TEORIJA SOCIJALNOG RADA

I EPISTEMOLOŠKE NEDOREČENOSTI TEORIJE SOCIJALNOG RADA

1.1. SPREGA DREVNE DELATNOSTI I MLADE NAUKE
Medju mnogim pitanjima o nauci socijalnog rada, posebna paznja pridaje se preciziranju vremenskog nastanka njene
nauke, kako u prakticnom tako i u teorijskom obliku.
Cesto se potencira na ranom srednjem veku kao i pojavi kapitalizma, ali da li su ljudi zaista tek u srednjem veku poceli
biti humani?
Tokom 600.000 godina na koliko se procenjuje starost covekovog drustvenog bica, kroz zadovoljenje egzistencijalnih
potreba, dolazi se do zakljucka da bez obzira na sadrzaj rada i njegovu usmerenost ka zivotnim potrebama, njegova
kljucna odrednica je socijalna priroda.
Zbog toga nauka socijalnog rada nije neka nova, moderna i savremena nauka, ve nesto sto postoji od davnina. Od kad
postoji covecanstvo, postoji i socijalni rad, samo se on skoro uoblicio u ovaj profesionalni oblik.
Jos u vreme hordi postojale su neke forme socijalnog rada kao sto je solidarnost i uzajamnost. ( horda- prastari oblici
covekovog zivota)
Ono sto je zajednicko za sve teoreticare i njihove teorije jeste opsta ljudska dobrobit i blagostanje.

 ! Nauka o socijalnom radu nastaje veoma rano, samim nastankom coveka i njegove civilizacije. Jos 600.000
godina covek je svojim radom zadovoljavao svoje primarne potrebe (hrana, staniste, zastita…), a taj rad je
uvek imao drustveni karakter. Ljudi su radom uspostavljali medjuljudske odnose, saradnju, zajednistvo.
 Humanisticka delatnost socijalnog rada i njen razvoj su dijalekticki povezani sa civilizacijskim razvojem. Jedna
drugu uslovljavaju.
 Nauka o socijalnom radu je slicna srodnim naukama, koje su je uslovile: sociologija, psihologija, pedagogija-
utemeljene u 19. Veku.
 Ona ima svoju istoriju i predistoriju (saznanja iz mitologije, religijskih ucenja, narodnih predanja, filozofije…)
 Nije uspostavila istorijsko-kompatibilnu vezu izmedju predistorijskog i istorijskog razvoja. To je glavni uzrok
zbog neresenog problema oko pitanja polozaja nauke socijalnog rada u odnosu na druge.

 ! Da bi doslo do zasnivanja naucne delatnosti socijalog rada mora da ispunjava zahteve:

1. Precizno definisan predmet istrazivanja;
2. Filozofsko-epistemoloska osnova;
3. Pojmovno-kategorijalni aparat;
4. Vrednosti;
5. Principe i metode;
6. Reseno pitanje naziva nauke.
 ! Prva skola za obrazovanje socijalnih radnika u Holandiji 1896. Godine; Francuska i SAD- 1898; Nemacka- 1899;
Palilula 1957.
- Procvat profesionalnog identiteta (strucno-obrazovnog);
1. Centar za socijalni rad vezuje se 50. Ili 60. Godina proslog veka.
- Drevnost socijalnog rada prati drevna mudrost.
- U genezi ljudske misli urezano je i preoblikovano duhovno iskustvo (izraz svakodnevnog saznanja)
- Preduslovi za razvoj skole, institucije

1
1.2. RASKOŠNA ZBIRKA ILI ZBRKA RAZLIČITIH TEORIJA SOCIJALNOG RADA

 Za shvatanje teorijeske sfere potrebno je objasniti pojam teorija. Ona podrazumeva proces rasudjivanja,
sticanja provere saznanja o izucavanoj pojavi. Ona pokusava da otkrije skrivenu sustinu svega sto postoji
– Hegel, pojasnjavajuci njenu dubinu i bogatstvo.

Grcki termin – THEORIA Ishod istrazivanja bilo kog fenomena

Latinski – SPECULATIO rezultira makar minimalnim “polaganjem
Arapski – NAZAR
racuna” o tome “sta jeste” (grcki
LOGOC DONAI)
 Logos promislja predmet svog istrazivanja, polaze racune u skladu sa sustinom predmeta koji se
istrazuje. Rezultat takov posmatranja je u formi IZVODJENJA ZAKONA.
 Totalitet delatnosti socijalnog rada je visedimenzionalan.

GNOSEOLOGIJA – teorija saznanja;

ONTOLOGIJA – nauka o bivstvu, bicu;
ANTROPOLOGIJA – o coveku;
AKSIOLOGIJA – vrednostima;
METODOLOGIJA – o istrazivackim postupcima;
ETIKA – o moralu;

1.3. PRIVIDNE NEDOUMICE TEORIJE SOCIJALNOG RADA

Koje su razne dileme teorije socijalnog rada?

1. Naziv: da li je bolje govoriti o teoriji ili o teorijama?

TEORIJA:- misaono saznajni proces( posmatranje, zakljucivanje, otkirvanje sustine); - naziv naucne discipline (ona
istovremeno moze da ozanacava).
Ispravan je naziv teorija, dok u okviru te teorije postoje razlicite orijentacije, pristupi, disclipline koje joj daju doprinos
( etika, estetika, antropologija).

2. Teorijski pristup je valjan ako je prakticno primenljiv (ispravan je ukoliko moze prakticno da se primeni)
– ova dilema je nelogicna, jer praksa ne moze biti jedini pokazatelj, da li bi inace bilo moguce govoriti o
teoriji? Nemoguce je, jer bi i takva teorija koja se ogranicava samo na praksu morala da sadrzi odredjena
teorijska znanja.

3. Savremenost: postavlja se niz pitanja – na koga se ona odnosi; da li na teoreticara ili istrazivanje pojave?
Kada ona nastaje i do kada traje tj. kada prestaje njena savremenost? Da li u nju onda mozemo svstati
psihoanalizu, bihejviorizam, kogniciju posto one nisu nastale u savremenosti? Razlika izmedju
savremenih tema kojima se bavi i starijih koje su joj nepotrebne.

Predstavlja koncept od davnina, samo je sad

-samo se tako zove !!! nazvan modernim tj. savremenim.

Postavlja
2 se pitanje sta predstavlja granicu kada
nesto zastareva, ali sve sto je moderno nekad
mora zastareti tj. izaci iz mode.
 4. Kultura i teorija socijalnog rada – da li mozemo da jedan nacin pristupa socijalnog rada primenjujemo
na razlicite kulturne sredine? Oni koji zastupaju univerzalni socijalni rad smatraju da je stvar izbora, s
tim sto je bolje izabrati sto moderniju teoriju. Oni smatraju da je delatnost socijalnog rada pruzanje
materijalne, zdravstvene, zastitne, savetovne pomoci, koja se svuda u svetu obavlja na isti nacin.
Medjutim, neophodno je da istinski socijalni rad svakoj kulturnoj sredini pristupa na njoj svojstven nacin,
jer ce se inace ostvariti suprotni efekti. Neophodno je istraziti svaku kulturu da ne bi doslo do
neprijatnosti. Npr. Razlika izmedju istocne kulture (porodicna odgovornost, vrednosti proistekle iz
mitologije, obicaja, narodnog predanja…) i zapadne kulture (trzisna borba, vladaju individualna prava i
slobode).
Svaka kultura zahteva toj kulturnoj sredini odgovarajucu teoriju !!!.

5. Univerzalna delatnost socijalnog rada – Ivo Rastimir Nedeljkovic i Milan Petrickovic shbataju socijalni
rad kao univerzalnu delatnost koja se razvija jos od razvoja coveka, krece od prvihj ljudskih zajednica, od
spontanih aktivnosti, preko humanitarnih profesija poput svestenika, lekara, prosvetnih radnika pa sve
do profesionalnog socijalnog rada.

 Postoji od kako postoji covek samo u razlicitim oblicima, nije se tako zvala. Bile su normalne neke
stvari.
 Da bi se dostigao najvisi ljudski ideal (humanizacija), kao sastavni deo religije, morala i kulture.

Profesor socijalnog rada je samo jedan oblik univerzalne delatnosti socijalnog rada.

 Kulturni univerzitet – ovde je poenta u tome da se uvek mora uzeti u obzir kulturni koncept iz koga neko
dolazi i ne mogu se primenjivati univerzalni sabloni i obrasci, a da se ne uzme u obzir pozadina koja stoji i
prilagodjenost.
 Odnos narodnog i naucnog iskustva – predstavlja ono sto je neformalno: tradicija, obicaji, sve sto se
prenosilo sa kolena na koleno, sve to predstavlja fenomenalno, neistrazeno izvoriste, sto za nauku
socijalnog rada, bez obzira sto narodna osnova nije akademska, sto mogu biti vredan izvor i nacin
komunikacije medju ljudima.
Kao i mitovi, legende, umetnosti, pesme, price.
Sve sto je narodno stvaralastvo, moze biti veran i znacajan izvor.

1.4. NEDELJIVA DIJALEKTIČKA PROŽETOST TEORIJE I PRAKSE SOCIJALNOG RADA

Odnos teorije i prakse, koliko je slozen?
Odgovor lezi u konstataciji o neophodnoj primeni teorije znanja u praksi

- Prakticna delatnost
Dva pojavna oblika jednog te istog
- Teorijsko misljenje
} fenomena

Njihov odnos se moze pratiti kroz civilizacijsku mudrost, predanja, religijska ucenja svih naroda sveta.

3
  Dijalekticki karakter postoji medju njima, one su medjusobno uslovljene, zavisne i povezane jer teorija
daje odrenjena saznanja koja nemaju svrhu i ne daju rezultate u praksi, a kroz praksu mozemo proveriti
teoriju saznanja.

 Praksa se rukovodi teorijskim saznanjima, nakon cega ih preradjene, proverene i umnozene vraca teoriji,
ona ih na svojstven nacin dalje razvija, zatim ih ponovo ustupa praksi od koje ih je dobila.

1.5. KAKVA JE TEORIJA POTREBNA NAUCI SOCIJALNOG RADA?

Odlike tsr.

1. Dijalekticki karakter (Hegel) – predstavljua metodu dolazenja do istine kroz rasclanjavanja slojeva. (sloj
po sloj, korak po korak), karakteristican je po tome sto moramo proci kroz mnogo slojeva da bismo dosli
do sustine. Zapravo to je jedno prodiranje u sustinu stvari. Npr. Maloletnik koji krade : neophodno je
pronaci sustinu njegovog prestupa. Najpre ispitati osnovne stvari i pokusati doznati uslove koji su doveli
do krivicnog dela. Ispitati njegov odnos sa porodicom, uticaj koji ona ima na njega, pa tek onda
prosudjivati.
Sto se tice naucnog zasnivanja delatnosti socijalnog rada, postavlja se pitanje kako nazvati nauku koja se odnosi na
humanisticnu delatnost.
Pominju se razliciti nazivi nauka o, nauka za (psiho, pedagog)  da li je logicno da isti termin oznacava delatnost i nauku
koja se izucava?

 Zaceci profesora socijalnog rada vezuju se za nastanak kurseva i skola za strucno osposobljavanje
socijalnih radnika krajem 19. veka  (doprinos drzave novcanom nadoknadom)

 Zasto nije dobro previse se oslanjati na druge nauke?

Zato sto se samo nauka menja, razvija. Ona ne moze da samo prikuplja podatke iz srodnih nauka, vec treba da oformi
svoj predmet i da zadrzi svoju autenticnost i neponovljivost, [ne treba se ici u krajnost] kako bi se govorilo o jednoj
epistemoloski dobro fundiranoj nauci socijalnog rada koja ima svoje vrednosti, teorije, metode i sl.

 Korektivne mere se sprovode kako bi, na prvom mestu, zastitile ono drustvo i onu situaciju koja je
dovela do problema, trazeci njegov izvor. Kod ovih mera dolazi do protivrecnosti jer one ne menjaju
izvor onoga sto nije dobro nego samo sumiraju posledice jer humanisticke nauke koje su nastale radi
zastite pojedinaca, grupe, zajednice istog tog pojedinca( grupu, zajednicu) kaznjavaju kao da stite sistem
koji ne valja.

 Mnoge definicije isticu kao sustinu socijalnog rada pruzanje pomoci. Medjutim, takvo shvatanje dovodi
do loseg uticaja, stvaranja zavisnosti i nemogucnosti da se u potpunosti resi problem. Trazenjem pomoci
coveka stavljamo u pasivnu poziciju u kojoj on postaje zavistan od nas. Moramo proceniti njegove
kapacitete i nekada osobu pustiti i ne pomoci joj kako bi ona shvatila i spoznala svoju snagu. Covek mora
da se podstice u razvoju njegovih potencijala, usavrsavanju putem rada, sporta, kulture ; razvoju licne
odgovornosti, osamostaljivanjum njihovom osposobljavanju za zivot.

4
Rad kao stvaralacku delatnost cini covek kao ljudsko bice. On potvrdjuje covekovu genericku sustinu (ono po cemu se
razlikuje od drugih vrsta u prirodi). Rad se uvek obavlja u okviru drustva (ima drustveni karakter). Covek u radu, osim sto
uspostavlja odnose prema drugima, podrazumeva saradnju I osnova je covekove drustvenosti. Covek ima svest.
Rad je dokazivanje, samoprevazilazenje, dokaz da smo nesto uredili, promenili.
To je svrsishodna, ciljana delatnost kojom covek menja sebe.

 Dualisticki stvaralacki karakter:

- svojom svesnom delatnoscu menja prirodu i prilagodjava je sebi
- radi na sebi, problikuje sopstvenu prirodu.

Uvek stvaralacka I samostvaralacka delatnost.

alfa I omega (oni koji daju I oni koji primaju pomoc)

 Filozofija imoralizma Fridrih Nicea

AMORALNOST – neutralan stav prema moralu;
ANTIMORALNOST – negativan stav prema moralu, nepridavanje znacenja;
NEMORALNOST – suprotno postupanje u odnosu na moral

Nice poziva da se tezi moralu.

IMORALIZAM – ljudska teznja za preispitivanje koncepta, ne da ih uzima zdravo za gotovo.
Nice suprostavlja moral gospodara, onaj ko je dovoljno mocan da uspostavlja svoja pravila i moral stada (robova),
postuje religiju I kulturu.

VITALNOST – zivotne delatne energije, mogucnost da se predje iz morala stada u moral gospodara.

 Teznja ka nadcoveku, ici ka najudaljenijem, bezati od bliznjeg, pronaci najbolju verziju sebe;

REZILIJENTNOST – otpornost, snaga koju svako ima u vecoj ili u manjoj meri.

VITALNOST – O moralu kao dosadasnjem nacinu odnosenja coveka prema svetu, on vidi prepreku za razvijanje
vitalnosti, te taj ….. smatra slabljenjem vrednosti.

MORAL STADA – Potencira istorijsku cinjenicu da je najveci deo covecanstva do sad bio u polozaju vladajuceg morala, u
smislu apsolutnog pokoravanja i poslusnosti.

MORAL GOSPODARA – Ne misli se na careve, kraljeve, politicare… nego se misli na coveka kao svesno bice koje drzi do
sebe kao licnosti.

5
 III PREDMET TEORIJE SOCIJALNOG RADA
3.1. TEORIJSKO UTEMELJENJE PREDMETA ISTRAŽIVANJA- STOŽER NAUKE SOCIJALNOG RADA
Elementarno pitanje teorije socijalnog rada je preciziranje njenog predmeta istraživanja, tj. koje sadržaje, pojave i
procese nastoji da izuči, objasni i predvidi.
Samo jezgro (stožer) naučnog zasnivanja teorije socijalnog rada predstavlja pravilno odredjenje predmeta istraživanja
zahvaljujući kome se jedino i može prodreti u suštinu posmatranog fenomena (socijalnog rada).
Čitava konstrukcija nauke socijalnog rada je najdirektnije uslovljena sopstvenim predmetom istraživanja
Pečat (ili šta uslovljava) različitost mnogobrojnih pristupa u oblasti teorije socijalnog rada daje različitost odredjenja
obima i sadržaja predmeta istraživanja (tako, npr. usko i jednostrano definisan predmet srodi univerzalnu delatnost
socijalnog rada samo na njegov najniži profesionalni segment bavljenja društvenim devijacijama. Time se naučno
zasnivanje zadovoljava praktičnom operacionalizacijom saznanja najčešće iz oblasti psihologije i sociologije).
Mogućnost izgradnje jedne razradjene filozofsko-metodološke osnove teorije socijalnog rada otvara takvo odredjenje
predmeta teorije socijalnog rada koji je shvaćen u njegovoj univerzalnosti kao specifična forma ljudske humanizacije, tj.
shvatanje čoveka u totalitetu njegove složene rodne (genetičke) prirode.
Sadržaj ozbiljne filozofske osnove teorije socijalnog rada počiva na valjanoj ontologiji*, filozofskoj antropologiji*,
gnoseologiji*, metodologiji (metoda), aksiologiji*, etici (moral) i estetici (lep) socijalnog rada.
Današnji status nauke socijalnog rada u smislu izgradjenosti njene filozofske osnove je takav, da do danas nauka nije
razvila jedan uskladjen (koherentan) teorijsko-filozofski sistem, već je ostala na nivou parcijalnih i spontanih obrada ili
dodirivanja pojedinih pitanja (najčešće segmenata iz oblasti metodologije, aksiologije i etike).
Esenciju (suštinu) nauke socijalnog rada izražava univerzalno odredjen predmet teorije socijalnog rada.
Discipline koje zalaze u postojanost narodnog života i njegove kulturne predaje koje mora da uvaži nauka socijalnog
rada: antropologije, antropogeografija, entologija, etnopsihologija, narodna književnost i njima srodne oblasti.

Nauka socijalnog rada u sladu sa svojim predmetnim sadržajem mora da postavi i svoje paradigmatične obrasce koji u
obliku principa regulišu njena osnovna teorijsko-metodološka polazišta. Kada je predmet socijalnog rada shvaćen u
njegovoj univerzalnosti onda on stoji u saglasnosti sa mnogobrojnim principima (idejnim smernicama) koji vode u pravcu
svestranog ljudskog razvoja i dobrobiti.

Gotovo neiscprnu riznicu iskustvenih principa (idejnih smernica) koji doprinose multidisciplinarnosti teorije socijalnog
rada prestavljau sadržaji mitologije, predanja, teologije, filozofije i umetnosti, tj. opšteg duhovnog stvaralaštva i kulture.

Kada je u pitanju medjusobna uslovljenost predmeta i principa nauke socijalnog rada, u okviru teorije socijalnog rada,
mogućnost „kopernikaskog* obrta“ je ogleda u tome što univerzalni teorijski pristup preispituje mogućnost
„kopernikaskog obrta“ klasičnog principa „pomoći do samopomoći“ koji je opšteprihvaćen u institucionalnoj praksi
socijalnog rada, u princip „samopomoći do pomoći“.

Osim na principe (načela), teorijsko odredjenje predmeta socijalnog rada je neposredno reflektuje i na ustanovljavanje
cilja, tj. krajnje svrhe socijalnog rada (tako se npr. teorijski pristup kkoji predmet socijalnog rada svodi na pružanje
pomoći kao postavljenim ciljem zadovoljavanja menjanjem, adaptacijom i prilagodjavanjem svojih korisnika u postojeće
društvene okvire. Time se teorija vulgarizuje i svodi na primenu kliničko-medicinskih obrazaca).

Teorija koja predmet socijalnog rada shvata univerzalno može sebi postaviti smeliji cilj (krajnju svrhu) koji ne teži
menjanju ljudi, već promeni društvenih odnosa (što je karakteristično za radikalni socijalni rad).

6
Iz univerzalnog odredjenja predmeta socijalnog rada (tj. kada odredjenje predmeta izražava humanističku suštinu
delatnosti socijalnog rada) proizilazi i tom predmetu odgovarajuća metodologija socijalnog rada. Takva metodologija
prevazilazi veštačku granicu izmedju institucionalnog socijalnog rada (sa pojedincem, grupom i u lokalnoj zajednici) i
raznovrsnih oblika svakodnevnog življenja u okviru porodice, roda-familije, dorosusedstva i šire lokalne zajendice.

Specifične tehnike koje podrazumeva metodološko pretakanje stručnog (institucionalnog) socijalnog rada u njegove
životne forme su: posmatranja sa učešćem, intervju i biografije i sl.

Stožer (osnovno jezgro) strukture i kvaliteta humanističke nauke socijalnog rada predstavlja odredjen predmet socijalnog
rada i način njegove interpretacije.

Odredjenje predmeta teorije socijalnog rada i način njegove interpretacije predstavlja alfu i omegu nauke socijalnog rada
zato što se odredjenje predmeta preslikava (refleksuje) u: idejno-misaonu formu filozofske osnove (tj pitanja saznanja,
bitka, vrednosti, morala); principe (načela, idejne smernice); ciljeve (krajnje svrhe); metode; i tehnike nauke socijalnog
rada.

3.2. APSURD SIROMAŠNIH TEORIJSKIH UPROŠĆAVANJA RASKONOŠNOG PREDMETA

Osnovne determinante različitih pristupa u odredjenju predmeta istraživanja nauke socijalnog rada su: krajnje složen i
protivurečan predmet istraživanja; relativno kratak vremenski period naučnog konstituisanja nauke socijalnog rada (u
odnosu na srodne discipline-sociologiju, prihologiju, pedagogiju, medicinu...);
uskost jednostranih (najčešće socioloških, psiholoških i pedagoških) orijentacija koja je uslovljena „doseljavanjem“
stručnjaka iz tih oblasti u nauku socijalnog rada; epigoni (podražavajući) teorijski pristupi koji su posledica oslanjanja na
saznanja drugih disciplina (sociologije, psihologije, pedagogije i sl.); vuglarizacija nauke socijalnog rada u obliku njenog
jednostranog svodjenja na operacionalnu primenu u praksi na osnovu „pozajmljenih saznanja“ iz psihologije i psihijatrije
(u okviru tzv. metodike socijalnog rada); epistemološka nerazvijenost (nerazvijen i neprecizan pojmovno-kategorijalni
aparat, nerazvijena filozofska osnova, predmetna neodredjenost, nerazvijeni naučni principi, vrednosti, metode i sl.)

Determinanta koja ima presudnu ulogu u definisanju predmeta nauke socijalnog rada je epistemološka nedorečenost
(nerazvijenost).

Temelj svake nauke čini epistemološka osnova koja je izgradjena na medjusobnoj uslovljenosti rasudjivanih pojmova i
njima saobraznog predmeta.

Logika shvata odnos pojma i predmeta kao: pojam kao misaona celina e neodoljiv, u logičkom smislu, od onoga što je
predmet mišljenja, jer pojam izražava suštinske karakteristike rasudjivanog (pozajmljenog) predmeta.

Shvatanje predmeta teorije socijalnog rada apsolutno zavii od shvatanja pojma socijalnog rada.

Ključno pitanje na koje se mora odgovoriti prilikom analize pojma socijalnog rada je pitanje: šta čini suštinu fenomena
socijalnog rada tj. koje je to presudno pojmovno-predmetno obeležje po kome se delatnost socijalnog rada i njena
naučna zasnovanost, razlikuju od drugih humanističih oblika ljudske prakse.

Rezultat neuspešnih pokušaja razlučivanja predmeta teorije socijalnog rada je apsurd uprošćenog teorijskog siromaštva
u shvatanju socijanog rada, nasuprot potencijalno beksrajnom raskošju istorijsko-civilizacijskog izvora.

7
Pokušaji oplemenjivanja svakodnevne egzistencije kroz najrazličitije oblike humane prakse nastaju paralelno sa
procesom radjanja prvih civilizacija kroz stvaralačku i preobražavajuću snagu ljudskog rada i društvenosti, koji se kao
socijalni rad transformišu i prilagodjavaju konkretnom istorijskom, kulturnom i vremenskom razdoblju. Najrazličitijim
oblicima konretnog delovanja kroz predajne, običajne, moralne i zakonske norme (u okviru porodice, familije, šire
lokalne zajednice) ljudi milenijumima zajendičkim snagama rade na očuvanju i zaštiti zdravlja, poboljšanju materijalnih
uslova, vaspitanju, obrazovanju i njima sličnim aktivnostima u praksi svakodnevnog života.

Apsurdna situacija koja je prisutna u nauci socijalnog rada se ogleda u tome što apsurdna situacija nastaje povodom
disproporcije (nesrazmerne) izmedju mnoštva potencijalnih teorijskih aspiracija, sa jedne strane i prisutne epistemološke
skromnosti (epistemološke neizgradjenosti) tih teorijskih aspiracija, sa druge strane. Pri tome kao da se pojmovno-
predmetno bogatstvo totaliteta socijalnog rada nastoji od strane mislećih ljudi iz te oblasti, sistematski prikreti, a
favorizuju se samo pojedini aspekti socijalnog rada koji nipošto ne poseduju kvalitet suštastva.

Mnogi teoretičari nauke socijalnog rada padaju u zamku vulgarno-pojednostavljenog rasudjivanja o predmetu nauke
socijalnog rada, jer gube iz vida univerzalnost socijalnog rada koja sobom nonsi moćne tvoračke snage stvaralačkog
preobražaja.

Teorijski pristup koji se najčešće sreće u teoriji socijalnog rada je krajnje uprošćen teorijki pristup koji predvidja
stvaralaču humanizaciju socijalnog rada (njegov univerzalni karakter), dovodeći vulgarno njegov predmet u vezu sa
različitim oblicima tzv. prilagodjavanja i poboljšanja društvenog funkcionisanja. Time se bogatstvo predmeta socijalnog
rada svodi na institucionalno ogranizovano bavljenje socijalnim problemima marginalnih pojedinaca, grupa i zajednica
kojima se pruža stručna pomoć (poboljšanje materijalnih uslova, socijalna pedagogija, ostvarenje ljudskih vrednosti,
prava i socijalne pravde).

Predmet teorije socijalnog rada i njena filozofsko-epistemološka osnova stoje u takvom odnostu da, predmet teorije
socijalnog rada stoji u reciprocitetu sa njenom filozofsko-epistemološkom osnovom (tj. sa pojmovno-kategorijalnim
aparatom, principima, metodama i u praksi primenjenim tehnikama). Taj njihov reciprocitet se ogleda u tome što
ograničeno pojmljen predmet prati i ograničeno zasnovana teorija, i obrnuto epistemološki ograničenu teoriju prati
ograničeno pojmljeni predmet, jer su predmet i filozofsko-epistemološka osnova dve pojavne fome jednog te istog
saznajnog procesa.

3.3. PREDMETNA UNIVERZALNOST TEORIJE SOCIJALNOG RADA

Potraga za valjanim predmetom delatnosti i nauke socijalnog rada mora nužno uzeti u obzir trijadnu dijalektičku spregu:
socijalnog rada, ljudskih potreba i egzistencije.

Glavno orudje čovekovog stvaralačkog odnosa prema stvarnosti predstavlja njegov rad zahvaljujući kom ljudski rod i
poseduje šansu egzistencijalnog preobražaja u pravcu približavanja sopstvenoj generičkoj suštini, pod uslovom da taj rad
razvija svoju socijalnu prirodu.

Odnos rada i njegove socijalne (društvene) prirode je takav da, socijalna priroda prati svaki rad s obzirom da se rad uvek
nužno odvija u socijalnom kontekstu sa kojim je mnogostruko kroz smenu generacijskog iskustva u hronološkom
kontinuitetu prošlosti, sadašnjosti i budućnosti, rad neraskidivo recipročno uslovljen i povezan.

8
Ključna odrednica ontološkog raspoznavanja ljudske vrste je složeni fenomen ljudskog rada i njegve smisaonosti koja je
zasnovana na čovekovom očovečenju tj. civilizacijskom idealu humanosti.

Profesionalno usmeren socijalni rad ima istorodnu prirodu sa filozofsko-antropološki pojmljenim radom uopšte, iz koga
se profesionalni socijalni rad (kao njegov specifičan segment) u datom istorijskom momentu iskustveno izdvojio.

Jedinstvena suština profesionalnog socijalnog rada i rada uopšte se ogleda u zadovoljavanju ljudskih potreba različitog
spektra, koji pokriva sveukupnu ljudsku egzistenciju. Pri tome socijalni rad tendenciozno podvlači socijalnu svrsishodnost
humanističkog karaktera, jer je primarno okrenut ljudima u nevolji.

Egzistencijalna (suštinska) usmerenost socijalnog rada je u univerzalnom ljudskom rastu i razvoju koji bude i pospešuju
čovečnost.

Jedan od ozbiljnijih i retkih pokušaja shvatanja predmeta nauke socijalnog rada je shvatanje koje zastupa Iv-Rastimir
Nedeljković koji predmet nauke socijalnog rada pojašnjava kao dijalektičko istraživanje istorijskih korenova, razvoja
uslova i uzroka, zakonitost pojave čovečnosti, odnosno humanizacije, kroz čitavu ljudsku istoriju, i to čovečnosti
spontane organizovane, planske i profesionalne tj. u svim oblicima svoga javljanja.

Suštinu predmetne izgradjenosti teorije socijalnog rada prema Iv. R. Nedeljkoviću je katerogija čovečnosti koja izrasta u
prevazilaženju jedinke sopstvenom društvenošću (generičim bićem) kroz konkretno delovanje pri čemu je to delovanje
praćeno svešću da je slobodan razvoj drugog uslov sopstvenog razvoja ili uslov uzajamnog slobodnog razvoja zajednice u
kojoj se on ostvaruje.

Izuzetno značajno za predmetnu odredjenost socijalnog rada je poimanje totaliteta čovečnosti jer takvo shvatanje
svojom filozofskom punoćom nadilazi vulgano-naivna shvatanja lažne čovečnosti koja čovečnost svode na milosrdno
pružanje pomoći nemoćnima (oni koji imaju i mogu, onima koji nemaju i ne mogu)

Predmet valjane nauke socijalnog rada je istinska čovečnost. Takvo shvatanje, za razliku od uskih premetnih odredjenja,
zahvata korene same ljudske suštine. Ta suština se ogleda u najširem rastu i razvoju ljudskih potencijala zahvaljujući
kojima čovek, u zajednici sa drugima, prevazilazi sopstvenu životinjsku prirodu i, kao humano biće, se oslobadja.

Kategorija čovečnosti kao predmet istraživanja nauke socijalnog rada se može dovesti u dijalektičku medjuuslovjenost sa
pojmovima: ljudskog rada, ljubavi i slobode.

Mogućnosti ostvarenja drevnog civilizacijskog koda ljubavi prema bižnjima se stvaraju onda kada se čovekov rast i razvoj
praktično potvrdi u životnoj zajednici (društvenoj simbiozi): uzajamnog respekta (poštovanja), brige, medjuljudske
odgovornosti.

Uslov čovekovog oslobadjanja predstavlja delatno-plodonosna ljubav (tj. ljubav prema bližnjem), kojom jedna individua
prevazilazi sebe, kroz sopstvenu negaciju i stvaranje novog ljudskog kvaliteta u stopljenosti sa drugomm individuom, i to
tako što u tom činu zajedničkog moralog preobražaja „jedna osoba oseća potrebe druge osobe kao sopstvene“.

Čovek potiranjem (negiranjem) medjuljudskih granica gradi altruističku ljudsku zajednicu.

Altruizam je termin koji potiče od reči alter-drugi, ljubav prema drugom.

9
Zan Pol Satrt** izjednačava slobodu sa egzistencijom („sloboda prethodi delovanju i volji, jer sloboda odredjuje nact
(projekt) egzistencije. Zato egzistirati ili u slobodni sam sebe stvarati, postavljati se, jedno te je isto. Egzistencija i sloboda
su jedno te isto“.)

Ljudskom rodu predodredjen ideal je ideal egzistencijalne humanizacije.

Ideal egzistencijalne humanizacije je moguće postići tako što, Moralno slobodan čovek, koji poseduje svest o istorodnoj
univerzalnoj svrsi sveopšteg razvoja svih ljudi, može se praktično usavršavati u svojoj čovečnosti i ljubavi, dosežući tao
ideal egzistencijalne humanizacije.

Predmet istraživanje nauke socijalnog rada koji je odredjen u skladu sa univerzalnom prirodom socijalnog rada se odnosi
na najrazličitije aspekte egzistencijalne humanizacije, pojedinaca, grupa i čitavih zajendica, putem budjenja i podsticanja,
tj. praktičnog ostvarenja svekolikih ljudskih rodnih (generičkih) potencijala, kroz delatnosti socijalnog karaktera (od
spontanih do profesionalnih) koje za cilj imaju univerzalno ljudsko usavršavanje.

Termin filokalija se prevodi kao dobrotoljublje.

Termin filokalija je prvi upotrebio liment Aleksandrijski (2-3 v.) u delu „Pedagog“.

Kategorija dobrotoljublja (filokalije) u sebi sintetiše specifičnu teoriju (duhovno sagledavanje i prozrnje) i praksu delatne
ljubavi koja se ispoljava kao delatno bratoljublje i čovekoljublje. Filokalija kao grčki termin sjedinjuje u sebi i ljubav
prema istinski dobrom i istinski lepom.(U grčkom i slovenskom jeziku lepo i dobro su skoro sinonimi, s obzirom da je u
Antici rašireno shvatanje da je istinska lepota uvek i dobrota, i obrnuto, da je pravo dobro uvek i lepo).

Neraskidivost veze dobrotoljublja i predmetnog sadržaja socijalnog rada se ogleda u tome što dobrotoljublje čini spregu
teorije (misli) i prakse (činjenja) ljubavi prema bližnjem i to ne bilo koje ljubavi, već delatne, radno-stvaralačke i tvoračko-
preobražajne, istinske životne ljubavi i napretka.
Analogno filozofiji (kao ljubavi prema mudrosti) ili filologiji (kao ljubav prema književnosti i jeziku) nameće se zaključak o
filokaliji-istinski delatnom dobrotoljublju, kao mogućem predmetu teorije socijalnog rada koja je humanistički
zasnovana.

IV ISTORIJSKO-CIVILIZACIJSKI IZVORI TEORIJE SOCIJALNOG RADA

4.1. ISTORIJA CIVILIZACIJE KAO IZVORIŠTE TEORIJKIH ANTICIPACIJA SOCIJALNOG RADA
Istorija civilizacije predstavlja bogato izvoriste socijalnog rada.
Socijalni rad i razvoj civilizacije nalaze se u neraskidivom odnosu uzajamno determinisanog proizvodjenja.
Vil Djurant civilizaciju definise kao drustveni poredak kojim se unapredjuje stvaranje kulture. Sacinjavaju cetiri elementa:
ekonomska obezbedjenost, politicka organizacija, moralne tradicija i kontinuitet znanja i umetnosti.
Milan Petrickovic civilizaciju definise kao stadijum kulturnog razvoja nastao posle varvarstva, specifican po razvoju
moralne svesti o zajednickom zivljenju pojedinaca sa drugim ljudima.
Teorijska potraga za autentičnim obrascima delatnog dobrotoljublja vodi ka drevnim izvorima civilizacijskog razabiranja,
u praistorijski period divljaštva gde se u prvoj ljudskoj zajednici prahordi, u okviru čopora ljudi udružuju, radi uspešnijeg
zadovoljenja potreba za hranom. Tada dolazi do humanizirajucih, samostvaralacko-preobrazujucih akata: mehanickih

10
pokreta tj. upotreba ekstremiteta (ruku i nogu), razvoj sporazumevanja, ljudskog govora, svesnosti delanja i kvalitet
rada.
Rad je bio osnovni faktor očovečenja čoveka. On poprima preobražavajuću snagu ljudske društvenosti, čijim iskustvom
se čovek moralno osvešćuje, šireći svoj socijalitet i van proizvodnog procesa u okviru rodbinskih veza, koje čine osnovu
kasnijih stupnjeva razvoja prahorde – rodovske zajednice (gensa) što se kasnije nastavlja u periodu divljaštva.
U teznji ka humanijoj egzistenciji ljudi uspostavljaju odnos solidarnosti jos u hordi, rodu i plemenu, gde vlada primitivna
demokratija i velika solidarnost. Princip svi za jednog bio je ostvaren u tim drustvima, ne iz neke visoke svesti, vec se
drugacije nije moglo egzistirati. Taj moralni princip solidarnosti zacet je u fazi divljastva.
Vodi se civilizacijska borba izmedju dobra (personifikacija opsteljudskog rasta i napretka) i zla (figuracija zaostajanja i
propadanja) – protivurecenost.
Oblici ekonomske proizvodnje uticu na drustvene odnose. Pojedini produkti odredjenog istorijskog trenutka uticu na
dehumanizaciju medjuljudskih odnosa i to poput stvaranja viska vrednosti, privatne svojine i klasa. Tada u trci za
profitom, moci i vladanja dolazi do produbljenja socijalnih nejednakosti.
Sagledavajuci istorijsko -civilizacijske odnose (baštine) ukazuje se na genezu tj. razvoj ljudske svesti prema sebi, drugima i
svemu onome sto nas okruzuje; jer u zavisnosti od njenog dometa direktno zavisi i kvalitet medjuljudskih odnosa i
dosegnute humanizacije. Razvoj ljudske svesti: Magijsko-animicka svest- prinosenjem zrtve pokusavamo da umilostivimo
i dobijemo naklonost visih sila i tako obezbedimo razvoj; Mitsko-religiozna svest (teologijsko tumacenje) – ljudi se dive
mitskim junacima i bogovima, pozivajuci se na postovanje moralnih zakona svakodnevnog zivljenja; Kosmogonijski
stadijum – kada covek pokusava da odgonetne stvarne uzroke nastanka i razvoja svega postojeceg. Razvija se ljubav
prema mudrosti – filozofija.
Osnovne uzročno-posledične odlike civilizacijskog razvoja recipročna uslovljenost i dijalektički totalitet: ljudskog rada i
nacina proizvodnje, sa jedne i geneze ljudske svesti sa druge strane. Ova dva pojma cine jezgro civilizacijskog razvoja.
Značaj istorije civilizacije za teoriju socijalnog rada je u tome što za teorijski pristup koji socijalni rad poima u njegovom
totalitetu, istorija civilizacije predstavlja neiscrpno rudište milenijuma taloženog i kroz življenje praktično proveravanog
dragocenog iskustva, koje ishodi iz medjuljudske povezanosti nastale povodom rada.
Nužno je uzeti u obzir društveno-političko ustrojstvo, oblike vladanja, položaja siromašnih i marginalnih, njihov
institucionalni tretman, ostvaren nivo socijalne sigurnosti i zbrinjavanja.
Dragocen segment za teoriju socijalnog rada je duhovna riznica koju cine narodna predanja, religijska ucenja, umetnicko
stvaralastvo, filozofija i nauka.

4.2. OSVIT LJUDSKE CIVILIZACIJE U OKRILJU DREVNIH KULTURA

Prvi zametak ucovecenja bio je pre oko 9000 godina p.n.e.
Prva sveobuhvatna kultura, kolevka civilizacije je Sumer gde se razvijaju zemljoradnja, obrada metala, skolsko
poducavanje i slicne delatnosti. Te delatnosti Berozus naziva vestinama kojima se poboljsava zivot i one su izuzetno
znacajne kao izvoriste teorije socijalnog rada, s obzirom da one cine jezgro njegove predmetne sadrzajnosti.
Humanizacija ljudske egzistencije kao bit delatnosti socijalnog rada sastoji se u teznji do poboljsanja uslova zivota i sa tim
u skladu socijalni rad poprima specificnu formu primenjene vestine.
Kineski car Vang- An – Sun – vlast mora da bude odgovorna za dobrobit, pomaganje siromasnima i radnim klasama tako
što uzima celokupno vodjenje trgovine, industrije i poljoprivrede u svoje ruke. Dobrobit se u danasnjoj nauci kao
sustinska kvalitativna odrednica, pripisuje delatnosti socijalnog rada, koja se praticno potvrdjuje u razlicitim oblicima
zastite siromasnih slojeva stanovnistva. Socijalne mere koje je preduzimao: ukidanje prinudnog rada, spašavanje
siromašnih seljaka od zelenaša, pomoć nezaposlenima (knjaz Miloš). On je ovim merama uspostavio životni princip
pomoći do samopomoći.

11
Deni Didro – nahranjen samo jednom (riba) i nahranjen za ceo zivot (pecanje) – princip pomaći do samopomoći kao
istinska pomoć.
Jelanski vladar Ijejasu – ljudi su osnov carstva; pozvao je ljude na specijalno saosecanje prema udovcu, sirocadima,
usamljenima – drugim recima empatija. Empatija je saosećajnost uživljavanja i razumevanja tudjih nevolja.
Indijski vladar Čandragupte – vlada se odnosila na brigu o gihijeni i javnom zdravlju, zbrinjavanje siromašnih u domove za
pomaganje sirotinji, skladištenje hrane, obavezu bogatih da daju svoj doprinos, orgabizovanje javnih radova.
Sumerski vladar Gudea – ublazio je snagu jakiih na zadovoljstvo slabijih, osnazivanje i zastupanje (teorijska orijentacija).
Anticka grcka – institucije za brigu o strancima, bolesnima;interesovanje za ranjene vojnike i ratnu siročad; socijalna
provera za onesposobljene radnike; u vreme nevolja država plaća po dva moneta onima u nevolji; sve je to razvijen
sistem socijalne sigurnosti.
Stvarna priroda socijalnog rada zavisi od istorijsko-komparativnog moralnog suceljavanja drevne i savremene humanosti.
Kao sponu drevnosti i sadasnjosti, u smislu kontinuiranog istorijskog odnosa drzave prema socijalnoj problematici,
navodi se civilizacija Inka, gde se sistem socijalne sigurnosti odnosio na decu, stare, udovice... Sredstva za ovu namenu su
oezbedjivana kroz obavezan red i raspodelu pomoći u trgovinama.
Izuzetno znacajno pitanje za socijalni rad se odnosi na porodicu i brak, kao i sa njima u cvrstoj vezi na razlicite zivotne
okolnosi i moralne obrasce, poput stvaranja potomaka, prava i duznosti supruznika, razvod braka...
Egipatska kultura – uzor harmonicnom uredjenju porodicnog zivota koji pociva na moralnom duhu; egipcanima je
ukorenjen obicaj da podignu svako dete koje im se rodi. Zene su u odlicnom polozaju – imovina je njihova.
U Vavilonu zene nisu bile u dobrom polozaju i muskarac je mogao da se razvede lako od zene. Zena je mogla da ostavi
muza ako dokaze njegovu okrutnost naspram i nasuprot svoje vernosti.
U Judeji brak se sklapao kupovinom (Beulah – posedovanja).
Za teoriju socijalnog rada moze biti znacajan civilizacijski segment porodicnog zivota koji se tice odnosa dece prema
roditeljima (porodična solidarnost – egipatska kultura).
Zagovornike vulgarno pojednostavljenog pojimanja univerzalne delatnosti socijalnog rada koji cesto ne praveci razliku
izmedju arhaicne delatnosti i vremena njenog naucnog konstituisanja pocetke mnogih fenomena socijalnog karaktera,
poznatih jos drevnim kulturama pripisaju bliskoj proslosti. Tipican primer je maloletnicka delikvencija za koju misle da je
produkt urbanog načina života u velikim gradovima, a to opovrgava izvor iz Sumerske kulture.
Kategorija ljudskosti predstavlja jezgro humanisticke profesije socijalnog rada i njenog naucnog zasnivanja. Danas
značajne i aktuelne paradigme: čovečnost, samopreobražaj, ljudsko usavršavanje i humanizacija (cilj delatnosti socijalnog
rada).

4.4 RELIGIJSKA UČENJA

Religijska ucenja, u formi vernog odraza konkretnog vremena, kulture i njima saobrazne duhovnosti, sopstvenom
sadrzajnoscu predstavljaju nezaobilazni izvor za nauku socijalnog rada. Ta nezaobilaznost pociva na osnovnoj etickoj
funkciji, koja svoju svrhovitost opravdava ako sluzi moralu, sa cim u skladu Imanuel Kant odbacuje verski ritual kao
praznovernu sluzbu, a vrednost verskih spisa dovodi u vezu sa njihovim sadrzajem moralnih ideja. Kant smatra da se
teorijskim umom ne moze dokazati egzistencija Boga, ali iz prakticnih razloga se prihvata kao potrebna po postojanje
neprirodnog bica koje je ideal istinske dobrote i savrsenstva koje svet poboljsava i cini moralnim. Ideja Boga je ljudima
potrebna radi podrzavanja vere i nade u mogucnosti postizanja najviseg dobra.
Hegel smatra da religija podrzava moral i to tako sto Bog egzistira, ali ne kao prema zvanicnoj religiji “pre” i “izvan”
sveta, vec u svetu kao njegova duhovna strana. Izmedju religije i filozofije ne postoji u sadrzinskom smislu sustinska
razlika, jer je zadatak i jedne i druge da pruze istinu o svetu i coveku. Figurativna predstava o prvim ljudima Adamu i Evi
odnosi se na svakog coveka cija je priroda sklona grehu, tj. moralnom sagresenju koje odudara od coveka u generickom
smislu svestranoj harmoniji. Fenomem ljudskog samousavrsavanja je nezamisliv bez saznanja. Hegel religijske predstave
shvata kao simbole kojima se izrazavaju rodno-genericke odlike coveka i njegovog egzistencijalnog realiteta. Svi (mi)
12
potomci Adama i Eve nosimo greh po rodjenju i kroz zivot treba da se usavrsavamo i samopreobradjujemo da bi otklonili
gresnost preko kajanja. Okajanje gresnosti tj. moralno ispravljanje i nadrastanje – potvrda sirokog spektra zadatih i datih
generickih potencijala cije dosezanje coveka i cini slicnim idealu bozanstva.
Volter je verovao u korisnost i nuznost postojanja predstava o Bogu, koji nagradjuje dobra, a kaznjava zlo - nepobitna
veza izmedju religije i morala.
Paskal smatra da put do istine, dobra i pravde, jednom recju covekove moralnosti, vodi preko religije, insistira na
prizemnoj socijalnoj ulozi religije, koja pociva na obredima putem kojih se uspostavljaju socijalne relacije i zasniva
medjuljudski moral.
Vunt pored prirodne religije podvlaci postojanje kulturne, tj. eticke religije cime primat daje moralnim motivima, koji su
jedini ili toliko vazni da sve ostalo ima periferni znacaj. Nije bitna istorijska gradja koja se odnosi na sudovanje o Isusu,
Budi ili Muhamedu kao stvarno-postojecim ili natprirodno mitsko otelotvorenim licnostima vec su vazna njihova moralna
ucenja i principi prozeti dobrotoljubljem, kojima se uredjuju medjuljudski odnosi u svakodnevnom zivotu.
Kardi – stavlja religiju iznad morala
Ludvih Fojerbah izjednacava istoriju religije sa istorijom drustva, u cijem pristupu postoji ideja o moralno-antroloposkim
aspektima religijskih uticaja na coveka i njegov zivot u zajednici. Poznavaoci filozofije religije ukazuju na njenu eticko-
socijalnu dimenziju koja se odnosi na prirodu medjuljudskih odnosa u svetovnom zivotu, kao i mnoge druge aspekte
ljudkse humanizacije, koji mogu biti znacajni za nauku socijalnog rada
Kao polazna paradigma svih religija je civilizacijski ideal ljudske vrste:
Dosezanje savrsenog dobra koja nadrasta i potire zlo – olicenje rusilastva i propadanja istog. To dijalekticko jedinstvo i
borbu suprotnosi dobra i zla, sa kojima se na putu istorijskog preobrazaja humanizacije suocavaju ljudi, svojim jezikom
simbola – obelezava npr. Hriscanstvo kroz suprotstvaljanje andjela i demona ili kroz idealizaciju Isusa Hrista u ljudskom
obliku u formi savrsene dobrote koja se bori sa zlodelima sotone. U osnovi Islamskog ucenja nalazi se ideja o promeni
izopacenog, i sa Bozijim uputima, neskladnog ponasanja ljudi (maruf – činjenje dobra, munkar – izbegavanje cinjena zla
kroz poroke). Tipicno po dualizmu, dobra i zla je ucenje persijskog proroka Zaratustre, osnivaca mazdaizma koji borbom
dva suprotstavljena kosmicka nacela, aludira na moralnu slobodu coveka da izabere nacelo dobrog delanja. Poimanje
etickih fenomena dobra i zla sadrzano je i u samim temeljima budizma.
Sustina socijalnog rada se moze shvatiti kao delatno-ucinjena dobra sa ciljem priblizavanja razlicitim nivoima ljudske
sustine, tj. savrsenstva.
Dobro se prakticno potvrdjuje i ozivljava samo na delu – kroz akt cinjena, sto slikovito izrazava eticki postulat sufi islama
po kome moral cveta u dobrotvornim delima. Sufizam je islamski mistizicam, obogacen hriscanskim i jevrejskim ucenjem
cija polazna paradigma pociva na bozjoj sveprisutnosti. Moze se podeliti na 3 istorijska perioda: klasicni, srednjovekovni i
moderni.
Hrist govori da se na iskazano zlo, umesto uobicajenog zla, odgovori dobrim. Ljubite neprijatelje i cinite dobro i dajte u
zajam ne nadajuci se nicemu, to sa sobom nosi jedan visi kvalitet krajnjeg samoprerastanja i moralne usavrsenosti koja je
bezgranicna i nicim uslovljena. Na ovaj nacin istice se beskrajna mogucnost ljudskog samoprevazilazenja, kojim covek
sebe nadrasta kao i zasebnu individuu. Jos jedna, za humanistiku socijalnog rada od neprocenjve vrednosti, moralna
paradigma hriscanske ljubavi prema bliznjem koja je moralno zadovoljena ako covek ljubi bliznjeg svoga kao samoga
sebe, tj. ako se prema njemu kao ljudskom bicu odnosi kao prema samome sebi.
Prica o milostivom Samarjaninu koja podvlaci eticki zakon po kome je svaki covek svakom drugom coveku bliznji.
Klasicni islam zastupa eticko-socijalne postavke o sveopstem ljudskom zajednistvu. Kuran istice znacaj medjuljudske
solidarnosti. Eticki kod srece se u ucenju sikizma, cija polazna paradigma se temelji na misljenju da su svi ljudi sjedinjena
u jednom bogu, tj. da je bozanstvo prisutno u svima i da su zbog toga svi ljudi prirodno clanovi jedne porodicne
zajednice. Siki odbacuje sve podele na drustvene klase, rase...
Milosrdni institut Zekat (na arapskom cistoca, postenje); odnosi se na obavezno davanje milostinje. Dobrovoljna
milostinja – Sadaka – predstavlja cisto milosrdni cin, bez obaveze.
13
Religijska ucenja posvecuju paznju i moralnom nacelu medjuljudskog deljenja, vrlo bitnom za delatnost socijalnog rada –
Prica o Isusu, 5 hlebova i 2 ribe – dovod se u vezu sa delatnoscu socijalnog rada da ogranicenim sredstvima proba da
zadovolji ljudske potrebe.
Deljenje je jedno od kljucnih vrednosti nacela koga u ovom ucenju zastupa i versko ucenje sikizma, deljenje novca i
dobara pre nego sto osoba pocne sama da ih koristi; deljenje medju jednakima, a ne u dobrotvorne svrhe.
Primer uzajamnog deljenja srece se u sufi islamu gde se u osnovi ishana (dobrog dela) potencira bratstvo medju ljudima
koje se potvrdjuje preko podele svih raspolazucih vrednosti. Pri tom se treba drzati moralnih nacela poput srazmernog
deljenja i nesebicne odanosti prema drugima koji radjaju potpunu medjuljudsku iskrenost.
Moralni cin uzajamnog prastanja – nezaobilazni pratilac medjuljudskih odnosa i socijalnog zivota u zajednici.
Brak i porodicni odnosi cest su motiv religijskih ucenja.
Konfucije smatra da pojedinac u okviru porodice u potpunosti ostvaruje svoj ljudski potencijal u skladu sa marljivim
odnosom prema duznostima i obavezama svakog clana u okviru porodicne zajednice, gde se od dece oceuje postovanje
oba roditelja.
Pitanju braka i porodicnim odnosima dosta paznje je posveceno u hriscanstvu. Apostol Pavle je najvise govorio o tome.
Hriscanska etika postovanja se odnosi i na odnos izmedju roditelja i dece – postuj oca svoga i mater svoju, dok se sa
druge strane radjanje, podizanje i vaspitavanje dece istice kao istinska dobrocina vrlina roditelja

4.5 NARODNA PREDANJA

Narodna predanja i socijalni rad u žižu svog interesovanja stavljaju ljudski napredak i blagostanje.
Predanja zadiru u samu prirodu i istoriju dobročinog dela i egzistencijalno-humanističog preobražaja čoveka.
Prenosilo se usmeno u vidu mita, legende, šaljive priče, pripovetke, bajke, basne, pozdrava, zdravice, blagoslova,
zagonetke, pitalice, brzalice, brojanice, bajalice, kletve, zaklinjanja, narodne izreke i poslovice.
Bog sunca Utu nadzire moralni poredak sveta.
Boginja Nanše iz Pagaša se navodi kao posvećenica medjuljudske pravičnosti i milosrdja, posvećena je identičnim
socijalnim problemima i kategorijama egzistencijalno ugroženih ljudi sa kojima se danas suočavaju socijalni radnici
(savetovanje i preventiva).
Boginja Ište traži pravdu za najsiromašnije.
Moralni sudovi o grešnim-poročnim postupcima prkose moralnim normama (primer poroka su alkoholičari).
Porodični i bračni odnosi su važno područje profesionalnog socijalnog rada (u Sumeru, narodne izreke i poslovice).
Medjusobna pravda i dužnost su zasnovani na podeli uloga po starosti, polu i sposobnosti. Uspostavljanje skladnih
porodičnih odnosa i harmonije uspostavljaju karakteristike uzajamno iskazane brige, odgovornosti, raspodele poslova i
obaveza, što u stvari čini jezgro bračne i porodične solidarnosti. Vrlo česti uzroci današnjih razvoda brakova su stepen
porodične solidarnosti i napretka.
Govor je najvažnije orudje u komunikaciji, trebalo bi da bude smislen i kontrolisan jer uvek izaziva posledicu (japanska
narodna zen priča ’’tako dakle’’ i srpska poslovica ’’mudar čovek malo zbori’’).
U osnovi metodičko-metodoloških obrazaca instrumentalnog socijalnog rada posebno mesto pripada čuvanju
profesionalne tajne.
Fenomen saznanja: primer je basna o majmunu (delo iz indijske Pačatantre), razotkrivena saznanja koja se nekom iz
najbolje namere pruže i izazivaju nezahvalnost.

14
4.7 ISTORIJA FILOZOFSKE MISLI
Konfučije: moralna ideja o Višem čoveku (predstavlja etički kod sveopšteg ljudskog usavršavanja, iz korena izrasta
moralni imperativ), mera čoveka je ništa drugo do sam čovek.
Ce-Kun se preispitivao postoji li jedna reč koja bi mogla da posluži kao pravilo ponašanja za ceo život (nije li to reč
reciprocitet)- moralno načelo uzajamnosti.
Savremena vrlina u moralnom imperativu glasi: da ne činiš drugima ono što ne želiš da bude učinjeno tebi..
Mencija se zanima za ostvarenje opšte dobrobiti i blagostanja.
Sin-Ce započinje princip preobražavajućeg moralnog usavršavanja.
Sokrat- logika ironije (znam da ništa ne znam).
Platon- poznajući ono što je bitno u nama, poznajemo i apsolutni svet, ljubav je stvaranje u lepom.
Aristotel- odnos pojmova, sudova, dokazivanja i zaključivanja; etičko učenje o vrlini se stiče čovečijom delatnošću.

4.6 ISTORIJA UMETNIČKOG STVARALAŠTVA

Teorija socijalnog rada skucena u uske epistemoloske okvire, zadovoljava se jos uvek retkim slucajno-usputnim, po
pravili uvek naivnim, pojednostavljenim i pogresnim pristupima umetnosti, bez uspostavljanja nikakve valjane niti
izmedju istorodne prirode umetnickog stvaranja i delatnosti socijalnog rada i njenog naucnog fundiranja.
Malkolm Pejn je u svojoj knjizi naveo da mnogi pisci koriste umetnost i knjizevnost kao pomoc za razumevanje sveta i u
podrzavanju pomaganja, i to bez i jedne reci analize i pojasnjenja, sto ne govori bas nista o pitanju sprege nauke
socijalnog rada i umetnosti.
Razlog zasto se smatra da umetnost nema znacaj za delatnost socijalnog rada je zato sto vecina teoreticara nauke
socijalnog rada lisava sopstvene autenticne filozofske osnove i paradigmaticnih vrednosti, grubo je svodeci na njen
zanatsko-operacionalni segment direktne primene iz psihologije primenjenih metodika. Sve sto je van tog prakticno-
primenjivog segmenta izmice nauci socijalnog rada pri cemu se pojacava rizik inferiornog statusa ove humanisticke
delatnosti vise pojmnjene ao zanat nego autonomna nauka.
Umetnicko stvaralastvo kao nuzno epistemolosko izvoriste.
Umetnicko stvaralastvo iskazuje se u razlicitim oblicima duhovnog izraza poput muzike, knjizevnosti, arhitekture,
slikarstva, vajarstva, pozorista i filma.
Fridrih Hebel razmislja kako drama treba da posluzi kao primer za filozofiju istorije.
Sopenhauer – umetnost i filozofije su jedno isto.
Hegel je razodenuo ovu umetnicku sferu coveka, u kojooj se kao stvaralacka aktivnost nalazi dar i smisao za shvatanje
stvarnosti i njenih likova, koji se pazljivim slusanjem i posmatranjem utiskuju u duh najraznolikije slie postojeceg. Te
najrazlicitije slie postojeceg (egzistencijalnog) su osnova umetnice objektivnosti koje Hegel dovodi u sklad sa punim
supstancijalnim sadrzajem kao sustinom, cija je tvorevima : knjizevno delo, slika, kip, samo ljudskim culima dostupna
forma koja se dozivljava.
Bit umetnosti se sastoji u izrazavanju prave dubine zivota u konkretnim pojavama, pri cemuu je umetnik nuzno i
promisljalac tog bogatog sadrzaja, rukovodeci se razboritoscu razuma i sa druge strane dubinom duse.
Kroz umetnicko stvaralastvo otelotvoruje filozofija.
Ljubitelji mudre misli, cinici, predvidece svojim stavom da se bit ummetnosti sadrzi u prevazilazenju samog ljudskog
karaktera, karaktera covecnosti, koji nije nista drugo do ostvareno dobro sa jedne strane, a izbegnuto ruzno sa druge
strane.
Platon je rekao da stvaranje u lepom nije nista drugo do odrazavanje, postepeno uzdizanje i put ka apsolutnoj ideji
dobra.
Kroz istoriju estetike lepota umetnosti jeste u nejasnoj predstavi nekog savrsenstva koje treba otkriti.
Za ocevidnim savrsenstvom traga humanisticka profesija i nauka socijalnog rada, a to joj kao iluzija izmice.

15
Istorodnost delatnosti socijalnog rada i umetnickog rada (proistekla iz opste socijalno-humane prirode bilo kog ljudskog
aktiviteta ili prakticno-izrazajne egzistencijalne forme) nalaze nauci socijalnog rada da pokusa da dopre do sopstvene
raskosne, istinske, iskonske produbljene ljudske lepote.
U samom jezgru bivstva (kako umetnickog stvaralastva, tako i u delatnosti socijalnog rada) sadrzi se rodni-ljudskoj vrsti
imanentan kod teznje ka karakteru covecnosti, cije dosezanje uslovljava stepen ostvarenog zivotnog morala i vrline, kroz
oslobadjanje od svake vrste nedostatka, postepeno uzdizanje i dovrsavanje onog sto pripada nije kod coveka u smislu
njegove sveopste humanizacije okoncala.
Samo razlicitim umetnickim izraom, umetnost i socijalni rad se bave fenomenom ljudskog usavrsavanja, neprestano
samopretacuci se u rasponu izmedju lepih i dobrih vestina, umetnosti i nauke.
Hegel je a umetnost rekao da ona ima za cilj da nas priblizi osecanju apsolutnoga, koje se u njoj prepoznaje kao trazenje
ideala, ciju stvarnosnu pojavu mozemo pratiti kroz 3 stupnja umetnicki lepo-idealnog, u dijalekticki protivstavljenoj
sintezi : stanja, situacije i karaktera, koje daju pecat ljudskoj egzistenciji.
U obicnom zivotu, ljudi su samo delici svoje stvarne, idealnije egzistencije koja nije mogla da se razvije u potpunosti jer je
naisla na smetnje okoline, pa zato umetnost treba da nam docara idelnije i covecnije stanje nas samih i sveta u kome
zivimo.
Izraz mnogih ummetnika je bitno filozofski, eticki, estetici, psiholoski, antropoloski,jednom recju univerzalan kao i pojave
koje pokusavaju da odgonetnu.
Hegel je razlicita umetnicka stremljenja prepoznao kao duhovne izraze potpunog i celog coveka koji je za njega pre svega
ovaplocenje rada (Kada Bog postane telo), staralastva i samostvaralastva.
Filozofsko, umetnicko stvaralastvo praceno je naucnim nabojem, s obzirom da umetnost mora zaci u unutrasnje
kvantitativno uzkorovanje i zakonito odredjivanje samog kvaliteta te lepote dela prirode kojom se bavi.
Leonardo da Vinci – u umetnosti kao ljudsko stvaralackoj filozofiji i nauci se analiticki i sinteticki, opste i egzaktno,
svestrano sagledava beskrajna raznolikost sadrzaja, saznavanje samog kvaliteta stvari, zivota i svega zbog cega umetnost
mora da poseduje ostrinu dusa za razliku zablude od istine, bas kao i filozof i naucnik.
Umetnost pociva na racionalnoj naucnoj kritici koja mora biti duboka i tacna, ao odraz ogledala u smislu produbljenog,
znalackog, teorijskog, ljudskog i kritickog iskustva i stvaralastva bez kog nema umetnosti.
 
a) Književnost
Po Hegelu se kroz knjizevnost izrazava sam smisao egzistencije i moralnih principa i ona zalazi u unutarnju sustinu, za
delatnost socijalnog rada od posebne vaznosti najrazlicitije sfere ljudske egzistencije.
Vrhovna knjizevna ostvarenja predstavljaju kranje ompleksnu sintezu knjizevno-filozofskog etickog, socijalnog,
psiholoskog, antropoloskog ili nekog drugog univerzalnog tumacenja totaliteta coveka, prirode i drustva kojim se
najdirektnije bavi i profesionalni socijalni rad.
Filozofska knjizevnost – razmatra knjizevno stvaralastvo iz ugla teorije saznanja, ontologije, socijalne antropologije, etike
ili estetike.
Iskonski knjizevni motiv- tajnovita i protivurecna priroda i sustina.
Dostojevski – otvara rudiste protivurecne ljudske karakterologije
-Prikazivac slozenosti covekove prirode i njegovih najrazlicitijih segmenata radne sustine, prodire u samo jezgro, za
teoriju i praksu socijalnog rada, nezaobilaznih fenomena poput fenomena covekove slobode, predodredjenosti, sudbine,
moralne vrline, srece, otudjenost, greha, pokajanja, prastanja...
-Razmatra porodicne odnose (supruznicke, odnos prema deci, medju decom)
-Socijani rad ne treba da zatvara oci pred teretom siromastva
-Kljucna paradigma nauke socijalnog rada – snaga ljudskog preobrazaja i human postepen prelaz iz jednog sveta u drugi
(Zlocin i kazna)

16
Tolstoj –
Sa teorijom socijalnog rada ima isti odnos prema fenomenu (ne) sudjenja medju ljudima koje provoira razumevanje,
prihvatanje i krajnju moralnu savrsenost prastanja (Rat i mir).
Čehov –
Otkriva patinu smislenosti ljudskog postojanja i egzistencije sukobljavajuci se sa tajnama poput filozofije zivotnog stila,
ljudse razlicitosti, slobode, moralnih vrlina : prijateljstva, vernosti, izdaje, kao i sa protivurecjima zdravo- bolesno,
normalno-nenormalno.
Krajnje znacanja pitanja sakojima se suocava profesionalni socijalni rad, a njegova nauka do danas nije rasvetlila
-“Tuga” – Kome da izjadam svoje jade? – svakodnevno pitanje sa kojim se suocavaju socijalni radnici.
-Egzistencijalna besperspektivnost (ljudkse patnje, gubitak, usamljenost, jad) daje za teoriju i praksu socijalnog rada
dragocena filozofsko-metodoloska nacela.
U profesionalni socijalni rad se ulaze velika energija za resavanje problema otudjenosti, zaljubljeni pri cemu socijalni
radni pokusava da nadje odgovor na pitanje socijalnog ozivljavanja iz socijalnog mrtvila i nistavila, kroz pronalazak
socijalnih veza i medjuljudskih oslonaca putem kojih se neko moze jadati i izjadati bliznjima.

Njegoš –
- Trazi odgovor na elementarno ontolosko, ljudsko i suštastveno pitanje delatnosti i nauke socijalnog rada : “Sta je
covek? A mora biti covek!”
- Znacajno pitanje za socijalni rad : pitanje coveka kao bica najrazlicitijih potreba, koje ga determinisu u pravcu aktivnog
stvaralastva.
Naprezanje duhova kroz dejstvo stvaralackog tvorstva je kljucna odrednica u profesionalnom socijalnom radu, kao i
sigurno i jedino valjani put ljudskog preobrazaja i usavrsavanja kroz prevladavanje svakojakih nudzi.
- Kolebanje ljudske prirode – beskarakterne ljudske zelje koje se ticu razivnosti od alkohola, droge – sa njima se
svakodnevno suocavaju socijalni radnici.
- Tezina promene ukkorenjenih navika i pravovremeno dejstvo na sprecavanje zaživljavanja konkretnog ljudskog
ponasanja ili vrednosti.
 
b) Slikarstvo
- Leonardno da Vinci je svojim principima udario cvrste temelje svatanja o dijalektickoj prozetosti filozofije, nauke i
slikarstva.
3 principa koja cine nauku i umetnost – slikarstvo istorodnim: Univerzalnost realnog, filozofski celovitog i produbljenog
umetnickog sagledavanja stvarnosti; Egzistencijalnu neposrednost umetnickog gledanja; Pronalazacku korenitost
umetnickog saznanja i stvaralastva.

Da Vincijeva umetnost predstavlja sintezu metodologije, etike i estetike

Teorija socijalnog rada pousava u svojim predmetno-sadrzajnim granicama da ostvari svestranost saznanja i
pronalazenja.
Slicnost nauke socijalnog rada i slikarstva pronalazi se u konkretnom bavljenju protivurecja ljudkse prirode i njene
neponovljive struture, temperamenta i karaktera.
Istrazivanje covekove posebnosti je u praksi profesionalnog socijalnog rada osnov svestranog sagledavanja i razumevanja
uzroka i posledica njegove egzistencijalne pozicije, stanja, problema, teskoca i mogucnosti njegovog prevazilazenja.
Karikatura - otkrivanje u ljudskim rugobama, u samom materijalnom liku coveka, s jedne strane odrazene najskrivenije
komicne moralne mane i nedostaci, a sa druge strane tragicne teske patnje i samoga coveka koa takve mane i takav lik
unakazavaju.

17
Duboka veza liovnih razlaganja totaliteta ljudse prirode (karikature) i delatnosti socijalnog rada – Socijalni rad cini isto sto
i karikatura kako bi usli do dna duse i kako bi mogla dashvati i prihvati ljudsko bice kome je pomoc potrebna.
Karikature odrazavaju samo zlosretno patnistvo rugobe i deluju kao bolna i mucna, ali i kao sapatnicka samokritika.
Uzivljavanje sa “rugobom” (ne) ljudskim u socijalnom radu, njihovo razumevanje, dozivljaj i deljenje patnji i tragedija
covekovih, ostvaruje se kroz specificno uspostavljen odnos – empatiju, zahvaljujuci kojoj socijalni radnik dozivljava stanje
ljudi kojima pomaze kao sopstveno stanje, stavljajuci se u njihovu kozu, i posmatrajuci svet njihovim ocima i iz njihove
perspektive, jer ih jedino tako moze do kraja shvatiti i eventualno im pomoci da zivotnu nevolju prevazidju.
Svojstvo istinske umetnosti istorodno je izuzetno znacajno naceno teorije i prase socijalnog rada, poznato kao
individualizacija (princip individualnosti) cijom se primenom razabira specificne razlicitosti i raskosi ljudske autentike.
U uputstvu za razotrkivanje i olicavanje ljudske neponovljivosti sa kojima se svakodnevno susrecu socijalni radnici u
kontatu sa ljudima. U pitanju su produbljena posmatranja spoljasnjih manifestacija dinamike ili usporenosti tela poput
naglih pokreta ruku, skrsenosti ruku, oborene glave, sporost, kao izraza unutrasnjih emocija poput stidljivosti,
odvaznosti, srditosti.
Karikature imaju snagu sibanja ne po ljudima, vec po manama i slabostima ljudskim, sto za krajnji cilj ima njihov koreniti i
stvaralacki preobrazaj, boljitak i usavrsavanje.
Da Vinci je nazreo, za humanisticku delatnost socijalnog rada, bitna nacela realistickog nagadjanja sa sopstvenom
situacijom, nedostacima i porocima, sto je prvi korak trezvenog i samokriticnog suceljavanja uz aktiviranje sopstvenih
snaga i potencijala sa bilo kojom bioloskom, mentalnom, socijalnom, etickom ili bilo kojom drugom izopacenoscu.
Gusenica kao simbol samostvaralastva i samousavrsavanja.
Snaga poruke je da se radom na sebi i borbom sopstvenog menjanja i popravljanja cak i rugoba moze trudom
samosaznavanja, samokritike i samosuceljavanja, pa onda i samousavrsavanja, promeniti i postati lepota koja se u nebo
sopstvenim krilima uzdize.
Tajna vecera – priroda medjuljudskih odnosa i njena moralna karakterologija
moralna protivurecja – medjuljudska izdaja, plemenita zrtva, prastanje zarad boljeg zivota prodire u dijalekticku bit
moralnih fenomena poput vecnog usuda gresnog cinjenja ljudskog, sa jedne strane, i zrtvu dobrocinog dela prastanja
zarad vise vrline covestva sa druge strane.
Toma filozof i sumnjalica medju apostolima – izraz moralne skepse i preispitavanje ogranicene moralne svesti i savesti
coveka
Prevrtljivi Petar koji ga se nekoliko puta odrekao pred licemernim tuziteljem
Tragicni Juda – koji ga je izdajom prodao za srebrnjake
Zrtva je uvek mera dobrocinstva i uslov sveopsteg ljudskog samoprevazilazenja i moralnog usavrsavanja.
Profesija socijalnog rada svakodnevno strucno zalazi u moralno-socijalna protivurecja, gde se najblizi rodjaci ili supruznici
moralno posrcuci uzajamno izdaju i jedni druge zarad sebicnosti zrtvuju.
Mona Liza i Sveta Ana, Bogorodica i mali Isus – ovekovecuje i njima mirnu lepotu najdublje ljudske miloste- ljubavi koja
sve pobedjuje i coveka cini istinskim covekom. Ljubav, u cijoj se osnovi nalaze uzajamna briga, respekt, odgovornost,
tolerancija cini predmetni sadrzaj delatnosti socijalnog rada.
Najplemenitija ljudska sustina sveopste covecnosti gradjena na kuntinumu mnostva materinskih ljubavi i podizanog
potomstva, kao i njegovih buducih pokolenja u nedogled, u formi temeljnog istorijskog osnova ljudskog rasta i
prevazilazenja svakog coveka nuzno cini proizvodom delatnosti celokupnog niza pokkolenja od kojih se svako pokolenje
penjalo na ramena prethodnog.
Motivi za naučno utemeljenje socijalnog rada – motiv ljubavi i čovečnosti, ljudskog usavršavanja, i prevazilaženja putem
njih, odnos predaka i potomaka ili smislenost sveopšteg ljudskog rada i stvaralaštva kao uslova moralnog preobražaja i
usavršavanja.

18
4.3 ZAKONSKI SPOMENICI
Posebno značajno mesto medju istorijsko-civilizacijskim izvorima nauke socijalnog rada zauzimaju pisani zakonodavni
akti, jer regulišu najrazličitije aspekte društvenih odnosa koji čine samo jezgro specifične sfere ljudskog delanja.
Najdrevnije civilizacijske društvene regule počivaju na dobroti i istini, zakonu i redu, pravdi i slobodi, čestitosti i
iskrenosti, milosrdju i saučešću.
Opšti postulati su postulati o socijalnoj pravdi koji regulišu različit egzistencijalni položaj i situacije nezaštićenih
marginalnih pojedinaca, grupa i zajednica.
Vladar Lagoša Urukagina je ponosno objavio da je ponovo darovao pravdu i slobodu gradjanima koji su dugo bili
podjarmljeni, da je razvlastio sveprisutne i ugnjetačke činovnike, da je okončao nepravdu i izrabljivanje.
Kralj sumerskog antičkog grada, Ura Urengur, je objavio najobimniji zakonik u istoriji, pa kaže: „Po zakonima
pravednosti Šamaša zauvek sam utemeljio pravdu.“
Najpoznatiji zakonik drevne Mesopotamije je Hamurabijev zakonik iz 2100. g.p.n.e; osnovni ciljevi su mu:
socijalna kategorija sigurnosti, prevazilaženje oskudnice, unapredjenje blagostanja naroda.
Prosvećeni monarh Gudea iz Lagaša je „ublažavao snagu jakih na zadovoljstvo slabih.“
Zakonodavstvo cara Justinijana potencira oslobadjanje od usuda zla onih kojima se čini nepravda.
Sv. Sava u prologu vizantijskog Nomokanona (Krmčije) kaže da niko ne brine samo o sebi već o drugima, i da niko nema
ništa više od drugog.
Zakonskim aktom uredjena briga o nezaštićenima nad kojima se čini nasilje sadržala je i kanonima Sardikijskog sabora.
14. glava Ilovačke Krmčije nalaže da ugroženi treba da zamole episkopa da im pomogne i da je on dužan na to.
Zaonik cara Stefana Dušana „I ko nevoljan dodje na dvor carev, da se svakome učini pravda“
Najraširenija nevolja u istoriji je siromaštvo
Pisani izvori o siromaštvu i ubogima:
1. Sumer => prvi pisani tragovi;
2. Mojsijevo zakonodavstvo => Mojsije, jevrejski vodja, posvećuje pažnju potrebi za hranom;
3. Tipik manastira Studenice => nalaže da gladne treba nahraniti;
4. Dušanov zakonik => o hrani ubozima, (ko ih ne nahrani da se odluči od časti)
5. Ilovačka krmčija => siromašni da se hrane u crkvi;
6. Zbornik Jovana Sholastika => institucionalni oblik zaštite siromašnih, časni domovi;
7. Justinijanov kodeks => kuhinje za sirotinju;
8. Krmčija sv. Save => takodje kuhinje pri crvama
Prema podacima iz Krmčije, imenica sirota odnosi se na samohranu ženu i decu bez roditeljskog staranja.
Zakonski akti u kojima se štite siromašne majke i siroti:
1. Lagaški edikt => prvi plan siromašne majke,
2. Dušanov zakonik => član o sirotima;
3. Grbljanski statut => sirote devojke i njihova udaja.
Zakonski akti za zastupanje siromašnih u zaštiti njihove elementarne egzistencijalne sigurnosti:
1. Kanoni Sardikijskog sabora => pomoć episkopa;
2. Dušanov zakonik => zastupnik za sirotu.
Veza današnjih profesionalnih delatnosti socijalnog rada i drevnih zakona je pravno regulisana služba Ekdika-zastupnika
siromašnih.
Zakonski akti u kojima se uspostavlja služba ekdika:
1. Kanon Kartagenskog sabora => pod okriljem crkve bili zaduženi kao zastupnici siromašnih;
2. Ukaz cara Teodosija I => uspostavlja službu svetovnih ekdika;
3. Zakon cara Justinijana (osloboditi od zla one kojima se čini nepravda)

19
Sagledani zakonski spomenici, pomeraju ustaljene granice vremenskog lociranja nastanka organizovanog socijalnog
rada, mnogo dublje u prošlost.
Kategorija zastupanja nije produkt savremenog
Zakonski akti poboljšanja socijalnog statusa putem smanjenja i kontrole prenosa:
1. Zakon sumerskog vladara Urukage => smanjenim porezom zaštititi socijalnu sigurnost zemljoradnika i ribara;
2. Dečanska povelja => štiti novonaseljene stočare;
3. Prizrenska povelja => ubogi stočari;
4. Srpski rudarski zakon => kupovina namirnica pod povlašćenim uslovima (frangaricah – kazna);
5. Dušanov zakonik => oslobadja imetak od dažbina;
6. Grbljanski statut => pomoć pogorelcima*
Zakonski akti za regulisanje medjuljudskih odnosa:
1. Mojsijevo zakonodavstvo za zlostavljanje roditelja
2. Ilovačka krmčija => od strane dece- smrtna kazna
3. Dušanov zakonik => odeljeni i razrušeni porodični odnosi.
Zakonski akti za razvod braka:
1. Hamurabijev zakonik => ograničava bračnu tiraniju;
2. Indijski kodeks Manu
Na našim prostorima:
1. Prohiron;
2. Žička povelja => samo preljuba;
3. Ilovačka krmčija => duševna bolest.
Zaonski akti za udovice i siročad
1. Zakon iz Lagaša => pruža im utočište;
2. Hamurabijev zakonik => jaki su u obavezi da im daju;
3. Mojsijevo zakonodavstvo => ne dirati ih,
4. Kanon Sardikijskog sabora => episkom ih štiti;
5. Kanon Teofila Aleksandrijskog => udovice pre svih i u crkvi se hrane;
6. Povelja kralja Milutina => sirota koja ima malog sina se stara celo selo, a ako nema daje joj se njiva
Zakonski akti za odnos države prema vanbračnoj deci:
1. Kanon Vasilija Velikog => ao ga žena ostavi ona je ubica;
2. Grbljanski satut => čedomorstvo novčana kazna;
3. Karadjordjev zakon => ubistvo deteta je smrt;
4. Zakon donet u Austriji => uvodi instituciju starateljstva za napuštenu decu; (1769.)
5. Katorski dukument; (umobolna deca);
6. Prohiron => nema osobe; uzgnana lica.
Svi ovi primeri potvrdjuju nepobitnu vezu sa danas aktuelnim pitanjima teorije i prakse socijalnog rada
Vil Djurant smatra da drevna zakonska rešenja imaju prizvuk modernog.

20
 V PRAKTIČNE PROFESIONALNE PRETEČE SOCIJALNOG RADA
5.1 CIVILIZACIJSKI PROCES LJUDSKE HUMANIZACIJE – RIZNICA PROFESIONALNIH PRETHODNICA SOCIJALNOG RADA
Univerzalna delatnost socijalnog rada nastaje uporedo sa civilizacijom.
Socijalni rad kroz svakodnevne akte življenja u porodici, rodu, susedstvu polazi od nužnosti zadovoljavanja životnih
potreba gde u potrazi za postizanjem blagostanja čovek teži ka poboljšanju materijalnih uslova pa i visim potrebama
aspiracije.
U želji za prevazilaženjem ljudske nevolje čovek se upušta u odnose sa drugim ljudima – odnos solidarnosti.
Težnja čoveka ka egzistencionalnoj humanizaciji počinje mnogo pre nastanka profesionalnog i institucionalizovanog
socijalnog rada. Postojale su i još postoje aktivnosti socijalne prirorde usmerene ka čovekovom samoprevazilaženju.
Potrebno je naglasiti ne samo profesionalne socijalne radnike već i one koji delaju u svakodnevnom životu spontano i
dobrovoljno. Baš oni će krčiti put kojim će socijalni rad vremenom postati naučno zasnovan.

5.2 POJEDINI PRIMERI SOCIJALNIH RADNIKA IZ PROŠLOSTI

-Drevne civilizacije i magijsko-animijski period gde se radi postizanja opšteljudske dobrobiti i blagostanja ne samo
pojedinca već i celokupne zajednice oni okreču VRAČU, ŽRECU, GURUU, ŠAMANU.
-Profesija sveštenika – uz obavezu pomoći siromašnima dolazi i do prepoznavanja grešnosti ljudske duše i potencirana
načela Ljubi bliznjeg svoga*
Lekari i medicinsko osoblje
-Narodni učitelji i prosvetitelji kao i pedagozi. Dositej Obradović , Vuk Karadžić... Dositej Obradović u „Kratkoj besedi o
zloupotrebljenju duvana“ * u kojoj šalje poruku o iskorenjavanju štetne navike i zdravstvenih posledica pušenja.
-Vladari koji imaju obavezu da se staraju o pojedincima u društvu.
-Briga o siromašnima, nežima*, obaveza kažnjavanja krivaca... Npr. Hamurabi, u svom zakonu reguliše čitanja vezana za
instituciju braka, starateljstva, siromaštva i mnoga druga.

5.3 RASADNIK SOCIJALNIH RADNIKA SREDNJEVEKOVNE SRBIJE

-Kultura, tradicija kao i stanje u kome se neki narod nalazi diktiraju trenutak nastanka socijalnih radnika.
-Mala sredina uslovljena kulturom i običajima izaziva osećaj zavisnosti medju pojedincima, ali i osećaj pripadnosti i
samim tim bliskosti.
-Pomoć, zaštita i razvoj vrlo su bitni kod podsticanja ljudkse dobrobiti i blagostanja.
-Pojedini dogadjaji kao što je na primer rat izazivaju pogodan uslov za nastanak socijalnih radnika. Socijalni radnici
davnina imaju dosta zajedničkih karakteristika kao i socijalni radnici današnjice.
-Pozabavimo se na primer Rastkom Nemanjićem ali nama poznatijem kao Sveti Sava (1175-1235). On je tumački* primer
socijalnih radnika baš zato što je svoje aktivnosti usmeravao postizanju opšteljudkse dobrobiti i blagostanja. Navodio se
principom – ljubi bližnjeg svoga kao samog sebe. Posvetio je život pomagajućinevoljnima i ubogima, lečenju i
obrazovanju, štiteći nezaštićene. Kada nije bio u mogućnosti da pruži konkretnu pomoć okretao se davanju saveta i reči
podrške.
-Domentijan, zapisničar, navodi Savino dobročino davanje sirotinje.
-Njegov vaspitno-obrazovni rad sa ljudima .
-Posvetio je čitav život dobročinstvu, dokaz za to je i njegov povratak radu izmirenja braće Stefana i Vukana koji su bili
zavadjeni oko prestola. Praštanje i odricanje.
-U današnje vreme slični čin ovome je brakorazvodni postupak i faza procesa mirenja supružnika.
-Nekada kao i sada značaj se stavlja na uzajamnu obavezu roditelja i dece, zaštite siromašnih, starih, nemoćnih i osoba sa
telesnim nedostacima. Ne treba stavljati značaj samo na pomoć već i na razumevanje.
-Crkva, kao i uticajni ljudi pružali su utočište, hranili i odevali uboge, sirote i nemoćne.

21
 VI OBLICI I NIVOI UNIVERZALNE DELATNOSTI SOCIJALNOG RADA
6.1 RAZLIČITI POJAVNI OBLICI SOCIJALNOG RADA KAO PRAKTIČNA OVLAŠĆENJA NJEGOVE UNIVERZALNE PRIRODE
-Kada pričamo o socijalnom radu često značaj stavljamo na univerzalnu prirodu delatnosti.
-Ona tu univerzalnost pokazuje u praksi svakodnevnog življenja, mada je činjenica da se konkretno time retko ko
pozabavio.
-Delatnosti socijalnog rada može se poistovetiti i vulgarno svesti na samo jedan njegov pojavni segment, odnosno
profesionalni socijalni rad, gde se uprkos nameri obezbedjivanja profesionalnog identiteta postiže suprotan efekat
-Ne možemo ignorisati spontane aktivnosti socijalnog rada, kao ni istorijske izbore, mitove, predanja, priče iz naroda. Pre
ili kasnije one nalaze način da se za** u profesionalni socijalni rad.

Rodjački i susedski odnosi

-Humanitarne organizacije i udruženja gradjana.
-Univerzalnost socijalnog rada ogleda se u svakodnevnici pri solidarnom podizanju potomstva, zaštiti zdravlja i lečenju
bolesti, brizi o starim i nemoćnim.

-Zajedničko kod profesionalnog socijalnog rada i spontanih socijalnih aktivnosti jeste ljudska težnja za opštim
blagostanjem koja je stara isto koliko i ljudski rod.

socijalni rad
1. Spontane socijalne aktivnosti – svakodnevno življenje
2. Narodni običaji i moral
3. Socijalne aktivnosti – sveštenika, prosvetnih i zdravstvenih radnika i novinara
4. Socijalne aktivnosti u okviru zadužbina, fondacija, lagera...
5. Socijalne aktivnosti – u okviru delatnosti humaniratnih, religioznih i nevladinih organizacija
6. Profesionalni socijalni rad

Ljudi sopstvenom praksom dokazuju važnost socijalnog rada.

Profesionalni socijalni rad i spontani socijalni rad medjusobno se dopunjuju i paralelno odvijaju.

6.2. SPONTANE SOCIJALNE AKTIVNOSTI – SOCIJALNI RAD

Prapočetci socijalnog rada mogu se zapaziti u istom procesu nastanka civilizacije koja se takodje ogleda u spontanim
socijalnim aktivnostima*
Radi postizanja egzistencionalne humanizacije čoveka vrlo su bitne spontane socijalne aktivnosti. Te spontane socijalne
aktivnosti najviše se održavaju u svakodnevnim ljudskim odnosima, u porodičnim odnosima, rodbinskim, susedskim,
kolegijalnim i drugim odnosima.

U porodici, na primer, te spontane socijalne aktivnosti dolaze spontano, instiktivno, radi zadovoljavanja nekih potreba,
sve sa ciljem ljudskog rasta i humanog preobražaja. U porodici se spontano ostvaruje solidarna briga o materijalnoj
sigurnosti, zaštiti zdravlja, vaspitanju, obrazovanju...

Isto tako u rodbinskim i familijalnim odnosima dolazi do prevazilaženja kriznih situacija (razvod braka, alkoholizam,
smrtnih slučajeva), zadovoljavanja materijalnih potreba...

22
Zatim, dobrosusedski odnosi, gde dolazi do združivanja u radu i proizvodnji, dolazi često do pozajmica, svetko**, ali i do
nevolja i stradanja koje zajedno prevazilaze.

Do spontanih socijalnih aktivnosti dolazi i kad potpuno slučajnih aktera. Kao na primer prevodjenje starije ili nemoćne
osobe preko ulice ili ukazivanje pomoći u slučaju neke krizne situacije kao saobraćajne nesreće ili u slučaju prirodne
nepogode.

Ovi opšti akti delanja na prvi pogled ne izgledaju kao konkretan socijalni rad, ali je njihova socijalna priroda usmerena ka
postizanju opšte dobrobiti.

Sve ove spontane socijalne aktivnosti zavise od kulture, običaja, moralnih i pravnih normi, vaspitanja, vrednosti... Čovek
nikada neće moći da se liši biološki gradjenih instiktivnih potreba za spontanim socijalnim delanjem.

6.3. SOCIJALNE AKTIVNOSTI – SOCIJALNI RAD URODJEN NARODNIM OBIČAJIMA I MORALOM

Još u periodu divljaštva i varvarstva, radjaju se i ostaljuju obrasci običajnog karaktera.
Ono što dosta utiče na socijalne aktivnosti su okolina, starosna doba pojedinaca.
Sredina življenja u kojoj postoje odredjene moralne norme, te moralne norme postaju prihvaćene sa ciljem postizanja
opšteljudske dobrobiti .
Običajne norme upućuju na socijalne aktivnosti i postaje narodno moralni socijalni rad.
U porodici uspostavljaju se dosta socijalnih veza zasnovanih i urodjenih običajnih pravila ponašanja. U njoj su propisane
obaveze, prava i dužnosti, najčešće po polu, starosti, ličnim sposobnostima, sve u praksi socijalnog življenja.
Porodica veliki značaj stavlja na radjanje i podizanje potomstva gde je značaj takodje stavljen na trudnice i odnos majke i
dece. Da bi se obezbedila ta briga o potomstvu oni se upuštaju u obrede krštenja, bajanja, zaštite od uroka, rodjendana.
Veruju da će praktikovanjem ovih obreda osigurati zdravlje, ekonomsku sigurnost, socijalno blagostanje.
U tim obredima ne učestvuju samo uža porodica, već i šira. Običaj babina, slavljenja rodjendana, fenomen kumstva .
Kumstvom se ostvaruje neka vrsta familijarne povezanosti i svi budući dogadjaji poput rodjendana, ali krštenja i slava ne
odvijaju se bez učešća kuma.
Svi ovi običaji imaju socijalnu funkciju, u želji da se često obezbede sredstva za život, u slučaju nastanka neke nepoželjne
životne okolnosti. Kum će u tim slučajevima preuzeti ulogu „pazitelja“* i pomoći će bilo materijalno, bilo pružanjem
emocionalne podrške. On takodje često dolazi kao sudija u medjusupružnim raspravama i pruža pomoć lečenja u slučaju
alkoholizma.
Moba i pozajmica se javljaju kao jedan od fenomena u familijarnim i susedskim odnosima.
Sva ta dela uzajamne sloge i zajedništva nije produkt nikakve nauke već dugogodišnje tradicije i prenošenja moralne
mudrosti.
Bitan faktor u životu ljudi jeste briga o zaštiti zdravlja kao i lečenju bolesnih, često se okretući magijskim praktikovanjima.
Ljudi bolesnima žele ozdravljenje kao nešto što trebaju da dosegnu.
Verski običaji kao što su Božić, Bogojavljanje, Djurdjevdan, Uskrs, Spasovdan. Ono što je karakteristično kod njih je
udruživanje ljudi sa željom unapredjenja zdravlja, povećanja plodnosti, berićeta sve u svemu egzistencionalne dobrobiti i
blagostanja.

Svetovkovine i slave.

Svetkovine i slave

23
Svadbe gde obicaji kojih se pridržavaju nastaju da bi izazvali sreću, zdravlje, plodnost i materijalnu stabilnost. (gadjanje
jabuke)

Služenje simbolima Zdravlje i blagostanje

Provodadžisanje

Predbračni ispit – pred komisijom starijih. Dokazivanje zrelosti i spretnosti. Predmet je prevencije..
Bavljenje problemima starih ljudi.

Pogrebni i posmrtni običaji, obred samrtne postelje, obred sahrane.

Uzajamno praštanje emocionalna podrška, pružanje utehe i ohrabrenja

Obred izdavanja trpeze

Ritualno deljenje hrane – žita, vina, hleba
Nošenje litija (krstonoša) – pospešivanje opšteljudskog berićeta zajednice. Nošenje krsta i obilazak lokacija od kulturnih
značaja.
Sav ovaj spontani socijalni rad uredjen narodnim običajima i moralnim normama ne isključuje profesionalni socijalni rad
već ga samo u** i oplemenjuje.

6.4. SOCIJALNE AKTIVNOSTI – SOCIJALNI RAD U OKVIRU HUMANISTIČKI ZASNOVANIH PRETHODNIKA I DANAS
KOMPLEMENTARNIH PROFESIJA SOCIJALNOM RADU POPUT ZDRAVSTVENIH RADNIKA, PROSVETNIH RADNIKA,
SVEŠTENIKA I NOVINARA
Zbog složenosti i kompleksnosti čovekove duše i njegovih potreba dolazi do nastanka različitih, ali srodnih društvenih
profesija, koje postoje radi postizanja blagostanja.
Ove profesije, koje na prvi pogled ne izgledaju tako, u domenu svojih delatnosti imaju aktivnosti socijalne prirode.
Suština profesionalnog delovanja socijalnih radnika uključuje zaštitu i očuvanje zdravlja, vaspitanje i obrazovanje,
informisanost.
a) Zdravstveni radnici (lekar i ostalo medicinsko osoblje)
Lekari i sociljalni radnici mogu se smatrati veoma bliskim i povezanim. Oba zanimanja na prvo mesto stavljaju očuvanje i
postizanje mentalnog* i socijalnog blagostanja.
Dobročinstvo i moralne odluke lekara prema bolesnima i siromašnima postaju kasnije karakterišu profesiju socijalnog
rada *nelogična rečenica*
Lazar Dimitrijević – 19. Vek Srbija navodi da „društveni rad treba organizovati neposredno u narodu što govori o
socijalnoj prirodi lekarske profesije“.
Higijenski uslovi, ishrana, odevanje.
Milan Jovanović – Batut smatra da je temelj opstanka i napretka sveke ljudske zajednice je zdravstveno prosvećivanje
porodice.

b) Prosvetni radnici (učitelji, nastavnici, profesori)

Vaspitno-obrazovni procesi podstiču postizanje razvoja čovekove dobrobiti.
Kant- čovek samo vaspitanjem može postati čovek
Kada kažemo vaspitanje prvo pomislimo na intelektualno usavršavanje, ali isto tako i moralno usavršavanje.
24
Vaspitanje i učenje mladih predstavlja jako bitan faktor. Prenošenje iskustva, znanja i vrednosti.

v) Sveštenici
Ovo podstiče ljubav prema bližnjima, ali isto i da „sve ljude pazimo i volimo kao sebe“
Oni izazivaju širenje te moralne paradigme širenja medjuljudske ljubavi. To podrazumeva ljudsko samoprevazilaženje
Istorijski gledano sveštenici su imali dužnost pružanja pomoći siromašnima i ubogima
- ne samo pružanje materijalne pomoći
- saveti i moralna pomoć
Pomoć : gladnog nahraniti, žednog napojiti, golog zaodjenuti*, stranca u dom primiti i ugostiti

PRAŠTANJE

Sveštenici i socijalni radnici koji svoj život posvećuju humano socijalnom radu – pomoć alkoholičarima, ubogima,
kockarima, ženama lakog morala, preljubnicima.

MORALNO USAVRŠAVANJE I HUMANIZACIJA

g) Novinari

U Francuskoj objavljene su studije pod nazivom „Nauke o čoveku i socijalnom radu“ u kom je fokus govor o novinarima
kao socijalnim radnicima.
Zdravstveni radnici, vaspitači čak i sveštenici svojim aktivnostima direktno utiču na živote ljudi – personalno pomažu dok
to novinari čine na drugačiji način.
Oni svoje zanimanje koriste da bi preneli znake* o, primera radi, nehumanim uslovima u kojima stanovništvo živi,
ishrani, odevanju kao proizvodu ekstremnog siromaštva, pra*, nepismenosti, niskim nivoom obrazovanja i
nezaposlenošću.
Bacaju svetlost često i na porodične konflikte, alkoholizam, narkomaniju, prostituciju.
Bave se mnogim ekonomskim, kulturnim, verskim, moralnim, političkim pitanjima.
Njihova delatnost ima edukativno vaspitni karakter, oni obaveštavaju ljude o zdravlju, porodičnim odnosima, sidi,
delikvenciji, društvenom moralu .

6.5. SOCIJALNE AKTIVNOSTI – SOCIJALNI RAD OSTVAREN PUTEM ZADUŽBINA, FONDOVA, FONDACIJA, LAGERA I
MECENSTVA
Zadužbine – dobročinstvo
Zaduživanje u ime rodnog opstanka i sveopšteg civilizacijskog napretka.
Sađenje voćaka pored puta i kopanje izvora za slučajne prolaznike, hranjenje gladnih, pojenje žednih, odevanje golih i
bosih, kao i izgradnja zaveštanja manastira i crkava, sirotišta, bolnica, škola, biblioteka.
Kao sinonim zadužbine su manastir i crkva.

Stefan Nemanja i prva zdravstveno – socijalno cek*

Ostatak budućim generacijama

Car Dušan i očuvanje bolnica – sv. Arhandjel

Pomoć bolnicama i azilima, kao i siromašnima

25
Danilo II – uvodjenje poreza radi poboljšanja životnog standarda

Putem zadužbina se tradicijom pospešuje viši kvalitet dobročinstva usmerene ka humanizaciji.

Zadužbine sa fondovima, fondacijama, leg* i meu*
Ilija Milosavljević – Kolarac – univerzitet
Miša Anastasijević – velika zgrada za prosvetu i umetnost

Potpomaže pravilan i stalan napredak svakog naroda, obezbedjuje budućnost naroda i kultura.

~Litija* širenja pismenosti ~

-duhovno usavršavanje i humanizacija
Pomoć pri izdavanju knjiga
Mecenstvo (potkrovljenje) darovitih i siromašnih učenika i studenata i duhovnih stvaralaca (umetnika, književnika)
Sponzorstvo i donatorstvo

6.6. SOCIJALNE AKTIVNOSTI – SOCIJALNI RAD U OKVIRU HUMANITARNIH, RELIGIOZNIH I NEVLADINIH ORGANIZACIJA
Bratstvo sv Krsta – dobrotvorna ustanova Kotora 13.v.
Član ove organizacije mogao je postati svaki gradjanin bez obzira na klasnu pripadnost. Za cilj je imala prihvatanje,
zbližavanje i lečenje siromaha.
Društvo za vaspitanje i zaštitu dece, 1880. Otvara se Dom sirote dece sa zadatkom da aštiti napuštenu decu i ratnu
siročad.
Beogradskog ženskog društva 1899.
~Forma preventivnih mera sa ciljem sprečavanja prosjačenja.
Kralja dečanskog 1893. god. sa zadatkom da pomaže obrazovanje, vaspitanjei zbrinjavanje slepe i gluvoneme dece.
Srpsko društvo crvenog krsta – 6. februar 1876. god. preteča Crvenog krsta.
ratno stanje
-Pitanje izvora finansija i kontrole sredstava
-Kvazieksperti

6.7 PROFESIONALNI SOCIJALNI RAD

Srodne humanističke nauke kao psihologa, pedagoga, prosvetnih radnika
Profesionalni socijalni rad je naučno zasnovan. Naučno utemeljenje i verifikovanje.
Institucionalizovana organizovanost i uredjenost. Ono što razlikuje profesionalni socijalni rad od spontanih aktivnosti
jeste (ovo iznad, ne znam jel sve ili samo uredjenost)** i plaćenost stručnjaka koji se bave ovom delatnošču.
Multidisciplinarna naučna zasnovanost
Materijalna, zdravstvena, vaspitna, obrazovna ili neka druga promena putem socijalnog rada.
Njihova delatnost podrazumeva sistem preuzimanja mare od kojih su neke preventivne, a neke kuritivne**
Pružanje pomoći deci, odraslima i starima. On može biti socijalni rad sa pojedicnem, u grupi ili zajednici.
Ugrožene porodične situacije, poremećaji u ponašanju, ometeni u fizičkom razvoju, kod problema u brakorazvodnom
postupku, - stupanju u situaciju socijalni radnici.
Centri za socijalne radnike javljaju se kao dominantne ustanove u ovoj oblasti.

-Prihvatilišta za decu i mladež

-Specijalne ustanove za decu i mlade ometene u razvoju
26
-Bračna i porodična svetilišta
Socijalni rad se od nastanka do danas sa civilizacijskim iskustvom prožima, stapa, obogaćuje, uzajamno plemeni i samim
tim se ova delatnost naučno-profesionalno oplemenjuje, podstiče se dobrotiljublje i čovečnost.

VEŽBE
EPISTEMOLOŠKA POVRŠNOST SAVREMENE NAUKE SOCIJALNOG RADA

Od davnina (1.vek) je nepoznat sam koren nastanka socijalnog rada. Ovo pitanje je i danas problem i „uslov bez koga se
ne može“ socijajalnog rada. I danas u biti samog predmeta nema jasnog načela, vrednosti i metoda. Od tih pitanja zavisi
da li će nauka socijalnog rada biti autonomna ili inferiorna u odnosu na druge nauke poput psihologije, pedagogije itd...
U kontekstu savremenosti (modernosti) možemo razumeti uzroke i posledice nauke socijalnog rada.

RAZOTKRIVANJE SAVREMENOSTI NAUKE SOCIJALNOG RADA U NJENOJ MODERNOSTI

Pitanja nauke socijalnog rada treba posmatrati kroz savremenost koja je i sama neprecizna i obeležava više različitih
pojmova kada se radi o teorijskim pristupima nauci socijalnog rada. Termin savremenosti označava sadržaj u sadašnjem
trenutku. U vezi sa terminom savremenosti je termin modernosti koji je dominantniji i upućuje na reč moda. Zadatak
mode je da nešto što je retko ili novo uvede kao prihvatljivo i pretvori u stereotip ili poncif* (vulgarnost teme*) ≠ kič
(banalnost). Otvara se niz pitanja koji se tiču prirode nauke socijalnog rada sagledane kroz savremenost o tome kada
počinje i kada prestaje aktuelnost savremenosti , da li treba praviti strogu podelu izmedju starog i novog i da li su sve
„nove“ teorije zaista nove. Medjutim, postoje teorije koje zbog njihove univerzalnosti vreme ne može da nadživi. Tako da
savremena nauka socijalnog rada označava nešto što je prolazno i površno.

POSLEDICE MODERNOSTI PO NAUKU SOCIJALNOG RADA

Kada se posmatraju ključna pitanja teorije socijalnog rada postaje sve jasnija intelektualna nemoć: savremeni mislioci i
njihovi prethodnici svode filozofsku paradigmu (temelj nauke) na sintezu sociologije i psihologije koje svakako
dominiraju. Razlog za to je to što kroz prihologijui i sociologiju socijalni radnici mogu da se razumeju i reše neki problem.
Ali, pored toga što je čovek socijalno i psihičko biće, ima i univerzalnu prirodu tako da je neophodno da postoji i
univerzalna epistemološka postavka koja će uzeti u obzir sve delove bića čoveka. To je nemoguće jer nauka socijalnog
rada nema filozofsku osnovu, ni dovoljno disciplina zbog savremenih shvatanja i dominacije ove dve nauke. Jedino kroz
civilizacijske izvore (istorija, drevne kulture, spomenici, religijska učenja, narodna predanja, istorija umetničkog
stvaranja, filozofske misli i humanističkih nauka) moguće je objasniti osnovu nauke i odrediti predmet i metod. Dejvid
Houv je modernista koji, iako se bazira na nivou objekt-subjekt, ističe i značaj gnoseologije socijalnog rada. Socijalni rad
se razvijao zajedno sa prvim ljudskim radom jezgro
i predstavljao je uslov za razvoj civilizacije- to ga čini univerzalnim.
Medjutim, savremeni mislioci ga minimiziraju i svode na profeionalni socijalni rad. Oni se bave klijentima, dijagnozama,
terapijama itd, a ne pitanjima samosvesti volje, slobode, humanosti, kako bi zaista trebalo. To izdvajanje profesionalnog
socijalnog rada je površno i ne otkriva koren ljudske suštine (po kome se razlikuje od životinja). Univerzalnost socijalnog
rada zahteva i odredjenje predmeta nauke. Od samog predmeta zavisi i metod istraživanja (postupak i pristup predmetu)
koji postavlja teorije o tom predmetu. Savremene metodike koriste postojeća pravila i uputstva tako da su i same
površne i inveriorne. Nedorečenost se vidi i u načelima (principima) socijalnog rada, koja se oslanjaju na inostrane*
literature (najčešće psiholoških). Razlog za to je nepostojanje teorije koja odgovara univerzalnosti socijalnog rada.
Postoje načela koje je odredila moderna nauka socijalnog rada i životna načela nastala kroz istoriju civilizacije koja su

27
univerzalna (podela na stara i nova). Svaka nauka poseduje i vrednosti koje se zbog neznanja dovode u vezu sa načelima.
Razlog te površnosti je nepoznavanje aksiologije. Bez akseološkog znanjateorija i metod socijalnog rada ostaju površni.
Ono što je takodje nedostatak socijalnog rada je nepostojanje etike.Ona je zamenjena etičkim kodeksom profesionalnog
socijalnog rada koji je skup normi. Samim tim, ne postoje moralni pojmovi vezani za socijalni rad jer pojam morala je
predmet etike.

SAVREMENOST ILI EPISTEMOLOŠKA UTEMELJENOST?

Socijalni rad nema autentičnu teoriju, predmet, metod, načela, vrednosti, već savremene i moderne koje će ubrzo
postati prolazne.

28