गरमा गरम िचवडा

© ीमती िहमानी सावरकर

सावरकर भवन, राजा ठाकूर पथ, शिनवार पेठ, पण

ु े.

दरू वनी :+९१२०२५५४४७५१

इंटरनेट अिधकार :- वा. सावरकर रा ट्रीय मारक

वा. सावरकर मागर्, दादर, मंब

ु ई ४०००२८.

प्रक प संचालक : रणिजत िवक्रम सावरकर

प्रक प सम वयक : अशोक रामचंद्र िशंदे

हे पु तक आसामी, बंगाली, इंग्रजी, गुजराथी, िहंदी, क नड, म याळम, मराठी, ओिडया,

पंजाबी, तिमळ, तेलग
ु ु या भाषांम ये उपल ध आहे .

www.savarkarsmarak.com 1
 गरमा गरम िचवडा
(१)
महमंद अ ली िन हसन
िनजामी यांची लाथाळी
महं मद अ ली आिण हसन िनजामी यांची प्रेक्षणीय लाथाळी िदवसिदवस खूपच रं गात येत
चालली आहे . परवा या डावात तर महमंद अ लींची लाथ अगदी अचक
ू िनजामीं या नाका या
अगदी ब डीवर जाऊन बसली! हुता मा दानंदां या ह येने िचडून काही ऋुद्ध िहंद ू हसन िनजामी
यांची खोड मोडणार आहे त, असा धाक पाडून हसन िनजामी आजकाल शक्यतवर आप याघराचे
िक यात बसन
ू च मुसलमानांची जी काय उ नित किरता येईल ती करत आहे त, ही गो ट
िद ली या बाजारात बहुतेकां या कानावर आलेलीच होती. पण अ लींनी ती उ या िहंद ु थान या
कानावर घाल यासाठी परवा िनजामीवर प्रकटपणे उपािधवषार्व केला! यात यांनी खालील पद या
िनजामीसाहे बास अपणर् के या. ”सरकारी हे र! िनजमांचे अ न खाऊन यां याच िव द्ध, सरकारकडे
चुग या करणारा, िनमक हराम! ं र भयभीत होऊन घरात दडून बसलेला
द्धानंदां या ह येनत
याड!“
या पदवीदानाचा वीकार के यानंतर अ लीहून तरी आपण काही अिधक याड नाही हे िसद्ध
कर यासाठी, महं मद अ ली जसे अबदल
ु रशीदला बंिदगह
ृ ात जाउन भेटून आले तसे िनजामीही
ृ ाकडे भेटावयास गेले, पण अथार् च दहा-पांच शरीररक्षकां या मंडलात आपला
घराबाहर पडून बंिदगह
िबनमोल दे ह थापन क न!
***
द्धानंदांची ह या ह एका यिक्तच कृ य आहे ; अशा प्रव ृ तीिवषयी मस
ु ामान समाजास दोष
दे ऊ नका, ही महा मा गांधींची िद यवाणी िकती अथर्पण
ू र् होती हे प्रथम कोणा कोणास कळल न हते
ु लमानांची मनोव ृ ती ओळख या इतके गांधीजी चाणाक्ष नाहीत’. पण आता ती
ते हणाले, ‘मस
यांची चूक होती आिण गांधीजीं या िद य टीस िदसले तेच स य होते, हे प्र यही घडणार्या
मसु लमानी घटनांव न िसद्ध होत आहे ! उदाहरणाथर् खालील घटना पाहून जाफरीअ ली हणाले,
‘गाझी रशीदची तलवार मी चिंु बली असती! -जर आज मस ु लमानी रा य असते!’ कलक या या
नगरसं थेत ( यन
ु िसपािलटीत) द्धानंदां या म ृ यिू वषयी खेद यक्त करणार्या ठरावास
मस
ु लमानांनी एकजात अडथळा केला. िमरत या मिशदीतून मुसलमानांनी ती ह येची बातमी
ु लमानांनी िमठाई वाटली. िद ली या जु मा मिशदीत
ऐकताच िदपो सव केला. गोरखपूरला मस
हाजी महं मद अ लींनी गाझी रशीदला या खट यातून िनद ष होऊन सट
ु ता यावे हणन
ू

www.savarkarsmarak.com 2
सावर्जिनक प्राथर्ना के या. पेशावर पासन
ू तो महारा ट्रातील लहानसहान िज यां या गावापयर्ंत
मस
ु लमानांतून रशीदचा खटला लढिव यासाठी िनधी जमिव यात आला. कोठे ही मह वा या अशा
मस
ु लमानां या सभा द्धानंदां या ह येिवषयी खेद प्रदिशर्त कर यास झा या नाहीत. अनेक
िठकाणी हरताळाचे िदवशी मस
ु लमानांनी आपली दक
ु ाने बंद ठे व याचे नाकािरले मस
ु लमानां या
िक येक प्रमुख पत्रांतून द्धानंदां या ह येिवषयी टर उडिवणारे उ गार काढ यात आले. एकाने
िलिहले की, बहुधा द्धानंदां या सेवकाने ( याने यांचा प्राण वाचिव याचे कायीर् वतःही घायळ
क न घेतले याने) बहुधा यांची ह या केली असावी आिण मग रशीदला िन कारण पकडले असावे.
दस
ु र्याने िलिहले, अजी जनाब ऐसा नहीं! ‘एवीतेवी द्धानंद रोगाने मरणारच आहे त असे पाहून या
ू ी िवचार केला की, यांना गोळी घालन
रोगा या अ यव थ ि थतीत िहंदन ू मा न हुता माच का न
करा? मस ु लमानांवर आग पाखड यास ही उ तम संधी आहे !’ आिण िहंदं न ू ी िवचार क न
द्धानंदास वतःच गोळी घालन
ू मािरले! जाफरअ लीने िलिहले, ‘ द्धांनद गायी या ज मास आले
ु लमानी कसाया या खुं याची शपथ आहे , सांगा की
दे खील’. आिण को या मस द्धानंदास
मारणार्या प्रव ृ तीचा सवर् दोष एका एकुल या यिक्तवरच असून यािवषयी मुसलमान
समाजातील मो या भागाला दोषी ध नका, हे आप या या गांधीजींचे मत िकती यायसंगत आिण
स य होते ते! अगदी चटकन ् स य यां या िद य टीस िदसून आले! एका क्षणाचाही िवचार
करावा लागला नाही! महा माच तो! खरा खरा अंतज्ञार्नी!’
अशा अंतज्ञार्नी आिण िद य ि ट पुढार्याचे हाती रा ट्राची सत्र
ू े सोपवून यास ‘सवार्िधकारी’
(िडक्टे टर) नेमले हणन
ू च तर लोकमा यांचे म ृ यन ं र एका चार वषार्त िहंद ु थानात राजकारण
ू त
आिण धमर्कारण इतके रं गा पास आले! िजकडे पहावे ितकडे एकीच एकी, उ नितच, जागत
ृ ी, तेजच
तेज!
केवळ हे िहंदस
ु घ
ं टन तेवढे , काय मद
ु ार्डपणा करीत असेल ते असेल! जर का हे संघटनही म ये
आले नसते तर या ‘सवार्िधकार्या या अंतज्ञार्नाने’ प्रेिरत झाले या या तेजाने आज िहंद ु थान,
िनदान िहंदज
ु ाती, वतः उभी या उभी जळू लागली असती, जळू!
***
मागे एकदा महं मद अ ली हणाले, ‘अ न साउद या िव द्ध जी गार्हाणी आहे त, ती खरी ठरली
तर मी वतः जाउन अ न साउद या िव द्ध लढत मरे न!’ अ ली ितकडे गेले, गार्हाणी खरी ठरली.
अ न साउदिव द्ध लढाई सु झाली पण अ ली िजवंतचे िजवंत परत आले. यां यावर दा गोळा
यय कर या इतका िरकामटे कडा िशपाई अ न साउद या सै यात कोणीदे खील भेटला नाही.
यां यावर यांना मा न टाक याचा दे खील कोणी उपकार करीना! खरोखर अ न साउदचे लोक
मोठे द ु ट आहे त!
पढ
ु े द्धानंदजीं या म ृ यन
ू ंतर महं मद अ ली हणाले, ‘आता या पापाचे प्रायि चत माझे
वतःचे रक्त सांडून होत असेल तर मी ते आंनदाने करीन.’ पण अ न साउदसारख्या द ु टांची गो ट
तर दरू च; पण दानशूर हणन
ू गाजले या िहंद ू लोकांतही कोणी एवढा उपकार द्धानंदांचे नावाने
दे खील अ लींवर करीना. ते हा अ लीं या पदरी तेही पु य पडले नाही!

www.savarkarsmarak.com 3
 हणन
ू आता चीन या िव द्ध सै य धाड याचा िनषेध कर या तव भरले या एका सभेत
महं मदअ लींनी सग या जगाला पुनः एकदा वतः मर याचा धाक घातला होता! चीनला जर
सै य धाडाल तर या आगगाडीने जे जाईल ित या ळावर मी पडेन आिण मा या छातीव न ती
आगगाडी जाईतेा उठणार नाही हणन
ू ते गजर्ले. रीतीप्रमाणे टा या पड या आिण महं मद अ ली
आता मात्र वाचत नाहीत अशी आ हांस धा ती पडली कारण चीनला सै य हे जाणारच! महं मद
अ ली मरणार, आता जगाचे कसे होईल हणन
ू उ िवग्न असता एकाच पत्रात दो ही बात या
वाच या! चीनला सै य गेले आिण महं मद अ लीने जु मा मिशदीत िहंद ु लोकांस आिण हसन
िनजामीस िश यांची लाखोली वािहलेले भाषण केले! महं मद अ लींची मरणाची गाडी ितसर्यांदा
हुकली! पण हे झाले कसे हे काही कळे ना!
क्विचत ् असे झाले असेल की, चीनचे सै य आगगाडीत बसन
ू िनघतांना हा स यप्रितज्ञ महावीर
महं मद अ ली आगगाडी या ळावर पड यास गेला असेल पण ळावर न पडता घाईघाईत ळांचे
मधोमध पड याने ळाव न गाडी िनघन
ू गेली तरी याचा प्राण काही गेला नाही. मरावे कसे याची
दे खील मािहती असावी लागते! आता हा ितसरा योग तर गेला, आता पाहू मरणाचा चौथा डोहळा
महं मद अ लीस कोण या प्रकारचा होतो ते. भीती एवढीच की, लांडगा आला, लांडगा आला! असे
गमतीने हणता हणता लांडगा खरोखरीच एखादे वेळी आला नाही हणजे झाले?
***
पंिडत मोतीलाल नेह िन डॉ िक चल
ु आिद िक येक िन सीम दे शभक्त पुढार्यांनी पुनः विकली
सु कर याचे ठरिवले आहे . ठीकच आहे . विकली सोडून जो दे शोद्धार हावयाचा तो झालाच आहे .
एका वषार्त वरा य िमळून पुनः िनघून दे खील गेले! ते हा आता यांनी यांनी आपापले
पोटापा याचे उ योग पहावे हे साहािजकच आहे . विकली वाईट हणन
ू आपण विकली थोडीच
सोडली होती. लोक ितला वाईट हणत आिण लोकांवाचून पुढारी कोणाचे हावयाचे ते कळे ना
ु विकली सोडली होती. आता लोक तसे फारसे हणत नाहीत आिण विकली आिण पुढारीपण
हणन
हे दो हीही तीर आप या मोठे पणा या भा यात राहू शकतात. ते हा आता विकली सु कर यास
काय प्र यवाय आहे ?
- द्धानंद, िद. ३ माचर् १९९२

www.savarkarsmarak.com 4
 २. प वाखाली स याग्रहाला आठ मिहने झाले
प वाखालीचा स याग्रह आतापयर्ंत अगदी िनयमाने चालत आलेला आहे . म यंतरी स याग्रह
कर यासाठी आपले गुरखे बंधह
ु ी गे याची वातार् ‘ द्धानंदा’त आपण सवार्ंनी वाचलीच आहे . शेवटी
नमःशूद्र हणजे (नामशूद्रांनी) बंगालमधील आजपयर्ंत अ प ृ यांतील अ प ृ य गण या गेले या
आप या िहंद ु बंधन
ू ीही या स याग्रहास यां या जातीचे ५ वयंसिै नक पाठवून िहंद ु जाती या
झग यात आपली वतःची वगर्णी सादर केली. ीहरी या वजाखाली िहंदध
ू मार्चे रक्षणाथर्
रणक्षेत्रात प ृ यांबरोबर जे खां यास खांदा लावून झज
ुं ले, यांची अ प ृ यता भ म झालेली आहे .
आता ‘तु ही सकल िहंद,ू बंधु बंध!ु ’
हा प वाखालीचा स याग्रह आरं भ होऊन आता आठ मिहने होत आलेत. प्र यही दहा-पाच िहंद ु
वयंसिै नकांसह भजनाची िमरवणूक िनघते मिशदीपयर्ंत पोचतो हिरनामाचे गजराने या गावचे
वातावरण दम
ु दम
ु वून हे ते आिण अंती सश त्र िशपाई येऊन यास धरीपयर्ंत वयंसिै नक वा ये
वाजवीत आिण हिरनामाचा घोष करीत मिशदीपुढील राजमागार्ने पुढे घस
ु तात. लगेच दस
ु रे िदवशी
पन ु रे भजनवीर हाच क्रम पढ
ु ः दस ु चालिवतात. शेकडो तु ं गात गेले, अ न याग झाले. मस
ु लमानी
गुंडांचे दं गे झाले; डोकी फुटली; यादा पोिलस बसले; यां या करासाठी िललाव पुकारले; ग हनर्र
फणफणले; मस ू े हिरिकतर्न आिण स याग्रह जशाचा तसा चालू आहे !
ु लमान जळफळले; पण िहंदं च
मस
ु लमानांनी नसता दरु ाग्रह धिरला नसता तर या मिशदीव न िहंदं ू या वा यांची िमरवणूक
वषार्तन
ू ही एखादे वेळी क्विचतच जाती, याच मिशदीव न तोच दरु ाग्रह मस
ु मानांनी धरताच,
िहंद ू या स याग्रहाची वा ये आठ मिहने सारखी झडत आहे त. भजनाचे जयघोष सारखे उठत
आहे त, िमरवणूकी या मागार्व न सारख्या वाजत गाजत जात आहे त! याला हणतात
िचकाटी!!!
अशी िचकाटी थोडी फार तरी या िहंदत
ू आहे हणन
ू च तर ते धकाधकी या माम यांत हजारो
वष ‘जीता रहा है ’! आणखी हजारो वष ‘जीता रहनेवाला है !’ हे आम या ‘रिहम चाचांनी’ पक्के
समजन
ू असावे.
रिहमचाचा आजपयर्ंत बंगालम ये मुसलमान गुंड जे हा िहंद ू कुमािरकांस घरातून बला काराने
ध न िकंवा मागार्ने चो न पळवून नेत हणन
ू बात या ऐकत ते हा चकार श दही काढीत नसत
आिण कदािचत ् यां या ‘मी बंगाल दस
ु रा पंजाब करीन’ या आसुरी प्रितज्ञाप्रमाणे हळूहळू
बंगालम ये य िदसू लागले याने मनात िफदी िफदी हसतही असतील. याच आठव यात
बै कल ठा या या अ तगर्त कपूरकठी या एका इकलमयी नावा या िववािहत िहंद ू ललनेस
मस
ु लमान गंुडांनी ित या बापा या घरावर छापा घालन
ू बला काराने माचर् ११ िदनांकास रात्री
पळवून नेले हणन
ू ‘ वतंत्र’ दै िनकात २८ या माचर्ची बािरसालची तार आहे . पोिलसला बातमी
ु ीचा प ता नाही! काय, रिहमचाचा खुदकन हसलेतसे?
िदली, पण अजून मल

www.savarkarsmarak.com 5
 पण रिहमचाचा, थोडे थांबा, ही पहा दस
ु री एक तार आली आहे ! तेवढीही वाचून टाकू आिण मग
एकदम हसू या! िज हा िस हट कसबा अ छामती येथे फयाज अ ली नावाचा एक मस
ु लमानी गुंड
िहंद ू त्रीयांचा येता जाता उपमदर् करावयास सवकला होता. तो एका िहंद ू त्रीचे घराही अशा
नेहमी या िधटाईने जो घुसू लागला तो गे या आठव यात एक िदवशी शिशमोहन नावा या एका
बंगाली नवयुवकाने याचा शेवट क न टािकला. याला अचानक ठार मा न टािकले. ‘आनंद बझार
पित्रका’ हणते की शिशमोहनने आप या कथनात सांिगतले आहे की, ‘िहंद ू ि त्रयां या स मान
आिण सती वरक्षणासाठी मी या अधमास कापन कािढले’.
ऐकलेत ना, रिहमचाचा? शिशमोहन हा या तुम या िखिदिखिद हसणार्या वनीचा केवळ
पडसाद उठलेला आहे ; नाही का? अजून जपा. इंिग्लशां या मशीनग स या आिण तोफां या
त डातन
ू िनघणार्या वालाग्राही गडगडाटाने जे कंिपत झाले नाही आिण वेळप्रसंगी जे िब्रिटश
िसंहा या ग हनर्र जनरली दाढीस हात घालन
ू ितला उपट यास कचरले नाही, ते हे िहंद ु यव
ु कांचे
धैयर् आहे . तेथे चाचाजी, तुम यातील गुंडगीर दाढीची काय कथा! आजवर तुम या िखिदिखिद
हस याकडे िहंद ु शिशमोहननी लक्ष िदले नाही, ते यास तुमचे भय वाटत होते हणून न हे . हे
पव
ू ीर्ही सांिगतले होते. पन
ु ः सांगतो, ऐका, नीट ऐका, रिहमचाचा, शिशमोहन काय हणतो, ते नीट
ऐका! ‘मी मा या िहंद ू भिगनीं या स मान आिण सती व रक्षणासाठी या अधमास कापून
कािढले.’
िहंद ू ि त्रयांकडे पाहून िखिदिखिद हसणार्या तुम या धमर्वे या गुंडिगरीचा हा शिशमोहन पिहला
िहंद ु प्रित वनी आहे ! रिहमचाचा, अजन
ू तरी शद्ध
ु ीवर या. कारण तम
ु या हस या या प्र येक
वनीमागोमाग यापुढे शिशमोहनी प्रित वनी गजर्त उठतील असा संभव, िक्रयेनत
ं र प्रितिक्रयेतचा
संभव िजतका बळकट असतो, िततक्याच बळकटपणे िदसत आहे !

***

कुजत पडलेली श त्रा त्रे

बंगालम ये गे या मिह यात आणखी काही क्रांतीकारक यव
ु कांना पकडून यांना यां यापाशी
सापडले या अनेक भयंकर बाँब आिण िप तल
ु े अ यािद ह यारे बाळग यासाठी मोठमो या िशक्षा
ठोठाव यात आ या. बंगालम ये जे हा पाहावे ते हा क्रांितकारक श त्रा त्रे बाळगन
ू च काय ते
असतात. हजारो पयांचा चरु ाडा क न आिण वाटे ल या संकटास त ड दे उन िबचारे बाँब आिण
िप तुले आिण हजारो गो या जमिवतात आिण पोिलस येईपयर्ंत वषार्ंनव
ु षर् या श त्रागारास
ू दे तात. खरे
प्राणापलीकडे रक्षून, पोिलस येताच सरकार या हातात ती सवर् श त्रे आयतीच सोपवन
पािहले असता, अशा प्रकार या नुस या श त्रे बाळगीत बसणार्या क्रांितकारकांना सरकारने उलट
पािरतोिषके दे ऊन यां या या धं यास उ तेजन यावयास पािहजे! कारण सरकारास कवडीचाही
यय न किरता फुकट श त्रे आिण बाँब आयते पुरिव याचा या क्रांितकारांनी जो हा उपक्रम
चालिवला आहे , तो सरकारास सवर् वी लाभकारक आहे . श त्रे परु िव यास सरकार जे इतर अडते
ठे िवते यांना अडतीचे पैसे आिण श त्रांचे मू य असा दहु े री खचर् यावा लागतो. या

www.savarkarsmarak.com 6
क्रांितकारकांची साचिवलेली श त्रे वेळ येताच फुकट फाकट सरकारास उचलन
ू नेता येतातच; पण
यास यां या अपार पिर मांची अडत हणन
ू ही कवडीचे प्रितमोलही यावे लागत नाही! हणून
सरकारास आमची साग्रह िवनंती आहे की, श त्रे आिण भयंकर बाँब नुसते जमवीत राह याचाच छं द
असणार्या या क्रांितकारकांना सरकारने िशक्षािबक्षा दे ऊन असा उपयक्
ु त धंदा बुडिव याची चुकी
क नये!
हां; जर का श त्र वा बाँब हाती येताच याचा होईल तो उपयोग क न टाक याची प्रविृ त या
क्रांितकारकांत असती, तर मात्र यांस भयंकर दं ड दे णे प्रा तच होते. मागे अशी प्रविृ त या वगार्त
असे अन यायोगे िप तुल हाती पडताच गोळीची दे खील वाट न पाहता ते तेवढे च उडवून टाकीत!
िन कारण गंज खात श त्रे आिण बाँब साचवून ठे वून पोिलसांची मागर्प्रितक्षा करीत ते बसत न हते.
ते हा तशा भयंकर क्रांितकारकांस भयंकर िशक्षा ठोठवा या लाग या ते ठीकच झाले. पण नस
ु ती
श त्रे बाळगन
ू ती पोिलसां या हाती िनिवर्घ्नपणे सोपिवणार्या या क्रांितकारकांची सरकारने
वेषापेक्षा कीवच अिधक करावी आिण सरकारने फुकटची श त्रे िमळवून दे णार्या या सं थेस
प्रो साहन यावे.
***

नादानांची क्षमाशीलता
असे ऐक यात येत आहे की, अ यापक इंद्र महाशय, यां या िप याची, ी. द्धानंदांची, ह या
करणार्या अ दल
ु रशीदला क्षमा करावी हणन
ू सरकारकडे आवेदन धाडणार आहे त! उ तम! आता
वामीजीं या या एका पत्र ु रण यां या
ु ाने जो हा उदारपणा अवलंिबला यांचे अनक िवतीय
पुत्रानेही करावे आिण सरकारास दस
ु रे आवेदन करावे की, इंद्र महाशयां या िवनंतीप्रमाणे अ दल
ु ला
दया दाखवून सोडून दे यात येताच एक बंगला आिण दहा-पाच हजार एकर भिू म पुर कार हणन
ू
दे यात यावी! हणजे आप या दो ही सप
ु ुत्रांनी िहंद ू धमार्ची लाज राखून प ृ वीराजाची परं परा बुडू
िदली नाही हे पाहून वामीजींचा आ मा संतोष पावेल आिण अ दल ु रशीदला फाशीची क्षमा हावी
हणनू प्राथर्ना केली असता िहंद ु उदारपणाने द्रवून मुसलमान जी एकी दोन हजार शतकांनी करणार
आहे त ती एकी उलट यास एक जहागीर िहंद ु लोकांनी िदली हे ऐकताच आणखी पाच-सहा
शतकां या आतच क शकतील. जहागीरच काय, पण िहंद ु महासभेने कोणा एखा या रजपूत
राजाची राजक याही अ दल ु ू न परत घरी येताच यास मधप
ु रशीदला सट ु कर् हणन
ू अपणर् करावी
हणजे आप या िहंद ु या अिहंसक क्षमाशीलतेचा बाणा आपण योग्य रीतीने राखला असे होईल.
मागे शहाजहानासही आप या पूवज
र् ांनी याच बा यासाठी अशी एक रजपूत राजक या अपणर्
केलीच होती आिण शेवटी ित याच पोटी औरं गजेब ज माला आला!!!
खरोखरच अ दल
ु रशीदला स याच फासावर लटकवणे हे िन ठुरपणाचे आहे आिण कोणाही िहंद ु
रक्ता या मनु याने आप या दयाशीलते या ब्रीदास कलंक लावून तशा िन ठुरपणाचा भागीदार हऊ
नये अशी आमची िवनंती आहे . िबचारा अ दल
ु रशीद वगर्प्रा तीसाठी िकती आतुर झालेला!
द्धानंदांस ठार क न वगार्ची तो एक पायरी चढला आहे . परं तु अजून या या वतःच कथन

www.savarkarsmarak.com 7
के याप्रमाणे वगार्कडे नेणार्या लालाजी आिण मालवीयजी यां या म तकां या उरले या दोन
पायर्या या अजून चढावया या आहे त. ते हा याचे ते अवतारकृ य पूरे हो यापुरता आयु यकाळ
याला लाभावा हे कोणीही परोपकारी िहंद ु मनापासून इि छ यािवना राहणार नाही. ते हा पिह या
पायरीव नच ढकलीत नेऊन यास फासावर लटकिव याचे पाप अ यापक इंद्र यांनी कर यास
प्रव ृ त होऊ नये! यांनी द्धानंदांस डसले या सापास दध
ू पाजावेच. नाहीतर इतर िहंदं स
ु कोण
डसेल? सनातनी लोक सापास पज
ु तात. मग आयर्समाजी मनु यानेही दया का दाखवू नये! आपण
िहंद ु इथन
ू ितथन
ू प ृ वीराजा या माळे चे मणी असलो पािहजे!!!
यािवरिहत वतः या िप यास मारणार्या आततायासही मी क्षमा किरतो, असे हणू
इि छणार्या द्धानंदा या पुत्रा या भाग्याचा आिण थोरपणाचा पंिडत मालीवीयजीं या पुत्रास
म सर वाटणे साहिजकच आहे ते हा या या समाधानासाठीही अ दल
ु रशीदला काही िदवस िजवंत
ठे वणे अ टच आहे . हणजे तो द्धानंदां या पुत्राप्रमाणे जे हा मालवीयां या आिण आणखी को या
िहंद ू या पुत्रास िपतह
ृ ीन करील ते हा यांना, यांनाही ‘दया करा’ हणन
ू आवेदन किरता येईल
आिण या िहंद ु रा ट्रात आप या िप या या ह यार्यासही जीवदान दे णारे उदार पु ष एकटे इंद्रच
नाहीत, असे सगवर् सांग याचे भाग्य उ या िहंद ु रा ट्रासही लाभेल!!!
- १८ एिप्रल १९२७
***

www.savarkarsmarak.com 8
 (३)
शहाबाद या मुसलमानांची
िहंद ु हो याची धमकी
शहाबाद या एका मस
ु लमानाने ख्वाजा हसन िनजामीला एक पत्र िलिहले आहे की, मी एका
सावकाराचे एक हजार पये दे णे लागत आहे ; आपण मला तेवढे दे त असाल तर बरे , नाही तर मी
ु लमानबंधु शुिद्ध चळवळीवर
शुद्ध होऊन िहंद ू होउन जाईन! या उदाहरणाव न तरी आमचे मस
जळफळ याचे सोडून उलट ितला आिशवार्द दे ऊ लागतील अशी आशा आहे . कारण िनधर्न
मस
ु लमानांना शुद्धी या चळवळीने एक नवीन धंदा िमळवून िदला; सावकाराचे ऋण फेड याचे एक
नवे साधन क न िदले. शुिद्ध चळवळ न हती आिण िहंद ू होणे अशक्य होते ते हा मस
ु मानीपणात
इतका राम न हता. एकदा एखादा मस
ु लमान झाला की, याला कवडीचे मोल नसे. पण ‘नाही तर
िहंद ु होतो’ असे हणणे शिु द्ध चळवळीने शक्य के यापासन
ू मस
ु लमानीपणात थोडा राम िश
लागला आहे . याला थोडे मोल येऊ लागले आहे . या कोणा इ लाम या भक्ताला घरादारावाचन
ू
पैसे काढ याची आव यकता वाटे ल, याने शुिद्धचे तारण लावून िदले की, यावर हजारो पये याला
ख्वाजा हसन िनजामीचे पेढीवर िमळू शकतील. नुसते हटले की, ”नाही तर मी िहंद ु होतो!“ की
पटलीच हुंडी!
***

मौलवी जाफरअ ली ‘रं गीला रसल

ू ’ िवषयी हणतात की, जर आज मस
ु लमानी साम्रा य असते
तर या लेखकास ते शंभर पानांचे पु तक िलिह यासाठी दगडफेकीने, संगसार, ठार क न
टाक याचीच िशक्षा झाली असती! अगदी खरे ; िम याजी, मस
ु लमानी साम्रा या या या
पु याईमुळे तर भाउं या घणाखाली या साम्रा याचे िसंहासन चण
ू र् झाले! जर मुसलमानी साम्रा य
असते तर! - जर आ याबाईला िमशा अस या तर! -’रं गीला रसल
ू ’ या क यार्स ठार मार यात आले
असते; असे मौलवी जाफरअ लीस असे िवधान के यािवषयी एका उं दरा या िपंजर्यात बंद क न
टाक यात आले असते असे आ ही हणतो! हो, वचने की दिरद्रता!
***
मस
ु लमान बंधु आज प नास वष आ हांस ‘िविश ट प्रितिनिध व या’ हणन
ू सारखी ओरड
करीत आहे त. िविधमंडळात िविश ट प्रितिनिध व (special representation) यांस िमळून
िहंदह
ु ू न यांचे अिधक प्रितिनधी प्रितशेकडा िनवड यात येतात, नोकर्यांतन
ू ही यांना शेकडो अिधक

www.savarkarsmarak.com 9
जागा राखून ठे व यास सरु वात होत आहे . कलक ता नगरसं थेतही िहंदह
ू ू न अिधक प्रितिनिध व
मस
ु लमानांस प्रितशेकडा िमळत आहे . तथापी एका गो टीत मात्र िहंदन
ू ी मुसमानांस िविश ट
प्रितिनिध व दे याची आजवर फारच टाळाटाळ चालिवली होती; ती गो ट हणजे दं ग्याची.
कारण िजतके दं गे गे या वषार्पयर्त झाले या सवार्त मेले या अन घायाळां या संख्येत िहंदच
ु
ु िहंद ु नेिमले जात. मेले यांत िकंवा घायाळांत शेकडो
आपली भर क न घेत. या सवर् जागांवर िहंदच
एक जागा दे खील मस
ु लमानांस राखन
ू ठे व यात येत नसे. हा िहंदच
ू ा आ पलपोटे पणा अक्ष य होता.
ऐिहक सुखा या-िविधमंडळ, नोकर्या, नगरसं था इ यादी जागांवर जर मस
ु लमानांस िविश ट
ु ात उ च असे जे वगीर्य सुख जे
प्रितिनिध व िमळणे यायाचे आहे , तर अथार्त याच भौितक सख
या दं ग्यात म न िकंवा घायाळ होऊन धमर्वीरांस िमळायचे, या दं ग्या या प्रसंगी मस
ु लमानांतील
कोणासही धमर्वीर हणवून घे याची संधी िहंद ू िमळू दे त नसत. हा यांचा आ पलपोटे पणा अ यंत
िनंदनीय होता यात शंका नाही. गे या वषार्ंपयर्ंत जो दं गा पहावा यात मेलेले िकंवा घायाळ आपले
सगळे िहंदच
ु िहंद!ु दं ग्यात अ लाचे नावांने म न वा घायाळ होउन ‘शहीद’ धमर्वीर हो याची संिध
िमळून वगार्त जाता येईल इतका चोप एकाही मुसलमानास हे आ पलपोटे िहंद ु मळ
ु ीच दे त नसत
इतर सवर् गो टींत मस
ु लमानाबंधंस
ू िविश ट प्रितिनिध व आिण शेकडा अिधक जागा दे त असताही
पारलौिकक सख ु ी प्र येक दं ग्यात मेले यां या आिण
ु ासारख्या मह वा या प्रकरणी िहंदन
घायाळां या जागेवर आपलीच नेमणूक क न घ्यावी ही गो ट य या औदायार् या लौिककास
साजेशी न हती.
मस
ु लमान बांधवास दं ग्यातील प्रसादही िविश ट प्रितिनिध वाचे त वावर अिधक वाटणे तर
ु लमानबंधू यां याशी एकी
राहोच; पण बरोबरीनेही न वाट या या िहंद ू या या कृपणतेमुळेच मस
करावयास मागे घेत. असा पंिक्तप्रपंच यांनी तरी काय हणून, िकती िदवस सहन करावा?
दं ग्याचा प्रसाद सवर् वतःच खाऊन टाकणे हा िहंदच
ू ा पक्षपातच िहंदम
ु स
ु लमानां या एकीकरणास
अशक्य करीत होता या हण यात इतर सवर् हण यांहून अिधक त य होते हे उघड आहे .
पण, सदु ै वाची गो ट की, कलक या या दं ग्यापासून िहंदन
ू ी हा आ पापोटे पणा सोड यास हळूहळू
प्रारं भ क न या वषीर् तर मसु लमान बांधवांस बहूतेक दं ग्यात लोखंडी च यांचा बराचसा प्रसाद
वह ते वाट यास मागे पुढे पािहले नाही, उदाहरणाथर्, बरे लीचा दं गा घेऊ, गे या मिह यात दीड
मिह यात जे मह वाचे दं गे झाले; यात बरे लीचा दं गा मोडतो. या दं ग्याचे वेळी घायाळ झाले या
‘अधर् धमर्वीरांचे’ अिधकार आिण पद या सवर् वी िहंदन
ू ीच न उपटता आपले हातांनी जवळजवळ
शेकडा प नास या प्रमाणात आप या मस
ु लमान बांधवासही अपर्ण के या आहे त. िहंद ू घायाळ ५४
आहे त तर मस
ु लमान ४३ आहे त. िहंदन
ू ी घायाळपणात जर थोडा पंिक्तप्रपंच क न वतः या
पोळीवर थोडे अिधक तूप ओिढले असेल, तर ‘मेलेपणा’ पूणर् धमर्वीर वा या वगीर्य अिधकारात
अिधक उदारपणा दाखवून ती उणीव भ न काढली आहे . कारण दं ग्यात म न वगार्तील या
अिधकारां या जागा पटकवावय या, यांपैकी िहंदन
ू ी ६ आपलकडे ठे वून मुसलमानांना ७ जागा
िद या आहे त! दे .दासांनी केले या शेकडा ५० जागं या कराराहूनही १ जागा मस
ु लमानांस अिधक
दे ऊन टाकली.

www.savarkarsmarak.com 10
 बरे लीस िहंद ू ६ मेले आिण मस
ु लमान ७, कानपूर या िहंदन
ू ीही िततका उदारपणा दाखिवला
नसला तरी आ पलपोटे पणा काही केला नाही. कारण घायाळांत िहंदन
ू ी १०५ लोक आपले भरती केले
तर ८१ मस
ु लमांनाचे भरती क न, रा ट्रीय सभेने मस
ु लमानांस जे शेकडा तीस िविश ट
प्रितिनिध व अपणर् केले आहे , तो करार पाळला. वगर्सुखा या वाटणीत तर मस
ु लमानांस अगदी
दासां या कराराप्रमाणे शेकडा ५० जागा राखून ठे वून एक िहंद ू वगार् या िशडीवर चढताच एका
मस ू दे यात आले.
ु लमानासही या याच माग या पायरीवर चढवन
पण नागपूरला तर िहंदन
ू ी उदारपणात काडीचाही कसन
ू ठे वला नाही. मुसलमान नोकर्यांतून
िविधमंडळातून, नगरसं थेतून कुठे ही मागत नाहीत असे भरपूर- पेशल िरिप्रझटे शन-िविश ट
अिधकार यांस अपर्ण केले. शेक यामागे िहंद ू या बरोबरीनेच न हे तर अिधक अिधकारा या
ू , घायाळपणाचे िकंवा मेलेपणाचे -
राखीव जागा यां यासाठी ठे वन हणजेच अधर् धमर्वीर वाचे
िकंवा पूणर् धमर्वीर वाचे वगीर्य अिधकारं त यांस िहंदहू ू न िकतीतरी अिधक भाग दे ऊन टाकला.
कारण िहंद ू ४७ घायाळ झाले तर मस
ु लमान ७७ आिण वगार्कडे १० िहंद ु धाड यात आले, तर १४
मस
ु लमान बंधु धाड यात आले.
-िद. ६ ऑक्ट बर १९२७
***

www.savarkarsmarak.com 11
 (४)
िहंदन
ू ी मिशदीव न वाजवावे
महू या मस
ु लमानांचा बनाव
आ हांस कळिव यात दःु ख वाटते की, वा यरोगाने पछाडले या आम या मुसलमान दे शबंधस
ू
जी वातार् ऐकताच अगदी ती वेदना होतील, अशी एक बातमी साग याचे आम या दै वी आज यावे!
िहंदम
ू स
ु लमानांत दं गेधोपे चाल यावर यांचा चिरताथर् चाललेला आहे , अशा अनेक
मौलवीमौलानांस ती बातमी खरी असताही खरी वाटणार नाही अशी ती बातमी ही की, झाशीकडील
महू नावा या गांवी िहंदम
ू सलमानांची एक मोठी सभा हे ाऊन, यां यापुरता यांनी वरील वा यांचा
प्र न सामोपचाराने सोडवून टािकला आिण तो कशा प्रकारे ? तर मस ु लमानांनी मा य केले की,
िहंदन
ू ी के हाही मिशदीव न िमरवणक
ू चालली असता वा ये वाजवावीत! यांस मस
ु लमानांची
काहीएक हरकत होणार नाही!!
हा िनणर्य होताच दस
ु र्या िदवशी तो त डी िनणर्य लेखबद्ध कर याकिरता उभय पक्षांची पु हा सभा
भरली आिण खालील करारपत्र संमत होउन यावर उभय पक्षां या वाक्षरीही (स या) झा या. ते
करारपत्र असे : ‘झाशी िज यातील महू नगर या िहंद ू आिण मुसलमान यां याम ये असा करार
झाला की, मिशदी आिण मंिदरे यांजव न वाटे ल या वेळी वा ये वाजीवत जा यास कोणीही
कोणास प्रितबंध क नये. कारण की या महूकडील भागात गावोगाव सवर् प्रकार या िमरवणूकी
नाचरं ग, वा ये इ यादी थाटासह मंिदराव न आिण मिशदीव न जात आले या आहे त. आिण
हणन
ू च आ ही िहंद-ू मस
ु लमान आपसांत यापुढेही वा यां या यःकि चंत ् प्र नासंबंधी तंटा
र् णा न किरता जु या
कर याचा मूखप ढीप्रमाणेच पुढेही वागणार. हा करार आ ही उभयतांनी
आप या इ छे ने आिण कोणताही िवक प िच तात न ठे िवता केला आहे .’
या वा यां या प्र नासाठी मौलाना महं मदअलीपासन
ू तो प वाखाली या गावगड
ंु ापयर्ंत सवर्
ु लमान आज िप यानिप या शेकडो िहंदं च
धमर्िभमान आिण सिु शिक्षत आिण स य मस ू ी डोकी
फोडीत आिण शेकडो मस
ु लमानांची डोकी फोडून घेत आलेले आहे त, या अ यंत बुिद्धमान लोकांना
अ यंत िबकट वाटणार्या प्र नास अगदी सो या रीतीने सोडवून या महू या अडाणी मस
ु लमानांनी
या गंभीर प्र नास अगदी गावठी व प िदले, ही गो ट मुसलमानीपणा या बा यास फारच
लां छना पद आहे , यात काही शंका नाही!
या करारपत्रातील दस
ु रा ठळक दोष हटला हणजे हा की, यामळ
ु े ई वरा या
वणशक्तीिवषयी दाखिवलेला अ यंत अनादर हा होय. मिशदीपढ
ु े वा य वाजत असली तर
आम या प्राथर्ना भंग होतात, अथार्तच ई वरास या जा या तशा ऐकू जात नाहीत, हा िव वान

www.savarkarsmarak.com 12
मौलीवमौलानांचा मळ
ू िसद्धांत! यास या करारपत्राने हरताळ फासला. कारण यात असे प ट
सिू चत केले आहे की, वा ये वाजली तरीही भक्तां या प्राथर्ना भंग पावत नाहीत आिण या ई वरास
ु ार पाखंड! ई वर काय अंतःसाक्षी आहे की,
ऐकू जातातच! कोण हे अनद यास वा यां या
कोलाहलातही भक्तां या प्राथर्ना ऐकता या या! आिण यास वा यां या घणघणाटातही एकाग्र
मनाने प्राथर्ना करता येते तो भक्त तरी कसला! प्राथर्नेतील अक्षरापेक्षा िहंदच
ू ी वा ये वाजतात
ू मार कर यास बाहे र पडतो के हा,
के हा आिण मी यांचे डोके फोड या या धािमर्क ढ गाखाली लट
इकडेच याचे सारे लक्ष वेधलेले असते तो खरा भक्त -खरा ‘िदल’दार! बकी सवर् काफर-नादार! या
मौलवीं या मळ
ू िसद्धा तास या महू या मस
ु लमानांनी अगदी धा यावर बसिवले आिण िहंदस ू
हटले खुशाल वा ये वाजवा या अ लाला ‘िचिडय के पावम घघ
ुं बांधा वो भी अ ला सुनता है !’
मग
ंु ी या पायातील घग
ंु राचा आवाज दे खील, मग
ंु ी या मनातील िवचार दे खील या अ ला ऐकू
ु े ऐकू जाणार नाहीत, इतकी काही या
जातात, याला आम या प्राथर्ना वा यं या घणघणाटामळ
अंतयार्मीची वणशक्ती बिहगार्मी झालेली नाही!
या करारातील याहीपेक्षा मह वाचा दोष हणजे यावर रक्ताचे चार थब दे खील सांडलेले
नाहीत. नस
ु या का या शाईचा करार! हा िश टाचाराचा अक्ष य भंग होत आहे . िहंदन
ू ो, तु ही
मिशदीवर वा ये वाजवा, मस
ु लमानहो, तु ही मंिदरांवर वा ये वाजवा!! - या एका लहान वाक्यात
आज शेकडो ह या क न आिण नदी नदी रक्त ओतूनही जो प्र न शेकडो शहा यांस सट
ु ला नाही तो
चार अना यांनी सोडिव याचे धा ठयर् करावे! आिण पाच-प नास डोकी दे खील फोडू नयेत! हे केवढे
पाजीपण आहे . असे करार रक्तात िलहावयाचे अशी प ट धमार्ज्ञा मौलीवीय चालू आज्ञा (order of
the day) असता नस
ु या का या शाई या एका वाक्यात प्र न िमटवून टािकला!
हाय! हाय! आ ही आता अज्ञानी मस
ु लमानांपासन
ू िनधी कस या कतर् या या नावाने जमवावा!
िखलाफत मेली तरी वा यांची आफत-आप ती हातीशी होती. हीही जर अशी एका वाक्यात मरे ल,
तर मग कोण या त डाने आ ही वगर्णी मागावी! आिण िनधी नसेल, दाम नसेल तर मग िखलाफती
मौलवीपणांत राम तो काय रािहला!
तरीही मौलानाजी, अगदी िनराश होऊ नका. िखलाफत गेली तशी वा यफत गेली तरी पुनः
गुंडाफत हणन
ू मस
ु लमानी समाजात उवर्िरत आहे च आहे . ित या सा याने आप या िहंद ू
िव वेषाचे बळावर तगू शकणारे मौलानापण िटकू शकेल. बंगालकडे थोडे पहा. महू या तारे या
अगदी उलट तार ितकडून आली आहे ! महू ते महूच - पण बंगा यात मस ु लमान पूवीर् इतकाच
कणखर आहे . ऐकलात यां या अ िवतीय असा नवा पराक्रम?

िपशा च व ृ तीचा प्रभाव

नसलात तर ऐका -मस
ु लमानी गुंडपणास तर काय, परं तु प्र यक्ष िपशा यां या गुंडपणासही
लाजिवणारा तो पापी पराक्रम ऐका. लेखणीला सांग यासही थराकाप आिण ल जा वाटते, पण
कतर् यच हणन
ू सांगतो : राजशाही िज यात भवानीपरू गावी पज
ू ारी राजवंशी राहतात. यां यात
पडदा नसतो. यां या काही ि त्रया पु षांबरोबर बाजारातून परत येत असता रात्र पडली. तोच
मस
ु लमानां या धमर्वीरांनी यांस अडवून एक त ण त्री उचलन
ू पळिवली. ती गभर्वती होती.

www.savarkarsmarak.com 13
ित यावर या िपशा यांनी पाळीपाळीने बला कार कर यास आरं भ केला. हे राक्षसी क्रौयर् चालता
चालता ती त्री बेशुद्ध झाली- रक्तबंबाळ झाली- तरी ते मस
ु लमानी गुंड पराव ृ त होईनात. इतक्यात
पुजारी पोिलसांसह धावपळ करीत तेथे आले. तो हे पराक्रमी धमर्वीर पळून गेलेले िदसले, ती त्री
रक्तात लोळत पडलेली िदसली - आिण हाय हाय! तो ितचा गभर् तडफडत बाहे र पतन पावनू
चदामदा झालेला िदसला! या अधमांपैकी एकास पकडले असन
ू दावा चालला आहे !
या ‘ वतंत्र’ पत्रात ही बातमी िदली आहे याच पत्रात लगेच दस
ु रीही बातमी प्रिसद्ध झाली आहे .
की, फॉवडर्’ हणते की, िप्रयसुंदरी नामक िहंद ु त्री या खट याचा कोटार्त िनकाल होऊन यातील
अपरा यांस सात-सात वषर् स म कारावासाचा दं ड िमळाला आहे ! हे अपराधी अथार्तच मस
ु लमानी
धमर्वीर होते हे िनराळे सांगणे नकोच. २४ स टबरला रात्री कुरबान आिण लितफ, या दोघा
मस
ु लमानांनी िप्रयसंद
ु री या घरात घस
ु न
ू इतर मस
ु लमानां या धमर्बंधु वा या पिवत्र साहा याने
ू नेले या पाजी पशूंनी ित या सती वावर घाला घातला. ती
ितला एका भाता या शेतात उचलन
मरणो मख
ु होउन रक्त त्रावात हालेली तशीच तडफडत पडली असता रमाकांत हवालदाराने
ितला पािहले. पोिलसांना बातमी कळताच यांनी दोघा आरोपींना पकडले. पण ती सा वी अबला
अट्ठािवसावे िदवशी ग्णालयात मेली. डॉक्टरने ती िनद ष अबला भीषण बला काराने मेली हणन
ू
प्रमाणपत्र िदले. ित या लहानग्या मल
ु ाने सांिगतले की, मला सरु ा दाखवून मा या आईला यांनी
ओढून नेली! आपली ओळख पटू नये हणन
ू या लितफ आिण कुरबान यांनी आपली दाढीिमशी
मड
ुं ू न टािकली होती. यायाधीशांनी यांस सात वषार्ंची िशक्षा िदली.
यावर काय िलहावे! या सं कृतीत हे असे शेकडो लोक ज मास येतात िकंवा नांद ू शकतात िकंवा
सं यवहायर् समजले जातात -न हे काही प्र यक्ष पुरा याव न असेही हणता येते की, िहंद ू या
अनाथ अबलांना पळवून नेणारांची पाठही थोपट यात येते. या सं कृतीचा ित्रवार िधक्कार असो.
ित या सुधारणेचा एकच मागर् आहे हणजे ितचा आमल
ू ाग्र नायनाट करणे हाच होय. दं डिवधान
(Criminal Law) परु े पडत नसेल तर प्र यक्ष राजदं ड हाती घेऊन तो नायनाट केला पािहजे!
या पैशािचक लेगाची मस
ु लमान समाजात स या साथच आलेली आहे की काय अशी भीती
वाटावी, इतक्या भीषण अनक्र
ु माने प्र यही राक्षसी व ृ तीचे अ याचारी ि त्रपु ष शेक यांनी उ प न
होत आहे त. ि त्रयादे खील! उदाहरणाथर् ही खालची फ्री प्रेसची बातमी पहा. २४ स टबरला
बदलापिटया नावां या ठा यातील कुमारिबल नावा या िठकाणी एका मस
ु लमान बाईने आप या
नवर्यासाठी मांसाचे भोजन क न ठे िवले. पण नवरा परत ये याचे आधी ते कु याने खाऊन टािकले.
ते हा एका ख याने दो ही पक्षी मारावे अशा हे तूने ितने, दस
ु रे कशाचे मांस नाही आिण ितचा सावत्र
मलु गाही नाहीसा कर याचे अजून उरलेले आहे असे पाहून या लहान मल ु ाला कापून याचे मांस
िशजिवले आिण ते आप या नवर्याला न सांगता मल ु ाचे मांस बापास जेवू घातले! असा सावत्र
मल ू उगिवला! ती त्री स या अटकेत आहे . अशा पैशािचक ि त्रया जेथे आहे त या घरात
ु ाचा सड
यांचे पोटी वर विणर्ले या नीचातील नीच ‘धमर्वीरांची’ वीणच उ प न हावयाची!
एकदा िपशा चव ृ तीसच धमर्कतर् य समज यात आले हणजे मग बापास बाप आिण मल
ु ास
मल
ू हण याइतकी माणुसकी मनु यात उरत नाही. कुत्रे िपसाळले हणजे प्रथम दस
ु र्यास

www.savarkarsmarak.com 14
चावावयास धावते, व रक्त जो जो त डी लागते तो तो ते अिधकच िपसाळते आिण शेवटी दस
ु र्यास
चावता चावता वतःसही चावू लागते. तसाच धम मत िपसाट, ‘काफर’ हणून दस
ु र्यांचे रक्त
िप यास चटावता चटावता शेवटी रक्तत ृ णा अिनवार होऊन वतः या घरातही रक्तपात करीत
ु तो. हा इितहासाचा अनभ
सट ु व आहे . सरसीमेवर िहंदं स
ू काफर हणन
ू भयंकर रीतीने छळून मा न
लट
ु ू न हुसकून िदले. कारण ते अ य प होते. पण ते गे यावर यां या रक्ताने िपसाळले या
धम माद वतः या घराकडे वळताच आप या अंगासच फाडफाडून टाकू लागला. िहंद ू काफर होते-
पण मस
ु लमानात तरी सवर् मस
ु लमान कोठे धमर्िन ठ- इमानदार होते! ते िशया पहा. सुनी या
धमर्मताप्रमाणे तेही जवळ जवळ काफरच होते. िहंद ू अ य प होते तर ते िशयाही अ पच आहे त.
ठीक तर मग, यांना आपला प्रांत जर िनभळ धमर्िन ठ मस
ु लमानांचाच दे श करावयाचा असेल तर,
जी िहंदं च
ू ी गत तीच शीयांची नको का करावयास! असा िवचार क न सरसीमेवरील िपसाळले या
सु नी बहूसंख्याकांनी िशयांवरही धमर्युद्ध पुकारले. िहंदं ू या रक्तस िप यासाठी शीया व सु नी अशा
दो ही मस
ु लमानां या सर्ु या चटावले या हो या. याच आता िहंदं च
ू े रक्त संपताच एकमेकांचे रक्त
िपऊ लाग या. सु नी मस
ु लमानांनी शीया मस
ु लमांनासही ‘अधर् काफर’ हणन
ू हाणून, मा न,
ू काढीत ते अ पसंख्यांक अस याने यांस हुसकून िदले! िशया मस
कापन ु लमानांनी िहंदं व
ू र जे
अ याचार या कारणासाठी हसत केले; तेच अ याचार याच कारणासाठी यांस रडत भोगावे
लागले.
िहंदं न
ू ा मा न लटु ू न हुसकून िदले. ते हा सरसीमेवरील मस
ु लमानां या या राक्षसी कृ याब ल
िशया मस ु लमानांनी दःु खाचा एक श दही काढला न हता. पण िहंदं ू या मागोमाग िशयांवरही तोच
प्रसंग गुजरताच आता िशया मस
ु लमान मो यामो या सभा क न ओरडत आहे त. ‘अ याचार!
सरकार, रक्षण करा! हे सु नी आमचा नायनाट करीत आहे त! हे सु नी राक्षस आहे त!’ खानबहादरु
सर स यद अ माईल यांनी दे खील सु नीं या या धम मत क्रौयार्ची िनंदा केली!
पण िहंदं न
ू ा याच धम मत क्रौयार्ची सरु ी जे हा भोसकीत होती, ते हा याच िशयांस ती
ू ाची तलवार वाटत होती! बाबांनो, यावे तसे घ्यावे, पेरावे तसे भरावे. धािमर्क मतभेद होताच
दे वदत
‘क तल करा’ हे भयंकर राक्षसी मत जोवर तु ही उराशी धरीत आहा, तोवर मुसलमानहो, तु ही
ू ेच न हे तर वतःचेही शत्रू आहात. कारण िहंद ू मूितर्पूजा किरतात हणून यांना ठार मारणार,
िहंदच
तर िशया अ लीनंतर या खिलफांस मानीत नाहीत, अ लीसही पैगंबराइतकेच पू य मािनतात
हणन
ू तेही काफरच ठ न मािरले जाणार. िजथे िशया सबळ तेथे सु नी, अ लींची क तल करणारे
ू मािरले जाणार. िशया मािरले गेले की सु नी-सु नीतही क तल होणार. झा या
कुलांगर हणन
आहे त. होत आहे त. कारण यां यातही शेकडो धमर्पंथ आिण मतांतरे आहे त. आिण मत िभ न की,
”मारो बदमाश को“ हणून धमार्ज्ञा आहे ! िनदान अशी हजारो मुसलमानांची समज तरी आहे .
तीच खोजांची पाळी येणार! कारण मस
ु लमानांतील िशया आिण सन
ु ी हे दो ही पंथही खोजांस
इतक्या ती वैम याने लेखतात की, खोजांस मस
ु लमानां या मिशदीत नमाज पढ याचीही बहूधा
ु लमानां या आिण खोज या धमर्मतांत तसाच मतभेद आहे . मनु यात ई वरांश
बंदी असते. मस
असतो, या अवतारवादा या मळ
ु ाशी असले या त वाशी मस
ु लमानांस भयंकर चीड, पण खोजांचे

www.savarkarsmarak.com 15
मळ
ू धािमर्क त वच हे की, आगाखान या वंशात ई वरी अंश वसत असन
ू आगाखाना या वंशालाच
ई वर िवभूती हणन
ू पूजा आिण भिक्त करणे हे प्र येक खोजांचे धमर्कतर् य आहे ! स याच
खोजां या समाजात सुधारणेची एक चळवळ उ प न झालेली असून ित या पुर क यार्ंनी एक
अनाव ृ त पत्र आगाखान यांस उ ेशून िलिहले आहे . या या प्रती सवर्त्र वाट यातही आले या
आहे त. या पत्रात तर असे प ट िवधान केलेले आहे की, वतः आगाखान यांनी हटले आहे की,
ु चे कुराणात प्रिक्ष त भाग पु कळच आहे . मस
प्र तत ु लमान हणणार महं मद शेवटचा पैगंबर. खोजे
हणतात आगाखानंचे मूळ पु ष हे ही पैगंबर आिण आगाखानांनी वतः हटले आहे की, अप्रकट
असलेले खरे कुराण िलिह यास मला सहा मिहने तरी लागतील. आगाखानांची ही वाक्ये यां याच
अनुयायांनी प्रिसद्ध केलेली अस याने आिण कुराणाची मूळ प्रत कोणती हा वाद, महं मद
महाशयां या म ृ यप
ू ासन
ू च मस
ु लमानांत पंथ िवपंथ पाड यास कारणीभत
ू झालेला अस याने खोजा
ु लमांनात िकती ितटकारा येत असेल हे िनराळे सांगणे नकोच.
समाजा या या मतािवषयी मस
प्र तुत अनाव ृ त पत्रात आगाखानांवर लाखो पये भो या भाब या लोकांकडून गोळा क न आिण
बि कारा या धाकाने उकळून िवलायतेत वतः या िवलासाथर् उधळले जातात यािवषयी पु कळ
ु ायां या टीकांनीच जे धमर्गु
कडक टीका कर यात आली आहे . वतः या अनय असे ‘कलंिकत’
झालेले आहे त, तेच भो या िहंदं स
ू बाटिव यासाठी ‘िन कलंकी’ कलंकीचा अवतार हणन
ू िमरवू
पहातात हे आ चर्य आहे .
-िद. ३ नो हबर १९२७

www.savarkarsmarak.com 16
 (५)
धमकीची पत्रे
ीयत
ु राजपाल, वामी स यानंद, लाला नानकचंद या गह
ृ थां या ह या कर या या पिवत्र
प्रय नास अपराध समजून काही मस
ु लमानांस फाशी या िशक्षा या ऑिज हे साहे बांनी िद या,
यांचव
े रही मुसलमानी धमर्भक्तांचा रोष झालेला आहे . यापैकी कोणा साि वक साधू पु षाने िम.
ऑिज हे साहे बासही एक पत्र टाकून तु हांसही इ लामचा शत्रू हणन
ू मान यात येणार आहे , असे
कळिव याची कृपा केली आहे . िम. ऑिज हे साहे ब या पत्रा या धाकामुळे िहंद ु थान सोडून ये या
बोटीनेच िवलायतेस पळून जातील, यात काहीच शंका नाही!
पण मग हे इ लामी धमर्वीर नस
ु या ऑिज हे साहे बावरच अशी कृपा क न का थांबतात?
अ दल
ु रशीदला फाशी दे णारे साहे ब आिण प्री ही कौि सलम ये यांचे अपील अमा य करणारे
साहे बांचे टोळकेचे टोळके तर अजून िजवंतच आहे ! यासही ताबडतोब म ृ यच
ू ी वारं टे धाडून दे यात
आली पािहजेत. हणजे तेही भयभीत होऊन आपआपली कामे सोडून दे तील. आिण दस
ु र्या अ दल
ु
रशीदला आणखी को या द्धानंदाची ह या के यानंतर वे याचे ढ ग कर याची आिण फाशी या
आधी भयाचा ताप भ न थरथर कापत रड याची पाळी येणार नाही!
तळे गांवला दोघा मस
ु लमानी स जनांस िहंद ू या दे वा या मिू तर् फोड याचे पिवत्र कायर् के यासाठी
काही पािरतोिषक दे यास हवे होते. कारण मत
ू ीर्भंजन हे इ लामचे ब्रीद आहे असे मौलवीमु ला
हणत असतात. पण तेथ या एका द ु ट मॅिज ट्रे टने या स जनांस दोन-दोन मिह यांची कठोर
कारावासाची िशक्षा िदली!- या द ु ट मॅिज ट्रे टलाही ऑिज हे साहे बांप्रमाणे धमकी पत्र िरतीप्रमाणे
धाड यात यावे, हणजे तोही पळून जाईल.
माशीपरू ग्राम या एम ्.ई. शाळे तील एक १२ वषार् या िव याथीर् नरद्रनाथ याला इकबर आिण
याचा साथी या दोघा इ लामी धमर्भक्तांनी पळवून नेले होते. याला बला काराने मस
ु लमान
क न टाक याचा यांचा प्रय न असून यांजवर खटला भर यात आला आहे . या मॅिज ट्रे टपुढे हा
खटला चालला आहे ; यालाही वरीत म ृ यच
ू े वारं ट धाडून बजािव यात यावे हणजे तोही जागा
सोडून पळून तरी जाईल; नाही तर, या स जन आिण काफरास बळाने बाटिव याचे पु यकृ य
करणार्या इ लामी धमर्भक्तांस भयभीत होऊन सोडून तरी दे ईल. यास धाड या जाणार्या
धमकी या िचट्ठीत असेही िलिहले जावे की, या मुलास बाटिव याचे इ लामी कतर् य करणार्या
मस
ु लमांनास सोड, इतकेच न हे तर मस
ु लमानी धमर्, छळ होत असताही न वीकारणार्या या १२
वषार् या िहंद ू मल
ु ास या उनाडपणािवषयी वेत मार याची िशक्षाही ठोठाव! नाही तर -उघडच आहे
काय ते!
जुबेरखां यस
ु फ
ु शेट इ यादी खुलना येथील इ लामी स जनांवरही असाच एक प्रसंग ओढवला
आहे . वणर्मयी नावा या िहंद ू क येला पळवन
ू ने याचा यांनी य न केला. असे हजारो मस
ु लमान
िहंद ु क यकांस पळवीत असतात. ही यांची िपढीजात विहवाट आहे . या विहवाटीचा उपभोग
जुबेरखां आदींनी घेणे यांचे कतर् य होते. पण खुलना या सेश स कोटार्त यांचव
े र ३६ आिण १४४

www.savarkarsmarak.com 17
इ यादी कलमाखाली खटला चालू असून ही इ लामी अनय
ु ायांची धािमर्क विहवाट बंद पाड याचा
प्रय न होत आहे . तरी या सेश स ज जासही ता काळ एक िचट्ठी धाड यात यावी हणजे तोही
थरकाप भ न शुिद्धवर येईल आिण वणर्मयीला मस ू दे ऊन ितचा उद्धार
ु लमांनांचे हाती सोपवन
करील.
लाला नानकचंदला या गाझीने मारले याला फासावर लटकावले जा याची भयंकर िशक्षा
झालीच. पण या जागी ती ह या झाली या मोची दरवा या या (लाहोर) व तीवर जादा पोिलस
बसवून सरकारने तो यय तेथील मस
ु लमानांपासन
ू च वसल
ू करावा हणून आज्ञा सोडली आहे !
मस
ु लमानांचा हा कोण छळ! ह यांिब यांसारखे सहज घडून जाणारे िकरकोळ अपराध घडताच
िबचार्या ह यारी धमर्िन ठं स धडाधड फाशी या िशक्षा दे यात येतात. ते गाझी लोक रडले तरी
ु त नाहीत! - ते राहोच, पण या जागी ह या झा या या जागेने काय
यां या माना फासातून सट
केले? पण या जागेवरही जादा पोिलसांचा कर! िनधर्न मस
ु लमान ‘हाय तोबा’ करीत आहे त! - या
लाहोर या किमशनरलाही एक धमकीचे पत्र टाकलेच पािहजे. हणजे आता या याडाची घाबरगुंडी
उडून तो ते जादा पोिलस उठवील आिण फाशी दे ऊन टाकले या मुसलमानांचे याने घेतलेले प्राणही
परत दे ऊन टाकील!
नागपूरलाही एका गाझीचा असाच छळ चालला आहे . या गाझीचे नाव अ दल
ु कादर असे आहे .
िहंदं ू या क यका पळवून यांस बला काराने मस
ु लमान कर याचे जे मह कायर् स या
ु लमानांतील अनेक साधूंनी हाती घेतले आहे यात या गाझीचीिह गणना आहे . सखू नावा या
मस
एका चाल या िहंद ू त्रीस तु या बिहणीचे घर मला मािहत आहे , मी तल
ु ा तेथे पोचिवतो अशी
मागार्ने थाप मा न ितला अचानक आप याच घरी नेली. नंतर बायको तुला आत बोलावते आहे
हणन
ू ितला आत नेली त काळ ितला खोलीत बंद क न बंदक
ू दाखवून चप
ू क न टाकली. रात्री
ित यावर बला कार क न, टांग्यात घालन
ू दस
ु र्या एका िठकाणी आप या मल
ु ी या घरी ितला
ु ांनीही या पिवत्र कायार्त सा या केले! या या बायकोने आिण
घेऊल गेला. यास या या दोघा मल
बिहणीनेही या त्रीवर होणार्या बला कारास हातभार लावून ितला मस
ु लमान हो हणन
ू वतः
धमकावले. शेवटी एका कागदावर एका मस
ु लमान दरोग्याचे घरी ित या अंग याचा ठसा घे यात
ु लमान हो ये अशा अथार् या कागदावर! योगायोगाने या िहंद ू
आला- अथार्तच वसंतोषाने मी मस
क यके या प्राथर्नेस ई वर पावन
ू पोिलसला ती भिू मका कळली आिण आता गझिनया पकडला
गेला असन
ू या यावर नागपूरला खटला चालू आहे ! वा तिवक पाहता िहंद ू त्रीस पळवून
ु लमान धमार्ची महती पटवून बाटिवणे, हे कृ य
बला कार, छळ इ यादी पिवत्र कोिटक्रमांनी मस
मस
ु लमानी समाजात िकती आदरणीय समजले जाते ते अ द ु ला या या िहंद ु क यकेला
बाटिव या या कामी प्र यक्ष या या आिण मस
ु लमान दरोग्या या मस
ु लमान त्रीने, बिहणीने,
मल
ु ांनी आिण आजब ु लमानी घरांनी सा य िदलं याव न प ट होत आहे . पण या
ू ाजू या मस
नागपूर या द ु ट िसटी मॅिज ट्रे टने या लोकांवर खटले भरावे हे केवढे काफरपण आहे ! एतदथर् या
मॅिज ट्रे टलाही म ृ यू या धमकीचे पत्र रीतसर धाड यात यावेच!

www.savarkarsmarak.com 18
 िहंद ू क यकांस आिण अनाथ मल
ु ांस बला काराने बाटिवणे हे कृ य मस
ु लमानी ि त्रयाही िकती
पिवत्र आिण आदरणीय मानतात याचे आणखी एक उदाहरण कटनी येथे नो हबरम येच घडले
आहे . एका तेरा वषार्ं या ब्रा हण क यकेवर मागार्त एकाकी पाहून िख तू नावा या मस
ु लमानी साधू
पु षाने झडप घातली, यासरशी ती पोरगी ओरडली. त काळ या साधू या धमर्शील प नीने ितचे
हात ध न ओढले आिण ित या त डात बोळा क बून सरु ा उपसला. या मुसलमानी साधू या
सा वीने मग या मल
ु ीला दरू आप या चल ू लपिवले. िहंद ु क यकेस
ु या या घरी पोचवन
मस
ु लमानाने धरताच ते कृ य पचिव यासाठी झटणे हे प्र येक मुसलमानाचे कतर् य आहे ही भावना
मस
ु लमानी समाजात िकती खोल जली आहे ते याव नही यक्त होईल की पोिलस शोध चालू
होताच या िख तू या चाचीने या या आई या हाती ती पोर लपवन
ू ठे व यास िदली. ती िख तूची
आई या मल
ु ीस पळवीत असता धरली गेली! आता गाझी िख तू आिण गािझणी ती याची बायको
हवालातम ये बंद आहे त! एखा या िहंद ू मुलाने एखा या मस
ु लमान पोरीस पळवून आिणली
असती, तर िहंद ू आई याची ध यता मान याचे थली या या हाताला उलथणे तापवून डाग दे ती
आिण याचे संबंधीच न हे तर उभे िहंद ू गाव काशी रामे वरापयर्ंत ऐकू जाईल अशी ब ब मा न
उठते आिण तेा िहंद ु मल
ु गाच मस ू यास हुसकून दे ते. पण िख तच
ु लमान झाला असे हणन ू ी आई
पहा िकती सा वी आिण धमर्शील बाई ती! ते राहोच, पण या गाझी-गािझणी जोड यास
हवालातम ये बंद करणार्या प्र येक नराधमास म ृ यूचे वारं ट सोडून पकडलेच पािहजे. याचा प ता
आहे ‘कटनी, पोिलस हवालात’.
आणखी एका या प यावर धमकीचे वारं ट धाडलेच पािहजे तो हा : ‘राम- व प मोटार ड्राय हर,
बाजार मह
ु ला कानपूर’. - कारण एका मस
ु लमान त्रीला ित या नवर्याने टाकून िद यानंतर
िक येक िदवसांनी राम व पाने ितला शुद्ध क न िहंद ु त्रीप्रमाणे ित याशी लग्न लाव याचे
िनि चत केले अथार्त हा महान अपराध मस
ु लमानां या धमर्भी दयास अस य दःु ख दे ता झाला.
िहंद ू या िववाहीत त्रीला बंगालम ये यशोदा सद
ंु री या आिण अ य घटनात झाले तसे अगदी
नांद या घरातून ओढून नेऊन बला का न, मस ु लमानांचे पिवत्र
ु लमान क न घेणे हे अस या मस
कतर् यच आहे . तो यांचा, ते गाझी गुंड आिण मंडळ समजतात या अथीर् - धमर्च आहे . पण हणन
ू
िहंदह
ू ी मस
ु लमानां या टाकून िदले या ि त्रयांना का होईना पण शुद्ध क न यां याशी लग्न लावू
पहाणार की काय? काफर कुठले! अथार्तच शेकडो गाझी गंड
ु आिण मंडळींनी या राम व पाचे
घरावर चढाई केली आिण मुलीला पळिवणार तोच पोिलस आले! कोतवालीवर जाताच त्रीने
ू परपु षास पाहणे हे मी पाप समजत
सांिगतले ‘मी शुद्ध होऊन िहंद ू झाले आहे . राम व पावाचन
आहे ! हे कथन होताच द ु ट इंग्रजां या पापी िनबर्धाप्रमाणे ती त्री राम व पाला दे यात आली.
एतदथर् राम व पा या प यावरही एक धमकीची िचट्ठी धाड यात यावी आिण ते द ु ट िनबर्ंध
असलेले इंिडयन पीनलकोडच जाळून टाक यात यावे!
बंगाल या फेनी येथे हरचंद्रदास या शामनाद नामक त्रीला बला काराने लालिमया नावा या
गाझीने पळिवली होती. याला दोन वष सक्त माची िशक्षा झाली. तेही एकवेळ क्ष य हणता
येईल; पण अलीपूर या सबिडि हजन मॅिज ट्रे ट या समोर सहा-सात गाझींवर एका स दे शखाली

www.savarkarsmarak.com 19
गाव या शिशबाला नामक िववािहत िहंद ू त्रीने जो कहर गुजरिवला आहे याचा वचपा गाझी गुंड
आिण मंडळ यांनी अगदी वरीत काढलाच पािहजे. शिशबालेचा नवरा अितशय आजारी. ती सतरा
वषार्ंची; घाबर्या घाबर्या औषध आिण सा य माग यास शेजारीपाजरी िफ लागली. अशा अव थेत
ितची दया येणे साहिजकच होते. तशी ितची दया येऊन एका धमर्भी मस
ु लमानाने ितला
औषधासाठी दस
ु र्याकडे नेले. याला दया आली तशी आणखी एकाला दया आली. होता होता दया
हे च यांचे ब्रीद आहे असे सहा-सात गाझी एकत्र जमले. यांनी या शिशबालेला एका त थळी
ओढली आिण प्र येकाने ित यावर यांची मस
ु लमानी दया कर यास आरं भ केला! सकाळी या
अ यंत यातनेने तळमळत अधर्मूि छर् त अव थेत ती शिशबाला सडके या बाजूस पडलेली होती.
ितला पोिलसांने पािहले आिण या द ु ट पोिलसांनी ित यावर ‘दया’ न करता ितला मॅिज ट्रे टसमोर
नेले आिण ितचे कथन घेऊन या सहा-सात गाझीचीच पकडापकडी मांिडली! यायालयात ती १७
वषार्ंची शिशबाला रडत रडत ितचे हाल जे हा सांगू लागली ते हा प्रेक्षकातील िक येक िनदर् य नरपशु
ु लमान गाझीप्रमाणे हस याचे सोडून दःु खाने अ ू गाळीत होते! अथार्त ् या शिशबालेचा कड
या मस
घेऊन अ ू गाळणार्या या प्रेक्षकांस आिण या गाझींस पकडू पाहणार्या सवर् मंडळीस, पोिलसांस,
मॅिज ट्रे टास धडाधड धमकीची पत्रे धाडून साफ कळिवले पािहजे की, जर शिशबालेची चौकशी बंद न
पाडाल आिण केवळ दया के या या अपराधासाठी सहासात मस
ु लमानी धमर्भक्तांस पकडापकड
कर याचे क्रौयर् कर याचे बंद न कराल तर -सहा आठव याचे आत तुम यापैकी प्र येकास, गाझी
गुंड आिण मंडळी आप या पिवत्र सर्ु याने भोसक याचे धमर्वीर व गाजिव यावाचन
ू राहणार
नाहीत! हणजे उभे कलक ता पोिलस िभऊन जातील, टगाटर् साहे बही िवलायतेस पळून जाईल!!
अथार्त ् आ ही िदले या शेकडो प यांवर िनरिनराळी पत्रे टाक यास यय अतोनात लागेल हे खरे
आहे . यावाचन
ू िठकिठकाणी दं ग्याचे अपराधािवषयी गे या केवळ दोन मिह यांत दहा-बारा
मस
ु लमानांस ज मठे प, काळे पाणी, वीस-पंचवीस जणांस मुले पळिव यासारख्या यःकि चत
गो टींसाठीही पाच-पाच, सात-सात वषार् या कठोर क टा या िशक्षा आिण िक येकांस दोन-चार
वषार् या बे या, अंधार कोठ या, तु ं ग इ यादी अमानुष िशक्षा दे यात आ या आहे त. या सवार्ंचा
सड
ू उगवावयाचा आहे च! ते हा इतक्या िठकाणी धमकी या िचट्ठय
् ा धाड यास शाईचा ययही
शेकडो पये करावा लागेल-पण यासही एक तोडगा आहे -
मस
ु लमानी स जनांचा हा छळ का होतो? अथार्त ् इंग्रजी रा याचे िनबर्ंध आप या गाझी गंड
ु
मंडळी या मुसलमानी िनबर्ंधांशी जुळत नाहीत हणन
ू . काफरांस बला काराने मस
ु लमान करणे हे
पु यकृ यही या इंग्रजी िनबर्ंधा वये पाप ठरते! ते हा ऑिज हे साहे ब िकंवा िप्र ही क िसलच
साहे बांचे टोळके िकंवा सैिनक, पोिलस आिण अिलगडचे मॅिज ट्रे ट इ यादी शेकडो लोकांस धमकीची
पत्रे धाडीत बस यापेक्षा या इंग्रजी रा याचे धनी जे जॉजर् बादशहा, यांनाच एक धमकीचे पत्र
टाकले की, काम हो यासारखे आहे ! गाझी गुंड आिण मंडळाचे वतीने िद ली, मब
ुं ई, कलक या या
ग ली कुचीतील को यातरी भाजीिवक्या मौलानांसारख्या उ तरदायी (जबाबदार) नागिरकाने
लंडन या प यावर जॉजर् महाराजांस िनभीर्डपणे एक िचट्ठी धाडावीकी, तु ही िहंद ु थानचे रा य ही

www.savarkarsmarak.com 20
िचट्ठी पोचताच एका आठव याचे आत सोडून तो मुकुट अफगािण थान या अिमराचे हाती सोपवून
यावा!
अशा एका िचट्ठीसरशी मस
ु लमानी स जनांचा सवर् छळ बंद होईल! एका-दोन आ यां या
ितिकटात काम! एकदा िचट्ठी पोचली की, मग जॉजर् महारांजी काय छाती आहे की, ते ती अमा य
कतील! गाझी गुंड आिण मंडळींची धमकीची िचट्ठी आिण ती अमा य? शंकाच नको! िचट्ठी
पोच याचा अवकाश की, ते िहंद ु थानचा मक
ु ु ट पासर्लने परत धाडून दे तील पासर्लने!!!
िद. ९ िडसबर १९२७

www.savarkarsmarak.com 21
 (६)
हाती आलेली चार प्रमाणपत्र
िनपक्षपाती ितर्हाईताने ितर्हाईतास जर एखादे प्रशि तपत्र िदले, तर ते भष
ू णा पद असतेच. ते
साहिजकही असते. पण तर एखा या मल
ु ाने एखा या पंडीतास, ‘भले पंडीतजी?’ हणन
ू हटले,
एखा या सुंता झाले याने एखा या मज ू फेकून तो समारं भ
ुं होणार्या मुलावर आंनदाने चार तांदळ
साजरा केला, एखा या कझर्नने सरु द्रनाथांची वाहवा केली िकंवा एखा या कु याने तुक यासाठी
भांडणार्या दस ू याची पाठ आप या पंजाने थोपटली, िकंवा
ु र्या कु यास, ‘खूप भांडलास’ हणन
डायरने जािलयनवालात क तल झाले या एखा या मल ु ास पाहून अ ू ढाळले, तर ती प्रमाणपत्रे
मात्र अगदी अपूवर् होत यात काही शंका नाही. अशाच प्रकारची दोन-चार अपूवर् प्रमाणपत्रे आम या
हाती आलली आहे त, यापैकी काही खाली दे तो.

मस
ु लमानांचे िहंदस
ू प्रमाणपत्र
िहंद ु संघटनािवषयी मालवीयांनी िकंवा मुं यांनी गोडवे गावे यात काही आ चर्य नाही. मम वाने
यांची बुिद्ध अंधही झाली अस याचा संभव आहे ; पण मौलाना हजरत मोहानीही वतः हणतात
की, ‘संघटनाची चळवळ िठकिठकाणी संघिटत धोरणाने एकसत्र
ू ी काम चालवीत आहे . कानपरू ,
नागपूर, बरे ली इ यादी सवर् जागी िहंदन
ू ीच दं गा आरं िभला. या सवर् जागी िहंदन
ू ीच मस
ु लमानांना
मारले, िपटले. िहंद ू मस
ु लमानांपेक्षा फारच पुढे असून ते राजिनितज्ञ आिण मोठे चलाख आहे त.
ू च मोठा पक्का आहे . प्रथम मस
यांचा कट हणन ु लमांनांना ते मारतात; मागून मुसलमानही मा
लागले हणजे लगेच िहंद ू गवगवा क न आकाशपाताळ एक क न बसतात. जे हा मस
ु लमानांशी
एकीचे ढ ग क न बसतात, ते हा मुलमानांची सामा या ढालेखाली दडून हािन करतात. िहंदं व
ू र
सरकारने खटले भरले की, िहंद ू वकील यांचे खटले फुकट चालिवतात. मस
ु लमानांची घरे -दारे
ययाखाली उजाड होतात. मख्
ु य काटा जर माझे मनात सलत असेल तर तो हा की, घरात छपन
ू
बसणारे िहंद ु आज शिक्तमान होऊन बाहे र लढ यास येतात! ते होऊन टकरा घेतात, ते एव यासाठी
की, यां या मनात आमची शक्ती पारखून बघावयाचे असते. हा संघटनांचा खेळ आहे .

मस
ु लमानांचे मस
ु लमानांस प्रमाणपत्र
िवपक्षाने िवपक्षाची तुती करणे हे प्रमाणपत्र जसे अपूव,र् तसेच िमत्राने िमत्राची आिण गु ने
अनुयायांची िनंदा करणे हे प्रमाणपत्रही िततकेच िवचाराहर् आिण अपूवर् होय यात शंका नाही.
िहंदन
ू ी मस
ु लमानांिवषयी काही हटले, तर ते खरे च असेल असे नाही. पण मस
ु लमानांनी
मस
ु लमानांिवषयी जर काही हटले तर ते तरी मस
ु लमानांना पक्षपाती हणन
ू सहसा हणवणार
नाही. एतदथर् वतः हसन िनजमीसाहे ब आप या ‘मन
ु ादी’ पत्रा या १४ स टबर या अंकात
ु लमानांस जे प्रशि तपत्र दे ते झाले आहे त, यातील काही उतारे शुिद्ध समाचाराव न दे तो. हसन
मस
िनजमी हणतात, ‘आज आ ही मस
ु लमान आयर्समाजावर जळफळतो आिण सवर् जगास
मस
ु लमान क हणतो. पण खरी व तुि थती अशी आहे की, (१) आ ही मस
ु लमान केवळ नावाचे

www.savarkarsmarak.com 22
मस
ु लमान आहो. (२) अ लाने सांिगतले की खोटे बोलू नका; पण आजचे मुसलमान इतर सवार्हून
खोटे बोलणारे आहे त. (३) दा िपऊ नका हणून धमार्ज्ञा; पण मस
ु लमान उघड उघड दा िपऊन
ू धमार्ज्ञा; पण बंिदशाळांतून जाऊन पहा की, अट्टल चोर तेवढे
िझंगतात. (४) चोरी क नका हणन
मस
ु लमानच अिधक. (५) धमार्ज्ञा की वे यापण वाईट; पण बाजारात जाऊन पहा, वे यांम ये
बहूतेक दक
ु ाने मुसलमािनणींची! यां याकडे जाणार्या वे यागामी लोकांतही अिधक संख्या
ु लमानांचीच! (६) आज सग यांत आळशी आिण बाताडे आिण गावगंड
मस ु जर कोणी असतील तर
ते मस
ु लमानच. (७) आम या पूवज
र् ांची कीितर् कुठे ! आज लोकांत हणच पडली आहे , कोणी मनु य
असा क्रूर-िकंवा असा द ु ट िकंवा असा पाणी आहे की, जसा मुसलमान! वाईत दग
ु ण
ुर् ांचे आ ही
उपमान ठरलो आहो!
(हे हसन िनजमी असे हणत आहे -आपण नाही हो बव
ु ा कधी मस
ु लमानांची इतकी अघळपघळ
तुती करीत!)

हसन िनजामीस ‘दरू ’ उमरचे प्रमाणपत्र

वर हसन िनजामीने मस
ु लमानांस िदलले प्रमाणपत्र िदले आहे . आता मुसलमानां या ‘दरू उमर’
नावा या पत्राने हसन िनजमीस िदलेले प्रशि तपत्र पहाः ‘दरू उमर’ आप या एका लेखास ‘पिह या
प्रतीचा िशवराळ’ हणन
ू मथळा दे ऊन यात हणतो : हसन िनजमी पिह या प्रतीचा िशवराळ
आहे . तो आप या िश यांस आज्ञा दे तो की, मला ‘िसजदा’ करा. ‘िसज या’चे वेळी िश यांना
हणावे लागते की, ‘हे हसन िनजमी एकोजन- इहलोक आिण परलोकचा तूच सरदार आहे स.
तु यावाचून ‘िसज या’चा कोण अिधकारी नाही! महं मद अ ली तर, हसनिनजामीस, ”उघड उघड
पैसे खाऊ! सरकारचा गु त हे र!“ हणन
ू , गौरिवत असतात.
कमर्ठ िहंदं न
ू ी अ प ृ यांस िदलेले प्रमाणपत्र
भडोच िज यातील अंकले वर गावी महारवा यातील महारांना पा याचा फार त्रास पडे. पण
यांना सावर्जिनक पाणव यावर कोणी जाऊ दे ईना. ते हा त्रासन
ू जाऊन आिण मस
ु लमानां या
फुशीने उ तेिजत होऊन या महारांपैकी ३० महार मुसलमान झाले. त काळ दस
ु र्या िदवशी कमर्ठ
िहंदन
ू ी या महारांस मस
ु लमानी धमार् या सुंता नावा या सं काराने ते शुद्ध झाले अस यामुळे यांस
‘ प ृ य’ झा याचे प्रमाणपत्र िदले! इतकेच न हे , ‘बोले तैसा चाले’ या उ च कमर्ठ त वानस
ु ार या
मस ु झाले या महारांस याच सावर्जिनक पाणव यावर याच िदवसापासन
ु लमान होऊन शद्ध ू पाणी
भ दे यास परवानगी िदली. जे महार या पा या या त्रासाने तळमळत असताही अजून मस
ु लमान
झाले नाहीत ते अशुद्धच आहे त. पा यास यांस िशवता येत नाही हे सांगणे नकोच. या मुसलमान
झाले या महारांस शुद्ध झा याचे प्रमाणपत्र िलहून दे ऊन आिण यां याबरोबर पाणी भ न ‘बोले
तैसा चाले’ असे वागले. आम या वाचकांस हणन ू च आमचा अनरु ोध (िशफारस) आहे की आपण
सग यांनी प्र यही पहाटे च ‘ यांची वंदावी पाउले!’
शुद्धी या बात या दे ता दे ता ‘ द्धानंद’ थकत चालला! फेब्रुवारीत एक हजार अिहंद ू कुटुंबे हणजे
तीन-चार हजार लोक िहंद ू िमशनने शुद्ध केले. समारं भ बारा तास चालला होता!

www.savarkarsmarak.com 23
 वामी द्धानंदांनी जवळ जवळ ६०,००० मलकांना रजपूत मुसलमानांस शुद्ध क न घेतले. ते हा
यांची एका मस
ु लमान ह यार्याने िप तूल झाडून ह या केली.
पण वर िदले या कलक या या िहंद ू िमशन या चालकांनीही ं र, गे या वषार्त,
द्धानंदांनत
िवशेषतः िबहारमधील ग ी मस
ु लमानांस शुद्ध क न घेतले; आिण बंगालम ये ५०,००० हजारांवर
शुिद्धकाय केली. या िहंदिू मशन या शुिद्धकायार्चा आकडाही अशा िरतीने साठ हजारांवार आ याने
या या चालकांचीही मस
ु लमानी आततायांकडून मारले जा याची योग्यता िसद्ध झाली होतीच.
ितचे साथर्क कर यासाठी गे या मिह यात ीमान ् वामी परमानंदाजी (प्रो. भाई परमानंद न हे त)
यांना एका मस
ु लमानाने सरु ा भोसकून घायाळ केले. हा मस
ु लमान ब्रा हण वेषाने शुद्ध होणार्या
ु लमानांत छपून बसला होता. याचे एकदोन वार होताच तो धरला गेला. परं तु परमानंदजी
ग ी मस
द्धानंदांप्रमाणे मारले न जाता केवळ घायाळच होऊन सट
ु ले.
हे फार वाईट झाले; परमानंदजींवर द्धानंदजींप्रमाणे ह येस बळी न पडता वाचले हे फार वाईट
झाले.
कारण द्धानंदजी वाचले नाहीत हणन
ू जशी शुिद्ध, वाचली आिण यां यामागे यां या न
वाच यानेच िहंद ू िमशनकडून साठ हजार मस
ु लमान-िख यांची शिु द्ध करवन
ू घेतली, याप्रमाणे
ीमान ् परमानंदजीं या न वाच याने आणखी कोणाकडून आणखी कोणा साठ हजार मु ला
िमशनर्यांस शुद्ध क न घेविवले असते. पण परमानंद वाच याने शुद्धीस पु हा एकदा जोराची
चालना िमळ याची संिध गेली.
परमानंद वामीं या डा या हातास घाव झाला आहे . िचंता नाही. अजन
ू उजवा हात आहे च. याला
घाव लाग याची संिध येईतो आणखी दहा वीस हजार ग ी मस
ु लमानांस तो हात शुद्ध करीलच.
वीस हजार मुसलमानां या शुद्धीसाठी एक हात! काही फारसा महाग सवदा नाही झाला हा. अशा
दराने आज एक-एक हात कोणीही हाडाचा िहंद ु मो या आनंदाने िवकील.
हो, हात जर चांगला दाखिवता येत असेल तर गो ट िनराळी. पण तो नस
ु ताच खां यापासन
ू
ल बकळत राह यापेक्षा वरील बाजार भावाने िवकला गेला तरी पुरे.
लाला लजपतरायजींनी भर िवधीसिमतीत (लेिज लेिट ह अस ली) ठासन
ू सांिगतले की, यांनी
एक याने आजवर िजतका पैसा आिण प्रय न ‘दिलत आिण अ प ृ य’ हणिव या गेले या
जाती या उ न यथर् यय केला आहे , िततका िब्रिटश सरकारने उ या शंभर वषार्त केलेला नाही!
याचप्रमाणे एकटे िबलार् शेठही दरमहा २०००० पये अ प ृ यां या उ नतीप्री यथर् यय करतात.
पण सरकारने अ पु यां या उ नतीसाठी वीस हजार कव या दे खील दरमहा कधी यय के या
नाहीत.
-आ ही हणतो नसतील. एक कवडी दे खील अ प ृ यांकिरता िब्रिटश सरकारने यय केली नसेल.
पण यामुळे सरकारवर आरोप तो कोणचा आिण कसा लागू होतो? िब्रिटश सरकार हणजे कर
गोळा करणारी स ता आहे . ती काय मागार्ने िभकार्यांसाठी मोहरा उधळीत जाणारी कोणी
अह याबाई आहे की काय! अ प ृ यांपासन
ू इतरांप्रमाणेच कर उकळ यात िब्रिटश सरकार काही

www.savarkarsmarak.com 24
कसरू करीत नाही ना? झाले तर मग अ प ृ यांसाठी काय अगर कोणाचसाठी काय कराचा यय
कर याचे काम काही सरकारी काम न हे , िब्रिटश सरकारी काम उकळ याचे;-उधळ याचे न हे !
बारडोली पु हा कर न दे याचा स याग्रह करणार आहे हणे! चौरीचौर्या या कानात कोणी
म येच ही बातमी पुटपुटला नाही हणजे पुरे! नाही तर ितकडे पु हा एखादी चोरवाट मोकळी
पडावयाची! चौरीचौर्या या चोरवाटे ने पळून जा याची बारडोली या स याग्रहाची पुरातन प्रिसिद्ध
आहे .
-िद. २२ माचर् १९२८

www.savarkarsmarak.com 25
 (७)
भरतपरू या महाराजांस गादीव न काढावे,
कारण काय तर मशीद पाडली
भरतपरू या महाराजांस गादीव न उतरव याचा प्रसंग आला होता. थोडक्यात िनभावले. पण ते
िनभाव या या आधी हसन िनजामीस वदव अ लाजींची काही पत्रे सापडली. याव न िनजामीने
आप या पत्रात प्रिसद्ध केले की, ‘भरपूर या महाराजांवर हा दध
ु रर् प्रसंग गुदरला नसता. पण यांनी
यां या रा यात (ते नको हणता असता) बांधली गेलेली एक मशीद पडून टाकली हणून अ ला
क्रुद्ध होऊन हे संकट याने आणले!’ िनजामीचे हे हणणे खरे आहे . अ ला तसेच जागत
ृ दै वत आहे
खरे !
पण द्रजीही आताशी काही िनजूनच नसतात. तेही थोडेसे जागे झाले आहे त असे िदसते. काण
अ लाजी पाडले या मशदीचा सुड घे यास उ तरे स भरतपूरकडे गेले आहे तसे पाहून गुलबग्यार्स
ू उगिव यास द्रजींनी दिक्षणेस
आप या मंिदरांची मागे जी िनजामाने पायम ली केली ितचा सड
है द्राबादे वर वारी केली. िनजामीची दाढी खेचून यासही गादीव न कोलमडून पडू पाहीतो गदगद
हलिवला आिण है दराबादे स लेगची आग लावून िदली! अ लाजी दे व, तर द्रजी महादे व!
***
हसन िनजामीस एका वदवाची ही पत्रे उपल ध हो याचे संधीसच इकडे भो या भारतीयांस
‘नािव णःु प ृ वीपितः’ या वचनाधारे भद
ू े व वाटलेले इंग्लंडचे िवगत महाराज एडवडर् यांचीही काही
ू नाि तकांची दे खील ‘नािव णःु प ृ वीपितः’
पत्रे सर िसडने ली यांना उपल ध झाली आहे त ती वाचन
या शा त्रावचनावर अढळ िन ठा बस यावाचन
ू राहणार नाही.
यापत्रांपैकी एकात ‘कमर्वीर’ प्रिसद्ध किरते की, लॉडर् मोलने िम. िसंह यांना जे हा
हॉईसराँय या कायार्कारी मंडळात नेम याची यव था केली, जे हा राजे एडवडर् यांनी िलिहलेले
एक अंतः थ पत्र आहे . यात एडवडर् १९०१ म ये िलिहतातः-
‘तु ही हणता ि हक्टोिरया राणीने िहंदी लेाकंस हे वचन िदले; पण यािवषयी मला वाटते
की, का या मनु यास (Native) ि हक्टोिरया अशा साम्रा या या अगदी अंतरं गमंडळात
नेम या या आज्ञेवर कधी वाक्षरी करती ना! मला तर अशा घातक कागदावर केवळ िन पायाने
सही करावी लागत आहे !
गजभक्त हणन
ू प्रख्यात असले या भारतीयांस - या नेिट हांस-साम्रा याचे अंतरं ग मंडळात
का म जाव असावा या िवषयीचा अिधक उहापोह दस
ु र्या एका पत्रात राजे एडवडर् परम
का िणकपणे करीत असता िलिहतातः-
‘साम्रा या या अंतरं ग मंडळात कोण याही का या माणसांस घेणे हे मला फारच धोक्याचे वाटत
आहे ! कायर्कारी मंडळात अशा िकतीतरी गो टींची चचार् करावी लागते की जी ‘नेिट हां’समोर करणे
अगदी अिन ट आहे .’ िबचारा सायमन तो तरी अिधक काय हणतो आहे !

www.savarkarsmarak.com 26
 एडवडर् राजे पुढे िलिहतात : काळा माणूस िकतीही चतुर असो, तुमचे कायर्कारी मंडळ यास
िकतीही राजभक्त समजो, तरीही तो कधी आप या िव द्ध जाईल हे कोणास सांगता येणार आहे ?
ू हमी कशी दे ता येणार! मी
तुम या गु त गो टी तो वेळप्रसंगी च हा यावर आणणार नाहीच हणन
िन पायाने सही केली तरीही माझे हे िव द्ध मत न दवून ठे वू इि छतो. काळा मनु य प्रसंगी घातक
आहे हे मत बदलणे शक्य नाही.’
एडवडर् महाराजांनी हे ही िलिहले आहे की, ‘ि हक्टोिरयाही याचे िव द्ध जाती, इतकेच न हे तर
माझा पुत्र (आजचे राजे जॉजर् हे ) दे खील मा याशी सहमत आहे !’ बीज तैशी फळे ! उ तम वा
अमंगळ!
का यांतील एका चतुर मनु यास सुद्धा, तो राजभक्त असला तरी, सरकार या नेमणुकीनेही
ु या हॉईसरॉय या कायर्कारी मंडळात बसिव याइतका िव वासदे खील या लोकांवर ठे व यास
नस
परमदयाळू महाराजे एडवडर् िसद्ध न हते; इतकेच न हे , तर ते आणखी एका पत्रात िलिहतात कीः-
‘मला हे वाचून आ चर्य वाटले की, भारतमं यांशी होणारा पत्र यवहार का या लोकांस दाखिवला
जातो; इतकेच न हे तर तुम या गु त कागदपत्रां या प्रती ‘नेिट हच’ किरतात ही पद्धती फार
भयावह आहे ! मला ती फारच आपि तजनक वाटते!’
कायर्कारी मंडळात एक अिधकारी हणन
ू नेमला जाणारा ‘नेिट ह’ अयोग्य आहे , इतकेच न हे
तर नुस या कागदां या प्रती कर या या कारकुनी या जागेसही हे काळे पाय लागणे िहतावह नाही!
तरी दे खील परमदयाळू एडवडर् महाराजंनी शेवटी एक ‘नेिट ह’ हॉईसरॉयचे कायर्कारी मंडळात
नेमन
ू िदला! कोण प्रजावा स य हे !
ही दःु खाची गो ट आहे की, या प्रजाव सल पु षाची ही मिनषा तेवढी अपूणर् राहून गेली की,
‘तु ही नेिट हांना हा जो चंचप्र
ु वेश क िदलात याचा मसु लप्रवेश हो याचे आधीच तो नेिट हांस
िदलेला अिधकार परत घे याचे धैयर् दाखिव यास आता दस
ु रा एखादा, तसाच िनध या छातीचा
मनु य पािहजे.’
हा जो तसाच िनध या छातीचा मनु य एडवडर् महाराजांस पािहजे होता तोच तर हा सायमन
नसेल ना?
***
अस या दै वी राजवटीत साधारण स ृ टीतही दै वी िवपयार्स घडणारच. ते पहा. िबहारम ये एका
बकरीने मनु यासारख्या प्रा यास ज म िदला आहे ! िठकच आहे ते. जर मनु यप्राणी आज
िहंद ु थानात बकर्यासारख्या प्रा यास धडाधड ज म दे त आहे त तर बकरीने मनु यासारख्या
प्रा यास ज म यावा यात काय नवल!
जर रिशयात एखादी बकरी मनु यास ज म दे ती तर नवल! कारण ितथे मनु य-मनुि यणी
बकर्यास ज म दे त नाहीत ही गो ट ितकड या मनु यमनिु यणीचे वेलफडर् वेलाकने कािढलेले
खालील िचत्रच समथीर्ल. ते हणतात.
‘मी रिशयात िशरलो ते हा मला सांग यात आले की, िब्रिटनने रिशयाशी संबंधिव छे द केला
ते हा सवर् रिशयाभर रणो साह पराका ठे ला पोचला. मातभ
ृ ूवर परकीयांची वारी हो याचा संभव

www.savarkarsmarak.com 27
आहे हे िसद्ध कर यास जो तो पुढे येतो. मल
ु गेच न हे तर मल
ु ीही सैिनकी िशक्षण िशकू लाग या.
िमक लोकां या शाळांतून सक्ती या सैिनक िशक्षणाइतके वय झालेले नसताही कोवळी मल
ु े
वे छे ने हट्ट ध न बसली की, आपलीही सै ये संघटिव यात यावी. महायद्ध
ु ाचे िदवस सोडले तर
रिशयात मला आज आढळत आहे असा रणो साह मी कधीही पािहला नाही. िवशेषतः स टबर
चारला मी ते य पािहले याचा माझे मनावरच फार पिरणाम झाला. तो यव
ु क संघाचे प्रदशर्नाचा
िदवस होता. जवळ जवळ पांच लक्ष त ण मल
ु ांची सैिनक पथके मॉ को या लाल चौकातून या
िदवशी चाल क न गेली. शेकडो प्रकारांनी या यव
ु कसंघांनी रिशयाचे सश त्र संरक्षण कर याचा
आपला िन चय यक्त केला. या िदवशीचा तो उ साह आिण िनधार्र अपूवर् होता. खरोखर रिशयावर
वारी करणार्या कोण याही रा ट्राची कीव यावी असे ते यव
ु क संघीय प्रदशर्न होते. कारण जगातील
कोण याही रा ट्रा या धिनक स तेची अशा यव
ु क सेनेिव द्ध लढाई कर यासारखे सै य धाड याची
छातीच नाही! या सग या रिशयन त णां या क्रोधाचे मुख्य ल य इंग्लंड होते. ऑि टन
चबलन या पुठ्ठय
् ा या प्रितमा िठकिठकाणी अपमािनत कर यात येत हो या. जो या प्रितमेस
अचक
ू वेिधल या यव
ु कास पिह या प्रतीचे पािरतोिषक िमळे !’
अस या सश त्र प्रदशर्ने करणार्या िसंहासारख्या दं तनखयक्
ु त यव
ु कसंघाचे दे शात मनु यास
ज म दे याची बकर्यांची काय माय याली आहे !
या दं तनखयक्
ु त क्रुद्ध युवकसंघाची सैिनक सश त्र प्रदशर्ने पाहून िव फडर् िवलॉक यां या
अंगावर जगात अजून भयंकर रक्तपाताची यद्ध ु े घडणारच आहे त असे वाटून शहारे उभे रिहले,
हणन
ू ते हणतात, ‘पण हे शहारे उठवन
ू घे यास ते या ‘तामसी’ रिशयात गेलेच कशाला;
यवु कसंघाची सश त्र प्रदशर्ने पाहून यां या अंगावर जसे शहारे उठले, तसेच या साि वक
िहंद ु थानात जर ते आले असते तर आम या यव ु कसंघा या हसतमखु पिरषदा पाहून यां या
अंगास गुदगु या झा या अस या गदगु या! साि वक युद्ध जगाने कशी लढावावी हे जगास
िशकिव यासाठी परवा सायमन किमशची वारी िहंद ु थानवर येताच यव
ु क पिरषदांनी नावांतन
ू
बसन
ू नस
ु ते हात माल उडवीत यास अडथळा केला आिण सांिगतले की, ‘जा! परत जा! तुमची
वारी आ हांस नको आहे .’ इतकेच न हे , तर एका तामसी साजर्ंटाने यां यावर सोटे चालिवले
तरीही आपले स व ढळू न दे ता यांनी िनध या छातीने कोटार्त िफयार्द दे खील लािवली! या
िव या यार्ंनी हा िकंिचत मात्र तरी तामसीपणा दाखिवला पण बाकी हजारो हजार िव याथीर् तर
केवळ चहा, िचवडा आिण िच ट पीत, खात आिण ओढीत आप या दे शाचे त ड िनभळ स वगुणाची
सफेती फासून उ वल करीत होते.
केवळ मद्रासला तेवढी थोडी दगडफेक दं डादं डी इ यादी तामसी प्रकार झाले खरे ; नाहीतरी मद्रासी
लोक िम यार् फारच खातात!
असले तुरळक अपवाद सोडले तर बाकी सवर् दं तनखिवहीन साि वक कढीभात! उगीच नाही या
दे शात बकर्या मनु यास ज म दे त!
-माचर् १९२८

www.savarkarsmarak.com 28
 (८)
शद्ध
ु ी या नावाखाली गोमंतकात
राजकीय चळवळ ‘टाइ स’चा शोध
मब
ंु ई ‘टाइ स’ला असा एक अद्भत
ू शोध लागला आहे की, गोमंतकात जे शिु द्धकायर् चालले आहे
या या बुरख्याखाली राजकीय चळवळे मोठी उलाढाल क पाहत आहे त. ते हणते, ‘िब्रिटश
र् ीज िहंद ु थानातील त ण जहालांशी संगनमत करीत
िहंद ु थानातील महारा ट्रीय जहाल पुतग
आहे त की, गोमंतकास महारा ट्रात संयक्
ु त क न या अखंड महारा ट्राचे एक वतंत्र आिण
बला या रा य थापावे!’ ई वर करो आिण बोलाफुलास गाठ पडो!!
‘टाइ स’ने जसा हा अचूक शोध इकडे महारा ट्रात लािवला, तसाच कलक यासही पोलंड या
एका गोर्या योित याने आणखी एक याहूनही अद्भतू शोध लािवला होता. तो योितषी हणाला,
‘मी बारा वष िहंद ु थानात योितषािदक अ यास कर यात घालिवली असून माझी भिव ये अचक
ू
ू ं प होऊन सवर् िहंद ु थान यात ‘गडप होणार आहे !’ या
असतात. ये या माचर् २२ ला फार मोठा भक
भयंकर ‘गडगडाटात’ सायमन किमशनसहच िहंद ु थान गडप होणार होते की एकटे च, ते याने
काही प ट सांिगतले नाही!
मारवाडी बाजारात या भिव याने मोठी गडबड उडिवली. िक येक लोक अ यंत िचंतातूर झाले.
परं तु इंग्रजी रा यातील हम करे सो काय यास कंटाळलेले चळवळे लोक मात्र उलट अ यंत
आनंदभिरत िदसू लागले. कारण या बेबंदशाहीतून िहंद ु थानची सट
ु का कर याचा हा सल
ु भतर
आिण उ कृ टतर मागर् होता! आ ही एव या चळव यातील एक अन याचारी, अिहंसक प्राणी
अस याने माचर् या २२ या िदनांकास िहंदी वातं यिदनासारखा सव
ु णर् िदवस समजून याची वाट
पाहत बसलो. एव या भक
ू ं पात- यात िहंद ु थानचे िहंद ु थान गडप होणार - यात बूच न लावले तर
आपली दौत सांडून जाईलच हीही गो ट आनंदाने भरात आ ही िवस न गेलो! आम या शेजार या
पानिवडीवा या दक
ु ानदाराने मात्र ‘भक
ू ं प होऊ दे ऊ नकोस दे वा! मी एक मठ
ू भर तांदळ
ू या
योित यास दे ईन’ हणन
ू नवस केला होता!
माचर्ची २३ वा िदनांक उजाडला! पहतो तो न िहंद ु थान गडप झाले न इंग्रजी रा य! फार काय,
बूच न घातलेली ती आमची दौत दे खील उपडी झाली नाही!
तो पानिवडीवाला हणाला ‘मोठे गंडांतर टळले!’ परं तु या भिव यावादी गोर्यास जो तो सतावू
लागला आहे की, ”तुझे भिव य खोटे ठरले,“ अशी बातमी आली. ते हा त काळ या
ू भर तांदळ
पानिवडीवा याने आपण मठ ू अिपर् याचा केलेला नवस या योित यीबुवांस कळिवला.
आता या योित यीबुवांनी घाब न जा याचे काही कारण नाही. यांनी चापून सांगावे, ‘भिव य
चुकले नाही, भूकंप होऊन िहंद ु थान गडप झालेच असते. पण गिणत योितषांस फल योितषाचा
जो हातचा नेहमीच ठे वलेला असतो, याचे प्रतापाने या पानिवडीवा याने मठ
ू भर तांदळ
ू ाचे जे दान

www.savarkarsmarak.com 29
िदले यामळ
ु े तो भक
ूं प टळला. नाही तर झालाच असता. गिणत योितषही बरोबर ठरले-फल-
योितषही खरे ठ न भिव यवा यां या पोटास भात िमळ याचीही यव था अखंड रािहली.
***
ही झाली भिव य कसे होईल हे सांगणारांची गो ट. आता भिव य कसे हावे ते सांगणाराकडे
थोडेसे वळू.
िवलायते या ‘ पेक्टे टर’ नावा या पत्रात भारता या सवर् आप तींचा पिरहार करणारा
भिव यकाळ कसा आणता येईल यािवषयी चचार् क न याचा उ तम उपाय हणन
ू एका
मस
ु लमानाने असे सच
ु िवले आहे की, ‘िहंद ु थानचे सवर् रा य िद ली या मोगल बादशहा या
कोणातरी वंशजाकडे सोपवावे हणजे तो िब्रिटश स तेखाली िहंद ु थानची बादशाही उ तमपणे
चालवील.’ असे झाले तर वारसहक्काचा हा एक अपूवर् िवजय होईल.
मोगल बादशहा या कोणातरी वंशजाकडे भारताचे रा य सोपिव या या या आम या
मस
ु लमानबंधू या सच
ू नेस आमचा महारा ट्रा या वतीने पण
ू र् पािठंबा आहे . कारण वारसहक्का या
या िवजयाने जु या मोगल बादशाही या वंशजाकडे िहंद ु थानची बादशाही येताच, जु या
पेश यां या वंशजाकडे चौथाई आिण सरदे शमुखीचा वारसाही महारा ट्राकडे अनायासचे येऊन तो
ू करता करता महादजी िश ं यां या कोणातरी वंशजासही या मोगल बादशहास पे शन दे ऊन
वसल
सवर् बादशाही आप या िखशात केवळ याच वारसाहक्काने घालता येईल.
िहंदस ू नेस अव य पािठं बा िमळावा. कारण आता मस
ु भे या वतीनेही या सच ु लमानांस शुद्ध क न
िहंद ू करता येणे अगदी सुलभ झा याने या मोगला या ‘कोणातरी वंशजा’स बादशाही िमळताच
यासच िहंद ू क न घेता येईल. िहंदस
ु भेचे मख्
ु य कायर्वाह पं. नेकीराम िद लीसच
बादशाहीवा या या एका हाकेवर राहतात.
एकवेळ या मोगल बादशहाचा कोणीतरी वंशज पुरवेल. पण या क्रांितकारकां या वंशजांचे नाव
दे खील ऐकणे नको असे इंग्रजांस झाले आहे . कारण वरील मस
ु लमानां या सूचनेचा कोणीही इंग्रजी
पत्रास राग आलेला िदसत नसला तरी स या गेला एका वषार्चे आतच या क्रांितकारकां या
पांचसहा तरु ळक उठाव या झा या आिण यांचे कटाचे खटले दे वधर इ यादी िठकाणी अजन
ू ही
चालेले आहे त, यांची बातमी ऐकून पत्रे अगदी संत त झाली आहे त. पंजाब या ीमती
पावर्तीदे वीचा एक त ण मुलगाही या कटात गवस याची बातमी आहे . अशा उ च कुलीन िहंदं ु या
डोक्यात हे वेड कसे संचारले आहे ते इंिग्लश लोकांस िवशद क न दाखिव याचे कायर् ए.जी. वुलेकाट
नावा या इंिग्लश लेखकाने केले आहे .
‘भारतीय दे शभक्त’ या मथ याखाली या वुलेकाटसाहे बाने गे या एक दीड वषार्तील बर्याच
क्रांितकारक कटांची मािहती प्रिसद्ध केली आहे . यात काकोरी या क्रांितकारकां या कटाचे वणर्न
अथार्तच पु कळ िव ताराने िदले आहे . याचा प्र येक श द रागा या लाल शाईने अगदी रं गन
ू
गेलेला आहे .
वदे श वातं याथर् आप या प्राणांचाही बळी दे णार्या या ‘भारतीय दे शभक्तांस’
वुलेकाटसाहे बांनी या दहा िश या हासड या आहे त, यांचे थली दहा हजार हासड या अस या

www.savarkarsmarak.com 30
तरी दे खील या ‘भारतीय दे शभक्तां’ची कहाणी याने यरु ोप या- िनदान इंग्लंड या तरी कानावर
एकदाची घातली यािवषयी आ ही वुलेकाटसाहे बांचे मनःपूवक
र् अिभनंदन करतो. िहंद ु थानातील
वर िदले या एक हजार गालभ ‘My Lord’ वा या याख्यानांनी इंग्रजांचे कान जसे टवकारले
जात नाहीत, तसे केवळ या एका कहाणीने जातात- िहंद ु थान दिरद्री आहे , आ ही भूकेने मरतो
इ यादी डो यात पाणी आणणार्या ‘डोळे भ ’ कहा या ऐवजी या क्रांितकारकां या ‘डोळे वटा ’
कहा या सांग याची हौस आ हा कोणीही िहंदी मनु यास नस याने, ते कायर् वल
ु ेकाटसाहे बांनी
क न िहंद ु थानची डोळे भ आिण डोळे वटा अशी दो हीही व पे इंग्रजांस पिरिचत क न िदली
यािवषयी वुलेकाटसाहे बांस कोणीही स यिप्र य मनु य ध यवादच दे ईल. यामुळे िहंदी
राजकारणा या दो ही बाजू इंग्रजांस कळतील.
यां यात फरक हाच असतो. या ‘डोळे वटा ’ दे शभक्तां या अशा दांडग्या कहा या आम या
आ हासही सांगताना दे खील स य ल जाशीलतेमुळे आ हा िहंदी लोकांना अगदी कसेसेच वाटते.
या दस
ु र्या कोणी सांिगत या तर ऐकता मात्र येतात चो न चो न.
सायमन किमशवर अिव वास अस याचा आरोप जे हा विर ठ िविधसिमतीत (लेिज लेिट ह
अस लीत) झाला, ते हा या उ तेजनेत ‘िहंद ु थान टाइ स’ या वातार्हराची िलहावयाची एक
हातपेटी व न स जातून धा िदशी खाली पडली! पडली तर पडली; पण अगदी नेमकी सर
लंकेटसाहे बांचे डोक्यावर पडली त काळ लॅ केटना धक्का बसन
ू क्षणभर मू छर् ना आ यासारखे
झाले. पण एकंदरीत िनभावले. फार वाईट झाले!
यात या यात इतके बरे झाले की, या वातार्हरावर खटला भरला गेला ते हा याने ल पंछ पं न
करता आपले खरे ते सांगून टाकले की, ‘सर बेिसल लॅ केट साहे बां या िहंदी िहतािव द्ध झाले या
भाषणामळ
ु े मला इतकी उ तेजना आली की, मा या हातातील सामान मी कसे आिण कुठे ठे वीत
आहे ते मला भानच रािहले नाही.’ या बेभान व ृ तीत तो पोकळीवरच हातपेटी ठे वता झाला. पण
पोकळी बेभान झाली नस याने ितने ित या मळ
ू वभावाप्रमाणे पेटीला तशीच खाली पडू िदली!
या वातार्हाराला दं ड का थो याशा बंदीची- पण लहानशी िशक्षा झाली आहे . हणे थोडी अिधक
िशक्षा झाली तरी ठीकच होते. कारण जर का कागदा या हातपेटीचे थली याचे हाती दस
ु रे ितसरे
काही असते तर केवढा आकांत उडाला असता!
बेभान झाला हणन
ू काय झाले- इंग्रजां या डोक्यावरचे हाड हातपेटीने दे खील दख
ु ाव या इतकेच
कोणाही िहंदी मनु याप्रमाणेच मानवी असते- आिण इंग्रजांसही मू छार् येऊ शकते इतके भान
दे खील यास राहू नये की काय? -िद. १९ एिप्रल १९२८

(९)
तक
ु ीर् मुलींना अमेिरकन शाळे त घालू नका!
आप या दे शातील अमेिरकन शाळे त तुकीर् मुली पाठिव याचे काम चालते असे िदसून
आ याव न, तक
ु ीर् सरकारने ब्रस
ु ा येथील मल
ु ींची अमेिरकन शाळा बंद केली. तक
ु नी आप या मल
ु ी

www.savarkarsmarak.com 31
तुकीर् शाळे तच घाला या असे आज्ञापत्र तुकीर् सरकारने काढले आहे . केमाल पाशा वतः कुराण
मानीत नसेल तरी तुकीर् मुलींनी िख्र चन होऊ नये या तव ते सरकारची सक्ती दे खील उपयोगात
आणतात. हे याव न उघड होत आहे . कारण असे वाटणे हणजे नस
ु या धमर् वातं याचा प्र न
न हे , यात सं कृतीचा, रा ट्रीय एकतेचा रा ट्रीय संख्याबलाचा प्र न आहे , असे केमाल पाशांना
वाटत आहे . काय खुळा बेटा! आम या इकडचे काही ‘िशविशव न िहंदन
ु र् यवनः’ बोल-शहाणे हे
ु ीर् काय, िख्र चन काय? तक
केमालपाशास, ‘तक ु र् थान या रा ट्रीय ऐक्यासाठी याना तुम या तक
ु ीर्
मल
ु ी या िख्र यांना’ असा अन याचारी उपदे श दे तील तर बरे होईल.
हणन
ू च गे या एका द्धानंदात हटले होते की केमालपाशा जरी उ या िहंद ु थानावर रा य
कर यास आला, तरी तो महं मद अ ली होणारच नाही असे आ हांस हणवत नाही. कारण
मस
ु लमानीपणा धमर् हणन
ू यांनी अंगीकारला नसला; तरी तक
ु ीर् सं कृती हणन
ू तो काही तरी
मानीत असलाच पािहजे. िख्र चनां या या त ण तुकार्ंनीच आमिनयात क तली के या, या काही
कुराण बायबलातील ई वरिवषयक त वज्ञानात, धमार्त भेद आहे हणन
ू न हे त; तर िख्र चन
सं कृती आिण तुकीर् सं कृती, या उभयांची जाती, नीती, रा ट्रीयता यात भेद आहे हणन
ू होय.
एव यासाठीच शिु द्ध ही िहंद ु वाची चळवळ आहे - नस
ु ती धािमर्क हणजे त वज्ञानािवषयक
िवतंडवाद न हे , या कारणासाठी कुराणस आ तवाक्य न मानणारा तुकीर् रा ट्रीय पक्ष िख्र चनांनी
तुकीर् मल
ु ी बाटवू नये हणन
ू यां या शाळा सक्तीने बंद पाडतो, याच कारणासाठी िहंद ु मल
ु ी
ू िहंद ू संघटन झटते. शुिद्ध हणजे काय ते आ हास कळतच नाही असे
बाटिव या जाऊ नयेत हणन
हणणार्यांनी ितचा अथर् केमालपाशापासन
ू तरी िशकावा.
परम दयाळू िहंद ु थान सरकारने िचत्रकलेिवषयी िवशेष ज्ञान िमळिव या करता काही िहंदी
िचत्रकारांस िश यव ृ या दे ऊन यरु ोपात पाठिव याचे ठरिवले आहे ! झाले. आता िहंद ु थान या
भाग्योदयास काय उशीर!
कारण िहंद ु थानची जी अ यंत दब
ु ळ
र् दा यग्र त दिरद्राव था झालेली आहे की यास
‘िचत्रकलेचे’ िवशेष ज्ञान’ न हते हणूनच होय!
बाकी सारे ज्ञान िवज्ञान याला करतलाकमलवत ् झालेलेच आहे . मशीनग स, िवमानपटुता,
संचालन, िव वंिसका, पाणबु या, सैिनक कौश य, िवषारी धरू , िवषारी धरू ाची प्रितकार करणारी
रसायनशा त्रे इ यादी प्रबल रा ट्रास अ यंत अव य, ती ती कला िशक यास हजारो िव याथीर्
िहंद ु थान सरकारने आजवर िवदे शी धाडून िहंद ु थानात ते येताच यांची मोठमोठी सबल पथके
िहंद ु थानचे संरक्षणाथर् स ज क न ठे िवलेलीच आहे त! राहता रािहली होती िचत्रकला! हणन
ू
आता तीही िशक यास िव याथीर् िवदे शात धाड यात येणार आहे त. ते एकदा का परत आले की मग
काय छाती लागली आहे , या रिशयनांची िकंवा अफगाणांची या िहंद ु थानावर वारी करावयास!
ते तर काय, या िचत्रकलेत एकदा का िहंद ु थान त ज्ञ झाले की, इंग्रजी पलटणे दे खील पळून
जातील पळून!
िस ीक नावा या एका मस
ु लमानाने आप या िहंदत
ू ील िलंगायत पंथाचे सं थापक ीमान ् च न
बसे वर ु ायी आहोत असे प्रथम प्रिसद्ध क न, आता याच
यांचे आपण अनय ीबसे वरांचे

www.savarkarsmarak.com 32
नावाखाली िहंदस
ू मस
ु लमानी धमर् हाच अ यु तम धमर् आहे हणून दीक्षा दे यास आरं भ केला आहे !
आगाखानही कलंकी अवतारा या नावानेच िहंदस
ू मुसलमानी दीक्षा दे त असतात! ते ठीकच आहे .
कारण-
िख्र ती पुराणात अशी एक अनु िु त आहे की, सैतान प्रथम आप या वतः या नावानेच लोकांस
सैतानी पंथाचा उपदे श दे ऊ लागला. पण आि तक लोक ते सैतानाचे मत आहे असे ऐकताच ते
ऐक यास िसद्ध नसत हे पाहून िचंतायक्
ु त ि थतीत सैतान िवचार करीत असता याला आप या
जा यात आि तकांस दे खील सहज ओढ याची एक युक्ती सच ु ली ते हा.
The devil said with wink and nod
The wisest way to work my will
Is to call it the will of God!
सैतान डोळे िमचकावीत आिण मान हलवीत उ गारला : उ तम यक् ु ती सुचली! मा या सैतानी
अ छा लोकांकडून पण ू घे यास उ कृ ट मागर् हणजे या सैतानी इ छे स ही दे वाची अ छा
ू र् करवन
आहे हणन
ू प्रिसद्ध करणे हा होय. दे वा या नावाने पुढे आले की, भाबडे लोक सैतानाची दे खील पूजा
करतील!
याच यक्
ु तीचा अवलंब क न मब
ुं ई, ठाणे इ यादी िज यातून काही पाताळयंत्री हसन
िनजामीवाले िहंद ु अवधत
ू ा या व ृ तीने संचारत आहे त आिण जनतेस आकिषर्त करीत आहे त हणे!
सव
ु णर्मग
ृ ात मारीच लपलेला असतो हे सीतेस दे खील कळले नाही; मग जनतेची कथा काय?
ल मणाची चेतावणी यथर् गेली, ितथे आ ही काय चेतावणी दे णार- पण आपले सांगतो की हे खरे च
असेल, तर सावधान! ब्रा हणवेषात येऊन एका मस
ु लमानाने गे या मिह याच िहंदस
ु घ
ं टक वामी
परमानंद यांस िवहारात भोसकले होते हे िहंदन
ू ी िवस नये. नाणे पारखन
ू घ्यावे- िनदान ब
आवाज येताच िभरकावून यावे.
ही चेतावणी िहंदस
ू िदली; यामळ
ु े मुसलमान बंधूसही लगेच एक चेतावणी दे ऊन टाकणे भाग
आहे . नाही तर िहंदम
ु स
ु लमानांस समानतेने न वागिव यामुळे तु ही ‘एकी’ िबघडिवता हणन
ू
‘रा ट्रीयता’ रागावेल! यासाठी मस
ु लमानांसही एक चेतावणी दे त आहोत की,-
मथरु े त गे या मिह यात एका धमर्िन ठ मस
ु लमानाने एका िहंद ू त्रीस आपले घरात क बून
टािकली ही काही नवीन गो ट न हे ही प्र यहीचीच घटना आहे . पण नवीन जे झाले ते हे च की,
याचा िहंदं स
ू राग आला! प्राहूनही नवीन गो ट हणजे या न ट िहंदन
ू ी एकत्र होऊन मोठा दं गा
केला! आिण याहूनही नवीनतम नवलीची गो ट हणजे या िहंद ू मस ु लमानांचे दं ग्यात िहंदच
ू िहंद ू
न मरता सगळे मस
ु लमानच मस
ु लमान दगावले!!!. एक िबचारा मुसलमान मारला गेला आिण वीस
िबचारे मस
ु लमान घायाळ झाले. आता दं ग्यानंतर पोिलसांनी उ कृ ट बंदोब त केला आहे . लाठी
घेऊन िफर यास मनाई क न धरपकड होऊन खटलाही भरला आहे .
परं तु आता ते सवर् जरी उ कृ टपणेच पार पडत आहे तरी मस
ु लमान बंधूंनी एक गो ट मात्र आता
िवस न चालणार नाही की, िहंदं च
ू ी एखादी यःकि चत त्री दे खील आता पूवीर्इतकी व त राहीली
ु लमानांस िहच चेतावणी दे त आहे की, यावरही तु हांस एखादी
नाही! मथुरेचा ७ माचर्चा दं गा मस
दस
ु री िहंद ू त्री चालता चालता ध न घरात क बावीशीच वाटली, तर आपले एकाचे िशर आिण

www.savarkarsmarak.com 33
वीसांचे भयंकर घाव एका मालात गुंडाळून घेऊन मग या मद
ु लावारी तो सवदा कर यास िनघावे.
कारण िदवसिदवस आताशी प्र येक िहंद ू पदाथार्चे बाजारभाव असे वाढतच आिण कडाडतच जात
आहे तसे िदसते.
-िद. २६ एिप्रल १९२८

www.savarkarsmarak.com 34
 (१०)
िनजामीची तळी उचलणारे मस
ु लमान
पु यास है दराबाद या अ याचारी आिण िहंदिू व वेषी रा यपद्धतीिव द्ध जी पिरषद झाली, ितचा
िनषेध कर याकिरता आिण िनजामाची तळी उचलन
ू धर याकिरता मस
ु समानांचीही सभा पु यात
भरावी हे साहिजकच होते. नोकर्यांप्रमाणे सभांम येही वतंत्र आिण िवरोधी प्रितिनधी व हवेच.
ु लमानांनी ठासन
या सभेत मस ू िवचारले आहे की, िनजामाने जसे के हा िहंद ू िदवाण नेमले
आहे त तसे कोणा िहंद ू राजाने मस
ु लमान िदवाण नेमले आहे त की काय? दाखवा!
ु लमान िदवाण नेमला होता तो िहंद ू झाला
या यां या आ हानाव न है सरू ला म यंतरी जो मस
की काय अशी शक्ं ा येते! शुद्धी या युगात कोणचा मस
ु लमान के हा िहंद ू होईल याचा काही िनयम
रािहला नाही बुवा!
सभत मस
ु लमानांनी असाही एक ठराव केला की, ‘िब्रिटश सरकार या आिण िनजामा याम ये
जो नेहसंबंध सतत वसत आला आहे , तो िहंदं ू या अस या द ु ट ओरडीने िबचकून िबघडून जाऊ
नये!’ आमचीही हीच प्राथर्ना आहे . या ‘सतत आिण अखंड नेहसंबंधा’ने आिण सकोमल
प्रेमभावनेने प्रेिरत होऊन िब्रिटशांपाशी िनजामाने आप या िमत्राची आपण वाटे ल ती व तू आपलीच
समजन
ू जशी संकोच सोडून मागतो, तसा वर्हाड मािगतला आिण िब्रिटश िसंहाने पण िमत्रच
िमत्रास जसे प्रेमाने ‘दे त नाही जा!’ हणन
ू के हा के हा िनःसंकोचपणे हसत हणतो तसे दात
दाखवून ‘दे त नाही जा!’ हटले- इतकेच न हे ; तर अगदी जीव चकंठ च िमत्राप्रमाणे िनजामा या
वतंत्र अि त वा या भावने या िजवाशी लगट क न, कंठाशी चोवीस तासां या आत उ तर
मागणारा पंजा िबलगिवला- तशा प्रकारचा नेहसंबंध िब्रिटशां या आिण िनजामा याम ये सतत
िटको अशी आमची प्राथर्ना आहे ! तो तसा लोभ आहे याहूनही थोडास वाढला तरी दे खील आमची
ना नाही. या िनजाम आिण इंग्रज यां यात वसत आले या नेहसंबंधाची पराका ठा होऊन, या
दोन िजवां या वर्हाडास कझर्नने जसा एक क न टािकला, तसा अनभ
ु व है दराबादे लाही होवो आिण
आम या या नेहसंबंधांस हपापले या पु या या मस
ु लमानांचे त डात साखर पडो!!
मस
ु लमानांचा ‘मब
ु िलक अखबार’ आप या १ िडसबर या अंकात िलिहतो, की महं मद फ ख
साहे ब या ‘उलम-अ-इ लाम’ पत्रा या संपादक असले या पंजाबातील थोर गह
ृ थांनी पंजाब
ग हनर्रला खालील तार दे ऊन मस
ु लमानांची एक मह वाची मागणी पुढे आणली आहे . ‘ या अथीर्
मस
ु लमानां या धमार्चा रोख मिू तर्पज
ू ेिव द्ध आहे आिण या अथीर् िहंदं ू या मत
ू या िमरवणक
ू ी
पाहताच यांस उ वेग येणे साहिजकच आहे , या अथीर् सरकारने िहंदं ू या मूत या िमरवणुकी
मस
ु लमानां या मिशदीव न न हे ; तर, दक
ु ानां याही समो न जाऊ दे ऊ नयेत. सरकार यायी आहे
आिण मस
ु लमानांचा उ क्षोभ भडक याचे आधीच ते यांची मागणी मा य क न यांस संतोिषत
करील अशी आ हास आशा आहे .’-(अजन
ूर् )
वरील मागणी करायचे धैयर् दाखिवले हणन
ू ‘एिडटर साहे ब’ महं मद फ ख यांचे आ ही आभार
मानतो. मुसलमानांनी पत्रांतून काय चालले असते याची वातार् आपणांस िकती कमी िमळते याचे

www.savarkarsmarak.com 35
हे उदाहरणच आहे की, या मस
ु लमानी पत्रां या िडसबर या अंकात काय िलिहले याचा प ता आज
आ हांस, आज सहा मिह यांनी, लागत आहे ! िहंदं न
ू ी मूतीर्पूजा आिण मत
ू या िमरवणुकी
ु लमानां या समोर, शेजारी िकंवा जवळ क नयेत कारण मूत पूजा मस
मस ु लमानी धमार् यािव द्ध
आहे ! ही मस
ु लमानांची मागणी यांनी अनेकदा प टपणे सांगून टािकली हे यांचे िहंदव
ू र खरोखर
उपकार आहे त.
खरोखर हे िहंदव
ू र उपकार आहे त. कारण आ ही मस ू च आम या धमार्चा खिलफा
ु लमान हणन
तो तुकर् या याशी लढणार नाही हणन जे हा मस
ु लमान हणाले आिण जे हा िहंदन
ू ीही यां या
या कोिटक्रमास याच धािमर्क कारणाकिरता दज
ु ोरा िदला, ते हाच मस
ु लमानां या धािमर्क
समजत ू ाही बंधनकारक आहे त ते त व िसद्ध झाले. खिलफाशी लढत नाही कारण ते
ू ी िहंदन
मस
ु लमानी धमार् या िव द्ध आहे . आम या मिशदीसमोर तर काय, पण घराशेजारी शंख घंटाही
वाजवू दे णार नाही, कारण ते मस
ु लमानी धमार् यािव द्ध आहे . अशी िवचारपरं परा या
मल
ू त वा या उपजाऊ कुस यातून आपोआप प्रसवली, या िवचारपरं परे ला मान तुकवून
मिशदीसमोर वा ये बंद किरतो असे िहंद ू मस
ु लमानां या एकीचे िहंद ू भोक्ते हणू लागताच या
पढ
ु ची पायरी चढून मत
ू ीर्पज
ू ा बंद करा, कारण तीही मस
ु लमानी धमार् या िव द्ध आहे हणन
ू
ु लमान मागणी कर यास चुकणार नाहीत असे अपिरहायर् अनम
मस ु ान आ ही काढले होते. ते हा
काही भाबडे िहंद ू आम यावर रागावत आिण हणत, ‘छ आमचे मस
ु लमान भाई असले अितरे की
नाहीतच तु ही िहंदच
ू खोडसाळ आहा; नाही तर असे भय अशा शंका तु हांस आ याच नस या!’
पण आम या पंजाबातील मस
ु लमानांपैकी काही पढ
ु ार्यांनी तीच-अगदी तकर्शा त्राची लाज राखली!
हणन
ू च आ ही यांचे हे उपकारच झाले असे हटले आहे .
‘वा ये बंद करा हणताच लो याहून मउ िहंदं न ु लमान मौलवींची मते
ू ी मंडळे नेमून मस
मागिवली की, ‘वा ये मुसलमानी धमार्िव द्ध खरीच आहे त काय?’ आता हे स गह ृ थ पु हा
मत
ू ीर्पज
ू े या प्र ना तव मौलवी मंडळ नेमतील, आिण यांनी मत
ू ीर्पज
ू ा मस
ु लमानी धमार्िव द्ध आहे
असे मत दे ताच वरील पंजाबी गार्हाणे खरे आहे असे मानून वा येच न हे त तर मूत या
िमरवणुकीच- आिण मिशदीसमोर न हे तर मस
ु लमानां या दक
ु ानासमोर, शेजारी पुढे, मागे, वर,
खाली, बंद ठे वणे हे च एकी या ू ीर्पूजा सोडून
टीने िहतावह आहे . ‘वा यां या िवषयीच न हे तर मत
दे यािवषयीही आप या परम िप्रय मस
ु लमान बंधंू या भावना िहंद ू िवचार घेतील’- असा ठराव
पुढील रा ट्रीय सभा संमत करील अशी आ ही उ कृ ट आशा किरतो.
ू ीर्पूजा बंदीची
वा यबंदीची मागणी रा ट्रीय सभेने िवचारात घेतलीच आहे . आता या वषीर् मत
मागणी ितने िवचारात घेऊन मा य करावी की, पुढील वषीर् मज
ुं बंदीची मागणी, मज
ुं ही मस
ु लमान
धमार्िव द्ध आहे याच सवर्मा य आिण रा ट्रीय सभा-संमत त वाचे आधारावर पुढे करता येईल.
असे एक एक क न आपण िहंदम ु लमानांत दहु ी माजिव याचे सवर् प्र न हळूहळू सोडवून िहंदं न
ु स ू ा
मस
ु लमानच क न टाकू आिण रा ट्रीय िहत साध याचे मह तम पु य शीघ्रच गाठी बांधू शकू.
खरे पािहले असता वा यांपेक्षा िकंवा मत
ू ीर्पेक्षा मस ु ीचाच समाचार आधी घेतला
ु लमानांनी या मंज
पािहजे. कारण यां या तबलीगचा भयंकर शत्रू कोणी ‘वा ये’ िकंवा ‘मत
ू ीर्’ नसून एक ‘मज
ुं ’च आहे .

www.savarkarsmarak.com 36
 कोणचीही गो ट चांगली वा वाईट हे मस
ु लमानी धमार्त ती आहे की नाही याव न िहंदं न
ू ी ठरवावे
ही मस
ु लमानांची मागणी अगदी वाभािवक आहे . पण हा आयर्समाज िजथे ितथे यास आडवा येतो
आिण आता हे संघटन : गंड योपिर िपिटका संव ृ ता!
मस
ु लमानांनी वाभािवकपणेच हटले, स याथर्प्रकाश ज त करा. कारण यांत मस
ु लमानां या
काही मतांचा िनषेध आहे . लगेच आयर् समाज आिण संघटनावादी ओरडून उठले, कुराण ज त करा!
कारण यात िहंद ू धमार्िव द्ध पु कळ गो टी आहे त! कोण ही खोडसाळ प्रविृ त या संघटनांची! अशा
बरोबरीने का रा ट्रीय एकी साधते!
हणन
ू आ हांस ‘मत
ू ीर्पूजा बंद करा!’ या मस
ु लमानां या न या मागणीस काही तरी अपशकुन
हे संघटनावादी करतील अशी भीती वाटत आहे ! हो, कोणी सांगावे मस
ु लमान एिडटरांनी ‘आम या
धमार्त मत
ू ीर्पज
ू ा िनिषद्ध आहे , हणन
ू वा यच तर काय पण आम या दक
ु ानाव न मत
ू ची
िमरवणूकच बंद करा’ हणन
ू तार दे ताच, एखादा आयर् समाजी एिडटरही तार यावयाचा की, ‘प्रेते
पुरणे’ हे िहंदध ू प्रेते पुरले या आईबापा या पोटचा कोणचाही सप
ू मार्त िनिषद्ध आहे . हणन ु ूत्र वा
कुपूत्र आम या दक
ु ानाव न जाता कामा नये!’ मस
ु लमानी एिडटरांस तार करता येते आिण िहंद ू
एिडटरांस, ‘नाही’ असे थोडेच आहे !
िस धम ये तालक ु लमाना या मल
ु ा डोकरी येथील को या स यद मस ु ीने ‘कुराण’ ग्रंथाशीच
आपला िनकाह-लग्न लािवले! अ टपुत्रा सौभाग्यवती भव!
या ‘अ टपुत्रा’ व न आ हांस छापखा यातील भुतांची भीती वाटू लागते आहे . मागे एकदा
ु ा’ हा श द नीट वाचता न आ याने िकंवा वाचता यावा असा नीट िलिहला न गे याने, तो
‘अ टपत्र
एका बुिद्धमान उपमिु द्रते (प्रुफस) पहाणार्याने ‘उ ट्रपुत्रा’ असा छापला होता! तशी एखादी चक
ु ी या
वरील आिशवार्दा या छाप यात होऊ नये हणन
ू ही चेतावणी दे त आहो.
ू लग्नाची स या नाही तरी साथच येऊ पाहत आहे . ‘कुराणा’ची लग्ने अशी होऊ लाग याचे
अद्भत
पाहाताच ‘परु ाणा’सही व थ बसवेना. यानेही दोन-चार िठकाणी चांगलाच हात मारला आहे .
कारण एव यात अनेक यरु ोिपयन मल
ु ींनी िहंदध
ु मर् वीका न िहंदं श
ू ी लग्ने लाव याचे व ृ त येत
आहे . ग्रुवेन हाफ नावा या २३ वषार् या जमर्न मल
ु ीने वा. स यनंदजीं या ह ते िहंदध
ु मर् ग्रहण केला
आिण ी िकरणचंद्र बागची यां याशी िववाह केला. कुमारीचे नाव इंदब
ू ाला असे ठे व यात आले
आहे . िववाहानंतर पेढे वाट यात आले आिण उपि थत असले या अनेक िहंदन
ू ी ते खा ले हे
सांिगतलेच पािहजे. ीमती िरिबट्रस नामक इंग्रजी बाईनेही िहंदध
ू मर् वीकारला आहे . आप या
पती या म ृ यथर् ती काशीला एक मंिदर बांधिवणार आहे . शिमर् ठा दे वींची गो ट तर ित्रखंडात
माहीत आहे .
यरु ोिपयन मुलींशी िहंदं च
ू ी लग्ने होणे हे काही नवीन नाही ती पूवीर्ही होतच होती हे अमेिरकेपासून
रिशयापयर्ंत पसरले या प्र येक राजधानीतील िहंदी वसतीत डोकावताच िदसून येईल. पण
ू े यरु ोिपयन मल
आजपयर्ंत िहंदं च ु ींशी लग्न लागताच मल
ु गी घरी ये याचे थली मल
ु गाच घरास
पारखा होऊन िख्र चन होई आिण मल
ु गी या घरी जाई. आता तसे न होता यरु ोिपयन मल
ु ीच िहंद ू
ु ां या घरी नांद यास येत आहे त. पूवीर् बायबलामागे िहंद ू मल
होऊन आम या मल ु े धावत आता

www.savarkarsmarak.com 37
आम या ‘पुराणा’मागे नवीनांतील ‘नवीन’ िख्र ती मल
ु ी धावत आहे त. हणतात ना दोन िदवस
सासूचे, दोन िदवस सन
ू ेचे! चाललेच आहे ! चांगलेच आहे .
***
स या िहंद ू थानातील इंग्रजी थोर पु षां या पुत यावर साडेसाती आ यासारखेच िदसते.
पंजाबातील लॉरे सचा पुतळा हलिव यासाठी प्रथमतः त्रीपु ष मल
ु ांसह सवर् लाहोर नगराने ितथे
जमावे- नस ू गांधीजींनी यां या शेकडो स या या प्रयोगांपैकी एक प्रयोग करतांना
ु ते जमावे, हणन
आज्ञा सोडली होती. पण पत
ु ळा हलिव यापेक्षाही उभे लाहोर हलिवणे अथार्तच जड गेले. इतक्यात
कोणा या डोक्यात काय क पना घस
ु ली ई वर जाणे- याने रातोरात जाऊन या पत
ु या या
हातातील तलवारच मोडून टाकली. सरकारने लगेच या पुत यावर लाजेचा पडदा सोडला.
वादिवषयक उमर्टपणाची वाक्ये या पुत याव न खोडून टाकली. आिण ते प्रकरण िवझले. सगळे
लाहोर हलून जे साधावयाचे होते ते एक मनु य हलन
ू साधले गेले. पुढे नील या पुत याव न
मद्रासला राग आला. पण ितथे दगडी पुत यास घण िकंवा दगड मारणे- दगडास दगड मारणे! -ही
िहंसा की अिहंसा हा अ यंत गंभीर प्र न उ प न होऊन, शेवटी िचखल मार यास हरकत नाही असे
ठरले आिण या िचखलातच तो प्र न अजून तून बसलेला आहे .
तोच-
ु ईची तार आली की, मब
तोच इकडे मंब ंु ई या ि हक्टोिरया राणी या पत
ु या या हातातील राजदं ड
मोडून यास कोणी तरी मनु याने िवद्रप
ु केलेले आहे !
एकाएकी राजदं डालाच हात घातला या मब
ुं ई या माणसाने! लाहोरसारखे काही मबईची मब
ुं ई
ु ांसह ितथे जा याचा बेत केला नाही की, अिहंसे या िचखलात महू गोळे
हलवून ि त्रया पु ष मल
वळीत बसला नाही. िविक्ष त कुठला! नसती कुलंगडी उपि थत कर यास िमळते तरी काय या
लोकांना?
अशा अचं यात शहाणे लोक िचंतातुर झालेले आहे त. तोच डोके असले या पोिलसांस तो पुतळा
िवद्रप
ु कसा झाला याची क पना आली आिण याने प्रिसद्ध केले की, ‘पुत या या हातातील तो
राजदं ड र ते धव
ु णार्या नोकरा या पा या या बंबातील फवार्यासरशी िनसटून पडला. अगदी सहज
अपघाताची गो ट दस
ु रे काही नाही’. तथा तु! दस
ु रे काही नसले हणजे सग यांसच बरे .
कारण मागेही एकदा याच पुत याची हालअपे टा झालेली होती िकंबहुना इंग्रजीत पुत यांची
अशी संभावना कर याचा बूट, प्रथम या पुत यास जे पंचवीस तीस वषार्ंमागे िवद्रप
ु कर यात आले
होते, ते हापासन
ू च, िहंद ू थानात िनघाला आहे .
महाराणी ि हक्टोिरया या उ सवाचा तो दस
ु रा िदवस होता. अगदी अचक
ू याच िदवशी या या
िवख्यात राणी या पुत यास पहारा चूकवून कोणा धाडसी मनु याने या उ सवा या गुलाबी रं गाचा
ू याचे ग यात पादत्राणांची फाटकी माळ घातली होती! पढ
बेरंग कर यासाठी डांबराचा रं ग फासन ु े
तो डांबराचा रं ग काढून पुतळा नीट करावयास हजारो पये यय करावे लागले. या धाडसी
मनु याने हे कृ य केले याचे नांव पुढे सवर्तोमुखी झाले. पु यात लेगचे िदवसांत रँड साहे बास
मारणार्या चाफेकर बंधूंनीच या पुत याची ही िवटं बना केली होती असे मागून िसद्ध झाले.

www.savarkarsmarak.com 38
 या माग या इितहासानेच या पुत यास पु हा िवद्रप
ु के या या बातमीस थोडेसे मह व आलेले
आहे . नाही तर कोण िवचारतो, दगडी पुत यां या हातातील राजदं डास!
पण पा या या फवार्याने तो राजदं ड िनसटून पडला, हे सोपे आिण उभय पक्षांसही सोयी कर
असे प टीकरण त काळ झा याने बरे झाले.
पण तो राजदं ड पडला तर सापडला कसा नाही? पा या या फवार्याबरोबर जो उडाला तो अजूनही
वर उडतच चालला आहे ? आिण तो नोकर पळून गेला हणतात तो का आिण दस
ु र्या हातातील
ू ोल’ (Orb) िवि छ न झा याचे ते छापले आहे तो गोळाही पा यानेच भंगला की काय?
‘भग
पण हे प्र न द ु यम आहे त. याचे समाधानकारक उ तर के हाही दे ता येईल. आता सावधानता
इतकी ठे वली पािहजे की, हा राजदं ड पा या या फवार्यासरशी उडाला या प टीकरणाचे अगदी
ढीकरण करीत रािहले पािहजे आिण यापढ ु े प्रसंगी पा या या फवार्यासरशी वाहून जातील असे
क चे राजदं ड हाती न दे ता या पुत या या हाती पक्के राजदं ड िदले जावेत. कारण पुत यांचे
हातातील का होईना, पण राजदं ड गळून पडावेत हे भोळसट लोकांस अशुभ िच हसे वाटते हणून
जपावयाचे, दस
ु रे काय?
-िद. २४ मे १९२८

www.savarkarsmarak.com 39
 (११)
संपण
ू र् राजकीय वातं य या श दांनी िचडलेले गांधीजी िन इंग्रज

रा ट्रीय सभेने िहंद ु थानाचे येय ‘संपूणर् राजकीय वातं य’ हे च होय, वरा य श दाचा हाच
खरा अथर् होय, असे गे या िडसबर मिह यात मद्रासला घोिषत केले.
या वेळेस या ‘ वातं या या’ ठरावाचा दोघा जणांस फार ितटकारा आला. दोघेजण या
ठरावाला ‘पोरकट’, अशक्य, वेडगळ’, हणन
ू अगदी िचड यासारखे झाले. ते दोघेजण हणजे एक
इंग्रज आिण दस
ु रा-दस
ु रा-दस
ु रा आमचे गांधीजी!!!
ू र् वातं य’ हे च राजकीय येय ठरवावे याचा राग या दोघांपैकी इंग्रजाला यावा
िहंद ु थानने ‘पण
हे साहिजकच आहे , अशा वेळी असे होतेच.
उदाहरणाथर्, परवाच मब
ुं ईतील एका यायाधीशाने एका धंदेवाईक चोरािव द्ध जे हा िनकाल िदला
की, या यापाशी धरलेली सवर् म ता या सावाला लब
ु ाडून याने घेतली होती या सावास दे ऊन
टाकावी. ते हा या चोरीचा प्रामािणकपणे यवसाय करणार्या या चोरासही साहिजकच असाच
राग आला! ते हणाला दे खील की, िनढळा या घामाने मी ही म ता िमळिवली होती. चोर लोकां या
थोरवीचे गौरवाथर् जे हणतात अगदी तेच वणर्न मा या प्रय नालाही लागू आहे . या सावाची म ता
ू ठे िवली न हती; तर सात या मज यावर तो साव िनजला असता
काही मा या उशाशी कोणी आणन
मी आप या बाहूबलाने या भयंकर उ चतेवर चढून गेलो.
The height that I too reached and kept!
Was not attained by a sudden fight!!
But I while honest men had slept!
Was toiling upwards in the night!!!
जर या चोरास तसा राग येणे साहिजकच होते,तर इंग्रजासही वातं या या ठरावाचा राग येणे
साहिजकच न हे काय? तेही सहजच हणतात की, ‘आम या बापजा यांनी हे िहंदी साम्रा य
िनढळा या घामाने िमळिवले आहे , सातारचे, झाशीचे , लाहोरचे, पु याचे, अयो येचे-एक का दोन!
इतके मुकुट, िसंहासने, र ने, माणके, पये-अहो नुसते उचलन
ू कोठारात भरावयाचे असते तरी
भीमासारखा हमाल दे खील थकला असता! मग आ ही तर ती सवर् उचल आम या बाहूबलाने प्रथम
लट
ु ू न मग उचलन
ू घेतली आहे ! इतकेच न हे तर या राजकीय लट
ु ीला आिण उचलीला आता आ ही
साम्रा य हे नांव दे खील दे ऊन चक
ु लो आहोत. लट
ु ीला ‘साम्रा य’ हणन
ू हट यानंतर दे खील का
ती याची याला परत िमळ याचा अिधकार उरतो! पण आता चार िप या लोट यानंतर या
साम्रा यावर तु ही तुमचा अिधकार सांगता! केवढा अ याय! आ ही आपले लक्ष दे त नाही हणन
ू ,
नाही तर १२१ चा आकडा माहीत आहे का? तो १२१ चा आकडा! असला तर सरळ, नाही तर
काळा या गळयासारखा वाकडा! हे िवस नका!’
वातं या या ठरावाची अशी अगदी चीड या दोघांना-इंग्रजाला आिण गांधीना- आली यांपैकी
इंग्रजाला चीड येणे साहिजकच आहे , हे बहुतेकांस समजतच असेल. पण महा मा गांधींना-
िहंद ु थान या पोटी आले या, या एका वषार्त वरा य िमळवू िनघाले या महान दे शभक्तास,

www.savarkarsmarak.com 40
िहंद ु थानने इंग्रजां या पारतंत्रास झग
ु ा न दे याचा िन चय करताच एवढी चीड का याची याचे
पु कळांस कोडे पडले आहे . यां या भक्तांस दे खील ते कोडे उलगडत नाही. यापैकी दोघे ितघेजण
परवा आजब ू ाजूस कोणी नाही असे पाहून आपसांत कुजबज ु त होते ‘हे कसे काय की बुवा? वातं य
हा सवर् रा ट्रांचा, यक्तींचा, जसा जीवन तसा िनसगर्िसद्ध अिधकार आहे . इंग्रजी स तेस सैतानी
हणणार्या या यायपरायण गांधीजींना वातं याचा ठराव आवडू नये हे कसे! हे यां या
पव
ू च
र् िरत्रास अगदी िवसंगत िदसते खरे !’
परं तु या को याची िक ली या पूवच
र् िरत्रातच सापडणार आहे हे यां या या सहा-सात वषार्ं या
आतच झाले या पिरिचत मंडळीस ठाऊक नाही. हणन
ू तर यांची ही फसगत झाली आहे .
गांधीजींचे पूवर् चिरत्रच न हे तर प्र तुत चिरत्रही या िवसंगतते या सत्र
ू ाने अगदी सस
ु ंगतपणे
ग्रंिथलेले आहे आिण तेही यांनी वतःच! आप या आ मचिरत्रात ते काय हणतात पहा!
झल ु ूनी िहंद ु थानचे काही एक घोडे मारले न हते.
ु ू लोकांशी इंिग्लशांची कटकट चालू झाली. झल
इंिग्लशांचे दे खील यांनी काय बुडिवले होते हे ही गांधीजीस कळत न हते. िकंबहुना या झुलू या
रानटी वातं यास िहरावून यास िब्रिटशां या नखांचा धाक बसिव यासाठी इंग्रजांनीच खाजवून
ख ज कािढली असे सवर् जगाला कळत होते! पण इंग्रजांनी झल
ु ूवर वारी केली. इंग्रज िहंद ु थानचे
राजे, गांधी िहंद ु थानेच एक सप
ु ूत्र-अथार्त ते इंग्रजांची प्रजा; ते हा इंग्रजांनी वारी केली तर गांधीना
या आप या आवड या साम्रा यां या आज्ञेस पाळ याचा प्रजाधमर् साभांळलाच पािहजे! ते या
वारीबरोबर इंग्रजांचे वतीने वयंसेवक होऊन गेले. झल
ु ूंना पशूहून क्रौयार्ने इंग्रज मारीत चालले हे
ते पाहत होते. झल
ु च
ू े वातं य इंग्रज हरण करीत आहे त हे ढळढळीत िदसत होते. पण दयाद्रर्
गांधीजींनी झल
ु िव द्ध इंग्रजी सै यात वयंसेवा कर या या कायार्चे यागपत्र िदले नाही! इंग्रजी
रा यािवषयी यांचे मनात जी कळकळ वाटे , ितला झल
ु ूं या क तलींनी दयेचा पाझर फुटे ना. हा
स याचा एक प्रयोग झाला.
बोअर यद्ध
ु ाची गो ट तर बोलावयासच नको. या शरू रा ट्राचे वातं य हरण कर यास िनघाले या
इंग्रजी सै यात हे िहंद ु थानचे सप
ु ुत्र, वतःचे वातं य गमावून बसलेले प्रामािणक आिण उपजत
ू बळे बळे इंग्रजी सै यात िशरले! एक दोघे न हत तर आणखी पाच प नास
दास वयंसेवक बनन
लोकांस एकत्र क न! उभे जगत ् बोअरां या वातं य युद्धातील पराजयाने हळहळले आिण
इंग्रजां या िवजयाला िधक्का लागले. पण बोअरां या वातं याची ह या कर याचा पिवत्र कायार्त
याचे हात लाल रं गले होते यांस इंग्रजांनी पािरतोिषके वाटली, ते हा गांधीजीनाही एक िमळाले
आिण पदक-तो प्रामािणक आिण लोचट दा याचा पट्टा यांनी अिभमानाने आप या ग यात घालून
घेतला. हा झाला दस
ु रा प्रयोग.
ु र्याचे वातं य, या वतःचे वातं य बुडिवणार्या
तरी पण हे वतःचे वातं य बुडवून मग दस
ितसर्याचेसाठी, तुडवीत जगभर िहंडत िफरणारे ‘स याचे प्रयोग’ ितकडे सद
ु रू आिफ्रकेत चालले
होते. प्र यक्ष िहंद ु थानास या स याची लस टोचावयाची उरली होती. ते हा परमका िणकपणे
स याचा तोही प्रयोग प्र यक्ष िहंद ु थानातच करावा हणन ु ाचे वेळी इंग्रजां या
ू गे या महायद्ध
साम्रा यास- हणजेच िहंद ु थान या पारतं यास-प्रामािणक लतकोडगेपणाने आपली िन ठा

www.savarkarsmarak.com 41
िवकले या या अप्रामािणक मख
ू त
र् ेचे प्रदशर्न िहद ु थानातही चालू झाले. या महायुद्धाचे सव
ु णर्
संधीस लोकमा यांच रा ट्रीय पक्ष शक्य िततके िहंदी अिधकार इंग्रजांचे हातुन िहसकाव यासाठी
इकडे पटांगणात बुिद्धबळाचे डावपेच खेळत होता, तर ितकडे तो अिभनव भारतीय क्रांितपक्ष सवर्
अिधकारांचे अिध ठान असलेला राजदं डच इंग्रजांचे हातून िछनावून घे यासाठी प्राण पणास लावून
‘शक्तीने िमळती रा ये’ हणन
ू गजर्त, बैठे डाव उधळून दे ऊन, रणांगणात घस
ु त होता; याच
वेळेस गांधीजी आप या ‘स याचे प्रयोगात’ अथवा आ मव ृ तात िलिहतात की, ‘ या वेळेस या
जमर्न युद्धात माझे कतर् य काय आहे हा प्र न मा या समोर उभा रािहला..... िक येक िहंदी लोक
हणत याप्रमाणे इंग्रज आपले बला कारी धनी, आपण दास, यांचा आमचा हा संबंध अस याने
यां यावरील संकटाचा उपयोग आपण आप या मक्
ु तीकडे करावा हा उपदे श मा या ग यात ते हा
कसा उत शकणार होता! कारण मला माझी ि थती अगदी दासासारखी वाटतच न हती. माझी
धारण ही की, दोष इंग्रजी रा यपद्धतीत आहे आिण अिधकतः इंग्रजी अिधकार्यांत आहे त. हे दोष
आ ही प्रेमाने दरू क शकू. रा यपद्धती सदोष वाटे ; पण ती आज जशी अस य वाटते तशी ते हा
वाटत नसे. परं तु आज या पद्धतीवरचा माझा िव वास िजतका उडाला आहे िततकाच यांचा या
वेळेसच उडाला होता, ते या संकटात इंग्रजां या हातून शक्य ते अिधकार िछनाव या या मागार्स
लागले. ते इंग्रजांस सा य कसले दे णार? पण मला अिधकार िछन याचे, तर बाजूसच राहो पण
अिधकार माग याचेही धोरण अशा इंग्लंडवरील संकटाचे वेळी अस य आिण अदरू टीचे वाटले.
आिण इंग्रजास उलट िबनअट सा य दे णे हे आपले े ठ कतर् य होय असे मी िनि चत केले’. ‘या
दरू टी या आिण स य कतर् याचे पत
ू ीर्साठी’ गांधीजींनी प्रथम ८० एक लोक जमवन
ू या यद्ध
ु ात
वयंसेवा कर याची परवानगी िमळिव यासाठी अजार्ंवर अजर् कर यास आरं भ केला. पण शेवटी
कुशाग्रबुद्धी इंग्रजी राजकारणांस या को यावधी लोकां या धुमाळीत या मठ
ू भर बाप याची
वयंसेवा दयार्म खसखस वाटून यांचा उपयोग यापेक्षा िहंद ु थानातील लोकमा यां या रा ट्रीय
पक्षाचे डावपेच हाणन ू येऊन या ‘दीघर्’ आिण ‘स य’
ू पाड यात अिधक होईल असे त काल िदसन
इंग्रजी राजिन ठांस िहंद ु थानाकडेच यांनी व हवीत आिणले. अिहंसा मक स य स याने पुढे इकडे
मांडलेले थेर प्रिसद्धच आहे त. जमर्नांस सश त्र यद्ध
ु ात ठार मार यासाठी िहंद ु थानात या िबचार्या
शेतकरी लोकंस सेने या क तलखा यात धाड यास हीच अिहंसा इंग्रजांची ‘ वयंसेवक िरक्रुिटंग
ऑिफसर’ झाली होती! जन
ु े नीतीशा त्रच कधी कधी िलिहतात ‘धमार्साठी केलेली िहंसा िहंसाच
नसते. स जनांचे रक्षणाथर् करावी लागणारी िहंसा अिहंसाच असते’. जुनी याख्या चुकीची आहे ,
िनरपवाद अिहंसाच खरी अिहंसा असे हणणारे महं त या िनरपवाद अिहंसेची सिक्रय याख्या अशी
किरतातसे िदसते की, इंग्रजां या साम्रा यासाठी जी िहंसा ती िहंसाच न हे ! जमर्न, झल
ु ू, बोअर
वाटे ल तो जो इंग्रजां या साम्रा यािव द्ध लढत असेल, याची िहंसा कर यासाठी ‘रं ग ट’ भरती
कर या या िनरपवाद अिहंसे या ‘स य’ कायर्क्रमात िहंसा संमत आहे !
गे या महायुद्धात गांधीजींनी रा ट्रीय पक्षा या अडवणुकी या राजकारणास शक्य तो खो
घाल यास झटून या थोडे यश िमळिवले. लोकमा यांचे कायार्तच ते थोडाबहूत खो घालू शकतील

www.savarkarsmarak.com 42
इतकीच इंग्रजांची अपेक्षा होती. कारण क्रांितकारक महा माजीं या अिहंसा मक ‘स य’
‘दरू टीस’ कवडी याही उधारीने िवचारीत नाहीत हे सरकार जाणूनच होते.
गांधीजी या आ मचिरत्रातील वरील उतार्याव न यांनी मद्रास या रा ट्रीय सभेने संमत
केले या वातं या या ठरावाने िचडून जावे हे िकती साहिजक आहे हे कोणासही समजन
ू येईल.
यांचे पूवव
र् ृ त आिण ‘पहाडी चक्
ु यां’ची परं परा यांस माहीत नाही, यांसच याचे आ चर्य वाटे ल
तर वाटो.
गे या महायुद्धात यांस ती ‘स य’ अिहंसा मक ‘दरू टीची’ धोरणे आिण त वे वाटली, ती
यांनी याच उतार्यात आज मला तशी वाटत नाहीत हणून हटले आहे . हणजे या वेळेस जे
लोक यांस यांची धोरणे आिण विृ त चुकीची आहे हणून हणत, तेच बरोबर होते हे यांनी
मा य केले आहे या लोकांस जे वीस-पंचवीस वषार्पव
ू ीर् प ट िदसले ते गांधींजीं या ‘दरू टीस’
आज अंधक
ु पणे िदसत आहे . इतकी याची राजकारणी ‘दरू टी’ अदरू दशीर् असते! यां या जु या
‘स याचे अनंत प्रयोगांत’ जर कोणचे एखादे स य िसद्ध झाले असेल, तर ते हे च होय की यांना
स य हणन ू जे जे वाटले ते ते बहुशः अस य असते. प्रयोग कर यास लागणारी िचिक सक टी
आिण विृ त यां यात वसतच नाही आज जे ‘स य’ हणन ू ते मानतात, यासच उ या एक ‘पहाडी
ू तेच संबोिधतात. कालचे ित्रकालाबािधत स य आज ‘पहाडी चूक’ होते, आजचे स य
चूक’ हणन
उ या पहाडी चूक होते-उ याचे स य परवा पहाडी चूक ठरते-परवाचे तेरवा असा हा क्रम अ या त
चालू आहे .
या परं परे ने पािहले असता मद्रास या वातं या या ठरावास पोरकट आिण अदरू दशीर् हणून
आज जे गांधी हणतात, तेच उ या यां या या उ गारांसच ‘पोरकट’ हणन
ू ही एक Himalayan
mistake होती हणन
ू ठरिव यास बहुशः पुढे येतील- पण ते आणखी काही वष उलट यावर! जे
जगाला आज िदसते ते यांना दहा-वीस वषार्ंनी िदसते! दरू ि ट! दरू गे यावर मागचे िदसणारी
ि ट!
पण हजार वेळा अनभ
ु वास आलेली ही गो ट आज पुनः एकदा सांग याचे कंटाळवाणे कतर् य
क न टाक याचे मख्
ु य कारण हे की, यां या काही अनय
ु ायांस वातं या या ठरावाला यांनी
केलेला िवरोध पाहून अजूनही िबचक यासारखे, बावर यासारखे होत आहे , ते न हावे. याला या
स याची मािहती झालेली नाही, तो या िवषयातील अज्ञ मनु य या स याचे प्रयोग करीत बसतो हे
ठीकच; पण वातं य हे रा ट्राचे, यक्तीचे जसे जीवन, तशी उपजत, पूविर् जर्त, अहरणीय म ता
आहे हे राजकीय स य यांना सूयार्सारखे ढळढळीतपणे िदसत आहे , यांनी यािवषयी आणखी
प्रयोग ते काय करायचे! पंचवीस वषार्पूवीर् जी राजकीय स ये अिभनव भारतास िदसली, ती आज
गांधीजींना िदसत आहे त! यात यांचा इतकासा दोष नाही. परं तु राजकारणात काय िकंवा
धमर्कारणात काय, पण यांची दरू ि ट इतकी अदरू दशीर् असते, प्र यही यां या हातून यांनाच
उ या ितर कारणीय वाटणार्या घोडचुका घडतात, हे यां या आ मव ृ तातील स या या
प्रयोगशाळे त पदोपदी उघडकीस येत असता पन
ु ः यां या या अंधतमसाव ृ ता ि टलाच आपली

www.savarkarsmarak.com 43
रा ट्रीय प्रगती या मागार्तील यि ट क पाहणार्या भो या लोकांचाच हा दोष होय. अंध ने याचा
िजतका दोष िततकाच अंधेनव
ै िनयमानांचाही असतोच.
पण सद
ु ै वाने आिण अशा वारं वार केले या िनभीर्ड दोषािव करणानेच आज या दोषा या
ू हे िहंदी रा ट्र बहूतेक मक्
रोगापासन ु त होत चालले आहे ही आनंदाची गो ट आहे . िहंद ु थानचे येय
पूणर् वातं यच! हे महा माजींना जरी आिण इंग्रजांना जरी आवडले नाही, तरी यांपैकी पिह या या
िनजीर्व शापांची िकंवा दस
ु र्यां या मारक चापांची िचंता न करता उभे भारत या वतं यता-
भगवती या चरणावरच आपली अढळ िन ठा अपर्ण करावयास येत आहे ! ती केरळ प्रांतीय पिरषद
आिण ितचे अ यक्ष पं. जवाहरलाल नेह यांचे भाषण पहा. ती कनार्टक पिरषद आिण ितचे अ यक्ष
निरमन यांचे भाषण पहा. ती महारा ट्र पिरषद आिण ितचे अ यक्ष सभ
ु ाष बाबूंचे भाषण पहा.
िजकडे ितकडे वातं य ल मीचा जयजयकार चालला आहे ! वातं यल मी या नगार्याचीच घाई
तेथे इंग्रजी साम्रा यावरील लतकोडग्या िन ठे ! तु या िटमकीचे काई!
वातं यल मी या जयानादाने मागेही एकदा या भारतभम
ू ी या दे वालयाचा हा सभामंडप
नसला, तरी ितचा तो गाभारा, असाच दम
ु दम
ु न
ू गेलेला होता! जी गजर्ना- अिभनव भारताची गजर्ना-
गाभार्यातून िनघन
ू आज सभामंडप दम
ु दम
ु वीत आहे . उ तम! पण -पण....
पण अजून एक मोठा फरक उरला आहे . एक मोठीच उणीव भ न काढावयाची आहे ! तु ही सवार्ंनी
‘ वातं य’ हे च येय हणून ठराव केलेत. सा य ठरिवलेत पण हे महारा ट्र-कनार्टक-केरळ-वंगा! -
हे भारता, नुसता सा याचा ठराव केलास! पण साधनाचे नाव दे खील तेथे कोणी का बरे कािढले
नाही?
वतं यता ल मी या पूजेची साधने ित या गाभार्यात जोवर जमली नाहीत, कोणी ती
जमिव याचा चकार श द कािढला नाही, तोवर नस
ु या सभामंडपात ित या चालणार्या या पारोशा
आिण िरका या जयघोषांनी ितचा उ सव साजरा कसा होणार! पूजेवाचून, होमावाचन
ू ती दे वी कशी
प्रस न होणार?
ू सावधान! साधनाचा एकही ठराव झाला नाही- हणन
हणन ू सावधान! नाही तर पु हा भलतेच
साधन भलताच मनु य योजू लागेल, ती लतकोडगी अिहंसा, ते परधािजर्णे प्रेम, तो वपक्षघातकी-
यायपक्षघातकी-िनःपक्षपात- यांनी यांनी गे या महायुद्धात स यते या आिण याया या
स गाखाली अ यायापढ ू जाळले, ते ते सवर् आज उ यां या एखा या न या सव
ु े धप ु णर्संधीत पन
ु ः
तसलीच खुळे उभार यास कमी करणार नाहीत. हणन
ू तर यांची ही सारखी झडती घ्यावयाची!
आिण चेतावणी यावयाची की-
सा याचा ठराव झाला पण साधनाचे काय ते बोला? कारण मख्
ु य गोम ती तेथेच आहे !
नाही हणवयास एका पंजाबने मात्र साधनाचे अंधक
ु िदग्दशर्न केले. ‘पूणर् वातं य हे च आमचे
येय आिण यास जे प्रा त क न दे यास शक्य होईल ते आमचे साधन!
संक प ठीक सुटला दे वालया या सभामंडपात इतके झाले तरी पुरे आहे . पण आता या
गाभार्यात चला. मख्
ु य पूजेचे सािह य तेथे हवे पण तेथे अजून एकही फूल, एकही सिमधा,
हुताशनाची एकही पेटलेली िठणगी िदसत नाही!

www.savarkarsmarak.com 44
-िद. २८ जून १९२८

www.savarkarsmarak.com 45
 (१२)
हुता मा अंदमानांत मेले का नाहीत?
काही िदवसांपूवीर् आ हांस एकाने सांिगतले की, िहंदस
ु घ
ं टनांवर सदोिदत िश याशापांची विृ ट
क न आप या िहंद ु वाचे साथर्क करणार्या, डॉ. मज
ंु े-केळकर यां या संघटन चळवळी दे शद्रोही
ु लमानांस आंदण दे ऊन टाकावा हणन
आहे त हणून समजणार्या, िसंध प्रांत मस ू तरवारले या,
कोणाएका कानपूर या वीरपु षाने ‘ द्धानंदा’ या संपादकास, वातं या या ठरावास िवरोध केला
हणन
ू ‘ द्धानंदा’ने या िवरोधकास केले या टीकेने िचडून, िवचारले आहे की, ‘हुता मा’
हणिवणारांनी क्षमा कशी मािगतली- ते तु ं गात मरणी म न का गेले नाहीत? न हे यांनी
सरकारला अजर् तरी का केले?
वा तिवक पाहता ‘ द्धानंद’ या संपादाकाने बंिदगह
ृ ातून सट
ु यासाठी सरकारास अजर्िबजर्
कधीही केले नाहीत- मग क्षमेची गो ट तर दरू च. हणन
ू आ हांस प्रथम वाटले की, ‘ द्धांनदा’ या
संपादका या नावांचा इतर को यातरी थोर हुता या या नावांशी घोटाळा होऊन आपली ही चूक
झाली आहे असे तया कानपूर या वीरपु षास कळवावे.
या अथीर् याने अगदी हुता मा असे प ट िलहून यांस क्षमा का
परं तु पुनः वाटे ल की,
मािगतली हणन हाडसन ू िवचािरले आहे , या अथीर् ही अगदी चकू च नसावी. हुता मा हणन ू
दे शात यांस आज गौरिवले जाते यां यात कोणीही क्षमा मािगत याचे आ हास माहीत नाही. हा
एक गो ट मात्र प्रिसद्धच आहे की, पंजाबपासून पांदेचरीपयर्ंत आिण िसंधपासून बंगालपयर्ंत शेकडो
क्रांितकारक-की यांनी आपले िशर आप या हातात घेऊन आिण घर या संसारास आग लावून
वदे शा या संसारास थाट यासाठी रा ट्र वातं यल मी या जयजयकारात मृ यू या िखंडीत
‘मािरता मािरता’ प्रवेश केला आिण या रणधम
ु ाळीत आहत होऊन पाडाव केला आिण वषार्नव
ु ष
भयंकर छळ सोिश यावर पुनः दे शसेवा करता यावी हणन
ू थोडे िदवस झज
ुं सोड याची िवपक्षाची
अट मा य क न यांचे हातून मक् ू संबोिधले असेल-
ु तता क न घेतली, यांसच हुता मे हणन
आिण यां या या अटीसच जर क्षमायाचना हटले असेल तर?
तर काय? अस या हुता यांस की, यां या साहसा या, वाथर् यागा या आिण तिन ठे या
पराक्रमाने शत्रूंनी दे खील िदपून जावे- यांस ललकारीत तू कारागारात म न का गेला नाहीस?
ू हटकणारा एवढा वीर पु ष असावा तरी कोण-आिण असले वीर कानपूरला िजवंत असता
हणन
तेथन
ू दोन हातांवर असलेला िब्रिटश कमांडर-इन-चीफ अजून जशाचा तसा रािहला तरी कसा याचे
आ हांस सभय आ चर्य वाटून आ ही क्षणभर सत्ं िभत होऊन रािहलो!
िशवाजीला दे खील शत्रू या हातात पडला असता तु ं गात ‘मरणी म ण जा याचे’ हे आ मह यारी
शौयर् करवले नाही. याने अजार्ंची भडोळी तर िकती धािडली असतील याची गणतीच नाही. याने
औरं गजेबा या पायाशी िवनम्र िवनंती केली, याने औरं गजेबा या हातावर तरु ी िद या आिण याने
औरं गजेबा या छातीवर िहंदप
ु दपादशाही या िसंहासनाचा पाय िदला! पण तो िभत्रा िद ली या या
कारागारात अ न सोडून स याग्रह करीत मरणी मेला नाही. यास ते धाडसाच झाले नाही.

www.savarkarsmarak.com 46
औरं गजेब जे साधू शकला नाही, ते वतः म न यास साधन
ू दे याचे शहाणपण िशवाजीत कुठले?
अफजल
ु खाना पुढे तर तो हात जोडून गेला- या हातांत वाघनखे होती ते हात जोडून! या कपटाचा
अिधक िधक्कार करावा की या हात जोडणार्या याडपणाचा हे च समजत नाही! अिहंसेची कंकणे
हाती भ न, स या या नावांने आप या सेना कुठे कशा दबले या आहे त ती सवर् ठाविठकाणे
अफजल
ु खानाला सांगत अफजल
ु खाना या मागार्त आडवे पडून उपास करीत याने स याग्रह का
केला नाही, असं िशवाजीसही पु हा हटकले जाते की काय हणन
ू आ हांस शंकािव हळ भय वाटू
लागले की, िशवाजीने डोक्यावर गांधी टोपी घातली असती, तर िकती बरे होते- शौयार्ची ही अपूवर्
ू कोणा इतर
क्ल ृ ती आिण धिृ त सुचिवणारी अचाट बुिद्धम ता या टोपीत उबले या डोक्यावाचन
डोक्यात उपजणार आहे ? कारण िशवाजीला आिण प्रतापाला मी यांचे काळात असतो, तर
िहंसा मक सश त्र क्रांितिवषयी दोषीच ठरिवले असते, असे जमर्नांस इंग्रजासाठी मारणार्या
अिहंसेने अलीकडेच प्रिसद्धपणे सांिगतलेच होते! ‘यंग इंिडया’चे वाचकांस हे माहीत असलेच पािहजे.
पण भत
ू काळा या कोठारात दडून बस यामुळे िशवाजी जरी सट
ु ला तरी आजकाल
वातं ययुद्धातील पुर कार वीरपक्षाचा मान या क्रांितकारकास िमळाला आहे , या पथकांत
याला Morning Star of Indian Independence हणन
ू सरोिजनींनी गौरवावे, आिण the
Prince of Indian revolutionists हणन ू शत्रूनीही संबोधावे या ‘हुता मा’पासन
ू तो काल या
काकोरी या दे शवीर रामप्रसाद िबसिमल, सं यालािदक मारणार्या, फाशीवरी मेले या िकंवा िजवंत
फाशीवर - ज मठे पेवर - लटकत असणार्या क्रांितकारक हुता यांपयर्ंत सवार्ंनीच सरकारास अजर्
केले आहे त. फाशी र करा हणन ू इंग्रजां या राजास दयेचे अजर् दे खील. स यद्रापासन ू तो
काकोरी या रामप्रसादािदक हुता यांपयर्ंत सवार्ंनी केले आहे त. पण यांस आजवर हे अजर्
कर यापेक्षा मरणी म न का जात नाही हणन ू िवचारणा कोणी शहाणा भेटला नाही. पण आज या
‘Prince of Indian revolutionist ला दे खील तसे हटकणारा मनु य कानपूरास उ प न झाला
आहे हे कळताच, तो मनु यपंग
ु व असेल तरी कोण, िदसेल तरी कसा, याने असे अ िवतीय पराक्रम
तरी कोणकोणते केले आहे त, या प्र नांनी सभय आ चर्य वाटत आ ही क्षणमात्र तंिभत होऊन
रािहलो!
वाटले की, ‘को एष स प्रित नवःपु षावतारो, वीरो न य य भगवान ् भग
ृ ुनद
ं नोऽिप!’
तोच कलक या या प्रिसद्ध ‘ वतंत्र’ दै िनका या ४ ऑग ट या अंकात बातमी वाचली की,
कानपूर या ‘प्रताप’ नावा या पत्राचे गणेश शंकर िव याथीर् नामक कोणी संपादक आहे त. यांनी
सरकारी कोटार्ची मानहानी कर या या अिभयोगातून आपली सट
ु का क न घ्यावी हणून सपशेल
क्षमा मािगतली. नस
ु ते दःु खदशर्न क न मख्
ु य यायाधीश सोडीना ते हा ‘Unconditional
apology’ िबनअट क्षमा मागून, सरकारी कोटार् या दयेवर आपणांस सोडवून घेऊन, ‘क्षम व’
ू , सरकारची ित्रवार याचना केली -आिण सरकारचा सवर् यय भ न दे ऊन आपली सट
हणन ु का
क न घेतली!
ही बातमी वाचताच त काल आ हांस वाटले की होय रे होय ‘हुता यांस’ अजर् क न बंदीतन
ू का
सट
ु लेत, मरणी मेला का नाहीत, हणन
ू हटकणारा तो ‘नवः पु षावतारः’ तो कानपूरचा

www.savarkarsmarak.com 47
 ं े आिण ‘केसरी’ ची
मनु यपुंगव हा ‘प्रताप’चा संपादकच असला पािहजे! पुंगवच तो! आपली िशग
नखाग्रे यातील भेद अनभ
ु वावाचन
ू यास कसा कळणार!
कारण हुता यास मेला का नाहीस हणन
ू हण याचे धाडस अस या कोणातरी ‘क्षुद्रा या’सच
हावयाचे! Fools rush where angels fear to tread-
वदे श वातं याथर् झज
ुं ताना शत्रूचे फासात गळा अडकून प्राणावरच बेतली असता, याचे कायार्त
पन
ु ः झज
ंु ता यावे हणन
ू शत्रू या हातून िनसट यासाठी एखा या काकोरी या क्रांितकारकाने
इंग्रजां या राजास दयेची याचना कर याचे पत्र टािकले, तर यास हस याचे साहस तोच
मनु यपुंगव क शकेल की, जो प्राणंची तर गो टच दरू , पण एखादे दस
ु रे वषर् बंदीत पाड याचा क्षुद्र
प्रसंगही येताच -राजािव द्ध सश त्र युद्ध पुकार या या भंयकर आरोपा या भीषण दं डाची गो ट
दरू च, पण एका सरकारी यायालयाचा अपमान करणारा एक यःकि चंत ् लेख िलिह याचा आरोप
येताच -गडबडून जाऊन िवपक्षाचे पाय चाटू लागतो!
तरीही हे ‘प्रताप’ संपादक! ‘हुता या’कडे या म सरा या उल या दिु बर्णीतून पाह याचे धाडस
तु ही केलेत, याच दिु बर्णीने तु हाकडे पािहले असता तु ही िकती आिण कसे ‘क्षुद्रा मे’ िदसता हे
तू हांस दाखिव यापरु ताच हा या दिु बर्णीचा उपयोग दःु खाने पण िन पायाने आ ही केला आहे .
आिण हणूनच तुमचा िनरोप घे याचे आधी आता ती तुमची भुक्कड म सराने तडकलेली दिु बर्ण
बाजूस फेकून दे ऊन आपणांस सांगतो की, आपण कोटार् या क्षमायाचनेत जे केलेत ती नीती या
पिरि थतत क्विचत ठीकही असू शकेल. या थोर हुता यांचाच आदशर् आपण पुढे ठे िवलात, तर
आपण आढळून येईल की, ‘कातयर्ं केवला नीितः शौयर् वापदचेि टतम। अत तपःसमेता या -
मभ
ु ा यामि वतयेष सः!’
यातही नैनीताल या कारागह
ृ ातील बंदीवर अ याचार होत अस यािवषयी या या आरोपांची
चौकशी यायालयात चालली आहे , यािवषयी आपण जे िलिहलेत ते िलिह यात आपला हे तु
जनतेची दःु खे िनवारण कर याचाच होता आिण अशा प्रकारे पव
ू ीर्ही काही वेळा आप या
‘प्रताप’पत्राने त्रय थ जनतेची सेवा भूषणावह िरतीने केलेली आहे हे ही येथेच सांगणे आ ही आमचे
कतर् य समजतो. कारण आ हांशी इतरांनी अनक
ु ू ल आिण प्रितकूल अशा दो ही बाजू िवचारांत
घेऊन जसे या य बुिद्धने वागावे असे आ हांस वाटते, तसेच आ हीही इतरांशी वाग याचा शक्य
तो प्रय न करीत असतो.
महा माजींसंबंधाने जे आपण िलिहलेत याचा समाचार पुढे एखादे वेळी घेऊ आिण तोही ते हा
की जे हा गांधीजीसच यािवषयी जर आिण जे हा काही िवचारावेसे वाटे ल तर आिण ते हा. महा मा
गांधीस आ ही जाणतो आिण ते आ हांस जाणतात. आमचे आ ही आजपयर्ंत पाहत आलो आहोत.
पुढेही पाहून घेऊ. कोणा गोमा गणेशास यात त ड खुपस याची योग्यता नाही. अिहंसेस लतकोडगी
हणणे आिण गांधीजींसच तसे हणणे या दोन िभ न गो टी आहे त, इतके कळ याचेही ज्ञान
यास नाही या याशी बोला ते काय? महा माजींस उ तर दे ऊ पण पुढे. आज तो थोर दे शभक्त
बाड ली या रणांगणात ू कुशल सेनापतीस योग्यच
या धोरणाने लढत आहे ते धोरण अजन
अस याने आिण कोण याही रा ट्रीय ल यात शक्यतो आपण सवार्ंनी खां यास खांदा लावून

www.savarkarsmarak.com 48
एकजात लढणे यक्
ु त अस याने या वेळी आ ही महा माजीं या सहकािरतेस आिण सा यास
उपयोगी पडतील तेच श द बोलू आिण तेच आचरण क इि छतो आिण रा ट्रीय िहताचाच अगदी
घात होतो तेथेच काय ते आडवे येणे प्रा त होते तेही रा ट्रकायार्पुरतेच. यक्तीशः ‘परै तु िवग्रहे
प्रा ते वयं पंचशतािधकम ्’ हे च आमचे सवार्ंचे ब्रीदवाक्य असले पािहजे; आमचे आहे गोमागणेशास
आता तरी हे कळे ल काय?
-िद. ३ ऑग ट १९२८

www.savarkarsmarak.com 49
 (१३)
रा ट्रीय सभेपेक्षा सवर्पक्षीय सभा मोठी!
पं. मोतीलाल नेह हणतात की, ‘सवर्पक्षीय सभेस मी रा ट्रीय सभेपेक्षाही अिधक मह वाची
समजतो.’ एका अथीर् हे खरे आहे . कारण सवर्पक्षीय सभाच खरी रा ट्रीय सभा-रा ट्रा या
प्रितिनिध वाचे पूणर् प्रितिबंब पडलेली सभा होय. क्रांितकारक रा ट्रीय सभे या जु या
याचकशाही या िकंवा न या खादीशाही या आज्ञांस रा ट्रीय आज्ञा हणन
ू मानीत नसत. ते हा ते
याच कारणाचा उ चार करीत. सवर्पक्षीय पिरषद ही एका अथीर् रा ट्रीय सभेहून रा ट्राची खरी
प्रितिनिधक सं था होय; ितचा ठराव प्रागितक नसला तरी प्राितिनिधक आहे खरा.
परं तु तो ठराव नेह ं ना कधी, कुठे , के हा ऐकू आला? आ हांस तर ठराव झा याचीच न हे पण
सवर्पक्षीय पिरषद भर याची दे खील बातमी नाही- शक्यता दे खील िदसत नाही. कारण
िहंद ु थाना या अ यद
ु यासाठी या सवर् पक्षांम ये हातघाईने आिण प्राणपणास लावन
ू लढणारा जो
क्रांितकारक पक्ष, याला कोण याही पिरषदे त आमंत्रण आ याचे आमंत्रण िद याचे, यांचे पक्षीय
अि त वही मान याचे आम या ऐिकवात नाही आिण जर कधी क्रांितकारक पक्ष अशा ‘सवर्पक्षीय’
हणिवणार्या पिरषदे त, या नावांतील अथार्तच आमंत्रण समजून मंडपा या पुढ या दाराने आत
िशरला, तर हे प्रागितक, जागितक, अगितक इ यादी सवर् पक्ष या मंडपा या माग या दाराने-
सरु तेला या दाराने मेथाप्रमख
ु गह
ृ थ नाहीसे झाले याच दाराने-वाट काढून अ य होतील हे
उघडच आहे .
क्रांितकारकांचे नाव तर दरू च; पण रा ट्रीय सभेत पं. जवाहरलालचा वातं यपक्ष दे खील खपत
नाहीसा, झेपत नाहीसा झाला आहे . तरी बरे , िबचारा जवाहरलालांचा ‘ वातं यसंघ’ही वातं या या
साधनांचे नाव दे खील घेत नाही. ‘काय हवे’ तेवढे च काय ते ठरिवणार्या वादिववादां या दं द
ु िु भ
वाजिव यात ते ‘कसे घ्यावयाचे’ या िवचाराचा उ चार दे खील वतःचा वतःसही ऐकू येता कामा
नये-ही जी पुरातन परं परा सवर् रा ट्रीयपक्ष िवपक्षांनी आजवर प्रामािणकपणे पाळली, ितचा या
नवीनातील नवीन ‘ वातं य संघाने’ ही मळ
ु ीच उ छे द केलेला नाही. आ हांस अिधकार हवेत,
मवाळ हणाले, आ हांस वरा य हवे, जहाल हणाले; आ हांस वातं य हवे, जवाहलाल
हणाले; पण ते आ ही कसे घेणार हे सांग यातच न हे तर योज याचा दे खील दरू दशीर्पणा
यांतील कोणीही केला नाही! वातं य हवे! पण ते कसे िमळवावयाचे याचा आचार िकंवा िवचार
कर यास आ ही कोणी ‘माथेिफ ’ आहोत िकंवा काय? वातं याची साधने जुळिवणे हे एका
चट
ु कीचे काम! असे-जसे-तसे-कसे तरी- वाटे ल ते हा पाहता येईल! माथेिफ माणसावाचन
ू , या
साधनांची खटपट कर याइतका कोण उतावळा िकंवा िरकामटे कडा आहे ! माथे असले यांनी
वातं य की वरा य या श दा या उ चारा-प्र यु चारां या धुमाळीत रा ट्रीयसभेचा आठवडा
गाजिवला की संपले.
तथािप वैिदक िक्रयेचे आधी वैिदक मंत्राचे उ चार बरोबर करणे हे ही जसे आव यक असते, तसेच
येयाचा उ चार तरी आता बरोबर ‘वणर् थान-समीिरत’ असा लोकांस करता येऊ लागला.

www.savarkarsmarak.com 50
यािवषयी त ण पं. जवाहलालांचे आिण वद्ध
ृ पंिडत आयंगारांचे आभारच मािनले पािहजेत. गु त
यज्ञागारातील यज्ञाग्नीतून अिवभत
ूर् झालेला तो महामंत्र यांनी रा ट्रीय सभे या िसंहासनावर
आणन
ू बसिवला.
ु े रा ट्रीय सभे या िसंहासनावर जी परधािजर्णी अवदसा आजवर बसलेली होती, ितचा
पण यामळ
भयाने आिण त्रासाने जळफळाट होऊ लागावा हे सहजच होते. या तवच आणखी एक-दोन वष
रा ट्रीय सभे या िसंहासनावर या अवदसेची झेप न पडेल अशी सावधिगरी ठे िवली पािहजे.
वातं याचा महामंत्र रा ट्रीयसभे या वजावर, रा ट्रीयसभे या िसंहासनावर, रा ट्रीय दयाचे
वेदीवर सारखा उ घोिषत होत रािहला पािहजे! ‘ना तरी सटवी ती परवशता। करील िनि चत घाता’
ही गोिवंदाची सावधानता आपण िवसरता कामा नये.
त ण जवाहरलाल वातं याचा दीिक्षत झाला यात आ चर्य नाही. पण ीमान ् आयंगारांसारखा
ृ ‘ऋिषः परु ाणो’ या पदवीस या या या येयिन ठन पात्र हावा हे आ चर्य!
वद्ध
कोणी संशयतात की, आयंगार पूवीर् सरकारचे अॅड होकेट जनरल होते! असतील! पूवीर् रा ट्रीय
सभेचे पुढारी दे शभक्ती या िज याने चढत रा ट्रीय सभे या अ यक्षपदा या पायरीव न सरकारचे
परवशते या हायकोटर् ज जा या जागेवर पाय ठे वीत. आज आयंगार या सरकार या परवशते या
पायरीव न उत न रा ट्रीय वातं याचा झडा उचलीत आहे त. आधी रा ट्रीय सभेचे अ यक्ष होऊन
मग हायकोटर् ज जिशपची जागा पटकािवणार्या परं परे पेक्षा आधी अॅड होकेट जनरल असताही या
ु ू न मग वातं या या िद य येयाकडे चढत जाणार्या आयंगारांची ही परं परा पु कळच
पाशातून सट
अिधक अनक
ु रणीय आहे .
आयंगरांनी वातं या या येयाचा हट्ट धरला, तर कोणी हणतात रा ट्रीय सभेत बेकी होईल!
ु ाने यावी. ती संमती वातं यवा यांनी ता पुरती तोड हणून दे णेच
नेह -प्रितव ृ तास संमती सख
योग्य. परं तु हणन
ू कोणी मद्रास या रा ट्रीय सभेत संमत झाले या वातं या या येयाचा वज
खाली ओढू लागेल तर बेकी या बुजगाव यास न िभता रा ट्रातील सवर् त णांनी ीमान ्
ुं ून ती आप ती टाळली पािहजे. एकी रा ट्रीय
वातं यवादी आयंगारांचे नेत ृ वाखाली झज
िहताकिरता हवी. रा ट्रीय िवमोचनाकिरता हवी- रा ट्र इंग्लंड या साम्रा या या रथा या चाकाशी
िन याचे बांधून टाक यासाठी नको!
प नास आळशांशी एकी हावी हणन
ू वतःही अधोगामी िरकामटे कडेपणा करीत बस यापेक्षा
बेकी क न रा ट्रीय उद्धारासाठी िनरलस मेहनत करणे बर. दहा याडांशी एकी यासाठी संगनमत
क न वतःही याड हो यापेक्षा एक याने या सग यांशी बेकी क न रा ट्रसाठी जो साधेल तो
पराक्रम कर यास बेछूट िनघून जाणे चांगले. कोटी कोटी लोकांबरोबर ‘माझी मातभ
ृ ूमी इंग्लंड या
ू एकीसाठी सांग यापेक्षा या सवर् बुिद्धभ्र ट
साम्रा याची िशक्का मारलेली बटीकच राहणार’ हणन
जगाशी साफ बेकी क न एकटा एकाकी गजर्त राहणे बरे की नाही? ही माझी मातभ
ृ ूमी कोणाची
बिटका-नावालासद्ध
ु ा राहणार नाही! दस
ु र्याचा िशक्का ित या राजमद्र
ु े वर ितला सहन होणार नाही!
ंु त म इि छते!! मला तरी ितचा हाच संदेश िमळाला आहे !
ती वतंत्र होऊ इि छते! नहीतर झज

www.savarkarsmarak.com 51
 पूवीर् सरु तेला याच एकी या बुरख्याखाली ‘ वरा या’ या ठरावाची गळे चेपी होणार होती. पण
िटळकांनी, रा ट्रघात करते ती एकी खरी बेकी होय, असे हणून रा ट्रिहतकारक बेकीच प करली
आिण ‘ वरा या’चा वज पडू िदला नाही. याप्रमाणे वरा य, हणजे इंग्लंड या कक्षेतील एक
उपग्रहाचे परावलंबी अि त व, िबनसै यी, िबनिवमानी, िबनजलसेनी, िबनराजमुकुटी, असे पंगु
सं थानी अि त व-अशी याख्या जे हा होत आहे , ते हा हजार न हे लाख लाख लोक जरी या
भ्रमात सापडले आिण एकीसाठी तह ू सांगू लागले, तरी
ू ी असाच िभत्रा भ्रिम टपणा वीकार हणन
यातून ता काल फुटून िनघून वातं या या येयाचा वज उचलन
ू धर यासाठी आपले एक याचे
हातांनी तरी आपले िशर तुटून पडेतो झटले पािहजे. अशा पिरि थतीत एकी हे च पाप, बेकी हे च
पु य.
मस
ु लमानांची एकी हावी हणन
ू िखलाफतीची आफत उरावर बसवन
ू घेणार्या स जनांनीच
आजही याच एकी या नावांवर वातं यािव द्ध को हे कुई चालिवला आहे . रा ट्रीय सभेत
परावलंिब वाचे लागलेले हे ग्रहण मद्रासला सट
ु ले होते ते पु हा लागू नये हणून कलक यास सवर्
वातं यवा यांनी ी आयंगारािद पुढार्यांस पािठं बा िदला पािहजे.
आंयगर हणजे नेह ं चे पढ
ु ारीपण िहसकावून घे याकिरता वातं याचा जयजयकार करीत
आहे त! पण यात िबघडावयाचे ते काय? गोखल-मेथांचे पुढारीपण न साहव यामळ
ु े िटळक वदे शी
ू िकंवदं ती ओरड असेच की नाही! पण रा ट्रिहत यानेच
बिह काराचा उदो उदो करीत होते हणन
साधले हणून िटळकांकडेच पुढारीपण जाणे योग्य ठरले. तीच ि थती आजची. जर मोतीलाल नेह
वातं याचे ठरावास हाणन ू पाडू हणतील- बहुधा ते तसे करणार नाहीत- ते िकंवा आणखी कोणी
इंग्रजां या ऋणानबु ंधाने िमंधी झालेली माणसे तसे क लागतील, तर वातं याचे नावांने यांच
पुढारीपण आयंगारांनी िहसकावून घे याचा प्रय न करणे हे च योग्य आहे . पुढारीपण घेऊ
पाहणारास, ते पुढारीपण जाऊ नये, हणून झटणार्यांना तरी काही दोष दे ता येणार नाही!
-िद. १३ िडसबर १९२८

www.savarkarsmarak.com 52
 (१४)
लालाजींवर लाठीमार
दे शवीर लाला लजपतरायतीस श त्रसं य त ि थतीत गाठून, हीन,दीन दब
ु या अशा वदे श
बांधवां या दःु खाचा पिरहार कर याचा य न के या या पापासाठी इंग्रजां या उ मत ला यांनी
घायाळ केले.
परं तु लालाजींस मारहाण क नच ते थांबले असते तर यां या िख्र ती धमार् या पु तकातील
वाक्यांचे अधच अनस
ु रण झाले असते. िख्र ती धमार् या धमर्ग्रंथातील भिव य तंतोतंत खरे
ठरिव याचे पु य यांना लागले नसतेस. जे Prophets of Old बोलले ते खरे हावे हणून
लालाजींना मारहाण के यानंतर इंग्रजांनी एक कमेटी नेिमली. आपण कोणीच अशी मारहाण केली
नाही असे हणत ते लालाजींस िवचा लागले-तु हास कोणी मारले ते तु हीच सांगा पाहू? बघू बरं
तु ही ओळखता का? पाहू खरे तु हांला तेवढी तरी बिु द्ध आिण धैयर् आहे की नाही?
‘For all this came to pass as foretold.’ कारण हे सवर् यां या धमर्पु तकात, बायबलात
ग्रंिथत केले असेच घडून आले. या िख्र ती अिधकार्यांचा बायबलवर िव वास होता. या
िशकवणीचे, या इितहासाचे अक्षरन ् अक्षर आच न दाखिवणे येशू या भक्तांचे कतर् यच होते.
ू ‘बॉइड किमटी’ नेमली.
हणन
कारण बायबलात यां या या कृ याचे जे भिव य आधीच तंतोतंत वतर्िवलेले आहे यात प टच
हटले आहे की, They then spat at him in his face and did buffet him. They smote him
in the face with the palms of their hands and jeeringly asked; prophesy unto us, oh
Christ, who of us smote thee!
या यमकाने सायमनप्रसंगी या मारिपटीचे आिण बॉइड किमटीचे ते भिव य िकती बरोबर विणर्ले
आह! बायबल खरोखर भिव यवादी ग्रंथ आहे . इंग्रज सरकार खरोखर िख्र तीच आहे आिण वरील
भिव य परवा या घटनेचेच अस यामुळे वरील बायबलातील वाक्यात संबोधलेला खाअ ट श द
लालाजीस संबोधन ू च लावला आहे . कारण बॉइड किमटीने याच वाक्यात िवचारले आहे . Prophesy
unto us, oh Lalaji, who of us smote thee!!
-िद. २० िडसबर १९२८

www.savarkarsmarak.com 53
 (१५)
काशीतील दोन संमेलने
माकडा महासंमेलन िन भाकड महासंमेलन
काशी येथे गे या दोन मिह यापव
ू ीर् जी दोन महासंमेलने एकाच वेळी भरली यांची िव तत
ृ
मािहती आता वाचकांना कळलेलीच आहे .
यांपैकी ज्ञानवापीजवळ भरलेले पिहले महासंमेलन हणजे मकर्ट महासंमेलन होय आिण दस
ु रे
महासंमेलन हणजे अज्ञानवापीजवळ भरलेले ब्रा हण महासंमेलन होय. तेच जरा प्राकृत भाषेत
सोयी कर रीतीने सांगावयाचे तर पिह यास माकड महासंमेलन आिण दस
ु र्यास भाकड
महासंमेलन हटले असताही चालेल.
माकड महासंमेलनाची मािहती काशी या पत्रांतून जी आली ती सांरांश पाने अशी आहे की,
काशीला काही िदवसांपासून िवजे या तारा मागार्तून लाव यात आ या. यापूवीर् असले या सा या
तारांवर, मग या कंु पणा या असोत, जाळी या असोत, काशीची माकड मंडळी पव
ू ार्पार बसत
आलेली असत. तारांवर बसणे, वेळी यास ध न ल बकळणे हा माकडांचा जाित वभावच हे ाऊन
बसला होता. यायोगे यांस कोणतीही हानी होत नस याने ते कृ य, ती िढ यां या ज्ञाित-
मत
ृ ीत िश टाचार हणून आजपयर्ंत गणलेली असे. िवजे या तारा जे हा नवीन आ या, ते हा
‘ या तारांसही यातील िवजेचे नावी य माहीत नस याने माकडे या आप या िश टसंमत
ढीप्रमाणे ल बकळू लागली परं तु िवजेचे चटके बसन
ू यांची एकाएकी फारच धांदल उडाली.
प्रथमप्रथम हे अपघात का होतात हे यां या मळ
ु ीच यानात येईना. ती अगदी ग धळून गेली. शेवटी
या अतक्यर् संकटाची काही िचिक सा करावी आिण सवार्नुमते यावर काही तोड काढावी हणन
ू या
काशी या माकडांनी यां या जातीचे एक महासंमेलन भरिवले. शेकडो माकडे एका मैदानावर एकत्र
ू शेवटी काय ठरले कोणास ठाऊक;
झाली. यां यात िकती वेळा तरी माकडी भाषेत िगचिमच चालन
पण यांतील एक वद्ध
ृ माकड उ या मारीत बाहे र पडला. सम त सभा याचेकडे टक लावून पाहत
रािहली. तो हळूच या नवीन तारां या खांबावर चढला. मग हळूहळू हात पुढे करीत याने या
खांबाव न या तारांस झटझट बोटे लाव याचा प्रय न केला. अथार्तच यास काही चटके बसले.
त काल खांबाव न उतरला. परत आप या ज्ञाितसंमेलनात आला. पु हा थोडी िगचिमच झाली
आिण या िदवसांपासून सवर् माकडांनी तशा प्रकार या तारांवर चढणे एकाएकी सोडून िदले. हे व ृ त
आ ही गमतीचे हणून कि पतपणे दे त नसून ही गो ट खरोखरच अशी घडली हे व ृ त वतर्मानपत्रे
वाचणारांस माहीत आहे च.
वर िदलेली घटना जशी िदसली तशी थल
ू पाने वतर्मानपत्रांनी प्रिसद्ध के याप्रमाणे आ ही
ू आमचे िविश ट वातार्हर
वाच यानंतर या माकडां या सभेतील सू म हे तूही कळावा हणन ी
मनकवडे यास आ ही ितकडे धाडले होते. यांनी माकडां या मनात िश न या सभेिवषयी काही
अिधक मािहती जी धाडली तीही येथे दे त आहो. अथार्त ् ितला वाचकांनी कि पत हट यास आमचा

www.savarkarsmarak.com 54
प्र यवाय नाही कारण ी मनकव याप्रमाणे मनातले जाण याची शक्ती सवार्ंसच असते असे नाही
ते िलिहतातः आजपयर्ंत िन पद्रवी असणार्या तारांवर हे अपघात का हावे हे न समज या मळ
ु े
माकडांनी ते महासंमेलन भरिवले होते. यात कोणी हनम
ु ान नावा या माकडाने सुचिवले की,
क्विचत या तारांत काही हािनकारक पदाथर् भरलेला असावा. या तारा आजपयर्ंत या तारांहून
िनरा या असा या. हे या माकडाचे बोलणे ऐकताच यांतील एक पु छवान-नावाचा दसु रा माकड
रागावन
ू हणाला, ‘छ ! भलतीच शंका. तारांम ये अशा भयंकर तारा असू शकतात असे शक्य
असते, तर आप या ित्रकालदशीर् मिृ तकारांनी ते पूवीर्च सांगून टाकले नसते की काय?तार पािहली
की चढावे, ल बकाळावे हा आपला ज्ञाितिनयम आज हजारो वष आपण अबािधत पाळत आलो. पण
असे अपघात कधी झाले नाहीत. ते हा तारांवरची ही शंका यथर् आहे . हा आप या ित्रकालदशीर्
पव
ू ज
र् ंचा अपमान आहे ! हा या रागावले या माकडाचा आक्षेप ऐकताच यातील एक वद्ध
ृ शीषर्वान ्
नावाचा माकड हणाला, ‘आप या या आक्षेपकाचे नाव यां या आईबापांनी ‘पु छवान ्’ हणन
ू जे
ठे वले ते योग्य आहे यात काही शंका नाही.’ शीषार्ने िवचार कर याचे सोडून हा शेपटाने िवचार करतो
हे यां या या मख
ू प
र् णा या आक्षेपाव नच उघड आहे याचे उ तमांग म तक नसून पु छ आहे !
अरे वे या, तच
ू हणतोस, पाहतोस की, आजवर न झालेले नवीन अपघात आज घडत आहे त, ते हा
या अथीर् ित्रकालदशीर् पूवज
र् ांनी मत
ृ ीत न सांिगतले या आिण आजवर आप या जातीत ठाऊन
नसले या नवीन अपघातांस आपणास भोगावे लागत आहे , याअथीर् ते अपघात मानणे हा दे खील
ृ ीकारांचा अपमानच आहे की काय? आिण नवीन अपघात जर मानतोस तर याची नवी
या मत
िचिक सा ठरिवणे हाही जु या मत
ृ ीचा अपमान नाही हे ही तल
ु ा मानलेच पािहजे. ते काही नाही. या
तारा इतर तारांहून नवीन आिण अिधक भयंकर आहे त की काय हे एकदा अजमावून पािहलेच
पािहजे. मी पुढे होतो. आिण या न या तारांतच या अपघाताचे कारण आहे की काय हे
ू येतो. समाजाचे क याणासाठी मला यापायी चटके बसले िकंवा धक्का बसून
तुम यासमक्ष बघन
म ृ यू आला तरी िचंता नाही!’ हे या शीषर्वान माकडाचे बोलणे ऐकताच सवर् सभेने याची वाहवा
केली. आिण यास या कायार्वर धाडले. याने वर या बातमीत सांिगत याप्रमाणे या तारांवर
प्रयोग क न ठरिवले की, या तारा नवीन असून यात कोणचे तरी भयंकर दाहक द्रव अस यामुळे
ू अपघातापासून यांचे रक्षण होणार
यांना पशर् न कर याची नवीन िढ माकडांनी पाड यावाचन
नाही. हे मत याने परत येऊन सभेत सांिगतले. ‘पिरि थती बदलली आहे . आता तारा िततक्या
िनद ष समज या या जु या ढीत बदल क न अशा तारांना शत्रूवत ् लेख याचा नवा िनयम
आप या मत
ृ ीत घातला पािहजे!’
‘पिरि थती बदलली आहे !’ हे या शीषर्वानाचे श द ऐकताच तो पु छवान माकड रागाने
हणाला, ‘भलतेच! पिरि थती हा श दच शा त्रबा य आहे ! पिरि थती काय, ती बदलली की काय
याचा िवचार करणे माकडधमार्िव द्ध आहे !’ हे याचे बोलणे ऐकताच सवर् माकडे खो खो हसले आिण
हणाले ‘पिरि थतीचा पालट िवचारात न घे याचे ब्रीद बाळग यास आपण कोणी काशीचे राजे वर
शा त्री आहोत की काय! अहो, या पु छवानास काही समजतच नाही! मनु य कुठला!’ असा

www.savarkarsmarak.com 55
िधक्कार वनी उठलाच तो पु छवानही िवरमला आिण सवर् माकडांनी या नवीन तारांस न
िशव याचा नवीन िनयम क न बदले या पिरि थतीस त ड िदले.
हे माकड महासंमेलन इकडे चालले असतानाच ितकडे काशी या िनवडक ब्रा हणांचे भाकड-
महासंमेलन चालले होते. िहंद ु थानातील अनेक ब्रा हण तेथे एकत्र झाले होते. यांनी केलेले ठराव
हणन
ू आता सवर्त्र प्रिसद्ध झालेलेच आहे त. माकड महासंमेलनात पु छवान माकडाची असंमत
झालेली िधक्कृत सच
ू ना या भाकड-महासंमेलनात संमत झाली. यात एक शीषर्वानचा अनय
ु ायी
जे हा हणाला,”पिरि थती बदलली आहे ! ितला त ड दे एयास आपण समथर् होऊ असा शा त्राथर्
हवा. केवलं शा त्रमाि य न कतर् यो िविनणर्यः। यक्
ु तीहीनिवचारे तु शा त्रहािनः प्रजातये।।“-
-ते हा तो मत ू या ब्रा हण महासंमेलनात सवार्ंनी एकच िग ला
ृ ी लोक ऐकू येऊ नये हणन
क न सांिगतले की, ‘छ ! पिरि थती हा श दच शा त्रबा य आहे ! ‘पिरि थती’, ‘पालट’, ‘िवचार’
याचा िवचार दे खील आ हांस िवचारात घेता येत नाही! असे शुद्ध सं कृत भाषेत ओरडत या
प्राकृतांनी असा ठराव केला की, पिरि थतीचा पालट िवचारात घेणे हे पाखंड आहे . माकडांपेक्षा या
मनु यां या सभेतच पु छवाना या अनुयायांची फार मोठी संख्या आहे हे अशा प्रकारे िदसून आले.
परं तु या ब्रा हण महासंमेलनातील ठरावामळ
ु े डािवर्न या िवकासवादाला मोठाच धक्का बसला.
पिरि थतीचा पालट िवचारात घेऊन याप्रमाणे या जाती आिण या यक्ती आपापले यवहार
पालटतात, याप्रमाणे या जगतात आिण िवकिसत होतात. या िवकासवादा या (Evolution)
याख्येनु प डािवर्न आिदकांनी माकडाची उ नती होत होत मनु य झाला हणन
ू िसद्ध केले. परं तु
काशी या माकड महासंमेलनातील आिण भाकड-महासंमेलनातील हे ताजे व ृ त ऐकून
िवकासवादा या याख्येप्रमाणे मनु य हे माकडाचे िवकिसत प आहे या आप या िसद्धांतास
अपवाद आहे त असे िवकासवा यांना कळू लागणे साहिजकच आहे . कारण माकडे पिरि थती या
पालटास वतर्नाचे पालट क न त ड दे तात आिण मनु यातच पिरि थती िवचारात न घेणारे प्राणी
िनपजतात. अथार्त िनदान काशी या भाकड-महासंमेलनातील पंिडत हे तरी माकडांची िवकिसत
ेणी नसून माकडे हीच या पंिडतांची िवकास पावून े ठ वास गेलेली पे होत असे मानणे प्रा त
होत आहे .
-िद. १९ जानेवारी १९२९.

www.savarkarsmarak.com 56
 (१६)
मंब
ु ईचा दं गा
झाला! एकदाचा मब
ुं ईचा दं गा उद्भवला. चेकाळला, शमला. उ पि त ि थती आिण लय
पदाथर्मात्रास भोगा या लागणार्या ित ही अव थांतून तो गेला. आता शम यानंतर औ वर्देिहक
िविधसं काराचे िचतेचे िद य तेवढे उरले. दं ग्याचे प्रेत िचतेवर चढून भ मावशेष होईतो या िकती
सपर्ण टाक यात येते आिण सुक्याबरोबर ओलेही िकती जळते येवढे च पाहणे बाकी आहे .
मब ुं ईस िकती तरी िहंद ु अजून िजवंत! िकंबहुना िकती मेले हे
ुं ईचा दं गा झाला पण हे काय? मब
सहज मोजता येत आहे त- बाकी सगळे च िजवंत! अगदी पूवीर्सारखे सहज मोजमापी या मापात न
मावतील इतके िचकार िजवंत! आ चर्य आहे बुवा!
कारण संघटन चालू झा यापासून आिण िवशेषतः नेह प्रितव ृ तानंतर, िहंद ु जगता या अगदी
जवळ आले या प्रलयािवषयीची भयंकर भिव ये मोठमोठे मस
ु लमानी पैगंबर एकसारखे करीत होते.
शौकतअ लींची जळजळीत जीभ हणाली, ‘िहंद ु मला िचडवतात काय? यांची खोड लवकरच
िजरे ल िहंदं न
ू ो, नेह प्रितव ृ त संमत करता काय? War to the Knife! खंिजरा-खंिजरािनशी
खडाजंगी!’ महं मद अ ली हणाले,’िहंद ू कोण या झाडाचा पाला! मिु लम औटलक
ु हणाले,’जर
वेळ पडली तर पठाणांना आत बोलावून िहंदं ू या छातीवर मस
ु लमानी पा छाई उभा !’ इतर मु ला
आिण मौलवीं या फत यांची आिण िफत यांची तर गणतीच न हती. यांचा मतभेद असा एकाच
गो टीवर होई आिण तो हणजे या की, एकंदरीत एक मस
ु लमान लढाईत िकती िहंदं ू या बरोबर
असतो-िकती िहंदं स
ू मा शकतो- या खंिजरा-खंिजरािनशी या खडाजंगीत!!’ काही त ज्ञ
हणाले, एक मस ू मा शकतो; काही हणाले १०; काही हणाले ५०; काही हणाले
ु लमान ५ िहंदं स
१००! या आिण इतर गिणतत ज्ञांची सरासरी काढून आ ही िसद्धांत केला की, एक मस
ु लमान
िनदान अठ्ठावीस पूणार्ंक तीन पंचमांश िहंदं स
ू तरी भारी असलाच पािहजे! तोही िहंद ु थानी
मस
ु लमान! या पठाणास आत बोलावून िहंदं ू या छातीवर मिु लम बादशाही थािपली जाणार
आहे , या एका पठाणास तर चटणीस दे खील शंभर िहंद ू परु णार नाहीत. हा वरील िसद्धांताचा उघड
उघड उपिसद्धांत होता. कलक यास झाले या मस
ु लमानां या शेकडो प्रकट (Public) अगर अंतः थ
(Private) सभा-संमेलनातून ही भयंकर भिव ये जानेवारीत एकामागून एक आम या कानावर
येऊन आदळू लागली की, िहंद ू जगताचा प्रलय कधी येईल याचा नेम नाही! या िदवशी िहंदं च
ू ी प ृ वी
िफरायचे सोडून भयाचे कापत उभी रािहल.
ुं ईत पठाणांची आिण िहंदं च
इतक्यात बात यांवर बात या आ या की, मब ू ी िभडली!
शौकतअ लींनी हीच आग िहंदम
ू स
ु लमानांचे दं ग्याचे प घेणार हणन
ू सांिगतले! आिण लगेच तसे
झाले. पठाण, शेख, स यद, िश या, सु नी; मस
ु लमान िततका एक झाला. अक्षरशः खंिजरा-
ु लमानां या हजारो हजारां या टो या िहंदं च
खंिजरािनशी खडाजंगी चालली. मस ू ी क तल करीत
उठ या, असे ‘टाइ स’चे तंभचे तंभ भरत चालले पाहून उ या िहंद ू जगताची कंबर खचून गेली.
वाटले हाच तो िहंद ू जगताचा येणार येणार हणून गाजलेला प्रलय! आला अखेर!! जो एकेक

www.savarkarsmarak.com 57
मस
ु लमान िनदान अठ्ठावीस पूणार्ंक तीन पंचमांश िहंदं स
ू उपजतच भारी, तो सरु े घेऊन हजारां या
टो यांनी बाहे र पडलेला! -आता मब
ुं ईस िहंद ू हणून कुठला उरणार? गिणत करक न पािहले तो
ुं ई िनिहर्ंद ू होणार! आिण यात पठाण िमळाले. आता अथार्त ् मिु लम
उ तर हे च. आता मब
पा छाईही िहंदं च
ु े छातीवर पुनः थािपली जाणार! भिवत यता बलीयसी, असा िन वास टाकून
आ ही आमची छाती या उतजाऊ मुि लम बादशाहा या तक्ताची पिहली पायरी हावी अशा बेताने
ु े क न दाराशी व थ उभे रािहलो!
पढ
तेच र तोर ती पठाण पिह या धडाक्यासच िदसू लागले; पण ते जीव घेऊन पळताना, पडताना,
मरताना आिण िहंद ु या टो या यां यामागे हातात सापडेल ते ह यार घेऊन लागले या! पण
मनात हटले, िहंदं ू या पुढे प्रथमप्रथम असे पडत, मरत आिण मग मे यानंतर एकदम यां या
अंगावर उलटून यांचा नायनाट कर यासाठी पठाणांनी हा एखादा गिनमी कावा चालिवला असावा!
तेच मोठमो याने एखा या बंबासारखा गळा काढून कोणी ‘तोबा तोबा,’ हणन
ु रडताना ऐकू येऊ
लागले. पहातो तो ते शौकतअ ली ओरडत होते, ‘माझे पठाण मारले जात आहे त, िहंद ू लोक यांची
पारध करीत आहे त. सरकार धावा, पोिलस धावा, मस
ु लामानांनो धावा! तोबा, तोबा!’
वाटले, हे काय मिु लम पा छाई िहंदं ू या छातीवर थापन करणार्या आशेची ही एकमात्र य टी-
हे च ते पठाण; यांची िहंद ू पारध करतात! खंिजराखंिजरािनशी खडाजंगी!’ हणन
ू गजर्णारा हा
आगबंब असा एकाएकी िव हळू लागतो! एक पठाण पाहतांच चाळी या चाळी बंद क न घेणारे िहंद ू
पठाणांची पारध करीत र तोर ती िहंडू लागतील हे शक्य तरी कसे होईल! एक मस
ु लमान अठ्ठावीस
ू ार्ंक तीन पंचमांश िहंदब
पण ू रोबर तरी आहे च आहे !
बरे . पठाणांची पारध केली तर केली. पण मुसलमानांचा जो अितयोग्य आक्षेप आहे की, पठाण ते
िहंदं न
ू ी चोपूचोपून काढले ते पठाण हणन ु लमान हणून; यास िहंदं च
ू नाहीत तर मस ू े काय उ तर
आहे ? िहंदं च
ू ी ही मात्र अक्ष य चूक होती. प्र येक पठाणाला िहंदं च
ू ा जाितवंत छळक हणन
ू मारतांना
यां यातला मस
ु लमानीपणा वगळून पठाणीपणा तेवढाच यांनी का मारला नाही? पण िहंदच
ू ते!
सगळाचा सगळा पठाण िगळं कृत क लागले. मुसलमानी भाग हणून िचत्रावतीपुरता दे खील
दं ग्या या ताटाबाहे र टाकीनात. अथार्त ् मस
ु लमानांनाही दं ग्यात उतरावे लागून ती होणार होणार
हणन ू मुसलमानांचे
ू गाजलेली खंिजरा-खंिजरािनशीची खडाजंगी आजच होऊन जाऊ या हणन
रणंशग ्ं फंु कले गेले.
बरे ; एव यावरच िहंदं च
ू े डोळे उघडावयास पािहजे होते. मस
ु लमानांचे विहवाटीप्रमाणे सरु ा उगारला
जाताच िहंदं न
ू ी या जुनाट विहवाटीसाठी रा ट्रीय एकीसाठी िनदान या अठ्ठावीस पूणार्ंक तीन
पंचमांश िहंदब
ू रोबर मस
ु लमान या को टका या स मानासाठी तरी आप या माना चटाचट पुढे
करा यात ना? पठाण मोठमोठे जमाव क न दं गा करतात असा दोष दे तो; पण हा तरी आपलाच
दोष ना? एकदा पठाण-कामकरी व प जाऊन िहंदम
ु स
ु लमानी व प या दं ग्याला येताच जर एक
ु लमान पाहताच अठ्ठावीस पूणार्ंक तीन पंचमांश िहंद ु याचे पुढे पटकन ् जाऊन आप या माना
मस
दे ते, तर मस
ु लमान मोठाले जमाव का करते? शंभर शंभर मस
ु लमान ‘अरे िमत्रा, तझ
ु ी मान कापू दे ’
अशी आपली या य मागणी मागत असता एकेक िहंद ु उलट यांचव
े र दगडफेक करताना जे हा

www.savarkarsmarak.com 58
कुठे कुठे आढळून आला, ते हा मस
ु लमानांची ती अठ्ठावीस पूणार्ंक तीन पंचमांश ची धमर्भावना
दख
ु िवली जाऊन ते जाळपोळ करीत चालले यात काय आ चयर्? काय अ याय?
इतक्यावरही थांबले नाही. िहंदं ु या अंगात हे संघटनाचे भूत आजकाल िशरलेले! यामळ
ु े या
मख
ु ार्ंनीही हजारोचे जमाव क न मस
ु लमानांवर उलट ह ले चढिवले. बरे झाले ती शांतता सिमती
तरी िनभळ रा ट्रीय वज हाती घेऊन िहंद ु रक्तपाता या सरी या सरीबरोबर ‘िहंदम
ु स
ु लमानकी
जय!’ या सरी पाडीत रािहली! हा शुक्रवार या रात्री या ‘िहंदम
ु स
ु लमानकी जय’ आिण या मलबार
रात्री या मोप यां या ‘ वरा य की जय’-हे दोन जयजयकार आप या इितहासात िचर मरणीय
राहतील! दद
ु वाने मब
ुं ईत एकच शांतातसिमती होती- हणन
ू एकच शुक्रवारची रात्र
‘िहंदम ु लमानकी जय’ या गजर्नेने रा ट्रीय ऐक्य अंशतः तरी िदग्घोिषत क शकली. जर का अशा
ु स
दहापांच शांतता-सिम या थापन झा या अस या तर िहंद ु तरी अगदी शांत झाले असते. अगदी
हणजे अगदी शांत! अगदी मशान-शांत!! आिण मग या ‘िहंदम
ु स
ु लमानकी जय’ तील िहंद ु श द
यु पि त-शा त्रा वये लोपून केवळ ‘मस
ु लमानकी जय’ उरता आिण रा ट्रीय ऐक्य थाप याची या
शांततािवशारद शांतता सिमतीला िहंदं च
ू ी आिण िनभळ मिु लम पा छाई थाप याची ती
यद्ध
ु कलािवशारद िखलाफत सिमतीतील खिलफांची अशा उभयआंकाक्षा एकसमयाव छे दे क न
मब
ुं ईपुर या तरी सफल झा या अस या.
पण या संघटनाने रा ट्रीय वाला अगदी काळोखी लावली. हे आपले दे शबंधु हणन
ू
मस
ु लमानांसच उलटे हणू लागले, आ ही िहंदहु ी तुमचे दे शबंधुच- हणन
ू तु हीच आम या
ू ी मिशदीवर ह ले चढिवले, र
सर्ु यास चकार श द न काढता बळी पडा! आिण िहंदं न यार यांनी
मस
ु लमानांस भोसकून काही भाग काही वेळ िनयर्वन कले, हजारो मस
ु लमानी पयांची लट
ू केली,
पुरभ ये ट्रामा अडवून अडवून पठाण भेटला की ओढीत चोपीत चालले. हणे आ हांस शुक्रवारचे
ू घ्यावयाचा आहे ! मस
रात्रीचा सड ु लमान पािहला की, मारीत चालले! िहंदच
ु ते! बहकतील ितकडे
बहकतील. चार-पाच वषार्पूवीर् मरत तर मरतच असत; आता मारीत तर मारीतच सट
ु तात.
काय करावे ‘िहंदम
ु स
ु लमानकी जय’चे दद ु रे काय? मोप यां या बंडाचे वेळी जसे रा ट्राचे
ु व! दस
पुढारीपण िखलाफत धरु ं धर गांधीकडे होते,तसे आज जर मब
ुं ईचे असते तर मोप यां या या
ुं ईला ‘एक का दोन
औरं गजेबी धांदलीत जसे एक का दोन िहंद ु कुठे से बला काराने बाटले तसेच मब
िहंद ु कुठे से’ मरते आिण िहंदं ु या या पापासाठी एखादा रा ट्रीय उपास पाळून यांची आ मशद्ध
ु ी
कर याची यव था सहज क न दे ता आली असती!
पण संघटनामुळे ही ‘सड
ु ाची’ याद िहंदं च
ू े मनात घस ु े स यानाश झाला िबचारी
ु ली. यामळ
शांततासिमती! हे तु िकती उ च! -पण दोन-तीन मुसलमान वयंसेवकांस या क्रूर िहंदं न
ू ी िजवासह
मािरले, एका पठाणानेही उलठ काठी मारली, पण ती िबचार्या निरमनांना!
मस
ु लमानांनी िहंदं च ू केली ती? असा कोणी दे शद्रोही प्र न करील. पण याने हे
ू ी क तल केली, लट
िवस नये की ती मस
ु लमानांची विहवाटच आहे . तो मस
ु लमानंतील दं गेखोर स जनां धमर्च आहे .
या यां या कडवेपणाची ‘My Bave Moamadan Brothers’ हणन
ू िहंदं न
ू ी प्रशंसा करायची की,
‘सड ू आम या ‘िहंदम
ू ’ हणन ू स
ु लमानकी जय’वर वार करावयाचा?

www.savarkarsmarak.com 59
 पण संघटनाने सगळा िवचका केला. दे शभक्त वातं यवादी ‘महं मद अ ली आिण उजवे हात
शौकतअ ली भग्न दय हो साते मब
ुं ईहून िद लीस चालते झाले. पु हा या दे शद्रोही िहंदं च
ू े तड
ू डे पाठ िफरवीत प्रितज्ञा केली. युद्धकला िवशारद अ लींनी
पाहणे नको अशी शेकडो वीरांनी िहंदं क
खरे डोके खां यावर आहे तोच िद लीचा र ता धरला. मस
ु लमानांची शेकडो प्रेते आिण घायाळंू ची
कंदने र यात आडवी आली; पण थांबले नाहीत. िद ली गाठली ते हाच हु श हटले ते ठीकच होते.
ु ायां या जीवनाचे मरणापयर्ंत संरक्षण यांनी केलेच होते. कोणा या प्रेताकरता का कोणी
अनय
आपले प्रेत पडेतो अडकून राहतो?
ग हनर्रांनी मात्र आपले कतर् य चोख बजावले दं ग्यानंतर ते दं ग्याचे िठकाणांची पाहणी
कर याकिरता दलबलसिहत गेले होते. एखादा घाबरट ग हनर्र असता, तर तो दं गा चालला
असतांनाच ितथे जा याचा गांवढळपणा करता! या ग हनर्र महाशयांनी प्रजे या दं गा कर या या
अिधकारात ह तक्षेप न करता सवर् दं गा शम यानंतर या धमर्क्षेत्राची यात्रा केली. आपण नाही का
महाभारतानंतर हजार वषार्ंनी कु क्षेत्राची यात्रा करीत? ग हनर्र आणखी एखादे वषर् जाऊ दे ऊन मग
दं ग्याची िठकाणे पाहते तर ही तीथर्यात्रा अिधकच शोिभवंत िदसली असती!
याचप्रमाणे ग हनर्रांनी िम. िप्र टले यां या कुटुंबासही यां या ह येिवषयी दःु खप्रदशर्क
सहानभ ू ीचे पत्र टाकले. जे शेकडो इतरे जन दं ग्यात मारले गेले यांची कुटुंबे बेप ता! मख
ु त ू ार्ना घर ना
दार यां या सहानुभत
ू ी या िच या टाकणे अशक्यच होते.
अशा िरतीने एक मस
ु लमान अठ्ठावीस पूणार्ंक तीन पंचमांश िहंदं न
ू ा मारणारा वीर असन
ू ही आिण
अशा वीरां या हजार या सेना ‘दीन दीन’ हणन
ू तुटून पड य असताही दं गा होऊनही गेला, तरी
मब
ुं ईत िहंद ू िजवंतच िजवंत आहे त! हजारो बाहे र गावी गेले खरे ; पण या लु यांत दं ग्यानंतर या
धरपकडी या पार यास आपण होऊन उपि थत राह याची फारशी आव यकता न वाटणारे ही अनेक
लोक असू शकतील.
सायमन किमशनपढ
ु े ही बिह कारमळ
ु े फारशी माणसे साक्ष दे यास जात नसली तरी हा दं गा
जाऊ शकेल. िब्रिटश पोलीस नसले तर तु ही रा य कसे कराल? हा प्र न आता सायमनला
िवचारावयास नको. कारण या दं ग्याने ती साक्ष आपण होऊनच दे ऊन टाकली. अनेक भागांत मब
ुं ईस
एकही सबळ पोलीस ठाणे न हते. िब्रिटश सरकार असे दोन-चार िदवस कोण याही उपयक्
ु त
कामापरु ते तरी िदसले नाही तरी िहंद ू जगलेच चांगले चाळी-चाळीतून ललकारीत जगले. अगदी
मारीत मारीत जगले! तसेच िहंद ु थानातही जगतील!
सरकारने एक गो ट मात्र जरी िववंचन
ू पाहावी. हे दं गे जर असेच चालले, जर गाडर्, मोटारी,
मशीनग स, िचलखते, गोळीवार लोकां या घरोघर सकाळी दध
ू आणणार्या गव यासारखे काहीही
ू उ प न न करता वारं वार येऊ लागले तर या भत
धामधम ू ां या भयंकर अवडंबराचे भय लोकांतून
कमी होऊन, हे दं ग्याचे भ मासन
ू प्र यक्ष भूतनाथा या डोक्यावरही हात ठे व यास धजावयाचे!
असले दं गे बंडाचे व तूपाठ असतात हे ऐितहािसक स य िब्रिटश सरकारास काही कोणी िशकिवणे
नको. पण आपले राजिन ठ अंतःकरणास राहवत नाही हणन
ू सच
ू वून ठे िवले. मायबाप याचा
योग्य तो िवचार करतीलच!

www.savarkarsmarak.com 60
-िद. २३ फ्रेबुवारी १९२९

www.savarkarsmarak.com 61
 (१७)
नेपाळचा दगडी प्रासाद िन स यद
अहमदचे काचघर
आप या काचे या घरात राहून नेपाळ या िचरे बंदी राजवा यावर दगडफेक करणारे ते प्रख्यात
कोणतेसे स यद अहमद खान स या कोठे आहे त कोणी सांगाल काहो? ‘ द्धानंदा’त काही
िदवसांपूवीर् अफगािण थान या मानाने नेपाळ हा िकती तरी हीनतर दे श आहे हे यांनी न हते का
िसद्ध क न दाखिवले? ते स यद अहमद खान! - ते स या कुठे आहे त ते सांगाल का कोणी?
आ हांला यांना एक अ यंत आनंददायक बातमी सांगणे आहे .
या काचे या घरातून ते इतरांवर दगड फेकीत होते, या प यावर यांचे नाव िलहून पत्र टाकणे;
पण म ृ यूपत्रालयातून (Dead Letter office) ते आमचे पत्रच तेवढे बेप ता हणन
ू परत आले नाही,
तर यासोबत ही झणझणीत सूचनाही िमळाली की, ‘यापुढे प यावरील नावे काही िवचार क न
ू एका पत्रावर नाव होते. ते हा आ ही ती वेडगळ
िलहावी. मागे एकदा ‘िदगंबर भट महार’ हणन
चूक िवचारात घेतली नाही. पण आता पु हा हे ‘स यद अहमद खान’ हे नाव या दस
ु र्या पत्रावर
पाहून अशा चुकांकडे कानाडोळा करणे पो ट ऑिफसास शक्य नाही. स यदाचे नावापुढे ‘खान’
हणजे ब्रा हणाची जात, महार िलिह यासारखे आहे . ते हा अशी घोडचूक पु हा होऊ नये, नाही तर
द ु पट दं ड पडेल’.
पो ट ऑिफसातून ही शोभा झा यावर ‘ द्धानंद’ पु हा काढून पािहला, तो ते नाव अगदी तसेच
‘स यद अहमद खान’! पण आता पो टाकडे परत ते नांव िलिह याचे साहस कर यापेक्षा
द्धानंदातूनच सावर्जिनक पत्र यवहार करणे बरे असे वाटून हे िवचारीत आहोत की, या स यद
अहमद खानांचा प ता कोणास ठाऊक अस यास आ हांस सांगावा. िनदान ही खालील अ यानंदाची
बातमी यांस पर पर अव य कळवावी.
की, यांनी नेपाळहून अफगािण थानचे े ठतव िसद्ध कर यासाठी जे जे पुरावे िदले, ते ते या
वेळेस काही िहंद ू लोकांस जरी कडू आिण खोटे वाटले तरी या यां या ‘ द्धानंदा’तील पत्रानंतर
अफगािण थानची जी अपूवर् भरभराट झाली आहे तीव न आज अफगािण थान या शत्रंूनाही ते
स यद खानचे सवर् पुरावे मान खाली घालन
ू मानावे लागत आहे त. खरोखरच अफगािण थान
अ यंत प्रगितशील, अ यंत बिल ठ, अ यंत स य रा ट्र आहे यात आता कोण शंका घेऊ शकणार
आहे ?
स यद खानांनी िलिहले होते, ‘कोठे तो िभकार रानटी, जंगली नेपाळ! परवाच अिमराचा केवढा
गौरव झाला पािहलात ना? दळणवळणाची साधने अफगािण थानात झपा याने वाढत आहे त.
वाहतूक िनिवर्घ्नपणे होत आहे . अमीर क्रांितकारक सध
ु ारणा झपा याने करीत आहे त.
अफगािण थानची रा यपद्धती िकती प्रगतीपर िन बिल ठ. नाहीतर नेपाळची िकती कुचकामाची.
ु र्या बाजूने ितबेट घेईल. अफगािण थान या पाठीमागे
अफगािण थान बलिु च थान घेईल. दस

www.savarkarsmarak.com 62
इराण, तुकर् थान, रिशया, इिज त इ यादी रा ट्रे आहे त. अशी मस
ु लमानी रा ट्रांची जूट आहे तशी
तुमची कोठे आहे ? अमीर अमानमु लाचा केवढा दरारा!’
स यद खानांनी जे हा हे अफगािण थानचे स यदशर्न यक्त केले, ते हा अनेक संशयबाज
लोकांनी या नाके मरु डून हटले, हो, हो, जरा थांबा मोटारीबरोबर धाव यासाठी चेकाळून वान
प्रथम असे बेफान धावते की, हे मोटारला मागे टाकते की काय हणन
ू उिकर यावरील या या
जातीभाईस वाटू लागावे!
ू ी कलेली टवाळी शेवटी िहंदं ू याच ग यात आली खरी. कारण स यद
स यद खानची िहंदं न
खानांनी वर सांिगतले या सवर् गो टीं या यथाथर् वाचा अमोघ पुरावा यां या सांग या या
मागोमाग धावत आला. ‘ऋषींना पुनरा यांना वाचमथ नध
ु ावित।’ आता िहंदं न
ु ा त ड उघ यास
जागा उरली नाही.
प्रथमतः अिमरािवषयी पहा! ‘अिमराचा केवढा दरारा, केवढा प्रताप!’ हणन
ू स यद खान
हणाले. ते कसे अक्षरशः खरे ठरले पहा! भणंग, भामटे , िभकारडे, फकीर, िभ यांची मल
ु े, चोरां या
टो या, दीडदमडीचे मु ला, जो तो अमीर अमानु ला या डोक्यावरील मक
ु ु टाचा त्रासदायक भार
उत न अिमरास आराम दे यासाठी पहा कसा या या डोक्याशी झ बत आहे ! अिमराचा हा केवढा
दरारा! आिण या या प्रतापािवषयी िवचा च नका, दस
ु रा एखादा भेकड असता तर काबूलवर ब चा
साकूसारखा उपटसुंभ चढून येत आहे हे कळताच आप या पूवार्िजर्त राजधानी या वेशीपाशी झज
ुं त
रणात पडता; पण िजवंतपणी पळता ना परं तु अमानु लाने तसे कोणतेही याड कृ य केले नाही.
जसा याचा प्रताप तशीच रा यदक्षता! एक िभ ती काबल
ू वर ससै य चढून ये याइतका प्रबळ होतो
याची क्रूर अमानु लाने प्रथम चौकशी ठे िवली नाही. चौकशी झाली ते हा प्रितबंध केला नाही आिण
काबूलवर िभ याचा मल
ु गा चढून आला तरी या यासारखा यःकि चत ् प्रित प यार्शी
आपणासारख्या राजकुलीन पु षाने लढणे हे आप या योग्यतेस कािळमा आण यासारखे आहे असे
जाणन ु ीचा एकही बार न काढता पराक्रमी अमानु लाने पांच िप यांची पैतक
ू बंदक ृ राजवट
मक
ु ु टसुद्धा िजथे या ितथे ठे वून कंदाहारला पलायन -न हे प्रयाण केले. िभ याशी ते काय लढायचे?
अशी लढाई कर याचा कलंक अमानु लाने वतःस आजपयर्ंत नाही तर नाहीच लावून घेतला, तो
शूर अमानु ला चोवीस तासांत राजधानी हरला, चार तासांत रा य सोडता झाला, चार िमिनटांत
भावास रा यपद दे ता झाला, पु हा चार िमिनटांनी याचे रा यपद आपणांकडे घेता झाला आिण
चार मिहने झाले तरी कंदाहार या िभंती या आड या आड ठाण दे ऊन राहता झाला. अिमरी गादीवर
िभ ती बसलेलाच आहे ; अमानु लां या अंतःपुरातील ना यागो या या रा यक यका चोर पोर
आपसांत वाटून घेतातच आहे त. अमानु ला या शयनागारांत वाटे चे चोर लोळत आहे त, प्रांतोप्रांतीचे
अिधकारी ‘िभ ती अमीर की अमानु ला! की आ हीच वतः? हणन
ू अमानु ला या अिमरी
आज्ञेस अवहे लनेची उ तरे पाठवीतच आहे त. हा ‘अिमराचा केवढा दरारा! केवढा पराक्रम!!’
‘अफगािण थात क्रांितकारक सध
ु ारणा होत आहे त’ स यद हणतात. अगदी खरे ; दाढी करावी
की वाढवावी, वाढिवलीच तर िकती अंगुले, िकती हात; टोपी घालावी की पगडी? टोपीच घातली तर
ती कशी? वाटोळी की उभी, की ितरपी की तुर्याची! या अ यंत गूढ प्र नास सोडिवणार्या सुधारणा-

www.savarkarsmarak.com 63
आिण यासाठी रक्ताचे सडे सांडणारी क्रांती! ब चा साकूने तर मुलींनाच न हे तर मुलांनाही पडदा
राखावा, शाळा सग या बंद ठे वा यात, र यात मु ला पािहला की याला लोकांनी सा टांग
लोटांगण घालावे, राजक यकांना पिवत्र आसरु ी िववाहाने िभ यां या चोरां या, िचलटां या
अंतःपुरांत दडपावे; शीख, अशीख िहंद ु पािहला की लट
ु ावा, काफर हणन
ू मारावा, कुराणावाचन
ू
कोणी दस
ु रे पु तक हणन
ू ठे वू नये, वाचू नये, कुराणच वाचावे, ते धमर्पु तक वाचन
ू ब चा साकू
वागतो तसे धमर्परायणतेने वागावे!! सध
ु ारणावर सध
ु ारणा! अगदी क्रांितकारक सध
ु ारणा! आिण
पु हा ते थान जे हा िपशा च थान हणन
ू गाजत होते या वेळ या पठाणां या परं परे स अगदी
ध न! सेनापित नािदरखानच पहाना! पाच वष िवलायतेत मु न आले- पण ि त्रयांस पडदाच योग्य
हणन
ू मत दे तात! ‘झपा याची सुधारणा’ दस
ु रे काय?
स यद खान हणतात, ‘नेपाळची रा यपद्धती िकती टाकाऊ; अफगािण थानचे रा ट्रै क्य, जट
ू ,
रा यपद्धती िकती प्रगतीपर, िकती बळकट!’ ते आता कोण नाका शकेल? नेपाळात अजून एकच
प्रधान, एकच राजधानी. तेच आमचे अफगािण थानात पहा! पाच अमीर! प नास राजधा या!
प्र येकजण, एक तर कुणी तरी अमीर आहे नाही तर को या तरी अिमराचा प्रधान आहे . प्र येक जात
दस
ु र्या जाती या कंठास िबलगलेली! िशनवार्यां या छातीत दरु ा यांची सरु ी, िश यां या छातीत
सु नींची सरु ी! रा ट्रीय ऐक्य ऐक्य ते आणखी कसे असावयाचे? दर िदवसाला एक दोन नवीन
अमीर उ प न करणार्या रा यपद्धतीहून ‘प्रगतीपर’ पद्धत ती कोणची असणार? टीचभर
अफगािण थानांत तेहतीस टो यांची वं वयद्ध
ु े जुंपलेली पाहून ‘रा ट्रीय बळकटीचे’ दस
ु रे दशर्क ते
काय दाखवावे!
‘नेपाळ रानटी’! अगदी खरे , राजकुमारींना िभ यांची मल
ु े ओढीत नेऊन बला कारा या
बोह यावर नेपाळात कुठे लग्न लावतात? अफगािण थात अमानु ला तसा संगसारीने
अहंमदीयांस मारीत आिण ब चा साकू िहंद ू िशखांस मारीत आहे आिण स या सु नी जसे िशयाना
मारीत आहे त, तसे कोणतेही ‘स य’ धािमर्क कृ य नेपाळचे हातून आज हजारो वषार्ंत एक तरी
घडले आहे का? ितथे न मुसलमानांची काफर हणून क तल उडत आहे . न िहंदं त
ू शैव वै णवांना
मारीत आहे त. ‘मस ु लमानां या जूटीची!
ु लमानांची जुट पाहा!’ पािहली बाबा! ध य आहे मस
अमानु ला ब चाशी िबलगतो, ब चा अहं मद खानाशी, िशनवारी दरु ा याशी, दरु ाणी खास खेलाशी!
जट
ू च जट
ू ! एकीच एकी. याची याची जीव च कंठ च गांठ पडलेली!
ु र्या बाजूस िसंध-पंजाब िजंकून घेईल’ हे
अशा जुटीचे अफगािण थान ‘एका बाजूस ितबेट, दस
काय स यदांनीच सांगावयास पािहजे! या वेळेस वीरवर अमानु लाच अफगािण थानाचा पुढारी
होता हणन
ू स यद, ितबेट, पंजाब या िवजयावरच संतु ट झाले. पण आता तर अमानु लाच काय,
पण याची बायको, याची आई, याचा िभ ती, याचा भाऊ याचा हुजर्या, याचा सेनापती-
सगळे च रणांगणात उतरलेले, सगळे च अमीर. आता अफगािण थान नुस या डा या उज या,
पुढ या, माग या दे शांसच िजंकून न थांबता खाली भग
ू भीर्य अिग्नलोकांवर आिण वर आकाशीय
चंद्रलोकांवरही वारी के यावाचन
ू राहणार नाही.

www.savarkarsmarak.com 64
 ‘अफगािण थानास जे हा समुद्राची आव यकता भासेल ते हा पि चम समुद्रास ह तगत
कर यासाठी तो िहंद ु थानचा िसंध ते काठे वाडपयर्ंतचा दे श िजंिकल!’ स यदां या या हण यात
यां याच न हे तर उ या अफगाण रा ट्रा या मह वकांक्षेचा प ट उ चार झालेला आहे . पण ही
बातमी काही आजच आ हांस कळली नाही. ती लहानपणांपासन
ू ऐकत आहोत. अिमरा या बापाने
या या आिण बापा या बापानेही िहंदी सागरा या तटाकी एकदा तरी समुद्र नान घडावे हणन
ू
धापा टाकीत जीव सोडले पण ते समद्र
ु नान घडले नाही. स या अफगािण थान या टीचभर
न यांतच जे रा ट्र गटांग या खात आहे , ते प्रथम या न या पार उत या आिण मग जगले
वाचले तर मग िहंदी महासागर आप या ओंजळीत भ न घे यास येऊ या. िहंदीमहासागरही वाटच
पहात आहे अफगाणांची समुद्र नानासाठीच न हे तर समुद्रसमाधीचीही हौस फेड याइतका तो
खोल आहे .
‘अफगािण थानात दळणवळण आिण वाहतूक िनिवर्घ्नपणे होत आहे .‘ कोण नाही हणतो?
एका प्रवाशास शंभर िशपायांचे संरक्षण सै य घेऊन एका मैलाला एकशेएक िजवावर या संकटांना
गाठ यानंतर जगला तर अगदी ‘िनिवर्घ्नपणे’ दस
ु र्या मैलांत प्रवेशता येते खरे च! पण
अफगािण थान या प्रबलतेची शेवटची साक्ष हणजे स यद खान आिण शौकत अ लीखान आिण
अहंमद अ लीखान इ यादी िखलाफतधरु ं धर लोक हणतात की मिु लम जगा या अमानु लाला
असले या पािठं याची होय. ‘इराण, तुकर् थान, इिज त, अरब या सवर् मिु लम जगाचा
अमानु लांना पािठंबा आहे ’ आहे तर! तसा तो पािठंबा होता हणन
ू तर अमानु लांना
िसंहांसनाव न ओढ यासाठी ब चा साकू २५ माणसांिनशी काबल
ु ात आला आिण अमानु ला
कंदाहारला िनघून गेला! अमानु ला नुकतेच यरु ोपातून, टकीर्हून, इराणाहून या वेळेस दे शी आलेले
होते. म यंतरी रिशया या िदग्गजानेही आप या पाठीवर ही अफगाणी माशी क्षणभर बसू िदली
होती. यामळ
ु े रिशयाही अमानु ला या पाठीशी उभा आहे असे स यदांनी हटले ते ठीकच होते.
आ हीही हणतो रिशया अफगािण थान या पाठीशी आहे - जसा पारधी मग
ृ ा या पाठीशी असतो.
रिशयाच का इंग्लंडचा नाही का अफगािण थानला पािठं बा? अमानु लांना नसेल तर ब चा साकूला
असेल - पण कोणा तरी अफगाणास इंग्लंडचाही पािठं बा आहे च! िखलाफतवा यांनी विणर्लेले पॅन-
इ लामी ऐक्य खरोखर फार प्रबळ! अमानु ला संकटात पडताच पहा कसा केमालपाशा चार-
साडेचार तक
ु ीर् माणसेही काबल
ू ाकडे धाडता झाला! आिण ती चार माणसेही काबल
ू ला जा याचे
आधीच परत केमालकडे कशी तातडीने िनघून गेली!
आता पॅन-इ लामा या िहता तव आिण प्रेमा तव या िखलाफत धरु ं धरास- िवशेषतः आम या
िहंदी िखलाफतीस आमची एक सूचना आहे . ती हीच की, यापुढे यांनी कोणावरही खिलफा हणन
ू
लालची ि ट टाक याची घाई क नये. कारण काय असेल ते असो, यांनी ि ट टाकली की ती
ट लागते. प्रथम तो तुकीर् खिलफा-िबचारा सुखासीन होता. पण या िहंदी िखलाफतवा यांनी
याला ‘खिलफा’ हणन
ू याचेसाठी खटपट कर यास आरं भ करताच िबचार्याचा स यानाश झाला.
होती ती िखलाफत गेली. दे शोदे शी भीक मागत िफ लागला. तोच यांची ि ट केमालवर पडली. पण
केमालने तर कमालच केली. खिलफाचीच न हे तर िखलाफतीचीच याने िखरापत उडिवली.

www.savarkarsmarak.com 65
म यंतरी िनजामला खिलफापणाचा िटक्का लाव यास गेले तर या बाप याची जी दै ना उडाली ती
िवचा च नये. िखलाफती या वार्याने फुगलेला तो है द्राबादी फुगा हॉईसरायां या िचमटीच
सापडताच फटकन ् फुटून गेला. कसला ठराव आिण कसला वतंत्र रालेपणा! यरु ोिपयन बबजीर्वरही
स ता चालेनाशी झाली. इतक्यात िखलाफत लालसेस अमीर अमानु ला िदले. अमानु ला या
डोक्यावर धरावयास सत ृ ण टीने धजतात तो तीच द ु ट लागून या अिभषेकपात्रातच
अमानु लाची अिमरीही बड
ु ू न मेली! हणन
ू आता दस
ु र्या कोणाला तरी या अशभ
ु पदवीची अवदसा
न भोवो या स हे तूने आ ही ही सच
ू ना िखलाफतवा यांस करीत आहो! कारण अलीकडेच ऐकलं की,
गाजी ब चा साकूशी महमंदअ ली सो या या दरू वनीतून - टे िलफोनमधून - बोलू लागले आहे त.
हणन
ू ही िवनंती की, आता ब चा साकूला तरी खिलफापणाची ट लावून याचा स यानाश क
नका! अजून ब चा आहे तो! चार िदवस राजवा याची मजा मा या याला! पढ
ु े मागे याचा नाश
जे हा अगदी जवळ येईत ते हा पॅन-इ लामचा खिलफा हो याची आकांक्षा आपण होऊन याचे
डोक्यावर येईलच!
आता स यद खानाचा िनराप घ्यावयाचा. पण तो िबचार्या ‘जंगली, अस य िन असंघिटत’
नेपाळी भाषेत न घेता या या अफगािण थान या पू य असले या किव हजरत शेख सादी
यां याच श दांत घेणे बरे . सादी हणतातः-
(फारसी)
सिदया! आज रोजे अजलहु न ब तुकीर् दाद द
अ को दानाई फअम ब यन
ू ा दाद द
नाजो अजज िक्र मा हमा दर आलम िह द
बेवकुफह व जहालत खास अफगां दाद द
अथार्त ् : हे सादी! स ृ टीची रचना होताना प ् तुकार्ना िमळाले, िव या आिण बुिद्ध यन
ू ांना
(ग्रीकांना) िमळाली, कोमलता, माधय
ु ,र् हावभाव, स यता िह द ु थान या वा याला आली आिण
उनाड मूखत
र् ा िन िपशा चपणा अफगािण थानला दे यात आला!’
नम कार स यदखान, येतो आता.
-िद. ३० माचर् १९३९

(१८)
हुता मा राजपाल आिण महा मा गांधी
गे या पाळीला पालर्मट सभेत िहंद ु थानला औपिरवेशक स ता ‘Domenition status’
यावयाची की नाही यािवषयी जो मनोरं जक वादिववाद झाला, यात एका गंभीर दःु खाची जी
बातमी बाहे र फुटली, ती िवषयी इंिग्लश असो वा िहंदी असो, पण प्र येक स दय मनु यास
सहानभ
ु त
ू ी वाट यावाचन
ू राहणार नाही. या वादाचे भरात इंग्लंडचे एक प्रमख
ु पढ
ु ारी आिण उ या
जगातील एक प्रमख
ु कार थानी िम.बा डिवन हे हणाले ‘तुम या आम या डो यादे खत तरी

www.savarkarsmarak.com 66
िहंद ु थानला औपिनवेिशक स ता-वसाहतीचे वरा य-िमळणे शक्य नाही!’ कोण दःु खकारक
बातमी ही!
हाय! हाय! िम. बा डिवन आिण या पालर्मट या सभासदांस उ ेशून ते असे हणाले की,
‘तुम या आम या डो यादे खत तरी िहंद ु थानला वाय तता िमळत नाही,’ ते इंिग्लश सभासद,
या सार्या स जनांचे डोळे इतक्या लवकर िमटणार ना! आ हांस बॉ डिवनसाहे ब अवघ्या वषार्चेच
आत सोडून जाणार ना! हाय हाय!
कारण औपिनवेिशक वरा य तर एक वषार्चे आतच िमळणार असे भगतिसंगािदकांनी परवा
लाहोर कोटार्त सांगून टाकले; इतकेच न हे तर या समयी आमची सवार्ंची मक्
ु तता होणारी
अस याने तु ही या खट याचा नसता त्रास घेत बस याचे सोडून खुशाल िवसावा घेत बसावे हणन
ू
कोटार्स अनरु ोधही (िशफारसही) केला. ते हा औपिनवेिशक वरा य एक वषार्तच िमळणार हे
क्रांितकारकांचे भिव य आिण ते यास खरे क न घेणारच; आिण ितकडे बॉ डिवनही काही
भलतीच प्रितज्ञा, करणारे अनु तरदायी ‘ireesponsible’ गह
ृ थ नाहीत! अथार्त ् एक वषार् या आत
िम. बॉ डिवनांचे आिण पालर्मटातील यां या पुढ या या िदवशी या सवर् सभासदांचे डोळे िन याचे
िमटणार हे उघड आहे ! हाय! हाय! कोण हा दःु खद प्रसंग!
भारतभक्त भगतिसंग हणतात, एक वषार्चे आत वरा य िमळणार! िब्रटनभक्त बॉ डिवन
हणतात, मा या डो यादे खत तरी काही वरा य िमळत नाही. या दोघां याही प्रितज्ञा खो या
होऊ नयेत अशी-
ृ थ आप या या िब्रिटश साम्रा यातील या या दे शातील माननीय दे शभक्त ्
कारण ते दोघेही गह
आहे त. कोणीही खोटा ठरला तरी तु हा आ हां िब्रिटश साम्रा यांतगर्त सरु ा यात राहू इि छणार्या
अवघ्या िहंदी इंग्रजी नागिरकां या िब्रिटश साम्रा या या सामि टक अिभमानाला दख ु ापत होणारी
आहे ; ते हा या दो हीही प्रितज्ञा खर्या ठरिव याचा एकच एक जो अथर्, जो मागर् यातून िनघतो
तोच साम्रा यािभमानी बॉ डिवनसाहे ब वीकारतील आिण आपले डोळे या वषार् या पिह या
अ यार्तच िन याचे िमटून या वषार् या दस
ु र्या अ यार्त िहंद ु थानास औपिनवेिशक वरा य
िमळ याचा िदवस उजाडू दे तील यात आ हांस काहीच शंका वाटत नाही. तरीही बॉ डिवनसारखा
मोहरा इतक्या अनपेिक्षत शीघ्रतेने आ हा सवार्ंस अंतरणार ही बातमी यां या वतः याच त डून
ऐक यामळ
ु े दःु ख मात्र अ यािधकपणे झा यावाचन
ू राहत नाही. इंिग्लश पालर्मटवर हा मोठाच
प्रसंग कोसळणार खरा : गाय फॉक्स या वेळचे संकट दे खील इतके भयानक न हते! जे िहंद ु थानचे
वरा य एका वषार्त िमळणारच आिण याच वेळी पालर्मटातील, ‘तुम या आम या डो यादे खत
काही िमळ याचा संभव नाही!’ इतक्या त ण, बाल वद्ध
ृ अशा थोर थोर िब्रिटश सभासदां या
आयु याची दोरी अशी अक मात इतकी आखूड हावी ना! हाय! हाय! ई वरे छा बलीयसी! दस
ु रे
काय!
ितकडे बकर्नहे डवर असा वाईट प्रसंग गुजरणार तरी आहे . पण इकडे धमर्वीर राजपाल यांची ह या
करणार्या अलामिदनावर तर याहूनही वाईट प्रसंग गज
ु न दे खील गेला! िहंद ु धमर्वीर राजपालाची
ु लमान गाजी अलामिदन-जीव वाचिव या किरता सारखी धडपड करीत
ह या करणारा हा मस

www.savarkarsmarak.com 67
असता ती सवर् िन फळ ठ न शेवटी फासावर लटकला! आिण अशा प्रकाराने ‘रं गीला रसूल’
प्रकरणाला शेवटी अशी अगदी अक्षरशः मठ
ू माती िदली गेली. मस
ु लमानांचेच प्रेत पुरताना! िहंदच
ू े
न हे !
कारण रा यपालाला मारले ते हा मौलवी जाफर अ ली संतु ट ऐटीत हणाले होते की,
राजपाला या म ृ यन
ू े ‘रं गीला रसूल’ला मठ
ू माती िमळाली; पण शेवटी ती यांची घोषणा फार
घाईची ठरली कारण राजपालाचे प्रेताला िहंदन
ू ी अिग्न िदला-मठ
ू भर माती नाही आिण या
अिग्न या ड बाने होरपळून आज जे हा अलामिदन फासावर लटकला, ते हा याला िदले या
मठ
ू मातीतच या ‘रं गीला रसूल’ला खरी मठ
ू माती िमळाली.
आता ती मठ
ू माती मातीत िमळून गेली अस याने या प्रकरणाला एकंदर आढावा काढून हाती
काय राहते ते पाह यासाइी जर आपण ती मातीची मठ ू थोडीशी चाळून पाहू लागलो, तर असेच
िदसून येते की, मस
ु लमानास तरी हा सवदा एकंदरीत फारसा व त पडला नाही. कारण एका िहंद ू
राजपालासाठी यांनी तीन माणसे कामास आली. राजपालावर पिहला गाजी जो चालून आला, तो
सात वष तु ं गात सडत आहे . दस
ु रा गाजी चालन
ू आला तो चवदा वष तु ं गात डांबला गेला. या
ितसर्या गाली अजामिदनने राजपालला मारले पण तो तर वतःच फाशीवर खेचला जाऊन परु ता
लंबा झाला. एका िहंदस
ू ाठी मेले िन अधर् मेले िमळून तीन मस
ु लमान खचीर् पडतात! यावर पु हा
िपंड दिक्षणा हणन
ू खट यापायी िप्र ही कौि सलपयर्ंत चार-पाच लाखंवरचा यय! अशा महाग
दराने हे नसते भांडण िवकत घे याची मुसलमानांची खुमखुम अजूनही िजरली नसेल, तर यांनी ते
सख ै चालू यावे. प्र येक मस
ु ेनव ु लमान एक गाजी अलामिदन झाला तरी ते आहे त सात कोटी. एक
िहंद ू राजपालास तीन मस
ु लमान याप्रमाणे फार फार तर तीन कोटी िहंदव
ू ारी तो सात कोटी गाझींचा
सगळा पिरवार, अगदी सगळा कामास आला, तरी िहंद ु १९ कोटी बाकी उरणारच आिण मस
ु लमान?
शू य!
ही गो ट यानात ठे वन
ू आता यापढ
ु े ही हा गंड
ु पणा चालिव याची मस
ु लमानांची छाती असेल तर
यांनी सुखाने चालवावा! राजपालाला मारले हणजे िहंद ू दबतील ही यांची समजत
ू यांचाच
ू होईल. हे या प्रकाराव न उघड होत आहे . िहंद ु पूवीर् के हा के हा
स यानाश कर यास कारणीभत
गुंडिगरीने दबत पण आता हे संघटनयुग आहे . आता ही तुमची गुंडिगरी तु ही थकाल तोपयर्ंत
सख
ु ाने चालू या!
वा तिवक पाहता ‘िकशन तेरी गीता जलानी पडेगी’ अशा मस
ु लमानी कृ णिनंदेस उ तर हणन
ू
राजपालाने ‘रं गीला रसूल’ िलिहले. यात महं मद महाशयां या चिरत्रातील ऐितहािसक गो टीच
बहुशः अस याने कोटार्ने राजपालास िनद षी हणून सोडून िदले. पण मस
ु लमानांस हवेच होते तर
यांनी फारतर या पु तकातील िवधाने खोडणारे दस ु रे एक पु तक प्रिसद्ध करावयाचे होते
कोिटक्रमाला कोटीक्रम चालू राहता. पण नाही. मुसलमानांना कोटीक्रम कशाशी खातात हे काय
ठाउक? पैशािचक लाठीक्रमानेच के हा के हा काम भागे हणून यास ती चटक लागली. पण आता
ते िदवस गेले. राजपाल धीटपणे आपले आयर्समाजी प्रचारकायर् करीतच चालला. मेला ते हा तीन
मस
ु लमान खचीर् पाजून आिण िहंदप
ू ेक्षा मस
ु लमानांसच तो सवदा महाग क न मेला. याने

www.savarkarsmarak.com 68
िहंदध
ु मार्चा पक्ष घेतला हणूनच यास मरण आले. या तव िहंद ू याचा धमर्वीर राजपाल हणन
ू च
गौरव क लागले आिण शेवटी जे हा दोन लाख मुसलमानां या डो यातून पा याची िटपे आली,
यांनाही हाय तोबा! करणारी प्रेतयात्रा ‘गाझी’ अलामिदनचे प्रेत घेऊन काढावी लागली, ते हाच या
‘रं गीला रसूल’ प्रकरणास खरी मठ
ू माती िमळाली!!
या मस
ु लमानाने ‘िकशन तेरी गीता जलानी पडेगी’ हणन
ू हटले आिण हा वाद माजिवला,
या या पापाचे प्रायि चत दस
ु र्या मस
ु लमान अलामिदन या फाशीवर यावे लागले आिण दोन
लाख मस
ु लमानांना ओरडत ओरडत याला मठ
ू माती यावी लागली.
राजपाला या सव याइतका महाग जरी नसला, तरी अिलबाग या पटवधर्नाचाही सवदा
मस
ु लमानांना व त तरी पडला नाहीच. पठाणाने पटवधर्नांना सरू ीने भोसकले; पण पठाणास
फाशीवर लटकून लंबे हावे लागले. शेवटी एकास एक-डो यास डोळा-दातास दात -ग यास गळा,
िजवास जीव यावा या अटीवरही जरी मस
ु लमानां नी हा खेळ असाच चालू ठे व याची छाती
असेल, तरीही आमची ना नाही यां या सात कोटींस आम या सात कोटीचा छे द गेला तरी बाकी
उरले पंधरा कोटी! - िहंद!ू
कोणी भला माणस
ू सहज िवचारील की, अहो, पण हे डो यास डोळा आिण दातास दात असे
चालायचे कुठपयर्ंत? तर आ ही हणू ‘भाब या माणसा, जो आततायीपणा होऊन होऊन खाजवून
ख ज काढतो तो अंग रक्तबंबाळ होऊन यास खाजिव याचा कंटाळा येईपयर्ंत! ते यास िवचार!
आिण याची हौस नाहीच िजरली तर? चाललाच आहे हा खेळ असा. आ ही नको हणन
ू काय होते?
तो होऊन चालन
ू येतो, ितथे रडून काय उपयोग? दोघांपैकी को या एकाचे तरी दो ही डोळे आिण
ब तीसही दात उखडून पडेतो हे डो यास डोळा आिण दातास दात असंच चालणार असेल, तर
हपापाचे सारे दात उपटून खेळ बंद हो यापेक्षा शक्य तर गपापाचे दात उखडून तो खेळ बंद करणे
िनदान अिधक अ यायाचे तरी होणार नाहीच नाही! हणन
ू पु हा एकदा हमी दे ऊन सांगतो की,
यापढ
ु े िहंद ू काही ‘सोड’ हणन
ू हणत नाहीत. आततायीपणा चारी मंु या चीत न हे तर अगदी
िनपचीत पडेपयर्ंत असेल याची छाती याने झज
ुं ून घ्यावे! ya िन चयास धमर्वीर राजपालाची
ू ा काही महाग पडले
िचता साक्ष! दीनदयाळ पटवधर्नांचे प्राण साक्ष! कारण ते दो हीही सौदे िहंदन
नाहीत- मस
ु लमानांना व त तर पडले नाहीतच नाहीत ते हा आणखी कोणा मस
ु लमान कवीची
छाती असेल तर याने ‘िकशन तेरी गीत जलानी पडेगी’ अशी किवता पु हा िलहावी हणजे या
सग या नाटकाची पुनराव ृ ती होत होत पु हा एखादा अलामदीन फासांवर लटकत लंबा होईल;
यास आमची काही आडकाठी नाही. तु हास परवडेल तो तु ही पािहजे तर तुम या प्राणा तापयर्ंत
दे खील या गाजीपणा या िनशेचा उपभोग घेत असावे.
हो; परं तु अलामदीनला दोन लक्ष मुसलमान गाजी हणून, ‘शहीद’ हणून, ‘हुता मा’ हणन
ू
लाहोरला िमरवीत असता या ग गाटाने आम या महा मा गांधीं या समाधीचा लवमात्र भंग
झालेला िदसत नाही कसा? ती अभंग समाधी आहे असे हणावे तर राजपाला या प्रेतास जे हा
लाहोर या लाख िहंदन
ू ी िमरवीत नेले आिण ‘धमर्वीर राजपाल की जय’ ू गजर्ना के या,
हणन
ते हा हीच समाधी िपसाळून उठून एखा या लोहारा या भा यासारखी फोफावत, एखा या

www.savarkarsmarak.com 69
नािगणीसारखी फु कारत या िमरवणक
ू ीस डसावयास धावली होती. राजपालाचे प्रेत िमळे ना पण
िहंदन
ू ी पोिलसां या मो या मारहाणीस न जुमानता ते प्रेत सोडवून आणले. उभे िहंद ू लाहोर या
राजपाला या प्रेतावर फुले उधळीत आिण ‘जय धमर्वीर’ हणून गजर्त चालले. मस
ु लमानांनी
िहंदं ु या याच िचकाटीची नक्कल क न अलामदीनच प्रेत सोडिवले आिण ‘गाझी’ हणन
ू गजर्त
िमरिवले. या दोन गजर्नेत अलामदीन आततायी अस याने, सरू ा उपसन
ू ह या यानेच केली
अस याने वा तिवक पाहता कोणाही अिहंसे या खर्या भक्तास या या िमरवणक
ू ीचा अिधक
ितटकारा यावयास पािहजे होता; पण नाही. ितचा ितटकारा महा मा गांधींस आला नाही. याला
गाझी हट यािवषयी मुसलमानांस दोष दे णारा एक श दही यांनी िलिहला नाही; पण राजपालला
ु ा िश या हासड याइतकी िचडून
धमर्वीर हणून गौरिव यािवषयी मात्र यांची समािध, शांित िहंदन
उठली.
ते हणाले, महारा ट्रीय वाचकांस मािहत नसेल हणून पंजाब या िहंदं ू या िज हारी लागलेली ही
गो ट सांगतो की, -गांधीजी िचडून हणाले, राजपाल एक केवळ पु तक िवक्रेता. मस
ु लमानां या
ु िवणारे पु तक यापे छापले. यापायी तो मारला गेला, याम ये याने कोणते मोठे
मनोव ृ ती दख
धमर्वीर व दाखिवले? याने छापलेली पु तके सगळी िवकली गेली होती. ते हा याला कवडीचाही
तोटा झाला नाही, मग कोणचा वाथर् याग याने केला?
महा मा गांधी या हण याचा एकंदरीत मिथताथर् असा की, पोटासाठी पु तक छापले; ते पैसे
घेऊन िवकले. या धं या या भानगडीत तो मारला गेला. यात धमर्वीर व ते कसले? या तव
राजपालला ‘हुता मा’ हणन
ू गौरिवणे िहंदच
ू ा केवळ मख
ू प
र् णा आहे .’
ू तो वधमार्थर् मारला जात असताही यास
‘राजपाल या पु तकाची िवक्री झाली होती’ हणन
हुता मा हणायचे नाही, मग गांधीजींची पु तकेही ते नेहमीच िवकीत अस याने आिण िवशेषतः
यांचा ‘यंग इंिडया’ ही वगर्णी उकळूनच चालेला अस याने यास तरी महा मा का हणावे?
‘राजपालाला धं या या भागगडीत म ृ यू आला् असे हण याचा िनलर् ज कोटीक्रम असेही हणू
शकते की िटळकांनाही धं याचे- केसरी पत्राचे -भानगडीतच कारावास घडला, िशक्षा झा या; मग
यास लोकमा य का हणा?
‘राजपालाची धं या या भानगडीत ह या झाली.’ समजा झाली. पण याने ह या केली तर न हती
ना? मग धंदा करीत होता ू च राजपालला ‘धमर्वीर’
हणन हणन
ू हणताच िचडून जाणारे हे
यायाचे आिण अिहंसेचे आचायर्, सरू ा उपसन
ू दस
ु र्यास छपून भोसकीत सट
ु णार्या याड ह यारी
अलामदीनला गाझी हणणार्या मस
ु लमानांिवषयी का नाही िनंदेचा एक चकार श द काढीत? न
जाणो क्विचत असेही असेल की, िहंदन
ू ा मस
ु लमानांनी सरु ा घेऊन भोसकणे हे अिहंसे या त वास
िततकेसे जाचक नसेल- जसे इंिग्लशांसाठी जमर्नांना ठार मारणे हे ही अिहंसेिव द्ध न हते.
महाशय राजपालांनी केवळ धंदा क नच जीवन घालिवले असते, तर ते मस
ु लमानां या डो यात
इतका खुपतेच ना! ते आयर् समाजाचे कट्टर अिभमानी आिण सेवक होते. ीकृ णांची मस
ु लमान
करीत असलेली िनंदा सहन होईना हणन
ू च यांनी ‘रं गीला रसल
ू ’ हे पु तक यातील धोका माहीत
ू जाणून बूजून प्रिसद्ध केल आिण मस
असन ु लमानांचे डोळे या अंजनाने झणझणू लागताच ते उलट

www.savarkarsmarak.com 70
प्रस न झाले. यांना धंदा करावयाचा होता, तर द्धानंदां या मारे कर्यांचे अ द ु लांचे चिरत्र िलहून
आिण यात ‘भाई अ द ु ला’ हणन
ू गौरवपर नाव दे ऊन ‘यंग इंिडया’ सारख्या या या प्रती
ु लमानांत लाखांनी खपिव या अस या िकंवा ‘आप या शूर मोप यां या’ धमर्िन ठे चे गोडवे
मस
गाणारे आिण नळबाजारात यांनी अ याचार केलेच नाहीत हणन
ू सांगणारे एखादे कि पत
इितहासाचे पु तक प्रिसद्ध क न िखलाफत किमटीकडूनच न हे तर साबरमती आ मातूनही या
िहंद ू वेषा या पाप पु याचा परु कार शेकडो पयात िमळिवला असता!
िनदान पक्षी आपले भोपाळचे नबाव तर होतेच की नाही! िहंद ू जनता धमर् छलाने या द ु ट
रा यात संत्र त होत असता मस
ु लमानी गुंडिगरीला बळी पडणार्या या रा यातील िहंद ु मल
ु ामल
ु ींचे
आक्रोश ‘कमर्वीर’ सारख्या गांधीवे या पत्रातूनही प्रित अंकी ऐकू येत असता, िहंद ू भाषा, िहंद ू धमर्,
िहंद ू सं कृती यांस मा न सारखे मस
ु लमानीकरण ् या रा यात चालले असता महा माजी जसे या
भोपाळात जाऊन जाणून बूजून सांगते झाले की, भोपाळची प्रजा नवाबां या रा य यव थेने संतु ट
आहे ! या नवाबाची नस
ु ती एक चैनीची मोटार इतकी मू यवान आहे की, तीत नानगह
ृ े , पानगह
ृ े,
श यागह
ृ असा राजवा याचा राजवाडाच उठवून िदला आहे आिण भर यरु ोपात ितला एका
चढाओढीत अलीकडेच भ यतेत पिह या क्रमांकाचा परु कार िमळाला आहे . ‘ या नवाबाची’,
गांधीजी हणाले , ‘राहणी अगदी साधी आहे ! आिण तो जवळजवळ रामराजाच आहे !’ आ ही
हणतो, जर महाशय राजपालला केवळ पु तक िवक्रीचा धंदा करावयाचा असता, तर याने
‘भोपाळचा रामराजा आिण याचा भाट साबरमतीचा वा मीकी’ हणन
ू एक पु तक प्रिसद्ध क न हे
गांधीिवरिचत भोपाळ या नवाबाचे चिरत्र यात छापले असते. हणजे महा मा गांधीसारखा,
महाशय राजपालांचा हातही भोपाळ या नवाबांनी ओला केला असता; इतकेच न हे तर या
राजपालालाही मस
ु लमान लोक महा मा हणन
ू हणू लागते; िहंद ू तर हणतेच हणते. कारण जो
सावावर पडले या घावापेक्षा चोरावर पडले या घावास पाहून अिधक दःु खातर्पणे रडतो, यासच ते
महा दयाळू हणतात. जो मनु या या मल ु ा या पढ
ु चे दध
ू ओढून घेऊन सापा या िपलास पाजतो,
यासच ते महासाि वक समजतात. जे दो ही पायांवर न चालता डोक्यावर चालतो यासच ते महान
तप वी मानतात.
िहंद ू धमार्ची िन ठा आिण िहंद ु वाचा यथाथर् अिभमान महाशय राजपालांनी ितनदा प्राणावर
बेतली तरी सोडला नाही हणन
ू च तो खरा धमर्वीर होता. हणन
ू च संघटनांिभमानी लाख िहंदन
ू ी
या यावर कृतज्ञतेची फुले उधळली आिण हणूनच महा मा गांधीस ते वावडे लागले. कारण
संघटनांनी प्रचंड चळवळ यां या िश याशापास कवडी या उधारीने न िवचारता भरभराट आहे . हे
यास सहन होत नाही हीच खरी गो ट आहे . याचा वचपा काढ यासाठी ते संघटनांवादी िहंद ू
याला धमर्वीर हणतील याची हटकून िनंदा करतात, आिण याची िनदां करतील या
भोपाळरा यासारख्या िहंद ू वे या सं थािनकांची हटकून तुित करतात. िहंद ू संघटनात यांचा
बडेजाव नाही हणन
ू याचा वेष आिण िहंद ू संघटन कायार्स िमळावे तर मस
ु लमानांची लाठी आिण
सरु े डोक्यावर गरगर िफरत राहणार- ही भीित; हा पेच आहे दस
ु रे काय?

www.savarkarsmarak.com 71
 बरे झाले; लंकेत स या रावणाचे रा य नािह हणन
ू . नाही तर िहंद ु संघटनां या म सराने
िहंद ु वे या भोपाळ या नवाबाची जशी यांनी हटकून धंदेवा या पाठकांनाही लाजवील अशी
तुती केली, तशीच ते लंकेला खादी दौर्यावर जाऊन रावणचीही तुित करावयास सोडते ना!
भोपाळ या नबाबािवषयी हटले तसेच हट यावाचून राहतेना की ‘रावण रा यात सवर् प्रजा
संतु ट आहे - अशोक वनातील बंदीवान सीतेसुद्धा! रावण रामराजाच आहे !
-िद. ३० नो हबर १९२९

www.savarkarsmarak.com 72
 (१९)
शंकराचायर् महाराजांची िन जॉनबल
ु महाराजंची सच
ू ना
छळकांचीही एक जात असते. जगभर छळकांची िवचारपरं परा हणन
ू च एकसारखी आिण
ु असो िकंवा काषायकौपीन
एकासाची बनते. मग तो छळक कोट पालटून टोपीधारी कोणी जॉनबल
मड
ुं धारी कोणी पीठे वराचायर् असो.
जर कोणास याचे प्र यंतर पहावयाचे असेल, तर यांनी शारदा पीठा या शंकराचायार्ं या वतीने
प्रिसद्ध झालेली अं यज वगर्िवषयीची घोषणा पहावी! अं यज वगार्ंना िशवणे हे दे खील पाप
अस यामुळे या पापापासून या पापप्रणव प्रािणमात्रांचा बचाव कर या या परम पिवत्र उ ेशाने ही
घोषणा परमहं स पिर ाजकाचायर् अ.अ.अ. याजकडून काढ यात आली आहे . ती घोषणा अगदी
नवीन अस यामुळे तीत काही तरी नवीनच िलखाण असेल हणन
ू आ ही ती वाचू लागलो. तो
यातील बहुतेक वाक्ये यापव
ू ीर् कुठे तरी वाच याचे आ हासं म लागले. िवचारपरं परा तर अगदी
कोण या तरी जु या लेखातून चोरली असावी असा संशय ये याइतकी पिरचयाची भासली; पण ती
पीठासारख्या अिधकारी सं थेची घोषणा अस याकारणाने ती कोणाची तरी चो न केलेली प्रत असे
हण याचे धाडस आमचे दय करीना. ते हा शारदा पीठासारख्याच मानिसक पिरि थतीत
ु र्या कोणा तरी तशाच थोर आिण दिलतांवर केवळ दया कर यासाठीच यांना दळून
असले या दस
काढ याचे पु यकृ य कर यात िनढार्वले या दयाळू यक्तीने पूवीर् एखादी अशीच घोषणा काढली
असावी, ती आपण वाचली असावी आिण ती जाणन
ू बुजून प्रत कर याचा हे तु नसताही मनु य व
समान अस याने समान मनःि थतीत समान उ गार सहज िनघ या या नैसिगर्क प्रव ृ तीमुळे या
जु या घोषणेसारखीच िवचारपरं परा या न या घोषणेत उतरली असावी असा आमचा समज होऊन
जुनी घोषणा आपण कुठे पािहली आिण कुठे ठे वली ते आ ही आम या मत
ृ ीतील दय-कपाटात
शोधू लागलो.
काही वेळाने आ हांस तो कागद सापडला. फार आंनद झाला. आम या क पनेप्रमाणे तीही एका
थोर अिधकारसंप न सं थेची घोषणाच होती. इतकेच काय, पण ही शारदापीठाची घोषणा जशी
‘ ीम राजराजे वर महाराज’ या या वतीने होती, तशीच तीही अगदी थेट याच राजराजे वर
महाराज याच थोर नावांस अलंकृत करणार्या िवभूतीची होती! या ऐितहािसक सा याचे जसे
आ हांस कौतुक वाटले, तसेच वाचकांसही वाटे ल या आशेने आ ही या दो ही घोषणांतील
मह वाचा भाग बाजस
ू बाजू लावन
ू छापीत आहो. या घोषणांपैकी शारदापीठाची घोषणा स या
सवार्ंसमोरच अस याने ितचा उतारा जो आ ही दे त आहोत तो अक्षरशः खरा आहे िकंवा नाही हे
कोणासही परीक्षून पाहता येईल. केवळ अथर् प टीकरणाथर् कंसाम ये कुठे कुठे जी वाक्ये िदली
आहे त. तेवढी आमची आहे त. बाकी आ ही शारदापीठाची घोषणा जशी या तशीच िदली आहे .
यातील अिहंद ू श द दे खील बदलले नाहीत; कारण न जाणो िहंद ू शंकाराचायार्ंचे िलखाणात लछ
श द वापरणे हाही सनतान धमर्च असेल! दस
ु री घोषणा जी आहे ती मात्र केवळ आम या कपाटात
असले या एका प्रतीवाचन
ू बहुधा अनप
ु ल धच झाली आहे . तरीही यातील िलखाण कुठे तरी

www.savarkarsmarak.com 73
वाचलेले हजारो लोक िव यमान अस याने ित यातील वाक्यां या यथाव पणािवषयीही शक्ं े स
जागा उरणारी नाही. ही नवी घोषणा शंकराचायर् महाराजां या वतीने अं यज वगार्स सच
ू ना हणून
िनघाली आहे . ती अगदी महाराजं या वतीने शंकराचायार्ंसद्ध
ु ा झाडून सार्या भारतीयांसच आज्ञापत्र
ू िनघालेली आहे . शंकराचायर् शारदापीठ हे केवळ महार चांभारांना अ यंत अ प ृ य हणून
हणन
यांस या यां या धमार्प्रमाणे राह याचा उपदे श दे त आहे त, याच अं यज धमार्प्रमाणे राह याचा
उपदे शही महाराज जॉनबल
ु यांची घोषणा शंकराचायार्सद्ध
ु ा सवर् भारतीयांस अं यज, अ प ृ य
समजन
ू िहंदी लोकांस दे त आहे . या दो ही घोषणा अशा :
शंकराचायर् महाराज यांची धमर्िन ठ
भारतीय अ प ृ य वगार्स सच
ू ना
ीम परं महं स पिर ाजकाचायर् जग गु ीशंकराचायर् शारदापीठाधी वर ीमद्राजराजे वरा म
महाराज यां या वतीने अ प ृ य वगार्ंस शुभ आशीवार्दपूणर् सच
ु िव यात येते की,-
१ थो या िदवसांपासून लोभलालचीचा वश होउन िक येक धमर्द्रोही लोकांनी पशार् पशर् मयार्दा
हणजे स ृ टीक्रमाप्रमाणे चालत आलेली प्रणािलका तोडून टाकून सब गोलंकार कर याकिरता
अ यंज पशर् कर याचा आिण अ यंजांना उ च वणीर्यांप्रमाणे दे वमंिदर-प्रवेश अिधकार दे ऊन
उ चवणीर्य प्रजेला भ्र ट कर याचा आपमतलबी आिण धमर्द्रोही य न चालिवला आहे . या
धमर्द्रोहा या वावटळीत तु ही अ प ृ यांना सापडू नये.
२. तु ही अ यंज भारतवषार्चीच प्रजा आहात िन िहंद ु जातीचे एक अंगही आहात. भारतीयांचा
मख्
ु य धमर् (अथार्त ् गावात कुत्रे चालजे िततके आ हा प ृ यांशी लगटून मागार्ने न चालते िततके
आ हा प ृ यांशी लगटून मागार्ने न चालणे, हशी पाणी िपतात या थळीही नदीचे पाणी न िपता
या या अगदी खाली नदीला िशवणे, मस
ु लमान िकट या धत
ु ात आिण कुली पाणी िपतात, या
चवदार तळयाची चव चाखून तो भ्र ठ न करणे, आ ही सवर् लाभकारक धंदे करीत असता तु ही
गाव या मशाना या पिलकडे एखा या खोपटातच राणे इ यादी पिवत्र धमर्सत्र
ू ानु प) आपला धमर्
पाळाल, तर यातच तुमचे क याण आहे .
३. या नवीन धमर्द्रोही अ यंजोद्धारक लोकांनी कधी तु हांस अ नव त्र िदले आहे काय? (जसे
आ ही ग्रहण सट
ु ले हणजे फाटक्या तुटक्या िचं या आिण सणावारास उ या पत्रावळी यांचे
सनातनी दान तु हांस दे तो) तम
ु चे याम ये खरोखर क याण आहे असे यांनी काय केले आहे ?
( वामी दान द, लाला लजपतराय, िहंदस
ु भा, यां या दिलतोद्धार मंडळासारख्या सं थांनी हजारो
अ प ृ यांस पोटापा यास लावले ही गो ट साफ खोटी आहे .) तुमचे याम ये खरोखर क याण आहे
याम ये आ ही उ च सनातनी लोक तु हांला सहा य कर यासाठी सदोिदत तयार आहोत. ते
धमर्द्रोही पुढारी तुमचे खरे शत्रू होत. यां या वावटळीत सापडाल तर याचा पिरणाम तु हांस
मश
ुं ीगंज-पवर्तीप्रमाणे भोगावा लागेल; मोठे कलह उ प न होतील.
४. ते हा या धमर्द्रोही चळवळयांपासन
ू सावध रहा. आपला अ प ृ य धमर् पाळून रहाल, तरच
परमे वर तम
ु यावर कृपा क न तु हांला पढ
ु या ज मी उ च वणार्म ये ज म दे ईल. (क्विचत
जसा आजचा एखादा शंकराचायर् हा गे या ज मीचा चांभार असू शकेल.- तसाच एखादा आजचा

www.savarkarsmarak.com 74
महार पुढ या ज म उ च वणीर्यांत ज मन
ू पुढचा शंकराचायर्ही होऊ शकेल. याहून मे यानंतरचे
आशादायी भिव य ते काय असणार? हणन ू मरे तो या ज मी कु याहूनही अ प ृ याव थेतच आनंद
मानन
ू तोच धमर् मानन
ू रहा.)

जॉनबुल महाराज यांची

राजिन ठ भारतीय प्रजावगार्स सूचना

ीम परमहं स (हं साप्रमाणे अ यंत गौरवणर् असले या) पिर ाजकाचायर् (चारी खंडात यां या
वारीचा सारखा संचार चालू आहे ते) आंग्ल वीपाधी वर, ीमद्राजराजे वर (तम
ु या
शंकराचायार्ंसुद्धा सवर् राजामहाराजांचे अिधराज) ीमत ् जॉनबुल महाराज यां या वतीने आम या
भारतीय पददिलत प्रजाजनांस शुभ आशीवार्दपूवक
र् आज्ञािप यात येते की-
१. थो या िदवसांपासन
ू लोभलालचीचा वश होऊन िक येक राजद्रोही लोकंनी (उदाहणाथर् िटळक,
लजपतराय, चाफेकर, सावरकर, अरिवंद,गांधी, गोखले इ यादी मोठा या नोकर्या न िमळा यामुळे
असंतु ट झाले या द ु टांनी) राज-प्रजा मयार्दा हणजे ‘नािव णुः पिृ थवीपतीः’ ही सिृ टक्रमाप्रमाणे
चालत आलेली प्रणािलका मोडून आ ही गोरे इंग्रज प ृ वीपती, तु हा का या िहंद ु लोकांचे राजे
हणन
ू िव णस ू च आमचे दास ही यव था भंग याचा आिण गोर्या
ू ारखे पू य; तु ही प्रजा हणन
इंग्रजांशी का या िहंदी लोकांचा बरोबरीचा अिधकार सांगून सब गोलंकार कर याचा आिण आम या
राजमंिदरातून या हीनवणीर्य प्रजेस प्रवेशािदक अिधकर दे ऊन भ्र ट कर याचा राजद्रोही प्रय न
चालिवला आहे . या राजद्रोहा या वावटळीत तु ही आम या का या िहंदी प्रजेने सापडू नये.
२. तु ही िहंदी लोक आमची प्रजा आहात आिण आम या िब्रिटश साम्रा याचे एक अंगही आहा.
तुम या सनातन वणार् मधमार्प्रमाणे या साम्रा याचाही मख्
ु य धमर् वणार् मच हणजे colour
bar हा आहे .
तु ही िहंदी काळे , दास, प्रजा आिण आ ही इंग्रज गोरे , वामी, राजे. हा वणार् म धमर् तु ही
पाळावा. (अथार्त ् आ ही फ टर् क्लासम ये असलो तर तु ही या ड यात बरोबरीने न बसणे.
र याने इंग्रज पाहताच यास सलाम करणे, विर ठ गोरा ऑिफसर रागावला तर या या लाथा
ू खाणे, आ ही ग हनर्र इ यादी अिधकार चालिवणे आिण तु ही खडघाशी, चपराशी,
प्रसाद हणन
बबजीर् बनणे; ऑिफस वगैरेम ये नगरातून आ ही बसणे आिण तु ही गावाबाहे र गचाळ
‘Coloured area’तच बसणे, शाळांतून ट्रा वेतन
ू , मागार्व न आम या बरोबरीने न चालणे- या
गोर्यां या मागार्स न िवटाळणे, आ ही तु हावरचे वार, तु ही आमचे भारवाही पशु : हा जो
राजाप्रजासंबधीचा सिृ टिनयम तो आनंदाने पाळणे) हा तुमचा धमर् तु ही पाळाल तर यात तुमचे
क याण आहे .
३. या नवीन राजद्रोही भारतोद्धारक हणिवणार्यांनी कधी तु हा िहंदी प्रजेस अ नव त्र िदले आहे
काय? यांची ही लबाडी उघडकीस यावी हणन
ू तुम या क याणासाठीच आम या रा यात आ ही
जवळ जवळ दरवषार्आड मोठे मोठे द ु काळ पाडून दाखिवतो आिण तु ही काळे लोक लाखांनी अ न

www.savarkarsmarak.com 75
अ न क न मरत असता आ ही लाखांनी पगार उपटीत िवलायतेस धाडतो. (हे तू हा की, तु हांस हे
राजद्रोही भरपूर अ नव त्र दे तात की नाही याची कसोटी तु हास दाखवावी.) तुमचे याम ये
खरोखरच िहत आहे (उदाहरणाथर् भाराभर कर िबनबोभाट दे णे, िहंद ु थानातील सोनेनाणे झाडून
सारे िवलायतेस वाहून नेऊ दे णे, आम या शत्रूची दा संपेतो यां या तोफांचे खा य बनणे) अशा
कायीर् आ ही उ चवणीर्य ‘White Races’ तु हांला मदत यावयास िसद्ध आहोत. हे िटळकािदक
राजद्रोही पढ ु चे खरे शत्रू आहे त.
ु ारीच तम यां या वावटळीत सापडाल तर याचा पिरणाम
(जािलयनवाला बागेप्रमाणे) तु हांस भोगावा लागेल. मोठा कहर गुजरे ल.
४. ते हा या राजद्रोही चळव यांपासून तु ही सावध रहा. रा यकत इंग्रज ते िव णू समजन
ू प्रजेचा
दासधमर् पाळून रहाल, तर परमे वर तुम यावर कृपा क न पुढ या ज मी इंग्रज जातीतच, क्विचत ्
इंग्लंडम ये तु हांस ज म दे ईल. (न जाणो क्विचत ् या मे यानंतर या पढ
ु ील ज मी लॉडार्त
ज मन
ू िब्रिटश साम्रा याचे मुख्य प्रधान हाल-न हे राजवा यात ज मन
ू राजे हाल- पुढील ज मी
मे यानंतर केवढे आशादायी भिव य!) ते हा यावर ि ट ठे वून या ज मी (मरे तो आम या
पगाराची ओझी वाहणारी संतु ट गाढवे होऊन) प्रजाधमार्चे यथावत ् पालन करा.
-िद. १४ िडसबर १९२९

www.savarkarsmarak.com 76
 (२०)
सर टे गाटर् या दं यािव द्ध
िच तागांगचा प्रितदं डा
िजकडे पहावे ितकडे िनबर्ंधभंग चालेला आहे ! िहंदी लोकंचा िनबर्ंधभंगाचा खेळ पाहता पाहता
प्र यक्ष इंग्रज सरकारला दे खील िनबर्ंधभग्ं ा या या साथीत सामील हो यावाचून राहवेनासे झाले.
ं कलक याचे सर चालर्स टे गाटर् हे अ यंत तडफदार खेळाडू
इंग्रज सरकार या सवर् खेळाडूत
हणन
ू पूवीर्पासन
ू च प्रिसद्ध आहे त. ते हा या िनबर्ंधभंगा या खेळास अगदी रं ग चढत असता यांस
सग यांचे आधी या उडी घ्यावीशी वाटावी आिण या उडीसरशी यांनी सग या सरकारी आिण
िनमसरकारी खेळग यांवर ताण करावी हे साहिजकच होते.
बॅ. सेनगु त, सभ
ु ाषबाबू आिण मंडळी नुस या िमठा या िनबर्ंधाचा भंग करतात काय? तर चालर्स
टे गाटर् हणाले, थांबा मी िनबर्ंध ग्रंथाचाच, उ या भारतीय दं डािवधानाचाच, इंिडयन पीनल
कोडाचाच, भंग क न टाकतो घ्या! असे हणन
ू ते बाहे र पडले आिण नीट जे पिहले घरी िदसले, या
सर वती छापखा यात िश न यव थापक मुखजीर् यां या अंगाशी लगटले! मख
ु ज नी िवचारले,
‘पण तुम यापाशी ‘वारं ट’ आहे काय?’ सर टे गाटर् रागाने फणफणत ओरडले, चुप रहो! वारं ट? हे बघ
वारं ट!!’
वतः या कलक या या पोिलस किमशनरने मख
ु जीर् महाशयां या डोक्यावर आपला पोिलसी
दं डा जोराने गरगर िफरवीत हटले, ‘हे बघ वारं ट!’ या यापुढे या दं डा-वारं टानेच सवर् कारभार
चालणार!
आप या थोर थोर पुढार्यांनी िमठाचा िनबर्ंधभंग केला तर सरकार या प्र यक्ष पोिलस
किमशनरनेच सग या इंिडयन पीनल कोडाचा आिण िक्र. प्रोिसजरचाच िनबर्ंधभंग क न टाकला!
सरकार दे खील महा मा गांधीं या चळवळीत सािमल झाले. आता मात्र िनबर्ंधभंगा या चळवळीस
िवरोध असा कोणाचाच रािहला नाही. दं डा हे च वारं ट! गायीत जशा िहंदं ू या तेहतीस कोटी दे वता
िश न बसतात तशा या एक्या ‘दं यात’ इंग्रजांचे तेहतीस कोटी िनबर्ंध घस
ु ून सामवले जातात.
आता अमके कलम आिण अमके कोड आिण अमका छे दक हे पाठ करावयास नको; एक श द
यानात ठे वला की पुरे- दं डा! दं डा हाच िनबर्ंध, हाच िनयम, हीच नीती, हाच धमर्- हे च वारं ट! दं डा :
इंग्रजी कारभाराचे सगळे ममर् एका श दात येते; पण जो श द आजवर एखा या गु मंत्रासारखा
ु े मूखर् लोक या इंग्रजी स तेची घटनासूत्रे पीनल कोडादी प नास कोडांत धड
गु त राख यामळ ुं ीत
बसत असत, तो श द सर टे गाटर् ने प टपणे एकदाचा सांगून टाकला हे फार उ तम झाले- दं डा!
यात इंग्रजां या शक्तीचे सारे ममर् आले. ‘दं डा’ हे च इंग्रजी अि त वाचे वारं ट! - आिण ‘सँक्शन’
िह!!!
‘होय ना? तर मग ‘िच तागांगचे क्रांितकारक हणाले, ‘दं डा तर दं डा’ िनबर्ंधिनयम, भयभीती,
चालचलणूक, सारी पायाखाली तुडवून इंग्रजी स ते या या ‘चूप रहो! दं डा हे च वारं ट!’ हणन
ू

www.savarkarsmarak.com 77
िदले या आ हानासरशी दं ड थोपटून िच तागंग या क्रांितकारकांनीही प्र या हान िदले- ‘चूप राहत
नाही! तु या या दं यास हे घे प्रित दं डा! तुलाच दं ड आहे त आिण आ हांस नाहीत की काय! तु ही
कागदी वारं टे नाचिवत होता तेावर या तालावर आ हीही िनबर्ंधभंगाची गाणी गात िमरवत होतो.
पण आता जर तु ही हे बघ वारं ट हणन
ू आमचे डोक्यावर दं डा िफरवू पाहत असाल, तर आ हीही
पण या िनबर्ंधभंगाची लिलत गीते संपवून हे प्राणभंगा या रणगीताचे पिहले िटप मारले बघ!’
जणू असे हणत ते उग्र क्रांितकारक कोणास काही प ता दे खील नसता एकाएकी िच तागंगला
प्राणभंगाची भयंकर खळबळ उडवून दे ते झाले!
ते प्राणभंगाची चळवळ क िनघालेले लोक सारे मठ
ू भर होते. पराका ठा शंभर असतील नसतील.
ू भर प्राणभंगा या गजर्नेने िनबर्ंधभंगा या मैलभर पसरले या हजारो िमरवणुकी या
पण या मठ
वाहाकारांनी, हाहाकारानी िकंवा जयजयकारांनी राजकीय वातावरण िजतके कधीही हाद न गेले
नाही िततके हाद न िदले. कारण या कठोर दयांनी वातं य-मीठ टाकून एकदम वातं य
ु ीत धरली. एकदम प्राणाशीच गाठ घातली.
िप तुलेच मठ
ती शुक्रवारची रात्र होती. यातही तो शुक्रवार ‘चांगला शुक्रवार’! गुडफ्रायडे! इंग्रजी अिधकारी
सट
ु ीची आिण सणाची मजा मारीत होते. इतक्यात रात्रीचा काळोख एकदम चमकून उठला!
क्रांितकारकांनी तीन तुक या क न एकीने टे िलफोन एक्सचज कापून टाकला आिण पेट्रोल ओतून
आग लावली. ढाक्क्याची आिण कलक याची रे वे यांचा संबंध तोडून दरू अंतरावरील ळ उखडून
टाकले. मालगाडी ळाखाली ओढून गाडीमागर् सगळा बंद केला. दस
ु र्या तुकडीने आसाम बंगाल
रे वे अिधकार्यांवर ह ला चढवन
ू बंदक
ू ी या द याने याचे िशर ठे चन
ू ठार मारले. नंतर या
टे शनलाही आग लावून यातील बंदक
ु ा आिण दा िछनली.
ितसर्या तुकडीने तर राखीव पोिलसां या छावणीवरच छापा घातला. इंग्रज साजर्ट आिदक
पहारे कर्यांना धडाक्यासरशी एकदम मा न टाकले ते श त्रागारात घस
ु ले आिण नेता येतील
िततक्या बंदक
ु ा, दा गो या अ यािद श त्रांची लट
ू क यांनी नेता येईना या दा गो यास आग
लावून िदली.
इतका सगळा भयंकर प्रकार झा यावर मॅिज ट्रे टसाहे ब मोटारीतून बंदोब तास िनघाले. पण
मागार्तच यांचाच बंदोब त केला गेला. क्रांितकारकांनी यांचीच मोटार अडवून गो या झाडून
गाडीहाक्यास घायाळ केले, िशपाई ठार केले- मॅिज ट्रे ट मात्र मो या क टाने जीव घेऊन िनसटू
शकले.
ू ू न ते शंभर जणांचे पथम शेजार या दग
अशा िरतीने बंड क न आिण श त्रे लट ु म
र् पहाडात घस
ु ून
सख
ु पपणे नाहीसे झाले!!
चांग या शुक्रवारची रात्र चटगाव या इंग्रजांना आिण इंग्रजी स तेला अशी वाईट गेली! िसंहांचे,
या नखांनी िन दातांनी भय वाटावयाचे या या या नखा-दातांनाच हात घालन
ू या
क्रांितकारकांनी उपटून काढले, यांना या िसंहा या शेपटाचे भय थोडेच वाटणार? श त्रागारालाच
क्रांितकारकांनी लट
ु ू न टाकले. इंग्रजांचीच श त्रे िछनावून इंग्रजांची क तल केली! जत
ू ा भी उसका
और सीर भी उसका!! सर टे गाटर् ने मुखज या डोक्यावर जो दं डा गरगर िफरवून हटले,’हे बघ

www.savarkarsmarak.com 78
वारं ट!’ तोच दं डा चटगावला क्रांितकारं नी टे गाटर् या इंग्रजी भाईबंदांचे डोक्यात हाणून हटले, ‘हे
बघ मरण!’
कलक याला आिण कराचीलाही गे या मिह यातच दं गे झाले. पण ते दं गे होते. हजारो लोक
बेतबीत नसता पोिलसां या आिण सरकार या त काल या दडपशाहीने त काळ उ क्षु ध होऊन ती
मारहाण झाली. तरी दे खील यात जो नेमका इंग्रजांवर मार पडला आिण भारतीय पुढार्यांवरच या
नेमक्या गो या झाड या गे या, यामळ
ु े िनबर्ंधभंगाचे पाऊल आपण होऊन प्राणभंगाकडे पडू
लागले. परं तु या िच तागांगचा प्रकार तसा नसून येथे जाणून बुजून क्रांितकारकांनी इंग्रजी स तेवर
चढाई केली. स तावन या वातं यसंग्रामा या इितहासाचे फाडून नेलेले ते एक पान होते. तो दं गा
न हता; तो कोणा बंडा या उठावणीचा हुंकार होता.
कारण स तावान साली प्र येक कद्राचा हाच कायर्क्रम ठरलेलर असे. अक मात ् टपाल, तार, रे ल
तोडून दळणवळण बंद पाडणे , इंग्रजी स ताधार्यांवर छापा, थािनक अिधकार्याला त काल
मारणे, श त्रागारावर अिधकार आिण क्रांितकारकां या जयाची वाही िफरिवणे, हाच कायर्क्रम
तंतोतंत अगदी घ याळासारखा पार पाडला गेला. एक गो ट उरली- स तावन साली सैिनक आिण
पोिलस क्रांितकारकांत प्रथम गु त रीतीने िमळून असत आिण उठावणी होताच प्रकटपणे यां यात
िमसळून जात! आिण याहूनही मह वाचा जो फरक या बंडा या थािनक अिभनयात आिण
स ताव न या प्रचंड प्रयोगात उरला तो हा की, या क्रांितकारकांचा तो प्रचंड प्रयोग एकदम सवर्त्रच
सु झाला होता. एकट दक
ु ट उठावणी न हे तर सावर्ित्रक उ थान! सवर् यापी उठाव! या दोन गो टी
सोड या तर िच तागांगची उठावणी स तावन या पव
ू िर् नि चत आिण आक्रमणशील थािनक
कायर्क्रमाची पूरी पूरी बजावणी होती. क्विचत ् आगामी वादळाची पूवर् सच
ू ना होती.
आिण हणन
ू च ग हनर्र जनरल, ग हनर्र, कलेक्टर, मॅिज ट्रे ट, फार काय आमचे महा मा गांधी
दे खील या िच तगांग या क्रांितकारक हुंकारासरशी अक मात चमकून, दचकून िचडून गेले! नाही
तर इकडे लाख लाख लोक जशी चळवळीची मौज करीत होते, िमरवणक ु ी, िमठा या मठ ु ी,
पोिलसांची गंमत, हडताळी बात या की, आज अमक्याला पोिलसांनी बोचकारले, तमक्या
वातं यवीराला दोन मिहने िशक्षा झाली, अमक्या दे शवीराला तीन िदवस; सरकार आिण लोक
ू भर शंभरांनी
दोघेही या चळवळीत कसे दं ग झाले होते. पण तो सारा रं ग या िच तागांग या मठ
साफ िबघडवून टाकला! चळवळी या खेळात असे िचरडीवर कोण येते का? या क्रांितकारकांना खेळ
हणन
ू खेळताच येत नाही. एकदम एकेरीची बात! यामळ
ु े च जसे इंग्रजांचे आम याशी पटते तसे
यां याशी पटत नाही!
आिण हणूनच आमची इंग्रज सरकारला आिण लोकांना अशा साग्रह सच
ू ना आहे की, अशा
िचडक्या आिण एकेरीवर येणार्या या लोकांचा वेळीच नीट बंदोब त करावा. िच तागांगचा हा
क्रांितकारक ह ला यामागे इतका गाजावाजा झाले या चौरीचौर्या या दं ग्याहूनही िकती तरी
भयंकर अथार्ने भरलेला आहे . यांतील वार य वेळीच ओळखावे. िवशेषतः इंग्रज सरकारने प्र येक
िठकाणी िच तागांगची पुनराव ृ ती हो याचे आधीच काही तरी िमटते घ्यावे.

www.savarkarsmarak.com 79
 गांधीजींनी िच तागांग या या भयंकर उठावणीला दोन-चार िश या हासडून आज्ञा सोडली आहे
की, मा या चळवळीत अिहंसेचे धोरण हणन
ू न पाळणार्यांनी पडू नये, बाजूस रहावे. गांधीजींचे
डोळे चौरीचौर्या या वेळेपासून अजूनपयर्ंत उघडू नयेत ही आ चर्यकारक गो ट आहे ! अजून तरी
यांनी यानात आणावे की, एकदा एखादे प्रचंड रा ट्रीय वादळ उ प न झाले की, यास कोणा
बाड ली या बोळक्यात ‘मा या’ िनयमाचे बुचाखाली दाबून ठे वणे शक्य नसते.
महा माजी! ही जी चळवळ चालली आहे ना, ती एका उ या क्रुद रा ट्रा या उ थापनासरशी
होणार्या हुंकाराचा प्रित वनी आहे . ती माझी चळवळ नाही, ती तुझी नाही; ती भारता या
यगु ायग
ु ां या संिचत पापपु याची, जयपराजयांची, मानापमानाची, एकित्रत अशा कोटी कोटी
जीवां या तळमळीसरशी उ क्षु ध झाले या महाकालीची, प्रलयकारी क्रांती आहे . तीत ‘माझा’,
‘तझ
ु ा’, ‘ याचा’- चा सग यांचा भाग आहे . पण ितचे भाग्य, िवधी, िवधान आिण िनयंत्रण हे
‘मा या’, ‘तु या’, ‘ यां या’ कोणा याच हाती नसन
ू या महाकाली या अित-मानुष इ छे वर
अवलंबून आहे . क्रांितकाराकंस बाजूस रहा, हे सांगणारे तु ही कोण? आ ही कोण? हे रा ट्र
सग यांचे आहे . यां या दा या या बे या तोड यासाठी उ कंठा तु हांहूनही यांस अिधक
उ कुटपणे लागली आहे . या बे या तु ही दभार्ने तोडू पाहतात, आ ही या काठीने तोडू पाहतो, या
घणाने तोडू पाहतो. या बे या तोडून ही भारतभम
ू ी वतंत्र कर यासाठी झट याचा आिण
झज
ुं याचा अिधकार प्र येकाचा आहे . यास कोण कोणास हणणार बाजूस रहा! ते हा हे असे
होणारच असे गह
ृ ीत ध नच आ ही सवार्ंनी या क्रांतीस त ड िदले पािहजे. आता यापुढे तरी अशा
भल या आज्ञा, भल या अपेक्षा, ध नयेत.
यासाठीच आ ही पूवीर् एका अंकी क्रांितकारक पक्ष तीन वष चप
ू बसणार आहे हणन
ू धाडले या
को या कनर्ल बीड या पत्रासरशी जे हुरळून गेले होते, यांस चेतावणी िदली होती! तीन वष काय
पण तीन आठवडे झाले नाहीत तोच कलक याचा दं गा झाला, कराचीचा झाला आिण िच तागांगचा
हा क्रांितकारक छापा तर उ या िहंद ु थानासच न हे तर उ या इंग्रजांसही तेच पन
ु ः ‘बिहर्यास ऐकू
ू सांगत आहे की, क्रांितकारक िजवंत आहे त, वाढत आहे त आिण
जावे’ इतक्या मो याने बजावन
क्रांित यश वी झा यावाचून ते नाहीसे हो याचे काहीच िच ह िदसत नाही. या तव ती क्रांित शक्य
तो सामोपचाराने इंग्रजाने िन आ ही िमळून घडवून आणावी हे च योग्य आहे - अजूनही शक्य आहे .
या उपर भिवत यता बलीयसी!
पण ती भिवत यता काहीही असली तरी आिण अगदी आजच जरी वातं याचे पासर्ल इंग्लंडने
धाडून िदले, तरीही ते वातं य िवनारक्तपात आिण िवनाश त्राघात िमळाले असे हण यास
आजही कोणासच त ड उरलेले नाही. कारण रक्तारक्ती आिण श त्राश त्री आज वीस वष तरी
सारखी चालू आहे . आिण सर टे गाटर् चा दं डा आिण हा िच तागांगचा प्रितदं डा ही ित या अगदी
अ यावत ् ‘up-to-date’ अि त वाची ताजी बातमी आहे !
-िद. ३ मे १९३०

www.savarkarsmarak.com 80
 (२१)
ही सुडाची याद िकंवा ह येची याद
लाहोरला साँडसर् या नावा या एका असी.पोिलस सप
ु िरटडेटला कोणी गोळी घालन
ू मारले आिण ते
कृ य लालाजीं या ह येचा सड
ू हणून कर यात आले असा संशय सवर् जगास येत आहे ही गो ट
आता सवर्प्रिसद्ध झालेलीच आहे . लालाजींवर सायमन या बिह कार-प्रदशर्क िमरवणुकीत जो
अ याचारी मार पोिलसांकडून पडला, याप्रसंगी साँडसर् हा ितथे अिधकारी हणन
ू उपि थत होता
आिण अथार्तच या दं गलीत याचाही हात होता हीही गो ट अनेक पत्रांतून प्रिसद्ध झालेली आहे .
लालाजींनी वतः हाती छडी दे खील घेतली न हती; इतकेच न हे तर िमरवणुकीत इतर काही
लोकां या हातांत ला या हो या, याही वेचन
ू वेचन
ू यांनी काढून घेत या आिण अशा लाठीशू य
समाजासह लाठीबाज, बंदक
ु बाज, बेयोनेटबाज पोिलसांस त ड िदले. कारण अिहंसा मक
स याग्रहा या याख्ये या चौकटीत ती िमरवणुक चपखल बसावी. तशी ती बसलीही आिण
िबनलाठी जे हा लाठीशी त ड दे ऊ िनघते, ते हा जो या अलौिकक यद्ध
ु कलेचा लौिकक पिरणाम
हावयाचाच तो शेवटी िनरपवादपणे झालाही. लाठीने िबनलाठीची छाती पिह या तडाख्यासरशी
ू उधळिवली गेली; लालाजी घायाळ झाले; पोिलसांची पाठ सरकारने
तडकिवली; िमरवणक
थोपटली; आमची पाठ सरकारी ला यांनी सडकून िनघाली.
पुढे लालाजींचा अक मात ् दे हा त झाला. लोक हणाले, लालाजी लाठी या घावास बळी पडले.
सरकार हणाले, नाही; आिण पडले असले तरी ‘शांतता आिण िनबर्ंध’ तोडू पाहणार्यांचा बंदोब त
करीत असता तसे झाले तर तो आमचा दोष नाही. लोकांनी लालाजीं या प्रेताची प्रचंड िमरवणुक
काढली. लोकांनी लालाजींचे सुतक पाळले. पण सरकारास यामळ
ु े दःु ख हो याचे काही एक कारण
ु ाने दःु खाने बंद केली. सरकारी ऑिफसे नेहमीप्रमाणे डो यां या
आढळले नाही लोकांनी दारे दक
िखडक्या उघडून शोकयात्रा, ते सत
ु क तो हरताळ यांची गंमत पाहत उभी रािहली.
इतक्यात या लालाजींवर ला या चालिवणार्या पोिलस तक
ु डीतील एक विर ठ अिधकारी साँडसर्
हा एका िनरभ्र सकाळी ऑिफसबाहे र आला. या या मनात सायकलवर बसावे असे आले. तो
सायकलवर बसला. तोच दस
ु र्या एका या मनात िप तुल झाडावेसे आले. याने गो या झाड या
आिण साँडसर् त काळ गतप्राण होऊन धाडिदशी खाली पडला.
लाठी या मारानंतर काही िदवसांनी लालाजी मेले. ते हा ते लाठीने मेले नसावेत ही शंका
सरकारास येणे साहिजक होते. पण गोळी लागताच साँडसर् मेला ते हा तो गोळीनेच मेला हे िनःशंक
होते, हणन
ू सरकारास त काळ दःु ख झाले. अशा वेळी कोणाही स दय मनु यासस दःु ख होतेच
आिण सरकार स दय आहे च.
लालाजी मेले ते हा लोकांनी यांची शोकयात्रा काढली; पण साँडसर् मेले ते हा शोकयात्रा
काढ याचा प्रसंग वतः सरकारवरच आला. लालाजी मेले ते हा लोकांनी घरे दारे बंद क न दःु खाचा

www.savarkarsmarak.com 81
हरताळ पाडला. आता सरकारवर आपली ऑिफसे बंद क न शोकप्रदशर्न कर याचा दःु खद प्रसंग
आला. लालाजी पंजाबचे पुढारी; पण यां या प्रेतयात्रेस शोकवेषात उपि थत राह याची ग हनर्रास
काही आव यकता िदसली नाही. पण साँडसर् प्रेतयात्रेस ग हनर्रसुद्धा झाडून सारे अिधकारी उपि थत
होते. लालाजींसाठी लोकांना सुतकी हावे लागले, तर साँडसर्साठी सरकारलाही हावे लागले.
वा तिवक सरकार ही सावर्जिनक सं था- ितला लालाजीं या आिण साँडसर् या दोघां याहीवर
ु रले या संकटात समदःु खी हावयास पािहजे होते. पण लालाजीं या प्रेतयात्रेस वीस-तीस हजार
गद
लोकंची दाटी झाली असताही या सावर्जिनक दःु ख प्रदशर्नाथर् सावर्जिनक पैशाने िवकत घेतलेला
दा गोळा उडवून यांस िवदायवंदनेची Last Post ची फैर झाडली नाही आिण या साँडसर् या
प्रेतयात्रेस अिधकात अिधक दोन हजार लोक न हते याला एक यालाच ती िवदायवंदना तोफां या
सैिनक स मानासह दे यात आली.
यात या यात आनंदाची गो ट इतकीच की, लोकां या पुढार्यांनी मात्र आपले कतर् य चोख
बजािवले. यांनी लालाजीं या वरील अ याचारा या प्रित वनीचाही जोराने िनषेध केला. यांनी
ु क पाळले आिण साँडसर्चेही पाळले :
सरकारप्रमाणे एकक लीपणा न करता लालाजींचेही सत
‘ब्रा हणे गिव हि तिन शिु न चैव वपाके च पंिडताः समदिशर्नः।’
आिण पंिडतांची समान बुिद्ध जे िनःपक्षपाती दःु ख क शकते, याहून काही तरी िवलक्षण असे
दःु ख महा यां या बुिद्धला झाले नाही तर मग महा यांची बुिद्ध ती काय रािहली!
या तव तु हा आ हा सवार्ंना साँडसर् या प्रकरणािवषयी जे दःु ख वाटते याहून शतपट दःु ख
महा मा गांधीना होणार हे अपेिक्षतच होते आिण तसेच झाले. या िबचार्या महा याचा आ मा
ु े तळमळून गेला! ‘ही सूडाची याद’ िकंवा ‘ही ह येची याद’ This curse of
या द ु ट वातमळ
assassination नावांचा जो एक लेख यांनी ‘यंग इंिडया’त िलिहला आहे , यात यां या आ यास
झालेले हे ती दःु ख यांनी शक्य िततके ओकून टाक याचा प्रय न केला आहे . तरीही ते सवर् बाहे र
न पडता पोटात या पोटात अजन
ू िकती तरी मळमळत असले पािहजे. यां या इंिग्लश मथ याचा
सवर् अथर् भाषांतरात चुकू नये हणून आ ही यांचे दहु े री भाषांतर केले आहे .
महा माजीं या साँडसर् या ह येिवषयी झाले या ती दःु खाची जर कोणास क पना करावयाची
असेल, तर ती या एका गो टीने दे खील प ट होईल की, वामी द्धानंदां या वेळेस दे खील
‘ह ये या यादी’ ची इतकी चीड यां या लेखातून प्रकट झाली न हती. सहा मारले गेले; पशस
ू ारखा
यांचा दे ह बडवून चरु डला गेला. पण ् गांधीजीं या ि थतप्रज्ञतेची एकही िकंकाळी या वेळी कोणास
ऐकू आली नाही. मलबार या ह याकांडाचे हालहल दे खील ब्र न काढता या ि थतप्रज्ञतेने पचवून
ू े दे खील ‘यंग इंिडया’चे पान िभजू िदले नाही. पण ती ि थतप्रज्ञता साँडसर् या
टािकले. एका अ न
ह येची बातमी ऐकताच आ हा प्राकृत जनांपेक्षाही िव हल होऊन दःु खा त
ू बुडून गेली. इतके ते
कृ य द ु टपणाचे होते! काय सांगावे!!
या दःु खा या उद्रे कासरशी महा माजींना या शोचनीय घटनेतील इतरांस न िदसलेली अनेक
गते यक्त झाली आहे त. कोणा याही यानात न आलेली पिहली मह वाची गो ट जी
महा माजींनी या लेखा या पिह या वाक्यात सांगून टाकली ती ही की, ते कृ य अ यंत

www.savarkarsmarak.com 82
 याडपणाचे होते. ‘It was a dastardly act’ होते का? यापूवीर् कोणा या यानात आले हे ? िहंद ु पत्रे
तर काय, िहंदच
ु ती. पण मस
ु लमानी पत्रांतून बर्याच वाईट धाडसी कृ यांिवषयी यथे छ अनभ
ु व
असणार्या मुसलमानी लोकांनीही या कृ यात जे िनधडे साहस िदसून आले ते पाहून त डात बोट
घातले होते. फार काय इंग्रजी पत्रांनी दे खील या उग्र आिण कठोर अिवचल धैयार्ने तो त ण हे
भयंकर कृ य क न पाठलागाची लांडगेतोड होत असता िखशात हात घालन
ू गंभीरपणे िनघन
ू गेला
याचा उ लेख के यावाचन
ू रािहली नाहीत! या घटनेस तु ही आ ही सवार्ंनी कोणी शोचनीय
हणन
ू हटले; कोणी िनं य हणून हटले, कोणी आततायी हणन
ू हटले- पण यात साहसाचा,
धैयार्चा लवलेशही न हता इतकेच न हे तर ते कृ य अगदी याडपणाचे होते आिण ते करणारा
कोणी भागूबाईच होता ही गो ट इंग्रजी पत्रां याही यानात आली नाही! पण गांधीजींनी कसे
ओळखले ‘Dastardly!’ दस
ु रे काय!
कोणी हणतील गांधीजींना अ याचारा या हणून वाटणार्या कृ यात धैयर् असच
ू शकत नाही
अस वाटत असावे. अ याचारास आततायीपणा आिण धाडस या िनरिनरा या बाजू असू शकतात
हे गांधीजींस कळत नस यामळ
ु े यांनी यास याड हटले आिण धैय,र् साहस, शौयर् इ यादी गुण
यां या िन य पिरचयाचे आहे त या इंग्रजासंच यांनी चटकन पारख झाली. पण धाडस कसे
ओळखावे हे गांधीजींस समजत नाही असे समजणे हा यांचा अपमान करणे आहे . कारण
मलबारम ये जे हा मोप यांनी अ याचारांची दं गल उडवून िदली आिण सड
ू हणन
ू न हे तर धमर्
हणन
ू , िन पद्र यांसही उपद्रव िदली ते हा या अ याचाराकडेही दल र् कर याइतके यां या
ु क्ष
धाडसाने आिण शौयार्ने गांधींजीस िवमोिहत केले होते. याच ‘यंग इंिडया’त यांनी या मोप यांस
^My brave Mopla brothers हणन
ू उलट गौरिवले होते! ते हा गांधीजींस Brave कोणाला
हणावे हे चांगले कळते. पण तरीही ते मोप यांसच शूर हणतात. अथार्त ् अ याचारी मोपलेच शूर
आहे त आिण हा साँडसर्ला मारणारा अ याचारीच कोणी भागूबाई आहे , Dastardly! दस
ु रे काय!
असेही हणता येत नाही की गांधींजी अ याचारािवषयी या क्रोधाने असे काही तरी िलहून गेले.
कारण द्धानंदां या ह येमुळे सवर् िहंदस
ु माज क्रुद्ध झाला असताही या िहंद ु महा याने शांत व ृ ती
ठे वून या ह यार्यास ‘भाई अ दल
ु रशीद!’ हणन
ू संबोिधले आिण िहंदं न
ू ा सांिगतले की, याची
फाशी र कर याचा हट्ट धरा! िहंद ु दानंद मारले गेले असता इतके िनिवर्कार राहणारे गह
ृ थ
इंिग्लश साँडसर् मारला जाताच जे बोलले ते िवचारानेच बोलले असले पािहजेत. Dastrardly! अगदी
असेच!
बरे , हा लेख यां यासाठी कोणी उपसंपादकाने खरडला असेही िदसत नाही. कारण यां यावाचून
कोणालीही न साधणारी वदतो याघाताची मद्र
ु ा या लेखास यां या इतर लेखांप्रमाणेच
ढळढळीतपणे भष
ू वीत आहे . कारण या कृ यास Dastardly भागूबाईपणाचे कृ य हणन
ू ते लगेच
पुढे सांगतात की, अशा कृ यास जी लोकांची गु त सहानभ
ु त
ू ी िमळते ती या कृ यात जे िनधडे
धाडस प्रकट होते यामळ
ु े िमळते! ‘पा चा य लोकांतील लट
ु ा , चाचे, दरवडेखोर यांची धाडसाची
कृ ये वाच याची चटक आ हासही लाग यामळ
ु े िजथे कुठे धाडस आिण िनधडे शौयर् िदसेल ितथे
ितथे याचा हे तू काय इकडे न पाहता आ ही चटकन यांची वीरपु षाप्रमाणेच मा यता करतो! ही

www.savarkarsmarak.com 83
सवय चांगली नाही! लोकांम ये साँडसर्ला ठार करणार्या या धाडसामुळेच अशा कृ यािवषयी
सहानभ
ु त
ू ी आिण गु त आदर उ प न होत आहे याचे हे ताि वक कारण हणन
ू गांधीजींनी िदले
आहे . अथार्त या ‘भागूबाईपण’ या कृ यात ‘िनधडे धाडस’ होते असा यां या लेखाचा मिथताथर्
िनघतो.
आहे की नाही वदतो याघाताचे हे उ कृ ट उदाहरण! याडपणाचे कृ यात िनधडे धाडस प्रकट
होते! िनधडे धाडस हा भागब
ू ाईपणा! Dastradly! दस
ु रे काय!
ु या धाडसाने मोहून जा याची चटक लोकांस लागली हणावे तर या यरु ोिपयन चाचे,
परं तु नस
लट
ु ा , दरवडेखोर यांची उदाहरणे गांधीजींनी संकेतली आहे त, यांपैकी एकाचेही नाव कोणा या
त डी आलेले आढळत नाही; फार तर काय परं तु िहंद ु थानातील तु ं गातूनही एकेकाने दहा-दहा
सश त्र दरवडे मारलेले अधम भरलेले असतात. पण यांची िचत्रे लोकां या िभंतीवर काही आढळत
नाहीत! भले वीर हणन
ू यांस पाहताच यांची पाठ कोणी थोपटीत नाही!
ही पुढील बातमी पहा, ‘िद. ३ रोजी पु या या लॉ कॉलेजातील कुलकर नावा या िव या यार्ंने
भांबु याजर्वळ रे वेवर पडून गाडी या चाकाखाली जीव िदला. आता केवळ प्राण दे या याच
धाडसाचा प्र न असेल तर हे धाडसाच आहे . पण यािवषयी कोणी अग्रलेख िलिहले नाहीत. याची
वाहवा करणारी गु तपत्रके छापली नाहीत. मग साँडसर् या क तलीतील धाडसच तेवढे लोकांस का
आकिषर्ते? असे गांधीजी हणतात हो, आ ही नाही!
कारण गांधीजी प टच हणतात की, आता दे शातील वातावरणात पुनः एकदा अ याचाराचे वारे
संचरले आहे - Violence is in the air! आ हास तसे फारसे आढळत नाही आिण आज आठ वष
अिहंसा मक अन याचारा या गजर्नेने गुदम न गेले या या दे शा या वातावरणात जर पु हा
खरोखरच अ याचाराचे प्रितकारी वनी उठत असतील तर हा गांधींजींचे वचर् व फोल झा याचाच
पुरावा न हे काय!
मारे करी काहीही हणोत, ऐकोत न ऐकोत. पण यास चार उपदे शाचे श द सांगून शद्ध
ु ीवर आणणे
हे आपणा सवर् शांत, िश ट, सोसाळू, राजिन ठ प्रजाजनांचं कतर् य आहे . आपणांस तो उपदे श
दे याचा अिधकार नसेल तर दस
ु र्या कोणास असणार? गांधीजींचा अिधकार तर िशवाजी, प्रताप,
ीकृ ण यांसही उपदे श दे याचा आहे , असे ते ु ानेच सांगत आले आहे त;
वमख हणन
ू
मारे कर्यांना िहतावह न हे तर तु हा आ हांसही िहतावह असा आणखी एक लाखाचा बोल ते या
लेखात बोलतात की पोिलस अिधकार्याचे या वेळेचे वतर्न अगदी िन पद्रवी होते. The innocent
police officer discharged his duty, however disagreeable its consequence may be for
the community to which the assassin belongs- या समाजात तो मारे करी िनपजला या
समाजाला न पटणारे पिरणाम जरी या पोिलस ऑिफसर या कृ याने घडले असले तरी दे खील या
िन पद्रवी पोिलसांचे ते वतर्न हे याचे कतर् यच होते.
कळले ना आता सवार्ंना? हे च िवधेय जवळजवळ याच श दात पालर्ंमेटात इंग्रजी अिधकार्यांनी
सांिगतले होते. पण या वेळेस लोकांस ते पटले नाही. पोिलसांनी या प्रसंगी अ याचाराचे वतर्न केले
असेच बहुतेक पत्रकतही हणत. मारे कर्यांची तर गो टच िनराळी ते लोक गांधींजीं या ‘ यांचे ते

www.savarkarsmarak.com 84
कतर् यच होते; मग परिकयांस याचा पिरणाम िकतीही अिप्रय वाटो’ या वाक्यातील हाच याय
वतःचेही समथर्न कर यास उपयोिज यावाचून राहणार नाही. पण आपणा अमारे करी िश टांनी
तरी आता या लाहोर या िन पद्रवी कतर् यरत पोिलसांिवषयी आपली क पना बदलली पािहजे.
गांधींजी या लेखाचा अथर् यानात धरला पािहजे Dastradly! या एका श दात ते सवर् काही येते.
परं तु तरीही एक िवधेय मात्र या लेखा या सारांशाहूनही िनराळे उ लेिखलेच पाहीजे इतके ते
िविश ट मह वाचे आहे . ‘माणसाचा काय दोष? हा पद्धतीचा दोष आहे ! Whatever the Assistant
superintendent did was done in obedience to instructions. No one person can be held
wholly responsible for the assault and the aftermath. The fault is that of the
Government system. What requires mending is not men but the system. लालाजींवर
झाले या आघातांचा दोष कोणाही एका माणसावर लादता येत नाही. या पोिलस सप
ु िरटडटने जे
केले ते याचे कतर् यच होते. यात याचा काय दोष? दोष रा यपद्धतीचा आहे . माणसांची सुधारणा
ू ती पद्धत सुधारली पािहजे.’ पािहलीत ना ही सारासार िवचारणा िकती सु म
करणे आव यक नसन
आिण तरीही िकती थळ
ू आहे . आिण ती आठवली तरी कशी अगदी वेळेवर.
हा अगदी वेळेवर. कारण ओ वायर आिण डायर यां या वतर्नािवषयी या चौकशीमंडळात
गांधीजींना या महान िसद्धांतांचा िकंिचत िवसर पडलेला िदसला, तसा आता पडला नाही.
ओ वायर आिण डायर यांना गांधीनी दोष िदला आहे . मेण-मउ का होईना, पण यांना िशक्षा
यांनी सांिगतली होती आिण ओ वायर, डायर ही माणसे होती असा सवर्साधारण समज आहे . पण
दोष माणसांचा नाही, पद्धतीचा आहे , या महान त वाचा महा याला या वेळी िवसर पडला.
वा तिवक डायरांनी विर ठांचेच हुकूम पाळले हणन
ू तो िनद ष ठरावा. तथापी विर ठांचे हुकूम
पाळणे हणजे किन ठ माणसे िनद षी पण ते विर ठ तरी माणसच ना? हणन ू माणसाचा दोष
नाही! रा यपद्धतीचा दोष आहे ! हे महान त व या वेळी महा माजींना दे खील झटकन न कळणे
साहिजक होते. पण आता शेवटी ते आठवले, वेळच तशी आली. आता तरी सवार्ंनी समजावे की हे
कृ य Destatdly आहे , दस
ु रे काय!
ु ारा!’ हे त व आजच आठवले हे ही एका परी बरे झाले.
‘माणसांचा काय दोष, ती रा यपद्धत सध
नाही तर या गोपीनाथ सहा या वेळेलाच गांधीजी (ultimatum) धाडते की ‘ग हनर्र साहे ब!
माणसांचा काय दोषः या या सहाला सोडून आिण चढवा या क्रांितकारक पद्धतीला फाशी!’ असे
एखादे अंितमो तर (ultimatum) गांधीजी धाडते तर ग हनर्र जनरललाही ते ऐकावेच लागते.
गांधीजीं या अंितमो तरांना ग हनर्र जनरल कसे चळवचळ कापतात हे या प्रख्यात एक वािषर्क
वरा य यद्ध
ु ाचे वेळी प्र ययास आलेलेच आहे . असे झाले असते तर सहा फाशीव न सट
ु ता आिण
ू ाचा यादे ’ची काळोखी लावीत िफरता! आता साँडसर्चा मारे करी
समाजाला आणखी एखा या ‘सड
जर क्विचत फाशीिबशी चढू लागला, तर मात्र ‘माणसाचा काय दोष? याला फाशी दे णे हणजे ही
ह ये या यादीची वीण वाढिवणे आहे ’ असला एखादा अजर् गांधीजी करतात की काय एवढी भीती!
माणसांना कोण याही प्रकारे उ तरदायी न धरता केवळ ‘पद्धतीस’ काय ते शासन कर याची ही
कुशाग्र क्लिृ त जर माणसे यवहारात आणू शकतील तर स ययग
ु आजच उदयाला येईल. मनु य
मनु याचे शत्रु व सोडून दे ईल. चोर पकडला जाताच यास गौरवाने िनद ष हणून मक्
ु त कर यात

www.savarkarsmarak.com 85
येऊन याची ती चोरी तेवढी तु ं गात टाक यात येईल. िबचारा साँडसर्! हा महान शोध जर तो िजवंत
असता लागता तर तो िकंवा याचे साथी दे खील लालाजीं या छातीपोटीवर लाठीचे तडाखे न मारता
मनु य हणून यास सोडून यांचे भोवताल या पोकळ वातावरणात दडून बसले या या अमूतर्
स याग्रहा या ‘पद्धती या’ पाठीवरच लाठीचे तडाखे लगावत! लखनौला सरकारी घोडे वार ती
अनैबिर्ं धक (illegal-बेकायदे शीर) िमरवणूक मोड यासाठी तीतील मनु यांना उधळून न लावता
ु तेवढी िनवडून काढून ित यावरच घोडे घालते. घोडे चालले नसते तर
यां यातील ती िमरवणक
यांना चाबूक न लगावता यां यातील िशिथलतेला तेवढे चाबूक लगावते! कारण जसा मनु याचा
दोष नसन
ू या पद्धतीचा तो अंगीकारतो ितचा दोष आहे , तसाच मंदपणा हा घो यांचा दोष नसन
ू
यां यातील िशिथलतेचा दोष आहे .
इतकेच न हे तर मत
ू र् मनु यां या यितिरक्त जो वायद
ु े हधारी असा हा ‘पद्धती’चा अमत
ू र् खवीस
गांधी या सू म टीस या लेखा या शुभमह
ु ू तार्वर िदसला, तो जर का एकदा सापडला तर मग
मोठमोठी महायुद्धे दे खील लढली जाऊनही यांत मनु यरक्ताचा एकही थब गळणार नाही. जमर्न
महायुद्धात लाखो जमर्न लोक आिण इंिग्लशलोक समोरासमोर उभे राहून लाख लाख बंदक
ु ा सोडते
पण कोणावर? -माणसावर न हे माणसांचा काय दोष? तर या पद्धतीचा या System वर British
ू ती पद्धती इंिग्लश सै या या डोक्यावर आकाशात वायु पाने तरं गत होती,
Imperialism हणन
ित यावर तेव या आप या तोफा इंिग्लश माणां या डोक्यावर तीनचार मैल उं चीवर रोखून जमर्न
लोक भिडमार चालिवते आिण militarism हणून ती द ु ट जमर्न लोकां या आडून दडून सवर्
खो या करीत होती, ितला शािस यासाठी जमर्नीतील रिहवाशांना प्र यही केशरी भातांची पक्वा ने
खुशाल झोडीत बसता येईल इतकी अ न सामग्री जमर्नी या नगरात पोचवीत राहून केवळ या
‘पद्धती’ला मात्र एक तांदळ
ू ही िमळू नये हणन
ू िब्रिटश रा ट्र blocade िसंधब
ु ंदी करीत राहते!
असो. झाले ते झाले. आता पुढील महायुद्धात तरी या मनु यावाचन
ू िजवंत राहणार्या ‘पद्धत’
नावा या मायावी राक्षसाचा चक्काचरू उडिवता यावा यासाठी याचे राह याचे िठकाण गांधीजींनी
लवकरच प्रिसद्ध करावे. आजीबाई या पाळ याजवळचे बायकी बागुलबोवा या िक यात राहतात,
यातच हा ‘पद्धतबोवा’ ही बहुधा राहत असलेला सापडेल! प ट ते प टच, स य ते स यच सांगता
येते-

िद. १९ जानेवारी १९२९

www.savarkarsmarak.com 86