίστοιχα.
Κλείνουμε τα δοχεία με πλαστικά πώματα στα οποία είναι
προσαρμοσμένα γυάλινα σωληνάκια, ώστε το υγρό στα
γυάλινα σωληνάκια να είναι στο ίδιο ύψος.
Εικόνα 5- 11
1. Ποιες αλλαγές νομίζετε ότι θα συμβούν, αν ρίξουμε ζεστό
νερό στη λεκάνη που βρίσκονται τα δύο δοχεία;
2. Να ρίξετε ζεστό νερό στη λεκάνη και να γράψετε τι παρατηρείτε σχετικά με τη στάθμη
των υγρών στα σωληνάκια.
3. Να εξηγήσετε τις παρατηρήσεις σας.
4. Τι αναμένετε να συμβεί, όταν κρυώσει το υγρό στα δύο δοχεία;
1. Στη Δραστηριότητα 5-9 διαπιστώσατε ότι η αύξηση στον όγκο ενός υγρού εξαρτάται από
το είδος του υγρού. Από ποιους άλλους παράγοντες πιστεύετε ότι εξαρτάται η αλλαγή
στον όγκο των υγρών, όταν αυτά θερμανθούν;
2. Να εξηγήσετε πώς θα εργαστείτε για να εξετάσετε αν οι παράγοντες που αναφέρατε πιο

πάνω επηρεάζουν ή όχι την αλλαγή στον όγκο των υγρών.
98
Προαιρετικό πείραμα: Κατασκευή θερμομέτρου
Υλικά:
 κωνικές φιάλες (100ml)
 γυάλινα σωληνάκια
 πάγο
 νερό
 χρώμα (υπερμαγγανικό κάλιο)
 λύχνο θέρμανσης
ορθοστάτη
Εικόνα 5- 12
Μέθοδος
1. Να ρίξετε λίγους κόκκους υπερμαγγανικού καλίου σε μικρή κωνική φιάλη των 100ml και
ακολούθως να τη γεμίσετε εντελώς με νερό.
2. Να τοποθετήσετε την κωνική φιάλη σε δοχείο που περιέχει παγάκια για περίπου 10 λεπτά.
3. Ακολούθως, να κλείσετε προσεκτικά την κωνική φιάλη με πλαστικό πώμα στο οποίο
υπάρχει προσαρμοσμένο γυάλινο σωληνάκι. Να πιέσετε το πώμα μέχρι που να εισέλθει
χρωματιστό υγρό στο γυάλινο σωληνάκι.
4. Να σημειώσετε τη στάθμη του νερού στο γυάλινο σωληνάκι.
5. Να τοποθετήσετε την κωνική φιάλη σε δοχείο που περιέχει 1000 ml ζεστό νερό
θερμοκρασίας 600C, για περίπου 15 λεπτά.
6. Να μετρήσετε τη θερμοκρασία του νερού που περιβάλλει την κωνική φιάλη και να
σημειώσετε τη νέα στάθμη του υγρού στο γυάλινο σωληνάκι.
7. Να διαιρέσετε την απόσταση ανάμεσα στα δύο σημεία που υπάρχουν στο γυάλινο
σωληνάκι σε δέκα ίσα διαστήματα.
Επεξεργασία αποτελεσμάτων
1. Τι αντιπροσωπεύει η θερμοκρασία του πιο χαμηλού σημείου που σημειώσατε στο γυάλινο
σωληνάκι;
2. Τι αντιπροσωπεύει η θερμοκρασία του ψηλότερου σημείου που σημειώσατε στο γυάλινο
σωληνάκι;
3. Να εξηγήσετε σε πόσους βαθμούς κελσίου αντιστοιχεί κάθε διάστημα που σημειώσατε
στο γυάλινο σωληνάκι.
4. Να μετρήσετε τη θερμοκρασία της αίθουσάς σας, χρησιμοποιώντας το θερμόμετρο που
φτιάξατε.
5. Να εξηγήσετε πώς θα εργαστείτε για να υπολογίσετε πόσο ανεβαίνει η στάθμη του νερού
στο γυάλινο σωληνάκι για αύξηση της θερμοκρασίας κατά ένα βαθμό κελσίου.
6. Μπορείτε να σκεφτείτε ένα λόγο για τον οποίο το θερμόμετρο που φτιάξατε δεν έχει
μεγάλη ακρίβεια;
7. Τι αλλαγές θα κάνατε στο θερμόμετρό σας, ώστε να μετράτε με αυτό τη θερμοκρασία σε
μικρότερο χρόνο;
99
ΘΕΡΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΑΕΡΙΩΝ
Δραστηριότητα 5- 11: Θερμική διαστολή των αερίων (1η εκδοχή)

Πείραμα
Υλικά:
 δοκιμαστικός σωλήνας
 γυάλινο σωληνάκι σε πλαστικό πώμα που ταιριάζει στο στόμιο του δοκιμαστικού σωλήνα
 δοχείο με νερό
 ορθοστάτης
Μέθοδος
1. Να κλείσετε προσεχτικά τον δοκιμαστικό σωλήνα με πώμα, στο
οποίο υπάρχει προσαρμοσμένος λεπτός γυάλινος σωλήνας.
2. Να γυρίσετε τον δοκιμαστικό σωλήνα, ώστε το στόμιο του λεπτού
σωλήνα να βυθίζεται στο νερό.
3. Να στερεώσετε τον δοκιμαστικό σωλήνα σε έναν ορθοστάτη και να
βυθίσετε τον λεπτό σωλήνα στο νερό. Να κοιτάξετε το άκρο του
Εικόνα 5- 13
λεπτού σωλήνα που βρίσκεται στο νερό. Τι παρατηρείτε;
4. Να κρατήσετε με τα χέρια σας τον δοκιμαστικό σωλήνα. Να κοιτάξετε το άκρο του λεπτού
σωλήνα που βρίσκεται στο νερό.
α) Τι παρατηρείτε;
β) Πού νομίζετε ότι οφείλονται οι αλλαγές που παρατηρήσατε;
5. Να ανάψετε ένα σπίρτο και να το βάλετε κοντά στον δοκιμαστικό σωλήνα. Να κοιτάξετε το
άκρο του σωλήνα που βρίσκεται στο νερό. Τι παρατηρείτε;
6. Πού νομίζετε ότι οφείλονται οι διαφορές σε σχέση με την προηγούμενη περίπτωση

(διαδικασία 4);
100
7. Ποιο συμπέρασμα μπορείτε να εξαγάγετε από το πιο πάνω πείραμα;
101
Θερμική διαστολή των αερίων (2η εκδοχή)

Στη διπλανή εικόνα φαίνεται μια κωνική φιάλη στο στόμιο της
οποίας έχουμε προσαρμόσει ένα μπαλόνι.
1. Τι υπάρχει μέσα στην κωνική φιάλη;
2. Ποιες αλλαγές αναμένετε να συμβούν, αν αρχίσουμε να

ζεσταίνουμε το κάτω μέρος της κωνικής φιάλης με έναν
λύχνο οινοπνεύματος; Να εξηγήσετε τη σκέψη σας.
Εικόνα 5- 14
ΠΡΟΣΟΧΗ: Μην ακουμπήσετε στην κωνική φιάλη κατά τη διάρκεια του πειράματος
που ακολουθεί γιατί θα καείτε.
3. Αφού στερεώσετε την κωνική φιάλη σε έναν ορθοστάτη, να τοποθετήσετε ένα αναμμένο
λύχνο κάτω από αυτήν για ένα (1) λεπτό. Τι παρατηρείτε;
4. Σε ποιο συμπέρασμα μπορείτε να καταλήξετε από το πιο πάνω πείραμα σε σχέση με τα

αέρια;
102
ΕΝΟΤΗΤΑ 6
ΔΙΑΔΟΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ –
ΘΕΡΜΙΚΗ ΜΟΝΩΣΗ ΚΑΙ
ΑΓΩΓΙΜΟΤΗΤΑ
104
ΕΝΟΤΗΤΑ 6 ΔΙΑΔΟΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ – ΘΕΡΜΙΚΗ ΜΟΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΓΩΓΙΜΟΤΗΤΑ
ΔΙΑΔΟΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΣΤΑ ΣΤΕΡΕΑ (1η εκδοχή)
Μια χειμωνιάτικη μέρα δύο συμμαθητές/τριες πήγαν

στην καντίνα του σχολείου τους για να πιουν τσάι. Το
τσάι σερβιρίστηκε σε δύο ποτήρια. Το ένα ήταν
μεταλλικό και το άλλο από πολυστερίνη.
Εικόνα 6- 1
α) Αν ήσουν στη θέση του/της ενός/μιας από τους/τις δύο μαθητές/τριες και έπρεπε να
πάρεις πρώτος το τσάι, να εξηγήσεις ποιο ποτήρι θα έπαιρνες για να μην κάψεις τα χέρια
σου.
β) Να εξηγήσεις σε ποιο ποτήρι θα κρυώσει περισσότερο το τσάι μετά από λίγο χρόνο.
105
Δραστηριότητα 6- 2 Διάδοση της θερμότητας σε διαφορετικά στερεά υλικά

Πείραμα
Υλικά:
 μεταλλικά ποτηράκια και ποτηράκια από πολυστερίνη
 δοχεία ζέσεως των 500 ml
 θερμόμετρα
 χρονόμετρα
 νερό
Εικόνα 6- 2
Μέθοδος
1. Στα ποτηράκια που έχετε στην ομάδα σας ο/η καθηγητής/τριά σας θα ρίξει 60 ml ζεστό
νερό.
2. Στα μεγάλα δοχεία ζέσεως να βάλετε 150 ml κρύου νερού από τη βρύση.
Πρόβλεψη
Πρόκειται να τοποθετήσετε τα ποτηράκια με το ζεστό νερό που έχετε στη διάθεσή σας στα
δοχεία ζέσεως που περιέχουν το κρύο νερό.
1. Σε ποιο από τα δύο ποτηράκια (μεταλλικό και από πολυστερίνη) πιστεύετε ότι θα μειωθεί
πιο γρήγορα η θερμοκρασία του ζεστού νερού;
2. Να τοποθετήσετε τα ποτηράκια με το ζεστό νερό που έχετε στη διάθεσή σας στα δοχεία
ζέσεως με το κρύο νερό. Να μετράτε και να συμπληρώνετε στις κατάλληλες στήλες του
πίνακα που ακολουθεί, τις τιμές της θερμοκρασίας του ζεστού νερού κάθε μισό λεπτό.
(Προσοχή: Κατά τη διάρκεια του πειράματος να ανακατεύετε διαρκώς το νερό με το
θερμόμετρο, προσέχοντας να μην αγγίζει στα τοιχώματα του ποτηριού).
106
Πίνακας 6- 1
Μεταλλικό ποτηράκι Ποτηράκι από πολυστερίνη
Χρόνος
(λεπτά)
0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
4,5
5,0
5,5
6,0
6,5
7,0
1. Ποια είναι η αρχική θερμοκρασία του νερού στα δύο ποτηράκια;

Μεταλλικό ποτήρι: ……….. Ποτήρι από πολυστερίνη: ...........
Ποια είναι η τελική θερμοκρασία του νερού στα δύο ποτηράκια;

Μεταλλικό ποτήρι: ……... Ποτήρι από πολυστερίνη: ...........
Πόσο άλλαξε η θερμοκρασία του νερού σε κάθε ποτηράκι;

Μεταλλικό ποτήρι: ……... Ποτήρι από πολυστερίνη: ...........
107
Ερωτήσεις
1. Από ποιο ποτηράκι «μεταφέρεται» πιο γρήγορα η θερμότητα από το ζεστό νερό που
περιέχει;
2. Συμφωνούν τα αποτελέσματα του πειράματος με την πρόβλεψή σας;
3. Σε ποιο συμπέρασμα οδηγούν τα αποτελέσματα του πιο πάνω πειράματος;
108
ΔΙΑΔΟΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΣΤΑ ΣΤΕΡΕΑ (2η εκδοχή)
Δύο μάγειρες στέκονται πάνω από μια κατσαρόλα με σούπα που
βράζει. Στην κατσαρόλα υπάρχουν δύο κουτάλες, μια ξύλινη και μια
μεταλλική.
Εικόνα 6- 3
Αν ήσουν στη θέση του ενός από τους δύο μάγειρες και έπρεπε να ανακατέψεις τη σούπα,
ποια κουτάλα θα χρησιμοποιούσες, για να μην κάψεις τα χέρια σου;
Δραστηριότητα 6- 4: Διάδοση της θερμότητας σε διαφορετικά στερεά υλικά

Υλικά:
 λύχνος Bunsen
 ράβδοι από διαφορετικό υλικό
(σίδηρο, μπρούντζο, αλουμίνιο και
γυαλί)
 τριπόδι
 αισθητήρας θερμοκρασίας
 διασύνδεση
 μανταλάκια
Εικόνα 6- 4
Σημείωση: Η κάθε ομάδα θα χρησιμοποιήσει μόνο ένα είδος ράβδου.
Μέθοδος
1. Να στερεώσετε τη ράβδο στο τριπόδι, με δύο μανταλάκια.
2. Κάτω από τη μια άκρη της ράβδου να τοποθετήσετε τον λύχνο Bunsen και στην άλλη
άκρη να στερεώσετε τον αισθητήρα θερμοκρασίας με ένα μανταλάκι.
109
Πρόβλεψη
1. Σε ποια από τις τέσσερεις ράβδους πιστεύετε ότι θα αυξηθεί πιο γρήγορα η θερμοκρασία
στην άκρη που βρίσκεται ο αισθητήρας, αν τις θερμάνουμε με λύχνο, όπως φαίνεται
στην Εικόνα 6-4;
2. Να ανάψετε τον λύχνο και να μετρήσετε τον χρόνο που χρειάζεται για να αυξηθεί η
θερμοκρασία στη θέση που βρίσκεται ο αισθητήρας κατά 50C. Να καταγράψετε τον
χρόνο στον πίνακα αποτελεσμάτων.
Πίνακας αποτελεσμάτων
Πίνακας 6- 2
Υλικό Χρόνος (λεπτά)
Σίδηρος
Μπρούντζος
Αλουμίνιο
Γυαλί
Να ανακοινώσετε τα αποτελέσματά σας στις άλλες ομάδες των συμμαθητών σας και
να συμπληρώσετε τις τιμές του χρόνου στον πιο πάνω πίνακα για όλα τα υλικά.
Συζήτηση
1. Να εξηγήσετε τον τρόπο που σχεδιάστηκε το πιο πάνω πείραμα, ώστε να μπορείτε να
βασιστείτε στα αποτελέσματα που πήρατε.
2. Από ποια ράβδο «μεταφέρεται» πιο γρήγορα η θερμότητα;
110
Μικροσκοπική ερμηνεία της διάδοσης της θερμότητας στα στερεά

Από τα πειράματα που κάναμε μέχρι τώρα διαπιστώσαμε ότι η θερμοκρασία του νερού στο
μεταλλικό ποτηράκι μειώνεται πιο γρήγορα σε σχέση με το ποτηράκι από πολυστερίνη. Λέμε,
δηλαδή, ότι τα μέταλλα άγουν (μεταφέρουν) πιο γρήγορα τη θερμότητα απ’ όσο η
πολυστερίνη. Γενικά, τα μέταλλα χαρακτηρίζονται ως καλοί αγωγοί της θερμότητας, ενώ η
πολυστερίνη ως κακός αγωγός της θερμότητας ή μονωτής.
Δραστηριότητα 6- 5: Σωματιδιακή θεωρία για τη δομή της ύλης. Επαναφορά

Μπορούμε να ερμηνεύσουμε την αγωγή/ μεταφορά της θερμότητας στα διάφορα υλικά,
χρησιμοποιώντας τη σωματιδιακή θεωρία για τη δομή της ύλης.
Οι προτάσεις που βρίσκονται κάτω από τον πίνακα περιγράφουν τον τρόπο διάταξης και
κίνησης των σωματιδίων στα στερεά, στα υγρά και στα αέρια. Να τοποθετήσετε τους
αριθμούς των προτάσεων κάτω από τη φάση (στερεά, υγρά και αέρια), στην οποία
αναφέρονται.
Στερεά Υγρά Αέρια
1. Τα σωματίδια κινούνται μακριά το ένα από το άλλο.

2. Τα σωματίδια είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο.
3. Οι δυνάμεις μεταξύ των σωματιδίων είναι πολύ ασθενείς.
4. Τα σωματίδια κινούνται γύρω από συγκεκριμένες θέσεις.
5. Τα σωματίδια κινούνται σε όλο τον διαθέσιμο χώρο.
6. Τα σωματίδια είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο, αλλά αλλάζουν θέσεις.
111
Δραστηριότητα 6- 6: Μελέτη της κίνησης των σωματιδίων που αποτελούν ένα

υλικό με τη χρήση προσομοιώσεων
Αφού εξοικειωθείτε με την προσομοίωση, να συμπληρώσετε την ακόλουθη πρόταση.
«Με τη θέρμανση ενός στερεού σώματος, τα σωματίδια που βρίσκονται κοντά στην εστία
θέρμανσης (π.χ. κερί ή λύχνος) αρχίζουν να κινούνται ………………………… .Τα σωματίδια
που βρίσκονται κοντά στην εστία θέρμανσης αρχίζουν να «συγκρούονται» με τα γειτονικά
τους με αποτέλεσμα να αρχίσουν να κινούνται και αυτά πιο ……………..... . Κατά τη διάρκεια
των συγκρούσεων μεταφέρεται …………………… . Αυτός ο τρόπος διάδοσης της
θερμότητας δεν συμβαίνει στα αέρια, γιατί τα σωματίδια που αποτελούν τα αέρια βρίσκονται
πολύ ………………… το ένα από το άλλο.»
Ερώτηση αξιολόγησης
1. Αν ακουμπήσετε με το δεξί σας χέρι στο μεταλλικό μέρος μιας
καρέκλας και, ακολούθως, στο ξύλινο μέρος της καρέκλας, θα
αισθανθείτε το μεταλλικό μέρος πιο «κρύο» σε σχέση με το
ξύλινο.
Εικόνα 6- 5
α) Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την αίσθηση του «κρύου» και του «ζεστού», για να
αποφασίσετε αν ένα υλικό είναι καλός αγωγός της θερμότητας ή μονωτής; Να εξηγήσετε τη
σκέψη σας.
β) Πού νομίζετε ότι οφείλεται η αίσθηση του «κρύου» και του «ζεστού» που νιώθουμε, όταν
αγγίξουμε στο μεταλλικό και στο ξύλινο μέρος της καρέκλας;
112
Εργασία για το σπίτι

Η Γεωργία ισχυρίζεται ότι φορώντας ένα λεπτό
βαμβακερό πουλόβερ θα νιώθει αρκετά ζεστά μια
κρύα μέρα του χειμώνα. Για να επιβεβαιώσει ή να
διαψεύσει τον ισχυρισμό της, σχεδίασε μια έρευνα.
Χρησιμοποίησε πλαστικά μπουκάλια τα οποία
0 1 2 3 4
περιτύλιξε με διαφορετικό αριθμό στρωμάτων από
βαμβάκι. Στη συνέχεια έριξε στα μπουκάλια ζεστό
νερό και μέτρησε τη θερμοκρασία του νερού σε
Εικόνα 6- 6: Μπουκάλια περιτυλιγμένα με
κάθε μπουκάλι στην αρχή και ξανά μετά από 5 διαφορετικό αριθμό στρωμάτων από βαμβάκι
λεπτά.
Ο πίνακας που ακολουθεί δείχνει τα αποτελέσματα των μετρήσεών της.

Πίνακας 6- 3
Αριθμός Αρχική Τελική Μείωση
στρωμάτων από θερμοκρασία θερμοκρασία θερμοκρασίας
βαμβάκι νερού (0C) νερού (0C) (0C)
0 80 60
1 80 69
2 80 70
3 80 71
4 80 72
1. Να υπολογίσετε τη μείωση της θερμοκρασίας για το νερό στο κάθε μπουκάλι και να
συμπληρώσετε τις τιμές στον πιο πάνω πίνακα.
2. Να σχεδιάσετε το ιστόγραμμα της μείωσης της θερμοκρασίας σε σχέση με τον αριθμό των
στρωμάτων από βαμβάκι.
113
3. Κατά τη διάρκεια του πειράματος, η Γεωργία κράτησε σταθερά δύο πράγματα, ώστε να
έχει ένα έγκυρο πείραμα. Ποια είναι αυτά;
4. Σε ποιο συμπέρασμα κατέληξε η Γεωργία από την πιο πάνω διερεύνηση;
114
5. Στην Εικόνα 6-7 φαίνεται σε μεγέθυνση ένα

κομμάτι από βαμβάκι.
Γιατί νομίζετε ότι το βαμβάκι είναι μονωτικό υλικό;
Εικόνα 6- 7
115
ΔΙΑΔΟΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΣΤΑ ΡΕΥΣΤΑ

Πώς επιτυγχάνεται η θέρμανση του αέρα ενός
δωματίου με τη χρήση ενός καλοριφέρ που είναι
τοποθετημένο σε μια γωνιά του δωματίου;
Τα υγρά και τα αέρια συμπεριλαμβάνονται στην
κατηγορία των ρευστών. Σε αυτά τα υλικά, ο
μηχανισμός διάδοσης της θερμότητας είναι ο ίδιος. Για
τον λόγο αυτό, θα μελετήσουμε τη διάδοση της
θερμότητας στα υγρά και, ακολούθως, θα
μεταφέρουμε τις γνώσεις μας για να εξηγήσουμε τα
φαινόμενα που αφορούν στη διάδοση της θερμότητας
στα αέρια.
Εικόνα 6- 8
Δραστηριότητα 6- 7: Ρευστά: Μονωτές ή αγωγοί;

1. Γεμίζουμε έναν δοκιμαστικό σωλήνα μέχρι τη μέση με κρύο νερό
(από το ψυγείο) και ρίχνουμε σε αυτόν ένα παγάκι. Ακολούθως,
ανάβουμε τον λύχνο και θερμαίνουμε το κάτω μέρος του
δοκιμαστικού σωλήνα.
Εικόνα 6- 9
2. Επαναλαμβάνουμε την πιο πάνω διαδικασία με τη μόνη διαφορά

ότι πάνω από το παγάκι ρίχνουμε ένα βαρίδι, ώστε να
συγκρατήσουμε το παγάκι στον πυθμένα του σωλήνα. Με έναν
λύχνο θερμαίνουμε το πάνω μέρος του νερού στον σωλήνα μέχρι
να βράσει.
Εικόνα 6- 10
Να εξηγήσετε, χρησιμοποιώντας τα αποτελέσματα των πιο πάνω πειραμάτων, αν η διάδοση
της θερμότητας στα υγρά γίνεται με αγωγή, όπως στα στερεά.
116
Δραστηριότητα 6- 8: Διάδοση θερμότητας με μεταφορά
Πείραμα
Υλικά: Διάλυμα
 ποτήρι ζέσεως (800 ml) υπερμαγγανικού
καλίου
 σωλήνα ορθογώνιου σχήματος
 υπερμαγγανικό κάλιο Παγάκι από
χρωματισμένο
 παγάκι από χρωματισμένο νερό υγρό
 λύχνο
 τριπόδι
This image
cannot
currently
be
display ed.
Εικόνα 6- 11
1. Να γεμίσετε τον σωλήνα ορθογώνιου σχήματος με νερό. Αφού τον στερεώσετε με δύο
ορθοστάτες, να ρίξετε λίγες σταγόνες ή λίγους κόκκους υπερμαγγανικού καλίου στο
ανοικτό στόμιο του σωλήνα.
2. Κάτω από τη μια γωνιά του σωλήνα να ανάψετε τον λύχνο. Τι παρατηρείτε;
3. Στο άλλο δοχείο να ρίξετε 500 ml νερό. Ακολούθως, να ρίξετε στο νερό το χρωματιστό
παγάκι. Τι παρατηρείτε;
4. Να ερμηνεύσετε τις παρατηρήσεις σας.
117
Ερμηνεία θαλάσσιας και απόγειας αύρας

Πώς δημιουργείται η θαλάσσια αύρα κατά τη διάρκεια της ημέρας και η απόγεια αύρα κατά τη
διάρκεια της νύκτας τους καλοκαιρινούς μήνες;
Την ημέρα το έδαφος θερμαίνεται γρηγορότερα από τη θάλασσα και ο θερμός αέρας
ανεβαίνει προς τα πάνω. Τη θέση του παίρνει ψυχρός αέρας που έρχεται από τη θάλασσα.
Το φαινόμενο ονομάζεται θαλάσσια αύρα ή μπάτης.
Θαλάσσια αύρα
Στην Εικόνα 6-12, με τα κόκκινα βέλη παριστάνεται η

κυκλοφορία του θερμού αέρα πάνω από το έδαφος
και με τα γαλάζια του ψυχρού αέρα που κινείται από
τη θάλασσα προς τη στεριά.
Εικόνα 6- 12
Απόγεια αύρα
Τη νύχτα το φαινόμενο αντιστρέφεται. Η ξηρά ψύχεται πιο γρήγορα από τη θάλασσα. Ο
θερμός αέρας πάνω από τη θάλασσα ανεβαίνει και τη θέση του παίρνει ψυχρός αέρας που
έρχεται από τη στεριά. Το φαινόμενο ονομάζεται απόγεια αύρα.
Στην Εικόνα 6-13, με τα κόκκινα βέλη

παριστάνεται η κυκλοφορία του θερμού αέρα
πάνω από τη θάλασσα και με τα γαλάζια του
ψυχρού αέρα που κινείται από τη στεριά προς
τη θάλασσα.
Εικόνα 6- 13
118
Να εξηγήσετε πώς επιτυγχάνεται η θέρμανση του αέρα ενός δωματίου με τη χρήση ενός
καλοριφέρ που είναι τοποθετημένο σε μια γωνιά του δωματίου.
Εργασία για το σπίτι.

1. Ντεπόζιτα ζεστού νερού
Τα ντεπόζιτα ζεστού νερού που έχουμε στα
σπίτια μας, έχουν συνήθως ενσωματωμένο
έναν θερμαντήρα. Έξοδος ζεστού νερού
α) Σε ποια από τις δύο θέσεις, Α και Β, που

φαίνονται στο διπλανό σχήμα, πρέπει να Β
τοποθετηθεί ο θερμαντήρας, ώστε να
ζεσταίνεται ολόκληρη η ποσότητα νερού στο
ντεπόζιτο; Να εξηγήσετε τη σκέψη σας.
Είσοδος κρύου νερού
Α
Εικόνα 6- 14
β) Ποιο πλεονέκτημα θα μας έδινε η τοποθέτηση ενός δεύτερου θερμαντήρα στην άλλη θέση;
(Να σκεφτείτε πόσο κοστίζει να ζεστάνετε όλη την ποσότητα του νερού στο ντεπόζιτο.)
119
2. Σύμφωνα με τους ειδικούς, η θερμοκρασία του νερού σε ένα ενυδρείο πρέπει να

διατηρείται σταθερή. Στην Εικόνα 6-15 φαίνεται ένα ενυδρείο και ένας θερμαντήρας. Σε
ποια θέση από τις Α, Β και Γ θα πρέπει να τοποθετηθεί ο θερμαντήρας, ώστε να
διατηρείται σταθερή η θερμοκρασία του νερού σε ολόκληρο το ενυδρείο; Να εξηγήσετε τη
σκέψη σας.
Β θερμαντήρας
Α
Ενυδρείο
Εικόνα 6- 15
120
ΔΙΑΔΟΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΜΕ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ
Δραστηριότητα 6- 10: Γιατί οι πυροσβέστες φορούν ανοιχτόχρωμες στολές;

Υλικά:
 2 θερμόμετρα
 λαμπτήρας πυράκτωσης
 χάρακας
10 cm
 ρούχα χρώματος μαύρου και άσπρου
Μέθοδος: Εικόνα 6- 16
1. Να περιτυλίξετε σφικτά με ρούχο δύο θερμόμετρα, το ένα με ρούχο χρώματος μαύρου και
το άλλο με ρούχο χρώματος άσπρου.
2. Να τοποθετήσετε τα δύο θερμόμετρα σε ορθοστάτη, όπως δείχνει το Σχήμα 6- 16.
3. Με σβησμένη τη λάμπα, η αρχική ένδειξη των δύο θερμομέτρων είναι:
Πίνακας 6- 4
Χρώμα επιφάνειας Αρχική τιμή
θερμοκρασίας
Μαύρο
Άσπρο
4. Να ανάψετε τη λάμπα και να περιμένετε 5 λεπτά. Να σημειώσετε την τελική ένδειξη των
δύο θερμομέτρων στον πιο κάτω πίνακα.
Πίνακας 6- 5
Χρώμα επιφάνειας Τελική τιμή θερμοκρασίας
Μαύρο
Άσπρο
5. Πόσο άλλαξε η θερμοκρασία στα δύο θερμόμετρα μετά το άναμμα της λάμπας;
6. Να εξηγήσετε γιατί τα δύο θερμόμετρα δεν είναι δυνατό να ζεστάθηκαν (α) με αγωγή ή (β)
με μεταφορά.
121
7. Να επαναλάβετε το πείραμα, αλλά τώρα να κρατήσετε ένα τετράδιο μεταξύ των

θερμομέτρων και της λάμπας. Τι παρατηρείτε;
8. Να εξηγήσετε, πού, κατά την άποψή σας, οφείλονται οι αλλαγές στη θερμοκρασία των
θερμομέτρων.
9. Ποιο από τα δύο θερμόμετρα ζεστάθηκε πιο γρήγορα;
10. Ποιο από τα δύο χρώματα απορροφά περισσότερο την ακτινοβολία;
11. Να εξηγήσετε ποιο είναι το κατάλληλο χρώμα για τη στολή των πυροσβεστών σύμφωνα
με τα αποτελέσματα του πιο πάνω πειράματος.
12. Να εξηγήσετε γιατί τα σίδερα που χρησιμοποιούνται για το σιδέρωμα των ρούχων έχουν
συνήθως χρώμα ασημί (αργυρό) ή κιτρινωπό.
122
Άσκηση
Στην πιο κάτω εικόνα βλέπετε ένα θερμός (το θερμός είναι δοχείο που βάζουμε ζεστό ή κρύο
νερό, όταν θέλουμε να διατηρήσει σταθερή τη θερμοκρασία για μεγάλο χρονικό διάστημα).
Στην Εικόνα 6- 17 φαίνονται αναλυτικά τα διάφορα μέρη του θερμός.
Εικόνα 6- 17
1. Γιατί τα τοιχώματα του θερμός είναι φτιαγμένα από γυαλί;
2. Για ποιο λόγο οι γυάλινες επιφάνειες είναι επαργυρωμένες;
3. Γιατί υπάρχει κενό ανάμεσα στα γυάλινα τοιχώματα;
4. Γιατί το πώμα είναι κατασκευασμένο από πλαστικό;
5. Γιατί χρειάζεται η πολυστερίνη;
123
124
ΕΝΟΤΗΤΑ 7 ΗΧΟΣ
125
126
ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΗΧΟΥ
1. Θα ακούσετε από το CD player διάφορους ήχους. Να προσπαθήσετε να αναγνωρίσετε
όσους περισσότερους από τους ήχους αυτούς μπορείτε και να τους καταγράψετε στις
παρακάτω γραμμές.
2. Τι σας βοήθησε να αναγνωρίσετε αυτούς τους ήχους;
Στον πάγκο της ομάδας σας υπάρχουν ένα ταμπούρλο, μια παιδική κιθάρα και μια κόρνα.
Εικόνα 7- 1
1. Να προσπαθήσετε να παραγάγετε ήχο από τα παραπάνω όργανα. Αφού τελειώσετε, στις

παρακάτω γραμμές να προσπαθήσετε, αρχικά μόνοι σας, να εξηγήσετε τον τρόπο με τον
οποίο παράγεται ο ήχος.
α) στο ταμπούρλο
β) στην κιθάρα
127
γ) στην κόρνα
2. Να συζητήσετε την απάντηση που γράψατε στην προηγούμενη ερώτηση με τα παιδιά της
ομάδας σας. Αφού ολοκληρωθεί η συζήτηση να γράψετε ποια είναι η άποψη της ομάδας
σας για τον τρόπο με τον οποίο παράγεται ο ήχος στα διάφορα όργανα στις επόμενες
γραμμές.
α) στο ταμπούρλο
β) στην κιθάρα
γ) στην κόρνα
3. Να παρουσιάσετε την άποψη της ομάδας σας στην τάξη. Να είστε προετοιμασμένοι να
απαντήσετε σε διευκρινιστικές ερωτήσεις.
Πείραμα 1
Να βάλετε το χέρι σας στη μέση περίπου του λαιμού σας όπως στην
Εικόνα 7- 2, και να τον κρατήσετε γερά. Με το χέρι στον λαιμό σας, να
φωνάξετε δυνατά «αααααααααααα» για περίπου 5 δευτερόλεπτα.
Να γράψετε τι νιώθετε όσο φωνάζετε.
Εικόνα 7- 2
128
Πείραμα 2
Για τo πείραμα θα χρειαστείτε:

 Ένα ψαλίδι
 Ένα καλαμάκι
Εικόνα 7- 3
Με το ψαλίδι να «πλατύνετε» τη μία άκρη από το καλαμάκι.

Στη συνέχεια να κόψετε την άκρη δεξιά, κρατώντας το ψαλίδι
υπό γωνία 450 περίπου, όπως βλέπετε στην Εικόνα 7- 4. Να
επαναλάβετε κόβοντας την άκρη από αριστερά.
Να φυσήξετε δυνατά στο καλαμάκι πιέζοντας τα χείλη σας
στην άκρη που κόψατε.
Να γράψετε τι νιώθετε όσο φυσάτε το καλαμάκι.
Εικόνα 7- 4
Πείραμα 3
Για τo πείραμα θα χρειαστείτε:
 Ένα μπαλόνι
Να φουσκώσετε το μπαλόνι και να το ακουμπήσετε στο

στόμα σας. Να ζητήσετε από ένα μέλος της ομάδας σας να
ακουμπήσει το αυτί του στο μπαλόνι, ενώ εσείς μιλάτε. Να
αλλάξετε ρόλους και να ξαναδοκιμάσετε.
Να γράψετε τι νιώθετε όταν:
Εικόνα 7- 5
α) εσείς μιλάτε και ο/η συμμαθητής/τριά σας κρατάει το
μπαλόνι
129
β) εσείς κρατάτε το μπαλόνι και ο/η συμμαθητής/τριά σας μιλάει
Συμπεράσματα
Μετά τα όσα παρατηρήσατε, ακούσατε και κάνατε ως τώρα, να γράψετε στις επόμενες
γραμμές την τελική σας ερμηνεία για τον τρόπο με τον οποίο παράγεται ο ήχος.
Αξιολόγηση (στην τάξη)
Να αναζητήσετε σε διάφορες πηγές π.χ. βιβλία, εγκυκλοπαίδειες, διαδίκτυο, μια επιστημονική

διατύπωση σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο παράγεται ο ήχος και να τη συγκρίνετε με
αυτή που γράψετε στα συμπεράσματα. Αν η διατύπωση αυτή διαφέρει από την ερμηνεία που
γράψατε στα συμπεράσματα, να εξηγήσετε γιατί.
130
ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΗΧΟΥ
Το παιδί της Εικόνας 7- 6, έχει σκύψει στο
έδαφος και έχει τοποθετήσει το αυτί του πάνω
στις ράγες ενός τρένου. Γιατί άραγε το κάνει
αυτό; Να γράψετε τη δική σας άποψη στις
παρακάτω γραμμές.
Εικόνα 7- 6
Να ελέγξετε την ορθότητα της άποψης που διατυπώσατε προηγουμένως,

πραγματοποιώντας το παρακάτω πείραμα.
Πείραμα
Για το πείραμα θα χρειαστείτε:
 Ένα διαπασών
 Έναν συμπαγή μεταλλικό κύλινδρο
1. Με το ένα σας χέρι να πάρετε τον μεταλλικό κύλινδρο και

να τον βάλετε στο αυτί σας. Να χτυπήσετε ελαφρά το
διαπασών στο θρανίο και να βάλετε τη βάση του στον
πάτο του κυλίνδρου για 3-4 δευτερόλεπτα. Κατόπιν να Εικόνα 7- 7
αφαιρέσετε τον κύλινδρο χωρίς να μετακινήσετε το
διαπασών.
131
Να καταγράψετε τις παρατηρήσεις σας σχετικά με το πότε ακούτε καλύτερα τον ήχο που
παράγεται από το διαπασών.
2. Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγετε;
3. Διαφέρει το συμπέρασμα που γράψατε στο βήμα 2 με την υπόθεση που γράψατε στην
αρχή της Δραστηριότητας 7- 4; Αν ναι, να εξηγήσετε γιατί.
Πείραμα 1
 Ένα διαπασών
 Ένα πλαστικό χωνί
 Ένα κατσαβίδι
Εικόνα 7- 8
 Μια μικρή λεκάνη με νερό μέχρι περίπου τη μέση
Να βάλετε το μικρό στόμιο του χωνιού στο αυτί σας και να σταθείτε σε μικρή απόσταση
πάνω από το νερό. Να πείτε σε ένα συμμαθητή σας να χτυπήσει 3-4 φορές τη βάση του
διαπασών με το κατσαβίδι και να το κρατήσει κάτω από το χωνί και λίγο πάνω από την
επιφάνεια του νερού. Να επαναλάβετε τη διαδικασία, αυτή τη φορά όμως το χωνί και το
διαπασών να είναι μέσα στο νερό, χωρίς να ακουμπάνε στον πάτο της λεκάνης.
Να καταγράψετε τις παρατηρήσεις σας σχετικά με το πότε ακούτε καλύτερα τον ήχο που
παράγεται από το διαπασών.
132
Πείραμα 2
 Αντλία κενού
 Κινητό τηλέφωνο
 Σφουγγάρι
Ο/Η εκπαιδευτικός έχει βάλει το κινητό του/της τηλέφωνο

πάνω σε ένα σφουγγάρι και το έχει τοποθετήσει μέσα στον
κώδωνα κενού, από τον οποίο έχει αφαιρέσει τον αέρα.
α) Τι προβλέπετε ότι θα συμβεί αν ο/η εκπαιδευτικός καλέσει
Εικόνα 7- 9
το τηλέφωνο που είναι μέσα στον κώδωνα;
β) Τι συνέβηκε όταν ο/η εκπαιδευτικός κάλεσε το τηλέφωνο;
γ) Ποιο είναι το συμπέρασμά σας για τη διάδοση του ήχου στο κενό;
133
Πείραμα 3
 Προσωπικό υπολογιστή
 Internet Explorer
 Το αρχείο speed_of_sound.swf
Εικόνα 7- 10
Να ανοίξετε τον Internet Explorer και να φορτώσετε το αρχείο

speed_of_sound.swf
Στο πλαίσιο να βάλετε κάποια τιμή (π.χ. 100).

α) Σε ποιο από τα υλικά προβλέπετε ότι ο ήχος θα διανύσει την απόσταση αυτή ταχύτερα
(στον λιγότερο χρόνο) αν θέσετε σε λειτουργία την προσομοίωση;
β) Να θέσετε σε λειτουργία την προσομοίωση κάνοντας κλικ με το ποντίκι πάνω στο σφυρί.
Να γράψετε τις παρατηρήσεις σας.
Σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε όσον αφορά την ταχύτητα με την οποία διαδίδεται ο
ήχος:
α) στον αέρα
β) στο συμπαγές μέταλλο
γ) στο νερό
134
Αξιολόγηση (στην τάξη)

Να μελετήσετε προσεκτικά το παρακάτω κείμενο και να απαντήσετε στις ερωτήσεις που
ακολουθούν.
Όπως έχετε ήδη γνωρίσει, η ύλη αποτελείται από μικροσκοπικά σωματίδια. Τα σωματίδια
αυτά δονούνται συνεχώς. Ο ήχος μπορεί και διαδίδεται, επειδή τα σωματίδια μεταφέρουν τις
δονήσεις τους στα γειτονικά τους σωματίδια.
Στα στερεά, τα σωματίδια Τα σωματίδια που Τα σωματίδια που

που τα αποτελούν αποτελούν τα υγρά είναι αποτελούν τα αέρια είναι
βρίσκονται πάρα πολύ αρκετά κοντά το ένα στο μακριά το ένα από το
κοντά το ένα στο άλλο και άλλο, ενώ οι δεσμοί άλλο και κινούνται πολύ
συνδέονται μεταξύ τους με μεταξύ των σωματιδίων γρήγορα και προς κάθε
ισχυρούς δεσμούς. Τα που αποτελούν ένα υγρό κατεύθυνση. Οι δεσμοί
σωματίδια ενός στερεού είναι πιο ασθενείς παρά μεταξύ των σωματιδίων
βρίσκονται πάρα πολύ στα στερεά. Έτσι, η είναι σχεδόν ανύπαρκτοι,
κοντά το ένα στο άλλο και συχνότητα συγκρούσεων ενώ οι συγκρούσεις των
συγκρούονται μεταξύ τους των σωματιδίων μεταξύ σωματιδίων μεταξύ τους
πάρα πολύ συχνά. τους είναι μικρότερη απ' είναι λιγότερο συχνές.
ότι στα στερεά.
1. Με βάση το παραπάνω κείμενο, αλλά και τα συμπεράσματα στα οποία καταλήξατε

προηγουμένως να εξηγήσετε:
α) Γιατί ο ήχος διαδίδεται ταχύτερα στα στερεά, απ’ ότι στα υγρά και στα αέρια.
β) Γιατί ο ήχος δεν διαδίδεται στο κενό.
135
ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΗΧΟΥ
Στον πάγκο του/της εκπαιδευτικού βρίσκεται ένα CD Player που
παίζει μουσική.
Εικόνα 7- 11
2. Να ακούσετε προσεκτικά τη μουσική που παίζει από το CD Player. Ανάλογα με το πόσο
δυνατά ή σιγανά ακούσατε τη μουσική, να βάλετε ένα σε μια από τις παρακάτω
επιλογές:
α) Άκουσα τη μουσική δυνατά 
β) Άκουσα τη μουσική κανονικά 
γ) Άκουσα τη μουσική σιγανά 
3. Να συγκρίνετε την επιλογή που κάνατε προηγουμένως, με αυτές των συμμαθητών/τριών

της ομάδας σας, αλλά και συμμαθητών/τριών από άλλες ομάδες.
4. Με βάση τις παρατηρήσεις που γράψατε πιο πάνω, μπορείτε να σκεφτείτε κάποιους
παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την ακουστότητα του ήχου (το πόσο δυνατά ή σιγανά
αντιλαμβανόμαστε τον ήχο που φτάνει στα αυτιά μας);
Στον πάγκο του/της εκπαιδευτικού βρίσκεται ένα CD Player.
1. Ο/η εκπαιδευτικός θέτει σε λειτουργία το CD Player ρυθμίζοντάς το στη θέση 1 και ζητάει
από έναν/μια μαθητή/τρια που βρίσκεται περίπου στο μέσο του εργαστηρίου να αναφέρει
(χρησιμοποιώντας μια κλίμακα από 0- 10), εάν και με ποια ένταση ακούει τη μουσική που
παίζει το CD player (0 δεν ακούγεται καθόλου - 10 ακούγεται πολύ δυνατά).
Ο/η μαθητής/τρια χαρακτήρισε τον ήχο αυτό με τον αριθμό …………………………………
136
2. Η παραπάνω διαδικασία επαναλαμβάνεται, με την ένταση του CD player να ρυθμίζεται

διαδοχικά στις θέσεις 2 και 3.
Να καταγράψετε τις μετρήσεις στον Πίνακα 7-1 που ακολουθεί.
Πίνακας 7- 1
Θέση έντασης ήχου Χαρακτηρισμός
1
2
3
3. Με βάση τις μετρήσεις του Πίνακα 7-1 να γράψετε τα συμπεράσματά σας όσον αφορά τη
σχέση της ακουστότητας του ήχου με την ένταση του παραγόμενου ήχου.
Στον πάγκο του/της εκπαιδευτικού βρίσκεται ένα CD Player.
1. Ο/η εκπαιδευτικός θέτει σε λειτουργία το CD Player ρυθμίζοντάς το στη θέση 3 και ζητάει
από έναν/μια μαθητή/τρια να σταθεί πολύ κοντά και να αναφέρει, χρησιμοποιώντας μια
κλίμακα από 0- 10, εάν και με ποια ένταση ακούει τη μουσική που παίζει το CD player.
Ο/η μαθητής/τρια χαρακτήρισε τον ήχο αυτό με τον αριθμό …………………………………
2. Η παραπάνω διαδικασία επαναλαμβάνεται, με τον μαθητή/τρια να στέκεται διαδοχικά στη
μέση και στην άλλη άκρη του εργαστηρίου.
Πίνακας 7- 2
Απόσταση από το CD Player (m) Χαρακτηρισμός
σχέση της ακουστότητας του ήχου με την απόσταση του παρατηρητή από την πηγή που
παράγει τον ήχο.
137
1. Τέσσερις μαθητές/τριες σηκώνονται από τις θέσεις τους και φεύγουν από το εργαστήριο.
Ο/η μαθητής/τρια που βρίσκεται στον πάγκο του/της εκπαιδευτικού θέτει σε λειτουργία CD
player ρυθμίζοντάς το στην ένδειξη 2. Τότε ο/η εκπαιδευτικός καλεί ένα μαθητή να μπει
στην αίθουσα και να σταθεί σε μια ορισμένη απόσταση από το CD player. Ο/η
εκπαιδευτικός τότε του ζητά να χαρακτηρίσει, χρησιμοποιώντας μια κλίμακα από 0- 10,
τον ήχο που ακούει από το CD player.
Ο μαθητής χαρακτήρισε τον ήχο αυτό με τον αριθμό …………………………….
2. Η παραπάνω διαδικασία επαναλαμβάνεται, με τον/την εκπαιδευτικό να καλεί διαδοχικά και

τους υπόλοιπους μαθητές/τριες που βρίσκονται έξω από την αίθουσα.
Πίνακας 7- 3
Θέση έντασης ήχου Όνομα Μαθητή Χαρακτηρισμός
σχέση της ακουστότητας του ήχου με τον εκάστοτε παρατηρητή.
Σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε όσον αφορά τους παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την
ακουστότητα του ήχου και τον τρόπο με τον οποίο την επηρεάζουν;
138
1. Να ακούσετε προσεκτικά τους ήχους (νότες) από το ξυλόφωνο ή
κάποιο άλλο μουσικό όργανο. Σε τι νομίζετε ότι διαφέρουν οι ήχοι
που μόλις ακούσατε; Εικόνα 7- 12
2. Να ακούσετε πάλι προσεκτικά τους ήχους (νότες) από το ξυλόφωνο. Στο άκουσμα κάθε
ήχου να γράψετε τους αριθμούς (1,2,3) στο σκαλί της σκάλας (κλίμακας) του σχήματος
που ακολουθεί, στο οποίο νομίζετε ότι βρίσκεται ο ήχος που ακούσατε.
Εικόνα 7- 13
3. Να συγκρίνετε την επιλογή που κάνατε προηγουμένως, με αυτές των συμμαθητών/τριών

της ομάδας σας, αλλά και συμμαθητών/τριών από άλλες ομάδες.
4. Να χαρακτηρίσετε με βάση τις μέχρι τώρα εμπειρίες σας, τους ήχους που βρίσκονται:
α) χαμηλά στην κλίμακα …………………………………
β) ψηλά στην κλίμακα ………………………………….
139
Πείραμα 1
 Έναν ξύλινο ή μεταλλικό χάρακα 30 cm
 Ένα λαστιχάκι
 Μια μεταλλική ξύστρα
Εικόνα 7- 14
1. Να κατασκευάσετε τη διάταξη της Εικόνας 7-14.
2. Να τοποθετήσετε την ξύστρα στην ένδειξη 4 cm του χάρακα. Με το ένα σας χέρι να
κρατάτε την ξύστρα σταθερή, ενώ με το άλλο σας χέρι να τεντώσετε το μεγάλο μέρος από
το λαστιχάκι και να ακούσετε τον ήχο που παράγεται. Ακολούθως, να συμπληρώσετε την
1η κενή γραμμή του Πίνακα 7-4 που ακολουθεί.
3. Στη συνέχεια, να επαναλάβετε την προηγούμενη διαδικασία, τοποθετώντας την ξύστρα

στις θέσεις 8 cm, 18 cm και 22 cm αντίστοιχα. Να συμπληρώσετε τις υπόλοιπες γραμμές
του Πίνακα 7-4.
Στη συνέχεια, να επαναλάβετε την προηγούμενη διαδικασία, τοποθετώντας την ξύστρα
στις θέσεις 4 cm, 6 cm και 8 cm αντίστοιχα. Να συμπληρώσετε τις υπόλοιπες γραμμές του
Πίνακα 7-4.
Πίνακας 7- 4
Θέση του χάρακα που
Μήκος από το λαστιχάκι
βάλαμε την ξύστρα Χαρακτηρισμός ήχου
που τεντώνεται (cm)
(cm)
4
σχέση του ύψους του ήχου με το μήκος από το λαστιχάκι που τεντώνεται.
140
1. Να ακούσετε προσεκτικά τους τρεις ήχους που θα παίξει το CD player. Οι ήχοι αυτοί
έχουν την ίδια ένταση και το ίδιο ύψος. Να προσπαθήσετε να αναγνωρίσετε τα μουσικά
όργανα που παρήγαγαν τον κάθε ήχο.
Όργανο 1:……………………..
Όργανο 2:……………………..
Όργανο 3:……………………..
2. Ποιο διαφορετικό χαρακτηριστικό διαθέτει ο ήχος που παράγεται από το κάθε όργανο το
οποίο σας βοήθησε να αναγνωρίσετε το όργανο που τον παράγει; Αν δεν το γνωρίζετε
ήδη, μπορείτε να συμβουλευτείτε το βιβλίο σας, βιβλία που υπάρχουν στο εργαστήριο, το
διαδίκτυο, κ.λπ.
141
ΑΝΑΚΛΑΣΗ ΤΟΥ ΗΧΟΥ
1. Να παρακολουθήσετε προσεκτικά τo βίντεο που παίζεται αυτή τη στιγμή στην οθόνη του
βιντεοπροβολέα.
α) Να γράψετε τις παρατηρήσεις σας.
β) Αναγνωρίζετε τo φαινόμενο που παρατηρήσατε στο βίντεο αυτό; Αν ναι πώς

ονομάζεται;
2. Να παρακολουθήσετε προσεκτικά τo βίντεο που παίζεται αυτή τη στιγμή στην οθόνη του
β) Αναγνωρίζετε τo φαινόμενο που παρατηρήσατε στο βίντεο αυτό; Αν ναι πώς

ονομάζεται;
3. Στις παρακάτω γραμμές να προσπαθήσετε να εξηγήσετε με βάση τις μέχρι τώρα

εμπειρίες σας, το πού οφείλονται τα φαινόμενα που παρατηρήσατε στα βίντεο που
παρακολουθήσατε προηγουμένως.
142
Πείραμα 1
 Κομμάτι τζάμι 20 cm x 20 cm
 Χαρτόκουτο
 Ξυπνητήρι
 Μετρητή έντασης ήχου (ντεσιμπελόμετρο) Εικόνα 7- 15
1. Να θέσετε το ξυπνητήρι σε λειτουργία alarm, και να το τοποθετήσετε μέσα στο

χαρτόκουτο. Να τοποθετήσετε απέναντι από το χαρτόκουτο το ντεσιμπελόμετρο σε
απόσταση περίπου 70 cm, και ύψος περίπου 20 cm, όπως στην Εικόνα 7-15.
Να θέσετε σε λειτουργία το ντεσιμπελόμετρο, και να καταγράψετε τη μέγιστη ένδειξή του
πατώντας το κουμπί MAX.
2. Με το ξυπνητήρι σε λειτουργία alarm, να κρατήσετε το τζάμι υπό κλίση πάνω από το

ξυπνητήρι όπως στην Εικόνα 7-16.
Να καταγράψετε τη μέγιστη ένδειξη του
ντεσιμπελόμετρου.
Εικόνα 7- 16
3. Να γράψετε τις παρατηρήσεις σας όσον αφορά την ένταση που κατέγραψε το
ντεσιμπελόμετρο στις δύο περιπτώσεις.
Πείραμα 2
 Φελιζόλ 5 cm x 40 cm x 20 cm περίπου
 Δύο σωλήνες μήκους 50 cm περίπου και διαμέτρου
10 cm
Εικόνα 7- 17
143
 Ξυπνητήρι
 Σφουγγάρι
 2 κομμάτια προστατευτικές θήκες αυγών
 Κομμάτι τζάμι 20 cm x 20 cm
1. Να μετακινηθείτε στον πάγκο εργασίας όπου υπάρχει η διάταξη της Εικόνας 7-17.
Να πάτε από τη μεριά του πάγκου που βρίσκεται το ξυπνητήρι και να βάλετε το αυτί σας
στην τρύπα του σωλήνα εκείνου στην οποία δεν βρίσκεται το ξυπνητήρι. Να ανακοινώσετε
στην ομάδα σας αν ακούτε τους χτύπους, καθώς και την ένταση με την οποία ακούτε τους
χτύπους.
2. Στη συνέχεια να πείτε σε έναν/μια συμμαθητή/τριά σας να κρατήσει κάθετα το κομμάτι

τζάμι στο σημείο που οι σωλήνες πάνε να ενωθούν, και να επαναλάβετε την προηγούμενη
διαδικασία.
α) Με βάση τις παρατηρήσεις που γράψατε στα πιο πάνω πειράματα, σε ποιο συμπέρασμα
καταλήγετε;
β) Στις παρακάτω γραμμές να εξηγήσετε με βάση τα όσα έχετε κάνει μέχρι τώρα στο μάθημα,
τον τρόπο με τον οποίο δημιουργούνται τα φαινόμενα που παρατηρήσατε στα βίντεο που
παρακολουθήσατε στην αρχή του μαθήματος.
144
ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΟΥ ΗΧΟΥ
Τρεις φίλοι, ο Αντώνης, η Γεωργία και η Χριστίνα, βρίσκονται στο σινεμά και παρακολουθούν
την αγαπημένη τους ταινία.
Εικόνα 7- 18
Στο διάλειμμα, ο Αντώνης λέει στα κορίτσια: «Αναρωτιέμαι γιατί σε όλες τις αίθουσες των
σινεμά που έχω πάει ως τώρα, οι τοίχοι και τα δάπεδα είναι καλυμμένοι με μαλακά και
πορώδη υλικά».
Γεωργία: «Στο μάθημα της Φυσικής που κάναμε πριν μια βδομάδα, μάθαμε ότι ο ήχος
ανακλάται όταν χτυπήσει σε λείες και σκληρές επιφάνειες, προκαλώντας φαινόμενα όπως η
ηχώ και η αντήχηση. Μπορεί τα μαλακά και πορώδη υλικά να απορροφούν τον ήχο,
εμποδίζοντας ανεπιθύμητους ήχους που προέρχονται από ανάκλαση να φτάσουν στο αυτί
μας. Έτσι απολαμβάνουμε την ταινία μας καλύτερα».
Έχει η Γεωργία δίκιο ή όχι; Να σχεδιάσετε και να εκτελέσετε δίκαιο πείραμα που να
επιβεβαιώνει ή να απορρίπτει την υπόθεση της Γεωργίας. Για τον σχεδιασμό του πειράματος
να λάβετε υπόψη τα εξής:
1. Να αποφασίσετε ποια υλικά θα χρησιμοποιήσετε στο πείραμά σας.
2. Να περιγράψετε τη μέθοδο που θα ακολουθήσετε. Θα πρέπει να σκεφτείτε τα εξής:

α) Πόση ποσότητα από το κάθε υλικό θα χρησιμοποιήσετε;
145
β) Τι θα χρησιμοποιήσετε για να παράγετε ήχο;
γ) Από ποια απόσταση από τη συσκευή που θα παράγει τον ήχο θα καταγράφετε την
ένταση του ήχου;
δ) Ποιες μεταβλητές θα πρέπει να κρατήσετε ίδιες προκειμένου να έχετε ένα δίκαιο

πείραμα;
3. Να δείξετε τη μέθοδο που θα ακολουθήσετε στον/στην καθηγητή/τριά σας πριν ξεκινήσετε.
4. Σχεδιασμός πειράματος
Πείραμα 1
α) Μέσα και υλικά:






β) Μεθοδολογία
146
γ) Αποτελέσματα
δ) Παρατηρήσεις- Συμπεράσματα
Να σχεδιάσετε και να εκτελέσετε δίκαιο πείραμα ή πειράματα που να διερευνούν πιθανούς
παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την απορρόφηση του ήχου από τα διάφορα υλικά. Για τον
σχεδιασμό του/των πειράματος/ων να λάβετε υπόψη τα εξής:
1. Να αποφασίσετε ποια υλικά θα χρησιμοποιήσετε στο πείραμά σας.
2. Να περιγράψετε τη μέθοδο που θα ακολουθήσετε. Θα πρέπει να σκεφτείτε τα εξής:

α) Πόση ποσότητα από το κάθε υλικό θα χρησιμοποιήσετε;
β) Θα συγκρίνετε διαφορετικά υλικά ή κομμάτια διαφορετικών διαστάσεων από το ίδιο

υλικό;
γ) Τι θα χρησιμοποιήσετε για να παράγετε ήχο;
δ) Από ποια απόσταση από τη συσκευή που θα παράγει τον ήχο θα καταγράφετε την
ένταση του ήχου;
147
ε) Ποιες μεταβλητές θα πρέπει να κρατήσετε ίδιες προκειμένου να έχετε ένα δίκαιο

πείραμα;
3. Να δείξετε τη μέθοδο που θα ακολουθήσετε στον/στην καθηγητή/τριά σας πριν ξεκινήσετε.
4. Σχεδιασμός πειράματος/ων
Πείραμα 2






148
Πείραμα 3





149
ΗΧΟΡΥΠΑΝΣΗ
Να παρακολουθήσετε προσεκτικά τo βίντεο που παίζεται αυτή τη στιγμή στην οθόνη του
β) Να παρατηρήσετε προσεκτικά την παρακάτω εικόνα και να καταγράψετε τις πηγές από τις
οποίες παράγονται ανυπόφοροι ήχοι για το ανθρώπινο αυτί στις γραμμές που
ακολουθούν.
Εικόνα 7- 19
γ) Να γράψετε, αφού πρώτα συζητήσετε με τα μέλη της ομάδας σας, τουλάχιστον 3 μέρη
όπου ακούγονται πολύ δυνατοί ήχοι ανυπόφοροι για το ανθρώπινο αυτί.
150
Όσοι ζουν ή εργάζονται σε χώρους όπου παρατηρούνται υψηλά επίπεδα θορύβου, οφείλουν
να φορούν τα κατάλληλα μέσα ατομικής προστασίας όπως οι ωτοασπίδες ή τα ωτοβύσματα,
μερικοί τύποι των οποίων παρουσιάζονται στον Πίνακα 7- 5.
Πίνακας 7- 5
Τύπος ηχο- Ελαττώνουν Μειονεκτήματα

προστατευτικού το θόρυβο
κατά
Α ωτοβύσματα χαλαρώνουν εύκολα, απαιτούν

βαμβακιού ιδιαίτερα σχολαστική
10 dB
καθαριότητα κατά την
τοποθέτηση
Β ωτοβύσματα χαλαρώνουν εύκολα, απαιτούν

επικερωμένου ιδιαίτερα σχολαστική
βαμβακιού 30 dB καθαριότητα κατά την
τοποθέτηση, μπορεί να
προκαλέσουν ερεθισμούς
Γ ωτοβύσματα μπορεί να προκαλέσουν

πολυστερίνης ενοχλήσεις επειδή πιέζουν τα
ανοίγματα των ακουστικών
30 dB πόρων, προκαλούν εφίδρωση,
απαιτούν καθαριότητα κατά
την τοποθέτηση
Δ ωτοασπίδες μπορεί να προκαλέσουν

περιέχουσες ηχο- ενοχλήσεις επειδή καλύπτουν
απορροφητικά ολόκληρο το αυτί, προκαλούν
40 dB
αφρώδη υλικά εφίδρωση, λιγότερο
προσαρμοσμένες αποδοτικές από τον τύπο των
σε κράνος ωτοασπίδων σε κεφαλόδεσμο
Ε ωτοασπίδες μπορεί να προκαλέσουν

περιέχουσες ηχο- ενοχλήσεις επειδή καλύπτουν
απορροφητικά ολόκληρο το αυτί, προκαλούν
50 dB
αφρώδη υλικά εφίδρωση
προσαρμοσμένες
σε κεφαλόδεσμο
151
α) Να γράψετε τι κοινό έχουν όλοι οι τύποι των ωτοασπίδων και ωτοβυσμάτων.
β) Να γράψετε, αιτιολογώντας την απάντησή σας, ποιο τύπο ηχο-προστατευτικού θα

χρησιμοποιούσατε κατά τη διάρκεια του ύπνου αν μένατε κοντά σε θορυβώδη λεωφόρο.
γ) Να γράψετε, αιτιολογώντας την απάντησή σας, ποιο τύπο ηχο-προστατευτικού θα

χρησιμοποιούσατε εάν εργαζόσαστε σε ένα εργοτάξιο.
Στο άρθρο που ακολουθεί, παρουσιάζεται το πρόβλημα της ηχορύπανσης και οι επιπτώσεις
της στη σωματική και ψυχική υγεία του καθενός μας. Να μελετήσετε προσεκτικά το άρθρο
αυτό και αφού πρώτα συζητήσετε με τα μέλη της ομάδας σας, να συντάξετε μια λίστα με τα
βασικά μέτρα που πρέπει να λάβουμε για την προστασία της ακοής μας.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να ζούμε σ’ ένα πιο ήσυχο περιβάλλον;
152
Οι καθημερινοί θόρυβοι μας αρρωσταίνουν

Πηγή: http://www.goldenmag.gr/archives/3603#.TreRa3L4IWc
Εικόνα 7- 20
Η ηχορύπανση αποτελεί ένα σοβαρότατο πρόβλημα στις σύγχρονες κοινωνίες. Όχι μόνο
υποβαθμίζει σημαντικά την ποιότητα της ζωή μας, αλλά έχει και δυσάρεστες συνέπειες στην
ψυχική και σωματική μας υγεία.
Υποφέρει όλος ο πλανήτης

Το 50% των κατοίκων του πλανήτη κατοικεί σε περιοχές με θόρυβο πάνω από τα όρια
ενόχλησης (85 ντεσιμπέλ – dB), ενώ το 30% σε περιοχές όπου τα επίπεδα θορύβου
χαρακτηρίζονται επιβλαβή για την υγεία (πάνω από τα 90 dB). Όσο για τους κατοίκους των
ελληνικών μεγαλουπόλεων, υποφέρουν καθημερινά λόγω του κυκλοφοριακού θορύβου που
ολοένα και χειροτερεύει.
Οι μέτριοι ήχοι είναι πιο ύπουλοι

Είναι γεγονός ότι οι δυνατοί ήχοι μπορούν να προκαλέσουν μόνιμη βλάβη στην ακοή. Όμως
επικίνδυνοι αποδεικνύονται και ορισμένοι καθημερινοί ήχοι μέτριας ή και χαμηλής έντασης,
χωρίς να τους δίνουμε ιδιαίτερη σημασία γιατί τους έχουμε συνηθίσει. Για παράδειγμα,
μέτριος θεωρείται ο ήχος που βγαίνει από ένα ξυπνητήρι σε λειτουργία ή από το
κουδούνισμα του τηλεφώνου και χαμηλός αυτός που προέρχεται από έναν δρόμο ήπιας
κυκλοφορίας, από την ηλεκτρική σκούπα, το πλυντήριο πιάτων ή τη συσκευή κλιματισμού.
Αυτοί οι όχι και τόσο έντονοι ήχοι μας επηρεάζουν αρνητικά γιατί είναι επαναλαμβανόμενοι.
153
Δεν ακούω…
Ένας δυνατός ήχος μπορεί να προκαλέσει απώλεια ακοής, λόγω τραυματισμών που
δημιουργεί στο ευαίσθητο σύστημα ακοής. Άτομα που εργάζονται σε χώρους με συνεχή
υψηλή ηχητική ένταση (συναυλίες, αεροδρόμια, εργοτάξια) μπαίνουν σε τέτοιο κίνδυνο, όμως
αυτό μπορεί να συμβεί και σε κάποιους που υποβάλλονται σε ήχους μέτριας έντασης για
μεγάλα χρονικά διαστήματα. Απώλεια ακοής μπορούν να υποστούν και άνθρωποι που
εκτίθενται απότομα σε ήχο υψηλής έντασης, όπως τα πυροτεχνήματα. Όσο γι’ αυτούς που
κυκλοφορούν με το στερεοφωνικό του αμαξιού τους στη μέγιστη ένταση (ο θόρυβος
υπολογίζεται στα 100-110 ντεσιμπέλ όταν το μέγιστο όριο ασφάλειας για τον άνθρωπο,
σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, είναι τα 85 dB), βάζουν σε κίνδυνο τόσο την
δική τους ακουστική ικανότητα όσο και τη δική μας ψυχική ισορροπία.
Τι συμβαίνει με τα mp3;
Ωστόσο, το πιο ανησυχητικό είναι ότι αυξάνονται τα τελευταία χρόνια τα περιστατικά ελαφράς
βαρηκοΐας σε άτομα νεαρής ηλικίας. Ειδικοί επισημαίνουν ότι ένας στους πέντε Αμερικανούς
εφήβους αντιμετωπίζει πρόβλημα ακρόασης στις υψηλές συχνότητες, εκτιμώντας ότι αυτό
ίσως να οφείλεται στις ψηφιακές συσκευές αναπαραγωγής μουσικής. «Όσοι χρησιμοποιούν
τέτοιου είδους συσκευές πρέπει να προσέχουν όσον αφορά στην ένταση», τονίζει ο Γκάρι
Κέραν, επικεφαλής της σχετικής μελέτης σε νοσοκομείο της Βοστόνης που συνεργάζεται με
το Χάρβαρντ (δημοσιεύθηκε στην Journal of the American Medical Association). Εξάλλου, η
Apple και άλλες εταιρείες που παράγουν φορητές συσκευές παραγωγής μουσικής (mp3
players) ήδη προειδοποιούν τους αγοραστές να μην ανεβάζουν σε υψηλά επίπεδα την
ένταση.
Ο θόρυβος ανεβάζει επικίνδυνα την πίεση

Έχει διαπιστωθεί ότι οι άνθρωποι που ζουν σε περιοχές με υψηλή ηχορύπανση διατρέχουν
μεγαλύτερο κίνδυνο να γίνουν υπερτασικοί σε σχέση με αυτούς που ζουν σε πιο ήσυχα
περιβάλλοντα. Κι αυτό γιατί ο συνεχής θόρυβος αυξάνει την αρτηριακή πίεση και τους
καρδιακούς παλμούς. Αλλά κι ένας μέτριας έντασης θόρυβος, που προέρχεται από δρόμο με
μέτρια κυκλοφορία, μπορεί να δημιουργήσει ένα τέτοιο πρόβλημα.
Η ηχορύπανση μας κάνει επιθετικούς

Η έκθεσή μας σε συνεχείς θορύβους μπορεί να μας δημιουργήσει κούραση και έντονη
επιθετικότητα, προβλήματα στον ύπνο, να επηρεάσει αρνητικά την πέψη και να εμποδίσει τη
συγκέντρωση. Έχει αποδειχτεί ότι ο δυνατός θόρυβος μειώνει την ικανότητα για πνευματική
εργασία και μάλιστα σε δραστηριότητες όπου απαιτούνται λεπτοί χειρισμοί. Μειώνει την
παραγωγικότητα και τις δυνατότητες εκμάθησης (κυρίως στα παιδιά), αυξάνει τα ατυχήματα,
συμβάλλει στην αύξηση χρήσης ναρκωτικών ουσιών – γεγονός πιστοποιημένο από τον
Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, πιθανόν ενισχύει και την εγκληματικότητα.
154
Οι σημαντικότερες πηγές θορύβου που ευθύνονται για την υποβάθμιση του

ακουστικού περιβάλλοντος είναι:
 Μέσα μεταφοράς κάθε τύπου (Ι.Χ., φορτηγά, λεωφορεία, μοτοσικλέτες, αεροπλάνα,
τρένα κλπ.)
 Βιομηχανικές και βιοτεχνικές δραστηριότητες
 Κέντρα αναψυχής και διασκέδασης
 Οικιακές συσκευές
Όρια θορύβου (μονάδα μέτρησης το ντεσιμπέλ – dB)

< 68: Άνετη κατάσταση
69-71: Καλή κατάσταση-
72-74: Σχεδόν ανεκτή κατάσταση
75-77 : Θορυβώδης κατάσταση
78-80: Πολύ θορυβώδης κατάσταση
>81: Ανυπόφορη κατάσταση
155
156
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ
Εικόνα 1- 36: http://nssdc.gsfc.nasa.gov/image/planetary/earth/apollo17_earth.jpg
Εικόνα 7- 5: http://homepage.eircom.net/~kogrange/sound_good_vibrations_photo.jpg
Εικόνα 7- 6: http://25.media.tumblr.com/tumblr_lw3o7m2xaA1qfet8co1_400.jpg
Εικόνα 7- 11: http://fc08.deviantart.net/fs12/i/2006/316/5/8/cd_player_by_milken.jpg
Εικόνα 7- 12: http://www.kugelbunt-

shop.de/images/product_images/original_images/8242.jpg
Εικόνα 7- 17: http://ekfe.chan.sch.gr/Dimotiko/Dim_Protaseis/hxos_anaklasi.pdf
Εικόνα 7-18: http://cityguideny.com/uploads2/42134/kids-in-movie-theater.jpg
Εικόνα 7- 19: Levesley, M., Johnson, P. & Gray, S. (2008). Exploring Science: How Science
Works Year 8 Differentiated Classwork and Homework Activity Pack. p.541.London:
Longman.
Εικόνα 7- 20: http://www.goldenmag.gr/wp-content/uploads/2010/09/kinhsh-dromos.jpg
Πίνακας 7-5:
http://www.allisongray.co.uk/images/products/502.jpg
http://image.made-in-china.com/4f0j00TCDtEHvgqioe/Wax-Cotton-Earplug.jpg
http://c.shld.net/rpx/i/s/pi/mp/9150/3279486902p?src=http://www.cp54.com/koushal/79351a1
1_c268_43b2_baa0_2ad43d072fef.jpg&d=1722a05357a5d8110dcc664d09e25e64e2d7e96f
http://kauppa.suojalaite.fi/WebRoot/Suojalaite/Shops/Suojalaite/44E4/74D7/8AF2/4364/62D8
/5274/EB11/B776/Impact_0020_H_0020_rgb.jpg
http://www.earplugsfor-sleeping.com/wp-content/uploads/2012/01/Shooting-Ear-Muffs.jpg
157

2. Βιβλίο δραστηριοτήτων PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2. Βιβλίο δραστηριοτήτων PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Συγγραφή: Ιωάννης Καρμιώτης, Φυσικός

Συντονισμός: Δρ Γιώργος Ασπρομάλλης, ΕΜΕ Φυσικής

Επιμέλεια έκδοσης: Ιωάννης Καρμιώτης, Φυσικός

Γλωσσική επιμέλεια: Μαριάννα Χριστόφια, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης

Ηλεκτρονική Ιωάννης Καρμιώτης, Φυσικός

Σχεδιασμός Φωτογραφία: Παρασκευάς Παπαδόπουλος

Συντονισμός έκδοσης: Χρίστος Παρπούνας, Συντονιστής Υπηρεσίας Ανάπτυξης

Εκτύπωση: ………Όνομα Τυπογραφείου………

© ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Στο εξώφυλλο χρησιμοποιήθηκε ανακυκλωμένο χαρτί σε ποσοστό τουλάχιστον 50%,

Το βιβλίο αυτό σε συνδυασμό με το βιβλίο «Φυσική Α΄ Γυμνασίου» γράφτηκε για να σας

Σας ευχόμαστε καλή επιτυχία.

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΜΟΡΙΑΚΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΥΛΗΣ ........................................................................39

ΕΝΟΤΗΤΑ 4: ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ-ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ .................................55

ΕΝΟΤΗΤΑ 5: ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ ..77

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ .....................................................................................................157

ΕΙΔΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

2. Να καταγράψετε τις παρατηρήσεις σας σχετικά με τις

2. Να καταγράψετε τις παρατηρήσεις σας σχετικά με το Εικόνα 1- 3

σχήμα του νερού στα δοχεία.

ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ

Ένα δίκτυο ύδρευσης φαίνεται στο παρακάτω σκίτσο.

Στη συνέχεια να πραγματοποιήσετε τα πειράματα που ακολουθούν.

2. Να ρίξετε νερό σε ένα σκέλος της συσκευής των συγκοινωνούντων δοχείων. Να

4. Να γράψετε το συμπέρασμά σας από το πείραμα που έχετε κάνει.

2. Να χρησιμοποιήσετε το αλφαδολάστιχο, ώστε να βρείτε αν η πινακίδα στο εργαστήριο

Ερωτήσεις αξιολόγησης (στην τάξη)

2. Ποιο λάθος παρατηρείτε στην Εικόνα 1-8;

3. Να μελετήσετε την Εικόνα 1- 9 και να εξηγήσετε τη δημιουργία του αρτεσιανού νερού

1. Τι νομίζετε ότι θα συμβεί, όταν κλείσουμε το στόμιο της σύριγγας Εικόνα 1- 10

2. Να πιέσετε το έμβολο προς τα μέσα και να γράψετε τι

3. Τι συμπεραίνετε από την πιο πάνω δραστηριότητα;

3. Μετά από αυτή τη διαδικασία να συμπληρώσετε το πιο κάτω διάγραμμα.

Οι φάσεις της Ύλης

………………… ………………… …………………

α) ………………………… α) ………………………… α) …………………………

Θέματα για Project

ΑΛΛΑΓΕΣ ΦΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

Δραστηριότητα 1- 6 (Για το σπίτι)

 Σύμφωνα με τα δεδομένα του Πίνακα 1-1, να γράψετε τι παρατηρείτε και σε ποιο

 Να γράψετε το συμπέρασμά σας από τις πιο πάνω παρατηρήσεις.

 Να τοποθετήσετε ίση ποσότητα νερού σε

Να γράψετε τι συμπεραίνετε από τις πάνω παρατηρήσεις.

Ερωτήσεις αξιολόγησης (στην τάξη)

α) Η Αλυκή της Λάρνακας το καλοκαίρι β) Η Αλυκή της Λάρνακας τον χειμώνα

β) Πώς εξηγείτε την παρατήρησή σας; Να ονομάσετε το φαινόμενο.

1. Να εξηγήσετε γιατί τα ρούχα στεγνώνουν πιο γρήγορα όταν τα

2. Να γράψετε ποιες είναι οι κύριες προϋποθέσεις ώστε τα ρούχα να

3. Για ποιο λόγο, όταν είναι βρεγμένα τα μαλλιά μας, χρησιμοποιούμε

2. Να γράψετε τι παρατηρείτε στην εξωτερική επιφάνεια του ποτηριού.

3. Να συζητήσετε με την ομάδα σας και να γράψετε πώς νομίζετε ότι

1. Τι νομίζετε ότι θα συμβεί όταν ανάψει η λάμπα;

2. Να ανάψετε τη λάμπα και να παρατηρήσετε προσεκτικά τι συμβαίνει στο γυάλινο δοχείο.

4. Να αντιστοιχίσετε τα μέρη της πειραματικής διάταξης με την πραγματικότητα στη φύση.

5. Να συμπληρώσετε τα κενά Α, Β και Γ στο πιο κάτω σχεδιάγραμμα με τις λέξεις:

1. Να ρίξετε λίγο χλιαρό νερό μέσα στο πλαστικό μπουκάλι και να

2. Να ξεβιδώσετε το καπάκι από το μπουκάλι. Να ανάψετε προσεκτικά ένα σπίρτο (ή ένα

2. Γιατί με την ατμοσφαιρική ρύπανση μειώνεται η βροχόπτωση σε ένα τόπο;

Θέματα για Project

2. Συλλέγοντας πληροφορίες από το Διαδίκτυο, ή άλλες πηγές, να διερευνήσετε πώς οι

ΜΑΖΑ ΚΑΙ ΟΓΚΟΣ

2. Να τοποθετήσετε το μικρό πλαστικό μπουκαλάκι με το νερό όρθιο, χωρίς