Laborant I Biologjise Niveli I II Klasa 10 11 12

Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë
Programi mësimor
ARSIMI PROFESIONAL
Programi 2013
Laborant i biologjisë
Niveli I dhe II
Kosovë, 2013
UDHËZIMI ADMINISTRATIV
2
PËRMBAJTJA
I. Parathënie
II. Korniza e programit mësimor profesional për profilin “Laborant i

biologjisë”, Niveli I dhe II.
III. Programet e lëndëve profesionale dhe përshkruesit e moduleve të

praktikave profesionale për Nivelin I
a) Programet e lëndëve profesionale, kl. 10.

1. Fizika
1. Kimia
2. Biologjia
b) Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, kl. 10.

1. Laboratori i biologjisë
2. Mikroskopimi
3. Ndërtimi i akuariumit dhe akuateriumit
4. Matja dhe operacionet themelore në kimi
5. Përcaktimi i vetive të elementëve kimikë dhe komponimeve të tyre
c) Programet e lëndëve profesionale, kl. 11.

1. Fizika
2. Kimia
3. Biologjia
4. Mbrojtje mjedisi
d) Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, kl. 11.

1. Matja e madhësive elektrike dhe magnetike
2. Matja e madhësive optike dhe fotometrike
3. Teknikat e punës laboratorike me mikroorganizma
4. Mbledhja e mostrave biologjike në ekosistemet e ujërave tokësore
5. Mbledhja e organizmave shtazorë në ekosistemet tokësore
6. Mbledhja, konservimi, herbarizimi dhe identifikimi i bimëve
7. Analiza elementare e komponimeve organike
8. Sinteza e komponimeve organike
IV. Programet e lëndëve profesionale dhe përshkruesit e moduleve të

praktikave profesionale për Nivelin II.
a) Programet e lëndëve profesionale, kl. 12.

1. Biologji
2. Fiziologji e shtazëve dhe njeriut
3. Biologji e mjedisit jetësor
4. Hematologji
3
b) Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, kl. 12.
1. Përcaktimi i parametrave themelorë biokimikë
2. Matja e parametrave themelorë fiziologjikë
3. Matja e parametrave themelorë fiziologjikë të shtazëve dhe njeriut
4. Matja e ndotjes së mjedisit
5. Kryerja e testit të toksicitetit me paramec-Paramecium caudatum
6. Përcaktimi i parametrave themelorë hematologjik
4
I. PARATHENIE
Shoqëritë bashkëkohore arsimin e konsiderojnë ndër pasuritë më të

rëndësishme të njerëzimit dhe përpiqen të gjurmojnë potencialin e tij të plotë, në
mënyrë që t’u ndihmojnë njerëzve të ballafaqohen me sfidat e botës së sotme.
Pas një krize të gjatë, shoqëria kosovare sot ballafaqohet me një sfidë të re për
t’iu bashkangjitur rrjedhave aktuale të zhvillimit ndërkombëtar. Në sferën e arsimit,
reforma e planprogramit është një reagim ndaj zhvillimeve të reja në shoqërinë
kosovare. Procesi i reformës së planprogramit synon rritjen e cilësisë së arsimit dhe
barazisë në gëzimin e dobive që ofron ai për të gjithë nxënësit dhe inkuadrimin e
sistemit të arsimit në rrjedhat aktuale që kanë të bëjnë me reformat e arsimit në
sistemet tjera të përparuara. Nevojat e përhershme për ristrukturimin e shkollimit dhe
për ripërkufizimin e qëllimeve dhe objektivave të tij, lidhen me ndryshimet që
shfaqen në shoqëri, ekonomi, politikë, shkencë e teknologji.
Në planprogramet për arsimin profesional të Kosovës gjerësia dhe thellësia e
formimit të nxënësve shikohen si një proces integral që përmbledhë dimensionin e
përgjithshëm të njeriut, dimensionin shoqëror të qytetarit dhe dimensionin profesional
të punëtorit, të pajisur me dije, shprehi dhe vlera të shumëfishta. Nxënësit do të
ndjekin lëndë të përgjithshme dhe profesionale. Në këtë mënyrë, MASHT synon të
zhvillojë një kulturë të përgjithshme unike për të gjithë nxënësit që përfundojnë
shkollat profesionale.
Programet e reja të lëndëve të përgjithshme, së bashku me ato të lëndëve e të
praktikave të ndryshme profesionale, do të sigurojnë një formim bashkëkohor, sa i
përket kulturës së përgjithshme dhe profesioneve të ndryshme gjatë tri viteve të
shkollimit profesional, duke synuar të përgatisin brezin e ri si qytetarë të ardhshëm të
një shoqërie të lirë e demokratike, të aftë për t’u ballafaquar me sfidat e zhvillimit
kulturor e ekonomik dhe me kërkesat e tregut të punës, kërkesave universitare në
shkallë vendi, rajoni e më gjerë.
Ministria e Arsimit, e Shkencës dhe Teknologjisë i fton të gjithë
mësimdhënësit dhe drejtuesit e shkollave profesionale, specialistët, prindërit, nxënësit
dhe të gjithë të interesuarit për zhvillimin e sistemit të Arsimit të Mesëm të Lartë
Profesional të Kosovës të japin ndihmesën e tyre për ngritjen e nivelit të këtyre
shkollave në nivel të shkollave përkatëse evropiane e më gjerë, sa u përket
parametrave e standardeve.
Shfrytëzojmë rastin ti falënderojmë të gjithë ata ekspertë që me përkushtim të
madh punuan në rishikimin e planprogrameve ekzistuese.
5
6
Korniza e programit
mësimor profesional
ARSIMI PROFESIONAL
Programi 2013
Laborant i biologjisë
Niveli I dhe II
7
Korniza e programit mësimor profesional
Lëmi: Kimi teknologji
Profili: Laborant i biologjisë
Niveli: I dhe II
I. Njoftime të përgjithshme për shkollimin
1. Struktura e shkollimit
Arsimimi në profilin mësimor “Laborant i biologjisë” për nivelet I dhe II trajtohet

në kuadrin e shkollimit të mesëm të lartë në Kosovë.
– Niveli i parë i arsimimit profesional, me kohëzgjatje dy vite mësimore pas
përfundimit të arsimit të detyruar (kl. 10 dhe 11), i përgatit nxënësit për
kompetencat fillestare (hyrëse) të punësimit në profesionin e laborantit të
shkencave të natyrës. Jep një certifikatë të përgatitjes profesionale të nivelit të
punonjësit të gjysmëkualifikuar (ndihmës) dhe mundëson kalimin në nivelin e
dytë të arsimimit profesional.
– Niveli i dytë i arsimimit profesional, me kohëzgjatje një vit mësimor (kl. 12) pas
përfundimit me sukses të nivelit të parë, i përgatit nxënësit për të fituar një
kualifikim profesional që u mundëson atyre integrimin në tregun e punës për
laborant të biologjisë, si dhe vazhdimin e arsimimit në nivele më të larta. Jep një
certifikatë të përgatitjes profesionale të nivelit të punonjësit të kualifikuar dhe
mundëson të drejtën për t’ju nënshtruar testit të maturës , e cila ju lejon
nxënësëve kalimin edhe në studimet universitare.
– Ky dokument përmban dokumentet kurrikulare të profilit mësimor “Laborant i
biologjisë” për nivelet I dhe II, të strukturuara në lëndë mësimore (teorike) dhe
module mësimore (praktike), në tri grupe kryesore:
(i) grupi i lëndëve të përgjithshme, që synojnë formimin shkencor/humanitar të
nxënësve për të lehtësuar integrimin e tyre në shoqëri, si dhe vazhdimin e
shkollimit të mëtejshëm.
(ii) grupi i lëndëve teorike-profesionale, që synojnë konsolidimin te nxënësit, të
koncepteve shkencore, si dhe bëjnë njohjen e tyre me proceset teknike-
teknologjike që lidhen me profesionin e laborantit të shkencave të natyrës.
(iii) grupi i moduleve të praktikës profesionale, që synojnë përgatitjen e nxënësve me
kompetencat praktike të nevojshme për t’u integruar me sukses në tregun e
punës në sektorin e laboratorit të shkencave të natyrës.
2. Qëllimet e përgjithshme të shkollimit
Qëllimi kryesor i shkollimit (dynivelësh) për laborant të biologjisë është zhvillimi i

personalitetit të nxënësve për t’u inkuadruar në një shoqëri demokratike si qytetarë
aktivë e kompetentë, si dhe për t’u angazhuar me sukses në tregun e punës gjithnjë në
ndryshim. Sfida të rëndësishme për arritjen e këtij qëllimi janë dhe zhvillimi te
nxënësit i ndjenjës së vetëbesimit, kultivimi i vullnetit të lirë në marrjen e vendimeve,
nxitja e ndjenjës së sipërmarrjes dhe e gatishmërisë për të nxënë gjatë gjithë jetës.
Për të mundësuar zhvillimin individual të nxënësve nga pikëpamja emocionale,
intelektuale dhe profesionale, është e nevojshme që shkolla profesionale t’u krijojë
atyre:
8
 Mundësi të përshtatshme për të nxënë, pavarësisht nga gjinia, raca, etniteti dhe
aftësitë fizike e mendore;
 Lehtësi për të kuptuar mjedisin shoqëror dhe ekonomik, lokal, kombëtar dhe
rajonal, si dhe për të qenë të vetëdijshëm për rolin që mund të luajnë në shoqëri;
 Mbështetje për të zhvilluar ndjenjën e sipërmarrjes dhe të disiplinës, kureshtjen
intelektuale dhe vlerat morale;
 Kushte për t’u zhvilluar psikologjikisht dhe fizikisht, për të përballuar vështirësitë
që do të ndeshin gjatë veprimtarive të ardhshme jetësore dhe profesionale;
 Mundësi për të zhvilluar kompetencat profesionale, të bazuara në njohuritë,
shprehitë dhe qëndrimet/vlerat, të mjaftueshme për të lehtësuar punësimin dhe
përparimin drejt arsimit dhe aftësimit profesional të mëtejshëm;
 Mbështetje për të çmuar me realizëm vlerat dhe potencialin e tyre, për tu orientuar
drejt në drejtimet e karrierës profesionale të ardhshme dhe për të marrë
përgjegjësi në procesin e zhvillimit të tyre të vazhdueshëm personal dhe
profesional;
 Mbështetje për të zhvilluar format e bashkëpunimit dhe të besimit të ndërsjellë
nëpërmjet përvojës së punës praktike;
 Mundësi për t’u njohur me zhvillimet perspektive të profesionit të tyre, të para
këto në kontekstet e integrimit rajonal dhe evropian;
 Kushte për t’u njohur me teknologjitë dhe proceset teknologjike aktuale e të
perspektivës, në sektorin e laboratorit të shkencave të natyrës;
 Kushte për të njohur dhe për të zbatuar rregullat e mbrojtjes në punë e të ruajtjes
së mjedisit, në përputhje me standardet ndërkombëtare.
3. Grupi të cilit i drejtohet shkollimi
Shkollimin për “Laborant të biologjisë”, niveli I dhe II, mund ta ndjekin të gjithë të
rinjtë dhe të rejat të cilët kanë përfunduar me sukses arsimin e detyruar nëntëvjeçar,
janë në moshë deri 24 vjeç dhe zotërojnë aftësi shëndetësore (fizike e mendore) të
mjaftueshme për të kryer këto nivele shkollimi.
Në raste të veçanta, kur kërkesat e nxënësve për të ndjekur këtë shkollim janë më të
larta se sa mundësitë reale të shkollave profesionale të veçanta, Ministria e Arsimit,
Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT) përgatit udhëzime me kritere të posaçme
pranimi në këto shkolla.
1. Mundësitë e shkollimit të mëtejshëm
Përfundimi me sukses i shkollimit për profilin mësimor “Laborant i biologjisë”në

nivelin I, u lejon nxënësve vazhdimin e shkollimit në nivelin II të këtij profili.
Përfundimi me sukses i shkollimit për profilin mësimor “Laborant i biologjisë”,
niveli II, ju mundëson të drejtën për t’ju nënshtruar testit të maturës , e cila ju lejon
nxënësëve kalimi në shkollimin e lartë universitar.
2. Mundësitë e punësimit
Shkollimi për “Laborant i biologjisë”, niveli I dhe II, u referohet punëve në

laboratorët e shkencave të natyrës, institucione arsimore dhe në ndërmarrje prodhuese
9
që shihen me përparësi për të ardhmen në tregun e punës në Kosovë. Nisur nga kjo
nxënësi për Laborant i biologjisë i nivelit I dhe II mund të punësohet në laboratorë të
ndërmarrjeve prodhuese (firma, kompani), institucione shëndetësore, shkencore-
hulumtuese dhe arsimore, që kryejnë punë të lidhura me mirëmbajtjen e laboratorëve
të biologjisë, matje laboratorike, analiza, testime, në lëmin e biologjisë. Me
kualifikime të mëtejshme dhe pas një përvoje pune të konsiderueshme, ai mund të
krijojë një biznes të vetin në këtë sektor dhe të punësojë të tjerë.
II. Kompetencat e fituara nga nxënësit në përfundim të shkollimit
Kompetencat e përgjithshme
Ndjekja e shkollimit në profilin mësimor “Laborant i biologjisë”, niveli I, do të
zhvillojë te nxënësit një tërësi kompetencash të përgjithshme, të cilat do t’i shërbejnë
atij për përvetësimin me efektivitet të programit mësimor, zhvillimin në nivelin e
kërkuar të kompetencave profesionale dhe integrimin e mëtejshëm në shoqëri dhe në
tregun e punës gjithnjë në ndryshim. Këto kompetenca të përgjithshme do të
zhvillohen në një nivel më të lartë gjatë kryerjes së shkollimit për “Laborant i
biologjisë”, niveli II. Kështu, nxënësi do të jetë i aftë:
 Të komunikojë në mënyrë korrekte, me shkrim dhe me gojë, për të shprehur
mendimet e ndjenjat e tij dhe për të argumentuar opinionet për çështje të
ndryshme.
 Të përdorë burime dhe teknika të ndryshme (përfshirë dhe ato të kompjuterizuara)
të mbledhjes dhe të shfrytëzimit të informacioneve të nevojshme për zhvillimin e
tij personal dhe profesional.
 Të angazhohet fizikisht, mendërisht dhe emocionalisht në zgjidhjen e situatave të
ndryshme problemore që do të ndeshë në kontekstin profesional, personal dhe
shoqëror.
 Të manifestojë qasje të një kritike konstruktive ndaj zhvillimeve profesionale,
personale dhe shoqërore.
 Të nxitë potencialin e tij të brendshëm për kërkim të vazhdueshëm në drejtim të
zgjidhjeve të reja, më efektive dhe më efiçiente.
 Të respektojë rregullat dhe parimet e një bashkëjetese demokratike në kontekstin
e integrimeve lokale, rajonale dhe globale.
 Të manifestojë guxim dhe iniciativë në marrjen e përgjegjësisë për të ardhmen e
tij.
 Të tregojë vetëkontroll në ushtrimin e veprimtarive të tij në kontekstin e
pavarësisë në vendimmarrje.
 Të organizojë drejt procesin e të nxënit të tij dhe të shfaqë gatishmërinë e
vullnetin për një të nxënë që zgjat gjithë jetën.
 Të respektojë parimet e punës në grup dhe të bashkëpunojë aktivisht në arritjen e
objektivave të pranuara.
 Të bëjë vlerësime dhe vetëvlerësime nisur nga kritere të drejta, si bazë për të
përmirësuar dhe çuar më tej arritjet.
 Të hulumtojë vetveten dhe rrugët e mundshme të karrierës profesionale për të
bërë zgjedhje të përshtatshme të veprimtarive profesionale të ardhshme.
10
Kompetencat profesionale
Me përfundimin e suksesshëm të shkollimit dyvjeçar në profilin “Laborant i

biologjisë”, niveli I, nxënësi do të jetë i aftë të ushtrojë kompetencat profesionale si
më poshtë:
- Përgatitë vendin e punës dhe sistemon mjetet laboratorike.
- Përdorë dhe mirëmban mjetet laboratorike.
- Kujdeset për ruajtjen e komponentëve kimike.
- Zbaton përdorimin e masave të sigurisë gjatë punës në laborator.
- Përdorë instrumentet matëse të temperaturës, masës, vëllimit etj.
- Bën llogaritjet elementare në bazë të matjeve.
- Mbledhë të dhënat nga matjet, në veçanti duke shfrytëzuar përpunimin e të
dhënave dhe e përgatitë dokumentacionin për këto matje.
- Përdorë materialet dhe pajisjet në mënyrë korrekte, duke respektuar rregullat
për sigurinë dhe mbrojtjen në laborator dhe rregullat për mbrojtjen e mjedisit.
- Respektojë procedurat e sigurisë dhe kontrollet e sigurisë.
- Përgatitë vendin e punës për kryerjen e analizës cilësore organike përgatitë
aparaturën për kryerjen e analizës.
- Përgatitë mostrën dhe zhvillon reaksione për lidhje me identifikimin e
përbërësve kryesor të komponimeve organike.
- Zbatojë ecurinë metodike të metodës cilësore organike.
- Kryen identifikimin e përbërësve të mostrës me përbërje organike.
- Vendosë substancat reaguese në enë për reaksion dhe të zbaton veprimet tjera
adekuate.
- Vrojton rrjedhën e eksperimentit përmes dukurive karakteristike.
- Hulumtojë vetitë karakteristike të substancës së përftuar.
- Zbatojë ecurinë metodike të metodës për përftimin e substancës organike.
- Përdorë mikroskopin dhe akcesoriet e mikroskopit.
- Përgatitë preparate botanike dhe zoologjike të përkohshme dhe të përhershme.
- Mirëmban mjetet zmadhuese optike.
- Përgatitë preparate in toto (nga organizmi i tërë, organet e tij apo sistemet e
organeve).
- Ndërton akuariumin dhe akuaterariumin.
- Përgatitë preparate in toto (nga organizmi i tërë, organet e tij apo sistemet e
organeve).
- Kultivon, ushqen dhe përgatitë për eksperiment kafshët laboratorike (bretkosa,
minj, kavie).
- Përgatitë substratin ushqyes dhe kultivon mikroorganizmat.
- Mbledhë, konservon dhe etiketon insekte dhe artropode tjera tokësore.
- Mbledhë shtazë të planktonit dhe bentosit në ekosistemet e ujërave tokësore.
- Mbledhë, gjuan dhe konservon kurrizor ujor dhe tokësor.
- Përdorë kurthe të ndryshme dhe rrjeta për gjuajtjen e kurrizorëve të ndryshëm
tokësor.
- Përgatitë preparate të lëngëta dhe të thata të shtazëve.
- Mbledhë dhe konservon materialin bimor të mjediseve të ndryshme jetësore.
- Përgatitë herbariumin.
- Përzgjedhë dhe kalibron pajisjet e duhura për matje elektrike, magnetike dhe
optike.
11
- Kontrollon gatishmërinë e burimeve të rrymës dhe tensionit, elektrometrit,
ampermetrave, voltmetrave, rezistorëve, mikroskopit optik, spektroskopit dhe
interferometrit.
Me përfundimin e suksesshëm të shkollimit të mëtejshëm njëvjeçar në profilin

mësimor “Laborant i biologjisë”, niveli II, nxënësi do të rrisë në një shkallë më të
lartë nivelin e kompetencave profesionale të fituara në nivelin I, si dhe do të aftësohet
të ushtrojë kompetenca të tjera profesionale si më poshtë:
- Përcakton elektrolitet, lipidet totale, kolesterolin, proteinat totale, enzimet dhe

glukozën.
- Përdorë vegla, aparate dhe instrumente në laboratorin e biokimisë.
- Mban protokoll për rezultatet e fituara dhe i përpunon statistikisht ato.
- Siguron material bimor dhe kemikale për përcaktimin e parametrave
fiziologjik te bimët si: fotosinteza, frymëmarrja, transpirimi, plazmoliza,
deplazmoliza, osmoza, etj.
- Përgatitë tretësira ujore me përqendrim të ndryshme të elementeve minerale
esenciale për kultivimin e bimëve.
- Përcjellë fazat e zhvillimit të bimës prej “farës në farë” dhe rolin e hormoneve
bimore në zhvillim.
- Përzgjedhë dhe përdorë mjetet e nevojshme dhe kemikalet për analizë
biokimike dhe hematologjike të gjakut dhe urinës.
- Bën analiza elementare hematologjike.
- Merr mostrat e gjakut nga kapilarët dhe venat e gjakut.
- Përdorë veglat dhe metodat themelore për ngjyrosjen e gjakut.
- Përcakton numrin e elementeve korpuskulare në gjak, indeksin eritrocitar si
dhe grupet e gjakut të sistemit ABO dhe Rh.
- Përdorë vegla, aparate, instrumente, kemikale, material biologjik për të
demonstruar ndotjen e ajrit, ujit, tokës dhe ushqimit më ndotës të ndryshëm.
- Zbaton metodën për të demonstruar autopurifikimin e ujit në kushte
laboratorike dhe ndikimin e ndotësve të ndryshëm në këtë proces.
- Cakton zonat saprobe në bazë të organizmave indikatorë.
- Përgatitë eksperimente për matjen e toksicitetit të ujit të ndotur përmes test
organizmave.
12
III. Plani mësimor për profilin mësimor “Laborant i biologjisë”, Niveli I, II
Orët javore/vjetore dhe kreditet

Nr Lëndët dhe modulet mësimore Niveli I Niveli II
Klasa 10 Klasa 11 Klasa 12
A. Lëndët e përgjithshme (Gjithsej) 16 (560) 12 (420) 11 (352)
1 Gjuhë shqipe dhe letërsi 3 (105) 3 (105) 3 (96)
2 Gjuhë angleze 2 (70) 2 (70) 2 (64)
3 Matematikë 2 (70) 2 (70) 2 (64)
4 Teknologji e informacionit dhe komunikimit 2 (70) 2 (70) 1 (32)
5 Ekonomia dhe ndërmarrësia 1 (35) 1 (35) -
6 Edukatë qytetare 1 (35) -
7 Edukatë fizike 2 (70) 2 (70) 2 (64)
8 Histori 1 (35)
9 Gjeografi 1 (35)
10 Menaxhim i projekteve 1 (32)
11 Psikologji 1 (35)
B. Lëndët profesionale (Gjithsej) 7 (245) 7 (245) 6 (192)
1 Fizikë 2 (70) 2 (70) -
2 Kimi 2 (70) 2 (70) -
3 Biologji 3 (105) 2 (70) 3 (96)
4 Mbrojtja e mjedisit - 1 (35) -
5 Fiziologji e shtazëve dhe njeriut - - 2 (64)
6 Biologjia e mjedisit jetësor - 1 (32)
C. Modulet e praktikës profesionale (Gjithsej) 9 (315) 12 (420) 15 (480)
1 Matja e madhësive mekanike 6 K (60)
2 Matja dhe përcaktimi i madhësive termike 4.5K (45)
3 Puna në laboratorin e biologjisë 3K (30)
4 Mikroskopimi 4.5K (45)
5 Ndërtimi i akuariumit dhe akuaterariumit 3 K (30)
6 Matjet dhe operacionet themelore ne kimi 6 K (60)
7 Përcaktimi i vetive të elementeve kimike dhe 4.5K (45)
komponimeve të tyre
8 Matja e madhësive elektrike dhe magnetike 4.8K (48)
9 Matja e madhësive optike dhe fotometrike 4.8K (48)
10 Teknikat e punës laboratorike me 4.8K (48)
mikroorganizma
11 Mbledhja e mostrave biologjike në ekosistemet 6 K (60)
e ujërave tokësore
12 Mbledhja e organizmave shtazorë në 6 K (60)
ekosistemet tokësore
13 Mbledhja, konservimi, herbarizimi dhe 4.8K (48)
identifikimi i bimëve
14 Analiza elementare e komponimeve organike 4.8K (48)
15 Sinteza e komponimeve organike 6 K (60)
16 Përcaktimi i parametrave themelorë biokimikë 8.4K (84)
17 Matja e parametrave themelorë fiziologjikë të 7.2K (72)
13
bimëve
18 Matja e parametrave themelorë fiziologjikë të 7.8K (78)
shtazëve dhe njeriut
19 Matja e ndotjes së mjedisit 7.8 K (78)
20 Kryerja e testit të toksicitetit me paramec- 4.8K (48)
Paramecium caudatum
21 Përcaktimi i parametrave themelorë 7.8K (78)
hematologjik
Gjithsej A+B+C 32 (1085) 31 (1085) 32 (1024)
IV. Udhëzime për zbatimin e Kornizës së programit mësimor profesional:

14
Programet e hollësishme të lëndëve të përgjithshme parashtrohen në një dokument të
veçantë të MASHT.
Javët mësimore sipas klasave:
– Klasa 10 – 35 javë; Klasa 11 – 35 javë (niveli I);
– Klasa 12 – 32 javë (niveli II).
Java mësimore (5 ditë mësimore) përmban 30 – 32 orë mësimore.
Një orë mësimore ka 45 minuta.
Një orë praktike zgjatë 60 minuta.
Puna praktike në laborator duhet ti ketë 24 orë.
Puna praktike në ekonomi të shkollës, ndërmarrje, industri, firma ushtrimore etj.,
duhet ti ketë 20 orë pune me nga 60 minuta.
Si njësi e ngarkesës mësimore për praktikat mësimore profesionale do të përdoret
krediti (K), i cili do të jetë i barasvlershëm me 10 orë mësimore (1 ditë praktikë
mësimore). Rekomandohet që praktikat profesionale të realizohen ditore (6 orë në
ditë), si më poshtë:
Klasa 10: Praktikë – 1 ditë në javë dhe Teori – 4 ditë në javë
Klasa 11: Praktikë – 1.5 ditë në javë dhe Teori – 3.5 ditë në javë
Klasa 12: Praktikë – 2 ditë në javë dhe Teori – 3 ditë në javë
Rekomandohet që modulet praktike për çdo vit mësimor, të realizohen në përputhje
me radhën e paraqitur në planin mësimor. Shkollat profesionale, në varësi nga kushtet
dhe situatat e veçanta në të cilat ndodhen, mund të bëjnë ndryshime të radhës së
trajtimit të moduleve mësimore praktike, gjithnjë duke synuar të mos e dëmtojnë
procesin e përvetësimit të tyre.
Mbështetur në programet e detajuara të lëndëve profesionale, mësimdhënësit e
lëndëve teorike profesionale bëjnë planifikimin e njësive mësimore përkatëse.
Mbështetur në përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, mësimdhënësit e
praktikave profesionale përgatisin plane më të detajuara, ku parashtrohen veprimtaritë
praktike konkrete. Njëkohësisht, ata përgatisin instrumentet e vlerësimit për çdo
rezultat mësimor të paraqitur në përshkruesit e moduleve.
Vlerësimi përfundimtar i nxënësve, në mbarim të secilit prej të dy niveleve të
përgatitjes në profilin “Laborant i biologjisë”, do të organizohet në formë
provimesh:
Në Nivelin I: Provimi i integruar i përgatitjes praktike që organizohet nga shkolla
profesionale.
Në Nivelin II: (a) Provimi i integruar për lëndët e teorisë profesionale, që organizohet
nga shkolla profesionale, dhe (b) Provimi i integruar për praktikën profesionale që
organizohet nga shkolla profesionale.
Rezultatet e provimeve do të pasqyrohen në certifikatat përkatëse të përfundimit të
shkollimeve profesionale në të dy nivelet e përgatitjes.
Modalitetet e procedurave të provimeve përfundimtare, kriteret e vlerësimit të
nxënësve me nota dhe të përmbajtjes së certifikatave, përcaktohen me udhëzime të
veçanta të MASHT.
V. Udhëzime të përgjithshme didaktike
Mësimdhënësit e lëndëve teorike profesionale dhe të praktikave profesionale duhet të

përzgjedhin dhe përdorin forma dhe metoda mësimdhënieje të tilla që të nxisin sa më
shumë të nxënit aktiv të nxënësve dhe të çojnë në krijimin tek ata, të kompetencave
sociale e profesionale, të plota dhe të qëndrueshme.
15
E rëndësishme është që planifikimi i mësimdhënies të bazohet në një proces analize
fillestare, i cili të marrë parasysh faktorë të tillë të rëndësishëm si, niveli i hyrjes së
nxënësve, përmbajtja e hollësishme e lëndëve të teorisë profesionale dhe e moduleve
të praktikave profesionale, shkalla e integrimit të tyre, objektivat konkretë që do të
arrihen, mundësitë reale që ka shkolla për realizimin e veprimtarive mësimore etj. Për
këtë planifikim duhet një bashkëpunim i ngushtë i të gjithë personelit drejtues dhe
mësimdhënës të shkollës.
Elementi kyç për arritjen e suksesit në një proces të nxëni, është motivimi i nxënësve.
Njohja e vazhdueshme e nxënësve me shkallën e përmbushjes së objektivave nga ana
e tyre, përbën një mekanizëm të fuqishëm motivimi, i cili duhet të shihet me përparësi
nga mësimdhënësit e lëndëve teorike dhe moduleve praktike.
Një element tjetër që ndihmon suksesin është integrimi i teorisë me praktikën e
profesionit. Parimi i “të nxënit duke bërë” duhet të gjejë vendin e duhur në procesin e
të mësuarit në shkollën profesionale që përgatitë nxënësit në profesionin Laborant i
biologjisë.
Mësimdhënësit duhet të përdorin metoda të tilla të të mësuarit që zhvillojnë jo vetëm
njohuritë teorike, shkathtësitë dhe shprehitë praktike të nxënësve, por edhe qëndrimet
e tyre ndaj jetës, punës dhe shoqërisë në përgjithësi. Puna në grup dhe Puna me
projekte janë dy nga format bazë të organizimit të mësimit (teorik apo praktik) për të
zhvilluar kompetencat kyçe, të nevojshme për zgjidhjen e problemeve që kanë të bëjnë
me veprimtarinë profesionale, në veçanti, dhe veprimtarinë sociale të qytetarit të
ardhshëm, në përgjithësi.
Një parim tjetër që duhet respektuar nga mësimdhënësit dhe instruktorët është fakti që
të nxënët nuk ndodh vetëm në mjediset e shkollës, por edhe jashtë tyre. Dhënia e
detyrave dhe puna kërkimore e pavarur e nxënësve ka një ndikim të dukshëm në
formimin e tyre si profesionistë të ardhshëm.
Format dhe metodat e të mësuarit janë të shumta e të shumëllojshme dhe
mësimdhënësit, në konsultim të ngushtë me njëri-tjetrin, duhet të përzgjedhin ato që
janë më të përshtatshme për kontekstin e tyre konkret. Të tilla janë: ligjërata
tradicionale, demonstrimi, zgjidhja e problemit teorik, ushtrimi praktik, projektet
praktike, veprimtaritë në grupe të vogla etj. Rekomandohet që në përmbajtjet teorike
të përdoren kryesisht ligjërata, zgjidhja e problemit teorik dhe demonstrimi, kurse në
zbatimin e moduleve praktike të përdoren kryesisht demonstrimi nga mësimdhënësi,
praktika e mbikëqyrur dhe praktika e pavarur e nxënësve. Projektet praktike, sidomos
ato që integrojnë kompetenca të lidhura me shumë aspekte të profesionit, janë një
metodë që rekomandohet sidomos në fazat përmbyllëse të shkollimit. Në kushtet e
mungesës së mjediseve reale të punës, duhet të synohet krijimi i mjediseve të
simuluara të punës.
Për sa i përket vlerësimit të nxënësve, rekomandohet të përdoren metoda dhe
instrumente vlerësimi që të nxisin përparimin e nxënësve, shmangin subjektivizmin
në vlerësim dhe pasqyrojnë arritjet reale të tyre. Me rëndësi është vlerësimi i
vazhdueshëm dhe ai përfundimtar, ku format dhe instrumentet e vlerësimit
përzgjidhen apo hartohen nga vetë mësimdhënësit. Duhet të synohet vlerësimi i
arritjeve i bazuar në kriteret, ku arritjet e nxënësit krahasohen me standardet e
paracaktuara dhe të shmanget sa më shumë të jetë e mundur vlerësimi i bazuar në
renditjen, ku nxënësit krahasohen me njëri-tjetrin. Format dhe instrumentet e
vlerësimit që rekomandohen janë: pyetjet me gojë, pyetjet me shkrim, detyrat me
shkrim,vëzhgimi i veprimtarisë së nxënësve, listat e kontrollit, projekte për vlerësim
etj. Në veprimtaritë praktike, listat e kontrollit duhet të jenë instrumenti vlerësues që
duhet të mbizotërojë. Mësimdhënësi përzgjedh ato që janë më të përshtatshme, duke
16
marrë parasysh kushtet konkrete. Edhe gjatë provimeve përfundimtare në teori
profesionale dhe praktikë profesionale, në përputhje me udhëzimet përkatëse të
MASHT, duhet të mbizotërojë vlerësimi i kompetencave të punës së nxënësve, që
testohen në situata pune reale ose të simuluara.
Në përgjithësi, si për mësimdhënien, ashtu edhe për vlerësimin duhet të synohen

forma e metoda që e vendosin nxënësin në qendër të veprimtarive mësimore dhe e
shndërrojnë rolin e mësimdhënësit nga ligjërues (lektor) i thjeshtë, në një moderator,
mbikëqyrës dhe vlerësues i veprimtarisë së nxënësve.
17
Programet e lëndëve profesionale dhe
përshkruesit e moduleve profesionale
ARSIMI PROFESIONAL
Niveli I dhe II
18
Klasa 10
Programet e lëndëve profesionale
Programi i lëndës
“Fizikë”
Lëmi: Kimi-Teknologji
Niveli: I
Klasa: 10
I. Qëllimet e lëndës
Në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 10-të, nxënësi duhet të:
- shpjegojë qëllimin e lëndës së fizikës, metodologjinë dhe zbatimet e saj;
- përshkruajë rregullat e përgjithshme të punës dhe me rregullat e mbrojtjes gjatë
punës në laboratorin e fizikës;
- përkufizojë dhe të diskutojë shpejtësinë dhe nxitimin te lëvizjet drejtvizore;
- diskutojë dhe zbatojë tri ligjet e Njutonit për lëvizjen dhe gravitacionin e
përgjithshëm;
- përshkruajë dhe të identifikojë lëvizjen në dy dimensione dhe lëkundjet
harmonike;
- përshkruajë dhe të diskutojë rolin e energjisë dhe të sasisë së lëvizjes në
përshkrimin e sjelljes së trupave që lëvizin;
- diskutojë konceptet themelore të teorisë kinetike të materies dhe të përshkruajë
fazat e materies;
- diskutojë proceset termike dhe ekuilibrin termik dhe rrjedhimet e tyre;
- diskutojë marrëdhënien ndërmjet nxehtësisë dhe punës dhe të përshkruajë ligjet e
termodinamikës;
- përshkruajë bartjen e energjisë përmes valëve dhe karakteristikat e lëvizjes valore;
- përshkruajë zërin si lëvizje valore.
II. Fondi i orëve të lëndës

35 javë x 2 orë/javë = 70 orë
III. Programi i hollësishëm i lëndës
Kapitulli 1: Fizika dhe metodologjia e saj 2 orë
a) Qëllimet e kapitullit
Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:
- përshkruajë metodat shkencore;
- përshkruajë vetitë themelore të materies;
- diskutojë marrëdhëniet ndërmjet materies dhe energjisë;
- përshkruajë dhe diskutojë ndarjen e fizikës në lëmenj.
19
b) Temat e kapitullit
- Metodat shkencore
- Ligjet dhe teoritë shkencore
- Hipoteza shkencore
- Fizika dhe ndarja e saj
c) Udhëzime didaktike për kapitullin

Rekomandohet që mësimdhënësi të:
- ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika;
- hapë diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në
diskutim;
- përdorë materiale pamore, si slajde, fotografi, vizatime etj;
- nxitë nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në
biblioteka dhe internet);
- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë metodën shkencore të
hulumtimit .
d) Kushtet për realizimin e kapitullit

- projektor për prezantim të punimeve të nxënësve;
- literaturë plotësuese në bibliotekë;
- lidhje interneti.
Kapitulli 2: Laboratori i fizikës 4 orë
- klasifikojë llojet e eksperimenteve në fizikë;
- ketë njohuri për laboratorët e fushave të ndryshme të hulumtimit në fizikë;
- zbatojë metodat e vlerësimit të gabimeve të matjeve në fizikë;
- dijë rregullat e punës dhe sjelljes në laboratorin e fizikës;
- ketë njohuri për llojet e instalimeve të nevojshme në laboratorët e fizikës;
- zbatojë masat e mbrojtjes në punë dhe masat e mbrojtjes së laboratorit.
- Llojet e eksperimenteve në fizikë;
- Matjet, gabimet e matjeve dhe njësitë matëse;
- Laboratorët e fizikës;
- Rregullat dhe procedurat e punës dhe laborator;
- Instalimet në laborator;
- Masat e mbrojtjes gjatë punës në laboratorin e fizikës.

- ilustrojë ligjëratat me shembuj të eksperimenteve të njohura në fizikë;
- shtrojë detyra numerike për zgjidhje mbi vlerësimin e gabimeve të matjes;
- përdorë materiale pamore, si slajde, fotografi, etj., për laboratorët e fizikës;
biblioteka dhe internet).
20
- komplete të eksperimenteve të thjeshta demonstruese;
- projektor (opsional).
Kapitulli 3: Shpejtësia dhe nxitimi 6 orë
- përkufizojë zhvendosjen, shpejtësinë, vektorin e shpejtësisë dhe nxitimin;
- zgjidhë detyra numerike për lëvizjet drejtvizore;
- paraqesë grafikisht marrëdhëniet ndërmjet madhësive kinematike te lëvizja
drejtvizore;
- shkruajë ekuacionet e rrugës, shpejtësisë dhe nxitimit si funksione të kohës.
- Pika materiale
- Përkufizimi i shpejtësisë
- Lëvizjet e njëtrajtshme drejtvizore
- Përkufizimi i nxitimit
- Lëvizjet drejtvizore me nxitim konstant
- Paraqitja grafike e lëvizjeve drejtvizore
- Shpejtësia dhe nxitimi si madhësi vektoriale

- ilustrojë ligjëratat me shembuj të lëvizjeve drejtvizore;
- shtrojë detyra numerike për zgjidhje;
- hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në
diskutim;
- përdorë materiale pamore, si slajde, fotografi, vizatime etj;
- nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në
- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë njohuritë e fituara mbi
shpejtësinë dhe nxitimin;
- përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj;
- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve;

- shkruese të ngjyrave të ndryshme për paraqitjen grafike dhe të vektorëve;
21
Kapitulli 4: Forca 8 orë
- diskutojë dhe të zbatojë tri ligjet e Njutonit për lëvizjen;
- diskutojë dhe zbatojë ligjin e Njutonit për gravitacionin e përgjithshëm;
- identifikojë forcat si madhësi vektoriale;
- përkufizojë dhe të njehsojë forcat rezultuese dhe ekuilibruese;
- zbërthejë forcat në komponente;
- përkufizojë dhe të identifikojë forcat e fërkimit;
- përkufizojë dhe të njehsojë momentin e forcës;
- zgjidhë detyra numerike duke zbatuar ligjet e Njutonit për lëvizjen.
- Inercia dhe masa
- Forca
- Ligji i inercisë
- Ligji themelor i dinamikës
- Ligji i veprimit dhe kundërveprimit
- Ligji i Njutonit për gravitetin. Fusha e gravitetit
- Lëvizjet në fushën e gravitetit të Tokës
- Hedhja vertikale, rënia e lirë dhe gjendja e papeshë
- Ligjet e Keplerit
- Mbledhja dhe zbërthimi i forcave në komponente
- Qendra e rëndimit
- Momenti i forcës
- Forcat e fërkimit

- ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të ligjeve të Njutonit për lëvizjen;
- demonstrojë në klasë eksperimente të thjeshta mbi zbatimin e ligjeve të Njutonit
për lëvizjen;
diskutim;
- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë ligjet e Njutonit për
lëvizjen;
- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

- komplet të eksperimenteve demonstruese të dinamikës;
22
Kapitulli 5: Lëvizja dydimensionale dhe lëvizja periodike 6 orë
- përshkruajë dhe të identifikojë lëvizjen në dy dimensione;
- përkufizojë dhe të njehsojë zhvendosjen këndore, shpejtësinë këndore dhe
nxitimin këndor;
- përkufizojë dhe të njehsojë nxitimin centripetal;
- bëjë dallimin ndërmjet forcës centripetale dhe forcës centrifugale;
- përkufizojë dhe të njehsojë shpejtësinë e parë kozmike;
- përkufizojë dhe të identifikojë lëvizjen harmonike;
- zgjidhë detyra numerike për lëvizjen dydimensionale dhe lëvizjen periodike;
- Lëvizja e njëtrajtshme e pikës materiale nëpër vijë rrethore
- Lëvizja e nxituar e pikës materiale nëpër vijë rrethore
- Lidhja ndërmjet shpejtësisë këndore dhe shpejtësisë lineare
- Nxitimi këndor
- Forca centripetale dhe forca centrifugale
- Shpejtësia e parë kozmike
- Ligji themelor i dinamikës së rrotullimit
- Lëvizja periodike
- Lëvizja harmonike
- Lavjerrësi

- ilustrojë ligjëratat me shembuj të lëvizjeve rrotulluese dhe periodike;
- demonstrojë në klasë eksperimente të thjeshta mbi lëvizjet rrotulluese;
diskutim;
- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë njohuritë e fituara mbi
lëvizjet rrotulluese dhe periodike;

- komplet të eksperimenteve demonstruese të dinamikës së rrotullimit;
23
Kapitulli 6: Ligji i ruajtjes së energjisë dhe i sasisë së lëvizjes 8 orë
- përkufizojë dhe të njehsojë punën dhe fuqinë;
- përkufizojë dhe të njehsojë energjinë kinetike dhe energjinë potenciale;
- përkufizojë dhe të njehsojë sasinë e lëvizjes dhe impulsin;
- zbatojë ligjet e ruajtjes së energjisë dhe të sasisë së lëvizjes për të zgjidhur detyra
numerike të lëvizjes;
- bëjë dallimin ndërmjet goditjeve elastike dhe joelastike.
- Puna dhe fuqia
- Puna e një force të ndryshueshme
- Puna në lëvizjen rrotulluese
- Makinat e thjeshta
- Sistemi i mbyllur. Ligji i ruajtjes së impulsit
- Energjia kinetike dhe energjia potenciale
- Puna në fushën e gravitetit.
- Energjia potenciale gravitacionale
- Ligji i ruajtjes së energjisë mekanike
- Ligji i ruajtjes së momentit të sasisë së lëvizjes

- ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të ligjeve të ruajtjes;
- demonstrojë në klasë eksperimente me makina të thjeshta (llozi, rrafshi i pjerrët,
rrotullat, pyka, çekërku dhe vida);
diskutim;
- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë ligjet e ruajtjes;

- komplet të eksperimenteve demonstruese të makinave të thjeshta;
Kapitulli 7: Fazat e materies 10 orë
Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të:
- diskutojë konceptet themelore të teorisë kinetike të materies;
- shpjegojë ligjin e Avogadros;
- identifikojë vetitë e materialeve në fazën e ngurtë, të lëngtë dhe të gaztë;
24
- përkufizojë shtypjen hidrostatike dhe të zbatojë parimin e Arkimedit dhe parimin e
Paskalit;
- përkufizojë tensionin sipërfaqësor;
- shpjegojë dukuritë kapilare;
- identifikojë vetitë elastike të trupave të ngurtë;
- zbatojë ligjin e Hukut për të zgjidhur detyra numerike për sforcimin dhe
tendosjen;
- shpjegojë vetitë e gazeve nëpërmjet teorisë kinetike të materies.
- Struktura e materies
- Teoria kinetike-molekulare e materies
- Forcat ndërmjet molekulave
- Faza e ngurtë e materies
- Elasticiteti
- Ligji i Hukut
- Faza e lëngtë e materies
- Shtypja hidrostatike, ligji i Arkimedit dhe ligji i Paskalit
- Tensioni sipërfaqësor
- Dukuritë kapilare
- Qarkullimi i gjakut
- Pompat-shtypja e zemrës dhe gjakut
- Shkrirja dhe ngrirja
- Lëvizja e lëngjeve
- Faza e gaztë e materies
- Difuzioni i gazeve dhe osmoza
- Avullimi dhe vlimi

- ilustrojë ligjëratat me shembuj të sjelljes së trupave në të tri fazat e materies;
- demonstrojë në klasë eksperimente me zbatime të ligjeve të Arkimedit dhe
Paskalit;
diskutim;
- nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në
- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë njohuritë mbi fazat e
materies;

- komplet të eksperimenteve demonstruese vetive të materies në të tri fazat;
25
Kapitulli 8: Nxehtësia 10 orë
- bëjë dallimin ndërmjet nxehtësisë dhe temperaturës;
- zgjidhë detyra numerike për zgjerimin termik të trupave të ngurtë dhe të lëngjeve;
- shpjegojë izoproceset dhe të thotë ligjin e Bojl-Mariotit, ligjin e Gej-Lisakut dhe
ligjin e Sharlit;
- zgjidh detyra numerike për gazet ideale;
- përkufizojë dhe të njehsojë sasinë e nxehtësisë, termokapacitetin e trupave dhe të
gazeve, nxehtësinë e shkrirjes dhe nxehtësinë e avullimit;
- interpretojë ekuacionin e gjendjes së gazeve ideale;
- shpjegojë parimin e parë të termodinamikës dhe proceset adiabatike;
- shpjegojë dhe të njehsojë punën gjatë zgjerimit të gazeve;
- shpjegojë proceset e kthyeshme dhe të pakthyeshme;
- përkufizojë energjinë e brendshme të trupave dhe të gazeve ideale.
- Kuptimi i temperaturës. Termometrat dhe llojet e tyre
- Ekuacioni i Klauziusit
- Ligji i Bojl-Mariotit, Ligji i Gej-lisakut dhe ligji i Sharlit
- Temperatura absolute dhe izoproceset
- Ekuacioni i gjendjes së gazit ideal
- Energjia e brendshme e trupave
- Ndryshimi i energjisë së brendshme të trupave. Energjia e brendshme e gazeve
ideale
- Sasia e nxehtësisë. Termokapaciteti i trupave
- Termokapaciteti i gazeve
- Parimi i parë i termodinamikës
- Proceset izotermike dhe adiabatike. Efekti i Xhaul-Tomsonit
- Puna gjatë zgjerimit të gazeve
- Proceset kuazistatike
- Proceset e kthyeshme dhe të pakthyeshme

- ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të ligjeve të termodinamikës;
- demonstrojë në klasë eksperimente me zgjerimin termik të trupave dhe
izoproceset;
- hapë diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxitë nxënësit të marrin pjesë në
diskutim;
- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë ligjet e termodinamikës;
26
- komplet të eksperimenteve demonstruese të termodinamikës;
Kapitulli 9: Makinat termike 4 orë
- diskutojë marrëdhënien ndërmjet nxehtësisë dhe punës;
- përkufizojë rendimentin e makinave termike;
- të diskutojë dhe të zbatojë dhe ligjin e dytë të termodinamikës;
- shpjegojë punën e makinave termike;
- shpjegojë ciklin e Karnos;
- përshkruajë parimet dhe karakteristikat e makinave të ndryshme me djegie të
jashtme dhe të brendshme.
- Rendimenti i makinave termike ideale
- Parimi i dytë i termodinamikës
- Entropia
- Cikli i Karnos
- Aparatet për ftohje
- Makinat me djegie të jashtme. Makinat dhe turbinat me avull
- Makinat me djegie të brendshme. Makinat me lëndë djegëse
- Turbinat me gaz
- Motorët reaktivë. Raketat
- Pompat termike

- ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të makinave termike;
- demonstrojë në klasë eksperimente mbi punën e makinave termike;
diskutim;
- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë njohuritë mbi makinat
termike;

- komplet të eksperimenteve demonstruese të makinave termike;
27
Kapitulli 10: Valët mekanike 6 orë
- përshkruajë bartjen e energjisë me anë të valëve;
- përkufizojë dhe përshkruajë karakteristikat e valëve periodike;
- përkufizojë dhe të dallojë përhapjen drejtvizore, reflektimin, refraktimin,
interferencën dhe difraksionin e valëve;
- zbatojë parimin e superponimit të valëve;
- përshkruajë konditat e nevojshme për të krijuar valë të qëndrueshme.
- Natyra e valëve. Bartja e energjisë
- Valët mekanike
- Valët transversale dhe valët longitudinale
- Karakteristikat e valëve
- Amplituda dhe energjia
- Përhapja drejtvizore e valëve
- Reflektimi dhe refraktimi i valëve
- Difraksioni i valëve
- Parimi i superponimit
- Interferenca e valëve
- Valët e qëndrueshme

- ilustrojë ligjëratat me shembuj të përhapjes së valëve mekanike;
- demonstrojë në klasë eksperimente mbi përhapjen e valëve mekanike;
diskutim;
- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë njohuritë mbi përhapjen
e valëve mekanike;

- komplet të eksperimenteve demonstruese të përhapjes së valëve mekanike;
28
Kapitulli 11: Valët e zërit 6 orë
- përshkruajë spektrin e zërit;
- përkufizojë dhe të përshkruajë vetitë e valëve të zërit;
- përshkruajë matjen e valëve të zërit;
- përkufizojë dhe përshkruajë efektin e Doplerit;
- përshkruajë natyrën e tingujve muzikorë;
- zbatojë ligjet e telave lëkundës;
- përshkruajë lëkundjet e detyruara dhe rrahjet.
- Spektri i zërit
- Prodhimi dhe bartja e zërit
- Vetitë e zërit. Intensiteti dhe lartësia e zërit
- Matja e intensitetit relativ të zërit
- Frekuenca dhe lartësia e tonit
- Efekti i Doplerit
- Karakteristikat e valëve të zërit. Tonet themelore dhe harmonikët
- Kualiteti i tingullit
- Ligjet e lëkundjes së telave
- Lëkundjet e detyruara dhe rezonanca
- Rrahjet

- ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të përhapjes së zërit në mjedise të
ndryshme;
- demonstrojë në klasë eksperimente mbi përhapjen e zërit në mjedise të ndryshme;
diskutim;
- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë metodën shkencore të
hulumtimit;

- komplet të eksperimenteve demonstruese të përhapjes së valëve të zërit;
29
Programi i lëndës
“Kimia”
Lëmi: Teknologji - Kimi

Niveli: I
Klasa: 10
- dallojë ndryshimet fizike nga ato kimike;
- zhvillojë njehsimet kimike duke u bazuar në ligjet e kimisë;
- klasifikojë substancat në bazë të përbërjes së tyre;
- krahasojë radhitjen e elementeve kimike sipas Dobereinerit, Newlendsit, Lotar
Mayerit dhe Moseleyit;
- dallojë reaksionet e analizës, sintezës, zëvendësimit, neutralizimit dhe
precipitimit;
- klasifikojë elementet në bazë të numrit oksidues;
- barazojë reaksionet e oksido-reduktimit dhe të paraqes skemën elektrokimike;
- dallojë elementet dhe vetitë e elementeve të bllokut s, p dhe d;
- krahasojë vetitë fizike dhe kimike të elementeve kalimtare, konfiguracionin
elektronik dhe gjendjen oksiduese të tyre;
- shpjegojë veçoritë dhe karakteristikat e komponimeve inorganike, vetitë fizike dhe
kimike të metaleve, jometaleve dhe metaloideve, komponimeve të tyre, mënyrën e
përftimit në industri dhe laborator dhe përdorimin e tyre.

Kapitulli 1: Kimia si shkencë natyrore 4 orë
Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të
- shpjegojë rëndësinë e kimisë për jetën;
- shpjegojë lidhjen e kimisë me shkencat tjera natyrore;
- dallojë ndryshimet fizike nga ato kimike;
- demonstrojë njehsimet kimike duke u bazuar në ligjet e kimisë;
- shpjegojë shenjat që tregojnë për rrezikshmërinë e substancave kimike.
- Kimia si shkencë natyrore dhe eksperimentale
- Objekti i studimit të kimisë
- Lidhshmëria e kimisë me shkencat tjera natyrore
30
Rekomandohet që mësimdhënësi të
- shpjegoje përmbajtjen duke theksuar ne vazhdimësi rendësin e kimisë si shkencë
natyrore, objektivat e studimit të saj dhe lidhjen e saj me shkencat tjera.

- figura, fotografi të themeluesve të shkencës së kimisë dhe të shpikësve më të
njohur nga fusha e kimisë;
- diapozitiv dhe modele, lidhur me përmbajtjen e kapitullit;
- projektor, videobim;
- slajde, videokaseta dhe burime nga interneti.
Kapitulli 2: Nocionet themelore në kimi 6 orë
- shpjegojë ligjshmëritë themelore në kimi;
- shpjegojë simbolet, formulat dhe barazimet kimike;
- shpjegojë masat absolute dhe relative atomike e molekulare;
- dallojë nocionin e molit, shprehjen e molit në numër, në masë dhe vëllim.
- Ligji i ruajtjes së masës
- Ligji i qëndrueshmërisë së përbërjes
- Ligji i përpjesëtimeve shumëfishe
- Hipoteza e Daltonit për atomin
- Ligji i vëllimeve të bashkueshme
- Hipoteza e Avogadros
- Ligji i ekuivalentëve
- Simbolet kimike
- Formulat kimike
- Barazimet kimike
- Masat absolute atomike dhe molekulare
- Masat relative atomike dhe molekulare
- Moli,
- Masa e atomit dhe masa e molekulës
- Vëllimi molar i gazeve
- Numri i Avogadros

- shpjegoje përmbajtjen duke theksuar ne vazhdimësi rendësin e ligjeve themelore
në kimi;
- shpjegojë ligjet themelore të kimisë dhe njehsimet elementare në kimi;
- shpjegojë nocionin e molit, shprehjen e molit në numër, në masë dhe vëllim.
31
- figura, fotografi të themeluesve të shkencës së kimisë dhe të shpikësve më të
njohur nga fusha e kimisë;
Kapitulli 3: Struktura e atomit dhe sistemi periodik i elementeve 7 orë
- shpjegojë grimcat bazë të ngarkesës elektrike dhe të masës së tyre;
- shpjegojë ndërtimin e atomit, numrin e masës dhe lidhjen midis tyre;
- dallojë modelin planetar dhe mekanik-valor të atomit;
- analizojë shpërndarjen e elektroneve nëpër orbitale të atomeve të elementeve të
grupeve kryesore të sistemit periodik të elementeve;
- krahasojë radhitjen e elementeve kimike sipas Dobereinerit, Newlendsit, Lotar
Mayerit dhe Moseleyit;
- kuptojë radhitjen e elementeve në sistemin periodik si pasojë e strukturës së tyre
atomike.
- Përbërja e atomit (bërthama dhe mbështjellësi elektronik)
- Struktura e atomit
- Modeli planetar i atomit
- Numrat kuantik
- Struktura e sistemit periodik dhe vetitë periodike të elementeve kimike (varësia e
vetive fizike dhe kimike të elementeve dhe Ligji periodik)

- shpjegojë përbërjen dhe strukturën e atomit, modelet e ndryshme të atomit;
- japë detyrë nxënësve për vizatimin e orbitaleve të atomeve;
- shpjegojë sistemin periodik dhe vetitë periodike të elementeve kimike;
- shpjegojë përdorimin e tabelës së sistemit periodik të elementeve për përcaktimin
e strukturës së atomit.

- materiale didaktike për përbërjen dhe strukturën e atomit;
- tabela e sistem periodik të elementeve;
- skema të orbitaleve të atomeve;
- projektori;
- slajde;
- diapozitiv me fotografi të ndryshme.
32
Kapitulli 4: Klasifikimi i komponimeve inorganike 7 orë
Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të;
- shpjegojë klasifikimin e komponimeve inorganike;
- shpjegojë formimin e oksideve, ndarjen dhe vetitë e tyre;
- shpjegojë teoritë e acideve dhe bazave;
- shpjegojë formimin e kripërave, ndarjen dhe vetitë e tyre.
- Oksidet
- Acidet
- Bazat
- Kripërat

- shpjegoje kategoritë kryesore të komponimeve inorganike, klasifikimin e tyre,
vetitë dhe mënyrat e përftimit të tyre.

- material didaktik në lidhje me komponimeve inorganike;
Kapitulli 5: Lidhjet kimike dhe struktura e molekulave 5 orë
)a Qëllimet e kapitullit
Më përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:
- shpjegojë lidhjet kimike në përgjithësi;
- tregojë ndryshimet e molekulave polare dhe atyre jopolare;
- kuptojë momentin dipolar si kriter për përcaktimin e polaritetit të molekulave;
- përcaktojë forcat ndërmjet molekulave;
- shpjegojë lidhjen hidrogjenore dhe ndikimin e saj tek uji.
- Lidhja jonike
- Lidhja kovalente
- Lidhja kordinative
- Molekulat polare dhe jopolare – momenti dipolar
- Forcat ndërmolekulare
- Lidhja hidrogjenore
- Lidhja metalike
33
- shpjegojë njohuritë e reja duke i mbështetur me materiale vizuale;
- aktivizojë nxënësit nëpërmjet pyetjeve me gojë;
- duke aplikuar strukturën ERR të orës, në evokim me metodat e reja p.sh.
brainstrorming, kllaster informohet për shkallen e njohurive që disponojnë
nxënësit për lidhjet kimike dhe strukturën e molekulave.

- materiale didaktike për lidhjet kimike;
- projektori;
- slajde;
- diapozitiv me fotografi të ndryshme;
- programe simuluese kompjuterike.
Kapitulli 6: Tretësirat 5 orë
- dallojë proceset që zhvillohen gjatë tretjes;
- shpjegojë dallimin midis tretësirave;
- analizojë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e tretjes;
- njehsojë llojet e ndryshme të përqendrimeve të tretësirave.
- Tretësirat ujore
- Tretshmëria e gazeve, lëngjeve dhe substancave të ngurta në ujë
- Të shprehurit sasior të përbërjes së tretësirave
- Vetitë e tretësirave të holluara

- shpjegojë proceset që zhvillohen gjatë tretjes;
- shpjegojë dallimet gjatë tretjes së gazeve, lëngjeve dhe substancave të ngurta në
ujë;
- shpjegojë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e tretjes;
- shpjegojë të shprehurit sasior të përbërjes së tretësirave;
- shpjegojë vetitë e tretësirave të holluara;
- shpjegojë njehsimet për llojet e ndryshme të përqendrimeve të tretësirave.

- materiale didaktike vizuale për tretshmërinë e substancave kimike dhe tretësirat;
- projektori;
- slajde;
34
Kapitulli 7: Kinetika kimike dhe ekuilibri kimik 6 orë
- përcaktojë shpejtësinë e reaksioneve kimike;
- shpjegojë ndikimin e faktorëve të ndryshëm në shpejtësinë e reaksioneve kimike;
- shpjegojë reaksionet katalitike dhe veprimin e katalizatorëve.
- Shpejtësia e reaksioneve kimike
- Faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit kimik
- Kataliza dhe katalizatorët
- Ekuilibrat kimik
- Mënjanimi i ekuilibrit kimik-parimi le Shatelie

- shpjegojë shpejtësinë e reaksioneve kimike
- shpjegojë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit kimik
- shpjegojë fenomenin e katalizës dhe katalizatorët
- shpjegojë ekuilibrat kimik dhe mënjanimin e ekuilibrit kimik-parimin le Shatelie

- materiale didaktike për kinetikën e reaksioneve kimike;
- projektori;
- slajde;
Kapitulli 8: Reaksionet kimike 7 orë
- dallojë reaksionet e analizës, sintezës, zëvendësimit, neutralizimit dhe
precipitimit;
- të barazojë reaksionet e oksido-reduktimit dhe të paraqesë skemën elektrokimike
të tyre;
- shpjegojë reaksionet e oksidoreduktimit dhe lidhjen midis procesit të oksidimit
dhe reduktimit.
- Llojet e reaksioneve kimike
- Reaksionet e analizës dhe sintezës
- Reaksionet e zëvendësimit
- Reaksionet e neutralizimit
- Reaksionet e precipitimit
- Reaksionet e oksido-reduktimit
- Barazimi i reaksioneve të oksido-reduktimit
35
- shpjegojë llojet e reaksioneve kimike;
- shpjegojë reaksionet e analizës dhe sintezës;
- shpjegojë reaksionet e zëvendësimit, neutralizimit dhe precipitimit;
- shpjegojë reaksionet e oksido-reduktimit dhe lidhjen midis procesit të oksidimit
dhe reduktimit;
- shpjegojë barazimin e reaksioneve të oksido-reduktimitsi.

- materiale didaktike për reaksionet e ndryshme kimike;
- projektori;
- slajde;
- diapozitiv me fotografi të ndryshme;
- skema e proceseve të reaksione kimike;
- programe simuluese kompjuterike.
Kapitulli 9: Elementet e bllokut 10 orë
Në fund të kapitullit, nxënësi duhet të
- dallojë elementet e bllokut s;
- krahasojë izotopet e hidrogjenit;
- analizojë vetitë fizike dhe kimike të elementeve alkaline, mënyrën e përftimit të
tyre, komponimet më të rëndësishme dhe përdorimin e tyre;
- dallojë vetitë fizike dhe kimike të elementeve alkaline-tokësorë mënyrën e
përftimit të tyre, komponimet më të rëndësishme dhe përdorimin e tyre.
- Hidrogjeni-përhapja, vetitë,
- Komponimet e hidrogjenit dhe përdorimi i tyre
- Metalet alkaline
- Vetitë e metaleve alkaline
- Konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese
- Natriumi, përhapja, përftimi dhe vetitë
- Komponimet e natriumit dhe përdorimi i tyre
- Kaliumi, përhapja, përftimi dhe vetitë
- Komponimet e kaliumit dhe përdorimi i tyre
- Metalet alkaline-tokësore
- Vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese
- Magnezi, përhapja, përftimi dhe vetitë
- Komponimet e magnezit dhe përdorimi i tyre
- Kalciumi, përhapja, përftimi dhe vetitë,
- Komponimet e kalciumit dhe përdorimi i tyre
36
- shpjegojë elementet e bllokut s, duke filluar me hidrogjenin;
- shpjegojë komponimet e hidrogjenit dhe përdorimin e tyre;
- hpjegojë metalet alkaline, vetitë, konfiguracioni elektronik, gjendjen oksiduese
dhe komponimet e tyre;
- shpjegojë metalet alkalino-tokësore, vetitë, konfiguracioni elektronik, gjendjen
oksiduese dhe komponimet e tyre.

- materiale didaktike për elementet e bllokut s;
- projektori; slajde; diapozitiv me fotografi;
- skema për procesin e ndryshme në lidhje me elementet e bllokut s;
- mjete për konkretizimin e përftimit dhe vetive të elementeve të bllokut s.
Kapitulli 10: Elementet e bllokut p 12orë
- dallojë elementet e bllokut p;
- analizojë vetitë fizike dhe kimike të tyre, konfiguracionin elektronik dhe numrin
oksidues;
- përshkruajë komponimet më të rëndësishme të elementeve të grupit 17,16,15,14
dhe 13 të sistemit periodik dhe rëndësinë e tyre.
- Elementet halogjenë-elementet e grupit 17
- Fluori dhe komponimet e tij
- Klori dhe komponimet e tij
- Bromi dhe komponimet e tij
- Jodi dhe komponimet e tij
- Elementet kalkogjene-elementet e grupit 16
- Oksigjeni dhe komponimet e tij
- Sulfuri dhe komponimet e tij
- Elementet e grupit 15 të sistemit periodik
- Azoti dhe komponimet e tij
- Amoniaku
- Plehrat azotik
- Fosfori dhe komponimet e tij
- Plehrat fosforike
- Karboni dhe komponimet inorganike të tij
- Modifikimet alotropike të karbonit
- Silici dhe silikatet
37
- Alumini dhe komponimet e tij

- shpjegojë konceptet bazë që lidhen me elementet halogjene, vetitë, konfiguracioni
elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre;
- shpjegojë konceptet bazë që lidhen me elementet e grupit 15, vetitë,
konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre;
konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre;
konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre.

- materiale didaktike për elementet e bllokut p;
- diapozitiv dhe pamje të proceseve të ndryshme për përftimin e elementëve të
bllokut p;
- projektor; slajde lidhur me përmbajtjen e kapitullit.
Kapitulli 11: Elementet kalimtare 7 orë
- përcaktojë elementet e bllokut d në sistemin periodik;
- krahasojë vetitë fizike dhe kimike të elementeve kalimtare, konfiguracionin
elektronik dhe gjendjen oksiduese të tyre.
- Elementet kalimtare
- Përhapja, konfiguracioni elektronik
- Vetitë dhe gjendja oksiduese
- Nikeli
- Kromi
- Mangani
- Hekuri dhe komponimet

- shpjegoje konceptet bazë që lidhen me elementet kalimtare, duke i ilustruar ato
me diapozitiva, figura, slajde, modele të ndryshme, skema (të siguruara nga vet
mësimdhënësi ose nxënësit);
- organizojë nxënësit të punojnë individualisht për të sqaruar rëndësinë e përdorimit
të elementeve kalimtare.

- materiale të ndryshme në lidhje me elementet kalimtare, përhapjen,
konfiguracionin elektronik, vetitë dhe gjendjen oksiduese;
- diapozitiv dhe pamje të proceseve të ndryshme për përftimin e elementeve
kalimtare;
- projektor; slajde lidhur me përmbajtjen e kapitullit.
38
Programi i lëndës
“Biologji”
Lëmia: Kimi-teknologji
Niveli: I
Klasa: 10
- shpjegojë rolin e biologjisë si shkencë për jetën e njeriut dhe lidhjen e biologjisë
me shkencat tjera;
- përshkruajë ndërtimin e qelizës prokariote dhe eukariote dhe funksionin e
organeleve të qelizës;
- tregojë se energjia kinetike dhe potenciale përbëjnë energjinë e përgjithshme të
qenieve të gjalla dhe si shfrytëzohet kjo energji prej tyre;
- shpjegojë ndërtimin e ADN dhe ARN si dhe bazën molekulare të trashëgimisë;
- shpjegoje procesin e shumëzimit të qenieve te gjalla dhe si ndikon mjedisi në këtë
proces;
- shpjegojë rëndësinë e mjedisit jetësor dhe pasojat e implikimit të faktorit
antropogjen në mjedisin jetësor.

Kapitulli 1: Biologjia dhe lidhja e saj me shkencat tjera 8 orë
Në përfundim të kapitulli, nxënësi duhet të:
- përshkruajë biologjinë si shkencë dhe lidhjen e saj me shkencat tjera;
- shpjegojë proceset jetësore të së gjallës;
- shpjegojë kuptimin e sistemit biologjik.
- Biologjia bashkëkohore dhe roli i saj për veterinën, mjekësinë, farmacinë,
bujqësinë, prodhimin e ushqimit
- Veçoritë strukturale dhe funksionale të qenieve të gjalla
- Sistemet biologjike dhe udhëheqja me sistemet biologjike

- shpjegojë përmbajtjen duke theksuar në vazhdimësi rëndësinë e biologjisë për
njeriun;
- rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për strukturat dhe proceset
jetësore të së gjallës;
- organizojë orën sipas strukturës ERR, aplikohen metodat e reja të mësimdhënies
me nxënësin në qendër;
- përdorë mjete vizuale, audio-vizuale për përforcim të fakteve, koncepteve etj.
39
- diapozitiv, figura, fotografi e modele, lidhur me përmbajtjen e kapitullit;
- projektor, videobim, programe simuluese kompjuterike;
- slajde, videokaseta, burime nga interneti.
Kapitulli 2: Qeliza, struktura dhe funksioni 11 orë
- shpjegojë strukturën e qelizës prokariote dhe eukariote;
- përshkruaje ndërtimin dhe funksionin e organeleve qelizore (membranat
biologjike, organelet qelizore);
- shpjegojë transportin e materieve nëpër membranë qelizore;
- krahasojë ndërtimin e qelizës bimore dhe shtazore;
- përshkruajë ciklin qelizor, ndarjen mitotike dhe mejotike.
- Evolucioni i qelizës, qelizat prokariote dhe eukariote, bërthama dhe kromozomet
- Transporti materieve nëpër membranë-difuzioni, osmoza, transporti aktiv
- Përbërja kimike e qelizës – komponimet organike dhe inorganike
- Ndarja e qelizës, amitoza, mitoza
- Mejoza dhe pasojat e çrregullimit të ndarjes qelizore-tumoret

- zbatojë metodat e mësimdhënies që nxisin të menduarit kritik sipas strukturës
ERR të orës mësimore;
- mësimdhënësi me nxënësin në qendër i plotëson këto njohuri duke përdorur mjete
demonstrimi, diapozitiva, slajde, fotografi, modele;
- përdorë mjete pamore, si p.sh, skema e ndarjes së qelizës;
- udhëheqë punën në laborator duke i dhënë mundësi çdo nxënësi të bëjë vrojtime
me mikroskop të qelizës bimore dhe shtazore dhe të mbajë shënime përkatëse.

- laboratori biologjik;
- mikroskopi;
- projektori;
- slajde;
- diapozitiv me fotografi të qelizës;
- skema të ndarjes qelizore;
- programe simuluese kompjuterike për ndërtimin dhe funksionin e membranave
qelizore.
40
Kapitulli 3: Metabolizmi 17 orë
- shpjegojë se qelizat e gjalla për të jetuar dhe funksionuar shfrytëzojnë energjinë
potenciale të lidhjeve kimike;
- përshkruajë strukturën, larminë dhe rolin e enzimave në reaksionet biokimike;
- shpjegojë rolin e enzimave si ndërmjetësues në proceset metabolike;
- përshkruajë proceset themelore që ndodhin gjatë procesit të fotosintezës;
- shpjegojë rolin e fotosintezës si fabrika më e rëndësishme kimike në Planetin tonë.
- Metabolizmi si veçori kryesore e qenieve të gjalla
- Enzimet
- Mënyrat e të ushqyerit
- Fotosinteza, produktet e saj dhe roli i fotosintezës për botën e gjallë
- Kemosinteza

- shpjegojë proceset bazë që lidhen me procesin e metabolizmit duke i ilustruar
këto koncepte me diapozitiva, figura, slajde, bimë të ndryshme, skema (të
siguruara nga mësimdhënësi ose nxënësit);
- organizojë nxënësit që të punojnë individualisht për të shprehur parafytyrimin e
tyre për fotosintezën dhe kemosistezën;
- japë ushtrime për reaksionet e sintezës biokimike;
- aplikojë variantet e ndryshme të vlerësimit të nxënësve me gojë, ushtrimeve
praktike.

- projektori;
- slajde;
- diapozitiv me fotografi të qenieve te gjalla;
- slajde për aktivitetin e enzimave;
- skema për procesin e fotosintezës dhe kemosintezës;
- diapozitiv, fotografi, për konkretizimin e strukturës anatomike të gjethes.
41
Kapitulli 4: Proceset katabolike, burim i energjisë për jetën 16 orë
- përshkruajë proceset katabolike si burim i energjisë për qeniet e gjalla;
- shpjegojë proceset katabolike të sheqernave dhe yndyrave;
- shpjegojë procesin e frymëmarrjes dhe oksidoreduktimin;
- përshkruajë zhvillimin e procesit të fermentimit.
- Proceset katabolike si burim i energjisë së qenieve të gjalla
- Katabolizmi sheqernave, lipideve dhe proteinave
- Proceset oksidoreduktuese
- Frymëmarrja qelizore dhe fermentimi
- Glikoliza dhe cikli i Krebsit
- Fermentimi alkoolik dhe qumështor

Rekomandohet që mësimdhënësi duhet të:
- shpjegojë konceptet bazë që lidhen me burimet e energjisë kimike për jetën e
qenieve të gjalla, duke i ilustruar këto koncepte me diapozitiva, figura, slajde,
gjallesa të ndryshme, skema (të siguruara nga vet mësimdhënësi ose nxënësit);
- organizojë nxënësit të punojnë individualisht për të vizatuar skemën e glikolizës,
ciklit të Krebsit, fermentimit.

- diapozitiv dhe pamje të proceseve katabolike;
- projektor;
- slajde lidhur me përmbajtjen e kapitullit;
- skema e ciklit të Krebsit, glikolizës dhe fermentimit;
- tharmi i bukës për të demonstruar fermentimin;
- fara dhe mostra të bimëve.
Kapitulli 5: Baza materiale e trashëgimisë 15 orë
Në përfundim të kapitullit nxënësi, duhet të:
- përshkruajë ndërtimin e acideve nukleike ADN dhe ARN;
- shpjegojë nocionet themelore gjenetike, gjen, gjenotip, fenotip;
- përshkruajë rregullat themelore të trashëgimisë dhe ndikimin e mjedisit në
shfaqjen e tipareve të organizmit;
- përshkruaj strukturën e kromozomeve dhe rolin e tyre në trashëgimi;
- shpjegojë së sëmundjet trashëguese janë pasojë e ndryshimit në materialin
- gjenetik;
- shpjegojë rolin e inxhinierisë gjenetike për njeriun dhe botën e gjallë.
- Baza molekulare e trashëgimisë
- Biosinteza e proteinave
- Gjenet, gjenotipi, fenotipi
42
- Rregullat themelore të trashëgimisë
- Burimet e variabilitetit gjenetik
- Ndikimi i mjedisit në shfaqjen e tipareve të organizmit
- Gjenetika e njeriut
- Kromozomet e njeriut
- Determinimi i seksit te njeriu
- Sëmundjet trashëguese
- Inxhinieria gjenetike dhe rëndësia e saj për njeriun dhe botën e gjallë

- shpjegojë konceptet bazë të gjenetikës;
- aplikojë metoda të reja të mësimdhënies si insert, kllaster për të testuar njohuritë e
nxënësve për trashëgiminë, dhe i plotëson këto njohuri duke përdorur diapozitiva,
slajde, fotografi;
- përdorë mjete vizuale për të treguar skemën e ndërtimit të molekulës ADN dhe
ARN;
me mikroskop ose programe simuluese kompjuterike për përcaktimin e strukturës
së ADN-së dhe preparate bimore ose shtazore si dhe të mbajë shënime përkatëse;
- aplikojë variantet e ndryshme për vlerësimin e njohurive të nxënësve (me goje,
test me shkrim etj).

- tretësira të ndryshme;
- karton, gërshërë, për të treguar modelin e ndërtimit të molekulës së ADN;
- mikroskop;
- projektor;
- preparate për përcaktimin e ADN dhe ARN.
Kapitulli 6: Cikli jetësor, shumëzimi dhe zhvillimi i gjallesave 14 orë
- përshkruajë mënyrat e shumëzimit dhe zhvillimit të bimëve dhe shtazëve;
- përshkruajë fazat kryesore të zhvillimit të bimëve dhe të shtazëve;
- tregojë se kategori të ndryshme organizmash shtazor zhvillimin embrional e
kryejnë në mjedise të ndryshme;
- numërojë faktorët e mjedisit të cilit ndikojnë në zhvillimin embrional të bimëve
dhe shtazëve.
- Koncepte të përgjithshme për riprodhimin dhe zhvillimin e bimëve dhe shtazëve
- Shembuj për riprodhimin aseksual dhe seksual të bimëve dhe shtazëve
- Riprodhimi seksual i shtazëve, gametogjeneza, frytnimi
- Fazat e zhvillimit individual
- Adaptimet embrionale
- Zhvillimi me metamorfozë, mplakja dhe vdekja
43
- shpjegojë konceptet bazë që lidhen me riprodhimin e bimëve dhe shtazëve duke i
- ilustruar këto koncepte me slajde, diapozitiva, figura, skema, bimë dhe shtazë të
- ndryshme;
- rrisë përqendrimin e nxënësve duke aplikuar metodat e reja të mësimdhënies dhe
mësimnxënies, me nxënësin në qendër;
- organizojë punën në grupe me nxënës për të dalluar ata organet vegjetative nga
organet reproduktive te një lloj bimë të rrethit ku jetojnë;
- shpjegon si mund të përcillet zhvillimi me metamorfozë i bretkosës;
- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve me gojë, punëve praktike (ushtrimeve) dhe
testit me shkrim.

- diapozitiv me pamje të figurave të qenieve të gjalla që riprodhohen në mënyrë
seksuale dhe aseksuale duke i ilustruar këto koncepte me figura, slajde, skema.
Kapitulli 7: Principet e klasifikimit të qenieve të gjalla 10 orë
- përshkruajë historinë e klasifikimit të shtazëve;
- përcaktojë njësitë sistematike sipas hierarkisë taksonomike;
- shpjegojë shkaqet e diversitetit biologjik;
- grupojë qeniet e gjalla sipas kritereve shkencore të klasifikimit;
- përshkruajë tiparet kryesore të përfaqësuesve tipik të grupeve të gjallesave;
- shpjegojë tipin protoza, ndërtimin, shumimin dhe zhvillimin;
- shpjegojë rëndësinë e protozoarëve dhe metazoarave për njeriun dhe botën e
gjallë.
- Grupet e gjallesave, historiku i zhvillimit të tyre
- Tipi Protozoa (ameba, euglena, parameciumi)
- Tipi Metazoa (karakteristikat e përgjithshme)
- Klasifikimi i metazoave
- Rëndësia e protozoarëve dhe metazoarave për njeriun dhe botën e gjallë.

- shpjegojë tiparet kryesore të përfaqësuesve tipik duke ilustruar me atlase,
fotografi, vizatime etj;
- zhvillojë bisedë me nxënësit lidhur me historikun e klasifikimit të shtazëve;
- udhëzojë nxënësit për përcjelljen e emisioneve shkencore në TV lidhur me temat e
përmendura;
- organizojë nxënësi të punojnë në laborator (për të vrojtuar në mikroskop optik dhe
stereomikroskop parashtazorët dhe shumëqelizorët e ndryshëm);
- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve me gojë dhe testit me shkrim.
44
- diapozitiv dhe figura të qenieve të gjalla;
- projektorë;
- slajde;
- skemë e klasifikimit të shtazëve;
- atlase.
Kapitulli 8: Ekologjia dhe mbrojtja e mjedisit jetësor 14 orë
- analizojë lidhjen ndërmjet gjallesave dhe mjedisit;
- shpjegojë nocionet themelore ekologjike;
- numërojë burimet e ndotjes së ujit, ajrit, tokës, dhe ushqimit;
- shpjegojë rëndësinë e rezervateve natyrore dhe parqeve nacionale në mbrojtjen e
mjedisit.
- Nocionet themelore ekologjike
- Mbrojtja dhe përmirësimi i mjedisit jetësor
- Ndotja dhe mbrojtja nga ndotja e ujit, ajrit, tokës dhe ushqimit
- Sistemi montiring, monitoringu biologjik
- Parqet nacionale dhe rezervatet natyrore

- shpjegojë nocionet themelore ekologjike me shembuj konkret nga mjedisi ku
jeton;
- shpjegojë rëndësinë e mbrojtjes së mjedisit për jetën në tokë duke ilustruar me
shembuj nga Kosova dhe bota për rastet e ndotjes së mjedisit dhe pasojat që kanë
sjellë këta ndotës;
- organizojë ekskursione në mjedise të ndryshme ku ndjehet efekti i ndotjes së
mjedisit;
- nxitë nxënësit të grumbullojnë informacione rreth këtyre çështjeve nga burime te
ndryshme, gazeta, revista, interneti etj.

- vizita në mjedise të ndotura, fotografi të mjediseve të ndotura në Kosovë e më
gjerë, fotografi të parqeve nacionale dhe rezervateve.
45
Programi i lëndës
“Biologjia e mjedisit jetësor”
Lëmia: Kimi-Teknologji
Profili: Laborant i Biologjisë
Niveli: II
Klasa: 12
- shpjegojë termat, faktet, konceptet dhe ligjshmëritë lidhur me ndërveprimin e
qenieve të gjalla mes veti dhe me mjedisin jetësor;
- analizojë aspekte të ndryshme të marrëdhënieve të shumëfishta të organizmit dhe
niveleve më të larta të organizimit (popullatës, biocenozës dhe ekosistemit) me
kompleksin e faktorëve ekologjikë të mjedisit jetësor;
- gjykojë në mënyrë kritike lidhur me strukturën dhe funksionin e ekosistemeve.

Kapitulli 1: Përkufizimet dhe konceptet themelore të ekologjisë 4 orë
- përshkruajë objektin e studimit dhe ndarjen e ekologjisë;
- përshkruajë domethënien e mjedisit jetësor dhe kuptimin e faktorëve ekologjikë;
- klasifikojë faktorët ekologjikë;
- përshkruajë rolin e faktorëve ekologjikë primar për botën e gjallë në ekosistem.
- Definicioni, objekti i studimit dhe ndarja e ekologjisë
- Mjedisi jetësor dhe kuptimi i faktorëve ekologjikë
- Faktori ekologjik kufizues
- Valenca ekologjike dhe përshtatshmëria ndaj faktorëve ekologjikë
- Roli ekologjik i temperaturës
- Roli ekologjik i lagështirës
- Roli ekologjik i dritës
- Faktorët ekologjikë dytësor

- shpjegojë përmbajtjen nga ky kapitull duke theksuar rëndësinë ekologjisë si
disiplinë shkencore e re e biologjisë dhe shpjegimin e nocioneve kyçe ekologjike;
- përdorë mjete didaktike adekuate për konkretizimin e përmbajtjeve mësimore.
46
- diapozitiv, figura, fotografi e modele lidhur me përmbajtjen e kapitullit;
- literatura përkatëse për shpjegimin e përmbajtjes programore.
Kapitulli 2: Popullata kuptimi dhe vetitë themelore të saj 3 orë
- përshkruajë kuptimin e popullatës dhe emërtojë vetitë themelore të saj;
- përshkruajë dinamikën e popullatës në hapësirë dhe kohë;
- përshkruajë vetitë themelore të popullatës.
- Popullata kuptimi dhe vetitë themelore të saj
- Proceset demografike të popullsisë: nataliteti, mortaliteti, imigrimi dhe emigrimi
- Struktura moshore dhe struktura e seksit
- Rritja dhe ndryshueshmëria e popullsisë


Kapitulli 3: Faktorët ekologjikë biotikë 3 orë
- përshkruajë kuptimin e faktorit ekologjik biotik;
- përshkruajë faktorët biotikë brendallojor ose marrëdhëniet biotike brendallojore;
- emërtojë dhe përshkruajë faktorët biotikë ndërllojor.
- Koncepti i faktorit ekologjik biotik
- Konkurrenca brendallojore, feromonet, kanibalizmi, efekti i grupit dhe efekti i
masës
- Konkurrenca ndërllojore - kuptimi i nishit ekologjik
- Grabitshmëria, parazitizmi dhe amensalizmi
- Komensalizmi dhe simbioza
47

Kapitulli 4: Bashkësia jetësore (biocenoza) si sistem unik i popullatave të llojeve

të ndryshme 5 orë
- përshkruajë strukturën e biocenozave në aspektin e nishave ekologjike;
- klasifikojë biocenozat e ndryshme;
- përshkruajë procesin e fotosintezës dhe marrëdhëniet ushqimore në biocenozë;
- përshkruajë tipet e ushqimit dhe specializimin në të ushqyer;
- përshkruajë nocionin e zinxhirit ushqimor, rrjetës së zinxhirëve ushqimor dhe
piramidës ushqimore.
- Përbërja llojore, struktura hapësinore dhe ushqimore e biocenozës
- Fotosinteza dhe marrëdhëniet ushqimore
- Tipet e ushqimit dhe specializimi në të ushqyer
- Zinxhirët e ushqimit dhe rrjetat e zinxhirëve të ushqimit
- Piramidat ekologjike


48
Kapitulli 5: Ekosistemi si unitet i biotopit dhe biocenozës 3 orë
- përshkruajë qarkullimin e lëndës dhe rrjedhën e energjisë në ekosistem;
- përshkruajë prodhimtarinë organike të ekosistemit;
- përshkruajë evolucionin ose shndërrimin e ekosistemeve natyrore.
- Qarkullimi i lëndës dhe rrjedha e energjisë në ekosistem
- Prodhimtaria organike e ekosistemit
- Shndërrimet e ekosistemeve-suksesionet
c) Udhëzime didaktike për kapitullin:


Kapitulli 6: Biosfera sistem unik ekologjik i Tokës 4 orë
- përshkruajë organizmin hierarkik (shkallë-shkallë) të biosferës;
- përshkruajë ciklet biogjeokimike si procese që sigurojnë ekzistencën e biosferës;
- përshkruajë rajonet jetësore të Tokës.
- Organizimi shkallë-shkallë i biosferës
- Ciklet biogjeokimike
- Rajoni jetësor i deteve dhe oqeaneve
- Rajoni jetësor i ujërave tokësore
- Rajoni jetësor i mjedisit tokësor-kontinental


49
Kapitulli 7: Mbrojtja dhe përparimi i mjedisit jetësor 2 orë
- përshkruajë marrëdhëniet e njeriut ndaj natyrës së gjallë dhe jo të gjallë;
- përshkruajë ndryshimet fizike dhe në përbërjen e botës së gjallë të mjedisit jetësor
nga ana e njeriut;
- përshkruajë dukurinë e ngritjes së vendbanimeve njerëzore dhe proceset e
urbanizimit dhe industrializimit.
- Marrëdhënia historike e njeriut ndaj natyrës së gjallë dhe jo të gjallë
- Ndryshimet fizike dhe në përbërjen e botës së gjallë të mjedisit jetësor nën
ndikimin e njeriut
- Ngritja e vendbanimeve njerëzore dhe procesi i urbanizimit dhe industrializimit

- shpjegojë përmbajtjet mësimore nga lëmi i mbrojtjes së mjedisit jetësor nga
këndvështrimi shumëdimensional dhe të nxisë diskutim gjithëpërfshirës të
nxënësve.

- mjete audiovizuale konkretizuese;
- literatura përkatëse dhe shembuj të studimeve të rastit të marra nga interneti.
Kapitulli 8: Ndotja dhe mbrojtja e mjedisit jetësor 4 orë
- përshkruajë kuptimin e ndotjes, burimet dhe pasojat e ndotjes së mjedisit jetësor;
- përshkruajë nocionet themelore të ekotoksikologjisë;
- shpjegojë fenomenin e ndotjes së ajrit, ujit, tokës dhe ushqimit, burimet dhe
pasojat.
- Kuptimi i ndotjes, burmët dhe pasojat e ndotjes së mjedisit jetësor
- Nocionet themelore të ekotoksikologjisë
- Ndotja e ajrit
- Ndotja e ujit
- Ndotja e tokës
- Ndotja e ushqimit

nxënësve.
50
- literatura përkatëse dhe shembuj të studimeve të rastit marra nga interneti.
Kapitulli 9: Sistemi i përcjelljes së ndotjes së mjedisit jetësor (Sistemi

monitoring) 2 orë
- përshkruajë kuptimin dhe rëndësinë e aplikimit të sistemit “monitoring” për
vlerësimin e gjendjes së mjedisit jetësor;
- emërtojë tipet e ndryshme të sistemeve të monitorimit të gjendjes së mjedisit
jetësor;
- përshkruajë sistemin e monitoringut biologjik të mjedisit jetësorë.
- Kuptimi dhe klasifikimi i sistemeve të monitorimit të gjendjes së mjedisit jetësor
- Monitoringu biologjik dhe organizmat indikatorë

nxënësve.

Kapitulli 10: Mbrojtja e natyrës 2 orë
- përshkruajë problemet e rrezikimit dhe mbrojtjes së natyrës së gjallë dhe jo të
gjallë;
- përshkruajë format e revitalizimit dhe rikultivimit të ekosistemeve natyrore;
- emërtojë dhe përshkruajë karakteristikat e zonave natyrore të mbrojtura me ligj në
Kosovë.
- Problemet e rrezikimit dhe mbrojtjes së natyrës së gjallë dhe jo të gjallë
- Format e revitalizimit dhe rikultivimit të ekosistemeve natyore
- Zonat natyrore të mbrojtura me ligj në Kosovë

nxënësve.
51
52
Klasa 10
Përshkruesit e moduleve të praktikave

profesionale
PËRSHKRUESI I MODULIT TË PRAKTIKËS PROFESIONALE
“Matja dhe përcaktimi i madhësive mekanike”
Niveli: I
Klasa: 10
Numri i modulit 1
Qëllimi i Modul praktik që përgatitë dhe aftëson nxënësit për planifikimin dhe
modulit përgatitjen e eksperimentit, për të përdorur instrumentet matëse
mekanike, për të përcaktuar madhësitë dhe vetitë mekanike të trupave.
Kohëzgjatja e 6 kredi (60 orë)
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi mat dhe përcakton madhësitë themelore
mësuarit (RM) mekanike, duke përdorë noniusin, vidën mikrometrike,
dhe përmbajtja sferometrin dhe peshoren
Përmbajtja:
- Matja e gjatësisë dhe trashësisë me vidë mikrometrike dhe
nonius;
- Përcaktimi i rrezes së përkulshmërisë së sipërfaqeve me
sferometër;
- Përcaktimi i momentit të forcës në anët e peshores.
RM 2 Nxënësi mat, përcakton dhe hulumton madhësitë dhe

vetitë mekanike të trupave të ngurtë, duke zbatuar ligjet e
Njutonit, ligjin e Hukut dhe proceset lëkundëse
Përmbajtja:
- Përcaktimi i koeficientit të fërkimit me anë të rrafshit të
pjerrët;
- Përcaktimi i modulit të elasticitetit të telit;
- Histereza mekanike;
- Përcaktimi i nxitimit të rënies së lirë me lavjerrës
matematik.
53
RM 3 Nxënësi përcakton madhësitë themelore dhe verifikon
ligjet e mekanikës së lëngjeve, përcakton dhe hulumton
vetitë dhe sjelljen e gazeve
Përmbajtja:
- Verifikimi i ligjit të Arkimedit;
- Përcaktimi i dendësisë së trupave të ngurtë me peshore
hidrostatike;
- Përcaktimi i viskozitetit të lëngjeve;
- Përcaktimi i tensionit sipërfaqësor të lëngjeve:
a) me gyp kapilar;
b) me metodën e unazës;
- Përcaktimi i lagështisë së ajrit;
- Përcaktimi i dendësisë së lëngjeve:
a) me hidrometër;
b) me peshore të Mohrit;
RM 4 Nxënësi përcakton madhësitë dhe karakteristikat

themelore të valëve mekanike
Përmbajtja:
- Përcaktimi i shpejtësisë së zërit me anë të rezonancës së
shtyllës së ajrit;
- Përcaktimi i gjatësisë valore të valëve të qëndrueshme.
Procedurat e Realizim i pranueshëm i modulit do të konsiderohet arritja e

vlerësimit kënaqshme e të gjitha kritereve të realizimit të specifikuara për
çdo rezultat të të mësuarit.
Më poshtë jepen shkurtimet që do të përdoren:

RM Rezultatet e të mësuarit
IV Instrumentet e vlerësimit
KR Kriteret e realizimit
RM 1 IV Pyetje-përgjigje me gojë dhe vëzhgim me listë kontrolli
KR Nxënësi duhet të:

- përcaktojë vëllimin e gypave me anë të vizorit me
nonius;
- përcaktojë trashësinë e telave, kubëzave dhe pllakave
me mikrometër;
- përcaktojë rrezen e përkulshmërisë së sipërfaqeve me
sferometër:
a) qelqit të dritares;
b) xhamit të orës;
c) thjerrave të zakonshme dhe thjerrave të
syzave;
- mat peshën e artikujve të ndryshëm me peshore;
- përcaktojë momentin e forcës në krahët e peshores;
- bëjë baraspeshimin e momenteve të forcës në krahët e
peshores.
54

- përcaktojë koeficientin e fërkimit me anë të rrafshit të
pjerrët;
- përcaktojë periodën e oscilimit të lavjerrësit për
mënjanime të vogla, si funksion të gjatësisë së fijes;
- përcaktojë periodën e oscilimit të lavjerrësit si
funksion të mënjanimit;
- përcaktojë frekuencën e lavjerrësit;
- përcaktojë nxitimin e rëndimit tokësor me lavjerrës
matematik;
- paraqet grafikisht varshmërinë e periodës së lavjerrësit
nga gjatësia e fijes së lavjerrësit;
- përcaktojë modulin e elasticitetit të çelikut, aluminit
dhe mesingut;
- përftojë lakoren e histerezës për shufrat e çelikut dhe
bakrit;
- përftojë lakoren sforcim-relaksacion për kohë të
ndryshme të relaksacionit të materialeve të ndryshme.

- verifikojë ligjin e Arkimedit me anë të peshores
hidrostatike, për materiale të ndryshme (hekur, bakër,
dru, alumin dhe mesing);
- të mat viskozitetin e:
a) përzierjeve metanol-ujë me përbërje të ndryshme,
në temperaturë konstante;
b) ujit, si funksion të temperaturës;
c) metanolit, si funksion të temperaturës;
- përcaktojë tensionin sipërfaqësor të metanolit me
metodën e krahasimit të lartësive të ngritjes në gypin
kapilar;
- përcaktojë tensionin sipërfaqësor të vajit të ullirit si
funksion i temperaturës, me metodën e unazës;
- përcaktojë tensionin sipërfaqësor të përzierjeve ujë-
metanol si funksione të herësit të përzierjes, me
metodën e unazës;
- përcaktojë lagështinë e ajrit me metodën e pikës së
vesës.

- përcaktojë shpejtësinë e zërit në ajër me anë të
rezonancës së shtyllës së ajrit;
- mat frekuencën f, e cila varet nga gjatësia valore λ e
55
valës që përhapet përgjatë litarit, me forcë konstante të
tensionit të litarit;
- paraqet grafikisht frekuencën si funksion të 1/λ dhe
nga ky grafiku të përcaktojë shpejtësinë e fazës c;
- mat shpejtësinë e fazës c të valëve të litarit, e cila varet
nga forca e tensionit në litar dhe të paraqet grafikisht
kuadratin e shpejtësisë së fazës si funksion të forcës së
tensionit.
Metodat e - Moduli organizohet në laboratorin shkollor të fizikës.

rekomanduara të - Arsimtari u siguron nxënësve udhëzimet për çdo ushtrim
mësuarit eksperimental.
- Nxënësi paraprakisht përgatitë me shkrim ushtrimin
eksperimental.
- Nxënësit punojnë në grupe me më së shumti nga tre vetë dhe
ushtrimet u jepen në mënyrë ciklike sipas rendit të paraparë.
- Nxënësi nuk pranohet të kryejë ushtrimin po që se
paraprakisht nuk e ka përgatitur ushtrimin eksperimental me
shkrim.
- Nxënësi përgatitë raportin për përpunimin e rezultateve të
ushtrimit eksperimental për orën vijuese.
- Ushtrimi eksperimental duhet të përsëritet në qoftë se nuk
fitohen rezultatet e kërkuara dhe në qoftë se gabimi relativ
tejkalon 5%.
- Nxënësit duhet të nxiten të analizojnë dhe diskutojnë
marrëdhëniet ndërmjet madhësive fizike.
- Gjatë vlerësimit të nxënësve duhet të zbatohet kontrolli i
demonstrimit praktik të aftësive të fituara nga ata.
Baza materiale e Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen

domosdoshme mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme:
- Klasa për laboratorin e fizikës.
- Banka laboratorike me nga tri karrige.
- Ujësjellës në klasë.
- Kyçje në rrjetin elektrik.
- Kompletet e ushtrimeve eksperimentale sipas listës te
Përmbajtja.
- Fletoret e punës laboratorike për nxënës.
- Udhëzimet e shkruara pranë çdo ushtrimi eksperimental
me vërejtjet e posaçme për përdorim të drejtë të
aparaturave.
- Material shpenzues: vizorë, kronometra, dërhemë, gypa,
pllaka, sferëza të materialeve të ndryshme, tela shufra dhe
copëza metalike, etj.
56
“Matja dhe përcaktimi i madhësive termike”
Niveli: I
Klasa: 10
Numri i modulit 2
Qëllimi i Modul praktik që aftëson nxënësit të bëjnë planifikimin dhe përgatitjen
modulit e eksperimentit, të përcaktojnë madhësitë termodinamike në konditat e
ekuilibrit termodinamik, të hulumtojnë vetitë termike të trupave të
ngurtë, të lëngtë dhe të gaztë.
Kohëzgjatja e 4.5 kredi (45 orë)
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi përcakton vetitë termike të trupave të ngurtë dhe
mësuarit (RM) zbaton ligjin e ruajtjes së energjisë në proceset termike
dhe përmbajtja Përmbajtja:
- Zgjerimi termik i trupave të ngurtë;
- Përcaktimi i termokapacitetit specifik të trupave të ngurtë;
- Përcaktimi i ekuivalentit mekanik të nxehtësisë.
RM 2 Nxënësi studion sjelljen e lëngjeve në varshmëri nga

shtypja dhe temperatura
Përmbajtja:
- Përcaktimi i varshmërisë së pikës së vlimit të ujit nga
shtypja;
- Shtypja e ujit në temperaturë të lartë;
- Përcaktimi i nxehtësisë së avullimit të ujit.
RM 3 Nxënësi përcakton madhësitë termike të gazeve dhe

hulumton proceset termike në gaze
Përmbajtja:
- Vërtetimi i ligjit të Bojl-Mariotit;
- Vërtetimi i ligjit të Gej-Lisakut;
- Vërtetimi i ligjit të Sharlit;
- Përcaktimi i raportit cp/cV për ajrin me metodën e Klement-
Desormesit.


57

- përcaktojë zgjerimin vëllimor të etil-acetatit (C4H8O2),
shpiritusit të metilizuar, vajit të ullirit, glicerolit dhe
ujit, si funksion i temperaturës, duke përdorë
piknometrin;
- përcaktojë zgjerimin linear të mesingut, hekurit, bakrit,
aluminit, qelqit duran dhe qelqit të kuarcit, si funksion
të temperaturës, duke përdorë piknometrin;
- hulumtojë marrëdhëniet ndërmjet ndërrimit të gjatësisë
dhe gjatësisë së përgjithshme në rastin e aluminit;
- përcaktojë kapacitetin termik të kalorimetrit duke e
mbushur me ujë të nxehtë dhe të përcaktojë ngritjen e
temperaturës;
- përcaktojë kapacitetin termik të aluminit, hekurit dhe
mesingut;
- verifikojë ligjin e Dulong-Petit-s nga rezultatet e këtij
eksperimentit për përcaktimin e termokapacitetit të
trupave të ngurtë;
- përcaktojë ekuivalentin mekanik të nxehtësisë;
- përcaktojë kapacitetit termik specifik të aluminit dhe
mesingut.

- masë shtypjen e avullit të ujit si funksion të
temperaturës;
- hulumtojë shtypjen e avullit të ujit në intervalin e
temperaturave nga 40� C deri në 85� C;
- përftojë lakoren e varshmërisë së pikës së vlimit të ujit
nga shtypja;
- njehsojë nxehtësinë e avullimit të ujit në temperatura të
ndryshme, nga vlerat e matura;
- përcaktojë nxehtësinë e avullimit të ujit me anë të
kalorimetrit.

- hulumtojë marrëdhënien ndërmjet vëllimit dhe
shtypjes në temperaturë konstante (ligji i Bojl-
Mariotit);
- hulumtojë marrëdhënien ndërmjet vëllimit dhe
temperaturës në shtypje konstante (ligji i Gej-Lisakut);
- hulumtojë marrëdhënien ndërmjet temperaturës dhe
shtypjes në vëllim konstante (ligji i Sharlit);
- përcaktojë raportin cp/cV për ajrin me metodën e
Klement-Desormesit.
58
të mësuarit eksperimental.
- Nxënësi paraprakisht përgatitë me shkrim ushtrimin
eksperimental.
ushtrimet u jepen në mënyrë ciklike sipas rendit të paraparë te
Përmbajtja.
- Nxënësi nuk pranohet të kryejë ushtrimin po që se
shkrim.
- Nxënësi përgatitë raportin për përpunimin e rezultateve të
tejkalon 5%.

Përmbajtja.
aparaturave.
- Material shpenzues: termometra, kalorimetër, etil-acetat,
shpiritus të metilizuar, vaj ulliri, glicerol, menzura,
piknometër, shufra mesingu, hekuri, bakri, alumini, sferëza
plumbi, qelq duran, qelq kuarci, gypa gome, burim të
rrymës alternative, etj.
59
“Puna në laboratorin e biologjisë”
Niveli: I
Klasa: 10
Numri i modulit 3
Qëllimi i Ky modul praktik i aftëson nxënësit për të emërtuar substancat
modulit laboratorike si dhe për të përdorur mjetet, instrumentet dhe aparaturat
themelore laboratorike e laboratorit.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi emërton mjetet dhe substancat themelore
mësuarit (RM) laboratorike
- Emërtimi i mjeteve themelore laboratorike (gotat,
erlenmajerët, enët e petrit, vaskat e qelqit, menzurat,
havanët e porcelanit, epruvetat;
- Emërtimi i substancave themelore kimike në laboratorin e
biologjisë (acidet, bazat, kripërat, alkooli, formaldehidi,
kemikalet për mikroskopim);
- Përshkrimi i funksionit të mjeteve themelore laboratorike
(gotat, erlenmajerët, enët e petrit, vaskat e qelqit,
menzurat, havanët e porcelanit, epruvetat;
- Përshkrimi i funksionit të substancave themelore kimike
në laboratorin e biologjisë (acidet, bazat, kripërat, alkooli,
formaldehidi, kemikalet për mikroskopim).
RM 2 Nxënësi emërton dhe përshkruan funksionin e

instrumenteve dhe aparateve themelore laboratorike në
laboratorin e biologjisë
Përmbajtja:
- Emërtimi i llupës, mikroskopit, stereomikroskopit në
laboratorin e biologjisë;
- Përshkrimi i funksionit të llupës, mikroskopit,
stereomikroskopit në laboratorin e biologjisë;
- Emërtimi i termometrit, termostati, peshorja në laboratorin
e biologjisë;
- Përshkrimi i funksionit të termometrit, termostatit,
peshores në laboratorin e biologjisë;
- Emërtimi i pH-metrit, banjës ujore, autokllavit,
centrifugës, kolorimetrit, spektrofotometrit etj. në
laboratorin e biologjisë;
- Përshkrimi i funksionit të pH-metrit, banjës ujore
autokllavi, centrifugës, kolorimetrit, spektrofotometrit etj.
në laboratorin e biologjisë.
60
RM 3 Nxënësi përdorë instrumente, aparate dhe substanca
kimike për matje të ndryshme
Përmbajtja:
- Matja e vëllimit dhe masës së lëndëve të ndryshme kimike
me instrumentet dhe mjetet e duhura;
- Matja e veçorive fiziko-kimike të lëndëve të ndryshme me
instrumente dhe aparate laboratorike me instrumentet dhe
mjetet e duhura;
- Përgatitja e tretësirave kimike (procentuale, normale dhe
molare) me instrumentet dhe mjetet e duhura.
Procedurat e Realizimi i pranueshëm i modulit do të konsiderohet arritja e

vlerësimit kënaqshme e të gjithë kritereve të realizimit të specifikuara për


- emërton dhe përshkruan mjetet themelore laboratorike gotat,
erlenmajerët, enët e petrit, vaskat e qelqit, menzurat, havanët
e porcelanit, epruvetat;
- emërton dhe përshkruan substancat e domosdoshme kimike
për laboratorin biologjik sipas destinimit të tyre (acidet,
bazat, kripërat, alkooli, formaldehidi, kemikalet për
mikroskopim).

- emërton dhe përshkruan funksionin e llupës,
stereomikroskopit dhe mikroskopit;
- emërton dhe përshkruan funksionin e termometrit,
termostatit dhe peshores;
- emërton dhe përshkruan funksionin e pH-metrit, banjës
ujore, autokllavit, centrifugës, kolorimetrit,
spektrofotometrit.

- matë vëllimin dhe masën e lëndëve të ndryshme kimike të
nevojshme për laboratorin biologjik;
- matë vetitë fiziko-kimike të lëndëve të ndryshme me
instrumente dhe aparate laboratorike;
- përgatitë tretësira normale, molare, procentuale për nevojat e
laboratorit biologjik.
61
Metodat e
rekomanduara të
të mësuarit
Baza materiale e
domosdoshme
62
“Mikroskopimi”
Niveli: I
Klasa: 10
Numri i modulit 4
Qëllimi i Ky modul aftëson nxënësit për të manovruar me mjete zmadhuese
modulit optike për vrojtimin e materialit biologjik dhe jobiologjik si dhe të
përgatitin preparate të përkohshme dhe të përhershme mikroskopike.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi dallon veçoritë e mjeteve zmadhuese optike dhe

mësuarit (RM) atyre ndihmëse për mikroskopim
- Përzgjedhja e llupës sipas veçorive;
- Përzgjedhja e mikroskopit optik dhe stereomikroskopit;
- zbërthimi i pjesëve të mikroskopit dhe stereomikroskopit.
RM 2 Nxënësi përdorë mikroskopin

Përmbajtja:
- Vendosja e mikroskopit në tavolinën e punës;
- Kontrolli i gjendjes së mikroskopit;
- Fokusimi i fushës së vrojtimit;
- Vendosja e qelqit me material;
- Rregullimi i distancës punuese;
- Vrojtimi i materialit.
RM 3 Nxënësi mirëmban mikroskopin

Përmbajtja:
- Kujdesi gjatë zhvendosjes së mikroskopit;
- Pastrimi i pjesëve optike te mikroskopit dhe mirëmbajtja e
pjesëve mekanike të mikroskopit;
- Rregullimi i mikroskopit pas mikroskopimit.
RM 4 Nxënësi përdorë objektivat e mikroskopit me fuqi të

ndryshme zmadhuese dhe vrojton preparatet
mikroskopike
Përmbajtja:
- Zmadhimi i mikroskopit;
- Matja e preparateve mikroskopike,llogaritja e koeficientit;
- Vizatimi i preparateve mikroskopike;
- Okulari me rrjetë, okulari dhe objektivi mikrometrik.
63
RM 5 Nxënësi përgatitë fiksativ, ngjyra dhe tretësira për
mikroskopim
Përmbajtja:
- Përgatitja e tretësirës së Bouin-it, formaldehidit, Zenkeri-t,
etj;
- Përgatitja e tretësirës fiziologjike, eozinit, karminit të
thartë, hematoksilinit, alaunkarminit, kongorot, neutralrot,
e kaltërta e metilenit etj.
RM 6 Nxënësi përgatitë preparate të përkohshme dhe të

përhershme mikroskopike
Përmbajtja:
- Përgatitja e preparatit të përkohshëm mikroskopik nga
materiali bimor ose shtazor;
- Fiksimi, dehidrimi, parafinimi, prerja në mikrotom,
ngjyrosja, dhe ngjitja e prerjes së materialit të vrojtimit
në xhamin e objektit dhe mbulimi me xham mbulues.
Procedurat e Realizimi i pranueshëm i modulit do të konsiderohet arritja e

vlerësimit kënaqshme e të gjithë kritereve të realizimit të specifikuara për


- përzgjedhë mjetet themelore optike që përdoren gjatë
mikroskopimit;
- emërton dhe përshkruan funksionin e pjesëve optike
dhe mekanike të mikroskopit dhe stereomikroskopit.
RM 2 IV Vëzhgim me listë kontrolli

- vendosë mikroskopin në tavolinë;
- kontrollojë gjendjen e mikroskopit;
- fokusojë fushën e vrojtimit;
- vendosë qelqin e objektit me material;
- rregullojë distancën punuese të mikroskopit;
- vrojtojë materialin në preparatin mikroskopik.
64

- pastron pjesët optike dhe mekanike të mikroskopit;
- rregullon pozitën normale të mikroskopit;
- zhvendosë me kujdes mikroskopin.

- përcaktojë fuqinë zmadhuese të mikroskopit duke
shumëzuar aftësinë zmadhuese të okularit dhe
objektivit;
- matë gjatësinë dhe gjerësinë e objektit të vrojtuar
përmes okularit për matje dhe preparatit mikroskopik;
- vizatoj pjesët e preparatit të vrojtuara në mikroskop.

- përgatitë tretësirën e Bouin-it, tretësirën fiziologjike,
të formaldehidit, Zenker-it, acidit kromik etj. sipas
udhëzimeve të shkruara;
- përgatitë tretësirat e eozinit, karminit të thartë,
hematoksilinit, alaunkarminit, kongorot, neutral rot,
kaltërta e metilenit etj. sipas udhëzimeve të shkruara.

- përgatitë preparatin e përkohshëm mikroskopik sipas
procedurës duke përdorur materialin bimor ose
shtazor;
- përgatitë preparatin e përhershëm mikroskopik sipas
procedurës duke bërë fiksimin, parafinimin, prerjen në
mikrotom, ngjyrosjen, ngjitjen dhe mbulimin e
prerjes mikroskopike në xhamin e objektit.
65
Metodat e - Veprimet praktike lidhen ngushtë me mjetet zmadhuese
rekomanduara të optike, llupën, stereomikroskopin, mikroskopin optik,
mësuarit përgatitjen e tyre për punë, mirëmbajtjen e tyre para dhe pas
përfundimit të punës, pastaj përgatitjen e preparateve
mikroskopike të përkohshme dhe të përhershme, vrojtimin e
tyre me mikroskop dhe vizatimin e tyre.
- Veprimtaritë praktike do të kryhen duke u bërë më parë nga
arsimtari. Rekomandohet që nxënësit të mbajnë shënime për
udhëzimet që jep arsimtari, kurse arsimtari duhet të
mbikëqyrë gjatë manovrimit të nxënësve me pjesët
mekanike dhe optike të mikroskopit si dhe gjatë vrojtimit,
zmadhimit dhe vizatimit të materialit biologjik që vrojtohet.
- Vlerësohet demonstrimi praktik i njohurive dhe shprehive të
punës.
- Nxënësit shfrytëzojnë katalogët udhëzues për punë me
mjete zmadhuese optike.
Baza materiale e - Për të realizuar si duhet modulin është e domosdoshme të

domosdoshme sigurohen: mjetet optike zmadhuese (llupa, stereomikroskopi,
mikroskopi i dritës), kemikalet për përgatitjen e fiksativëve,
tretësirave dhe ngjyrave të ndryshme, mikrotom, zhileta,
okipor, xhama mikroskopik, pikatore, vatë, flakëdhënësi,
kompleti i pincave dhe gjilpërave preparuese, etj.
66
“Ndërtimi i akuariumit dhe akuaterariumit”
Niveli: I
Klasa: 10
Numri i modulit 5
Qëllimi i Ky modul aftëson nxënësit të zhvillojnë aftësi praktike për të ndërtuar
modulit akuariumin dhe akuaterariumin.
Kohëzgjatja e 3 Kredi (30 orë)
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi kryen veprimet përgatitore dhe përzgjedhë
mësuarit (RM) elementet e domosdoshme për ndërtimin e akuariumit
- Përcaktimi i radhës së punës;
- Zgjedhja e materialeve të punës sipas përdorimit;
- Ena e akuariumit, filtri për pastrim dhe ajrosje të ujit me
termostat, burimi i ndriçimit;
- Sigurimi i substratit (rërës, zhavorrit) të shtratit të
akuariumit;
- Sigurimi i bimëve dhe shtazëve që do të kultivohen në
akuarium;
- Shmangia e ndotjes së mjedisit gjatë punës.
RM 2 Nxënësi kryen në sërë veprimesh për ndërtimin e

akuariumit
Përmbajtja:
- Pastrimi dhe shpëlarja e themeltë e enës së akuariumit;
- Sterilizimi dhe shpëlarja e substratit të akuariumit;
- Shtrirja e substratit në enën e akuariumit dhe vendosja e
pajisjeve plotësuese;
- Mbjellja e bimëve në akuarium dhe mbushja e tij me ujë;
- Vendosja e shtazëve në akuarium;
- Përputhja e saktë, pamja estetike, qëndrueshmëria e
pjesëve, funksioni i lidhjeve të infrastrukturës së
akuariumit;
- Kujdesi ndaj veglave, pajisjeve dhe instrumenteve.
RM 3 Nxënësi përgatit hapësirën e tokës për ndërtimin e

hurdhës-akuaterariumit
Përmbajtja:
- Përzgjedhja e mjeteve për mihjen e sipërfaqes së tokës
për ndërtimin e akuaterariumit sipas konstruksioneve bazë;
- Mbulimi i fundit të akuaterariumit me folie të trashë
plastike;
- Mbjellja e bimëve ujore tipike për kënetën dhe mbushja e
67
akuaterariumit me ujë;
- Furnizimi i akuaterariumit me shtazë të ujit nga përrojet,
lumenjtë dhe kënetat e afërta, psh. vezë të bretkosave,
larva të insekteve, kërmij, triton etj) dhe vendosja në
akuaterarium;
- Kujdesi ndaj veglave të punës;
- Rregullat e sigurisë personale dhe ruajtja e mjedisit.

Me poshtë jepen shkurtimet që do të përdoren:


- zgjedhe elementet për ndërtimin e akuariumit;
- sigurojë bimët dhe shtazët ujore adekuate për
kultivimin e tyre në akuarium.

- pastrojë dhe sterilizojë enën e akuariumit;
- sterilizoj rërën dhe zhavorrin, mbulojë me to fundin e
akuariumit;
- mbushë akuariumin me ujë;
- siguron dhe mbjellë bimët në akuarium sipas rregullit
të paraparë;
- sigurojë dhe vendosë shtazët ujore në akuarium.

- përdorë veglat për mihjen e gropës së hudhrës
(akuaterariumit) sipas konstruksioneve bazë;
- rregullojnë shtratin e hudhrës (akuaterariumit) duke e
mbuluar me folie të trashë plastike;
- sigurojë dhe mbjellin bime ujore ne akuaterarium;
- mbledhë shtazë ujore në terren dhe i mbjellin në
hurdhë (akuaterarium);
- kontrollojnë kualitetin e punës;
- pastrojnë vendin e punës;
- respektojë rregullat e sigurisë personale dhe të ruajtjes
së mjedisit.
68
Metodat e - Ky modul do të realizohet në punëtori të shkollës dhe
rekomanduara të natyrë ose në një kënd të oborrit të shkollës.
të mësuarit - Nxënësit do të përvetojnë kompetencat nëpërmjet të
veprimtarive praktike. Gjate gjithë kohës së zhvillimit të
modulit nxënësit duhet të angazhohen sa më shumë në
veprimtari konkrete për ndërtimin e akuariumit dhe
akuaterariumit si dhe për mirëmbajtjen e tyre.
- Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e
ndryshme që paraqiten.
- Gjatë gjithë kohës që nxënësit kryejnë veprimet praktike,
ata vëzhgohen dhe udhëzohen nga mësimdhënësi.
Rekomandohet që nxënësit të mbajnë shënime për
udhëzimet që i jep arsimtari.
- Gjate vlerësimit të nxënësve duhet të zbatohet sa më shumë
kontrolli i demonstrimit praktik të njohurive, aftësive
shkathtësive dhe shprehive të fituara nga ata.
Baza materiale e Për realizimin si duhet të modulit, është e domosdoshme të

domosdoshme sigurohen:
- Ena e qelqit me vëllim 25 ,50 ose 100 l.
- Filri për pastrimin e ujit.
- Pompa për ajrosje të ujit në akuarium.
- Substrati për akuarium (rërë, zhavorr).
- Bimë dhe shtazë ujore.
- Sipërfaqe e caktuar në një kënd të oborrit të shkollës.
- Kompleti i veglave për mihje të tokës për akuaterarium (lopata,
kazma, grabuja).
- Folie e trashë plastike.
- Doracak për akuariume dhe akuaterariume.
69
“Matjet dhe operacionet themelore në kimi”
Niveli: I
Klasa: 10
Numri i modulit 6
Qëllimi i Modul praktik që aftëson nxënësit për të zbatuar teknikat
modulit eksperimentale në laboratorin e kimisë, për të kryer matjeje me mjetet
themelore në laborator si dhe për të bërë përgatitjen e pajisjeve dhe
aparaturave përkatëse laboratorike.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi kryen veprimet përgatitore për punë në laborator
mësuarit (RM) me mjete të ndryshme nga materialet e ndryshme
- Njohja me laboratorin e kimisë;
- Përdorimi i enëve dhe mjeteve laboratorike;
- Matja e vëllimit;
- Matja e masës (peshoret);
- Matja e temperaturës;
- Mënyrat e dhënies së ndihmës së parë në laborator;
- Rregullat e sigurimit teknik dhe mbrojtjes së mjedisin në
laboratorin e kimisë.
RM 2 Nxënësi kryen operacionet themelore për përftimin e

substancave të pastra kimike
Përmbajtja:
- Peshimi në laboratorin e kimisë;
- Fundërrimi në laboratorin e kimisë;
- Dekantimi në laboratorin e kimisë;
- Filtrimi në laboratorin e kimisë;
- Distilimi;
- Sublimimi;
- Kristalizimi;
- Avullimi.
RM 3 Nxënësi zhvillon reaksionet fillestare të shpërndarjes,

bashkimit dhe të zëvendësimit
Përmbajtja:
- Zhvillimi i reaksioneve të shpërbërjes e oksidit të
merkurit;
- Shpërbëja e karbonatit bazik të bakrit;
- Reaksioni i bashkimit të squfurit me hekurin;
- Reaksioni i zëvendësimit;
- Shpërhapja e avujve të bromit dhe të jodit;
70
- Shpërhapja në lëngje;
- Madhësitë e vogla të molekulave dh të atomeve – Vrojtimi
në tretësirën e permanganatit të kaliumit.
RM 4 Nxënësi përfton komponime inorganike dhe analizon vetitë

e tyre
Përmbajtja:
- Përftimi i oksideve;
- Hidratimi i oksideve bazike;
- Bashkëveprimi i oksideve me acidet;
- Hidratimi i oksideve acidike;
- Bashkëveprimi i oksideve acide me baza;
- Bashkëveprimi i oksideve bazike me okside acidike;
- Përftimi i bazave, acideve, kripërave;
- Tretshmëria e bazave, acideve, kripërave në ujë;
- Sigurimi teknik dhe mbrojtja në laboratorin e kimisë.


RM 1 IV Pyetje- përgjigje me gojë dhe test para laboratorik

- përdorë mjetet laboratorike;
- zbatojë masat e sigurisë gjatë punës në laborator;
- ofrojë ndihmën e parë në laborator;
- përdorë enët dhe mjetet laboratorike;
- përdorë mjetet për matjen e vëllimit;
- përdorë mjetet për matjen e masës (peshoret);
- përdorë mjetet për matjen e temperaturës;
- përdorë mjetet për ngrohje;
- zbatojë rregullat e sigurisë dhe mbrojtjes në laboratorin
e kimisë;
RM 2 IV Kontrolli me listë kontrolli i punës eksperimentale në

laborator

- kryejë eksperimentin e fundërrimit;
- kryejë eksperimentin e dekantimit;
- përgatisë dhe të kryej eksperimentin e filtrimit;
- përgatisë pajisjen për distilim dhe të kryej
eksperimentin e distilimit;
- përgatisë pajisjen për sublimim dhe të kryejë
71
eksperimentin e sublimimit.
- kryejë eksperimentin e kristalizimit
- kryej eksperimentin e avullimit.
RM 3 IV Kontrolli me listë kontrolli i punës eksperimentale në

laborator

- zhvillojë reaksionin e shpërbërjes së e oksidit të
merkurit;
- zhvillojë reaksionin e shpërbërjes së karbonatit bazik
të bakrit;
- zhvillojë reaksionin e bashkimit të squfurit me
hekurin;
- zhvillojë reaksionet e zëvendësimit;
- zhvillojë reaksionin e shpërhapjes së avujve të bromit
dhe të jodit;
- zhvillojë reaksionin e shpërhapjes në lëngje;
- zhvillojë reaksionin e vrojtimit në tretësirën e
permanganatit të kaliumit;
- shënojë në fletoren e punës të gjitha veprimet
eksperimentale.
RM 4 IV Ushtrime laboratorike të shoqëruara me fletore pune
KR Nxënësi duhet të
- përfitojë oksidet;
- kryejë reaksione hidratimi të oksideve bazike;
- kryejë reaksione të bashkëveprimit të oksideve me
acidet;
- kryejë reaksione të hidratimin e oksideve acidike;
- kryejë reaksione bashkëveprimi të oksideve acide me
baza;
- kryejë reaksione bashkëveprimi të oksideve bazike me
okside acidike;
- kryejë reaksione përftimi të bazave, acideve, kripërave;
- zbatojë rregullat e sigurimit teknik dhe mbrojtjes në
laboratorin e kimisë.
72
Metodat e - Ky modul duhet të trajtohet në laboratorin e kimisë.
rekomanduara të Rekomandohet të organizohen vizita njohëse në laboratorët
mësuarit tjera kimike dhe të ngjashme.
- Mësimdhënësi duhet të përdorë sa më shumë që të jetë e
mundur demonstrimet konkrete gjatë punës me mjete
laboratorike.
- Nxënësit duhet të angazhohen sa më shumë në veprimtari
konkrete, në mbështetje të përvetësimit të njohurive që
trajton moduli. Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me
rastet e ndryshme që paraqiten në laborator.
- Gjatë vlerësimit të nxënësve duhet të zbatohet sa më shumë
kontrolli i punës praktike të aftësive të fituara nga ata.
-
- Laboratorët për kimi.
- Kompleti i veglave, i pajisjeve dhe instrumenteve
laboratorike.
- Lëndë të para dhe materiale të tjera që përdoren në laboratorin
kimik.
- Materiale të shkruara (manuale, rregullore, katalogë).
73
“Përcaktimi i vetive të elementeve kimikë dhe komponimeve të tyre”
Niveli: I
Klasa: 10
Numri i modulit 7
Qëllimi i Modul praktik që aftëson nxënësit për të përftuar substanca të
modulit ndryshme inorganike, si oksidet, acidet, bazat, kripërat si dhe të
përftojë në kushte laboratorike hidrogjenin dhe oksigjenin, metalet dhe
jometalet e ndryshme, të dallojë vetitë e tyre dhe të komponimeve më
të rëndësishme të tyre.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi zhvillon reaksione të përftimit të hidrogjenit dhe
mësuarit (RM) oksigjenit dhe dallon vetitë e tyre
- Përftimi i hidrogjenit;
- Interpretimi i vetive fizike, kimike të hidrogjenit;
- Zhvillimi i reaksionit të djegies së hidrogjenit;
- Zhvillimi i reaksionit të reduktimit të oksidit të bakrit në
hidrogjen;
- Përftimi i oksigjenit;
- Interpretimi i vetive fizike, kimike të oksigjenit;
- Përftimi i ozonit;
- Masat për mbrojtjen dhe sigurinë në laboratorin e kimisë.
RM 2 Nxënësi zhvillon reaksione për përftimin e azotit

Përmbajtja:
- Përftimi i azotit dhe interpretimi i vetive të tij;
- Përftimi i amoniakut dhe interpretimi i vetive të tij;
- Përftimi i oksideve të azotit;
- Përftimi i acidit nitrik dhe interpretimi i vetive të tij;
- Masat për mbrojtjen dhe sigurinë në laboratorin e kimisë.


74
RM 1 IV Vëzhgim me listë kontrolli, pyetje përgjigje me gojë
- zhvillojë reaksione laboratorike në lidhje me përftimin
e hidrogjenit dhe vetitë fizike e kimike të tij;
e oksigjenit dhe vetitë fizike e kimike të tij;
- zhvillojë reaksionet për përftimin e ozonit;
- shënojë në fletoren e punës reaksionet e zhvilluar për
hidrogjenin, oksigjenin dhe ozonin si dhe
karakteristikat e këtyre reaksioneve.

e klorit dhe vetitë fizike e kimike të tij;
- zhvillojë reaksione laboratorike në lidhje me vetitë e
bromit dhe jodit;
- zhvillojë reaksionet për përftimin e gazit fluorhidrik
dhe acidi fluorhidrik;
- shënojë në fletoren e punës reaksionet e zhvilluar për
klorin, bromin, jodin, gazin fluorhidrik dhe acidin
fluorhidrik si dhe karakteristikat e këtyre reaksioneve.

- zhvillojë reaksionet për përftimin e formave alotropike
të squfurit dhe sulfureve të metaleve;
- zhvillojë reaksione për përftimin dhe vetitë e gazit
sulfhidrik, gazit sulfuror dhe anhidridit sulfurik;
- shënojë në fletoren e punës karakteristikat për të gjitha
reaksioneve të zhvilluara eksperimentalisht në
laborator.

- zhvillojë reaksionet për përftimin e azotit, amoniakut
dhe tregimin e vetive të tyre;
- zhvillojë reaksione për përftimin dhe vetitë e oksideve
të azotit, acidit nitrik dhe vetive të tyre;
- zhvillojë reaksione për përftimin e fosforit, kthimit të
fosforit të kuq në të bardhë dhe përftimin e acidit
fosforik;
laborator.
75
- zhvillojë reaksionet për karbonin dhe absorbimin e
gazeve me qymyr;
- zhvillojë reaksione për distilimin e thatë të drurit;
- zhvillojë reaksione për përftimin dhe djegien e oksidit
të karbonit, përftimi i gazit karbonik dhe vetitë e tij;
- zhvillojë reaksione për përftimin dhe vetitë e kripërave
të acidit karbonik;
- zhvillojë reaksione për silicin, përftimin e qelqit dhe
vetitë e silikateve;
laborator.

- zhvillojë reaksionet për karakterizimin e vetive fizike
të metaleve alkaline;
- zhvillojë reaksionet për karakterizimin e vetive kimike
të metaleve alkaline;
- zhvillojë reaksione për përftimin e hidroksidit të
natriumit nga elektroliza e kripës së kuzhinës;
- zhvillojë reaksionet për karakterizimin e vetive të
metaleve alkaline-tokësore;
laborator;

- zhvillojë reaksionet për aluminin dhe lluminoterminë;
- zhvillojë reaksione për kromin dhe manganin;
- zhvillojë reaksione për hekurin, kalitjen dhe zbutjen e
tij si dhe për vetitë kimike të hekurit;
- zhvillojë reaksione për korrozionin e metaleve dhe
mbrojtjen nga korrozioni;
laborator.
76
rekomanduara të - Mësimdhënësi duhet të përdorë sa më shumë që të jetë e
mësuarit mundur demonstrimet konkrete gjatë punës me mjete
laboratorike.
- Nxënësit duhet të angazhohen sa më shumë në eksperimente
konkrete, në mbështetje të përvetësimit të njohurive që
trajton moduli. Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me
rastet e ndryshme që paraqiten gjatë zhvillimit të reaksioneve
të ndryshme kimike në kushte laboratorike.
kontrolli i punës praktike të aftësive të fituara nga ata dhe
rregullisht të kontrollohet fletorja e punës (ditari laboratorik).

- Kompleti i veglave, i pajisjeve dhe instrumenteve laboratorike.
- Kemikalet dhe materiale të tjera që përdoren në laboratorin
kimik.
77
Klasa 11
Programi i lëndës
“Fizika”
Niveli: I
Klasa: 11
- shpjegojë kuptimin për ligjet themelore të elektricitetit dhe të tregojë raste të
zbatimit praktik të tyre;
- shpjegojë kuptimin për ligjet themelore të magnetizmit dhe të tregojë raste të
zbatimit praktik të tyre dhe optikës;
- zbatojë parimet dhe ligjet e elektricitetit, magnetizmit dhe optikës në zgjidhjen e
problemeve;
- përshkruajë parimin e punës dhe ndërtimin e pajisjeve elektrike dhe optike;
- përshkruajë zbatimin e pajisjeve elektrike dhe optike në shkencën dhe
teknologjinë bashkëkohore.

Kapitulli 1: Elektrostatika 10 orë
- shpjegojë kuptimin e nocionit fushë elektrike;
- tregojë kuptimin dhe rastet e zbatimit të ligjit të bashkëveprimit elektrik (Ligji i
Coulomb-it);
- tregojë lidhjen dhe marrëdhëniet midis potencialit, punës dhe energjisë elektrike;
- dallojë rastet e zbatimit të potencialit elektrik;
- shpjegojë kuptimin e nocionit “dipol elektrik”;
- tregojë veçoritë e materialeve dielektrike dhe përdorimin e tyre;
- përshkruajë vetitë themelore të dielektrikëve;
- zbatojë nocionin e tensionit në pajisjet elektrike dhe elektronike.
- Fusha elektrike
- Ligji i Coulomb-it për forcën elektrike
- Potenciali elektrik
- Energjia elektrike
78
- Dipoli elektrik
- Kapaciteti elektrik dhe kondensatorët
- Dielektrikët
- Zbatimi i tensionit në gypin katodik-në monitorët kompjuterikë dhe osciloskopët

- shpjegojë konceptet parashikuara në lidhje me elektricitetin;
- ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika mbi elektricitetit statik;
- zhvillojë diskutime, debate, punë në grupe rreth temave të ligjëruara dhe të nxisë
nxënësit të marrin pjesë në diskutim;
- japë detyra ne klasë dhe në shtëpi;
- demonstron dukuritë elektrike me mjete të thjeshta konkretizuese;

- mjete demonstruese të elektricitetit;
- elektroskop;
- sfera përçuese;
- kondensatorë shufra eboniti, etj.
Kapitulli 2: Rrymat elektrike 10 orë
- vendosë lidhjen ndërmjet rrymës, rezistencës dhe tensionit;
- zbatojë rregullat e Kirhofit në qarkun e rrymës së vijueshme;
- përshkruajë parimet themelore të punës së pajisjeve matëse elektrike.
- Ligji i Omit
- Rezistenca elektrike
- Forca elektrolëvizore
- Rregullat e Kirhofit
- Ampermetrat dhe voltmetrat e rrymës së vijueshme

- ilustrojë ligjëratat me shembuj nga praktika mbi rrymën e vijueshme elektrike;
diskutim;
- demonstrojë dukuritë e rrymës elektrike me mjete të thjeshta konkretizuese;

- përbërës themelorë të qarkut të rrymës së vijueshme: elemente galvanike, përçues,
rezistorë, etj.
79
Kapitulli 3: Magnetizmi 14 orë
- krijojë përfytyrim të qartë mbi nocionin fushë magnetike;
- përshkruajë vetitë e magneteve të përhershëm;
- shpjegojë ligjin e bashkëveprimit ndërmjet përçuesve me rrymë;
- zbatojë parimet themelore të magnetizmit në ndërtimin e pajisjeve matëse, si
galvanometri dhe spektrometri masave;
- përshkruajë vetitë magnetike të materialeve;
- përshkruajë dukurinë e histerezës magnetike.
- Magnetet dhe fushat magnetike
- Fusha magnetike e rrymës elektrike
- Induksioni i fushës magnetike
- Ligji i Amperit
- Galvanometrat
- Elektromagnetet dhe bobinat
- Efekti i Hollit
- Spektrometri i masave
- Vetitë magnetike të materialeve
- Histereza magnetike

- ilustrojë ligjëratat me shembuj nga praktika mbi dukuritë magnetike;
diskutim;
- demonstrojë dukuritë magnetike me mjete të thjeshta konkretizuese;
d) Kushtet për realizimin e kapitullit:

- magnete të përhershëm, bobina, përçues të trajtave të ndryshme, galvanometër.
Kapitulli 4: Induksioni elektromagnetik 10 orë
- shpjegojë ligjin e Faradejit mbi induksionin elektromagnetik;
- përshkruajë parimin e punës së gjeneratorëve elektrikë dhe transformatorëve;
- përshkruajë zbatimin e induksionit elektromagnetik në lëmenj të ndryshëm të
shkencës dhe teknologjisë;
- përshkruajë gjenerimin e rrymës alternative;
- shpjegojë valët elektromagnetike;
- përshkruajë zbatimin e valëve elektromagnetike në praktikë.
80
- Ligji i Faradejit
- Gjeneratorët elektrikë
- Transformatorët
- Zbatime: Sistemet e zërimit, memoria kompjuterike dhe seizmografi
- Qarqet e rrymës alternative
- Valët elektromagnetike
- Radio dhe televizioni

- ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të induksionit elektromagnetik dhe
valëve elektromagnetike në jetën e përditshme;
diskutim;

- gjenerator elektrik, transformator, radio, televizor.
Kapitulli 5: Optika gjeometrike 7 orë
- përshkruajë ligjet e reflektimit dhe përthyerjes;
- përshkruajë zbatimin e ligjeve të reflektimit dhe përthyerjes në fijet optike;
- përshkruajë rolin e thjerrave në sistemin optik.
- Ligjet e reflektimit dhe përthyerjes
- Reflektimi i brendshëm i plotë
- Fijet optike
- Thjerrat

- demonstrojë në klasë shembuj nga praktika mbi reflektimin dhe përthyerjen;
diskutim;

- pasqyra të rrafshëta dhe sferike, thjerra, prizma, fije optike.
81
Kapitulli 6: Natyra valore e dritës 11 orë
- përshkruajë konditat e shfaqjes së interferencës dhe difraksionit;
- përshkruajë parimin e veprimit të rrjetës difraksionale dhe zbatimin e saj në
spektrometri dhe spektroskopi;
- përshkruajë ndërtimin e interferometrave në bazë të parimit të interferencës;
- përshkruajë polarizimin e dritës dhe zbatimin e tij në praktikë.
- Interferenca
- Difraksioni
- Rrjeta difraksionale
- Spektrometri dhe spektroskopia
- Interferometrat
- Polarizimi i dritës
- Polarizatorët

- ilustrojë ligjëratat me shembuj të dukurisë së interferencës dhe difraksionit në
jetën e përditshme;
diskutim;

- aparatura të vogla rrethore dhe drejtkëndëshe, rrjetë difraksionale.
82
Kapitulli 7: Instrumentet optike 8 orë
- përshkruajë parimin e punës së kamerës dhe qelqit zmadhues;
- përshkruajë ndërtimin e teleskopëve dhe mikroskopëve;
- identifikojë të metat e thjerrave dhe të pasqyrave.
- Kamera
- Qelqi zmadhues
- Teleskopët
- Mikroskopët
- Të metat e thjerrave dhe pasqyrave

- demonstrojë në klasë parimin e punës së instrumenteve;
diskutim;

- thjerra, pasqyra, teleskop, mikroskop.
83
Programi i lëndës
“Kimia”
Niveli: I
Klasa: 11
- dallojë veçoritë, komponimet e karbonit dhe vetit fizike dhe kimike të tyre;
- shpjegojë rëndësinë e komponimeve të karbonit që kanë rol kyç për jetën;
- shpjegojë metodat e përfitimit dhe përdorimin e komponimeve organike;
- zbatojë formulat e komponimeve të thjeshta dhe te përbëra organike në raste
konkrete;
- emërtojë komponimet organike sipas sistemit IUPAC (Unioni ndërkombëtar për
kimi të pastër dhe të aplikuar);
- shpjegon veçoritë e modeleve molekulare në komponime organike;
- shpjegojë mekanizmin e reaksioneve në komponime organike;
- shpjegojë rëndësinë dhe përdorimin e komponimeve organike për proceset
jetësore;
- shpjegojë rëndësinë dhe përdorimin e komponimeve organike në industri dhe
ndikimin e tyre në mjedis.

Kapitulli 1: Hyrje në kimi organike 8 orë
- përshkruajë parimin e punës së kamerës dhe qelqit zmadhues;
- përshkruajë ndërtimin e teleskopëve dhe mikroskopëve;
- shpjegon rëndësinë dhe zbatimin e kimisë organike;
- tregojë lidhjen e kimisë organike me shkencat tjera;
- shpjegojë strukturën e atomit të karbonit;
- shpjegojë kuptimin e hibridizimit të atomeve të karbonit në komponime organike;
- tregojë kuptimin dhe veçoritë e lidhjeve kimike në komponimet organike;
- tregojë ndërtimin e strukturës së komponimeve organike;
- dallojë veçoritë e komponimeve organike;
- klasifikojë komponimet organike sipas grupeve funksionale;
- shpjegojë reaksione të ndryshme të komponimeve organike;
- dallojë izomerinë te komponimet e thjeshta organike.
84
- Hyrje në kiminë organike
- Konfiguracioni elektronik i atomit të karbonit
- Hibridizimi sp3sp2dhe sp
- Lidhjet kimike në komponimet organike
- Veçoritë e komponimeve organike dhe klasifikimi tyre
- Izomeria e komponimeve organike
- Llojet e reaksioneve të komponimeve organike

- shpjegojë dallimin në mes të kimisë organike dhe inorganike;
- shpjegojë rëndësinë e komponimeve organike për jetë;
- zhvillojë objektivat e studimit të kimisë organike;
- shpjegon konfiguracionin elektronik të atomit të karbonit dhe hibridizimin;
- shpjegon lidhjen e kimisë organike me lëmit tjera të kimisë;
- shpjegon izomerinë e komponimeve organike me shembuj konkret;
- krahason kiminë organike me shkencat tjera.

- figura;
- fotografi të zbuluesve të ndryshëm në lëmin e kimisë organike, tabela etj;
- modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;
- projektor, videobim, slajde, videokaseta dhe burime nga interneti.
Kapitulli 2: Komponimet e karbonit me hidrogjen 16 orë
- shpjegojë hidrokarburet dhe rëndësinë e tyre;
- tregojë vetitë fizike dhe kimike të hidrokarbureve;
- tregojë për reaksionet e përftimit të tyre;
- dallojë përdorimin e hidrokarbureve për nevoja industriale dhe jetësore;
- dallojë efektet negative të hidrokarbureve për mjedisin;
- tregojë kuptimin dhe veçoritë e lidhjeve kimike të hidrokarbureve;
- shpjegojë reaksione të ndryshme të hidrokarbureve.
- Hidrokakarburet
- Klasifikimi i hidrokarbureve. Hidrokarburet e ngopura dhe të pangopura
- Alkanet. Struktura, përftimi, vetitë fizike dhe kimike, përdorimi
- Alkenet. Struktura përftimi, vetitë fizike dhe kimike, përdorimi
- Alkinet dhe dienet. Struktura, përftimi, vetitë fizike dhe kimike, përdorimi
- Hidrokarburet aromatike. Struktura,përftimi,vetitë fizike dhe kimike, përdorimi
- Derivatet e halogjenuara të hidrokarbureve. Struktura, përftimi, vetitë fizike,
kimike, dhe përdorimi
85
c) Udhëzimet didaktike për kapitullin
- shpjegojë hidrokarburet, rëndësinë dhe përdorimin e tyre;
- emërtojë hidrokarburet sipas nomenklaturës IUPAC;
- shpjegojë ndarjen e hidrokarbureve sipas vetive të tyre;
- dallojë hidrokarburet sipas strukturës së vargut karbonik;
- shpjegojë përbërjen e derivateve të halogjenuara të hidrokarbureve;
- shpjegon përdorimin e derivateve të halogjenuara të hidrokarbureve dhe ndikimin
e tyre në mjedis;
- shpjegojë hidrokarburet aromatike dhe vetit e tyre toksike.

- figura;
- fotografi;
- laborator;
- modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;
Kapitulli 3: Komponimet organike me oksigjen 20 orë
- dallojë komponimet organike me oksigjen;
- tregojë për përfitimin e alkooleve;
- tregojë për vetitë fiziko-kimike të alkooleve;
- shpjegojë strukturën e fenolëve;
- dallojë alkoolet nga fenolet;
- shpjegojë reaksionet karakteristike të fenolëve;
- shpjegojë vetitë dhe reaksionet e etereve;
- dallojë aldehidet dhe ketonet në bazë të strukturës së tyre;
- klasifikojë acidet karboksilike sipas grupeve funksionale;
- shpjegojë strukturën e monosakarideve;
- tregojë ndërtimin e strukturës së polisakarideve;
- shpjegojë vetitë e karbohidrateve dhe reaksionet e tyre.
- Alkoolet
- Fenolet
- Eteret
- Aldehidet dhe ketonet
- Acidet karboksilike dhe derivatet e tyre
- Esteret dhe lipoidet
- Sapunët dhe detergjentet
- Karbohidratet dhe klasifikimi i tyre
- Monosakaridet
- Disakaridet
- Polisakaridet
86
- shpjegojë komponimet organike me oksigjen;
- tregojë me shembuj konkret komponimet organike me oksigjen;
- tregojë për përftimin dhe përdorimin e alkooleve;
- shpjegojë vetitë fizike dhe kimike të alkooleve;
- shpjegojë dallimin në mes të alkooleve dhe fenolëve;
- shpjegojë përftimin dhe vetitë e etereve;
- shpjegojë rëndësinë e karbohidrateve për jetë.

- figura, fotografi;
- laboratori;
- diapozitiva dhe modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;
Kapitulli 4: Komponimet organike me azot 18 orë
- dallojë komponimet organike me azot;
- shpjegojë përfitimin e nitrokomponimeve;
- dallojë vetitë fiziko-kimike dhe përdorimin e nitrokomponimeve;
- shpjegojë aminat me formula strukturore;
- tregojë vetitë dhe reaksionet karakteristike të aminave;
- dallojë strukturën e aminoacideve dhe proteinave;
- shpjegojë rëndësinë e proteinave për zhvillimin e proceseve jetësore;
- klasifikojë alkaloidët sipas veprimit të tyre;
- shpjegojë rëndësinë e vitaminave për funksionim normal të organizmit;
- tregojë për funksionin katalitik të enzimave.
- Nitrokomponimet
- Aminat
- Komponimet heterociklike
- Aminoacidet dhe proteinat
- Enzimet
- Acidet nukleike
- Alkaloidët dhe vitaminat

- shpjegojë për komponimet organike me azot;
- dallojë në shembuj konkret emërtimin e këtyre komponimeve;
- shpjegojë për metodat e përftimit të nitrokomponimeve;
- shpjegojë për metodat e përftimit të aminave;
- shpjegojë komponimet heterociklike;
- shpjegojë për veprimin e dëmshëm fiziologjik të alkaloidëve në organizëm;
- shpjegojë strukturën e ADN-së me modele të thjeshta;
- tregojë për rëndësinë e ADN-së për bartjen e vetive trashëguese;
87
- dallojë faktorët që ndikojnë në veprimin katalitik të enzimeve;
- shpjegojë funksionin e enzimeve si biokatalizatorë në proceset jetësore.

- laborator;
Kapitulli 5: Polimerët sintetikë 8 orë
- shpjegojë metodat e përftimit të polimëreve sintetikë;
- tregojë strukturën e polimerëve;
- shpjegojë përdorimin e polimerëve në jetën e përditshme;
- dallojë plasmasat sipas përbërjes dhe vetive të tyre;
- shpjegojë për fijet sintetike dhe metodat e përfitimit të tyre;
- shpjegojë ndikimin e produkteve polimere në ndotjen e mjedisit.
- Masat plastike
- Fijet sintetike
- Zbatimi i polimerëve

- shpjegojë për polimerët dhe përdorimin e tyre;
- shpjegojë reaksionet e polimerizimit dhe polikondenzimit;
- vlerësojë rëndësinë e polimerëve sintetik për prosperitetin e përgjithshëm;
- analizojë ndikimin e tyre në ndotjen e mjedisit.

- laborator;
88
Programi i lëndës
“Biologji”
Profili: Ndihmës-laborant i Shkencave të Natyrës
Niveli: I
Klasa: 11
Në përfundim të lëndës së biologjisë të zhvilluar në klasën e 11-të, nxënësi duhet të:
- shpjegojë fakte, terma, koncepte dhe ligjshmëri lidhur me biodiversitetin
sistematik të qenieve të gjalla;
- përshkruajë ndërtimin, mënyrën e ushqimit dhe riprodhimit të qenieve të gjalla që
takojnë 5 mbretërive të qenieve të gjalla: Monera, Protista, Fungi, Vegetalia dhe
Animalia;
- identifikojë dhe emërtoj lloje përfaqësues nga pesë mbretëritë e qenieve të gjalla;
- analizojë rolin e mbretërive të qenieve të gjalla në natyrë dhe jetën e njeriut;
- vlerësojë rëndësinë e mbretërive të qenieve të gjalla në funksionimin e
ekosistemeve në natyrë.

Kapitulli 1: Mbretëria e Monera-ve (bakteret dhe viruset) 8 orë
- emërtojë dhe dallojë pesë mbretëritë e qenieve të gjalla;
- përshkruajë ndërtimin e qelizës bakteriale dhe virusit;
- përshkruajë mënyrën e ushqimit dhe riprodhimit të baktereve;
- përshkruajë dëmet dhe dobitë nga bakteret në natyrë dhe jetën e njeriut;
- përshkruajë ndërtimin e virusit dhe mënyrën e riprodhimit;
- emërtojë sëmundje të ndryshme të njeriut të shkaktuara nga bakteret dhe viruset.
- Karakteristikat e pesë mbretërive të qenieve të gjalla: Monera, Protista, Fungi,
Vegetalia, Animalia
- Bakteret, ndërtimi, mënyra e ushqimit dhe riprodhimit
- Roli i baktereve në natyrë - bakteret e dobishme dhe shkaktare të sëmundjeve të
njeriut
- Viruset, ndërtimi, riprodhimi dhe sëmundjet që shkaktojnë
- Kontrolli i sëmundjeve bakteriale dhe virusale – pastërtia dhe higjiena,
antibiotikët dhe vaksinimi
89
- shpjegojë përmbajtjen nga ky kapitull duke theksuar rëndësinë e biodiversitetit për
funksionimin e natyrës;
- shfrytëzojë material të gjallë ose foto me përfaqësues të pesë mbretërive të
qenieve të gjalla;
- rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rëndësinë e madhe e të
pazëvendësueshme të baktereve në natyrë dhe jetën e njeriut;
- tregojë shembuj konkret nga jeta e përditshme e veprimit të baktereve në natyre
dhe jetën e njeriut.

- videokaseta, burime nga interneti.
Kapitulli 2: Mbretëria Protista 6 orë
- identifikojë karakteristikat themelore të protistëve;
- krahasojë ndryshimet në formë, madhësi, mënyrë të sigurimit të ushqimit ndër
protistët;
- vlerësojë rolin e protistve autotrofë në ekosistem;
- emërtojë sëmundjet e shkaktuara te njeriu nga protistët;
- përshkruajë hapat e shkaktimit të sëmundjes së malaries.
- Karakteristikat themelore të protistëve
- Diversiteti i protistëve
- Sëmundjet e shkaktuara nga protistët
- Vrojtimi nën mikroskop i protistëve në ujin e marrë nga ndonjë pellg ujor

- përdorë mjete demonstrimi, diapozitiva, slajde, fotografi, modele me protistë;
- përdorë mjete pamore;
me mikroskop të llojeve të ndryshme të protistëve.

- mikroskopi;
- projektori;
- slajde;
- diapozitiv me fotografi të protistëve;
- programe simuluese kompjuterike për ndërtimin dhe mënyrën e ushqimit dhe
riprodhimit të protistëve.
90
Kapitulli 3: Mbretëria Fungi (Kërpudhat) 4 orë
- identifikojë karakteristikat themelore të kërpudhave;
- përshkruajë mënyrën e të ushqyerit dhe riprodhimit të kërpudhave;
- përshkruajë rolin e kërpudhave në natyrë dhe jetën e njeriut;
- emërtojë lloje të ndryshme të kërpudhave.
- Karakteristikat e kërpudhave dhe klasifikimi i tyre
- Rëndësia e kërpudhave për natyrën dhe njeriun
- Vrojtimi me mikroskop i mykut dhe makroskopisht të kërpudhave me kapelë

- shpjegojë karakteristikat themelore të kërpudhave duke përdorur material të gjallë
ose foto me kërpudha të grupeve të caktuara;
- demonstron praktikisht mënyrën e kultivimit të mykut në bukë ose fryt të
portokallit;
- demonstron teknikën e mikroskopimit për të vrojtuar ndërtimin e mykut nën
mikroskop.

- projektori;
- slajde;
- diapozitiv me fotografi të kërpudhave;
- myk të kultivuar për vrojtim në mikroskop;
- fotografi të ilustruara me ngjyra të kërpudhave johelmuese dhe helmuese.
Kapitulli 4: Karakteristikat e bimëve-bimët jovaskulare dhe vaskulare 7 orë
- përshkruajë përshtatjet e bimëve për të jetuar në mjedisin ajër-tokë;
- shpjegojë konceptet e alternimit të gjeneratave te bimët;
- dallojë bimët jo vaskulare nga ato vaskulare;
- shpjegojë rëndësinë e zhvillimit të farës te bimët për të jetuar në mjedise të
ndryshme;
- përmbledhë procesin e riprodhimit të farëzhveshurave;
- përshkruajë rolin e luleve në ciklin jetësor të farëveshurave;
- identifikojë disa familje të rëndësishme të bimëve farëveshura.
- Përshtatshmëritë e bimëve për të jetuar në mjedisin ajër-tokë dhe koncepti i
alternimit të gjeneratave
- Bimët jo vaskulare dhe vaskulare
- Bimët me farë, rëndësia e farës për bimën për të jetuar në mjedise të ndryshme
- Karakteristikat e bimëve farëzhveshura, riprodhimi - Gymnospermae
91
- Karakteristikat e bimëve farëveshura, riprodhimi - Angyospermae

- shpjegojë karakteristikat e bimëve përmes materialit të gjallë, fotografive ose
modeleve të bimëve;
- përdorë skema të ciklit jetësor të bimëve jo vaskulare dhe vaskulare;
- përgatitë herbarium me lloje përfaqësuese të familjeve më të rëndësishme të
bimëve farëzhveshura dhe farëveshura.

- projektori;
- slajde;
- herbari.
Kapitulli 5: Forma dhe funksioni i bimëve 9 orë
- përshkruajë strukturat dhe funksionet e rrënjëve dhe pjesëve mbitokësore të
bimëve;
- krahasojë dhe dallon indet përçuese, indet deponuese dhe indet epidermale;
- përshkruajë rolin e indeve krijuese për rritjen e bimës;
- dallon bimët monokotiledone nga ato dikotiledone;
- përshkruajë se si uji dhe lëndët tjera ushqyese lëvizin nëpër ksilemë dhe floemë;
- përshkruajë rolin e hormoneve bimore në rritjen e bimëve;
- përshkruajë mënyrat se si bima i përgjigjet ndryshimeve stinore.
- Ndërtimi dhe funksioni i organeve vegjetative dhe riprodhuese të bimëve
- Llojet e indeve bimore, ndërtimi dhe funksioni i tyre
- Karakteristikat e bimëve monokotiledone dhe dikotiledone
- Lëvizja e ujit dhe lëndëve tjera ushqyese nëpër trupin e bimës
- Faktorët që rregullojnë rritjen dhe zhvillimin e bimës

- shpjegojë ndërtimin dhe funksionin e organeve vegjetative dhe riprodhuese
përmes materialit të gjallë, fotografive ose modeleve;
- përdorë skema të ciklit jetësor të bimëve jo vaskulare dhe vaskulare;
- përgatitë herbarium me lloje përfaqësuese të familjeve më të rëndësishme të
bimëve farëzhveshura dhe farëveshura.

- projektori;
- slajde;
- fotografi dhe modele nga plastika lidhur me ndërtimin e bimëve.
92
Kapitulli 6: Karakteristikat e shtazëve-Origjina e indeve dhe zgavrave trupore
6 orë
- emërtojë tri karakteristikat themelore të shtazëve;
- shpjegojë përparësitë e organizmave shtazorë shumëqelizor për tu përshtatur për të
jetuar në kushte të ndryshme të mjedisit jetësor;
- dallojë konceptin e indit nga koncepti i qelizës së specializuar;
- dallojë simetritë e ndryshme trupore të shtazëve;
- emërtojë indet dhe organet që kanë origjinë prej tri fletëzave embrionale;
- përshkruajë karakteristikat e zgavrave trupore të shtazëve.
- Plani i ndërtimit të shtazëve
- Karakteristikat e shtazëve shumëqelizore të thjeshta në shembullin e sfungjerëve
- Diferencimi i indeve në botën shtazore në shembullin e knidarieve
- Simetritë trupore të shtazëve
- Origjina e zgavrave trupore te shtazët dhe fletëzat embrionale

- shpjegojë karakteristikat e ndërtimit të organizmave shtazor shumëqelizorë në
shembullin e sfungjerit nga fotografitë ose konturat e skeletit të sfungjerit;
- shpjegojë ndërtimin e shtazëve të vërteta shumëqelizore me inde të diferencuara
nga fotografia ose preparati mikroskopik i hidrës së ujërave të ëmbla.

- projektori;
- slajde;
- fotografi të ndërtimit të sfungjerit dhe hidrës.
93
Kapitulli 7: Llojllojshmëria e organizmave shtazorë pa shtyllë rruazore 16 orë
- krahasojë mënyrën e jetës së sfungjerit me hidrën e ujërave të ëmbla;
- përshkruajë alternimin e gjeneratës polip dhe meduzë te knidariet;
- përshkruajë ciklin jetësor të krimbave të shtypur dhe cilindrik;
- emërtojë disa lloje të krimbave cilindrik që jetojnë në organizmin e njeriut;
- identifikojë tri klasat kryesore të butakëve;
- përmbledhë përparësitë evolutive të procesit të tagmatizimit (diferencimit të
regjioneve trupore) të këmbënyjëtuarit-Arthropoda;
- emërtojë pesë grupet e Arthropodeve;
- përshkruajë planin e ndërtimit të merimangoreve;
- përshkruajë ndërtimin e jashtëm të insekteve;
- përshkruajë metamorfozën e plotë dhe jo të plotë të insekteve;
- përshkruajë rolin e insekteve në natyrë dhe jetën e njeriut;
- përshkruajë ndërtimin e jashtëm të gaforreve;
- identifikojë tri grupet e gaforreve;
- emërtojë përfaqësues të gaforreve të ulëta planktonike dhe të gaforreve të larta;
- përshkruajë karakteristikat e lëkurëgjemborëve - Echinodermata;
- emërtojë përfaqësues të ndryshëm të lëkurëgjemborëve;
- përshkruajë ndërtimin e kordateve primitive dhe emërton përfaqësuesit e tyre.
- Sfungjerët, knidariet, krimbat e shtypur dhe cilindrik
- Butakët, krimbat unazorë dhe artropodet
- Insektet dhe miriapoda
- Gaforret – Crustacea
- Echinodermata- lëkurëgjemborët dhe Chordata- primitive

- shpjegojë karakteristikat e ndërtimit të organizmave shtazor pa shtyllë kurrizore
nga fotografitë ose preparatet e thata, të njoma ose koleksionet e shtazëve pa
shtyllë kurrizore.

- atlase biologjike;
- material faunistik i konservuar.
94
Kapitulli 8: Llojllojshmëria e organizmave shtazorë me shtyllë rruazore 14 orë
- përshkruajë karakteristikat morfologjike dhe ekologjike të Agnatha
gojërrumbullakëve dhe peshqve kërcor;
- emërtojë përfaqësues të këtyre dy grupeve të kurrizorëve;
- përshkruajë karakteristikat morfo-anatomike të peshqve eshtëror;
- emërtojë lloje të ndryshme të peshqve eshtëror;
- përshkruajë përshtatshmëritë morfologjike dhe fiziologjike të ujëtokësorëve-
Amphibia për të jetuar në ujë dhe tokë;
- përshkruajë ciklin jetësor të amfibeve;
- përshkruajë përmes përfaqësuesve tipik karakteristikat e dy rendeve të amfibeve
(Anura dhe Urodella);
- përshkruajë karakteristikat e zvarranikëve posaçërisht përshtatshmërinë e tyre për
të jetuar në tokë të thatë;
- përshkruajë grupin e dinosaurëve si grup i lashtë dhe i zhdukur i zvarranikëve;
- përshkruajë ndërtimin e jashtëm të shpendëve dhe përshtatshmëritë për të pushtuar
mjedisin ajror;
- emërtojë përfaqësues të grupeve të ndryshme të shpendëve;
- përshkruajë karakteristikat unike të gjitarëve;
- identifikojë tri grupet themelore të gjitarëve;
- emërtojë përfaqësues të secilit grup të gjitarëve.
- Peshqit Agnatha dhe peshqit kërcor
- Peshqit eshtëror – Teleostei
- Amfibet
- Zvarranikët
- Shpendët
- Gjitarët

- shpjegojë karakteristikat e ndërtimit të organizmave shtazor me shtyllë kurrizore
nga fotografitë ose preparatet e thata, të njoma ose koleksionet e shtazëve me
shtyllë kurrizore.

- atlase biologjike;
- material faunistik i konservuar.
95
Programi i lëndës
“Mbrojtja e mjedisit”
Niveli: I
Klasa: 11
- shpjegojë faktet, termat, konceptet dhe ligjshmëritë që kanë të bëjnë me strukturën
dhe funksionimin e mjedisit jetësor;
- identifikojë dhe të analizojë problemet e mjedisit, qofshin ato natyrore apo të
shkaktuara nga njeriu;
- vlerësojë rreziqet relative të shoqëruara me këto probleme;
- studiojë zgjidhjet alternative për t’i evituar apo parandaluar pasojat e ndotjes së
mjedisit.

Kapitulli 1: Burimet e energjisë 8 orë
- përshkruajë efektet e revolucionit industrial në ndotjen globale të mjedisit jetësor;
- shpjegojë se rritja eksponenciale e popullatës njerëzore është një nga shkaqet
kryesore të ndotjes së mjedisit;
- përshkruajë përparësitë dhe mangësitë e prodhimit të energjisë hidroelektrike;
- analizojë dhe diskutojë shfrytëzimin e lëndëve djegëse fosile në veprimtaritë e
ndryshme të njeriut;
- emërtojë format e ndryshme të energjisë së ripërtërishme dhe jo të ripërtërishme;
- përshkruajë mënyrat e shfrytëzimit dhe kursimit të burimeve të ndryshme të
energjisë.
- Revolucioni industrial
- Rritja eksponenciale e popullatës njerëzore
- Energjia hidroelektrike
- Lëndët djegëse fosile dhe shfrytëzimi i tyre
- Energjia e ripërtërishme
- Kursimi i energjisë
96
- shpjegojë përmbajtjen nga ky kapitull përmes mësimdhënies së drejtpërdrejtë dhe
jo të drejtpërdrejtë;
- shfrytëzojë material konkretizues: foto, diagrame, skica, etj;
- rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rëndësinë e shfrytëzimit të
energjisë në Kosovë;
- organizojë vizita sistemeve industriale që shfrytëzojnë burime të ndryshme të
energjisë.

- projektor, postera.
Kapitulli 2: Ajri 8 orë
- përshkruajë shtresat e ndryshme të atmosferës;
- përkufizojë rëndësinë e mbështjellësit të ozonit për jetën në Tokë;
- emërtojë burimet dhe lëndë ndotëse të ajrit;
- analizojë aspekte të ndryshme të ndotjes së ajrit në hapësira të mbyllura;
- përshkruajë procesin e formimit të shirave acidike dhe pasojat e tyre në sistemet e
gjalla;
- përshkruajë metodat bashkëkohore dhe masat për zvogëlimit e emitimit të
ndotësve të ajrit;
- emërtojë rreziqet dhe sëmundjet e ndryshme të shkaktuara nga ndotja e ajrit në
sistemet e gjalla.
- Atmosfera
- Ozoni
- Burimet e ndotjes së ajrit
- Ndotja e ajrit në hapësira të mbyllura
- Shirat acidike
- Mënyrat e reduktimit të emisioneve të ndotësve të ajrit
- Efektet e ndotjes së ajrit në shëndetin e njeriut

- rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rreziqet nga ndotja e ajrit në
rrafshin lokal dhe global.

- projektor, postera;
- programe simuluese mbi ndotjen e ajrit.
97
Kapitulli 3: Uji 7 orë
- emërtojë kategoritë e ndryshme të ujërave tokësore dhe përshkruan karakteristikat
e tyre;
- emërtojë dhe përshkruajë llojet e ndotjes së ujërave;
- përkufizojë nocionin e eutrofikimit të ujërave tokësore në kushte natyrore dhe të
veprimit të njeriut;
- përshkruajë zbatimin e metodave fizike, kimike dhe biologjike të vlerësimit të
kualitetit të ujit;
- përshkruajë efektet e ndotjes fizike, kimike dhe biologjike në sistemet e gjalla me
theks të veçantë në njeriun.
- Ujërat tokësore të ndenjura
- Ujërat tokësore rrjedhëse
- Llojet e ndotjes së ujërave
- Eutrofikimi i ekosistemeve ujore
- Metodat e kontrollit të cilësisë së ujit
- Efektet e ndotjes së ujit në shëndetin e njeriut

- rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rreziqet nga ndotja e ujit në
rrafshin lokal dhe global.

Kapitulli 4: Ndryshimet globale 7 orë
- përshkruajë dukurinë e kopshtit qelqor (greenhouse) dhe efektet e tij në
ndryshimet klimatike globale;
- diskutojë dhe analizojë nëse ngrohja globale është proces real ose jo;
- vlerësojë rëndësinë e reduktimit të emitimeve të gazrave në parandalimin e
ndryshimeve klimatike;
- emërtojë dhe përshkruan shkaktarët e ndryshëm të varfërimit të biodiversitetit në
përmasa lokale dhe globale;
- përshkruajë metodat e ruajtjes dhe përmirësimit të biodiversitetit.
98
- Efekti i kopshtit qelqor (greenhouse)
- Pasojat e ngrohjes globale
- Reduktimi i ndryshimeve klimatike
- Shkaqet e varfërimit të biodiversitetit
- Metodat e ruajtjes dhe përmirësimit të biodiversitetit

- rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rëndësinë e rrezikut nga
ngrohja globale.

Kapitulli 5: Mbeturinat dhe riciklimi 5 orë
- përshkruajë format e ndotjes së mjedisit jetësor me mbeturina të ngurta;
- përshkruajë metodat e deponimit të mbeturinave të ngurta;
- përshkruajë metodat e eliminimit të mbeturinave të ngurta;
- vlerësojë rëndësinë e riciklimit për ruajtjen e mjedisit të shëndoshë dhe përfitimit
ekonomik;
- emërtojë dhe vlerësojë rreziqet e ndryshme nga substancat toksike për shëndetin e
njeriut.
- Mbeturinat e ngurta
- Metodat e deponimit të mbeturinave të ngurta
- Metodat e eliminimit të mbeturinave të ngurta
- Riciklimi i mbeturinave të ngurta
- Rreziqet dhe mbeturinat toksike

- rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rëndësinë e riciklimit të
mbeturinave;
- vizitë një reparti për riciklimin e mbeturinave të ngurta.

- projektor, postera.
99
Klasa 11

profesionale
“Matja dhe përcaktimi i madhësive elektrike dhe magnetike”
Niveli: I
Klasa: 11
Numri i modulit 8
Qëllimi i Modul praktik që aftëson nxënësit për planifikimin, përgatitjen e
modulit eksperimentit, të përcaktojë madhësitë elektrike dhe magnetike zbatojë
ligjet e elektricitetit dhe magnetizmit, të shënojë të dhënat, të bëjë
paraqitjen analitike dhe grafike të të dhënave, të bëjë vlerësimin e
gabimeve, analizën dhe diskutimin e rezultateve të matjes.
Kohëzgjatja e 4.8 kredit(48 orë)
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi kryen veprime përgatitore për kryerjen e
mësuarit (RM) eksperimenteve të elektricitetit dhe magnetizmit, bën
dhe përmbajtja matje eksperimentale dhe nxjerr dhe analizon rezultatet e
matjeve
Përmbajtja:
- Përgatitja e vendit të punës për realizimin e eksperimentit;
- Përzgjedhja e pajisjeve të duhura për matje elektrike;
- Kontrolli i gatishmërisë së burimeve të rrymës dhe
tensionit;
- Kontrolli i gatishmërisë së elektrometrit, ampermetrave,
voltmetrave dhe rezistorëve;
- Zbatimi i rregullave të sigurimit teknik dhe mbrojtjes së
mjedisit.
RM 2 Nxënësi kryen veprime përgatitore për kryerjen e

eksperimenteve të elektricitetit dhe magnetizmit, bën
matje eksperimentale dhe nxjerr dhe analizon rezultatet e
matjeve
Përmbajtja:
- Përcaktimi i kapacitetit të elektrometrit;
- Vërtetimi i ligjit të Omit për rrymën e vijueshme;
- Matja e rezistencës së panjohur me anë të urës së
Uetstonit;
- Vërtetimi i ligjit të Omit për qarkun e rrymës alternative;
- Vërtetimi i ligjit të Kulonit për polet magnetike.
100


- përgatisë vendin e punës për realizimin e eksperimentit
sipas rregullit;
- përzgjedh pajisjet e duhura për matje elektrike dhe
magnetike;
- kontrollojë funksionimin e burimeve të rrymës dhe
tensionit, të ampermetrave, voltmetrave dhe
rezistorëve;
- kontrollojë qarqet elektrike sipas skemave të duhura;
- zbatojë rregullat e sigurimit teknik të pajisjeve dhe
vendit të punës;
- zbatojë rregullat e mbrojtjes së mjedisit.

- përcaktojë kapacitetin e elektrometrit duke matur sasitë
e elektricitetit statik;
- përfitojë lakoren e varshmërisë së intensitetit nga
rezistenca;
- përcaktojë rezistencën e panjohur me anë të metodës së
Uetstonit;
- përcaktojë varshmërinë reciproke ndërmjet intensitetit,
tensionit dhe impedancës për rrymën alternative;
- vërtetojë varshmërinë e bashkëveprimit të poleve
magnetike nga katrori i largësisë ndërmjet tyre.
101
- Nxënësi paraprakisht përgatit me shkrim procedurën
eksperimental.
Nxënësi nuk pranohet të kryejë ushtrimin po që se
shkrim.
- Nxënësi përgatit raportin për përpunimin e rezultateve të
tejkalon 5%.

- Kompletet e ushtrimeve eksperimentale sipas listës.
aparaturave.
- Tela përçues, burime të rrymës dhe tensionit,
kondensatorë, elektrometër, ampermetra, voltmetra,
rezistorë, rezistenca induktive dhe kapacitive, vatmetër,
bankë optike, thjerra, prizma, burim drite, mikroskop
optik, spektroskop optik, interferometër të Majkëllsonit.
102
“Matja dhe përcaktimi i madhësive optike dhe fotometrike”
Niveli: I
Klasa: 11
Numri i modulit 9
Qëllimi i Modul praktik që aftëson nxënësit për planifikimin, përgatitjen e
modulit eksperimentit, të përcaktojë madhësitë optike të shënojë të dhënat, të
bëjë paraqitjen analitike dhe grafike të të dhënave, të bëjë vlerësimin e
gabimeve, analizën dhe diskutimin e rezultateve të matjes.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi kryen veprime përgatitore për kryerjen e
mësuarit (RM) eksperimenteve të optikës, bën matje eksperimentale dhe
dhe përmbajtja nxjerrë dhe analizon rezultatet e matjeve
Përmbajtja:
- Përgatitja e vendit të punës për realizimin e eksperimentit;
- Përzgjedhja e pajisjeve të duhura për matje optike;
- Kontrolli i gatishmërisë së elementeve optike dhe bankës
optike;
- Kontrolli i gatishmërisë së mikroskopit, spektroskopit dhe
interferometrit;
mjedisit.
RM 2 Nxënësi kryen veprime përgatitore për kryerjen e

eksperimenteve të optikës, bën matje eksperimentale dhe
nxjerr dhe analizon rezultatet e matjeve
Përmbajtja:
- Përcaktimi i treguesit të përthyerjes të qelqit me anë të
mikroskopit optik;
- Përcaktimi i largësisë fokale të thjerrës me metodën direkte
dhe të Beselit;
- Përcaktimi i gjatësisë valore të dritës me anë të unazave të
103
Njutonit;
- Përfitimi i spektrit optik me anë të spektroskopit optik;
- Përfitimi i tablosë interferenciale me anë të inteferometrit të
Majkëllsonit.
104


- përgatisë vendin e punës për realizimin e eksperimentit
sipas rregullit;
- përzgjedh pajisjet e duhura për matje optike;
- kontrollojë funksionimin e bankës optike dhe
elementeve optike;
- kontrollojë funksionimin e mikroskopit optik,
spektroskopit dhe interferometrit;
- zbatojë rregullat e sigurimit teknik të pajisjeve dhe
vendit të punës;
- zbatojë rregullat e mbrojtjes së mjedisit.

- përcaktojë treguesin e përthyerjes të qelqit me anë të
mikroskopit optik;
- përcaktojë largësinë fokale të thjerrës me metodën
direkte dhe të Beselit;
- përcaktojë gjatësinë valore të dritës me anë të unazave
të Njutonit;
- përdorë spekroskopin optik për përfitimin e spektrit të
dritës së bardhë;
- të përdorë interferometrin e Majkëllsonit për përfitimin
e tablosë interferenciale.
105
- Nxënësi paraprakisht përgatit me shkrim procedurën
eksperimental.
Nxënësi nuk pranohet të kryejë ushtrimin po që se
shkrim.
- Nxënësi përgatit raportin për përpunimin e rezultateve të
tejkalon 5%.

Përmbajtja.
aparaturave.
- Tela përçues, burime të rrymës dhe tensionit,
kondensatorë, elektrometër, ampermetra, voltmetra,
rezistorë, rezistenca induktive dhe kapacitive, vatmetër,
bankë optike, thjerra, prizma, burim drite, mikroskop
optik, spektroskop optik, interferometër të Majkëllsonit.
106
“Teknikat e punës laboratorike me mikroorganizma”
Niveli: I
Klasa: 11
Numri i modulit 10
Qëllimi i Ky modul u mundëson nxënësve të zhvillojnë shkathtësitë e përdorimit
modulit të mjeteve laboratorike në praktikën mikrobiologjike për përgatitjen e
preparateve mikroskopike, ngjyrosjen e tyre, kultivimin e
mikroorganizmave, identifikimin dhe numërimin e tyre.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi përgatitë preparate mikrobiologjike për
mësuarit (RM) mikroskopim
- Marrja e mostrave mikrobiologjike nga substrate të
ndryshme;
- Përzgjedhja e materialit dhe pajimeve të nevojshme për
mikroskopim;
- Kryerja e veprimeve sipas hapave kronologjik për
përgatitjen e preparatit nativ mikrobiologjik;
- Fiksimi i preparateve mikroskopike mikrobiologjike;
- Ngjyrosja e mikroorganizmave.
RM 2 Nxënësi sterilizon veglat, mjetet e punës dhe terrenet

ushqyese të mikroorganizmave
Përmbajtja:
- Përgatitja e enëve dhe qelqurinave për sterilizim;
- Sterilizimi me metoda fizike-flakë, ajër të nxehtë, avull uji
pa presion dhe nën presion.
RM 3 Nxënësi kryen veprime për kultivimin e

mikroorganizmave
Përmbajtja:
- Përgatitja e terreneve ushqyese të lëngëta dhe të ngurta për
kultivimin e mikroorganizmave;
- Derdhja e terreneve ushqyese;
- Mbjellja e terreneve ushqyese të lëngëta;
- Mbjellja e terreneve ushqyese të ngurta;
- Inkubimi i kulturës së mbjellë.
107
RM 4 Nxënësi përcakton numrin e mikroorganizmave me
metodën e drejtpërdrejtë
Përmbajtja:
- Përzgjedhja e materialit dhe mjeteve për njehsimin e
mikroorganizmave në substrat;
- Njehsimi i numrit të përgjithshëm të mikroorganizmave në
substratin e dhënë me ndihmën e dhomës për njehsim;
- Llogaritja e numrit të përgjithshëm të qelizave të
mikroorganizmave në 1 ml të substancës-mostrës.
RM 5 Nxënësi përcakton numrin e mikroorganizmave me

metodën indirekte me pllakën e agarit sipas Kohut
Përmbajtja:
- Përzgjedhja e materialit dhe mjeteve për njehsimin e
mikroorganizmave në terrenin ushqyes;
- Përgatitja e hollimeve të mostrave për hulumtim;
- Mbjellja e mikroorganizmave në terrenet ushqyese;
- Inkubimi i terreneve ushqyese të mbjella;
- Kontrollimi i terreneve ushqyese të mbjella;
- Njehsimi i kolonive të mikroorganizmave në terrenin
ushqyes;
- Llogaritja e numrit të qelizave të mostrës në njësi
vëllimore.



- përzgjedhë materialin dhe pajimet e nevojshme për
mikroskopim;
- kryejë veprime sipas hapave kronologjik për
përgatitjen e preparatit nativ mikrobiologjik;
- bëjë fiksimin e preparateve mikrobiologjike
mikroskopike;
- ngjyrosë mikroorganizmat sipas metodave standarde.
108

- përgatitë enët dhe qelqurinat për sterilizim;
- sterilizojë me metoda përkatëse veglat, mjetet dhe
terrenet ushqyese.

- përdorë termostatin, frigoriferin dhe liofilizatorin për
ruajtjen, zhvillimin dhe pastërtinë e kulturave
mikrobiologjike;
- përgatitë terrenet ushqyese të lëngëta dhe të ngurta për
kultivimin e mikroorganizmave me metoda përkatëse;
- bënë derdhjen e terreneve ushqyese në enët përkatëse
për kultivim;
- mbjellë terrenet ushqyese të lëngëta;
- mbjellë terrenet ushqyese të ngurta;
- bëjë inkubimin e kulturës së mbjellë me
mikroorganizma.

- përzgjedhë materialin dhe mjetet për njehsimin e
mikroorganizmave në substrat natyror;
- njehsojë numrin e përgjithshëm të mikroorganizmave
në substratin e dhënë me ndihmën e dhomës për
njehsim;
- llogaritë numrin e përgjithshëm të qelizave të
mikroorganizmave në 1ml të substancës me formulën e
dhënë.

- përzgjedhë materialin dhe mjetet për njehsimin e
mikroorganizmave në terrenin ushqyes;
- përgatitë hollimet e mostrave për hulumtim;
- mbjellë mikroorganizmat në terrenet ushqyese;
- bëjë inkubimin e terreneve ushqyese të mbjella me
mikroorganizma;
- kontrollojë terrenet ushqyese të mbjella;
- njehsoj kolonitë e mikroorganizmave në terrenin
ushqyes;
- llogaritë numrin e qelizave të mostrës në njësi të
vëllimit.
Metodat e - Moduli organizohet në laboratorin shkollor të biologjisë.
109
rekomanduara të - Në mungesë të mjeteve dhe pajisjeve mikrobiologjike në
të mësuarit laboratorin e biologjisë rekomandohet që moduli të realizohet
në Institutin e Shëndetit Publik të komunës përkatëse me
grupe të vogla nxënësish.
- Arsimtari përgatitë paraprakisht me shkrim udhëzimet
themelore për çdo përmbajtje të RM përkatës.
- Çdo aktivitet praktik nga ky modul duhet të kryhet nën
kontrollin rigoroz të mësimdhënësit.
- Nxënësi duhet t’i përmbahet plotësisht rregullave të sjelljes në
laboratorin mikrobiologjik..
- Nxënësit punojnë në grupe të vogla varësisht nga natyra e
ushtrimit praktik.
- Nxënësi duhet të përgatitë raportin për çdo ushtrim me
rezultate të përpunuara të ushtrimit.

- Mikroskopë.
- Xhama objekti dhe mbulues për mikroskopim.
- Xhama objekti për njehsim të mikroorganizmave.
- Epruveta bakteriologjike.
- Pjata të Petrit me diametër të ndryshëm.
- Pipeta dhe mikropipeta.
- Boca të ndryshme (Erlnamjer-it, për pika, për balsam).
- Flakëdhënësi i Bunsenit.
- Ansat (gjilpërat) mikrobiologjike.
- Vaskat ose havanët për ngjyrosje.
- Shporta e telit për sterilizimin e epruvetave.
- Autoklavi ose Furra e Pasterit, Kazani i Kohut.
- Termostati.
- Frigoriferi.
- Liofilizatori.
110
“Mbledhja e mostrave biologjike në ekosistemet e ujërave tokësore”
Niveli: I
Klasa: 11
Numri i modulit 11
Qëllimi i Është që nxënësi të zhvillojë shkathtësi të mbledhjes së materialit
modulit bimor dhe shtazor në ekosistemet e ujërave të ëmbël - tokësore
(burime, përrenj, lumenj, këneta dhe liqene) dhe përpunimit të tij në
laborator.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi mbledhë mostra të fitoplanktonit, zooplanktonit
mësuarit (RM) dhe makrovegjetacionit në ekosistemet e ujërave të ëmbël
dhe përmbajtja amull
Përmbajtja:
- Përgatitja e mjeteve dhe pajisjeve për mbledhjen e
materialit biologjik në ujërat e ëmbël amull;
- Përdorimi i rrjetës planktonike për mbledhjen e fito dhe
zooplanktonit;
- Mbledhja e mostrës reprezentative të fitoplanktonit apo
zooplanktonit në njësi të vëllimit të ujit;
- Mbledhja e makrovegjetacionit flotant, emerz dhe
submerz në këneta dhe liqene;
- Shënimi i të dhënave për karakteristikat e përgjithshme të
lokalitetit të hulumtuar në notesin e hulumtimit;
- Etiketimi i mostrës së planktonit me të dhënat e
nevojshme.
RM 2 Nxënësi përcakton dendësinë e fitoplanktonit dhe

zooplanktonit në njësi të vëllimit të ujit
Përmbajtja:
- Përgatitja e mjeteve për mikroskopim dhe mostrës së
planktonit për vlerësimin e dendësisë së planktonit;
- Vrojtimi dhe numërimi i planktonit përmes mikroskopit
RM 3 përkatësisht
Nxënësi mbledhstereomikroskopit;
mostra me makroinvertebrorë të bentosit
në ekosistemee të
- Llogaritja dendësisë
ujërave së
të planktonit në njësi të vëllimit të
ëmbla rrjedhëse
ujit.
Përmbajtja:
makrofaunës së bentosit;
- Përdorimi i rrjetës së bentosit për mbledhjen e mostrës
RM 4 Nxënësi përpunon
kualitative mostrën e makrozoobnetosit në
të makrozoobnetosit;
laborator
- Përdorimi i rrjetës së Surber-it për mbledhjen e mostrës
Përmbajtja:
kuantitative të makrozoobentosit;
-- Përgatitja
Shënimi i etëvendit të punës
dhënave për përpunimin
për karakteristikat e mostrës së të
e përgjithshme
makrozoobentosit;
- Konservimi
111 i mostrës së makrozobentosit në alkool 70%
ose formalinë 4%.
- Etiketimi i mostrës së makrozoobnetosit me të dhënat e
nevojshme;
- Kujdesi ndaj biodiversitetit të eksositemit të caktuar.
- Ndarja- veçimi i grupeve të makroinvertebrorëve me
ndihmën e llupës zmadhuese dhe vendosja në kiveta të
posaçme;
- Etiketimi i kivetave me grupet e caktuara të
makrozoobentosit;
- Identifikimi i individëve të makroinvertebrorëve gjer në
nivel të familjes me ndihmën e çelësa për determinim dhe
stereomikroskopit;
- Përpunimi i parametrave faunistik dhe ekologjik lidhur me
mostrat e makrozoobnetosit.



- përgatitë mjetet dhe pajisjet për mbledhjen e materialit
biologjik në ujërat e ëmbël amull;
- përdorë rrjetën planktonike për mbledhjen e fito dhe
zooplanktonit;
- mbledhë mostrën reprezentative të planktonit në njësi
të vëllimit të ujit;
- mbledhë ekzemplarë të makrovegjetacionit flotant,
emerz dhe submerz në këneta dhe liqene;
- shënon të dhënat për karakteristikat e përgjithshme të
- etiketon mostrën e planktonit me të dhënat e
nevojshme.

- përgatitë mjetet për mikroskopim dhe mostrën e
planktonit për vlerësimin e dendësisë së planktonit;
- vrojton dhe numëron individët e planktonit përmes
mikroskopit përkatësisht stereomikroskopit;
- llogaritë dendësinë e planktonit në njësi të vëllimit të
ujit.

- përgatitë mjetet dhe pajisjet për mbledhjen e
makrofaunës së bentosit;
112
- përdorë rrjetën e bentosit për mbledhjen e mostrës
kualitative të makrozoobnetosit;
- përdorë rrjetën e Surber-it për mbledhjen e mostrës
kuantitative të makrozoobentosit;
- konservon mostrën e makrozobentosit në alkool 70%
ose formalinë 4%;
- etiketon mostrën e makrozoobnetosit me të dhënat e
nevojshme;
- kujdeset që gjatë punës në ekosistemet ujore të mos
dëmtojë botën e gjallë të tyre.

- përgatitë vendin e punës për përpunimin e mostrës së
makrozobentosit;
- ndanë/veçon grupet e makroinvertebrorëve me
ndihmën e llupës zmadhuese dhe i vendosë në kiveta të
posaçme;
- etiketon kivetat me grupet e caktuara të
makrozobentosit;
- identifikon individët e makroinvertebrorëve gjer në
nivel të familjes me ndihmën e çelësave për
determinim dhe stereomikroskopit.
- përpunon parametra faunistikë dhe ekologjikë lidhur
me mostrat e makrozobentosit.
113
Metodat e - Moduli organizohet në laboratorin shkollor të biologjisë dhe
rekomanduara të në natyrë në ekosistemet përkatëse.
të mësuarit - Arsimtari përgatitë paraprakisht planin e punës për hulumtim
në terren.
- Arsimtari kujdeset që të gjitha fazat e punës në natyrë dhe
laborator të kryhen me përpikëri.
natyrë.
mbledhjes së mostrave.

- Llupa zmadhuese, mikroskopë dhe stereomiroskopë.
- Shishe të qelqit për konservimin e materialit biologjik.
- Alkool 70% dhe formalinë 4%.
- Rrjeta planktonike , rrjeta e bentosit, rrjeta e Surber-it.
- Tava e plastikës me ngjyrë të bardhë për mbledhjen e
mostrës së makrozobentosit.
- Kompleti i pincave.
- Kompleti i ndihmës së parë.
- Notesi për shënime në terren.
- Lapsi grafit.
114
“Mbledhja e organizmave shtazorë në ekosistemet tokësore”
Niveli: I
Klasa: 11
Numri i modulit 12
Qëllimi i Modul praktik që aftëson nxënësit për mbledhur materialin shtazor në
modulit ekosistemet tokësore (livadh, pyll, oborr shkollor etj.) dhe përpunojë në
laborator.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi mbledhë mostra të artropodave tokësore
mësuarit (RM) Përmbajtja:
dhe përmbajtja - Përgatitja e mjeteve dhe pajisjeve për mbledhjen e
mostrave të artropodave tokësore;
- Mbledhja e insekteve që fluturojnë me ndihmën e rrjetës;
- Mbledhja e artropodave nga vegjetacioni barishtor dhe
shkurre të ulëta me ndihmën e rrjetës;
- Mbledhja e faunës së invertebrorëve në substratin e
gjetheve të rëna në kalbje e sipër në ekosistemin e pyllit;
- Mbledhja e artropodave tokësore me ndihmën e kurtheve
me joshës;
- Konservimi i materiali shtazor të mbledhur në alkool 70%
ose formalinë 4%;
- Etiketimi i mostrës me të dhënat e nevojshme.
RM 2 Nxënësi përpunon mostrat faunistike të mbledhura në

ekosistemet tokësore
Përmbajtja:
- Përgatitja e vendit të punës në laborator për përpunimin e
mostrës faunistike;
- Ndarja-veçimi i grupeve themelore të mostrës së
artropodave tokësore me ndihmën llupës dhe
stereomikroskopit;
- Identifikimi dhe numërimi i individëve të artropodave
tokësore nga mostrat e ndryshme gjer në nivelin e rendit;
- Llogaritja e dendësisë, dominimit dhe ngjashmërisë
llojore;
- Përgatitja e koleksionit të insekteve.
115


- përgatitë mjetet dhe pajisjet për mbledhjen e mostrave
të artropodave tokësore;
- mbledhë insekte që fluturojnë, me ndihmën e rrjetës;
- mbledhë artropoda nga vegjetacioni barishtor dhe
shkurre të ulëta me ndihmën e rrjetës;
- mbledhë mostrën e faunës së invertebrorëve në
substratin e gjetheve të rëna në kalbje e sipër në
ekosistemin e pyllit;
- mbledhë artropoda tokësore me ndihmën e kurtheve
me joshës;
- konservon materialin shtazor të mbledhur në alkool
70% ose formalinë 4%;
- etiketon mostrën me të dhënat e nevojshme.

- përgatitë vendin e punës në laborator për përpunimin e
mostrës faunistike;
- ndanë/veçon grupet themelore të mostrës së
artropodave tokësore me ndihmën llupës dhe
stereomikroskopit;
- identifikon dhe numëron individët e artropodave
tokësore nga mostrat e ndryshme gjer në nivelin e
rendit;
- llogaritë dendësinë, dominimin dhe ngjashmërinë
llojore;
- përgatitë koleksionin e insekteve.
116
në terren.
natyrë.
demonstrimit praktik të aftësive të fituara nga ata

- Llupa zmadhuese, mikroskopë dhe stereomiroskopë.
- Rrjeta të ndryshme për mbledhjen e artopodeve në ajër dhe
tokë.
- Tava e plastikës me ngjyrë të bardhë për mbledhjen e
mostrës faunistike.
- Lapsi grafit.
117
“Mbledhja, konservimi, herbarizimi dhe identifikimi i bimëve”
Niveli: I
Klasa: 11
Numri i modulit 13
Qëllimi i Modul praktik që aftëson nxënësit për të mbledhur, konservuar,
modulit herbarizuar dhe identifikuar bimët jo vaskulare dhe vaskulare.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi mbledh lloje të ndryshme të bimëve barishtore,
mësuarit (RM) drunore dhe shkurreve
- Përgatitja e mjeteve, veglave dhe pajisjeve për mbledhjen e
bimëve në ekosistemet tokësore;
- Mbledhja e bimëve barishtore;
- Mbledhja e pjesëve të bimëve shkurre dhe drunore;
- Mbledhja e myshqeve dhe likeneve;
- Etiketimi i ekzemplarëve të bimëve të mbledhura;
- Konservimi i pjesëve vegjetative dhe reproduktive në
alkool 70% ose formalinë 4%;
- Etiketimi i materialit të konservuar;
- Kujdesi për biodiversitetin dhe habitatin e hulumtuar.
RM 2 Nxënësi përgatitë herbariumin

Përmbajtja:
- Presimi i bimëve për herbarium;
- Tharja dhe ruajtja e bimëve të herbarizuara;
- Determinimi i bimëve me ndihmën e çelësave për
determinim dhe stereomikroskopit gjer në nivelin e
familjes.


118

- përgatitë mjetet, veglat dhe pajisjet për mbledhjen e
bimëve në ekosistemet tokësore;
- mbledhë bimët barishtore;
- mbledhë pjesët e bimëve shkurre dhe drunore;
- mbledhë myshqet dhe likene;
- etiketon ekzemplarët e bimëve të mbledhura;
- konservon pjesët vegjetative dhe reproduktive të
bimëve në alkool 70% ose formalinë 4%;
- etiketon materialin e konservuar;
- kujdeset për biodiversitetin dhe habitatin e hulumtuar.

- preson bimët e përgatitura për herbarium;
- thanë dhe ruan bimët e herbarizuara;
- determinon bimët me ndihmën e çelësave për
determinim dhe stereomikroskopit gjer në nivelin e
familjes.
119
në terren.
natyrë.

- Llupa zmadhuese dhe stereomiroskopë.
- Letër që absorbon lagështinë e formatit të gazetës.
- Kapakë të herbarit nga kartoni i trashë ose dërrasat.
- Dorëza.
- Qese të najlonit ose gomës për bartjen e përkohshme të
bimëve.
- Gërshërë për krasitjen e bimëve.
- Daltë.
- Aparat fotografik për fotografimin e bimës së tërë ose
pjesëve të mbledhura për herbar.
- Lapsi grafit.
120
“Analiza elementare e komponimeve organike”
Niveli: I
Klasa: 11
Numri i modulit 14
Qëllimi i Modul praktik që aftëson nxënësit për punë praktike në laborator të
modulit kimisë si dhe zhvillon përgjegjësinë gjatë punës me substanca dhe
aparatura.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi përgatitë vendin, mjetet dhe reagensët për
mësuarit (RM) realizimin e analizës elementare të substancave të
dhe përmbajtja ndryshme organike
Përmbajtja:
- Përgatitja e vendit të punës për kryerjen e analizës cilësore
organike;
- Marrja dhe përgatitja e mostrës për analizë;
- Përgatitja e aparaturës për kryerjen e analizës;
- Mbikëqyrja e ecurisë së eksperimentit;
- Identifikimi i përbërësve të mostrës;
- Nxjerrja e rezultatit të analizës cilësore;
- Rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së mjedisit.
RM 2 Nxënësi kryen analiza të thjeshta të një mostre të

komponimit organik
Përmbajtja:
- Përgatitja e mostrës;
- Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të hidrogjenit;
- Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të karbonit;
- Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të oksigjenit;
- Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të azotit;
- Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të sulfurit;
- Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të halogjenëve;
- Evidentimi i përbërësve të analizës;


121

- përgatisë vendin e punës për kryerjen e analizës
cilësore organike sipas rregullit;
- marrë mostrën për analizë sipas rregullit;
- përgatisë mostrën për analizë sipas procedurës;
- përgatisë aparaturën për kryerjen e analizës sipas
skemës;
- mbikëqyrë ecurinë e eksperimentit sipas procedurës;
- identifikojë përbërësit e mostrës;
- nxjerrë rezultatin e analizës cilësore;
- zbatojë rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së
mjedisit.

- përgatisë mostrës për analizë;
- zhvillojë reaksione të identifikimit të hidrogjenit;
- zhvillojë reaksione të identifikimit të karbonit;
- zhvillojë reaksione të identifikimit të oksigjenit;
- zhvillojë reaksione të identifikimit të azotit;
- zhvillojë reaksione të identifikimit të sulfurit;
- zhvillojë reaksione të identifikimit të halogjenëve;
- evidentojë përbërësit nga analiza;
mjedisit.

mësuarit mundur demonstrime konkrete gjatë punës me mjete
laboratorike.
- Nxënësit duhet të ndahen në grupe më të vogla dhe të
angazhohen sa më shumë në eksperimente konkrete, në
mbështetje të përvetësimit të njohurive që trajton moduli.
Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e
ndryshme që paraqiten gjatë zhvillimit të reaksioneve të
ndryshme kimike në kushte laboratorike.

kimik.
122
“Sinteza e komponimeve organike”
Niveli: I
Klasa: 11
Numri i modulit 15
Qëllimi i Nëpërmjet këtij moduli nxënësit aftësohen për të kryer sinteza të
modulit komponimeve të thjeshta organike si dhe për të nxjerrë dhe analizuar të
dhënat.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi përgatitë vendin dhe mjetet për të kryer sintezën e
mësuarit (RM) substancave të thjeshta organike
- Përgatitja e vendit të punës;
- Përgatitja e substancave reaguese për sintezën e
komponimit organik;
- Përgatitja e aparaturës për sintezë;
- Mbikëqyrja e ecurisë metodike e metodës eksperimentale;
- Identifikimi i vetive të komponimit të sintetizuar;
- Nxjerrja e rezultatit të sintezës;
- Interpretimi i rezultatit;
RM 2 Nxënësi përgatitë sintezën e substancave të thjeshta
organike në laborator
Përmbajtja:
- Vendosja e substancave reaguese në enë për reaksion;
- Mbikëqyrja e ecurisë metodike të metodës për
përftimin e substancës organike;
- Analiza e ecurisë së eksperimentit përmes dukurive
karakteristike ;
- Hulumtimi i vetive të substancës së izoluar;
- Shënimi i ecurisë së punës dhe shënimi i reaksioneve
të zhvilluara;
- Zbatimi i rregullave të sigurisë në punë në laborator
dhe të ruajtjes së mjedisit.

123

- përgatisë vendin e punës;
- përgatisë substancat reaguese për sintezën e
komponimit organik;
- përgatisë aparaturën për sintezë;
- zbatojë ecurinë metodike të metodës eksperimentale;
- identifikojë vetitë e komponimit të sintetizuar;
- nxjerrë rezultatet e sintezës;
mjedisit.

- vendosë substancat reaguese në enë për reaksion sipas
procedurës;
- mbikëqyrë ecurinë metodike të metodës për përftimin e
substancës organike sipas procedurës;
- analizojë ecurinë e eksperimentit përmes dukurive
karakteristike sipas rregullit;
- hulumtojë vetitë e substancave të izoluara sipas
procedurës;
- shënojë ecurinë e punës dhe reaksionet e zhvilluara;
- zbatojë rregullave e sigurisë në punë në laborator dhe të
ruajtjes së mjedisit.

mësuarit mundur demonstrime konkrete gjatë punës me mjete
laboratorike.
- Nxënësit duhet të ndahen në grupe më të vogla dhe të
angazhohen sa më shumë në eksperimente konkrete, në
mbështetje të përvetësimit të njohurive që trajton moduli.
Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e
ndryshme që paraqiten gjatë zhvillimit të reaksioneve të
ndryshme kimike në kushte laboratorike.

kimik.
124
Klasa 12
Programi i lëndës
“Biologji”
Niveli: II
Klasa: 12
- shpjegojë faktet, konceptet, ligjshmëritë lidhur me lëndët organike strukturale dhe
proceset jetësore të organizmit të gjallë;
- dallojë ndërtimin e makromolekulave organike dhe rëndësinë e tyre në
funksionimin normal të organizmit të gjallë;
- përshkruajë metabolizmin në nivel qelizor që përfaqëson sistem dhe proces unik
në organizmin e gjallë;
- dallojë faktet, konceptet, ligjshmëritë e ndërtimit dhe funksionimit të organizmave
bimorë.

Kapitulli 1: Lënda dhe detyrat e biokimisë, tretjet koloide 4 orë
- përshkruajë objektin e studimit të lëndës së biokimisë dhe lidhjen e saj me
shkencat tjera;
- shpjegojë konceptin e tretjeve koloide dhe klasifikoj tretësirat koloide;
- përshkruajë vetitë e koloideve.
- Biokimia, objekti i studimit, ndarja e saj dhe lidhja me shkencat tjera
- Tretësirat koloide dhe klasifikimi i tyre
- Vetitë e koloideve: vetitë molekulare – kinetike, optike, elektrike dhe adsorbtive

- shpjegojë për objektin e studimit të biokimisë dhe konceptet themelore për
tretësirat koloide;
125
- ilustrojë ligjëratat me vizatime, skema eksperimentale dhe fotografi për të
vizualizuar vetitë molekulare-kinetike, optike dhe strukturale të tretësirave
koloide;
- zhvillojë diskutime, debate, punë në grupe rreth temave të ligjëruara dhe të nxisë
nxënësit të marrin pjesë në diskutim;
- japë detyra në klasë dhe në shtëpi;

- literaturë përkatëse për temat e kapitullit;
- lidhje interneti ku mund të gjenden skica, diagrame, fotografi, animacione dhe
skema eksperimentale.
Kapitulli 2: Roli i ujit dhe elektroliteve në proceset biokimike 6 orë
- shpjegojë rolin e makro dhe mikroelementeve dhe joneve të tyre në proceset
biokimike;
- emërtojë dhe përshkruaj karakteristikat e përgjithshme të makroelementeve;
- emërtojë dhe përshkruaj karakteristikat e përgjithshme të mikroelementeve.
- Makro dhe mikroelementet dhe jonet e tyre në proceset biokimike
- Makroelmentet (Ca, Mg, Na, K, P, Cl dhe S)
- Mikroelementet (Cu, Zn, Co, Mn, Mo, J, B)

- shpjegojë përmes ligjëratave dhe burimeve tjera të informacionit rolin e
pazëvendësueshëm të makro dhe mikroelementeve kimike në funksionimin
normal të të gjitha qenieve të gjalla;
diskutim;

- lidhje interneti ku mund të gjenden informacione plotësuese për temat e kapitullit.
Kapitulli 3: Hidratet e karbonit 8 orë
- përshkruajë ndërtimin dhe rolin e hidrateve të karbonit si komponime organike për
funksionimin e organizmit të gjallë;
- emërtojë dhe përshkruajë ndërtimin dhe funksionin e llojeve të ndryshme të
monosakarideve;
126
oligosakaradive;
polisakarideve.
- Hidratet e karbonit ndërtimi, roli dhe klasifikimi i tyre
- Monosakaridet
- Oligosakaridet
- Polisakaridet

diskutim;

- lidhje interneti ku mund të gjenden skica, diagrame, fotografi,
animacione dhe skema eksperimentale.
Kapitulli 4: Aminoacidet, proteinat dhe acidet nukleike 15 orë

- përshkruajë ndërtimin dhe vetitë e aminoacideve si dhe të emërtoj grupet dhe
llojet e tyre;
- shpjegojë konceptin e aminoacideve esenciale dhe të emërtoj dhe përshkruaj rolin
e aminoacideve esenciale për organizmin e njeriut;
- shpjegojë konceptin e aminoacideve joesenciale, të emërtoj dhe përshkruaj rolin e
aminoacideve joesenciale për organizmin e njeriut;
- përshkruajë procesin e biosintezës, transaminimit dhe zbërthimit të aminoacideve;
- përshkruajë ndërtimin-strukturat e proteinave dhe lidhjet kimike në to;
- shpjegojë vetitë elektrokimike të proteinave dhe procesin e denatyrimit të
proteinave;
- klasifikojë dhe përshkruajë karakteristikat e llojeve të ndryshme të proteinave;
- përshkruajë ndërtimin e acideve nukleike si komponime organike
makromolekulare;
- përshkruajë strukturën e acidit dezoksiribonukleik (ADN);
- përshkruajë strukturën e acidit ribonukleik, emërtoj llojet e tyre dhe funksionin e
tyre në proceset biokimike në qelizë;
- përshkruajë biosintezën e acideve nukleike dhe proteinave.
- Aminoacidet, ndërtimi, vetitë e tyre dhe klasifikimi
- Aminoacidet esenciale
- Aminoacidet joesenciale
- Biosinteza, ranasaminimi dhe zbërthimi i aminoacideve
- Proteinat, ndërtimi- strukturat dhe lidhjet kimike në proteina
127
- Klasifikimi dhe karakteristikat e llojeve të ndryshme të proteinave
- Vetitë elektrokimike të proteinave
- Acidet nukleike, ndërtimi dhe biosinteza e tyre
- Biosinteza e proteinave

- përdorë teknika të mësimdhënies që nxisin të menduarit kritik dhe ndërveprim ne
relacionin nxënës –nxënës dhe nxënës-mësimdhënës;
diskutim;

- lidhje interneti ku mund të gjenden burime të ndryshme informacioni për temat e
kapitullit.
Kapitulli 5: Lipidet 12 orë
- përshkruajë ndërtimin dhe klasifikojë lipidet si makromolekula organike;
- emërtojë dhe përshkruajë karakteristikat fiziko-kimike të lipideve të thjeshta;
- emërtojë dhe përshkruajë karakteristikat fiziko-kimike të lipideve të përbëra;
- përshkruajë karakteristikat e përgjithshme të karatenoideve dhe steroideve;
- përshkruajë metabolizmin e lipideve.
- Lipidet karakteristikat themelore dhe klasifikimi
- Lipidet e thjeshta
- Lipidet e përbëra
- Karotenoidet dhe steroidet
- Metabolizmi i lipideve

- zbatojë teknika ndërvepruese të mësimdhënies dhe mësimnxënies;
diskutim;

- lidhje interneti ku mund të gjenden burime të informacioneve
plotësuese për temat e kapitullit.
128
Kapitulli 6: Enzimet 14 orë
- shpjegojë karakteristikat e përgjithshme të enzimeve;
- përshkruajë kinetikën e veprimit të enzimeve në varshmëri nga faktorët e
ndryshëm;
- shpjegojë ndikimin e temperaturës dhe pH në shpejtësinë e aktivitetit të enzimit;
- përshkruajë ndikimin e përqendrimit të substratit si dhe përqendrimit të enzimit në
shpejtësinë e veprimit të enzimit;
- shpjegojë mekanizmat e inhibimit të veprimit të enzimit;
- përshkruajë specifitetin e veprimit të enzimeve;
- emërtojë dhe përshkruajë kofaktorët e aktivitetit të enzimeve;
- shpjegojë konceptin e sistemit citokrom;
- përshkruajë karakteristikat dhe funksionin e oksidoreduktazave;
- përshkruajë karakteristikat dhe funksionin e transferazave;
- përshkruajë karakteristikat dhe funksionin e hidrolazave;
- përshkruajë karakteristikat dhe funksionin e izomerazave, ligazave dhe liazave.
- Karakteristikat e përgjithshme të enzimeve
- Ndikimi i temperaturës dhe pH në shpejtësinë e veprimit të enzimeve
- Ndikimi i përqendrimit të substratit përkatësisht përqendrimit të enzimit në
shpejtësinë e aktivitetit të enzimit
- Inhibimi i veprimit të enzimit
- Specifiteti i veprimit të enzimeve
- Kofaktorët e aktivitetit të enzimeve
- Sistemi i citokromeve
- Klasifikimi i enzimeve
- Oksidoreduktazat
- Transferazat
- Hidrolazat
- Izomerazat, ligazat dhe liazat

diskutim;
- përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, skema, etj;

- lidhje interneti ku mund të gjenden burime të informacioneve plotësuese për temat
e kapitullit.
129
Kapitulli 7: Vitaminat dhe hormonet 8 orë
- përshkruajë karakteristikat e përgjithshme të vitaminave;
- emërtojë llojet e ndryshme të vitaminave dhe përshkruaj rolin e tyre për
organizmin e njeriut;
- përshkruajë karakteristikat e përgjithshme të hormoneve dhe rolin e tyre
bashkërendimin dhe kontrollin e proceseve të ndryshme në organizëm.
- Karakteristikat e përgjithshme të vitaminave
- Vitaminat e grupit A
- Vitaminat e grupit D, E, K dhe F
- Vitaminat e grupit B
- Hormonet – karakteristikat e përgjithshme dhe klasifikimi i tyre
- Hormonet e gjëndrave endokrine në organizmin e njeriut

diskutim;

e kapitullit.
Kapitulli 8: Ndryshimet biokimike të hidrateve të karbonit 8 orë
- shpjegojë konceptin e metabolizmit si sistem - proces unik në botën e gjallë;
- përshkruajë fazën anaerobe të metabolizmit intermedier të hidrateve të karbonit-
glikolizën;
- përshkruajë fazën anaerobe të metabolizmit intermedier të hidrateve të karbonit-
fermentimin alkoolik;
- përshkruajë fazën aerobe të metabolizmit intermedier të hidrateve të karbonit -
Ciklin e Krebsit.
- Metabolizmi si sistem-proces unik në botën e gjallë
- Faza anerobe e metabolizmit të hidrateve të karbonit- Glikoliza
- Faza anaerobe e metabolizmit të hidrateve të karbonit- Fermentimi alkoolik.
- Faza aerobe e metabolizmit të hidrateve të karbonit – Cikli i Krebsit
130
diskutim;

e kapitullit.
Kapitulli 9: Morfologjia e organeve vegjetative të bimëve 10 orë
- përshkruajë ndërtimin, format dhe metamorfozën e rrënjës;
- përshkruajë kuptimin e biskut dhe format e degëzimit të tij, ndërtimin dhe
metamorfozat e kërcellit;
- përshkruajë morfologjinë e gjethit, kategorizimin e gjetheve, radhitjen e gjetheve
në kërcell, anizofilinë dhe heterofilinë, metamorfozat dhe ndërtimin e brendshëm
të gjethit.
- Rrënja, funksioni, tipet e sistemit rrënjor, zonat rrënjore.
- Ndërtimi i brendshëm i rrënjës në zonën e qimeve thithëse
- Metamorfoza e rrënjës.
- Bisqet, tipet e tyre dhe sythat
- Metamorfoza e kërcellit
- Ndërtimi i kërcellit
- Morfologjia e gjethit, format e gjetheve, radhitja e gjetheve në kërcell
- Ndërtimi i brendshëm i gjethit dhe metamorfozat e tij

- përdorë ilustrime, modele ose material të gjallë bimor;
diskutim;

e kapitullit.
131
Kapitulli 10: Fiziologjia e bimëve 20 orë
- përshkruajë qelizën bimore si sistem osmotik (difuzioni, osmoza, plazmoliza dhe
deplazmoliza);
- përshkruajë regjimin ujor të bimëve (uji, absorbimi i ujit, lëvizja e ujit dhe lirimi i
ujit) ;
- përshkruajë mënyrën autotrofe të të ushqyerit te bimët përkatësisht procesin e
fotosintezës;
- përshkruajë mënyrat heterotrofe të të ushqyerit te bimët: saprofite, parazite,
gjysmëparazite dhe simbionte;
- përshkruajë procesin e frymëmarrjes aerobe dhe anaerobe te bimët;
- përshkruajë metabolizmin e kripërave minerale në organizmin bimor;
- përshkruajë fiziologjinë e rritjes dhe zhvillimit të organeve të caktuara bimore dhe
rolin e hormoneve bimore në këto procese;
- përshkruajë procesin e mbirjes së farave dhe faktorët që ndikojnë në këtë proces.
- Qeliza si sistem osmotik-difuzioni, osmoza, plazmoliza dhe deplazmoliza
- Regjimi ujor i bimëve (uji, absorbimi i ujit, lëvizja e ujit dhe lirimi i ujit)
- Të ushqyerit autotrof dhe heterotrof të bimëve
- Frymëmarrja (respiracioni) e bimëve
- Metabolizmi i kripërave minerale (përbërja elementare e bimëve, thithja-
- absorbimi i kripërave minerale, pranimi dhe qarkullimi i azotit, fiksimi biologjik i
azotit elementar)
- Fiziologjia e rritjes dhe zhvillimit të disa organeve bimore-fitohormonet
- Procesi i mbirjes së farës
- Lulëzimi-Vernalizimi, fotoperiodizmi, rregullimi hormonal i lulëzimit
- Zhvillimi i lules, frytit dhe farës
- Lëvizjet e bimëve-taksiet, tropizmat

- përdorë ilustrime, modele ose material të gjallë bimor;
diskutim;

e kapitullit.
132
Programi i lëndës
“Fiziologjia e shtazëve dhe njeriut”
Niveli: II
Klasa: 12
Në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 12-të. nxënësi duhet të:
- shpjegojë organizimin dhe funksionimin e qelizës si dhe proceset biofizike dhe
biokimike në te;
- shpjegojë dukuritë dhe proceset themelore fiziologjike në organizmin shtazor dhe
të njeriut;
- dallojë shkaqet e sëmundjeve më të shpeshta të njeriut dhe të vetëdijesohen për
rëndësinë e ruajtjes së shëndetit.

Kapitulli 1: Funksionimi i sistemit të informimit, shqisat, receptorët, efektorët,

zegla, pragu i zeglës 14
orë
- emërtojë organet shqisore të njeriut;
- klasifikojë receptorët sipas tipit të zeglës që pranojnë dhe përshkruan funksionin e
receptorëve;
- emërtojë tipet e sistemit nervor dhe përshkruajë ndërtimin e tij;
- shpjegojë përcjelljen e impulseve nervore dhe natyrën e impulsit nervor;
- shpjegojë ndërtimin dhe funksionin e SNQ dhe periferik.
- Organet shqisore të njeriut
- Receptorët, klasifikimi, funksioni
- Tipet e sistemit nervor, ndërtimi
- Përcjellja e impulseve nervore, natyra fiziko-kimike dhe biokimike e tyre
- Ndërtimi dhe funksioni i SNQ
- Ndërtimi dhe funksioni i SNP

- shpjegojë përmbajtjen nga ky kapitull duke theksuar rëndësinë e receptorëve,
organeve shqisore dhe rolin e SN për ruajtjen në normë të funksionit të qelizave,
indeve, organeve sistemit të organeve dhe organizmit në tërësi;
133
- shfrytëzon programe simuluese kompjuterike, CD, burime nga interneti etj, për të
ilustruar funksionin e sistemit nervor dhe organeve shqisore;
- rritë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutim për rëndësinë e SN, organeve
shqisore dhe receptorëve me shembuj konkret nga jeta e përditshme.

Kapitulli 2: Sistemi endokrin, funksioni, sëmundjet 10 orë
- emërtoje dhe identifikojë pozitën e gjëndrave endokrine në trupin e njeriut nga
fotografia;
- krahasojë ndërtimin dhe funksionin e gjëndrave kryesore endokrine të njeriut;
- emërtojë hormonet kryesore të gjëndrave endokrine dhe përshkruan rolin
fiziologjik të tyre;
- emërtojë dhe shpjegon paraqitjen e sëmundjeve të ndryshme si pasojë e hipo dhe
hiperfunksionit të gjëndrave endokrine.
- Koncepte të përgjithshme për gjëndrat endokrine, ndërtimi, funksioni
- Hormonet e hipofizës dhe roli fiziologjik i tyre
- Hormonet e Tiroides dhe paratriroides, roli fiziologjik i tyre
- Hormonet e pankreasit endokrin, roli fiziologjik i tyre
- Hormonet e korës dhe palcës së gjëndrës mbiveshkore, roli fiziologjik i tyre
funksioni endokrin i kimusit
- Disa sëmundje më të njohura që shfaqen si pasojë e çrregullimit të funksionit të
gjëndrave endokrine

- shpjegojë përmbajtjen duke theksuar rëndësinë e sistemit endokrin dhe nervor për
ruajtjen e integritetit funksional të organizmit;
- përdorë mjete demonstrimi, diapozitiva, slajde, fotografi, burime nga interneti
lidhur me rregullimin endokrin;
- përdorë mjete pamore.

- projektori;
- slajde;
- diapozitiv për gjëndrat endokrine;
- programe simuluese kompjuterike për ndërtimin e gjëndrës endokrine dhe rolin
134
- fiziologjik të hormoneve;
135
Kapitulli 3:Tretja dhe përthithja 8 orë
- emërtojë organet që përbëjnë sistemin e organeve të tretjes te njeriu;
- përshkruajë funksionin mekanik dhe kimik të sistemit të organeve të tretjes
(tretjen e ushqimit në gojë, lukth, zorrë);
- shpjegojë rolin e enzimeve të traktit gastrointestinal, lëngut pankreatik dhe
përmbajtjes së fshikës së vrerit në tretjen e ushqimit;
- përshkruajë si kryhet absorbimi i materieve ushqyese të zbërthyera në zorrë.
- Sistemi i organeve të tretjes te njeriu
- Tretja te organizmat njëqelizor dhe shumëqelizor
- Tretja në gojë dhe roli i sistemit nervor në sekrecionin e pështymës
- Tretja në stomak, rregullimi neuroreflektor dhe humoral i gjëndrave gastrike
- Tretja në duoden dhe zorrën e hollë, sekrecioni, lëngut pankreatik, tëmthor dhe
intestinal
- Absorbimi i materieve të tretura
- Funksionet motore të zorrëve të holla dhe të trasha

- shpjegojë karakteristikat e përgjithshme të traktit digjestiv duke përdorur
ilustrime, burime nga interneti;
- përdorë atlase të ndërtimit të sistemit të organeve të tretjes dhe gjëndrave anekse,
(mëlçisë dhe pankreasit te njeriu);
- testojë aktivitetin e enzimeve që veprojnë në zorrë.

- projektori;
- slajde;
- rrjet interneti në laborator;
- kompjuter dhe programet simuluese kompjuterike.
Kapitulli 4: Lëngjet trupore të pakurrizorëve dhe kurrizorëve 9 orë
- emërtojë lëngjet trupore të pakurizorëve dhe kurizorëve;
- shpjegojë ndërtimin e sistemit të organeve të qarkullimit të gjakut;
- shpjegojë përbërjen e lëngjeve trupore(kimike dhe korpuskulare);
- shpjegojë funksionet e lëngjeve trupore,koagulimi i gjakut, imuniteti;
- emërtojë pigmentet respiratore dhe shpjegon transportin e gazrave;
- shpjegojë qarkullimin e lëngjeve trupore dhe emërton organet pulsatore;
- shpjegojë shtypjen e gjakut dhe pulsin, rregullimi i qarkullimit.
136
- Lëngjet trupore-hidrolimfa, hemolimfa, gjaku, limfa
- Përbërja kimike dhe korpuskulare e lëngjeve trupore
- Roli mbrojtës i gjakut-koagulimi i gjakut dhe imuniteti
- Pigmentet respiratore dhe transporti i gazrave
- Qarkullimi i gjakut dhe organet pulsative
- Shtypja e gjakut dhe pulsi, rregullimi i qarkullimit

- shpjegojë ndërtimin e sistemit të organeve të qarkullimit të gjakut te njeriu përmes
modeleve, fotografive dhe programeve simuluese;
- ekzaminojë gjakun dhe numërojë elementet korpuskulare të gjakut;
- përcaktojë shpejtësinë e koagulimit të gjakut, dhe e matë shtypjen e gjakut.

- projektori;
- slajde;
- fotografi dhe modele nga plastika lidhur me ndërtimin e organeve pulsative;
- aparati për matjen e shtypjes së gjakut.
Kapitulli 5: Sistemi i organeve të frymëmarrjes 9 orë
- shpjegojë karakteristikat morfologjike të rrugëve të frymëmarrjes;
- përshkruajë mekanizmin e lëvizjes së rrugëve respiratore;
- shpjegojë shkëmbimin e gazrave në mushkëri;
- përshkruajë mekanizmin rregullues të frymëmarrjes.
- Sistemi i organeve të frymëmarrjes te organizmat tokësor
- Mekanizmi i lëvizjes së organeve respiratore
- Transporti i gazrave përmes gjakut
- Rregullimi nervor dhe kimik i frymëmarrjes

- shpjegojë karakteristikat e ndërtimit të sistemit të organeve të frymëmarrjes te
vertebrorët me shembullin e peshkut, shpendit dhe njeriut;
- shpjegojë mekanizmin e inspirimit dhe ekspirimit nga fotografia, grafofolia ose
programi simulues kompjuterik dhe përshkruajë rregullimin nervor dhe humoral të
procesit të frymëmarrjes.

- projektori; slajde;
- fotografi të ndërtimit të organeve të frymëmarrjes te njeriu, CD-programe
simuluese kompjuterike.
137
Kapitulli 6: Sistemi i organeve të ekskretimit 6 orë
- përshkruajë procesin e ekskretimit te organizmat njëqelizor dhe shumëqelizor;
- shpjegojë ndërtimin dhe funksionin e veshkës dhe nefronit;
- përshkruajë mekanizmat rregullues të procesit të ekskretimit.
- Menaxhimi me mbeturina te organizmat njëqelizor dhe njeriu - ekskretimi
- Ndërtimi dhe funksioni i veshkës dhe nefronit
- Rregullimi i ekskretimit

- shpjegojë osmorregullimin te organizmat njëqelizor dhe shumëqelizor me mjete
pamore (foto, slajde, burime nga interneti);
- shpjegojë mekanizmin e formimit të urinës primare dhe sekondare në glomerul
dhe kanal nefrotik nga fotografia , grafofolia, programi simulues kompjuterik dhe
përshkruajë rregullimin nervor dhe humoral të procesit të ekskretimit.

- atlase anatomike dhe fiziologjike për veshkë te njeriu;
- grafofolie, CD-programe simuluese, modele të ndërtimit të veshkës së njeriut.
Kapitulli 7: Sistemi mbrojtës, mbështetës dhe lokomotor 9 orë
- përshkruajë ndërtimin dhe funksionin e lëkurës;
- shpjegojë tipet e lëvizjes dhe fiziologjinë e lëvizjes në botën e gjallë;
- shpjegojë ndërtimin, biokiminë dhe fiziologjinë e sistemit muskulor;
- Lëkura, roli fiziologjik i saj
- Tipet e lëvizjes në botën e gjallë
- Fiziologjia e muskujve të vijëzuar dhe të lëmuar
- Sinapsa neuromuskulore

- shpjegojë karakteristikat strukturale dhe funksionale të lëkurës dhe tipet e
lëvizjes në botën shtazore nga videokaseta, slajde, burime nga interneti.

- atlase anatomike dhe fiziologjike;
- rrjeti i internetit, kompjuter, videoprojektor.
138
Kapitulli 8: Metabolizmi energjetik-termorregullimi fizik dhe kimik 5 orë
- përshkruajë si rregullohet balanca termike;
- përkufizojë homeotermine dhe poikiloterminë;
- shpjegojë prodhimin e nxehtësisë (termogjeneza) humbjen e nxehtësisë–termoliza
dhe hipoterminë;
- shpjegojë mekanizmat rregullues të temperaturës trupore.
- Balanca termike dhe rregullimi i saj, organizmat poikiloterm dhe homeoterm
- Termogjeneza dhe termoliza
- Mekanizmat rregullues të temperaturës trupore

- shpjegojë si rregullohet balanca termike dhe klasifikon organizmat duke marrë si
kriter stabilitetin e temperaturës trupore me mjete pamore (foto, slajde, burime
nga interneti);
- përshkruajë procesin e termogjenezës dhe termolizës me programe simuluese nga
interneti, vizatime, grafofolia;
- ilustrojë me grafofolie rolin e hipotalamit për ruajtjen e homeostazës termike të
organizmit.

- rrjeti i internetit;
- videobim;
- grafoskop;
- atlase anatomike dhe fiziologjike dhe biokimike.
139
Klasa 12

profesionale
“Përcaktimi i parametrave themelorë biokimikë”
Niveli: II
Klasa: 12
Numri i modulit 16
Qëllimi i Një modul praktik që aftëson nxënësit të përgatisin tretësirat kimike,
modulit mjetet dhe aparaturat për kryerjen e analizave të parametrave
themelorë biokimikë.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi përgatitë tretësirat kimike, mostrat dhe mjetet e
mësuarit (RM) punës për matjen e parametrave biokimikë të hidrateve të
dhe përmbajtja karbonit
Përmbajtja:
- Përgatitja e vendit të punës për përgatitjen e tretësirave
kimike;
- Përzgjedhja e mjeteve dhe aparaturave të nevojshme për
analiza biokimike të hidrateve të karbonit;
- Përgatitja e tretësirave kimike për analiza biokimike të
hidrateve të karbonit;
- Përgatitja e mostrave për analizë biokimike;
- Zbatimi rregullave të sigurimit teknik dhe mbrojtjes së
mjedisit.
RM 2 Nxënësi matë parametra të ndryshëm biokimikë të

hidrateve të karbonit
Përmbajtja:
- Përcaktimi i vetive oksido-reduktuese të hidrateve të
karbonit;
- Përcaktimi i llojit të hidrateve të karbonit në lëngje të
ndryshme;
- Matja e veprimit të katalizatorëve organikë (enzimeve) dhe
inorganik (acideve) në amidon;
- Matja e veprimit të temperaturës në aktivitetin e enzimit
amilazë;
- Matja e veprimit të pH në aktivitetin e enzimit amilazë;
140
- Përcaktimi kualitativ i glukozës në urinën e njeriut;
mjedisit.

proteinave
Përmbajtja:
- Përgatitja e vendit të punës për analiza biokimike të
proteinave;
- Kryerja e reaksioneve të ngjyrosjes së proteinave;
- Përcaktimi i hidrolizës së proteinave të thjeshta;
- Vërtetimi i prezencës së laktozës dhe klorideve në
qumësht;
- Përcaktimi kualitativ i proteinave në urinë;
mjedisit.

lipideve dhe bënë ndarjen e substancave të ndryshme
Përmbajtja:
- Përgatitja e vendit të punës për analiza biokimike të
lipideve dhe ndarjes së substancave të ndryshme;
- Vërtetimi i vetive fiziko-kimike të lipideve;
- Kryerja e hidrolizës bazike të yndyrave- sapunifikimi;
- Ndarja e substancave koloide nga substancat jokoloide-
absorbimi;
- Ndarja e makromolekulave prej substancave
mikromolekulare-dializa;
mjedisit.


- përgatitë vendin e punës për përgatitjen e tretësirave
kimike;
- përzgjedhë mjetet dhe aparaturat e nevojshme për
analiza biokimike të hidrateve të karbonit;
- përgatitë tretësira kimike për analiza biokimike të
hidrateve të karbonit;
- përgatitë mostra për analizë biokimike;
- zbatojë rregullat e sigurimit teknik dhe mbrojtjes së
141
mjedisit.

- përcaktojë vetitë oksido-reduktuese të hidrateve të
karbonit;
- identifikojë llojin e hidrateve të karbonit në lëngje të
ndryshme;
- matë veprimin e katalizatorëve organikë (enzimeve)
dhe inorganikë (acideve) në amidon;
- matë veprimin e temperaturës në aktivitetin e enzimit
amilazë;
- matë veprimin e pH në aktivitetin e enzimit amilazë;
- përcaktojë në mënyrë kualitative praninë e glukozës në
urinën e njeriut;
mjedisit.

- përgatitë vendin e punës për analiza biokimike të
proteinave;
- kryejë reaksionet e ngjyrosjes së proteinave;
- përcaktojë hidrolizën e proteinave të thjeshta;
- vërtetojë prezencën e laktozës dhe klorideve në
qumësht;
- përcaktojë në mënyrë kualitative prezencën e
proteinave në urinë;
mjedisit.

- përgatitë vendin e punës për analiza biokimike të
lipideve dhe ndarjes së substancave të ndryshme;
- vërtetojë vetitë fiziko-kimike të lipideve;
- kryejë hidrolizën bazike të yndyrave- sapunifikimin;
- ndajë substancat koloide nga substancat jokoloide-
adsorbimi;
- ndajë makromolekulat prej substancave
mikromolekulare-dializa;
mjedisit.
142
Metodat e - Moduli organizohet në laboratorin shkollor të biologjisë .
rekomanduara të - Arsimtari përgatitë paraprakisht planin e punës për vrojtim ose
mësuarit eksperiment.
- Arsimtari kujdeset që të gjitha fazat e punës në laborator dhe
insiston që ato të kryhen me përpikëri.
laborator.
- Nxënësit punojnë individualisht ose në grupe të vogla
varësisht nga natyra e eksperimentit apo vrojtimit.
- Nxënësi duhet të mbajë protokoll eksperimental dhe përgatitë
raportin për çdo ushtrim me përfundim të shkurtër për
rezultatet e eksperimentit apo matjes.
demonstrimit praktik të aftësive të fituara nga ata ne te gjitha
fazat e eksperimentit apo vrojtimit.

domosdoshme mjediset, qelqurinat, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme:
- Komplet i epruvetave, pipetave , balon i rrumbullakët,
xhamave mikroskopik, flakëdhënësi;
- Serum për analiza biokimike;
- NaCl, NaOH 10%, CuSO4 1%, AgNO3 1%, tretje glukoze 1%;
Feling I, II, HNO3 i koncentruar;
- Qumësht, urinë;
- Tretje 1% e fruktozës, maltozës, dhe saharozës,
fenilhidrazinklorhidrati në substancë, acetati i Na në
substancë, acid acetik 30%, vaj , eter, petroleter, alkool,
kloroform, tretje alkoolike e KOH 15%, H2SO4 i
përqendruar, tretje ujore e të bardhit të vesë, tretje amidoni
1%, tretje HCl 10%, tretje lugoli.
- Kolorimetri, spektrofotometri, banjë ujore.
- Notesi për protokoll eksperimental.
- Lapsi grafit, markerët.
143
“Matja e parametrave themelorë fiziologjikë të bimëve”
Niveli: II
Klasa: 12
Numri i modulit 17
Qëllimi i Modul praktik që aftëson nxënësit për analizë dhe matje të
modulit parametrave të ndryshëm fiziologjik të bimët duke përdorur kemikale,
metoda, aparate dhe instrumente të ndryshme.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi përgatitë materialin bimor, kemikalet për testimin
mësuarit (RM) e permeabilitetit selektiv të membranës plazmatike,
dhe përmbajtja shtypjen osmotike, intezitetin e transpirimit dhe tretësirat
ushqyese për kultura ujore
Përmbajtja:
- Përgatitja e prerjeve kubike (1 cm 3) të panxharit të kuq për
lëshueshmërinë zgjedhore te qelizave te gjalla dhe të
vdekura;
- Përgatitja e 4 epruvetave me 5ml me ujë të distiluar;
- Përgatitja e materialit dhe serisë së tretësirave për matjen e
shtypjes osmotike të lëngut qelizor me metodën e
plazmolizës;
- Sigurimi i bimëve Tradescantia zebrina, Tradescantia
discolor;
- Përgatitja e prerjeve të holla sipërfaqësore të epidermës së
faqes së poshtme të gjethit të bimëve për matjen e shtypjes
osmotike të lëngut qelizor;
- Përgatitja e serisë së tretësirave molare(0.1-0.6 M) të
sakarozës me përqendrime të ndryshme;
- Përgatitja e prerjeve të epidermës së gjethit të bimëve për
mikroskopim;
- Përgatitja e veglërisë, bimëve, kemikaleve për matjen e
intezitetit të transpirimit;
- Përgatitja e veglërisë dhe kimikateve për tretësira
elementare dhe ushqyese të kulturave ujore;
mjedisit.
144
RM 2 Nxënësi matë lëshueshmërinë selektive të membranës
qelizore, shtypjen osmotike, transpirimin dhe përgatitë
tretësira elementare dhe ushqyese për kultura ujore
Përmbajtja:
- Përgatitja e vendit të punës në laborator;
- Mbytja e qelizave të pangjarit të kuq në epruvetën 2, 3
dhe 4 me valim, acid acetik dhe kloroform;
- Matja e lëshueshmërinë selektive të membranës së
qelizave të gjalla dhe të vdekura bimore;
- Matja e shtypjes osmotike të lëngut qelizor me
metodën e plazmolizës;
- Vendosja e prerjeve të freskëta të epidermës në serinë e
tretjeve molare të saharozës (0.1-0.6 M);
- Numërimi i qelizave të plazmolizuara në serinë e
tretjeve të saharozës bëhet me mikroskop optik.
- Paraqitja e rezultateve të numrit të qelizave të
plazmolizuara bëhet në mënyrë tabelore dhe grafike
- Identifikimi i tretësirës së saharozës që shkakton
plazmolizën e 50% të qelizave (tretja izotonike)
- Matja e intensitetit të transpirimit duke u bazuar në
ndryshimin e peshës së CaCl2 para dhe pas procesit të
transpirimit;
- Shprehja e intensitetit të transpirimit në mg H2O/g të
materialit bimor/min;
- Përgatitja e tretësirave elementare dhe tretësirave
ushqyese për kultura ujore;
- Zbatimi i rregullave të sigurimit teknik dhe mbrojtjes
së mjedisit.


KR Kriteret e realizimit;

- përgatisë vendin e punës
- përgatisë prerje kubike (1 cm 3) të panxharit të kuq për
lëshueshmërinë zgjedhore të qelizave të gjalla dhe të
vdekura;
- përgatisë 4 epruveta me 5 ml me ujë të distiluar;
- përgatisë materialin dhe serinë e tretësirave për matjen
e shtypjes osmotike të lëngut qelizor me metodën e
plazmolizës;
145
- sigurojë bimët Tradescantia zebrina, Tradescantia
diskolor;
- përgatisë prerjet e holla sipërfaqësore të epidermës së
faqes së poshtme të gjethit të bimëve për matjen e
shtypjes osmotike të lëngut qelizor;
- përgatisë serinë e tretësirave molare (0.1-0.6 M) të
saharozës me përqendrime të ndryshme;
- përgatisë prerje të epidermës së gjethit të bimëve për
mikroskopim;
- përgatisë veglërinë, bimët, kemikalet për matjen e
intensitetit të transpirimit;
- përgatisë veglërinë dhe kemikalet për tretësira
elementare dhe ushqyese të kulturave ujore;
mjedisit.

- përgatisë vendin e punës në laborator;
- matë lëshueshmërinë selektive të membranës së
qelizave të gjalla dhe të vdekura bimore;
- matë shtypjen osmotike të lëngut qelizor me metodën
e plazmolizës;
- vendosë prerjet e freskëta të epidermës në serinë e
tretjeve molare të saharozës (0.1-0.6 M);
- numërojë qelizat e plazmolizuara në serinë e tretjeve
të saharozës nën mikroskop optik;
- paraqesë rezultatet e numrit të qelizave të
plazmolizuara në mënyrë tabelore dhe grafike;
- identifikojë tretësirën e saharozës që shkakton
plazmolizën e 50% të qelizave (tretja izotonike);
- matë intensitetin e transpirimit duke u bazuar në
ndryshimin e peshës së CaCl2 para dhe pas procesit
të transpirimit;
- shprehë intensitetin e transpirimit në mg H2O/g të
materialit bimor/min;
- përgatisë tretësirat elementare dhe tretësira ushqyese
për kultura ujore;
mjedisit.
146
Metodat e - Moduli organizohet në laboratorin shkollor të biologjisë .
rekomanduara të - Arsimtari përgatitë paraprakisht planin e punës për hulumtim
të mësuarit në laborator.
- Arsimtari kujdeset që të gjitha fazat e punës në laborator të
kryhen me përpikëri.
laborator.
varësisht nga natyra e eksperimentit.

- Panxhari i kuq, flakëdhënësi, acidi acetik, kloroformi, uji i
distiluar, epruvetat 10 ml, pipetat me vëllim të ndryshëm.
- Peshorja analitike, sakaroza, bimët e gjinisë Tradescantia,
zhileta, pinca, qelq ore, mikroskopi optik, xhama
mikroskopik.
- Bima e caktuar, ena e qelqit e mbyllur hermetikisht, ena 1
litërshe me kapak e mbushur me ujë, gypi i cili përcjellë
ajrin në enën e madhe hermetikisht të mbyllur, acidi.
sulfurik, pompa vakum qe largon ajrin e ngopur me avuj
uji të liruar nga bima me transpirim nga ena hermetikisht e
mbyllur, CaCl2 higroskopik.
- Enë normale, enë cilindrike (menzura), enë speciale për
kultivim, seri e komponimeve organike që përmbajnë
makro dhe mikroelemente të domosdoshme për zhvillimin
normal të bimës.
147
“Matja e parametrave themelorë fiziologjikë të shtazëve dhe njeriut”
Niveli: II
Klasa: 12
Numri i modulit 18
Qëllimi i Modul praktik që aftëson nxënësit për të matur parametrat themelorë
modulit fiziologjikë të shtazëve dhe njeriut, nëpërmjet metodave të vrojtimit
dhe eksperimentit në laboratorin fiziologjik.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi përgatitë tretësirat, aparatet, instrumentet dhe
mësuarit (RM) kafshët për eksperiment
- Përgatitja e kemikaleve për tretësira;
- Përgatitja e mjeteve për anestezion volativ apo me
injektim;
- Përgatitja e preparatit neuromuskulor të bretkosës;
- Përgatitja e bretkosës për hulumtimin e rolit të trurit dhe
palcës kurrizore në reaksionet refleksive;
- Përgatitja e materialit për testimin e refleksit të tetivës së
Akilit;
- Përgatitja e bretkosës për të hulumtuar qarkullimin kapilar
të gjakut dhe rolin e lëkurës në frymëmarrje;
- Mbledhja e kërmijve dhe përgatitja e tyre për testimin e
ndikimit të faktorëve të mjedisit ne frekuencën e zemrës;
- Përgatitja e kërmillit për ekzaminimin e hemolimfës;
- Përgatitja e miut laboratorik për ekzaminimin e gjakut;
- Përgatitja e aparaturës (spirometrit) për matjen e
kapacitetit vital të njeriu;
- Përgatitja për matjen e frekuencës së zemrës ,
- Përgatitja e mjeteve për përcaktimin e shpejtësisë së
koagulimit të gjakut;
- Përgatitja e mjeteve për përcaktimin e përqindjes së
oksigjenit në ajrin e mushkërive të bretkosës;
- Përgatitja e tretësirave, mjeteve dhe izolimi i traktit
digjestiv te pula;
- Përgatitja për matjen e ndjeshmërisë së skrrajës së shiut në
dritë- shpërndarja e fotoreceptorëve;
- Përgatitja për matjen e mprehtësisë së shikimit te njeriu.
148
RM 2 Nxënësi kryen anestezionin e kafshëve laboratorike,
vrojton dhe hulumton proceset dhe funksionet jetësore te
kafshët dhe njeriu
Përmbajtja:
- Përgatitja e vendit të punës dhe mjeteve për vrojtim dhe
hulumtim të proceseve, funksioneve dhe manifestimeve
jetësore te kafshët dhe njeriu;
- Përgatitja e tretësirave kimike për eksperiment;
- Anestezioni i kafshëve dhe përcjellja e stadeve te
anestezionit (analgezionit, deliriumit, anestezionit kirurgjik
dhe stadin e paralizës medullare);
- Testimi i lidhjes neuromuskulore (nervi ishiadik dhe
muskuli gastroknemi) te bretkosa;
- Vërtetimi i rolit të trurit dhe palcës kurrizore në
reaksionet refleksive;
- Matja e refleksit të tetivës së Akilit te personat e
ndryshëm;
- Hulumtimi i qarkullimit kapilar të gjakut te bretkosa;
- Hulumtimi i rolit të lëkurës në frymëmarrje te bretkosa;
- Ekzaminimi i hemolimfës te kërmilli i vreshtës;
- Ekzaminimi i gjakut te miu laboratorik ose pula;
- Matja e frekuencës së punës së zemrës te kërmilli në
varshmëri nga faktorët e mjedisit;
- Matja e kapacitetit vital te njeriu;
- Matja e frekuencës se punës së zemrës te njeriu;
- Matja e shpejtësisë së koagulimit të gjakut;
- Matja e përqendrimit të oksigjenit në ajrin e mushkërive të
bretkosës;
- Përcaktimi e ndjeshmërisë së zonave të ndryshme trupore
të krimbit të dheut në dritë;
- Testimi i mprehtësisë së shikimit të nxënësit e ndryshëm;
- Udhëheqja e protokollit për vrojtimet dhe eksperimentet e
bëra.


- punë në laborator

- përgatisë kemikalet për tretësira;
- përgatisë mjetet për anestezion volativ apo me
injektim;
149
- përgatisë preparatin neuromuskulor të bretkosës;
- përgatisë bretkosën për hulumtimin e rolit të trurit dhe
palcës kurrizore në reaksionet refleksive;
- përgatisë bretkosën për të hulumtuar qarkullimin
kapilar të gjakut dhe rolin e lëkurës në frymëmarrje;
- mbledhë dhe përgatitë kërmijtë për testimin e ndikimit
të faktorëve të mjedisit ne frekuencën e zemrës;
- përgatisë kërmillin për ekzaminimin e hemolimfës;
- përgatisë miun laboratorik për ekzaminimin e gjakut;
- përgatisë aparaturën (spirometrit) për matjen e
kapacitetit vital te njeriu;
- përgatisë mjetet për matjen e frekuencës se zemrës;
- përgatisë mjetet për përcaktimin e shpejtësisë së
koagulimit të gjakut;
- përgatisë mjetet për përcaktimin e përqindjes së
oksigjenit në ajrin e mushkërive të bretkosës;
- përgatisë tretësirat, mjetet dhe izolon traktin digjestiv
të pulës;
- përgatisë eksperimentin për matjen e ndjeshmërisë
së skrrajës së shiut në dritë-shpërndarja e
fotoreceptorëve.

- përgatisë vendin e punës dhe mjetet për vrojtim dhe
hulumtim të proceseve, funksioneve dhe
manifestimeve jetësore te kafshët dhe njeriu;
- përgatisë tretësirat kimike për eksperiment;
- bëjë narkotizimin e kafshëve dhe përcjellë stadet e
narkozës (analgezionit, deliriumit, anestezionit
kirurgjik dhe stadin e paralizës medullare);
- testojë lidhjen neuromuskulore (nervi ishiadik dhe
muskuli gastroknemi) te bretkosa;
- vërtetojë rolin e trurit dhe palcës kurrizore në
reaksionet refleksive;
- hulumtojë qarkullimin kapilar të gjakut te bretkosa;
- hulumtojë rolin e lëkurës në frymëmarrje te bretkosa;
- ekzaminojë hemolimfën e kërmilli i vreshtës;
- ekzaminojë gjakun te miu laboratorik ose pula;
- matë frekuencën e punës së zemrës te kërmilli në
varshmëri nga faktorët e mjedisit;
- matë kapacitetin vital te njeriu;
- matë frekuencën e punës së zemrës te njeriu;
- matë shpejtësinë e koagulimit të gjakut;
- matë përqendrimin e oksigjenit në ajrin e mushkërive
të bretkosës;
- përcaktojë ndjeshmërinë e zonave të ndryshme trupore
të krimbit të dheut në dritë;
- udhëheqë protokollin për vrojtimet dhe eksperimentet e
150
bëra.
të mësuarit eksperiment.
laborator.
varësisht nga natyra e e eksperimentit apo vrojtimit.
- Nxënësi duhet të mbaje protokoll eksperimental dhe përgatitë
rezultatet e eksperimentit apo vrojtimit.
- Gjatë vlerësimit të nxënësve, duhet të zbatohet kontrolli i

- Eter, uretan.
- Shiringa.
- Eksikator hermetik për narkozë volative.
- Tretje fiziologjike për bretkore, gjitarë dhe kërmillin e
vreshtës.
- Komplet i epruvetave, pipetave, mjeteve për disekesion dhe
viviseksion.
- Tava e plastikës me ngjyrë të bardhë për diseksione të
kafshëve.
- Stoli preparues, gjilpëra dhe penj kirurgjik.
- Vaji-për hulumtimin e rolit të lëkurës në frymëmarrje të
- bretkosa.
- Mikroskop të dritës.
- Spirometër.
- Kronometër.
- Gypa plastike me gjatësi prej 40 cm, gjysmë të mbështjellur
- me folie te zezë (për të testuar shpërndarjen e fotoreceptorëve
te skraja e shiut.
151
“Matja e ndotjes së mjedisit”
Niveli: II
Klasa: 12
Numri i modulit 19
Qëllimi i Modul praktik që aftëson nxënësit për të matur shkallën e ndotjes së
modulit mjedisit ku jeton nëpërmjet metodave elementare të monitorimit
biologjik pasiv dhe aktiv.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi mbledhë likene në burimin e ndotjes së ajrit me
mësuarit (RM) dioksid sulfuri
mostrave të likeneve;
- Përgatitja e hartës së zonës për mbledhjen e likeneve.
- Lokalizimi i zonave ku do të merren likenet;
- Shënimi i karakteristikat të përgjithshme të lokalitetit të
hulumtuar;
- Marrja e mostrave të likeneve;
- Etiketimi i mostrave të likeneve me të dhënat e nevojshme;
- Koleksionimi i llojeve të ndryshme të likeneve nga në
zona të ndryshme të ndotjes së ajrit;
mjedisit.
RM 2 Nxënësi matë shkallën e ndotjes së ajrit me SO2 nëpërmjet

likeneve si indikatorë biologjikë
Përmbajtja:
- Koleksionimi i llojeve të ndryshme të likeneve që jetojnë
në zona të ndryshme të ndotjes së ajrit;
- Caktimi i zonave të ndotjes së ajrit në bazë të likeneve si
bioindikator;
- Përgatitja e hartës memece nga harta e komunës ku do të
bëhet matja;
- Vizatimi në hartë memece i tri lokaliteteve në distancë prej
1000, 2000 dhe 3000 m nga burimi i ndotjes (fabrika,
ngrohtorja, termoelektrana);
- Përcaktimi i karakteristikave të likeneve duke u bazuar në
fotografi çelësin për identifikim;
- Vendosja e simboleve në hartën e çdo lokaliteti për llojet e
likeneve të identifikuara;
- Lidhja me vijë e lokaliteteve me të njëjtin lloj të likenit;
- Përshkrimi i paraqitjes së likeneve të gjendura në trungje
të pemëve, në oborr të shkollës, në rrugë me
152
komunikacion të dendur dhe në zonë industriale;
mjedisit.
RM 3 Nxënësi përgatitë eksperimentin për hulumtimin e procesit

të autopurifikimin të ujërave në laborator
Përmbajtja:
- Përgatitja e mjeteve dhe tretësirave për vërtetimin e
autopurifikimit të ujërave të ndotura në kushte
laboratorike;
- Përgatitja e tretësirës 3% të nitratit të plumbit, pompës së
akuariumit për hulumtimin e autopurifikimit të ujit në
kushte laboratorike;
- Mbledhja e mostrave të ujit të ndotur të lumit me shishe
plastike;
- Krahasimi i ngjyrës dhe nuhatja e aromës së ujit të marrur
në dy lokalitete;
- Vrojtimi me mikroskop i dendësisë dhe llojeve të
mikroorganizmave prezent në ujë;
mjedisit.
RM 4 Nxënësi monton aparaturën për autopurikim të ujërave

dhe hulumton autopurifikimin
Përmbajtja:
- Përgatitja e vendit të punës në laborator për hulumtimin e
autopurifikimit;
- Testimi i efektit të acetatit të plumbit në autopurifikim të
ujërave;
- Udhëheqja e ditarit për dendësinë e populacionit të
mikroorganizmave në ujë para se të shtohet nitrati i
plumbit
dhe pas shtrimit të këtij toksikanti;
- Krahasimi i dendësisë së populacionit të
mikroorganizmave në ujë, krahasimi i ngjyrës dhe aromës
së ujit para dhe pas autopurifikimit;
mjedisit.


153

- përgatisë mjetet dhe pajisjet për mbledhjen e mostrave
të likeneve;
- caktojë zonat ku do të mblidhen likenet;
- klasifikojë llojet e likeneve të mbledhura;
- përgatisë hartën memece të komunës dhe cakton
lokalitetet ku do të mblidhen likenet;
- shënojë të dhënat për karakteristikat e përgjithshme të
- koleksionojë llojet e ndryshme të likeneve që jetojnë
në zona të ndryshme të ndotjes së ajrit ne mjedisin ku
jeton;
- etiketojë mostrat e likeneve me të dhënat e nevojshme;
mjedisit.

- koleksionojë llojet e ndryshme të likeneve që jetojnë
në zona të ndryshme të ndotjes së ajrit;
- caktojë zonat e ndotjes së ajrit në bazë të likeneve si
bioindikator;
- përgatisë hartën memece nga harta e komunës ku do të
bëhet matja;
- vizatojë në hartë memece tri lokalitete në distancë prej
1000, 2000 dhe 3000 m nga burimi i ndotjes (fabrika,
ngrohtorja, termoelektrana);
- përcaktojë karakteristikat e likeneve duke u bazuar në
fotografi dhe çelësin për identifikim;
- vendosë simbolet në hartën e çdo lokaliteti për llojet e
likeneve të identifikuara;
- lidhë me vijë lokalitetet me të njëjtin lloj të likenit;
- përshkruajë pamjen e likeneve të gjendura në trungje të
pemëve, në oborr të shkollës, në rrugë me
komunikacion të dendur dhe në zonë industriale;
mjedisit.

- përgatisë vendin e punës në laborator për
autopurifikim të ujërave të ndotura;
- mbledhë mostra të ujit me shkallë të ndryshme të
ndotjes;
- përgatisë tretësirën e nitratit të plumbit;
testojë funksionimin e pompës për ajrosjen e sistemit;
154
- krahasojë ngjyrën dhe aromën e ujit me ndotje të
ndryshme organike;
- krahasojë dendësinë e populacionit të organizmave në
ujë me shkallë të ndryshme të ndotjes;
mjedisit.

- përgatisë vendin e punës në laborator për hulumtimin e
autopurifikimit;
- testojë efektin e acetatit të plumbit në autopurifikim të
ujërave;
- udhëheqë ditarin për dendësinë e populacionit të
mikroorganizmave në ujë para se të shtohet nitrati i
plumbit dhe pas shtrimit të këtij toksikanti;
- krahasojë dendësinë e populacionit të
mikroorganizmave në ujë, krahasimi i ngjyrës dhe
aromës së ujit para dhe pas autopurifikimit;
mjedisit.
rekomanduara të në natyrë në ekosistemet pranë burimeve të ndotjes.
në terren dhe laborator.
natyrë dhe laborator.
- Nxënësit punojnë në grupe të vogla ose individualisht
varësisht nga natyra e ushtrimit.
- Nxënësi duhet të mbaj protokoll dhe përgatitë raportin për
çdo ushtrim me rezultate të përpunuara të ushtrimit dhe
përfundim të shkurtër.
- Brisk për marrjen e likeneve, llupa zmadhuese, fotoaparati,
harta e regjionit në të cilin jeton nxënësi, qese të plastikes dhe
kutia për mbledhjen e likeneve, çelësi për determinimin e
likeneve, dërrasëza me madhësi 20 me 20 cm, gozhda, pompa
për akuarium, qumësht, nitrat të plumbit, mikroskopi, pipeta,
pikatore, qelq objekti ose komor për numrin e
mikroorganizmave, dorëza plastike.
- Kompleti i ndihmës së parë. Notesi për shënime në terren dhe
laborator, dhe lapsi grafit.
155
“Kryerja e testit të toksicitetit me paramec-Paramecium caudatum”
Niveli: II
Klasa: 12
Numri i modulit 20
Qëllimi i Një modul praktik që aftëson nxënësit të përgatisin dhe kryejnë
modulit biotestin për të vlerësuar shkallën e toksicitetit të ujit në bazë të
organizmave bioindikatorë.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi përgatitë kulturën e papuqores Paramecium
mësuarit (RM) caudatum
- Përgatitja e vendit të punës për përgatitjen e kulturës së
paramecit;
- Përgatitja e mediumit ushqyes për kultivimin e paramecit;
- Mbledhja e paramecieve nga pellgu i ujit të ndotur për
inokulimin fillestar;
- Mbjellja e paramecieve në mediumin ushqyes të përgatitur
më parë;
mjedisit.
RM 2 Nxënësi kryen biotestin preliminar me paramecin –

Paramecium caudatum
Përmbajtja:
- Përgatitja e mjeteve dhe vendit të punës për testin
preliminar me paramecin;
- Përgatitja e hollimeve vëllimore përqindrore të ujit të
ndotur me ujë të ujësjellësit pa klor dhe amoniak në
përqendrimet: 1%, 5%, 30%, 50%, 70% dhe 100%;
- Përgatitja e 10 enëve të Petrit ose erlnemajerëve me nga
10-20 ml të ujit që hulumtohet të radhitura sipas
përqendrimit prej 1% gjer 100%;
mjedisit.
RM 3 Nxënësi kryen biotestin përfundimtar me papuqoren-

Paramecium caudatum
Përmbajtja:
- Përgatitja e mjeteve dhe vendit të punës për testin
përfundimtar me paramecium;
- Inokulimi i 50-100 paramecieve në secilin enë të petrit me
përqendrim të caktuar;
- Vendosja e mostrave me paramecie të mbjellura në pjesën
156
e errësuar të iluminatorit në temperaturë të dhomës;
- Përcaktimi i numrit të individëve të paramecit të mbetur
gjallë;
- Llogaritja e shkallës së mortalitetit të shprehur në
përqindje;
- Paraqitja numerike e rezultateve dhe vlerësimi i shkallës së
toksicitetit;
mjedisit.



- përgatisë vendin e punës për përgatitjen e kulturës së
paramecit;
- përgatisë mediumin ushqyes për kultivimin e
paramecit;
- mbledhë paramecie nga pellgu i ujit të ndotur për
inokulimin fillestar;
- mbjellë paramecie në mediumin ushqyes të përgatitur
më parë;
mjedisit.

- përgatisë mjetet dhe vendin e punës për testin
preliminar me paramecin;
- përgatisë hollimet vëllimore përqindrore të ujit të
ndotur me ujë të ujësjellësit pa klor dhe amoniak në
përqendrimet: 1%, 5%, 30%, 50%, 70% dhe 100%;
- përgatisë 10 enë të Petrit ose erlnemajerëve me nga 10-
20 ml të ujit që hulumtohet të radhitura sipas
përqendrimit prej 1% gjer 100%;
- zbaton rregullat e sigurimit teknik dhe mbrojtjes së
mjedisit.
157

- përgatisë mjetet dhe vendin e punës për testin
përfundimtar me paramec;
- inokulojë 50-100 paramecie në secilin enë të petrit me
përqendrim të caktuar;
- vendosë mostrat me paramecie të mbjellura në pjesën e
errësuar të iluminatorit në temperaturë të dhomës;
- përcaktojë numrin e individëve të paramecit të mbetur
gjallë;
- llogarisë shkallën e mortalitetit të shprehur në
përqindje;
- paraqesë numerikisht rezultatet dhe vlerëson shkallën e
toksicitetit;
mjedisit.
mësuarit eksperiment.
laborator.
- Stereomikroskopi.
- Mikroskopi optik.
- Sterilizatori.
- Pajisje për sterilizim nën shtypje.
- Pajisje për filtrim membranor.
- Filtra mebranor.
- Flakëdhënësi.
- PH- metri.
- Peshoja teknike.
- Enët e Petrit (Æ 9-10cm).
- Shishet e erlenmajerit me mbyllës metalik (250 ml).
- Epruveta me mbyllës metalik 16 x 160 ose 18 x 200.
- Pipeta të shkallëzuara: 1ml, 5ml, dhe 10ml.
- Mikropikatorja dhe Ena e qelqit (1000 ml).
158
“Përcaktimi i parametrave themelorë hematologjik”
Niveli: II
Klasa: 12
Numri i modulit 21
Qëllimi i Modul praktik që aftëson nxënësit për te ekzaminuar gjakun dhe matur
modulit parametrat e ndryshëm hematologjik.
modulit
Rezultatet e të RM 1 Nxënësi përgatitë tretësirat, aparatet, instrumentet dhe
mësuarit (RM) kafshët laboratorike për ekzaminim të gjakut dhe matjen
dhe përmbajtja e parametrave hematologjik
Përmbajtja:
- Përgatitja e tretësirave kimike për analiza hematologjie;
- Përgatitja e shiringave të heparinizuar dhe të pa
heparinizuar për ekzaminimin e gjakut nga pula, miu,
lepuri etj;
- Përgatitja e qelqurinave, centrifugave për ndarjen e
elementeve korpuskulare të gjakut nga plazma,
përkatësisht serumi i gjakut;
- Përgatitja e gypave kapilarë, epruvetave dhe centrifugave
për caktimin e raportit procentual ndërmjet elementeve
korpuskulare të gjakut dhe plazmës së gjakut;
- Përgatitja për matjen e kohës së koagulimit të gjakut të
llojeve të ndryshme të shtazëve;
- Përgatitja e shiringave, epruveta, pipeta, komora për
numërimin e elementeve korposkulare të gjakut;
- Përgatitja e mjeteve dhe mostrave të gjakut për numërimin
e elementeve korpuskulare të gjakut (eritrociteve,
leukociteve dhe trombociteve) te llojet e ndryshme të
shtazëve;
- Sigurimi i serumeve për caktimin e grupeve të gjakut të
sistemit A,B,O dhe Rh-faktorit;
- Përgatitja e mjeteve dhe mostrave të gjakut për matjen e
shpejtësisë së sedimentimit të eritrociteve;
- Përgatitja e mjeteve dhe mostrës së gjakut për testimin e
hemolizës së eritrociteve;
- Përgatitja e lamës së gjakut për analizën diferenciale të
leukociteve-formula leukocitare;
- Përgatitja e lamës së gjakut periferik të bretkosës dhe pulës
për numërimin e mikronukleuseve në eritrocite si test i
gjenotoksicitetit;
- Përgatitja e aparatit automatik për matjen e përqendrimit të
glukozës në gjak.
159
RM 2 Nxënësi ekzaminon gjakun nga llojet e ndryshme të
shtazëve dhe matë parametrat e ndryshëm hematologjik
Përmbajtja:
- Përgatitja e vendit të punës dhe shtazëve laboratorike për
ekzaminim e gjakut;
- Ekzaminimi i gjakut nga miu, pula, lepuri, peshku dhe
bretkosa;
- Përcaktimi i raportit procentual të elementeve dhe plazmës
së gjakut – hematokriti me makro dhe mikro metodë;
- Matja e shpejtësinë e koagulimit të gjakut te bretkosa,
pula, miu dhe lepuri;
- Numërimi i eritrociteve, leukociteve dhe trombociteve;
- Caktimi i grupeve të gjakut të sistemit A,B,O dhe Rh
faktorit;
- Matja e shpejtësisë së sedimentimit të eritrociteve;
- Testimi i hemolizës së eritrociteve;
- Analiza diferenciale e leukociteve – formula leukocitare;
- Ngjyrosja e lamës së gjakut me May Grunwald dhe
Giemse;
- Përcaktimi i numrit të mikronukleuseve në eritrocitet e
bretkosës dhe pulës- testi i gjenotoksitetit;
- Matja e përqendrimit të glukozës në gjak.



- përgatisë tretësirat kimike për analiza hematologjike
- përgatisë shiringat e heparinizuar dhe të pa
heparinizuar për ekzaminimin e gjakut nga pula, miu,
lepuri etj;
- përgatisë qelqurinat, centrifugën për ndarjen e
elementeve korpuskulare të gjakut nga plazma,
përkatësisht serumi i gjakut;
- përgatisë gypat kapilarë, epruvetat dhe centrifugën për
caktimin e raportit procentual ndërmjet elementeve
korpuskulare të gjakut dhe plazmës së gjakut;
- përgatisë mjetet dhe mostrat e gjakut për matjen e
kohës së koagulimit të gjakut të llojeve të ndryshme
të shtazëve;
- përgatisë shiringat, epruvetat, pipetat, komorën për
numërimin e elementeve korposkulare të gjakut;
160
- përgatisë mjetet dhe mostrat e gjakut për
numërimin e elementeve korpuskulare të gjakut
(eritrociteve, leukociteve dhe trombociteve) në llojet e
ndryshme të shtazëve;
- sigurojë serumet për caktimin e grupeve të gjakut të
sistemit A,B,O dhe Rh-faktorit;
- përgatisë mjetet dhe mostrat e gjakut për matjen e
shpejtësisë së sedimentimit të eritrociteve;
- përgatisë mjetet dhe mostrat e gjakut për testimin e
hemolizës së eritrociteve;
- përgatisë lamën e gjakut për analizën diferenciale të
leukociteve-formula leukocitare;
- përgatisë lamën e gjakut periferik të bretkosës dhe
pulës për numërimin e mikronukleuseve në eritrocite
si test i gjenotoksicitetit;
- përgatisë aparatin automatik për matjen e
përqendrimit të glukozës në gjak.

- përgatisë vendin e punës dhe shtazët laboratorike për
ekzaminim e gjakut;
- ekzaminon gjakun nga miu, pula, lepuri, peshku dhe
bretkosa;
- përcaktojë raportin procentual të elementeve dhe
plazmës së gjakut – hematokriti me makro dhe mikro
metodë;
- matë shpejtësinë e koagulimit të gjakut te bretkosa,
pula, miu dhe lepuri;
- numëron eritrociteve, leukociteve dhe trombocitet
- cakton grupet e gjakut të sistemit A,B,O dhe Rh
faktorit;
- matë shpejtësinë e sedimentimit të eritrociteve;
- teston hemolizën e eritrociteve;
- analizon formulën leukocitare;
- ngjyros lamën e gjakut me May Grunwald dhe
Giemse;
- përcakton numrin e mikronukleuseve në eritrocitet e
bretkosës dhe pulës- testi i gjenotoksitetit;
- matë përqendrimin e glukozës në gjak.
161
të mësuarit eksperiment.
laborator.
demonstrimit praktik të aftësive të fituara nga ata në të gjitha

- Tava e plastikës me ngjyrë të bardhë, stoli preparues, penjtë
për imobilizim të kafshëve.
- Eter, uretan, shiringa, eksikator hermetik për narkozë
volative.
- Tretje fiziologjike për bretkore, gjitarë, shpendë.
- Komplet i epruvetave, pipetave, centrifuga për makro dhe
mikro metodën e hematokritit, aparati për caktimin
shpejtësisë së sedimentimit të eritrociteve.
- Serume për caktimin e grupeve të gjakut dhe Rh-faktorit,
komora Tyrk-ut për numërimin eritrociteve, leukociteve,
trombociteve, tretësirën e Hayem-it, Turk-it, (për ngjyrosjen e
elementeve korpuskulare gjatë numërimit), May Grunwald,
Giemse, për ngjyrosje të lamës së gjakut periferik dhe gjatë
numërimit të mikronukleuseve.
- Aparat automatik për matjen e përqendrimit të glukozës.
- Shkopth qelqi ose gjilpërës për izolimin e fibrinës gjatë
- Koagulimit të gjakut.
- Mikroskop të dritës.
- Kronometër.
162

Laborant I Biologjise Niveli I II Klasa 10 11 12

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Laborant I Biologjise Niveli I II Klasa 10 11 12

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë

II. Korniza e programit mësimor profesional për profilin “Laborant i

III. Programet e lëndëve profesionale dhe përshkruesit e moduleve të

a) Programet e lëndëve profesionale, kl. 10.

b) Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, kl. 10.

c) Programet e lëndëve profesionale, kl. 11.

d) Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, kl. 11.

IV. Programet e lëndëve profesionale dhe përshkruesit e moduleve të

a) Programet e lëndëve profesionale, kl. 12.

Shoqëritë bashkëkohore arsimin e konsiderojnë ndër pasuritë më të

I. Njoftime të përgjithshme për shkollimin

Arsimimi në profilin mësimor “Laborant i biologjisë” për nivelet I dhe II trajtohet

2. Qëllimet e përgjithshme të shkollimit

Qëllimi kryesor i shkollimit (dynivelësh) për laborant të biologjisë është zhvillimi i

3. Grupi të cilit i drejtohet shkollimi

1. Mundësitë e shkollimit të mëtejshëm

Përfundimi me sukses i shkollimit për profilin mësimor “Laborant i biologjisë”në

Shkollimi për “Laborant i biologjisë”, niveli I dhe II, u referohet punëve në

II. Kompetencat e fituara nga nxënësit në përfundim të shkollimit

Me përfundimin e suksesshëm të shkollimit dyvjeçar në profilin “Laborant i

Me përfundimin e suksesshëm të shkollimit të mëtejshëm njëvjeçar në profilin

- Përcakton elektrolitet, lipidet totale, kolesterolin, proteinat totale, enzimet dhe

Orët javore/vjetore dhe kreditet

IV. Udhëzime për zbatimin e Kornizës së programit mësimor profesional:

V. Udhëzime të përgjithshme didaktike

Mësimdhënësit e lëndëve teorike profesionale dhe të praktikave profesionale duhet të

Në përgjithësi, si për mësimdhënien, ashtu edhe për vlerësimin duhet të synohen

II. Fondi i orëve të lëndës

III. Programi i hollësishëm i lëndës

Kapitulli 1: Fizika dhe metodologjia e saj 2 orë

c) Udhëzime didaktike për kapitullin

d) Kushtet për realizimin e kapitullit

Kapitulli 2: Laboratori i fizikës 4 orë

c) Udhëzime didaktike për kapitullin

Kapitulli 3: Shpejtësia dhe nxitimi 6 orë

c) Udhëzime didaktike për kapitullin

d) Kushtet për realizimin e kapitullit

c) Udhëzime didaktike për kapitullin

d) Kushtet për realizimin e kapitullit

c) Udhëzime didaktike për kapitullin

d) Kushtet për realizimin e kapitullit

c) Udhëzime didaktike për kapitullin

d) Kushtet për realizimin e kapitullit

Kapitulli 7: Fazat e materies 10 orë

c) Udhëzime didaktike për kapitullin

d) Kushtet për realizimin e kapitullit

c) Udhëzime didaktike për kapitullin

Kapitulli 9: Makinat termike 4 orë

c) Udhëzime didaktike për kapitullin

d) Kushtet për realizimin e kapitullit

c) Udhëzime didaktike për kapitullin

d) Kushtet për realizimin e kapitullit

c) Udhëzime didaktike për kapitullin

d) Kushtet për realizimin e kapitullit

Lëmi: Teknologji - Kimi

II. Fondi i orëve të lëndës

III. Programi i hollësishëm i lëndës

Kapitulli 1: Kimia si shkencë natyrore 4 orë

d) Kushtet për realizimin e kapitullit

Kapitulli 2: Nocionet themelore në kimi 6 orë

c) Udhëzime didaktike për kapitullin

Kapitulli 3: Struktura e atomit dhe sistemi periodik i elementeve 7 orë

c) Udhëzime didaktike për kapitullin