~1~

อิศรญาณภาษิต
บทที่ ๑
อิศรญาณชาญกลอนอักษรสาร
เทศนาคาไทยให้เป็ นทาน โดยตานานศุภอรรถสวัสดี
ถอดความได้วา่ หม่อมเจ้าอิศรญาณผูท ้ รงเชีย่ วชาญในเชิงกลอนทรงนิพนธ์คากลอนสุภาษิตโบราณ
สั่งสอน เตือนใจไว้เพือ
่ เป็ นทาน

บทที่ ๒
สาหรับคนเจือจิตจริตเขลา ด้วยมัวเมาโมห์มากในซากผี
ต้องหาม้ามโนมัยใหญ่ยาวรี สาหรับขีเ่ ป็ นม้าอาชาไนย
ถอดความได้วา่ สาหรับคนทีโ่ ง่เขลาเบาปัญญาทีไ่ ปลุม ่ หลงในความชั่วต้องฝึ กใจให้รเู ้ ท่าทันกิเลส คือ
เอาใจเป็ น นายบังคับใจตัวเองให้อยูเ่ หนือกิเลส เพือ
่ จะ ได้เป็ นพาหนะไปสูค ่ วามสุข

บทที่ ๓
ชายข้าวเปลือกหญิงข้าวสารโบราณว่า น้าพึง่ เรือเสือพึง่ ป่ าอัชฌาสัย
เราก็จต
ิ ดูเล่าเขาก็ใจ รักกันไว้ดีกว่าชังระวังการ
- ชายข้าวเปลือกหญิงข้าวสาร - น้าาพึง่ เรือเสือพึง่ ป่ า - รักกันดีกว่าชังกัน - มิตรจิตมิตรใจ
ถอดความได้วา่ ผูช ้ ายกับผูห
้ ญิงนัน้ ต่างกันดังข้าวเปลือกกับข้าวสาร(โบราณเขาเปรียบเทียบว่า
ผูช
้ ายเปรียบเสมือนข้าวเปลือกตกทีไ่ หนก็เจริญงอกงามทีน ่ ่น
ั ส่วน ผูห
้ ญิงก็เปรียบเสมือนข้าวสาร
ตกทีไ่ หนมันไม่สามารถเจริญงอกงามได้ขา้ วสาร ก็เน่ า
แต่เมือ่ อยูใ่ นสังคมเดียวกันก็ยอ่ มต้องพึง่ พาอาศัยกันเป็ นธรรมดา
เราก็มม ี ต
ิ รจิตเขาก็มมี ต
ิ รใจฉะนัน้ เรารักกันดีกว่าเกลียดกัน

บทที่ ๔
ผูใ้ ดดีดตี อ
่ อย่าก่อกิจ ผูใ้ ดผิดผ่อนพักอย่าหักหาญ
สิบดีก็ไม่ถงึ กับกึง่ พาล เป็ นชายชาญอย่าเพ่อคาดประมาทชาย
คนล้มอย่าข้าม หมายถึง คนทีต
่ กต่าไม่ควรลบหลูด
่ ูถูก เพราะอาจจะกลับมาเฟื่ องฟูได้อก
ี
ถอดความได้วา่ ผูใ้ ดทาดีตอ ่ เราเราก็ควรทาดีตอ่ เขาตอบ
ผูใ้ ดทีท
่ าไม่ดต
ี อ
่ เราหรือทาไม่ถูกต้องก็ไม่ควรโกรธหรือตัดรอน จนแตกหัก ทาความดีสบ
ิ ครัง้
ก็ไม่เท่าทาความชั่วครึง่ ครัง้ คือ ความชั่วจะทาลายความดีลงจนหมดสิน
้ เป็ นชายนัน
้
ไม่ควรดูถูกชายด้วยกัน

บทที่ ๕
รักสัน
้ นัน
้ ให้รอ
ู ้ ยูเ่ พียงสัน
้ รักยาวนัน
้ อย่าให้เยิน
่ เกินกฎหมาย
มิใช่ตายแต่เขาเราก็ตาย แหงนดูฟ้าอย่าให้อายเทวดา
รักยาวให้บ่นั รักสัน
้ ให้ตอ่ หมายถึง รักทีจ่ ะมีมต
ิ รไมตรี ต่อกันต้องตัดสิง่ ทีไ่ ม่ดีออก อย่าไปพูดถึง
แต่ถา้ จะคบกัน ในเวลาสัน้ ๆ ให้พูดต่อปากต่อคา
 ~2~
ถอดความได้วา่ รักจะอยูด ่ ว้ ยกันสัน
้ ๆ ก็จงทาสิง่ ไม่ดต
ี อ
่ ไป แต่ถา้ เราจะอยูด
่ ว้ ยกันนาน ๆ
จงทาความดี อย่าทาในสิง่ ทีผ่ ดิ กฎหมายหรือทาชั่ว ทุกคนต้องตาย ด้วยกันทัง้ นัน ้ จงทาความดีไว้เถิด
เวลาทีแ
่ หงนดูฟ้าจะได้ไม่อายเทวดา
บทที่ ๖
อย่าดูถูกบุญกรรมว่าทาน้อย น้าตาลย้อยหยดเท่าไรได้หนักหนา
อย่านอนเปล่าเอากระจกยกออกมา ส่องดูหน้าเสียทีหนึ่งแล้วจึงนอน
จงเตือนตนด้วยตนเอง
ถอดความได้วา่ อย่าดูถูกความดีหรือความชั่ว ว่าทาเพียงเล็กน้อยเพราะมันจะสะสมไปเรือ ่ ยๆ
และมากขึน ้ ทุกทีเวลาก่อนจะนอนให้สอ่ งกระจกดูหน้าตนเอง ว่ามีสงิ่ ผิดปกติหรือไม่
เหมือนเป็ นการให้สารวจจิตใจตนเองอยูเ่ ป็ นนิจ
ว่าคิดใฝ่ ดีอยูห
่ รือเปล่า เพือ
่ จะได้เตือนตนไว้ได้ทน
ั (เป็ นการเตือนให้เรารูจ้ กั คิด
พิจารณา สารวจตัวเองทุก ๆ วัน)

บทที่ ๗
เห็นตอหลักปักขวางหนทางอยู่ ู วรทึง้ แล้วจึงถอน
พิเคราะห์ดค
เห็นเต็มตาแล้วอย่าอยากทาปากบอน ตรองเสียก่อนแล้วจึงทากรรมทัง้ มวล
คิดก่อนพูด แต่อย่าพูดก่อนคิด
ถอดความได้วา่ เห็นสิง่ ใดกีดขวางทางอยู่ จงพิจารณาให้รอบคอบก่อนทีจ่ ะเก็บ
เพราะอาจเป็ นอันตรายได้ และเมือ่ ไปเห็นการกระทาของใคร อย่าทาปากบอนไปบอกแก่คนอืน ่
อาจนาผลร้ายมาสูต่ นเองได้ (สอนว่า ให้รจู ้ กั คิดใคร่ครวญไตร่ตรองก่อนจะพูดหรือทาสิง่ ใด )

บทที่ ๘
ค่อยดาเนินตามไต่ผไู้ ปหน้า ใจความว่าผูม ้ ค
ี ณ
ุ อย่าหุนหวน
เอาหลังตากแดดเป็ นนิจคิดคานวณ รูถ้ ถ ี่ ว้ นจึงสบายเมือ่ ปลายมือ
หลังสูฟ
้ ้ าหน้าสูด
้ น
ิ /เดินตามผูใ้ หญ่หมาไม่กดั
ถอดความได้วา่ ให้ประพฤติปฏิบตั ต ิ นตามผูใ้ หญ่ ซึง่ เป็ นผูท
้ เี่ กิดก่อน
ย่อมมีความรูแ
้ ละประสบการณ์ มากกว่า และอย่าเป็ นคนอกตัญญู
จงมีความขยันหมั่นเพียรทางานอยูเ่ สมอแล้วจะมีความสุขสบายในภายหลัง

บทที่ ๙
เพชรอย่างดีมค ี า่ ราคายิง่ ส่งให้ลงิ จะรูค
้ า่ ราคาหรือ
ต่อผูด
้ ีมป
ี ญ
ั ญาจึงหารือ ให้เขาลือเสียว่าชายนี้ขายเพชร
ถอดความได้วา่ เพชรเป็ นของทีม ่ ค
ี า่ มีราคา อย่านาสิง่ ทีม
่ ค
ี า่ ไปให้แก่ผูไ้ ม่รค ู ้ า่ ย่อมไร้ประโยชน์
ฉะนัน
้ ควรไปปรึกษาหารือ กับนักปราชญ์ หรือผูร้ ู ้ เท่านัน ้ เพือ ่ ให้คนเขาร่าลือว่า
ตนเองมีปญ
ั ญาราวกับมีเพชรมากพอทีจ่ ะอวดได้

บทที่ ๑๐
ของสิง่ ใดเจ้าว่างามต้องตามเจ้า ใครใดเล่าจะไม่งามตามเสด็จ
จาไว้ทก
ุ สิง่ จริงหรือเท็จ พริกไทยเม็ดนิดเดียวเดีย๋ วก็รอ้ น
 ~3~
ถอดความได้วา่ ของสิง่ ใดก็ตามทีพ ่ ระเจ้าแผ่นดินเห็นว่าเป็ นสิง่ ดีหรือสิง่ ทีส่ วยงาม
เราก็ตอ ้ งว่างามตามไปด้วย ไม่วา่ จะ จริงหรือไม่จริง เราไม่ควรไปคัดค้านเพราะท่าน
เป็ นผูม
้ อี านาจเด็ดขาดอาจกริว้ ได้

บทที่ ๑๑
เกิดเป็ นคนเชิงดูให้รเู ้ ท่า ใจของเราไม่สอนใจใครจะสอน
อยากใช้เขาเราต้องก้มประนมกร ใครเลยห่อนจะว่าตัวเป็ นวัวมอ
ถอดความได้วา่ เกิดเป็ นคนต้องรูเ้ ท่าทันใจของตนเอง คือต้องสอนใจตนเองหรือเตือนตนเองได้
และถ้าจะขอความช่วยเหลือจากผูใ้ ด เราต้องอ่อนน้อมถ่อมตน
เพราะไม่มใี ครทีจ่ ะคิดว่าตนเป็ นวัวให้คนอืน ่ ใช้งาน

บทที่ ๑๒
เป็ นบ้าจี้นิยมชมว่าเอก คนโหยกเหยกรักษายากลาบากหมอ
อันยศศักดิม ์ ใิ ช่เหล้าเมาแต่พอ ถ้าเขายอเหมือนอย่างเกาให้เราคัน
ถอดความได้วา่ คนบ้ายอชอบให้คนเขานิยมยกย่องเปรียบเหมือนคนไม่อยูก ่ บั ร่องกับรอย
ซึง่ แก้ไขได้ยาก อันว่า ยศ หรือตาแหน่ ง นัน ้ มันไม่ใช่เหล้าจงเมาแต่พอควร อย่าไป ยึดติด
หลงยศหลงตาแหน่ ง คาป้ อยอ ต่าง ๆ นัน ้ ถ้าเรา หลงเชือ
่ อาจทาให้เราเดือดร้อนได้

บทที่ ๑๓
บ้างโลดเล่นเต้นราทาเป็ นเจ้า เป็ นไรเขาไม่จบั ผิดคิดดูขน
ั
ผีมน
ั หลอกช่างผีตามทีมน ั คนเหมือนกันหลอกกันเองกลัวเกรงนัก
ถอดความได้วา่ บางคนทาทีวา่ ถูกผีเข้าสิง คือพวกทรงเจ้าเข้าผี ทาไมไม่มใี ครจับ
ดูไปก็น่าหัวเราะถ้าเป็ นผีจริงมันหลอกก็ชา่ งมันเถิด แต่นี่คนมาหลอกกันเองมันน่ ากลัวทีส่ ดุ
ฉะนัน
้ จึงควรแยกแยะให้ดี อย่าเชือ ่ ในสิง่ ทีต
่ าไม่เห็น เพราะทีเห็นนัน
้ อาจไม่ใช่ความจริงทัง้ หมด

บทที่ ๑๔
สูงอย่าให้สงู กว่าฐานนานไปล้ม จะเรียนคมเรียนไปเถิดอย่าเปิ ดฝัก
คนสามขามีปญ ั ญาหาไว้ทกั ทีไ่ หนหลักแหลมคาจงจาเอา
ถอดความได้วา่ จะสร้างสิง่ ใดให้สงู ก็อย่าสร้างเกินว่าฐานทีจ่ ะรับน้าหนักไว้ได้
เพราะจะทาให้ลม ้ ง่าย(สอนให้รจู ้ กั ประมาณ ตน ไม่ให้ทาอะไรเกินฐานะของตนเอง)
จะเรียนวิชาอะไรให้มส ี ติปญ
ั ญา
เฉี ยบแหลม ก็เรียนเถิด แต่ให้เก็บความรูไ้ ว้ใช้เมือ่ ถึงเวลาอันสมควร (สอนให้เป็ นคนใฝ่ รูแ ้ ต่อย่า

บทที่ ๑๕
เดินตามรอยผูใ้ หญ่หมาไม่กดั ไปพูดขัดเขาทาไมขัดใจเขา
ใครทาตึงแล้วหย่อนผ่อนลงเอา นักเลงเก่าเขาไม่หาญพาลนักเลง
ถอดความได้วา่ ประพฤติตนตามแนวทางทีผ ่ ูใ้ หญ่เคยทามาก่อนแล้วย่อมปลอดภัย
ไม่ควรไปพูดขัดคอคน เพราะจะทา ให้เขาโกรธไม่พอใจ ให้รจู ้ กั ผ่อนหนักผ่อนเบา
นักเลงเก่าเขาไม่รงั แกหรือทาร้ายนักเลงด้วยกัน
 ~4~

บทที่ ๑๖
เป็ นผูห ้ ญิงแม่หม้ายทีไ่ ร้ผวั ชายมักยั่วทาเลียบเทียบข่มเหง
ไฟไหม้ยงั ไม่เหมือนคนทีจ่ นเอง ทาอวดเบ่งกับขือ่ คาว่ากระไร
ถอดความได้วา่ ผูท ้ เี่ ป็ นหญิงหม้ายมักถูกผูช ้ ายพูดจาแทะโลม เหมือนกับถูกข่มเหง
คนทีจ่ นเพราะถูกไฟไหม้ ยังน่ าสงสาร หรือดีกว่าตนเองทีท ่ าตัวเองให้จน (จนเพราะเล่นการพนัน)
และอย่าอวดเก่งกับขือ ่ คาทีเ่ ป็ นเครือ
่ งจองจา (อย่า แสดงอานาจโอ้อวดทาสิง่ ทีท ่ า้ ทายกับบทลงโทษ)

บทที่ ๑๗
อันเสาหินแปดศอกตอกเป็ นหลัก ไปมาผลักย่อยเข้าเสายังไหว
จงฟังหูไว้หค
ู อยดูไป เชือ
่ น้าใจดีกว่าอย่าเชือ
่ ยุ
ฟังหูไว้หู
ถอดความได้วา่ แม้จะมั่นคงดังเสาหินใหญ่สงู แปดศอก แต่เมือ่ ถูกผลักบ่อย ๆ เข้า
เสานัน
้ ก็อาจคลอนแคลนได้เปรียบ เหมือนใจคนย่อมอ่อนไหวไปตามคาพูด ของผูอ ้ น
ื่ ได้ ฉะนัน
้
จึงควรฟังหูไว้หู และคิดให้รอบคอบก่อนทีจ่ ะเชือ
่ ใคร
(สอนให้มใี จคอหนักแน่ นไม่หลงเชือ
่ ยุยงโดยง่าย ให้รจู ้ กั ไตร่ตรองให้ดีเสียก่อนที่
จะคล้อยตามคาพูดของผูอ ้ น
ื่ )

บทที่ ๑๘
หญิงเรียกแม่ชายเรียกพ่อยอไว้ใช้ มันชอบใจข้างปลอบไม่ชอบดุ
ทีป
่ ิ ดทีช
่ ด
ิ ไขให้ทะลุ คนจักษุ เหล่หลิว่ ไพล่พลิว้ พลิก
ถอดความได้วา่ เมือ่ เวลาจะใช้ใครให้รจู ้ กั พูดจาโดยใช้ถอ ้ ยคาทีอ่ อ่ นหวาน ซึง่ ใคร ๆ ก็ชอบ
ไม่ควรใช้คาดุดา่ ว่ากล่าว สิง่ ใดทีป่ ล่อยปละละเลย
หรือฟุ่ มเฟื อยก็ตอ ้ งเข้มงวดกวดขันหรือประหยัดถีถ ้ สิง่ ใดทีเ่ ข้มงวดตระหนี่ถเี่ หนียวจนเกินไป
่ ว้ นขึน
จะต้องแก้ไขทาให้สะดวก หรือคล่องตัวขึน ้ และจงประพฤติตนตาม ทีค ่ นส่วนใหญ่เขาประพฤติกน ั

บทที่ ๑๙
เอาปลาหมอเป็ นครูดูปลาหมอ บนบกหนออุตส่าห์เสือกกระเดือกกระดิก
เขาย่อมว่าฆ่าควายเสียดายพริก รักหยอกหยิกยับทัง้ ตัวอย่ากลัวเล็บ
ถอดความได้วา่ จงดูปลาหมอไว้เป็ นครูสอนใจเรา แม้ปลาหมอจะถูกปล่อยไว้บนบก
มันก็ยงั กระเสือกกระสนเพือ ่ จะเอา
ชีวต
ิ รอด ฉะนัน ้ คนเราจึงไม่ควรพ่ายแพ้แก่อป
ุ สรรค ต้องดิน
้ รนขวนขวายต่อสูช ้ ีวต
ิ ต่อไป

บทที่ ๒๐
มิใช่เนื้อเอาเป็ นเนื้อก็เหลือปลา้ แต่หนามคาเข้าสักนิดกรีดยังเจ็บ
อันโลภลาภบาปหนาตัณหาเย็บ เมียรูเ้ ก็บผัวรูก
้ าพาจาเริญ
 ~5~
ถอดความได้วา่ คนเราถ้าไม่ใช่เนื้อคูก ่ น
ั อยูไ่ ปก็เปล่าประโยชน์ อาจจะมีเรือ ่ งราวกัน
ไม่ผด ิ อะไรกับถูกหนามตาเข้านิดเดียว ก็เกิดอาการเจ็บปวด
ความโลภเป็ นบาปทาให้เกิดความอยาก สามีภรรยาคูใ่ ดถ้าภรรยารูจ้ กั ออมรูจ้ กั เก็บ สามี
รูจ้ กั ทาหากินก็จะทาให้ชีวต ิ ทีส่ มบูรณ์
ชุดที่ 1 แบบทบทวน
ข้อที่ 1) "ด้วยมัวเมาโมห์มากในซากผี" คาว่า โมห์ หมายถึงอะไร
ก ตักเตือน แนะนา ข โมหะ ความลุม ่ หลง ค ข่มขู่ ข่มเหง ง มุสา โกหก
หลอกลวง
ข้อที่ 2) "ค่อยดาเนินตามไต่ผไู้ ปหน้า ใจความว่าผูม ้ คี ณ
ุ อย่าหุนหัน"
คาประพันธ์บทใดทีม ่ คี วามหมายคล้ายคาว่า ผูไ้ ปหน้า
์
ก อันยศศักดิมใิ ช่เหล้าเมาแต่พอ ถ้าเขายอเหมือนอย่างเกาให้เราคัน
ข เออปลาหมอดูปลาหมอ บนนกหนออุตส่าห์เสือกกระเดือกกระดิก
ค ของสิงใดเจ้าว่างามต้องตามเจ้า ใครเลยเล่าจะไม่งามตามเสด็จ
ง คนสามขามีปญ ั ญาหาไว้ทกั ทีไ่ หนหลักแหลมคาจงจาเอา
ข้อที่ 3) สานวนใดทีม ่ ไิ ด้ปรากฏในอิศรญาณภาษิต
ก เดินตามผูใ้ หญ่หมาไม่กดั ข ช้าเป็ นการนานเป็ นคุณ
ค น้าท่วมทุง่ ผักบุง้ โหลงเหลง ง รักยาวให้บ่น ั รักสัน
้ ให้ตอ
่
ข้อที่ 4) ข้อใดปฏิบตั ไิ ม่ตรงกับคาว่า "เมียรูเ้ ก็บผัวรูก ้ าพาจาเริญ
ก ศศินาห่อข้าวให้สามีไปกินทีท ่ างานทุกวัน ข
พีระชัยทางานล่วงเวลาเสมอเพือ ่ ต้องการให้ลูกเมียสบาย
ค เมธาวีปลูกผักไว้กน ิ เองและจะแบ่งไปขายทีต ่ ลาดเสมอ
ง อมรรัตน์ตดั เสือ ้ ผ้าใหม่ๆไว้ใส่เป็ นประจาเพือ่ ไม่ให้เพือ ่ นบ้านดูถูกเขาว่าบ้านยากจน
ข้อที่ 5) ข้อใดกล่าวผิด
ก ผูแ ้ ต่ง แต่งเรือ ่ งนี้ขน ึ้ ขณะผนวชทีว่ ดั บวรนิเวศวิหาร
ข ผูแ ้ ต่ง แต่งขึน ้ เพราะความน้อยพระทัยทีถ ่ ูกตาหนิวา่ ทาตัวประหลาด เหมือนคนสติไม่ดี
ค ผูแ ้ ต่งเป็ นกวีทอ ี่ ยูใ่ นยุคสมัยรัชกาลที่ ๕
ง ผูแ ้ ต่ง แต่งเรือ ่ งนี้ขน ึ้ ในเชิงประชดประชัน เสียดสีสงั คม
ข้อที่ 6) เนื้อหาในตอนใด ทีส่ ะท้อนให้เห็นว่าสังคมยุคนัน ้ มีความศรัทธาในทางศาสนา
ก อันโลภลาภบาปหนาตัณหาเย็บ ข จงฟังหูไว้หค ู อยดูไป
ค เดินตามรอยผูใ้ หญ่หมาไม่กดั ง ผีเรือนตัวไม่ดีผีอน ื่ พลอย
ข้อที่ 7)
คุณค่าด้านวัฒนธรรมและสังคมในข้อใดทีส่ ะท้อนให้เห็นว่าคนในสังคมไทยให้ความเคารพผูอ ้ าวุโส
ก เดินตามรอยผูใ้ หญ่หมาไม่กดั ข ค่อยดาเนินตามไต่ผไู้ ปหน้า
ค ถึงบุญมีไม่ประกอบชอบไม่ได้ ง คนสามขามีปญ ั ญาหาไว้ทกั
ข้อที่ 8) "รักสัน ้ นัน ้ ให้รอ ู ้ ยูเ่ พียงสัน ้ รักยาวนัน้ อย่าให้เยิน ่ เกินกฎหมาย"
บทประพันธ์นี้ตรงกับสานวนใด
ก รักวัวให้ผูกรักลูกให้ตี ข รักดีหามจั่วรักชั่วหามเสา
ค รักยาวให้บ่น ั รักสัน ่ ให้ตอ ่ ง อย่ารักเหากว่าผม อย่ารักลมกว่าน้า
ข้อที่ 9) "เอาหลังตากแดดเป็ นนิจคิดคานวณ รูถ ้ ถ ี่ ว้ นจึงสบายเมือ่ ปลายมือ" มีความหมายว่าอย่างไร
 ~6~
ก ผูส ้ งู อายุมป ี ระสบการณ์ มากจึงสุขภาพดี ข
ให้อดทนต่อความยากลาบากเพือ ่ สบายในวันหน้า
ค จงคิดคานวณในการทางานให้ดีซงึ่ อาจจะเจ็บป่ วยเพราะการตากแดดนั่นเอง
ง ควรรูจ้ กั ระมัดระวังคาพูดตนเอง เพราะอาจจะทาให้เป็ นโทษแก่ตนได้
ข้อที่ 10)"โหยกเหยก" มีความหมายว่าอย่างไร
ก คนพิการ ข คนไม่อยูก่ บั ร่องกับรอย คนไม่ได้เรือ
่ ง
ค คนทีม ่ ก
ี เิ ลสหนา ง คนแก่ถือไม้เท้า มีประสบการณ์ มาก
~7~
 ~8~

เฉลยชุด 1 1 2 23 32 41 53 61 74 83 92 10 2
 ~9~
เฉลยชุด 2 1 1 23 31 44 51 64 71 83 93 10 3