You are on page 1of 251

www.lawcommissin.gov.

np

d'n'sL b]jfgL ;+lxtf, @)&$


k|df0fLs/0f / k|sfzg ldlt
@)&$.^.#)
;+zf]wg ug]{ P]g
d'n'sL ;+lxtf ;DaGwL s]xL g]kfn P]gnfO{ ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% @)&^.)!.)@

;Djt\ @)&$ ;fnsf] P]g g+= #$


k|:tfjgf M d'n'sdf sfg"g / Joj:yf sfod u/L ;j{;fwf/0fsf] g}ltstf, lzi6frf/, ;bfrf/ /
;'ljwf Pj+ cfly{s lxt sfod /fVg tyf cfly{s, ;fdflhs / ;fF:s[lts If]qdf Gofok"0f{
Joj:yf sfod u/L ljleGg hft, hflt jf ;Dk|bfox¿ aLrsf] ;';DaGw sfod /fVgsf] nflu
d'n'sL P]g tyf cGo sfg"gdf /x]sf b]jfgL ;DaGwL Joj:yfnfO{ ;+zf]wg / PsLs/0f ;d]t
u/L ;dofg's"n agfpg jf~5gLo ePsf]n],
g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f @(^ sf] pkwf/f -!_ adf]lhdsf] Joj:yflksf–;+;bn] of] P]g
agfPsf] 5 .

efu–!
k|f/lDes
kl/R5]b–!
;fdfGo Joj:yf

!= ;+lIfKt gfd / k|f/De M -!_ o; P]gsf] gfd æd'n'sL b]jfgL ;+lxtf, @)&$Æ /x]sf]5 .
-@_ of] ;+lxtf ;+jt\ @)&% ;fn ebf} ! ut]b]lv k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiff M ljifo jf k|;Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; ;+lxtfdf,–
-s_ æcbfntÆ eGgfn] ;jf]{Rr cbfnt, pRr cbfnt jf lhNnf cbfnt
;Demg' k5{ / ;f] zAbn] sfg"g adf]lhd s'g} vf; lsl;dsf b]jfgL
d'2fsf] sf/afxL / lsgf/f ug{ clwsf/ k|fKt cGo cbfnt, Goflos
lgsfo jf clwsf/L ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-v_ æsfg"gÆ eGgfn] tTsfn k|rlnt sfg"g ;Demg' k5{ .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

1
www.lawcommission.gov.np

-u_ æJolQmÆ eGgfn] k|fs[lts JolQm ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] sfg"gL JolQm
;d]tnfO{ hgfpF5 .
-3_ ægfln;Æ eGgfn] lkm/fbkq ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] cGo s'g} lsl;dsf]
ph'/L, bfaL, k|ltbfaL jf ;f] ;/xsf] lgj]bg ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-ª_ ægfafnsÆ eGgfn] c7f/ jif{ pd]/ k"/f gu/]sf] afnaflnsf ;Demg'
k5{ .
-r_ æ:yfgLo txÆ eGgfn] ufpF kflnsf jf gu/kflnsf ;Demg' k5{ .
-5_ æ;DklQÆ eGgfn] rn jf crn ;DklQ ;Demg' k5{ .
-h_ æxsjfnfÆ eGgfn] bkmf @#( adf]lhd ck'tfnL kfpg] k|fyldstfqmddf
/x]sf] JolQm ;Demg' k5{ .
#= ljz]if sfg"gL Joj:yfnfO{ c;/ gkg]{ M o; ;+lxtfn] lgoldt u/]sf ljifodf k|rlnt
sfg"gdf 5'§} Joj:yf ePsf] /x]5 eg] To:tf] ljifodf o; ;+lxtfsf] Joj:yfn] s'g}
c;/ kfg]{ 5}g .

kl/R5]b–@
b]jfgL sfg"gsf ;fdfGo l;4fGt
$= ;fdfGo ¿kdf nfu" x'g] l;4fGt tyf Joj:yf M o; kl/R5]bdf plNnlvt l;4fGt tyf
Joj:yfx¿ ;fdfGotM b]jfgL sfg"gsf ljifodf nfu" x'g]5g\ .
%= sfg"gsf] c1fgtf IfDo gx'g] M sfg"gsf] c1fgtf IfDo x'g] 5}g . sfg"g ;a}n] hfg]sf]
cg'dfg ul/g]5 .
^= ;fj{hlgs lxt ljk/Lt x'g] u/L sfd ug{ gkfpg]] M s;}n] klg ;fj{hlgs lxt ljk/Lt
x'g] u/L s'g} sfd sf/afxL ug{ kfpg] 5}g .
&= sfg"g ljk/Ltsf] sfd cdfGo x'g] M sfg"g ljk/Ltsf] sfd cdfGo x'g]5 .
*= uNtL ug]{n] Iflt Joxf]g'{ kg]{ M -!_ s'g} sfd ubf{ jf u/fpFbf s;}sf] uNtLn] c¿nfO{
xflg, gf]S;fgL x'g uPdf To;/L xflg, gf]S;fgL ePsf] Ifltsf] bfloTj To:tf] uNtL ug]{
jf u/fpg] JolQmn] Joxf]g'{ kg]{5 .
-@_ k|To]s JolQmn] cfk"mn] u/]sf] unt sfo{sf] kl/0ffd cfkm}F+n] Joxf]g'{ kg]{5 .

2
www.lawcommission.gov.np

-#_ o; ;+lxtf jf sfg"gdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s pkbkmf -!_


adf]lhdsf] bfloTj lgjf{x ug{ ;DalGwt JolQmn] Ifltk"lt{ Joxf]g'{ kg]{5 .
-$_ Ifltk"lt{sf] lgwf{/0f sfg"gdf Joj:yf eP adf]lhd x'g]5 .
(= c¿nfO{ b'Mv lbg] u/L sfd ug{ gx'g] M s;}n] klg cGo JolQmnfO{ b'Mv lbg], x}/fgL x'g]
jf lghsf] OHht, k|lti7f jf ;DklQdf Iflt k'Ug] u/L s'g} sfd ug{ jf u/fpg x'Fb}g .
!)= uNtLsf] kmfObf lng gkfpg] M s;}n] klg cfkm"n] u/]sf] uNtLaf6 ePsf] kmfObf lng
kfpg] 5}g .
!!= lxt ljk/Ltsf] sfd cdfGo x'g] M cfkm\gf] ;+/IfsTj, dfyj/L, cwLg jf k|efjdf /x]sf]
jf k|efj kg{ ;Sg] JolQmsf] lxt ljk/Lt ul/Psf] sfd cdfGo x'g]5 .
!@= JolQmTjnfO{ :jLsf/ ug'{ kg]{ M k|To]s JolQmn] cGo JolQmsf] JolQmTjnfO{ :jLsf/ ug'{
kg]{5 .
!#= c;n l5d]sLkg sfod ug'{ kg]{ M k|To]s JolQmn] cfkm" /x] a;]sf] 7fpFsf] ;d'bfo jf
l5d]sLnfO{ xflggf]S;fgL gx'g] u/L c;n l5d]sLkg sfod ug'{ kg]{5 .
!$= b]jfgL bfloTjaf6 5'6sf/f gkfpg] M s'g} JolQm pk/ kmf}hbf/L s;"/df dfq sf/afxL
rnfPsf] jf grnfPsf] cfwf/df To:tf] JolQmn] sfg"g adf]lhdsf] b]jfgL bfloTjaf6
5'6sf/f kfpg] 5}g .
!%= sfg"g ljk/Ltsf k|yf jf k/Dk/fnfO{ dfGotf glbOg] M sfg"g ljk/Ltsf k|yf jf
k/Dk/fnfO{ Gofosf] /f]xdf dfGotf lbOg] 5}g .
!^= ljb]zLsf] xsdf klg nfu" x'g] M ljifo, k|;Ë jf k|s[ltn] s'g} sfg"gL Joj:yf g]kfnL
gful/snfO{ dfq nfu" x'g] cj:yfdf afx]s of] ;+lxtf jf b]jfgL sfg"g ;DaGwL cGo
k|fjwfg ljb]zLsf] xsdf klg ;dfg ¿kdf nfu" x'g]5 .

kl/R5]b–#
gful/s clwsf/ ;DaGwL Joj:yf
!&= sfg"gsf] b[li6df ;dfg x'g] M -!_ k|To]s gful/s sfg"gsf] b[li6df ;dfg x'g] 5g\ .
-@_ s'g} klg gful/snfO{ sfg"gsf] ;dfg ;+/If0faf6 jl~rt ul/g] 5}g .

3
www.lawcommission.gov.np

!*= e]befj ug{ gkfOg] M -!_ ;fdfGo sfg"gsf] k|of]udf pTklQ, wd{, j0f{, hft, hflt,
lnË, zf/Ll/s cj:yf, ckfËtf, :jf:Yo l:ylt, j}jflxs l:ylt, uef{j:yf, cfly{s
cj:yf, efiff jf If]q, j}rfl/s cf:yf jf o:t} cGo s'g} cfwf/df e]befj ul/g] 5}g .
-@_ s'g} klg JolQmnfO{ pTklQ, wd{, j0f{, hft, hflt, ;d'bfo, k]zf, Joj;fo,
lnË, zf/Ll/s cj:yf, ckf+utf, :jf:Yo l:ylt, j}jflxs l:ylt, uef{j:yf, cfly{s
cj:yf, efiff jf If]q, j}rfl/s cf:yf jf o:t} cGo s'g} klg cfwf/df lghL tyf
;fj{hlgs :yfgdf e]befj ul/g] 5}g / To:tf] cfwf/df s'g} klg JolQmnfO{ ;fj{hlgs
k|of]udf /x]sf ;]jf, ;'ljwf jf pkof]usf s'/fx¿ k|of]u ug{af6 jf ;fj{hlgs :yn jf
;fj{hlgs wfld{s :yndf k|j]z ug{ jf cfkm\gf] OR5f cg';f/sf] wfld{s sfo{ ug{af6
jl~rt ul/g] 5}g .
-#_ s;}nfO{ klg ;dfg sfdsf nflu n}lËs cfwf/df kfl/>lds tyf
;fdflhs ;'/Iffdf e]befj ul/g] 5}g .
-$_ s'g} gful/snfO{ ;/sf/L jf ;fj{hlgs kbdf lgo'lQm ubf{ sfg"gn] lgwf{/0f
u/]sf] of]Uotfsf cfwf/df dfq ul/g]5 . To;/L lgo'lQm ubf{ s'g} klg gful/sdfly
pTklQ, wd{, j0f{, hft, hflt, lnË, cfly{s cj:yf, efiff jf If]q, j}rfl/s cf:yf jf
o:t} cGo s'g} cfwf/df e]befj ul/g] 5}g .
!(= ljz]if Joj:yf ePsf]df e]befj u/]sf] gdflgg] M bkmf !& / !* df h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg ;fdflhs jf ;fF:s[lts b[li6n] lk5l8Psf dlxnf, blnt,
cflbjf;L, cflbjf;L hghflt, dw]zL, yf¿, d'l:nd, pTkLl8t ju{, lk58f ju{,
cNk;ª\Vos, ;LdfGtLs[t, ls;fg, >lds, o'jf, afnaflnsf, Ho]i7 gful/s, n}lËs
tyf of}lgs cNk;ª\Vos, ckfËtf ePsf JolQm, uef{j:yfsf JolQm, czQm jf
c;xfo, lk5l8Psf] If]q / cfly{s ¿kn] ljkGg v; cfo{ nufot gful/ssf] ;+/If0f,
;zQmLs/0f jf ljsf;sf nflu sfg"g adf]lhd ljz]if Joj:yf u/]sf]df e]befj u/]sf]
dflgg] 5}g .
@)= :jtGqtf / clwsf/ x'g] M -!_ sfg"g adf]lhd afx]s s'g} klg JolQmsf] j}olQms
:jtGqtf ckx/0f ul/g] 5}g .
-@_ sfg"gsf] cwLgdf /xL k|To]s gful/snfO{ b]xfosf] :jtGqtf / clwsf/
x'g]5 M–

4
www.lawcommission.gov.np

-s_ cfkm\gf] ljrf/ /fVg] tyf cleJoQm ug]{,


-v_ lagf xftxltof/ zflGtk"j{s e]nf x'g] tyf ;ef, ;Dd]ng ug]{,
-u_ ;ª\3 jf ;+:yf vf]Ng],
-3_ g]kfnsf] s'g} klg efudf cfjt hfjt / a;f]af; ug]{,
-ª_ s'g} k]zf, /f]huf/, pBf]u, Joj;fo ug]{,
-r_ cfkm"n] rfx]sf] lzIff jf cfkm\gf] dft[efiffdf lzIff cfh{g ug]{,
-5_ ;DklQ cfh{g ug]{, ef]u ug]{, x:tfGt/0f ug]{ / ;DklQsf] cGo
s'g} sf/f]af/ ug]{,
-h_ ;fj{hlgs g}ltstf / k/Dk/fsf] dof{bf /fvL ;gftgb]lv rnL
cfPsf] cfkm\gf] wd{sf] cjnDag / cEof; ug]{,
-em_ cfkm\gf] ;d'bfosf] efiff, lnlk jf ;+:s[ltsf] ;+/If0f / ;Dj¢{g
ug]{,
-`_ cfkm\gf] wfld{s ;d'bfosf] :jtGq cl:tTj sfod /fvL wfld{s
:yn / wfld{s u'7Lsf] ;~rfng ug]{,
-6_ cfkm\gf] hLp, cfjf;, ;DklQ, lnvt, kqfrf/ jf ;"rgfsf] /Iff
ug]{ jf uf]Ko /fVg] .
@!= uf]kgLotfsf] clwsf/ cltqmd0f ePsf] dflgg] M -!_ sfg"g adf]lhd afx]s s;}n]
;DalGwt JolQmsf] d~h'/L glnO{ b]xfosf s'g} sfd s'/f u/]df uf]kgLotfsf] clwsf/
cltqmd0f ePsf] dflgg]5 M–
-s_ s'g} JolQmsf] af;:yfgdf k|j]z u/]df,
-v_ s;}sf] lr7\7Lkq vf]n]df jf To;sf] k|of]u u/]df, 6]lnkmf]g jf
cGo k|ljlwsf] dfWodaf6 ePsf] s'/fsfgL, af]nL, Wjlgsf] 6]k jf
/]s8{ u/]df jf ;'g]df,
-u_ s'g} JolQmsf] lghL hLjgsf] Jojxf/, cfr/0fsf] lrof] rrf{,
k|sfzg, k|zf/0f jf k|rf/ u/]df,
-3_ s;}sf] cfs[lt jf t:jL/ lvr]df,
-ª_ c¿sf] gfd, cfs[lt, t:jL/ jf cfjfhsf] gSsn u/L ;fj{hlgs
u/]df .

5
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -3_ jf -ª_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
s;}n] ;flxlTos jf snfTds k|of]hg jf ;fj{hlgs lxtsf] nflu tL] v08x¿df
n]lvPsf] s'g} sfd u/]df uf]kgLotfsf] clwsf/ cltqmd0f ePsf] dflgg] 5}g .
@@= s/f/ ug{ kfpg] M k|To]s gful/snfO{ sfg"gsf] cwLgdf /xL s/f/ ug]{ clwsf/ x'g]5 .
@#= sfg"g adf]lhd afx]s s/ nufpg gkfOg] M sfg"g adf]lhd afx]s s'g} JolQmsf]
;DklQ jf cfodf s/ nufpg ;lsg] 5}g .
@$= OR5f lj?4 sfddf nufpg gkfOg]] M s'g} klg JolQmnfO{ lghsf] OR5f lj?4 s'g}
sfddf nufpg kfOg] 5}g .
@%= ;DklQ k|flKt, clwu|x0f, lnnfd jf hkmt gul/g] M -!_ sfg"g adf]lhd ;fj{hlgs
lxtsf] nflu afx]s /fHon] s'g} klg JolQmsf] ;DklQ clwu|x0f ug]{, k|fKt ug]{ jf
To:tf] ;DklQ pk/ c? s'g} k|sf/n] clwsf/sf] l;h{gf ug]{ 5}g .
t/ u}/ sfg"gL ¿kn] cfh{g u/]sf] ;DklQsf] xsdf of] Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
-@_ sfg"g adf]lhd afx]s s;}sf] ;DklQ lnnfd jf hkmt ul/g] 5}g .
@^= ph'/ ug{ ;Sg] M -!_ lu/km\tf/ ePsf] jf y'lgPsf] JolQm cfkm}Fn] jf lghsf] tkm{af6
hf];'s}n] aGbLk|ToIfLs/0fsf] cfb]zsf] nflu ;jf]{Rr cbfnt, pRr cbfnt jf lhNnf
cbfntdf ph'/L lbg ;Sg]5 .
-@_ s;}n] PseGbf a9L cbfntdf ph'/L lbPdf dflyNnf] cbfntdf lbPsf]
ph'/L sfod /xg]5 .
-#_ s;}n] o; kl/R5]b ljk/Lt s'g} sfd sf/afxL u/]df jf ug{ nfu]sf] kof{Kt
cfzÍf ePdf To:tf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg{ hfg] JolQmn] cfkm\gf] clwsf/sf]
k|rngsf] nflu k|fb]lzs If]qflwsf/ ePsf] pRr cbfnt jf lhNnf cbfntdf ph'/
ug{ ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd k/]sf] ph'/L hfFra'em ubf{ sfg"g ljk/Lt lu/km\tf/
ul/Psf] jf y'lgPsf] b]lvPdf ;DalGwt cbfntn] To;/L lu/km\tf/ jf y'lgPsf]
JolQmnfO{ t'?Gt y'gfaf6 5f8\g cfb]z lbg]5 .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhd k/]sf] ph'/L hfFra'em ubf{ k|ToyL{n] lghsf]
clwsf/df s]xL Iflt k'¥ofPsf] jf Iflt k'¥ofpg nfu]sf] b]lvPdf ;DalGwt cbfntn]
To:tf] k|ToyL{sf] gfddf ph'/ ug]{ JolQmsf] clwsf/ pk/ Iflt k'Ug] lsl;dsf] sfd

6
www.lawcommission.gov.np

gug{, gu/fpg / s]xL sfd ul/;s]sf] eP afFsL sfd gug{ jf s'g} sfd ug{ nufpg
cfb]z hf/L ug{ ;Sg]5 .
@&= Ifltk"lt{ e/fO{ lbg] M -!_ bkmf @^ adf]lhd k/]sf] ph'/L hfFra'em ubf{ k|ToyL{n]
ph'/stf{nfO{ jblgotk"j{s Iflt k'Ug] s'g} sfd u/]sf] 7xl/Pdf ;DalGwt cbfntn]
cj:yf x]/L k|ToyL{af6 ph'/Lstf{nfO{ dgfl;a Ifltk"lt{ e/fO{{ lbg]5 .
-@_ s'g} ;/sf/L jf ;fj{hlgs lgsfodf sfo{/t kbflwsf/L jf sd{rf/Ln] o;
kl/R5]bdf plNnlvt gful/s clwsf/sf] hfgLhfgL pNnª\3g u/]sf] 7xl/Pdf pkbkmf
-!_ adf]lhdsf] Ifltk"lt{sf] /sd To:tf] kbflwsf/L jf sd{rf/L cfkm}Fn] Joxf]g'{ kg]{5 .
@*= em'§f ph'/L lbPsf] b]lvPdf Ifltk"lt{ e/fO{ lbg] M -!_ s;}n] s;}nfO{ b'Mv lbg] jf xflg,
gf]S;fgL k'/\ofpg] lgotn] em'§f ph'/L lbPsf] 7x/]df ;DalGwt cbfntn] To;/L em'§f
ph'/L lbg] ph'/Lstf{af6 k|ToyL{nfO{ dgfl;a Ifltk"lt{ e/fO{{ lbg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd e/fOg] Ifltk"lt{df k|ToyL{n] cbfntdf cfk\mgf]
k|lt/Iff ubf{ nfu]sf] vr{, cbfntL b:t'/ / sfg"g Joj;foLsf] vr{ ;d]t ;dfj]z
x'g]5g\ .
@(= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn]
lu/km\tf/ jf y'lgPsf] xsdf hlxn];'s} / cGo cj:yfdf To:tf] sfd sf/afxL eP
u/]sf] ldltn] 5 dlxgfleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

efu–@
JolQm ;DaGwL sfg"g
kl/R5]b–!
k|fs[lts JolQm ;DaGwL Joj:yf
#)= JolQmsf] dfGotf kfpg] M k|To]s JolQmn] hGdgf;fy JolQmsf] ¿kdf dfGotf kfpg]5 /
lgh hLljt /x];Dd sfg"g adf]lhdsf] clwsf/ pkef]u ug{ kfpg]5 .
#!= gfdsf] clwsf/ x'g] M -!_ k|To]s JolQmnfO{ hGdgf;fy gfdsf] clwsf/ x'g]5 / cfkm\gf]
gfdsf] ;Ddfghgs tj/n] pkof]u ug{ kfpg]5 .
-@_ k|To]s JolQmnfO{ cfkm\gf] gfd, OHht / k|lti7fsf] /Iff ug]{ clwsf/ x'g]5
/ To:tf] clwsf/ cGo JolQmdf x:tfGt/0f x'g ;Sg] 5}g .

7
www.lawcommission.gov.np

-#_ s;}n] klg cGo JolQmsf] gfd b'¿kof]u ug{ kfpg] 5}g .
#@= ;Ifdtf k|fKt ug]{ M -!_ c7f/ jif{ pd]/ k"/f ePsf] k|To]s JolQm aflnu ePsf]
dflgg]5 / ;f]xL x}l;otdf lgh sfg"gL ¿kdf ;Ifd ePsf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;Ifd JolQmn] sfg"gsf] cwLgdf /xL h'g;'s}
clwsf/ pkof]u ug{, bfloTj lgjf{x ug{ tyf st{Jo kfngf ug{ ;Sg]5 .
##= c;Ifd dflgg] M -!_ bkmf #@ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bz jif{ pd]/ k"/f
gePsf] jf To:tf] pd]/ k'u]sf] eP klg xf]; 7]ufgdf g/x]sf] sf/0f cfkm\gf] xs / lxt
;+/If0f ug{ g;Sg] JolQm sfg"gL ¿kdf c;Ifd dflgg]5 .
:ki6Ls/0f M o; ;+lxtfsf] k|of]hgsf] nflu æxf]; 7]ufgdf g/x]sf]Æ eGgfn] zf/Ll/s jf
dfgl;s c:j:Yftfsf sf/0f ;fdfGo ;demdf cfk"mn] u/]sf] sfd / To;sf] kl/0ffd
a'em\g g;Sg] cj:yfdf /x]sf] ;Demg' k5{ .
-@_ c;Ifd JolQmn] s'g} lsl;dsf] sfg"gL bfloTj Joxf]g'{ kg]{ 5}g / s'g}
clwsf/ pkof]u ubf{ ;+/Ifs jf dfyj/sf] d~h'/L lnO{ jf ;+/Ifs jf dfyj/ dfkm{t
pkof]u ug'{ jf u/fpg' kg]{5 .
-#_ c;Ifd JolQmsf] tkm{af6 s'g} sfuh u/fpg' kbf{ lghsf] ;+/Ifs jf
dfyj/ dfkm{t u/fpg' kg]{5 .
#$= cw{;Ifd dflgg] M -!_ bz jif{ k"/f eO{ c7f/ jif{ pd]/ k"/f gu/]sf] JolQm cw{;Ifd
dflgg]5 .
-@_ cw{;Ifd JolQmn] sfg"gsf] cwLgdf /xL h'g;'s} clwsf/ pkof]u ug{,
bfloTj lgjf{x ug{ tyf st{Jo kfngf ug{ ;Sg]5 .
-#_ cw{;Ifd JolQmn] s'g} clwsf/sf] pkof]u ubf{ ;+/Ifs jf dfyj/sf] d~h'/L
lnO{ jf ;+/Ifs jf dfyj/ dfkm{t u/fpg' kg]{5 .
-$_ cw{;Ifd JolQmsf] s'g} sfuh u/fpFbf ;+/Ifs jf dfyj/sf] /f]xj/df
u/fpg' kg]{5 .
#%= cbfntsf] lg0f{o adf]lhd x'g] M s'g} JolQmsf] ;Ifdtf, c;Ifdtf jf cw{;Ifdtfsf]
;DaGwdf ljjfb pTkGg ePdf cbfntsf] lg0f{o adf]lhd x'g]5 .

8
www.lawcommission.gov.np

#^= z/L/sf] k/LIf0f jf cË kl/jt{g ug{, u/fpg ;Sg] M -!_ s'g} klg JolQmn] sfg"gsf]
cwLgdf /xL cfkm\gf] z/L/sf] k/LIf0f, pkrf/, cË kl/jt{g jf z/L/sf] s'g} cËsf]
s'g} c+z jf To;sf] s'g} gd"gf ;Íng ug{ jf u/fpg ;Sg]5 .
-@_ s'g} JolQm cfkm}Fn] d~h'/L lbg g;Sg] u/L czQm ePsf] cj:yfdf ;+/Ifs
jf dfyj/n] lghsf] lxtsf] nflu pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sfd ug{ jf u/fpg ;Sg]5 .
#&= cfkm\gf] bfx ;+:sf/, sfhlsl/of jf ;butsf] ljlw lgwf{/0f ug{ ;Sg] M -!_ s'g} klg
JolQmn] hLljt 5Fb} cfkm\gf] d[To' kl5 ul/g] bfx ;+:sf/, sfhlsl/of jf ;butsf] ljlw
lgwf{/0f ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} JolQmn] bfx ;+:sf/, sfhlsl/of jf ;butsf]
ljlw lgwf{/0f u/]sf]df xsjfnfn] klg dg]{ JolQmsf] OR5f adf]lhd lghsf] bfx ;+:sf/,
sfhlsl/of jf ;but ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} JolQmn] cfkm\gf] bfx ;+:sf/, sfhlsl/of jf
;butsf] ljlw lgwf{/0f gu/]sf]df xsjfnfn] k|rlnt k/Dk/f tyf ;+:sf/ adf]lhd
lghsf] bfx ;+:sf/, sfhlsl/of jf ;but ug'{ kg]{5 .
#*= zj jf cË bfg lbg ;Sg] M -!_ s'g} klg JolQmn] cfkm\gf] d[To'kl5 cfkm\gf] zj,
z/L/sf] s'g} cË jf To;sf] s'g} c+z vf; sfdsf] nflu k|of]u ug{ jf u/fpg s;}nfO{
bfg lbg] u/L lnlvt ¿kdf OR5f JoQm ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd OR5f JoQm ePsf]df xsjfnfn] klg dg]{ JolQmsf]
zj, z/L/sf] cË jf To;sf] s'g} c+zsf] k|of]u dg]{ JolQmsf] OR5f adf]lhd ug'{
kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg To:tf] zj, cË jf
To;sf] s'g} c+z :jLsf/ ug]{ JolQm pknAw x'g g;s]df jf To:tf] zj, cË jf
To;sf] s'g} c+z 5'6\ofpg ;Dej gx'g] ePdf To:tf] zjsf] bkmf #& adf]lhd bfx
;+:sf/, sfh lsl/of jf ;but ug'{] kg]{5 .
#(= a;f]af;sf] 7]ufgf dflgg] M -!_ s'g} JolQmsf] a;f]af;sf] 7]ufgf lgwf{/0f ug'{ kbf{
lghn] To; k|of]hgsf] nflu s'g} 7]ufgf lbPsf] /x]5 eg] ;f]xL 7]ufgf / To;/L 7]ufgf
lbPsf] /x]g5 eg] g]kfnleq lghn] :yfoL ¿kdf a;f]af; u/]sf] 7fpFnfO{ lghsf]
a;f]af;sf] 7]ufgf dflgg]5 .

9
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} JolQmsf] a;f]af; gePdf jf a;f]af; kQf
gnfu]df To:tf] JolQm tTsfn a;f]af; ub}{ cfPsf] 7fpFnfO{ lghsf] a;f]af;sf] 7]ufgf
dflgg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd s'g} JolQmsf] a;f]af; gePdf jf lghsf]
a;f]af; kQf gnfu]df lghn] s'g} Jofkf/, Joj;fo, /f]huf/ jf sf/f]af/ u/]sf] /x]5
eg] To:tf] Jofkf/, Joj;fo, /f]huf/ jf sf/f]af/ u/]sf] 7fpFnfO{ lghsf] a;f]af;sf]
7]ufgf dflgg]5 .
-$_ pkbkmf -!_, -@_ jf -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} JolQmsf]
a;f]af;sf] 7]ufgf kl/jt{g ePsf] /x]5 eg] To:tf] JolQm tTsfn h'g 7fpFdf a;f]af;
u/]sf] 5 ;f]xL 7fpFnfO{ lghsf] a;f]af;sf] 7]ufgf dflgg]5 .
-%_ c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] a;f]af; lgwf{/0f ug'{ kbf{ To:tf] JolQmn]
:yfoL ¿kdf a;f]af; u/]sf] 7fpF / To:tf] 7fpF olsg gePdf To:tf] JolQmsf] ;+/Ifs
jf dfyj/ a;f]af; u/]sf] 7fpFnfO{ lghsf] a;f]af;sf] 7]ufgf dflgg]5 .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} JolQmn] s'g} vf;
k|of]hgsf] nflu s'g} 7]ufgfnfO{ cfkm\gf] af;:yfg dfg]sf] eP To:tf] 7]ufgfnfO{ lghsf]
a;f]af;sf] 7]ufgf dflgg]5 .
$)= d[To' ePsf] dflgg] M -!_ s'g} JolQm lagf ;"rgf nuftf/ afx| jif{b]lv a]kQf ePdf jf
To:tf] JolQmsf] ;DaGwdf :jefljs ¿kdf hfgsf/L kfpg] JolQmn] afx| jif{b]lv s'g}
hfgsf/L gkfPdf To:tf] JolQm hLljt /x]sf] k|df0f k|fKt ePsf]df afx]s To:tf]
JolQmsf] d[To' ePsf] dflgg]5 .
t/ b]xfosf] cj:yfdf b]xfosf] cjlw ;dfKt ePkl5 To:tf] JolQmsf] d[To'
ePsf] dflgg]5 M–
-!_ c;L jif{ pd]/ k"/f ePsf] JolQm eP kfFr jif{,
-@_ o'4:yndf vl6Psf] ;}lgs eP o'¢ ;dfKt ePsf] ldltn] rf/
jif{,
-#_ b'3{6gf ePsf] jfo'ofg, kfgL hxfh jf cGo ;jf/L ;fwgdf
ofqf u/]sf] JolQm eP To;/L b'3{6gf ePsf] ldltn] tLg jif{ .

10
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ sf] k|ltaGwfTds jfSof+zsf] v08 -#_ df h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg s'g} JolQmsf] s'g} b'3{6gfdf k/L d[To' ePsf]df To:tf] b'3{6gfdf
kg]{ csf]{ JolQm hLljt /x]sf] k|df0f k|fKt gePdf To:tf] JolQmsf] klg ;f]xL avt
d[To' ePsf] dflgg]5 .
-#_ s'g} b'3{6gfdf k/L Ps};fy PseGbf a9L JolQmsf] d[To' ePdf cGoyf
k|dfl0ft ePsf]df afx]s To;/L d[To' x'g] k|To]s JolQmsf] Ps};fy d[To' ePsf]
dflgg]5 .
t/ s'g} vf; k|of]hgsf] nflu To;/L ePsf] b'3{6gfdf s'g JolQmsf] klxn] d[To'
ePsf] xf] eGg] k|Zg lg?k0f ug'{ kg]{ ePdf cGoyf k|dfl0ft ePsf]df afx]s d[To'
x'Fbfsf avt h'g JolQmsf] pd]/ a9L /x]sf] 5 ;f]xL JolQmsf] klxn] d[To' ePsf]
dflgg]5 .
-$_ s'g} JolQm lagf ;"rgf a]kQf ePsf] jf s'g} ljkb\ jf b'3{6gfdf k/]sf]n]
lghsf] d[To'sf] ;DaGwdf Goflos 3f]if0ff u/L kfpF egL To:tf] JolQm a]kQf ePsf] jf
d[To' ePsf] ldlt, 7]ufgf, sf/0f / cfwf/ ;lxt v'nfO{ ;/f]sf/jfnf JolQmn] lgj]bg
lbPdf cbfntn] ;a't k|df0f a'emL To:tf] JolQmsf] ;DaGwdf d[To'sf] Goflos
3f]if0ffsf] cfb]z ug{ ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd d[t 3f]lift eO;s]sf] JolQm hLljt ¿kdf kmsL{ cl3
ePsf] Goflos 3f]if0ff ab/ u/L kfpF egL lgh cfkm}Fn] jf lghsf] d[To' ePsf] ldlt
Goflos 3f]if0ff ePsf] ldlteGbf km/s k/L d[To' ;DaGwL Goflos 3f]if0ff ;+zf]wg u/L
kfpF egL lghsf] xsbf/n] lgj]bg lbPdf cbfntn] ;f] ;DaGwdf cfjZos hfFra'em
u/L pkbkmf -$_ adf]lhd u/]sf] Goflos 3f]if0ffsf] cfb]z ;+zf]wg jf ab/ ug]{5 .
t/,
-!_ s'g} hLljt kTgLn] To:tf] 3f]if0ff kl5 csf]{ ljjfx u/]sf] /x]5 eg]
3f]lift JolQm;Fusf] j}jflxs ;DaGw k'gM :yflkt x'g ;Sg] 5}g .
-@_ d[t 3f]lift JolQmsf] sfg"g adf]lhdsf] clwsf/df s'g} k|lts"n c;/
kg]{ 5}g .
-#_ d[To' ePsf] gofF ldlt sfod ePsf] sf/0faf6 klxn]sf] Goflos
3f]if0ffaf6 eO;s]sf] sfddf k|lts"n c;/ kg]{ 5}g .

11
www.lawcommission.gov.np

-$_ v08 -#_ adf]lhd ePsf] sfd sf/afxLaf6 s'g} JolQmsf] sfg"g
adf]lhd k|fKt xs, lxt jf ;/f]sf/df s'g} c;/ kg]{ 5}g .
$!= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] b]xfo
adf]lhd gfln; ug{ ;Sg]5 M–
-s_ bkmf #^ sf] cj:yfdf To:tf] sfd sf/afxL eP u/]sf] ldltn] tLg
dlxgfleq,
-v_ bkmf $) sf] pkbkmf -%_ sf] cj:yfdf To:tf] sfd sf/afxL ePsf]
yfxf kfPsf] ldltn] Ps jif{leq,
-u_ v08 -s_ / -v_ df n]lvPb]lv afx]s cGo cj:yfdf To:tf] sfd
sf/afxL eP u/]sf] ldltn] 5 dlxgfleq .

kl/R5]b–@
sfg"gL JolQm ;DaGwL Joj:yf
$@= sfg"gL JolQmn] ;Ifdtf k|fKt ug]{ M -!_ sfg"g adf]lhd ;+:yfkgf ePsf] ;Ël7t
;+:yfn] sfg"gL JolQmTj k|fKt ug]{5 / ;f]xL x}l;otdf sfg"gL ;Ifdtf k|fKt ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd sfg"gL ;Ifdtf k|fKt ug{sf] nflu s'g} ;+:yf sfg"g
adf]lhd btf{ ePsf] x'g' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd btf{ x'gsf nflu sfg"gdf 5'§} Joj:yf ePsf]df
afx]s b]xfosf s'/f v'nfO{ ;DalGwt clwsf/L ;dIf lgj]bg ug'{ kg]{5 M–
-s_ ;Ël7t ;+:yfsf] gfd,
-v_ ;Ël7t ;+:yfsf] k|wfg sfof{no / To:tf] sfof{no /xg] 7]ufgf
-u_ ;Ël7t ;+:yfsf] p2]Zo tyf sfo{x¿,
-3_ ;Ël7t ;+:yfsf] k"FhLut ;+/rgf /xg] eP To;sf] ljj/0f,
-ª_ cGo cfjZos ljj/0f .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;+:yf btf{ ePkl5 To:tf] ;+:yf ;+:yfkgf ePsf]
dflgg]5 .
-%_ sfg"gL JolQmsf] ;Ël7t JolQmTj -skf]{/]6 k;{gfln6L_ x'g]5 / cfkm\gf] sfd
sf/afxLsf] nflu 5'§} 5fk k|of]u ug]{5 .

12
www.lawcommission.gov.np

-^_ o; bkmf adf]lhd ;+:yflkt ;+:yf cljlR5Gg pQ/flwsf/jfnf Ps


:jzfl;t / ;Ël7t ;+:yf x'g]5 / sfg"gsf] cwLgdf /xL ;f]xL x}l;otdf JolQm ;/x
b]xfosf] sfd ug{ ;Sg]5 M–
-s_ ;DklQ k|fKt ug{, /fVg, cfh{g ug{, ef]urng ug{, a]rlavg
ug{ jf cGo s'g} lsl;dn] Joj:yfkg ug{,
-v_ s/f/ ug{, s/f/ adf]lhdsf] clwsf/ k|of]u / bfloTj lgjf{x ug{
jf cGo s'g} lsl;daf6 s'g} lsl;dsf] xs jf bfloTj :jLsf/
ug{,
-u_ cfkm\gf] sfd, sf/afxL jf Joj;fo ;~rfng ug{ cfjZos
ljwfg jf ljlgodfjnL agfpg,

-3_ cfˆgf] sfo{ ;Dkfbg ug{ cwLgdf /xL sd{rf/L lgo'lQm ug{,
-ª_ cfkm\gf] ljwfg tyf ljlgodfjnLsf] cwLgdf /xL zfvf jf cGo
sfof{no vf]Ng,
-r_ s'g} a}Í jf ljQLo ;+:yfdf vftf vf]Ng / vftf ;~rfng ug{,
-5_ sfg"g adf]lhd cGo sfo{ ug{ .
-&_ sfg"gL JolQmn] cfkm\gf] gfdaf6 gfln; jf cGo sfg"gL sf/afxL ug{ jf
To:tf] JolQm pk/ klg ;f]xL gfdaf6 gfln; jf cGo sfg"gL sf/afxL ug{ ;lsg]5 .
$#= ;+:yfkgf ePkl5 sfg"gL ;Ifdtf k|fKt ug]{ M -!_ sfg"gL JolQmsf] ;+:yfkgf ePkl5
To:tf] JolQmn] bkmf $@ df plNnlvt sfdsf cltl/Qm b]jfgL tyf jfl0fHo ;DaGWfL
sfd sf/afxL ug{ sfg"gL ;Ifdtf k|fKt ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|fKt u/]sf] ;Ifdtf sfg"gL JolQmsf] sfg"g adf]lhd
lnlSj8]zg, lj36g jf cGTo geP;Dd sfod /xg]5 .
$$= sfg"gL ;Ifdtf :jtM k|fKt u/]sf] dflgg] M bkmf $@ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg b]xfosf lgsfon] :jtM sfg"gL JolQmsf] ¿kdf ;Ifdtf k|fKt u/]sf] dflgg]5 M–
-s_ g]kfn /fHo,
-v_ g]kfn ;/sf/,
-u_ ;ª\3Lo ;+;b jf Joj:yflksf–;+;b,

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

13
www.lawcommission.gov.np

-3_ cbfnt, ;+j}wflgs lgsfo jf To:tf lgsfo cGtu{tsf s'g}


sfof{no,
-ª_ g]kfn ;/sf/sf dGqfno, ;lrjfno, ljefu jf cGo s'g}
;/sf/L sfof{no,
-r_ k|b]z,
-5_ k|b]z ;/sf/ jf k|b]z :t/sf ;/sf/L sfof{no,
-h_ k|b]z ;ef,
-em_ ufpFkflnsf, gu/kflnsf jf lhNnf ;ef jf To:tf lgsfo
cGtu{tsf :yfgLo txsf ;/sf/L sfof{no,
-`_ g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txsf] ;/sf/n] sfg"g
adf]lhd :yfkgf u/]sf] cfof]u, ;ldlt jf To:t} cGo lgsfo,
-6_ sfg"g adf]lhd :yfkgf ePsf ;+:yfg, ;Ël7t ;+:yf jf lgsfo,
-7_ k/fk"j{b]lv ;~rfng eO{ ;DklQ ePsf d7, dlGb/, b]jfno,
r}To, u'Daf, dl:hb, luhf{3/, wd{zfnf, kf6L, ;Qn,
cGToi6L:yn h:tf ;fj{hlgs k|of]hgsf] nflu :yfkgf ePsf
;+:yf,
-8_ ;fj{hlgs k|of]hgsf] nflu :yfkgf ePsf] ;fd'bflos ljBfno
jf dxfljBfno jf ljZjljBfno .
$%= sfg"gL JolQm /xg] 7]ufgf M sfg"gL JolQm /xg] 7]ufgf ;Ël7t ;+:yf ;+:yfkgf ubf{sf
avt pNn]v ePsf] 7]ufgf x'g]5 / To;/L pNn]v gePsf]df To:tf] ;+:yfsf] k|wfg
sfof{no jf /lhi6«8{ sfof{no /x]sf] 7]ufgf / To:tf] sfof{no jf 7]ufgf klg lgwf{/0f
gePsf]df To:tf] ;+:yfsf] k|d'v k|zf;lgs sfof{no jf sf/f]af/ tyf Joj;fo /x]sf]
7]ufgfdf /x]sf] dflgg]5 .
$^= sfg"gL JolQmsf] Joj:yfkg tyf ;~rfng M -!_ sfg"gdf cGoyf pNn]v ePsf]df
afx]s sfg"gL JolQmsf]] Joj:yfkg tyf ;~rfng To:tf] JolQmsf] ljwfgdf Joj:yf
eP adf]lhd / To:tf] Joj:yf gePsf]df Ps jf PseGbf a9L ;ª\Vofsf ;~rfnsaf6
x'g]5 .

14
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;~rfnsaf6 ePsf] Joj:yfkg tyf ;~rfngsf]


nflu sfg"gL JolQm lhDd]jf/ x'g]5 .
$&= sfg"gL JolQmsf] sfo{ ;Dkfbg M -!_ sfg"gL JolQmsf] tkm{af6 sfo{ ;Dkfbg ug'{ kbf{
sfg"gdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s To:tf] JolQmsf] ;~rfnsx¿sf] lg0f{oaf6
x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd sfo{ ;Dkfbg ubf{ ;~rfnsn] s'g} sfd s'g}
;~rfns jf c? s;}n] ;Dkfbg ug{ ;Sg] u/L clwsf/ lbg ;Sg]5 .
$*= sfg"gL JolQm uflePdf xs jf bfloTj ;g]{ M -!_ s'g} sfg"gL JolQm s'g} sf/0fn] csf]{
sfg"gL JolQm;Fu uflePdf To:tf] JolQmsf] xs jf bfloTj To;/L uflebfsf avt
lgwf{/0f eP adf]lhd x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgwf{/0f gePsf]df csf]{ JolQm;Fu ufleg] sfg"gL
JolQmsf] xs jf bfloTj uflePsf] sfg"gL JolQmdf ;g]{5 .
$(= sfg"gL JolQm k|ltlglw x'g ;Sg] M sfg"gL JolQmn] sfg"gsf] cwLgdf /xL csf]{ s'g}
JolQmsf] k|ltlglw -Ph]G6_ eO{ sfd ug{ ;Sg]5 .
%)= :jfy{ aflemg] ePdf lg0f{odf efu lng gx'g] M -!_ s'g} ;+:yf jf lgsfosf] ;b:o jf
;~rfnsn] cfkm\gf] lghL :jfy{ lglxt ePsf] ljifo ;DaGwL lg0f{o k|lqmofdf efu lng
x'Fb}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd :jfy{ lglxt eO{ lg0f{odf c;/ k/]sf] /x]5 eg]
To:tf] lg0f{o ab/ x'g]5 .
%!= sfg"gL JolQm lhDd]jf/ /xg] M s;}n] sfg"gL JolQmsf] tkm{af6 s'g} sfd sf/afxL ubf{
s;}nfO{ s'g} lsl;dsf] xflg, gf]S;fgL kg{ uPdf To;sf] lhDd]jf/L To:tf] sfg"gL
JolQmsf] x'g]5 / To;sf] Ifltk"lt{ ;DalGwt sfg"gL JolQmn] Joxf]g'{ kg]{5 .
t/ sfg"gL JolQmsf] p2]Zo jf sfo{If]q aflx/ /xL u/]sf] jf jblgot k"j{s
u/]sf] sfd sf/afxLaf6 s;}nfO{ xflg, gf]S;fgL x'g uPdf To:tf] sfd ug]{ ;~rfns
jf JolQm g} JolQmut ¿kdf lhDd]jf/ x'g]5 .
%@= ;DklQ jf bfloTj km5\of}{6 ug'{ kg]{ M s'g} sfg"gL JolQm s'g} sf/0fn] lj36g ePdf
To:tf] JolQmsf] ;DklQ tyf bfloTj sfg"g adf]lhd km5\of}{6 ug'{ kg]{5 .

15
www.lawcommission.gov.np

%#= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg{] JolQmn] bkmf
%) sf] cj:yfdf To:tf] sfd sf/afxL eP u/]sf] yfxf kfPsf] ldltn] tLg dlxgfleq
/ cGo cj:yfdf ;f] sfd sf/afxL eP u/]sf] ldltn] 5 dlxgfleq gfln; ug{
;Sg]5 .

kl/R5]b–#
k|fs[lts JolQmsf] bfdf;fxL ;DaGwL Joj:yf
%$= bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL k|f/De ug{ ;lsg] M -!_ s'g} JolQmsf] C0f tyf lghn]
Joxf]g'{ kg]{ cGo bfloTj lghsf] hfoh]yfeGbf a9L ePdf To:tf] hfoh]yfaf6 C0f
e'QmfgL jf c;'n ug{ jf bfloTj km5\of}{6 ug{ bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL k|f/De ug{
;lsg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf cj:yfdf
bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL k|f/De ug{ ;lsg] 5}g M–
-s_ lgoldt cfDbfgL ePsf] jf eljiodf cfDbfgL x'g] lglZrttf
ePsf] JolQmn] cfkm\gf] cfDbfgLaf6 lglZrt cjlwdf C0f jf
cGo bfloTj e'QmfgL jf km5\of}{6 ug{ ;Sg] s'/f lghn] k|dfl0ft
u/]df jf To:tf] s'/fdf ;fx" ;Gt'i6 ePdf,
-v_ bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] JolQmn] bfdf;fxLsf] sf/afxL k|f/De
ug'{ kg]{ cj:yf ;[hgf ePsf] ldltaf6 To:tf] sf/afxL k|f/De
gug{ jf gu/fpgsf] nflu ;fx"sf] C0f e'QmfgLsf] cjlw /
To;sf] ;|f]t v'nfO{ kfFr jif{;Ddsf] ;dofjlw dfu u/]df, jf
-u_ bfdf;fxLsf] sf/afxL k|f/De ug{ jf u/fpg ;fx"n] d~h'/
gu/]df .
:ki6Ls/0f M
-!_ o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æhfoh]yfÆ eGgfn]
;DalGwt JolQmsf] tTsfn sfod /x]sf] jf o; kl/R5]b
adf]lhd bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL ;DkGg x'g'eGbf
cufl8;Dd cfh{g x'g] jf x'g ;Sg] ;DklQ ;Demg' k5{ .

16
www.lawcommission.gov.np

-@_ v08 -u_ sf] k|of]hgsf] nflu æ;fx"Æ eGgfn] PseGbf


a9L ;fx" ePsf]] cj:yfdf bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf]
JolQmsf] s"n C0fdWo] krf; k|ltzt jf ;f]eGbf a9L
C0f lng' kg]{ ;fx" jf ;fx"x¿sf] ;d"x ;Demg' k5{ .
-#_ o; kl/R5]b adf]lhd s'g} JolQmsf] hfoh]yfaf6 ;fx"sf] C0f jf bfaL
km5\of}{6 ePsf]df To:tf] JolQm ;fx"sf] bfdf;fxLdf k/]sf] dflgg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd bfdf;fxLdf k/]sf] JolQmsf] nut cbfntn] To:tf]
k|of]hgsf nflu v8f ePsf] bfdf;fxL k|zf;g sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhdsf] nut bfdf;fxL k|zf;g sfof{non] cBfjlws u/L
/fVg' kg]{5 .
-^_ pkbkmf -#_ adf]lhd s'g} JolQm bfdf;fxLdf k/]sf]df o; kl/R5]b adf]lhd
km5\of}{6 ePsf] lghn] lnPsf] C0f jf lghn] k"/f ug'{ kg]{ bfloTj afx]s cGo C0f jf
bfloTj lghn] e'QmfgL jf k"/f ug'{ kg]{ 5}g .
-&_ pkbkmf -^_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} JolQm ;fx"sf]
bfdf;fxLdf k/]kl5 lghn] z'? ug]{ Jofkf/, Joj;fo jf sf/f]af/af6 b]xfosf] bfloTj
k"/f ug'{ kg]{5 M–

-s_ g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txnfO{ a'emfpg' kg]{
s/, z'Ns jf b:t'/,
-v_ cbfntsf] cfb]z adf]lhd a'emfpg' kg]{ b08, hl/afgf jfktsf]
/sd,
-u_ cfkm\gf] ;+/IfsTj jf dfyj/Ldf /x]sf] JolQmsf] ;DklQ lxgfldgf
u/] jfkt a'emfpg' kg]{ /sd,
-3_ rf]/L u/]sf] ;fdfgsf] a'emfpg' kg]{ /sd,
-ª_ u'7Lsf] ;DklQ lxgfldgf u/] jfkt a'emfpg' kg]{ /sd .
-*_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bfdf;fxLdf k/]sf]
JolQmn] To:tf] x}l;otdf sfg"g adf]lhd ug{ gx'g] sfd, sf/afxL afx]s cGo h'g;'s}
Jofkf/, Joj;fo jf sf/f]af/ ug{ ;Sg]5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

17
www.lawcommission.gov.np

%%= bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL ug{ lgj]bg lbg' kg]{ M -!_ bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] JolQm
cfkm}Fn] jf C0f ;fj{hlgs ePsf] eP sDtLdf kRrL; k|ltzt jf ;f]eGbf a9L C0f
bfaL ePsf] / C0f ;fj{hlgs gePsf] eP kfFrnfv ?k}ofFeGbf a9L C0f bfaL ePsf
;fx" jf ;fx"x¿sf] ;d"xn] bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL k|f/De ug{sf] nflu cbfntdf
lgj]bg lbg ;Sg]5g\ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd bfdf;fxLsf nflu bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] JolQmn]
lgj]bg lbFbf b]xfosf] ljj/0f lgj]bgdf v'nfpg' kg]{5 M–
-s_ lghsf] s"n hfoh]yfsf] oyfy{ ljj/0f / To;sf] d"No,
-v_ lghn] lnPsf] s"n C0f /sd, To;df nfu]sf] Aofhsf] ljj/0f
tyf To:tf] C0f lbg] ;fx" jf ;fx"x¿sf] 7]ufgf ;lxtsf] ljj/0f,
-u_ lghn] r'Qmf ug'{ kg]{ cGo bfloTj eP To;sf] ljj/0f,
-3_ C0f tyf cGo bfloTj r'Qmf jf k"/f ug{ g;Sgfsf] sf/0f .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;fx" jf ;fx"x¿sf] ;d"xn] bfdf;fxLsf] nflu lgj]bg
lbFbf b]xfosf] ljj/0f lgj]bgdf v'nfpg' kg]{5 M–
-s_ lghsf] C0fL bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] k|df0f,
-v_ cfkm"n] yfxf kfP;Ddsf] lghsf] hfoh]yfsf] ljj/0f / To;sf]
cg'dflgt d"No,
-u_ cfkm\gf] bfaL tyf cGo ;fx"sf] C0f jf bfaL yfxf kfPsf] eP
To;sf] ljj/0f,
-3_ ;fx"x¿sf] 7]ufgf ;d]tsf] ljj/0f .
-$_ bfdf;fxLsf] sf/afxL k|f/De ug{ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg lbg' cl3
;fx" jf ;fx"x¿sf] ;d"xn] sDtLdf tLg dlxgfsf] Dofb lbO{ lghsf] C0f jf cGo
bfloTj r'Qmf ug{ / To:tf] cjlwleq r'Qmf gu/]df bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL k|f/De
ug{sf] nflu cbfntdf lgj]bg ug]{ s'/fsf] ;"rgf C0fLnfO{ lbPsf] x'g' kg]{5 .
%^= ;fx"nfO{ ;"rgf lbg] M -!_ bkmf %% adf]lhd C0fLn] bfdf;fxLsf] sf/afxL k|f/De ug{
lgj]bg u/]sf]df cbfntn] C0fLn] C0f ltg{' kg]{ egL pNn]v u/]sf] ;fx" jf
;fx"x¿nfO{ k}FtL; lbgsf] Dofb ;lxtsf] ;"rgf lbO{ To; ;DaGwL ;"rgf /fli6«o:t/sf]
s'g} b}lgs ;dfrf/kqdf k|sfzg ug'{ kg]{5 .

18
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;"rgf k|sfzg ubf{ h'g JolQmsf] hfoh]yf bfdf;fxL
ug{ vf]lhPsf] xf] To:tf] JolQmsf] hfoh]yf pk/ c? s;}sf] s'g} lsl;dsf] bfaL eP
;f]xL pkbkmfdf tf]lsPsf] Dofbleq ;a't k|df0f ;lxt bfaL k]z ug{ cfpg' eGg]
Joxf]/f ;d]t v'nfpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhdsf] Dofbleq kg{ cfPsf] ;fx" jf ;fx"x¿ jf
cGo s;}sf] bfaLnfO{ To:tf] JolQmsf] hfoh]yf lj?4 kg{ cfPsf] clGtd bfaL dflgg]5
/ ;f]xL cfwf/df lghsf] hfoh]yfsf] bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL k|f/De ul/g]5 .
%&= C0fLnfO{ ;"rgf lbg' kg]{ M -!_ bkmf %% adf]lhd ;fx" jf ;fx"x¿sf] ;d"xn] C0fLsf]
hfoh]yfsf] bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL k|f/De ug{ lgj]bg lbPsf]df cbfntn] lghsf]
hfoh]yf pk/ bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL ug'{ kg]{ xf] jf xf]Og / gug'{ kg]{ s'g} sf/0f
eP To;sf] k|df0f ;lxt cbfntdf pkl:yt x'g k}FtL; lbgsf] Dofb ;lxtsf] ;"rgf
C0fLnfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd C0fLnfO{ ;"rgf lbPsf]df cGo ;fx" jf bfaLstf{nfO{
To; ;DaGwdf k}FtL; lbgleq bfaL k]z ug{ cfpg' egL ;"rgf lbO{ To:tf] ;"rgf
/fli6«o:t/sf] s'g} b}lgs ;dfrf/kqdf k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] cjlwleq bfaL k]z gug]{ JolQmsf] bfaL To:tf]
cjlwkl5 dfGo x'g] 5}g .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhd jf bkmf %^ sf] pkbkmf -!_ adf]lhd /fli6«o:t/sf]
b}lgs ;dfrf/kqdf ;"rgf k|sfzg ubf{ nfUg] b:t'/ ;DalGwt lgj]bsaf6 c;'n
ul/g]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd c;'n ul/Psf] b:t'/ bfdf;fxLsf] s|ddf C0fLaf6
e/fO{ lbg ;lsg]5 .
%*= bfdf;fxLsf] sf/afxL k|f/De ug{ cfb]z lbg] M -!_ bkmf %% adf]lhd bfdf;fxL ;DaGwL
sf/afxL k|f/De ug{ cbfntdf lgj]bg k/]df ;f] ;DaGwdf sf/afxL k|f/De ug{ pko'Qm
x'g] jf gx'g] ;DaGwdf cbfntn] cfb]z lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL k|f/De ug{ cfb]z
lbPsf]df cbfntn] bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] JolQm :jod\ jf ;fx"sf] cg'/f]wdf lghsf]
kl/jf/sf] cGo s'g} ;b:onfO{ h'g JolQmsf] hfoh]yfsf ;DaGwdf bfdf;fxL ;DaGwL

19
www.lawcommission.gov.np

sf/afxL k|f/De ug]{ xf] To:tf] JolQmsf] hfoh]yf bfdf;fxLsf] k|of]hgsf] nflu
oyfl:yltdf /fVgsf] nflu cfb]z lbg]5 .
-#_ bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] JolQmsf] ;DklQ To:tf] JolQm jf lghsf] kl/jf/sf]
;b:oaf6 Joj:yfkg ubf{ lxgfldgf x'g ;Sg] jf To;sf] ;d'lrt Joj:yfkg x'g
;Sb}g eGg] cbfntnfO{ nfu]df kIfsf] lgj]bgsf] cfwf/df jf cbfntsf] cfkm\g}
thljhLaf6 b]xfosf] s'g} JolQmnfO{ To:tf] ;DklQsf] Joj:yfkg ug{ lhDd]jf/L lbg
;Sg]5 M–
-s_ sfg"g adf]lhd bfdf;fxL Joj;foLsf] ¿kdf Ohfht k|fKt
JolQm,
-v_ sfg"g adf]lhd lgo'Qm bfdf;fxL 6«i6L,
-u_ :yfgLo txsf] ;DalGwt j8f ;ldlt,
-3_ cbfntn] tf]s]sf] cbfntsf] s'g} clws[t sd{rf/L jf sfg"g
Joj;foL .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd tf]lsPsf] :yfgLo tx, 6«i6L jf JolQmn] cbfntsf]
cfb]z adf]lhd bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] JolQmsf] hfoh]yfsf] Joj:yfkg ug'{ kg]{5 .
%(= sf/f]af/ :jtM :yug jf jb/ x'g] M -!_ bkmf %* sf] pkbkmf -!_ adf]lhd s'g}
JolQmsf] hfoh]yfsf ;DaGwdf bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL k|f/De ug]{ cbfntn] cfb]z
lbPsf]df To:tf] cfb]z ePkl5 b]xfosf] s'g} sf/afxL ug{ ;lsg] 5}g / To:tf] s'g}
sf/afxL k|f/De eO;s]sf] jf eO/x]sf] t/ k"/f eOg;s]sf] eP To:tf] sf/afxL :jtM
:yug x'g]5 M–
-s_ bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] JolQmsf] s'g} klg hfoh]yf s;}nfO{ s'g}
lsl;dn] xs x:tfGt/0f ul/lbg, gf;f], w/f}6 /fVg, lwtf]
aGwssf] ¿kdf /fVg jf Ps jif{eGbf a9L cjlwsf] nflu s'g}
lsl;dn] lnh jf axfndf lbg,
-v_ cbfntsf] km};nf adf]lhd bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] JolQmsf]
hfoh]yf hfohft ug{ jf lwtf] aGws rng rnfpg,
-u_ bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] JolQmsf] s'g} hfoh]yfaf6 s'g} ;fx"sf]
C0f ltg{ jf s;}sf] bfloTj k"/f ug{ .

20
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ df n]lvPsf] Joj:yfsf] k|lts"n x'g] u/L u/]sf] s'g} klg
lnvt, s/f/, Jojxf/, sf/f]af/ jf aGbf]a:t :jtM ab/ ePsf] dflgg]5 .
^)= C0fsf] lx;fa ldnfg ug]{ cj;/ lbg' kg]{ M -!_ bkmf %* sf] pkbkmf
-!_ adf]lhd bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL k|f/De ug{ cbfntn] cfb]z lbPsf]df C0fLsf]
hfoh]yf, C0f tyf cGo bfloTj olsg ePkl5 ;f]xL bkmfsf] pkbkmf -#_ adf]lhd
;DklQ Joj:yfkg ug{ lhDd]jf/L kfPsf] :yfgLo tx, 6«i6L jf JolQmn] C0fL, ;fx" jf
cGo bfaLstf{x¿sf] a}7s af]nfpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd af]nfOPsf] a}7sdf bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] JolQmsf]
C0f jf cGo bfloTj To:tf] JolQm / ;fx" jf bfaLstf{ aLr cfk;L ;xdltdf To:tf]
JolQmsf] ;a} jf s'g} hfoh]yfaf6 cfkm\gf] bfaL k"/f jf cf+lzs ¿kdf TofUg jf
cfkm\gf] bfaLeGbf sd /sd lnO{ lx;fa ldnfg ug{ dgfl;a cj;/ lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lx;fa ldnfg ubf{ s'g} ;fx"n] s]xL jf clwsf+z
;fx"sf] C0f jf bfaL r'Qmf u/L To:tf] JolQmsf] lj?4 Psd'i6 bfaL k]z ug]{ Joj:yf
ug{ ;lsg]5 .
-$_ pkbkmf -@_ jf -#_ adf]lhd kIfx¿ aLr ;xdlt sfod ePdf jf
kIfx¿sf] ;xdltaf6 cGo s'g} sf/0fn] tTsfn bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL :yug ug{
;DalGwt kIfx¿ d~h'/ ePdf ;f]xL adf]lhd cbfntdf ;+o'Qm lgj]bg lbg ;lsg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL :yug ug{ lgj]bg kg{
cfPdf cbfntn] bkmf %$ sf] pkbkmf -@_ sf] v08
-v_ sf] cjlwdf ga9\g] u/L dfu eP adf]lhd bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL :yug ug{
cfb]z lbg' kg]{5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd cfb]z ePsf]df To:tf] cjlw JotLt geO{ To:tf]
JolQmsf] hfoh]yfsf ;DaGwdf bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL ug{ ;lsg] 5}g .
^!= C0f jf bfloTj e'Qmfg ug]{ k|fyldstfqmd M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd s'g} JolQmsf]
hfoh]yfsf] bfdf;fxL ubf{ jf u/fpFbf To:tf] JolQmsf] hfoh]yfaf6 b]xfosf]
k|fyldstfqmdsf] cfwf/df To:tf] JolQmn] e'Qmfg ug'{ kg]{ C0f jf k"/f ug'{ kg]{ bfloTj
km5\of}{6 ug'{ kg]{5 M–
-s_ bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxL ubf{ nfu]sf] vr{,

21
www.lawcommission.gov.np

-v_ lwtf] aGws lnO{ C0f lbg] ;'/lIft ;fx"sf] bfloTj To:tf] lwtf]
aGwsn] /fv]sf] xb;Dd,

-u_ g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txnfO{ e'QmfgL ug'{
kg]{ s/, hl/afgf jf cGo ;/sf/L b:t'/ / afFsL /sd,
-3_ v08 -v_ df n]lvPb]lv afx]ssf cGo ;fx"sf] C0f,
-ª_ v08 -v_, -u_ jf -3_ df n]lvPb]lv afx]ssf cGo bfaLstf{sf]
bfaL .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd C0f jf bfloTj e'Qmfg jf km5\of}{6 ubf{ Pp6}
k|fyldstfqmddf PseGbf a9L ;fx" jf bfaLstf{ ePsf]df k|To]s ;fx" jf bfaLstf{sf]
C0f jf bfaL /sdsf] cg'kftdf bfdf;fxL ePsf] hfoh]yfaf6 ;dfg'kflts b/df C0f
jf bfaL km5\of}{6 ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ sf] v08 -v_ adf]lhd ;'/lIft ;fx"x¿sf] C0f e'QmfgL ubf{
lghn] lwtf] aGws lnPsf] hfoh]yfaf6 lghsf] C0f c;'n pk/ eO;s]kl5 To:tf]
lwtf]sf] s'g} c+z jf /sd afFsL /x]sf]df To:tf] c+z jf /sd pk/ cGo ;fx" jf
bfaLstf{n] bfaL ug{ ;Sg]5g\ .
t/ To:tf] hfoh]yfaf6 ;'/lIft ;fx"sf] C0f k"0f{ ¿kdf c;'n x'g g;s]df
lghn] cGo ;DklQ bfaL ug{ ;Sg] 5}g .
^@= a9L C0f b]vfpg] ;fx"sf] C0fn] k|fyldstf gkfpg] M bkmf ^! sf] pkbkmf -!_ df
h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] JolQm / s'g} ;fx"sf]
ldnf]dtf]af6 cGo ;fx" jf bfaLstf{nfO{ xflg, gf]S;fgL k'¥ofpg] ablgotn] geP jf
gu/]sf] Jojxf/af6 a9L C0f jf bfaL b]vfPsf] 7xl/Pdf To:tf] ;fx"sf] C0f cGo ;fx"
jf bfaLstf{sf] C0f jf bfloTj c;'n pk/ ePkl5 dfq e'QmfgL jf km5\of}{6 ug'{
kg]{5 .
^#= ;DklQ 5'6\ofpg' kg]{ M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd s'g} JolQmsf] hfoh]yfsf] bfdf;fxL
ug'{ u/fpg' cl3 b]xfosf] ;DklQ 5'6\ofO{ afFsL /x]sf] hfoh]yfaf6 bfdf;fxLsf]
sf/afxL ug'{ u/fpg' kg]{5 M–

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

22
www.lawcommission.gov.np

-s_ bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] JolQm afx]s cGo JolQmsf] lghL


;DklQsf] ¿kdf /x]sf] s'g} ;DklQ,
-v_ bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] JolQm / lghsf] Psf3/sf kl/jf/n]
nufPsf] / nufpg] tLg hf]/;Ddsf] sk8f tyf h'Qf,
-u_ bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] JolQmsf] Psf3/sf kl/jf/nfO{
cfjZos vfgf ksfpg] tyf vfg] Ps;/f] ef8f, yfn srf}/f,
Ps;/f] cf]8\g] cf]5\ofpg] tyf dgfl;a ;ª\Vofsf kmlg{r/,
-3_ bfdf;fxLdf kg{ nfu]sf] JolQm / lghsf] Psf3/sf kl/jf/sf]
nflu bfdf;fxLsf] sf/afxL k|f/De x'g'eGbf cufj} vl/b
ul/;s]sf] cf}iflw tyf :jf:Yo ;DaGwL pks/0f,
-ª_ k7g kf7g ug{ cfjZos k':ts,
-r_ v08 -v_ df n]lvPsf JolQmnfO{ a9Ldf tLg dlxgf;Dd hLjg
lgjf{x ug{ cfjZos vfBfGg,
-5_ v08 -v_ df n]lvPsf] JolQmsf] k]zf jf /f]huf/;Fu ;DalGwt
Ps;/f] Hofjn jf cf}hf/ .
-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -v_, -u_, -3_, -ª_, -r_ jf -5_ df h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg tL v08x¿df plNnlvt ;DklQsf] s"n d"No Ps nfv ¿k}ofFeGbf
a9L x'g ;Sg] 5}g .
^$= hfoh]yf n'sfpg gx'g] M -!_ bkmf %% adf]lhd cfk\mgf] hfoh]yfsf] bfdf;fxL ;DaGwL
sf/afxL k|f/De ug{sf] nflu lgj]bg lbg] JolQmn] cfkm\gf] ;Dk"0f{ hfoh]yfsf] jf:tljs
ljj/0f lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ljj/0f lbFbf ;fx"nfO{ xflg, gf]S;fgL k'¥ofpg]
ablgotn] s'g} hfoh]yf n'sfPdf jf l5kfPdf lgh pk/ 5'§} gfln; nfUg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd hfoh]yf n'sfPsf] jf l5kfPsf]df bfdf;fxL ;DaGwL
sf/afxL k"/f gx'Fb} To:tf] hfoh]yf kQf nfu]df kQf nufpg] ;fx" tyf bfaLstf{ /
cGo ;fx" tyf bfaLstf{sf ;DaGwdf bkmf ^! sf] pkbkmf -@_ adf]lhd ug'{ kg]{5 .
-$_ bfdf;fxLsf] sf/afxL k"/f eO;s]kl5 s'g} ;fx" jf bfaLstf{n] pkbkmf -#_
adf]lhd hfoh]yf kQf nufPdf kQf nufO{ Nofpg] ;fx" jf bfaLstf{nfO{ bfdf;fxLsf]

23
www.lawcommission.gov.np

sf/afxL ubf{sf] avt lghsf] bfaL adf]lhdsf] /sd c;'n pk/ eO;s]sf] eP kQf
nufO{ NofPsf] ;DklQsf] bz k|ltzt / lghsf] bfaL adf]lhdsf] /sd c;'n pk/ x'g
g;s]sf] eP lghsf] /sd c;'n pk/ u/L lbO{ afFsL /x]sf] hfoh]yf cGo ;fx" jf
bfaLstf{nfO{ ;f]xL pkbkmf adf]lhd ljt/0f ug'{ kg]{5 .
t/ bfdf;fxLdf k/]sf] JolQmsf] xsbf/, gft]bf/ ;fx" jf bfaLstf{ ePsf]df
lghn] To:tf] ;'ljwf kfpg] 5}g .
-%_ pkbkmf -@_ adf]lhd n'sfP jf bafPsf] hfoh]yf pkbkmf -$_ adf]lhd
;fx" jf bfaLstf{nfO{ e'QmfgL u/L afFsL /x]df ;DalGwt JolQmnfO{ lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
^%= bfdf;fxLdf k/]sf] x}l;ot cGTo x'g] M -!_ bfdf;fxLdf k/]sf] JolQmsf] To:tf] x}l;ot
bfdf;fxLdf k/]sf] ldltaf6 afx| jif{;Dd sfod /xg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bfdf;fxLdf k/]sf]
JolQmn] bfdf;fxLdf kbf{sf avt ;fx"nfO{ e'Qmfg ug'{ kg]{ ;Dk"0f{ bfloTj e'Qmfg u/L
To;sf] k|df0f ;lxt ;fx"sf] bfdf;fxLdf k/]sf] x}l;ot cGTo u/L kfpg cbfntdf
lgj]bg ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k/]sf] lgj]bg pk/ ;'g'jfO{ u/fpg cbfntn] To:tf]
JolQm bfdf;fxLdf kbf{sf avt cf+lzs ¿kdf e'QmfgL kfPsf jf e'QmfgL gkfPsf
;Dk"0f{ ;fx"x¿nfO{ af6f]sf] Dofb afx]s kGw| lbgsf] Dofb lbO{ lemsfpg cfb]z lbg]5 .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhd k/]sf] lgj]bg pk/ ;'g'jfO{ ubf{ bfdf;fxLdf k/]sf]
JolQmn] lgh bfdf;fxLdf kbf{sf avt e'Qmfg ug{ afFsL /x]sf] ;Dk"0f{ C0f tyf
bfloTj e'QmfgL u/]sf] b]lvPdf cbfntn] lgh bfdf;fxLdf kbf{sf avt u/]sf] cfb]z
vf/]h ug{ ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd cfb]z vf/]h ePsf]df To:tf] cfb]z vf/]h ePsf]
ldltn] Ps jif{kl5 lghsf] bfdf;fxLdf k/]sf] x}l;ot cGTo ePsf] dflgg]5 .
^^= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn]
bfdf;fxLsf] k|lqmof k|f/De ug'{ k/]sf] sf/0f k/]sf] ldltn] b]xfo adf]lhdsf] cjlwleq
gfln; ug{ ;Sg]5 M–
-s_ bkmf %$ cGtu{tsf] ljifodf gfln; ug'{ kg]{ sf/0f k/]sf] ldltn] tLg
jif{leq,

24
www.lawcommission.gov.np

-v_ bkmf ^@ / ^$ ;DaGwL ljifodf yfxf kfPsf] ldltn] b'O{ jif{leq,


-u_ v08 -s_ / -v_ df n]lvPb]lv afx]s cGo cj:yfdf eP u/]sf] ldltn]
5 dlxgfleq .

efu–#
kfl/jfl/s sfg"g
kl/R5]b–!
ljjfx ;DaGwL Joj:yf
^&= ljjfx ePsf] dflgg] M s'g} k'?if / dlxnfn] s'g} pT;j, ;df/f]x, cf}krfl/s jf cGo
s'g} sfo{af6 Ps csf{nfO{ klt kTgLsf] ¿kdf :jLsf/ u/]df ljjfx ePsf] dflgg]5 .
^*= ljjfx cgltqmDo ;fdflhs aGwg x'g] M -!_ ljjfx k'?if / dlxnf aLr bfDkTo tyf
kfl/jfl/s hLjg k|f/De ug{sf] nflu sfod ePsf] Ps :yfoL, cgltqmDo tyf :jtGq
;xdltdf cfwfl/t Ps kljq ;fdflhs tyf sfg"gL aGwg x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] j}jflxs aGwg bkmf *@ adf]lhd cGTo geP;Dd
sfod /xg]5 .
^(= ljjfx ug]{ :jtGqtf M -!_ k|To]s JolQmnfO{ sfg"gsf] cwLgdf /xL ljjfx ug]{, kl/jf/
sfod ug]{ tyf kfl/jfl/s hLjgofkg ug]{ :jtGqtf x'g]5 .
-@_ ljjfx h'g;'s} lsl;daf6 ePsf] eP tfklg To:tf] ljjfx ;fj{hlgs ug'{
jf u/fpg' kg]{5 .
-#_ k|To]s JolQmsf] kfl/jfl/s hLjg cgltqmDo x'g]5 .
&)= ljjfx x'g ;Sg] M -!_ o; kl/R5]bsf] cwLgdf /xL b]xfosf cj:yfdf k'?if / dlxnf
aLr ljjfx x'g ;Sg]5 M–
-s_ k'?if / dlxnfn] Ps csf{nfO{ klt kTgLsf] ¿kdf :jLsf/ ug{
d~h'/ u/]df,
-v_ sfg"g adf]lhd k'?if / dlxnf xf8gftf s/0fLdf ;hfo x'g]
gftfsf] gePdf,
-u_ k'?if / dlxnf b'j}sf] j}jflxs ;DaGw sfod /x]sf] cj:yf
g/x]df,

25
www.lawcommission.gov.np

-3_ aL; jif{ pd]/ k"/f ePdf .


-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -v_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cfkm\gf]
hftLo ;d'bfo jf s'ndf rnL cfPsf] rng cg';f/ ljjfx ug{ x'g] gftf ;DaGwdf
ljjfx ug{ jf u/fpg s'g} afwf kg]{ 5}g .
&!= ljjfx ug{, u/fpg gx'g] M -!_ s;}n] klg bkmf &) adf]lhd ljjfx x'g ;Sg] cj:yf
g/x]sf] k'?if jf dlxnf;Fu ljjfx ug{ jf u/fpg x'Fb}g .
-@_ s;}n] klg b]xfosf s'g} cj:yfsf] k'?if jf dlxnfnfO{ em'SofO{ ljjfx ug{
jf u/fpg x'Fb}g M–
-s_ z/L/df dfgj /f]u k|lt/f]ws Ifdtf gi6 ug]{ hLjf0f' -
Pr=cfO{=eL_ jf x]kf6fOl6; aL /x]sf] jf o:t} k|s[ltsf lgsf]
gx'g] s8f /f]u nfu]sf],
-v_ of}gfË gePsf], gk'ª\;s ePsf] jf ;Gtfg pTkfbg ug]{ Ifdtf
gePsf] k|dfl0ft e};s]sf],
-u_ k"0f{ ¿kdf af]Ng jf ;'Gg g;Sg], k"0f{ ¿kdf b[li6ljxLg jf s'i7
/f]uL ePsf],
-3_ xf]; 7]ufgdf g/x]sf],
-ª_ ljjfx e};s]sf],
-r_ ue{jtL ePsf],
-5_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf s;"/bf/ 7x/L
cbfntaf6 ;hfo kfPsf] .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd em'SofO{ ljjfx u/]sf] sf/0faf6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf]
ljjfx ab/ u/fpg / em'SofO{ ljjfx ug]{ jf u/fpg]af6 dgfl;a Ifltk"lt{ bfaL ug{
;Sg]5 .
&@= ljjfx ab/ x'g] M -!_ b]xfosf] cj:yfdf ePsf] ljjfx :jtM ab/ x'g]5 M–
-s_ k'?if jf dlxnfsf] d~h'/L geO{ ePsf] ljjfx,
-v_ xf8gftf s/0fLdf ;hfo x'g] gftfsf JolQmx¿ aLr ePsf]
ljjfx,

26
www.lawcommission.gov.np


-u_ bkmf &) sf] pkbkmf -!_ sf] v08 -3_ ljk/Lt ePsf] ljjfx,
 -3_ sfg"g adf]lhd c+zj08f u/L leGg ePsf] cj:yfdf afx]s
ljjflxt k'?if jf dlxnfn] j}jflxs ;DaGw sfod /x]sf]
cj:yfdf u/]sf] csf]{ ljjfx .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ePsf] ljjfx k|f/Deb]lv g} cdfGo x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ sf] v08 -v_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bkmf &)
sf] pkbkmf -@_ adf]lhd ePsf] ljjfx ab/ x'g] 5}g .
&#= ljjfx ab/ u/fpg ;Sg] M -!_ b]xfosf cj:yfdf ePsf] ljjfx To:tf] ljjfx ug]{ s'g}
JolQmn] d~h'/ gu/]df ab/ u/fpg ;Sg]5 M–

-s_ ===========
-v_ bkmf &! sf] pkbkmf -@_ adf]lhd em'SofO{ ljjfx u/] jf
u/fPdf .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljjfxsf] kl/0ffd :j¿k
s'g} dlxnf ue{jtL ePdf jf lghaf6 lzz' hlGdPdf lghsf] d~h'/L ePdf dfq
ljjfx ab/ x'g ;Sg]5 .
&$= zf/Ll/s ;Dks{af6 lzz' hGd]df ljjfx ePsf] dflgg] M -!_ bkmf ^( sf] pkbkmf -@_
df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} k'?if;Fusf] zf/Ll/s ;Dks{af6 dlxnfn]
ue{wf/0f u/L lzz' hlGdPsf] k|dfl0ft ePdf To:tf] k'?if / dlxnf aLr :jtM ljjfx
ePsf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf] cj:yfdf
k'?if;Fusf] zf/Ll/s ;Dks{af6 lzz' hlGdPsf] eP klg ;f]xL sf/0fn] k'?if / dlxnf
aLr :jtM ljjfx ePsf] dflgg] 5}g M–
-s_ hj/h:tL s/0fLsf] sf/0fn] dlxnfn] ue{wf/0f u/L lzz'
hlGdPdf,
-v_ bkmf &) sf] pkbkmf -@_ adf]lhd ljjfx ug{ x'g] gftf
;DaGwdf afx]s xf8gftf s/0fLdf ;hfo x'g] gftfsf

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा थप ।
 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा झिककएको ।

27
www.lawcommission.gov.np

k'?if;Fusf] zf/Ll/s ;Dks{af6 dlxnfn] ue{wf/0f u/L lzz'


hlGdPdf,

-u_ bkmf &) sf] pkbkmf -!_ sf] v08 -3_ adf]lhd ljjfx ug]{ pd]/
k"/f gePdf,
 -3_ ax'ljjfx sfod x'g] cj:yf ePdf .
&%= hlGd;s]sf] lzz'sf] sfg"g adf]lhdsf] xsdf c;/ gkg]{ M bkmf &@ adf]lhd ljjfx
jb/ ePdf jf bkmf &# adf]lhd ljjfx jb/ u/fPdf To:tf] ljjfxaf6 hlGd;s]sf] jf
bkmf &$ sf] pkbkmf -@_ sf] cj:yfdf hlGdPsf] lzz'sf] sfg"g adf]lhdsf] xsdf
s'g} c;/ kg]{ 5}g .

&^= ljjfx btf{ ug'{ kg]{ M -!_ klt tyf kTgLn] sfg"g adf]lhd tf]lsPsf] clwsf/L ;dIf
lgj]bg lbO{ cfkm\gf] ljjfx btf{ u/fpg' kg]{5 .
t/ bkmf &$ sf] pkbkmf -!_ sf] cj:yfdf klt / kTgL b'j}n] jf s'g} Ps
hgfn] ljjfx btf{ u/fpg lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ g]kfn aflx/ a;f]af; u/]sf klt tyf kTgLn] cfk"m /x] a;]sf] d''n'sdf
/x]sf] g]kfnsf] /fhb"tfaf; jf dxfjfl0fHo b"tfaf;df ljjfx btf{sf] nflu lgj]bg lbg
;Sg] 5g\ .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd ljjfx btf{sf] nflu lgj]bg kg{ cfPdf
;DalGwt clwsf/Ln] lgj]bg k/]sf] kGw| lbgleq cfkm\gf] sfof{nodf /x]sf] ljjfx

;DaGwL clen]vdf ljjfx btf{ u/L k|rlnt sfg"g adf]lhdsf] 9fFrfdf lgj]bsnfO{
ljjfx btf{sf] k|df0fkq lbg' kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æ;DalGwt clwsf/LÆ eGgfn] ljjfx btf{
ug]{ clwsf/L ;Demg' k5{ .
-$_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd k/]sf] lgj]bg cg';f/ ljjfx btf{ ug{ gx'g]
ePdf ;DalGwt clwsf/Ln] To;sf] sf/0f v'nfO{ lgj]bg k/]sf] ;ft lbgleq
lgj]bsnfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा थप ।
 मल
ु क
ु ी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

28
www.lawcommission.gov.np

-%_ pkbkmf -!_ sf] k|ltaGwfTds jfSof+z adf]lhd k/]sf] lgj]bg cg';f/
ljjfx btf{ u/fpg] ;DaGwdf s'g} Ps kIf pkl:yt gePsf]df ;DalGwt clwsf/Ln]
lghnfO{ a'emL ljjfx btf{ ug'{ kg]{5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd a'em\bf csf]{ kIfn] ljjfx btf{ ug{ c;xdlt hgfPdf
;DalGwt clwsf/Ln] ljjfx btf{ gu/L cbfntaf6 lg0f{o eP adf]lhd x'g] hfgsf/L
lgj]bsnfO{ lbg' kg]{5 .
-&_ o; bkmf adf]lhdsf] ljjfx btf{ ;DaGwL ljj/0fsf] clen]v ;DalGwt
clwsf/Ln] ;'/lIft /fVg' kg]{5 .
-*_ of] ;+lxtf k|f/De x'g' cl3 ljjfx eO;s]sf / ljjfx btf{ gu/]sf bDkltn]
rfx]df o; bkmf adf]lhd ljjfx btf{ u/fpg ;Sg]5g\ .
t/ To;/L ljjfx btf{ gu/fPsf] sf/0fn] dfq To:tf] bDkltsf] ljjfxn] sfg"gL
dfGotf gkfPsf] dflgg] 5}g .
&&= btf{åf/f ljjfx ug{ ;Sg] M -!_ bkmf ^( sf] pkbkmf -@_ / bkmf &$ df h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg s'g} k'?if / dlxnfn] btf{åf/f ljjfx ug{ rfx]df cfkm\gf] gfd, y/,
pd]/, 7]ufgf, k]zf, afa', cfdf, afh], aHo}sf] gfd, cl3 ljjfx eP jf gePsf] /
ljjfx ePsf] eP j}jflxs ;DaGw cGTo ePsf] Joxf]/f tyf sDtLdf b'O{ hgf ;fIfLsf]
gfd ;d]t v'nfO{ g]kfnleq eP ;DalGwt lhNnf cbfnt / g]kfn aflx/ eP g]kfnsf]
/fhb"tfaf; jf dxfjfl0fHo b"tfaf; ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg lbgsf] nflu k'?if jf dlxnf jf b'j} lgj]bg
lbg' cl3 lhNnf cbfntdf lgj]bg lbg] eP ;DalGwt lhNnfdf / /fhb"tfaf; jf
dxfjfl0fHo b"tfaf;df lgj]bg lbg] eP /fhb"tfaf; jf dxfjfl0fHo b"tfaf; /x]sf]
;DalGwt b]zdf sDtLdf kGw| lbgb]lv /x] a;]sf] x'g' kg]{5 .
&*= ljjfx x'g] jf gx'g] lg0f{o ug'{ kg]{ M -!_ bkmf && adf]lhd btf{åf/f ljjfx ug{ lgj]bg
k/]df ;DalGwt clwsf/Ln] To; ;DaGwdf cfjZos 5fglag u/L lgj]bg k/]sf] ldltn]
;ft lbgleq ljjfx x'g] jf gx'g] ljifodf lg0f{o ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljb]zl:yt ;DalGwt
clwsf/LnfO{ k|:tfljt ljjfxsf] ;DaGwdf s'g} zÍf nfu]df g]kfn ;/sf/ ;dIf k]z
u/L g]kfn ;/sf/sf] lg0f{o adf]lhd ug'{ kg]{5 .

29
www.lawcommission.gov.np

&(= ;xdltkq tof/ ug'{ kg]{ M bkmf &* adf]lhd lgj]bs aLr ljjfx x'g] lg0f{o ePdf
;DalGwt clwsf/Ln] lgj]bgdf plNnlvt s'/f / ljjfx ug]{ kIfx¿ sfg"g adf]lhd
Ps csf{nfO{ klt kTgLsf] ¿kdf :jLsf/ ug{ d~h'/ ePsf] Joxf]/f ;d]t v'nfO{
ljjfxsf] ;xdltkq tof/ u/L cfkm\gf] /f]xa/df lghx¿ tyf pkl:yt ;fIfLx¿sf]
;xL5fk u/fO{ To:tf] ;xdltkqdf cfkm"n] ;d]t ;xL5fk ug'{ kg]{5 .
*)= ljjfx btf{ ;DaGwL Joj:yf M -!_ bkmf &( adf]lhd ;xdltkqdf ;xL5fk u/fO{
;s]kl5 ;DalGwt clwsf/Ln] To:tf] ljjfx btf{ lstfadf btf{ u/L cfkm\gf] / ljjfx
ug]{ kIf tyf pkl:yt ;fIfL ;d]tsf] ;xL5fk ug'{ jf u/fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ljjfx btf{ ul/;s]kl5 ;DalGwt clwsf/Ln] ljjfx

btf{sf kIfx¿nfO{ k|rlnt sfg"g adf]lhd tf]lsPsf] 9fFrfdf ljjfx btf{sf] k|df0fkq
lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ljjfx btf{sf] k|df0fkq kfPsf] lbgb]lv lgj]bsx¿
aLr ljjfx ePsf] dflgg]5 .
*!= ljjflxt dlxnfsf] y/ k|of]u ;DaGwL Joj:yf M -!_ ljjflxtf dlxnfn] ljjfxkl5 afa'
jf cfdfn] k|of]u u/]sf] y/ jf lghsf] kltsf] y/ jf b'j} y/ k|of]u ug{ ;Sg]l5g\ .
-@_ ljjflxtf dlxnfsf] y/sf] ;DaGwdf s'g} k|Zg p7]df cGoyf k|dfl0ft
ePsf]df afx]s lghn] cfk\mgf] kltsf] y/ k|of]u u/]sf] dflgg]5 .
-#_ kltsf] y/ k|of]u u/]sL dlxnfsf] ;DaGw ljR5]b ePdf lghn] rfx]df
lghsf] afa' jf cfdfn] k|of]u u/]sf] y/ k|of]u ug{ ;Sg]l5g\ .
*@= j}jflxs ;DaGw cGTo ePsf] dflgg] M b]xfosf s'g} cj:yfdf klt kTgL aLrsf]
j}jflxs ;DaGw cGTo ePsf] dflgg]5 M–
-s_ bkmf &@ jf &# adf]lhd ljjfx ab/ ePdf,
-v_ sfg"g adf]lhd klt kTgLsf] ;DaGw ljR5]b ePdf,
-u_ kTgLn] sfg"g adf]lhd ;DaGw ljR5]b gx'Fb} csf]{ ljjfx u/]df .
*#= k'gM ljjfx ug{ ;Sg] M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf
s'g} cj:yfdf k'?if jf dlxnfn] k'gM ljjfx ug{ ;Sg]5 M–
-s_ bkmf *@ adf]lhd klt kTgL aLr j}jflxs ;DaGw cGTo ePdf,

30
www.lawcommission.gov.np

-v_ klt jf kTgLsf] d[To' ePdf,


-u_ klt jf kTgLn] sfg"g adf]lhd c+za08f u/L leGg ePdf .
*$= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf]
sfd sf/afxL eP u/]sf] ldltn] tLg dlxgfleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–@
ljjfxsf] kl/0ffd ;DaGwL Joj:yf
*%= klt / kTgL dflgg] M s'g} k'?if / dlxnfaLr ljjfx ePdf To:tf] j}jflxs ;DaGw
sfod /x];Dd lghx¿ Ps csf{sf] klt / kTgLsf] ¿kdf /x]sf] dflgg]5 .
*^= klt / kTgLsf] ;DaGw / bfloTj M -!_ klt / kTgL aLr cfk;L k]|d / ;b\efj x'g'
kg]{5 .
-@_ cfk;L ;dembf/Laf6 cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s klt / kTgL ;Fu}
a;L kfl/jfl/s hLjg :yfkgf u/L hLjgofkg ug'{ kg]{5 .
-#_ klt / kTgLn] Ps csf]{nfO{ ;xof]u, ;+/If0f / ;Ddfg ug'{ kg]{5 .
*&= kltsf] 3/ af;:yfg dflgg] M klt / kTgLn] cfk;L ;dembf/Ldf 5'§} af;:yfg
lgwf{/0f u/]sf]df afx]s kTgLsf] jf;:yfg kltsf] 3/df sfod ePsf] dflgg]5 .
**= Ps csf{sf] k|ltlglw dflgg] M sfg"gdf cGoyf Joj:yf ePsf]df jf klt / kTgL aLr
sfg"gL ljjfb ePsf]df afx]s ;fdfGo 3/ Jojxf/sf] sfddf klt jf kTgL Ps csf{sf]
k|ltlglw /x]sf] dflgg]5 .
*(= OHht cg';f/ Jojxf/ ug'{, u/fpg' kg]{ M klt jf kTgLn] Ps csf{nfO{ cfkm\gf] OHht
/ Ifdtf cg';f/ vfg nufpg tyf :jf:Yof]krf/sf] Joj:yf ug{' jf u/fpg' kg]{5 .
()= ;xdltdf 3/ Jojxf/ rnfpg' kg]{ M -!_ Psf;uf]nsf klt / kTgLn] cfkm\gf] ;DklQ,
cfDbfgL tyf x}l;ot cg'¿k cfk;L ;xdltsf] cfwf/df 3/ Jojxf/ rnfpg' kg]{5 .
-@_ klt jf kTgLn] cfkm\gf] gfddf /x]sf] ;DklQ laqmL jf cGo tj/n]
x:tfGt/0f ubf{ sfg"gdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s Ps csf]{sf] d~h'/L lng'
kg]{5 .

31
www.lawcommission.gov.np

(!= k]zf, Joj;fo jf sfd ug{ /f]Sg gx'g] M klt jf kTgL jf kl/jf/sf s'g} ;b:on] Ps
csf{nfO{ lghsf] ;Lk, of]Uotf jf Ifdtf cg';f/sf] k]zf, Joj;fo jf sfd ug{ /f]Sg
x'Fb}g .
(@= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf]
sfd sf/afxL eP u/]sf] ldltn] tLg dlxgfleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–#
;DaGw ljR5]b ;DaGwL Joj:yf
(#= b'j}sf] d~h'/Ln] ;DaGw ljR5]b ug{ ;Sg] M klt kTgL b'j}n] rfx]df hlxn];'s} klg klt
kTgLsf] ;DaGw ljR5]b ug{ ;Sg]5g\ .
($= kltn] ;DaGw ljR5]b ug{ ;Sg] M kltn] b]xfosf s'g} cj:yfdf kTgLsf] d~h'/L geP
klg ;DaGw ljR5]b ug{ ;Sg]5 M–
-s_ sfg"g adf]lhd c+z lnO{ jf dfgf] 5'l§O{ klt kTgL leGg a;]sf]
cj:yfdf afx]s kTgLn] kltsf] d~h'/L glnO{ nuftf/ tLg jif{ jf
;f]eGbf a9L ;dob]lv cnu a;]df,
-v_ kTgLn] kltnfO{ vfg nufpg glbPdf jf 3/af6 lgsfnf ul/lbPdf,
-u_ kTgLn] kltsf] cË eË x'g] jf c¿ s'g} 7"nf] zf/Ll/s jf dfgl;s si6
x'g] lsl;dsf] s'g} sfd jf hfn k|k~r u/]df,
-3_ kTgLn] cGo k'?if;Fu of}g ;DaGw /fv]sf] 7x/]df .
(%= kTgLn] ;DaGw ljR5]b ug{ ;Sg] M kTgLn] b]xfosf s'g} cj:yfdf kltsf] d~h'/L geP
klg ;DaGw ljR5]b ug{ ;Sg]l5g\M–
-s_ sfg"g adf]lhd c+z lnO{ jf dfgf] 5'l§O{ klt kTgL leGg a;]sf]
cj:yfdf afx]s kltn] kTgLsf] d~h'/L glnO{ nuftf/ tLg jif{ jf
;f]eGbf a9L ;dob]lv cnu a;]df,
-v_ kltn] kTgLnfO{ vfg nufpg glbPdf jf 3/af6 lgsfnf ul/lbPdf,
-u_ kltn] kTgLsf] cË eË x'g] jf c¿ s'g} 7"nf] zf/Ll/s jf dfgl;s si6
x'g] lsl;dsf] s'g} sfd jf hfn k|k~r u/]df,
-3_ kltn] csf]{ ljjfx u/]df,

32
www.lawcommission.gov.np

-ª_ kltn] cGo dlxnf;Fu of}g ;DaGw /fv]sf] 7x/]df,


-r_ kltn] kTgLnfO{ ha/h:tL s/0fL u/]sf] 7x/]df .
(^= ;DaGw ljR5]bsf] nflu lgj]bg lbg' kg]{ M ;DaGw ljR5]b ug{ rfxg] klt jf kTgLn]

;DalGwt lhNnf cbfntdf lgj]bg lbg' kg]{5 .
(&= klt kTgLsf] d]nldnfk u/fpg' kg]{ M bkmf (^ adf]lhd ;DaGw ljR5]bsf] nflu lgj]bg
k/]df cbfntn] b'j} kIfnfO{ e/;s ;DemfO{ a'emfO{ d]nldnfk u/fpg' kg]{5 .
(*= ;DaGw ljR5]b ul/lbg' kg]{ M bkmf (& adf]lhd ;DemfpFbf a'emfpFbf klg klt kTgL
aLr d]nldnfk u/fpg g;s]df / ljjfx sfod /fVg'eGbf ;DaGw ljR5]b x'g pko'Qm
b]v]df cbfntn] lghx¿sf] ;DaGw ljR5]b ul/lbg' kg]{5 .
t/ bkmf (& jdf]lhd klt / kTgL aLr d]nldnfk u/fpg cbfntn] ;DemfpFbf
a'emfpFbf klg klt / kTgLn] d~h'/ gu/]df lgj]bg k/]sf] Ps jif{kl5 cbfntn]
;DaGw ljR5]b u/fO{ lbg kg]{5 .
((= ;DaGw ljR5]b ug'{ cl3 c+za08f ug'{ kg]{ M -!_ kltsf] sf/0faf6 klt kTgL aLr
;DaGw ljR5]b x'g] cj:yfdf kTgLn] dfu u/]df ;DalGwt cbfntn] ;DaGw ljR5]b
ug'{ cl3 klt kTgL aLr c+za08f ug{ nufpg' kg]{5 .
-@_ bkmf (% sf] v08 -v_, -u_, -3_, -ª_ jf -r_ adf]lhdsf] cfwf/df kTgLn]
;DaGw ljR5]bsf] nflu lgj]bg u/]sf]df pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] nflu kltsf]
sf/0faf6 ;DaGw ljR5]b x'g] cj:yf ePsf] dflgg] 5 .
-#_ ;uf]nsf] ;DklQ klt kTgL b'j}sf] gfddf jf klt kTgLdWo] s'g} Pssf]
gfddf /x]5 eg] ;DaGw ljR5]b x'g' cl3 lghx¿ aLr sfg"g adf]lhd To:tf]
;DklQsf] c+za08f ug'{ kg]{5 .
-$_ ;DaGw ljR5]b x'g] kltn] g} afa' jf cGo c+lzof/af6 c+z lnO{ g;s]sf]
eP cbfntn] b'j} kIfaf6 c+lzof/ v'nfpg nufO{ / c+za08f ug]{ cGo c+lzof/ ePdf
To:tf c+lzof/nfO{ ;d]t a'em\g' kg]{ eP a'emL lghx¿af6 c+zsf] kmfF6jf/L dfu u/L
klt kTgLsf] c+z 5'6\ofO{ c+za08f u/fO{ lbg' kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

33
www.lawcommission.gov.np

-%_ pkbkmf -!_, -#_ jf -$_ adf]lhd c+za08f ubf{ nfdf] ;do nfUg] b]lvPdf
cbfntn] klt kTgL aLr ;DaGw ljR5]b u/L c+za08f geP;Ddsf] nflu kltsf]
;DklQ / cfo:tfsf] cfwf/df kltaf6 kTgLnfO{ dfl;s vr{ e/fO{{ lbg ;Sg]5 .
t/ To;/L c+za08f gx'Fb} To:tL dlxnfn] csf]{ ljjfx u/]df c+z kfpg] 5}g .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bkmf ($ sf] v08 -
v_, -u_ jf -3_ adf]lhdsf] cfwf/df ;DaGw ljR5]bsf] nflu lgj]bg u/]sf]df kTgLnfO{
o; kl/R5]b adf]lhd c+z lbg jf vr{ e/fpg klt afWo x'g] 5}g .
!))= Psd'i7 /sd jf vr{ e/fO{{ lbg ;Sg] M bkmf (( df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
;DaGw ljR5]b x'g] kTgLn] c+z glnO{ klt;Fu Psd'i7 /sd jf jflif{s jf dfl;s
/sd jf vr{ e/fO{{ lng rfx]df cbfntn] kltsf] ;DklQ jf cfDbfgLsf] cfwf/df
To:tL kTgLnfO{ Psd'i7 /sd lbnfO{ lbg jf jflif{s jf dfl;s ¿kdf /sd jf vr{
e/fO{ lbg ;Sg]5 .
t/ To:tL kTgLn] csf]{ ljjfx u/]df To:tf] /sd jf vr{ lbg' kg]{ 5}g .
!)!= vfg nufpg] vr{ e/fO{{ lbg ;Sg] M bkmf (( adf]lhd c+za08f ug'{ kbf{ s'g} ;DklQ
geO{ kltaf6 c+z gkfPsL kTgLn] kltaf6 vfg nfpg vr{ e/fpg rfx]df / kltsf]
cfDbfgL ePdf cbfntn] To:tL kTgLnfO{ ;DaGw ljR5]b ePsf] kltsf] cfDbfgLsf]
cfwf/df vfg nufpg] vr{ e/fO{{ lbg ;Sg]5 .
t/,
-!_ To:tL kTgLn] csf]{ ljjfx u/]df To:tf] vr{ lbg' kg]{ 5}g .
-@_ kltsf] eGbf kTgLsf] cfDbfgL a9L ePdf To:tf] vr{ lbg' kg]{ 5}g .
!)@= ;xdlt adf]lhd x'g] M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg klt
kTgL aLr ;DaGw ljR5]b x'Fbf kTgLn] kfpg] c+z jf vr{sf] ;DaGwdf klt kTgL aLr
s'g} lnlvt ;xdlt ePsf]df ;f]xL adf]lhd x'g]5 .
t/ gfafnssf] lxt ljk/Lt x'g] u/L s'g} ;xdlt ug{ ;lsg] 5}g .
!)#= cl3Nnf] ;Gtfg jf kltn] ;DklQ kfpg] M ;DaGw ljR5]b u/]sL dlxnfsf] d[To' ePdf
lghsf] ;DklQ lghsf 5f]/f, 5f]/L eP To:tf 5f]/f, 5f]/Ln] / 5f]/f, 5f]/L geP k"j{
kltaf6 kfPsf] ;DklQ To:tf kltn] / cGo ;DklQ dfOtLkl§sf xsjfnfn] kfpg]5 .

34
www.lawcommission.gov.np

!)$= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] d'2f
ug'{ kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn] jf yfxf kfPsf] ldltn] tLg dlxgfleq gfln;
ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–$
cfdf, afa' tyf 5f]/f, 5f]/Lsf] ;DaGw ;DaGwL Joj:yf
!)%= cfdf, afa'af6 dft[Tj jf lkt[Tj lgwf{/0f x'g] M -!_ s'g} JolQmsf] dft[Tj jf lkt[Tj
lgwf{/0f ug'{ kbf{ lghsf] cfdf jf afa'sf] cfwf/df ul/g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lkt[Tj lgwf{/0f ubf{ cGoyf k|dfl0ft ePsf]df afx]s
To:tf] JolQm hGdbfsf avt lghsf] cfdfsf] klt /x]sf] JolQm lghsf] afa' ePsf]
cg'dfg ul/g]5 .
!)^= ljjflxt kltaf6 lzz' hlGdPsf] cg'dfg ul/g] M cGoyf k|dfl0ft ePsf]df afx]s
b]xfosf] cj:yfdf hlGdPsf] lzz' ljjflxt kltaf6 hlGdPsf] cg'dfg ul/g]5 M–
-s_ ljjfx ePsf] ldltaf6 Ps ;o c;L lbg kl5 hlGdPsf],
-v_ kltsf] d[To' ePsf] jf j}jflxs ;DaGw cGTo ePsf] ldltaf6 b'O{ ;o
axQ/ lbgleq hlGdPsf] .
!)&= lkt[Tj OGsf/ ug{ ;Sg] M -!_ klt kTgL aLr cGoyf ;xdlt ePsf]df afx]s ljjfx
ePsf] Ps ;o c;L lbg cufl8 g} kTgLaf6 hlGdPsf] lzz'sf] lkt[TjnfO{ kltn] /
To:tf] lzz'sf] hGd x'g' cufl8 g} kltsf] d[To' eO;s]sf] /x]5 eg] lghsf] xsjfnfn]
OGsf/ ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df hg';'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljjfx ug'{ cufl8 s'g}
dlxnf ue{jtL ePsf] yfxf kfP/ jf yfxf kfpg' kg]{ dgfl;a sf/0f eO{ s'g} k'?ifn]
To:tf] dlxnf;Fu ljjfx u/]sf] /x]5 eg] To:tf] cjlw cufl8 hlGdPsf] sf/0fn] dfq
lzz'sf] lkt[Tj OGsf/ ug{ ;lsg] 5}g .
!)*= 5f]/f, 5f]/L jf lkt[Tj bfaL ug{' kg]{ M -!_ lkt[Tj jf dft[Tjsf] 7]ufg gePsf] lzz'
cfkm\gf] 5f]/f jf 5f]/L xf] egL bfaL ug'{ kbf{ To:tf] lzz' hlGdPsf] jf klxrfg ePsf]
ldltn] b'O{ jif{leq ul/;Sg' kg]{5 .

35
www.lawcommission.gov.np

-@_ lkt[Tjsf] 7]ufg geO{ hlGdPsf] lzz'sf] lkt[Tj bfaL ug'{ kbf{ To:tf] lzz'
hlGdPsf] ldltn] b'O{ jif{leq ul/;Sg' kg]{5 .
t/ To:tf] lzz's} d[To' eO{ ;s]kl5 bfaL ug{ ;lsg] 5}g .
!)(= s[lqd uef{wfgaf6 hlGdPsf] lzz'sf] lkt[Tj afa'sf] x'g] M klt kTgLsf] d~h'/Ln] cGo
s'g} JolQmsf] jLo{af6 s[lqd uef{wfg k|0ffnLåf/f hlGdPsf] lzz' ljjflxt kltaf6 g}
hlGdPsf] dflgg]5 / ;f]xL adf]lhd lghsf] lkt[Tj lgwf{/0f x'g]5 .
!!)= cbfntaf6 7x/] adf]lhd x'g] M s'g} JolQmsf] dft[Tj jf lkt[Tjsf ;DaGwdf ljjfb
pTkGg ePdf To;sf] lg¿k0f cbfntaf6 lg0f{o eP adf]lhd x'g]5 .
!!!= gfd / y/ kfpg] M -!_ k|To]s JolQmn] hGd]kl5 cf–cfkm\gf] wd{, ;+:s[lt, rng /
k/Dk/f cg';f/ lghsf] cfdf jf afa'n] /fv]sf] gfd kfpg]5 .
-@_ s;}sf] cfdf jf afa' tTsfn pknAw gePdf jf pknAw x'g ;Sg]
;Defjgf g/x]df lghn] cfkm"nfO{ x]/rfx ug]{ ;+/Ifs jf dfyj/n] /fv] adf]lhdsf]
gfd kfpg]5 .
-#_ k|To]s JolQmn] hGd]kl5 lghsf] cfdf afa'sf] ;xdltaf6 /flvPsf] y/ jf
To:tf] ;xdlt x'g g;s]df lghsf] afa'sf] y/ cfkm\gf] gfd k5fl8 k|of]u ug{
kfpg]5 .
t/ lkt[Tjsf] 7]ufg gnfu]sf] JolQmn] cfkm\gf] gfd k5fl8 cfdfsf] y/ k|of]u
ug{ kfpg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} JolQmn]] rfx]df
cfk\mgf] afa' jf cfdf jf b'j}sf] y/ k|of]u ug{ ;Sg]5 .
-%_ s'g} JolQmsf] y/sf] ;DaGwdf k|Zg p7]df cGoyf k|dfl0ft ePsf]df afx]s
lghn] cfkm\gf] afa'sf] y/ k|of]u u/]sf] dflgg]5 .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg afa' jf cfdf b'j}sf]
7]ufg gnfu]sf] JolQmn]] lghnfO{ x]/rfx ug]{ ;+/Ifsåf/f lbOPsf] y/ cfkm\gf] gfd
k5fl8 k|of]u ug{ kfpg]5 .
!!@= cfdf, afa', afh] tyf ah}sf] gfd pNn]v ug{ kfpg] M -!_ s'g} cf}krfl/s sfo{, sfg"gL
sfd sf/afxL jf lnvtdf sfg"g adf]lhd cfdf, afa' tyf afh], ah}sf] gfd v'nfpg'

36
www.lawcommission.gov.np

kg]{ /x]5 eg] To:tf] cj:yfdf s'g} klg JolQmn] cfkm\gf] cfdf, afa' tyf afh], ah}sf]
gfd pNn]v ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cfdf, afa' tyf afh], jh}sf] gfd pNn]v ug'{ kg]{
s'g} JolQmsf] afa' kQf gnfu]sf] cj:yfdf lghn] cfdf / cfdf tkm{sf] afh], ah}sf]
gfd pNn]v ug{ ;Sg]5 / cfdfsf] klg gfd kQf gnfu]sf] eP ;f]xL Joxf]/f pNn]v
u/L lgh gfafns eP ;+/Ifs jf dfyj/sf] / aflnu eP cfkm\gf] gfd dfq pNn]v
ug{' kof{Kt x'g]5 .

!!#= 5f]/f, 5f]/Lsf] hGd btf{ ug'{ kg]{ M -!_ s'g} bDkltsf] s'g} 5f]/f, 5f]/L hlGdPdf sfg"g
adf]lhd tf]lsPsf] clwsf/L ;dIf To:tf] 5f]/f, 5f]/L hlGdPsf] tLg dlxgfleq hGd
btf{sf] nflu cfdf jf afa'n] lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Dofb gf3]kl5 s;}n] 5f]/f jf 5f]/Lsf] hGd btf{sf]

nflu lgj]bg lbg rfx]df k|rlnt sfg"gdf tf]lslbP adf]lhdsf] /sd hl/afgf jfkt
ltg'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf ;DalGwt clwsf/Ln]
cfkm\gf] sfof{nodf v8f ul/Psf] hGd btf{ lstfadf To;sf] ljj/0f pNn]v u/L
lgj]bsnfO{ sfg"g adf]lhd tf]lsPsf] 9fFrfdf hGd btf{sf] k|df0fkq lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] btf{ lstfadf ljj/0f pNn]v ubf{ ;DalGwt
JolQmsf] gfd, y/, hlGdPsf] ldlt -;fn, dlxgf, ut] / af/ ;d]t_ / 7fpF, lghsf]
cfdf, afa' tyf afh] ah}sf] gfd, y/, 7]ufgf ;d]t pNn]v ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhd ;DalGwt clwsf/Ln] k|To]s dlxgfsf] d;fGt;Dd
cfk\mgf] sfof{nodf v8f u/]sf] btf{ lstfadf pNn]v ePsf] ljj/0f To;kl5sf] klxnf]
dlxgfsf] kGw| ut]leq lhNNff k|zf;g sfof{nodf k7fpg' kg]{5 / To:tf] sfof{non]
klg k|To]s dlxgfsf] cGTo;Dd To:tf] ljj/0f ;f] k|of]hgsf] nflu cfk\mgf] sfof{nodf
v8f u/]sf] hGd btf{ lstfadf pNn]v u/L k|To]s tLg dlxgfdf g]kfn ;/sf/n]
g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L tf]s]sf] dGqfnodf k7fpg' kg]{5 .

 मल
ु क
ु ी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

37
www.lawcommission.gov.np

-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd k|fKt ePsf] ljj/0fnfO{ ;DalGwt dGqfnon] To:tf]
k|of]hgsf] nflu v8f u/]sf] hGdbtf{ lstfadf pNn]v u/L k|To]s jif{ cBfaLws
ljj/0f sfod ug'{ kg]{5 .
!!$= x]/rfx / :ofxf/ ;Def/ ug'{ kg]{ M -!_ k|To]s gfafnsnfO{ cfdf afa'n] ;+o'Qm ¿kdf
x]/rfx / :ofxf/ ;Def/ ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd x]/rfx / :ofxf/ ;Def/ ubf{ cfdf afa'n] cfkm\gf]
cfly{s x}l;ot / Ifdtf cg';f/ kfngkf]if0f, :jf:Yof]krf/, lzIff, bLIff, v]ns"b,
dgf]/~hg tyf cGo cfjZos Joj:yf ug'{ kg]{5 .
!!%= cfdf jf afa'sf] lhDdfdf /xg] M -!_ bkmf !!$ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
sfg"g adf]lhd klt kTgLsf] j}jflxs ;DaGw cGTo ePsf]df lghx¿af6 hlGdPsf]
gfafns b]xfo adf]lhd cfdf jf afa'sf] lhDdfdf /xg]5 M–
-s_ kfFr jif{ pd]/ k"/f gePsf] gfafns eP cfdfn] csf]{ ljjfx
u/]sf] eP jf gePklg lghn] rfx]df cfdfsf] lhDdf,
-v_ kfFr jif{eGbf dflysf] gfafns eP cfdfn] csf]{ ljjfx u/]sf]df
afx]s lghn] rfx]df lghsf] lhDdf,
-u_ v08 -s_ jf -v_ afx]ssf] cGo cj:yfdf afa'sf] lhDdf .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg klt kTgL aLr ;DaGw
ljR5]b x'Fbf jf leGg x'Fbfsf avt gfafns lhDdf lng] ;DaGwdf 5'§} ;xdlt ePsf]df
;f]xL adf]lhd x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bz jif{ pd]/ k"/f
ul/;s]sf] gfafns afa' jf cfdf s;sf] lhDdf /xg] xf] To; ;DaGwdf lg0f{o ug'{
kbf{ ;DalGwt gfafnssf] /fo lng ;lsg]5 .
-$_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} gfafns o;
bkmf cGtu{t cfdf jf afa'dWo] s'g}sf] lhDdfdf /x]sf]df To;/L lhDdf lng] afa' jf
cfdfsf] d[To' ePdf hLljt /x]sf] cfdf jf afa'n] cljnDa To:tf] gfafns cfkm\gf]
lhDdfdf lng' kg]{5 .
t/ cfdfn] csf]{ ljjfx ul/;s]sf]df kfFr jif{ k"/f ePsf] gfafns lhDdf lng
lghnfO{ s/ nfUg] 5}g .

38
www.lawcommission.gov.np

-%_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg sfg"g adf]lhd klt
kTgL leGg ePdf lghx¿sf] s'g} gfafns eP To:tf] gfafnssf] kfngkf]if0f, lzIff /
pkrf/sf] Joj:yfsf] ;DaGwdf klt kTgL aLr s'g} ;xdlt ePsf]df ;f]xL adf]lhd /
To:tf] ;xdlt gePsf]df b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ kfFr jif{ k"/f gu/]sf] gfafns eP cfdfsf] lhDdf,
-v_ kfFr jif{ jf ;f]eGbf dfly bz jif{ k"/f gePsf] gfafns eP
afa'sf] lhDdf,
-u_ bz jif{ k"/f u/]sf] gfafns eP lghn] cfdf, afa'dWo] hf];Fu
a:g d~h'/ u/]sf]5 lghsf] lhDdf .
!!^= cfjZos x]/rfx / :ofxf/ ;Def/ ug'{ kg]{ M -!_ bkmf !!% adf]lhd gfafns lhDdf
lnPsf] cfdf jf afa'n] cfkm"n] lhDdf lnPsf] gfafnssf] x]/rfx / :ofxf/ ;Def/ ug'{
kg]{5 / To;/L x]/rfx / :ofxf/ ;Def/ ubf{ bkmf !!$ sf] pkbkmf -@_ df pNn]v eP
adf]lhd ug{' kg{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg gfafns lhDdf lng]
cfdf jf afa'sf]eGbf lhDdf glng] cfdf jf afa'sf] cfDbfgL a9L /x]5 eg] To:tf]
cfdf jf afa'n] To:tf] gfafnssf] kfngkf]if0f, lzIff / pkrf/sf nflu To:tf] cfdf
afa'sf] ;xdlt adf]lhdsf] / To;/L ;xdlt x'g g;s]df cbfntn] tf]s] adf]lhdsf]
vr{ To:tf] gfafnsnfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 .
!!&= e]63f6sf] ;'ljwf kfpg] M -!_ sfg"g adf]lhd j}jflxs ;DaGw cGTo ePsf] jf cfdf /
afa' leGg a;]sf] cj:yfdf cfdfsf] lhDdf /x]sf] gfafnsnfO{ afa';Fu / afa'sf]
lhDdf /x]sf] gfafnsnfO{ cfdf;Fu ;do ;dodf e]6 ug{ jf cfdf afa'sf] ;xdltdf
s]xL cjlwsf] nflu ;fydf /xg lbg' kg]{5 .
t/ To;/L e]6 ug{ jf ;fydf /xg lbFbf gfafnssf] lxt k|lts"n x'g] s'g}

;Defjgf b]lvPdf To;/L e]6 ug{ jf ;fydf /xg lbg /f]s nufpg] u/L ;DalGwt
lhNnf cbfntn] cfb]z hf/L ug{ ;Sg]5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

39
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd afa' jf cfdf;Fu e]6 ug]{ k6s jf ;fydf /xg] cjlw
;DalGwt cfdf afa'af6 lgwf{/0f eP adf]lhd x'g]5 / To;/L lgwf{/0f x'g g;s]df

];DalGwt lhNnf cbfntsf] cfb]z adf]lhd x'g]5 .
-#_ o; bkmf adf]lhd s'g} gfafns afa' jf cfdfsf] ;fydf /x]sf]df gfafns
/fVg] afa' jf cfdfn] To:tf] gfafnssf] x]/rfx / :ofxf/ ;Def/ ubf{ bkmf !!$ sf]
pkbkmf -@_ df pNn]v eP adf]lhd ug{' kg]{5 .
!!*= 5f]/f 5f]/Lsf] clwsf/ sfod} /xg] M -!_ o; ;+lxtf adf]lhd klt kTgL aLrsf] j}jflxs
;DaGw cGTo eP tfklg lghx¿af6 hlGdPsf 5f]/f, 5f]/Lsf] afa', cfdf dflysf]
sfg"gL clwsf/ / lgh k|ltsf] afa', cfdfsf] bfloTj sfod} /xg]5 .
-@_ s'g} JolQmsf] afa' cfdf o; ;+lxtf adf]lhd klt kTgL x'g g;Sg] ePklg
lghx¿af6 hlGdPsf 5f]/f, 5f]/Lsf] afa', cfdf dflysf] sfg"gL clwsf/ / lgh k|ltsf]
afa', cfdfsf] bfloTj sfod} /xg]5 .
!!(= ;xdlt lagf leGg a:g gx'g] M -!_ cfdf jf afa'sf] ;xdlt lagf 5f]/f 5f]/Ln] cfdf
afa'af6 leGg a:g kfpg] 5}gg\ .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf s'g} cj:yfdf
5f]/f 5f]/L cfdf afa'af6 leGg a:g ;Sg] 5g\ M–
-s_ cfdf afa'af6 sfg"g adf]lhd c+z lnO{ jf glnO{ 5'l§Psf]df,
-v_ lghn] ljjfx u/]sf]df,
-u_ lghsf] pd]/ sDtLdf PSsfO{; jif{ k"/f ePsf]df, jf
-3_ lghn] /f]huf/L k|fKt ul/;s]sf]df .
!@)= gfafnsn] >ldssf] ¿kdf sfd ug{ gx'g] M sfg"g adf]lhd >ldssf] ¿kdf sfd ug{
kfpg] gfafnsn] cfdf, afa', cGo ;+/Ifs jf dfyj/sf] ;xdlt lagf >ldssf] ¿kdf
sfd ug{ ;Sg] 5}g .
!@!= gfafns /fVg] afa', cfdfsf] lg0f{o adf]lhd x'g] M o; ;+lxtf adf]lhd j}jflxs
;DaGw sfod x'g g;Sg] jf j}jflxs ;DaGw cGTo ePsf afa' cfdfaf6 hlGdPsf
gfafnssf] xslxtsf ;DaGwdf s'g} lg0f{o ug'{ kg]{ ljifodf afa', cfdf aLr ljjfb

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

40
www.lawcommission.gov.np

pTkGg ePdf To:tf] gfafns afa', cfdfdWo] hf];Fu a;]sf] 5 lghn] lg0f{o u/]
adf]lhd x'g]5 .
!@@= cfdf afa'nfO{ cfb/, ;Ddfg / x]/rfx ug'{ kg]{ M -!_ k|To]s 5f]/f 5f]/Ln] cfkm\gf cfdf
afa'nfO{ cfb/ tyf ;Ddfgsf ;fy Jojxf/ ug'{ kg]{5 .
-@_ k|To]s 5f]/f 5f]/Ln] cfdf afa'nfO{ Psf;uf]ndf a;]sf] jf sfg"g adf]lhd
leGg eO;s]sf] h];'s} eP tfklg cfkm\gf] cfly{s tyf ;fdflhs x}l;ot cg';f/
cfjZos x]/rfx, :ofxf/ ;Def/, cf}ifwf]krf/ jf /]vb]v ug'{ kg]{5 .
!@#= xbDofb M o; kl/R5]bdf gfln; ug]{ ;DaGwdf 5'§} xbDofb n]lvPsf]df ;f]xL adf]lhd
/ cGo cj:yfdf o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn]
To:tf] sfd sf/afxL eP u/]sf] ldltn] 5 dlxgfleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–%
dft[s tyf k}lqs clVtof/L ;DaGwL Joj:yf
!@$= cfdf afa'sf] ;'k/Lj]If0f / lgoGq0f /xg] M -!_ gfafns 5f]/f, 5f]/L cfdf, afa'sf]
;'k/Lj]If0f, lgu/fgL, lgoGq0f, ;+/If0f jf clVtof/L cGtu{t /xg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ cGtu{t /x]sf] gfafnsn] cfdf afa'n] sfg"g ;Ddt lbPsf]
cf1f, cfb]z jf lgb]{zgsf] kfngf ug'{ kg]{5 .
!@%= dft[s tyf k}lqs clVtof/L ;+o'Qm ¿kdf k|of]u ug'{ kg]{ M -!_ o; kl/R5]b cGtu{t
cfdf afa'n] cfkm\gf 5f]/f 5f]/L pk/ k|of]u ug{ ;Sg] clVtof/L, k"/f ug'{ kg]{ lhDd]jf/L
tyf kfngf ug'{ kg]{ st{Jo lghx¿ b'j}sf] ;xdltn] ;+o'Qm ¿kdf ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf] cj:yfdf ;f]
pkbkmf adf]lhd k|of]u ug]{ clVtof/L, k"/f ug'{ kg]{ lhDd]jf/L tyf kfngf ug'{ kg]{
st{Jo b]xfosf cfdf jf afa'n] ug]{5 M–
-s_ cfdf jf afa'dWo] s;}sf] d[To' ePdf hLljt /x]sf] cfdf jf
afa'n],
-v_ cfdf jf afa'dWo] s'g} Pssf] xf]; 7]ufgdf g/x]sf] cj:yfdf
To:tf] cj:yf sfod /x]sf] cjlwe/ xf]; 7]ufgdf /x]sf] cfdf
jf afa'n],

41
www.lawcommission.gov.np

-u_ cfdf afa'sf] j}jflxs ;DaGw cGTo ePsf] jf sfg"g adf]lhd


leGg a;]sf]df gfafns lhDdf lng] cfdf jf afa'n],
-3_ afa'sf] 7]ufg gnfu]sf] gfafns eP cfdfn] .
!@^= dft[s tyf k}lqs clVtof/L k|of]u ug]{ JolQmsf] clwsf/, lhDd]jf/L / st{Jo M o;
kl/R5]b adf]lhd dft[s tyf k}lqs clVtof/L k|of]u ug{ kfpg] cfdf jf afa'sf]
clwsf/, lghn] k"/f ug'{ kg]{ lhDd]jf/L / kfngf ug'{ kg]{ st{Jo b]xfo adf]lhd
x'g]5 M–
-s_ gfafnsnfO{ cfkm";fy /fVg], ;fdLKotf lbg] tyf lghsf] sfd,
sf/afxL tyf cfr/0fnfO{ lgu/fgL /fVg],
-v_ vfg, nufpg lbg] tyf vfg, nufpg / kl/>d ug{ l;sfpg],
-u_ :g]x, cg'/fu tyf dfof lbg],
-3_ ;fdflhs dof{bf, lzi6frf/, ;bfrf/, g}ltstf, ;+:sf/, ;+:s[lt
/ /xg ;xg l;sfpg], a'emfpg] / ;f] cg';f/ cfr/0f ug{
l;sfpg],
-ª_ Odfgbf/L, cfTdljZjf;, :jfjnDag, ;Rrl/qtf, kl/>d,
cg'zf;g h:tf ;fdflhs d"Nodf cfwfl/t g}lts lzIff lbg],
-r_ zf/Ll/s tyf dfgl;s :jf:Yok|lt lgu/fgL /fVg], :jf:Yof]krf/
ug]{ jf u/fpg],
-5_ cfjZostf cg';f/ v]Ng] / dgf]/~hg ug]{ cj;/ lbg],
-h_ k7gLo tyf ;Gb]zd"ns z}lIfs ;fdu|L pknAw u/fpg],
-em_ kl/jf/, ;dfh, ;d'bfo, /fi6« tyf d'n'sk|lt lgi7fjfg /xg
dfu{bz{g lbg],
-`_ s'nt, v/fa ;Ët tyf cZnLn ljifoaf6 cnu /fVg],
-6_ cf1fkfng, cfb/ tyf ;Ddfg ug{ l;sfpg],
-7_ zf/Ll/s, dfgl;s tyf af}l4s JolQmTj ljsf;sf nflu
cfjZos kg]{ cGo h'g;'s} sfd ug]{ jf u/fpg] .

42
www.lawcommission.gov.np

!@&= e]befj ug{ gx'g] M cfdf afa'n] cfkm\gf] 5f]/f, 5f]/Lsf] kfngkf]if0f, lzIff tyf bLIff,
v]ns'b, :jf:Yof]krf/, dgf]/~hg, ;'ljwf jf 3/]n' sfdsfhdf 5f]/f jf 5f]/Lsf]
cfwf/df jf 5f]/f 5f]/f jf 5f]/L 5f]/L aLr s'g} lsl;dn] e]befj ug{ x'Fb}g .
!@*= ljz]if x]/rfx ug'{ kg]{ M -!_ s'g} 5f]/f 5f]/L zf/Ll/s jf dfgl;s ¿kn] czQm jf
ckfË ePdf jf lghnfO{ dfgj /f]u k|lt/f]wfTds Ifdtf gi6 ug]{ -Pr=cfO{=eL=_ jf
x]kf6fOl6; aL h:tf k|f0f3fts /f]u nfu]df cfdf afa'n] To:tf] 5f]/f 5f]/L pk/ ljz]if
lgu/fgL /fvL lghnfO{ ljz]if ;x'lnot / ;+/If0f k|bfg ug'{ kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æzf/Ll/s jf dfgl;s ¿kn] czQmÆ
eGgfn] zf/Ll/s jf dfgl;s ¿kn] cfkm}Fn] lbgrof{ ug{ c;dy{ jf c;Ifd /x]sf]
JolQm ;Demg' k5{ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] 5f]/f 5f]/LnfO{ ljz]if k|sf/n] :jf:Yof]krf/ u/fO{
eljiodf cfly{s ¿kdf :jfjnDaL agfpg cfdf afa'n] cfkm\gf] cfly{s x}l;ot /
Ifdtf cg';f/ ljz]if k|sf/sf] lzIff jf tflndsf] Joj:yf ug'{ kg]{5 .
!@(= cfr/0f tyf afgL Jojxf/df ;'wf/ u/fpg ;Sg] M o; kl/R5]b adf]lhd cfkm\gf]
;'kl/j]If0f, lgu/fgL, lgoGq0f jf clVtof/L cGtu{t /x]sf] gfafnssf] cfr/0f, afgL
Joxf]/f tyf rl/qdf ;'wf/ ug{ cfjZos 7fg]df afa' cfdfn] To:tf gfjfnsnfO{
pko'Qm ;Dem] adf]lhdsf] s'g} sfo{ u/L gfafnssf] cfrf/ jf afgL Joxf]/fdf ;'wf/
ug{ nufpg ;Sg]5g\ .
t/ lghnfO{ zf/Ll/s jf dfgl;s si6 x'g] s'g} Jojxf/ ug{ ;lsg] 5}g .
!#)= clwsf/ k|of]u ug{ clVtof/L lbPsf] dflgg] M cfdf afa'n] cfkm\gf] 5f]/f 5f]/Lsf] lzIff
bLIffsf] nflu s'g} lzIfs lgo'Qm u/]df jf 5f]/f 5f]/LnfO{ s'g} lsl;dsf] lzIff k|flKtsf

nflu s'g} lzIf0f ;+:yfdf egf{ u/]df To;/L lgo'Qm ePsf] lzIfs jf To:tf lzIf0f
;+:yfsf] k|wfgfWofks jf lzIfsnfO{ lzIff bLIffsf ;DaGwdf bkmf !@( adf]lhdsf]
clwsf/ k|of]u ug{] clVtof/L lbPsf] dflgg]5 .
!#!= ;+/Ifs jf dfyj/n] klg dft[s tyf k}lqs clVtof/L k|of]u ug{ ;Sg] M s'g}
gfafnssf] cfdf afa' b'j}sf] d[To' jf j]kQf ePsf], afa'sf] d[To' eO{ cfdfn] csf]{
ljjfx ul/;s]sf] jf lghsf afa', cfdf b'j}sf] xf]; 7]ufgdf gePsf] sf/0fn] lgh

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

43
www.lawcommission.gov.np

;+/Ifs jf dfyj/;Fu a;]sf] /x]5 eg] lghsf] ;+/Ifs jf dfyj/n] o; kl/R5]b


cGtu{t cfdf afa'n] k|of]u ug{ kfpg] dft[s tyf k}lqs clVtof/L, k"/f ug'{ kg]{
lhDd]jf/L jf kfngf ug'{ kg]{ st{Jo k|of]u ug{, k"/f ug{ jf kfngf ug{ ;Sg]5 .
!#@= dft[s tyf k}lqs clVtof/Ldf /f]s nufpg ;Sg] M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd dft[s
tyf k}lqs clVtof/L k|of]u ug{ kfpg] JolQmn] gfafnssf lj?4 b]xfosf] s'g} sfd
u/]sf] s'/f s'g} JolQm jf sfg"g adf]lhd ;+:yfkgf ePsf] s'g} afn sNof0f ;DaGwL
;+:yfsf] ph'/L k/L 5fglag ubf{ k|dfl0ft ePdf cbfntn] To:tf] JolQmnfO{ To:tf]
clVtof/L k|of]u ug{af6 /f]s nufpg ;Sg]5 M–
-s_ s|"/, cdfgjLo jf oftgfk"0f{ ;hfo lbPsf] jf Jojxf/ u/]sf],
-v_ k6s–k6s pk]Iff jf x]nf u/]sf] jf b'?kof]u u/]sf],
-u_ cg}lts jf of}ghGo k]zfdf nufPsf],
-3_ hLp, Hofg jf :jf:Yodf vt/f x'g ;Sg] sfddf nufPsf],
-ª_ lghsf] lxt ljk/Lt lghsf] ;DklQ vr{ u/L xflg, gf]S;fgL
u/]sf] jf kl5 cfkm"n] lng] dg;fon] c¿ s;}nfO{ laqmL u/]sf],
-r_ ;Gof;L, kmls/, leIf', kfZr/, gg agfO{ jf o:t} k|sf/n] u[x:y
hLjg TofUg afWo ul/Psf],
-5_ wfld{s jf ;fF:s[lts /Lltl:yltsf] kfngf ubf{sf] cj:yfdf
afx]s lghnfO{ leIff dfUg] sfddf nufPsf],
-h_ sfg"g adf]lhd s;"/ x'g] cGo s'g} sfd ug{ nufPsf] .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd /f]s nufPsf]df cbfntn] To:tf] gfafnssf
;DaGwdf dft[s tyf k}lqs clVtof/L k|of]u ug{ kfpg] u/L sfg"g adf]lhd ;+/Ifs
lgo'Qm ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd dft[s tyf k}lqs clVtof/L k|of]u ug{ ;+/Ifs
lgo'lQm ePsf]df To:tf] ;+/Ifsn] gfafnssf] lxt cg'¿k o; kl/R5]b adf]lhdsf]
dft[s tyf k}lqs clVtof/Lsf] k|of]u ug{ ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd dft[s tyf k}lqs clVtof/L k|of]u ug{af6 jl~rt
ePsf] JolQmn] ;f] pkbkmf adf]lhdsf] sfd gbf]xf]¥ofpg] sa'n u/L cbfntdf lgj]bg

44
www.lawcommission.gov.np

u/]df cbfntn] lghnfO{ nufPsf] /f]s km's'jf u/L pkbkmf -@_ adf]lhdsf] lgo'lQm
ab/ ug{ ;Sg]5 .
!##= dft[s tyf k}lqs clVtof/L cGTo x'g] M b]xfosf cj:yfdf 5f]/f 5f]/L pk/ o;
kl/R5]b adf]lhd cfdf afa'n] k|of]u ug{ kfpg] dft[s tyf k}lqs clVtof/L cGTo
ePsf] dflgg]5 M–
-s_ lghsf] pd]/ c7f/ jif{ k"/f ePdf,
-v_ lghn] /f]huf/L k|fKt u/L leGg a;]df .
t/ s'g} 5f]/f 5f]/L zf/Ll/s jf dfgl;s ¿kn] czQm ePsf]df
lghn] ljjfx u/L leGg a;]sf] cj:yfdf afx]s lgh pk/sf] dft[s
tyf k}lqs clVtof/L cGTo x'g] 5}g .
!#$= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf]
sfd sf/afxL eP u/]sf] ldltn] 5 dlxgfleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–^
;+/IfsTj ;DaGwL Joj:yf

!#%= ;+/Ifs dflgg] M c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] ;+/If0f, lghsf] xs jf lxtsf] ;+/If0f
ug{ o; kl/R5]b adf]lhd lgo'Qm jf bfloTj ePsf] JolQm ;+/Ifs dflgg]5 .
!#^= ;+/Ifssf] k|fyldstfqmd M -!_ o; kl/R5]bsf] cGo bkmfsf] cwLgdf /xL b]xfosf
k|fyldstfqmdsf] JolQm c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] :jtM ;+/Ifs x'g]5 M–
-s_ Psf;uf]nsf klt jf kTgL,
-v_ afa' jf cfdf,
-u_ Psf;uf]nsf 5f]/f, 5f]/L jf ljwjf a'xf/L,
-3_ leGg ePsf klt jf kTgL,
-ª_ leGg ePsf] 5f]/f, 5f]/L jf ljwjf a'xf/L,
-r_ afh] jf ah},
-5_ gflt jf gfltgL,
-h_ bfh', efO jf lbbL, alxgL

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

45
www.lawcommission.gov.np

-em_ dfjnLkl§sf afh], ah}, dfdf, dfOh" .


-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf cj:yfdf
b]xfosf] JolQm ;+/Ifs x'g]5 M–
-s_ Pp6} qmdsf PseGbf a9L JolQm ;+/Ifs x'g] ePdf lghx¿n]
cfk;L ;xdlt u/] adf]lhdsf] JolQm / To;/L ;xdlt x'g
g;s]df cbfntn] tf]s] adf]lhdsf] JolQm,
-v_ dfgl;s ¿kdf :j:y ePsf] / bz jif{ pd]/ k"/f u/]sf]
JolQmsf] xsdf lghn] /f]h]sf] JolQm,
t/ To;/L ;+/Ifs /f]Hbf ;f]sf] lnvt u/L cbfntaf6
k|dfl0ft ug'{ kg]{5 .
-u_ sfg"g adf]lhd j}jflxs ;DaGw cGTo ePsf bDkltsf] gfafns
eP lghnfO{ kfngkf]if0f ug]{ afa' jf cfdf,
-3_ klxnf] k|fyldstf qmdsf] s'g} JolQm ;+/Ifs x'g grfx]df, lgh
xf]; 7]ufgfdf g/x]df, j]kQf ePdf jf lghn] ;+/Ifssf]
x}l;otn] sfd gu/]df ;f]eGbf tNnf] k|fyldstfqmdsf]
JolQm .
t/ To;/L tNnf] qmdsf] JolQm ;+/Ifs x'g] ePdf lghn]
cfk"m ;+/Ifs ePsf] cbfntaf6 k|dfl0ft ug'{ kg]{5 .
!#&= cGo JolQm ;+/Ifs dflgg] M bkmf !#^ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g}
c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmnfO{ ;f] bkmfdf n]lvPsf JolQmn] ;+/IfsTj k|bfg gu/L
cGo JolQmn] ;+/IfsTj k|bfg u/]sf] eP To;/L ;+/IfsTj k|bfg ug]{ JolQm g} To:Tff]
JolQmsf] ;+/Ifs dflgg]5 .
t/ To:tf] ;+/Ifs x'g] JolQmn] cfk"m ;+/Ifs ePsf] Joxf]/f cbfntaf6 k|dfl0ft
ug'{ kg]{5 .
!#*= ;+:yf ;+/Ifs ePsf] dflgg] M -!_ afnaflnsfsf] sNof0f ug]{ tyf xs lxt ;+/If0f ug]{
p2]Zon] sfg"g adf]lhd btf{ ePsf afn sNof0f u[x, cgfyfno, afn u[x jf
afndlGb/ h:tf ;+:yfdf /x]sf afnaflnsfsf] cGo ;+/Ifs gePdf To:tf] ;+:yf g}
;+/Ifs ePsf] dflgg]5 .

46
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf ;+:yfdf /x]sf gfafnssf] tkm{af6 s'g} sfd
sf/afxL ug'{ kbf{ To:tf] ;+:yfsf] k|d'vaf6 ul/g]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]b / efu # sf] kl/R5]b–& sf] k|of]hgsf] nflu æk|d'vÆ eGgfn]
To:tf] ;+:yfsf] k|d'v sfo{sf/L clws[t jf To:tf] x}l;otdf sfd ug]{ cWoIf,
dxfk|aGws, k|aGw lgb]{zs jf cGo s'g} clws[t ;Demg' k5{ .
!#(= cbfntn] ;+/Ifs lgo'Qm ug{ ;Sg] M -!_ bkmf !#^ jf !#& df h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg cbfntn] b]xfosf] cj:yfdf s'g} vf; JolQmnfO{ To;sf] sf/0f v'nfO{
;+/Ifs lgo'Qm ug{ ;Sg]5M–
-s_ bkmf !#^ adf]lhd s'g} JolQm ;+/Ifs x'g grfx]sf] cj:yfdf
;+/Ifs lgo'lQm ug{ ;DalGwt :yfgLo txsf] ;DalGwt j8f
;ldltn] cbfntdf lgj]bg lbPdf,
-v_ ;/f]sf/jfnfn] ;+/Ifs lgo'Qm ug{ cbfntdf lgj]bg lbPdf .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;+/Ifs lgo'Qm ubf{ cbfntn] To:tf] c;Ifd jf
cw{;Ifd JolQmsf] xs, lxt jf ;+/If0f x'g ;Sg] jf g;Sg] s'/f tk{m ljrf/ ug'{
kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;+/Ifs lgo'Qm ubf{ cbfntn] ;+/Ifs x'g] JolQmsf]
;d]t ;xdlt lng' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;+/Ifs lgo'Qm u/L ;s]kl5 cbfntn] To;sf] lnlvt
hfgsf/L ;+/Ifs x'g] JolQm / :yfgLo txnfO{ lbg' kg]{5 .
!$)= ;'k/Lj]Ifs tf]Sg ;Sg] M -!_ bkmf !#( adf]lhd cbfntaf6 ;+/Ifs lgo'Qm u/]sf]df
To:tf] ;+/Ifssf] sfd sf/afxLsf] ;DaGwdf hfFra'em ug{ cfjZos b]v]df cbfntn]
s'g} JolQmnfO{ ;'k/Lj]Ifs tf]Sg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tf]lsPsf] ;'k/Lj]Ifsn] ;+/Ifssf] sfd sf/afxLsf]
;DaGwdf cfjZos hfFra'em u/L To;sf] k|ltj]bg cbfnt ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ bkmf !$* adf]lhd ;+/IfsTj ;dfKt ePsf]df ;'k/Lj]IfsTj klg :jtM
;dfKt ePsf] dflgg]5 .
!$!= ;+/Ifs x'g g;Sg] M b]xfosf JolQmx¿ ;+/Ifs x'g ;Sg] 5}gg\ M–
-s_ c;Ifd jf cw{;Ifd JolQm,

47
www.lawcommission.gov.np

-v_ c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] xs jf lxt ljk/Lt sfd u/]sf] k|dfl0ft


ePsf] JolQm,
-u_ cbfntaf6 tLg jif{ jf ;f]eGbf a9L s}bsf] ;hfo ePsf] Joltm,
t/ bkmf !#^ sf] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|fyldstfqmddf
/x]sf JolQm ;+/Ifs x'g of] v08n] s'g} afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
-3_ cbfntaf6 ;+/Ifs x'g cof]Uo b]lvPsf] JolQm .
!$@= c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] kfngkf]if0f tyf x]/ljrf/ M -!_ ;+/Ifsn] cfkm\gf]
;+/IfsTjdf /x]sf] c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] kfngkf]if0f, :jf:Yo, lzIff, dgf]/~hg
tyf x]/ljrf/sf] Joj:yf lghsf] ;DklQ eP To:tf] ;DklQaf6 / To:tf] ;DklQ geP
cfkm\gf] ;DklQaf6 ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] kfngkf]if0f, :jf:Yo,
lzIff, dgf]/~hg tyf x]/ljrf/sf] Joj:yf lghsf] rn ;DklQ eP;Dd To:tf]
;DklQaf6 / rn ;DklQ geP jf To:tf] ;DklQaf6 kfngkf]if0f, :jf:Yo, lzIff,
dgf]/~hg tyf x]/ljrf/sf] Joj:yf x'g g;Sg] ePdf To:tf] k|of]hgsf] nflu
cbfntsf] k"j{ ;xdlt lnO{ lghsf] crn ;DklQ laqmL ug{ ;lsg]5 .
t/ bkmf !#^ sf] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|fyldstfqmddf /x]sf JolQm ;+/Ifs
ePsf]df crn ;DklQ laqmL ubf{ cbfntsf] cg'dlt lng' kg]{ 5}g .
!$#= ;DklQsf] /]vb]v, ;+/If0f tyf plrt Joj:yfkg ug'{ kg]{ M -!_ ;+/Ifsn] cfkm\gf]
;+/IfsTjdf /x]sf] c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] ;DklQsf] /]vb]v tyf ;+/If0f ug'{
kg]{5 .
-@_ ;+/Ifsn] cfkm\gf] ;+/IfsTjdf /x]sf] c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] ;DklQ
nufgL u/L s'g} Joj;fo jf sf/f]af/ ug{ ;Sg]5 .
!$$= lx;fa lstfa b'?:t /fVg' kg]{ M -!_ ;+/Ifsn] cfkm\gf] ;+/IfsTjdf /x]sf] c;Ifd jf
cw{;Ifd JolQmnfO{ kfngkf]if0f, :jf:Yo, lzIff tyf x]/ljrf/ ubf{ nfu]sf] vr{ tyf
lghsf] ;DklQ Joj:yfkg ubf{ ePsf] cfo Joosf] lx;fa lstfa / ;DklQsf] :jfldTj
k|dfl0ft ug]{ ljj/0f b'?:t /fVg' kg]{5 .
t/ bkmf !#^ sf] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|fyldstfqmddf /x]sf JolQm ;+/Ifs
ePsf]df To:tf] lx;fa lstfa /fVg' kg{] 5}g .

48
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd /flvPsf] lx;fa lstfa / ;DklQsf] :jfldTj k|dfl0ft
ug]{ ljj/0f ;+/Ifsn] c;Ifd jf cw{;Ifd JolQm sfg"g adf]lhd pd]/ k"/f u/]sf] jf
lghn] cfk"m sfdsfh ug{ ;Ifd ePsf] s'/f lnlvt ¿kdf cbfntnfO{ hfgsf/L
u/fPsf] ldltn] Ps jif{leq To:tf] JolQm ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ cfkm\gf] ;+/IfsTjdf /x]sf] cj:yfdf s'g} c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf]
d[To' ePdf ;+/Ifsn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lx;fa lstfa / ;DklQsf] :jfldTj
k|dfl0ft ug]{ ljj/0f lghsf] d[To' ePsf] ldltn] 5 dlxgfleq lghsf] glhssf]
xsjfnf ;dIf a'emfpg' kg]{5 .
!$%= sfg"gL sf/afxL rnfpg jf d'2fsf] k|lt/Iff ug{ ;Sg] M ;+/Ifsn] cfkm\gf] ;+/IfsTjdf
/x]sf] c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] xs, lxtsf] nflu s'g} JolQm pk/ sfg"gL sf/afxL
rnfpg jf lgh pk/ k/]sf] d'2fsf] k|lt/Iff ug{ ;Sg]5 .

t/ c;Ifd jf cw{;Ifd JolQm afbL jf k|ltafbL eO{ rn]sf] ========= d'2fsf]
;DAfGwdf ;+/Ifsn] lghnfO{ dsf{ kg]{ u/L s'g} d'2fsf] bfaL jf lhls/ 5f]8\g jf s'g}
d'2f ldnfkq ug{ ;Sg] 5}g .
!$^= c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] tkm{af6 sfd ug{ ;Sg] M o; kl/R5]bdf cGoq n]lvPsf]
Joj:yfsf] cwLgdf /xL c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmn] sfg"g adf]lhd ug]{ sfd lghsf]
tkm{af6 ;+/Ifsn] ug{ ;Sg]5 .
!$&= zt{ adf]lhd dfq sfd ug{ ;Sg] M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg s'g} c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] ;DaGwdf s'g} JolQmnfO{ s'g} zt{ tf]sL
;+/Ifs tf]lsPsf]df To:tf] ;+/IfsnfO{ zt{ adf]lhdsf] dfq sfd ug]{ clwsf/ x'g]5 .
!$*= ;+/IfsTjsf] ;dflKt M -!_ b]xfosf] cj:yfdf ;+/IfsTj ;dfKt ePsf] dflgg]5 M–
-s_ ;+/Ifsn] cfk"m ;+/Ifs x'g g;Sg] egL lbPsf] lgj]bg
cbfntaf6 :jLs[t ePdf,
-v_ ;+/Ifs jf ;+/IfsTjdf /x]sf] c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf]
d[To' ePdf,
-u_ c;Ifd jf cw{;Ifd JolQm ;Ifd ePdf,

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा झिककएको ।

49
www.lawcommission.gov.np

-3_ ;+/IfsTjdf /x]sf] c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] cg'/f]wdf


cbfntn] ;+/IfsnfO{ x6fPdf .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;+/IfsTj ;dflKt ePdf / ;+/Ifs x'g] tyf
;+/IfsTjdf /xg] JolQm hLljt ePdf lghn] g} csf]{ ;+/Ifs gtf]lsP;Dd cfkm\gf]
;+/IfsTjdf /x]sf] c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] kfngkf]if0f tyf x]/ljrf/ ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;+/IfsTj ;dflKt ePdf To;/L ;+/IfsTj ;dflKt
ePsf] ldltb]lv csf]{ ;+/Ifs gtf]lsP;Dd o; kl/R5]b adf]lhd ;+/Ifsn] ug'{ kg]{ s'g}
sfg"gL sf/afxLsf] xbDofb, Dofb jf tf/]v u'h|]sf] dflgg] 5}g .
!$(= xsjfnfdf ;+/IfsTj g;g]{ M s'g} ;+/Ifssf] d[To' eO{ bkmf !$* adf]lhd ;+/IfsTj
;dflKt ePsf]df ;+/Ifssf] x}l;otn] lghdf /x]sf] xs, clwsf/ / bfloTj lghsf]
xsjfnfdf ;g]{ 5}g .
t/ s'g} c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] ;DaGwdf csf]{ ;+/Ifs lgo'lQm ug{' kg]{
cj:yf ePsf]df ;+/Ifs lgo'Qm geP;Ddsf] nflu ;+/Ifssf] pQ/flwsf/Lsf] x}l;otn]
To:tf] c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] kfngkf]if0f tyf x]/ljrf/ lghn] ug'{ kg]{5 .
!%)= vr{ e/fO{{ lng ;Sg] M s'g} ;+/Ifsn] cfkm\gf] ;+/IfsTjdf /x]sf] c;Ifd jf cw{;Ifd
JolQmsf] kfng kf]if0f, :jf:Yo, lzIff, v]ns'b, dgf]/~hg tyf x]/ljrf/ cfkm\gf]
;DklQaf6 u/]sf] eP To:tf] x]/ljrf/ ubf{ vr{ ePsf] /sd ;+/IfsTjdf /x]sf] c;Ifd
jf cw{;Ifd JolQmsf] ;DklQaf6 e/fO{{ lng ;Sg]5 .
t/ bkmf !#^ sf] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|fyldstfqmddf /x]sf JolQm ;+/Ifs
ePsf]df To:tf] vr{ e/fO{ lng ;lsg] 5}g .
!%!= xflg, gf]S;fgLsf] /sd e/fO{{ lng ;Sg] M s'g} ;+/Ifsn] cfk"mnfO{ nfe x'g] jf gx'g]
u/L hfgLhfgL, 5nsk6, hfn;fhL jf ablgotn] cfkm\gf] ;+/IfsTjdf /x]sf] c;Ifd
jf cw{;Ifd JolQmsf] ;DklQdf xflg, gf]S;fgL k'¥ofPdf To;af6 dsf{ kg]{ c;Ifd jf
cw{;Ifd JolQmn] To:tf] ;+/Ifsaf6 cfk"mnfO{ xflg, gf]S;fgL ePsf] /sd e/fO{{ lng
;Sg]5 .
!%@= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf]
sfd sf/afxL eP u/]sf] yfxf kfPsf] 5 dlxgfleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

50
www.lawcommission.gov.np

kl/R5]b–&
dfyj/ ;DaGwL Joj:yf
!%#= gfafnssf] dfyj/ x'g]M -!_ s'g} gfafnssf] o; efusf] kl/R5]b–^ adf]lhdsf] s'g}
;+/Ifs gePdf lgh c7f/ jif{ k"/f geP;Dd lghsf] kfngkf]if0f, :jf:Yo, lzIff,
x]/ljrf/ tyf ;DklQsf] ;+/If0f ug{sf] nflu s'g} JolQmn] To:tf] gfafnssf] dfyj/sf]
x}l;otn] sfd ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s;}n] cfkm\gf] gfafnssf]
kfngkf]if0f, :jf:Yo, lzIff tyf x]/ljrf/sf] nflu s'g} JolQmnfO{ dfyj/ lgo'Qm ug{
;Sg]5 .
!%$= xf]; 7]ufgdf g/x]sf] JolQmsf] dfyj/ x'g] M -!_ xf]; 7]ufgdf g/x]sf] JolQmsf] o;
efusf] kl/R5]b–^ adf]lhdsf] ;+/Ifs gePsf]df lghsf] kfng kf]if0f, x]/ljrf/ tyf
;DklQsf] x]/rfxsf] nflu cGo s'g} JolQmn] dfyj/sf] x}l;otn] sfd ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd dfyj/ gePsf]df jf olsg gePsf]df xf]; 7]ufgdf
g/x]sf] JolQm tTsfn h;sf] lhDdf, ;'k/Lj]If0f jf /]vb]vdf /x]sf] 5 ;f]xL JolQm
To:tf] JolQmsf] dfyj/ x'g]5 .
!%%= gfafnssf] dfyj/ cfdf x'g ;Sg] M bkmf !%# df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
s'g} gfafnssf] afa'sf] d[To' ePsf] jf lgh a]kQf ePsf], xf]; 7]ufgdf g/x]sf] jf
ljb]z uPsf] cj:yfdf bz jif{eGbf sd pd]/sf] gfafnssf] cfdf ePdf lghn] csf]{
ljjfx ul/;s]sf] ePklg lgh g} To:tf] gfafnssf] dfyj/ x'g]5 .
!%^= ;Ël7t ;+:yf dfyj/ x'g] M -!_ o; efusf] kl/R5]b–^ adf]lhd ;+/Ifs gePsf] s'g}
JolQm s'g} ;Ël7t ;+:yfsf] /]vb]v, ;+/If0f jf lhDdfdf /x]sf] eP To:tf] ;Ël7t
;+:yf To:tf JolQmsf] dfyj/ x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;Ël7t ;+:yf dfyj/ ePsf]df To:tf] ;Ël7t
;+:yfsf] k|d'vn] dfyj/sf] clwsf/ k|of]u ug]{5 .
!%&= cbfntn] dfyj/ lgo'Qm ug{ ;Sg] M -!_ s'g} JolQmsf] o; efusf] kl/R5]b–^ adf]lhd
;+/Ifs gePdf jf s'g} JolQmn] klg lghsf] dfyj/sf] ¿kdf sfd gu/]df :yfgLo
txsf] ;DalGwt j8f ;ldltn] To;sf] ljj/0f v'nfO{ dfyj/ lgo'Qm ug{ cbfnt ;dIf
lgj]bg lbg ;Sg]5 .

51
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg ubf{ :yfgLo txsf] ;DalGwt j8f ;ldltn]
dfyj/ x'g ;Sg] ;Defljt JolQmx¿sf] gfd, y/, 7]ufgf / k]zf v'nfO{ dfyj/ lgo'Qm
x'g ;Sg] ;Defljt JolQmn] dfyj/sf] ¿kdf sfd ug{ lbPsf] d~h'/Lsf] lnvt ;d]t
k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg k/]]df cbfntn] pkbkmf -@_ adf]lhd gfd
k]z ePsf JolQmx¿dWo]af6 pko'Qm s'g} Ps JolQmnfO{ dfyj/ lgo'Qm ug]{ cfb]z
lbg]5 .
!%*= dfyj/sf] of]Uotf M bkmf !$! adf]lhd ;+/Ifs x'g cof]Uo JolQm afx]s cGo JolQm
dfyj/ x'g ;Sg]5 .
!%(= dfyj/n] ;DklQ lhDdf lng' kg]{ M -!_ dfyj/n] cfkm\gf] dfyj/Ldf /x]sf] JolQmsf]
;DklQ lhDdf lnO{ ;f]sf] Joj:yfkg / ;~rfng ug'{ kg]{5 .
-@_ dfyj/n] cfk"mn] lhDdf lnPsf] ;DklQaf6 cfkm\gf] dfyj/Ldf /x]sf]
JolQmnfO{ ;Dej eP;Dd lghsf] x}l;ot cg';f/ kfngkf]if0f tyf lzIff lbIff /
cf}iflw pkrf/sf] Joj:yf ug{' kg]{5 .
!^)= ;DklQ k|of]u ug{ ;Sg] M dfyj/n] cfkm"n] lhDdf lnPsf] ;DklQaf6 k|fKt ePsf]
k|ltkmn dfyj/Ldf /x]sf] JolQmsf] kfngkf]if0f, :jf:Yo tyf To:tf] JolQm gfafns eP
lzIff lbIffsf] nflu k"/} vr{ ug{ ;Sg]5 .
!^!= cbfntsf] cg'dltn] crn ;DklQ vr{ ug{ ;Sg] M -!_ dfyj/n] cfkm\gf] dfyj/Ldf
/x]sf] s'g} JolQmsf] kfngkf]if0f ubf{, lzIff lbIff lbFbf jf cf}iflw pkrf/ ubf{ lghsf]
rn ;DklQaf6 gEofpg] /x]5 eg] To; k|of]hgsf] nflu crn ;DklQ jf To;sf] s'g}
c+z laqmL ug{ To;sf] sf/0f v'nfO{ cg'dltsf] nflu cbfntdf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k/]sf] lgj]bg hfFra'em ubf{ To:tf] crn ;DklQ
laqmL ug'{ kg]{ sf/0f dgfl;a b]v]df cbfntn] plrt 7fg] adf]lhd crn ;DklQ jf
To;sf] s'g} c+z laqmL ug{ cg'dlt lbg ;Sg]5 .
!^@= ljj]sk"0f{ / xf]l;of/Lk"j{s ;DklQsf] /]vb]v / ;+/If0f ug'{ kg]{ M -!_ dfyj/n] cfkm\gf]
dfyj/Ldf /x]sf] JolQmsf] ;DklQsf] /]vb]v / ;+/If0f ljj]sk"0f{ / xf]lzof/Lk"j{s ug'{
kg]{5 .

52
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;DklQsf] /]vb]v / ;+/If0f gu/]sf] sf/0faf6


dfyj/Ldf /x]sf] JolQmsf] ;DklQ s'g} lsl;dn] xflg, gf]S;fgL ePsf]df ;DalGwt
dfyj/ hjfkmb]xL x'g]5 .
t/ ljkb\ k/L To:tf] ;DklQ xflg, gf]S;fgL ePsf]df lgh hjfkmb]xL x'g] 5}g .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd dfyj/n] ;DklQsf] /]vb]v / ;+/If0f gu/]sf] ph'/L
k/]df cbfntn] ;DalGwt JolQmnfO{ dfyj/af6 x6fpg ;Sg]5 .
!^#= xs x:tfGt/0f :jtM ab/ x'g] M dfyj/n] cfkm\gf] dfyj/Ldf /x]sf] JolQmsf] crn
;DklQ To:tf] JolQmsf] xs d]6\g] b'/fzon] cfkm\gf] jf cfkm\gf] kl/jf/sf s'g} ;b:osf]
gfddf laqmL u/]df jf To:tf JolQmsf gfddf s'g} lsl;dn] xs x:tfGt/0f x'g cfPdf
To:tf] xs x:tfGt/0f :jtM ab/ x'g]5 .
!^$= dfyj/L :jtM cGTo x'g] M -!_ b]xfosf] cj:yfdf dfyj/L :jtM cGTo ePsf] dflgg]5M–
-s_ gfafns eP lghsf] pd]/ c7f/ jif{ k"/f ePdf,
-v_ xf]; 7]ufgdf g/x]sf] JolQm eP lghsf] xf]; 7]ufgdf /x]df,
-u_ gfafnssf] cfdf jf afa' jf b'j}n] gfafnsnfO{ cfkm\gf] lhDdf
lnPsf]df,
-3_ gfafns jf xf]; 7]ufgdf g/x]sf] JolQmsf] ;+/Ifs lgo'lQm
ePdf,
-ª_ bkmf !^@ sf] pkbkmf -#_ adf]lhd cbfntn] dfyj/Laf6
x6fPdf,
-r_ dfyj/sf] bkmf !%* adf]lhdsf] of]Uotf gePdf jf g/x]df,
-5_ dfyj/ x'g] jf dfyj/Ldf /x]sf] JolQmsf] d[To' ePdf .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd dfyj/L cGTo ePsf]df dfyj/sf] x}l;otdf lhDdf
lnPsf] ;DklQ dfyj/ ePsf] JolQmn] t'?Gt ;DalGwt JolQmnfO{ lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
!^%= ;DklQ lhDdf lbg ;Sg] M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
s'g} JolQm cfkm" /x] a;]sf] Onfsf 5f]8L cGoq hfg' k/]sf] sf/0faf6 cfkm\gf] xs,
:jfldTj jf ef]usf] ;DklQsf] ;+/If0f tyf Joj:yfkg cfkm}Fn] ug{ g;Sg] cj:yf k/]df
To;sf] nflu s'g} JolQmnfO{ dfyj/ lgo'Qm u/L cfkm\gf] ;DklQ lghsf] lhDdf lbg
;Sg]5 .

53
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} JolQmnfO{ ;DklQ lhDdf lbOPsf]df To:tf]
;DklQ lhDdf lng] JolQmn] To:tf] ;DklQsf] ;+/If0f tyf Joj:yfkg ug'{ kg]{5 /
;DklQ lhDdf lbg] JolQmn] dfu]sf] avt lghnfO{ To:tf] ;DklQ lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
!^^= cbfntaf6 k|dfl0ft u/fpg' kg{] M bkmf !%#, !%$ / !^% adf]lhd dfyj/ x'g]n] cfkm"
dfyj/ ePsf] Joxf]/f cbfntaf6 k|dfl0ft u/fpg' kg{]5 .
!^&= cGo Joj:yf nfu" x'g] M bkmf !$$, !$%, !$^, !$&, !$(, !%) / !%! sf
Joj:yfx¿ cfjZos x]/km]/ ;lxt -d'6fl6; d'6f08L;_ dfyj/ tyf dfyj/Ldf /xg]
JolQmsf] xsdf ;d]t nfu" x'g]5 .
!^*= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf]
sfd sf/afxL eP u/]sf] yfxf kfPsf] 5 dlxgfleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–*
wd{k'q jf wd{k'qL ;DaGwL Joj:yf
!^(= wd{k'q jf wd{k'qL dflgg] M s'g} JolQmn] cGo JolQmsf] 5f]/f jf 5f]/LnfO{ cfkm\gf] 5f]/f
jf 5f]/Lsf] ¿kdf :jLsf/ u/]sf] JolQm wd{k'q jf wd{k'qL dflgg]5 .
!&)= afnaflnsfsf] ;jf]{Qd lxt x'g] u/L wd{k'q jf wd{k'qL /fVg' kg{] M o; ;+lxtf adf]lhd
wd{k'q jf wd{k'qL /fVbf afnaflnsfsf] ;jf]{Qd xs / lxt x'g] u/L wd{k'q jf wd{k'qL
/fVg' kg]{5 .
!&!= 5f]/f 5f]/L x'g]n] wd{k'q jf wd{k'qL /fVg gkfpg] M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd 5f]/f
x'g]n] wd{k'q / 5f]/L x'g]n] wd{k'qL /fVg kfpg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Goflos k[ysLs/0f u/L
leGg a;]sf] dlxnf jf k'?if;Fu 5f]/f 5f]/L ;Fu} ga;]df o:tf k'?if jf dlxnfn] wd{k'q
jf wd{k'qL /fVg kfpg]5g\ .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]b / o; efusf] kl/R5]b–( sf] k|of]hgsf nflu æGoflos
k[ysLs/0fÆ eGgfn] cbfntsf] cfb]z adf]lhd c+z lnPsf], sfg"g adf]lhd leGg
a;]sf] jf dfgf] 5'l§Psf] cj:yf ;Demg' k5{ .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cfkm\gf 5f]/f jf
5f]/L x'g] s'g} JolQmn] cGo afnaflnsfnfO{ kfngkf]if0f, :jf:Yo, lzIff tyf x]/rfxsf]

54
www.lawcommission.gov.np


Joj:yf ug{ ;Sg] cfly{s x}l;ot v'nfO{ wd{k'q jf wd{k'qL /fVgsf] nflu ;DalGwt
lhNnf cbfntdf lgj]bg lbPdf / To:tf] lgj]bg hfFra'em ubf{ lgj]bsdf To:tf]
x}l;ot /x]sf] b]lvPdf cbfntn] lgj]bsnfO{ wd{k'q jf wd{k'qL /fVg cg'dlt lbg
;Sg]5 .
!&@= wd{k'q jf wd{k'qL /fVg ;Sg] M -!_ b]xfosf s'g} JolQmn] afnaflnsfnfO{ wd{k'q jf
wd{k'qL /fVg ;Sg]5 M–
-s_ ljjfx ePsf] bz jif{;Dd klg 5f]/f jf 5f]/L gx'g] bDklt,
-v_ k}FtfnL; jif{ pd]/ k"/f ePsL cljjflxtf, ljwjf, ;DaGw ljR5]b
jf Goflos k[ysLs/0f u/L a;]sL 5f]/f jf 5f]/L gx'g] dlxnf,
-u_ k}FtfnL; jif{ pd]/ k"/f ePsf] cljjflxt, ljw'/, ;DaGw ljR5]b
jf Goflos k[ysLs/0f u/L a;]sf] 5f]/f jf 5f]/L gx'g] k'?if .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf s'g} JolQmn]
wd{k'q jf wd{k'qL /fVg ;Sg] 5}g M–
-s_ xf]; 7]ufgdf gePsf],
-v_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf cbfntaf6 s;"/bf/
7xl/Psf]],
-u_ gfafnsnfO{ kfngkf]if0f, :jf:Yo, lzIff, v]ns'b, dgf]/~hg
tyf x]/rfxsf] Joj:yf ug{ ;Sg] cfly{s x}l;ot gePsf] .
-#_ o; bkmf adf]lhd ;uf]nsf klt jf kTgLn] wd{k'q jf wd{k'qL /fVbf Ps
csf{sf] d~h'/L lng' kg]{5 .
!&#= wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf lng lbg gx'g] M -!_ s;}n] klg b]xfosf s'g} JolQmnfO{
wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf lng jf lbg x'Fb}gM–
-s_ rf}w jif{ pd]/ k"/f u/]sf],
-v_ Pp6f dfq 5f]/f jf 5f]/Lsf] ¿kdf /x]sf],
t/ bkmf !&% sf] pkbkmf -#_ adf]lhdsf] cj:yfdf of]
Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
-u_ Psk6s wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf lnOPsf],

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

55
www.lawcommission.gov.np

t/ sfg"g adf]lhd wd{k'q jf wd{k'qL ab/ ePsf]df of]


Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
-3_ wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] JolQm eGbf dflyNnf] gftfsf],
-ª_ u}/g]kfnL gful/s .
t/ ljb]zL gful/stf k|fKt u/]sf] u}/cfjf;Lo g]kfnL
gful/ssf] xsdf o; v08sf] Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -s_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg tLg
k':tfleqsf] gftfsf] JolQm jf kTgLsf] k"j{ klt tkm{ 5f]/f jf 5f]/L ePdf rf}w jif{
gf3]sf] JolQmnfO{ klg wd{k'q jf wd{k'qL /fVg ;lsg]5 .
!&$= wd{k'q jf wd{k'qL x'g] / /fVg]sf] pd]/sf] km/s M -!_ wd{k'q jf wd{k'qL x'g] / wd{k'q
jf wd{k'qL /fVg] JolQmsf] pd]/ sDtLdf kRrL; jif{ km/s x'g' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg tLg k':tfleqsf] gftfsf]
JolQmnfO{ wd{k'q jf wd{k'qL /fVbf pd]/sf] aGb]h nfUg] 5}g .
!&%= wd{k'q jf wd{k'qL /fVbf ;xdlt lng' kg{] M -!_ s;}n] s'g} afnaflnsfnfO{ wd{k'q jf
wd{k'qL /fVbf To:tf] afnaflnsfsf afa' / cfdf b'j} hLljt eP b'j} hgfsf] / afj' /
cfdfdWo] s'g} Ps dfq hLljt eP hLljt afa' jf cfdfsf] lnlvt ;xdlt lng'
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg klt / kTgL aLr j}jflxs
;DaGw cGTo eO{ jf Goflos k[ysLs/0f ePsf] sf/0faf6 afj' / cfdf cnu ePsf]df
To;/L ;DaGw cGTo x'Fbf jf Goflos k[ysLs/0f x'Fbf ePsf] ;xdlt adf]lhd To:tf]
afa' jf cfdf;Fu a;]sf afnaflnsfnfO{ wd{k'q jf wd{k'qL /fVbf To:tf] afnaflnsf
afa' jf cfdfdWo] hf];Fu lgh a;]sf] 5 ;f]xL afa' jf cfdfsf] ;xdlt lng' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg afa' cfdf kQf gnfu]sf],
hLljt gePsf] jf afa' cfdf hLljt eP klg afa' jf cfdfn] csf]{ ljjfx u/L To:tf]
afnaflnsfnfO{ cGo s'g} JolQm jf ;+:yfn] kfngkf]if0f jf x]/ljrf/ u/]sf] /x]5 eg]
o;/L kfngkf]if0f jf x]/ljrf/ ug]{ JolQm jf ;+:yfsf] lnlvt ;xdlt lnO{ To:tf
afnaflnsfnfO{ wd{k'q jf wd{k'qL /fVg ;lsg]5 .

56
www.lawcommission.gov.np

-$_ pkbkmf -!_, -@_ jf -#_ adf]lhd bz jif{ gf3]sf afnaflnsfnfO{ wd{k'q
jf wd{k'qL /fVbf lghsf] ;d]t lnlvt ;xdlt lng' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhdsf] lnlvt ;xdlt ;DalGwt afnaflnsfn] cfkm\gf]
afa' cfdf jf dft[s tyf k}lqs clVtof/L k|of]u ug]{ ;+/Ifs jf dfyj/sf] /f]xj/df
ug'{ kg]{5 .
-^_ o; bkmf adf]lhd ;xdlt lng' cl3 wd{k'q jf wd{k'qL lbg] JolQm, ;+/Ifs
jf dfyj/ tyf afnaflnsfnfO{ wd{k'q jf wd{k'qLsf] cy{, sfg"gL x}l;ot / To;sf]
kl/0ffd ;d]tsf] ljifodf hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
-&_ o; bkmf adf]lhd ;xdlt lnFbf s'g} lsl;dsf] cfly{s k|nf]egdf kfg'{ x'Fb}g
/ To:tf] ;xdlt :j]R5fn] lbPsf] x'g' kg]{5 .
!&^= bDkltaf6} wd{k'q jf wd{k'qL /fv]sf] dflgg] M s'g} klt jf kTgLn] Goflos k[ysLs/0f
u/L a;]sf] cj:yfdf wd{k'q jf wd{k'qL /fv]sf]df kl5 klt kTgL b'j} ;uf]ndf a;]df
To;/L a:g'eGbf cl3 /fv]sf] wd{k'q jf wd{k'qL b'j} bDkltn] /fv]sf] dflgg]5 .
!&&= wd{k'q jf wd{k'qL /fVbfsf] sfo{ljlw M -!_ s;}n] s'g]} afnaflnsfnfO{ wd{k'q jf
wd{k'qL /fVg rfx]df sfg"gsf] /Lt k'¥ofO{ wd{k'q jf wd{k'qLsf] lnvt ;lxt

;DalGwt lhNnf cbfntdf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|fKt ePsf] wd{k'q jf wd{k'qLsf] lnvt hfFra'em
ubf{ lgj]bsnfO{ wd{k'q jf wd{k'qL /fVg lbg x'g] b]v]df ;DalGwt lhNnf cbfntn]
wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] cfb]z lbO{ To:tf] lnvt k|df0fLs/0f ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd hfFra'em ubf{ lgj]bsnfO{ wd{k'q jf wd{k'qL /fVg
lbg gx'g] b]v]df सम्बन्धित cbfntn] ;f]xL adf]lhdsf] cfb]z u/L lgj]bsnfO{ To;sf]
hfgsf/L lbg' kg]{5 .
!&*= wd{k'q jf wd{k'qLsf] xs tyf clwsf/ M -!_ wd{k'q jf wd{k'qLsf] xs, clwsf/,
bfloTj / lhDd]jf/L wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] JolQmsf] 5f]/f jf 5f]/L ;/x x'g]5 .
-@_ s;}n] s'g} JolQmnfO{ wd{k'q jf wd{k'qL /flv;s]kl5 lghsf] 5f]/f jf 5f]/L
hlGdP klg To:tf wd{k'q jf wd{k'qLsf] 5f]/f jf 5f]/L ;/xsf] x}l;otdf s'g} c;/ kg]{
5}g .
 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

57
www.lawcommission.gov.np

!&(= wd{k'q jf wd{k'qLsf] y/ M wd{k'q jf wd{k'qL ePsf] JolQmn] wd{k'q jf wd{k'qL u|x0f
ug]{ afa' jf cfdf jf b'j}sf] y/ k|of]u ug{ ;Sg]5 .
t/,
-!_ wd{k'q jf wd{k'qL x'g] JolQmn] rfx]df lghnfO{ hGdfpg] afa' cfdfsf]
y/ ;d]t k|of]u ug{ ;Sg]5 .
-@_ wd{k'q jf wd{k'qL ab/ ePdf lghsf] y/ lghnfO{ hGdfpg] afa' jf
cfdfsf] x'g]5 .
!*)= afa' cfdfsf] c+zdf bfaL ug{ gkfpg] M wd{k'q jf wd{k'qL ePsf] JolQmn] cfkm"nfO{
hGdfpg] afa' cfdfsf] c+zdf bfaL ug{ kfpg] 5}g .
t/,
-!_ wd{k'q jf wd{k'qL ab/ ePsf]df lghn] afa' cfdfsf] c+zdf bfaL ug{
kfpg]5 .
-@_ wd{k'q jf wd{k'qL x'Fbfsf avt lghn] c+z lnO;s]sf] eP lghn] To:tf]
;DklQ ;d]t lng kfpg]5 .
!*!= wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] JolQmsf] bfloTj M -!_ wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] JolQmsf] bfloTj
b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ wd{k'q jf wd{k'qLnfO{ 5f]/f jf 5f]/L ;/x cfkm\gf] OHht /
Ifdtf cg';f/ kfngkf]if0f, :jf:Yo, v]ns'b, dgf]/~hg tyf
plrt lzIffsf] Joj:yf ug]{,
-v_ wd{k'q jf wd{k'qLsf] xs / lxtsf] ;+/If0f ug]{ .
-u_ o; efusf] kl/R5]b–% adf]lhdsf] clVtof/L k|of]u ug]{ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] bfloTj wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] JolQmn] k"/f
gu/]df wd{k'q jf wd{k'qLn] cfkm\gf] c+z 5'6\ofO{ leGg x'g ;Sg]5 .
!*@= wd{k'q jf wd{k'qLsf] bfloTj M wd{k'q jf wd{k'qLsf] bfloTj b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] JolQmnfO{ cfkm\gf] afa' cfdf ;/x OHht tyf
Ifdtf cg';f/ kfngkf]if0f, :jf:Yo tyf x]/rfxsf] Joj:yf ug]{,
-v_ wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] JolQmsf] ;DklQsf] ;+/If0f, x]/ljrf/ tyf
plrt Joj:yfkg ug]{,

58
www.lawcommission.gov.np

-u_ wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] JolQmsf] xs / lxtsf] ;+/If0f ug]{ .


!*#= e]63f6 tyf kqfrf/sf] ;'ljwf lbg' kg]{ M wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] JolQmn] wd{k'q jf
wd{k'qLnfO{ ;do ;dodf lghsf] hGd lbg] afa' cfdfnfO{ e]63f6 tyf kqfrf/ ug]{
;'ljwf lbg' kg]{5 .
!*$= wd{k'q jf wd{k'qL ab/ x'g] M s;}n] bkmf !&!, bkmf !&@ sf] pkbkmf
-!_ / pkbkmf -@_ sf] v08 -s_ / -v_, bkmf !&#, !&$ / !&% ljk/Lt s;}nfO{
wd{k'q jf wd{k'qL /fv]df To:tf] wd{k'q jf wd{k'qL :jtM ab/ x'g]5 .
!*%= wd{k'q jf wd{k'qL ab/ u/fpg ;Sg] M -!_ wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] JolQmn] bkmf !*!
adf]lhdsf] bfloTj k"/f gu/]df s'g} wd{k'q jf wd{k'qLn] wd{k'q jf wd{k'qL ab/
u/fpg ;Sg]5 .
t/ To:tf] wd{k'q jf wd{k'qLn] c+z lnO;s]sf] eP ab/ u/fpg ;Sg] 5}g .
-@_ wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] JolQmn] b]xfosf s'g} cj:yfdf wd{k'q jf wd{k'qL
ab/ u/fpg ;Sg]5M–
-s_ wd{k'q jf wd{k'qLn] bkmf !*@ adf]lhdsf] bfloTj k"/f gu/]df,
-v_ wd{k'q jf wd{k'qLn] cfkm"nfO{ 3/af6 lgsfnf u/]df jf k6s
k6s zf/Ll/s jf dfgl;s oftgf lbPdf,
-u_ wd{k'q jf wd{k'qLn] cfkm\gf] ;DklQsf] b'¿kof]u u/]df,
-3_ cfkm\gf] d~h'/L glnO{ tLg jif{ jf ;f]eGbf a9L ;do;Dd
cfkm"nfO{ 5f8L wd{k'q jf wd{k'qL cnu a;]df .
-#_ pkbkmf -@_ sf] v08 -s_ / -3_ sf] Joj:yf ljjflxtf wd{k'qLsf] xsdf
nfu" x'g] 5}g .
!*^= wd{k'q jf wd{k'qLsf] cGTo M -!_ bkmf !*$ jf !*% adf]lhd wd{k'q jf wd{k'qL ab/
ePdf wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] / wd{k'q jf wd{k'qL x'g] JolQmsf] ;DaGw cGTo ePsf]
dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] / wd{k'q jf wd{k'qL x'g]
JolQmsf] ;DaGw cGTo ePdf wd{k'q jf wd{k'qLsf] x}l;otn] lghdf /x]sf] xs,
clwsf/ tyf bfloTj ;d]t cGTo x'g]5 .

59
www.lawcommission.gov.np

t/ wd{k'q jf wd{k'qL sfod /x]sf] cjlw;Dd ef]lu;s]sf] ;'ljwf, xfl;n jf


pkof]u ul/;s]sf] clwsf/ / lgjf{x ul/;s]sf] bfloTjdf s'g} c;/ kg]{ 5}g .
!*&= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf]
sfd eP u/]sf] ldltn] Ps jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–(
cGt/b]zLo wd{k'q jf wd{k'qL ;DaGwL Joj:yf
!**= cGt/b]zLo ¿kdf wd{k'q jf wd{k'qL :jLsf/ u/]sf] dflgg] M s'g} ljb]zLn] g]kfnL
gful/s jf g]kfndf a;f]af; u/]sf] ljb]zLsf] s'g} gfafnsnfO{ wd{k'q jf wd{k'qLsf]
¿kdf :jLsf/ u/]df cGt/b]zLo ¿kdf wd{k'q jf wd{k'qL :jLsf/ u/]sf] dflgg]5 .
!*(= cg'dlt glnO{ wd{k'q jf wd{k'qL /fVg gkfpg] M -!_ s'g} ljb]zLn] g]kfn ;/sf/sf]
cg'dlt glnO{ s'g} g]kfnL gful/s jf g]kfndf a;f]af; u/]sf] ljb]zLsf] s'g}
afnaflnsfnfO{ wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf /fVg kfpg] 5}g .
-@_ g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L g]kfndf cGt/b]zLo
wd{k'q jf wd{k'qL :jLsf/ ug{ ;lsg] u/L v'Nnf ul/Psf d'n'ssf gful/s jf
bDktLnfO{ dfq o; kl/R5]b adf]lhd wd{k'q jf wd{k'qL /fVg cg'dlt lbOg]5 .
!()= wd{k'q jf wd{k'qL lbFbf afnaflnsfsf] ;jf{]Qd lxt ;'lglZrt ug'{ kg]{ M -!_ o;
kl/R5]b adf]lhd ljb]zLnfO{ wd{k'q jf wd{k'qL u|x0f ug{ lbg' cl3 g]kfn ;/sf/n]
afnaflnsfsf] ;jf{]Qd lxt, lghsf] dfgj clwsf/sf] ;+/If0f / To:tf] afnaflnsf
ckx/0f, a]rlavg jf cGo s'g} lsl;dn] b'?kof]u x'g] jf gx'g] tkm{ ljrf/ ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ljrf/ ubf{ s'g} afnaflnsf ljb]zLnfO{ wd{k'q jf
wd{k'qL u|x0f ug{ lbg plrt b]lvPdf dfq o; kl/R5]b adf]lhd wd{ k'q jf wd{k'qL
u|x0f ug{ cg'dlt lbOg]5 .
!(!= wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf lbg ;lsg] afnaflnsf M afn u[xdf sDtLdf 5 dlxgf
a;]sf b]xfosf afnaflnsf ljb]zLnfO{ wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf lbg ;lsg]5 M–
-s_ afa' / cfdf b'j}sf] d[To' eO{ s;}sf] ;+/If0fdf g/x]sf] cgfy
afnaflnsf,
-v_ :j]R5fn] Tofu]sf afnaflnsf .

60
www.lawcommission.gov.np

:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu,–


-!_ æafn u[xÆ eGgfn] afnaflnsfsf] xs / lxt ;+/If0f ug]{ p2]Zon]
sfg"g adf]lhd v8f ePsf afn sNof0f u[x / cgfyfno ;Demg' k5{
/ ;f] zAbn] g]kfn ;/sf/åf/f :yfkgf ul/Psf afn u[x jf afndlGb/
;d]tnfO{ hgfpF5 .
-@_ æcgfy gfafnsÆ eGgfn] lhNnf k|zf;g sfof{noaf6 cgfy k|dfl0ft
ePsf b]xfosf s'g} afnaflnsf ;Demg' k5{ M–
-s_ a]jfl/;] cj:yfdf k|x/Ln] km]nf kf/]sf] / lghsf] afa' jf cfdf
km]nf gk/]sf],
-v_ c:ktfn jf :jf:Yo ;+:yfdf j]jfl/;] cj:yfdf 5f]l8Psf],
-u_ afa' / cfdf kQf gnfu]sf],
-3_ afa' / cfdf b'j}sf] d[To' eO{ kfngkf]if0fsf] nflu s'g} ;DklQ
gePsf] .
-#_ æ:j]R5fn] Tofu]sf afnaflnsfÆ eGgfn] b]xfosf JolQmn] cfk"mn]
afnaflnsfsf] kfngkf]if0f / lzIff lbIffsf] Joj:yf ug{ g;sL To;
;DaGwL lnvt u/L lhNnf k|zf;g sfof{no dfkm{t afn u[xdf lhDdf
nufPsf b]xfosf afnaflnsf ;Demg' k5{ M–
-s_ afa' d/]sf] jf j]kQf ePsf] / cfdfn] csf]{ ljjfx u/]sf]
cj:yfsf] afnaflnsfsf xsdf To:tL cfdfn],
-v_ PseGbf a9L afnaflnsfsf] hGd eO{ afa' d/]sf] jf j]kQf
ePsf] jf xf]; 7]ufgdf gePsf] cj:yfdf lghsf] cfdfn] To:tf]
afnaflnsfsf] cfly{s sf/0faf6 kfngkf]if0f ug{ g;Sg] jf
lzIff lbIff lbg g;Sg] ePdf To:tf afnaflnsfsf] cfdfn],
-u_ PseGbf a9L afnaflnsfsf] hGd eO{ cfdf d/]sL jf xf];
7]ufgdf gePsf] cj:yfdf cfly{s sf/0fn] To:tf]
afnaflnsfsf] kfng kf]if0f ug{ g;Sg] afa' ePdf To:tf
afnaflnsfsf] afa'n],

61
www.lawcommission.gov.np

-3_ s'g} ;DklQ gePsf cgfy afnaflnsfsf] xsdf ;+/Ifs jf


dfyj/n] .
!(@= wd{k'q jf wd{k'qL lng ;Sg] ljb]zL M -!_ b]xfosf s'g} ljb]zLnfO{ g]kfnL gful/s jf
g]kfndf a;f]af; u/]sf] ljb]zLsf] s'g} afnaflnsf wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf u|x0f
ug{ cg'dlt lbg ;lsg]5 M–
-s_ ljjfx ePsf] bz jif{;Dd klg 5f]/f jf 5f]/L gx'g] bDklt,
-v_ k}FtfnL; jif{ pd]/ k"/f eO{ krkGg jif{ pd]/ ggf3]sL
cljjflxt, ljwjf, ;DaGw ljR5]b jf Goflos k[ysLs/0f u/L
a;]sL 5f]/f jf 5f]/L gx'g] dlxnf,
-u_ k}FtfnL; jif{ pd]/ k"/f eO{ krkGg jif{ pd]/ ggf3]sf]
cljjflxt, ljw'/, ;DaGw ljR5]b jf Goflos k[ysLs/0f u/L
a;]sf] 5f]/f jf 5f]/L gx'g] k'?if .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf s'g} ljb]zLnfO{
wd{k'q jf wd{k'qL /fVg cg'dlt lbg ;lsg] 5}g M–
-s_ xf]; 7]ufgdf gePsf],
-v_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf g]kfn jf ;DalGwt
d'n'ssf] cbfntaf6 s;"/bf/ 7xl/Psf] .
-#_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} ljb]zL d'n'ssf]
sfg"gdf To:tf] b]zsf] gful/sn]] PseGbf a9L afnaflnsf wd{k'q jf wd{k'qL /fVg
;Sg] Joj:yf ePsf]df lghn] 5f]/f 5f]/L eP tfklg wd{k'q jf wd{k'qL /fVg ;Sg]5 .
-$_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg g]kfnL gful/snfO{
wd{k'q jf wd{k'qL u|x0f ug{ lgif]w u/]sf] jf wd{k'q jf wd{k'qLsf] xs / k|fs[lts
¿kdf hGd]sf 5f]/f 5f]/Lsf] clwsf/df lje]b ePsf] d'n'ssf] JolQmn] g]kfnaf6 wd{k'q
jf wd{k'qL u|x0f ug{ ;Sg] 5}g .
!(#= cGt/b]zLo wd{k'q jf wd{k'qL af]8{ ;DaGwL Joj:yf M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd s'g}
afnaflnsf ljb]zLnfO{ wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf u|x0f ug{ cg'dltsf] nflu
l;kmfl/; ug]{ k|of]hgsf] nflu s]Gb|Lo lgsfosf] ¿kdf sfo{ ug{ g]kfn ;/sf/n] g]kfn

62
www.lawcommission.gov.np

/fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L Ps cGt/b]zLo wd{k'q jf wd{k'qL af]8{ u7g ug{ jf
s'g} ;/sf/L lgsfonfO{ To:tf] sfd ug{] u/L tf]Sg ;Sg]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æaf]8{Æ eGgfn] cGt/b]zLo wd{k'q jf
wd{k'qL af]8{ ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] To:tf] sfd ug{ tf]lsPsf] ;/sf/L lgsfonfO{
;d]t hgfpF5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] af]8{ u7g ubf{ afn clwsf/sf] If]qdf sDtLdf
kGw| jif{ sfd u/]sf] Pshgf afn clwsf/sdL{ ;d]t /xg] u/L u7g ug{' kg]{5 .
-#_ o; kl/R5]bdf cGoq n]lvPsf] sfd, st{Jo / clwsf/sf cltl/Qm af]8{sf]
cGo sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ cGt/b]zLo wd{k'q jf wd{k'qL ;DaGwL ljifodf gLlt lgdf{0f
u/L g]kfn ;/sf/nfO{ l;kmfl/; ug]{,
-v_ cGt/b]zLo wd{k'q jf wd{k'qL ;DaGwL ljifodf ljleGg
lgsfox¿ aLr ;dGjo ug{],
-u_ wd{k'q jf wd{k'qL lnFbf jf lbFbf x'g ;Sg] cg'lrt cfly{s tyf
cGo nfe /f]Sg],
-3_ cGo b]zsf wd{k'q jf wd{k'qL ;DaGwL s]Gb|Lo lgsfo jf ;f]
;DaGwL cGo ;fj{hlgs lgsfon] wd{k'q jf wd{k'qLsf] l:yltsf
af/]df s'g} ;"rgf dfu u/]df pknAw u/fpg],
-ª_ wd{k'q jf wd{k'qL lnFbf jf lbFbf x'g ;Sg] afn b'Jo{jxf/, zf]if0f,
cf];f/k;f/ jf ckx/0f, a]rlavg /f]Sg] / afnaflnsfnfO{ xflg
x'g ;Sg] cGo s'g} cEof;af6 g]kfnL afnaflnsfsf] ;+/If0f
ug]{,
-r_ wd{k'q jf wd{k'qL lngsf] nflu nfUg] b:t'/ lgwf{/0f ug{ g]kfn
;/sf/nfO{ l;kmfl/; ug]{,
-5_ wd{k'q jf wd{k'qL lngsf] nflu lbOg] lgj]bgsf] 9fFrf tf]Sg],
-h_ wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf a:g rfxg] gfafns, lghnfO{ hGd
lbg] afa' / cfdf jf wd{k'q jf wd{k'qL lng] afa' / cfdfsf]
clen]v uf]Ko ¿kdf /fVg] Joj:yf ug]{,

63
www.lawcommission.gov.np

-em_ cGt/b]zLo wd{k'q jf wd{k'qL ;DAfGwL cGo cfjZos sfo{


ug]{ .
-$_ af]8{sf] a}7s nufot af]8{n] ;Dkfbg ug]{ sfo{ ;DaGwL cGo sfo{ljlw af]8{
cfk}mn] lgwf{/0f ug]{5 .
!($= wd{k'q jf wd{k'qL u|x0f ug{ lgj]bg lbg' kg]{ M -!_ g]kfnL gfafns jf g]kfndf
a;f]af; u/]sf ljb]zLsf s'g} gfafnsnfO{ wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf u|x0f ug{ rfxg]
bkmf !(@ adf]lhd of]Uotf k'u]sf] ljb]zL jf bDkltn] g]kfnl:yt cfk\mgf] b]zsf]
/fhb"tfaf; / To:tf] /fhb"tfaf; geP g]kfnsf] lgldQ tf]lsPsf] /fhb"tfaf; jf
wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf u|x0f ug{ cg'dlt lbg] ;DalGwt d'n'ssf] s]Gb|Lo lgsfo
dfk{mt b]xfosf sfuhft ;+nUg u/L af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 M–
-s_ lgj]bssf] hGd btf{ k|df0fkq,
-v_ lgj]bssf] xfn;fn} lvlrPsf] kmf]6f],
-u_ lgj]bssf] /fxbfgLsf] k|ltlnlk,
-3_ lgj]bssf] j}jflxs cj:yf k|dfl0ft ug]{ sfuh,
-ª_ lgj]bssf] :jf:Yo ;DaGwdf cg'dlt k|fKt lrlsT;sn] lbPsf]
k|df0fkq,
-r_ lgj]bs c;n rl/q ePsf] / g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L
cleof]udf cbfntaf6 s;"/bf/ g7xl/Psf] egL ;DalGwt
d'n'ssf] ;/sf/L lgsfon] lbPsf] k|df0fkq,
-5_ lgj]bssf] ;DklQ / cfo;|f]t k|dfl0ft ug]{ sfuhft,
-h_ lgj]bssf] ;fdflhs, dgf]j}1flgs / u[x cWoog ;DaGwL
k|ltj]bg -;f];n, ;fOsf]nlhsn, xf]d:68L l/kf]6{_,
-em_ wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf lng rfx]sf] afnaflnsfsf] pd]/,
lnË / cGo ljj/0f,
-`_ lgj]bsnfO{ lghsf] b]zsf] ;/sf/n] g]kfnaf6 wd{k'q jf wd{k'qL
lng lbPsf] ;xdltkq,
-6_ wd{k'q jf wd{k'qL lng rfxg] JolQmsf] d'n'ssf] sfg"g cg';f/
wd{k'q jf wd{k'qL x'g] JolQmsf] x}l;ot cfk\mg} 5f]/f 5f]/L ;/x

64
www.lawcommission.gov.np

x'g] eGg] ;DalGwt b]zsf] ;/sf/ jf ;f] b]zsf] g]kfnl:yt jf


g]kfnsf nflu tf]lsPsf] /fhb"tfaf;af6 n]lvPsf] k|Tofe"ltkq,
-7_ wd{k'q jf wd{k'qL lng rfxg] JolQmsf] d'n'ssf] sfg"g cg';f/
lgh wd{k'q jf wd{k'qL lng of]Uo ePsf] / lgh;Fu wd{k'q jf
wd{k'qL x'g] gfafnsnfO{ kfngkf]if0f, :jf:Yo, lzIff tyf ;+/If0f
nufotsf] ;Dk"0f{ lhDd]jf/L jxg ug{] cfly{s Ifdtf ePsf]
;DaGwdf To:tf] JolQmsf] d'n'ssf] ;/sf/, To:tf] b]zsf]
g]kfnl:yt jf g]kfnsf] nflu tf]lsPsf] /fhb"tfaf;af6 n]lvPsf]
k|Tofe"lt kq .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf sfuhft c++u|]hL efiffdf n]lvPsf] jf clwsf/ k|fKt
lgsfon] c+u|]hL jf g]kfnL efiffdf cg'jfb u/]sf] x'g' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|fKt ePsf] lgj]bg hfFra'em ubf{ lgj]bssf] dfu
adf]lhd wd{k'q jf wd{k'qL lbg pko'Qm b]lvPdf af]8{n] lgj]bssf] gfd / 7]ufgf uf]Ko
/fvL To; ;DaGwL ljj/0f 5gf}6 ;ldltdf k7fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg lbFbf af]8{sf] l;kmfl/;df g]kfn ;/sf/n]
lgwf{/0f u/] jd]flhdsf] lgj]bg b:t'/ a'emfpg' kg]{5 .
!(%= 5gf}6 ;ldlt ;DaGwL Joj:yf M s'g} ljb]zL JolQm jf bDkltnfO{ s:tf] gfafns
wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf lbg pko'Qm x'G5 eGg] ;DaGwdf gfafns lng rfxg]
JolQm jf bDklt / gfafns 5gf}6 u/L af]8{ ;dIf l;kmfl/; ug]{ k|of]hgsf] nflu
g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L Ps 5gf}6 ;ldlt u7g ug]{]5 .
!(^= gfafns lng] JolQm tyf afnaflnsf 5gf}6 u/L l;kmfl/; ug' { kg{] M 5gf}6 ;ldltn]
bkmf !($ sf] pkbkmf -!_ adf]lhd k|fKt lgj]bg tyf ;f] ;fy ;+nUg ljj/0f adf]lhd
k|fKt gfafnssf] ljj/0fsf] cfwf/df lgj]bssf] dfunfO{ ;d]t b[li6ut u/L s'g
lgj]bsnfO{ s:tf] lsl;dsf] gfafns wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf lbg pko'Qm x'G5 ;f]
olsg u/L lgj]bs / gfafnssf] gfd af]8{ ;dIf l;kmfl/; ug'{ kg]{5 .
!(&= wd{k'q jf wd{k'qL u|x0f ug{ cg'dlt lbg] M -!_ bkmf !(^ adf]lhd 5gf}6 ;ldltaf6
k|fKt ePsf] l;kmfl/; hfFra'em ubf{ l;kmfl/; cg'?ksf] gfafns ljb]zLnfO{ wd{k'q jf

65
www.lawcommission.gov.np

wd{k'qLsf] ¿kdf lbg pko'Qm b]v]df af]8{n] ;f]xL Joxf]/fsf] l;kmfl/; g]kfn ;/sf/
;dIf ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd af]8{af6 ePsf] l;kmfl/; hfFra'em ubf{ Joxf]/f
dgfl;a b]lvPdf g]kfn ;/sf/n] af]8{sf] l;kmfl/; adf]lhd To:tf] gfafns ljb]zLnfO{
wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf u|x0f ug{ lbg cg'dlt lbg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cg'dlt lbPkl5 g]kfn ;/sf/n] To; k|of]hgsf] nflu
tt\;DaGwL k|df0fkq hf/L ug]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k|df0fkq hf/L ePkl5 g]kfnaf6 /Ltk"j{s
cGt/b]zLo wd{k'q jf wd{k'qL u|x0f u/]sf] dflgg]5 .
-%_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} gfafns ljb]zLnfO{
wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf cg'dlt lbg' cufj} ;DalGwt gfafnssf] afa', cfdf jf
cGo ;+/Ifsn] cfk\mgf] gfafns lkmtf{ n}hfg rfx]df To:tf] gfafnsnfO{ wd{k'q jf
wd{k'qLsf] ¿kdf lbg ;lsg] 5}g .
-^_ pkbkmf -@_ adf]lhd g]kfn ;/sf/af6 s'g} gfafns ljb]zLnfO{ wd{k'q jf
wd{k'qLsf] ¿kdf lbg] cg'dlt ePdf lgj]bs pkl:yt eO{ ;DalGwt gfafns cfkm}Fn]
a'lemlng' kg]{5 .
t/ lgj]bs bDklt eO{ b'j}dWo] s'g} Ps hgf pkl:yt x'g g;Sg] ePdf
cg'kl:yt klt jf kTgLn] lbPsf] k|dfl0ft d~h'/gfdfsf] cfwf/df Ps hgfn] dfq
To:tf] gfafns a'em\g ;Sg]5 .
-&_ o; bkmf adf]lhd s'g} afnaflnsf ljb]zLnfO{ wd{k'q jf wd{k'qL lbg]
cg'dlt ePkl5 g]kfn ;/sf/n] To:tf] s'/fsf] hfgsf/L wd{k'q jf wd{k'qL lng]
JolQmsf] d'n'sdf /x]sf] cGt/b]zLo wd{k'q jf wd{k'qL ;DAfGwL sfo{ ug]{ s]Gb|Lo lgsfo
/ g]kfnsf nflu ;DalGwt b]zsf] /fhb"tfaf; eP To:tf] /fhb"tfaf;df ;d]t lbg'
kg]{5 .
-*_ wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf u|x0f ug{ lgj]bg lbg] ljb]zL gful/s jf
bDkltn] g]kfn ;/sf/af6 ul/Psf] s'g} lg0f{o pk/ lrQ ga'em]df ;DalGwt pRr
cbfntdf k'g/fj]bg lbg ;Sg]5 .

66
www.lawcommission.gov.np

!(*= ljz]if x]/rfxsf] cfjZostf ePsf gfafnssf] nflu kl/jf/sf] 5gf}6 ;DaGwL ljz]if
Joj:yf M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg af]8{n] ljz]if
x]/rfxsf] cfjZostf ePsf gfafnsnfO{ wd{k'q, wd{k'qL u|x0f ug{ lgj]bg lbg]
lgj]bsnfO{ k|fyldstf lbO{ kl/jf/sf] 5gf}6 ug{ ;Sg]5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æljz]if x]/rfxsf] cfjZostf ePsf
gfafnsÆ eGgfn] cgfy gfafns jf :j]R5fn] Tofu]sf gfafnsdWo] zf/Ll/s jf
dfgl;s jf c:jefljs jf c;fdfGo ljsf; jf a9L pd]/sf sf/0f ljz]i f x]/rfxsf]
cfjZostf ePsf] gfafns ;Demg' k5{ .
-@_ s'g} gfafns ljz]if x]/rfxsf] cfjZostf ePsf] gfafns xf] jf xf]Og
eGg] ljifosf] lgwf{/0f af]8{n] ug]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;f] pkbkmf adf]lhd
kl/jf/ / ljz]if x]/rfxsf] cfjZostf ePsf gfafns 5gf}6 ubf{ klxnf] k|fyldstf
qmddf /x]sf] kl/jf/n] dfu u/] cg';f/ afnaflnsfsf] pd]/, lnË / :jf:Yo ;DaGwL
s'g} ljj/0f d]n gvfPdf To:tf] kl/jf/n] dfu u/]sf] ljj/0f;Fu d]n vfg] ljz]if
x]/rfxsf] cfjZostf ePsf gfafns qmdzM 5gf}6 ug{ ;lsg]5 .
-$_ ljz]if x]/rfxsf] cfjZostf ePsf gfafnssf nflu kl/jf/sf] 5gf}6
;DaGwL cGo k|lqmof / To:tf] gfafnssf] juL{s/0f g]kfn ;/sf/n] tf]s] adf]lhd
x'g]5 .
!((= wd{k'q, wd{k'qLsf] ¿kdf u|x0f ug{ lbg] ;DaGwL ljz]if Joj:yf M -!_ o; kl/R5]bdf
cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Voflt k|fKt s'g} ljb]zL gful/sn] bkmf !(!
adf]lhdsf] s'g} gfafnsnfO{ wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf u|x0f ug{ rfx]df ;DalGwt
b]zsf] /fi6«k|d'v, ;/sf/ k|d'v jf k//fi6« dGqLsf] cf}krfl/s l;kmfl/; ;lxt af]8{
;dIf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æVoflt k|fKt ljb]zL gful/sÆ eGgfn]
b]xfosf s'g} JolQm ;Demg' k5{ M–
-s_ ljb]zL /fi6«fWoIf jf ;/sf/ k|d'v,
-v_ cGt//fli6«o cGt/ ;/sf/L ;+u7gsf k|d'v,
-u_ gf]j]n k'/:sf/ ljh]tf,

67
www.lawcommission.gov.np

-3_ jflif{s tLg nfv cd]l/sL 8n/eGbf a9L cfDbfgL ePsf] JolQm
jf Joj;foL,
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|fKt ePsf] lgj]bg hfFra'em ubf{ To:tf] ljb]zL
gful/snfO{ lghsf] dfu adf]lhdsf] gfafns wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf u|x0f ug{
lbg dgfl;a b]v]df af]8{n] ;f]xL Joxf]/fsf] l;kmfl/; g]kfn ;/sf/, dlGqkl/ifb\ ;dIf
ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd l;kmfl/; ePdf g]kfn ;/sf/, dlGqkl/ifb\n] To:tf]
ljb]zL gful/snfO{ lghsf] dfu adf]lhdsf] gfafns wd{k'q, wd{k'qLsf] ¿kdf u|x0f
ug{ :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd wd{k'q jf wd{k'qL u|x0f ug]{ ljb]zL gful/sn] To;/L
wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf u|x0f ul/;s]kl5 o; kl/R5]bdf n]lvPsf cGo Joj:yf
kfngf ug'{ kg]{5 .
@))= ljj/0f k7fpg' kg]{ M o; kl/R5]b adf]lhd wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] ljb]zLn]] wd{k'q jf
wd{k'qLsf] ¿kdf u|x0f ul/Psf] gfafnsnfO{ aflnu geP;Dd ;DalGwt d'n'ssf]
sfg"g adf]lhd lghsf] kfngkf]if0f, :jf:Yo, lzIff tyf x]/rfxsf] ;DaGwdf cfkm"åf/f
ul/Psf] lj:t[t ljj/0f klxnf] b''O{ jif{;Dd k|To]s 5 dlxgfdf / To;kl5 k|To]s jif{

cfkm\gf] b]zdf /x]sf] g]kfnL /fhb"tfaf; jf jfl0fHo b"tfaf; jf g]kfnL lgof]u /
To:tf] b"tfjf; jf lgof]u gePdf To:tf] d'n's;Fu ;DalGwt g]kfnsf] /fhb"tfaf;
dfkm{t g]kfn ;/sf/ ;dIf k7fpg' kg]{5 .
@)!= cg'udg ug]{ M -!_ ljb]zLn] wd{k'q jf wd{k'qL agfO{ nu]sf g]kfnL gfafnsnfO{ aflnu
geP;Dd kfngkf]if0f, :jf:Yo, lzIff tyf x]/rfxsf] Joj:yf u/] jf gu/]sf] ;DaGwdf
af]8{ cfkm}F+n] cg'udg ug{ jf To:tf] sfdsf] nflu cfjZostfg';f/ ;DalGWft b]zdf
/x]sf] g]kfnL /fhb"tfaf; jf jfl0fHo b"tfaf;sf] k|ltlglw ;d]t /xg] u/L pk;ldlt
u7g ug{ ;Sg]5 .
-@_ af]8{ jf pkbkmf -!_ adf]lhdsf] pk;ldltn] ;f] k|of]hgsf] nflu
afnaflnsf /x] a;]sf] 7fpFdf uO{ cg'udg ug{ ;Sg]5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

68
www.lawcommission.gov.np

-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd af]8{ jf pk;ldltn] cfkm"n] u/]sf] cg'udgsf]


k|ltj]bg g]kfn ;/sf/ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] k|ltj]bgdf cGo s'/fsf cltl/Qm wd{k'q jf
wd{k'qL ePsf] g]kfnL gfafns wd{k'q jf wd{k'qL u|x0f ug]{ JolQm;Fu a:bf To:tf]
gfafnssf] ;jf{]Qd lxt eP jf gePsf] Joxf]/f ;d]t pNn]v ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhd k|fKt k|ltj]bgdf wd{k'q jf wd{k'qL ePsf] g]kfnL
gfafns wd{k'q jf wd{k'qL u|x0f ug]{ JolQm;Fu a:bf To:tf] gfafnssf] ;jf{]Qd lxt
gePsf] Joxf]/f pNn]v eO{ cfPdf g]kfn ;/sf/n] ;DalGwt gfafns /fo lbg ;Sg]
cj:yfsf] ePdf jf bz jif{eGbf a9L pd]/sf] ePdf lghsf] /fo ;d]t lnO{ ;DalGwt
d'n'ssf] ;/sf/ ;dIf s"6g}lts dfWod dfk{mt To:tf] ljifodf Wofgfsif{0f u/fpg]5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd Wofgfsif{0f u/fOPsf]df wd{k'q jf wd{k'qLsf] ¿kdf
u|x0f ul/Psf] g]kfnL gfafnssf] l:yltdf ;'wf/ gcfPdf eljiodf g]kfn ;/sf/n]
g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L To:tf] d'n'ssf gful/snfO{ g]kfndf cGt/b]zLo
wd{k'q jf wd{k'qL u|x0f ug{ ;lsg] d'n'ssf] ¿kdf v'Nnf ul/Psf] ;"rLaf6 x6fpg]5 .
@)@= d'2f bfo/ ug{ ;Sg] M wd{k'q jf wd{k'qL ePsf] gfafnsnfO{ plrt kfngkf]if0f,
:jf:Yo, lzIff tyf x]/rfxsf] Joj:yf gu/]sf] cfwf/df wd{k'q jf wd{k'qL x'g]
gfafnsn] aflnu ePsf] ldltn] / wd{k'q jf wd{k'qL /x]sf] b]zdf /x]sf] g]]kfnL
/fhb'tfjf; jf jfl0fHo b'tfjf; jf g]kfn ;/sf/sf] cg'/f]wdf ;DalGwt b]zsf] wd{k'q
jf wd{k'qL ;DaGwL sfd ug]{ lgsfon] wd{k'q jf wd{k'qL /fVg]af6 To:tf] Joj:yf
gu/]sf] ldltn] Ps jif{leq ;DalGwt b]zsf] cbfntdf wd{k'q jf wd{k'qL ab/ u/fpg
d'2f bfo/ ug{ ;Sg]5 .
@)#= ;+lxtfsf] Joj:yf nfu" x'g] M -!_ wd{k'q jf wd{k'qLsf] ;DaGwdf bkmf !&#, !&$, !&%,
!&*, !&(, !*), !*! / !*# df ul/Psf Joj:yfx¿ o; kl/R5]b adf]lhd
ljb]zLåf/f /flvPsf wd{k'q jf wd{k'qLsf] xsdf ;d]t nfu" x'g]5g\ .
-@_ g]kfndf a;f]af; u/]sf ljb]zLsf gfafnsnfO{ wd{k'q jf wd{k'qL /fVg]
;DaGwdf bkmf !(! sf] Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
-#_ o; kl/R5]b adf]lhdsf Joj:yfsf] sfof{Gjog ug{ af]8{sf] l;kmfl/;df
g]kfn ;/sf/n] cfjZos lgb]{lzsf agfpg ;Sg]5 .

69
www.lawcommission.gov.np

@)$= xbDofb M o; kl/R5]bdf gfln; ug{] ;DaGwdf 5'§} xbDofb tf]lsPsf]df ;f]xL adf]lhd
/ To;/L xbDofb gtf]lsPsf]df o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6
dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf] sfd sf/afxL eP u/]sf] ldltn] Ps jif{leq gfln; ug{
;Sg]5 .
kl/R5]b–!)
c+za08f ;DaGwL Joj:yf
@)%= c+lzof/ dflgg] M ;uf]nsf] ;DklQ c+za08f ug]{ k|of]hgsf] nflu o; kl/R5]bsf] cGo
bkmfsf] cwLgdf /xL klt, kTgL, afa', cfdf, 5f]/f, 5f]/L c+lzof/ dflgg]5g\ .
@)^= c+zsf] ;dfg xsbf/ x'g] M -!_ k|To]s c+lzof/ c+zsf] ;dfg xsbf/ x'g]5g\ .
-@_ c+za08f ubf{sf avt s'g} dlxnf c+lzof/ ue{jtL ePdf / lghn]
hGdfpg] lzz' c+lzof/ x'g] ePdf To;/L hGdg] lzz'nfO{ ;d]t ;dfg c+lzof/ dfgL
lghsf] c+z efu 5'6\ofP/ dfq c+za08f ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ue{jtL dlxnfaf6 lhpFbf] lzz' ghlGdPdf To:tf
lzz'sf] nflu 5'6\ofOPsf] c+z cGo c+lzof/n] a/fa/L kfpg]5g\ .
@)&= j}jflxs ;DaGw cGTo ePsf bDkltaf6 hGd]sf 5f]/f, 5f]/Ln] c+z kfpg] M sfg"g
adf]lhd ljjfx x'g g;Sg], ljjfx ePsf] gdflgg] jf j}jflxs ;DaGw cGTo ePsf
bDkltaf6 hlGdPsf 5f]/f 5f]/Ln] To:tf afa' cfdfaf6 c+z kfpg]5g\ .
@)*= cfdfaf6 c+z kfpg] M -!_ afa'sf] klxrfg gePsf 5f]/f 5f]/Ln] cfdfsf] ;DklQaf6
dfq c+z kfpg]5g\ .
-@_ k|sfz gu/L aflx/ /fv]sf kTgLn] jf lghaf6 hGd]sf 5f]/f 5f]/Ln] klt
jf afa' d/]kl5 c+zdf bfaL ug{ kfpg] 5}g .
@)(= afa' jf kltsf] efuaf6 c+z kfpg] M -!_ ;uf]ndf a;]sf bfh' efOsf 5f]/f 5f]/L jf
kTgLn] cfkm\gf afa' jf kltsf] efuaf6 dfq c+z kfpg]5g\ .
-@_ c+z gx'Fb} klt jf afa' cfdf d/]df lghn] kfpg] c+z lghsf kTgL jf
5f]/f, 5f]/Ln] kfpg]5g\ .
-#_ s'g} JolQmsf] PseGbf a9L kTgLx¿ ePdf lghx¿n] kltsf] efuaf6 dfq
c+z kfpg]5g\ .

70
www.lawcommission.gov.np

@!)= kl5Nnf] kTgL jf ;Gtfgn] klt jf afa'sf] efuaf6 c+z kfpg] M -!_ s'g} JolQmn] kTgL,
5f]/f 5f]/L;Fu c+za08f u/L leGg ePkl5 jf To;/L leGg ePsf];Fu cfkm\gf] c+z
ldnfO{ ;Fu} a;]sf] cj:yfdf csf]{ ljjfx u/]df jf To;/L ljjfx u/]sL kTgLaf6 5f]/f
5f]/L hlGdPdf To:tf kTgL jf 5f]/f, 5f]/Ln] klt jf afa'sf] c+z efuaf6 dfq c+z
kfpg]5g\ .
-@_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg kTgL hLljt x'g]
s'g} JolQmn] c+z gx'Fb} csf]{ ljjfx u/]df cGo c+lzof/sf] c+z efu 5'6\ofO{ cfk"mn]
kfpg] c+z efuaf6 To;/L ljjfx ug]{ dlxnfnfO{ c+z lbg' kg]{5 .
@!!= c+z lng ;Sg] M -!_ ;uf]nsf] ;DklQ ePsf klt, kTgL, afa', cfdf, 5f]/f, 5f]/Ln]
kTgL, klt, 5f]/f, 5f]/L, afa' / cfdfnfO{ cfkm\gf] OHht cfdb cg';f/ vfg nfpg lbg
/ cfly{s x}l;ot cg';f/ lzIff / :jf:Yo pkrf/sf] Joj:yf ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Joj:yf k"/f ug'{ kg]{ bfloTj ePsf JolQmn] To:tf]
bfloTj k"/f gu/]df c+lzof/n] cfkm\gf] c+z lnO{ leGg x'g ;Sg]5 .
@!@= hlxn];'s} leGg x'g ;Sg] M -!_ c+lzof/x¿ aLr cfk;L ;xdlt ePdf lghx¿
hlxn];'s} klg c+z lnO{ leGg x'g ;Sg]5g\ .
-@_ klt, afa', cfdf jf 3/sf] d'Vo eO{ sfd ug]{ JolQmnfO{ ;a} c+lzof/x¿
Pp6} kl/jf/df a:g'eGbf c+za08f u/L cnu cnu a:g pko'Qm nfu]df hlxn];'s}
klg c+za08f u/L 5'l§O{ leGg x'g ;Sg]5g\ .
:ki6Ls/0f M o; ;+lxtfsf] k|of]hgsf] nflu æ3/sf] d'Vo eO{ sfd ug]{ JolQmÆ eGgfn]
3/sf] d'Vo eO{ sfd ug]{ jf ;uf]ndf a;L ljleGg 7fpFdf v]tL, Jofkf/, Joj;fo jf
cGo s'g} sfd u/L 3/ Jojxf/ rnfpg] lhDd]jf/L ePsf] sfg"g adf]lhd pd]/ k"/f
u/]sf] JolQm ;Demg' k5{ .
@!#= klt jf kTgLn] c+z lnO{ leGg x'g ;Sg] M bkmf @!! df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg klt jf kTgLn] b]xfosf s'g} cj:yfdf hlxn];'s} cfkm\gf] c+z lnO{ leGg x'g
;Sg]5M–
-s_ klt jf kTgLn] kTgL jf kltnfO{ 3/af6 lgsfnf ul/lbPdf,
-v_ klt jf kTgLn] kTgL jf kltnfO{ zf/Ll/s jf dfgl;s oftgf lbPdf .

71
www.lawcommission.gov.np

@!$= ljwjfn] c+z lnO{ leGg x'g ;Sg] M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg ljwjfn] hlxn];'s} cfkm\gf] c+z lnO{ leGg x'g ;Sg]5 .
-@_ ljwjfn] csf]{ ljjfx u/]df lghn] c+z jfkt kfPsf] ;DklQ To:tL
ljwjfsf] cl3Nnf] klt tkm{ 5f]/f 5f]/L ePdf To:tf 5f]/f 5f]/Ln] / gePdf lgh
cfkm+}n] lng kfpg]5 .
@!%= c+z 5f]8kq ug{ ;Sg] M -!_ s'g} c+lzof/n] cfkm\gf] c+z cf+lzs ¿kdf lnO{ jf glnO{
jf c+z jfkt s]xL gubL jf lhG;L dfq lnO{ c+z 5f]8kq ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd c+z 5f]8kq ubf{ s'g} c+lzof/sf] klt, kTgL jf pd]/
k'u]sf 5f]/f, 5f]/L ePdf To:tf klt, kTgL jf 5f]/f, 5f]/Lsf] d~h'/L lnPdf dfq c+z
5f]8kq ug{ ;Sg]5 .
t/ gfjfns c+lzof/sf] c+z xs 5f]8kq ug{ ;lsg] 5}g .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd c+z 5f]8kq ePsf]df lghsf] c+z eP ;/x
dflgg]5 .
-$_ c+z 5f]8kq ubf{ jf c+z a'lemlng' kbf{ c+lzof/ cfkm}F pkl:yt x'g' kg]{5 .
t/ lgh pkl:yt x'g g;s]df To; k|of]hgsf nflu lghn] sfg"g adf]lhd
clws[t jf/]; lgo'lQm ug'{ kg]{5 .
@!^= c+za08f ug'{ kg]{ M -!_ ;uf]nsf] ;DklQ c+za08f ubf{ o; kl/R5]bsf] cwLgdf /xL
c+lzof/x¿ aLr lnlvt ¿kdf a08fkq ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd c+za08f ubf{ ;uf]nsf] ;DklQ / ;uf]nsf] C0f 36L
a9L gx'g] u/L a08f ug'{ kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æ;uf]nsf] C0fÆ eGgfn] 3/sf] d'Vo eO{
sfd ug]{ JolQm jf ;j} c+lzof/n] ;xdlt u/]sf] jf ;uf]ndf a;L ljleGg 7fpFdf 3/,
v]tL, Jofkf/ jf c¿ s'g} sfd ug]{ pd]/ k'u]sf JolQmn] lnPsf] C0f jf u/]sf] Jojxf/
jf ;uf]nsf pd]/ k'u]sf cGo JolQmn] u/]sf] Jojxf/df To:tf JolQmsf] lnlvt
;xdlt ePsf] sf/f]af/df nfu]sf] C0f ;Demg' k5{ .
-#_ c+za08f ubf{ c;n sd;n ldnfO{ c+lzof/x¿sf] d~h'/L adf]lhd /
To;/L d~h'/L x'g g;s]df uf]nf xfnL a08f ug'{ kg]{5 .

72
www.lawcommission.gov.np

-$_ c+za08f ubf{ s'g} ;DklQdf ljjfb k/]df To:tf] ljjfb ;dfKt ePkl5
c+za08f ug'{ kg]{5 .
t/ To:tf] ljjfb ;dfwfg x'g w]/} ;do nfUg] ePdf ljjfb k/]sf] ;DklQ afFsL
/fvL cGo ;DklQ a08f ug{ ;lsg]5 .
@!&= c+za08fsf] lnvtdf v'nfpg' kg]{ s'/fx¿ M c+za08fsf] lnvtdf b]xfosf s'/fx¿
v'nfpg' kg]{5 M–
-s_ c+lzof/x¿sf] gfd, y/, pd]/, 7]ufgf tyf cfdf, afa' / afh], ah}sf]
gfd,
-v_ c+lzof/x¿n] kfpg] ;DklQ,
-u_ c+lzof/sf] gfddf s'g} C0f wg k/]sf] eP To:tf] C0f wgsf] /sd,
-3_ a08f ubf{ s'g} c+lzof/ cGo c+lzof/;Fu a:g] eP ;f] s'/f,
-ª_ a08f ug'{ kg]{ ;DklQ s'g} c+lzof/n] gn'sfP jf gl5kfPsf] s'/f,
-r_ afa' cfdf jf klt kTgLsf] z]ifkl5 s'g} ;DklQ s'g} c+lzof/n] dfq
kfpg] eP To;sf] ljj/0f,
-5_ s'g} c+lzof/sf] c+z s;}sf] lhDdfdf /xg] eP ;f] s'/f,
-h_ cGo cfjZos s'/fx¿ .
@!*= c+za08fsf] lnvt kfl/t ug'{ kg]{ M -!_ c+za08f ubf{ c+za08fsf] lnvt tof/ u/L
;fIfL /fvL To:tf] lnvtdf ;fIfL tyf c+lzof/sf] ;xL5fk u/L sfg"gsf] /Lt k'¥ofO{
;DalGwt sfof{noaf6 kfl/t u/fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;+jt\ @)#$ ;fn kf}if
@& ut]eGbf cl3 s'g} c+lzof/ aLr a08fkq v8f u/L jf gu/L 3/;f/df g/d u/d
ldnfO{ c+za08f u/L 5'l§O{ cfkm\gf] c+z efu adf]lhd lnO{ kfO{ bflvn vf/]h ;d]t
ul/;s]sf] jf a08f adf]lhd cfkm\gf] efusf] crn ;DklQ 5'§f 5'§} ef]u jf laqmL
Jojxf/ u/]sf]df c+za08fsf] lnvt kfl/t gePsf] eP klg c+za08f ePsf] dflgg]5 .
@!(= c+za08f gu/L ;DklQ lbg gkfpg] M -!_ 3/sf] d'Vo eO{ sfd ug{] JolQmn] ;uf]nsf]
;DklQ c+za08f gu/L c+z glnPsf / c+lzof/ x'g] s'g} c+lzof/nfO{ dfq lbg kfpg]
5}g .
t/,

73
www.lawcommission.gov.np

-!_ ;a} c+lzof/sf] d~h'/L lnO{ s'g} ;DklQ s'g} c+lzof/nfO{ lbg ;Sg]5 .
-@_ cfkm\gf] c+z efudf kg]{ xb;Ddsf] ;DklQ cGo c+lzof/sf] d~h'/L
gePklg s'g} c+lzof/nfO{ lbg ;Sg]5 .
-@_ o; kl/R5]b adf]lhd c+za08f x'Fbf pkbkmf -!_ sf] k|ltaGwfTds
jfSof+zsf] v08 -!_ adf]lhd s'g} c+lzof/nfO{ lbPsf] ;DklQ lghn] kfpg] c+zdf
lx;fa u/L cGo ;DklQ a08f ug'{ kg]{5 .
@@)= ;DklQsf] kmfF6af/L v'nfO{ gfln; ug'{ kg]{ M -!_ s'g} c+lzof/n] cfkm\gf] c+z efu
5'6\ofO{ leGg x'g rfx]df cGo c+lzof/;Fu cfkm\gf] dfgf] 5'l§Psf] ldlt pNn]v u/L
cfkm\gf] / yfxf kfP;Dd cGo c+lzof/sf] gfddf /x] ePsf] c+za08f x'g] ;DklQ /
C0f wgsf] kmfF6af/L v'nfO{ gfln; ug'{ kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu ædfgf] 5'l§Psf] ldltÆ eGgfn] b]xfosf ldlt
jf lbg ;Demg' k5{M–
-s_ dfgf] 5'l§Psf] lnvtdf pNn]v ePsf] ldlt,
-v_ dfgf] 5'l§Psf] lnvt geP c+lzof/x¿ aLr dfgf] 5'l§Psf] ;DaGwdf
;xdlt sfod ePsf] ldlt,
-u_ v08 -Vf_ adf]lhd c+lzof/x¿ aLr ;xdlt sfod gePdf lkm/fb
u/]sf] cl3Nnf] lbg,
-3_ cGoyf ;xdlt ePsf]df afx]s ljjflxtf 5f]/Lsf] xsdf lghsf] ljjfx
ePsf] lbg .
-@_ s'g} c+lzof/x¿ aLr dfq dfgf] 5'l§Psf] lnvt ePsf] /x]5 eg] To:tf]
lnvt /lhi6«]zg kfl/t ePsf] ldltb]lv dfq nfu" x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd gfln; ug]{ JolQmn] ;DklQsf] kmfF6af/L k]z ug{
g;Sg] ePdf To;sf] sf/0f ;d]t v'nfpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd gfln; k/]df ;DalGwt JolQmn] klg gfln; ug]{
JolQmnfO{ c+z lbg' kg]{ jf gkg]{ s'/f v'nfO{ / c+z lbg d~h'/L ePdf cfkm\gf] gfddf
/x] ePsf] ;DklQ / C0fwgsf] kmfF6jf/L cbfntdf k|ltpQ/kq btf{ ubf{sf avt k]z
ug'{ kg]{5 .

74
www.lawcommission.gov.np

@@!= kmfF6af/Ldf v'nfpg' kg]{ M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd ;DklQsf] kmfF6jf/L lbFbf b]xfosf
ljj/0fx¿ v'nfpg' kg]{5M–
-s_ hUUff /x]sf] 7fpF, lsQf gDa/, If]qkmn / cg'dflgt d"No,
-v_ 3/ eP To:tf] 3/ /x]sf] 7fpF, lsQf gDa/, If]qkmn, 3/sf]
sjn, gfn, tnf, sRrL kSsL / To;sf] cg'dflgt d"No,
-u_ rn ;DklQ eP To;sf] ljj/0f / cg'dflgt d"No,
-3_ gub eP To;sf] ljj/0f, a}Í df}Hbft, z]o/, l8a]Gr/, 6]«h/L
lan eP To; ;DaGwL ljj/0f,
-ª_ kz' wg eP To;sf] ljj/0f / cg'dflgt d"No,
-r_ ;'g, rfFbL, hjfx/t eP To;sf] ljj/0f / cg'dflgt d"No,
-5_ ;jf/L ;fwg eP To;sf] ljj/0f / cg'dflgt d"No,
-h_ v08 -s_ b]lv v08 -5_ df pNn]v eP afx]ssf cGo ;DklQ
eP To:tf] ;DklQsf] ljj/0f / cg'dflgt d"No .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} ;DklQsf] d"No gv'n]df jf d"Nosf] ;DaGwdf
ljjfb k/]df cbfntn] crnsf] xsdf dfnkf]t sfof{non] sfod u/]sf] d"NonfO{ /
rnsf] xsdf tTsfn k|rlnt ahf/ d"NonfO{ cfwf/ lng' kg]{5 .
@@@= kmfF6af/L lnO{ c+za08f u/L lbg' kg]{ M -!_ bkmf @@) adf]lhd k/]sf] gfln; jf
k|ltpQ/af6 c+za08f ul/lbg' kg]{ b]lvg cfPdf / gfln; jf k|ltpQ/;fy ;DklQsf]
kmFf6jf/L k]z ePsf]df cbfntn] c+za08f ug'{ kg]{ ;DklQ oQL xf], n'sfP l5kfPsf]
5}g eGg] Joxf]/f ;d]t pNn]v u/L c+lzof/x¿sf] sfuh u/fO{ c+za08f ul/lbg'
kg]{5 .
-@_ gfln; jf k|ltpQ/ ;fy ;DklQsf] kmfF6jf/L k]z gePdf cbfntn] Dofb
tf]sL c+lzof/x¿;Fu ;DklQsf] kmFf6jf/L dfu ug'{ kg]{5 / To;/L tf]lsPsf] Dofbleq
c+lzof/n] ;DklQsf] kmfF6jf/L k]z u/]df pkbkmf -!_ adf]lhd c+lzof/x¿sf] sfuh
u/fO{ c+za08f ul/lbg' kg]{5 .
@@#= k|fKt kmfF6jf/Lsf] cfwf/df c+za08f ul/lbg' kg]{ M -!_ bkmf @@@ adf]lhdsf] Dofbleq
;DklQsf] kmfF6jf/L lbg' kg]{ JolQmn] kmfF6jf/L glbPdf jf lghn] k|ltpQ/ k]z gu/L

75
www.lawcommission.gov.np

Dofb u'hf/L a;]df cbfntn] cGo c+lzof/n] lbPsf] ;DklQsf] kmfF6jf/Lsf] cfwf/df
c+za08f ul/lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd c+za08f ePsf]df c+zdf lrQ a'em]g egL gfln;
ug{ ;lsg] 5}g .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg c+lzof/n] lbPsf]
;DklQsf] kmfF6jf/Ldf gv'n]sf] ;DklQ kl5 dfq kQf nufO{ a08f ug{ gfln; u/]df
cbfntn] To:tf] ;DklQ c+za08f ul/lbg' kg]{5 .
@@$= tfnf vf]nL ;DklQsf] kmfF6af/L lng ;Sg] M ;DklQsf] kmfF6jf/L lbg' kg]{ JolQmn]
kmfF6af/L glbPsf] sf/0f lgh lhDdfsf] 3/sf] tfnf v'nfO{ kmfF6jf/L lng' kg]{ ePdf
cbfntn] 3/sf] ;fFrf] lng] c+lzof/ eP lghnfO{ ;d]t / geP c+z kfpF eGg] JolQm /
:yfgLo txsf] ;DalGwt j8fsf] k|ltlglw ;lxt sDtLdf b'O{hgf /f]xa/df /fvL 3/sf]
tfnf vf]nL eP;Ddsf] ;DklQsf] ljj/0f v8f u/L ;DklQsf] kmfF6jf/L lng ;Sg]5 .
@@%= kmfF6jf/L NofPsf avt c+za08f u/L lbg] M -!_ ;DklQsf] kmfF6jf/L lbg' kg]{ JolQmn]
kmfF6af/L glbPdf jf lghn] k|ltpQ/ k]z gu/L Dofb u'hf/L a;]df / c+z kfpF eGg]n]
;d]t ;DklQsf] kmfF6jf/L lbg g;s]df cbfntn] ;f]xL s'/f v'nfO{ gfln; ug]{sf]
sfuh u/L kl5 kmfF6af/L lbPsf avt c+za08f x'g] u/L d'2f tfd]nLdf /fVg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd d'2f tfd]nLdf /x]sf]df gfln; ug]{n] kl5 kmfF6af/L
;fy lgj]bg u/]df cbfntn] cl3sf] ldl;naf6} sfg"g adf]lhd c+lzof/ aLr
c+za08f ul/lbg' kg]{5 .
@@^= ;DklQ n'sfpg l5kfpg gkfpg] M -!_ s;}n] klg c+za08f ug'{ kg]{ ;DklQ n'sfpg
l5kfpg kfpg] 5}g .
-@_ c+za08f x'Fbf jf cbfntn] ;DklQsf] kmfF6af/L dfu]sf avt s'g}
c+lzof/n] cfkm\gf] gfddf /x]sf] a08f x'g] ;DklQ n'sfP jf l5kfPsf] s'/f kl5 7x/]df
To;/L n'sfpg] jf l5kfpg]n] To:tf] ;DklQ lng kfpg] 5}g .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd n'sfP jf l5kfPsf] ;DklQ cGo c+lzof/n] c+z efu
nufO{ lng kfpg]5 .

76
www.lawcommission.gov.np

@@&= c+z zf]wegf{ ug'{ kg]{ M s'g} c+lzof/sf] c+z efudf k/]sf] s'g} ;DklQ sfg"g adf]lhd
c+lzof/sf] xs gk'Ug] eO{ lghn] ef]u ug{ gkfPdf To; a/fa/sf] ;DklQ ;a}
c+lzof/af6 ;dfg'kflts lx;fadf zf]wegf{ ug'{ kg]{5 .
@@*= c+z ;§f k§f ug{ gkfpg] M c+lzof/x¿ aLr cfk;L ;xdlt ePsf]df afx]s s'g}
c+lzof/n] c+za08faf6 k|fKt u/]sf] s'g} ;DklQ c+za08f eP kl5 lau|] gf;]sf] jf dg
gk/]sf] sf/0f b]vfO{ cGo c+lzof/;Fu ;§fk§f ug{ kfpg] 5}g .
@@(= lwtf]aGwsdf /fv]sf] ;DklQsf] c+za08f ug]{ M -!_ s'g} c+lzof/n] c+za08f x'g] ;DklQ
lwtf]aGws /fv]sf] b]lvPdf cbfntn] ;a} c+lzof/x¿ d~h'/ ePdf ;uf]nsf]
;DklQaf6 To:tf] ;DklQ km's'jf u/fO{ jf km's'jf u/fpg] bfloTj x'g] u/L c+za08f
u/L lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;a} c+lzof/x¿ d~h'/ x'g g;s]df 3/sf] d'Vo eO{
sfd ug]{ JolQmn] c+za08f x'g] ;DklQ lwtf]aGws /fv]sf] jf Psf3/sf pd]/ k'u]sf
c?n] 3/sf] d'Vo eO{ sfd ug]{ JolQmsf] ;d]t ;xL5fk u/L lwtf]aGws /fv]sf] yfxf
kfPdf cbfntn] ;uf]nsf] ;DklQaf6 To:tf] ;DklQ k'ms'jf u/fO{ jf km's'jf u/fpg]
bfloTj x'g] u/L c+za08f ul/lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ df pNn]v ePsf] cj:yfdf afx]s cGo cj:yfdf s'g}
c+lzof/n] c+za08f x'g] ;DklQ lwtf]aGws /fv]sf] yfxf kfPdf cbfntn] lghsf] c+z
efudf kg]{ ;DklQaf6 To:tf] ;DklQ k'ms'jf u/fO{ jf k'ms'jf u/fpg] bfloTj x'g] u/L
c+za08f ul/lbg' kg]{5 .
@#)= c+za08f geP;Dd ;DklQ jf cfo:tf /f]Ssf /fVg ;Sg] M c+z d'2fdf gfln; ug]{n]
c+z kfpg] b]lvPdf ;DklQsf] kmfF6af/L k]z e};s]kl5 cfkm\gf] c+z efudf kg]{ xb
;Ddsf] ;DklQ jf To:tf] ;DklQsf] cfo:tf /f]Ssf u/L kfpF egL cbfntdf lgj]bg
lbPdf cbfntn] lghn] kfpg] c+z efu hltsf] ;DklQ jf To:tf] ;DklQsf] cfo:tf
sfg"gsf] /Lt k'¥ofO{ c+za08f geP;Ddsf] nflu /f]Ssf /fVg ;Sg]5 .
@#!= af6f] jf lgsf;sf] Joj:yf x'g] u/L a08f ug'{ kg]{ M c+za08f ubf{ s'g} c+lzof/sf]
efudf k/]sf] 3/ jf hUufdf cfpg hfgsf] nflu af6f] jf lgsf; gx'g] ePdf / cGo
c+lzof/sf] hUufaf6 lghnfO{ af6f] jf lgsf; lbg ldNg] ePdf ;DalGwt c+lzof/n]
To:tf] 3/ jf hUufdf af6f] jf lgsf; lbg' kg]{ u/L a08f ug'{ kg]{5 .

77
www.lawcommission.gov.np

@#@= ;fx"sf] d~h'/L glnO{ c+z a08fdf C0fL tf]Sg gx'g] M -!_ c+za08f ubf{ ;fx"sf] d~h'/L
glnO{ s'g} c+lzof/n] dfq ;uf]nsf] C0f ltg]{ lhDdf /xg] u/L c+za08f ug{ ;lsg]
5}g .
-@_ pkbkmf -!_ ljk/Lt s'g} c+lzof/nfO{ ;uf]nsf] C0f ltg{ lhDdf lbPsf] eP
klg ;fx"n] d~h'/ gu/] ;a} c+lzof/x¿nfO{ ;uf]nsf] C0f a/fa/ efu nfUg]5 .
@##= c+z gkfpg]n] gfln; u/]df Ifltk"lt{ lbg' kg]{ M c+z gkfpg] JolQmn] c+z kfpF egL
gfln; u/]sf] 7x/]df cbfntn] ldl;naf6 lauf] v'Ng cfPdf lauf] / lauf] v'Ng
gcfPdf lghsf] x}l;ot ljrf/ u/L gfln; ug]{ JolQmaf6 dgfl;a Ifltk"lt{sf] /sd
k|ltjfbLnfO{ e/fO{ lbg' kg]{5 .
@#$= c+z, /sd jf vr{ e/fO{{ lbg ;Sg] M -!_ km};nf adf]lhd s'g} JolQmaf6 c+z, /sd jf
vr{ kfpg] JolQmn] c+z, vr{ jf /sd gkfO{ km};nf ug{] z'? cbfntdf lgj]bg lbPdf
/ kIfx¿ pxL ePdf cbfntn] km};nf adf]lhd oyfzSo l56f] c+z, vr{ jf /sd
e/fO{{ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd c+z, vr{ jf /sd glbPdf To; jfkt c+z, vr{ jf
/sd lbg' kg]{ JolQmaf6 lgj]bsnfO{ dgfl;a Ifltk"lt{ ;d]t e/fO{{ lbg' kg]{5 .
@#%= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] b]xfo
adf]lhd gfln; ug{ ;Sg]5 M–
-s_ c+za08f g} gePsf] jf c+za08f x'Fbf uf]Zjf/fsf] lnvt ePsf] / lnvt
geP klg lx;fa u/L b'j} kIfn] ef]u u/]sf]df hlxn];'s},
-v_ c+za08fdf lrQ ga'em]df To:tf] a08f ePsf] ldltn] tLg dlxgfleq,
-u_ ;DklQ n'sfP jf l5kfPsf] ;DaGwdf c+lzof/sf] hLjgsfn /x];Dd,
-3_ v08 -s_, -v_ / -u_ df n]lvPb]lv afx]s cGo cj:yfdf To:tf] sfd
sf/afxL eP u/]sf] ldltn] 5 dlxgfleq .
@#^= c+z ePsf] dflgg] M -!_ of] ;+lxtf k|f/De x'g' cl3 sfg"g adf]lhd ePsf] c+za08f
o; ;+lxtf adf]lhd g} c+za08f eP u/]sf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] ;+lxtf k|f/De x'g'
cl3 g} s;}n] c+z jfkt lhpgL lnPsf] /x]5 eg] lghn] c+z lnPsf] dflgg]5 .

78
www.lawcommission.gov.np

kl/R5]b–!!
ck'tfnL ;DaGwL Joj:yf
@#&= ck'tfnL k/]sf] dflgg] M s'g} JolQmsf] d[To' ePdf lghsf] ck'tfnL v'nf ePsf]
dflgg]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æck'tfnLÆ eGgfn] d[tssf] C0f, wg /
;DklQ ;DaGwL bfloTj / clwsf/ sfg"g adf]lhd xsjfnfdf ;g]{ sfo{{ ;Demg' k5{ .
@#*= xsjfnfn] ck'tfnL kfpg] M s'g} JolQmsf] ck'tfnL v'nf ePdf lghsf] glhssf]
xsjfnfn] To:tf] ck'tfnL kfpg]5 .
@#(= ck'tfnL kfpg] xsjfnfsf] k|fyldstfqmd M -!_ ck'tfnL kfpg] glhssf] xsjfnfsf]
k|fyldstfqmd o; kl/R5]bsf] cGo bkmfsf] cwLgdf /xL b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ;uf]nsf] klt jf kTgL,
-v_ ;uf]nsf] 5f]/f, 5f]/L, ljwjf a'xf/L,
-u_ ;uf]nsf afa', cfdf, ;f}t]gL cfdf, 5f]/f 5f]/L tkm{sf gflt,
gfltgL, gfltgL a'xf/L,
-3_ leGg ePsf klt, kTgL, 5f]/f, 5f]/L, afa', cfdf, ;f}t]gL cfdf,
-ª_ leGg ePsf 5f]/ftkm{sf gflt, gfltgL,
-r_ leGg ePsf afh], aHo},
-5_ ;uf]nsf lhh'afh], lhh'aHo}, bfh', efO, lbbL, alxgL, ljwjf
efph" jf efO a'xf/L
-h_ ;uf]nsf sfsf, sfsL, elthf, elthL,
-em_ leGg ePsf bfh', efO, lbbL, alxgL, ljwjf efph" jf efO
a'xf/L .
-@_ s'g} JolQmsf] ck'tfnL v'nf x'Fbfsf avt pkbkmf -!_ sf] k|fyldstfqmddf
klxnf] k|fyldstfqmddf /x]sf] JolQm eP;Dd To;kl5sf] k|fyldstfqmddf /x]sf]
JolQmn] ck'tfnL kfpg] 5}g .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd Pp6} k|fyldstfqmdsf PseGbf a9L xsjfnf ePdf
lghx¿ ;a}n] ;dfg¿kdf ck'tfnL kfpg]5g\ .

79
www.lawcommission.gov.np

-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] ck'tfnL kfpg] k|fyldstfqmdsf] s'g} xsjfnfn]


ck'tfnL lng grfx]df ;f]xL qmdsf cGo xsjfnfn] / To:tf qmdsf s'g} xsjfnfn]
klg ck'tfnL lng grfx]df To;kl5sf] qmdsf] xsjfnfn] ck'tfnL kfpg]5 .
@$)= 6f9fsf] xsjfnfn] ck'tfnL kfpg] M s'g} JolQm glhssf] xsjfnf x'Fbfx'Fb} cfkm\gf] c+z
lnO{ 6f9fsf] s'g} xsjfnf;Fu a;]sf] cj:yfdf lghsf] d[To' eO{ ck'tfnL v'nf ePdf
To:tf] JolQmsf] ck'tfnL To;/L ;Fu} a:g] xsjfnfn] kfpg]5 .
@$!= :ofxf/;Def/ ug]{ xsjfnfn] ck'tfnL kfpg] M s'g} JolQmnfO{ glhssf] xsjfnfn]
:ofxf/ ;Def/ gu/L 6f9fsf] xsjfnfn] :ofxf/ ;Def/ u/]sf] /x]5 eg] lghsf]
ck'tfnL To;/L :ofxf/;Def/ ug]{ xsjfnfn] kfpg]5 .
@$@= leGg ePsf] xsjfnfn] ck'tfnL kfpg] M -!_ ;uf]nsf] xsjfnfn] :ofxf/ ;Def/ gu/L
s'g} JolQm cfkm\gf] c+z lnO{ leGg a;]sf] xsjfnf;Fu a:g uPsf] cj:yfdf d[To'
ePdf lghsf] ck'tfnL To:tf leGg ePsf xsjfnfn] kfpg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} JolQm cfkm\gf] c+z
s]xL glnO{ s]xL lbgsf] nflu dfq s'g} xsjfnf;Fu a:g uPsf] cj:yfdf lghsf] d[To'
ePdf To;/L kl5 a:g uPsf xsjfnfn] ck'tfnL kfpg] 5}g .
@$#= :ofxf/ ;Def/ ug]{ JolQmn] ck'tfnL kfpg] M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg d[tssf] :ofxf/ ;Def/ xsjfnfn] gu/L cGo JolQmn] u/]sf] eP
To:tf] ck'tfnL To;/L :ofxf/ ;Def/ ug]{ JolQmn] kfpg]5 .
@$$= ck'tfnL :jLsf/ ug{ s/ gnfUg] M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg s'g} klg JolQmnfO{ ck'tfnL :jLsf/ ug{ s/ nfUg] 5}g .
-@_ s'g} JolQmn] ck'tfnL :jLsf/ gu/]df ck'tfnL k/]sf] tLg jif{leq To:tf]
s'/fsf] hfgsf/L ;DalGwt lhNnf cbfntnfO{ lnlvt ¿kdf lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] cjlwleq ck'tfnL :jLsf/ gu/]df To:tf] ck'tfnL
To; kl5sf k|fyldstfqmdsf] cGo xsjfnfdf ;/]sf] dflgg]5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} xsjfnfn] ck'tfnL :jLsf/ gu/]df klg lghn]
d[tssf] /Lt, k/Dk/f cg';f/ ;b\ut ug'{ kg]{5 .
@$%= ck'tfnL gkfpg] M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s;}n] s'g}
l/; Ola jf ck'tfnL kfpg] jb\lgotn] s;}sf] Hofg lnPdf jf lng nufPdf To;/L

80
www.lawcommission.gov.np


Hofg lng] jf lng nufpg] JolLQm / lghsf] xsjfnfn] d[ts jf lghsf] xsjfnfsf]
ck'tfnL kfpg] 5}g .
@$^= ck'tfnL kfpg] JolQmsf] bfloTj tyf clwsf/ M -!_ ck'tfnL kfpg] JolQmsf] bfloTj
tyf clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ d[tssf] /Lt k/Dk/f cg';f/ ;b\ut tyf lsl/of ug'{ jf u/fpg'
kg]{,
-v_ d[tsn] lnPsf] C0f ;fx"nfO{ e'QmfgL ug'{ kg]{, /
-u_ d[tsn] lbPsf] C0f tyf nufgL u/]sf] ;DklQ dfly lghsf]
clwsf/ x'g] .
-@_ s'g} JolQmsf] d[To' eO{ lghsf] ;but tyf lsl/of ck'tfnL kfpg] JolQm
afx]s cGo JolQmn] u/]sf] eP ck'tfnL kfpg] JolQmn] d[tssf] ;b\ut tyf lsl/of
ubf{ nfu]sf] vr{ / To:tf] vr{sf] yk kRrL; k|ltzt /sd To;/L ;but tyf lsl/of
ug]{ JolQmnfO{ lbg' kg]{5 .
t/ s'g} JolQmn] d[tssf] ;b\ut tyf lsl/of cfk"mn] gu/L cGo JolQm dfkm{t
u/fpg nufPsf] /x]5 eg] To;/L ;b\ut tyf lsl/of ubf{ nfu]sf] jf:tljs vr{ dfq
lbg ;Sg]5 .
@$&= ;fx"n] C0f e/fO{{ lng ;Sg] M s'g} JolQmsf] ck'tfnL v'nf ePdf / lghsf ;fx" ePdf
To:tf ;fx"n] ck'tfnL kfpg]af6 C0f tyf bfloTj e/fO{{ lng ;Sg]5 .
t/ d[tssf] ;DklQ eGbf a9Lsf] C0f tyf bfloTj ck'tfnL kfpg] JolQmn] ltg{
afWo x'g] 5}g .
@$*= ck'tfnLsf] ;DklQ :yfgLo txsf]] x'g] M -!_ s'g} JolQmsf] ck'tfnL v'nf ePdf /
lghsf xsjfnf gePdf jf eP klg lghn] To:tf] ck'tfnL :jLsf/ gu/]df d[tssf]
;but tyf lsl/of ubf{ nfu]sf] vr{ s6fO{ / lghsf ;fx" eP ;fx"sf] /sd e'QmfgL
ubf{ klg ;DklQ afFsL /x]sf]df To:tf] ;DklQ ;DalGwt :yfgLo txsf]] x'g]5 .

-@_ s'g} JolQmsf] d[To' ePdf lghsf] sf]xL xsjfnf /x]g5 / ;DklQ /x]5
eg] lghsf] ;but ug]{ jf x/lx;fa /fVg] JolQmn] To:tf] s'/fsf] ;"rgf t'?Gt
;DalGwt :yfgLo txnfO{ lbg' kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

81
www.lawcommission.gov.np

-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;"rgf k|fKt ePdf :yfgLo txn] sDtLdf b'O{hgf
:yfgLo JolQm ;fIfL /fvL d[tssf] ;DklQsf] ljj/0f tof/ u/L To;sf] Psk|lt
d'r'Nsf ;lxt ;DalGwt lhNnf :t/Lo k|zf;lgs sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd ;DklQsf]] ljj/0f ;lxtsf] d'r'Nsf k|fKt ePdf
d[tssf] 7]ufgf kQf nfu]df To:tf] sfof{non] d[tssf] xsjfnfnfO{ tLg dlxgfleq
d[tssf] ;DklQ a'em\g cfpg sfg"g adf]lhd ;"rgf k7fpg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -!_ adf]lhd xsjfnfn] ;DklQ :jLsf/ gu/]df jf pkbkmf -$_
adf]lhdsf] Dofbleq d[tssf] xsjfnf pkl:yt gePdf jf To:tf] xsjfnfsf] 7]ufgf
kQf gnfu]df To:tf] sfof{non] d[tssf] s'g} xsjfnf eP k}FtL; lbgleq d[tssf]
;DklQ bfaL ug{ cfpg' egL /fli6««o:t/sf] klqsfdf ;"rgf k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhdsf] Dofbleq d[tssf] xsjfnf pkl:yt ePdf
d[tssf] ;but ubf{ nfu]sf] vr{ s6fO{ jf To:tf] vr{ ;but ug]{ JolQmnfO{ lbO{
To:tf] ;DklQsf] bz k|ltzt lnO{ afFsL ;DklQ ;DalGwt xsjfnfnfO{ lkmtf{ lbg'
kg]{5 .
-&_ pkbkmf -%_ adf]lhdsf] Dofbleq d[tssf] s'g} xsjfnf pkl:yt gePdf
jf lghsf] 7]ufgf kQf gnfu]df d[tssf]] ;but ubf{ nfu]sf] vr{ ;but ug]{
JolQmnfO{ lbO{ afFsL /x]sf] ;DklQ ;DalGwt :yfgLo txsf] x'g]5 .
-*_ pkbkmf -!_ jf -&_ adf]lhd :yfgLo txnfO{ k|fKt ePsf] ;DklQ ;DalGwt
xsjfnf jf pkbkmf -#_ adf]lhdsf] sfof{non] sfg"g adf]lhd :yfgLo txnfO{ lhDdf
lbg' kg]{5 .
-(_ :yfgLo txn] o; bkmf adf]lhd k|fKt u/]sf] ;DklQ ;fj{hlgs lxtsf]
nflu k|of]u ug'{ kg]{5 .
@$(= g]kfnleq d[To' ePsf] ljb]zLsf] ;DklQsf] ck'tfnL M -!_ g]kfnleq d[To' ePsf] s'g}
ljb]zLsf] g]kfnleq sf]xL xsjfnf /x]g5 t/ ;DklQ /x]5 eg] lghsf] ;b\ut ug]{ jf
x/lx;fa /fVg] JolQmn] To:tf] s'/fsf] ;"rgf t'?Gt glhssf] :yfgLo txnfO{ lbg'
kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

82
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;"rgf k|fKt ePdf :yfgLo txn] sDtLdf b'O{hgf
:yfgLo JolQm ;fIfL /fvL d[tssf] ;DklQsf] ljj/0f tof/ u/L To;sf] Psk|lt
d'r'Nsf ;lxt ;DalGwt lhNnf :t/Lo k|zf;lgs sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;DklQsf] ljj/0f ;lxtsf] d'r'Nsf k|fKt ePdf To:tf]
sfof{non] t'?Gt ;ª\3Lo u[x dGqfnonfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] ;"rgf k|fKt ePdf ;ª\3Lo u[x dGqfnon]
;DalGwt b]zsf] s'6gLlts dfWod dfkm{t d[tssf] xsjfnfnfO{ rf/ dlxgfleq
d[tssf] ;DklQ a'em\g cfpg sfg"g adf]lhd ;"rgf k7fpg' kg]{5 .
-%_ g]kfn;Fu s'6gLlts ;DaGw gePsf] d'n'ssf] gful/ssf] d[To' eO{ pkbkmf
-#_ adf]lhdsf] ljj/0f k|fKt ePdf ;ª\3Lo u[x dGqfnon] 5 dlxgfleq To:tf] ;DklQ
a'lemlng /fli6««o:t/sf] c+u|]hL efiffsf] b}lgs klqsfdf ;"rgf k|sfzg ug'{ kg]{5 /
To:tf] ;"rgf ;ª\3Lo u[x dGqfnon] cfkm\gf] j]j;fO6df ;d]t /fVg' kg]{5 .
-^_ pkbkmf -$_ jf -%_ adf]lhdsf] Dofbleq d[tssf] xsjfnf pkl:yt ePdf
d[tssf] ;b\ut ubf{ nfu]sf] vr{ s6fO{ jf To:tf] vr{ ;b\ut ug]{ JolQmnfO{ lbO{
To:tf] ;DklQsf] d"Nosf] bz k|ltzt b:t'/ lnO{ afFsL ;DklQ ;DalGwt xsjfnfnfO{
lkmtf{ lbg' kg]{5 .
-&_ pkbkmf -$_ jf -%_ adf]lhdsf] Dofbleq d[tssf] s'g} xsjfnf pkl:yt
gePdf jf lghsf] 7]ufgf kQf gnfu]df d[tssf] ;b\ut ubf{ nfu]sf] vr{ ;b\ut ug]{
JolQmnfO{ lbO{ afFsL /x]sf] ;DklQ :yfgLo txsf] x'g]5 .
-*_ o; bkmf adf]lhd :yfgLo txn] k|fKt u/]sf] ;DklQ ;fj{hlgs lxtsf]
nflu dfq k|of]u ug'{ kg]{5 .
@%)= xbDofb M o; kl/R5]bdf cGoq xbDofb n]lvPsf]df ;f]xL xbDofbleq cGodf ck'tfnL
v'nf ePsf] ldltn] tLg jif{leq gfln; ug{ ;lsg]5 .

83
www.lawcommission.gov.np

efu–$
;DklQ ;DaGwL sfg"g
kl/R5]b–!
;DklQ ;DaGwL ;fdfGo Joj:yf
@%!= ;DklQ dflgg] M pkef]u ug{, vl/b, laqmL jf cGo tj/n] xs x:tfGt/0f jf sf/f]af/
ug{ jf s'g} nfe k|fKt ug{ ;lsg] s'g} gub, j:t' jf sfo{nfO{ ;DklQ dflgg]5 .
:ki6Ls/0f M o; ;+lxtfdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s æj:t'Æ eGgfn] vl/b las|L
ug{ ;lsg] ef}lts ;DklQ ;Demg' k5{ .
@%@= ;DklQ rn jf crnsf] ¿kdf /x]sf] dflgg] M ef}lts jf cef}lts, d"t{ jf cd"t{
h'g;'s} cj:yfdf /x] ePsf] eP klg ;DklQ rn jf crnsf] ¿kdf /x]sf] dflgg]5 .
@%#= crn ;DklQ dflgg] M -!_ b]xfosf ;DklQ crn dflgg]5 M–
-s_ 3/ jf hldg jf ;f];Fu hf]l8Psf] ;+/rgf,
-v_ 3/ jf hldg;Fu :yfoL ¿kdf cfa4 ePsf] s'g} j:t',
-u_ hldg;Fu cfa4 /x]sf] vfgL, 9'Ëf jf vlghhGo j:t',
-3_ k|fs[lts :j¿kdf /x]sf] kfgL, e";tx tyf e"ldut ¿kdf /x]sf]
kfgL,
-ª_ gbL, tfn, tn}ofdf t}/g] u/L :yfoL ¿kdf agfOPsf 3/ jf
cGo ;+/rgf,
-r_ hldgdf v8f ePsf] ?v, la?jf jf kmnkm"nsf af]6 jf To:tf
?v, la?jf jf kmnkm"nsf af]6df kmn]sf kmn jf km"n]sf km"n,
hldgdf kmn]sf] afnL,
-5_ crn ;DklQ;Fu cfa4 /x]sf] s'g} rn ;DklQ .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} crn ;DklQ;Fu
hf]l8Psf] jf cfa4 ePsf] s'g} ;+/rgf, j:t' jf To;sf] s'g} efu s'g} lsl;dn] crn
;DklQaf6 cnu ePdf jf ul/Pdf To;/L cnu ePsf] jf ul/Psf] ;+/rgf, j:t' jf
efu rn ;DklQ dflgg]5 .
@%$= rn ;DklQ dflgg] M b]xfosf] ;DklQ rn dflgg]5 M–
-s_ gub jf gub ;/x sf/f]af/ x'g] j:t' jf ljb]zL d'b|f,

84
www.lawcommission.gov.np

-v_ ;'g, rfFbL, hjfx/t, /Tg, ;'grfFbLaf6 ag]sf u/uxgf jf ax'd"No


kTy/,
-u_ v08 -s_ jf -v_ afx]ssf Ps 7fpFaf6 csf]{ 7fpFdf cf];f/ k;f/ ug{
;lsg] cGo j:t',
-3_ C0fkq, lwtf]kq, k|lt1fkq, ljlgdokq, k|tLtkq jf cGo ljlgd]o
clwsf/kq jf To;af6 k|fKt x'g] nfe,
-ª_ af}l4s ;DklQ,
-r_ lwtf]df /x]sf] xs,
-5_ Jofkfl/s Voflt jf k|m]GrfO{h,
-h_ crn ;DklQ afx]ssf cGo ;DklQ .
@%%= :jfldTjsf] cfwf/df ;DklQsf] juL{s/0f M ;DklQsf] :jfldTj tyf To;sf] k|of]usf]
:j?ksf] cfwf/df ;DklQsf] juL{s/0f b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ lghL ;DklQ,
-v_ ;uf]nsf] ;DklQ,
-u_ ;+o'Qm ;DklQ,
-3_ ;fd'bflos ;DklQ,
-ª_ ;fj{hlgs ;DklQ,
-r_ ;/sf/L ;DklQ,
-5_ u'7Lsf] ;DklQ .
@%^= lghL ;DklQ dflgg] M -!_ s'g} JolQmsf] gfddf /x]sf] b]xfosf s'g} ;DklQ jf To;af6
a9] a9fPsf] ;DklQ To:tf] JolQmsf] lghL ;DklQ dflgg]5 M–
-s_ cfkm\gf] 1fg, ;Lk jf k|of;af6 cfh{g u/]sf],
-v_ bfg, as; jf ck'tfnL :j¿k k|fKt u/]sf],
-u_ lr7\7f jf pkxf/ :j¿k k|fKt u/]sf],
-3_ kfl/>lds, pkbfg, lgj[Qe/0f, pkrf/ vr{, ;~ro sf]if, aLdf
jf cGo ;fdflhs ;'/If0f jfkt k|fKt u/]sf],
-ª_ af}l4s ;DklQ jf /f]oN6L :j¿k k|fKt u/]sf],

85
www.lawcommission.gov.np

-r_ sfg"g adf]lhd dfgf] 5'l§O{ leGg a;]sf] cj:yfdf jf To;/L


dfgf] g5'l§P klg vlt pklt cfkm\gf] cfkm\gf] u/L vfg' a:g'
u/]sf] cj:yfdf h'g;'s} tj/n] k|fKt u/]sf],
-5_ dlxnfn] ljjfx k"j{ cfh{g u/]sf], k|fKt u/]sf] jf ljjfx x'Fbfsf
avt dfOtLaf6 k|fKt u/]sf] ;DklQ jf To;af6 a9] a9fPsf],
-h_ dlxnfnfO{ klt jf klttkm{sf ;a} c+lzof/x¿sf] d~h'/Ln] lghsf]
Psnf}6L xs x'g] u/L lnvt u/L lbPsf] jf klt tkm{sf gft]bf/
jf Oi6ldqaf6 k|fKt rn jf crn ;DklQ / To;af6 a9]
a9fPsf] ;DklQ,
-em_ sfg"g adf]lhd s'g} JolQmsf] dfq lghL ;DklQ x'g] pNn]v
u/]sf] .
-@_ s'g} klg JolQmn] cfkm\gf] lghL ;DklQ o; ;+lxtfsf] cwLgdf /xL
cfkm"v';L ug{ kfpg]5 .
@%&= ;uf]nsf] ;DklQ dflgg] M -!_ bkmf @%^ sf] cwLgdf /xL ;uf]nsf c+lzof/x¿dWo]
h'g;'s} c+lzof/sf] gfddf /x]sf] eP klg b]xfosf] s'g} ;DklQ jf To;af6 a9]
a9fPsf] ;DklQ ;uf]nsf] ;DklQ dflgg]5 M–
-s_ k'Vof{}nLaf6 k|fKt ;DklQ,
-v_ lghL ;DklQ afx]s c+lzof/sf] gfddf /x]sf] cGo ;DklQ,
-u_ c+lzof/n] ;uf]nsf] v]tL, pBf]u, Jofkf/, Joj;foaf6 cfh{g u/]sf] jf
;f]af6 a9] a9fPsf] ;DklQ .
-@_ sfg"g adf]lhd leGg ePsf]df afx]s klt jf kTgLn] sdfPsf] jf To;af6
a9] a9fPsf] ;DklQ klt jf kTgLsf] ;uf]nsf] ;DklQ x'g]5 .
-#_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg afa' cfdf / 5f]/f
5f]/L aLr c+za08f ug]{ k|of]hgsf] nflu afa' cfdfn] cfh{g u/]sf] ;DklQ ;d]t
;uf]nsf] ;DklQ dflgg]5 .
-$_ ;uf]nsf] ;DklQsf] pkef]u, xs x:tfGt/0f tyf cGo Joj:yf o;
;+lxtfsf] cGo kl/R5]b adf]lhd x'g]5 .

86
www.lawcommission.gov.np

@%*= ;+o'Qm ;DklQ dflgg] M -!_ Psf;uf]nsf c+lzof/x¿ afx]s b'O{ jf b'O{eGbf a9L
JolQmx¿sf] gfddf /x]sf] jf To;af6 a9] a9fPsf] ;DklQ ;+o'Qm ;DklQ dflgg]5 .
-@_ ;+o'Qm ;DklQdf s'g} JolQmsf] xs jf lx:;f v'nfO{ lnvt ePsf]df ;f]xL
adf]lhd / lnvtdf s'g} pNn]v gePsf]df To:tf] ;DklQ /xg] JolQmx¿sf] ;dfg xs
/ lx:;f /x]sf] dflgg]]5 .
-#_ ;+o'Qm ;DklQsf] pkef]u, Joj:yfkg, xs x:tfGt/0f tyf cGo Joj:yf
o; kl/R5]b tyf o; ;+lxtfsf] cGo kl/R5]b adf]lhd x'g]5 .
@%(= ;Ldfgfdf /x]sf] ?v, lj?jf jf j:t' ;+o'Qm ;DklQ dflgg] M cGoyf k|dfl0ft ePdf
afx]s b'O{ jf b'O{eGbf a9L ;+lwof/sf] ;Ldfgfdf /x]sf] ?v, lj?jf jf j:t' ;a}
;+lwof/sf] ;+o'Qm ;DklQ dflgg]5 .
@^)= ;+o'Qm ;DklQsf] Joj:yfkg, ;+/If0f tyf dd{t ;Def/ M -!_ ;+o'Qm ;DklQsf]
Joj:yfkg, ;+/If0f tyf dd{t ;Def/ To:tf] ;DklQsf] :jfldTjjfnfx¿sf] ;xdlt
adf]lhd x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;+o'Qm ;DklQsf] Joj:yfkg, ;+/If0f tyf dd{t
;Def/ ug{ :jfldTjjfnfx¿ aLr ;xdlt x'g g;s]df ax'dt ;b:osf] lg0f{osf]
cfwf/df ;+o'Qm ;DklQsf] Joj:yfkg, ;+/If0f tyf dd{t ;Def/ ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;+o'Qm ;DklQsf] Joj:yfkg, ;+/If0f tyf dd{t ;'wf/
ug]{ ;DaGwdf ax'dt sfod x'g g;s]df To:tf] ;DklQdf ;aeGbf a9L xs jf lx:;f
x'g] :jfldTjjfnfn] ;+o'Qm ;DklQsf] Joj:yfkg, ;+/If0f tyf dd{t ;Def/ ug'{ kg]{5 .
t/ :jfldTjjfnfx¿sf] a/fa/ xs ePsf]df To:tf] ;DklQsf] Joj:yfkg,
;+/If0f tyf dd{t ;'wf/ ;a} :jfldTjjfnfx¿n] a/fa/ ¿kdf ug{' kg{]5 .
-$_ pkbkmf -@_ jf -#_ adf]lhd s'g} :jfldTjjfnfn] ;+o'Qm ;DklQsf]
Joj:yfkg, ;+/If0f tyf dd{t ;'wf/ u/]df ;f] ubf{ nfu]sf] vr{ ;a} :jfldTjjfnfx¿n]
cfkm\gf] xs jf lx:;fsf] cfwf/df Joxf]g'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd ;+o'Qm ;DklQsf] Joj:yfkg, ;+/If0f tyf dd{t
;Def/ gug]{ :jfldTjjfnfn] ;+o'Qm ;DklQsf] Joj:yfkg, ;+/If0f tyf dd{t ;Def/
ubf{ nfu]sf] vr{ Ps jif{leq ;+o'Qm ;DklQsf] Joj:yfkg, ;+/If0f tyf dd{t ;Def/
ug]{ :jfldTjjfnfnfO{ a''emfpg' kg]{5 .

87
www.lawcommission.gov.np

-^_ pkbkmf -%_ adf]lhdsf] cjlwleq ;+o'Qm ;DklQsf] Joj:yfkg, ;+/If0f


tyf dd{t ;Def/ ubf{ nfu]sf] vr{ s'g} :jfldTjjfnfn] ga'emfPdf lghsf] xs jf
lx:;fsf] ;DklQ, ;+o'Qm ;DklQsf] Joj:yfkg, ;+/If0f tyf dd{t ;Def/ ug]{
:jfldTjjfnfn] k|rlnt d"Nodf vl/b u/L lng kfpg]5 . To;/L ;+o'Qm ;DklQ vl/b
ug]{n] lghsf] efusf] Joj:yfkg tyf dd{t vr{ ubf{ Joxf]/]sf] /sd lng kfpg]5 .
@^!= ;xdlt lagf ;+o'Qm ;DklQ km]/abn ug{ g;lsg] M ;+o'Qm ;DklQsf ;a}
:jfldTjjfnfx¿sf] ;xdlt lagf s'g} ;+o'Qm ;DklQ km]/abn ug{ jf To:tf] ;DklQsf]
:j¿kdf kl/jt{g ug{ ;lsg] 5}g .
@^@= ;+o'Qm ;DklQsf] s'g} :jfldTjjfnfn] sfg"gL sf/afxL jf k|lt/Iff ug{ ;Sg] M -!_
;+o'Qm ;DklQsf] ;+/If0f ug]{ ;DaGwdf s'g} JolQm pk/ sfg"gL sf/afxL rnfpg jf
s'g} d'2fsf] k|lt/Iff ug'{ kg]{ ePdf ;a} :jfldTjjfnfn] ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;a} :jfldTjjfnf pknAw gePdf s'g}
:jfldTjjfnfn] cfkm\gf] jf cGo :jfldTjjfnfsf] tkm{af6 s'g} JolQm pk/ sfg"gL
sf/afxL rnfpg jf s'g} d'2fsf] k|lt/Iff ug{ ;Sg]5 .
@^#= ;+o'Qm ;DklQaf6 cfkm\gf] efu 5'6\ofO{ lng ;Sg] M -!_ ;+o'Qm ;DklQsf] s'g}
:jfldTjjfnfn] cfkm\gf] xs jf lx:;fsf] ;DklQ cGo :jfldTjjfnf;Fu hlxn];'s}
5'6\6fO{ lng ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;+o'Qm ;DklQ 5'6\ofpFbf ;a} :jfldTjjfnfsf] ;xdlt
adf]lhd ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} ;+o'Qm ;DklQ
5'6\ofpFbf cGo :jfldTjjfnfnfO{ ;f/e"t ¿kdf gf]S;fg kg]{ ePdf jf ;+o'Qm ;DklQsf]
:j¿k lau|g] b]lvPdf To:tf] ;DklQ 5'6\ofpg ;lsg] 5}g .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] cj:yf k/L s'g} ;+o'Qm ;DklQ 5'6\ofpg g;lsg]
ePdf To:tf] ;DklQsf :jfldTjjfnfx¿n] To:tf] ;DklQ laqmL u/L k|fKt /sd cfkm\gf]
xs jf lx:;fsf] cfwf/df cfk;df afF8kmfF6 u/L lng' lbg' ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd ;+o'Qm ;DklQ laqmL gePdf jf laqmL ug{ ;a}
:jfldTjjfnfx¿ d~h'/ gePdf / To:tf] ;DklQ s'g} :jfldTjjfnfn] lng rfx]df

88
www.lawcommission.gov.np

To:tf] :jfldTjjfnfn] ;f]xL cg'kftdf cGo :jfldTjjfnfnfO{ To:tf] ;DklQsf] d"No


e'QmfgL u/L To:tf] ;DklQ Psnf}6L lng ;Sg]5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd PseGbf a9L :jfldTjjfnfn] ;+o'Qm ;DklQ lng
rfx]df ;aeGbf a9L d"No ltg{ d~h'/ ug]{ :jfldTjjfnfn] To:tf] ;DklQ lng
kfpg]5 .
@^$= ;fd'bflos, ;fj{hlgs, ;/sf/L tyf u'7Lsf] ;DklQ ;DaGwL Joj:yf M ;fd'bflos,
;fj{hlgs, ;/sf/L tyf u'7Lsf] ;DklQ, To:tf] ;DklQsf] :jfldTj, pkef]u,
Joj:yfkg, xs x:tfGt/0f tyf cGo Joj:yf o; ;+lxtfsf] cGo kl/R5]bdf pNn]v
eP adf]lhd x'g]5 .
@^%= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf]
sfd sf/afxL eP u/]sf] ldltn] 5 dlxgfleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–@
:jfldTj / ef]uflwsf/ ;DaGwL Joj:yf
@^^= :jfldTj /x]sf] dflgg] M s'g} klg JolQmnfO{ s'g} ;DklQdf sfg"g adf]lhd xs k|fKt
ePdf To:tf] ;DklQdf lghsf] :jfldTj /x]sf] dflgg]5 .
@^&= :jfldTjjfnfsf] clwsf/ x'g] M sfg"gsf] cwLgdf /xL s'g} klg JolQmnfO{ s'g}
;DklQdf :jfldTjjfnfsf] x}l;otn] b]xfosf] clwsf/ x'g]5 M–
-s_ ;DklQ pkef]u ug{,
-v_ ;DklQ laqmL jf cGo tj/n] s;}nfO{ xs x:tfGt/0f ug{,
-u_ ;DklQsf] s'g} lsl;dn] lwtf] jf aGwsL /fVg,
-3_ ;DklQsf] s'g} sf/f]af/ ug{,
-ª_ ;DklQaf6 h'g;'s} lsl;daf6 kmfObf lng,
-r_ cfkm\gf] hUUff hldgdf s'g} lsl;dsf] ef}lts ;+/rgf lgdf{0f ug{,
kvf{n jf af/ nufO{ 3]g{ jf ;fFw l;dfgf 5'6\ofpg jf s'g} ;DklQsf]
:j¿k kl/jt{g ug{ jf s'g} klg lsl;dn] ;DklQsf] ;+/If0f ug{,
-5_ cfkm\gf] hldg jf hldgd'lgsf] efu jf To;df /x]sf] j:t' jf hldg
dflysf] cfsfz k|of]u ug{,

89
www.lawcommission.gov.np

-h_ ;DklQ s'g} tj/n] gi6 jf ;dfKt ug{,


-em_ ;DklQ k|fKt jf ;'/Iff ug]{ ;DaGwdf s'g} klg lsl;dn] sfg"gL
sf/afxL rnfpg .
@^*= ef]uflwsf/ /x]sf] dflgg] M s;}n] s'g} ;DklQ ef]u ug]{ dg;fon] sfg"g adf]lhd
cfkm";Fu /fv]df To:tf] ;DklQdf lghsf] ef]uflwsf/ /x]sf] dflgg]5 .
@^(= ef]uflwsf/ k|fKt ug{ ;lsg] cj:yf M -!_ b]xfosf] cj:yfdf s'g} ;DklQ pk/
ef]uflwsf/ k|fKt ug{ ;lsg]5 M–
-s_ :jfldTjjfnfsf] x}l;otn],
-v_ cGo JolQmsf] :jfldTjdf /x]sf] ;DklQ sfg"g adf]lhd k|fKt
u/]/,
-u_ ef]uflwsf/sf] ;xdlt lnO{ .
-@_ c;n dg;fo, zflGtk"0f{ jf v'nf ¿kdf k|fKt u/]sf] ef]uflwsf/nfO{ dfq
sfg"gL ¿kn] ef]uflwsf/ k|fKt u/]sf] dflgg]5 .
@&)= ef]uflwsf/ k|fKt ug{ ;Sg] JolQm M -!_ ef]uflwsf/ cfkm}Fn] jf k|ltlglw dfkm{t k|fKt
ug{ ;lsg]5 .
-@_ c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmn] ;+/Ifs jf dfyj/ dfkm{t ef]uflwsf/ k|fKt
ug{ ;Sg]5 .
@&!= ef]uflwsf/jfnfsf] clwsf/ M -!_ sfg"gsf] cwLgdf /xL s'g} klg JolQmnfO{
ef]uflwsf/sf] x}l;otn] b]xfosf] clwsf/ k|fKt x'g]5M–
-s_ cfkm\gf] ef]udf /x]sf] ;DklQ k|rlnt sfg"g jf To:tf] ;DklQsf
;DaGwdf s'g} s/f/ ePsf] eP To:tf] s/f/sf] cwLgdf /xL
lgjf{w ¿kdf ef]u ug{,
-v_ cfkm\gf] ef]udf /x]sf] ;DklQaf6 k|fKt x'g] h'g;'s} nfe pkef]u
ug{ .
-@_ s;}n] cfkm\gf] :jfldTjdf g/x]sf] ;DklQ c;n lgotn] ef]u u/]df To:tf]
;DklQdf kl5 lghsf] ef]uflwsf/ g/xg] eP tfklg lghn] To:tf] ;DklQdf
ef]uflwsf/ /x]sf] cjlwdf ;DalGwt :jfldTjjfnfsf] ;xdlt lnO{ To:tf] ;DklQsf]

90
www.lawcommission.gov.np

Joj:yfkg, dd{t ;Def/ jf /]vb]v ubf{ nfu]sf] cTofjZos vr{ To:tf] ;DklQsf]
:jfldTjjfnf;Fu ;f]wegf{ u/L lng kfpg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg To:tf] pkbkmf
adf]lhdsf] vr{ ;f]wegf{ geP;Dd ;fljssf] ef]uflwsf/jfnfn] To:tf] ;DklQ cfkm}F;Fu
/fVg kfpg]5 .
-$_ cfk\mgf] :jfldTjdf g/x]sf] ;DklQ c;n lgotn] ef]uflwsf/ ubf{ s'g}
JolQmn] To:tf] ;DklQdf s'g} j:t' h8fg u/]sf] eP To:tf] ;DklQ glau|g] u/L cfk"mn]
h8fg u/]sf] j:t' pKsfpg jf lemSg ;Sg]5 .
@&@= ef]uflwsf/ ;dfKt x'g] cj:yf M b]xfosf s'g} cj:yfdf s'g} JolQmsf] ;DklQ dfly
/x]sf] ef]uflwsf/ cGTo ePsf] dflgg]5M–
-s_ lghn] ;DklQ kl/Tofu u/]df,
-v_ lghn] ;DklQ x:tfGt/0f u/]df,
-u_ s'g} ;DklQ k"0f{¿kdf gi6 jf a]sDdf ePdf .
@&#= k|lts"n ef]uflwsf/ /x]sf] dflgg] M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g';s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg s'g} JolQmn] csf]{ JolQmsf] rn ;DklQsf] xsdf tLg jif{ / hldgsf]
xsdf tL; jif{eGbf a9L ;dob]lv To:tf] ;DklQ jf hldg cfk\mg} ;DklQ jf hldg
;/x ef]u u/]df To:tf ;DklQ jf hldgdf lghsf] k|lts"n ef]uflwsf/ /x]sf]
dflgg]5 .
t/,
-!_ ;/sf/L, ;fj{hlgs, ;fd'bflos jf u'7Lsf] hUuf hlt;'s} ;do;Dd
ef]u u/]sf] eP tfklg k|lts"n ef]uflwsf/ k|fKt x'g] 5}g .
-@_ s'g} ;DklQ jf hldgsf] ;DaGwdf s/f/ jf cGo sfg"gåf/f 5'§}
Joj:yf ePsf]df ;f]xL adf]lhd x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} JolQmnfO{ s'g} ;DklQdf k|lts"n ef]uflwsf/
k|fKt ePdf To:tf] JolQmn] To:tf] ;DklQ cfkm\gf] gfddf :jfldTj sfod u/fpg
;Sg]5 .

91
www.lawcommission.gov.np

-#_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg :jfldTjjfnfsf] hfgsf/L


ljgf, uf]Ko ¿kdf jf ha/h:tL s'g} rn ;DklQ jf hldg ef]u u/]sf]df of] bkmfsf]
Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
-$_ o; bkmf adf]lhdsf] cjlw u0fgf ubf{ of] ;+lxtf k|f/De ePsf] ldltaf6
u0fgf ul/g]5 .
@&$= Ifltk"lt{ ltg{' kg]{ M -!_ s;}n] s'g} ;DklQ hj/h:tL, jblgotk"j{s jf uf]Ko ¿kdf
ef]u u/]df To:tf] ;DklQ ef]u ubf{ k|fKt u/]sf] nfe / To:tf] ;DklQ ;DalGwt
JolQmnfO{ lkmtf{ ug'{ kg]{5 / To:tf] ;DklQ ef]u ubf{ cfkm\gf] x]nrqm\ofOFaf6 x'g k'u]sf]
gf]S;fgL jfkt dgfl;a Ifltk"lt{ ;d]t ltg'{ kg]{5 .
-@_ c?sf] ;DklQ cfkm\gf] ef]uflwsf/df /x]sf] cjlwdf x/fPdf jf Iflt
ePdf ef]uflwsf/jfnfn] To:tf] ;DklQ jfkt ;DalGwt JolQmnfO{ Ifltk"lt{ ltg'{ kg]{5 .
@&%= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg{] JolQmn] To:tf]
sfd sf/afxL eP u/]sf] yfxf kfPsf] ldltn] Ps jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–#
;DklQsf] pkef]u ;DaGwL Joj:yf
@&^= cGo JolQmsf] ;DklQ pkef]u, laufg{ jf k|fKt ug{ gkfpg]] M -!_ s;}n] klg cGo
JolQmsf] ;DklQ lghsf] d~h'/L lagf pkef]u ug{ kfpg] 5}g .
-@_ s;}n] klg cGo JolQmsf] af6f] jf lgsf; aGb u/L, cfkm\gf] hUufsf]
;fFwdf s'g} sfd jf lgdf{0f u/L jf cGo s'g} klg tj/n] s'g} JolQmsf] ;DklQ laufg{
kfpg] 5}g .
-#_ s;}n] klg cGo JolQmsf] ;DklQ lghsf] d~h'/L lagf k|fKt ug{ ;Sg] 5}g .
t/ g]kfn ;/sf/n] ;fj{hlgs lxtsf] nflu sfg"g adf]lhd s'g} JolQmsf]
;DklQ k|fKt ug{ ;Sg]5 .
-$_ s;}n] klg sfg"g adf]lhd afx]s s'g} JolQmsf] d~h'/L glnO{ lghsf] 3/
sDkfp08df k|j]z ug{ kfpg] 5}g .
@&&= ;DklQ cgltqmDo x'g] M -!_ s;}n] klg cGo JolQmsf] ;DklQ RofkL, ldrL jf s'g}
tj/n] lvrf]nf jf cltqmd0f ug{ x'Fb}g .

92
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] s'g} sfd u/L s;}n] cGo JolQmsf] ;DklQ cfkm\gf]
sAhfdf lnPdf lghn] To:tf] ;DklQ lvrf]nf jf clts|d0f u/]sf] dflgg]5 .
@&*= ;'/IffTds pkfo ckgfpg' kg]{ M s'g} JolQmn] cfkm\gf] 3/ jf hUufdf s'g} sfd ubf{
;Flwof/sf] 3/ jf hUuf jf ;Flwof/nfO{ s'g} lsl;dn] xflg, gf]S;fgL gx'g] jf c;/
gkg]{ u/L ;'/IffTds pkfo ckgfpg' kg]{5 .
t/ s'g} ;Flwof/n] Jofj;flos sf/f]af/ u/]sf]df afx]s cfkm\gf] 3/ jf hUufsf]
pkef]u / k|of]u ubf{ cfPsf] jf lg:s]sf] ;fdfGo k|s[ltsf] Uof+F;, uGw, w'jfF jf
cfjfh h:tf s'/fn] 3/ jf hUufnfO{ xflg, gf]S;fgL kf/]sf] jf c;/ kf/]sf] dflgg]
5}g .
@&(= ;xdlt glnO{ csf{sf] hUufdf 3/ agfpg gx'g] M -!_ s;}n] klg :jfldTjjfnfsf]
lnlvt ;xdlt glnO{ lghsf] hUufdf 3/ agfpg ;Sg] 5}g .
-@_ s;}n] :jfldTjjfnfsf] lnlvt ;xdlt glnO{ lghsf] hUufdf 3/ agfPdf
hUufwgLn] rfx]df To:tf] 3/sf] ahf/ d"Nosf] kRrL; k|ltzt;Dd sd d"Nodf To:tf]
3/ vl/b ug{ kfpg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd hUufwgLn] To:tf] 3/ vl/b u/L glnPdf 3/wgLn]
:jfldTjjfnfsf] d~h'/ ePdf To:tf] 3/ ePsf] hUufsf] ahf/ d"Nosf] kRrL;
k|ltzt;Dd d"No yk u/L To:tf] hUuf vl/b ug{ ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -@_ jf -#_ adf]lhd 3/ jf hUuf vl/b laqmL u/L lng lbg b'j}
kIf d~h'/L gePdf 3/ agfpg]n] To:tf]] 3/ agfPsf] ldltn] tLg dlxgfleq 3/
eTsfO{ cfkm\gf] dfn;fdfg n}hfg' kg{]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhdsf] cjlwleq 3/ geTsfPdf To:tf] 3/ hUufwgLsf]
x'g]5 .
@*)= em\ofn /fVbf hUuf 5f\]8\g' kg]{ M s'g} JolQm jf ;/sf/L lgsfon] ;Flwof/sf] hUuf tkm{
em\ofn jf 9f]sf /fvL 3/ agfpg' kg]{ ePdf ;DalGwt lgsfon] tf]s]sf] dfkb08
adf]lhdsf] hUuf 5f]8\g' kg]{5 .
@*!= 3/ jf an];Lsf] kfgL emfg{ gkfpg] M s;}n] klg cfkm\gf] 3/ jf jn];Laf6 csf{sf] 3/,
hUuf jf ;fj{hlgs af6f]df kfgL emfg{ kfpg] 5}g .

93
www.lawcommission.gov.np

@*@= ;Fl3of/sf] hUuf;Fu hf]8L ;]km\6L 6\ofÍL agfpg gx'g] M -!_ s;}n] klg ;Flwof/sf]
hUuf;Fu hf]8L ;]km\6L 6\ofÍL agfpg kfpg] 5}g .
-@_ s;}n] cfkm\gf] hUufdf ;]km\6L 6\ofÍL agfpg' k/]df ;Flwof/sf] hUuf tkm{
;Flwof/sf] :jLs[lt ePsf]df afx]s sDtLdf ;DalGwt lgsfon] tf]s]sf] dfkb08
adf]lhdsf] hUuf 5f]8\g' kg]{5 .
@*#= Ogf/ jf s'jf vGbf hUuf 5f]8\g' kg]{ M s;}n] cfkm\gf] hUufdf Ogf/ jf s'jf vGbf
;Flwof/sf] hUufaf6 sDtLdf Ps ld6/ b'/L sfod x'g] u/L hUuf 5f]8\g' kg]{5 .
@*$= c;/ kg]{ u/L ?v la?jf nufpg gx'g] M -!_ s;}n] klg ?v jf la?jf nufpFbf cGo
JolQmsf] 3/, hUuf jf s'g} ;DklQnfO{ c;/ kg]{ u/L nufpg x'Fb}g .
-@_ s'g} JolQmn] cfkm\gf] hUufdf nufPsf] ?v jf la?jfn] cGo JolQmsf] 3/
hUuf jf cGo ;DklQdf km}lnO{ c;/ k'¥ofPdf To:tf] ?v jf la?jf nufpg] JolQmn]
To:tf] JolQmsf] 3/, hUuf jf ;DklQ gf]S;fg gx'g] u/L c?nfO{ c;/ kg{] ?v jf
la?jfsf] xfFuf] jf h/f sf6\g' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ?v jf la?jf nufpg] JolQmn] ?v jf la?jfsf] xfFuf]
jf h/f gsf6]df To;af6 c;/ kg]{ JolQmn] To:tf ?v jf la?jfsf] xfFuf] jf h/f
cfkm}Fn] sf6\g ;Sg]5 .
@*%= Ifltk"lt{ e/fO{ lng ;Sg] M s;}n] o; kl/R5]b adf]lhd u/]sf] sfd sf/afxLaf6 s'g}
JolQmnfO{ Iflt x'g uPdf Ifltaf6 dsf{ kg{] JolQmn] To:tf] sfd ug]{ JolQmaf6
dgfl;a Ifltk"lt{ e/fO{{ lng ;Sg]5 .
@*^= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg{] JolQmn] To:tf]
sfd sf/afxL eP u/]sf] yfxf kfPsf] ldltn] 5 dlxgfleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–$
hUuf cfjfb, ef]urng tyf btf{ ;DaGwL Joj:yf
@*&= csf{sf] hUuf ef]urng ug{ gx'g] M s;}n] klg cGo JolQmsf] xs, ef]u / :jfldTjsf]
hUuf lghsf] d~h'/L glnO{ cfjfb ug{ jf ef]urng ug{ jf u/fpg x'Fb}g .

94
www.lawcommission.gov.np

@**= s'nf] agfpg lbg' kg]{ M -!_ hUUff cfjfb ug{ s;}nfO{ cGo JolQmsf] hUufaf6 s'nf]
agfpg' kg]{ eO{ hUUff dfu]df ;DalGwt hUufwgLn] pko'Qm 7x¥ofPsf] 7fpFaf6 To:tf]
JolQmnfO{ s'nf] agfpgsf] nflu hUuf lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'nf] agfpg hUuf lbP jfkt s'nf] agfpg] JolQmn]
;§f hUuf, s'nf] agfO{ k|of]u ePsf] hUufsf] k|rlnt d"No adf]lhdsf] /sd jf
dgfl;a Ifltk"lt{ ;DalGwt hUufwgLnfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;fj{hlgs jf ;/sf/L
hUufdf s'nf] agfPsf]df s'nf]df k/]sf] hUuf jfkt ;§f hUuf, hUufsf] d"No jf
Ifltk"lt{ lbg' kg]{ 5}g .
@*(= gbL jf vf]nfsf] ;a} kfgL k|of]u ug{ g;Sg] M s;}n] cfkm\gf] hUufdf pTklQ ePsf] jf
To;af6 au]sf] gbL jf vf]nfsf] ;Dk"0f{ kfgL tNnf] t6jtL{ hUufwgLn] k|of]u ug{
gkfpg], To:tf] gbL jf vf]nfdf /x]sf hnr/ afFRg g;Sg] jf kof{j/0fdf k|lts"n x'g]
u/L k|of]u ug{ kfpg] 5}g .
@()= l;+lrt v]tnfO{ c;/ kg]{ u/L gofF s'nf] agfpg g;Sg] M s;}n] klg klxn] agfO{
;~rfngdf /x]sf] s'nf]åf/f l;+lrt v]tdf kfgL ;f/e"t ¿kdf sd x'g] u/L To;eGbf
dfly gofF s'nf] agfpg kfpg] 5}g .
@(!= s'nf]sf] kfgLsf] pkof]u / afF8kmfF6 M -!_ s'nf] agfpgsf] nflu h'g JolQmn] >d jf
vr{ u/]sf] 5 ;f]xL JolQmn] hUUff cfjfb ug{sf] nflu s'nf]sf] kfgLdf klxnf]
k|fyldstf kfpg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg k/fk"j{b]lv efua08f
adf]lhd kfgL k|of]u ub}{ cfPsf] 7fpFdf ;a} JolQmx¿n] efua08f cg';f/ s'nf]sf]
kfgL pkof]u ug{ kfpg]5g\ .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd kfgL pkof]u ug]{ JolQmnfO{ kfgL kof{Kt ePkl5 jf
lghnfO{ kfgL cfjZos gkg]{ ePdf h'g;'s} JolQmsf] s'nf] eP klg cGo JolQmn]
hUuf cfjfb ug{nfO{ s'nf]sf] kfgL pkof]u ug{ kfpg]5 .
-$_ s'g} JolQmsf] hUuf l;+lrt eO{ a9L ePsf] kfgL csf]{ JolQmsf] hUufdf
au]sf]df ;DalGwt hUufwgLsf] cg'dlt lagf klg k|of]u ug{ ;lsg]5 / To; jfkt
s'g} bfaL nfUg] 5}g .

95
www.lawcommission.gov.np

@(@= ;xdlt lagf s'nf] abNg gx'g] M s'g} JolQmsf] hUufdf dfq ag]sf] s'nf] cGo JolQmn]
;d]t k|of]u ub}{ cfPsf] ePdf To:tf] s'nf] ePsf] hUufwgLn] s'nf] pkef]u ug]{
JolQmsf] ;xdlt lagf ;flassf] s'nf] cGo 7fpFdf km]/abn ug{ kfpg] 5}g .
@(#= s'nf]df >d jf vr{ gug]{n] kfgL pkof]u ug{ gkfpg] M -!_ gofF s'nf] agfpFbf jf
;flas b]lvsf] k'/fgf] s'nf] dd{t ;Def/ ubf{ To:tf] s'nf]sf] kfgL pkof]u ug{] ;a}
JolQmx¿n] cf–cfk\mgf] hUufsf] cg'kftdf cfjZos >d jf vr{ ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd gofF s'nf] agfpFbf jf k'/fgf] s'nf] dd{t ;Def/ ubf{
>d jf vr{ gJoxf]g]{ JolQmn] To:tf] s'nf]sf] kfgL pkof]u ug{ kfpg] 5}g .
@($= cfk;L ;xdlt adf]lhd s'nf] agfpg jf kfgL pkof]u ug{ ;lsg] M o; kl/R5]bdf
cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg hUuf cfjfb ug{ s'nf] agfpg] jf kfgL
pkof]u ug]{ ;DaGwdf ;DalGwt hUufwgL jf s'nf] agfpg] jf kfgL pkof]u ug]{ aLr
5'§} ;xdlt ePdf ;f]xL ;xdlt adf]lhd s'nf] agfpg jf kfgL pkof]u ug{ ;lsg]5 .
@(%= vf]nfsf] ;fFwsf] hUuf cfjfb ug]{ M s'g} hUufsf] aLrdf gbL jf vf]nf k;L jfl/kf/L
hUuf ePdf jf s'g} hUufnfO{ gbL jf vf]nfn] s6fg u/]df gbL jf vf]nfn] hUUff
5f8]kl5 To:tf] hUuf ;DalGwt JolQmsf] g} x'g]5 / lghn] cfjfb ug{ kfpg]5 .
@(^= btf{ ug{ gx'g] M s;}n] klg cGo JolQmsf] xssf] hUuf cfkm\gf] gfddf btf{ u/fpg
x'Fb}g .
@(&= gfd;f/L bflvn vf/]h ug'{ kg]{ M -!_ s'g} hUufsf] btf{jfnf d/L cfk\mgf] gfp+Fdf hUuf
gfd;f/L ug'{ k/]df jf s'g} hUuf s'g} Joxf]/fn] cfk\mgf] xs x'g cfO{ bflvn vf/]h ug'{
k/]df ;DalGwt JolQmn] To:tf] sfd ePsf] k}FtL; lbgleq dfnkf]t sfof{nodf lgj]bg
lbO{ gfd;f/L, bflvn vf/]h u/fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Dofb gf3]kl5 s'g} JolQmn] gfd;f/L, bflvn
vf/]hsf] nflu lgj]bg lbPdf dfnkf]t sfof{non] hlt;'s} cjlw Joltt eP tfklg
Ps;o ?k}ofF b:t'/ lnO{ To:tf] hUuf lgj]bssf] gfddf gfd;f/L, bflvn vf/]h
ul/lbg' kg]{5 .
@(*= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf]
sfd sf/afxL eP u/]sf] yfxf kfPsf] ldltn] 5 dlxgfleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

96
www.lawcommission.gov.np

kl/R5]b–%
;/sf/L, ;fj{hlgs tyf ;fd'bflos ;DklQ ;DaGwL Joj:yf

@((= ;/sf/L ;DklQ dflgg] M g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ / :yfgLo txsf] xs, :jfldTj,
lgoGq0f jf cwLgdf /x]sf] b]xfosf] ;DklQ ;/sf/L ;DklQ dflgg]5 M–
-s_ ;/sf/L 3/, ejg jf hUuf,
-v_ ;8s, af6f] jf /]Nj],
-u_ jg, hËn jf jg hËndf /x]sf ?v, a'6\ofg,
-3_ gbL, vf]nfgfnf, tfn, kf]v/L tyf To;sf] l8n,
-ª_ gx/, s'nf] jf P]nfgL, ktL{ hUuf,
-r_ vlgh jf vlgh kbfy{,
-5_ lxdfn, eL/, kx/f, 8u/, au/, ;fj{hlgs au}Frf,
-h_ ;fj{hlgs, ;fd'bflos, u'7L jf s'g} JolQmsf] gfddf /x]sf] ;DklQ
afx]ssf] cGo ;DklQ .
#))= ;fj{hlgs ;DklQ dflgg] M -!_ ;fj{hlgs k|of]hgsf] nflu /x]sf b]xfosf] ;DklQ
;fj{hlgs ;DklQ dflgg]5 M–
-s_ k/fk"j{sfnb]lv /x]sf] 3/, hUuf, 9n jf af6f],
-v_ s'jf, kFw]/f], kfgL3f6, Ogf/, kf]v/L tyf To;sf] 8Ln,
-u_ ufO{j:t' lgsfNg] lgsf;, uf}r/, vs{, cGToi6L:yn, lrxfg,
d;fg3f6, ;dflw:yn sla|:yfg /x]sf] hUuf,
-3_ kf6L, kf}jf, b]jn, wfld{s pkf;gf:yn, :df/s, d7, dlGb/,
r}To, u'Daf, :t"k, d:hLb, Obufx, sa|ufx, luhf{3/, rf]s,
8anL, rf}tf/L jf ;f] /x]sf] hUuf,
-ª_ xf6, d]nf, ;fj{hlgs ¿kdf dgf]/~hg ug]{ jf v]ns'b ug]{ 7fpF
/x]sf] hUuf,
-r_ ;fj{hlgs k|of]hgsf] nflu s;}n] k|bfg u/]sf] lghL ;DklQ,
-5_ g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L ;fj{hlgs
;DklQ egL tf]lslbPsf] cGo ;DklQ .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

97
www.lawcommission.gov.np

-@_ ;fj{hlgs ;DklQsf] :jfldTj ;DalGwt ;fj{hlgs ;+:yf jf g]kfn


;/sf/df /xg]5 .
#)!= ;fd'bflos ;DklQ dflgg] M s'g} ;d'bfon] cfkm\gf] k|of]usf] nflu /fv]sf] hUuf, To:tf]
hUufdf agfPsf] s'g} ;+/rgf jf ;d'bfosf] :jfldTj /x]sf] cGo ;DklQ ;fd'bflos
;DklQ dflgg]5 .
#)@= ljj/0f cBfjlws /fVg' kg]{ M -!_ dfnkf]t sfof{non] lhNNffleq /x]sf ;/sf/L tyf
;fj{hlgs ;DklQsf] ;DaGwdf b]xfosf ljj/0fx¿ tof/ u/L cBfjlws u/L /fVg'
kg]{5 M–
-s_ ;/sf/L jf ;fj{hlgs ;DklQ /x]sf] :yfg jf hUuf eP lsQf gDa/
tyf If]qkmn / 3/ eP To;sf] l:ylt,
-v_ ;/sf/L jf ;fj{hlgs ;DklQ s'g} lgsfo jf ;+:yfsf] xsef]u jf
cwLgdf /x]sf] eP To;sf] ljj/0f,
-u_ cGo cfjZos s'/fx¿ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ljj/0f tof/ ug{ :yfgLo txn] dfnkf]t
sfof{nonfO{ cfjZos ;xof]u ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ljj/0f tof/ ul/;s]kl5 dfnkf]t sfof{non] To;sf]
Ps Ps k|lt ;DalGwt lhNNff:t/Lo k|zf;lgs sfof{no / :yfgLo txdf k7fpg'
kg]{5 .
-$_ :yfgLo txn] cfkm\gf] If]qleq /x]sf ;fd'bflos ;DklQsf] ;DaGwdf
pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ljj/0fx¿ ;Íng / cBfjlws u/L To;sf] Ps k|lt ;DalGwt
dfnkf]t sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
#)#= hUufwgL btf{ k|df0fk"hf{ pknAw u/fpg' kg]{ M -!_ ;/sf/L lgsfo jf ;fj{hlgs
;+:yfsf] gfddf s'g} ;/sf/L hUuf ePdf dfnkf]t sfof{non] To:tf] lgsfosf] gfddf
To:tf] hUufsf] hUufwgL btf{ k|df0fk"hf{ tof/ u/L To:tf] lgsfo jf ;+:yfnfO{
pknAw u/fpg' kg]{5 .
-@_ s'g} ;d'bfosf] gfddf sfg"g adf]lhd s'g} hUuf k|fKt ePdf dfnkf]t
sfof{non] To:tf] ;d'bfosf] gfddf To:tf] hUufsf] hUufwgL k|df0fk"hf{ tof/ u/L
To:tf] ;d'bfonfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 .

98
www.lawcommission.gov.np

#)$= ;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos ;DklQ ;+/If0f ug]{ bfloTj M -!_ g]kfn ;/sf/,
;fj{hlgs ;+:yf jf ;d'bfon] cfkm\gf] xs, ef]u, lhDdf jf cwLgdf /x]sf] ;/sf/L,
;fj{hlgs jf ;fd'bflos ;DklQsf] ;+/If0f cfkm}F+n] ug'{ kg]{5 .
-@_ ;/sf/L tyf ;fj{hlgs ;DklQsf] ;+/If0f ug]{ bfloTj ;DalGwt
lhNNff:t/Lo k|zf;lgs sfof{no / :yfgLo txsf] x'g]5 .
-#_ ;fd'bflos ;DklQsf] ;+/If0f ug]{ bfloTj ;DalGwt ;d'bfo tyf :yfgLo
txsf] x'g]5 .
#)%= ;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos ;DklQ cfkm\gf] gfddf btf{ ug{ gx'g] M -!_ s;}n]
klg ;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos ;DklQ cfkm\gf] gfddf btf{ ug{ jf u/fpg
x'Fb}g .
-@_ s;}n] ;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos ;DklQ JolQm ljz]ifsf] gfddf
btf{ u/] jf u/fPdf To:tf] btf{ :jtM ab/ x'g]5 .
-#_ ;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos ;DklQ JolQm ljz]ifsf] gfddf btf{ u/]
u/fPsf] ;DaGwdf s;}sf] ph'/L k/]df ;DalGwt dfnkf]t sfof{non] To; ;DaGwdf
btf{jfnf ;d]tnfO{ lemsfO{ cfjZos hfFra'em u/L ph'/L k/]sf] 5 dlxgfleq cfjZos
lg0f{o ug'{ kg]{5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd JolQm ljz]ifsf] gfddf /x]sf] s'g} ;/sf/L, ;fj{hlgs
jf ;fd'bflos ;DklQ btf{ ab/ x'g] ePdf dfnkf]t clws[tn] cfkm\gf] sfof{nodf
/x]sf] ;|]:tfdf To:tf] Joxf]/f clen]v u/L To;sf] hfgsf/L ;DalGwt lhNnf:t/Lo
k|zf;lgs sfof{no / :yfgLo txnfO{ lbg' kg]{5 .
-%_ o; bkmf ljk/Lt ;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos hUuf btf{ u/fpg]nfO{
dfnkf]t sfof{non] kRrL; xhf/ ¿k}ofFb]lv Ps nfv ¿k}ofF;Dd hl/afgf ug'{ kg]{5 .

-^_ ;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos ;DklQ cfˆgf] jf JolQm ljz]ifsf]
gfddf btf{ u/fpg] sfo{ k|rlnt sfg"g adf]lhd klg s;"/ x'g]df ;f] adf]lhdsf]
s;"/df ;hfo ug{sf] nflu sf/afxL rnfpg o; bkmfdf n]lvPsf s'/fn] s'g} afwf
kg]{ 5}g .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा थप ।

99
www.lawcommission.gov.np

#)^= ;/sf/L, ;fj{hlgs tyf ;fd'bflos hUuf sAhf jf cfjfb ug{ gx'g] M -!_ s;}n] klg
;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos hUuf RofkL, ldrL, 3';fO{ jf cGo s'g} tj/n]
cfkm\gf] sAhfdf /fVg x'Fb}g .
-@_ s;}n] klg g]kfn ;/sf/, ;DalGwt ;fj{hlgs ;+:yf jf ;d'bfosf] :jLs[lt
glnO{ ;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos hUuf cfjfb ug{ jf u/fpg x'Fb}g .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ ljk/Lt s;}n] ;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos hUuf
cfkm\gf] sAhfdf /fv]df jf cfjfb u/]df ;/sf/L jf ;fj{hlgs hUuf eP ;DalGwt
dfnkf]t sfof{non] / ;fd'bflos hUuf eP ;DalGwt :yfgLo txn] hUuf 5'6\ofO{ /
To:tf] hUufaf6 pAh]sf] afnL lghaf6 lnO{ hUuf vfnL u/fOlbg' kg]{5 .
-$_ o; bkmf ljk/Lt ;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos hUuf sAhf jf cfjfb
ug]{ JolQmnfO{ dfnkf]t sfof{non] bz xhf/ ¿k}ofF;Dd hl/afgf ug]{5 .
#)&= ;+/rgf agfpg gx'g] M -!_ s;}n] klg ;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos hUufdf
lghL jf ;fj{hlgs k|of]hgsf] nflu s'g} ;+/rgf agfpg x'Fb}g .
t/ ;/sf/L jf ;fj{hlgs hUufsf] xsdf g]kfn ;/sf/n] plrt 7x¥ofPsf]
k|of]hgsf nflu / ;fd'bflos hUufsf] xsdf ;fj{hlgs k|of]hgsf nflu ;DalGwt
;d'bfoaf6 s'g} ;+/rgf agfpg ;lsg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ ljk/Lt s;}n] ;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos hUufdf s'g}
;+/rgf agfpg nfu]df ;DalGwt k|d'v lhNNff clwsf/L jf :yfgLo txn] To:tf] sfo{
t'?Gt /f]Sg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ ljk/Lt s;}n] ;/sf/L, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos hUufdf s'g}
;+/rgf agfO;s]sf] eP ;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/Ln] To:tf] ;+/rgf eTsfpgsf]
nflu ;+/rgf agfpg] d'Vo JolQmnfO{ kGw| lbgsf] Dofb lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd lbOPsf] Dofbleq To:tf] ;+/rgf agfpg] d'Vo
JolQmn] cfkm\g} vr{df ;+/rgf eTsfpg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhd lbOPsf] Dofbleq To:tf] ;+/rgf agfpg] d'Vo
JolQmn] ;+/rgf geTsfPdf ;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/Ln] To:tf] ;+/rgf cfkm}Fn]
eTsfpg' kg]{5 .

100
www.lawcommission.gov.np

-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd k|d'v lhNnf clwsf/Ln] s'g} ;+/rgf eTsfPsf]df
To:tf] ;+/rgf eTsfpFbf nfu]sf] vr{ ;+/rgf agfpg] d'Vo JolQmaf6 c;"n u/L
To:tf] ;+/rgf agfP jfkt lghnfO{ kRrL; xhf/ ¿k}ofF;Dd hl/afgf ug{ ;Sg]5 .
-&_ pkbkmf -@_ adf]lhd s'g} ;+/rgf agfpg /f]s nufpg jf alg;s]sf]
;+/rgf eTsfpg] ;DaGwdf :yfgLo txn] s'g} ;xof]u dfu u/]df cfjZos ;xof]u
ug'{ ;DalGwt k|x/L sfof{nosf] st{Jo x'g]5 .
#)*= ;/sf/L ;DklQ x:tfGt/0f ug{ ;Sg] M g]kfn ;/sf/n] s'g} lgsfo jf ;+:yfsf] xsef]u
jf cwLgdf /x]sf] s'g} ;/sf/L ;DklQ To:tf] lgsfo jf ;+:yfsf] :jLs[lt lnO{ cGo
lgsfo jf ;+:yfsf] gfddf x:tfGt/0f ug{ ;Sg]5 .
#)(= ;fd'bflos ;DklQ ;fj{hlgs ;DklQdf kl/0ft x'g ;Sg] M -!_ s'g} ;d'bfon] /fv]sf]
;fd'bflos ;DklQ To:tf] ;d'bfon] k|of]u gu/]df jf s'g} ;d'bfon] ;fd'bflos ;DklQ
;d'bfosf] sfddf k|of]u ug{ cfjZos gePsf] Joxf]/f hgfO{ To:tf] ;d'bfosf ;a}
kl/jf/sf d'Vo JolQmn] ;xL5fk u/L ;DalGwt dfnkf]t sfof{nodf lgj]bg lbPdf
;DalGwt dfnkf]t clws[tn] To; ;DaGwdf cfjZos hfFra'em u/L To:tf] ;DklQ
;fj{hlgs ;DklQdf kl/0ft ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;fd'bflos ;DklQ ;fj{hlgs ;DklQdf kl/0ft ePdf
;DalGwt dfnkf]t clws[tn] cfkm\gf] sfof{nodf /x]sf] ;|]:tfdf To:tf] Joxf]/f hgfO{
To;sf] hfgsf/L ;DalGwt lhNnf:t/Lo k|zf;lgs sfof{no / :yfgLo txnfO{ lbg'
kg]{5 .
#!)= ph'/L ug]{nfO{ k'/:sf/ lbg] M -!_ s;}n] o; kl/R5]b ljk/Lt ;/sf/L, ;fj{hlgs jf
;fd'bflos ;DklQ btf{ u/] jf u/fPsf], To:tf] ;DklQ cGtu{tsf] hUuf sAhf u/L
pkof]u jf cfjfb u/]sf] jf To:tf] hUufdf s'g} lgdf{0f sfo{ u/]sf] ljifodf h'g;'s}
JolQmn] ;DalGwt lgsfodf ph'/ ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k/]sf] ph'/L hfFra'em ubf{ ;fFrf] 7xl/Pdf ;DalGwt
lgsfon] To:tf] sfo{ ug]{ JolQmnfO{ o; kl/R5]b adf]lhd ePsf] hl/afgfsf] cfwf
/sd ph'/ ug]{ JolQmnfO{ k'/:sf/ jfkt pknAw u/fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd lbOPsf] ph'/L ;DalGwt lgsfon] uf]Ko /fVg ;Sg]5 .

101
www.lawcommission.gov.np

#!!= sf/afxL x'g] M -!_ s'g} sd{rf/Ln] hfgLhfgL x]nr]qm\ofOF jf nfk/jfxL;fy ;/sf/L,
;fj{hlgs jf ;fd'bflos ;DklQ s'g} JolQmsf] gfddf btf{ u/] jf u/fPdf jf o;
kl/R5]b adf]lhd ;xof]u ug'{ kg]{ st{Jo ePsf] sd{rf/Ln] s'g} ;xof]u gu/]df To:tf]
sd{rf/LnfO{ lghsf] ;]jf, zt{ ;DaGwL sfg"g adf]lhd ljefuLo sf/afxL x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sfd ug]{ sd{rf/L pk/ pkbkmf -!_ sf] sf/afxLsf]
cltl/Qm sfg"g adf]lhd kmf}hbf/L s;"/df sf/afxL ug{ afwf kg]{ 5}g .
#!@= d'2f bfo/ ug{ jf lgj]bg jf k'g/fj]bg ug{ ;/sf/L jlsnnfO{ clwsf/ x'g] M -!_ s'g}
lgsfo jf clwsf/Ln] ;/sf/L jf ;fj{hlgs ;DklQdf k|lts"n c;/ kg]{ u/L u/]sf]
lg0f{o pk/ sfg"g adf]lhd d'2f ug{, lgj]bg jf k'g/fj]bg ug]{ clwsf/ ;DalGwt
;/sf/L jlsnnfO{ x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd d'2f bfo/ ubf{ jf lgj]bg jf k'g/fj]bg lbg]
;DaGwdf ;DalGwt sfof{no jf clwsf/Ln] ;/sf/L jlsnnfO{ cfjZos kg]{ sfuhft
pknAw u/fpg] nufot cGo ;xof]u ug'{ kg]{5 .
#!#= xbDofb M o; kl/R5]bsf] bkmf #)%, #)^ / #)& sf] ;DaGwdf hlxn];'s} / cGo bkmf
adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf] sfd sf/afxL eP
u/]sf] ldltn] Ps jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–^
u'7L ;DaGwL Joj:yf
#!$= u'7L :yfkgf ePsf] dflgg] M s;}n] cfkm\gf] xs, ef]u / :jfldTjsf] ;DklQ lxtu|fxLsf]
nflu c? s;}af6 ;~rfng / Joj:yfkg ug{] u/L cfjZos aGbf]a:t u/]sf]df u'7L
:yfkgf ePsf] dflgg]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu ælxtu|fxLÆ eGgfn] u'7Lsf] ;DklQaf6
nfe kfpg] JolQm, ;d"x, ;j{;fwf/0f, c;Ël7t jf ;Ël7t ;+:yf jf ;d'bfo ;Demg'
k5{ .
#!%= u'7L ;fj{hlgs jf lghL x'g ;Sg] M -!_ u'7L ;fj{hlgs jf lghL x'g ;Sg]5 .
-@_ b]xfosf] p2]Zo k"/f ug{sf] nflu /flvPsf] u'7L ;fj{hlgs u'7L dflgg]5 M–

102
www.lawcommission.gov.np

-s_ cfly{s ljsf;sf k"jf{wf/ jf cGo ljsf; ;DaGwL sfdsf] nflu


k|of]u x'g] sf]ifsf] :yfkgf, ;~rfng tyf k|of]u ug]{,
-v_ lgDg cfo ePsf JolQmx¿sf] ;Lk ljsf; tyf /f]huf/Lsf]
cj;/sf] l;h{gf tyf ljsf;sf] sfo{ ug{ cfjZos sf]ifsf]
:yfkgf tyf ;~rfng ug]{,
-u_ ;fdflhs sNof0fsf/L sfo{qmd ;~rfng ug]{,
-3_ ljBfno, dxfljBfno, ljZjljBfno h:tf ;j{;fwf/0fsf] nflu
pkof]uL x'g] z}lIfs tyf k|fl1s ;+:yfx¿ :yfkgf u/L ;~rfng
ug]{,
-ª_ c:ktfn jf :jf:Yo rf}sL h:tf ;fj{hlgs k|of]hgsf] nflu
lrlsT;fno :yfkgf u/L ;~rfng ug]{,
-r_ k|fs[lts, P]ltxfl;s jf ;fF:s[lts ;Dkbfsf] ;+/If0f jf To:tf]
sfo{sf] k|j4{g ug]{,
-5_ jGo hGt', hnr/ jf jftfj/0fLo ;+/If0fsf sfo{qmd ;~rfng
ug]{,
-h_ ljleGg ju{, ;d"x jf ;d'bfosf] lxt ;+/If0f, sNof0f jf
pTyfgsf] nflu sfo{qmd ;~rfng ug]{,
-em_ v]ns'b ;DaGwL sfo{qmd ;~rfng ug]{,
-`_ ;]jfd'vL sNof0fsf/L sfo{ ug]{,
-6_ p2f/ sfo{ ;~rfng ug]{,
-7_ d7, dlGb/, u'Daf, r}To, dl:hb, luhf{3/ jf To:t} cGo wfld{s
s[To ug]{,
-8_ ;fj{hlgs lxtsf] nflu cGo ;fj{hlgs sfo{qmdx¿ ;~rfng
ug]{ .
-#_ s'g} vf; JolQm jf ;d"x ljz]ifnfO{ lxt, nfe jf ;'ljwf k'¥ofpg] p2]Zon]
/flvPsf] u'7L lghL u'7L dflgg]5 .
-$_ ;fj{hlgs / lghL b'j} p2]Zo k"/f ug{sf] nflu s'g} u'7L :yfkgf ePsf]df
To:tf] u'7L ;fj{hlgs u'7L dflgg]5 .

103
www.lawcommission.gov.np

#!^= u'7L :yfkgf ug{ lgj]bg lbg' kg]{ M -!_ s'g} u'7L +:yfkgf ug{ rfxg] JolQmn] b]xfosf
ljj/0fx¿ v'nfO{ kl~hsflwsf/L ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 M–
-s_ u'7Lsf] nflu /flvPsf] ;DklQsf] d"No / To;sf] ljj/0f,
-v_ lxtu|fxL / lghn] kfpg] nfe, ;'ljwf, To;sf] Zft{ / xbsf]
ljj/0f,
-u_ s'g} vf; ;dofjlwsf] nflu u'7L :yfkgf ul/g] eP To;
;DaGwL s'/f,
-3_ cGo cfjZos ljj/0f .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg lbFbf lgj]bg;fy b]xfosf sfuhft ;d]t k]z
ug'{ kg]{5 M–
-s_ u'7Lsf] ;+:yfkgfkq,
-v_ u'7L ;~rfnssf] gfd / lghsf] d~h'/L ;DaGwL lnvtsf]
k|ltlnlk,
-u_ u'7L :yfkgf ug{ s'g} lnvt ePsf] /x]5 eg] To:tf] lnvtsf]
k|ltlnlk,
-3_ u'7L ;+:yfkssf] klxrfg ;DaGwL ljZj;gLo lnvt / s'g}
;Ël7t ;+:yf u'7Lsf] ;+:yfks eP To:tf] ;Ël7t ;+:yfsf]
;+:yfkgf ;DaGwL lnvtsf] k|dfl0ft k|ltlnlk / u'7L ;+:yfkgf
;DaGwdf To:tf] ;Ël7t ;+:yfsf] lg0f{osf] k|dfl0ft k|ltlnlk,
-ª_ u'7L btf{ ug{ sfg"g adf]lhd nfUg] b:t'/ lt/]sf] /l;b .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu,–
-!_ ækl~hsflwsf/LÆ eGgfn] u'7Lsf] btf{, ;'k/Lj]If0f /
vf/]hLsf nflu sfg"g adf]lhd Joj:yf ePsf] clwsf/L
;Demg' k5{ / ;f] zAbn] To;/L Joj:yf gePsf]df
;DalGwt lhNnfsf] dfnkf]t clws[tnfO{ hgfpF5 .
-@_ æu'7L ;~rfns -6«i6L_Æ eGgfn] u'7L ;DklQ ;~rfng
tyf Joj:yfkg ug]{ lhDd]jf/L kfPsf] JolQm ;Demg'
k5{ .

104
www.lawcommission.gov.np

-#_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} JolQmn] cfˆgf] xs,
ef]u / :jfldTjsf] ;DklQ lghsf] df}lvs Jojxf/, cfr/0f jf lghsf] z]if kl5
k|efjsf/L x'g] u/L bfg adf]lhd u'7Lsf] ¿kdf ;~rfng tyf Joj:yfkg x'g] Joj:yf
u/]sf] /x]5 eg] To:tf] Jojxf/, cfr/0f jf bfg adf]lhd g} u'7L :yfkgf ePsf]
dflgg]5 .
t/ sfg"g adf]lhd xs x:tfGt/0f x'g /lhi6«]zg kfl/t ug'{ kg]{ ;DklQsf]
xsdf tT;DaGwL lnvt kfl/t ePsf] x'g' kg]{5 .
-$_ s'g} ljb]zL JolQmn] u'7L :yfkgf ug{ rfx]df pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhdsf]
k|s[of k"/f u/L lgj]bg lbg' kg]{5 . To;/L :yfkgf ug{] u'7Ldf ljb]zL JolQm ;+:yfks
x'g ;Sg]5 .
t/ bkmf #!% sf] pkbkmf -@_ sf] v08 -7_ adf]lhdsf] p2]Zo k"/f ug{ ljb]zL
JolQmn] u'7L :yfkgf ug{ ;Sg] 5}g .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd :yfkgf ePsf] u'7Lsf] ;~rfnsdWo] sDtLdf Ps
ltxfO{ ;~rfns g]kfndf :yfoL a;f]af; u/]sf] g]kfnL gful/s x'g' kg]{5 .
#!&= ;+:yfkgfkqdf v'nfpg' kg]{ ljj/0f M u'7Lsf] ;+:yfkgfkqdf b]xfosf ljj/0f v'nfpg'
kg]{5 M–
-s_ u'7L ;+:yfkssf] gfd, y/, jtg / ;Ël7t ;+:yf ;+:yfks eP To:tf]
;+:yfsf ;~rfnsx¿sf] gfd, y/ / jtg,
-v_ u'7Lsf] p2]Zo / k|s[lt,
-u_ u'7L ;~rfnssf] gfd, y/, jtg / lghn] ug'{ kg]{ sfdsf] ljj/0f /
;Ël7t ;+:yf u'7L ;~rfns x'g] eP To:tf] ;+:yfn] u'7L ;~rfnssf]
sfd ug{ tf]s]sf] JolQmsf] gfd, y/ / jtg,
-3_ lxtu|fxLsf] ljj/0f,
-ª_ u'7L ;DklQsf] k|of]u ug]{ ljlw,
-r_ u'7L ;~rfnssf] kbfjlw tf]lsPsf] eP To;sf] ljj/0f,
-5_ u'7L ;~rfnsn] kfl/>lds jf cGo s'g} ;'ljwf kfpg] eP To;sf]
ljj/0f / xb,
-h_ s'g} lglZrt cjlwsf] nflu u'7L :yfkgf ug{ rfx]sf] eP To:tf] cjlw,

105
www.lawcommission.gov.np

-em_ u'7Lsf] cGTo ePdf ;f]sf] kl/0ffd,


-`_ u'7Lsf] ;DklQ ;~rfng, Joj:yfkg tyf cg'udg ;DaGwL Joj:yf,
-6_ cGo cfjZos s'/fx¿ .
#!*= u'7L btf{ ug'{ kg]{ M -!_ bkmf #!^ adf]lhd u'7L :yfkgf ug{ lgj]bg kg{ cfPdf
kl~hsflwsf/Ln] u'7Lsf] p2]Zo / u'7L :yfkgf ug{ k|:tfj ul/Psf] ;DklQsf] ljj/0f
;DaGwdf cfjZos hfFra'em ubf{ u'7L btf{ ug{ dgfl;a b]lvPdf To;/L lgj]bg k/]sf]
k}FtL; lbgleq u'7L btf{ u/L u'7L btf{sf] k|df0fkq lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd u'7L btf{ ePdf u'7L :yfkgf ePsf]
dflgg]5 .
-#_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lghL u'7L btf{ lagf
klg ;~rfng ug{ ;lsg]5 .
t/ s;}n] To;/L lghL u'7L ;~rfng u/]df To;sf] hfgsf/L ;DalGwt
kl~hsflwsf/LnfO{ lbg' kg{]5 .
#!(= u'7L btf{ ug{ OGsf/ ug{ ;lsg] M -!_ bkmf #!* df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
b]xfosf] cj:yfdf kl~hsflwsf/Ln] u'7L btf{ ug{ OGsf/ ug{ ;Sg]5 M–
-s_ bkmf #!^ adf]lhdsf] ljj/0f, sfuhft tyf b:t'/ pNn]v jf
bflvnf gePdf,
-v_ u'7Lsf] gfd To:tf] u'7L btf{ x'g'eGbf cufl8 g} btf{ eO;s]sf]
cGo s'g} u'7Lsf] gfd;Fu ldNg] ePdf,
-u_ u'7Lsf] p2]Zo jf zt{ ;fj{hlgs lxt, ;bfrf/, lzi6frf/ jf
;fj{hlgs Joj:yf -klJns c8{/_ sf] sf/0fn] cg'ko'Qm jf
cjfl~5t b]lvPdf, sfg"g;Ddt gePdf jf clglZrt jf
c:ki6 eO{ sfof{Gjog ug{ ;Dej gx'g] ePdf .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} u'7L btf{ gx'g] ePdf kl~hsflwsf/Ln] To;sf]
sf/0f v'nfO{ k}FtL; lbgleq lgj]bsnfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd hfgsf/L k|fKt ePkl5 lgj]bsn] cfjZos s'/f
;RofO{ k'gM u'7L btf{ ug{ lgj]bg u/]df To;/L lgj]bg k/]sf] kGw| lbgleq u'7L btf{
u/L bkmf #!* sf] pkbkmf -!_ adf]lhd u'7L btf{sf] k|df0fkq lbg' kg]{5 .

106
www.lawcommission.gov.np

#@)= u'7L ;+:yfkgf ug{ ;DklQ x:tfGt/0f ug'{ kg]{ M -!_ u'7L] ;+:yfksn] cfk"mn] u'7Lsf]
nflu 5'6\ofPsf] ;DklQ u'7L :yfkgf ePsf] tLg dlxgfleq u'7L ;~rfnsnfO{
x:tfGt/0f ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd x:tfGt/0f ug'{ kg]{ ;DklQ crn ePdf To:tf]
;DklQ sfg"g adf]lhd x:tfGt/0f u/]sf] cj:yfdf dfq /Ltk"j{s x:tfGt/0f ePsf]
dflgg]5 .
-#_ g]kfndf u'7L :yfkgf ug]{ ljb]zL JolQmn] tLg dlxgfleq sDtLdf bz nfv
cd]l/sL 8n/ a/fa/sf] rn ;DklQ lgoldt a}lÍË k|lqmof -/]u'n/ a}lÍË Rofgn_ af6
g]kfn NofO{ u'7L ;~rfnssf] lhDdf nufpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd rn ;DklQ lhDdf nufPsf] hfgsf/L
kl~hsflwsf/LnfO{ lbg' kg]{5 .
#@!= ;DklQ x:tfGt/0f gePdf u'7L eË x'g] M bkmf #@) adf]lhdsf] Dofbleq ;DklQ
x:tfGt/0f gePdf To:tf] u'7Lsf] btf{ :jtM ab/ eO{ u'7L eË ePsf] dflgg]5 .
#@@= u'7L ;DklQsf] ;~rfng / Joj:yfkg ;+:yfkgfkq adf]lhd x'g] M -!_ u'7L ;~rfnsn]
u'7Lsf] gfdsf] ;DklQ ;+:yfkgfkqdf pNn]v ePsf] zt{ tyf aGb]hsf] cwLgdf /xL
;~rfng / Joj:yfkg ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;DklQ ;~rfng / Joj:yfkg ubf{ ;+:yfkgfkqdf
cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s crn ;DklQ jf To;sf] s'g} c+z ;DalGwt
kl~hsflwsf/Lsf] k"j{ :jLs[lt lagf laqmL ug{, aGwsL lbg jf cGo s'g} lsl;dn] xs
x:tfGt/0f ug{ ;lsg] 5}g .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd kl~hsflwsf/Lsf] k"j{ :jLs[lt dfu ubf{ To:tf]
;DklQ laqmL, aGwsL jf xs x:tfGt/0f ug'{ kg]{ sf/0f / To;af6 lxtu|fxLnfO{ a9L
nfe x'g ;Sg] s'/fsf] sf/0f / cfwf/ pNn]v ug'{ kg]{5 .
#@#= u'7L ;DklQ pko'Qm 9Ëaf6 ;~rfng / Joj:yfkg ug'{ kg]{ M -!_ u'7L ;~rfnsn]
cfˆgf] Ifdtf tyf ljj]s Odfgbf/Lk"j{s k|of]u u/L pko'Qm 9Ëaf6 u'7L ;DklQsf]
;~rfng / Joj:yfkg ug{' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd u'7L ;DklQsf] ;~rfng / Joj:yfkg ubf{ To:tf]
;DklQsf] xflg, gf]S;fgL gx'g] u/L lbuf] ¿kdf sfod /xg] k|aGw ug'{ kg]{5 .

107
www.lawcommission.gov.np

-#_ ;+:yfkgfkqdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhd
u'7L ;DklQsf] ;~rfng / Joj:yfkg ubf{ u'7Lsf] p2]Zo k"/f ug{ tTsfn cfjZos
gkg]{ ;DklQaf6 k|fKt ePsf] cfh{g jfktsf] /sd u'7Lsf] p2]Zo k"/f ug{ nufgL ug{
;lsg]5 .
-$_ ;+:yfkgfkqdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s pkbkmf -#_ adf]lhd
nufgL ubf{ tTsfn nufgL ug]{ s"n /sdsf] b]xfosf] cg'kftdf b]xfo adf]lhd nufgL
ug{ ;lsg]5 M–
-s_ sDtLdf kRrL; k|ltzt /sd g]kfn ;/sf/ jf g]kfn /fi6«
a}Ín] hf/L u/]sf] C0fkq, artkq -6]«h/L lan_ jf g]kfn
;/sf/af6 hdfgt k|fKt C0fkq vl/b u/]/,
-v_ a9Ldf kRrL; k|ltzt /sd jfl0fHo a}Ísf] d'2lt vftfdf
hDdf u/]/,
-u_ a9Ldf bz k|ltzt /sd ljsf; a}Ísf] d'2lt vftfdf hDdf
u/]/,
-3_ a9Ldf kfFr k|ltzt /sd jfl0fHo a}Ísf] ;fwf/0f z]o/ vl/b
u/]/,
-ª_ a9Ldf bz k|ltzt /sd ljQ sDkgLsf] d'2lt vftfdf hDdf
u/]/,
-r_ a9Ldf kfFr k|ltzt /sd ;"rLs[t klAns lnld6]8 sDkgLsf]
v'nf ¿kdf sf/f]af/ x'g] ;fwf/0f z]o/ vl/b u/]/ .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd ul/Psf] nufgL ;DaGwdf u'7L ;~rfnsn] ;do
;dodf cg'udg ug'{ kg]{5 / To;/L cg'udg ubf{ Ps If]qdf ePsf] nufgLsf]
k|ltkmn sd x'g] b]lvPdf nufgLsf zt{ aGb]hsf] cwLgdf /xL To:tf] nufgL lemsL
a9L k|ltkmn x'g] csf]{ If]qdf nufgL ug{ ;lsg]5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd cg'udg jf nufgL ubf{ cfjZostf cg';f/
;DalGwt If]qsf] ljz]if1sf] /fo lng ;lsg]5 .
-&_ pkbkmf -^_ adf]lhd lnPsf] /fonfO{ cg'udg jf nufgLsf] nflu cfwf/
dfGg ;lsg]5 .

108
www.lawcommission.gov.np

-*_ u'7L ;~rfnsn] cfˆgf] lghL ;DklQ / u'7L ;DklQ cnu cnu /fvL
To;sf] Joj:yfkg tyf ;~rfng ug'{ kg]{5 / vftf ;~rfng ug'{ kg]{ eP 5'§f5'§}
vftf /fVg' kg]{5 .
#@$= u'7L ;~rfns lgo'Qm ug'{ kg]{ M -!_ u'7L ;DklQsf] ;~rfng, Joj:yfkg, ;+/If0f,
x]/ljrf/ ug{ tyf To:tf] ;DklQaf6 k|fKt nfe lxtu|fxLsf] nflu k|of]u ug{ jf To;sf]
pko'Qm k|aGw ug{ u'7L ;~rfnssf] lgo'lQm ug{' kg{]5 .
-@_ ;+:yfkgfkqdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s u'7L ;~rfnssf] lgol'Qm
u'7L ;+:yfksn] ug]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd u'7L ;~rfns lgo'Qm gePsf]df jf x'g
g;s]df u'7L ;+:yfks g} u'7L ;~rfns ePsf] dflgg]5 .
#@%= u'7L ;~rfnssf] cof]Uotf M b]xfosf] JolQm u'7L ;~rfns x'g of]Uo x'g] 5}g M–
-s_ s/f/ ug{ cof]Uo ePsf],
-v_ cfˆgf] lhDdfdf /x]sf] ;DklQ lxgfldgf u/]sf],
-u_ e|i6frf/sf] s;"/df cbfntaf6 bf]ifL 7xl/Psf],
-3_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L s;"/df ;hfo kfPsf],
-ª_ u'7L ;~rfng ePsf] ;DklQsf] cfkm" dfq lxtu|fxL ePsf] .
#@^= u'7L ;~rfnssf] ;ª\Vof M ;+:yfkgkqdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s o;
kl/R5]bsf] cGo Joj:yfsf] clwgdf /xL u'7L ;~rfnssf] ;ª\Vof sDtLdf Pshgf /
a9Ldf P3f/ hgf;Dd x'g]5 .
#@&= ;Ël7t ;+:yf u'7L ;~rfns x'g ;Sg] M -!_ sfg"g adf]lhd :yfkgf ePsf] ;Ël7t
;+:yf u'7L ;~rfnssf] ¿kdf lgo'Qm x'g ;Sg]5 . -@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;+:yf
u'7L ;~rfnsdf lgo'Qm ePdf To:tf] ;+:yfsf] d'Vo eO{ sfd ug]{ JolQm jf To:tf]
;+:yfsf] ;~rfns ;ldltn] lg0f{o u/L clwsf/ k|Tofof]hg ul/Psf] JolQmn] To:tf]
;+:yfsf] tkm{af6 sfd ug'{ kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æd'Vo eO{ sfd ug]{ JolQmÆ eGgfn] To:tf]
;+:yfsf] cWoIf, ;~rfns, k|aGw ;~rfns, dxfk|aGws, sfo{sf/L lgb]{zs jf ;+:yfsf]
k|d'v eO{ sfd ug{ To:tf] ;+:yfaf6 clwsf/ kfPsf] JolQm ;Demg' k5{ .

109
www.lawcommission.gov.np

#@*= u'7L ;~rfnssf] kb l/Qm ;DaGwL Joj:yf M -!_ b]xfosf s'g} cj:yfdf u'7L
;~rfnssf] kb l/Qm x'g]5 M–
-s_ u'7L ;~rfns x'g lgh cof]Uo ePdf,
-v_ lghn] u'7L ;~rfnssf] kbaf6 /fhLgfdf lbPdf,

-u_ lghsf] d[To' ePdf jf bfdf;fxLdf k/]df,
-3_ ;Ël7t ;+:yf eP sfg"g adf]lhd lj36g, vf/]hL ePdf jf
bfdf;fxLdf k/]df,
-ª_ lglZrt cjlwsf] nflu u'7L :yfkgf ePsf] eP ;f] cjlw k"/f
ePdf,
-r_ lglZrt kbfjlw tf]sL u'7L ;~rfns lgo'Qm ePsf]df To:tf]
kbfjlw ;dfKt ePdf,
-5_ u'7L ;DklQ lxgfldgf u/]sf] jf To:tf] ;DklQsf] dgfl;a
x]/rfx gu/]sf] sf/0f b]vfO{ u'7L ;+:yfks jf cbfntn]
lghnfO{ x6fPdf .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd u'7L ;~rfnssf] kb l/Qm ePdf To:tf] kb
;+:yfkgfkqdf pNn]v ePsf] sfo{ljlw k"/f u/L kbk"lt{ ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd u'7L ;~rfnssf] kbk"lt{ x'g g;s]df lxtu|fxL eP
lghn] / lxtu|fxL geP jf lxtu|fxL olsg x'g g;s]df ;DalGwt :yfgLo txn] u'7L
;~rfns lgo'lQm ug{ ;Defljt gfdfjnL ;lxt ;DalGwt lhNnf cbfntdf lgj]bg
lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd u'7L ;~rfns lgo'Qm ug{ lgj]bg kg{ cfPdf lhNnf
cbfntn] ;+:yfkgfkqsf] efjgf cg'¿k lgj]bsn] pknAw u/fPsf] pDd]bjf/sf]
gfdfjnLdWo]af6 pko'Qm JolQmnfO{ u'7L ;~rfnssf] kbdf lgo'Qm ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sf/0faf6 s'g} u'7L ;~rfns kbaf6 d'Qm ePdf
lghn] oyfzL3| cfˆgf] lhDdf, lgoGq0f jf pkef]udf /x]sf] u'7Lsf] ;DklQ cGo
;~rfnsnfO{ x:tfGt/0f ug'{ kg]{5 / To;/L lgh kbd'Qm ePsf] sf/0fn] dfq lghn]

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

110
www.lawcommission.gov.np

;~rfns x'Fbfsf avt u/]sf] sfd sf/afxL jfktsf] s'g} lsl;dsf] bfloTj jf sfg"gL
sf/afxLaf6 pGd'lQm kfpg] 5}g .
t/ ;a} ;~rfns kbd'Qm x'g] ePdf csf]{ ;~rfns lgo'Qm ePkl5 To:tf]
;DklQ x:tfGt/0f ug'{ kg]{5 .
-^_ o; bkmf adf]lhd Ps hgf dfq ;~rfns ePsf] ;fj{hlgs u'7Lsf]
;~rfns kb l/Qm ePdf jf kbk"lt{ ePsf]df To;sf] hfgsf/L kl~hsflwsf/LnfO{ lbg'
kg]{5 .
#@(= u'7L ;~rfnssf] pQ/flwsf/sf] qmd tf]Sg' kg]{ M -!_ u'7L ;~rfnssf] pQ/flwsf/L
;g]{ ;DaGwdf ;+:yfkgfkqdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s u'7L ;~rfnssf]
d[To'kl5 lghsf] Ho]i7td 5f]/f, 5f]/f a'xf/L jf 5f]/Ln] k|fyldstfqmdsf] cfwf/df u'7L
;~rfnssf] kb k|fKt ug]{5 / lghdWo] sf]xL geP lghsf] xsjfnfn] u'7L ;~rfnssf]
kb k|fKt ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd u'7L ;~rfns x'g] JolQm u'7L ;~rfns x'g of]Uo
/x]g5 eg] To:tf] JolQm cof]Uo /x]sf] cjlw;Dd lghsf] ;+/Ifs jf lghnfO{ x]/rfx
ug]{ JolQmn] lghsf] tkm{af6 u'7L ;~rfnssf] bfloTj k"/f ug'{ kg]{5 .
-#_ ;+:yfkgfkqdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s s'g} JolQmsf] ;Gtfg
b/;Gtfg u'7L ;~rfns x'g] u/L Joj:yf ePsf] /x]5 eg] cf–cfk\mgf] xs;Ddsf]
xb;Dd To:tf] JolQmsf] ;Gtfg b/;Gtfgn] u'7L ;~rfnssf] kb k|fKt ug]{ 5g\ /
To:tf] cj:yfdf bkmf #@^ sf] Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
##)= ljz]if kl/l:yltdf u'7L ;~rfnssf] bfloTj lgjf{x ug'{ kg]{ M u'7L ;~rfnssf] ;Dk"0f{
kb l/Qm eO{ bkmf #@* sf] pkbkmf -@_ adf]lhd tTsfn u'7L ;~rfnssf] kbk"lt{ x'g
;Sg] cj:yf gePdf To;/L kbk"lt{ geP;Ddsf] cjlwsf] nflu :yfgLo txn] u'7L
;~rfnssf] ¿kdf sfd ug'{ kg]{5 .
##!= ;j{;Ddt lg0f{oåf/f u'7L ;~rfng ug'{ kg]{ M -!_ PseGbf a9L u'7L ;~rfns /x]sf]
u'7Ldf ;+:yfkgfkqdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s ;Dej eP;Dd u'7L
;~rfnsx¿ ;a}sf] ;j{;Ddt lg0f{oåf/f u'7L ;~rfng ug'{ kg]{5 .

111
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;j{;Ddt sfod x'g g;s]df tTsfn sfod /x]sf
u'7L ;~rfnsx¿sf] ax'dtåf/f / To:tf] ;Dej gePdf pd]/sf] lx;fan] Ho]i7 u'7L
;~rfnssf] lg0f{o adf]lhd u'7L ;~rfng x'g ;Sg]5 .
##@= u'7Lsf] p2]Zo sfof{Gjog ug]{ M u'7L ;~rfnsn] u'7L ;+:yfkgfkqdf pNn]v eP
adf]lhd u'7Lsf] p2]Zo sfof{Gjog ug'{ kg]{5 / To;/L u'7Lsf] p2]Zo sfof{Gjog ubf{
lghn] cfˆgf] Ifdtf, ljj]s / OdfGbf/Lk"j{s sfo{ ;Dkfbg ug'{ kg]{5 .
###= u'7Lsf] ;DklQsf] clen]v /fVg' kg]{ M -!_ u'7L ;~rfnsn] u'7Lsf] ;DklQsf] kmfF6af/L
tof/ u/L clen]v cBfjlBs ug'{ kg]{5 / ;fj{hlgs u'7Lsf] xsdf k|To]s jif{ To:tf]
clen]vsf] Ps k|lt kl~hsflwsf/L ;dIf bflvnf ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] kmfF6af/Ldf s"n ;DklQ, C0f, jf To:tf] ;DklQ
s'g} Joj;fodf nufgL u/]sf] eP ;f]sf] ;fFjf, Aofh jf cGo s'g} k|ltkmn k|fKt u/]sf]
eP ;f] ;d]t pNn]v ug'{ kg]{5 .
##$= u'7L ;DklQsf] ;+/If0f M -!_ u'7L ;~rfnsn] u'7Lsf] ;DklQ ;Def/ tyf ;+/If0f ug{'
kg]{5 / To:tf] k|of]hgsf] nflu s'g} lsl;dsf] sfg"gL sf/afxL ug'{ kg]{ eP jf s'g}
;fj{hlgs clwsf/L ;dIf s'g} lsl;dsf] /Lt k'¥ofpg' kg]{ eP To:tf] ;d]t ug{
;Sg]5 .
-@_ u'7Lsf] ;DklQ ;+/If0f jf ;Def/ ubf{ u'7L ;~rfnsn] cfˆg} ;DklQ ;/x
plrt / dgfl;a x]/ljrf/ tyf u'7L ;DklQsf] clejl[å x'g] sfd ug'{ kg]{5 .
##%= lxtu|fxLsf] lxt k|lts"n x'g] u/L u'7L ;DklQsf] ef]urng ug{ gx'g] M u'7L ;~rfnsn]
u'7Lsf] ;DklQ lxtu|fxLsf] lxt k|lts"n x'g] u/L cfk\mgf] jf c¿ s;}sf] nflu
ef]urng jf k|of]u ug{ x'Fb}g .
##^= u'7L ;DklQ gf]S;fgL x'gaf6 /f]Sg' kg]{ M -!_ lxtu|fxLsf] lxt k|lts"n jf u'7Lsf] p2]Zo
ljk/Lt x'g] u/L u'7Lsf] ljgfz ug]{, cGTo ug]{ jf cGo s'g} lsl;dn] gf]S;fgL ug]{
sfd x'g lbgaf6 /f]Sg] bfloTj u'7L ;~rfnssf] x'g]5 .
-@_ u'7Lsf] ;DklQ pko'Qm 9+uaf6 Joj:yfkg gePdf, 7uL jf hfn;fhL
ePdf, lxgfldgf ePdf jf u'7Lsf] p2]Zo k"/f gu/L u'7L ;DklQsf] cGoq pkof]u
ePdf s'g} ;+:yfks jf lxtu|fxLn] ;+:yfkgfkqdf plNnlvt Joj:yfsf] cwLgdf /xL
u'7L ;DklQ To;/L lxgfldgf x'gaf6 /f]Sg cbfntdf ph'/L ug{ ;Sg]5 .

112
www.lawcommission.gov.np

t/ ;fj{hlgs u'7Lsf] xsdf hf];'s}n] klg ph'/L ug{ ;Sg]5 .


-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k/]sf] ph'/L adf]lhd u'7L ;DklQ Joj:yfkg
gePsf], 7uL, hfn;fh jf lxgfldgf ePsf] jf cGoq pkof]u ePsf] 7x/ ePdf
cbfntn] lxgfldgf ug]{af6 lauf] c;'n pk/ ug]{5 / u'7L ;~rfnsn] To;/L lxgfldgf
u/]sf] /x]5 eg] lghaf6 To; jfkt Ifltk"lt{ ;d]t e/fpg ;Sg]5 .
##&= u'7Lsf] n]vf /fVg' kg]{ M -!_ u'7L ;~rfnsn] u'7L ;DklQsf] lx;fa :ki6 / jf:tljs
¿kdf b]lvg] u/L n]vf /fVg' kg]{5 / kl~hsflwsf/L, u'7L ;+:yfks jf lxtu|fxL
klxrfg ePsf]df lghn] lg/LIf0f ug{ rfx]df To;sf] ljj/0f pknAw u/fpg' kg]{5 .
-@_ u'7L ;~rfnsn] ;fj{hlgs u'7Lsf ;DaGwdf k|To]s jif{ dfGotf k|fKt n]vf
k/LIfsaf6 n]vfk/LIf0f u/fO{ n]vfk/LIf0f k|ltj]bgsf] Ps k|lt kl~hsflwsf/L ;dIf
k]z ug'{ kg]{5 .
##*= u'7Lsf] pNnª\3g M -!_ u'7L ;~rfnsn] o; kl/R5]b adf]lhd k"/f ug'{ kg]{ bfloTj k"/f
gu/]df lghn] u'7L pNnª\3g u/]sf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd u'7Lsf] pNnª\3g ePdf To;af6 u'7Lsf] ;DklQ jf
lxtu|fxLnfO{ x'g uPsf] xflg, gf]S;fgL jfkt To;/L u'7L pNnª\3g ug]{ u'7L ;~rfns
lhDd]jf/ x'g]5 / To; jfktsf] bfloTj lghn] Joxf]g'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd bfloTj Joxf]g'{ kbf{ u'7L pNnª\3g gx'Fbf u'7L jf
lxtu|fxLnfO{ h] h:tf] cfo jf nfe x'g] lyof] ;f]xL a/fa/sf] nfe u'7L pNnª\3g ug]{
u'7L ;~rfnsn] Joxf]g'{ kg]{5 .
-$_ s'g} u'7Ldf PseGbf a9L u'7L ;~rfns ePsf]df u'7L pNnª\3g ug]{
k|To]s u'7L ;~rfnsn] u'7L pNnª\3g u/]sf] sf/0faf6 xflg, gf]S;fgL jfkt ;fd"lxs
¿kdf bfloTj Joxf]g'{ kg]{5 .
-%_ s'g} u'7Lsf] Ps c+zdf u'7L pNnª\3g ePsf] / csf]{ s'g} c+zdf nfe k|fKt
ePsf]df u'7L ;~rfnsn] To:tf] nfenfO{ cfk\mgf] bfloTj k"/f ug]{ sfddf k|of]u ug{
;Sg] 5}g .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf cj:yfdf u'7L
;~rfnsn] u'7L pNnª\3g ;DaGwdf ePsf] xflg, gf]S;fgL jfktsf] bfloTj Joxf]g'{ kg]{
5}g M–

113
www.lawcommission.gov.np

-s_ sfg"gsf] sfof{Gjogaf6 x'g uPsf] xflg, gf]S;fgL,


-v_ cfk"meGbf klxn]sf] u'7L ;~rfnssf] s'g} sfd jf To;sf]
kl/0ffdaf6 u'7L pNnª\3g x'g uO{ ePsf] xflg, gf]S;fgL .
-&_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] ;+lxtf k|f/De x'g'
eGbf cl3 tTsfn k|rlnt sfg"g adf]lhd ;+:yfkgf eO{ ;~rfng x'Fb} cfPsf u'7Lsf]
;DaGwdf s;}n] b]xfosf] sfd u/]df u'7L pNnª\3g u/]sf] dflgg]5 M–
-s_ u'7Lsf] bfgkq, lznfkq jf To:tf] u'7L /fVg] lnvt adf]lhdsf]
sfd gu/]df,
-v_ u'7L /fVg] jf lghsf ;Gtfg jf xsjfnfn] u'7Lsf] bfgkq lznfkq
;d]tsf lnvt adf]lhdsf] sfd rnfO{ ef]u rng ug{ kfpg] z]if
afFsL afx]s u'7Lsf] hUuf a]rlavg u/]df, bfg bftJo lbPdf jf
lwtf] aGws /fv]df, jf
-u_ u'7Lsf] rn ;DklQ u'7Lsf] sfdsf nflu rng Jojxf/ ubf{
dgfl;a tj/n] lvP 36]sf]df afx]s u'l7of/n] lxgfldgf u/]df .
-*_ pkbkmf -&_ adf]lhd u'7Lsf] pNnª\3g u/]df of] ;+lxtf k|f/De x'Fbfsf
avt sfod /x]sf] sfg"g adf]lhd sf/afxL x'g]5 .
##(= u'7L ;DklQsf] lnvt u'7L ;~rfns;Fu /xg] M -!_ u'7L ;+:yfkgfkqdf cGoyf Joj:yf
ePsf]df afx]s u'7L ;DklQsf] :jfldTj tyf ef]urng ;DaGwL lnvt, sfuhft tyf
To; ;DaGwL cGo ;a't k|df0f ;a} u'7L ;~rfnssf] lhDdfdf /xg]5 / ;fj{hlgs
u'7Lsf] xsdf To:tf] lnvt, sfuhftsf] k|ltlnlk u'7L ;~rfnsn] kl~hsflwsf/L
;dIf bflvnf ug'{ kg]{5 .
t/ kl~hsflwsf/Ln] g} :jLs[lt lbg] lnvt, sfuhft jf k|df0fsf] k|ltlnlk
lgh ;dIf bflvnf ug'{ kg]{ 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf lnvt, sfuhft tyf k|df0f u'7L ;~rfns tyf
kl~hsflwsf/Ln] ;'/lIft tj/n] /fVg' kg]{5 .
#$)= u'7L ;DklQaf6 zf]wegf{ lng kfpg]] M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg u'7L ;DklQ ;+/If0f ug]{, u'7Lsf] p2]Zo sfof{Gjog ug]{ jf lxtu|fxLsf] lxt

114
www.lawcommission.gov.np

;+/If0f ug]{ l;nl;nfdf u'7L ;~rfnsn] cfk\mgf] lghL jf c¿ s;}sf] ;DklQ k|of]u
u/]sf] /x]5 eg] To:tf] ;DklQ jfktsf] /sd u'7L ;DklQaf6 zf]wegf{ lng kfpg]5 .
#$!= cGo clwsf/, st{Jo / bfloTj u'7L ;~rfnsdf /x]sf] dflgg] M o; kl/R5]bdf :ki6
¿kdf pNn]v ePsf] clwsf/, st{Jo / bfloTjsf cltl/Qm ;+:yfkgfkqdf cGoyf
Joj:yf ePsf]df afx]s u'7Lsf] p2]Zo sfof{Gjog u/L k"/f ug{, u'7L ;DklQsf]
x]/ljrf/ / ;+/If0f ug{ tyf lxtu|fxLsf] xs, lxt ;+/If0f ug{sf] nflu cfjZos kg]{
cGo clwsf/ / st{Jo u'7L ;~rfnsdf /x]sf] dflgg]5 .
#$@= u'7L ;~rfnsn] ug{ gx'g] M -!_ ;+:yfkgfkqdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s u'7L
;~rfnsn] b]xfosf] sfd ug{ jf u/fpg x'Fb}g M–
-s_ u'7Lsf] ;DklQ u'7Lsf] p2]Zo k"/f ug{ afx]s cGo s'g} lsl;dn]
k|of]u ug{,
-v_ u'7Lsf] ;DklQ u'7Lsf] p2]Zo k"/f ug{ afx]s cfk"m jf c¿
s;}nfO{ d'gfkmf x'g] s'g} sfddf k|of]u ug{ jf nufpg,
-u_ csf]{ u'7L ;~rfns jf cGo s;}nfO{ u'7L ;~rfnssf]
lhDd]jf/L jf bfloTj k|Tofof]hg jf ;'Dkg,
t/ s'g} ;fdfGo sf/f]af/df cfˆgf] k|ltlglw jf jf/];
lgo'Qm ug{ jf To:tf] sf/f]af/sf] k|s[ltn] lhDd]jf/L jf bfloTj
k|Tofof]hg x'g' kg]{ /x]5 eg] To:tf] lhDd]jf/L jf bfloTj ;'DkGg
jf lxtu|fxL olsg ePsf]df To:tf] lxtu|fxLsf] cg'dltn]
s;}nfO{ s'g} lhDd]jf/L lbg afwf kg]{ 5}g .
-3_ PseGbf a9L u'7L ;~rfns ePsf]df bkmf #@( ljk/Lt PSn}n]
u'7L ;DaGwL s'g} sfd ug{,
-ª_ u'7L ;~rfns eP jfkt lghn] s'g} lsl;dsf] kfl/>lds, eQf
jf ;'ljwf k|fKt ug{,
t/ sfof{no :yfkgf u/L k"0f{sfnLg jf cf+lzs sfd
u/]sf]df jf u'7Lsf] p2]Zo jf lxtu|fxLsf] lxt k|lts"n gx'g] u/L
kl~hsflwsf/Lsf] k"j{ :jLs[lt lnO{ dgfl;a kfl/>lds, eQf jf
;'ljwf lng ;lsg]5 .

115
www.lawcommission.gov.np


-r_ u'7L ;~rfns axfn /x]sf] cjlwe/ / u'7L ;~rfnsaf6
cjsfz k|fKt u/]sf] sDtLdf tLg jif{ JotLt geO{ cfkm"
;~rfns /x]sf] u'7Lsf] ;DklQ vl/b ug{ jf To:tf] ;DklQ s'g}
lsl;dn] lwtf], aGws, lnh jf ef8fdf lng .
-@_ u'7L ;~rfnsn] cfˆgf] lghL ;DklQ / u'7L ;DklQ aLr cfly{s sf/f]af/
ug{ u/fpg kfpg] 5}g . o:tf] sfo{ u/]df u'7L ;DklQdf k'Ug uPsf] Iflt jfkt lghn]
Ifltk"lt{ lbg' kg]{5 .
-#_ u'7L ;~rfnsn] cfˆgf] ;DklQ / u'7L ;DklQnfO{ ld;fpg kfpg] 5}g .
#$#= u'7L ;DklQ x:tfGt/0f ug{ lgb]{zg lbg] M ;+:yfkgfkqdf cGoyf Joj:yf ePsf]df
afx]s Ps dfq lxtu|fxL ePsf]df lgh s/f/ ug{ of]Uo ePkl5 / PseGbf a9L
lxtu|fxL eP k|To]s lxtu|fxL s/f/ ug{ of]Uo eO{ Psdt ePkl5 lghn] u'7Lsf] ;DklQ
cfk"mnfO{ x:tfGt/0f ug{ u'7L ;~rfnsnfO{ lgb]{zg lbg ;Sg]5g\ / To;/L lgb]{zg
lbPdf To:tf] lgb]{zg kfngf ug'{ u'7L ;~rfnssf] st{Jo x'g]5 .
t/ ;fj{hlgs u'7Lsf] xsdf of] Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
#$$= u'7L ;DklQsf] nfe Tofu ug{ ;Sg] M -!_ lghL u'7Lsf] xsdf s/f/ ug{ of]Uo ePsf]
lxtu|fxLn] u'7L ;DklQaf6 k|fKt ug]{ cfk\mgf] xs, nfe, ;'ljwf jf lxt u'7L ;~rfns
/ kl~hsflwsf/LnfO{ lnlvt ¿kdf ;"rgf lbO{ cf+lzs jf k"/} Tofu ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd u'7L ;DklQaf6 k|fKt ug]{ xs, nfe, ;'ljwf jf lxt
k"/} Tofu u/L s'g} lxtu|fxL afFsL g/x]df To:tf] u'7L lj36g ePsf] dflgg]5 .
#$%= u'7L ;DklQsf] :jfldTj sfod ug'{ kg]{ M -!_ u'7L ;DklQ btf{ ;|]:tfdf u'7L hgfO{
;+:yfkgfkqdf pNn]v eP adf]lhdsf] JolQmsf] gfddf /xg]5 / ;+:yfkgfkqdf
:jfldTj /xg] JolQm pNn]v gePsf]df lxtu|fxL JolQmsf] gfddf /xg]5 .
-@_ ;fj{hlgs u'7Lsf] xsdf To:tf] u'7Lsf] ;DklQ ;~rfng tyf Joj:yfkg
ug{ 5'§} ;Ël7t ;+:yf v8f ug'{ kg]{ Joj:yf ;+:yfkgfkqdf ePsf]df To:tf] ;DklQ
To;/L v8f ePsf] ;Ël7t ;+:yfsf] gfddf /xg]5 .
#$^= u'7Lsf] p2]Zodf x]/km]/ x'g ;Sg] M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg u'7L ;+:yfksn] u'7L :yfkgf ubf{sf avt ;+:yfkgfkqdf pNn]v ePsf] p2]Zo

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

116
www.lawcommission.gov.np

;+zf]wg jf x]/km]/ ug{ pko'Qm b]vL sf/0f v'nfO{ kl~hsflwsf/L ;dIf lgj]bg lbg
;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd kg{ cfPsf] lgj]bg hfFra'em ubf{ ;+:yfkgfkqdf
plNnlvt p2]Zo ;+zf]wg jf x]/km]/ ug'{ kg]{ sf/0f dgfl;a ePdf kl~hsflwsf/Ln]
To:tf] p2]Zo ;+zf]wg jf x]/km]/ ug]{ cfb]z lbg ;Sg]5 / To;/L cfb]z ePsf]df ;f]xL
adf]lhd ;+:yfkgfkqsf] p2]Zo ;+zf]wg jf x]/km]/ ePsf] dflgg]5 .
#$&= u'7L ;DklQ u0fgf gx'g] M u'7L ;~rfnsn] u'7L ;DklQ ;~rfng / Joj:yfkg
u/]sf]df To:tf] ;DklQ s/ lgwf{/0f ug]{ jf cGo s'g} k|of]hgsf] nflu u'7L ;~rfnssf]
;DklQsf] ¿kdf u0fgf x'g] 5}g .
t/ To:tf] ;DklQaf6 s'g} nfe, ;'ljwf jf lxt k|fKt ug]{ JolQmsf] xsdf
To:tf] nfe, ;'ljwf jf lxtnfO{ u0fgf ul/g]5 .
#$* u'7L ab/ ePdf To;sf] kl/0ffd M -!_ Ps k6s :yfkgf ePsf] u'7L s'g} sf/0fjz eË
jf lj36g ePdf cl3 eP u/]sf] sfddf s'g} c;/ kg]{ 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd u'7L eË jf s'g} sf/0fn] lj36g ePdf ;fj{hlgs
u'7Lsf] xsdf To:tf] u'7Lsf] ;DklQ ;+:yfkgfkqdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s
kl~hsflwsf/Lsf] cfb]zn] u'7L ;~rfnsn] To:t} p2]Zo ePsf] cGo s'g} u'7L / To:tf]
u'7L gePsf]df ;dfg p2]Zo ePsf] s'g} ;fj{hlgs ;+:yfnfO{ x:tfGt/0f ug]{5 / lghL
u'7L eP lxtu|fxL olsg ePsf]df To:tf] lxtu|fxL / To:tf] lxtu|fxL gePsf]df lghsf]
glhssf] xsjfnf / To:tf] xsjfnf klg gePdf u'7L ;+:yfks / u'7L ;+:yfks klg
gePdf cGo xsjfnfnfO{ x:tfGt/0f ug]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] s'g} ;+:yf jf JolQm gePdf eË jf lj36g ePsf]
u'7Lsf] ;DklQ g]kfn ;/sf/sf] x'g]5 .
#$(= k'g/fj]bg ug{ ;Sg] M o; kl/R5]b adf]lhd kl~hsflwsf/Ln] u/]sf] cfb]z jf lg0f{o
pk/ lrQ ga'‰g] kIfn] To:tf] cfb]z jf lg0f{o ePsf] yfxf kfPsf] ldltn] k}FtL;

lbgleq ;DalGwt lhNnf cbfntdf k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 .
#%)= cGo u'7L ;DaGwL Joj:yf M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg of] ;+lxtf k|f/De x'g'eGbf cl3 g} tTsfn k|rlnt sfg"g adf]lhd ;+:yfkgf eO{

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

117
www.lawcommission.gov.np

;~rfng x'Fb} cfPsf u'7LnfO{ o; kl/R5]bsf s'g} s'/fn] c;/ kfg]{ 5}g / To:tf] u'7L
;+:yfkgf ug]{ bfgkq, lznfkq, ;+:yfkgfkq jf cGo s'g} lnvtdf n]lvP adf]lhd jf
/Lt, k/Dk/f jf cEof; adf]lhd u'7L ;~rfng ug{ ;lsg]5 .
t/ To:tf] u'7L of] ;+lxtf k|f/De ePsf] tLg jif{leq o; ;+lxtf adf]lhd btf{
u/L jf To:tf] u'7L ;~rfng xF'b} cfPsf] hfgsf/L kl~hsflwsf/LnfO{ u/fO{ clen]v
/fVg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] u'7L h'g p2]Zo / k|of]hgsf nflu ;+:yfkgf ePsf]
lyof] ;f]xL p2]Zo / k|of]hgsf nflu k"j{jt ¿kdf Joj:yfkg / ;~rfng ug'{ kg]{5 /
;f]xL adf]lhdsf] p2]Zo / k|of]hg k"/f u/L afFsL /x]sf] ;DklQ jf cfDbfgL ef]u rng
ug{ jf lwtf] aGws /fVg ;lsg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;+:yfkgf ePsf u'7Lsf] p2]Zo / k|of]hgdf k|lts"n
c;/ gkg]{ u/L u'7Lsf] ;DklQ vl/b lalqm ug{ ;lsg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd vl/b ul/ lng] JolQmn] h'g k|of]hgsf nflu u'7L
;+:yfkgf ePsf] xf] ;f]xL p2]Zo / k|of]hgsf lgldQ ;DklQ k|of]u ug'{ kg]{5 .
-%_ ;/sf/L hUuf k|fKt u/L s'g} vf; k|of]hgsf nflu pkbkmf -!_ adf]lhdsf]
u'7L ;+:yfkgf jf ;~rfng u/]sf] eP To:tf] hUuf h'g k|of]hgsf nflu u'7L ;~rfng
ePsf] lyof] To:tf] p2]Zo / k|of]hg k"/f ug{ k|of]u ug{' kg{]5 / To:tf] hUuf u'7L
/fVg] jf lghsf ;Gtfg jf xsjfnfn] ef]urng ug{ kfpg] 5}g .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhdsf] JolQmn] To:tf] u'7Lsf] p2]Zo / k|of]hg k"/f
gu/]df h'g JolQmn] To:tf] p2]Zo / k|of]hg k"/f u/]sf] 5 ;f]xL JolQmn] To:tf] hUuf
ef]u rng ug{ kfpg]5 .
-&_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} lnvt geO{
pkbkmf -!_ adf]lhdsf] u'7L s;}n] lg/Gt/ ¿kdf ;f]x| jif{ jf ;f]eGbf a9L cjlw b]lv
;~rfng ub}{ cfPsf] /x]5 eg] To:tf] u'7Lsf] p2]Zo / k|of]hg k"/f u/L To;sf] ;DklQ
lghn] ef]u rng ug{ ;Sg]5 .
-*_ o; bkmfdf n]lvPsf] afx]ssf cGo s'/fx¿ u'7L ;+:yfkgf kq, lznfkq,
bfgkqdf n]lvP adf]lhd jf To:tf] u'7L ;~rfng ;DaGwL k/Dk/f / cEof; adf]lhd
x'g]5 .

118
www.lawcommission.gov.np

#%!= xbDofb M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn]
gfln; ug'{ kbf{ b]xfosf] ljifodf s'g} xbDofb nfUg] 5}g M–
-s_ u'7Lsf] ;DklQ lxgfldgf u/]sf],
-v_ u'7Lsf] ;DklQ;Fu ;DalGwt s'g} lnvt hfn;fhL jf lst]{
u/]sf],
-u_ u'7Lsf] ;DklQ df;] vfPsf],
-3_ ;~rfnsn] u'7L ;+:yfkgfkqsf] zt{ ljk/Lt kmfObf lnPsf],
-ª_ u'7Lsf] ;DklQ jf ;f]sf] d"No jf cfo ;~rfns jf cGo
JolQmaf6 lkmtf{ u/fpg' k/]sf] .
-@_ pkbkmf -!_ df plNnlvt ljifo afx]s cGo ljifodf gfln; ug'{ kg]{ sf/0f
ePsf] ldltn] 5 dlxgfleq gfln; ug{ ;lsg]5 .
kl/R5]b–&
kmnf]kef]u ;DaGwL Joj:yf
#%@= kmnf]kef]u -o'h'k|'mS6_ sf] Joj:yf ePsf] dflgg] M -!_ s;}n] cfkm\gf] xs / :jfldTjdf
/x]sf] ;DklQ, To;af6 k|fKt x'g] k|ltkmn, nfe, cfDbfgL jf ;'ljwf csf]{ JolQmn] k|of]u
ug{ ;Sg] u/L lgMz'Ns ¿kdf lbPsf]df kmnf]kef]usf] Joj:yf ePsf] dflgg]5 .
-@_ kmnf]kef]usf] Joj:yf ;DalGwt JolQmx¿ aLr ePsf] s/f/ adf]lhd
x'g]5 .
#%#= kmnf]kef]u k|efjsf/L x'g] M s/f/ adf]lhd sfod ePsf] kmnf]kef]usf] Joj:yf s/f/df
cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s s/f/ k|f/De ePsf] ldltb]lv k|efjsf/L x'g]5 .
#%$= lnvt ug'{ kg]{ M -!_ s;}n] cfkm\gf] crn ;DklQ kmnf]kef]u u/L lbFbf sfg"g adf]lhd
lnvt ug'{ kg]{5 .
-@_ s;}n] ;uf]nsf] ;DklQ kmnf]kef]usf] ¿kdf lbFbf Psf;uf]nsf] c+lzof/sf]
;xdlt lng' kg]{5 .
#%%= kmnf]kef]uLn] cfkm\g} ;DklQ ;/x k|of]u ug{ kfpg] M -!_ s;}n] cfkm\gf] ;DklQ s;}nfO{
kmnf]kef]u ug{ lbPsf]df To:tf] ;DklQ k|fKt ug]{ kmnf]kef]uLn] To:tf] ;DklQ, To;af6
k|fKt jf cfh{g x'g] k|ltkmn, nfe, cfDbfgL jf ;'ljwf / To;af6 a9] a9fPsf]
k|ltkmn, nfe, cfDbfgL jf ;'ljwf cfkm\gf] ;DklQ ;/x k|of]u ug{ kfpg]5 .

119
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;DklQ k|fKt ug]{ PseGbf a9L kmnf]kef]uL ePsf]df
k|To]s kmnf]kef]uLn] ;fd"lxs ¿kdf jf PSnf PSn} To:tf] ;DklQ k|of]u ug{
kfpg]5g\ .
-#_ kmnf]kef]usf] Joj:yf cGtu{t k|fKt ePsf] ;DklQ c+z a08f ePsf]df
c+za08f adf]lhd kmnf]kef]u ug{ kfpg] k|To]s c+lzof/n] pkbkmf -!_ adf]lhd ;DklQ
k|of]u ug{ kfpg]5g\ .
-$_ kmnf]kef]uLn] kmnf]kef]usf] Joj:yf cGtu{t k|fKt ePsf] ;DklQsf] ;+/If0f
jf ef]urngsf] nflu cfjZostfg';f/ cbfntdf gfln; lbg ;Sg]5 .
#%^= kmnf]kef]uLn] k|of]u ug{ g;Sg] ;DklQ M bkmf #%% df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt u/]sf] ;DklQ;Fu ;DalGwt b]xfosf ;DklQ
kmnf]kef]uLn] k|of]u ug{ ;Sg] 5}g M–
-s_ ;DklQ;Fu ;DalGwt vfgL tyf vlgh kbfy{,
t/ vfgL g} kmnf]kef]u cGtu{t k|of]u ug{ lbPsf]df To:tf]
vfgL k|of]u ug{ ;lsg]5 .
-v_ x'ls{;s]sf ?v,
t/ ?vaf6 k|fKt x'g] kmn, km"n jf cGo k}bfjf/ k|of]u ug{
;lsg]5 .
#%&= :jLs[lt lagf ;DklQsf] ;+/rgf x]/km]/ ug{ gkfpg] M kmnf]kef]uLn] kmnf]kef]u cGtu{t
k|fKt ePsf] ;DklQ :jfldTjjfnfsf] k"j{ :jLs[lt lagf To:tf] ;DklQsf] df}lns cj:yf
-;a\:6ofG;_ jf To;sf] :j¿k -kmd{_ df pNn]Vo ¿kdf x]/km]/ ug{ jf To:tf] ;DklQ
lagfz ug{ kfpg] 5}g .
t/ kmnf]kef]u cGtu{t lbOPsf] ;DklQsf] :j?k x]/km]/ jf To;sf] lagfz lagf
k|of]u ug{ g;lsg] eP s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s To:tf] ;DklQ lkmtf{
ubf{ sfod x'g ;Sg] d"No lt/L To:tf] ;DklQsf] :j?k x]/km]/ jf lagfz u/L k|of]u
ug{ ;lsg]5 .
#%*= kmnf]kef]u cGtu{tsf] ;DklQ axfn, lnh jf aGwsLdf lbg ;Sg] M -!_ kmnf]kef]uLn]
rfx]df kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt u/]sf] ;DklQ bkmf #%@ sf] pkbkmf -@_ adf]lhdsf]
s/f/sf] cwLgdf /xL lnvt u/L axfn, lnh jf aGwsLdf lbg ;Sg]5 .

120
www.lawcommission.gov.np

t/,
-!_ dfl;s aL; xhf/ ?k}ofF;Dddf ;DklQ axfndf lbFbf lnvt ug'{ kg]{
5}g .
-@_ To;/L axfn, lnh jf aGwsLdf ;DklQ lbPsf]df kmnf]kef]uLn]
:jfldTjjfnfnfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
-#_ kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt ;DklQ kmnf]kef]u sfod /xg]eGbf a9L
cjlwsf] nflu axfn, lnh jf aGwsLdf lbg ;lsg] 5}g .
-@_ kmnf]kef]uLn] kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt u/]sf] ;DklQ axfn, lnh jf
aGwsLdf lbFbf To; ;DaGwL lnvtdf kmnf]kef]u cGtu{tsf] ;DklQ ePsf] s'/f pNn]v
ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ ljk/Lt s;}n] kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt u/]sf] ;DklQ
axfn, lnh jf aGwsLdf lbPsf] eP To:tf] Jojxf/ :jtM ab/ x'g]5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd axfn, lnh jf aGwsLdf lnPsf] ;DklQ axfn, lnh
jf aGwsL lng] JolQmn] kmnf]kef]uLn] ;/x k|of]u ug{ ;Sg]5 .
#%(= kmnf]kef]u cGtu{tsf] ;DklQ dd{t ;Def/ tyf x]/ljrf/ ug'{ kg]{ M -!_ kmnf]kef]uLn]
kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt u/]sf] ;DklQ cfkm\g} ;DklQ ;/x dfgL plrt / dgfl;a
tj/n] dd{t ;Def/ tyf x]/ljrf/ ug'{ kg]{5 .
-@_ s'g} JolQmn] kmnf]kef]u cGtu{tsf] ;DklQ axfn, lnh jf aGwsLdf
lnPsf]df lghn] To:tf] ;DklQsf] plrt / dgfl;a tj/n] x]/ljrf/ ug'{ kg]{5 .
-#_ kmnf]kef]uLn] kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt u/]sf] ;DklQsf] dd{t ;Def/
cfkm\g} vr{df ug'{ kg]{5 .
t/ ljkb\sf] sf/0f ;f/e"t /sd -;A:6\oflG;on Pdfp06_ vr{ u/L To:tf]
;DklQ dd{t / ;Def/ ug'{ k/]df :jfldTjjfnfsf] k"j{ :jLs[lt lng' kg]{5 / To;/L
ePsf] dd{t ;Def/sf] vr{ :jfldTjjfnfn] Joxf]g'{ kg]{5 .
#^)= kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt ;DklQsf] xflg, gf]S;fgL ug{ gx'g] M -!_ kmnf]kef]uLn]
kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt u/]sf] ;DklQsf] xflg, gf]S;fgL ug{ jf u/fpg' x'Fb}g .

121
www.lawcommission.gov.np

-@_ kmnf]kef]uL jf bkmf #%* adf]lhd axfn, lnh jf aGwsLdf lng] JolQmn]
To:tf] ;DklQ k|of]u ubf{ s'g} lsl;daf6 xflg, gf]S;fgL ePdf kmnf]kef]uL lhDd]jf/
x'g]5 .
t/ ljkb\ k/L To:tf] ;DklQ xflg, gf]S;fgL ePsf]df kmnf]kef]uL lhDd]jf/ x'g]
5}g .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;DklQ k|of]u ubf{ x'g ;Sg] xflg, gf]S;fgLsf lj?4
kmnf]kef]uLn] kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt u/]sf] ;DklQsf] ;+/If0fsf] nflu aLdf jf cGo
cfjZos+ ;'/IffTds pkfo ckgfpg ;Sg]5 .
#^!= s/ jf z'Ns kmnf]kef]uLn] Joxf]g'{ kg]{ M kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt u/]sf] ;DklQsf]
sfg"g adf]lhd nfUg] s/, dfnkf]t jf b:t'/ kmnf]kef]uLn] Joxf]g'{ kg]{5 .
t/ kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt u/]sf] ;DklQ jfkt e'Qmfg ug'{ kg]{ ;DklQ s/
:jfldTjjfnfn] Joxf]g'{ kg]{5 .
#^@= s;}n] bfaL jf lvrf]nf u/]df :jfldTjjfnfnfO{ hfgsf/L lbg' kg]{ M -!_ kmnf]kef]u
cGtu{tsf] ;DklQ pk/ s;}n] cltqmd0f, bfaL jf lvrf]nf u/]df kmnf]kef]uLn] To;sf]
kGw| lbgleq ;f] s'/fsf] hfgsf/L :jfldTjjfnfnfO{ u/fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd hfgsf/L gu/fpg] kmnf]kef]uL To;af6 pTkGg x'g
;Sg] kl/0ffdk|lt hjfkmb]xL x'g]5 .
#^#= kmnf]kef]usf] Joj:yf axfn /xg] cjlw M -!_ kmnf]kef]usf] Joj:yf s/f/df pNn]v
ePsf] cjlw;Ddsf] nflu axfn /xg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s/f/df cGoyf pNn]v
ePsf]df afx]s b]xfosf] cjlweGbf a9L kmnf]kef]usf] Joj:yf axfn /xg] 5}g M–
-s_ s'g} k|fs[lts JolQm kmnf]kef]uL ePdf lghsf] d[To' ePsf] jf
kmnf]kef]usf] Joj:yf ePsf] pgGkrf; jif{ k"/f ePsf]dWo] h'g
klxn] x'G5 To:tf] cjlw,
-v_ s'g} sfg"gL JolQm kmnf]kef]uL ePdf To:tf] JolQm lj36g
ePsf] jf kmnf]kef]usf] Joj:yf ePsf] pgGtL; jif{ k"/f
ePsf]dWo] h'g klxn] x'G5 To:tf] cjlw .

122
www.lawcommission.gov.np

:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf nflu ælj36gÆ eGgfn]


sfg"gL JolQmsf] vf/]hL, lnlSj8]zg, btf{ vf/]hL jf bfdf;fxLdf
k/]sf] cj:yf ;d]t ;Demg' k5{ .
-#_ PseGbf a9L JolQm kmnf]kef]uL ePsf]df s/f/df cGoyf pNn]v ePsf]df
afx]s s'g} kmnf]kef]uLsf] d[To' jf lj36g ePsf] cg'kftdf kmnf]kef]usf] ;DklQ
:jfldTjjfnfdf x:tfGt/0f x'g]5 .
#^$= kmnf]kef]usf] Joj:yf /2 ug{ ;Sg] M -!_ bkmf #^# df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg kmnf]kef]uLn] kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt u/]sf] ;DklQ xflg, gf]S;fgL u/]df,
b'¿kof]u u/]df, h'g k|of]hgsf] nflu kmnf]kef]u cGtu{t ;DklQ lnPsf] xf] To;
cg'¿k ;DklQ k|of]u gu/]df jf cGo s'g} lsl;dn] To:tf] ;DklQdf :jfldTjjfnfsf]
xs clwsf/ pk/ k|lts"n c;/ kfg]{ s'g} sfd u/]df ;DalGwt :jfldTjjfnfn] h'g;'s}
avt kmnf]kef]usf] Joj:yf /2 ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd kmnf]kef]usf] Joj:yf /2 ePdf kmnf]kef]uLn]
kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt u/]sf] ;DklQ lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
#^%= kmnf]kef]uLn] ;DklQ lkmtf{ ug{ ;Sg] M bkmf #^# / #^$ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt u/]sf] ;DklQ kmnf]kef]uLn] k|of]u ug{ grfx]df lghn]
h'g;'s} avt To:tf] ;DklQ sDtLdf k}FtfnL; lbgsf] ;"rgf lbO{ :jfldTjjfnfnfO{
lkmtf{ ug{ ;Sg]5 .
#^^= kmnf]kef]usf] Joj:yf cGTo ePsf] dflgg] M -!_ b]xfosf s'g} cj:yfdf kmnf]kef]usf]
Joj:yf cGTo ePsf] dflgg]5 M–
-s_ bkmf #^# adf]lhd kmnf]kef]u axfn /xg] cjlw ;dfKt ePdf,
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æcjlw ;dfKtÆ
eGgfn],–
-!_ PseGbf a9L k|fs[lts JolQm kmnf]kef]uL ePsf]df
;aeGbf kl5 h'g kmnf]kef]uLsf] d[To' x'G5 ;f]xL
ldltaf6 kmnf]kef]u ;dfKt ePsf] dflgg]5 .

123
www.lawcommission.gov.np

-@_ PseGbf a9L sfg"gL JolQm kmnf]kef]uL ePsf]df


;aeGbf kl5 h'g kmnf]kef]uL sfg"gL JolQmsf] lj36g
x'G5 ;f]xL ldltaf6 kmnf]kef]u ;dfKt ePsf] dflgg]5 .
-v_ bkmf #^$ adf]lhd kmnf]kef]u /2 eO{ ;DklQ lkmtf{ ePdf,
-u_ bkmf #^% adf]lhd kmnf]kef]uLn] kmnf]kef]usf] ;DklQ lkmtf{
u/]df,
-3_ kmnf]kef]uLn] dgfl;a sf/0f lagf kmnf]kef]usf] Joj:yf
k|efjsf/L ePsf] ldltn] 5 dlxgf;Dd ;f] Joj:yf cGtu{t
k|fKt ;DklQ k|of]u gu/]df,
-ª_ s'g} vf; p2]Zo k"/f ug{sf] nflu kmnf]kef]usf] Joj:yf sfod
ul/Psf] eP To:tf] p2]Zo k"/f ePdf,
-r_ kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt u/]sf] ;DklQ kmnf]kef]uLsf] gfddf
sfg"g adf]lhd x:tfGt/0f x'g uPdf,
-5_ kmnf]kef]u cGtu{t k|fKt u/]sf] ;DklQsf] k"0f{ ¿kdf lagfz
ePdf .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd kmnf]kef]usf] Joj:yf cGTo ePdf ;f] pkbkmfsf] v08
-r_ jf -5_ sf] cj:yfdf afx]s kmnf]kef]u cGtu{t s;}nfO{ lbPsf] ;DklQ :jtM
:jfldTjjfnfdf ;g]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} JolQmsf]
lglZrt pd]/ k"/f geP;Dd axfn /xg] zt{df s'g} ;DklQ kmnf]kef]usf] Joj:yf
cGtu{t lbPsf]df To:tf] JolQmsf] To:tf] pd]/ k"/f x'g' cufj} d[To' ePdf klg lgh
hLljt /x] ;/x To:tf] pd]/ k"/f x'g] ldlt;Dd kmnf]kef]usf] Joj:yf axfn /xg]5 .
#^&= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] ;f]
sfd sf/afxL eP u/]sf] yfxf kfPsf] ldltn] 5 dlxgfleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–*
;'ljwfef/ ;DaGwL Joj:yf
#^*= ;'ljwfef/ -;le{Ro"8;\_ sf] Joj:yf ePsf] dflgg] M -!_ s;}sf] xs,
:jfldTj jf ef]urngdf /x]sf] s'g} crn ;DklQ jf To;sf] s'g} c+z csf]{ ;DklQsf]

124
www.lawcommission.gov.np

wgLn] o; kl/R5]b adf]lhd ef]urng jf k|of]u ug{ kfpg] ePsf]df ;'ljwfef/sf]


Joj:yf ePsf] dflgg]5 .
-@_ s/f/, crn ;DklQ /x]sf] 7fpFsf] k|s[lt, k|yf jf k/fk"j{sfnb]lv
rlncfPsf] cEof; adf]lhd ;'ljwfef/sf] Joj:yf sfod x'g]5 .
#^(= ;'ljwfef/sf] Joj:yf k|of]u ug{ lbg' kg]{ M -!_ bkmf #^* adf]lhd ;'ljwfef/sf]
Joj:yf ePsf]df ;DalGwt crn ;DklQsf] wgLn] ;'ljwfef/sf] Joj:yf adf]lhd
cfkm\gf] crn ;DklQ csf]{ JolQmnfO{ ef]urng jf k|of]u ug{ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;fj{hlgs k|of]hgsf]
nflu ;'ljwfef/sf] Joj:yf ePsf]df To:tf] ;'ljwfef/ j}olQms k|of]hgsf] nflu ;d]t
k|of]u ug{ ;lsg]5 .
-#_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg sfg"g adf]lhd sfod
ePsf] ;'ljwfef/ sfg"g adf]lhd k|of]u ug{ ;lsg]]5 .
#&)= crn ;DklQsf] x:tfGt/0faf6 ;'ljwfef/sf] Joj:yfdf k|lts"n c;/ gkg]{ M -!_
;'ljwfef/ k|bfg u/]sf] crn ;DklQsf] wgLn] cfkm\gf] xs / :jfldTjdf /x]sf] To:tf]
;DklQ k"/} jf s]xL c+z s;}nfO{ s'g} Joxf]/fn] x:tfGt/0f u/]df klg To:tf] ;DklQ
pk/ /x]sf] ;'ljwfef/sf] Joj:yf sfod} /xg]5 .
-@_ ;'ljwfef/ k|bfg u/]sf] crn ;DklQsf] c+za08f ePdf klg k|To]s
c+lzof/n] To:tf] ;'ljwfef/ k|bfg u/]sf] dflgg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;'ljwfef/ k|bfg
u/]sf] crn ;DklQsf] x:tfGt/0f jf c+za08f ubf{ To:tf] ;DklQdf cGoq
;'ljwfef/sf] Joj:yf eO{ To;/L ePsf] x:tfGt/0f jf c+za08faf6 xs sfod ePsf]
JolQmsf] crn ;DklQaf6 ;'ljwfef/ lbg' gkg]{ eP ;f]xL xb;Dd ;'ljwfef/ ;dfKt
ePsf] dflgg]5 .
#&!= ef]urng jf k|of]u ug{ lbg' kg]{ M -!_ s'g} hUufdf s;}sf] xs, :jfldTj jf ef]urng
eP klg k/fk"j{b]lv ;fj{hlgs jf ;fd'bflos ¿kdf lxF8L cfPsf] af6f], kz' lgsfNg]
lgsf;, j:t'efp r/fpg] rf}/, s'nf], gx/, kfgL3f6, kf]v/L, ;fj{hlgs ;8s, 9n,
3f]8]6f] jf d"n af6f], kf6L, kf}jf, cGToi6L:yn, d7, dlGb/, u'Daf, r}To, dl:hb,
O{bufx, sj{nf, sla|:tfg jf luhf{3/, ;fd'bflos ljBfno, c:ktfn jf To:t}

125
www.lawcommission.gov.np

k|sf/sf ;fj{hlgs:yn h'g k|of]hgsf] nflu /flvPsf] xf] ;f]xL adf]lhd ;DalGwt
JolQmnfO{ k|of]u ug{ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df n]lvPsf] Joj:yfnfO{ k|lts"n x'g] u/L ;'ljwfef/ k|bfg ug]{
hUufsf] :jfldTjjfnf jf ef]uflwsf/jfnfn] To:tf] hUuf cfjfb jf sdf]b ug{, To;df
s'g} ;+/rgf lgdf{0f ug{ jf To;sf] cGo s'g} lsl;dn] ef]urng ug{ jf u/fpg kfpg]
5}g .
#&@= ljkb\ k/]sf] avt l5d]sLsf] 3/ jf hUuf k|of]u ug{ ;lsg] M cfunfuL, e"sDk,
Hjfnfd'vL, af9L h:tf ljkb\ k/]sf] avt s;}sf] 3/ jf hUufdf k|j]z jf k|of]u gu/L
To:tf] ljkb\af6 kLl8t x'g]sf] p4f/ ug{ g;lsg] ePdf ;DalGwt 3/ jf hUufsf]
:jfldTjjfnf eP To:tf] 3/ jf hUufsf] :jfldTjjfnfsf] cg'dlt lnO{ / 3/ jf
hUufsf] :jfldTjjfnf tTsfn pknAw geP jf lghn] cg'dlt glbP lghsf] cg'dlt
lagf g} To:tf] 3/ jf hUufdf k|j]z u/L kLl8tsf] p4f/ ug{ jf u/fpg ;lsg]5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æ3/ jf hUufsf] :jfldTjjfnfÆ eGgfn]
;DalGwt 3/ jf hUuf tTsfn pkof]u, ef]u jf lgoGq0f ul//x]sf] JolQm ;Demg' k5{ .
#&#= af6f]sf] ;'ljwfef/ k|fKt ug]{ M -!_ klxn] af6f]sf] lgsf; ePsf] 3/ hUufdf kl5 ljkb\
k/L af6f] ljgfz ePdf To:tf] 3/ hUufdf cfpg hfgsf] nflu klxn]b]lv af6f] k|of]u
ul//x]sf] JolQmn] ;fj{hlgs dfu{;Dd k'Ug] dgfl;a af6f]sf] ;'ljwfef/ kfpg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] af6f]sf] ;'ljwfef/ jl/kl/sf] ;a} 3/ jf hUufsf]
:jfldTjjfnf;Fu dfu ug{ kfpg] 5}g / h'g lbzfaf6 ;fj{hlgs af6f]df k'Ug ;aeGbf
glhs x'G5 ;f]xL lbzfsf] 3/ jf hUufsf] :jfldTjjfnf;Fu To:tf] ;'ljwfef/ dfu ug{
;Sg]5 .
#&$= af6f] jf lgsf;sf] Joj:yf gu/L 3/ jf hUuf x:tfGt/0f ug{ gx'g] M -!_ s;}n] klg
af6f] jf lgsf; ePsf] 3/ jf hUufsf] s'g} efu 5'6\ofO{ s;}nfO{ x:tfGt/0f ubf{
lng]lbg] b'j} kIfnfO{ af6f] jf lgsf;sf] Joj:yf gu/L To:tf] 3/ jf hUuf x:tfGt/0f
ug{ x'Fb}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg To:tf] 3/ jf hUufdf
cfpg hfgsf] nflu cGoq af6f] jf lgsf; ePdf af6f] jf lgsf;sf] Joj:yf ug{' kg]{
5}g .

126
www.lawcommission.gov.np

#&%= cfwf/e"t ;]jf lj:tf/ ug{ kfpg] M s'g} JolQmsf] 3/df 9n lgsf;, vfg]kfgL, ljB't
;]jf, UofF;, 6]lnkmf]g h:tf cfwf/e"t ;]jf pknAw u/fpg lghsf] cfkm\g} hUufaf6 jf
;fj{hlgs, ;/sf/L jf ;fd'bflos hUufaf6 ;Dej gx'g] ePdf lghn] ;Flwof/sf]
hUufaf6 To:tf] hUufsf] :jfldTjjfnfnfO{ xflg, gf]S;fgL gx'g] u/L kfOk jf nfOg
n}hfg kfpg]5 .
#&^= gbL jf vf]nf jf gbL jf vf]nfsf] lsgf/ k|of]u ug{ ;Sg] M s'g} JolQmsf] lghL ;DklQ
cGtu{t /x]sf] jf s'g} JolQmsf] lghL ;DklQaf6 pTklQ ePsf] gbL jf vf]nf jf To:tf]
gbL jf vf]nfsf] lsgf/fsf] b'j} tkm{sf] rf/ ld6/;Ddsf] rf}8fO If]qdf h'g;'s} JolQmn]
lxF88'n ug{ jf To:tf] gbL jf vf]nfdf hn kl/jxg ug{ jf 8'ª \uf rnfpg jf df5f
dfg]{ sfd ug{ ;Sg]5 .
t/ afx|} dlxgf kfgLsf] axfj gePsf] ;–;fgf vf]N;fdf To:tf] sfo{ ug{ kfOg]
5}g .
#&&= lgsf; dfu{ k|of]u ug{ kfpg] M -!_ s'g} gbL jf vf]nfnfO{ 8fOe;{g u/]sf], To;df
l/he{Ejfo/sf] lgdf{0f u/]sf] jf To;df s'g} sf/0fn] afFw afWf]sf]df To:tf] 8fOe;{g,
l/he{Eofo/ jf afFw;Dd hfg cfpgsf] nflu ;j{;fwf/0f dflg; / kz' lx8\g ;Sg]
dgfl;a lgsf; ;DalGwt hUufsf] :jfldTjjfnfn] lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lgsf; dfu{ sfod ug'{ kbf{ PseGbf a9L hUufsf]
:jfldTjjfnfsf] hUufaf6 To:tf] lgsf; dfu{ sfod ug{ ;lsg] cj:yf ePsf]df
cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s To:tf] dfu{af6 8fOe;{g, l/he{Ejfo/ jf afFw;Dd
k'Ug k|fljlws b[li6sf]0fn] ;DefJo ePsf] ;aeGbf glhssf] hUufaf6 lgsf; dfu{
sfod ug'{ kg]{5 .
#&*= k|fs[lts ¿kdf /x]sf] kfgLsf] axfj /f]Sg gx'g] M -!_ k|To]s 3/ jf hUUffsf]
:jfldTjjfnfn] cfkm\gf] 3/ jf hUufaf6 lgsf; x'g] jiff{sf] kfgLsf] Joj:yfkg cfkm}Fn]
ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Joj:yf gePsf]df k|fs[lts ¿kdf jiff{sf] kfgL
htf tkm{ aUb5 ;f]xL adf]lhd aUg lbg' kg]{5 .
t/ s'nf] agfO{, en lgoGq0f jf au]sf] kfgL cGo s'g} lsl;daf6 8fOe;{g
u/L jf dfgjLo x:tIf]kaf6 tNnf] kl§sf] hUufdf k|lts"n c;/ kg]{ u/L aufpg kfOg]

127
www.lawcommission.gov.np

5}g .
#&(= vf]nf, gbL jf kf]v/Lsf] kfgL k|of]u ug{ ;Sg] M s;}sf] hUufdf pTklQ ePsf] jf
;f]af6 au]sf] vf]nf, gbL jf kf]v/Lsf] kfgL ;DalGwt wgLnfO{ k'u]kl5 vfg]kfgL jf
l;+rfO{sf] k|of]hgsf] nflu hf];'s}n] klg k|of]u ug{ ;Sg]5 .
t/ To;/L k|of]u ubf{ ;Flwof/n] k|fyldstf kfpg]5 .
#*)= v]tL ug{sf] nflu af6f] jf lgsf; lbg' kg]{ M -!_ s'g} JolQmsf] v]tL ug]{ hUufdf
dflg; jf v]tL ug{sf] nflu k|of]u x'g] hgfj/ cfpg] hfg] af6f] jf lgsf; /x]g5 /
lghnfO{ To:tf] af6f] jf lgsf; rflxg] ePdf ;DalGwt hUufsf] :jfldTjjfnfn] To:tf]
JolQmnfO{ af6f] jf lgsf;sf] ;'ljwf lbg' kg]{5 .
t/ 3/ sDkfpG8sf] hUufaf6 To:tf] af6f] jf lgsf; lbg s'g} klg JolQm afWo
x'g] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd af6f] jf lgsf; k|of]u ug]{ JolQmn] af6f] jf lgsf;
lbg] JolQmsf] hUufsf] afnL jf cGo ;DklQ xflg, gf]S;fgL gx'g] u/L af6f] jf lgsf;
k|of]u ug'{ kg]{5 .
#*!= Ifltk"lt{ pknAw u/fpg' kg{] M s;}n] bkmf #&@, #&#, #&%, #&& / #*) df plNnlvt
k|of]hgsf] nflu s'g} JolQmsf] 3/ jf hUuf k|of]u ubf{ s;}nfO{ s'g} lsl;dsf] xflg,
gf]S;fgL x'g uPdf To:tf] JolQmn] ;DalGwt 3/ jf hUufwgLnfO{ dgfl;a Ifltk"lt{
pknAw u/fpg' kg{]5 .
#*@= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg{ hfg] JolQmn]
To:tf] sfd sf/afxL eP u/]sf] yfxf kfPsf] ldltn] ^ dlxgfleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–(
3/ axfn ;DaGwL Joj:yf
#*# axfndf lbPsf] dflgg] M s;}n] cfkm\gf] xs, ef]u jf :jfldTjdf /x]sf] 3/ /sd lng]
u/L lglZrt ;dosf] nflu s'g} JolQmnfO{ pkof]u ug{ lbPsf]df axfndf lbPsf]
dflgg]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æ3/Æ eGgfn] s'g} 3/, 3/sf] tNnf,
PsfO{, sf]7f jf To:tf] 3/n] rr]{sf] hUuf jf nufkft ;d]t ;Demg' k5{ .

128
www.lawcommission.gov.np

#*$= c;'/lIft 3/ axfndf lbg, lng gx'g] M -!_ s;}n] klg dfgj a;f]af; ug{sf] nflu
:jf:Yo tyf ;'/Iffsf] b[li6n] a;f]af; ug{ pko'Qm gb]lvPsf] 3/ axfndf lbg jf lng
x'Fb}g .
-@_ uf]bfd, kz'kfng, e08f/, zLt e08f/ h:tf u}/cfjf;Lo k|of]hgsf] 3/sf]
u'0f:t/ 3/ axfn ;Demf}tfdf pNn]v u/] adf]lhd x'g]5 .
#*%= 3/ axfnsf] cjlw M -!_ 3/ axfnsf] cjlw kfFr jif{df ga9fO{ ;Demf}tfdf pNn]v u/]
adf]lhd x'g]5 .
t/ Jofkfl/s k|of]hgsf nflu 3/ axfn lbPsf]df ;Demf}tfdf pNn]v eP
adf]lhd x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg 3/ axfnsf] cjlw
;dfKt ePkl5 3/ axfndf lng] lbg] JolQmx¿sf] ;xdltdf To:tf] cjlw k6s k6s
yk ug{ ;lsg]5 .
#*^= axfndf lbFbf ;Demf}tf ug'{ kg]{ M -!_ s'g} JolQmn] 3/ axfndf lbFbf b]xfosf s'/fx¿
v'nfO{ axfndf lng] JolQm;Fu lnlvt ;Demf}tf ug'{ kg]{5 M–
-s_ 3/ axfn lng] / lbg] JolQmsf] k"/f gfd / 7]ufgf, gful/stf
gDa/ / ljb]zL eP /fxbfgL jf kl/ro v'Ng] k|df0fkq,
-v_ 3/ /x]sf] 7fpF / hUufsf] lsQf gDa/,
-u_ axfndf lng] k|of]hg,
-3_ axfn z'? x'g] ldlt,
-ª_ axfn sfod /xg] cjlw,
-r_ dfl;s axfn /sd,
-5_ axfn a'emfpg] ;do / k|ls|of,
-h_ 3/df k|of]u ePsf ljh'nL, vfg]kfgL, 6]lnkmf]g cflbsf] dx;'n
a'emfpg] bfloTj,
-em_ 3/ axfn s/ e'QmfgL ug]{ s'/f,
-`_ axfndf lnPsf] 3/sf] aLdf ug{' kg]{ eP ;f] ;DaGwL s'/f,
-6_ axfndf lnPsf] 3/ 5f8\g] tyf axfndf a;]sf] JolQmnfO{
x6fpg] ;DaGwL s'/f,

129
www.lawcommission.gov.np

-7_ axfndf lnPsf] 3/ cGo JolQmnfO{ axfndf lbg kfpg] jf


gkfpg] s'/f, /
-8_ cGo cfjZos s'/fx¿ .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg dfl;s aL; xhf/
¿k}ofF;Ddsf] 3/ axfndf lng lbg axfn lng] JolQm;Fu lnlvt ;Demf}tf ug'{ kg]{
5}g .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;Demf}tfsf] lnvtdf axfn a:g] JolQmsf] kmf]6f]
;d]t 6fF; ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;Demf}tfsf] lnvtdf axfndf lng] lbg] JolQm /
b'j} kIfsf sDtLdf b'O{ hgf ;fIfLsf] ;xL5fk u/L To:tf] lnvtsf] Ps Ps k|lt
axfndf lng] lbg] JolQmn] lng' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhdsf] k|ls|of k"/f u/]kl5 axfn ;DaGwdf 3/wgL /
axfndf lng] JolQmaLr ;Demf}tf ePsf] dflgg]5 .
#*&= 3/sf] ljj/0f lbg' kg]{ M s;}n] s'g} 3/ axfndf lbFbf To:tf] 3/sf] agf}6 ;DaGwdf
s'g} sdhf]/L jf q'l6 eP To;sf] ljj/0f 3/ axfndf lng] JolQmnfO{ ;Demf}tf ubf{sf
avt lbg' kg]{5 .
#**= dfn;fdfg jf j:t'sf] ljj/0f tof/ ug'{ kg]{ M -!_ 3/ wgLn] cfkm\gf] 3/ axfndf lbg'
cl3 axfndf lbg] 3/df /x] ePsf dfn;fdfg jf j:t'sf] ljj/0f tof/ ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tof/ ul/Psf] ljj/0fdf plNNflvt dfn;fdfg jf
j:t' axfndf lng] JolQmn] k|of]u ug]{ ePdf To:tf] dfn;fdfg jf j:t' a'emL To;sf]
e/kfO{ 3/wgLnfO{ lbg' kg]{5 .
#*(= 3/wgLsf] bfloTj M 3/ axfndf lbg] 3/wgLsf] bfloTj b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ axfndf a:g] JolQmnfO{ ;Demf}tf adf]lhd 3/ pkof]u ug{ lbg' kg]{,
-v_ ;Demf}tfdf cGoyf pNn]v ePsf]df afx]s axfndf lbPsf] 3/df
pknAw eP;Dd kfgL tyf ljh'nLsf] cfk"lt{ / 9n lgsf; tyf
;/;kmfOsf] Joj:yf ug'{ kg]{,
-u_ axfndf a:g] JolQmnfO{ To:tf] 3/df a:g] cGo JolQmaf6 c;'/Iff,
x}/fgL jf czflGt x'gaf6 /f]Sg],

130
www.lawcommission.gov.np

-3_ ;Demf}tfdf plNnlvt cGo s'/fx¿ kfngf ug]{ .


#()= axfndf lng] JolQmsf] bfloTj M axfndf lng] JolQmsf] bfloTj b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ lgwf{l/t ;dodf 3/wgLnfO{ axfnsf] /sd e'QmfgL ug'{ kg]{,
-v_ axfndf lnPsf] 3/ cfkm\gf] 3/ ;/x dfgL ;/;kmfO, plrt / dgfl;a
tj/n] x]/rfx, ;+/If0f tyf ;'/Iff ug'{ kg]{,
-u_ cfkm" axfndf /x]sf] 3/sf cGo JolQm jf l5d]sLnfO{ czflGt, x}/fgL
jf c;'/Iff x'g] h:tf s'g} sfd ug{ gx'g],
-3_ ;Demf}tfdf plNnlvt cGo s'/fx¿ kfng ug]{ .
#(!= axfn a'emfpg] tl/sf / k|ls|of M -!_ axfndf lng] JolQmn] ;Demf}tfdf n]lvPsf]
tl/sf / k|ls|of adf]lhd 3/wgLnfO{ axfn a'emfpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd axfn a'emfpg] ;DaGwdf ;Demf}tfdf s'g} tl/sf /
k|ls|of pNn]v gePsf]df axfndf lng] JolQmn] k|To]s dlxgf e'Qmfg ePsf] ;ft
lbgleq 3/wgLnfO{ axfn a'emfpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd axfn a'emfpFbf r]s jf gub} ¿kdf a'emfpg
;lsg]5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd 3/wgLn] gub} axfn a'em]sf]df To;sf] e/kfO{ u/L
axfn a'emfpg] JolQmnfO{ lbg' kg]{5 .
#(@= s/ tyf cGo b:t'/ a'emfpg] bfloTj M -!_ ;Demf}tfdf cGoyf pNn]v ePsf]df afx]s
axfndf lbPsf] 3/sf] sfg"g adf]lhd nfUg] s/ nufot cGo b:t'/ a'emfpg' kg]{
bfloTj 3/wgLsf] x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd 3/wgLsf] s/ jf b:t'/ a'emfpg] bfloTj ePdf /
lghn] ;dodf s/ jf b:t'/ ga'emfPdf axfndf lng] JolQmn] To:tf] s/ jf b:t'/
cfkm}Fn] a'emfpg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd axfndf lng] JolQmn] s/ jf b:t'/sf] /sd
a'emfPsf]df lghn] 3/wgL;Fu To:tf] /sd axfn lbFbf s6fpg kfpg]5 .
#(#= 3/sf] aLdf u/fpg' kg]{ M -!_ cf}Bf]lus jf Jofj;flos k|of]hgsf] nflu 3/ axfndf
lng] JolQmn] To:tf] 3/sf] ;'/Iffsf] nflu 3/sf] aLdf u/fpg' kg]{5 .

131
www.lawcommission.gov.np

:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æcf}Bf]lus jf Jofj;flos k|of]hgÆ


eGgfn] s'g} pBf]u ;~rfng ug]{ jf l8kf6{d]G6n :6f]/ jf Ps jf PseGbf a9L k;n
/fvL Jofkf/ jf Joj;fo ug]{ sfo{ ;Demg' k5{ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd aLdf u/fpg' kg]{ bfloTj ePsf] JolQmn] 3/sf] aLdf
gu/fPdf / ;f] 3/ ljkb\, czflGt, x'nbËf, cfuhgL h:tf sf/0faf6 Iflt x'g uPdf
To;sf] lhDd]jf/L 3/ axfndf lng] JolQmn] Joxf]g'{ kg]{5 .
#($= axfndf lnPsf] 3/sf] dd{t tyf ;Def/ M -!_ ;Demf}tfdf cGoyf pNn]v ePsf]df
afx]s axfndf lbPsf] 3/sf] cfjZos dd{t ;Def/ ug]{ bfloTj axfndf lng] JolQmsf]
x'g]5 .
-@_ ;Demf}tfdf axfndf lnPsf] 3/sf] dd{t ;Def/ 3/wgLn] ug]{ s'/f pNn]v
ePdf / axfndf lnPsf] s'g} 3/sf] dd{t ;Def/ ug'{ kg]{ ePdf axfndf lng] JolQmn]
;dodfg} 3/wgLnfO{ lnlvt ;"rgf ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;"rgf ubf{ klg 3/wgLn] axfndf lbPsf] 3/sf] dd{t
;Def/ gu/]df axfndf a;]sf] JolQmn] To:tf] 3/sf] cfkm}Fn] dd{t ;Def/ ug{ ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd 3/sf] dd{t ;Def/ ubf{ nfu]sf] lan adf]lhdsf]
/sd axfndf a:g] JolQmn] 3/ wgLnfO{ lbg' kg]{ axfn /sdaf6 s6fO{ lng kfpg]5 .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhd 3/sf] dd{t, ;Def/ ubf{ 3/wgL / axfndf a:g]
JolQm aLr To; ;DaGwdf 5'§} ;xdlt ePsf]df afx]s dd{t ;Def/ ug'{ cl3 axfndf
lng] JolQmn] dd{t, ;Def/sf] nfut cg'dfg tof/ u/L 3/wgLnfO{ kGw| lbg cl3 g}
lnlvt hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
#(%= axfndf lnPsf] 3/ csf]{ JolQmnfO{ axfndf lbg ;Sg] M -!_ 3/wgL;Fu ;Demf}tf x'Fbf
cfkm"n] axfndf lnPsf] 3/ jf To;sf] s'g} c+z cGo JolQmnfO{ k'gM axfndf lbg ;Sg]
s'/f pNn]v ePsf]df axfndf lng] JolQmn] To:tf] 3/ jf To;sf] s'g} c+z cGo
JolQmnfO{ ;Demf}tfsf] cwLgdf /xL axfndf lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd axfndf lng] JolQmn] 3/ jf To;sf] s'g} c+z cGo
JolQmnfO{ axfndf lbPsf]df To;/L axfndf lng] JolQmsf] gfd / 7]ufgf kGw| lbgleq
3/wgLnfO{ lnlvt ¿kdf lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd 3/ axfndf lng] JolQmn] cfkm"n] lnPsf] 3/ jf

132
www.lawcommission.gov.np

To;sf] s'g} c+zsf] axfn To;/L axfndf /fVg] JolQmnfO{ a'emfpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd axfndf lnPsf] JolQmn] axfndf a:bf o; kl/R5]b
adf]lhd axfnjfnfn] kfngf ug'{ kg]{ ;a} zt{ / Joj:yf kfng ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -!_ adf]lhd axfndf lnPsf] JolQmn] axfndf a:bf zt{ adf]lhd
sfd gu/]df, lghn] axfndf lnPsf] 3/sf] ;/;kmfO{, ;+/If0f jf ;'/Iff gu/]df jf
lghn] axfndf a:g] cGo JolQm jf l5d]sLnfO{ x}/fgL, b'Mv jf czflGt x'g] s'g} sfd
u/]df axfndf lbg] JolQmn] lghnfO{ h'g;'s} avt 3/af6 x6fpg ;Sg]5 .
#(^ :jLs[lt lagf ;+/rgf x]/km]/ ug{ gx'g] M -!_ ;Demf}tfdf cGoyf pNn]v ePsf]df afx]s
3/ axfndf lng] JolQmn] 3/ wgLsf] lnlvt :jLs[lt lagf axfndf lnPsf] 3/sf] s'g}
;+/rgf eTsfpg, x6fpg, laufg{ jf 3/df s'g} efu yk ug{ jf cGo s'g} lsl;dn]
x]/km]/ ug{ kfpg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ ljk/Lt s'g} sfd u/L axfndf lnPsf] JolQmn] 3/wgLnfO{ s'g}
gf]S;fgL k'¥ofPdf 3/wgLn] axfndf a:g] JolQmaf6 cfkm"nfO{ k/]sf] gf]S;fgLsf]
Ifltk"lt{ e/fO{{ lng kfpg]5 .
#(&= ;Demf}tf ljk/Lt 3/ k|of]u ug{ gx'g] M axfndf lng] JolQmn] 3/wgLsf] k"j{:jLs[lt
ljgf h'g k|of]hgsf] nflu 3/ axfndf lnPsf] xf] To:tf] k|of]hg afx]s cGo sfdsf]
nflu 3/ k|of]u ug{ kfpg] 5}g .
#(*= ;Demf}tf x]/km]/ ug{ ;Sg] M axfndf lng] lbg] JolQmn] cfk;L ;dembf/Ldf 3/ axfn
;Demf}tfnfO{ cfjZos x]/km]/ ug{ ;Sg]5g\ .
t/ To:tf] ;Demf}tf o; ;+lxtf adf]lhd /lhi6«]zg kfl/t ePsf] /x]5 eg]
;DalGwt lgsfodf lgj]bg lbO{ x]/km]/ ug'{ kg]{5 .
#((= lg/LIf0f ug{ ;Sg] M -!_ 3/wgLn] axfndf lng] JolQmnfO{ clu|d hfgsf/L lbO{ axfndf
lbPsf] 3/sf] ;do ;dodf lg/LIf0f ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd 3/wgLn] axfndf lbPsf] 3/ lg/LIf0f ug{ rfx]df
lghnfO{ lg/LIf0f ug{ lbg' axfndf lng] JolQmsf] st{Jo x'g]5 .
$))= axfndf lnPsf] 3/ 5f8\g ;Sg] M -!_ axfndf lng] JolQmn] b]xfosf s'g} cj:yfdf
3/ axfnsf] cjlw ;dfKt gx'Fb} axfndf lnPsf] 3/ 5f8\g ;Sg]5 M–
-s_ 3/wgLn] bkmf #*( adf]lhd cfkm\gf] bfloTj k"/f gu/]df,

133
www.lawcommission.gov.np

-v_ h'g k|of]hgsf] nflu 3/ axfndf lnPsf] xf] To:tf] sfdsf] nflu
lghnfO{ 3/ grflxg] ePdf,
-u_ 3/wgLn] ;Demf}tf jf o; kl/R5]b ljk/Lt s'g} sfd u/]df .
-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -v_ adf]lhdsf] cj:yfdf axfndf lng] JolQmn] 3/
5f8\g' k/]df ;Demf}tfdf cGoyf pNn]v ePsf]df afx]s sDtLdf k}FtL; lbg cufj}
3/wgLnfO{ lnlvt ¿kdf ;"rgf lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;"rgf glbO{ axfndf lng] JolQmn] 3/ 5f8]df
3/wgLn] To:tf] ;dosf] 3/sf] axfnsf] /sd axfndf a:g]n] clu|d lbPsf] eP
To;af6 s§f ug{ / glbPsf] eP lghaf6 e/fO{{ lng kfpg]5 .
$)!= axfndf lng] JolQmnfO{ x6fpg ;Sg] M -!_ b]xfosf s'g} cj:yfdf 3/wgLn] axfndf
lng] JolQmnfO{ 3/af6 x6fpg ;Sg]5 M–
-s_ axfndf a:g] JolQmn] bkmf #() adf]lhd cfkm\gf] bfloTj k"/f
gu/]df,
-v_ axfndf a:g] JolQmn] axfndf lnPsf] 3/leq sfg"gn] lgif]w
u/]sf] s;"/hGo s'g} ls|ofsnfk u/]df,
-u_ 3/ wgL cfkm}FnfO{ 3/ cfjZos ePdf,
-3_ 3/af6 dflg; x6fO{ 3/sf] dd{t ;Def/ ug'{ k/]df,
-ª_ k|fljlws tyf :jf:Yosf b[li6n] axfndf lbPsf] 3/df dflg;
a;f]af; ug{ pko'Qm gb]lvPdf,
-r_ 3/ axfnsf] cjlw ;dfKt ePdf,
-5_ axfndf a:g] JolQmn] ;Demf}tf jf o; kl/R5]b ljk/Lt s'g}
sfd u/]df,
-h_ bkmf #(% sf] pkbkmf -%_ sf] cj:yf sfod ePdf .
-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -u_ adf]lhdsf] cj:yfdf axfndf lnPsf] JolQmnfO{
3/af6 x6fpg' k/]df 3/wgLn] sDtLdf k}FtL; lbgsf] clu|d lnlvt ;"rgf lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd 3/wgLn] axfndf lnPsf] JolQmnfO{ x6fPsf]df To:tf]
3/ cfkm"n] k|of]u gu/L tLg dlxgf;Dd cGo JolQmnfO{ axfndf lbg kfpg] 5}g .

134
www.lawcommission.gov.np

-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd 3/wgLn] To:tf] 3/ tLg dlxgfleq cGo JolQmnfO{
axfndf lbg] ePdf / klxnf axfndf lng] JolQmn] To:tf] 3/ axfndf lng rfx]df
lghn] k|fyldstf kfpg]5 .
$)@= 3/ axfnsf] ;Demf}tf ;dfKt ePsf] dflgg] M b]xfosf] s'g} cj:yfdf bkmf #*^
adf]lhd u/]sf] 3/ axfnsf] ;Demf}tf ;dfKt ePsf] dflgg]5 M–
-s_ axfndf lng] JolQmn] 3/ 5f8]df,
-v_ 3/wgLn] axfndf a:g] JolQmnfO{ 3/af6 x6fPdf,
-u_ axfndf lng], lbg] JolQmn] cfk;L ;xdltdf ;Demf}tf /2 u/]df,
-3_ 3/ axfnsf] cjlw ;dfKt ePdf .
$)#= dfn;fdfg jf j:t' b'?:t a'emfpg' kg]{ M -!_ axfndf lng] JolQmn] cfkm"n] lnPsf] 3/
axfnaf6 5f8\bf cfkm\gf] lhDdfdf /x]sf] dfn;fdfg jf j:t' uGtL u/L tyf 3/ ;kmf
jf /Ë/f]ug ug'{ kg]{ eP ;f] ;d]t u/L 3/wgLnfO{ b'?:t a'emfpg' kg]{5 .
-@_ 3/ axfndf lng] JolQmn] cfkm\gf] lhDdfsf] s'g} dfn;fdfg jf j:t'
x/fPdf jf xflg, gf]S;fgL u/]df To:tf] dfn;fdfg jf j:t' jf ;f] dfn;fdfg jf
j:t'sf] k|rlnt d"No adf]lhdsf] /sd axfndf lng] JolQmn] 3/wgLnfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b}lgs k|of]u ubf{ lvOg]
jf gi6 x'g] dfn;fdfg jf j:t'sf] zf]wegf{ ug{ jf To:tf] dfn;fdfg jf j:t'sf] /sd
lbg axfndf lng] JolQm afWo x'g] 5}g .
$)$= 3/ vfnL u/fpg ;Sg] M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
3/ lng] s'g} JolQm lagf ;"rgf tLg dlxgf jf ;f]eGbf a9L cjlw;Dd axfn /sd
ga'emfO{ a]kQf ePdf / lghnfO{ ;fj{hlgs ¿kdf ;"rgf ubf{ jf lghsf] 7]ufgfdf
kqfrf/ ubf{ klg km]nf gk/]df jf km]nf k/] klg lgh jf lghsf s'g} xsjfnf jf
k|ltlglw pkl:yt gePdf 3/wgLn] :yfgLo txsf] ;DalGwt j8f sfof{nodf To:tf]
Joxf]/fsf] lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg k/]df ;DalGwt j8f sfof{non] kGw| lbgsf]
;"rgf lbO{ axfnjfnfnfO{ pkl:yt x'g ;fj{hlgs ;"rgf ug]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] ;"rgf k|sfzg ePsf]df axfnjfnf JolQm To:tf]
cjlwleq pkl:yt x'g' kg]{5 .

135
www.lawcommission.gov.np

-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] cjlwleq To:tf] JolQm pkl:yt gePdf ;DalGwt
j8f sfof{non] axfndf /x]sf] 3/ vf]nL dfn;fdfg cfkm\gf] jf s'g} dflg;sf] lhDdf
/xg] u/L 3/ vfnL u/fpg ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -!_ adf]lhd a]kQf ePsf] dflg; 5 dlxgfleq kmsL{ cfPdf jf
cfkm\gf] s'g} k|ltlglw k7fPdf ;DalGwt j8f sfof{non] axfn jfktsf] afFsL /sd
lnO{ dfn;fdfg lghnfO{ lkmtf{ lbg' kg]{5 .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg :yfgLo txsf]
;DalGwt j8f sfof{nodf lgj]bg k/]sf] Ps dlxgfleq klg To:tf] sfof{non] s'g}
sf/afxL gu/]df ;DalGwt 3/wgL cfkm}Fn] ;DjlGwt j8f sfof{no / glhssf] k|x/L
sfof{nodf lgj]bg lbO{ k|x/L sd{rf/L / sDtLdf b'O{hgf :yfgLo JolQmnfO{ ;fIfL
/fvL lnvt v8f u/L] 3/ vf]nL lghsf] dfn;fdfg k|x/Lsf] lhDdf lbg' kg]{5 .
$)%= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf]
sfd sf/afxL eP u/]sf] ldltn] 5 dlxgfleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–!)
bfg as; ;DaGwL Joj:yf
$)^= bfg jf as; ePsf] dflgg] M -!_ s'g} JolQmn] cfkm\gf] xs / :jfldTjsf] ;DklQ s'g}
JolQmnfO{ jf wfld{s, ;fdflhs, ;fj{hlgs jf ;fd'bflos sfo{sf] nflu lgMz'Ns ¿kdf
lbg] sfo{nfO{ bfg dflgg]5 .
-@_ s'g} JolQmn] cfkm"nfO{ kfngkf]if0f u/L jf cGo tj/n] l/emfP jfkt jf
kfl/jfl/s :g]x jf cg'/fusf] sf/0f cfkm\gf] xs / :jfldTj k'Ug] ;DklQ Ogfd,
k'/:sf/ jf alS;;sf] ¿kdf To:tf] JolQmnfO{ lgMz'Ns ¿kdf lbg] sfo{nfO{ as;
dflgg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd bfg jf as; lbFbf bfg jf js; lbgf;fy jf
s'g} lglZrt cjlw kl5 jf bfg jf js;kq lbg] JolQmsf] d[To' kl5 k|efjsf/L x'g]
u/L bfg jf as; lbg ;lsg]5 .

136
www.lawcommission.gov.np

-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd bfg jf js; lbg] JolQmsf] d[To' kl5 dfq bfg jf
as; k|efjsf/L x'g] ePdf lghn] z]if kl5sf] bfg jf z]ifkl5sf] as; lbPsf]
dflgg]5 .
$)&= pb\3f]if0f u/L ;DklQ bfg lbg ;Sg] M s'g} vf; sfdsf] nflu cfof]hgf ul/Psf]
;fj{hlgs ;df/f]xdf s;}n] To:tf] sfdsf] lgldQ vf; /sd jf ;DklQ bfg lbg
lnlvt jf ;fj{hlgs ¿kdf pb\3f]if0f u/L To:tf] /sd jf ;DklQ bfg lbg ;Sg]5 .
t/ lghn] To;/L bfg lbPsf] ;DklQ x:tfGt/0f gu/]df s'g} gfln; ug{ ;lsg]
5}g .
$)*= bfg jf as; ab/ x'g] M o; kl/R5]b adf]lhd lbOPsf] bfg jf as; b]xfosf s'g}
cj:yfdf :jtM ab/ x'g]5 M–
-s_ bfg jf as; kfpg] JolQm cfkm}Fn] jf cfkm\gf] k|ltlglw dfkm{t bfg jf
as;sf] ;DklQ :jLsf/ gu/]df,
-v_ s;}nfO{ z]ifkl5 xs x'g] u/L ;DklQ bfg jf as; lbPsf]df bfg jf
as; lbg] JolQmeGbf bfg jf as; kfpg] JolQm cl3 d/]df jf bfg jf
as; kfpg] ;+:yf lj36g ePdf,
-u_ ue{df /x]sf] lzz'nfO{ ;DklQ bfg jf as; lbPsf]df To:tf] lzz'
hLljt ¿kdf ghlGdPdf,
-3_ bfg jf as; k|efjsf/L gx'Fb} bfg jf as; adf]lhdsf] ;DklQsf]
cl:tTj g/xg] u/L gfl;Pdf .
$)(= bfg jf as; ab/ u/fpg ;lsg]] M -!_ o; ;+lxtfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg b]xfosf cj:yfdf To:tf] bfg jf as; ab/ u/fpg ;lsg]]5 M–
-s_ cGo JolQmsf] xs / :jfldTjsf] ;DklQ bfg jf as; lbPdf,
-v_ sfg"g adf]lhd cGo JolQmsf] d~h'/L lng' kg]{df To:tf] JolQmsf]
d~h'/L glnO{ s'g} ;DklQ bfg jf as; lbPdf,
-u_ c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmn] s'g} ;DklQ bfg jf as; lbPdf,
-3_ sfg"gsf] /Lt gk'¥ofO{ ;DklQ bfg jf as; lbPdf .

137
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -v_ adf]lhd cGo JolQmsf] d~h'/L lng' kg]{
cj:yfdf d~h'/L glnO{ bfg jf as; u/L lbPsf]df o;/L d~h'/L glnPsf] xb;Ddsf]
;DklQ ab/ x'g]5 .
$!)= z]ifkl5sf] as;kq ;+zf]wg jf /2 u/fpg ;Sg] M -!_ z]ifkl5sf] as;kq ug]{ JolQmn]
rfx]df h'g;'s} avt ;DalGwt clwsf/L ;dIf cfkm}F pkl:yt eO{ lgj]bg lbO{ cfkm"n]
u/]sf] z]ifkl5sf] as;kqsf zt{ ;+zf]wg jf as;kq /2 ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd z]ifkl5sf] as;kq ;+zf]wg jf /2 ubf{ To:tf] JolQm
;DalGwt clwsf/L ;dIf pkl:yt eO{ 5''§} lnvt v8f u/L To:tf] z]ifkl5sf] as;kq
;+zf]wg jf /2 u/fpg' kg{]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd z]ifkl5sf] as;kq /2 jf ;+zf]wg ug{] lnvt
u/fpFbf z]ifkl5sf] as;kq u/fpbfFsf] sfo{ljlw cjnDag ug'{ kg]{5 .
-$_ s;}n] Psk6s z]ifkl5sf] as;kq ul/lbPsf] s'g} ;DklQ o; bkmf
adf]]lhd z]ifkl5sf] as;kq /2 gu/fO{ ;f]xL ;DklQ csf]{ JolQmnfO{ z]ifkl5sf]
as;kq u/L lbg ;Sg] 5}g .
-%_ pkbkmf -$_ sf] k|lts"n x'g] u/L z]ifkl5sf] as;kq ePsf]df klxn] u/]sf]
z]ifkl5sf] as;kq :jtM dfGo x'g]5 .
$!!= z]ifkl5sf] as;kq adf]lhdsf] ;DklQ k|fKt gug]{ M z]ifkl5sf] as;kq k|efjsf/L
gx'Fb} To:tf] z]ifkl5sf] as;kq kfpg]n] z]if kl5sf] as;kq lbg] JolQmsf lj?4 s'g}
kmf}hbf/L s;"/ u/]sf] 7x/]df lghn] z]if kl5sf] as;kq adf]lhd ;DklQ k|fKt ug{
;Sg] 5}g .
$!@= xbDofb M o; kl/R5]bdf gfln; ug]{ ;DaGwdf 5'§} xbDofb tf]lsPdf ;f]xL adf]lhd,
cfkm"n] bfg jf as; kfPsf] s'/fdf cfkm\gf] xs k'u]sf] ldltn] / lbg gx'g] bfg jf
as; lbPsf]df kfpg]sf] xs k'uL ef]u rng u/]sf] ldltn] b'O{ jif{leq tyf cGo
cj:yfdf o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd, sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf]
sfd sf/afxL eP u/]sf] yfxf kfPsf] ldltn] Ps jif{leq gfln; ug{
;Sg]5 .

138
www.lawcommission.gov.np

kl/R5]b–!!
;DklQsf]] x:tfGt/0f tyf k|flKt ;DaGwL Joj:yf
$!#= ;DklQ x:tfGt/0f ePsf] dflgg] M s'g} JolQmn] cfkm\gf] xs / :jfldTjdf /x]sf] ;DklQ
cGo JolQmnfO{ laqmL, bfg, as; jf cGo s'g} tj/n] x:tfGt/0f u/L lbPdf To:tf]
;DklQ kfpg] JolQmsf] gfddf To:tf] ;DklQ x:tfGt/0f ePsf] dflgg]5 .
$!$= ;DklQ x:tfGt/0f ug{ ;Sg] M -!_ o; ;+lxtf jf k|rlnt sfg"g adf]lhd s/f/ ug{
c;Ifd JolQm afx]s cGo h'g;'s} JolQmn] o; ;+lxtfsf] cwLgdf /xL cfkm\gf] xs /
:jfldTjsf] ;DklQ Ps jf PseGbf a9L JolQmnfO{ cnu cnu jf ;+o'Qm ¿kdf
x:tfGt/0f ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;Ifdtf jf c;Ifdtfsf] lgwf{/0f lghn] ;DklQ
x:tfGt/0f ubf{sf] avt lgh ;Ifd jf c;Ifd /x]sf] cfwf/df ul/g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd s;}n] cfkm\gf] xs / :jfldTjsf] ;DklQ tTsfn jf
z]]if kl5 xs x'g] u/L x:tfGt/0f ug{ ;Sg]5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd ;DklQ x:tfGt/0f ubf{ sfg"gsf] /Lt k'¥ofO{ lnvt ug{'
kg{]5 .
t/,
-!_ Ps nfv ?k}ofF;Ddsf] gub jf s'g} rn ;DklQ bfg jf js; ubf{
lnvt ug{' kg{] 5}g .
-@_ rn ;DklQ laqmL jf cGo tj/n] x:tfGt/0f ubf{ k|rlnt sfg"g
adf]lhd x'g]5 .
$!%= ;+/Ifs jf dfyj/n] ;DklQ laqmL ug{ ;Sg] M -!_ ;+/Ifs jf dfyj/n] cfkm\gf]
;+/IfsTj jf dfyj/Ldf /x]sf] JolQmsf] xs, lxt jf ;+/If0fsf] nflu o; ;+lxtfsf]
cwLgdf /xL ;DklQ laqmL u/L x:tfGt/0f ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg o; ;+lxtfdf cGoyf
pNn]v ePsf]df afx]s cbfntsf] cg'dlt lagf crn ;DklQ ljqmL ug{ ;lsg] 5}g .
$!^= ;DklQ kfpg] JolQmsf] :jfldTj x'g] M -!_ bkmf $!$ adf]lhd s'g} JolQmn] cfkm\gf]
;DklQ cGo JolQmnfO{ x:tfGt/0f ul/lbPdf To;/L ;DklQ x:tfGt/0f u/]sf]

139
www.lawcommission.gov.np

ldltb]lv To:tf] ;DklQdf /x]sf] lghsf] :jfldTj ;dfKt eO{ To:tf] ;DklQ k|fKt ug]{
JolQmsf] gfddf :jfldTj sfod x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} JolQmn] cfkm\gf]
z]ifkl5 xs x'g] u/L ;DklQ x:tfGt/0f u/]sf]df lghsf] z]ifkl5 dfq ;DklQ kfpg]
JolQmsf] gfddf :jfldTj sfod x'g]5 .
-#_ b'O{ jf b'O{eGbf a9L JolQmn] Pp6} ;DklQ k|fKt u/]df h;n] h] hlt ;DklQ
kfPsf] 5 ;f]xL cg'kftdf To:tf] ;DklQdf lghsf] xs sfod x'g]5 .
-$_ ;DklQ k|fKt ubf{ s'g} JolQmn] olt lx:;f kfpg] egL lnvtdf pNn]v
gePsf]df ;DklQ k|fKt ug]{ ;a} JolQmn] ;dfg ¿kn] ;DklQ kfPsf] dflgg]5 .
$!&= lghL ;DklQ x:tfGt/0f ug{ ;Sg] M s'g} JolQmn] cfkm\gf] lghL ;DklQ s;}sf] d~h'/L
glnO{ s'g} JolQmnfO{ x:tfGt/0f ug{ ;Sg]5 .
$!*= ;+o'Qm ;DklQ laqmL u/L x:tfGt/0f ug{ ;lsg] M -!_ ;+o'Qm ;DklQ laqmL u/L
x:tfGt/0f ug'{ kbf{ To:tf] ;DklQsf ;a} :jfldTjjfnfx¿sf] d~h'/Ln] x:tfGt/0f ug{
;lsg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;a} :jfldTjjfnfx¿ ;+o'Qm ;DklQ x:tfGt/0f ug{
d~h'/ gePdf klg s'g} :jfldTjjfnfn] cfkm\gf] xs jf lx:;fsf] ;DklQ x:tfGt/0f
ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} :jfldTjjfnfsf] xs jf lx:;fsf] ;+o'Qm ;DklQ
x:tfGt/0f ubf{ k|fljlws b[li6n] To:tf] efu 5'6\ofpg gldNg] ePdf / To:tf] ;DklQ
cGo :jfldTjjfnfn] lng rfx]df :jfldTjjfnfx¿ aLr Ps cfk;df d~h'/ u/]sf]
d"Nodf lng kfpg]5 .
-$_ PseGbf a9L :jfldTjjfnfx¿n] ;+o'Qm ;DklQ lng rfx]df ;aeGbf a9L
d"No ltg{ d~h'/L ug]{ :jfldTjjfnfn] To:tf] ;DklQ lng kfpg]5 .
-%_ pkbkmf -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} :jfldTjjfnfsf] xs
jf lx:;fsf] ;DklQ cGo :jfldTjjfnfn] lng grfx]df / To:tf] ;DklQ 5'6\ofO{
x:tfGt/0f ug{ k|fljlws b[li6n] gldNg] ePdf ;+o'Qm ;DklQsf] ;Dk"0f{ lx:;f laqmL u/L
k|fKt /sd To:tf] ;DklQdf /x]sf] xs jf lx:;fsf] cfwf/df :jfldTjjfnfx¿ aLr
afF8kmfF8 ug'{ kg]{5 .

140
www.lawcommission.gov.np

-^_ pkbkmf -!_ ljk/Lt s;}n] ;+o'Qm ;DklQ x:tfGt/0f u/]df To:tf] ;DklQdf
lghsf] h] hlt xs jf lx:;f sfod 5 Tolt ;DklQ dfq x:tfGt/0f u/]sf] dfGo x'g]5
/ lghsf] xs jf lx:;feGbf a9L x:tfGt/0f ePsf] ;DklQ ;DalGwt JolQmn] lkmtf{
lng kfpg]5 .
$!(= d~h'/L glnO{ ;uf]nsf] ;DklQ x:tfGt/0f ug{ gkfpg] M -!_ s;}n] klg ;uf]nsf
c+lzof/sf] lnlvt d~h'/L glnO{ ;uf]nsf] ;DklQ s;}nfO{ x:tfGt/0f ug{ kfpg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;uf]nsf] ;DklQ
x:tfGt/0f ubf{ ;uf]nsf c+lzof/ lnvtdf ;fIfL a;]sf] eP lghsf] d~h'/L lnPsf]
dflgg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ ljk/Lt s;}n] ;uf]nsf] ;DklQ x:tfGt/0f u/]df To:tf]
;DklQdf lghsf] h] hlt xs jf lx:;f 5 Tolt ;DklQ dfq xs x:tfGt/0f u/]sf]
dfGo x'g]5 . lghsf] xs jf lx:;feGbf a9L x:tfGt/0f ePsf] ;DklQ ;DalGwt
c+lzof/n] lkmtf{ lng kfpg]5 .
$@)= 3/ Jojxf/sf] nflu ;uf]nsf] ;DklQ laqmL ug{ ;Sg] M bkmf $!( df h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg 3/sf] d'Vo JolQmn] 3/ Jojxf/sf] nflu rn ;DklQdf ;a} /
crn ;DklQdf cfwf;Dd s;}sf] d~h'/L glnOsg ;uf]nsf] ;DklQ laqmL ug{
;Sg]5 .
$@!= csf{sf] ;DklQ x:tfGt/0f ug{ gx'g] M -!_ s;}n] klg csf{sf] xs / :jfldTjsf] ;DklQ
cGo JolQmnfO{ x:tfGt/0f ug{ kfpg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ ljk/Lt s;}n] ;DklQ x:tfGt/0f u/]df To:tf] lnvt jf
sf/f]af/ ab/ x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd xs x:tfGt/0f u/]sf] ;DklQ jf:tljs
:jfldTjjfnfn] bfaL u/]df To:tf] ;DklQ k|fKt ug]{ JolQmn] To:tf] ;DklQ ;DalGwt
:jfldTjjfnfnfO{ lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
-$_ s;}sf] x/fPsf] jf rf]/L ePsf] ;DklQ s;}n] k]mnf kf/]sf] eP To:tf]
;DklQsf] :jfldTjjfnfn] To;/L ;DklQ x/fPsf] jf rf]/L ePsf] ldltn] tLg jif{leq
To:tf] ;DklQdf cfkm\gf] :jfldTj /x]sf] ;j't ;lxt bfaL ug{ ;Sg]5 .

141
www.lawcommission.gov.np

-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd s;}n] To:tf] ;DklQ bfaL ug{ cfPdf To:tf] ;DklQ
km]nf kfg]{ JolQmn] To:tf] ;DklQ ;+/If0f jf dd{t ;Def/ ubf{ s'g} /sd vr{ u/]sf]
eP To:tf] /sd lnO{ To:tf] ;DklQ :jfldTjjfnfnfO{ lkmtf{ lbg' kg]{5 .
-^_ pkbkmf -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} JolQmn] rf]/Lsf] jf
s;}sf] x/fPsf] ;DklQ ;fj{hlgs ahf/ jf s'g} JolQm jf lgsfon] ;fj{hlgs ¿kdf
u/]sf] lnnfd jf a9fa9åf/f vl/b u/L k|fKt u/]sf] /x]5 eg] To:tf] ;DklQsf]
:jfldTjjfnfn]] To:tf] ;DklQ k|fKt ubf{ lghn] s'g} z'Ns jf /sd lt/]sf] eP To;
jfktsf] /sd ga'emfP;Dd To:tf] ;DklQ jf:tljs :jfldTjjfnfnfO{ lkmtf{ ug{ jfWo
x'g] 5}g .
$@@= bf]xf]/f] kf/L ;DklQ x:tfGt/0f ug{ gx'g] M -!_ s;}n] klg Pp6f JolQmnfO{ x:tfGt/0f
ul/;s]sf] ;DklQ bf]xf]/f] kf/L cGo JolQmnfO{ x:tfGt/0f ug{ x'Fb}g .
-@_ pkbkmf -!_ ljk/Lt s;}n] ;DklQ x:tfGt/0f u/]df crn ;DklQ
x:tfGt/0f u/]sf] eP klxn] /lhi6«]zg kfl/t ePsf] lnvtn] sfg"gL dfGotf kfpg] 5
/ rn ;DklQ x:tfGt/0f u/]sf] eP h'g JolQmn] klxn] ;DklQ k|fKt ub{5 ;f]xL
x:tfGt/0f dfGo x'g]5 .
$@#= ;+/Ifs jf dfyj/n] bfg jf as; lbg g;Sg] M ;+/Ifs jf dfyj/n] cfkm\gf] ;+/IfsTj
jf dfyj/Ldf /x]sf] JolQmsf] ;DklQ s'g} JolQmnfO{ bfg jf as; lbg ;Sg] 5}g .
$@$= ;DklQ ef]u ug{ gkfP /sd jf Ifltk"lt{ kfpg] M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd s;}n]
;DklQ laqmL u/L x:tfGt/0f u/]sf]df To;/L x'g] x:tfGt/0f s'g} Joxf]/fn] sRrf eO{
vl/bstf{n] k"/} jf cf+lzs ¿kdf ;DklQ ef]u ug{ gkfPdf To;/L ef]u ug{ gkfP hlt
;DklQsf] vl/bstf{n] lt/]sf] /sd, To:tf] /sdsf] jflif{s bz k|ltztsf b/n] x'g]
Aofh / ;DklQ x:tfGt/0f ubf{ /lhi6«]zg b:t'/ jf cGo /sd lt/]sf] eP To:tf] /sd
;d]t vl/bstf{n] To;/L ;DklQ x:tfGt/0f ug]{ JolQmaf6 skfnL ;/x e/fO{{ lng
kfpg]5 .
-@_ s;}n] o; kl/R5]b adf]lhd vl/b u/]sf] ;DklQdf s'g} ;+/rgf agfPsf]df
To;/L ul/Psf] vl/b s'g} sf/0faf6 sRrf eO{ ;f] ;DklQ lghn] ef]u ug{ gkfpg] eP
5 dlxgfleq cfk"mn] agfPsf] ;+/rgf eTsfO{ n}hfg kfpg]5 .

142
www.lawcommission.gov.np

-#_ s;}n] bkmf $!(, $@! / $@@ ljk/Lt ;DklQ x:tfGt/0f u/]sf] jf
pkbkmf -@_ adf]lhd s'g} ;+/rgf eTsfO{ gnu]sf] sf/0faf6 s'g} JolQmnfO{ dsf{ kg{
uPdf lghn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] /sdsf] cltl/Qm cfkm"nfO{ kg{ uPsf] jf:tljs
xflg, gf]S;fgL ;DklQ x:tfGt/0f ug]{ JolQmaf6 Ifltk"lt{ ;d]t e/fO{{ lng ;Sg]5 .
-$_ o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] s'g} sf/0faf6 bfg kfpg ;Sg] jf bfg
jf as; kfpg]] JolQmn] To:tf] ;DklQ k|of]u ug{ gkfO{ lghnfO{ dsf{ kg{ uPdf o;
kl/R5]bsf cGo bkmfsf cwLgdf /xL bfg jf as; lbg] JolQmaf6 dgfl;a Ifltk"lt{
e/fO{ lng kfpg]5 .
t/ z]if kl5sf] as;kq ab/ ePsf]df Ifltk"lt{ e/fO{ lng kfpg] 5}g .
-%_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf] cj:yfdf
;DklQ k|fKt ug{]n] pkbkmf -!_, -#_ / -$_ adf]lhdsf] /sd e/fO{ lng kfpg] 5}g M–
-s_ cGo JolQmsf] jf rf]/Lsf] ;DklQ xf] eGg] hfgLhfgL lnPdf,
-v_ cGo JolQmnfO{ x:tfGt/0f ul/;s]sf] ;DklQ hfgLhfgL lnPdf .
$@%= jf/];n] ;DklQ xs x:tfGt/0f ug{ ;Sg] M -!_ s;}n] cfkm\gf] crn ;DklQ laqmL u/L
x:tfGt/0f ug{sf] nflu cfkm" ;DalGwt sfof{nodf pkl:yt x'g g;Sg] sf/0f hgfO{
sfg"g adf]lhd jf/]; x'g ;Sg] JolQmnfO{ clws[t jf/]; lgo'Qm u/L k7fPdf To:tf]
clws[t jf/];n] lghsf] tkm{af6 lghsf] ;DklQ s'g} JolQmnfO{ laqmL u/L x:tfGt/0f
ug{ ;Sg]5 .
-@_ s;}n] cfkm\gf] rn ;DklQ jf/]; jf k|ltlglw dfkm{t laqmL ug{ ;Sg]5 .
$@^= ;Ël7t ;+:yfn] ;DklQ lnFbf jf lbFbf k"/f ug{' kg{] sfo{ljlw M -!_ sfg"g adf]lhd
:yfkgf ePsf s'g} ;Ël7t ;+:yfn] cfkm\gf] gfddf /x]sf] crn ;DklQ x:tfGt/0f ubf{
To:tf] ;Ël7t ;+:yfsf] ;~rfns ;ldltn] lg0f{o u/L ;~rfns ;ldltsf] s'g} ;b:o
jf ;f] ;+:yfsf] sd{rf/LnfO{ ;DklQ x:tfGt/0f ug{ clwsf/ lbPdf To:tf] JolQmn]
;Ël7t ;+:yfsf] tkm{af6 ;DklQ x:tfGt/0f ug{ ;Sg]5 .
-@_ s'g} ;Ël7t ;+:yfsf] gfddf crn ;DklQ vl/b jf cGo s'g} k|sf/n] k|fKt
ubf{ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|s[of k"/f u/]df To:tf] ;+:yfsf] gfddf ;DklQ vl/b jf
k|fKt ug{ ;lsg]]5 .

143
www.lawcommission.gov.np

$@&= cGo JolQmn] ;DklQ vl/b jf k|fKt ul/lbg ;Sg] M bkmf $@^ df n]lvPsf] cj:yfdf
afx]s o; kl/R5]b adf]lhd ;DklQ vl/b jf k|fKt ug]{ JolQm sfd ljz]ifn] ;DalGwt
sfof{nodf pkl:yt x'g g;sL lghsf] tkm{af6 To:tf] ;DklQ vl/b jf k|fKt ug]{
;DaGwdf sfg"gn] jf/]; lbg x'g] JolQmnfO{ sfg"gsf] /Lt k'¥ofO{ clVtof/gfdf /
lghsf] gful/stfsf] k|df0fkq ;d]t lbO{ k7fPdf To:tf] jf/];n] lghsf] gfddf To:tf]
;DklQ vl/b jf k|fKt ul/lbg ;Sg]5 .
$@*= c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] gfddf ;DklQ vl/b jf k|fKt ug{ ;Sg] M ;+/Ifs jf

dfyj/n] cfkm\gf] ;+/IfsTj, dfyj/Ldf /x]sf] c;Ifd jf cw{;Ifd JolQm jf ;+/Ifsn]
cfˆgf] jf ;uf]n kl/jf/sf ;b:on] ue{df /x]sf] lzz'sf] nflu s'g} ;DklQ bfg, as;,
vl/b jf cGo tj/n] k|fKt ug{ ;Sg]5 .
$@(= z]ifkl5 xs x'g] u/L x:tfGt/0f u/]sf] ;DklQsf] bflvn vf/]h M -!_ s;}n] cfkm\gf]
z]ifkl5 xs x'g] u/L s'g} JolQmnfO{ cfkm\gf] ;DklQ x:tfGt/0f u/]sf]df / To;/L
;DklQ x:tfGt/0f ug]{ JolQmsf] d[To' ePdf lghsf] d[To' ePsf] ldltn] 5 dlxgfleq
;DklQ kfpg] JolQmn] To:tf] ;DklQ cfkm\gf] gfddf bflvn vf/]h u/fpgsf] nflu
d[To' btf{sf] k|df0fkq nufotsf cGo k|df0f ;lxt ;DalGwt sfof{nodf lgj]bg lbg'
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} lgj]bg k/]df ;DalGwt sfof{non] klg cfkm"sxfF
/x]sf] lnvt x]/L To:tf] lnvt ul/lbg] dflg;sf] d[To' eP jf gePsf] / To:tf] lnvt
ab/ eP jf gePsf] ;DaGwdf cfjZos hfFra'em ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd hfFra'em ubf{ ;DklQ x:tfGt/0f ug]{ JolQmsf] d[To'
ePsf] / lghn] lnvt ab/ u/fPsf] gb]lvPdf lgj]bg k/]sf] ldltn] kGw| lbgleq
lgj]bg lbg] JolQmsf] gfddf To:tf] ;DklQ bflvn vf/]h ul/lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Dofb g3fO{ s'g} JolQmn] bflvn vf/]h ug{
sfof{nodf lgj]bg lbPdf sfof{non] lghnfO{ Dofb gf3]sf] k|To]s jif{sf] nflu kfFr
;o ¿k}ofFsf b/n] b:t'/ lnO{ To:tf] lnvt adf]lhd To:tf] ;DklQ lghsf] gfddf
bflvn vf/]h ul/lbg' kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

144
www.lawcommission.gov.np

$#)= lau|]sf], gf;]sf] jf sd;n ePsf] bfaL ug{ gkfpg] M s'g} JolQmn] s;}af6 s'g} ;DklQ
vl/b u/L lnO;s]kl5 To:tf] ;DklQ lau|]sf], gf;]sf] jf sd;n ePsf] bfaL ug{
kfpg] 5}g .
t/ em'Sofgdf kf/L jf lnvtdf plNnlvt Joxf]/f eGbf km/s kf/L s'g} ;DklQ
lbPsf] /x]5 eg] To;sf] Ifltk"lt{ bfaL ug{ kfpg]5 .
$#!= ;DklQ ;§fk§f ug{ ;Sg] M -!_ s'g} JolQmn] cfkm\gf] gfddf /x]sf] ;DklQ s]xL /sd
yk u/L jf gu/L csf]{ JolQmsf] ;DklQ;Fu ;§fk§f ug{ ;Sg]5 .
-@_ o; ;+lxtf adf]lhd ;DklQ ;§fk§f ubf{ sfg"g adf]lhd lnvt ug{' kg{]5 .
$#@= ljb]zLnfO{ crn ;DklQ x:tfGt/0f ug{ gkfOg] M -!_ s;}n] klg g]kfn ;/sf/sf] k"j{
:jLs[lt glnO{ s'g} ljb]zLnfO{ crn ;DklQ x:tfGt/0f ug{ kfpg] 5}g .

t/ u}/ cfjf;Lo g]kfnL gful/stf k|fKt u/]sf] JolQmsf] xsdf k|rlnt
sfg"g adf]lhd x'g]5 .

-@_ pkbkmf -!_ ljk/Lt s;}n] ljb]zLnfO{ s'g} crn ;DklQ x:tfGt/0f u/]df
;f] ;DaGwL lnvt :jtM ab/ eO{ To:tf] ;DklQ g]kfn ;/sf/sf] x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd crn ;DklQ k|fKt ubf{ k/]sf] ;fx"sf] y}nL skfnL
;/x x'g]5 .
$##= ljb]zLnfO{ c+z jf ck'tfnL k|fKt ePdf x:tfGt/0f ug'{ kg]{ M -!_ s'g} ljb]zLnfO{
g]kfnleqsf] s'g} crn ;DklQ c+z jf ck'tfnL k|fKt ePdf g]kfn ;/sf/sf] :jLs[lt
ePsf]df afx]s ;f] ;DklQ lghsf] gfddf gfd;f/L, btf{ x'g jf ;f] ;DklQsf] cfDbfgL
lghn] pkef]u ug{ kfpg] 5}g .
t/ u}/cfjf;Lo g]kfnL gful/stf k|fKt u/]sf] JolQmsf] xsdf of] Joj:yf nfu"
x'g] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ljb]zLnfO{ s'g} c+z jf ck'tfnL k|fKt ePdf To:tf]
ljb]zLn] To:tf] ;DklQ s'g} k|sf/n] g]kfnL gful/snfO{ x:tfGt/0f ug'{ kg]{5 / To:tf]
k|of]hgsf nflu ;DalGwt sfof{non] xs x:tfGt/0f ug]{ lbgsf] nflu dfGo x'g] u/L
c:yfoL hUuf wgL k|df0f k"hf{ hf/L ug]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा थप ।

145
www.lawcommission.gov.np

-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ljb]zLsf] gfddf k|fKt ePsf] c+z jf ck'tfnLsf]
;DklQdWo] c+zsf] xsdf hlxn];'s} klg / ck'tfnLsf] xsdf To:tf] k|fKt ePsf] tLg
jif{leq pkbkmf -@_ adf]lhd g]kfnL gful/snfO{ x:tfGt/0f gu/]df ;f] Dofb gf3]kl5
To:tf] ;DklQ pk/ g]kfn ;/sf/sf] xs x'g]5 .
$#$= xbDofb M o; kl/R5]bdf gfln; ug]{ ;DaGwdf 5'§} xbDofb tf]lsPsf]df ;f]xL

adf]lhd, bkmf $#@ sf] xsdf hlxn];'s} / cGo cj:yfdf o; kl/R5]b adf]lhd eP
u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf] sfd sf/afxL eP u/]sf] yfxf kfPsf]
ldltn] 5 dlxgfleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–!@
crn ;DklQsf] aGwsL ;DaGwL Joj:yf
$#%= aGwsLdf lbPsf] dflgg] M -!_ ;fx";Fu C0f lnP jfkt s;}n] cfkm\gf] xs, :jfldTj jf
ef]usf] crn ;DklQ jf To;sf] s'g} c+z lnvt ePsf] ldlt jf lglZrt ;dofjlw
kZrft\ ef]u ug{ kfpg] u/L ;fx"nfO{ ef]u ug{ lbPsf]df To:tf] ;DklQ aGwsLdf
lbPsf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd aGwsLdf lbPsf] ;DklQ ;fx"n] C0f lbFbfs} avt jf
s'g} lglZrt ;dofjlw kl5 ef]u ug{ kfpg] Joj:yf ePsf]df ef]uaGwsL / C0f r'Qmf
ug{ ;fx" c;fdLn] lgwf{/0f u/]sf] efvfleq c;fdLn] C0f r'Qmf gu/]sf] cj:yfdf ef]u
ug{ kfpg] Joj:yf ePsf]df b[li6aGwsL lbPsf] dflgg]5 .
-#_ aGwsLdf lbg] ;DklQ aGwsL lng] JolQmn] ef]urng ug{ ;lsg] k|s[ltsf]
x'g' kg]{5 .
-$_ cfk\mgf] xs, :jfldTj jf ef]uflwsf/df g/x]sf] jf eljiodf k|fKt x'g]
;DklQ aGwsLsf] ¿kdf lbg ;lsg] 5}g .
$#^= lnvt ug'{ kg]{ M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd s'g} ;DklQ aGwsLsf] ¿kdf lbFbf sfg"g
adf]lhd lnvt ug'{ kg]{5 .
-@_ aGwsLsf] lnvt ug]{ JolQm sfg"g adf]lhd ;Ifd x'g' kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

146
www.lawcommission.gov.np

$#&= aGwsL lnPsf] ;DklQ ef]urng ug'{ kg]{ M -!_ ;fx"n] ef]u aGwsLsf] ¿kdf lnPsf]
;DklQ To; ;DaGwL lnvt ePsf] ldlt jf lnvtdf 5'§} ldlt to ePsf]df To;/L
to ePsf] ldltaf6 / b[li6aGwsLdf lnPsf] ;DklQ c;fdLn] C0f ltg'{ kg]{ efvf
gf3]sf] ldltn] b'O{ jif{leq ef]urng ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlwleq s'g} sf/0fjz ;fx"n] To:tf] ;DklQ
ef]urng ug{ g;Sg] ePdf jf c;fdLn] s'g} lsl;dn] ef]urng ug{ glbPdf To:tf]
;DklQ ef]urngsf] nflu rng rnfO{ kfpg sfg"g adf]lhd gfln; ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;fx"n] ef]urng gu/]sf]df jf pkbkmf -@_ adf]lhd
ef]urngsf] nflu rng rnfO{ kfpg gfln; gu/]sf]df To:tf] aGwsL :jtM lglis|o
x'g]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd aGwsLsf] lnvt lglis|o ePdf To; ;DaGwL lnvt
skfnL ;/x x'g]5 .
$#*= aGwsLdf lbPsf] ;DklQsf] ef]uflwsf/ x:tfGt/0f ePsf] dflgg] M s;}n] s'g} ;DklQ
aGwsLdf lbPsf]df To:tf] ;DklQdf ;fx"n] ef]urng u/]sf] ldltaf6 lghdf
ef]uflwsf/ x:tfGt/0f ePsf] dflgg]5 .
$#(= cfkm\gf] ;DklQ ;/x ef]u ug{ kfpg] M -!_ ;fx"n] aGwsL lnPsf] ;DklQ / To:tf]
;DklQaf6 k|fKt x'g] k|ltkmn, nfe tyf ;'ljwf cfk\mgf] ;DklQ ;/x ef]urng ug{
kfpg]5 .
-@_ aGwsLdf lnPsf] ;DklQ sRrf eO{ jf c;fdLn] afwf la/f]w u/L ;fx"n]
ef]urng ug{ gkfPdf c;fdLn] To; jfkt ;fx"nfO{ dgfl;a Ifltk"lt{ lbg' kg]{5 .
$$)= aGwsLdf lnPsf] ;DklQsf] dgfl;a x]/ljrf/ ug'{ kg]{ M -!_ aGwsLdf lnPsf]
;DklQdf ef]uflwsf/ sfod eP kl5 ;fx"n] cfkm\gf] ;DklQ ;/x To;sf] dgfl;a
x]/ljrf/ / ;+/If0f ug'{ kg]{5 .
-@_ aGwsLdf lnPsf] ;DklQ ef]urng u/] jfkt sfg"g adf]lhd s'g} s/ jf
b:t'/ a'emfpg' kg]{ /x]5 eg] To:tf] s/ jf b:t'/ ;fx"n] g} a'emfpg' kg]{5 .
t/ sfg"g adf]lhd nfUg] dfnkf]t eg] c;fdLn] g} a'emfpg' kg]{5 .
-#_ aGwsL lnPsf] ;DklQ c;fdL afx]s cGo JolQmaf6 afwf cj/f]w eO{
ef]urng ug{ gkfPdf ;fx"n] ef]urngsf] nflu sfg"g adf]lhd gfln; ug{ ;Sg]5 .

147
www.lawcommission.gov.np

$$!= Aofh, z'Ns jf b:t'/ lng gkfpg] M -!_ o; ;+lxtfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg ;fx"n] s'g} ;DklQ ef]u aGwsL lnO{ C0f lbPsf]df To:tf] C0f jfkt
C0fL;Fu s'g} lsl;dsf] Aofh, b:t'/ jf z'Ns lng kfpg] 5}g .
-@_ b[li6aGwsL lnPsf] ;DklQdf ;fx"sf] ef]u sfod ePkl5 ;fx"n] To:tf] C0f
jfkt s'g} lsl;dsf] Aofh, b:t'/ jf z'Ns lng kfpg] 5}g .
$$@= ef]uaGwsLsf] ;DklQ ef]urng ug]{ cjlw M -!_ ef]uaGwsL lnPsf] ;DklQ bz
jif{eGbf a9L cjlw ef]urng ug{ ;lsg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlwleq ef]uaGwsLdf lbPsf] ;DklQ lkmtf{
glnPdf To; ;DaGwL lnvt skfnL ;/x x'g]5 .
$$#= b[li6aGwsLsf] efvfsf] clwstd cjlw M -!_ s'g} ;DklQ b[li6aGwsL lbFbf jf lnFbf
kfFr jif{eGbf a9Lsf] efvf /fVg ;lsg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlw k"/f geO{ ;fx"n] c;fdLaf6 b[li6aGwsLdf
/fv]sf] ;DklQ rng rnfO{ lng jf To:tf] ;DaGwL C0f c;'n u/fpg] sf/afxL ug{
;Sg] 5}g .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlwkl5 ef]u u/]sf] ;DklQ bz jif{;Dd ef]u ug{
kfpg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd ef]u u/]sf] bz jif{sf] cjlwleq b[li6aGwsLdf
lbPsf] ;DklQ lkmtf{ glnPdf To; ;DaGwL lnvt skfnL ;/x x'g]5 .
$$$= aGwsLdf lbPsf] ;DklQ h'g;'s} avt lkmtf{ lng ;Sg] M -!_ ef]u aGwsLdf lbPsf]
;DklQ eP ;fx"af6 lnPsf] C0f / b[li6aGws lbPsf] ;DklQ eP To;df s'g} Aofh
nfUg] eP ;f] ;d]t ;fx"nfO{ a'emfO{ c;fdLn] h'g;'s} avt cfk\mgf] ;DklQ lkmtf{ lng
;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg aGwsLdf lnPsf] ;DklQ
v]tL of]Uo hldg /x]5 / aGwsLdf lnPsf] hldg lkmtf{ ubf{sf avt To:tf] hldgdf
;fx"n] afnL nufO;s]sf] /x]5 eg] ;fx" / c;fdLn] cGoyf d~h'/L u/]sf]df afx]s
To:tf] afnL ;fx"n] g} ef]urng ug{ kfpg]5 .
$$%= aGwsLdf lnPsf] ;DklQ nvaGwsL lbg ;Sg] M -!_ s;}n] aGwsLdf lnPsf] ;DklQ jf
To;sf] s'g} c+z To; ;DaGwL lnvtdf pNn]v ePsf] /sd a/fa/ jf To;eGbf sd

148
www.lawcommission.gov.np

/sd lnO{ cGo s;}nfO{ k'gM aGwsLdf lbg ;Sg]5 / To;/L k'gM aGwsLdf lbPsf]df
nv aGwsL lbPsf] dflgg]5 .
t/ aGwsLdf lnPsf] ;DklQdf ef]uflwsf/ sfod geO{ nvaGwsL lbg ;lsg]
5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lbPsf] nvaGwsLsf] ef]urng ug]{ cjlw aGwsL
cGtu{t ef]urng ug]{ cjlweGbf a9L x'g ;Sg] 5}g .
-#_ ;DklQdf xs / :jfldTj x'g] c;fdLn] pkbkmf -!_ adf]lhd nvaGws
lbPsf] ;DklQ lkmtf{ lng rfx]df nvaGwsL lbFbfsf] /sd z'?sf] y}nL a/fa/sf] ePdf
l;w} nvaGwsL lng] JolQmaf6 / To:tf] /sdeGbf sd /sd eP z'?df aGwsL lbPsf]
;fx" dfkm{t y}nL e'QmfgL u/L ;DklQ lkmtf{ lng ;Sg]5 .
-$_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg z'?df aGwsL lbFbfsf]
zt{sf] k|lts"n x'g] u/L ePsf] nvaGwsLsf] sf/f]af/ To; xb;Dd :jtM ab/ x'g]5 .
-%_ o; kl/R5]b adf]lhd nvaGwsL lbPsf] ;DklQ ;fx"n] ef]u ug{ gkfPdf
To:tf] nvaGwsLsf] lnvt skfnL ;/x x'g]5 .
$$^= ;DklQsf] k|ltkmn jf nfe aGwsLdf lbg ;Sg] M bkmf $$% df h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg s;}n] aGwsLdf lnPsf] ;DklQ aGwsL glbO{ To:tf] ;DklQaf6 k|fKt x'g]
k|ltkmn, nfe jf ;'ljwf jf To:tf] ;DklQ v]tLof]Uo hUuf eP To;af6 k|fKt x'g]
pAhgL, afnL, ?v, afF;, kfs]sf] jf kfSg] kmnkm"n, t/sf/L, km"n jf cGo s'g}
lsl;dsf] k}bfaf/ dfq nvaGwsLdf lbg ;Sg]5 .
$$&= c;fdLsf] tkm{af6 csf]{ JolQmn] cfkm\gf] ;DklQ aGwsL lbg ;Sg] M -!_ cGo JolQmn]
lnPsf] C0f jfkt s'g} JolQmn] cfkm\gf] xs / :jfldTjdf /x]sf] ;DklQ c;fdLsf]
tkm{af6 ;fx"nfO{ aGwsLdf lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd aGwsL lbPsf] ;DklQ c;fdLåf/f ;fx"nfO{ aGwsL
lbOPsf] ;DklQ ;/x ;fx"n] o; kl/R5]b adf]lhd ef]urng ug{ ;Sg]]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd csf]{ JolQmn] ;DklQ aGwsL lbPsf]df c;fdL /
To:tf] JolQmsf] ;DaGw aGwsLsf] lnvt jf cGo 5'§} s/f/df n]lvP adf]lhd x'g]5 /
To;/L gn]lvPsf]df To:tf] Jojxf/ skfnL ;/x x'g]5 .

149
www.lawcommission.gov.np

$$*= aGwsL lbPsf] ;DklQ cljefHo x'g] M -!_ ;fx"sf c+lzof/aLr c+za08f eO{ jf
ck'tfnL k/L jf ;fem]bf/LaLr efu ljefhg x'+Fbf PseGbf a9L ;fx" sfod x'g cfPdf
klg c;fdLn] ;fx"nfO{ aGwsL lbPsf] ;DklQ cljefHo /xg]5 / c;fdLn] lnPsf]
;Dk"0f{ C0f aGwsLsf] lnvt adf]lhd k"/f r'Qmf gu/];Dd aGwsLdf lbPsf] ;DklQ jf
To;sf] s'g} c+z lkmtf{ lng ;Sg] 5}g .
-@_ c;fdLsf c+lzof/x¿ aLr c+za08f eO{, ck'tfnL k/L jf ;fem]bf/LaLr
efu ljefhg x'+Fbf PseGbf a9L c;fdL sfod x'g cfPsf]df k|To]s c;fdLn] cf–
cfkm\gf] lx:;fsf] ;Dk"0f{ C0f r'Qmf gu/];Dd aGwsL lbPsf] ;DklQ lkmtf{ lng ;lsg]
5}g .
$$(= aGwsLdf lbPsf] ;DklQ xflg, gf]S;fgL ePdf ;fx" hjfkmb]xL x'g] M -!_ aGwsL
lnPsf] ;DklQdf ;fx"sf] ef]uflwsf/ sfod ePkl5 To:tf] ;DklQ s'g} lsl;dn] xflg,
gf]S;fgL ePdf To; pk/ ;fx" g} hjfkmb]xL x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd aGwsLdf lnPsf] ;DklQ xflg, gf]S;fgL ePsf]df
;fx"n] To:tf] ;DklQ cfkm\g} vr{df dd{t ;Def/ u/L klxn]s} cj:yfdf Nofpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljkb\ k/L aGwsL lnPsf]
;DklQ xflg, gf]S;fgL ePsf]df ;fx" hjfkmb]xL x'g] 5}g / To;/L ePsf] xflg,
gf]S;fgLsf] dd{t ;Def/ ;fx"n] c;fdLsf] lnlvt d~h'/L lnO{ ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd dd{t ;Def/ ubf{ nfu]sf] vr{ c;fdLn] aGwsL
lbPsf] ;DklQ lkmtf{ lnFbf ;fx"sf] y}nLdf To:tf] vr{ ;d]t ;dfj]z u/L e'QmfgL ug'{
kg]{5 .
$%)= aGwsLsf] ;DklQdf x}/fgL ug{ gx'g] M aGwsLsf] ;DklQdf ef]uflwsf/ sfod eP kl5
;fx"n] To:tf] ;DklQ pko'Qm gePsf] jf 36L a9L ePsf] egL lnvt ljk/Lt x'g] u/L
c;fdLnfO{ x}/fgL ug{ xF'b}g .
t/ ef]u ug'{ kg]{ ;DklQ s'g} lsl;dn] ef]u ug{ gkfPdf jf ;f] ;DklQ s'g}
lsl;dn] sRrf 7x/]df aGwsLsf] lnvt adf]lhd /sd e'QmfgLsf nflu bfaL ug{
afwf kg]{ 5}g .

150
www.lawcommission.gov.np

$%!= ljb]zLnfO{ aGwsL lbg g;lsg] M g]kfn ;/sf/sf] k"j{ :jLs[lt ljgf s;}n] klg
u}/cfjf;Lo g]kfnL gful/stf k|fKt u/]sf] JolQm afx]s cGo ljb]zL JolQmnfO{ crn
;DklQ aGwsL lbg kfpg] 5}g .
$%@= bf]xf]/f] aGwsL lbg jf x:tfGt/0f ug{ g;lsg] M -!_ Ps k6s aGwsL lbPsf] ;DklQ
bf]xf]/f] kf/L csf]{ JolQmnfO{ aGwsL lbg jf x:tfGt/0f ug{ ;lsg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ ljk/Lt s;}n] bf]xf]/f] kf/L aGwsL lbPsf]df cl3Nnf] ldltdf
/lhi6«]zg kfl/t ePsf] lnvtn] dfGotf kfpg]5 / kl5Nnf] lnvt :jtM ab/ x'g]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lnvt ab/ ePsf]df hfgLhfgL bf]xf]/f] kf/L lnvt
u/L lng] ;fx"sf] /sd e"; x'g]5 / yfxf gkfO{ lnPsf] eP skfnL ;/x x'g]5 .
-$_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bf]xf]/f] lnvt ePsf]df
klxnf] lnvtaf6 s'g} lsl;dsf] aGwsL / kl5Nnf] lnvtaf6 xs x:tfGt/0f ePsf]df
xs x:tfGt/0f u/L kfpg]n] klxnf] aGwsL lnvt adf]lhdsf] /sd r'Qmf u/L lnvt
adf]lhd xs sfod ug{ ;Sg]5 .
-%_ o; bkmf adf]lhd bf]xf]/f] lnvt ul/lbg]nfO{ kl5Nnf] lnvtsf] lauf] b]lvP
To:tf] ljuf] adf]lhd, To:tf] lauf] gb]lvP cl3Nnf] lnvt adf]lhd / To:tf] ljuf] klg
gb]lvP kRrL; xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf x'g]5 .
t/ hlt;'s} ljuf] ePklg Ps nfv ?k}ofFeGbf a9L hl/afgf x'g] 5}g .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg aGwsLsf] bf]xf]/f]
lnvt eO{ klxnf] lnvt ef]uaGwsL lbPsf]df To:tf] lnvt ePsf] ldltn] b'O{ jif{ /
b[li6aGwsL lbPsf]df ef]u ug{ kfpg] cj:yf ePsf] ldltn] b'O{ jif{leq ef]uflwsf/
sfod ug'{ kg]{5 .
-&_ pkbkmf -^_ adf]lhd ef]uflwsf/ sfod ug{ g;s]df ;fx"sf] /sd skfnL
;/x x'g]5 .
$%#= xbDofb M o; kl/R5]bdf gfln; ug]{ ;DaGwdf 5'§} xbDofb tf]lsPsf]df ;f]xL adf]lhd
/ cGo cj:yfdf o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn]
To:tf] sfd sf/afxL eP u/]sf] ldltn] Ps jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

151
www.lawcommission.gov.np

kl/R5]b–!#
crn ;DklQsf] xs;kmf ;DaGwL Joj:yf
$%$= xs;kmf u/]sf] dflgg] M s;}n] cfkm\gf] xs, ef]u / :jfldTjsf] s'g} crn ;DklQ cGo
JolQmnfO{ s'g} lsl;dn] xs x:tfGt/0f u/L lbPsf]df To:tf] ;DklQsf] ;lGw;k{g kg]{
JolQmn] o; kl/R5]b adf]lhd lgvgL lnPdf xs;kmf u/]sf] dflgg]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æ;lGw;k{gÆ eGgfn] s'g} JolQmsf] 3/
jf hUuf;+Fu xs x:tfGt/0f u/L lbPsf] csf]{ JolQmsf] ;fFw hf]l8Psf] 3/ jf hUuf
gePsf] sf/0faf6 s'nf] kfgL, af6f] lgsf; cflb aGb x'g] cj:yf ;d]t ;Demg' k5{ .
$%%= xsjfnfn] xs;kmf u/L lng ;Sg] M -!_ s;}n] cfkm\gf]] crn ;DklQ laqmL u/]sf]df
To:tf] ;DklQdf ;lGw;k{g kg]{ xsjfnfn] To:tf] ;DklQ vl/b ug]{ JolQmn] lt/]sf]
/sd / lnvt kfl/t ubf{ nfu]sf] b:t'/ lghnfO{ a'emfO{ To:tf] ;DklQ xs;kmf u/L
lng ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd xs;kmf u/L lng rfxg] xsjfnf PseGbf a9L ePdf
;a}eGbf glhssf] xsjfnfn], To:tf] xsjfnf PseGbf a9L ePdf ;aeGbf a9L
;lGw;k{g kg]{ xsjfnfn] / To:tf] xsjfnf klg PseGbf a9L ePdf ;dfg cg'kftdf
;a} xsjfnfx¿n] To:tf] ;DklQ xs;kmf u/L lng ;Sg]5g\ .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd glhssf] xsjfnfn] To:tf] ;DklQ xs;kmf u/L
glnPdf k|fyldstfqmdsf] cfwf/df ;a}eGbf glhssf] xsjfnfn] To:tf] ;DklQ
xs;kmf u/L lng ;Sg]5 .
$%^= df]xLn] xs;kmf u/L lng ;Sg] M bkmf $%% adf]lhd ;lGw;k{g kg]{ xsjfnf gePdf
jf eP klg lghn] xs ;kmf u/L glnPdf / To:tf] ;DklQdf sfg"g adf]lhd df]xL
/x]5 eg] lghn] To:tf] ;DklQ xs;kmf u/L lng ;Sg]5 .
$%&= laqmL u/]sf] 3/ xs;kmf u/L lng ;Sg] M -!_ Pp6} 3/sf] leGgleGg lx:;fsf] leGg
leGg wgL ePsf] cj:yfdf To:tf] 3/sf] s'g} lx:;fsf] wgLn] cfkm\gf] lx:;f hlt
s;}nfO{ laqmL u/L lbPsf]df csf]{ lx:;fsf] wgLn] To:tf] lx:;f xs;kmf u/L lng
rfx]df To:tf] wgLn] vl/bstf{n] lt/]sf] /sd / lnvt kfl/t ubf{sf avt e'QmfgL
u/]sf] b:t'/ lghnfO{ a'emfO{ To:tf] 3/ xs;kmf u/L lng ;Sg]5 .

152
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd xs;kmf u/L lnFbf b]xfosf] JolQmn] b]xfo adf]lhd
k|fyldstf kfpg]5 M–
-s_ csf]{ lx:;fsf] wgL xsjfnf ePdf To:tf] xsjfnfn] / PseGbf
a9L xsjfnf ePdf ;aeGbf glhssf] xsjfnfn],
-v_ csf]{ lx:;fsf] wgL xsjfnf afx]ssf] cGo JolQm ePdf
;lGw;k{g kg]{ jf To:tf] lx:;f;Fu hf]l8Psf] lx:;fsf] wgLn] .

$%*= bfg jf as;df lbPsf] 3/ xs ;kmf ug{ kfpg] M -!_ bkmf $%%, $%^ jf $%& df
h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s;}n] s'g} Joxf]/fn] cfkm\gf] xs 5f8L Pp6} 3/sf]
cfwf jf To;sf] s'g} c+z jf To:tf] 3/n] rr]{sf] hUuf, nufkft bfg, as; u/L
lbPsf]df To;/L bfg, as; kfpg]n] To:tf] 3/ jf hUuf csf]{ JolQmnfO{ s'g} Joxf]/fn]
xs x:tfGt/0f u/L lbP5 eg] To:tf] bfg, as; ul/lbg] JolQm jf lghsf] ;f]xL
7fpFdf a:g] xsjfnfn] To:tf] xs ;kmf u/L lng rfx]df To:tf] 3/ jf To;sf] s'g}
c+z jf To:tf] 3/n] rr]{sf] hUuf, nufkft xs ;kmf u/L lng kfpg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s;}n] s'g} JolQmaf6
Pp6} 3/sf] cfwf jf To;sf] s'g} c+z jf To:tf] 3/n] rr]{sf] hUuf jf nufkft bfg,
as; kfPsf]df h;af6 cfk"mn] bfg as; kfPsf] xf] To:tf] JolQmn] To:tf] 3/ jf
hUufsf] afFsL csf]{ JolQmnfO{ k'gM bfg as; ul/lbP5 eg] To;/L klxn] bfg as;
kfpg]n] jf lghsf] xsjfnfn] To:tf] afFsL xs ;kmf u/L lng
kfpg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd xs;kmf u/L lnFbf bfg, as; ubf{ d"No cÍ
v'n]sf]df To:tf] d"No a/fa/sf] /sd / d"No cÍ v'n]sf] /x]g5 eg] k|rlnt ahf/
d"No a/fa/sf] /sd / lnvt kfl/t ubf{ nfu]sf] b:t'/ ;fx"nfO{ r'Qmf ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd xs;kmf u/L lng rfxg] xsjfnf PseGbf
a9L ePdf ;a}eGbf glhssf] xsjfnf / glhssf xsjfnf klg PseGbf a9L ePdf
;a}eGbf a9L dsf{ kg]{ xsjfnfn] xs ;kmf u/L lng ;Sg]5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

153
www.lawcommission.gov.np


$%(= xs;kmf ug{ gkfpg] M bkmf $%& / $%* df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
;+o'Qm cfjf; ;DaGwL k|fjwfg cGtu{t ag]sf] 3/ jf 3/sf] efu xs;kmf ug{ kfOg]
5}g .
$^)= xs;kmf ubf{sf] sfo{ljlw M -!_ s'g} crn ;DklQ o; kl/R5]b adf]lhd xs;kmf ug{
rfxg] JolQmn] To:tf] ;DklQ x:tfGt/0f ubf{ kfl/t ePsf] lnvtdf ;DklQsf] d"No
pNn]v ePsf]df To:tf] d"No, d"No pNn]v gePsf]df k|rlnt ahf/ d"No a/fj/sf]
/sd / lnvt kfl/t ubf{ nfu]sf] b:t'/ ;d]t w/f}6L /fvL To:tf] lnvt kfl/t ug]{
sfof{nodf ph'/L lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ph'/L k|fKt ePdf lnvt kfl/t ug]{ sfof{non]
ph'/Lstf{nfO{ tf/]vdf /fvL xs;kmf ul/lbg' kg]{ JolQmnfO{ af6fsf Dofb afx]s ;ft
lbgleq To:tf] sfof{nodf xflh/ x'g Dofb k7fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] Dofbleq xs;kmf ul/lbg' kg]{ JolQm pkl:yt eO{
xs;kmf u/L lbg d~h'/ u/]df lnvt kfl/t ug]{ sfof{non] pkbkmf -!_ adf]lhd
w/f}6L /fv]sf] /sd lghnfO{ a'emfO{ xs;kmf u/L lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] Dofbleq xs;kmf ul/lbg' kg]{ JolQm pkl:yt eO{
xs;kmf ul/lbg d~h'/ gu/] klg k|fKt ph'/L, kfl/t ePsf] lnvt / sfof{nosf]
;|]:tfaf6 xs;kmf ul/lbg' kg]{ b]lvPdf lnvt kfl/t ug]{ sfof{non] xs;kmf ul/lbg]
lg0f{o ug'{ kg]{5 / xs;kmf ul/lbg' kg]{ gb]lvPdf xs;kmf ul/lbg' gkg]{ lg0f{o u/L
ph'/Lstf{nfO{ ;f]xL adf]lhdsf] hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] Dofbleq xs;kmf ul/lbg' kg]{ JolQm pkl:yt x'g
gcfPdf Dofb gf3]kl5 k|fKt ph'/L, kfl/t ePsf] lnvt / sfof{nosf] ;|]:tfaf6
xs;kmf ul/lbg' kg]{ b]lvPdf lnvt kfl/t ug]{ sfof{non] xs;kmf u/L lbg] lg0f{o
u/L xs;kmf u/L kfpg] ;DklQ rng ug'{ egL xs;kmf u/L kfpg]nfO{ rng k"hL{ lbO{
xs;kmf ul/lbg' kg]{ JolQmnfO{ pkbkmf -!_ adf]lhd w/f}6L /x]sf] /sd lng cfpg
;"rgf k7fpg' kg]{5 .
-^_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] Dofbleq xs;kmf ul/lbg' kg]{ JolQm pkl:yt
ePklg lghn] To:tf] ;DklQsf] ahf/ d"No k|lt c;xdlt hgfPdf lnvt kfl/t ug{]

154
www.lawcommission.gov.np

sfof{non] To:tf] ;DklQsf] ahf/ d"No sfod u/L To:tf] ahf/ d"No a/fa/sf] /sd
xs;kmf u/L lbg] JolQmnfO{ lbnfO{ xs;kmf ul/lbg' kg{]5 .
-&_ pkbkmf -^_ adf]lhd xs;kmf ug{] ;DklQsf] sfod ul/Psf] ahf/ d"Nodf
s'g} kIfsf] ;xdlt gePdf jf xs;kmf ul/lbg' kg{] JolQm Dofbleq} pkl:yt eO{
xs;kmf ul/lbg' gkg{] sf/0f b]vfPdf / To:tf] ljifodf k|df0f a'lem OG;fkm ug{' kg{]
b]lvPdf lnvt kfl/t ug{] sfof{non] k}FtL; lbgleq ;DalGwt cbfntdf gfn]; ug{
hfg' egL ;'gfO{ lbg' kg{]5 / To:tf]df Dofbleq} cbfntdf gfn]; k/]sf]df cbfntsf]
lg0f{o adf]lhd / gfn]; gk/]sf]df sfof{nosf] lg0f{o adf]lhd ug{' kg{]5 .
-*_ pkbkmf -$_ adf]lhd xs;kmf gx'g] lg0f{o eO{ ph'/jfnfnfO{ /sd lkmtf{
lbFbf pkbkmf -!_ adf]lhd w/f}6L /fv]sf] /sdsf] c9fO{ k|ltzt /sd s§f ug'{ kg]{5 .
-(_ xs;kmf u/L kfpF egL lgj]bg lbg] JolQmn] kl5 s'g} sf/0fn] lgvGg
grfx]df jf tf/]v 5f8]df lghn] /fv]sf] w/f}6L /sdsf] tLg k|ltzt hl/afgf u/L
To:tf] /sd w/f}6L /sdaf6 s6fO{ afFsL /sd lghnfO{ lkmtf{ lbg' kg]{5 .
$^!= xs;kmf ePsf]df clen]v cBfjlws ug'{ kg]{ M o; kl/R5]b adf]lhd xs;kmf x'g] u/L
;DalGwt sfof{no jf cbfntaf6 7x/ ePsf]df ;f]xL adf]lhd To:tf] sfof{nodf
/x]sf] xs;kmf ePsf] ;DklQ ;DaGwL clen]vdf cBfjlws ug'{ kg]{5 .
$^@= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] lnvt
kfl/t ePsf] ldltn]] 5 dlxgf;Dddf yfxf kfPsf] ldltn] k}FtL; lbgleq gfln; lbg
;Sg]5 .
t/ df]xLsf] xsdf hUufwgLn] lgvGg kfpg] ldlt ;dfKt ePsf] ldltn] k}FtL;
lbgleq gfn]; lbg ;Sg]5 .

kl/R5]b–!$
lnvt kfl/t ;DaGwL Joj:yf
$^#= lnvt kfl/t ePsf] dflgg] M s;}n] o; kl/R5]b adf]lhd :jLs[ltsf] nflu ;DalGwt
sfof{nodf bflvn u/]sf] s'g} lnvt To:tf] sfof{noaf6 :jLs[t ePdf To:tf] lnvt
kfl/t ePsf] dflgg]5 .

155
www.lawcommission.gov.np

:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æ;DalGwt sfof{noÆ eGgfn] g]kfn


;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L tf]s]sf] sfof{no ;Demg' k5{ / To;/L
sfof{no gtf]s];Dd ;DalGwt dfnkf]t sfof{nonfO{ hgfpF5 .
$^$= kfl/t u/fpg' kg]{ lnvt M -!_ s;}n] b]xfo adf]lhdsf] lnvt ubf{ To:tf] lnvt
;DalGwt sfof{noaf6 kfl/t u/fpg' kg]{5 M–
-s_ s'g} klg Joxf]/fn] crn ;DklQ x:tfGt/0f u/L lbPsf] lnvt,
-v_ ef]u, b[li6 jf nvaGwsL n]lvlbPsf] lnvt,
-u_ crn ;DklQsf] z]ifkl5sf] bfg jf as;kq,
-3_ crn ;DklQ ;§fk§f u/]sf] lnvt,
-ª_ c+za08f jf c+z 5f]8kqsf] lnvt,
-r_ dfgf] 5'l§Psf] jf dfgf] hf]l8Psf] lnvt,
-5_ u'7L :yfkgf u/]sf] lnvt,
-h_ dfl;s Ps nfv ¿k}ofFeGbf a9L 3/ axfn lng' lbg' u/]sf]
lnvt,
-em_ crn ;DklQ kmnf]kef]u ePsf] lnvt,
-`_ o; ;+lxtf jf sfg"g adf]lhd kfl/t ug'{ kg]{ cGo lnvt .
-@_ s;}n] pkbkmf -!_ adf]lhd kfl/t ug'{ kg]{ lnvt kfl/t gu/fPdf To:tf]
lnvtn] sfg"gL dfGotf kfpg] 5}g .
$^%= cGo lnvt kfl/t ug{ ;Sg] M -!_ s'g} JolQmn] rfx]df bkmf $^$ df n]lvPb]lv afx]s
cGo lnvt ;d]t kfl/t u/fpg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lnvt kfl/t ug{sf] nflu s'g} JolQmsf] lgj]bg k/]df
;DalGwt sfof{non] sfg"gsf] /Lt k'¥ofO{ To:tf] lnvt kfl/t ul/lbg' kg]{5 .
$^^= 8f]/dfkm{t lnvt kfl/t x'g ;Sg] M -!_ s;}n] o; kl/R5]b adf]lhd s'g} lnvt
sfof{noaf6 8f]/ v6fO{ kfl/t u/fO{ kfpg ;DalGwt sfof{nodf lgj]bg lbPdf /
To:tf] lnvt cfkm\g} sfof{noaf6 kfl/t ul/lbg' kg]{ b]lvPdf lnvt kfl/t ubf{ nfUg]
b:t'/ sfof{nodf w/f}6L /fVg nufO{ sfof{nosf] k|d'v jf lghn] tf]s]sf] cGo
sd{rf/Ln] kfFr lbgleq lgj]bsn] pNn]v u/]sf] :yfgdf uO{ sfg"gsf] /Lt k'¥ofO{
To:tf] lnvt :jLs[t u/L kfl/t ug'{ kg]{5 .

156
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd vl6Psf] 8f]/af6 lnvt kfl/t ePdf ;f]xL pkbkmf
adf]lhd /fv]sf] w/f}6L /sd sfof{non] ;b/ :ofxf ug{' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd vl6Psf] 8f]/af6 s'g} sf/0fn] lnvt kfl/t gePdf
w/f}6L /sd lgj]bsn] tLg dlxgfleq lkmtf{ lng' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] Dofbleq lgj]bsn] w/f}6L /sd lkmtf{ gnu]df
To:tf] w/f}6L /sd sfof{non] ;b/ :ofxf ug{' kg]{5 .
$^&= cGo lhNnfaf6 lnvt kfl/t u/fpg ;Sg] M -!_ lnvt kfl/t u/L lng] lbg] JolQmn]
s'g} Ps JolQm /x] a;]sf] jf ;DklQ /x]sf] lhNnf afx]s cGo lhNnfaf6 s'g} lnvt
kfl/t ug{ rfx]df ;f]xL Joxf]/f v'nfO{ ;f]xL lhNnfsf] ;DalGwt sfof{nodf lgj]bg lbg'
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lnvt kfl/tsf] nflu s'g} lgj]bg k/]df To:tf]
sfof{non] cfjZos hfFra'em u/L sfg"gsf] /Lt k'¥ofO{ To:tf] lnvt kfl/t u/L lbg'
kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cGo lhNnfaf6 crn ;DklQsf] lnvt kfl/t ePdf
;f]] sfof{non] kfl/t lnvtsf] Ps k|lt ;DalGwt lhNnfsf] ;f] sfd ug]{ sfof{nodf
k7fOlbg' kg]{5 .
$^*= lnvt kfl/t ubf{ b:t'/ nfUg] M -!_ lnvt kfl/t ubf{ sfg"g adf]lhdsf] b:t'/
nfUg]5 .
-@_ s'g} lnvtsf] kfl/t b:t'/ sfg"gåf/f tf]lsPsf]df afx]s /sd lng'lbg' u/L
lnvt ePsf]df lnvtdf plNnlvt /sdsf] cfwf/df b:t'/ nfUg]5 .
t/ To:tf] lnvtdf n]lvPsf] crn ;DklQsf] d"No g]kfn ;/sf/n] tf]s]sf]
Go"gtd d"NoeGbf sd ePdf g]kfn ;/sf/af6 tf]lsPsf] d"No cg';f/ b:t'/ nfUg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cGo lhNnfaf6
lnvt kfl/t ubf{ ;f] pkbkmfx¿df n]lvPsf] b:t'/sf] bz k|ltzt yk b:t'/ nfUg]5 .
$^(= b:t'/ a'emfpg' kg]{ bfloTj M -!_ b]xfosf] lnvt kfl/t ubf{ nfUg] b:t'/ b]xfosf
JolQmn] a'emfpg' kg]{5 M–
-s_ ;DklQ x:tfGt/0f jf aGwsL ;DaGwL lnvt eP lnvt u/L
lng]n],

157
www.lawcommission.gov.np

-v_ c+za08f, c+z 5f]8kq, dfgf] 5'l§Psf] jf hf]l8Psf] lnvt eP


;dfg lx:;fdf ;a} c+lzof/n],
-u_ ;DklQ ;§fk§f ;DaGwL lnvt eP lnvt lng] lbg] b'j}n],
-3_ z]ifkl5sf] as;kq eP lbg]n],
-ª_ 3/axfn eP 3/axfndf lbg]n],
-r_ u'7L ;+:yfkgf u/]sf] lnvt eP ;+:yfkgf ug]{n],
-5_ cGo lnvt eP lng] lbg] b'j}n] .
-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -ª_ adf]lhdsf] lnvt kfl/t ubf{ 3/axfn jfkt
k|fKt x'g] klxnf] dlxgfsf] axfn /sdnfO{ d"No dfgL b:t'/ lgwf{/0f x'g]5 .
$&)= /sd a'emfpg] ;DaGwL Joj:yf M lnvt ug]{ JolQmx¿aLr kfl/t x'g] lnvt
adf]lhdsf] /sd lng' lbg' ubf{ 3/;f/df, sfof{nosf ;DalGwt sd{rf/Lsf] /f]xa/df
jf u'8 km/ k]d]G6 n]lvPsf] r]sdfkm{t /sd lng] lbg] ug{ ;Sg]5g\ .
$&!= bflvn, vf/]h tyf gfd;f/L ug'{ kg]{ M -!_ kfl/t ePsf] lnvtaf6 bflvn, vf/]h tyf
gfd;f/L ug'{ kg]{ ePdf ;DalGwt sfof{non] lnvt kfl/t ePsf] lbg, To; lbg
;Dej gePdf To;sf] ef]lnkN6 bflvn, vf/]h tyf gfd;f/L ug'{ kg]{5 .
-@_ cfkm\gf] sfof{noaf6 kfl/t ePsf] lnvt cg';f/ cGo sfof{nosf] ;]|:tfdf
bflvn, vf/]h tyf gfd;f/L ug'{ kg]{ ePdf lnvt u/fO{ lng] dflg;nfO{ ;DalGwt
sfof{nodf bflvn, vf/]h tyf gfd;f/L ug{ hfg' egL k}FtL; lbgsf] Dofb lbO{ To:tf]
lnvt ;d]t ;DalGwt sfof{nodf k7fOlbg'' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cGo lhNnfaf6 bflvn, vf/]h tyf gfd;f/Lsf] nflu
lnvt k|fKt ePdf ;DalGwt sfof{non] cfkm\gf] ;]|:tfdf To;/L kfl/t ePsf] s'/f
clen]v u/L lnvt adf]lhd bflvn, vf/]h tyf gfd;f/L ul/lbg' kg]{5 .
$&@= cl3Nnf] ldltdf kfl/t ePsf] lnvt dfGo x'g] M Pp6} ljifodf PseGbf a9L lnvt
kfl/t ePsf]df cl3Nnf] ldltdf kfl/t ePsf] lnvt dfGo x'g]5 .
$&#= xbDofb M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn]
To:tf] sfd sf/afxL eP u/]sf] ldltn] Ps jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

158
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg csf]{ Onfsfsf]


sfof{noaf6 lnvt kfl/t ePsf]df ;DalGwt sfof{nodf To:tf] lnvtsf] k|lt k|fKt
ePsf] ldltn] Ps jif{leq gfln; ug{ ;lsg]5 .

kl/R5]b–!%
n]gb]g Jojxf/ ;DaGwL Joj:yf
$&$= n]gb]g ePsf] dflgg] M -!_ b'O{ jf b'O{eGbf a9L JolQmx¿aLr s'g} zt{ /fvL s'g} /sd
jf j:t' lng' lbg' u/]df lghx¿aLr n]gb]g ePsf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd n]gb]g ePsf]df /sd jf j:t' lng]n] /sd jf j:t'
lbg]nfO{ To:tf] /sd jf j:t' lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æ/sdÆ eGgfn] j:t'sf] d"No ;d]t
;Demg' k5{ .
$&%= C0f lnP ;/x dflgg] M s'g} JolQmn] s'g} lsl;dn] s;}nfO{ s'g} /sd jf j:t' lbg' kg]{
bfloTj ePsf]df To:tf] JolQmn] C0f lnP ;/x dflgg]5 / To:tf] JolQmn] o;
kl/R5]bsf] Joj:yfsf] cwLgdf /xL ;DalGwt JolQmnfO{ To:tf] /sd jf j:t' lkmtf{
ug'{ kg]{5 .
$&^= lnvt gu/L n]gb]g ug{ gx'g] M s;}n] klg sfg"g adf]lhd lnvt gu/L n]gb]g ug{
x'Fb}g .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu ælnvtÆ eGgfn] s'g} n]gb]g sf/f]af/
k|dfl0ft ug]{ r]s, lan, ef}r/, /l;b / e/kfO{ ;d]tsf sfuhft ;Demg' k5{ .
$&&= lnvtdf v'nfpg' kg]{ s'/fx¿ M n]gb]g ubf{ n]gb]g Jojxf/sf] k|s[lt adf]lhd b]xfosf
s'/fx¿ v'nfpg' kg]{5 M–
-s_ n]gb]g ug]{ JolQmx¿sf] gfd, y/, pd]/, 7]ufgf tyf afa', cfdf, afh],
ah}sf] gfd,
t/ ljjflxt JolQmn] eP klt, kTgLsf] gfd ;d]t pNn]v ug'{
kg]{5 .
-v_ n]gb]g ug{' k/]sf] sf/0f,
-u_ n]gb]gsf] kl/df0f,

159
www.lawcommission.gov.np

-3_ s'g} j:t' n]gb]g u/]sf]df To:tf] j:t'sf] d"No,


-ª_ s'g} j:t' lglZrt ;do kl5 lkmtf{ ug]{ u/L ;fk6L, k}Frf] jf cGo
tj/n] lng' lbg' u/]sf] eP To:tf] Joxf]/f,
-r_ s'g} j:t' ;§f k§f u/]sf] eP To:tf] Joxf]/f,
-5_ n]gb]g u/]sf] /sd a'emfpg] ldlt,
-h_ n]gb]g ubf{ Aofh lng], lbg] eP Aofhsf] b/,
-em_ n]gb]gsf] /sd lgwf{l/t ;dodf ga'emfP jf lnvt adf]lhdsf] cGo
zt{ k"/f gu/]df n]gb]g adf]lhdsf] /sd ;fx"n] C0fLsf] ;DklQaf6
c;'n u/L lng kfpg] s'/f,
-`_ lnvt ul/Psf] 7fpF,
-6_ lnvt tof/ ul/Psf] ldlt,
-7_ n]gb]gsf] k|s[lt adf]lhd v'nfpg' kg]{ cGo cfjZos s'/fx¿ .
$&*= ;fx"n] C0fL;Fu Aofh lng kfpg] M -!_ n]gb]g ;DaGwL lnvt x'Fbf lnvtdf Aofh
lng]lbg] s'/f pNn]v ePsf]df ;fx"n] C0fLaf6 lnvtdf n]lvP adf]lhdsf] Aofh lng
kfpg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;fx"n] C0fLaf6 lng kfpg] Aofhsf] /sd ;fFjf
/sdsf] jflif{s bz k|ltzteGbf a9L x'g] 5}g .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd lnvt x'Fbf lnvtdf Aofhsf] b/ ls6fg gu/L Aofh
lng]lbg] s'/f;Dd pNn]v ePsf]df ;fx"n] C0fLaf6 ;fFjf /sdsf] jflif{s bz k|ltztsf
b/n] Aofh lng kfpg]5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd lnvt x'Fbf lnvtdf Aofh pNn]v gu/L d'gfkmf
lng] s'/f pNn]v ePsf]df / To:tf] d'gfkmf s] slt lng] s'/f lnvtaf6 gb]lvP ;fx"n]
C0fLaf6 Aofh ;/x lng kfpg]5 .
$&(= ;fx"n] C0fLaf6 Aofh lng gkfpg] M n]gb]g x'Fbf lnvtdf Aofh lng] lbg] s'/f pNn]v
gePdf ;fx"n] C0fLaf6 Aofh lng kfpg] 5}g .
$*)= Aofhsf] Aofh gkfpg] M -!_ ;fx"n] C0fLaf6 Aofhsf] Aofh lng kfpg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ ljk/Lt s'g} ;fx"n] C0fLaf6 Aofhsf] Aofh lnPsf] /x]5 eg]
;fFjfdf s§L x'g]5 / ;fFjf r'Qmf eO{;s]sf] /x]5 eg] To:tf] Aofh lkmtf{ ug'{ kg]{5 .

160
www.lawcommission.gov.np

$*!= ;fFjfeGbf a9L Aofh lng gkfpg] M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg ;fx"n] C0fLaf6 ;fFjfeGbf a9L Aofh lng kfpg] 5}g .
$*@= ;fFjf, Aofh lnFbf lbFbf /Lt k'¥ofpg' kg]{ M ;fFjf, Aofh lnFbf lbFbf b]xfo adf]lhd /Lt
k'¥ofpg' kg]{5 M–
-s_ C0fLn] ;fx"nfO{ ;fFjf, Aofhsf] ;a} /sd r'Stf u/]df ;fx";Fu ePsf]
n]gb]gsf] lnvt RoftL jf To:tf] lnvtdf /sd c;"n ePsf] Joxf]/f
lnvtsf] s'g} 7fpF jf lk7df v'nfO{ ;fx"n] ;xL5fk u/L C0fLnfO{ lnvt
lkmtf{ ug'{ kg]{,
-v_ v08 -s_ adf]lhd ;fFjf, Aofhsf] /sd lbFbfsf avt ;f] lnvt k]mnf
gk/]df ;fx"n] ;f]xL Joxf]/f hgfO{ of] ldltdf olt /sd a'emL lnPsf]
egL e/kfO{ u/L C0fLnfO{ lbg' kg]{,
-u_ ;fFjfdWo] s]xL /sd jf Aofh a'emfpFbf ;fx"n] C0fL;Fu s'g ldltdf s]
slt /sd a'em]sf] xf] To; s'/f lnvtsf] lk7df v'nfO{ C0fLsf] ;xL5fk
u/fO{ / tTsfn lnvt km]nf gk/] jf ;fydf geP To; adf]lhd /sd
a'em]sf] 5'§} e/kfO{ u/L C0fLnfO{ lbg' kg]{ .
$*#= /sd e/fPsf] ldlt;Ddsf] Aofh kfpg] M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg bkmf $*$ sf] cjlwleq gfln; u/]sf] /x]5 eg] cbfntaf6 ;fx"n] Aofh
;d]t kfpg] u/L km};nf ePsf]df ;fx"n] C0fLaf6 km};nf adf]lhd el/e/fpFbfsf]
ldlt;Ddsf] Aofh ;d]t kfpg]5 .
$*$= 3/;f/df ePsf] lnvtsf] cjlw M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd 3/;f/df ePsf] lnvtsf]
cjlw a9Ldf bz jif{sf] x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bz jif{sf] cjlwleq
C0fLn] ;fx"nfO{ ;fFjf jf AofhdWo] s]xL /sd a'emfPdf jf ;fFjf Aofh a'emfpgsf]
nflu lnvtsf] cjlw yk u/]df To;/L ;fFjf jf Aofh a'emfPsf] jf cjlw yk u/]sf]
ldltn] csf]{ bz jif{sf] cjlw yk x'g]5 .
$*%= c;Ifd tyf cw{;Ifd JolQm;Fu u/]sf] n]gb]gn] dfGotf gkfpg] M s;}n] c;Ifd jf
cw{;Ifd JolQm;Fu u/]sf] n]gb]gn] sfg"gL dfGotf kfpg] 5}g .

161
www.lawcommission.gov.np

$*^= ;uf]nsf] ;DklQaf6 /sd e/fO{{ lng gkfpg] M -!_ s;}n] s'g} JolQm;Fu n]gb]g
u/]sf]df To:tf] n]gb]gsf] lnvtdf 3/sf] d'Vo JolQmsf] ;xL5fk gePsf] eP ;uf]nsf]
;DklQdf C0fLsf] xs gk'u];Dd ;fx"n] To:tf] ;DklQaf6 cfkm\gf] /sd e/fO{ lng
kfpg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg 3/sf] d'Vo eO{ sfd
ug]]{ JolQmn] To:tf] /sd ltl/lbPdf ;fx"n] lng kfpg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cj:yf k/L s'g} JolQmn] C0fL;Fu /sd lng
g;Sg] ePdf bz jif{leq ;fx"n] C0fL pk/ gfln; u/L cfkm\gf] xs sfod u/L /fVg'
kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd C0fL;Fu xs sfod u/]sf]df ;uf]nsf] ;DklQdf
lghsf] xs k'u]kl5 ;fx"n] lghaf6 sfg"g adf]lhd cfkm\gf] /sd e/fO{{ lng kfpg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd /sd e/fO{{ lngsf] nflu c;fdLsf] xs k'u]sf]
ldltn] gfln; ug]{] xbDofb z'? x'g]5 .
$*&= d~h'/L glnO{ rn ;DklQ ;§f k§f ug{ gx'g] M -!_ Psf;uf]nsf pd]/ k'u]sf JolQmn]
3/sf] d'Vo JolQmsf] d~h'/L glnO{ ;+uf]nsf] s'g} ;DklQ ;§f k§f ug{ x'Fb}g .
t/ cfkm\gf] lghL ;DklQ ;§fk§f ug{ 3/sf] d'Vo eO{ sfd ug]]{ JolQmsf]
d~h'/L lng' kg]{ 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ ljk/Lt s;}n] ;DklQ ;§fk§f u/]df 3/sf] d'Vo eO{ sfd ug]]{
JolQmn] d~h'/ gu/] To:tf] ;DklQ ;§fk§f u/]sf] dfGo x'g] 5}g .
-#_ pkbkmf -!_ ljk/Lt ;DklQ ;§fk§f u/]sf]df 3/sf] d'Vo eO{ sfd ug]]{
JolQmsf] d~h'/L geP k}FtL; lbgleq cfkm\gf] ;DklQ lkmtf{ lng ;lsg] 5 .
$**= n]gb]g u/]sf] b]lvPdf /sd e/fO{ lbg] M s;}n] o; kl/R5]b adf]lhdsf] /Lt k'¥ofO{
lnvt gu/] klg s'g} lnvt, a}lÍË sf/f]af/, ljlgd]o clwsf/kq, r]s, ef}r/af6 jf
axL vftfdf n]lvPsf] Joxf]/faf6 s'g} JolQm;Fu n]gb]g ePsf] s'/f b]lvg cfPdf
cbfntn] To:tf] lnvt, a}lÍË sf/f]af/, ljlgd]o clwsf/kq, r]s, ef}r/af6 jf axL
vftfdf n]lvPsf] cfwf/df gfln; ug]{ JolQmnfO{ C0fLaf6 To:tf] /sd e/fO{{ lbg
;Sg]5 .

162
www.lawcommission.gov.np

$*(= 3/;f/sf] lnvt x/fP jf sfa" aflx/sf] kl/l:ylt k/]df ug]{ M -!_ 3/;f/df ePsf]
lnvt x/fPdf jf sfa" aflx/sf] kl/l:ylt k/L gfl;Pdf ;fx"n] ;f]xL Joxf]/f v'nfO{
lnvt x/fPsf] jf sfa" aflx/sf] kl/l:ylt k/]sf] ldltn] kGw| lbgleq ;DalGwt
:yfgLo txdf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg k/]df ;DalGwt :yfgLo txn]] To;sf] Joxf]/f
v'nfO{ e/kfO{ n]vL sfof{nosf] 5fk nufO{ To;sf] e/kfO{ lgj]bg lbg] JolQmnfO{ lbg'
kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} lgj]bg k/]df :yfgLo txn] lnvt ul/lbg] JolQm
hLljt eP lghnfO{ / geP lghsf] glhssf] xsjfnfnfO{ ;ft lbgleq lemsfO{ lghn]
d~h'/ u/] ;flas adf]lhdsf] lnvt tof/ u/fO{ To:tf] lnvt k|dfl0ft u/L lgj]bg
lbg] JolQmnfO{ lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd lnvt ul/lbg] JolQmn] lnvt x/fPsf] jf sfa"
aflx/sf] kl/l:ylt k/]sf] hgfO{ csf]{ lnvt u/L lbg d~h'/ gu/]df ;fx"n] To:tf] Dofb
gf3]sf] k}FtL; lbgleq lnvt x/fPsf] jf sfa" aflx/sf] kl/l:ylt k/]sf] k|df0f b]vfO{
gfln; u/L cfkm\gf] xs sfod ug'{ kg]{5 .
$()= n]gb]g u/]sf] j:t' sRrf ePdf lkmtf{ ug'{ kg]{ M -!_ lnvtdf cGoyf Joj:yf ePsf]df
afx]s d"No /fvL n]gb]g ePsf] s'g} j:t' lnvtdf n]lvP adf]lhd geO{ jf s'g}
lsl;dn] sRrf eO{ To:tf] j:t' lghn] ef]u ug{ g;Sg] ePdf n]gb]g ePsf] ldltn]
k}FtL; lbgleq j:t' lbg] JolQmnfO{ To:tf] s'/fsf] ;"rgf ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd j:t' lng] JolQmaf6 To:tf] s'/fsf] ;"rgf k|fKt
ePdf / lghsf] s'/f dgfl;a b]lvPdf j:t' lbg];Fu To:t} k|sf/sf] cGo j:t' eP
To:tf] j:t' ;§fk§f ul/lbg' kg]{5 / gePdf cfk\mgf] j:t' lkmtf{ lnO{ To:tf] n]gb]gsf]
;DaGwdf ePsf] lnvt km6\6f -lgis[o_ u/L lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd j:t' lbg]n] To:tf] j:t' ;§fk§f u/L glbPdf jf
cfk\mgf] j:t' lkmtf{ glnPdf j:t' lng]n] cfk"mnfO{ ePsf] xflg, gf]S;fgL jfkt
;DalGwt JolQmaf6 To:tf] j:t'sf] d"No a/fa/sf] /sd tyf dgfl;a Ifltk"lt{ e/fO{{
lng jf To:tf] n]gb]g ab/ u/fpg gfln; ug{ ;Sg]5 .

163
www.lawcommission.gov.np

$(!= oyfl:yltdf j:t' lkmtf{ ug'{ kg]{ M -!_ s;}n] s'g} JolQmsf] :jfldTj jf ef]udf /x]sf]
j:t' s'g} vf; sfdsf] nflu ef8f ltg]{ jf gltg]{ jf ;fk6L jf k}Frf] h'g;'s} zt{df
lnP klg To:tf] sfo{ ;DkGg ePkl5 cfk"mn] h'g k|sf/, kl/df0f / u'0f:t/sf] j:t'
lnPsf] xf] ;f]xL k|sf/, kl/df0f / u'0f:t/sf] j:t' :jfldTj jf ef]ujfnfnfO{ lkmtf{ ug'{
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lnPsf] j:t' x/fPdf, gfl;Pdf, k'm6]df, lau|]df jf
cGo s'g} lsl;dn] Iflt ePdf lnvtdf cGoyf ePsf]df afx]s j:t' lng]n] To:t}
lsl;dsf] cGo j:t'sf] Joj:yf u/L :jfldTj jf ef]ujfnfnfO{ lkmtf{ ug'{ kg]{5 / To:t}
j:t' kfpg ;lsg] cj:yf gePdf To:tf] j:t'sf] k|rlnt ahf/ d"No a/fa/sf] /sd
:jfldTj jf ef]ujfnfnfO{ a'emfpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd j:t', To:tf] j:t' jfktsf] ef8f jf /sd
a'emfpg] ;DaGwdf lnvtdf cGoyf ePsf]df afx]s h'g sfdsf] nflu j:t' lnPsf] xf]
To:tf] sfd ;DkGg ePsf] kGw| lbgleq :jfldTj jf ef]ujfnfnfO{ To:tf] j:t' jf
ef8fsf] sd a'emfpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] Dofbleq j:t' lng]n] :jfldTj jf ef]ujfnfnfO{
j:t' jf /sd ga'emfPdf To;af6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf] j:t'sf] /sd / cfk"mnfO{
ePsf] gf]S;fgL jfkt dgfl;a Ifltk"lt{ ;d]t e/fO{{ lng ;Sg]5 .
$(@= xbDofb M -!_ c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] ;DklQ cfˆgf] u/fpg, lxgfldgf jf
gf]S;fg ug{ jf laufg{ n]gb]g u/]sf] jf Aofhsf] Aofh lnPsf] jf Aofhdf bz k|ltzt
eGbf a9L lnPsf] ljifodf gfln; ug{ xbDofb nfUg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df n]lvPb]lv afx]s o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] s'g} sfd
sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf] sfd sf/afxL eP u/]sf] ldltn] b]xfo adf]lhd
gfln; ug{ ;Sg]5 M–
-s_ o; kl/R5]bdf gfln; ug{ 5'§} xbDofb tf]lsPsf]df ;f]xL
adf]lhd,
-v_ s'g} lnvtdf cjlw pNn]v ePsf]df ;f] cjlw gf3]sf] ldlt /
lnvt gePsf] jf cGo cj:yfdf d'2f ug'{ kg]{ sf/0f k/]sf]
ldltn] Ps jif{leq .

164
www.lawcommission.gov.np

efu–%
s/f/ tyf cGo bfloTj ;DaGwL Joj:yf
kl/R5]b–!
bfloTj ;DaGwL ;fdfGo Joj:yf
$(#= bfloTj ;[hgf x'g] M -!_ s'g} sfd ug{ jf gug{sf nflu sfg"gL ¿kdf afWotf
ePsf]df To:tf] sfd gu/] jf u/]df bfloTj ;[hgf x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;[hgf x'g] bfloTj o; kl/R5]b adf]lhd sfod eO{
lgwf{/0f x'g]5 .
$($= bfloTj ;[hgf x'g] cj:yf M -!_ bkmf $(# adf]lhdsf] bfloTj b]xfo adf]lhd ;[hgf
eO{ sfod x'g]5 M–
-s_ sfg"g,
-v_ s/f/,
-u_ ck|ToIf jf cw{ s/f/
-3_ cg'lrt ;Dj[l4 -cghi6 OlG/rd]G6_
-ª_ bfloTj lng] u/L ePsf] s'g} JolQmsf] PstkmL{ k|lta4tf,
-r_ sfg"g adf]lhd b'is[lt -66{;\_ dflgg] sfd,
-5_ sfg"g adf]lhd cw{ b'is[lt dflgg] sfd .
-@_ pkbkmf -!_ sf],–
-s_ v08 -s_ adf]lhdsf] bfloTj o; ;+lxtf jf cGo sfg"g
adf]lhd sfod x'g]5 .
-v_ v08 -v_ adf]lhdsf] bfloTj kIfx¿aLr ;DkGg ePsf] s/f/
adf]lhd sfod x'g]5 .
-u_ v08 -u_ adf]lhdsf] bfloTj o; efusf] kl/R5]b–!% adf]lhd
kl/eflift ck|ToIf jf cw{ s/f/ adf]lhd sfod x'g]5 .
-3_ v08 -3_ adf]lhdsf] bfloTj o; efusf] kl/R5]b–!^ adf]lhd
kl/eflift cg'lrt ;Dj[l4 -cghi6 OlG/rd]G6_ adf]lhd sfod
x'g]5 .

165
www.lawcommission.gov.np

-ª_ v08 -ª_ adf]lhdsf] bfloTj s'g} JolQmsf] PstkmL{


k|lta4tfaf6 sfg"g adf]lhd bfloTj ;[hgf x'g] Joj:yf
adf]lhd lgwf{/0f x'g]5 .
-r_ v08 -r_ adf]lhdsf] bfloTj o; efusf] kl/R5]b–!& adf]lhd
kl/eflift b'is[lt -66{;\_ af6 sfod x'g]5 .
-5_ v08 -5_ adf]lhdsf] bfloTj o; efusf] kl/R5]b–!* adf]lhd
kl/eflift q'l6k"0f{ pTkfbg jf sfg"g adf]lhd cw{b'is[lt dflgg]
cGo sfdaf6 sfod x'g]5 .
$(%= bfloTj k"/f ug'{ kg]{ M -!_ s'g} ljifosf] bfloTj h;n] k"/f ug'{ kg]{ u/L sfod jf
;[hgf ePsf] 5 jf h'g JolQmn] bfloTj lnPsf] xf] ;f]xL JolQmn] To:tf] ljifosf]
bfloTj k"/f ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd bfloTj k"/f gx'Fb} To:tf] JolQmsf] d[To' ePdf jf
lghsf] xf]; 7]ufgdf g/x]df lghsf] ;DklQ k|fKt ug]{ xsjfnf jf lghsf] ;+/Ifs jf
dfyj/n] jf hdfgt ;DaGwL s/f/ eP To:tf] hdfgt lbg]n] To:tf] bfloTj k"/f ug'{
kg]{5 .
$(^= lgwf{l/t ;dodf bfloTj k"/f ug'{ kg]{ M -!_ s'g} bfloTj k"/f ug{sf] nflu s'g} lglZrt
cjlw tf]lsPsf] /x]5 eg] ;DalGwt JolQmn] ;f]xL cjlwleq To:tf] bfloTj k"/f ug'{
kg]{5 .
-@_ s'g} bfloTj k"/f ug{ s'g} lglZrt lbg jf ;do tf]lsPsf] /x]5 eg]
;DalGwt JolQmn] ;f]xL lbg jf ;dodf To:tf] bfloTj k"/f ug'{ kg]{5 .
t/ lglZrt lbg jf ;doleq bfloTj k"/f ug]{ Joj:yf ePsf]df To:tf] lbg jf
;do cl3 klg bfloTj k"/f ug{ ;lsg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd s'g} bfloTj k"/f ug]{ cjlw, lbg jf ;do
lgwf{/0f gePsf]df bfloTjsf] k|s[ltaf6 To:tf] bfloTj k"/f ug'{ kg]{ cjlw, lbg / ;do
lgwf{/0f u/L dgfl;a cjlwleq bfloTj k"/f ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_, -@_ jf -#_ adf]lhd bfloTj k"/f gePdf bfloTj k"/f ug'{ kg]{
JolQmn] bfloTj k"/f gu/]sf] jf k"/f ug{ g;s]sf] dflgg]5 .

166
www.lawcommission.gov.np

$(&= k|To]s JolQmn] bfloTj k"/f ug'{ kg]{ M -!_ PseGbf a9L JolQmn] s'g} bfloTj lnPsf] jf
lghsf] xsdf To:tf] bfloTj ;[hgf ePsf] ePdf s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df
afx]s k|To]s JolQmn] ;dfg ¿kdf To:tf] bfloTj k"/f ug'{ kg]{5 .
-@_ s'g} JolQmn] PseGbf a9L JolQm k|lt bfloTj k"/f ug'{ kg]{ ePdf s/f/df
cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s lghn] k|To]s JolQm k|lt ;dfg ¿kn] bfloTj k"/f ug'{
kg]{5 .
$(*= bfloTj ljefhg x'g ;Sg] M -!_ PseGbf a9L JolQmx¿ k|lt bfloTj k"/f ug'{ kg]{ jf
PseGbf a9L JolQmn] bfloTj k"/f ug'{ kg]{ cj:yfdf To:tf JolQmx¿ k|ltsf] jf To:tf
JolQmx¿n] k"/f ug'{ kg]{ bfloTj To;sf] k|s[ltaf6 ljefhg jf v08 v08 ug{ ;lsg]
/x]5 eg] To:tf] bfloTj ljefhg x'g ;Sg]5 / ;f]xL adf]lhd k|To]s JolQm k|lt jf
k|To]s JolQmn] bfloTj k"/f ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cj:yfdf k|To]s JolQm jf ;a} JolQmn] bfloTj k"/f
ug'{ kg]{ k|To]s JolQm jf ;a} JolQmaf6 bfloTj k"/f u/fO{ dfUg ;Sg]5 .
$((= c;n lgotn] bfloTj k"/f ug'{ kg]{ M bkmf $($ adf]lhd ;[hgf ePsf] bfloTj To:tf]
bfloTj k"/f ug'{ kg]{ JolQmn] c;n lgotn] k"/f ug'{ kg]{5 .
%))= bfloTj k"/f gu/]df Ifltk"lt{ Joxf]g'{ kg]{ M -!_ bfloTj k"/f ug'{ kg]{ JolQmn] bfloTj k"/f
gu/]sf] jf bfloTj k"/f ug{ ljnDa u/]sf] sf/0faf6 cGo s;}nfO{ s'g} lsl;dn] xflg,
gf]S;fgL ePdf To;/L ePsf] jf:tljs xflg, gf]S;fgL jfktsf] Ifltk"lt{ lghn] Joxf]g'{
kg]{5 .
-@_ bfloTj k"/f ug'{ kg]{ JolQmn] hfn;fh u/L bfloTj k"/f gu/]sf] jf
lgotj; jf nfk/jfxLsf] sf/0faf6 s'g} lsl;dn] xflg, gf]S;fgL ePdf To;/L ePsf]
xflg, gf]S;fgL jfktsf] Ifltk"lt{ lghn] Joxf]g'{ kg]{5 .
%)!= sfg"g k|lts"nsf] bfloTj k"/f ug{ gkg]{ M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg s'g} bfloTj k"/f ubf{ sfg"g, ;fj{hlgs Joj:yf -klAns c8{/_ jf
;fj{hlgs g}ltstf k|lts"n x'g] /x]5 eg] To:tf] bfloTj k"/f ug{ kg]{ 5}g .
%)@= c;Dej bfloTj k"/f ug{ gkg]{ M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg bfloTj ;[hgf x'Fbfsf avt k"/f ug{ g;lsg] c;Dej k|s[ltsf] bfloTj ;[hgf
ePsf] /x]5 eg] To:tf] bfloTj k"/f ug'{ kg]{ 5}g .

167
www.lawcommission.gov.np

-@_ bfloTj ;[hgf x'Fbfsf avt k"/f ug{ ;Dej ePsf] t/ kl5 bfloTj k"/f ug{
c;Dej ePsf]df To:tf] bfloTjsf] kl/0ffd sfg"g adf]lhd lgwf{/0f x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} bfloTjsf] s'g}
c+z k"/f ug{ ;lsg] / afFsL c+z k"/f ug{ g;lsg] /x]5 eg] k"/f ug{ ;lsg] xb;Ddsf]
bfloTj k"/f ug'{ kg]{5 .
%)#= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] d'2f
ug'{ kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn] b'O{ jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–@
s/f/ ;DkGg ug]{ Joj:yf
%)$= s/f/ ePsf] dflgg] M -!_ b'O{ jf b'O{ eGbf a9L JolQmx¿aLr s'g} sfd ug{ jf gug{sf
nflu sfg"g adf]lhd sfof{Gjog ug{ ;lsg] s'g} ;Demf}tf ePdf s/f/ ePsf]
dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] nflu Ps JolQmn] csf]{ JolQm ;dIf s/f/ ug{
/fv]sf] k|:tfjdf To;/L k|:tfljt JolQmn] :jLs[lt hgfPkl5 s/f/ ePsf] dflgg]5 .
-#_ s/f/ ePkl5 s/f/sf kIfx¿aLr jfWofTds sfg"gL ;DaGw sfod x'g]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf nflu,–
-!_ æk|:tfjÆ eGgfn] s'g} sfd ug{ jf gug{sf nflu :jLs[lt kfpg]
clek|fon] Ps JolQmn] csf]{ JolQm ;dIf /fv]sf] k|:tfj ;Demg' k5{ .
-@_ æ:jLs[ltÆ eGgfn] k|:tfjsf s'/fx¿ k|:tfjsn] h'g cy{df k|:tfj
u/]sf] 5 ;f] s'/fsf ;DaGwdf k|:tfljt JolQmn] ;f]xL cy{df lbPsf]
;xdlt ;Demg' k5{ .
%)%= sfg"g adf]lhd sfof{Gjog x'g] s/f/ M -!_ b]xfosf zt{x¿ k"/f u/L ;DkGg ePsf]
s/f/ sfg"g adf]lhd sfof{Gjog x'g ;Sg] u/L s/f/ ePsf] dflgg]5 M–
-s_ s/f/ ug]{ JolQmn] cfkm"nfO{ aGwgsf/L agfpg JoQm u/]sf]
;xdlt,
-v_ s/f/ ug]{ JolQmsf] s/f/ ug{ ;Sg] ;Ifdtf jf of]Uotf,
-u_ bfloTj ;[hgf ug]{ lglZrt ljifo,

168
www.lawcommission.gov.np

-3_ sfg"g;Ddt bfloTj .


-@_ s/f/ lnlvt jf df}lvs ¿kdf jf s/f/ ug]{ JolQmx¿sf] cfr/0faf6 klg
x'g ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} s/f/ s'g} vf;
sfo{ljlw jf cf}krfl/stf k"/f u/]/ dfq ug{'kg]{ Joj:yf ePsf]df To:tf] sfo{ljlw jf
cf}krfl/stf k"/f geP;Dd To:tf] s/f/ sfof{Gjog x'g ;Sg] 5}g .
%)^= s/f/ ug{ ;Ifd JolQm M -!_ b]xfosf JolQm afx]s c¿ h'g;'s} JolQm s/f/ ug{ ;Ifd
x'g]5g\ M–
-s_ gfafns,
-v_ xf]; 7]ufgdf gePsf] .
:ki6Ls/0f M
-!_ ;fwf/0ftof xf]; 7]ufgdf g/x]sf] t/ slxn]sfFxL xf];
7]ufgdf /x]sf] JolQmn] xf]; 7]ufgdf /x]sf avt s/f/
ug{ ;Sg]5 .
-@_ ;fwf/0ftof xf]; 7]ufgdf /x]sf] t/ slxn]sflxF xf];
7]ufgdf g/x]sf] JolQmn] xf]; 7]ufgdf g/x]sf avt
s/f/ ug{ ;Sg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg sfg"g adf]lhd s'g} vf;
s/f/ ug{ c;Ifd dflgPsf] JolQm To:tf] s/f/ ug{ ;Ifd ePsf] dflgg] 5}g .
-#_ c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf tkm{af6 s/f/ ug'{ kbf{ lghsf] ;+/Ifs jf
dfyj/n] s/f/ ug{ ;Sg]5 .
-$_ sfg"gL JolQmsf] tk{maf6 s/f/ ug'{ kbf{ To:tf] JolQmsf] Joj:yfkg tyf
;~rfng ug{ clwsf/ k|fKt ;~rfns jf ;~rfnsx¿sf] lg0f{o jf lghsf] clVtof/
k|fKt JolQmn] ug'{ kg]{5 .
-%_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} vf; ljifodf o;
kl/R5]b adf]lhd s/f/ ug{ c;Ifd dflgPsf] JolQm To:tf] ljifodf lgh cGo sfg"g
adf]lhd s/f/ ug{ ;Sg] Joj:yf ePdf To:tf] ljifodf To:tf] JolQm s/f/ ug{ ;Ifd
ePsf] dflgg]5 .

169
www.lawcommission.gov.np

%)&= kIfx¿ :jfoQ x'g] M o; ;+lxtfsf] cwLgdf /xL s/f/sf] :j¿k jf ljifoj:t' 5gf}6
ug{, s/f/sf zt{ tyf s/f/ pNnª\3g eP jfkt pkrf/sf] k|s[lt lgwf{/0f ug{ /
s/f/ adf]lhdsf] ljjfb ;dfwfg ug]{ pkfo lglZrt ug{ s/f/sf kIfx¿ :jfoQ x'g]
5g\ .
%)*= k|:tfj / :jLs[lt k"/f ePsf] dflgg] M -!_ k|:tfj k7fPsf] s'/f k|:tfljt JolQmn] yfxf
kfPkl5 k|:tfj k7fpg] sfo{ k"/f ePsf] dflgg]5 .
-@_ k|:tfjdf cfkm\gf] :jLs[lt hgfO{ k|:tfljt JolQmn] k|:tfjs ;dIf k7fPsf]
:jLs[lt k|:tfjsn] kfPdf k|:tfjssf] xsdf / k|:tfljt JolQmn] k|:tfjdf :jLs[lt
lbPsf] s'/f k|:tfjsnfO{ yfxf ePdf k|:tfljt JolQmsf] xsdf :jLs[lt lbg] sfo{ k"/f
ePsf]
dflgg]5 .
-#_ k|:tfjdf k|ToIf ¿kdf :jLs[lt ghgfPsf] eP tfklg k|:tfljt JolQmn]
cfkm\gf] cfr/0faf6 k|:tfjdf plNnlvt s'g} zt{ kfngf u/]df, k|:tfjdf plNnlvt
nfe jf ;]jf :jLsf/ u/]df jf cGo s'g} Joxf]/faf6 :jLs[lt hgfPdf klg k|:tfjdf
:jLs[lt k|bfg u/]sf] dflgg]5 .
-$_ k|:tfjsn] s'g} lglZrt ;do tf]sL To:tf] ;do;Dd k|:tfj OGsf/
ul/Psf] ;"rgf gk7fPdf k|:tfj :jLsf/ u/]sf] dflgg]5 eGg] Joxf]/fsf] k|:tfj /fv]sf]
eP To:tf] ;do;Dd k|:tfljt JolQmn] k|:tfj :jLsf/ u/]sf] ;"rgf gk7fPdf To:tf]
k|:tfj :jLsf/ u/]sf] dflgg] 5}g .
%)(= k|:tfj jf :jLs[lt /2 ug{ ;lsg] M -!_ k|:tfjsn] cfkm\gf] k|:tfj ;"rgfåf/f /2 ug{
;Sg]5 .
t/ k|:tfj /2 ul/Psf] ;"rgf kfpg'eGbf cufj} k|:tfljt JolQmn] k|:tfjdf
:jLs[lt lbO;s]sf] ;"rgf k|:tfjsn] kfO;s]sf] eP To:tf] k|:tfj /2 x'g] 5}g .
-@_ k|:tfljt JolQmn] cfkm"n] k7fPsf] :jLs[lt ;"rgfåf/f /2 ug{
;Sg]5 .
t/ :jLs[lt /2 ul/Psf] ;"rgf kfpg'eGbf cufj} k|:tfjsn] :jLs[ltsf] ;"rgf
kfO;s]sf] eP :jLs[lt /2 x'g] 5}g .

170
www.lawcommission.gov.np

-#_ k|:tfjdf OGsf/L hgfO{ ;"rgf k7fpg] JolQmn] k|:tfjdf k'gM :jLs[lt lbO{
;"rgf k7fpg ;Sg]5 .
t/ o;/L OGsf/L hgfOPsf] jf :jLs[lt lbOPsf] ;"rgfx¿dWo] OGsf/L
hgfOPsf] ;"rgf klxn] k'u]df s/f/ ePsf] dflgg] 5}g / :jLs[lt hgfOPsf] ;"rgf
klxn] k'u]df s/f/ ePsf] dflgg]5 .
-$_ k|:tfj k7fO{ ;s]kl5 pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;"rgf k7fPsf]df, :jLs[lt
k7fO{ ;s]kl5 pkbkmf -@_ adf]lhdsf] ;"rgf k7fPsf]df jf k|:tfjdf OGsf/L hgfO{
;s]kl5 pkbkmf -#_ adf]lhdsf] ;"rgf k7fPsf]df / To:tf ;"rgfx¿ ;DalGwt
JolQmn] Ps} ;dodf kfPdf s/f/ ePsf] dflgg] 5}g .
-%_ k|:tfjsn] k7fPsf] k|:tfjdf k|:tfljt JolQmn] zt{ ;lxt jf s'g} s'/f
kl/jt{g u/L :jLs[lt k7fPdf k|:tfljt JolQmn] k|lt k|:tfj u/]sf] dflgg]5 .
%!)= k|:tfj /2 ePsf] dflgg] M b]xfosf] s'g} cj:yfdf k|:tfj /2 ePsf] dflgg]5 M–
-s_ k|:tfjsn] k|:tfj :jLs[t u/]sf] ;"rgf s'g} lglZrt ;do;Dd kfpg]
zt{df k|:tfj /fv]sf]df To:tf] ;do;Dddf k|:tfljt JolQmn] :jLs[lt
hgfPsf] ;"rgf k|:tfjsn] k|fKt gu/]df,
-v_ v08 -s_ adf]lhd :jLs[ltsf] ;"rgf k7fpg' kg]{ ;do pNn]v
gePsf]df k|:tfljt JolQmn] dgfl;a ;doleq :jLs[lt hgfPsf] ;"rgf
k|:tfjsnfO{ glbPdf,
-u_ k|:tfj /fv]kl5 :jLs[lt k|fKt ug'{eGbf cufj} k|:tfjssf] d[To' ePdf
jf lghsf] xf]; 7]ufgdf g/x]df,
-3_ bkmf %)( adf]lhd k|:tfj /2 ul/Pdf,
-ª_ k|:tfljt JolQmn] :jLs[lt lbP klg k|:tfjsn] :jLs[lt k|fKt ug'{ cufj}
lghsf] d[To' ePdf jf lghsf] xf]; 7]ufgdf g/x]df,
-r_ k|:tfljt JolQmn] bkmf %)( sf] pkbkmf -%_ adf]lhd k|lt k|:tfj
k7fPdf,
-5_ k|:tfljt JolQmn] k|:tfj :jLs[t ug'{ cl3 s'g} sfo{ jf s'g} zt{ k"/f
ug'{ kg]{ u/L k|:tfjsn] k|:tfj /fv]sf]df To:tf] sfo{ jf zt{ k"/f gu/L
:jLs[t u/]sf]df .

171
www.lawcommission.gov.np

%!!= ;j{;fwf/0f ;dIf /flvPsf] k|:tfj adf]lhdsf] s/f/ M -!_ s'g} JolQmn] ;fj{hlgs
¿kdf lj1fkg u/L To:tf] lj1fkgdf plNnlvt s'g} sfd u/]df olt kfl/>lds
lbg]5' egL ;fj{hlgs ¿kdf k|:tfj /fv]sf]df To:tf] lj1fkg adf]lhdsf] sfd ug]{
JolQmnfO{ To:tf] lj1fkg k|sflzt ug]{ JolQmn] lj1fkgdf plNnlvt kfl/>lds lbg'
kg]{5 .
t/ lj1fkgdf plNnlvt sfd To:tf] lj1fkgsf] hfgsf/L ljgf u/]sf] /x]5 eg]
To:tf] JolQmn] kfl/>lds kfpg] 5}g .

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|:tfjdf plNnlvt sfd =========== PseGbf a9L
JolQmn] u/]df h'g JolQmn] klxn] To:tf] sfd u/]sf] 5 ;f]xL JolQmn] dfq kfl/>lds
kfpg]5 .
t/ b'O{ jf b'O{eGbf a9L JolQmx¿n] Ps} ;dodf k|:tfjdf plNnlvt sfd
u/]df To;/L sfd ug]{ k|To]sn] kfl/>lds a/fa/ afF8L lng kfpg] 5g\ / kfl/>lds
afF8\g gldNg] /x]5 eg] To:tf] laqmL u/L cfPsf] /sd To:tf JolQmx¿nfO{ a/fa/
afF8L lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|sflzt lj1fkg adf]lhd ug'{ kg]{ sfdsf] nflu
lglZrt ;dofjlw tf]lsPsf] /x]5 eg] To:tf] ;do ;dfKt x'gf;fy lj1fkg
adf]lhdsf] k|:tfj /2 ePsf] dflgg]5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd /flvPsf] k|:tfj h'g dfWodåf/f k|sflzt ePsf] xf],
;f]xL dfWodåf/f /2 ug{ ;lsg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg k|:tfj /2 u/]sf] ;"rgf
k|sflzt x'g' cufj} s;}n] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lj1fkg cg';f/ sfd ul/;s]sf]
ePdf lj1fkgdf plNnlvt kfl/>lds lbg' kg]{5 .
t/ lj1fkg adf]lhd sfd ug]{ JolQmn] lj1fkgbftfnfO{ oyf;Dej l56f] sfd
;DkGg ePsf] ;"rgf u/]sf] x'g' kg]{5 .
-^_ s;}n] lj1fkgbftfnfO{ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lj1fkg cg';f/ sfd z'?
u/]sf] s'/f ;"rgf u/L sfd z'? u/]sf] /x]5 eg] To;/L sfd ug]{ JolQmnfO{ lj1fkg
/2 x'Fbf;Dd u/]sf] sfdsf nflu plrt kfl/>lds lbg' kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा झिककएको ।

172
www.lawcommission.gov.np

%!@= s/f/ ePsf] 7fpF M -!_ k|:tfjsn] h'g 7fpFdf :jLs[lt kfpgsf nflu k|:tfj k7fPsf]
xf] ;f]xL 7fpFnfO{ s/f/ ePsf] 7fpF dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd 7fpF gv'nfOPsf] cj:yfdf k|:tfjsn] :jLs[lt kfPsf]
7fpFnfO{ s/f/ ePsf] 7fpF dflgg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg kIfx¿n] s/f/df
s/f/ ePsf] 7fpF pNn]v u/]sf]df ;f]xL 7fpFnfO{ s/f/ ePsf] 7fFp dflgg]5 .
%!#= ;f+of]lus s/f/ M -!_ eljiodf s'g} 36gf 36]df s'g} sfd ug]{ jf gug]{ u/L s/f/
ePsf]df To:tf] 36gf g36];Dd To:tf] s/f/af6 s'g} bfloTj ;[hgf x'g] 5}g .
-@_ eljiodf s'g} JolQmn] s'g} vf; sfd u/]df s/f/ ePsf] dflgg] u/L s/f/
ePsf]df To:tf] JolQmn] To:tf] sfd gug]{ jf ug{ g;Sg] u/L s'g} sfd sf/afxL u/]df
To:tf] s/f/af6 s'g} bfloTj ;[hgf x'g] 5}g .
-#_ eljiodf s'g} clglZrt 36gf g36]df s'g} sfd ug]{ jf gug]{ u/L s/f/
ePsf]df To:tf] 36gf 36\g c;Dej ePkl5 dfq To:tf] s/f/ adf]lhdsf] bfloTj
;[hgf x'g]5 .
-$_ eljiodf s'g} lglZrt ;doleq s'g} 36gf 36]df s'g} sfd ug]{ jf gug]{
u/L s/f/ ePsf]df To;/L lgwf{l/t ;doleq} jf lgwf{l/t ;do ;dfKt eP kl5
To:tf] 36gf 36\g c;Dej eP kl5 To:tf] s/f/ ab/ ePsf] dflgg]5 .
-%_ eljiodf s'g} 36gf s'g} vf; ;doleq g36]df s'g} sfd ug]{ jf gug]{
u/L s/f/ ePsf]df To:tf] ;doleq To:tf] 36gf g36]df jf To:tf] ;doleq To:tf]
36gf g36\g] lglZrt ePdf To:tf] s/f/ adf]lhdsf] bfloTj ;[hgf x'g]5 .
%!$= s/f/sf ;fdfGo Joj:yf nfu" x'g] M of] kl/R5]b / o; efusf kl/R5]b– #, $ / % sf
Joj:yf ;fdfGotM o; ;+lxtf jf sfg"g adf]lhd ;DkGg x'g] cGo s/f/sf ;DaGwdf
nfu" x'g]5g\ .
%!%= s/f/sf] JofVof M -!_ s/f/sf] JofVof o;sf kIfx¿sf] ;fd'lxs dg;fo adf]lhd ug'{
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd dg;fo :yflkt x'g g;s]df ;fdfGo ;demsf]
JolQmn] kIfsf] x}l;otn] ;fdfGo cj:yfdf lbg ;Sg] dg;fosf] cy{ adf]lhd s/f/sf]
JofVof ug'{ kg]{5 .

173
www.lawcommission.gov.np

-#_ s/f/sf s'g} Ps kIfsf] syg tyf cfr/0f csf]{ kIfn] yfxf kfPsf] jf
yfxf kfPsf] dfGg ;lsg] cj:yf ePdf To:tf] kIfsf] dg;fo adf]lhd s/f/sf] JofVof
ul/g]5 .
-$_ s/f/df k|o'Qm zAbfjnL tyf cleJolQmsf] JofVof ;du| s/f/ jf To:tf
zAbfjnL tyf cleJolQm /x]sf] k|;Ësf] cfwf/df ul/g]5 .
-%_ s/f/df k|o'Qm zAbfjnLnfO{ cGo zAbfjnLaf6 afx]s u/L s]xL
zAbfjnLnfO{ dfq k|efj glbO{ To;df k|o'Qm ;Dk"0f{ zAbfjnLx¿nfO{ k|efjsf/L
agfpg] u/L JofVof ul/g]5 .
%!^= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] d'2f
ug'{ kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn] b'O{ jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–#
s/f/sf] j}wtf
%!&= ab/ x'g] s/f/ M -!_ sfg"g adf]lhd dfGo gx'g] s/f/nfO{ ab/ x'g] s/f/ dflgg]5 .
-@_ b]xfo adf]lhdsf s/f/ ab/ x'g]5 M–
-s_ sfg"gn] lgif]w gu/]sf] k]zf, Jofkf/ jf Joj;fo ug{af6 s;}nfO{
/f]s nufOPsf] s/f/,
t/ b]xfosf] cj:yfdf s'g} k]zf, Jofkf/ jf Joj;fodf
/f]s nufpg] u/L s/f/ ePsf] dflgg] 5}g M–
-!_ s'g} Jofkf/sf] Voflt vl/b laqmL ug]{ u/L s/f/ ePsf]df
To:tf] Voflt adf]lhdsf] Jofkf/ jf Joj;fo vl/b ug]{
vl/bstf{ / laqm]tfaLr ;DkGg s/f/df plNnlvt cjlw
/ 7fpFdf To:tf] laqm]tfn] To:t} k|sf/sf] Jofkf/ jf
Joj;fo ug{ gkfpg] u/L ePsf] s/f/,
-@_ ;fem]bf/ /x'Gh]n ;fem]bf/L kmd{sf] k]zf, Jofkf/ jf
Joj;fo afx]s ;f]xL k|s[ltsf] k]zf, Jofkf/ jf
Joj;fosf k|lt:kwL{ cGo JolQmx¿;Fu ;f]xL jf cGo

174
www.lawcommission.gov.np

s'g} k]zf, Jofkf/ jf Joj;fo ug{ gkfpg] u/L


;fem]bf/x¿aLr ePsf] s/f/,
-#_ ;fem]bf/L 5fl8;s] kl5 ;fem]bf/L kmd{ adf]lhdsf] k]zf,
Jofkf/ jf Joj;fo lglZrt dgfl;a cjlw;Dd jf
lglZrt 7fpFdf gug]{ u/L ;fem]bf/x¿ aLr ePsf] s/f/,
-$_ s'g} JolQmn] s'g} JolQm, kmd{, sDkgL jf lgsfo;Fu
u/]sf] s/f/ cg';f/ To:tf] JolQm, kmd{, sDkgL jf
lgsfosf] ;]jfdf 5Fb} jf ;]jfaf6 cjsfz k|fKt u/]sf]
lglZrt cjlw;Dd To:tf] JolQm, kmd{, sDkgL jf
lgsfosf] k|lt:kwL{ cGo JolQm, kmd{, sDkgL jf
lgsfosf] ;]jf :jLsf/ ug{ gkfpg] u/L ePsf] s/f/ .
-v_ sfg"gn] lgif]w u/]sf] ljjfx afx]s cGo ljjfxdf /f]s nufOPsf]
s/f/,
-u_ ;j{;fwf/0fn] pkef]u ul//x]sf] ;'ljwf s;}nfO{ pkef]u ug{af6
/f]s nufOPsf] s/f/,
-3_ s;}n] kfPsf] sfg"gL clwsf/ s'g} cbfntaf6 k|rng u/fO{
kfpgaf6 /f]s nufOPsf] s/f/,
-ª_ sfg"gsf] lj?4df ePsf] jf k|rlnt sfg"gn] lgif]w u/]sf] s'/fdf
ePsf] s/f/,
-r_ cg}lts p2]Zosf] nflu jf ;fj{hlgs Joj:yf -klAns c8{/_ jf
lxtsf] lj?4df ePsf] s/f/,
-5_ s/f/ ePsf] ljifoj:t' s/f/ ug]{ kIfx¿nfO{ :ki6 ¿kdf olsg
jf yfxf gePaf6 k"/f ug{ g;lsg] cj:yfdf ePsf] s/f/,
-h_ s/f/ ubf{s} cj:yfdf k"/f ug{ c;Dej ePsf] s/f/ jf
sfNklgs s/f/,
-em_ s/f/sf] ljifoj:t'sf] dgfl;a cy{ lbg g;Sg] eO{ c:ki6 /x]sf]]
s/f/,
-`_ s/f/ ug{ cof]Uo JolQmaf6 ePsf] s/f/,

175
www.lawcommission.gov.np

-6_ u}/sfg"gL p2]Zo ePsf] s/f/,


-7_ s/f/sf] cTofjZos tYosf] ljifodf s/f/ ubf{sf avt
s/f/sf b'j} kIfx¿sf] e"naf6 ePsf] s/f/ .
-#_ ab/ x'g] s/f/ k|f/Deb]lv g} cdfGo x'g]5 / o;af6 s'g} sfg"gL kl/0ffd /
kIfx¿sf] xs / bfloTj ;[hgf x'g] 5}g .
-$_ s/f/sf] s'g} c+z ab/ ePdf klg afFsL /x]sf] c+z sfg"g adf]lhd
sfof{Gjog x'g]5 .
%!*= ab/ u/fpg ;lsg] s/f/ M -!_ s/f/sf kIfsf] k|of;df cbfntaf6 ab/ 3f]lift
u/fpg ;lsg] s/f/nfO{ ab/ ug{ ;lsg] s/f/ dflgg]5 .
-@_ b]xfo adf]lhd ePsf] s/f/ To:tf] s/f/af6 dsf{ kg]{ JolQmn] cbfntaf6
ab/ u/fpg ;Sg]5 M–
-s_ s/sfkaf6 ePsf] s/f/,
:ki6Ls/0f M s'g} JolQmnfO{ lghsf] OR5f lj?4 s'g} s/f/
u/fpg] dg;fon] lghsf] ;DklQ /f]Ssf /fv]sf] jf /fVg wDsL
lbPsf] jf lghsf] hLp, Hofg jf OHhtdf wSsf k'¥ofpg] wDsL
lbPsf] jf sfg"g ljk/Lt cGo s'g} sfd u/]sf] jf ug{ wDsL
lbPsf] eP s/sfk u/]sf] ;Demg' k5{ .
-v_ cg'lrt k|efjaf6 ePsf] s/f/,
:ki6Ls/0f M
-!_ cfkm\gf] k|efjdf /x]sf] / cfkm\gf] OR5fg';f/ sfd u/fpg
;lsg] JolQmaf6 cfkm\gf] lxt jf :jfy{sf nflu s'g}
cg'lrt nfe p7fpg] dg;fon] To:tf] JolQm pk/
kf/]sf] k|efjnfO{ cg'lrt k|efj ;Demg' k5{ .
-@_ v08 -!_ sf] ;j{;fdfGotfdf k|lts"n gx'g] u/L b]xfosf
JolQmnfO{ cfkm\gf] k|efjdf /x]sf / cfkm\gf] OR5fg';f/
sfd u/fpg ;lsg] JolQm ;Demg' k5{M–
-s_ cfkm\gf] ;+/IfsTj, dfyj/L jf lhDdfdf /x]sf]
JolQm,

176
www.lawcommission.gov.np

-v_ a[4fj:yf, la/fdL cj:yf jf zf/Ll/s jf


dfgl;s b'a{ntfn] ubf{ s]xL ;do jf ;bfsf
nflu cfkm\gf] lxtsf] ljrf/ ug{ g;Sg] JolQm,
-u_ cfkm"n] cfly{s jf kbLo bjfa kfg{ ;lsg]
JolQm .
-u_ hfn;fhaf6 ePsf] s/f/,
:ki6Ls/0f M s/f/ ug]{ kIf jf lghsf] k|ltlglwn] csf]{ kIf jf
lghsf] k|ltlglwnfO{ wf]sf lbg] lgotaf6 s'g} s'/f ;To xf]Og
eGg] hfgsf/L x'Fbf x'Fb} To:tf] s'/f ;To xf] egL ljZjf;
lbnfPsf] jf ljZjf; kg{ ;Sg] s'g} sfd sf/afxL u/]sf] jf s'g}
tYosf af/]df hfgsf/L x'Fbf x'Fb} To:tf] tYo hfgLhfgL n'sfPsf]
jf sfg"g adf]lhd hfn;fh x'g] cGo s'g} sfd u/]sf] eP
hfn;fh u/]sf] ;Demg' k5{ .
-3_ em'SofO{ u/fPsf] s/f/ .
:ki6Ls/0f M b]xfo adf]lhdsf] sfdnfO{ em'SofPsf] ;Demg'
k5{ M–
-!_ dgfl;a cfwf/ lagf s'g} s'/fsf] em'§f ljj/0f jf tYo
lbPsf],
-@_ s'g} kIfnfO{ dsf{ kg]{ u/L axsfPsf],
-#_ s/f/sf] ljifoj:t'df uNtL u/fPsf],
-$_ Ps ljifodf s/f/ ePsf] ljZjf; lbnfO{ csf]{ ljifodf
s/f/ u/fPsf] .
-#_ o; bkmf adf]lhd ab/ u/fpg ;lsg] s/f/sf xsdf b]xfosf s'/fdf b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
-s_ s/f/ u/fOPsf] kIfn] s/f/nfO{ ab/ gu/fO{ To:tf] s/f/ x'g'
cl3 lghsf] l:ylt h:tf] x'GYof] To:tf] adf]lhd u/fO{ dfUg
;Sg],

177
www.lawcommission.gov.np

-v_ s;}n] cfkm\gf] k|efjdf /x]sf] / cfkm\gf] OR5f cg';f/ sfd


u/fpg ;Sg] JolQm;Fu s/f/ u/]sf]df To:tf] s/f/ cg'lrt
k|efjaf6 ul/Psf] xf]Og egL k|dfl0ft ug]{ ef/ To;/L cg'lrt
k|efj kf/]sf] xf]Og eGg] kIfdfly /xg] .
-$_ ab/ u/fpg ;lsg] s/f/ ab/ x'g'eGbf cl3;Dd sfg"g adf]lhdsf] s/f/
;/x g} sfof{Gjog x'g]5 .
-%_ o; bkmf adf]lhd ab/ u/fpg ;lsg] s/f/ cbfntaf6 ab/ ePsf]df
ab/ x'g'eGbf cl3 To:tf] s/f/ adf]lhd eP u/]sf] sfdnfO{ c;/ kg]{ 5}g .
-^_ o; bkmf adf]lhd s'g} s/f/ ab/ ePsf]df To;/L ab/ ePsf] sf/0fn]
dfq lgbf{]if t];|f] kIfsf] sfg"g;Ddt xs jf lxtdf k|lts"n c;/ kg]{ 5}g .
%!(= sfof{Gjog gx'g] s/f/ M -!_ cbfntaf6 sfof{Gjog u/fpg g;lsg] s/f/nfO{
sfof{Gjog gx'g] s/f/ dflgg]5 .
-@_ o; efusf] kl/R5]b–@ adf]lhdsf] /Lt k'¥ofO{ s/f/ ;DkGg ePsf] eP
tfklg b]xfosf] s/f/ cbfntaf6 sfof{Gjog x'g ;Sg] 5}g M–
-s_ sfg"g adf]lhd lnlvt ¿kdf x'g' kg]{ s/f/ lnlvt ¿kdf
gePsf]df,
-v_ sfg"g adf]lhd s'g} vf; cf}krfl/stf, sfo{ljlw k"/f u/L ug'{
kg]{ jf s'g} lgsfodf btf{ ug'{ kg]{ Joj:yf ePsf] s/f/ To:tf]
cf}krfl/stf, sfo{ljlw k"/f geO{ ePsf] jf btf{ gePsf]df,
-u_ csf]{ JolQmsf] tk{maf6 s/f/ ePsf]df To:tf] JolQmn] clVtof/L
glbPsf] ljifodf jf lbPsf] clVtof/L gf3L s/f/ u/]sf]df .
%@)= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] ab/
x'g] s/f/sf] xsdf hlxn];'s}, ab/ u/fpg ;lsg] s/f/sf] xsdf s/f/ ab/ u/fpg
kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn] Ps jif{ / cGo s/f/sf] xsdf d'2f ug'{ kg]{ sf/0f
pTkGg ePsf] ldltn] b'O{ jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–$
s/f/sf] kl/kfngf ;DaGwL Joj:yf

178
www.lawcommission.gov.np

%@!= s/f/ adf]lhdsf] bfloTj k"/f ug'{ kg]{ M s/f/ ug]{ k|To]s kIfn] s/f/
adf]lhdsf] cf–cfkm\gf] bfloTj k"/f ug'{ kg]{5 .
%@@= s/f/sf] kf/:kl/s kl/kfngf M -!_ s/f/sf kIfx¿n] ;Fu;Fu} bfloTj k"/f ug'{ kg]{ u/L
ePsf] s/f/df Ps kIfn] cfwf/e"t ¿kdf cfkm\gf] bfloTj k"/f gug]{ lsl;dsf] Jojxf/
jf dg;fo b]vfPdf csf]{ kIfn] cfkm\gf] sa'n k"/f ug{ cfjZos kg]{ 5}g .
-@_ s/f/df g} s'g} sa'n k"/f ug]{ ;DaGwdf k|fyldstf qmd tf]lsPsf]df ;f]xL
adf]lhd / To:tf] qmd gtf]lsPsf]df s/f/sf] k|s[lt cg';f/ h;n] klxn] sa'n
kl/kfngf ug'{ kg]{ xf] lghn] klxn] sa'n kl/kfngf ug'{ kg]{5 .
-#_ kf/:kl/s sa'nx¿ ePsf] s'g} s/f/df Pp6f sa'n k"/f gu/L csf]{ sa'n
k"/f ug{ g;lsg] /x]5 eg] s'g} Ps kIfn] cfkm\gf] sa'n k"/f gu/]sf] sf/0fn] csf]{
kIfaf6 s/f/ kfngf x'g g;sL ePsf] xflg, gf]S;fgL x'g uPsf] To:tf] kIfn] e/fO{{
lng ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd kIfx¿n] ;Fu;Fu} bfloTj k"/f ug{' kg]{ u/L s/f/
ePsf]df s'g} kIfn] csf]{ kIfnfO{ To:tf] s/f/sf] kl/kfngf ug{ g;Sg] u/L /f]s
nufPdf s/f/sf] kl/kfngf ug{ c;dy{ csf]{ kIfn] To:tf] s/f/nfO{ /2 u/fpg /
To;/L s/f/ /2 ePsf] sf/0faf6 s'g} xflg, gf]S;fgL x'g uPsf] eP To:tf] ;d]t e/fO{{
lng kfpg]5 .
%@#= s/f/ k"/f ug'{ kg]{ ;do / tl/sf M -!_ s/f/ k"/f ug]{ ;do / tl/sf s/f/df pNn]v
ePsf]df ;f]xL ;doleq / tl/sf adf]lhd s/f/ k"/f ug'{ kg]{5 .
-@_ s/f/ adf]lhdsf] sfd ug{ s/f/df s'g} ;do jf tl/sf tf]lsPsf] /x]g5
t/ To:tf] sfd s'g} vf; ;dodf jf s'g} vf; tl/sfn] dfq ug{ ;lsg] /x]5 eg]
;f]xL ;dodf ;f]xL tl/sf adf]lhd ug]{ u/L s/f/ ePsf] dflgg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ df n]lvPsf] cj:yfdf afx]s s/f/df s/f/ k"/f ug]{ ;do /
tl/sf pNn]v gePdf dgfl;a ;doleq / dgfl;a tl/sf ckgfO{ s/f/ k"/f ug'{
kg]{5 .
%@$= s/f/ k"/f ug]{ 7fpF M -!_ s'g} sfd k"/f ug{ s/f/df s'g} lglZrt 7fpF tf]lsPsf] /x]5
eg] To:tf] sfd ;f]xL 7fpFdf k"/f ug'{ kg]{5 .

179
www.lawcommission.gov.np

-@_ s/f/ adf]lhd s'g} Ps kIfn] csf]{ kIfnfO{ s'g} j:t' lbg', a'emfpg' kg]{
/x]5 / To;/L j:t' a'emfpg] 7fpF s/f/df tf]lsPsf] /x]g5 eg] To:tf] j:t' /x]sf]
7fpFdf g} j:t' a'emfpg] u/L s/f/ ePsf] dflgg]5 .
-#_ s'g} sfd ug]{ lglZrt 7fpF s/f/df tf]lsPsf] /x]g5 t/ To:tf] sfd s'g}
vf; 7fpFdf dfq ug{ ;lsg] jf rng Jojxf/ jf To:tf] sfdsf] k|s[lt cg';f/ s'g}
vf; 7fpFdf dfq ug'{ kg]{ lsl;dsf] /x]5 eg] To:tf] sfd ;f]xL 7fpFdf ug]{ u/L s/f/
ePsf] dflgg]5 .
-$_ pkbkmf -@_ / -#_ df n]lvPb]lv afx]s cGo cj:yfdf s/f/ adf]lhd sfd
ug]{ 7fpF s/f/df pNn]v ePsf] /x]g5 eg] s/f/ adf]lhd sfd ug]{ kIfn] csf]{
kIfnfO{ dgfl;a 7fpF tf]lslbg ;"rgf ug'{ kg]{5 / csf]{ kIfn] klg To:tf] sfd ug{
dgfl;a 7fpF tf]lslbg' kg]{5 .
%@%= s/f/sf] kl/kfngf ljnDa ePsf] dflgg] M -!_ s'g} vf; ;dodf kl/kfngf ug'{ kg]{
u/L ePsf] s/f/ To:tf] ;dodf jf ;doleq kl/kfngf gePdf s/f/ kl/kfngf ug{
ljnDj ePsf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] s/f/ To:tf] ;do kl5 kl/kfngf ug{ ;lsg] /x]5
eg] s/f/sf] Ps kIfn] csf]{ kIfnfO{ dgfl;a ;do lbO{ kl/kfngf ug{ ;"rgf lbg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;"rgf lbPsf]df ;f] adf]lhd To:tf] kIfn] s/f/
kl/kfngf ug'{ kg]{5 / s/f/sf] ljnDj u/L kl/kfngf ePsf] sf/0faf6 ePsf] xflg,
gf]S;fgL jfkt lghn] Ifltk"lt{ bfaL ug{ ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd s/f/ kl/kfngf gePdf To;/L ;"rgf lbg] kIfn]
s/f/ /2 ug{ ;Sg]5 .
%@^= ;do s/f/sf] ;f/tTj ePsf] dflgg] M -!_ s'g} vf; lbg, ;do jf cjlwleq s/f/sf]
kl/kfngf gePdf s/f/sf] k|s[lt, s/f/sf kIfx¿n] s/f/ ubf{sf avt b]vfPsf]
dg;fo, s/f/sf] k|of]hg jf p2]Zo xfl;n x'g g;Sg] ePdf To:tf] s/f/df kl/kfngf
ug]{ ;do s/f/sf] ;f/tTj -O;]G;_ sf] ¿kdf /x]sf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] s/f/ s'g} Ps kIfaf6 To:tf] lbg, ;do jf
cjlwleq kl/kfngf gePdf To:tf] s/f/ pNnª\3g ePsf] dflgg]5 / csf]{ kIfn]
t'?Gt /2 ug{ ;Sg]5 .

180
www.lawcommission.gov.np

%@&= s/f/ k"/f ug'{ gkg]{ cj:yf M b]xfosf s'g} cj:yfdf s/f/ adf]lhdsf] sfd ug{ jf
s/f/sf] kl/kfngf ug{ cfjZos kg]{ 5}g M–
-s_ s/f/sf] Ps kIfn] csf]{ kIfnfO{ s/f/ adf]lhdsf] bfloTj k"/f ug'{ gkg]{
u/L 5'6 lbPdf,
-v_ ab/ u/fpg ;lsg] s/f/ ab/ u/fpg kfpg] kIfn] ab/ u/fPdf,
-u_ csf]{ kIfn] s/f/ pNnª\3g u/]sf] sf/0faf6 s/f/sf] kl/kfngf x'g
g;Sg] ePdf,
-3_ o; efusf] s'g} Joj:yf adf]lhd s/f/ adf]lhdsf] sfd ug'{ gkg]{
ePdf,

-ª_ bkmf %#! adf]lhdsf] sfof{Gjog x'g g;Sg] s/f/ ePdf .
%@*= s/f/ cGtu{tsf] xs / bfloTj ;g]{ M s/f/ ug]{ s'g} JolQmsf] d[To' ePdf jf lghsf]
xf]; 7]ufgdf g/x]df To:tf] s/f/ adf]lhd k|fKt x'g] xs To:tf] s/f/ ug]{ JolQmsf]
;DklQ k|fKt ug]{ xsjfnfdf ;g]{5 / lghn] k|fKt u/]sf] ;DklQn] vfd]sf] xb;Ddsf]
bfloTj klg lghn] g} Joxf]g'{ kg]{5 .
t/ JolQmut bIftf jf of]Uotfsf] cfwf/df k|fKt u/]sf] xs / bfloTj To:tf]
xsjfnfdf ;g]{ 5}g .
%@(= s/f/ kl/kfngf ug{] kIf M -!_ s/f/sf] kl/kfngf s/f/ ug]{ JolQmaf6} x'g' kg]{df afx]s
lghsf] k|ltlglw, lghn] lgo'Qm u/]sf] s'g} JolQm jf lghsf] tkm{af6 cGo s;}af6 klg
s/f/ kl/kfngf u/fpg jf s/f/ cGtu{tsf] xs jf bfloTj x:tfGt/0f ug{ ;lsg]5 .
t/ csf]{ kIfsf] d~h'/L lagf s/f/sf] s'g} kIfn] s/f/ cGtu{tsf bfloTj cGo
s;}nfO{ x:tfGt/0f ug{ kfpg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s/f/ cGtu{tsf] xs jf bfloTj x:tfGt/0f ug{
b]xfosf zt{x¿ k"/f ug'{ kg]{5 M–
-s_ s/f/df cGoyf pNn]v ePsf]df afx]s x:tfGt/0f lnlvt ¿kdf
x'g' kg]{,
-v_ x:tfGt/0f lgM zt{ x'g' kg]{,

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

181
www.lawcommission.gov.np

-u_ sfg"g jf s/f/n] xs jf bfloTj x:tfGt/0f ug{ /f]s nufPsf]


x'g gx'g],
-3_ xs jf bfloTj x:tfGt/0f ePsf]df To;sf] Dofb ;lxtsf]
;"rgf kIfnfO{ lbg' kg]{ .
-#_ s/f/sf] s'g} kIfn] t];|f] JolQmaf6 eP u/]sf] sfdnfO{ :jLsf/ u/L ;s]kl5
s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s s/f/ ug]{ kIfaf6} To:tf] sfd x'g' kg]{ egL
kl5 bfaL ug{ kfpg] 5}g .
-$_ b'O{ jf b'O{eGbf a9L JolQmx¿ ldnL ;+o'Qm ¿kdf csf]{ kIf;Fu s/f/
u/]sf]df s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s ;+o'Qm ¿kn] s/f/ ug]{ JolQmx¿dWo]
s'g} jf ;a}af6 To:tf] s/f/ adf]lhdsf] bfloTj k"/f ug'{ jf u/fpg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd s'g} JolQmn] bfloTj k"/f gu/]sf]df bfloTj k"/f ug]{
JolQmn] ;+o'Qm ¿kn] s/f/ ug]{ c¿ JolQmaf6 bfloTj k"/f gu/] jfkt ;dfg'kflts
lx;fadf xhf{gf jf gf]S;fgL e/fpg ;Sg]5 .
-^_ pkbkmf -$_ adf]lhd ePsf] s/f/df s'g} Ps kIfn] csf]{ kIfdWo]sf] s'g}
JolQmnfO{ lghsf] lx:;fdf kg]{ bfloTjaf6 5'6 lbP klg afFsL /x]sf cGo JolQm To:tf]
s/f/sf] bfloTjaf6 d'Qm x'g] 5}g .
%#)= s/f/sf] kl/kfngf u/fpg] clwsf/ kIfnfO{ dfq x'g] M -!_ s/f/df kIf /x]sf] JolQmn]
dfq csf]{ kIf;Fu To:tf] s/f/sf] kl/kfngfsf] dfu ug{ ;Sg]5 .
t/ s'g} JolQmsf] lxtsf] lgldQ s/f/ ul/Psf] ePdf To:tf] JolQmn] s/f/sf]
kIf geP klg kl/kfngfsf] dfu ug{ ;Sg]5 .
-@_ s'g} sfd ug{ jf gug{ b'O{ jf b'O{eGbf a9L JolQmx¿af6 ;+o'Qm ¿kdf
s/f/ ePsf]df s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s To;/L s/f/ ug]{ ;a}
JolQmx¿n] ;+o'Qm ¿kdf s/f/sf] kl/kfngf u/fO{ kfpg dfu ug{ ;Sg] 5g\ .
%#!= kl/l:yltdf cfwf/e"t kl/jt{g ePdf s/f/ kl/kfngf ug'{ gkg]{ M -!_ s/f/ ubf{sf]
kl/l:yltdf cfwf/e"t kl/jt{g eO{ s/f/sf] kl/kfngf ug{ c;Dej ePdf s/f/
adf]lhdsf] sfd ug'{ kg]{ 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ sf] ;j{;fdfGotfdf k|lts"n gx'g] u/L b]xfosf] s'g} cj:yf
ePdf s/f/ ubf{sf] kl/l:yltdf cfwf/e"t kl/jt{g ePsf] dflgg]5 M–

182
www.lawcommission.gov.np

-s_ s/f/ cj}w eO{ kfngf ug{ gx'g] ePdf,


-v_ o'4, af9L, klx/f], cfunfuL, e"sDk, Hjfnfd'vL h:tf dfgjLo
lgoGq0f eGbf aflx/sf kl/l:ylt pTkGg eO{ s/f/sf] kl/kfngf
x'g ;Dej gx'g] ePdf,
-u_ s/f/sf] kl/kfngf x'gsf] nflu h'g j:t' cfjZos lyof] To:tf]
j:t' gi6 jf lagfz ePdf, To;sf] cl:tTj g/x]df jf To:tf]
j:t' k|fKt x'g g;Sg] ePdf,
-3_ JolQmut ;Ifdtf, bIftf jf k|ltefaf6 ;]jf k|bfg ug]{ u/L
s/f/ ePsf]df To:tf] ;]jf k|bfg ug]{ JolQmsf] d[To' ePdf, lgh
xf]; 7]ufgdf g/x]df jf lghsf] zf/Ll/s jf dfgl;s
czQmtfsf] sf/0fn] s/f/ k"/f ug{ g;Sg] ePdf .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf] s'g} cj:yfdf
s/f/ ubf{sf] kl/l:yltdf cfwf/e"t kl/jt{g ePsf] dflgg] 5}g M–
-s_ s/f/sf] kl/kfngf ug{ sl7gfO{ ePdf,
-v_ s/f/sf] kl/kfngf ubf{ Go"g d'gfkmf x'g] jf gf]S;fg x'g] ePdf,
-u_ s/f/ k"/f ug{] kIf To:tf] s/f/sf] kIf gePsf] t];|f] kIfdf
cfl>t /x]sf]df To:tf] t];|f] kIfn] uNtL u/]df jf lgh c;Ifd
ePdf,
-3_ x8tfn jf tfnfaGbL ePdf,
-ª_ yk s/, b:t'/ jf cGo s'g} /fh:j ltg'{ k/]df,
-r_ PseGbf a9L k|of]hgsf] nflu s/f/ ePsf]df tLdWo] s'g} s'/f
k"/f gx'g] ePdf .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] cj:yf pTkGg ePdf s/f/df cGoyf Joj:yf
ePsf]df afx]s kIfx¿n] s/f/sf zt{x¿ k'g/fjnf]sg ug{ jf x]/km]/ ug{ jftf{ ug{
;Sg]5g\ .
-%_ pkbkmf -@_ adf]lhd kl/l:yltdf cfwf/e"t kl/jt{g eO{ s/f/sf]
kl/kfngf ug{ c;Dej ePdf b]xfosf s'/fx¿df b]xfo adf]lhd x'g]5 M–

183
www.lawcommission.gov.np

-s_ kl/l:yltdf To;/L kl/jt{g x'g' cl3 s/f/ jfkt Ps kIfaf6


e'QmfgL ePsf] /sd csf]{ kIfnfO{ lkmtf{ ug'{ kg]{,
-v_ s/f/ jfkt Ps kIfn] csf]{ kIfnfO{ e'QmfgL ug'{ kg]{ jf ug{
afFsL /x]sf] /sd kl/l:yltdf To;/L kl/jt{g ePkl5 e'QmfgL
of]Uo x'g g;Sg],
-u_ kl/l:yltdf To;/L kl/jt{g x'g' cl3 s'g} kIfn] s'g} sfd
ul/;s]sf] jf /sd r'Qmf ul/;s]sf] ePdf To:tf] sfd jf
/sdsf] lx;fa u/L Ps csf{nfO{ lbg' kg]{ /sd olsg ug'{ kg]{
/ To:tf] s/f/ jfkt Ps kIfn] u/]sf] dgfl;a vr{ csf]{
kIfaf6 e/fO{{ lng ;Sg] .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg pkbkmf -@_ sf] v08 -
v_ sf] kl/l:ylt cGTo ePkl5 s/f/sf kIfx¿ s/f/sf] kl/kfngfnfO{ lg/Gt/tf lbO{
cf–cfkm\gf bfloTj k"/f ug{ ;xdt x'g ;Sg]5g\ .
%#@= ;'ljwf lbg' kg]{ M -!_ s/f/ ug]{ kIfx¿n] Ps csf{nfO{ cfkm\gf] tkm{af6 s/f/sf]
kl/kfngf ug{ cfjZos kg]{ ;'ljwf lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;'ljwf glbPsf] sf/0faf6 s/f/ kl/kfngf x'g
g;s]df To;/L kl/kfngf ug{ g;Sg] kIf pQ/bfoL x'g] 5}g .
%##= s/f/sf] lgnDag jf x]/km]/ x'g ;Sg] M -!_ s/f/ ug]{ kIfsf] d~h'/L ePdf s/f/
adf]lhd ug'{ kg]{ sfdsf] ;Dk"0f{ jf s'g} c+z x]/km]/ jf ;+zf]wg ug{, s/f/ adf]lhd
ug'{ kg]{ sfdsf] cjlw a9fpg, s/f/ adf]lhd ug'{ kg]{ sfd s]xL ;dosf] nflu ug'{
gkg]{ u/L s/f/sf] lgnDag ug{, s/f/df plNnlvt sfdsf] ;§f cGo s'g} sfd ug{ jf
To:tf] s/f/sf] ;§f csf]{ s'g} s/f/ ug{ ;lsg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s/f/df x]/km]/ jf ;+zf]wg ePdf gofF s/f/ ePsf]
dflgg]5 / ;f]xL adf]lhd s/f/ k|efjsf/L x'g]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd gofF s/f/ ePsf]df To:tf] s/f/df cGoyf Joj:yf
ePsf]df afx]s z'?df ul/Psf] s/f/ adf]lhdsf] bfloTj Joxf]g'{ kg]{ 5}g .
%#$= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] d'2f
ug'{ kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn]] b'O{ jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

184
www.lawcommission.gov.np

kl/R5]b–%
s/f/sf] pNnª\3g / pkrf/ ;DaGwL Joj:yf
%#%= s/f/ pNnª\3g u/]sf] dflgg] M -!_ s/f/sf] s'g} kIfn] s/f/ adf]lhdsf] bfloTj k"/f
gu/]df, s/f/ adf]lhd cfkm"n] ug'{ kg]{ sfd lghn] gug]{ s'/fsf] ;"rgf csf]{ kIfnfO{
lbPdf jf kIfsf] sfd sf/afxL / cfr/0faf6 lgh s/f/ adf]lhdsf] sfd ug{ c;dy{
b]lvPdf lghn] s/f/ pNnª\3g u/]sf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd Ps kIfn] s/f/ pNnª\3g u/]sf]df, lghsf] sfd
sf/afxL jf cfr/0faf6 lghn] ;f/e"t ¿kdf s/f/sf] kfngf gu/]sf] b]lvPdf jf
kIfsf] cfr/0f jf sfd sf/afxLaf6 ;f/e"t ¿kdf s/f/ pNnª\3g ePsf] b]lvPdf
csf]{ kIfn] To:tf] kIfnfO{ ;"rgf lbO{ To:tf] s/f/ /2 ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd s/f/ /2 ePsf]df o;/L s/f/ /2 ug]{ kIf s/f/sf]
kl/kfngf ug{ afWo x'g] 5}g .
%#^= s/f/ /2 ug]{ clVtof/Lsf] cljefHo k|s[lt M s/f/sf] s'g} kIfdf b'O{ jf b'O{ eGbf a9L

JolQm ePsf]df s/f/ /2 ug]{ sfo{ To:tf ;Dk"0f{ JolQmx?n] u/]df jf To:tf ;Dk"0f{
JolQmx¿sf] xsdf nfu" x'g] u/L /2 ul/Pdf dfq s/f/ /2 x'g ;Sg]5 .
%#&= s/f/ pNnª\3g ePdf To;sf] Ifltk"lt{ M -!_ bkmf %#% adf]lhd s/f/ pNnª\3g
ePsf]df To;af6 dsf{ kg]{ kIfn] s/f/ pNnª\3gaf6 ePsf] jf:tljs xflg, gf]S;fgL
jf s/f/ ubf{sf] cj:yfdf To:tf] xflg, gf]S;fgL x'g ;S5 egL s/f/sf kIfx¿nfO{
hfgsf/L eO{ lgwf{/0f u/]sf] xflg, gf]S;fgL To;/L s/f/ pNnª\3g ug]{ kIfaf6 e/fO{{
lng kfpg]5 .
-@_ s/f/ pNnª\3g ePdf Ifltk"lt{ jfkt s'g} lglZrt /sd kfpg] egL s/f/
x'Fbfsf avt k"jf{g'dfg u/L s/f/ ePsf]df ;f]xL adf]lhdsf] /sddf ggfWg] u/L dsf{
kg]{ kIfn] csf]{ kIfaf6 dgfl;a /sd pkbkmf -!_ adf]lhd e/fO{{ lng kfpg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd Ifltk"lt{ kfpg] Joj:yf s/f/df gePsf]df To:tf]
Ifltk"lt{ bfaL ug]{ kIfn] s/f/sf] pNnª\3gaf6 k|ToIf / jf:tljs ¿kdf ePsf] xflg,
gf]S;fgL jf s/f/ pNnª\3g jf Ifltk"lt{ jfkt dgfl;a /sd e/fO{{ lng kfpg]5 .
t/ ck|ToIf jf sfNklgs xflg, gf]S;fgL e/fO{ lng kfpg] 5}g .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

185
www.lawcommission.gov.np

-$_ s'g} lglZrt ;dofjlwleq s'g} sfd k"/f ug]{ u/L s/f/ ePsf]df To:tf]
cjlwleq To:tf] sfd k"/f x'g g;s]sf]df pkbkmf -@_ adf]lhdsf] Ifltk"lt{ kfpg]
cj:yf /x]5 eg] To:tf] Ifltk"lt{ ltg]{ kIfn] hlt /sd Ifltk"lt{ lt/]sf] 5 ;f]xL
cg'kftdf s/f/ k"/f ug]{ ;dofjlw a9fpg dfu ug{ ;Sg]5 .
-%_ o; bkmf adf]lhd Ifltk"lt{ /sd r'Qmf ePsf] sf/0fn] dfq s/f/
pNnª\3g ePsf] ;DaGwdf cGo sfg"gL pkrf/ k|fKt ug]{ kIfsf]] xsdf k|lts"n c;/
k/]sf] dflgg] 5}g .
%#*= s/f/ /2 jf ab/ ePdf To;sf] kl/0ffd M -!_ s/f/ ug]{ s'g} kIfn] csf]{ kIfaf6 s/f/
adf]lhd s]xL gub, lhG;L jf ;]jfsf cGo s'g} nfe lnO{ ;s]kl5 jf s/f/
adf]lhdsf bfloTj cf+lzs ¿kdf k"/f u/L ;s]kl5 kIfx¿sf] ;xdltaf6 s/f/ /2 eO{
o; efu jf cGo sfg"g adf]lhd s/f/ kl/kfngf ug'{ gkg]{ ePdf, sfg"g adf]lhd
s/f/ ab/ ePdf jf ab/ 3f]lift ePdf jf o; efu adf]lhd s/f/ cdfGo jf /2
ePdf To;/L lbPsf] gub, lhG;L jf ;]jf s/f/ axfn /x]sf] lbg;Ddsf] lx;fa ldnfg
u/L gub, lhG;L jf ;]jf lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd gub jf lhG;L afx]s cGo s'g} ;]jf jf nfe lbPsf]
eP To:tf] ;]jf jf nfe lbP jfkt dgfl;a /sd To:tf] ;]jf jf nfe lng] kIfn] csf]{
kIfnfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] gub, lhG;L lkmtf{ gu/]sf] jf /sd glbPsf]
sf/0faf6 sfg"gL sf/afxL cjnDag ug'{ kg]{ ePdf ;f] jfkt nfu]sf] dgfl;a vr{
;d]t e/fO{{ lng ;lsg]5 .
%#(= s/f/sf] kl/kfngfsf] cg'kftdf /sd e/fpg]] M s'g} kIfn] s/f/ pNnª\3g u/]sf] jf
cGo s'g} sf/0faf6 s/f/ cGTo ePsf]df dsf{ kg]{ kIfn] cfkm"n] u/]sf] sfd jf
s/f/sf] kl/kfngf u/]sf] cg'kftdf csf]{ kIf;Fu s/f/ adf]lhdsf] /sd bfaL ug{
;Sg]5 .
%$)= s/f/sf] oyfjt kl/kfngf M -!_ s/f/ pNnª\3g ePsf] sf/0faf6 dsf{ kg]{ kIfnfO{
k'Ug uPsf] jf:tljs xflg, gf]S;fgL jfkt gub Ifltk"lt{ dgfl;a / kof{Kt gx'g]
ePdf To;/L dsf{ kg{ uPsf] kIfn] Ifltk"lt{sf] ;§f s/f/sf] oyfjt kl/kfngfsf] bfaL
ug{ ;Sg]5 .

186
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf s'g} cj:yfdf
s/f/sf] oyfjt kl/kfngfsf] bfaL ug{ ;lsg] 5}g M–
-s_ s/f/ pNnª\3g jfktsf] Ifltk"lt{ gub g} kof{Kt x'g] ePdf,
-v_ s/f/ adf]lhdsf] sfd eP gePsf] s'/f cbfntn] ;'k/Lj]If0f
ug{ g;Sg] ePdf,
-u_ JolQmut bIftf, ;Lk jf 1fgsf] ;]jf pknAw u/fpg] u/L s/f/
ul/Psf] ePdf,
-3_ oyfjt\ ¿kdf s/f/ k"/f ug{ ;Sg] cj:yf gePdf,
-ª_ s/f/ pNnª\3g ug]{ kIfn] g} oyfjt ¿kdf s/f/sf] kl/kfngf
u/fO{ kfpg] bfaL
lnPsf]df .
%$!= cbfntn] cfb]z lbg ;Sg] M -!_ s/f/sf] s'g} kIfn] To:tf] s/f/sf] k|s[lt cg';f/ ug{
gx'g] s'g} sfd sf/afxL jf Jojxf/ ug{ nfu]sf] sf/0faf6 s/f/sf] kl/kfngf ;Dej
gx'g] ePdf To:tf] sfd sf/afxL jf Jojxf/af6 dsf{ kg]{ kIfn] To:tf] sfd sf/afxL
jf Jojxf/ /f]sL kfpg cbfntdf ph'/L lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ph'/L k/]df To:tf] s/f/af6 pTkGg ljjfbsf]
;dfwfg To:tf] s/f/ jf sfg"g adf]lhd x'g] u/L s'g} kIfnfO{ lghsf] s'g} vf; sfd
sf/afxL jf Jojxf/ tTsfn /f]Sg] u/L cbfntn] pko'Qm cfb]z hf/L ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd cfb]z hf/L ePsf]df To:tf] kIfn] To;/L lbOPsf]
cfb]zsf] kfngf gu/]sf] sf/0faf6 x'g uPsf] yk xflg, gf]S;fgL ;d]t dsf{ kg]{ kIfn]
e/fO{{ lng kfpg]5 .
%$@= Ifltk"lt{ df}lb|s d"Nodf olsg ug'{ kg]{ M s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s o;
kl/R5]b adf]lhdsf] xflg, gf]S;fgL jfktsf] Ifltk"lt{sf] d"NofÍg ubf{ df}lb|s d"Nodf
olsg ul/g]5 .
t/ bkmf %$) adf]lhdsf] pkrf/sf] xsdf ;f]xL adf]lhd x'g]5 .
%$#= cbfntn] ljrf/ ug{ ;Sg] M s'g} s/f/ pNnª\3g u/]sf] sf/0faf6 pTkGg Ifltk"lt{
lgwf{/0f ubf{ cbfntn] To:tf] s/f/ kIfaf6 lgotjz pNnª\3g ePsf] xf] jf
nfk/afxLsf] sf/0fn] kfng x'g g;s]sf] xf] To:tf] s'/f / s/f/ pNnª\3g gePsf] eP

187
www.lawcommission.gov.np

s/f/ pNnª\3g gug]{ -lgbf]{if_ kIfn] slt /sd jf nfe k|fKt ug{ ;Sg] lyof] To:tf]
s'/f ;d]t ljrf/ ug'{ kg]{5 .
%$$= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] d'2f
ug'{ kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn]] b'O{ jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–^
j:t' laqmL s/f/ ;DaGwL Joj:yf
%$%= j:t' laqmL ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg] M -!_ s'g} laqm]tfn] d"No lnO{ s'g} j:t'
qm]tfnfO{ tTsfn x:tfGt/0f ug{ jf eljiodf x:tfGt/0f ug{ d~h'/ u/]sf]df j:t'
laqmL ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æj:t'Æ eGgfn] tTsfn k|rngdf /x]sf
d'b|f, lwtf]kq jf ph'/L sfof{Gjog ug{ ;lsg] bfaL -PS;g]jn Sn]d_ afx]ssf vl/b
laqmL x'g ;Sg] s'g} klg rn ;DklQ ;Demg' k5{ .
-@_ j:t' laqmL ;DaGwL s/f/ zt{ lagf jf zt{ ;lxtsf] x'g ;Sg]5 .
-#_ laqm]tfsf] :jfldTj jf ef]urngdf tTsfn sfod /x]sf j:t' jf lghn]
eljiodf pTkfbg ug]{ jf k|fKt ug]{ j:t' laqmL ug]{ u/L s/f/ ug{ ;lsg]5 .
%$^= j:t' laqmL ;DaGwL s/f/ ab/ x'g] M s'g} vf; lsl;dsf] j:t' laqmL ug]{ u/L s/f/
ePsf]df To:tf] s/f/ x'Fbfsf avt jf ;f]eGbf cufl8 g} To:tf] j:t'sf] xflg, gf]S;fgL
eO;s]sf] /x]5 / ;f] s'/f ljqm]tfnfO{ s/f/ ubf{sf avt yfxf /x]g5 eg] To:tf] s/f/
ab/ x'g]5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu ævf; lsl;dsf] j:t'Æ eGgfn] s/f/ ubf{sf
avt s/f/df pNn]v ul/Psf] vf; lsl;dsf] j:t' ;Demg' k5{ .
%$&= j:t'sf] d"No lgwf{/0f ug]{ M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s j:t'sf] d"No
s/f/sf zt{af6 s/f/df d~h'/ ul/Psf] tl/sfaf6 jf kIfx¿ aLr x'g] sf/f]af/sf]
l;nl;nfaf6 lgwf{/0f ul/g]5 .
-@_ j:t'sf] d"No gfk, tf}n cg';f/ lgwf{/0f ul/Psf] eP s/f/df cGoyf
Joj:yf ePsf]df afx]s To:tf] j:t'sf] d"No v'b gfk tf}nsf] cfwf/df sfod x'g]5 .

188
www.lawcommission.gov.np

-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd j:t'sf] d"No lgwf{/0f x'g g;s]df ;Da4
kl/l:yltnfO{ ljrf/ u/L qm]tfn] dgfl;a d"No laqm]tfnfO{ e'QmfgL ug'{ kg]{5 .
%$*= j:t'sf] d"No r'Qmf ug'{ kg]{ M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s b]xfosf] s'g}
cj:yfdf b]xfo adf]lhd j:t'sf] d"No r'Qmf ug'{ kg]{5 M–
-s_ qm]tfn] cfkm"n] vl/b u/]sf] j:t'sf] d"No laqm]tfnfO{ j:t' vl/b
ubf{sf avt,
-v_ j:t' x:tfGt/0f ubf{sf avt .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd j:t'sf] d"No e'QmfgL ubf{ gubdf ug'{ kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu ægubÆ eGgfn] a}Í dfkm{t\ e'QmfgL x'g] r]s,
ofq' r]s, k|lt1fkq -k|ld;/L gf]6_, ljlgdokq -lan ckm PS;\r]Gh_ k|tLtkq -n]6/
ckm qm]l86_, a}Í 8«fkm\6, qm]l86 sf8{, 6]lnu|flkms 6«fG;km/ ;d]t ;Demg' k5{ .
%$(= j:t'sf] ljj/0f M -!_ laqmL ul/g] s'g} j:t'sf] gfd, a|f08, 6]«8dfs{ jf :k]l;lkms];gsf]
ljj/0f s/f/df pNn]v ePsf]df ;f]xL gfd, a|f08, 6]«8dfs{ jf :k]l;lkms];g
adf]lhdsf] j:t' laqmL ug]{ u/L s/f/ ePsf] dflgg]5 .
-@_ laqmL ul/g] s'g} j:t'sf] gfd, a|f08, 6]«8dfs{ jf :k]l;lkms];gsf] ljj/0f /
gd"gf -:ofDkn_ ;d]t pNn]v ePsf]df To:tf] j:t'sf] yf]s kl/df0f gd"gf adf]lhd
dfq geO{ gfd, a|f08, 6]«8dfs{ jf :k]l;lkms];gsf] ljj/0f adf]lhd g} x'g' kg]{5 .
%%)= laqmL ul/g] j:t'df xs ePsf] dflgg] M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s
laqmL ul/Psf] j:t' eP To:tf] j:t'df jf eljiodf laqmL ug{ d~h'/ ul/Psf] j:t' eP
laqmL ul/g] j:t'df laqm]tfsf] xs /x]sf] jf xs /xg] / To:tf] j:t' s;}sf] sAhf,
lgoGq0f jf ef]urngaf6 d'Qm /x]sf] jf /xg] s'/f dflgg]5 .
-@_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s laqmL ul/Psf] jf laqmL x'g] j:t'df
laqm]tfsf] laqmL ug]{ clwsf/ /x]sf] dflgg]5 .
%%!= j:t' u'0f:t/o'Qm /x]sf] dflgg] M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s laqmL
ePsf] jf laqmL x'g] j:t' ;Gtf]ifk|b u'0f:t/o'Qm -;]l6;\km]S6f]/L Sjfln6L_ ePsf]
dflgg]5 .

189
www.lawcommission.gov.np

-@_ s'g} vf; k|of]hgsf nflu laqmL ePsf] jf laqmL x'g] s'g} vf; j:t' ;f]
k|of]hgsf] nflu pko'Qm ePdf To;/L laqmL ePsf] jf x'g] j:t' ;Gtf]ifk|b u'0f:t/o'Qm
/x]sf] dflgg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s/f/df g} To:tf] j:t'sf]
vf]6 pNn]v ePsf]df jf qm]tfnfO{ To:tf] s/f/ x'g' cufj} jf j:t' x]bf{ g} ;f] s'/f
yfxf eO{ ;s]sf]df To:tf j:t' ;Gtf]ifk|b u'0f:t/o'Qm gePsf] jf g/x]sf] dflgg] 5}g .
-$_ s'g} vf; j:t'sf] u'0f:t/ s/f/df pNn]v ePsf]df ;f]xL adf]lhd /
pNn]v gePsf]df To:tf] j:t' k|rlnt :t/ -:6fG88{_ cg';f/sf] u'0f:t/o'Qm x'g'
kg]{5 .
-%_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s laqmL ePsf] jf laqmL x'g] j:t'
vf; u'0f:t/o'Qm 5 egL laqm]tfn] jf/]06L lbPsf] dflgg] 5}g .
%%@= km/s u'0f:t/o'Qm j:t' :jLsf/ jf OGsf/ ug{ ;Sg] M -!_ s/f/df pNn]v ul/Psf]
eGbf km/s u'0f:t/o'Qm j:t' qm]tfn] laqm]tfnfO{ a'emfpg NofPdf qm]tfn] To:tf ;Dk"0f{
j:t' :jLsf/ u/L a'lemlng], ;Dk"0f{ j:t' a'lemlng OGsf/ ug]{ jf To;sf] s'g} c+z
:jLsf/ u/L afFsL j:t' OGsf/ ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} j:t' ;Dk"0f{ ¿kdf jf To;sf] s'g} c+z OGsf/
u/]sf]df qm]tfn] To:tf] j:t'sf] ;§fdf csf]{ j:t' a'emfpg jf To:tf] j:t'sf] u'0f:t/
;'wf/ ug{ ;lsg] /x]5 eg] u'0f:t/ ;'wf/ ug{ laqm]tfnfO{ ;"rgf lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;"rgf lbOPsf]df laqm]tfn] qm]tfn] lbPsf] ;"rgf
adf]lhd jf cfk;df lgwf{/0f ul/Psf] ;xdlt adf]lhd To:tf j:t'sf] ;§fdf csf]{
j:t' a'emfpg' jf To;sf] u'0f:t/ ;'wf/ ug'{ kg]{5 .
%%#= gd"gf x]/L laqmL x'g] s/f/ dflgg] M -!_ s/f/df k|ToIf jf k/f]If ¿kdf gd"gf x]/L
j:t' laqmL ug]{ Joj:yf /x]sf]df To:tf] j:t' gd"gf x]/L laqmL x'g] u/L s/f/ ePsf]
dflgg]5 .
-@_ gd"gf x]/L j:t' laqmL ug]{ u/L s/f/ ePsf]df s/f/df cGoyf Joj:yf
ePsf]df afx]s To:tf] s/f/df b]xfosf zt{x¿ /x]sf] dflgg]5 M–
-s_ yf]s j:t'sf] u'0f:t/ gd"gfsf] u'0f:t/ cg';f/ ePsf],

190
www.lawcommission.gov.np

-v_ qm]tfnfO{ j:t'sf] yf]s kl/df0fsf] u'0f:t/ gd"gf;Fu le8fpg] dgfl;a


cj;/ k|fKt ePsf],
-u_ laqmL ePsf] jf x'g] j:t' s'g} klg vf]6af6 d'Qm /x]sf] / gd"gf;Fu
le8fpFbfsf avt x]gf{;fy To:tf] j:t' ;Gtf]ifk|b u'0f:t/o'Qm ePsf] .
%%$= j:t'sf] :jfldTj x:tfGt/0f ;DaGwL Joj:yf M -!_ s'g} vf; jf lglZrt j:t' laqmL
ug]{ u/L s/f/ ePsf]df To:tf] j:t'sf] x:tfGt/0f s/f/df pNn]v ePsf]df ;f]xL
adf]lhd / s/f/df pNn]v gePsf]df s/f/sf zt{, kIfx¿sf] cfr/0f tyf ;Da4
kl/l:yltaf6 kIfx¿sf] dg;fo cleJoQm eP adf]lhd x:tfGt/0f x'g]5 .
-@_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s s'g} vf; j:t' tTsfn a'emfpg
;lsg] cj:yfdf s/f/ ePsf]df s/f/ ePkl5 jf j:t'sf] d"No lt/]kl5 j:t'
x:tfGt/0f ug]{ kIfx¿sf] dg;fo /x]sf] dflgg]5 .
-#_ s'g} vf; j:t' tTsfn a'emfpg ;lsg] cj:yfdf s/f/ ePsf]df To:tf]
j:t'sf] d"No lgwf{/0f ug{ qm]tfn] gfk, tf}n, hfFr jf cGo s'g} sfo{ ;Dkfbg ug'{ kg]{
/x]5 eg] To:tf] sfo{ ;Dkfbg u/L dgfl;a ;doleq laqm]tfnfO{ To;sf] hfgsf/L
glbP;Dd j:t' x:tfGt/0f x'g] 5}g .
-$_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s laqmL ePsf] jf x'g] j:t' h'g
:yfgdf /x]sf] 5 ;f]xL :yfgdf j:t' x:tfGt/0f x'g] u/L s/f/ ePsf] dflgg]5 .
-%_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s qm]tfnfO{ j:t' x:tfGt/0f ePs}
avt To:tf] j:t'df qm]tfsf] xs jf :jfldTj sfod ePsf] dflgg]5 .
%%%= hf]lvd Joxf]g'{ kg]{ M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s qm]tfnfO{ j:t'
x:tfGt/0f geP;Dd To:tf] j:t'sf] xflg, gf]S;fgLsf] hf]lvd laqm]tfn] Joxf]g'{ kg]{5 .
-@_ laqm]tf jf qm]tfsf] sf/0fn] j:t' x:tfGt/0f x'g l9nfO{ ePsf]df h;sf]
sf/0fn] l9nfO{ ePsf] xf] ;f]xL JolQmn] j:t'df pkbkmf -!_ adf]lhdsf] xflg,
gf]S;fgLsf] hf]lvd Joxf]g'{ kg]{5 .
-#_ vl/b ePsf] :yfgaf6 qm]tfn] tf]s]sf] :yfg;Dd j:t' k'/\ofpg d~h'/
u/]sf]df s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s To:tf] j:t'sf] xflg, gf]S;fgLsf]
hf]lvd laqm]tfn] Joxf]g'{ kg]{5 .

191
www.lawcommission.gov.np

%%^= j:t' osLg ug]{ qm]tfsf] clwsf/ M laqmL ePsf] j:t' qm]tf ;dIf k'¥ofOPsf]df qm]tfn]
To:tf] j:t' s/f/ adf]lhd eP jf gePsf] hfFrL osLg ug{ dgfl;a cj;/ kfpg]5 /
qm]tfn] To;/L olsg gu/];Dd qm]tfn] j:t' a'lemlnPsf] dflgg] 5}g .
%%&= j:t' a'lemlnPsf] dflgg] M b]xfosf] s'g} cj:yfdf qm]tfn] j:t' a'lemlnPsf] dflgg]5M–
-s_ qm]tf jf lghsf] k|ltlglwn] j:t' a'lemlnPdf,
-v_ j:t' a'lemlnPsf] /l;b jf e/kfO{ ul/lbPdf,
-u_ bkmf %%^ adf]lhd j:t' osLg u/L s/f/ adf]lhd ePsf] 7x/ u/L
qm]tfn] e08f/0f u/]df,
-3_ s'g} j:t' qm]tfsxfF k'u]sf]df dgfl;a ;doleq lghn] To:tf] j:t'
a'lemlng OGsf/ u/]sf] hfgsf/L laqm]tfnfO{ gk7fO{ lghsxfF To:tf]
j:t' /x]df,
-ª_ To:tf] j:t'df lghsf] :jfldTj / lgoGq0f /x]sf] k'li6 ug]{ s'g} sfd
lghaf6 ePdf .
%%*= j:t' x:tfGt/0f ug'{ kg]{ ;do M -!_ s/f/df s'g} j:t' s'g} vf; ;dodf jf s'g} vf;
cjlwleq x:tfGt/0f ul/;Sg' kg]{5 egL pNn]v ePsf]df laqm]tfn] qm]tfnfO{ To:tf]
j:t' ;f]xL ;do jf cjlwleqdf x:tfGt/0f ul/;Sg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg laqm]tfn] s/f/df
tf]lsPsf] ;do jf cjlweGbf cufj} jf To:tf] ;do jf cjlw gfl3;s]kl5
x:tfGt/0f u/]sf] j:t' qm]tfn] a'lemlnPdf laqm]tfn] j:t' x:tfGt/0f u/]sf] dflgg]5 .
%%(= laqmL ul/Psf] j:t' ;DaGwL sfuhft a'emfpg' kg]{ M s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df
afx]s s'g} j:t' laqmL ubf{ To; j:t'sf] :jfldTj;Fu ;DalGwt jf To:tf] j:t'sf]
pkof]udf cfwf/e"t ¿kdf cfjZos kg]{ sfuhft ;d]t ga'emfO{ j:t' a'emfPdf
:jfldTj x:tfGt/0f ePsf] dflgg] 5}g .
%^)= s/f/ ul/Psf] eGbf km/s kl/df0fdf j:t' a'emfpg gx'g] M -!_ laqm]tfn] s/f/df
pNn]v ul/Psf]eGbf sd kl/df0fdf j:t' a'emfpg NofPdf qm]tfn] To:tf] j:t'
a'lemlng OGsf/ ug{ ;Sg]5 .
t/ qm]tfn] To:tf] kl/df0fdf klg j:t' a'lemlnPdf s/f/df plNnlvt b/df
To:tf] kl/df0fsf] d"No r'Qmf ug'{ kg]{5 .

192
www.lawcommission.gov.np

-@_ ljqm]tfn] s/f/df pNn]v ul/Psf]eGbf a9L kl/df0fdf j:t' a'emfpg


NofPdf qm]tfn] s/f/df pNn]v ePsf] kl/df0fsf] j:t' a'lemlnO{ afFsL j:t' jf k"/}
kl/df0fsf j:t' a'lemlng OGsf/ ug{ ;Sg]5 .
t/ qm]tfn] o;/L a'emfpg NofPsf] k"/} j:t' a'lemlnPdf s/f/df plNnlvt
b/df k"/} kl/df0fsf] d"No r'Qmf ug'{ kg]{5 .
-#_ laqm]tfn] s/f/df plNnlvt j:t'sf] ljj/0feGbf km/s j:t' ld;fO{ j:t'
a'emfpg NofPdf qm]tfn] s/f/df pNn]v ePsf] j:t' a'lemlnO{ afFsL j:t' jf k"/} j:t'
a'lemlng OGsf/ ug{ ;Sg]5 .
-$_ s/f/df cGoyf Joj:yf ul/Psf]df afx]s k6sk6s u/L j:t' a'lemlng
qm]tf afWo x'g] 5}g .
-%_ laqm]tfn] a'emfpg NofPsf] j:t' qm]tfn] a'lemlng OGsf/ u/]df s/f/df
cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s OGsf/ ul/Psf] j:t' lkmtf{ ug{ qm]tf afWo x'g] 5}g .
t/ qm]tfn] j:t' a'lemlng OGsf/ u/]sf] sf/0f ;lxtsf] ;"rgf l56f] ;fwgåf/f
laqm]tfnfO{ lbg' kg]{5 .
%^!= Ifltk"lt{ ;DaGwL ljz]if Joj:yf M o; efudf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
o; kl/R5]b cGtu{tsf s/f/sf] Ifltk"lt{sf] ;DaGwdf b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ j:t' laqmL ;DaGwL s/f/ eO;s]kl5 qm]tfn] j:t' :jLsf/ gu/]df jf
:jLsf/ ug{ OGsf/ u/]df jf j:t'sf] d"No ltg{ OGsf/ u/]df s/f/sf]
cwLgdf /xL ljqm]tfn] qm]tf lj?4 o;/L j:t' :jLsf/ gu/]sf] jf
:jLsf/ ug{ OGsf/ u/] jfktsf] Ifltk"lt{ bfaL ug{ ;Sg],
-v_ v08 -s_ adf]lhdsf] Ifltk"lt{sf] lgwf{/0f ubf{ qm]tfn] :jLsf/ gu/]sf]
jf :jLsf/ ug{ OGsf/ u/]sf] j:t' ahf/df pknAw ePdf To:tf]
j:t'sf] s/f/df pNn]v eP adf]lhdsf] d"No / ahf/ jf k|rlnt d"No
aLr ePsf] cGt/sf] cfwf/df lgwf{/0f x'g],
-u_ j:t' laqmL ;DaGwL s/f/ eO;s]kl5 laqm]tfn] s/f/ adf]lhd qm]tfnfO{
j:t' ga'emfPdf jf a'emfpg OGsf/ u/]df j:t' ga'emfP jfkt qm]tfn]
ljqm]tf lj?4 Ifltk"lt{ bfaL ug{ ;Sg],

193
www.lawcommission.gov.np

-3_ v08 -u_ adf]lhdsf] Ifltk"lt{sf] lgwf{/0f ubf{ laqm]tfn] qm]tfnfO{


ga'emfPsf] jf a'emfpg OGsf/ u/]sf] j:t' ahf/df pknAw ePdf
To:tf] j:t'sf] s/f/df pNn]v eP adf]lhdsf] d"No / ahf/ jf k|rlnt
d"NoaLr ePsf] cGt/sf] cfwf/df x'g] .
%^@= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] d'2f
ug'{ kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn]] b'O{ jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–&
hdfgt s/f/ ;DaGwL Joj:yf
%^#= hdfgt ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg] M -!_ s'g} Ps JolQmn] lnPsf] C0f jf sa'n
u/]sf] bfloTj r'Qmf gu/]df jf k"/f gu/]df t];|f] kIfn] r'Qmf jf k"/f ul/lbg] u/L s/f/
ePsf]df hdfgt ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd t];|f] kIfn] hdfgt lbPsf]df C0f ltg'{ kg]{ JolQmn]
glt/]df jf k"/f ug'{ kg]{ bfloTj k"/f gu/]df s/f/ adf]lhdsf zt{ To:tf] C0f jf
bfloTj hdfgt -Uof/]06L_ lbg] JolQmn] k"/f ul/lbg' kg]{5 .
-#_ hdfgtsf zt{x¿ s/f/df lgwf{/0f eP adf]lhd x'g]5g\ .
-$_ hdfgt ;DaGwL s/f/ lnlvt ¿kdf ePsf] x'g' kg]{5 .
%^$= hdfgt lbg] JolQmsf] bfloTj M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s hdfgt
lbg] JolQmsf] bfloTj b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ bfloTj k"/f ug'{ kg]{ JolQmn] To:tf] bfloTj k"/f ug{ g;s]sf]
avtb]lv g} hdfgt lbg] JolQmsf] bfloTj ;[hgf x'g],
-v_ hdfgt lbg] JolQmsf] bfloTj C0f ltg'{ kg]{ jf bfloTj k"/f ug'{
kg]{ JolQm ;/x x'g] / ltg'{ jf k"/f ug'{ kg]{ bfloTjaf6 lgh d'Qm
geP;Dd hdfgt lbg] JolQm lhDd]jf/ /xg],
-u_ sfg"gsf] kl/rfngaf6 C0f ltg'{ kg]{ jf bfloTj k"/f ug'{ kg]{
JolQm bfloTjaf6 d'Qm x'Fb}df hdfgt lbg] JolQmsf] bfloTj
;dfKt gx'g] .

194
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} C0f jf bfloTj
jfkt s'g} ;'/If0f / hdfgt b'j} lbPsf] /x]5 eg] To;/L lbPsf] ;'/If0fn] vfd]sf]
xb;Dd hdfgt lbg] JolQmsf] bfloTj x'g] 5}g .
-#_ ;fx"nfO{ ltg'{ jf k"/f ug'{ kg]{ bfloTj ltg'{ jf k"/f ug'{ kg]{ JolQmaf6
pNnª\3g x'gf;fy hdfgt ;DaGwL s/f/ k|efjsf/L x'g]5 / ;fx"n] hdfgt lbg]
JolQmaf6 To:tf] bfloTj k"/f u/fpg ;Sg]5 .
:ki6Ls/0f M o; efusf] k|of]hgsf] nflu æ;fx"Æ eGgfn] C0f lbg] JolQm ;Demg'
k5{ / To:tf] zAbn] C0f ltg'{ kg]{ jf bfloTj k"/f ug'{ kg]{ JolQmaf6 s'g} nfe
kfpg] jf s'g} sfd u/fpg kfpg] JolQm ;d]t ;Demg' k5{ .
-$_ pkbkmf -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg hdfgt s/f/
adf]lhd hdfgt lbg] JolQmaf6 s/f/ adf]lhd k"/f gePsf] /sd jf bfloTj k"/f
ug{ bfaL ug'{ cl3 ;fx"n] C0fLnfO{ s/f/sf zt{ jf aGb]h cg';f/ s/f/ kl/kfng
ug{ ;"rgf lbg' kg]{5 .
%^%= hdfgt lbg] JolQm bfloTjaf6 d'Qm x'g] cj:yf M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df
afx]s b]xfosf s'g} cj:yfdf b]xfosf] xb;Dd hdfgt lbg] JolQm cfkm\gf] bfloTjaf6
d'Qm x'g]5 M–
-s_ C0f ltg'{ kg]{ jf bfloTj k"/f ug'{ kg]{ JolQmn] hdfgt lbg]
JolQmsf] ;xdlt lagf s/f/df tflTjs c;/ kg]{ u/L s/f/sf
zt{x¿ x]/km]/ u/]df To:tf] x]/km]/ kl5 x'g] sf/f]af/df,
-v_ h'g ljifodf hdfgt lbOPsf] xf] To:tf] bfloTjaf6 To:tf] k"/f
ug'{ kg]{ JolQm d'Qm x'g] u/L s/f/ ePdf,
-u_ ;fx"sf] sfd sf/afxLn] C0f ltg'{ kg]{ jf bfloTj k"/f ug'{ kg]{
JolQm d'Qm x'g] ePdf jf C0f ldgfxf ePdf,
-3_ ;fx"n] C0fLaf6 lng' kg]{ /sdeGbf sd /sd lnO{ bfloTj d'Qm
ug]{ jf lghnfO{ C0f r'Qmf ug{ yk ;do lbg] jf d'2f grnfpg]
u/L ;xdlt ePdf,

195
www.lawcommission.gov.np

-ª_ ;fx"sf] s'g} sfd sf/afxLaf6 hdfgt lbg] JolQmsf] C0f ltg'{
kg]{ jf bfloTj k"/f ug'{ kg]{ JolQm pk/sf] sfg"gL pkrf/df
k|lts"n c;/ k/]df,
-r_ C0fLaf6 lnPsf] s'g} ;'/If0f ;fx"n] x/fPdf, lauf/]df jf
C0fLnfO{ To:tf] lkmtf{ lbPdf To:tf] ;'/If0fsf] d"No a/fa/sf]
xb;Dd,
-5_ ;fx"nfO{ s/f/ adf]lhd ltg'{ kg]{ /sd jf k"/f ug'{ kg]{ bfloTj
To:tf] ltg'{ jf k"/f ug'{ kg]{ JolQmn] h'g xb;Dd lt/]sf] 5 jf
k"/f ePsf] 5 To:tf] xb;Dd .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s/f/df cGoyf Joj:yf
ePsf]df afx]s ;fx"n] hdfgt lbg] JolQm pk/ ;dodf sfg"gL sf/afxL grnfPsf] jf
c;"n ug'{ kg]{ /sd c;"n ug]{ k|of; gu/]sf] sf/0faf6 dfq hdfgt lbg] JolQm
cfkm\gf] bfloTjaf6 d'Qm x'g] 5}g .
-#_ b'O{ jf b'O{eGbf a9L hdfgt lbg] JolQm ePsf]df ;fx"n] hdfgt lbg] s'g}
Ps JolQmnfO{ bfloTjaf6 5'6sf/f lbPsf]df hdfgt lbg] cGo JolQmx¿ cfkm\gf]
lx:;fsf] bfloTjaf6 d'Qm x'g] 5}gg\ .
-$_ pkbkmf -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg hdfgt lbg]
JolQmx¿sf] bfloTjsf] lx:;f 5'6\ofpg g;lsg] cj:yfdf ;fx"n] hdfgt lbg] s'g}
JolQmnfO{ 5'6sf/f lbPsf] eP tfklg lgh cfkm\gf] bfloTjaf6 d'Qm ePsf] dflgg] 5}g .
-%_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s h'g bfloTj k"/f ug]{ ;DaGwdf
hdfgt ;DaGwL s/f/ ePsf] xf] To:tf] bfloTj ;[hgf ug]{ s/f/sf ;DaGwdf
kIfx¿aLr s'g} ljjfb pTkGg ePsf] sf/0fn] dfq hdfgt ;DaGwL s/f/ adf]lhdsf]
bfloTj k"/f ug{af6 hdfgt lbg] JolQm d'Qm x'g] 5}g .
%^^= hdfgt lbg] JolQm / C0fLsf] ;DaGw M -!_ hdfgt lbg] JolQmn] C0f r'Qmf ug]{ jf
bfloTj k"/f ug'{ kg]{ JolQmnfO{ s/f/ adf]lhd C0f r'Qmf ug{ jf bfloTj k"/f ug{
nufpg]5 .
-@_ C0f jf bfloTj lnFbf C0fLn] hdfgt lbg] JolQmnfO{ hdfgt lbP jfkt
s'g} wgdfn jf ;'/If0f lbPsf] /x]5 eg] C0fLsf] d~h'/L lagf To:tf] JolQmn] To:tf]

196
www.lawcommission.gov.np

wgdfn jf ;'/If0f lwtf] aGws /fVg, a]rlavg ug{ jf cGo s'g} tl/sfn] xs
x:tfGt/0f ug{ kfpg] 5}g .
-#_ s'g} vf; k|of]hgsf] nflu C0f jf bfloTj lnO{ To; jfkt hdfgt lbPsf]
eP To;/L hdfgt lbg] JolQmsf] d~h'/L lagf To:tf] C0f jf bfloTjsf] p2]Zo, :j¿k
jf To;sf zt{df x]/km]/ ug{ ;lsg] 5}g .
-$_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg hdfgt lbg] JolQm /
C0fLsf] ;DaGwdf s/f/df cGoyf n]lvPsf]df ;f]xL adf]lhd x'g]5 .
%^&= hdfgt lbg] JolQm ;fx"sf] ¿kdf k|lt:yfkg x'g] M -!_ hdfgt lbg] JolQmn] C0fLsf]
tkm{af6 ltg'{ kg]{ C0f jf s/f/ adf]lhd k"/f ug'{ kg]{ bfloTj ;fx"nfO{ lt/] jf k"/f
u/]kl5 To:tf] C0f jf bfloTjsf ;DaGwdf hdfgt lbg] JolQm ;fx"sf] ¿kdf
k|lt:yfkg x'g]5 / lghn] ;fx" ;/x lghaf6 C0f c;"n ug{ jf C0fL pk/ sfg"gL
sf/afxL rnfpg ;Sg]5 .
-@_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg hdfgt lbg]
JolQmn] C0fLsf] tkm{af6 r'Qmf ul/lbPsf] C0f jf bfloTj k"/f ug'{ kg]{ JolQmsf
tkm{af6 k"/f ul/lbPsf] bfloTj jfktsf] ;Dk"0f{ /sd tyf To;df nfUg] Aofh jf cGo
s'g} z'Ns jf /sd ;d]t C0fLn] hdfgt lbg] JolQmnfO{ ltg'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd C0fLn] ltg'{ kg]{ /sd glt/]sf] sf/0faf6 sfg"gL
sf/afxL ug'{ kg]{ ePdf jf To; jfkt cGo s'g} vr{ ug'{ k/]df To:tf] vr{ ;d]t
hdfgt lbg] JolQmn] e/fO{{ lng kfpg]5 .
%^*= hdfgt ;DaGwL s/f/ ab/ u/fpg ;Sg] cj:yf M b]xfosf s'g} cj:yfdf hdfgt
lbg] JolQmn] hdfgt ;DaGwL s/f/ ab/ u/fpg ;Sg]5 M–
-s_ h'g sf/f]af/sf] ;DaGwdf hdfgt lbPsf] xf] To:tf] sf/f]af/;Fu
;DalGwt ljifosf] af/]df ;fx" :jo+n] jf lghsf] ;xdltdf c¿ s;}n]
hdfgt lbg] JolQmnfO{ unt jf e|fds ;"rgf jf hfgsf/L lbO{
hdfgt k|fKt u/]sf] ePdf,
-v_ hdfgtsf] ljifo, wgdfn jf tYo g} n'sfPsf] jf pNn]v gu/]sf]
ePdf,

197
www.lawcommission.gov.np

-u_ s'g} t];|f] JolQm ;d]t hdfgL /xg] u/L s/f/ ePsf]df To:tf] JolQmn]
hdfgt lbg ;xdlt glbPsf] ePdf .
%^(= hdfgt lbg] JolQmx¿sf] bfloTj a/fa/ x'g] M -!_ b'O{ jf b'O{eGbf a9L JolQmx¿n]
;+o'Qm ¿kdf ldnL jf 5'§f 5'§} s'g} C0f jf bfloTj jfkt ;+o'Qm ¿kdf hdfgt
lbPsf]df To:tf] C0f jf bfloTj C0fLn] k"/f gu/]df s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df
afx]s hdfgt lbg] JolQmx¿n] a/fa/Lsf] lx;fan] To:tf] C0f jf bfloTj ltg'{ jf
s/f/ kl/kfngf ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;+o'Qm ¿kdf hdfgt lbFbf v08 v08 u/L hdfgt
lbPsf] ePdf To:tf] hdfgt lbg] JolQmn] cfkm"n] hdfgt lbPsf] v08sf] xb;Ddsf]
bfloTj dfq ltg'{ Joxf]g'{ kg]{5 .
%&)= lg/Gt/ hdfgt M -!_ s'g} >[+vnfa4 sf/f]af/ lj:tf/ x'g] u/L hdfgt lbOPsf] ePdf
lg/Gt/ hdfgt sfod /x]sf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd hdfgtsf] Joj:yf ePsf]df To:tf] sf/f]af/ hlt;'s}
k6s ePsf] eP tfklg hdfgt s/f/ axfn /x]sf] cjlwe/ hdfgt lbPsf] /sdsf]
xb;Dd e'QmfgL x'g g;s]sf] /sd jfkt hdfgt lbg] JolQm lhDd]jf/ x'g]5 .
-#_ hdfgt lbg] JolQmn] ;fx"nfO{ sDtLdf tLg dlxgfsf] k"j{ ;"rgf lbO{
eljiodf x'g] sf/f]af/sf ;DaGwdf lg/Gt/ hdfgt ab/ ug{ ;Sg]5 .
-$_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s hdfgt lbg] JolQmsf] d[To' ePdf
To;kl5sf sf/f]af/sf nflu lg/Gt/ hdfgt :jtM cGTo ePsf] dflgg]5 .
%&!= xhf{gf -OG8]lDg6L_ ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg] M -!_ s'g} JolQmn] s/f/sf] s'g} kIfsf]
lgb]{zgdf sfd ubf{ To:tf] kIf jf t];|f] kIfsf] sfd sf/afxLaf6 lghnfO{ jf To:tf]
kIf jf t];|f] kIfnfO{ lghsf] sfd sf/afxLsf] kl/0ffdaf6 x'g ;Sg] xflg, gf]S;fgL
cfkm"n] Joxf]g]{ u/L s/f/ ePsf]df xhf{gf -OG8]lDg6L_ ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} s/f/ ePsf]df To:tf] s/f/sf] cwLgdf /xL
To:tf] JolQmn] b]xfosf s'g} jf ;a} /sd Ifltk"lt{ jfkt e/fO{{ lng ;Sg]5 M–
-s_ s/f/df pNn]v eP adf]lhdsf] xhf{gf /sd,
-v_ t];|f] kIfnfO{ xflg, gf]S;fgL k/]sf] eP To; jfkt ltg'{ Joxf]g'{
kg]{ /sd,

198
www.lawcommission.gov.np

-u_ xhf{gf ;DaGwL s/f/sf ;DaGwdf lghn] bfo/ u/]sf] jf


k|lt/Iff u/]sf] eP To:tf] d'2fdf nfu]sf] vr{sf] /sd,
-3_ v08 -s_, -v_ jf -u_ adf]lhdsf] /sd glbPsf] sf/0faf6 d'2f
dfldnf ug'{ k/]df To:tf] d'2f dfldnfdf nfu]sf] vr{sf] /sd .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s/f/df cGoyf Joj:yf
ePsf]df afx]s s'g} JolQmn] csf]{ kIfsf] lgb]{zgdf sfd ubf{ hfgLhfgL xflg, gf]S;fgL
k'¥ofpg] ablgot jf nfk/afxLk"j{s sfd u/]sf] sf/0faf6 To:tf] kIf jf t];|f] kIfnfO{
xflg, gf]S;fgL x'g uPdf To:tf] xflg, gf]S;fgL jfkt To:tf] sfd ug]{ JolQm g}
lhDd]jf/ x'g]5 .
%&@= k|Tofzg -;a|f]u]zg_ ;DaGwL Joj:yf M -!_ s'g} JolQmsf] ;DklQ, lghn] pkef]u u/]sf]
;'ljwf jf xs jf sf/f]af/af6 x'g] nfe pk/ t];|f] kIfaf6 x'g ;Sg] xflg, gf]S;fgLsf
lj?4 s'g} JolQm;Fu s/f/ ePsf]df To:tf] xflg, gf]S;fgL hf];'s}n] u/]sf] eP tfklg
To:tf] s/f/ ug]{ JolQmn] g} Joxf]g'{ kg]{5 .
t/ To:tf] xflg, gf]S;fgL csf]{ s'g} JolQmaf6 Joxf]l/g] u/L s/f/ ePsf]df
To:tf] JolQmaf6 lbnfO{ e/fO{{ lbg' kg]{5 .

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ePsf] xflg, gf]S;fgL jfkt lglZrt /sd jf
Ifltk"lt{ pknAw u/fpg] s'/f s/f/df pNn]v ePsf]df ;f]xL adf]lhd / pNNf]v
gePsf]df dgfl;a /sd jf Ifltk"lt{ xflg, gf]S;fgL ePsf] sf/0fn] k|efljt JolQm jf
lghsf] d[To' eO;s]sf] eP lghsf] xsjfnfnfO{ tTsfn lbg' jf lbnfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd xflg, gf]S;fgL ePsf]df xflg, gf]S;fgL ePsf]
JolQmsf] :yfgdf pkbkmf -@_ adf]lhdsf] /sd jf Ifltk"lt{ lbg] JolQmn] k|Tofzg
u/]sf] dflgg]5 / ;f]xL adf]lhd xflg, gf]S;fgL k'/\ofpg] JolQmaf6 To;/L k|Tofzg ug]{
JolQmn] xflg, gf]S;fgL jfktsf] /sd jf Ifltk"lt{ e/fO{{ lng kfpg]5 .
%&#= k|Tofzg ug]{ JolQmsf] clwsf/ M k|Tofzg ug]{ JolQmsf] clwsf/ / bfloTj s/f/df
n]lvPsf]df ;f]xL adf]lhd / gn]lvPsf]df b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ h'g JolQmnfO{ xflg, gf]S;fgL k'u]sf] xf] To:tf] JolQmsf] s/f/
adf]lhdsf] ;Dk"0f{ xs k|Tofzg ug]{ JolQmdf ;g]{,

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

199
www.lawcommission.gov.np

-v_ v08 -s_ adf]lhd k|Tofzg ug]{ JolQmn] xflg, gf]S;fgL k'u]sf]
JolQmnfO{ a'emfPsf] /sd jf dgfl;a Ifltk"lt{ / To; jfkt sfg"gL
pkrf/ ug'{ k/]df To:tf] vr{ ;d]t To:tf] xflg, gf]S;fgL ug]{ JolQm jf
To; ;DaGwdf s'g} s/f/ ePsf] /x]5 eg] To:tf] s/f/ ug]{ kIfaf6
e/fpg kfpg] .
%&$= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] d'2f
ug'{ kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn]] b'O{ jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–*
gf;f] s/f/ ;DaGwL Joj:yf
%&%= gf;f] ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg] M -!_ Ps JolQmn] csf]{ JolQmnfO{ s'g} j:t'
cfkm"nfO{ g} lkmtf{ lbg] jf lghn] cx|fP adf]lhd c? s;}nfO{ x:tfGt/0f jf laqmL ug]{
u/L s'g} j:t' /fVg lbPsf]df gf;f] ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æj:t'Æ eGgfn] rng rNtLdf /x]sf] d'b|f
afx]s s'g} rn ;DklQ / To:tf] ;DklQdf /x]sf] clwsf/ ;d]t ;Demg' k5{ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s/f/ ubf{ kRrL; xhf/ ¿k}ofFeGbf a9L d"No kg]{
j:t' gf;f] /fv]sf] eP lnvt ug'{ kg]{5 .
%&^= gf;f] lnP lbPsf] dflgg] M -!_ gf;f] lng] JolQmn] gf;f] /fVg lbPsf] j:t' k|fKt u/]kl5
gf;f] lng] lbg] sfd k"/f ePsf] dflgg]5 .
-@_ s'g} j:t' klxn]b]lv s'g} JolQm jf lghn] clVtof/L lbPsf] JolQmn] cfkm\gf]
lhDdf jf sAhfdf lnO{ /fv]sf]df To:tf] j:t' lghn] gf;f] ;/x lnPsf] dflgg]5 .
%&&= gf;f] /flvPsf] j:t'sf] hfgsf/L u/fpg' kg]{ M -!_ gf;f] /fVg lbg] JolQmn] gf;f] /fVg
lbPsf] j:t'df s'g} v/faL ePsf] sf/0fn] To:tf] j:t' k|of]u ug{ gx'g], To;af6 s'g}
xflg, gf]S;fgL x'g ;Sg] jf To;sf] ;+/If0fsf] lgldQ 5'§} Joj:yf jf k|aGw ug'{ kg]{
ePdf lghnfO{ yfxf eP;Ddsf s'/fx¿ gf;f] lng] JolQmnfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd hfgsf/L u/fpg' kg]{ s'/f yfxf x'Fbfx'Fb} gf;f] lbg]
JolQmn] gf;f] lng] JolQmnfO{ hfgsf/L gu/fPdf To:tf] j:t' jf ;f]sf] sf/0faf6
ePsf] xflg, gf]S;fgL gf;f] lbg] JolQmn] Joxf]g'{ kg]{5 .

200
www.lawcommission.gov.np

-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg gf;f]df lbPsf] s'g} j:t'
k|of]u ubf{ To:tf] j:t'sf] v/faLsf] sf/0faf6 s'g} xflg, gf]S;fgL ePdf To:tf] j:t'df
ePsf] v/faLsf ;DaGwdf gf;f] lbg] JolQmnfO{ s'g} hfgsf/L geP tfklg To:tf] xflg,
gf]S;fgL lghn] Joxf]g'{ kg]{5 .
%&*= gf;f] lng] JolQmsf] bfloTj M -!_ gf;f] lng] JolQmn] gf;f] lnPsf] j:t' s/f/df pNn]v
ePsf zt{ adf]lhd / To;/L zt{ pNn]v gePsf]df lghsf] cfkm\g} j:t' ;/x dgfl;a
x]/ljrf/ tyf ;'/Iff ug'{ kg]{5 .
-@_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s pkbkmf -!_ adf]lhd x]/ljrf/
tyf ;'/Iff ubf{ ub}{ klg gf;f] lnOPsf] j:t' x/fPdf, rf]l/Pdf, lalu|Pdf, gfl;Pdf,
36]df jf To:tf] j:t'df ljkb\ k/L gfl;Pdf gf;f] lng] JolQmn] To:tf] j:t' lkmtf{
a'emfpg' kg]{ 5}g .
t/ gf;f] lng] JolQmsf] nfk/afxL jf ablgotaf6 jf s/f/sf zt{ adf]lhd
x]/ljrf/ jf ;'/Iff gu/]sf] sf/0faf6 To:tf] j:t' x/fPdf, rf]l/Pdf, lalu|Pdf,
gfl;Pdf, 36]df jf gf]S;fgL ePdf lghn] To:tf] j:t' jf To;sf] d"No a/fa/sf] /sd
gf;f] lbg] JolQmnfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ gf;f] lng] JolQmn] gf;f] lnPsf] j:t' s/f/ adf]lhd k|of]u ug]{ clwsf/
geO{ k|of]u u/]df jf s/f/sf zt{ ljk/Lt k|of]u u/]df To:tf] k|of]uaf6 gf;f] lnPsf]
j:t' lau]|df, xflg, gf]S;fgL ePdf, gfl;Pdf, 36]df jf gf]S;fgL ePdf gf;f] lng]
JolQmn] gf;f] lbg] JolQmnfO{ To;sf] Ifltk"lt{ lbg' kg]{5 .
-$_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s gf;f] lng] JolQmn] gf;f] lnPsf]
j:t' cfkm\gf] j:t';Fu ld;fpg x'Fb}g .
t/ gf;f] lng] lbg]sf] ;xdltn] gf;f] lnPsf] j:t'df gf;f] lng]n] cfkm\gf] j:t'
ld;fPsf] /x]5 eg] To:tf] j:t' tyf To;af6 k|fKt cfDbfgLdf b'j}sf] cf–cfkm\gf] lx:;f
adf]lhdsf] cg'kftdf xs nfUg]5 .
-%_ gf;f] lng]n] gf;f] lbg]sf] ;xdlt lagf gf;f]sf] j:t';Fu cfkm\gf] j:t'
ld;fPsf] /x]5 / To;/L ld;fOPsf] j:t' 5'6\ofpg ;lsg] /x]5 eg] To:tf] ld;fPsf]
cf–cfkm\gf] j:t'df lghx¿sf] cf–cfkm\gf] xs sfod /xg]5 / To;/L ld;fOPsf] j:t'

201
www.lawcommission.gov.np

5'6\ofpg nfu]sf] vr{ / To:tf] j:t' ld;fpFbf gf;f] lbg]nfO{ s'g} gf]S;fg ePsf] /x]5
eg] To;/L ePsf] gf]S;fgL ;d]t gf;f] lng]n] Joxf]g'{ kg]{5 .
-^_ gf;f] lng]n] gf;f] lbg]sf] ;xdlt ljgf gf;f]sf] j:t':fFu cfkm\gf] j:t'
ld;fPdf / To:tf] j:t' pkbkmf -%_ adf]lhd To:tf] j:t' 5'6\ofpg g;lsg] ePdf
To:tf] j:t' pk/ gf;f] lbg]sf] clwsf/ x'g]5 .
%&(= gf;f] lnPsf] j:t' lkmtf{ ug'{ kg]{ M -!_ gf;f] n]gb]g ubf{ lgwf{/0f ePsf] ;do Joltt
ePkl5 jf h'g p2]Zosf] nflu gf;f] /flvPsf] xf] To:tf] p2]Zo k"/f ePkl5 gf;f]
lng]n] gf;f] lnPsf] j:t' gf;f] lbg]nfO{ lkmtf{ a'emfpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd j:t' lkmtf{ ug'{ kg]{ ;doleq jf To:tf] ;do
gtf]lsPsf]df To:tf] j:t'sf] k|s[lt adf]lhd dgfl;a ;doleq j:t' gf;f] lng]n]
To:tf] j:t' gkmsf{Psf]df jf gf;f] lbg]n] To:tf] j:t' glnPdf To:tf] ldlteGbf kl5
To:tf] j:t' x/fPdf, rf]l/Pdf, lau]|df, gfl;Pdf, 36]df jf To:tf] j:t'sf] sf/0faf6
gf;f] lbg]nfO{ s'g} xflg, gf]S;fgL ePdf h;sf] sf/0faf6 xflg, gf]S;fgL ePsf] xf]
;f]xL JolQmn] To:tf] xflg, gf]S;fgL Joxf]g'{ kg]{5 .
-#_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s PseGbf a9L JolQmx¿sf]
:jfldTjdf /x]sf] j:t'sf ;DaGwdf To;sf wgLx¿dWo] s;}nfO{ jf lghx¿n] cx|fPsf]
JolQmnfO{ gf;f] /flvPsf] j:t' a'emfpg ;lsg]5 / To;/L a'emfOPsf]df /Ltk"j{s j:t'
a'emfOPsf] dflgg]5 .
-$_ gf;f] lng]n] gf;f] lnPsf] j:t' s/f/sf zt{ adf]lhd g/fv]df gf;f] lbg]n]
To:tf] gf;f] s'g} klg avt lkmtf{ lng ;Sg]5 .
-%_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s gf;f] /flvPsf] j:t'af6 a9]
a9fPsf] jf cfh{g ePsf] j:t' ;d]t gf;f] lbg] JolQmsf] x'g]5 .
%*)= c¿sf] j:t' gf;f] /fv]sf]df gf;f] /fVg] JolQm lhDd]jf/ x'g] M s;}n] cfkm\gf] xs,
clwsf/ jf :jfldTjdf gePsf] j:t' s;}nfO{ gf;f] /fVg lbPsf]df To;/L gf;f] lnPsf]
sf/0faf6 gf;f] lng]n] t];|f] JolQmk|lt s'g} bfaL jf xflg, gf]S;fgL jf To:tf] gf;f]
;DaGwdf s'g} vr{ Joxf]g'{ kg]{ ePdf To:tf] vr{ ;d]t gf;f] lbg] JolQmn] Joxf]g'{
kg]{5 .

202
www.lawcommission.gov.np

%*!= dd{t ;'wf/ ug{ lbPsf] j:t' lkmtf{ ug'{ kg]{ M -!_ s;}n] s'g} j:t' dd{t, ;'wf/ jf s'g}
tl/sfn] k'glg{df{0f ug{ s;}nfO{ lbPsf]df To:tf] JolQmn] To:tf] j:t' s/f/df lgwf{l/t
cjlwleq dd{t, ;'wf/ jf k'glg{df{0f u/L To; jfkt nfu]sf] vr{ jf ;]jf z'Ns lnO{
;DalGwt wgLnfO{ lkmtf{ ug'{ kg]{5 . To;/L lgwf{l/t ;doleq lkmtf{ gu/]df jf dd{t,
;'wf/ jf k'glg{df{0f ubf{ yk xflg, gf]S;fgL k'¥ofPdf jf k'gM k|of]u x'g g;Sg] u/L
Iflt k'¥ofPdf lghn] s/f/df Joj:yf ePsf]df ;f]xL adf]lhd / gePsf]df dgfl;a
Ifltk"lt{ ;DalGwt wgLnfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} j:t' dd{t, ;'wf/ jf
k'glg{df{0f ubf{ nfu]sf]] vr{ jf ;]jf z'Ns r'Qmf geP;Dd To:tf] j:t' dd{t, ;'wf/ jf
k'glg{df{0f ug]{ JolQmn] /fVg ;Sg]5 / To:tf] vr{ jf ;]jf z'Ns dgfl;a ;doleq
r'Qmf gePdf lghn] To:tf] j:t' laqmL u/L cfkm\gf] vr{ jf ;]jf z'Ns c;"n ug{
;Sg]5 .
%*@= gf;f]sf] j:t' x]/ljrf/ ubf{sf] vr{ M s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s gf;f]
n]gb]g ubf{ gf;f] lnOPsf] j:t'sf] x]/ljrf/ tyf ;'/Iffsf] ;DaGwdf nfu]sf] vr{ gf;f]
lbg] JolQmn] Joxf]g'{ kg]{5 .
%*#= gf;f] ;DaGwL s/f/ ab/ x'g] M c+z dfg]{, s'g} ;/sf/L b:t'/ jf lauf] s;}nfO{ ltg'{
a'emfpg' kg]{ /sd gltg]{, ga'emfpg] jf cGo u}/ sfg"gL p2]Zon] gf;f] /flvPsf]
7x/]df To:tf] gf;f] lng] lbg] u/L ePsf] s/f/ ab/ x'g]5 .
%*$= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] d'2f
ug'{ kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn]] b'O{ jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–(
lwtf] jf w/f}6 s/f/ ;DaGwL Joj:yf
%*%= lwtf] jf w/f}6 ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg] M -!_ s'g} JolQmn] s;}nfO{ C0f lbFbf To:tf]
C0fsf] ;'/If0f jfkt lwtf] lnPsf]df lwtf] ;DaGwL s/f/ / s;}n] s'g} JolQmnfO{ s'g}
sfd u/fpFbf To:tf] sfd k"/f ug]{ hdfgtsf nflu s'g} j:t' w/f}6 lnPsf]df w/f}6
;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg]5 .

203
www.lawcommission.gov.np

:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æj:t'Æ eGgfn] s'g} ;DklQ tyf To:tf]
;DklQdf /x]sf] xs jf xs sfod ug]{ s'g} lnvt ;d]t ;Demg' k5{ .
-@_ s'g} C0f lbFbf lwtf] lnOPsf] eP To:tf] C0f / To;sf] Aofh / s'g} sfd
k"/f ug{ w/f}6 lnPsf] eP To:tf] sfd;Fu ;DalGwt cGo vr{ tyf lwtf] jf w/f}6
lbOPsf] j:t' x]/rfx ug{df nfu]sf] vr{ ;d]tsf] nflu pkbkmf -!_ adf]lhd lwtf] jf
w/f}6 ;DaGwL s/f/ ug{ ;lsg]5 .
%*^= lwtf] jf w/f}6 lkmtf{ ug'{ kg]{ M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s h'g C0fsf]
nflu lwtf] /flvPsf] xf] ;f] C0f r'Qmf ePkl5 jf h'g sfdsf] nflu w/f}6 lnPsf] xf]
;f] sfd ;DkGg ePkl5 To:tf] lwtf] jf w/f}6 ;f] lwtf] jf w/f}6 /fVg] JolQmnfO{ lkmtf{
ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd /flvPsf] lwtf] jf w/f}6 v08 v08df ljeflht ePsf]
jf ljefhg ug{ ;lsg] /x]5 eg] h'g v08sf] C0f r'Qmf ePsf] jf sfd ;DkGg ePsf]
xf] ;f]xL v08sf] xb;Dd To:tf] lwtf] jf w/f}6 lkmtf{ x'g ;Sg]5 .
%*&= lwtf] jf w/f}6 lng] JolQmsf] clwsf/ M -!_ s'g} j:t' lwtf] /fvL C0f lnPsf]df To:tf]
C0f lng] JolQmn] lgwf{l/t ;doleq C0f jf To;sf] Aofh eP To:tf] ;d]t r'Qmf
gu/]df lwtf] lng] JolQmn] sfg"g adf]lhd sf/afxL rnfO{ C0f jfkt c;"n pk/ x'g'
kg]{ /sd To;/L /flvPsf] lwtf] k|rlnt ahf/ d"No cg';f/ laqmL jf lnnfd u/L
c;"n pk/ ug]{ jf To;/L laqmL jf lnnfd x'g g;s] sfg"gsf] cwLgdf /xL To:tf]
lwtf] cfkm\gf] :jfldTjdf ;fg{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lwtf] /x]sf] j:t' lwtf] lng] JolQmn] C0fLaf6 c;"n
pk/ ug'{ kg]{ /sdeGbf sd d"Nodf laqmL ePdf To;/L gk'u eP;Ddsf] /sd
C0fLsf] c¿ ;DklQaf6 e/fO{ lng kfpg]5 / c;"n pk/ ug'{ kg]{ /sdeGbf a9L
d"Nodf laqmL ePdf a9L eP hlt /sd C0fLnfO{ lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lwtf] /x]sf] j:t'
laqmL eO{ g;s]sf] jf :jfldTjdf ;/L g;s]sf] cj:yf;Dd lwtf] lbg] JolQmn] C0f
tyf To;sf] Aofh / cGo s'g} /sd ltg'{ kg]{ eP To:tf] /sd ;d]t r'Qmf u/L
hlxn];'s} klg cfkm\gf] j:t' lkmtf{ lng ;Sg]5 .

204
www.lawcommission.gov.np

t/ lgwf{l/t ;doleq /sd ga'emfPsf] sf/0faf6 lwtf] /x]sf] j:t'df ;[hgf


ePsf] yk bfloTj ;d]t lwtf] lbg] JolQmn] Joxf]g'{ kg]{5 .
-$_ s'g} j:t' w/f}6 lnO{ s'g} sfd ug{ lhDdf lbPsf]df To:tf] sfd lgwf{l/t
;dodf k"/f gu/]df jf gePdf w/f}6L /x]sf] j:t'af6 To:tf] sfd k"/f u/fpg jf
To:tf] sfd k"/f u/fpg nfu]sf] vr{ c;"n pk/ u/L lng ;lsg]5 .
-%_ w/f}6 /x]sf] j:t'af6 sfd k"/f gx'g] ePdf To:tf] gk'u eP;Ddsf] /sd
w/f}6 lbg] JolQmsf] c¿ ;DklQaf6 e/fO{{ lng ;lsg]5 .
%**= cfkm\gf] xs gk'Ug] j:t' lwtf] jf w/f}6 /fv]df x'g] kl/0ffd M -!_ s;}n] cfkm\gf] xs /
:jfldTjdf gePsf] jf o; efu adf]lhd ab/ x'g] s/f/ cGtu{t k|fKt u/]sf] j:t'
s;}nfO{ lwtf] jf w/f}6 lbO{ C0f jf sfd kfPsf] /x]5 / To:tf] s'/f lwtf] jf w/f}6
lng] JolQmnfO{ yfxf /x]g5 eg] To;/L lwtf] jf w/f}6 lng] JolQmn] lwtf] jf w/f}6 lbg]
JolQm;Fu To; a/fa/sf] lghsf] xs nfUg] j:t' lwtf] jf w/f}6 dfu ug{ ;Sg]5 / To;
adf]lhd dfu u/]sf] lwtf] jf w/f}6 lbg g;s]df lwtf] jf w/f}6 lng] JolQmn] To:tf]
s/f/ ab/ u/fpg ;Sg]5 .
-@_ o; efu adf]lhd ab/ x'g] s/f/ cGtu{t k|fKt ePsf] j:t' lwtf] jf w/f}6
/x]sf]df To:tf] lwtf] jf w/f}6 lbg' cufj} To:tf] s/f/ ab/ e};s]sf] /x]5 jf lwtf] jf
w/f}6 lbOPsf] j:t' lwtf] jf w/f}6 lbg] JolQmsf] xf]Og eGg] s'/f lwtf] jf w/f}6
lng]nfO{ yfxf ePsf] /x]5 eg] To:tf] j:t'df lwtf] jf w/f}6 lng]sf] s'g} clwsf/ x'g]
5}g / lghn] c;"n ug'{ kg]{ /sd jf k"/f u/fpg' kg]{ sfd lwtf] jf w/f}6 lbg]
JolQmsf] cGo ;DklQaf6 e/fO{ lng jf c;"n u/fpg kfpg]5 .
-#_ lwtf] jf w/f}6 /flvPsf] j:t'df lwtf] jf w/f}6 lbg] JolQmsf] cf+lzs jf
;Lldt xs jf :jfldTj /x]5 eg] To:tf] j:t'df lwtf] jf w/f}6 lng] JolQmsf] klg
;f]xL xb;Dd dfq xs clwsf/ x'g]5 .
%*(= ;fx"x¿ ;dfg l:yltdf /xg] M -!_ s;}n] cfk\mgf] s'g} j:t' lwtf] /fvL Ps k6s jf
k6sk6s u/L PseGbf a9L ;fx"x¿af6 C[0f lnPsf] /x]5 / To;/L lwtf] /flvPsf]
j:t'n] ;a} ;fx"x¿sf] C0f r'Qmf ug{ gk'Ug] cj:yf /x]5 eg] s/f/df cGoyf Joj:yf
ePsf]df afx]s To:tf] ;'/If0f jfkt j:t' lwtf] lng] ;a} ;fx"x¿ afFsL /x]sf] C0fdf
;dfg

205
www.lawcommission.gov.np

-kf/L kf;'_ l:yltdf /x]sf] dflgg]5 / To:tf] j:t' pk/ ;a} ;fx"x¿sf] ;dfg'kflts
¿kdf bfaL nfUg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lwtf] lbO{ ;lsPsf] j:t' pk/ eljiodf csf]{ ;fx"n]
k|fyldstf kfpg] u/L lwtf] /fvL ul/Psf] s/f/ ab/ x'g]5 . ;fx"n] To:tf] C0fsf]
;DaGwdf c¿ ;fx"x¿ 5g\ eGg] s'/f yfxf x'Fbfx'Fb} To:tf] s/f/ ab/ x'g' cufl8 g}
To:tf] lwtf]af6 C0f c;"n pk/ u/L ;s]sf] /x]5 eg] To:tf] /sd cGo ;fx"nfO{ lkmtf{
u/L lghn] lwtf] lbg]sf] cGo hfoh]yfaf6 c;"n pk/ ug'{ kg]{5 .
%()= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] d'2f
ug'{ kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn] b'O{ jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–!)
Ph]G;L s/f/ ;DaGwL Joj:yf
%(!= Ph]G;L ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg] M s'g} JolQmn] cfkm\gf] JolQmut bIftf;Fu
;DalGwt ljifodf afx]s cfkm\gf] tkm{af6 s'g} sfd ug{, k|ltlglw -Ph]G6_ eO{ Joj;fo
;~rfng ug{, t];|f] JolQm;Fu s'g} sf/f]af/ ug{, To:tf] JolQm ;dIf cfkm\gf] k|ltlglwTj
ug{ jf k|ltlglw lgo'Qm ug]{ JolQm -d'Vo JolQm_ / t];|f] JolQm aLr s'g} lsl;dsf]
sfg"gL ;DaGw :yflkt ug{ s;}nfO{ k|ltlglw lgo'Qm ug{ ;Sg]5 / o;/L k|ltlglw
lgo'Qm u/]sf]df Ph]G;L ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg]5 .
%(@= k|ltlglwaf6 eP u/]sf] sf/f]af/sf] dfGotf M -!_ s'g} JolQmn] cfk"mn] ug{ ;Sg] sfd
sfg"gsf] cwLgdf /xL k|ltlglw dfkm{t ug{ jf u/fpg ;Sg]5 .
t/ sfg"g adf]lhd cfkm" g} pkl:yt eO{ ug'{ kg]{ sfd k|ltlglw dfkm{t ug{
;lsg] 5}g .
-@_ bkmf %(! adf]lhd lgo'Qm k|ltlglw dfkm{t eP u/]sf] s/f/ jf
k|ltlglwaf6 eP u/]sf] sfd sf/afxL ;DalGwt JolQmn] u/]sf] dflgg]5 / To:tf] sfd
sf/afxLaf6 pTkGg bfloTj d'Vo JolQmn] u/]sf] s/f/ jf sfo{ ;/x dfgL sfof{Gjog
x'g]5 .
t/ k|ltlglwn] cfkm"nfO{ k|fKt clwsf/ gf3L s'g} sfd u/]sf] /x]5 eg] d'Vo
JolQmn] :jLsf/ u/]] afx]ssf]] sfd k|lt d'Vo JolQm lhDd]jf/ x'g] 5}g .

206
www.lawcommission.gov.np

-#_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg clwsf/ pNnª\3g u/L
eP u/]sf] sfd sf/afxLdWo] s'g} sfd sf/afxL clwsf/ If]qleq / s'g} sfd sf/afxL
clwsf/ If]q aflx/sf] ePdf clwsf/ If]qleqsf] efu 5'6\ofpg ;lsg] /x]5 eg] To;/L
clwsf/ If]qleq kg]{ xb;Ddsf] sfd sf/afxL k|lt d'Vo JolQm lhDd]jf/ x'g]5 .
%(#= pk–k|ltlglw lgo'Qm ug{ ;Sg] M -!_ s'g} Jofkf/, Joj;fo jf sf/f]af/sf] k|s[lt cg';f/
pkk|ltlglw lgo'Qm ug'{ kg]{ jf Ph]G;L ;DaGwL s/f/sf] Joj:yf jf k|rng cg';f/
pkk|ltlglw lgo'Qm ug{ ;lsg] eP s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s k|ltlglwn]
d'Vo JolQmsf] :jLs[lt lnO{ pkk|ltlglw lgo'Qm ug{ ;Sg]5 .
t/ k|ltlglwn] g} JolQmut ¿kdf k|ltlglwTj ug]{ jf sfo{ ;Dkfbg ug]{ u/L
lgo'Qm ePsf] k|ltlglwn] pk–k|ltlglw lgo'Qm ug{ ;Sg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd pkk|ltlglw lgo'Qm ePsf]df ;f] s'/f d'Vo JolQmnfO{
hfgsf/L u/fpg' kg]{5 / o;/L lgo'Qm pkk|ltlglwsf] xs tyf bfloTj d'Vo JolQmn]
lgo'Qm u/]sf] k|ltlglwnfO{ eP ;/x x'g]5 .
-#_ d'Vo JolQmsf] :jLs[lt lagf k|ltlglwn] s'g} pkk|ltlglw lgo'Qm u/]df
To:tf] pkk|ltlglwaf6 eP u/]sf] sfd sf/afxLsf nflu d'Vo JolQm lhDd]jf/ x'g]
5}g .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] sfd sf/afxLsf] nflu pkk|ltlglw lgo'lQm ug]{
k|ltlglw g} JolQmut ¿kdf hjfkmb]xL x'g]5 .
%($= k|ltlglwn] kfng ug'{ kg]{ s'/fx¿ M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s
k|ltlglwn] b]xfosf s'/fx¿ kfngf ug'{ kg]{5 M–
-s_ Ph]G;L ;DaGwL s/f/sf] zt{ tyf d'Vo JolQmn] lbPsf]
lgb]{zgsf] cwLgdf /xL sfd ug'{ kg]{,
-v_ s/f/df s'g} zt{ pNn]v gePsf]df jf d'Vo JolQmn] s'g}
lgb]{zg glbPsf]df k|ltlglwn] ;'lDkPsf] sfd tyf Jofkf/
Joj;fosf] k|s[lt / sf/f]af/ ug]{ :yfgsf] sfg"g tyf k|rng
cg';f/ ;f] sfd h;/L ;Dkfbg ug'{ kg]{ xf] ;f]xL adf]lhd c;n
lgotn] k"0f{ nugzLntfsf ;fy cfjZos ;Lk tyf bIftf
adf]lhd ;Dkfbg ug'{ kg]{,

207
www.lawcommission.gov.np

t/ s'g} ljifosf k|ltlglwdf bIftf jf Ifdtf g/x]sf]


s'/f d'Vo JolQmnfO{ s/f/ x'Fbfsf avtdf g} hfgsf/L ePsf]
/x]5 eg] To:tf] k|ltlglwsf] cbIftf jf c;Ifdtfaf6 x'g uPsf]
xflg, gf]S;fgL jfkt To:tf] k|ltlglw pQ/bfoL x'g] 5}g .
-u_ k|ltlglwaf6 x6fOPkl5 lghn] ;f]xL ljifodf k"j{jt\ ¿kdf
k|ltlglwsf] x}l;otn] s'g} sfd ug'{ gx'g],
-3_ d'Vo JolQmn] dfu]sf] avt cfkm\gf] Ph]G;Lsf] Joj;fo ;DaGwL
lx;fa lstfasf] ljj/0f lbg' jf b]vfpg' kg]{,
-ª_ Ph]G;Lsf] sfdsf] l;nl;nfdf s'g} afwf cj/f]w jf sl7gfO
k/]df oyf;Dej l56f] d'Vo JolQmnfO{ va/ u/L cfjZos
lgb]{zg lng' kg]{ / o;/L lbPsf] lgb]{zg adf]lhd eP u/]sf]
sfo{ jfkt d'Vo JolQm lhDd]jf/ x'g] .
-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -s_, -v_ / -u_ adf]lhd ug'{ kg]{ st{Jo k"/f gu/]sf]
sf/0faf6 d'Vo JolQmnfO{ s'g} xflg, gf]S;fgL ePdf To:tf] xflg, gf]S;fgL k|ltlglwn]
JolQmut ¿kdf Joxf]g'{ kg]{5 .
%(%= k|ltlglw pQ/bfoL x'g] M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s b]xfosf s'g}
cj:yfdf d'Vo JolQmsf] tkm{af6 k|ltlglwn] u/]sf] sf/f]af/sf] nflu lgh JolQmut
¿kdf lhDd]jf/ x'g]5 M–
-s_ JolQmut ¿kdf lhDd]jf/ x'g] u/L t];|f] kIf;Fu s'g} sf/f]af/sf
;DaGwdf s/f/ u/]df,
-v_ a]gfdL d'Vo JolQmsf nflu jf To:tf JolQmsf tkm{af6 sfd
u/]sf]df To:tf] d'Vo JolQm k|sfz gul/Pdf,
-u_ s'g} sf/0fn] d'Vo JolQm lj?4 d'2f dfldnf ug{ g;lsg] ePdf,
-3_ cfkm\g} gfdaf6 s/f/ u/]sf] ePdf,
-ª_ k|ltlglw lgo'Qm u/]sf] s/f/ jf clVtof/L aflx/ uO{ sfd u/]sf]
ePdf,
-r_ sf/f]af/ ug]{ l;nl;nfdf em'Sofg jf hfn;fhL u/]sf] ePdf,

208
www.lawcommission.gov.np

-5_ Jofkf/sf] k|s[lt adf]lhd k|ltlglw JolQmut ¿kdf pQ/bfoL


x'g' kg]{ ePdf,
-h_ sf/f]af/df k|ltlglw ;d]tsf] lxt ;+nUg /x]sf] ePdf .
-@_ k|ltlglw / t];|f] JolQm aLr ePsf] s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s
pkbkmf -!_ adf]lhd k|ltlglw JolQmut ¿kdf lhDd]jf/ ePsf] sf/0fn] dfq t];|f]
JolQmn] d'Vo JolQm lj?4 s'g} bfaL ug{ afwf k'/\ofPsf] dflgg] 5}g / k|ltlglwaf6
c;"n x'g g;s]sf] /sd jfkt d'Vo JolQm lj?4 klg sfg"gL sf/afxL rnfpg
;lsg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd d'Vo JolQm lj?4 sfg"gL sf/afxL rnfpgsf nflu
k|ltlglwaf6 clGtd el/e/fp ePsf] ldltaf6 xbDofb k|f/De ePsf] dflgg]5 .
%(^= clVtof/L lbPsf] ljZjf; lbnfPdf d'Vo JolQm lhDd]jf/ x'g] M -!_ d'Vo JolQmn]
cfkm\gf] tkm{af6 s'g} sfd ug{ s'g} csf]{ JolQmnfO{ clVtof/L lbPsf] s'/f t];|f] kIfnfO{
hfgsf/L u/fPdf jf ljZjf;df kf/]sf]df To;/L clVtof/L glbPsf] s'/fdf t];|f] kIfn]
yfxf kfPsf]df jf yfxf kfpg' kg]{ dgfl;a sf/0f ePsf]df afx]s k|ltlglwn] lghsf]
tkm{af6 u/]sf] sfdsf nflu d'Vo JolQm lhDd]jf/ /xg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cj:yfdf k|ltlglwn] clVtof/L gf3L s'g} sfo{
u/]sf] eP tfklg k|ltlglwnfO{ clVtof/L lbPsf] s'/fdf t];|f] kIfn] ljZjf; ug'{ kg]{
dgfl;a cfwf/ ePsf]df k|ltlglwn] u/]sf] sfdsf nflu d'Vo JolQm lhDd]jf/ x'g
;Sg]5 .
%(&= k|ltlglwTjsf] ;dflKt M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s b]xfosf] cj:yfdf
k|ltlglw :jtM cGTo ePsf] dflgg]5 M–
-s_ k|ltlglwn] :j]R5fn] k|ltlglw g/xg] ;"rgf d'Vo JolQmnfO{
lbPdf,
-v_ d'Vo JolQmn] k|ltlglwnfO{ lbPsf] clVtof/L jf s/f/ /2 u/]df
jf s/f/ kfngf ug{ c;Dej ePsf] ;"rgf k|ltlglwnfO{ lbPdf,
-u_ s'g} vf; sfdsf] nflu k|ltlglw lgo'Qm u/]sf]df To:tf] sfd
k"/f ePdf,

209
www.lawcommission.gov.np

-3_ vf; cjlwsf] nflu k|ltlglw lgo'Qm u/]sf]df To:tf] cjlw


;dfKt ePdf,
-ª_ d'Vo JolQm jf k|ltlglwsf] d[To' ePdf jf xf]; 7]ufgdf g/x]df,
-r_ d'Vo JolQm ;fx"sf] bfdf;fxLdf k/]df,
-5_ h'g ljifosf] af/]df k|ltlglw lgo'Qm u/]sf] xf] To:tf] ljifosf]
cl:tTj g} ;dfKt ePdf,
-h_ ;Ël7t ;+:yfn] k|ltlglw lgo'Qm u/]sf]df To:tf] ;Ël7t ;+:yf
lj36g jf vf/]h ePdf .
-@_ d'Vo JolQmn] k|ltlglwnfO{ lbPsf] clwsf/ lghn] k|of]u ug'{ cl3 To:tf]
clwsf/ k"0f{ jf cf+lzs ¿kdf /2 ug{ ;Sg]5 / To;/L /2 u/]sf]df k|ltlglwnfO{
To;sf] ;"rgf t'?Gt lbg' kg]{5 .
t/ k|ltlglwn] s]xL clwsf/ k|of]u u/L ;s]sf] /x]5 eg] To:tf] clwsf/
cg';f/ e};s]sf] sfdsf nflu clwsf/ /2 ePsf] dflgg] 5}g .
-#_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Ph]G;L v8f ug]{ d'Vo
ljifo;Fu ;DalGwt ;DklQdf k|ltlglwsf] klg lx:;f ePdf To:tf] lx:;fdf k|lts"n
c;/ kg]{ u/L k|ltlglwnfO{ x6fpg ;lsg] 5}g .
%(*= k|ltlglwnfO{ x6fpg gx'g] M -!_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s s'g} lglZrt
;do jf sfdsf] nflu k|ltlglw lgo'Qm ul/Psf]df plrt / kof{Kt sf/0f geO{ d'Vo
JolQmn] To:tf] ;doeGbf klxn] jf sfd ;DkGg geO{ k|ltlglwnfO{ x6fpg x'Fb}g .
-@_ lglZrt ;do jf sfd gtf]sL lgo'Qm ul/Psf] k|ltlglwnfO{ plrt sf/0f
;lxtsf] k"j{ ;"rgf glbO{ x6fpg' x'Fb}g .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ ljk/Lt x'g] u/L d'Vo JolQmn] s'g} k|ltlglwnfO{ x6fPdf
To:tf] k|ltlglwnfO{ lghn] dgfl;a Ifltk"lt{ lbg' kg]{5 .
%((= k|ltlglwn] Ph]G;L 5f]8\g gx'g] M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s s'g} lglZrt ;do jf sfdsf nflu
lgo'Qm ePsf] k|ltlglwn] lgwf{l/t ;do jf sfd ;dfKt geP;Dd plrt / kof{Kt
sf/0f geO{ k|ltlglwsf] ¿kdf sfd ug{ 5f]8\g x'Fb}g .

210
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lglZrt ;do jf sfd gtf]lsPsf]df k|ltlglw eO{
sfd ug{ 5f8\g nfu]sf] sf/0f ;lxtsf] k"j{ ;"rgf d'Vo JolQmnfO{ glbO{ To:tf] sfd
ug{ 5f]8\g x'Fb}g .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ ljk/Lt x'g] u/L s'g} k|ltlglwn] To:tf] x}l;otdf sfd
ug{ 5f]8]df d'Vo JolQmn] dgfl;a Ifltk"lt{ bfaL ug{ ;Sg]5 .
^))= k|ltlglw x6]df pkk|ltlglw klg x6\g] M o; efu adf]lhd k|ltlglw sfod g/x]sf]df
lghaf6 lgo'Qm pkk|ltlglw klg :jtM x6]sf] dflgg]5 .
^)!= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] d'2f
ug'{ kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn] b'O{ jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–!!
j:t' 9'jfgL s/f/ ;DaGwL Joj:yf
^)@= 9'jfgL ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg] M -!_ Ps 7fpFaf6 csf]{ 7fpFdf s'g} j:t' 9'jfgL
ug]{ ;DaGwdf s/f/ ePsf]df 9'jfgL ;DaGwL s/f/ ePsf] dflgg]5 .
-@_ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s j:t' 9'jfgL ubf{ j:t'sf] wgLn]
9'jfgLstf{nfO{ j:t' a'emfPsf avt lbOg] /l;b jf e/kfO{nfO{ 9'jfgLstf{ / j:t'sf]
wgL aLr s/f/ ePsf] k|df0f
dflgg]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nlfu æ9'jfgLstf{Æ eGgfn] xjfO{ oftfoft jf
;fd'lb|s oftfoft afx]ssf oftfoft ;~rfng ug]{ jf To:tf] sfo{sf] Joj;fo ug]{
JolQm ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] cfGtl/s hn oftfoft jf /Hh'dfu{ -/f]kj]_ jf hgfj/
dfkm{t jf cGo s'g} lsl;dn] 9'jfgL Joj;fo ;~rfng ug]{ JolQmnfO{ ;d]t hgfpF5 .
t/ j:t'sf] wgLn] Hofnfdf sfd nufPsf] JolQm jf lghsf] k|ltlglw jf lghsf]
dftxtdf sfd ug]{ JolQmn] j:t' 9'jfgL u/]sf]df o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu
9'jfgLstf{ dflgg] 5}g .
^)#= 9'jfgLstf{sf] bfloTj M -!_ 9'jfgLsf] nflu j:t'sf] wgL;Fu a'lemlnPsf] j:t' ;xL
cj:yfdf 9'jfgL u/L lgwf{l/t :yfgdf k'¥ofpg] bfloTj 9'jfgLstf{sf] x'g]5 .

211
www.lawcommission.gov.np

-@_ 9'jfgLsf] nflu j:t'sf] wgL;Fu a'lemlnPsf] j:t' x/fPdf, gfl;Pdf, 6'6]
km'6]df, lalu|Pdf jf xflg, gf]S;fgL ePdf jf cGo s'g} lsl;daf6 ;xL cj:yfdf
lgwf{l/t :yfgdf gk'u]df 9'jfgLstf{ hjfkmb]xL x'g]5 .
-#_ 9'jfgLstf{n] s/f/df pNn]v ePsf] ;doleq / s/f/df 9'jfgL ul/;Sg' kg]{
;do pNn]v gePsf]df dgfl;a ;doleq j:t' 9'jfgL u/L j:t'sf] wgL, lghsf]
k|ltlglw jf lghn] tf]s]sf] JolQmnfO{ a'emfpg' kg]{5 .
^)$= 9'jfgLstf{ hjfkmb]xL x'g] M -!_ s'g} j:t' PseGbf a9L 9'jfgLstf{n] jf PseGbf a9L
9'jfgL ;fwgaf6 9'jfgL ug'{ k/]df s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s h'g
9'jfgLstf{nfO{ j:t'sf] wgLn] j:t' a'emfPsf] xf] ;f]xL 9'jfgLstf{ lhDd]jf/ x'g]5 .
-@_ s'g} j:t' 9'jfgL ug]{ JolQmn] To:tf] j:t' 9'jfgL u/L ;DalGwt JolQmnfO{
a'emfpg' cl3 g} rf]l/Pdf, x/fPdf, gfl;Pdf jf gi6 ePdf 9'jfgLstf{ lhDd]jf/
x'g]5 .
t/ ljkb\ jf b'3{6gfsf] sf/0f To:tf] j:t' x/fPsf], gfl;Psf] jf gi6 ePsf]df
9'jfgLstf{ lhDd]jf/ x'g] 5}g .
^)%= wgLsf] :jLs[lt lagf j:t' laqmL ug{ ;Sg] M -!_ s'g} j:t' 9'jfgL ug]{ qmddf ljkb\ k/L
jf b'3{6gf eO{ To:tf] j:t' lgwf{l/t ;doleq uGtJodf k'¥ofpg g;s]df To:tf] j:t'
gi6 x'g] jf To;sf] d"No jf u'0f:t/ ;f/jfg ¿kdf 36\g] ePdf 9'jfgL ug]{ JolQmn]
To:tf] j:t' wgLsf] :jLs[lt lagf klg laqmL ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd laqmL u/]sf]df 9'jfgLstf{n] To;/L k|fKt ePsf] /sd
To:tf] j:t' wgLnfO{ e'QmfgL ug'{ kg]{5 .
^)^= 9'jfgLstf{sf] bfloTj ;Lldt x'g] M -!_ s/f/ ubf{s} avt j:t'sf] wgL jf lghsf]
k|ltlglwn] 9'jfgL ug'{ kg]{ j:t'sf] d"No a9L ePsf] :ki6 ¿kdf 3f]if0ff u/]sf]df jf
s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s 9'jfgLstf{n] 9'jfgL u/]sf] j:t'sf] xflg jf
gf]S;fgL jfktsf] Ifltk"lt{ Ps nfv ¿k}ofFeGbf a9L x'g] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s/f/ ubf{s} avt jf
9'jfgLstf{nfO{ 9'jfgL jfkt j:t' a'emfPsf avt j:t'sf] wgL jf lghsf] k|ltlglwn]
:ki6 ¿kdf 3f]if0ff u/]sf]df afx]s ;'g, rfFbL, lx/f, hjfx/ft jf To:tf wgdfnaf6
ag]sf dfn;fdfg, ax'd"No kTy/, ljlgdo clwsf/kq, lwtf]kq, c8\8faf6 kfl/t

212
www.lawcommission.gov.np

lnvt tyf z}lIfs Pj+ cGo lgsfox¿af6 hf/L ePsf k|df0fkq, d'b|f, a}Í gf]6, x'nfs
l6s6, df5f, df;', tfhf kmnkm"n tyf t/sf/L, sL6gfzs tyf ljiffbL kbfy{,
k|HjngzLn kbfy{, k]6«f]lnod kbfy{, ax'd"No lrqsnf, d"lt{, So'l/of]sf dfn;fdfg,
l;;f jf l;;faf6 ag]sf jf ;lhn};Fu 6'6\g] km'6\g] jf lau|g] j:t', jGohGt' jf
3/kfn'jf kz' k+IfL, x:tsnfsf ;fdu|L, xftxltof/, v/vhfgf, ljB'tLo pks/0f -
/]l8of], 6]lnlehg, sDKo"6/, df]jfOn jf To:t} cGo j:t'_ tyf To:tf j:t'sf kf6{k"hf{,
d]lzg/L j:t' tyf 9'jfgL x'g' cufj} j:t'sf] wgLn] 3f]if0ff ug'{ kg]{ dfn;fdfg egL
sfg"gdf tf]lsPsf j:t'x¿sf] xflg, gf]S;fgL jfkt 9'jfgLstf{ hjfkmb]xL x'g] 5}g .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf j:t'sf] 9'jfgL jfkt Joxf]g'{ kg]{ hf]lvdsf nflu
dfn;fdfgsf] wgL jf lghsf] k|ltlglw dfkm{t hf]lvd lj?4 aLdf u/fpg jf 5'§} z'Ns
lnO{ cfkm}Fn] aLdf u/fpg jf 9'jfgLstf{n] hf]lvd /f]Sg cGo cfjZos Joj:yf ug{
;Sg]5 .
^)&= Ifltk"lt{ Joxf]g{' kg{] M o; kl/R5]b adf]lhd s/f/ ubf{sf avt jf 9'jfgL jfkt
9'jfgLstf{nfO{ j:t' a'emfPsf avt 3f]if0ff ul/Psf jf 3f]if0ff ug'{ gkg]{ j:t'sf]
9'jfgL ubf{ ePsf] xflg, gf]S;fgL jf Iflt jfkt 9'jfgLstf{n] s/f/df pNn]v ePsf]df
;f]xL adf]lhd / pNn]v gePsf]df j:t'sf] wgLsf] d~h'/Ln] 9'jfgL ePsf
dfn;fdfgsf] zf]wegf{ jf To:tf] d~h'/L geP jf x'g g;s]df To:tf j:t'sf] k|rlnt
d"No / d"No sfod ug{ g;lsPdf dgfl;a d"No tyf j:t'sf] wgLnfO{ x'g uPsf] xflg,
gf]S;fgL jfkt dgfl;a Ifltk"lt{ ;d]t o; efusf] kl/R5]b–% sf] cwLgdf /xL Joxf]g'{
kg]{5 .
^)*= 9'jfgLstf{sf] bfloTj cGTo x'g] M s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s 9'jfgLstf{sf]
bfloTj b]xfosf s'g} cj:yfdf cGTo ePsf] dflgg]5 M–
-s_ 9'jfgLstf{ jf lghsf] k|ltlglwn] j:t' 9'jfgL u/L j:t'sf] wgL jf
lghsf] k|ltlglw jf lghn] tf]s]sf] JolQmnfO{ a'emfPdf,
-v_ 9'jfgLstf{nfO{ a'emfPsf] j:t' 9'jfgL x'g' cufl8 g} j:t'sf] wgL jf
lghsf] k|ltlglwn] lkmtf{ a'lemlnPdf,

213
www.lawcommission.gov.np

-u_ bkmf %#! sf] pkbkmf -@_ sf] v08 -v_ sf] kl/l:ylt k/L lgwf{l/t
;doleq j:t' 9'jfgL x'g g;Sg] sf/0f b]vfO{ 9'jfgLstf{ jf lghsf]
k|ltlglwn] j:t'sf] wgL jf lghsf] k|ltlglwnfO{ j:t' lkmtf{ a'emfPdf .
^)(= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] d'2f
ug'{ kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn] b'O{ jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–!@
lnh s/f/ ;DaGwL Joj:yf
^!)= lnh s/f/ ePsf] dflgg] M -!_ s'g} JolQmn] cfkm\gf] xs / :jfldTjdf /x]sf] s'g} j:t'
csf]{ JolQmnfO{ lgoldt axfn kfpg] zt{df s'g} lglZrt cjlwsf nflu ef]urng ug{
/ To;af6 k|fKt x'g] nfe k|of]u ug{ lbg] u/L s/f/ ePsf]df lnh s/f/ ePsf]
dflgg]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf nflu æj:t'Æ eGgfn] gdfl;sg pkef]u,
ef]urng jf k|of]u u/L nfe lng ;lsg] s'g} klg ;DklQ ;Demg' k5{ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lnh s/f/ ePsf]df To:tf] s/f/df cGoyf Joj:yf
ePsf]df afx]s lnhbftf -n]:;/_ n] lnh k|fKtstf{
-n]:;L_ nfO{ b]xfosf] s'/f ;'lglZrt u/fpg' kg]{5 M–
-s_ s'g} lglZrt j:t' s/f/ adf]lhd ef]urngsf nflu x:tfGt/0f
ug]{,
-v_ v08 -s_ adf]lhd x:tfGt/0f u/]sf] j:t' x:tfGt/0f ubf{sf
avt ef]urng jf k|of]u ug{ ;lsg] u/L rfn' xfntdf /fVg],
-u_ v08 -s_ jf -v_ adf]lhd x:tfGt/0f ePsf] j:t' zflGtk"j{s
tyf lgjf{w ¿kdf ef]urng jf k|of]u ug{ ;lsg] Joj:yf ug]{ .
-#_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ef]urng ubf{ gi6
x'g] jf pkef]Uo j:t'nfO{ lnhdf lbg ;lsg] 5}g .
^!!= lnhdf lbPsf] j:t'sf] :j¿k kl/jt{g ug{ gx'g] M lnh lng] JolQmn] lnh s/f/ axfn
/xg] cjlwe/ :jfldTjjfnfsf] :jLs[lt lagf lnhdf lbPsf] j:t'sf] df}lns :j¿kdf
kl/jt{g ug{ ;Sg] 5}g .

214
www.lawcommission.gov.np

t/ lnhdf lbPsf] j:t'sf] dd{t, ;Def/, ;'wf/ jf lh0ff]{4f/ ug{ o; bkmfdf


n]lvPsf s'g} s'/fn] afwf k'¥ofpg] 5}g .
^!@= lnhdf lnPsf] j:t'sf] c;n lgotaf6 k|of]u ug'{ kg]{ M -!_ lnh k|fKtstf{n] lnhdf
lnPsf] j:t' c;n lgotn] ljj]sk"0f{ 9Ëaf6 cfkm\g} :jfldTjsf] j:t' ;/x ef]urng /
k|of]u ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lnhdf lnPsf] j:t'sf] ef]urng / k|of]u ubf{ lnh
s/f/sf] p2]Zo cg'¿k ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ sf] k|lts"n x'g] u/L lnhdf lnPsf] j:t'sf] ef]urng
jf pkef]u ePsf] k|dfl0ft ePdf lnhbftfn] To:tf] s/f/ s'g} klg avt cGTo ug{
;Sg]5 .
^!#= lnhdf lbPsf] j:t'sf] dd{t ;Def/ ug'{ kg]{ M -!_ lnh s/f/df cGoyf Joj:yf
ePsf]df afx]s lnhdf lbPsf] j:t'sf] dd{t ;Def/ lnhbftfn] ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lnhdf lnPsf] j:t'
tTsfn dd{t, ;Def/ jf ;'wf/ gu/L To:tf] j:t'sf] ef]urng jf k|of]u ug{ g;lsg]
ePdf lnhbftfnfO{ hfgsf/L u/fO{ lnhk|fKtstf{ cfkm}Fn] To:tf] j:t'sf] dd{t, ;Def/
jf ;'wf/ ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ePsf] dd{t, ;Def/ jf ;'wf/ jfktsf] /sd
lnhbftfn] zf]wegf{ jf lnhaxfndf ;dfof]hg ug'{ kg]{5 .
^!$= j:t' pkof]u of]Uo gePdf lnhbftfnfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{ M -!_ lnhdf lnPsf]
j:t' jf To;sf] s'g} c+z s'g} lsl;dn] xflg, gf]S;fgL jf Iflt ePdf, s'g} sf/0fn]
ef]urng jf k|of]uof]Uo gePdf, To:tf] j:t' jf To;sf] s'g} c+z pk/ s'g} JolQmn]
s'g} lsl;dn] bfaL jf lvrf]nf b]vfPdf jf ef]urng ubf{ s;}af6 s'g} lsl;dn] afwf
cj/f]w ePdf lnhk|fKtstf{n] To; ;DaGwdf lnhbftfnfO{ t'?Gt hfgsf/L u/fpg'
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd hfgsf/L u/fPsf]df lnhbftfn] lnhdf lnPsf]
j:t'nfO{ To:tf] j:t'sf] k|s[lt cg';f/ k"jf{j:yfdf Nofpg cfjZos dd{t, ;Def/,
;'wf/ jf sfg"gL pkrf/ h] h:tf] ug'{ kb{5 To:tf] sfo{ kGw| lbgleq ul/;Sg' kg]{5 .

215
www.lawcommission.gov.np

-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] cjlwleq lnhdf lnPsf] j:t'nfO{ k"jf{j:yfdf


Nofpg g;lsg] ePdf h'g cg'kftdf To:tf] j:t'sf] xflg, gf]S;fgL jf Iflt ePsf],
ef]urng jf k|of]uof]Uo gePsf], bfaL jf lvrf]nf k/]sf] jf afwf cj/f]w ePsf] xf]
;f]xL cg'kftdf lnhaxfn /sd 36fpg' kg]{5 .
^!%= lnh k|fKtstf{ hjfkmb]xL x'g] M -!_ lnhdf lnPsf] j:t'sf] xflg, gf]S;fgL x'gaf6
arfpg lnh k|fKtstf{n] To:tf] j:t'sf] k|s[lt cg';f/ kof{Kt ;'/Iffsf pkfox¿
ckgfO{ To:tf] j:t'sf] ef]urng jf k|of]u ug'{ kg]{5 .
-@_ lnh s/f/ axfn /xFbfsf avt lnhdf lnPsf] j:t' s'g} sf/0fn] gi6 jf
ljgfz ePdf jf To;sf] s'g} lsl;dn] xflg, gf]S;fgL eO{ jf lnhk|fKtstf{, lghsf]
kl/jf/sf] ;b:o, lghsf] Ph]G6 jf t];|f] kIfsf] x]nrqm\ofOFn] To:tf] j:t' gf]S;fgL eO{
d"No sd x'g] ePdf To; jfkt lnh k|fKtstf{ hjfkmb]xL x'g]5 / lghn] ;f]xL
adf]lhd To:tf] j:t'nfO{ k"j{ cj:yfdf Nofpg' kg{]5 / To:tf] ug{ g;s]df To; jfkt
Ifltk"lt{ e'QmfgL ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljkb\ -kmf];{
Dofh'P/]_ sf] sf/0faf6 lnhdf lnPsf] j:t'sf] xflg, gf]S;fgL ePdf lnh k|fKtstf{
hjfkmb]xL x'g] 5}g .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd ljkb\sf] sf/0faf6 lnhdf lnPsf] j:t'sf] cf+lzs
¿kdf xflg, gf]S;fgL ePsf]df To;nfO{ lnhbftfn] k"jf{j:yfdf gNofPdf jf Nofpg
g;lsg] ePdf h'g cg'kftdf To;/L xflg, gf]S;fgL ePsf] 5 ;f]xL cg'kftdf
lnhbftfn] lnh axfn 36fpg' kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf nflu æljkb\Æ eGgfn] b]xfosf] s'g} cj:yf ;Demg'
k5{ M–
-!_ cfFwL, e"sDk, Hjfnfd'vL,
-@_ cltj[li6, af9L, klx/f]], e":vng, r6\ofË,
-#_ lnh k|fKtstf{ jf lghsf] kl/jf/, sd{rf/L, sfdbf/ jf t];|f] kIfsf]
ablgot, nfk/afxL jf x]nrqm\ofOFaf6 ePsf] afx]s cGo s'g}
lsl;daf6 ePsf] cfunfuL,
-$_ cftÍ, gful/s ljb|f]x, u[xo'4,

216
www.lawcommission.gov.np

-%_ dfgjLo lgoGq0f aflx/sf To:t} k|s[ltsf cGo k|fs[lts ljkb\x¿ .


^!^= lnhaxfn e'QmfgL ug'{ kg]{ M -!_ lnhk|fKtstf{n] lnh s/f/df pNn]v ePsf] zt{
adf]lhd lnhaxfn /sd lnhbftfnfO{ a'emfpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lnhaxfn a'emfpg] zt{ pNn]v gePsf]df rn
;DklQ eP k|To]s dlxgf cGTo ePsf] ef]lnkN6 / v]tL, ;'ljwfef/, cf}Bf]lus jf
k"jf{wf/ ;+/rgf jf 3/ lgdf{0f ug{ lnPsf] hUuf eP k|To]s cfly{s jif{ cGTo ePsf]
kGw| lbgleq / cGo j:t' eP k|To]s dlxgf cGTo ePsf] Ps ;ftfleq lnh axfn
a'emfpg' kg]{5 .
-#_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lnhdf lbPsf] j:t' jf
To;sf] s'g} c+z pk/ s;}n] xs ef]usf] lvrf]nf b]vfO{, s'g} lsl;dn] afwf cj/f]w
v8f u/L jf bfaL u/L To:tf] j:t' jf To;sf] s'g} c+z lnh k|fKtstf{nfO{ k"0f{ ¿kdf
ef]urng ug{ glbPdf ;f] jfkt lnh k|fKtstf{n] ;dfg'kflts lx;fadf lnhaxfn
36fpg ;Sg]5 .
^!&= lnh s/f/ axfn /xg] cjlw M -!_ b]xfosf] j:t'sf] ;DaGwdf ePsf] lnh s/f/
b]xfosf] cjlweGbf a9L axfn /xg ;Sg] 5}g M–
-s_ 3/ lgdf{0f ug{ lnOPsf] 3/hUuf jf 3/ lgdf{0f eO{ ef]urngdf
/x]sf] 3/hUuf eP k}+TfL; jif{,
-v_ ;'ljwfef/ -;le{Ro"8;\_ sf] k|of]hgsf] nflu lnOPsf] hUuf eP
k}FtL; jif{,
-u_ cf}Bf]lus ;+/rgf jf ;8s, gx/, ljB't\ pTkfbg h:tf k"jf{wf/
;+/rgf lgdf{0f, ljsf; tyf ;~rfngsf nflu lnOPsf] hUuf
eP rfnL; jif{,
-3_ v]tL ug]{ hUuf eP aL; jif{,
-ª_ v08 -s_, -v_, -u_ jf -3_ df n]lvP afx]s cGo k|of]hgsf]
nflu lnOPsf] 3/hUuf eP pGgfO{; jif{,
-r_ ;jf/L ;fwg eP kGw| jif{,
-5_ ;jf/L ;fwg afx]ssf cGo oflGqs pks/0f eP kGw| jif{,

217
www.lawcommission.gov.np

-h_ v08 -r_ jf -5_ df n]lvP afx]ssf cGo pks/0f eP kGw|


jif{,
-em_ 3/kfn'jf hgfj/ eP bz jif{,
-`_ o; bkmfdf n]lvPb]lv afx]ssf cGo j:t' eP To:tf] j:t'sf]
cfo' tyf k|s[lt x]/L bz jif{ .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg To:tf] pkbkmfdf pNn]v
ePsf] cjlw Joltt x'g' cufj} To:tf] s/f/sf] axfn cjlwsf] cwLgdf /xL kIfx¿n]
lnh s/f/sf] axfn cjlw lj:tf/ ug{ ;Sg] 5g\ .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s/f/sf kIfx¿n] lnh
s/f/df lnP lbPsf] 3/ / hUuf /x]sf] :yfg / j:t'sf] k|s[lt ljrf/ u/L lnh s/f/sf]
cjlw lj:tf/ ug]{ jf gug]{ lg0f{o ug{ ;Sg]5g\ .
^!*= lnhdf lnPsf] j:t' bf];|f] lnh -;a–lnh_ df lbg ;Sg] M -!_ Ps k6s lnhdf lnPsf]
j:t' jf o;sf] s'g} c+z lnhbftfsf] k"j{ :jLs[lt lnO{ lnh k|fKtstf{n] s'g} JolQmnfO{
csf]{ lnh s/f/ u/L bf];|f] lnhdf lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd bf];|f] lnhdf lbPsf] sf/0faf6 lnhbftf k|lt sfod
/x]sf] lnh k|fKtstf{sf] bfloTjaf6 lghn] km';{b kfpg] 5}g .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd bf];|f] lnhdf lbPsf] j:t'sf ;DaGwdf To:tf] lnh
s/f/sf zt{x¿ klxnf] lnh s/f/sf zt{x¿eGbf leGg x'g] 5}gg\ .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd lnh s/f/sf zt{x¿ lgwf{/0f ubf{ bf];|f]
lnhk|fKtstf{ -;a–n]:;L_ lnhdf lnPsf] j:t'sf ;DaGwdf lnhbftf k|lt k|ToIf
¿kdf lhDd]jf/ /xg] u/L Joj:yf ug{ ;lsg]5 / To:tf] Joj:yf ePdf lgh lnhbftf
k|lt bf];|f] lnh s/f/sf] xb;Dd lhDd]jf/ x'g]5 .
-%_ pkbkmf -!_ adf]lhd ePsf] lnh s/f/ axfn /xg] cjlw lnhbftf / lnh
k|fKtstf{ aLr ePsf] s/f/ axfn /xg] cjlweGbf a9L x'g] 5}g .
-^_ o; kl/R5]b adf]lhd lnhbftfn] lnh k|fKtstf{ lj?4 s'g} sfg"gL pkrf/
jf bfaL u/]df pkbkmf -$_ sf] cj:yfdf afx]s To; pk/ bf];|f] lnh k|fKtstf{
hjfkmb]xL x'g] 5}g .

218
www.lawcommission.gov.np


-&_ o; bkmfdf n]lvPsf] s'g} s'/fn] lnh bftfn] lnh s/f/ cGtu{t k|of]u
ug{ ;Sg] clwsf/nfO{ s'g} lsl;dn] afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
^!(= lnhdf lnPsf] j:t' lkmtf{ ug'{ kg]{ M -!_ lnh s/f/df cGoyf pNn]v ePsf]df afx]s
s'g} sf/0fn] lnh s/f/ cGTo ePdf lnh k|fKtstf{n] o; kl/R5]b adf]lhd lnhdf
lnPsf] j:t' To;/L s/f/ cGTo ePsf] k}FtL; lbgleq lnhbftfnfO{ a'emfpg' kg]{5 .
t/ crn ;DklQ eP lnh s/f/ cGTo ePsf] k}FtL; lbgkl5 ;f] j:t'df
lnhbftfsf] :jtM ef]urngsf] xs sfod ePsf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lnhdf lnPsf] j:t' lnh k|fKtstf{n] h'g xfntdf
lnhdf lnFbfsf avt k|fKt u/]sf] lyof] ;f]xL xfntdf lnh bftfnfO{ lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
t/ j:t'sf] ef]urng jf k|of]u ubf{ :jfefljs ¿kdf lvOPsf] jf x|f;
ePsf]df To; pk/ lnhk|fKtstf{ lhDd]jf/ x'g] 5}g .
-#_ s'g} j:t' lnhdf lnFbfsf avt lnhdf lnPsf j:t' jf To;sf ;xfos
j:t' / kf6k"hf{sf] nut v8f ePsf] /x]5 eg] pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd lnhdf
lnPsf] j:t' lkmtf{ a'emfpFbf ;f]xL nut cg';f/sf] j:t' jf To;sf ;xfos j:t' tyf
kf6k"hf{ ;d]t lkmtf{ a'emfpg' kg]{5 .
t/ To:tf] j:t'sf] k|s[lt cg';f/ ef]urng ubf{ gi6 jf ljgfz x'g] jf pkef]u
x'g] ;xfos jf kf6k"hf{ j:t' lkmtf{ a'emfpg' kg]{ 5}g .
^@)= crn ;DklQsf] lnh s/f/ ;DaGwL ljz]if Joj:yf M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s}
s'/f n]lvPsf] eP tfklg crn ;DklQsf] lnh s/f/ ubf{ lnlvt ¿kdf ug'{ kg]{5 .
-@_ bz jif{eGbf a9L cjlwsf nflu crn ;DklQ lnhdf lbFbf To:tf] Joxf]/f
pNn]v x'g] u/L sfg"g adf]lhd clwsf/ k|fKt lgsfo ;dIf btf{ u/fpg' kg]{5 .
-#_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg sfg"g adf]lhd
g]kfnleq crn ;DklQsf] :jfldTj k|fKt ug{ g;Sg] JolQmnfO{ g]kfn ;/sf/sf]
:jLs[lt lagf v]tL, 3/ lgdf{0f jf 3/hUuf ljsf; ug]{ k|of]hgsf nflu crn ;DklQ
lnhdf lbg ;lsg] 5}g .
-$_ lnh s/f/ cGtu{t lnPsf] hUufdf lnhk|fKtstf{n] agfPsf] 3/, 6x/f jf
cGo ;+/rgf jf To;df /x]sf] au}Frf, jg jf ?v To:tf] s/f/ axfn /xg] cjlw cGTo

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

219
www.lawcommission.gov.np

eO{ lnhbftfnfO{ lkmtf{ ug'{ kbf{ s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s To:tf] 3/,
6x/f jf cGo ;+/rgf jf To;df /x]sf] au}Frf, jg jf ?v ;d]tdf lnhk|fKtstf{sf]
xs / :jfldTj sfod /x]sf] dflgg]5 / ;f]xL adf]lhd lghn] To:tf] hUufaf6 To:tf
3/, 6x/f jf ;+/rgf jf ju}rf jf jg / ?v x6fpg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg To:tf] 3/, 6x/f jf cGo
;+/rgf jf To;df /x]sf] ju}Frf, jg jf ?v lnhbftfn] oyfjt ¿kdf lng rfx]df
lghn] To; jfkt k/:k/df d~h'/ ul/Psf] d"No r'Qmf ug'{ kg]{5 .
^@!= lnh s/f/ cGTo ug{ ;lsg] M -!_ b]xfosf s'g} cj:yfdf lnh bftfn] lnh s/f/
cGTo ug{ ;Sg]5 M–
-s_ lnhbftfn] cGoyf cg'dlt lbPsf]df afx]s lnhk|fKtstf{n]
lnhaxfn e'QmfgL ug'{ kg]{ lbg Joltt ePsf] gAa] lbg;Dd
lnhaxfn /sd e'Qmfg gu/]df,
-v_ lnh k|fKtstf{n] bkmf ^!@ ljk/Lt lnhdf lnPsf] j:t'sf]
ef]urng jf k|of]u u/]df,
-u_ lnhk|fKtstf{n] bkmf ^!$ sf] pkbkmf -!_ adf]lhdsf ljifodf
hfgsf/L gu/fPdf jf glbPdf,
-3_ lnhk|fKtstf{n] bkmf ^!% sf] pkbkmf -@_ adf]lhd lnhdf
lnPsf] j:t'sf] k|s[lt cg';f/ dgfl;a ;doleq k"jf{j:yfdf
gNofPdf,
-ª_ lnh bftfsf] k"j{:jLs[lt lagf bf];|f] lnhdf lbPdf .
-@_ b]xfosf s'g} cj:yfdf lnhk|fKtstf{n] lnh s/f/ cGTo ug{ ;Sg]5M–
-s_ lnhdf lnPsf] j:t' h'g k|of]hg jf p2]Zosf] nflu lnPsf] xf]
;f] k|of]hg jf p2]Zosf nflu ef]urng jf k|of]u ug{ g;lsg]
ePdf,
-v_ lnh bftfn] bkmf ^!# sf] pkbkmf -#_ adf]lhd dd{t ;Def/sf]
/sd ;f]wegf{ jf lnh axfndf ;dfof]hg gu/]df,

220
www.lawcommission.gov.np

-u_ lnh bftfn] bkmf ^!$ sf] pkbkmf -#_ jf bkmf ^!% sf] pkbkmf
-$_ adf]lhd lnhaxfn /sd g36fPdf jf 36fpg d~h'/
gu/]df .
^@@= 3/ axfn ;DaGwL Joj:yf nfu" x'g] M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg 3/ axfn ;DaGwdf efu–$ sf] kl/R5]b–( sf] Joj:yf nfu" x'g]5 .
^@#= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] d'2f
ug'{ kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn] b'O{ jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–!#
xfo/ kr]{h s/f/ ;DaGwL Joj:yf
^@$= xfo/ kr]{h s/f/ ePsf] dflgg] M -!_ b]xfosf] zt{df s;}n] s'g} j:t' s'g} JolQmnfO{
ef8fdf lbPsf]df xfo/ kr]{h s/f/ ePsf] dflgg]5 M–
-s_ j:t'sf] wgLn] s'g} JolQmnfO{ cfjlws ¿kdf ls:tfaGbLdf
/sd e'QmfgL ug]{ u/L ef8fdf lbPsf] j:t'df ef8fdf lng]
JolQmsf] ef]urngsf] clwsf/ x'g],
-v_ s/f/sf] zt{ adf]lhd ef8fdf lbPsf] j:t' ef8fdf lng] JolQmn]
vl/b ug{ ;Sg],
-u_ clGtd ls:tfaGbL /sd e'QmfgL u/]kl5 To:tf] j:t'sf] :jfldTj
ef8fdf lng] JolQmnfO{ x:tfGt/0f x'g],
-3_ v08 -u_ adf]lhd :jfldTj x:tfGt/0f x'g'eGbf cufl8 s'g} klg
avt ef8fdf lng] JolQmn] s/f/ cGTo ug{ ;Sg] .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] s/f/ lnlvt ¿kdf x'g' kg]{5 .
-#_ o; bkmf adf]lhd ePsf] s/f/sf] Ps k|lt s/f/ ;DkGg x'gf;fy j:t'sf]
wgLn] ef8fdf lng] JolQmnfO{ lgMz'Ns ¿kdf pknAw u/fpg' kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu,–
-!_ æj:t'Æ eGgfn] ef]urngsf] nflu ef8fdf lbg ;lsg] s'g} klg rn
;DklQ ;Demg' k5{ .
-@_ æef8fdf lng] JolQmÆ eGgfn] xfo/ kr]{h s/f/ adf]lhd ef]urngsf
nflu s'g} j:t' ef8fdf k|fKt ug]{ JolQm ;Demg' k5{ / ;f] zAbn]

221
www.lawcommission.gov.np

lghsf] d[To' ePsf] cj:yfdf lghsf] xsjfnf jf To:tf] j:t' s/f/


adf]lhd k|fKt ug]{ cGo t];|f] JolQm ;d]tnfO{
hgfpF5 .
^@%= xfo/ kr]{h s/f/df pNn]v ug'{ kg]{ s'/fx¿ M -!_ bkmf ^@$ adf]lhdsf] xfo/ kr]{h
s/f/df b]xfosf s'/fx¿ pNn]v ug'{ kg]{5 M–
-s_ j:t' / To;sf] ;+lIfKt ljj/0f,
-v_ j:t'sf] xfo/ kr]{h d"No,
-u_ j:t'sf] gubL d"No,
-3_ s/f/ k|f/De ePsf] dflgg] ldlt,
-ª_ ef8fdf lng] JolQmn] j:t'sf] wgLnfO{ e'QmfgL ug'{ kg]{
ls:tfaGbL /sd / To;sf] ;ª\Vof,
-r_ k|To]s ls:tfaGbL /sd a'emfpg' kg]{ ldlt tyf e'QmfgL ug'{ kg]{
tl/sf,
-5_ v08 -r_ adf]lhd /sd e'QmfgL ug'{ kg]{ JolQm / 7fpF .
-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -r_ adf]lhd ls:tfaGbL /sd gub afx]s cGo s'g}
tl/sfn] e'QmfgL ug{ ;lsg] ePsf]df xfo/ kr]{h s/f/df To;sf] ;+lIfKt ljj/0f
pNn]v ug'{ kg]{5 .
-#_ o; bkmf adf]lhdsf s'g} zt{x¿ pNn]v geO{ xfo/ kr]{h s/f/ ePsf]df
ef8fdf lng] JolQmn] To:tf] s/f/ /2 -l/:;fO08_ u/fpg ph'/ ug{ ;Sg]5 / To:tf]
s'g} zt{ s/f/df pNn]v gePsf] sf/0fn] ef8fdf lng] JolQmnfO{ k|lts"n c;/ kg]{
b]v]df cbfntn] To:tf] s/f/ /2 ug{ jf pko'Qm 7x/fPsf] cGo s'g} cfb]z hf/L ug{
;Sg]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf nflu,–
-!_ æxfo/ kr]{h d"NoÆ eGgfn] ef8fdf lng] JolQmn] j:t'sf] k"/f d"No
e'QmfgL u/L vl/b ug{ jf k|fKt ug{ e'QmfgL ug'{ kg]{ s'n /sd ;Demg'
k5{ / ;f] zAbn] w/f}6L jf k|f/lDes /sdsf] ¿kdf e'QmfgL ug'{ kg]{
/sd ;d]tnfO{ hgfpF5 .

222
www.lawcommission.gov.np

-@_ ægubL d"NoÆ eGgfn] ef8fdf lng] JolQmn] gub e'Qmfg u/]/ s'g} j:t'
vl/b ug{ ;Sg] d"No ;Demg' k5{ .
^@^= PseGbf a9L s/f/ ePsf]df Psn s/f/ ePsf] dflgg] M -!_ xfo/ kr]{h s/f/ ug]{
l;nl;nfdf ef8fdf lng] JolQm / s'g} j:t' wgL aLr tyf To:tf] j:t'sf] xfo/ kr]{h
d"Nosf] ls:tfaGbL /sd e'QmfgL ug{ s'g} hdfgt lbg] JolQm jf nufgLstf{ / To:tf]
j:t' wgL aLr xfo/ kr]{h s/f/ ug]{ zt{df jf s'g} j:t' gf;f] w/f}6df /flvPsf]df
To:tf] j:t' gf;f] w/f}6df lng] JolQm / gf;f] w/f}6df /fVg] JolQm aLr 5'§f5'§} s/f/
ePsf]df o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf nflu Psn s/f/ ePsf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] s/f/ ljleGg ldltdf ePsf]df ;aeGbf kl5Nnf]
ldltnfO{ s/f/ ePsf] ldlt dflgg]5 .
^@&= xfo/ kr]{h s/f/ ePsf]df To;sf] kl/0flt M -!_ s/f/df cGoyf n]lvPsf] eP tfklg
kIfx¿ aLr ePsf] xfo/ kr]{h s/f/df b]xfosf zt{x¿ cGtlg{lxt /x]sf] dflgg]5 M–
-s_ ef8fdf lng] JolQmn] ef8fdf lnPsf] j:t' lgjf{w ¿kdf
ef]urng ug{ ;Sg] clwsf/ ePsf],
-v_ j:t'sf] wgLn] ef8fdf lng] JolQmnfO{ ef]urngsf nflu j:t'
x:tfGt/0f ubf{sf avt s'g} lsl;dsf] b:t'/ gnfUg] jf s;}sf]
bfaLaf6 To:tf] j:t' d'Qm /x]sf],
-u_ ef8fdf lng] JolQmnfO{ To:tf] j:t' gd"gf;Fu le8fpg ;Sg]
dgfl;a cj;/ x'g] s'/fnfO{ j:t' wgLn] cfZjf;g lbPsf],
-3_ j:t'sf] wgLn] ef8fdf lng] JolQmnfO{ j:t' x:tfGt/0f ubf{sf
avt To:tf] j:t' lghn] laqmL ug{ ;Sg] clwsf/ /x]sf],
-ª_ j:t' x:tfGt/0f ubf{sf avt v08 -s_ adf]lhdsf] j:t'
;Gtf]ifk|b -;]l6;km]S6f]/L_ u'0f:t/sf] /x]sf],
-r_ s'g} vf; k|of]hgsf] nflu s'g} j:t' ef8fdf lnPsf] s'/f To:tf]
j:t' wgLnfO{ ef8fdf lng] JolQmn] hfgsf/L u/fPsf] eP To:tf]
j:t'sf] wgLn] To:tf] k|of]hgsf] nflu To:tf] j:t' jf To;sf]
u'0f:t/ pko'Qm /xg] s'/fdf k|Tofe"lt lbPsf] .

223
www.lawcommission.gov.np

-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -ª_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf
cj:yfdf j:t'sf] u'0f:t/ pk/ j:t' wgL lhDd]jf/ /xg] 5}g M–
-s_ h'g j:t'sf ;DaGwdf xfo/ kr]{h s/f/ ePsf] xf] To:tf] s/f/
ubf{sf avt j:t' wgLn] j:t'sf] v/faL -l8km]S6_ yfxf kfpg
g;s]sf]df,
-v_ xfo/ kr]{h s/f/df g} j:t'sf] u'0f:t/ sd ePsf] af/]df
pNn]v ePsf]df,
-u_ ef8fdf lng] JolQmn] To;sf] s'g} gd"gf
-:ofDkn_ ;+sng u/L hfFr u/]sf]df To:tf] gd"gf;Fu j:t'sf]
u'0f:t/ ldn]sf]df,
-3_ k|of]u eO;s]sf] j:t'sf] ;DaGwdf xfo/ kr]{h s/f/ eO{ To:tf]
s/f/df To:tf] ljifo pNn]v u/]sf]df .
-#_ ef8fdf lng] JolQmn] s'g} j:t' gd"gfsf] cfwf/df ef8fdf lnPsf] eP
To:tf] ;Dk"0f{ j:t' gd"gf;Fu ldNg] s'/fsf] cfZjf;g To:tf] j:t'sf] wgLn] lbPsf]
dflgg]5 .
-$_ o; kl/R5]b adf]lhd s/f/ eO{ s'g} j:t' jf To;sf] u'0f:t/sf] ljj/0f
s/f/df pNn]v ePsf]df To:tf] j:t' jf To;sf] u'0f s/f/ adf]lhd g} x'g] u/L To:tf]
j:t' wgLn] k|Tofe"lt lbPsf] dflgg]5 .
t/ gd"gf ;d]t s/f/df pNn]v ePsf]df Psd'i6 j:t' x:tfGt/0f ubf{ To:tf]
j:t'sf] u'0f:t/sf] gd"gf;Fu le8]sf]df To:tf] kof{Kt x'g] 5}g / s/f/sf] ljj/0f;Fu g}
le8\g' kg]{5 .
^@*= j:t'sf] :jfldTj x:tfGt/0f M xfo/ kr]{h s/f/;Fu ;DalGwt j:t'sf] :jfldTj o;
kl/R5]b adf]lhd ePsf] s/f/ adf]lhd sfod ePsf] xfo/ kr]{h d"No adf]lhd vl/b
ug]{ sfd ;DkGg eP kl5 ef8fdf lng] JolQmnfO{ x:tfGt/0f ug'{ kg]{5 .
t/ ef]urng ug]{ clwsf/ eg] lghn] To:tf] j:t' k|fKt ubf{s} avt sfod
ePsf] dflgg]5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu ævl/b ug]{ sfd ;DkGgÆ eGgfn] xfo/ kr]{h
d"Nosf] clGtd ls:tf a'emfpg] sfd ;Demg' k5{ .

224
www.lawcommission.gov.np

^@(= ef8fdf lnPsf] j:t'sf] x]/rfx / ;Def/ ug'{ kg]{ M -!_ xfo/ kr]{h s/f/ adf]lhd
ef8fdf lnPsf] j:t'sf] l:ylt bkmf ^@* adf]lhd :jfldTj x:tfGt/0f geP;Dd gf;f]
;/x x'g]5 .
-@_ xfo/ kr]{h s/f/df cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s ef8fdf lng] JolQmn]
To:tf] s/f/;Fu ;DalGwt j:t'nfO{ cfkm\gf] :jfldTjdf /x]sf] j:t' ;/x dgfl;a
x]/ljrf/ / ;Def/ ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd x]/ljrf/ / ;Def/ gu/]sf] sf/0faf6 To:tf] xflg,
gf]S;fgL ePdf To; pk/ ef8fdf lng] JolQm lhDd]jf/ /xg]5 .
^#)= ls:tf /sd e'QmfgL ug'{ kg]{ M ef8fdf lng] JolQmn] ef8fdf lnPsf] j:t' jfkt xfo/
kr]{h s/f/ adf]lhd lgwf{l/t ls:tf /sd To:tf] s/f/df lgwf{/0f ul/Psf]] cjlwleq
/ tl/sf adf]lhd e'QmfgL ug'{ kg]{5 .
^#!= ls:tf /sd e'QmfgL u/L s/f/ cGTo ug{ ;Sg] M -!_ s/f/df cGoyf pNn]v ePsf]df
afx]s xfo/ kr]{h s/f/ axfn /x]sf] avt ef8fdf lng] JolQmn] j:t'sf] wgLnfO{
sDtLdf kGw| lbg cufj} lnlvt ;"rgf lbO{ j:t'sf] xfo/ kr]{h d"No jf e'QmfgL ug{
afFsL /x]sf] ls:tf /sd e'QmfgL u/L xfo/ kr]{h s/f/ cGTo ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s/f/ cGTo ubf{ ef8fdf lng] JolQmn] s'g} lsl;dsf]
5'6 kfpg ;Sg] /x]5 eg] To:tf] 5'6 ;d]t kfpg]5 .
^#@= j:t' lkmtf{ u/L s/f/ cGTo ug{ ;Sg] M -!_ s/f/df cGoyf pNn]v ePsf]df afx]s
ef8fdf lng] JolQmn] j:t' jfkt xfo/ kr]{h s/f/ adf]lhd lgwf{l/t clGtd ls:tf
/sd e'Qmfg ug'{ cl3 h'g;'s} avt sDtLdf kGw| lbg cufj} j:t'sf] wgLnfO{ lnlvt
;"rgf lbO{ To:tf] s/f/ cGTo ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s/f/ cGTo ug'{ cl3 ef8fdf lng] JolQmn] h'g j:t'
ef8fdf lnPsf] xf] To:tf] j:t' To:tf] j:t' wgLnfO{ xfo/ kr]{h s/f/ adf]lhd
a'emfpg' jf lkmtf{ ug'{ kg]{5 / s/f/ adf]lhd lghn] j:t' wgLnfO{ s/f/ cGTo ug'{
cl3;Dd ltg{ a'emfpg afFsL /x]sf] s'g} /sd eP To:tf] /sd ;d]t a'emfpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ef8fdf lng] JolQmn]
xfo/ kr]{h s/f/ cGTo ug'{ cl3;Dd lghn] xfo/ kr]{h d"Nosf] cfwfeGbf a9L /sd

225
www.lawcommission.gov.np

e'QmfgL ul/;s]sf] eP s'g} /sd a'emfpg' kg]{ 5}g / To:tf] d"Nosf] cfwfeGbf sd
/sd e'QmfgL u/]sf] /x]5 eg] cfwf /sd;Dd lghn] e'QmfgL ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ df n]lvPsf] s'g} klg s'/fn] ef8fdf lng] JolQmnfO{ xfo/
kr]{h s/f/ adf]lhd e'QmfgL ug'{ kg]{ cGo s'g} /sd, b:t'/ jf b]o e'QmfgL ug{af6
5'6 lbPsf] dflgg] 5}g .
^##= ef8fdf lng] JolQmn] cfkm\gf] xs tyf lxt x:TffGt/0f ug{ ;Sg] M -!_ ef8fdf lng]
JolQmn] xfo/ kr]{h s/f/ adf]lhd cfkm"n] ef8fdf lnPsf] j:t' pk/sf] xs, lxt jf
bfloTj / To:tf] s/f/ cGtu{t lghn] k|fKt ug{ ;Sg] cGo s'g} xs, lxt jf bfloTj
To:tf] j:t' wgLsf] :jLs[lt k|fKt u/L csf]{ s'g} JolQmnfO{ x:tfGt/0f ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] nflu ef8fdf lng] JolQmn] cfkm\gf] xs, lxt jf
bfloTj csf]{ JolQmnfO{ x:tfGt/0f ug{ j:t' wgLaf6 :jLs[lt kfpg] p2]Zon] lnlvt
cg'/f]w u/]sf] kGw| lbgleq j:t' wgLn] :jLs[lt jf c:jLs[lt lbg' kg]{5 / To:tf]
cjlwleq :jLs[lt k|fKt x'g g;s]df lghn] :jLs[lt lbg OGsf/ u/]sf] dflgg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd j:t' wgLn] OGsf/ u/]sf]df ef8fdf lng] JolQmn]
To:tf] OGsf/L ab/ u/fpg k}FtL; lbgleq cbfntdf gfln; ug{ ;Sg]5 / cbfntn]
To:tf] OGsf/L dgfl;a gePsf] cfb]z u/]df j:t' wgLaf6 :jLs[lt k|fKt u/]sf]
dflgg]5 .
-$_ o; bkmfdf n]lvPsf] s'g} klg s'/fn] sfg"gsf] kl/rfngaf6 ef8fdf lng]
JolQmsf] xs, lxt jf bfloTj csf]{ JolQmdf x:tfGt/0f ePsf]df To:tf] xs, lxt jf
bfloTj k|of]u jf kfng ug{ u/fpg afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
^#$= zt{ ljk/Lt j:t'sf] k|of]u ePdf lhDd]jf/ /xg] M ef8fdf lng] JolQmn] xfo/ kr]{h
s/f/;Fu ;DalGwt j:t' To:tf] s/f/;Fu ;DalGwt zt{ ljk/Lt x'g] u/L k|of]u u/]df
To; pk/ lgh lhDd]jf/ /xg]5 .
^#%= j:t'sf] jf:tljs l:yltsf] hfgsf/L lbg' kg]{ M xfo/ kr]{h s/f/;Fu ;DalGwt j:t'
k|of]u ug]{ JolQmn] To:tf] j:t' /x]sf] 7fpF / To:tf] j:t'af6 kfpg] nfe s] s:tf]
cj:yfdf /x]sf] 5 To; ;DaGwdf j:t'sf] wgLn] hfgsf/L dfu]sf]df kGw| lbgleq
To; ;DaGwL ljj/0f lghnfO{ lbg' kg]{5 .

226
www.lawcommission.gov.np

^#^= j:t' wgLn] s/f/ cGTo ug{ ;Sg] M -!_ j:t' ef8fdf lng] JolQmn] xfo/ kr]{h s/f/
adf]lhd e'QmfgL ug'{ kg]{ xfo/ kr]{h d"Nosf] PseGbf a9L ls:tf /sd e'QmfgL ug{
g;s]df b]xfo adf]lhdsf] k"j{ ;"rgf To:tf] JolQmnfO{ lbO{ j:t' wgLn] h'g;'s} avt
xfo/ kr]{h s/f/ cGTo ug{ ;Sg]5 M–
-s_ Ps xKtf jf ;f]eGbf sd cjlwsf] cGt/fndf ls:tf /sd
e'Qmfg ug'{ kg]{ ePdf Ps xKtfsf],
-v_ v08 -s_ df n]lvPb]lv afx]s cGo cj:yfdf kGw| lbgsf] .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ef8fdf lng] JolQmn] ;f]
pkbkmf adf]lhd k"j{ ;"rgf lbg' kg]{ cjlw ;dfKt gx'Fb} lghn] j:t' wgLnfO{ To:tf]
cjlw;Dd a'emfpg' kg]{ ls:tf /sd / To; pk/ xfo/ kr]{h s/f/ adf]lhd Aofh
nfUg] eP To:tf] Aofh ;d]t e'QmfgL u/]df xfo/ kr]{h s/f/ cGTo ug{ ;lsg] 5}g .
-#_ ef8fdf lng] JolQmn] xfo/ kr]{h s/f/ jf bkmf ^@( jf ^#% sf] zt{
kfngf gu/]df ;DalGwt j:t' wgLn] sDtLdf kGw| lbgsf] ;"rgf lbO{ xfo/ kr]{h s/f/
cGTo ug{ ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -!_ jf -#_ adf]lhd s/f/ cGTo ePsf]df j:t' wgLn] ef8f lbPsf]
j:t'sf] ;DaGwdf b]xfosf] clwsf/ k|of]u ug{ ;Sg]5 M–
-s_ To:tf] j:t' hxfF / h'g cj:yfdf 5 To:tf] lkmtf{ lng] / To;/L
lkmtf{ lng g;s]df hkmt ug]{,
-v_ To:tf] j:t' jfkt e'Qmfg eO;s]sf] /sddWo] ef8f jfkt
lghn] k|fKt ug{ ;Sg] /sd sfod u/L a9L ePsf] /sd lkmtf{
lng ef8fdf lng] JolQmnfO{ hfgsf/L u/fpg],
-u_ j:t' ef8fdf lbFbfsf avt ef8fdf lng] JolQmaf6 s'g} w/f}6
/sd lnPsf] eP ;f] hkmt ug]{,
-3_ ef8fdf lnPsf] j:t' hkmt ug]{ l;nl;nfdf k|x/Lsf] ;xof]udf
j:t' /x]sf] 3/df k|j]z ug]{,
-ª_ ef8fdf lnPsf] j:t' ;dodf ga'emfPsf]n] jf s/f/ jf bkmf
^@( jf ^#% sf] zt{ kfngf gu/]af6 j:t'sf] xflg, gf]S;fgL

227
www.lawcommission.gov.np

eP jfkt e'QmfgL ePsf] /sdaf6 Ifltk"lt{ c;"n pk/ ug]{ jf


To:tf] bfaL ug]{ .
-%_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ef8fdf lnPsf]
j:t'sf] sDtLdf cfwf/e"t d"No ef8fdf lng] JolQm, hdfgt lbg] jf nufgL ug]{
JolQmn] e'Qmfg ul/;s]sf] eP j:t' wgLn] o; bkmf adf]lhd xfo/ kr]{h s/f/ cGTo
ug{ ;Sg] 5}g .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf nflu æcfwf/e"t d"NoÆ eGgfn] krf; xhf/
¿k}ofF;Dd tLg rf}yfO{ / ;f] eGbf a9L xfo/ kr]{h d"No ePsf]df To:tf] d"Nosf]
sDtLdf cfwf /sd ;Demg' k5{ .
-^_ pkbkmf -%_ sf] k|lts"n x'g] u/L j:t'sf] wgLn] xfo/ kr]{h s/f/ cGTo
u/]df ef8fdf lng] JolQm jf hdfgt lbg] JolQmn] xfo/ kr]{h s/f/ adf]lhd k"/f ug'{
kg]{ ;Dk"0f{ bfloTjaf6 d'Qm x'g]5 / lghn] ef8fdf lnPsf] j:t' jfkt e'QmfgL u/]sf]
;Dk"0f{ /sd lkmtf{ kfpg]5 .
t/ lghn] ef8fdf lnPsf] j:t' ;DalGwt j:t' wgLNffO{ lkmtf{ a'emfpg' kg]{5 .
-&_ pkbkmf -%_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s/f/ cGTo ug{ gkfPsf]
sf/0fn] xfo/ kr]{h s/f/ adf]lhd ef8fdf lng] JolQmaf6 To:tf] s/f/ adf]lhd
kfpg' kg]{ xfo/ kr]{h d"No /sd bfaL ug{ kfpg] clwsf/nfO{ s'g} lsl;dn] afwf
k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
-*_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bkmf ^#% adf]lhdsf]
ljj/0f pknAw gu/fpg] JolQm;Fu ePsf] xfo/ kr]{h s/f/ To:tf] j:t'sf] wgLn]
cGTo ug{ ;Sg]5 / To:tf] j:t'sf] s'g} lsl;dn] xflg, gf]S;fgL ePsf] /x]5 eg] To:tf]
xflg, gf]S;fgL ;d]t bfaL ug{ ;Sg]5 .
^#&= j:t' hkmt ePsf]df ef8fdf lng] JolQmsf] clwsf/ M -!_ bkmf ^#^ sf] pkbkmf -$_
sf] v08 -s_ adf]lhd ef8fdf lbPsf] j:t' To:tf] j:t'sf] wgLn] hkmt u/]sf]df hkmt
ePsf] lbg;Dd xfo/ kr]{h d"Nosf ;DaGwdf e'QmfgL ePsf] /sd / hkmt ePsf]
lbgsf] j:t'sf] d"No a/fa/sf] /sd ef8fdf lng] JolQmn] To:tf] JolQmaf6 lkmtf{
kfpg]5 .

228
www.lawcommission.gov.np

:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf nflu æhkmt ePsf] lbgsf] d"NoÆ eGgfn] hkmt
ePsf] j:t' laqmL ubf{ k|fKt x'g ;Sg] /sddf b]xfosf vr{ jf /sd s6fO{ afFsL x'g
cfpg] /sd ;Demg' k5{ M–
-!_ j:t' hkmt ubf{ nfu]sf] dgfl;a vr{,
-@_ j:t'sf] laqmL ubf{;Dd nfu]sf] e08f/0f tyf dd{t ;Def/
jfktsf] dgfl;a vr{,
-#_ j:t' laqmL ubf{ jf cGo s'g} lsl;dn] x:tfGt/0f ubf{ nfu]sf]
dgfl;a vr{,
-$_ j:t' jfkt k|rlnt sfg"g adf]lhd ef8fdf lng] JolQmn] e'Qmfg
ug'{ kg]{ s/, b:t'/, z'Ns jf s'g} b]o afFsL eP To; jfkt
e'QmfgL u/]sf] /sd .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] /sd j:t' hkmt u/]sf] ldltn] tL; lbgleq
ef8fdf lng] JolQmnfO{ a'emfpg' kg]{5 / To:tf] cjlw kl5 e'QmfgL ug'{ kbf{ jflif{s
bz k|ltztn] Aofh ;d]t e'QmfgL ug'{ kg]{5 .
^#*= ef8fdf lng] JolQm bfdf;fxLdf k/]df ef8fdf lnPsf] j:t'sf] l:ylt M -!_ xfo/ kr]{h
s/f/ axfn /x]sf] cjlwdf ef8fdf lng] JolQm k|rlnt sfg"g adf]lhd bfdf;fxLdf
k/]sf] jf kg{ nfu]sf] cbfntn] 7x/ u/]df To;sf] kl/0ffd :j¿k To:tf] JolQmsf]
;DklQ lgoGq0fdf lng] lnlSj8]6/ jf ;f] ;/xsf] clwsf/ kfPsf] cGo s'g} JolQmn]
xfo/ kr]{h s/f/;Fu ;DalGwt j:t'sf] ;DaGwdf ef8fdf lng] JolQmnfO{ eP ;/x
clwsf/sf] k|of]u / bfloTj lgjf{x ug]{5 .
-@_ ef8fdf lng] JolQm bfdf;fxLdf k/L To; ;DaGwL sfo{ljlw s'g} cbfntdf
ljrf/fwLg /x]sf] cj:yfdf pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lnlSj8]6/ jf ;f] ;/xsf clwsf/
k|of]u ug]{ JolQmn] To:tf] cbfntsf] cg'dlt lnO{ xfo/ kr]{h s/f/;Fu ;DalGwt j:t'
cGo s'g} JolQmnfO{ s'g} lsl;dn] x:tfGt/0f ug{ ;Sg]5 / To;/L To:tf] j:t'
x:tfGt/0f ePsf]df x:tfGt/0f eO{ j:t' k|fKt ug]{ JolQmn] ef8fdf lng] JolQm ;/x
xfo/ kr]{h s/f/ adf]lhdsf] clwsf/sf] k|of]u / bfloTj lgjf{x ug'{ kg]{5 .
^#(= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] d'2f
ug'{ kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn] b'O{ jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

229
www.lawcommission.gov.np

kl/R5]b– !$
Hofnf dh'/L ;DaGwL Joj:yf
^$)= sfddf nufpg ;lsg] M -!_ sDtLdf rf}w jif{ pd]/ k'u]sf] s'g} JolQmnfO{ lghsf]
d~h'/L lnO{ sfddf nufpg ;lsg]5 .
t/ ;f]x| jif{ pd]/ k"/f gu/]sf] JolQmnfO{ hf]lvdk"0f{ Joj;fo jf sfddf
nufpg ;lsg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd sfddf nufpFbf o; kl/R5]bsf] Joj:yf kfngf ug'{
jf u/fpg' kg]{5 .
^$!= Hofnf dh'/L lbg' kg]{ M -!_ bkmf ^$) adf]lhd s;}nfO{ s'g} sfddf nufpFbf sfd ug]{
JolQmn] cfkm"v'zLn] Hofnf dh'/L lagf sfd ug{ d~h'/ u/]sf]df afx]s sfd nufpg]n]
sfd ug]{nfO{ sfdsf] cg'kftdf Hofnf dh'/L lbg' +kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd Hofnf dh'/L lbFbf sfd nufpg] / sfd ug]{ JolQmsf]
d~h'/Ln] s'g} vf; Hofnf tf]s]sf]df ;f]xL adf]lhdsf] / gtf]s]sf]df To:tf] sfd u/]
jfkt sfd u/]sf] 7fpFdf rng rNtLdf /x]sf] b/ cg';f/sf] Hofnf dh'/L lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd Hofnf dh'/L lbFbf sfd nufpg] / sfd ug]{
aLr cGoyf ;xdlt ePsf]df afx]s sfd ;DkGg ePkl5 Hofnf dh'/L lbg' kg]{5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd Hofnf dh'/L lgwf{/0f ubf{ sfd ug]{ / sfddf nufpg]
aLr cGoyf ;xdlt ePsf]df afx]s sfd u/]sf] k|To]s lbgnfO{ cfwf/ dfgL Hofnf
dh'/L lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .
^$@= sfddf nufpFbf ;'/Iffsf] Joj:yf ug'{ kg]{ M s;}n] s'g} JolQmnfO{ sfddf nufpFbf
To:tf] sfdsf] k|s[lt cg';f/ sfd ubf{ x'g ;Sg] hf]lvd jf vt/f lgjf/0fsf kof{Kt
;'/IffTds pkfox¿sf] Joj:yf u/]/ dfq sfddf nufpg' kg]{5 .
^$#= cf7 306feGbf a9L sfddf nufpg gx'g] M -!_ s;}n] s'g} JolQmnfO{ sfd nufpFbf
;fdfGotM Ps lbgdf cf7 306feGbf a9L cjlwsf] nflu sfd nufpg ;lsg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df n]lvPeGbf a9L cjlw s;}nfO{ sfdsf nufpg' kbf{ sfd
ug]{ JolQmsf] d~h'/L x'g' kg]{5 / To;/L sfddf nufpFbf cf7 306fnfO{ Pslbg dfgL
a9L sfd u/]sf] k|To]s 306f jfkt ;f]xL cg'kftdf yk Hofnf dh'/L lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg 3/]n' ;xfosnfO{ sfddf

230
www.lawcommission.gov.np

nufpFbf ;f] pkbkmfsf] Joj:yf nfu" x'g] 5}g .


:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æ3/]n' ;xfosÆ eGgfn] 3/ Jojxf/sf]
sfddf cfjZostf cg';f/ h'g;'s} avt sfddf nufpg ;lsg] u/L sfddf
nufOPsf] JolQm ;Demg' k5{ .
^$$= 3/]n' ;xfos ;DaGwL ljz]if Joj:yf M -!_ s;}n] 3/]n' ;xfossf] ¿kdf s;}nfO{
sfddf nufPdf sfddf nufpg]n] lghsf xsdf b]xfosf zt{x¿ ;d]t kfngf ug'{
kg]{5 M–
-s_ Hofnf dh'/L dfl;s jf jflif{s ¿kdf lgwf{/0f u/L e'QmfgL ug'{
kg]{,
-v_ sfd nufpg]sf] x}l;ot cg';f/ laxfg, lbpF;f] / a]n'sL tLg
k6s vfg tyf df};d cg';f/ nufpg] sk8f lbg' kg]{,
-u_ cfkm\gf] x}l;ot cg';f/ pko'Qm cfjf;, zf}rfno tyf :gfg3/
k|of]u ug]{ ;'ljwf lbg' kg]{,
-3_ c7f/ jif{eGbf sd pd]/sf] eP lghn] rfx]df 3/ Jojxf/sf]
sfd x]/L pko'Qm ;dodf cWoogsf] Joj:yf ug'{ kg]{,
-ª_ la/fdL ePdf lghsf] :jf:Yof]krf/sf] Joj:yf ug'{ kg]{,
t/ ;f] jfktsf] vr{ lghsf] dfl;s jf jflif{s Hofnf
dh'/Laf6 s§f ug{ ;lsg] 5}g .
-r_ la/fdL x'Fbfsf avt sfddf gnufpg] / cGo cj:yfdf
lghsf] pd]/, Ifdtf jf cj:yfn] ug{ g;Sg] sfd gnufpg],
-5_ d[To' ePdf lghsf] ;but tyf ;fdfGo sfh lsl/ofsf] nflu
nfUg] vr{ Joxf]g'{ kg]{,

-h_ cdfgjLo, ckdfghGo Jojxf/ jf 3/]n' lx+;f gug]{,
-em_ 3/]n' ;xfos;Fu cfkm"n] d~h'/ u/]sf cGo zt{ kfngf ug'{
kg]{ .
-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -v_, -u_ / -3_ adf]lhd x'g] vr{ 3/]n' ;xfossf]
dfl;s jf jflif{s Hofnf dh'/Laf6 s6\6f ug{ ;lsg] 5}g\ .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा थप ।

231
www.lawcommission.gov.np

-#_ s;}n] s'g} JolQmnfO{ 3/]n' ;xfosdf sfd nufPsf]df To;/L sfd
nufPsf] ldltn] Ps dlxgfleq ;DalGwt :yfgLo txsf] ;DalGwt j8f ;ldltnfO{
lnlvt ¿kdf hfgsf/L u/fpg' ;lsg]5 .
^$%= cfk"mn] lnPsf] sfd aLr}df 5f]8g\ gx'g] M -!_ s;}n] s'g} sfd ug{ lhDdf lnO{ jf
sa'n ul/;s]kl5 To:tf] sfd k"/f gu/L dgfl;a sf/0f lagf aLr}df 5f]8\g' x'Fb}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s;}n] aLr}df sfd 5f]8]df To;sf] bfloTj sfd
5f]8\g] JolQmn] Joxf]g'{ kg]{5 .
^$^= sfd ug]{nfO{ Hofnf dh'/L lbg' kg]{ M -!_ sfd nufpg]n] sfddf nufP jfkt lbg' kg]{
Hofnf dh'/L sfd ug]{ JolQm jf lghn] d~h'/L u/]sf]] cGo s'g} JolQmnfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd Hofnf dh'/L e'QmfgL x'g' cufj} sfd ug]{ JolQmsf]
d[To' ePdf lghn] kfpg] Hofnf dh'/L lghsf] glhssf] xsjfnfn] kfpg]5 .
^$&= xbDofb M o; kl/R5]b cGtu{tsf ljifodf dsf{ kg]{ JolQmn] bkmf ^$$ sf] xsdf d'2f
ug'{ k/]sf] sf/0f pTkGg ePsf] ldltn] tLg dlxgfleq / cGo s'/fsf] xsdf k}FtL;
lbgleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–!%
ck|ToIf jf cw{ s/f/ ;DaGwL Joj:yf
^$*= ck|ToIf jf cw{ s/f/ ePsf] dflgg] M -!_ o; efusf] kl/R5]b–@ df h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg sfg"gL ;DaGw -h'l/l8sn l/n]zg_ sfod x'g ;Sg] s'g} lglZrt,
sfg"g;Ddt, :j]lR5s jf PstkmL{ sfd s;}n] u/]sf]df ck|ToIf s/f/ jf cw{ s/f/
ePsf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ck|ToIf jf cw{ s/f/ ePdf ;f]xL tYoaf6 o;
kl/R5]b adf]lhd bfloTj ;[hgf x'g]5 .
^$(= :j]R5fn] c¿sf] ;DklQsf] Joj:yfkg u/]sf]df aLr}df 5f]8\g gx'g]
-lguf]lzcf]/d h]li6cf]_ M s;}n] s'g} JolQmsf] aGb Jofkf/ jf ;DklQ To:tf] JolQmsf]
hfgsf/L jf clVtof/L lagf cfkm"v'zLn] Joj:yfkg jf ;~rfng u/]sf]df To:tf] aGb
Jofkf/ jf ;DklQ sfod /x];Dd To:tf] JolQm jf lghsf] xsbf/ jf k|ltlglwnfO{
lhDdf gnufO{ jf To:tf] JolQmn] gx6fP;Dd aLr}df 5f]8\g x'Fb}g .

232
www.lawcommission.gov.np

^%)= ;DklQ lhDdf lng]n] x]/ljrf/ jf Joj:yfkg ug{'kg]{ M -!_ s;}n] s;}sf] ;DklQ
x]/ljrf/ jf Joj:yfkg ug{ s'g} lsl;dn] lhDdf lnPsf]df lghn] c;n lgotn]
cfkm\gf] ;DklQ ;/x x]/ljrf/ jf Joj:yfkg ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lhDdf lnPsf] ;DklQ lhDdf lng] JolQmn] ablgot
lrtfO{ nfk/jfxLaf6 xflg, gf]S;fgL u/]df lghn] To;sf] Ifltk"lt{ Joxf]g'{ kg]{5 .
^%!= clwsf/ k|Tofof]hg ug]{n] bfloTjaf6 km';{b gkfpg] M s;}n] s'g} JolQmaf6 s'g} sfd
ug{ lhDd]jf/L kfPsf]df To:tf] JolQm k|ltsf] bfloTj k|lts"n gx'g] u/L lghn] To:tf]
sfd ug{ cfkm\gf] ;a} jf s'g} clwsf/ csf]{ s'g} JolQmnfO{ k|Tofof]hg u/]sf] sf/0faf6
lgh cfkm\gf] bfloTjaf6 k'm;{b kfpg] 5}g .
^%@= ljkb\sf] cj:yfdf ;DklQ arfPsf]df dgfl;a vr{ lbg' kg]{ M s;}n] cfunfuL, af9L,
klx/f]], cfFwL e"sDk h:tf ljkb\ ePsf] cj:yfdf ;DklQ wgLsf] hfgsf/L lagf s'g}
;DklQ arfPdf jf ;+/If0f u/]sf]df To:tf] ;DklQ arfpg jf ;+/If0f ubf{ nfu]sf]
dgfl;a vr{ To:tf] JolQmnfO{ ;DklQsf] wgLn] zf]wegf{ ug'{ kg]{5 .
^%#= zf]wegf{ bfaL ug{ ;Sg] M -!_ s'g} JolQmnfO{ s'g} bfloTj k"/f ug{ sfg"gn] afWo
gagfPsf] eP tfklg lghn] cfkm\g} vr{df To:tf] bfloTj k"/f u/]sf] sf/0faf6 jf cGo
s'g} sf/0faf6 csf]{ JolQmnfO{ s'g} s'/f jf nfe k|fKt ePdf To;/L s'g} s'/f jf nfe
k|fKt ug]{ JolQmaf6 To; jfkt nfu]sf] /sd bfloTj k"/f ug{] JolQmn] zf]wegf{ bfaL
ug{ kfpg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s;}n] u}/ sfg"gL p2]Zon]
s'g} bfloTj k"/f u/]sf] /x]5 eg] To; jfkt zf]wegf{ bfaL ug{ kfOg] 5}g .
^%$= kfngkf]if0f u/]sf]df bfaL ug{ ;Sg] M s;}nfO{ kfngkf]if0f ug'{ kg]{ bfloTj ePsf]
JolQmsf] hfgsf/L lagf s;}n] To:tf] JolQmnfO{ kfngkf]if0f u/]sf]df To;/L
kfngkf]if0f ug]{ JolQmn] To:tf] JolQmaf6 To; jfktsf] /sd bfaL ug{ ;Sg]5 .
t/ lghn] kfngkf]if0f ul/Psf] JolQmnfO{ :g]x jf cg'u|x b]vfO{ kfngkf]if0f
u/]sf]df jf To; jfkt /sd bfaL gug]{ dgf;fon] kfngkf]if0f u/]sf]df To:tf] /sd
bfaL ug{ ;lsg] 5}g .
^%%= d[tssf] ;b\ut ubf{sf] vr{ xsbf/n] zf]wegf{ ug'{ kg]{ M s'g} JolQmsf] d[To' eO{
lghsf] /Lt, k/Dk/f tyf ;+:sf/ cg';f/ ug'{ kg]{ ;b\ut d[tssf] xsbf/ jf glhssf]

233
www.lawcommission.gov.np

gft]bf/sf] hfgsf/L lagf cGo s'g} JolQmn] u/L To;/L ;b\ut ubf{ nfu]sf] vr{ To:tf]
JolQmn] bfaL u/]df d[tssf] glhssf] xsbf/ / lgh geP gft]bf/n] To:tf] vr{
lghnfO{ zf]wegf{ ug'{ kg]{5 .

^%^= czQm JolQmnfO{ kfngkf]if0f u/]sf] vr{ ======= Joxf]g'{ kg]{ M xf]; 7]ufgdf g/x]sf],
zf/Ll/s ¿kdf ljsnfË jf cfkm\gf] cfh{g gePsf] s'g} c;xfo gfafnssf]
kfngkf]if0f jf x]/ljrf/ ug]{ bfloTj ePsf] JolQmn] To:tf] JolQmnfO{ kfngkf]if0f ug{
OGsf/ u/L cGo s'g} JolQmn] kfngkf]if0f jf x]/ljrf/ u/]df lghn] To:tf] bfloTj
ePsf] JolQmaf6 To; jfktsf] vr{ zf]wegf{ bfaL ug{ ;Sg]5 .
^%&= pkrf/sf] vr{ ;f]wegf{ ug{'kg]{ M s'g} JolQm b'3{6gfdf k/L jf cGo s'g} sf/0fn]
uDeL/ ladf/L ePdf lghsf] Psf;uf]nsf] xsbf/, gft]bf/ jf cfkmGt afx]s cGo
s;}n] :j]R5fn] pkrf/ u/] jf u/fPsf]df To;/L pkrf/ ubf{ nfu]sf] vr{ xsbf/,
gft]bf/ jf cfkmGtn] To;/L pkrf/ ug]{ jf u/fpg] JolQmnfO{ zf]wegf{ ug'{ kg]{5 .
t/ pkrf/ vr{ bfaL gug]{ p2]Zon] pkrf/ u/] jf u/fPsf]df zf]wegf{ ug'{
kg]{ 5}g .
^%*= ;fj{hlgs lgsfon] u/]sf] vr{ Joxf]{g' kg]{ M s;}n] cfkm\gf] jf ;j{;fwf/0fsf] hLp,
Hofg jf ;DklQsf] ;'/Iffsf nflu sfg"g adf]lhd kfng ug'{ kg]{ :jf:Yo jf ;'/Iff
;DaGwL cfjZos pkfox¿ :j]R5fn] kfngf gu/L s'g} ;/sf/L jf ;fj{hlgs lgsfon]
kfngf u/] jf u/fPsf] eP To:tf pkfox¿ kfngf ug{ jf u/fpg lghsf] d~h'/
gePdf klg To; jfkt nfu]sf] dgfl;a vr{ lghn] Joxf]g'{ kg]{5 .
^%(= ;/f]sf/jfnfn] e'Qmfg u/]sf] /sd zf]wegf{ ug'{ kg]{ M sfg"g adf]lhd s'g} JolQmn]
ltg'{ kg]{ /sd csf]{ JolQmn] ltg]{ u/L s/f/ ePsf]df lghn] To:tf] /sd glt/L h'g
JolQmn] To:tf] /sd ltg'{ kg]{ xf] ;f]xL JolQmn] lt/]sf]df lghnfO{ s/f/ ug]{ JolQmn]
zf]wegf{ ug'{ kg]{5 .
^^)= d"No jf kfl/>lds lbg' kg]{ M s'g} JolQmn] csf]{ JolQmnfO{ s'g} j:t' lbPsf]df jf s'g}
sfd nufPsf]df To:tf] j:t' jf ;]jf cg';f/sf] d"No jf sfd cg';f/sf] kfl/>lds
lbg' kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा झिककएको ।

234
www.lawcommission.gov.np

^^!= j:t' jf ;]jfsf] d"No e/fpg ;Sg] M s;}n] sfg"g adf]lhd s/f/ ug{ cof]Uo JolQm jf
To:tf] JolQmsf] kfngkf]if0f ug{ lhDd]jf/L ePsf] s'g} JolQmnfO{ s'g} j:t' jf ;]jf
pknAw u/fPsf]df To:tf] j:t' jf ;]jfsf] d"No To:tf] j:t' jf ;]jf k|fKt ug]{
JolQmaf6 e/fpg ;Sg]5 .
^^@= sAhfdf /x]sf] ;DklQ gf;f] ;/x /fVg' kg{] M sfg"g adf]lhd /fVg kfpg] c¿sf]
;DklQ s;}n] s'g} lsl;dn] cfkm\gf] sAhfdf /fv]sf]df To:tf] ;DklQ lghn] gf;f] ;/x
/fVg' kg]{5 .
^^#= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] d'2f
ug'{ kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn] b'O{ jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–!^
cg'lrt ;Dj[l4 -cghi6 OlG/rd]G6_ ;DaGwL Joj:yf
^^$= cg'lrt ;Dj[l4 -cghi6 OlG/rd]G6_ ePsf] dflgg] M -!_ s'g} JolQmn] sfg"g;Ddt
sfd ug'{ kg]{ jf bfloTj k"/f ul/lbg' kg]{ sf/0f lagf s;}n] s;}af6 s'g} nfe jf
;'ljwf k|fKt u/]df To;/L nfe jf ;'ljwf k|fKt ug]{ JolQmn] cg'lrt ;Dj[l4 k|fKt
u/]sf]] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cg'lrt ;Dj[l4 b]xfosf] cj:yfdf k|fKt u/]sf]
dflgg]5 M–
-s_ lghsf] ;DklQdf j[l4 jf bfloTjdf sdL ePdf,
-v_ lghn] csf{sf] ;]jf k|fKt u/]df jf s;}nfO{ sfd u/fPdf,
-u_ lghsf] nflu csf{sf] ;DklQ k|of]u ePdf .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf] cj:yfdf
afx]s s;}n] s'g} lsl;dn] s'g} j:t', ;]jf, nfe jf ;'ljwf k|fKt u/]df klg cg'lrt
;Dj[l4 k|fKt u/]sf] dflgg]5 M–
-s_ sfg"g jf s/f/ adf]lhd s'g} JolQmaf6 s'g} j:t', ;]jf, nfe jf
;'ljwf k|fKt ug{ ;Sg] ePdf,

235
www.lawcommission.gov.np

-v_ h'g JolQmaf6 s'g} j:t', ;]jf, nfe jf ;'ljwf k|fKt u/]sf] xf]
To:tf] JolQmn] lkmtf{ jf zf]wegf{ gdfUg] u/L :jtGq
;xdltaf6 k|fKt u/]sf] ePdf .
-$_ o; kl/R5]b adf]lhd s'g} JolQmn] cg'lrt ;Dj[l4 k|fKt u/]sf], gu/]sf] jf
s'g xb;Dd k|fKt u/]sf] xf] ;f] lgwf{/0f ubf{ cg'lrt ;Dj[l4 k|fKt u/]kl5 To:tf]
JolQmnfO{ To;sf] sf/0faf6 a]kmfObf jf xflg, gf]S;fgL ePsf] ljrf/ ul/g] 5}g .
-%_ o; bkmf adf]lhd s;}n] cg'lrt ;Dj[l4 k|fKt u/]sf]df lghn] o; kl/R5]b
adf]lhd bfloTj Joxf]g'{ kg]{5 .
^^%= lng gx'g] j:t' lnPdf lkmtf{ ug'{ kg]{ -;f]n'lzcf] OG8]lj6L_ M s;}n] cfkm"n] lng gx'g]
s'g} j:t' e"njz lnPdf jf k|fKt u/]df lghn] h;af6 To:tf] j:t' lnPsf] jf k|fKt
u/]sf] xf] ;f] lghnfO{ g} lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
^^^= e"njz lt/]sf] C0f lkmtf{ ug'{ kg]{ M s;}n] e"njz cfkm" s;}k|lt C0fL /x]sf] 7fgL
s;}nfO{ ltg'{ gkg]{ s'g} C0f /sd lt/]sf]df lghn] To:tf] C0f ltg'{ gkg]{ s'/f k|dfl0ft
u/]df To:tf] /sd k|fKt ug]{ JolQmn] lghnfO{ To:tf] /sd lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
^^&= ablgotn] lnPsf] j:t' jf /sd / To;sf] nfe lkmtf{ ug'{ kg]{ M -!_ s;}n] cfkm\gf]
bfaL gk'Ug] s'g} /sd jf j:t' s;}af6 ablgotk"j{s k|fKt u/]df lghn] To:tf] /sd
jf j:t' / To:tf] /sd jf j:t' k|fKt u/]sf] lbgb]lv lkmtf{ u/]sf] lbg;Dd To:tf]
/sddf sfg"g adf]lhd nfUg] Aofh jf To:tf] j:t'af6 k|fKt u/]sf] nfe jf k|ltkmn
;d]t lkmtf{ ug{' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|fKt u/]sf] /sd jf j:t'sf] sf/0fjz xflg, gf]S;fgL
ePdf To; jfktsf] Ifltk"lt{ ;d]t lghn] a'emfpg' kg]{5 .
^^*= t];|f] JolQmn] e'Qmfg u/]sf] C0f r'Qmf ug'{ kg]{ M s'g} JolQmn] e'Qmfg ug'{ kg]{ C0f
lghsf] hfgsf/L lagf cGo s'g} t];|f] JolQmn] e'Qmfg u/]df lghn] e'Qmfg u/]sf] C0f
To;/L ltl/lbg] JolQmnfO{ e'QmfgL ug'{ kg]{5 .
^^(= e'Qmfg ug'{ kg]{ s/ csf]{n] e'Qmfg u/]df zf]wegf{ bfaL ug{ ;Sg] M s'g} JolQmn] e'Qmfg
ug'{ kg]{ s/ csf]{ JolQmn] e'Qmfg u/]df To:tf] s/ e'QmfgL ug'{ kg]{ st{Jo ePsf]
JolQmaf6 zf]wegf{ bfaL ug{ ;Sg]5 .

236
www.lawcommission.gov.np

:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf nflu æs/Æ eGgfn] s'g} klg lsl;dsf] ;/sf/L
z'Ns, b:t'/, dx;'n, hl/afgf ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] :yfgLo s/ ;d]tnfO{
hgfpF5 .
^&)= e]§fPsf] j:t' k|x/LnfO{ ;"rgf lbO{ /fVg ;Sg] M -!_ s;}n] s'g} j:t' s'g} lsl;dn]
e]6\6fPsf]df To;sf] oyfy{ ljj/0f ;lxt k|x/LnfO{ ;"rgf lbO{ To:tf] j:t' ;DalGwt
wgL km]nf gk/];Dd cfkm}F;Fu ;'/lIft /fVg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] j:t'sf] wgL kQf nufpg / To:tf] j:t' /fVgsf
nflu ePsf] vr{ ;DalGwt wgLn] Joxf]g'{ kg]{5 / To:tf] vr{ glbP;Dd To:tf] j:t'
kfpg] JolQmn] g} /fVg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd /flvPsf] j:t' tLg jif{;Dddf klg s;}n] bfaL ug{
gcfPdf To:tf] j:t' e]§fpg] JolQmsf] x'g]5 .
^&!= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] d'2f
ug'{ kg]{ sf/0f pTkGg ePsf] ldltn]] b'O{ jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–!&
b''is[lt -66{;\_ ;DaGwL Joj:yf
^&@= b'is[lt u/]sf] dflgg] M -!_ s;}n] cfkm\gf] jf o; kl/R5]b adf]lhd cfkm}Fn] bfloTj jxg
ug'{ kg]{ c¿ s;}sf] q'l6, x]nr]s|ofO{F jf nfk/jfxL h];'s}af6 eP tfklg u/]sf] s'g}
sfd -sld;g_ jf csd{0otf -cf]ldzg_ af6 s;}sf] hLp, Hofg jf ;DklQ jf sfg"g
adf]lhd ;+/lIft xs jf lxtdf s'g} lsl;dn] xflg, gf]S;fgL k'¥ofpg' x'Fb}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sfd jf csd{0otfsf ;DaGwdf kIfx¿ aLr s'g}
k"j{ s/f/ ;DaGw ePsf] /x]g5 eg] To:tf] sfd jf x]nr]qm\ofOFsf] kl/0ffd :j¿k
pTkGg xflg, gf]S;fgLnfO{ b'is[lt u/]sf] dflgg]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æcsd{0otfÆ eGgfn] s;}n] ug'{ kg]{ sfd
gu/]sf] cj:yf ;Demg' k5{ .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd b'is[lt u/]sf]df To:tf] sfo{ ug]{ JolQmn] o; kl/R5]b
adf]lhd bfloTj Joxf]g'{ kg]{ 5 .

237
www.lawcommission.gov.np


-$_ ==========

^&#= cfdf, afa'n] bfloTj Joxf]g'{ kg]{ M rf}w jif{ pd]/ k"/f gePsf] gfafnsn] u/]sf] b'is[lt
jfkt lgh;Fu a;]sf] cfdf afa', cfdf jf afa' geP lgh pk/ dft[s tyf k}lqs
clVtof/L k|of]u ug]{ JolQmn] bfloTj Joxf]g'{ kg]{5 .
^&$= ;+/Ifs jf dfyj/n] bfloTj Joxf]g'{ kg]{ M xf]; 7]ufgdf g/x]sf] JolQmn] u/]sf] xflg,
gf]S;fgL jfkt lghsf] ;+/Ifs jf dfyj/ hjfkmb]xL x'g]5 / ;f]xL adf]lhd lghn]
bfloTj Joxf]g]{' kg]{5 .
^&%= sfd nufpg] JolQmn] bfloTj Joxf]g{' kg]{ M -!_ cfk"mn] sfddf nufPsf] 3/]n' ;xfos,
cGo sfdbf/ jf sd{rf/Ln] To:tf] sfdsf] l;nl;nfdf c;n lgotn] u/]sf] s'g}
sfo{af6 s;}nfO{ xflg, gf]S;fgL ePdf To;/L sfddf nufpg] JolQm, kmd{, sDkgL jf
;+:yfn] To;sf] bfloTj Joxf]{g' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg sfdbf/ jf sd{rf/Lsf]
x]nr]qm\ofOF jf jblgotn] u/]sf] sfd jfktsf] bfloTj To:tf] sfdbf/ jf sd{rf/Ln]
Joxf]{g' kg]{5 .
^&^= kz'n] u/]sf] xflg, gf]S;fgL jfkt kz' wgLn] bfloTj Joxf]g'{ kg]{ M cfk"mn] kfn]sf] jf

cfkm\gf] lgoGq0fdf /x]sf] kz'n] s;}nfO{ k'¥ofPsf] xflg, gf]S;fgL afktsf] bfloTj
To:tf] kz' wgLn] Aoxf]g'{ kg]{5 .
t/ To:tf] kz'sf] :jefjcg';f/ kz' wgLn] kof{Kt ;'/IffTds pkfo ckgfO{
pko'Qm tl/sfn] lgoGq0f /fv]sf] cj:yfdf xflg, gf]S;fgL u/]sf]df jf xflg, gf]S;fgL
k'u]sf] JolQms} sfd, q'l6 jf x]nr]qm\ofOFaf6 xflg, gf]S;fgL ePsf]df kz' wgLn]
bfloTj Joxf]g'{ kg]{ 5}g .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu ækz'Æ eGgfn] 3/ kfn'jf jf cfkm\gf]
lgoGq0fdf /x]sf] h'g;'s} lsl;dsf] h+unL kz' jf k+IfL ;Demg' k5{ / ;f] zAbn]
3/kfn'jf, 3;|g] hgfj/ jf h+unL k+IfL ;d]tnfO{ hgfpF5 .
^&&= 3/ elTsO{ xflg, gf]S;fgL ePsf]df 3/ wgLn] bfloTj Joxf]{g' kg]{ M s'g} 3/ lgdf{0f
ubf{sf avt jf lgdf{0f ul/;s]sf] h];'s} eP tfklg To:tf] 3/ k"/f jf cf+lzs ¿kdf
 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा झिककएको ।
 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

238
www.lawcommission.gov.np

elTsO{ jf To;sf] s'g} c+zn] s;}nfO{ s'g} lsl;dsf] xflg, gf]S;fgL ePsf]df ;DalGwt
3/ wgLn] bfloTj Joxf]g'{ kg]{5 .
^&*= ;DklQ wgLn] bfloTj Joxf]g'{ kg]{ M b]xfosf] s'g} sf/0faf6 s;}nfO{ xflg, gf]S;fgL
ePdf ;DalGwt ;DklQ wgLn] bfloTj Joxf]g]{5 M–
-s_ s'g} d]lzg, pks/0f jf oGqnfO{ To;sf] k|s[lt cg';f/ pko'Qm 9Ëaf6
;'/Iffsf pkfox¿ gckgfPsf] sf/0fn] lj:kmf]6g ePdf,
-v_ s'g} k|HjngzLn jf lj:kmf]6s kbfy{nfO{ To;sf] k|s[lt cg';f/ pko'Qm
9Ëaf6 ;'/Iffsf pkfox¿ gckgfPsf] sf/0faf6 To;df cfunfuL
ePdf jf ;f] lj:kmf]6g ePdf,
-u_ s'g} cf}Bf]lus k|lti7fgn] lgwf{l/t dfkb08 ljk/Lt x'g] u/L cToflws
w'Fjf, Wjlg k}bf u/]sf]df,
-3_ ljkb\sf] sf/0fn] jf s'g} t];|f] JolQmsf] sfdn] afx]s s'g} /fhdfu{,
;8s, uNnL, af6f]df ?v 9n]sf] jf 9fn]sf]df,
-ª_ lgwf{l/t dfkb08 ljk/Lt x'g] u/L pko'Qm 9Ëaf6 k"j{ ;fjwfgLsf
pkfox¿ gckgfO{ v'nf ¿kdf gx/, s'nf], kfOk jf 9naf6 b"lift,
ljiffn' jf ;?jf /f]u nfUg] kbfy{ lgisfzg ePdf .
^&(= 3/sf] d'nLn] bfloTj Joxf]g]{ M s'g} 3/af6 s'g} lsl;dsf] kmf]xf]/ d}nf jf j:t' kmfn]sf]
sf/0faf6 s;}nfO{ xflg, gf]S;fgL ePsf]df ;DalGwt 3/ d'nLn] bfloTj Joxf]g'{ kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf nflu,–
-!_ æ3/Æ eGgfn] 3/ jf 5fk|f] ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] 3/sf] ;+/rgf
;d]tnfO{ hgfpF5 .
-@_ æ3/ d'nLÆ eGgfn] 3/ kl/jf/df d'Vo eO{ sfd ug]{ JolQm ;Demg' k5{
/ ;f] zAbn] s;}sf] 3/df axfndf a:g] JolQmsf] xsdf axfnjfnfsf]
kl/jf/sf] d'Vo eO{ sfd ug]{ JolQm ;d]tnfO{ hgfpF5 .
^*)= cglws[t k|j]zsf] bfloTj Joxf]g'{ kg]{ M s;}sf] ;DklQdf cglws[t k|j]z -6«];kf;_
u/]sf] sf/0fn] ePsf] xflg, gf]S;fgL jfkt cglws[t k|j]z ug]{ JolQmn] bfloTj Joxf]g'{
kg]{5 .

239
www.lawcommission.gov.np

:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf nflu æcglws[t k|j]zÆ eGgfn] crn ;DklQ eP



csf{sf] xs, ef]urng jf :jfldTjdf /x]sf] ;DklQdf u}/sfg"gL k|j]z, To;sf]
pTkfbgsf] sAhf, cglws[t Iflt, x:tIf]k jf u}/sfg"gL lvrf]nf / rn ;DklQ eP
csf{sf] xs, ef]urng jf :jfldTjdf /x]sf] ;DklQ ha/h:tL sAhf ug]{, n}hfg],
To;af6 k|fKt nfe lng] jf ef]urng ug{nfO{ afwf lj/f]w ug]{ sfd ;Demg' k5{ / ;f]
zAbn] s'g} klg lsl;dsf] ;DklQnfO{ cglws[t ¿kdf lgoGq0f ug]{ sfd ;d]tnfO{
hgfpF5 .
^*!= :+fo'Qm ¿kdf bfloTj Joxf]g'{ kg]{ M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd b'is[lt dflgg] sfd
PseGbf a9L JolQmaf6 ePsf]df cGoyf k|dfl0ft ePsf]df afx]s lghx¿n] u/]sf]
b'is[ltsf] dfqfsf] cg'kftdf To:tf] k|To]s JolQm JolQmut / ;fd"lxs ¿kdf To:tf]
sfdaf6 ePsf] Iflt jfkt lhDd]jf/ x'g]5g\ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd b'is[ltsf] dfqfsf] cg'kftdf cnu cnu bfloTj
lgwf{/0f ug{ ;lsPdf ;f]xL adf]lhd / g;lsPdf b'is[ltsf] nflu lhDd]af/ JolQm
;a}n] ;dfg ¿kdf bfloTj Joxf]g{' kg{]5 .
^*@= bfloTj jfkt Ifltk"lt{ Joxf]g'{ kg]{ M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd ePsf] b'is[lt jfktsf]
bfloTj Joxf]g'{ kbf{ b[is[[lt ug]{n] Ifltk"lt{ Joxf]g'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg o; kl/R5]b adf]lhd
s'g} JolQmsf] cfkm\g} ;d]tsf] csd{0otf, q'l6, nfk/afxL jf x]Nr]qm\ofOFsf] sf/0faf6
s'g} b'is[lt ePsf] /x]5 eg] To:tf] Ifltk"lt{sf] dfqf sd x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Ifltk"lt{ jf:tljs ¿kdf xflg, gf]S;fgL ePsf]
ljifodf ;Lldt /x]sf] x'g' kg]{5 / sfNklgs jf cjf:tljs Ifltk"lt{ Joxf]g'{ kg]{ 5}g .
-$_ Ifltk"lt{ gub, lhG;L jf ;]jf s'g} klg lsl;dsf] x'g ;Sg]5 .
-%_ o; kl/R5]b adf]lhd xflg, gf]S;fgL ePsf]df To:tf] xflg, gf]S;fgL k'u]sf]
JolQmn] o; kl/R5]bsf] cwLgdf /xL Ifltk"lt{ bfaL ug{ ;Sg]5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd Ifltk"lt{ bfaL u/]sf]df cbfntn] dgfl;a Ifltk"lt{
e/fpg cfb]z lbg ;Sg]5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

240
www.lawcommission.gov.np

^*#= 5'§} Joj:yf ePsf]df bfloTj Joxf]g'{ gkg]{ M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg o; kl/R5]b adf]lhd bfloTj Joxf]g'{ kg]{ b'is[ltnfO{ sfg"g
adf]lhd kmf}hbf/L s;"/ dflgPsf] jf To:tf] b'is[ltsf ;DaGwdf o; ;+lxtf jf cGo
sfg"gdf 5'§} Joj:yf jf 5'§} sfg"gL pkrf/sf] Joj:yf ePsf]df o; kl/R]5b
adf]lhdsf] bfloTj Joxf]g'{ kg]{ 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ sf] cwLgdf /xL o; kl/R5]b adf]lhd bfloTj Joxf]g'{ kg]{
b'is[lt To:tf] b'is[lt u/]sf] elgPsf] JolQmsf] x]nr]qm\ofOF, nfk/jfxL, q'l6 jf
csd{0otfsf] kl/0ffdaf6 geO{ cGo s'g} sf/0faf6 ePsf] xf] eGg] k|dfl0ft u/]df
To:tf] b[is[lt jfkt Joxf]g'{ kg]{ bfloTjaf6 lghn] k'm;{b kfpg]5 .
^*$= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] ;f]
sfd sf/afxL eP u/]sf] ldltn] 5 dlxgfleq gfln; ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–!*
q'l6k"0f{ pTkfbg jfktsf] bfloTj ;DaGwL Joj:yf
^*%= q'l6k"0f{ pTkfbg jfkt bfloTj Joxf]g'{ kg]{ M -!_ s;}n] q'l6k"0f{ pTkfbg u/L s'g} j:t'
jf ;]jf laqmL, ljt/0f ug{, u/fpg x'Fb}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] q'l6k"0f{ pTkfbg s;}n] laqmL jf ljt/0f u/L To:tf]
j:t'sf] pkef]u ubf{ s;}sf] hLp, Hofg jf ;DklQ pk/ xflg, gf]S;fgL ePdf To;
jfkt pTkfbsn] o; kl/R5]b adf]lhd bfloTj Joxf]g'{ kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf nflu M–
-!_ æq'l6k"0f{ pTkfbgÆ eGgfn] s'g} pTkfbg pkef]u ubf{ ;fdfGo dflg;n]
dgfl;a tj/n] ck]Iff ug]{ Go"gtd ;'/Iffsf pkfox¿ b]xfosf] s'g}
sf/0faf6 gePsf] s'g} j:t' jf ;]jf ;Demg' k5{ M–
-s_ q'l6k"0f{ l8hfOg, lgdf{0f, k|zf]wg jf h8fg,
-v_ q'l6k"0f{ KoflsË, ;+/If0f jf e08f/0f,
-u_ q'l6k"0f{ k|:t'lt,
-3_ pTkflbt j:t' jf ;]jfsf] k|s[lt cg';f/ ;Defljt hf]lvd jf
vt/fnfO{ lgoGq0f ug]{ kof{Kt pkfo jf k"j{ ;fjwfgLsf] cefj .

241
www.lawcommission.gov.np

-@_ æpTkfbsÆ eGgfn] q'l6k"0f{ j:t' jf ;]jf clGtd ¿kdf pTkfbg u/L
laqmL ljt/0f ug]{ pTkfbs ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] b]xfosf] JolQm
;d]tnfO{ hgfpg]5 M–
-s_ pTkfbs kQf gnfu]sf]df q'l6k"0f{ j:t' laqmL ljt/0f ug]{ ljt/s
jf laqm]tf,
-v_ k}7f/L ul/Psf] j:t' eP q'l6k"0f{ j:t' k}7f/L ug]{ k}7f/Lstf{ jf
To:tf] j:t' laqmL ljt/0f ug]{ ljt/s jf laqm]tf .
-#_ æj:t'Æ eGgfn] ;j{;fwf/0fn] pkef]u ug{] s'g} cf}Bf]lus pTkfbg
;Demg' k5{ .
^*^= q'l6k"0f{ pTkfbg ePsf] k|dfl0ft ug'{ kg]{ M s;}n] s'g} j:t' jf ;]jf q'l6k"0f{ pTkfbg
ePsf] / To;sf] pkef]u u/]sf] sf/0fn] cfkm\gf] hLp, Hofg jf ;DklQ pk/ Iflt
k'u]sf] bfaL u/]df To:tf] q'l6k"0f{ pTkfbg tyf Ifltsf] ;DaGw / To:tf] pTkfbg
pkef]u u/]sf] sf/0fn] g} To:tf] Iflt ePsf] s'/f lghn] k|dfl0ft ug'{ kg]{5 .
^*&= bfloTjaf6 km';{b kfpg] M bkmf ^*% df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf] s'/f
k|dfl0ft u/]sf] cj:yfdf pTkfbsn] bfloTj Joxf]g'{ kg]{ 5}g M–
-s_ lghn] q'l6k"0f{ pTkfbgsf] pTkfbg, laqmL jf ljt/0f gu/]sf],
-v_ lghn] pTkfbg, k}7f/L jf laqmL ljt/0f u/]sf] j:t' jf ;]jf pTkfbg,
k}7f/L jf laqmL ljt/0f ubf{sf avt q'l6k"0f{ g/x]sf] jf laqmL ljt/0f
eO;s]kl5 q'l6k"0f{ ePsf],
-u_ lghn] pTkfbg u/]sf] j:t' jf ;]jf laqmL, ljt/0fdf g/x]sf] jf laqmL
gul/Psf],
-3_ pTkflbt j:t' jf ;]jf pkef]u ubf{ kfngf ug'{ kg]{ lgb]{zg pkef]Qmfn]
kfngf gu/]sf] sf/0fn] Iflt ePsf],
-ª_ pkef]Qmfn] ;xL tl/sfaf6 pTkfbg pkef]u gu/]sf] jf ug{ gx'g]
tl/sfaf6 pkef]u u/]sf] sf/0fn] Iflt ePsf],
-r_ j:t' jf ;]jf pTkfbg jf ljt/0f ubf{sf] avt To:tf] j:t' jf ;]jf
q'l6k"0f{ lyof] eGg] j}1flgs tyf k|fljlws 1fg g/x]sf],

242
www.lawcommission.gov.np

-5_ h'g pTkfbgaf6 Iflt ePsf] 5 To:tf] pTkfbgsf] plrt tl/sfaf6


pkof]u gu/]df Iflt x'g ;Sg] hfgsf/L laqmL ubf{sf avt u/fPsf],
-h_ xflg, gf]S;fgL x'G5 eGg] yfxf x'Fbfx'Fb} jf yfxf x'g' kg]{ dgfl;a sf/0f
x'Fbfx'Fb} j:t' jf ;]jf pkef]u u/]sf] .
^**= bfloTjsf] dfqf sd x'g ;Sg] M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
q'l6k"0f{ pTkfbg ug]{ JolQm tyf pkef]u ug]{ JolQm b'j}sf] sf/0faf6 Iflt x'g k'u]sf]
s'/f k|dfl0ft ePdf pTkfbssf] bfloTj ;dfg'kflts tj/n] sd x'g ;Sg]5 .
t/ To;/L ePsf] Ifltaf6 t];|f] kIfnfO{ xflg, gf]S;fgL ePsf]df To:tf] kIfsf]
xsdf bfloTjsf] dfqf sd x'g ;Sg] 5}g .
^*(= q'l6k"0f{ pTkfbg gdflgg] M s'g} JolQmn] pkef]u u/]sf] s'g} j:t' jf ;]jfsf]
u'0f:t/eGbf pRr u'0f:t/sf] j:t' jf ;]jf ahf/df pknAw ePsf] sf/0fn] dfq To:tf]
j:t' jf ;]jfnfO{ q'l6k"0f{ pTkfbg dflgg] 5}g .
^()= cGo xs pk/ k|lts"n c;/ gkg]{ M q'l6k"0f{ pTkfbgsf] sf/0faf6 hLp, Hofg jf
;DklQ pk/ c;/ k/]sf] JolQmnfO{ sfg"g jf s/f/ adf]lhd k|fKt xs, lxt jf bfaL
pk/ o; kl/R5]bdf n]lvPsf] s'g} klg s'/fn] k|lts"n c;/ kg]{ 5}g .
^(!= xbDofb M o; kl/R5]b adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxLaf6 dsf{ kg]{ JolQmn] To:tf]
sfd sf/afxL eP u/]sf] ldltn] Ps jif{leq gfln; ug{ ;Sg]5 .

Effu–^
lghL cGt//fli6«o sfg"g ;DaGwL Joj:yf
^(@= o; efusf] Joj:yf nfu" x'g] M -!_ ljb]zL, ljb]zL j:t' jf ljb]zdf ePsf] sfd
;dfj]z ePsf] lghL sfg"gL ;DaGw ;DaGwL s'g} klg ljifodf o; efusf] Joj:yf
nfu" x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ sf] ;j{;fdfGotfdf k|lts"n c;/ gkg]{ u/L vf; u/L b]xfosf
ljifodf of] pkbkmfsf] Joj:yf nfu" x'g]5 M–
-s_ ljb]zLsf] sfg"gL x}l;ot tyf lghsf] ;Ifdtf,
-v_ ;Da4 kIfx¿dWo] sDtLdf Ps kIf ljb]zL /x]sf] j}jflxs
;DaGw, k}t[s tyf dft[s / cGo kfl/jfl/s ;DaGw jf c+z,

243
www.lawcommission.gov.np

ck'tfnL ;DaGwL ljifo jf ;f];Fu ;DalGwt sfd, sf/afxL


ePsf] 7fpF g]kfn aflx/ /x]sf] ljifo,
-u_ sDtLdf Ps ;/f]sf/jfnf kIf ljb]zL /x]sf] / lghsf] ljb]zdf
/x]sf] ;DklQ ;DaGwL ljifo,
-3_ sDtLdf Ps kIf ljb]zL /x]sf] s/f/, u}/s/f/ ;DaGwL clwsf/
jf bfloTj ;DaGwL ljifo,
-ª_ ljb]zdf ;DkGg ePsf] s/f/ ;DaGwL ljifo .
:ki6Ls/0f M o; efusf] k|of]hgsf nflu æljb]zLÆ eGgfn] ljb]zL k|fs[lts JolQm jf
;Ël7t ;+:yf ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] ljb]zL d'n's ;d]tnfO{ hgfpF5 .
^(#= ljb]zLsf] sfg"gL ;Ifdtfsf] lgwf{/0f ul/g] M -!_ s'g} ljb]zL k|fs[lts JolQmsf] sfg"gL
;Ifdtf To:tf] JolQmsf] gful/stf /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ljb]zL k|fs[lts JolQmsf] gful/stf olsg x'g
g;s]df lghn] ;fdfGo ¿kdf a;f]af; -XofljRo"on /]lh8]G;_ u/]sf] d'n'ssf] /
lghsf] To:tf] a;f]af; klg olsg x'g g;s]df tTsfn lghn] a;f]af; u/]sf] d'n'ssf]
sfg"g adf]lhd lghsf] ;Ifdtf lgwf{/0f ul/g]5 .
-#_ s'g} ;Ël7t ;+:yfsf] sfg"gL ;Ifdtf jf j}wflgs x}l;ot lgwf{/0f ug'{ kbf{
To:tf] ;+:yf btf{ ePsf] d'n'ssf], To;/L btf{ ePsf] d'n's olsg x'g g;s]df To:tf]
;+:yfsf] k|wfg sfof{no /x]sf] d'n'ssf] / To:tf] d'n's klg klxrfg x'g g;s]df
To:tf] ;+:yfsf] sf/f]af/sf]] :yfg /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f ul/g]5 .
^($= ljb]zL JolQm j]kQf ePsf] jf lghsf] d[To' ePsf] cg'dfg M -!_ s'g} ljb]zL JolQm
j]kQf ePsf] jf lghsf] d[To' ePsf] s'/f cg'dfg ug'{ kbf{ To:tf] JolQmsf] gful/stf
/x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f ul/g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ljb]zL JolQmsf] gful/stf olsg x'g g;s]df lghsf]
;fdfGo a;f]af; /x]sf] d'n'ssf] sfg"g / To:tf] a;f]af; klg olsg x'g g;s]df lgh
j]kQf x'g' jf lghsf] d[To' ePsf] cg'dfg ug'{eGbf tTsfn cl3 a;f]af; u/]sf]
d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f ul/g]5 .
^(%= xsjfnfsf] lgwf{/0f ljb]zL sfg"g adf]lhd ul/g] M g]kfnleq a;f]af; ug]{ ljb]zLsf]
;DklQdf ck'tfnL k/L lghsf] xsjfnf lgwf{/0f ug'{ kbf{ To:tf] ljb]zLsf] gful/stf

244
www.lawcommission.gov.np

/x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd / To;/L gful/stf klxrfg x'g g;s]df h'g d'n'sdf
lghsf] ;fdfGo a;f]af; /x]sf] 5 ;f]xL d'n'ssf] / To:tf] a;f]af; klg olsg x'g
g;s]df tTsfn lghn] a;f]af; u/]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd xsjfnf lgwf{/0f
ul/g]5 .
^(^= d[tssf] ck'tfnL lgwf{/0f M -!_ g]kfndf s'g} ljb]zL JolQmsf] d'To' ePsf] sf/0fn]
ck'tfnL v'nf eO{ g]kfndf /x]sf] lghsf] ;DklQsf] xsjfnf / To;sf] k|fyldstfqmd
lgwf{/0f ug'{ kbf{ To:tf] JolQm d[To' x'Fbfsf avt lghsf] gful/stf sfod /x]sf]
d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f ul/g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sfg"g olsg x'g g;s]df lghsf] d[To' x'Fbfsf
avt sfod /x]sf] lghsf] ;fdfGo a;f]af; /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd / To:tf]
d'ns klg olsg x'g g;s]df g]kfn sfg"g adf]lhd lgwf{/0f ul/g]5 .
^(&= ;Ël7t ;+:yfsf] k|s[lt lgwf{/0f M s'g} sDkgL, k|lti7fg -kmfp08]zg_ jf cGo s'g}
;Ël7t ;+:yf klAns jf k|fOe]6 s] xf] ;f] s'/f lgwf{/0f ug'{ kbf{ To:tf] sDkgL,
k|lti7fg jf ;Ël7t ;+:yf btf{ ePsf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd / To:tf] sfg"g olsg
x'g g;s]df To:tf] sDkgL, k|lti7fg jf ;Ël7t ;+:yfsf] /lhi68{ jf k|wfg sfof{no
/x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f ul/g]5 .
^(*= ;DklQsf] lgodg M -!_ rn ;DklQsf] ck'tfnLsf] lgodg d[tssf] d[To' x'+Fbfsf avt
sfod /x]sf] ;fdfGo a;f]af; /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd x'g]5 .
-@_ crn ;DklQsf] ck'tfnLsf] lgodg To:tf] ;DklQ /x]sf] d'n'ssf] sfg"g
adf]lhd x'g]5 .
^((= g]kfnL gful/sn] ljb]zdf ljjfx ubf{ g]kfn sfg"g kfngf ug'{ kg]{ M -!_ g]kfnL
gful/sn] ljb]zL d'n'sdf ljjfx ubf{ g]kfn sfg"g adf]lhd lgwf{l/t ;Ifdtf, of]Uotf
/ zt{ k"/f ug'{ kg]{5 .
-@_ g]kfnL gful/sn] ljb]zdf ljjfx ubf{ k"/f ug'{ kg]{ cf}krfl/stf ljjfx
u/]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd x'g]5 .
t/ ljb]z l:yt g]kfnL /fhb"tfaf; jf dxfjfl0fHo b"tfaf;df ljjfx ubf{
g]kfn sfg"g adf]lhdsf] cf}krfl/stf klg k"/f ug'{ kg]{5 .

245
www.lawcommission.gov.np

-#_ pkbkmf -!_ / -@_ sf] k|lts"n x'g] u/L ePsf] ljjfxn] g]kfnleq dfGotf
kfpg] 5}g .
&))= ljb]zLn] g]kfndf ljjfx ubf{ lghsf] d'n'ssf] sfg"g kfngf ug'{ kg]{ M -!_ ljb]zLx¿
jf ljb]zL / g]kfnL gful/sn] g]kfndf ljjfx ubf{ ljjfx ug]{ k|To]s JolQmn] cf–
cfkm\gf] gful/stf /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{l/t ;Ifdtf, of]Uotf / zt{
kfngf ug'{ kg]{5 .
-@_ g]kfndf ljb]zLn] ljjfx ubf{ k"/f ug'{ kg]{ cf}krfl/stf g]kfn sfg"g
adf]lhd x'g]5 .
t/ g]kfnl:yt ljb]zL /fhb"tfaf; jf dxfjfl0fHo b"tfaf;df ljjfx ubf{
;DalGwt d'n'ssf] sfg"g adf]lhdsf] cf}krfl/stf k"/f ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ sf] k|lts"n ePsf] ljjfxn] g]kfnleq dfGotf kfpg]
5}g .
&)!= ljjfxsf] kl/0ffd cfkm\gf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd x'g] M -!_ ljjfx kZrft\ bDkltsf]
j}jflxs ;DaGw tyf ljjfxsf] kl/0ffd lghx¿sf] gful/stf Pp6} d'n'ssf] eP To:tf]
d'n'ssf] sfg"g adf]lhd, To:tf] d'n's km/s km/s ePdf lghx¿n] ;fdfGo ¿kdf
a;f]af; u/]sf] d'n'ssf] / To:tf] d'n's klg km/s km/s ePdf lghx¿ tTsfn
a;f]af; u/]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ljjfxsf] kl/0ffd lgwf{/0f x'g g;s]df lghx¿n]
ljjfx u/]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f x'g]5 .
&)@= dft[s tyf k}lqs clVtof/L gful/stf /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd x'g] M -!_
dft[s tyf k}lqs clVtof/L nufot cfdf, afa' / 5f]/f, 5f]/Lsf] ;DaGw 5f]/f, 5f]/Lsf]
gful/stf /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgoldt x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sfg"g olsg gePsf]df cfdf, afa' ;fdfGo ¿kdf
a;f]af; u/]sf] d'n'ssf] sfg"g / To:tf] d'n's klg olsg gePsf] cj:yfdf lghx¿
tTsfn a;f]af; u/]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgoldt x'g]5 .
&)#= wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] JolQmsf] gful/stf /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd x'g] M
wd{k'q jf wd{k'qL /flv;s]kl5 wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] / wd{k'q jf wd{k'qL x'g] JolQm
aLrsf] ;DaGw wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] JolQmsf] gful/stf /x]sf] d'n'ssf] sfg"g

246
www.lawcommission.gov.np

adf]lhd / To:tf] sfg"g olsg x'g g;s]df wd{k'q jf wd{k'qL /fVg] JolQm ;fdfGo
¿kdf a;f]af; u/]sf] d'n'ssf] sfg"g / To:tf] sfg"g klg olsg x'g g;s]df
lghx¿n] ;fdfGo ¿kdf j}jflxs hLjg ofkg ub}{ cfPsf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd
lgwf{/0f x'g]5 .
&)$= ;+/Ifs jf dfyj/sf] lgwf{/0f M -!_ c;Ifd jf cw{;Ifd JolQmsf] ;+/Ifs jf dfyj/sf]
lgwf{/0f To:tf]] JolQmsf] gful/stf /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] d'n's olsg x'g g;s]df lghsf] ;fdfGo a;f]af;
/x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd / To:tf] d'n's klg olsg x'g g;s]df lghsf] tTsfn
a;f]af; /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f x'g]5 .
-#_ ;+/Ifs jf dfyj/ / ;+/IfsTj jf dfyj/Ldf /x]sf] JolQmsf] ;DaGw
;+/Ifs jf dfyj/ ePsf] jf lgo'Qm ePsf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f x'g]5 .
t/ ;+/IfsTj jf dfyj/L cGtu{t /x]sf] JolQmsf] ;fdfGo a;f]af; g]kfndf
ePdf g]kfn sfg"g adf]lhd lgwf{/0f x'g]5 .
&)%= a;f]af; /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f x'g] M -!_ dfgf] 5'l§Psf] ljifo lgodg
ug'{ kbf{ ljjflxt bDklt ;fdfGo ¿kdf a;f]af; u/]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd
lgodg x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgodg ubf{ bDkltx¿sf] ;fdfGo ¿kdf a;f]af;
u/]sf] d'n's km/s km/s ePdf lghx¿ clGtd k6s ;fdfGo ¿kdf a;f]af; u/]sf]
d'n'ssf] sfg"g adf]lhd / To:tf] d'n's klg olsg x'g g;s]df h'g d'n'ssf]
cbfntdf dfgf] rfdnsf] d'2f /x]sf] 5, ;f]xL d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgodg x'g]5 .
&)^= ljb]zdf ePsf] ;DaGw ljR5]bn] dfGotf kfpg] M g]kfnL gful/sx¿ aLr jf g]kfnL
gful/s / ljb]zLaLr ljb]zdf ;DaGw ljR5]b ePsf]df ;DaGw ljR5]b ePsf] d'n'ssf]
sfg"g adf]lhd To:tf] ;DaGw ljR5]b ePsf] /x]5 eg] To:tf] ;DaGw ljR5]bn] g]kfn
sfg"g adf]lhd dfGotf kfpg]5 / To:tf] sfof{Gjog x'g ;Sg]5 .
&)&= :jfldTjsf] cGt/j:t' ;DklQ /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd x'g] M -!_ s'g} ;DklQsf]
:jfldTj jf ef]uflwsf/ cGtu{tsf] cGt/j:t' To:tf] ;DklQ /x]sf] d'n'ssf] sfg"g
adf]lhd lgwf{/0f x'g]5 .

247
www.lawcommission.gov.np

-@_ crn ;DklQ pk/ :jfldTj sfod x'g] jf cGTo x'g] cj:yf To:tf] ;DklQ
/x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f x'g]5 .
&)*= uGtJo:ynsf] sfg"g adf]lhd j:t'sf] lgodg x'g] M 9'jfgL x'g] qmddf s'g} j:t'
kf/jxgdf /xFbf To:tf] j:t' uGtJo :ynsf] sfg"g adf]lhd lgodg x'g]5 .
&)(= s/f/ sfg"g kIfx¿n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g] M -!_ s'g} s/f/nfO{ lgoldt ug]{ sfg"g
-uelg{Ë n_ To:tf] s/f/sf kIfx¿n] s/f/df lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd sfg"g lgwf{/0f gePsf]df To:tf] s/f/ kl/kfngf x'g]
d'n'ssf] / To:tf] d'n's klg olsg x'g g;s]df To:tf] s/f/ ;DkGg ePsf] d'n'ssf]
sfg"g adf]lhd To:tf] s/f/ lgoldt x'g]5 .
t/ g]kfndf ;DkGg ePsf] s/f/ g]kfn sfg"gaf6 g} lgoldt x'g]5 .
&!)= ljb]zdf ePsf] lnvtn] dfGotf kfpg] M g]kfn aflx/ ul/Psf] s'g} s/f/ jf lnvtsf]
j}wtf h'g d'n'sdf To:tf] s/f/ jf lnvt ePsf] xf] To:tf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd
lgwf{/0f ul/g]5 / To:tf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd /Lt k'u]sf] /x]5 eg] To:tf] s/f/
jf lnvt sfg"g ;Ddt ePsf] dflgg]5 / g]kfndf dfGotf kfpg]5 .
&!!= bfg as; bftfsf] gful/stfsf] sfg"gaf6 lgodg x'g] M -!_ bfg jf as;sf] j}wtfsf]
ljifo bfg as; lbFbfsf avt sfod /x]sf] bftfsf] gful/stfsf] sfg"g adf]lhd
lgodg x'g]5 .
-@_ bfg jf as; h'g 7fpFdf lbOPsf] xf] ;f]xL d'n'ssf] sfg"g adf]lhd
cf}krfl/stf k"/f ul/Psf] eP /Ltk"j{s bfg jf as; k|bfg ul/Psf] dflgg]5 .
&!@= b[is[lt jfktsf] bfloTj lgwf{/0f M -!_ ljb]zL, ljb]zL j:t' jf ljb]zdf ePsf] sfd
;dfj]z ePsf] sfg"g adf]lhd b[is[lt dflgg] sfd jfktsf] bfloTj lgwf{/0f ubf{
To:tf] sfd ePsf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f ul/g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sfd s'g} Ps d'n'sdf k|f/De eO{ To;sf]
sf/0faf6 kl/0ffd csf]{ d'n'sdf pTkGg ePdf kl/0ffd pTkGg ePsf] d'n'ssf] sfg"g
adf]lhd bfloTj lgwf{/0f ul/g]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd bfloTj lgwf{/0f x'g g;s]df h'g d'n'sdf b'is[lt
dflgg] sfd ePsf] 5 ;f]xL d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f ul/g]5 .

248
www.lawcommission.gov.np

&!#= cw{ s/f/ jf cg'lrt ;Dj[l4 jfktsf] bfloTj M cw{ s/f/ jf cg'lrt ;Dj[l4 jfktsf]
bfloTj lgwf{/0f ug'{ kbf{ To:tf] sfd ePsf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f x'g]5 .

&!$= cGo ljifo lghL cGt//fli6«o sfg"gsf dfGo l;4fGt adf]lhd x'g] M -!_ o; efudf
pNn]v gePsf ljb]zL, ljb]zL j:t' jf ljb]zdf ePsf] sfd ;dfj]z ePsf] s'g}
ljifosf] ;DaGwdf lgwf{/0f ug'{ kbf{ To:tf] ljifodf g]kfn sfg"gdf 5'§} Joj:yf ePsf]
/x]5 eg] g]kfn sfg"g adf]lhd / To:tf] Joj:yf gePsf]df lghL cGt//fli6«o
sfg"gsf dfGo l;4fGt adf]lhd lgwf{/0f ul/g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg To:tf] pkbkmf
adf]lhdsf] ljifo g]kfn sfg"g adf]lhd g} lgwf{/0f x'g ;Da4 ljifosf ;Dk"0f{ kIfx¿
;xdt ePdf To:tf] ljifo g]kfn sfg"g adf]lhd lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .
&!%= bf]xf]/f] gful/stf /x]sf]df ;fdfGo a;f]af; /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd x'g] M -!_
o;  efudf gful/stf /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd s'g} ljifo lgwf{/0f x'g]
elgPsf]df s'g} JolQmsf] Ps} k6s b'O{ jf b'O{eGbf a9L b]zsf] gful/stf /x]sf]df
lghsf] gful/stf /xL ;fdfGo a;f]af; ub}{ cfPsf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f
x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd To:tf] ljifo lgwf{/0f x'g
g;s]df gful/stf /xL cToGt lgs6td ;Da4tf /x]sf] -di6 Snf]h]i6 sg]Szg_
d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f x'g]5 .
t/ g]kfnL gful/stf ;d]t /x]sf], g]kfndf ;fdfGo a;f]af; /x]sf] jf
u}/cfjf;Lo g]kfnL gful/ssf] xsdf g]kfn sfg"g adf]lhd lgwf{/0f x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ljifo z/0ffyL{ jf /fHoljlxg JolQmsf] xsdf eP
To:tf] JolQmsf] ;fdfGo a;f]af; /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd / To:tf] sfg"g klg
lgwf{/0f x'g g;s]df lghsf] tTsfn a;f]af; /x]sf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f
x'g]5 .
&!^= ljb]zL cbfntaf6 d'2f sf/afxL ug{ :jLs[lt lbg ;Sg] M -!_ g]kfnsf] s'g} cbfntdf
ljb]zL kIf eO{ ljrf/fwLg /x]sf] d'2f To:tf] kIf /x] a;]sf] d'n'ssf] cbfntaf6
;dfwfg ug{ pko'Qm / Jofjxfl/s ePsf] sf/0f hgfO{ d'2fsf b'j} kIfn] cbfntdf

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

249
www.lawcommission.gov.np

;+o'Qm lgj]bg lbPdf / To;/L lbPsf] lgj]bg hfFra'em ubf{ dgfl;a b]lvPdf
cbfntn] To:tf] d'2fsf kIfx¿sf] dfu ad]flhdsf] ljb]zL cbfntaf6 d'2fsf] sf/afxL
ug]{ u/L :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cbfntn] s'g} d'2fsf] ;DaGwdf ljb]zL cbfntaf6
sf/afxL ug{] u/L :jLs[lt k|bfg ul/;s]kl5 k'gM ;f]xL ljifodf g]kfnsf] cbfntaf6
sf/afxL ul/g] 5}g .
&!&= g]kfnsf] cbfntdf ljrf/fwLg d'2f d'ntaL /fVg ;Sg] M g]kfnsf] cbfntdf kIfx¿
aLr s'g} d'2f ljrf/fwLg /x]sf]df To:tf kIfx¿ aLr ;f]xL ljifodf ljb]zsf] s'g}
cbfntdf ;d]t d'2f rn]sf]df / lghx¿ aLr csf]{ b]zdf rn]sf] d'2fdf x'g]
k}m;nfaf6 g]kfnsf] cbfntdf rn]sf] d'2fdf k|ToIf c;/ kg{ ;Sg] b]vL g]kfndf
rn]sf] d'2f d'NftaL /fVg kIfx¿n] lgj]bg lbPdf cbfntn] lghx¿ aLr ljb]zdf
rn]sf] d'2f k}m;nf geP;Ddsf] nflu To:tf] d'2f d'ntaL /fVg ;Sg]5 .
&!*= g]kfnsf] cbfntnfO{ If]qflwsf/ x'g] M b]xfosf ljifosf ;DaGwdf pTkGg ljjfbsf]
sf/afxL / lsgf/f ug]{ If]qflwsf/ g]kfnsf] cbfntnfO{ x'g]5 M–
-s_ g]kfnleq a;f]af; ug]{ ljb]zLx¿aLr jf ljb]zL / g]kfnL gful/s aLr
o; ;+lxtf jf cGo sfg"g adf]lhd lgoldt ePsf ljifo,
-v_ g]kfndf a;f]af; ug]{ ljb]zL k|ltjfbL ePsf] d'2fsf] ljifo,
-u_ d[To' x'Fbfsf avt g]kfndf ;DklQ eO{ g]kfndf a;f]af; ug]{ ljb]zLsf]
ck'tfnLsf] ljifo,
-3_ g]kfnL gful/s / ljb]zL aLr ljb]zdf n]gb]g Jojxf/ jf sf/f]af/
ePsf]df To;sf] e'QmfgL g]kfnleq x'g] ljifo,
-ª_ ljb]zLx¿aLr jf ljb]zL / g]kfnL gful/s aLr g]kfnleq /x]sf] ;DklQ
;DaGwL ljifo,
-r_ g]kfnleq ;DkGg jf g]kfndf kl/kfng x'g] ljb]zL JolQmx¿aLr jf
sDtLdf Ps kIf g]kfnsf] gful/s jf ;Ël7t ;+:yf kIf /x]sf] s/f/
;DaGwL ljifo,

250
www.lawcommission.gov.np

-5_ kIf jf ljkIf b'j} g]kfnL gful/s ePsf] jf g]kfndf ;fdfGo a;f]af;
ePsf ljb]zL /x]sf] g]kfn aflx/ ePsf] b'is[lt, cw{s/f/ jf cg'lrt
;Dj[l4 ;DaGwL ljifo,
-h_ g]kfnsf cbfntaf6 lg?k0f ug'{ kg]{ bkmf ^(( sf] pkbkmf -@_
cGtu{tsf ljifo .
&!(= d'2f;Fu ;DalGwt cGo ljifo klg g]kfnsf] cbfntaf6 ;dfwfg x'g ;Sg] M ljb]zL
;+nUg eO{ d'Vo ljjfbsf] ;dfwfg ug]{ clwsf/ If]q cGtu{t g]kfnsf] cbfntdf
rn]sf] s'g} d'2fdf To;;Fu ;DalGwt cGo ljifosf] ;d]t ;dfwfg ug'{ kg]{ b]lvPdf
cbfntn] To:tf] ljifodf ;d]t cfkmgf] clwsf/ If]q u|x0f u/L ;dfwfg ug{ ;Sg]5 .

&@)= ;lGw ePsf]df ;f]xL adf]lhd x'g] M o; efudf pNn]v ePsf s'g} ljifosf ;DaGwdf
g]kfn kIf ePsf] s'g} ;lGwdf 5'§} Joj:yf ePsf]df To:tf] Joj:yf pk/ o;
kl/R5]bdf n]lvPsf] s'g} s'/fn] c;/ kfg]{ 5}g .
&@!= o; kl/R5]bsf] Joj:yf nfu" gx'g] M -!_ o;  efudf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg o; efu cGtu{tsf sfg"gL Joj:yf g]kfndf nfu" ubf{ ;fj{hlgs Joj:yf
-klAns c8{/_ k|lts"n x'g] /x]5 eg] To:tf] cj:yfdf o;  efusf] Joj:yf nfu" x'g]
5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cj:yf pTkGg ePdf o; efusf ljifox¿ cGo
;Da4 dfkb08 -lnª\lsË qmfO6]l/of_ af6 / To:tf] dfkb08 lgwf{/0f x'g g;s]df
g]kfn sfg"g adf]lhd lgoldt x'g]5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

251

You might also like