Các hệ thống kiểm soát bay căn bản

Các hệ thống kiểm soát bay

căn bản
Bởi:
Wiki Pedia

Cơ khí

Chúng đã được áp dụng trên những chiếc máy bay đầu tiên và hiện vẫn có mặt trên
những chiếc máy bay cỡ nhỏ khi khí động lực không quá lớn. Những chiếc máy bay thời
kỳ đầu sử dụng một hệ thống vênh cánh và không cần tới các bề mặt điều khiển. Một hệ
thống kiểm soát bay hoạt động bằng tay sử dụng một tổ hợp các thiết bị cơ khí như tay
đòn, dây cáp, pulley và thỉnh thoảng là cả dây xích để chuyển các lực được thực hiện
trong buồng lái trực tiếp lên các bề mặt điều khiển. Các đai ốc xiết cũng thường được
dùng để tăng lực điều khiển cáp. Chiếc Cessna Skyhawk là một ví dụ tiêu biểu về kiểu
máy bay sử dụng kiểu hệ thống này. Các khóa gió (gust lock) cũng thường được dùng
trên những chiếc máy bay có các hệ thống điều khiển cơ khí đang đỗ để bảo vệ các bề
mặt điều khiển và các hệ thống kết nối khỏi hư hỏng do gió. Một số máy bay có các
khoá gió được trang bị như một phần của hệ thống điều khiển.

Các dây cáp điều khiển bánh lái độ cao và bánh lái đuôi của de Havilland Tiger Moth

Diện tích các bề mặt kiểm soát bay tăng lên khi tầm vóc máy bay tăng và những lực lớn
hơn do tốc độ gió tăng khiến phải có những lực lớn hơn để điều khiển chúng, vì thế các
thiết bị cơ khí kiểu bánh răng phức tạp được phát triển để giảm thiểu lực phi công phải
thực hiện. Các thiết bị kiểu này có thể thấy trên các máy bay lớn sử dụng cánh quạt như
chiếc Fokker 50.

1/3
Các hệ thống kiểm soát bay căn bản

Một số hệ thống điều khiển bay cơ khí dùng các cánh phụ để tăng khí động phụ. Các
cánh phụ là các bề mặt nhỏ được lắp trên các bề mặt điều khiển. Các cơ cấu kiểm soát
bay cơ khí làm chuyển động những cánh này khiến các lực khí động làm di chuyển hay
hỗ trợ di chuyển cho các bề mặt điều khiển làm giảm lực cơ khí cần thiết. Kiều điều
khiển này đã được sử dụng trên những chiếc máy bay vận tải sử dụng động cơ piston và
cả những chiếc phản lực thời kỳ đầu.

Cơ khí thuỷ lực

Sự phức tạp và trọng lượng của các hệ thống kiểm soát bay cơ khí tăng nhanh khi kích
thước và tính năng của máy bay tăng lên. Thuỷ lực đã vượt qua được các điểm yếu này.
Với các hệ thống điều khiển bay thuỷ lực, kích thước và tính năng của máy bay bị hạn
chế bởi tính kinh tế chứ không phải ở sức khoẻ của phi công nữa. Ban đầu chỉ một phần
các hệ thống nâng được áp dụng điều khiển thuỷ lực để phi công vẫn cảm thấy một phần
cảm giác khí động trên các bề mặt kiểm soát bay (phản hồi).

Một hệ thống kiểm soát bay thuỷ cơ học gồm hai phần:

* Phần cơ khí

Phần cơ khí nối các thiết bị điều khiển buồng lái với phần thuỷ lực. Giống như hệ thống
điều khiển bay cơ khí, nó gồm các cần điều khiển, dây dẫn, pulley, và thỉnh thoảng cả
dây xích.

* Phần thuỷ lực

Phần thuỷ lực gồm các bơm thuỷ lực, thùng chứa, thiết bị lọc, ống dẫn, van và thiết bị
khởi động (actuator). Các thiết bị khởi động hoạt động nhờ áp lực được sinh ra từ các
bơm trong hệ thống thuỷ lực. Các thiết bị khởi động biến đổi áp suất thuỷ lực thành các
động tác điều khiển các bề mặt. Các van phụ (servo-valve) kiểm soát sự hoạt động của
các thiết bị khởi động.

Hoạt động điều khiển của phi công sẽ khiến phần cơ khí mở van phụ tương ứng của
phần thuỷ lực. Phần thuỷ lực làm các thiết bị khởi động hoạt động và thiết bị này lại làm
các bề mặt điều khiển chuyển động. Khi thiết bị khởi động hoạt động van phụ sẽ được
một thiết bị cơ khí phản hồi đóng lại làm dừng chuyển động của bề mặt điều khiển ở vị
trí lựa chọn.

Kiểu thiết bị này được lắp đặt trên những máy bay phản lực vận tải thế hệ cũ và máy
bay có tính năng hoạt động cao. Ví dụ như loại Antonov An-225 và Lockheed SR-71.

2/3
Các hệ thống kiểm soát bay căn bản

Các thiết bị cảm nhận nhân tạo

Chỉ với các hệ thống kiểm soát bay cơ khí, các lực khí động trên các bề mặt điều khiển
bay được chuyển trực tiếp qua các cơ cấu và được phi công trực tiếp cảm nhận. Điều
này khiến phi công có được sự phản hồi chính xác về tốc độ gió và giúp điều khiển an
toàn hơn.

Tuy nhiên với các hệ thống điều khiển thuỷ cơ khí, lực tác động trên các bề mặt điều
khiển không thể được cảm nhận trực tiếp và có nguy cơ khiến máy bay chịu ứng suất
quá lớn khi hoạt động của các bề mặt điều khiển quá lớn. Để giải quyết vấn đề này, các
hệ thống cảm nhận nhân tạo đã được áp dụng; ví dụ: với hệ thống điều khiển của chiếc
máy bay ném bom phản lực Avro Vulcan, lực phản hồi cần thiết được một thiết bị tái
tạo tạo ra. Đòn bẩy của thiết bị này được lắp như một phần của bề mặt điều khiển (cánh
nâng) khiến lực phản hồi tăng lên khi tốc độ tăng thêm. Với chiếc Vought Crusader và
Corsair II, một "quả lắc trọng lượng" (bob-weight) được lắp trên trục cần điều khiển, tạo
ra một phần lực phản hồi khi máy bay tăng tốc bình thường.

Cần rung

Một cần rung (stick shaker) là một thiết bị tạo ra cảnh báo tròng trành nhân tạo trong
một số máy bay sử dụng các hệ thống điều khiển thuỷ lực.

3/3