Ponemang suprasegmental

Diin- bilang ponemang suprasegmental, ito ay lakas, bigat o bahagyang pagtaas ng tinig sa pagbigkas ng
isang pantig sa salitang binibigkas.
Halimbawa: sa salitang /kamay/, ang diin ay nasa huling pantig na /may/.

Ito rin ay isang ponema sapagkat sa mga salitang may iisang tunog, ang pagbabago ng diin ay
nakapagbabago sa kahulugan nito.

Halimbawa:

1. Hiram lamang ang /BUhay/ ng tao.

2. Sila /LAmang/ ang /buHAY/ sa naganap na sakuna, kaya masasabing /laMANG/siya.

Hinto o Antala – saglit na pagtigil ng ating pagsasalita upang higit na maging malinaw ang mensaheng
ibig nating ipahayag sa ating kausap.
Halimbawa:

1. Padre, Martin, ang tatay ko. (Ipinakikilala mo ang iyong ama sa isang pari at sa kaibigan mo.)

2. Hindi, si Cora ang may sala. (ipinaalam na si Cora ang may kasalanan.

3. Magalis (puno ng galis)

mag-alis (maghubad, magtanggal at iba pa)

Haba – paghaba o pag-ikli ng bigkas ng nagsasalita sa patinig ng isang pantig sa salita. Ginagamit ang
ganitong notasyon /./ at /:/ na siyang nagsasaad ng kahulugan ng salita
Halimbawa:

a. /asoh/ - usok

/a:soh/ - isang uri ng hayop

b. /pitoh/ - bilang na 7

/pi:toh/ - silbato
Bahagi ng pananalita

Sa balarila, ang bahagi ng pananalita/panalita (sa Ingles: part of speech), o kauriang panleksiko, ay
isang lingguwistikong kaurian ng mga salita (o mas tumpak sabihing bahaging panleksiko) na
pangkalahatang binibigyang kahulugan sa pamamagitan ng sintaktiko at morpolohikong asal ng bahaging
panleksikong tinutukoy.

A. Mga salitang pangnilalaman (mga content word)

1. Mga nominal
a. Pangngalan (noun) - mga salitang nagsasaad ng pangalan ng tao, hayop, bagay, pook,
katangian, pangyayari, atbp.
b. Panghalip (pronoun) - mga salitáng pánghalilí sa pangngalan.
2. Pandiwa (verb) - mga salitang nagsasaad ng kilos o nagbibigay-buhay sa isang lipon ng mga
salita
3. Mga panuring (mga modifier)
a. Pang-uri (adjective) - mga salitang nagbibigay-turing o naglalarawan sa pangngalan at
panghalip
b. Pang-abay (adverb) - mga salitang nagbibigay-turing o naglalarawan sa pandiwa, pang-uri at
kapwa nito pang-abay
B. Mga Salitang Pangkayarian (Function Words)
1. Mga Pang-ugnay (Connectives)
a. Pangatnig (conjunction) - mga salitang nag-uugnay ng dalawang salita, parirala o sugnay
b. Pang-angkop (ligature) - mga katagang nag-uugnay sa panuring at salitang tinuturingan
c. Pang-ukol (preposition) - mga salitang nag-uugnay sa isang pangngalan sa iba pang salita
2. Mga Pananda (Markers)
a. Pantukoy (article/determiner) - mga salitang laging nangunguna sa pangngalan o panghalip
b. Pangawing o Pangawil (linking o copulative) - salitang nagkakawing ng paksa (o simuno) at
panaguri.

Pagbubuo ng mga Salita:

Pag-uulit
Pag-uulit Isang paraan sa pagbubuo ng salita ay ang pag-uulit na kung saan ang buong salita o isa
o higit pang pantig (syllable) nito ay inuulit. Nasa unahan ng salita ang inuulit na pantig o mga
pantig. Ginagamit ang gitling (-) sa maraming salitang inuulit, kahit ito ay dinudugtungan ng
panlapi. A. Ganap na pag-uulit Kapag ang kabuuan ng salita ang inuulit, ito ay tinuturing ganap
na pag-uulit. Mga halimbawa ng mga salitang inuulit kung saan ganap ang pag-uulit ay ang araw-
araw, kabit-kabit, iba-iba, mali-mali, at salit-salit.

Halimbawa:

dali-dali (hurriedly)
dalos-dalos (hurried)
durog-durog (crushed into tiny pieces; pulverized)
gabi-gabi (every night)
Di-ganap na pag-uulit May mga salita na binubuo sa pamamagitan ng di-ganap o parsyal na pag-uulit na
kung saan bahagi lamang ng salitang-ugat ang inuulit. Kapag ang unang patinig (vowel) o unang pantig
lamang ang inuulit, hindi gumagamit ng gitling sa salitang inuulit.

Halimbawa:

bibili (will buy)

bibisita (will visit)

bibitiw (will let go)

2 Pag-uulit ng unang dalawang pantig Kapag ang salita ay may higit sa dalawang pantig, ang unang
dalawang pantig lamang ang inuulit.

Halimbawa:

bali-balita (rumor)

]dala-dalawa (two at a time; two at the same time)

gula-gulanit (much tattered; very ragged)

Pag-uulit ng unang dalawang pantig ngunit KP lang ang uulitin sa pangalawang pantig Kapag ang
pangalawang pantig ng salita ay may anyong KPK (katinig-patinig-katinig), ang KP lamang ang inuulit.

Mga halimbawa ng pag-uulit ng unang dalawang pantig:

baha-bahagya (in very small portions or amounts)

bali-baligtad/bali-baliktad (all are turned upside-down)

balu-baluktot (all are twisted or bent)

paglalapi

Sa lingguwistika, ang panlapi ay isang morpema na ikinakabit sa isang salitang-ugat upang makabuo ng
isang bagong salita o anyo ng salita. Sa balarilang Tagalog, bumababatay ang sistema ng pandiwa sa
paggamit ng mga panlapi.[1] Nalalaman din sa pamamagitan ng panlapi sa Tagalog ang ginagampanang
tuon ng isang pangungusap.[1] Gumagamit ng iba't ibang mga panlapi sa pandiwa sa iba't ibang
ginagampanan nito. [2]
Maaring ilagay panlapi sa una (unlapi), gitna (gitlapi) o huli (hulapi) ng isang salita
Pag-uunlapi
Paglalagay ng panlapi sa unahan ng salitang-ugat.

Panlapi + Salitang-Ugat = Salita

sing- + bango = simbango

magsing- + puti = magkasimputi

pang- + linis = panlinis

labing- + siyam = labinsiyam

nakapaka- + sariwa = napakasariwa

um- + alis = umalis

taga- + lungsod = tagalungsod

.
Paggigitlapi
Paglalagay ng panlapi sa gitna ng salitang-ugat.

Panlapi + Salitang-Ugat = Salita

-in- + sariwa = sinariwa

-in- + bagoong = binagoong

-um- + takbo = tumakbo

-um- + ligaya = lumigaya

Paghuhulapi
Paglalagay ng panlapi sa hulihan o katapusan ng salitang-ugat

Panlapi + Salitang-Ugat = Salita

-in + sariwa = sariwain

-an + ails = alisan

-hin + takbo = takbohin

Pag-uunlapi at Paghuhulapi
Ang panlapi ay ikinakabit sa unahan at hulihan ng salitang-ugat.

Mga Panlapi + Salitang-Ugat = Salita

ka- -an + lagay = kalagayan

pa- -hin + sigla = pasiglahin

ma- -an + tanim = mataniman

Pag-uunlapi at Paggigitlapi
Ang panlapi ay ikinakabit sa unahan at sa gitna ng salitang-ugat.

Mga Panlapi + Salitang-Ugat = Salita

mag- -um- + sikap = magsumikap

i- -in- + kuha = ikinuha

Paggigitlapi at Paghuhunlapi
Ikinakabit ang panlapi sa gitna at sa hulihan ng salitang-ugat.

Mga Panlapi + Salitang-Ugat = Salita

-in- -an + tabas = tinabasan

-in- -an + walis = winalisan

Pag-uunlapi, Paggigitlapi at Paghuhulapi

Ang mga panlapi ay ikinakabit sa unahan, gitna at hulihan ng salitang-ugat.

Mga Panlapi + Salitang-Ugat = Salita

pag- -um- -an + sikap = pagsumikapan

ipag- -um- -an + walis = ipagsumigawan

mag- -in- -an + dugo = magdinuguan

Ano ang Tambalang Salita?

Salita na binubuo ng dalawang payak na salita na bumubuo ng panibagong salita.

Halimbawa:

Anak-pawis Tengang-kawali
Bahag-hari Ingat-yaman
Balat-sibuyas Matapobre
Buntong-hininga Patay-gutom
Kapit-tuko Hampaslupa
Dahong-palay Akyat-bahay
Takip-silim Boses-ipis
Bukang-liwayway Boses-palaka
Madaling-araw Ningas-kugon
Hatinggabi Nakaw-tingin
Tanghaling-tapat Agaw-buhay
Silid-tulugan Agaw-pansin
Bahay-aliwan Agaw-eksena
Bahay-bata Sirang-plaka
Anak-araw Lakad-pagong
Pamatay-insekto Silid-aklatan
Matanglawin Dalagang-bukid
Biglang-yaman Hampas-lupa
Likas-yaman Isip-bata
Tubig-alat Urong-sulong
Tubig-tabang Isip-lamok