İÇİMİZDEKİ TANRIÇA

Kadınlığın Mitolojisi
 İÇİMİZDEKİ TANRIÇA
Kadınlığın Mitolojisi

MANUELA
DUNN MASCETTÎ

önsöz
J e n n if e r W o o lg e r v e R o g e r W o o lg er

Michelangelo'nun Delfoili Sibillası (1509-1518).

Sistina Şapeli, Vatikan. Apollon'un kadın kâhini
Sibilîa, Hıristiyanlığa özgü simgeler aracılığıyla Ç eviren
İsa’nın gelişini haber veriyor.
Belkıs Ç orakçı

2 3
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A İ Ç İ N D E K İ L E R

İÇİN D EK İLER

Je n n ife r B arker W oolger ve Roger W oolger'm önsözü ......................................................................................... 6

Y azarın önsözü ........................................................................................................................................ .

• v' s •
4 ;V •,Çv.; v.
1. Bölüm - T anrıça arketipleri - Kadınlıkla ilgili m itler ............................................................... :-■%/ :■ . İ0 v.

2. Bölüm - Bakire .* ;" • • T’Ç. . i

3. Bölüm - Yaratıcı ve yok e d i c i ......................................................................................................... ; ¡-g 78

4. Bölüm - Âşık ve b aştan ç ı k a r ıc ı...........................................................................................................................114

5. Bölüm - A nne ........................................................................................................................................................... 146

6. Bölüm - Rahibe ve bilge k a d ı n ............................................................................................................................. 190

7. Bölüm - Musa ve ilham kaynağı ........................................................................................................................ 214

İÇİMİZDEKİ TANRIÇA i Sonsöz .............................................................................................................................................................................. 234

Kadınlığın Mitolojisi
K aynakça ..........................................................................................................................................................................237

O r i j i n a l a d ı : T h e S o n g of E v e I
© M anuela Dunn M A S C E TTİ, 1990
Yazan: M anuela Dunn MASCETTİ
İn gilizce a slınd an çeviren: Belkıs Ç O R A K ÇI
(
T ü r k i y e için y a y ı n h a k la r ı: © D oğ a n K i t a p ç ı l ı k AŞ
Bu k i t a b ı n T ü r k ç e y a y ı n h a k l a r ı G a m m a M e d y a A j a n s a r a c ı l ı ğ ı y l a s a t ı n a l ı n m ı ş t ı r .
1. b a s k ı / ş u b a t 2 0 0 0 / I S B N 9 7 5 - 6 7 7 0 - 5 8 - 9

Kapak tasarımı: Dipnot

B a s k ı ve c i l t: D o ğ a n O f s e t AŞ

I
Doğan K itapçılık AŞ H ü r r i y e t M e d y a Tovvers, 3 4 5 4 4 Güneşll-İSTANBUL
T e l . ( 21 2) 6 7 7 0 6 2 0 - 6 7 7 0 7 3 9 F a k s ( 21 2 ) 6 7 7 0 7 4 9

J
4 5
 İ Ç İ M İ Z D E
Önsöz
Je n n ife r Barker W oolger ve Roger W oolger
('The Goddess W ithin'in yazarları)
a n rıç a , e n te m e l e v r e n s e l p a r a d o k s o la ­
T r a k " s ıra d a n d ü n y a o la y la rı y a ş a n ır k e n
k a rş ıla ş ıla n , y ü z ü o lm a y a n v a r lık ” y a
d a “h a y a tın ı k a y b e d ip a n a r a h m in e d ö n m e ­
d ik ç e h iç b ir e rk e ğ in a sla ç ö z m e y i u m a n fe y a -
cağ ı b u lm a c a ”dır. O h e m a n a d ır h e m d e el
d e ğ m e m iş b a k ire . B arış v e u y u m d ö n e m le r in ­
de tü m iy ilik le ri v e g ü z e llik le ri v e r e n o d u r.
A m a d ü n y a k a r ış ık lık la r v e s a v a ş la rla s a rs ılıp
in s a n la r o n d a n m e d e t u m d u ğ u n d a , d ü n y a y ı
y o k o lu p g itm e k te n k u r ta r a n d a y in e o d u r.
B elki d e H ır is tiy a n B atı d ü n y a s ın d a k a d ın ve
e r k e k le r in b ilin c in e b u k a d a r g ü ç lü b ir b iç im ­
d e y e r le ş m iş o lm a s ın ın b ir n e d e n i d e b u d u r .
K e n d i y a r a ttığ ım ız d o ğ al o lm a y a n , ş id d e t d o ­
lu d ü n y a d a b a ş ım ız ın b ü y ü k d e r tte o ld u ğ u n u
b iliy o ru z a rtık .
A m a b ü y ü k ta n r ıç a n ın ç e şitli b iç im le riy le
b iz d e y a ra ttığ ı h a y r a n lığ ı a n la y a b ilm e k iç in
ço k d a h a d e r in le r e in m e m iz g e re k iy o r. O y a l­
n ız c a b ir ila h e değil, a y n ı z a m a n d a b irç o k
ö zelliğ i b ir le ş tir e n , g ö rü le b ilir v e a ş k ın o la n ın
K İ T A N R I Ç A Ö
b ir le ş m e s in d e n d o ğ a n "tek "lik tir. O n u n sesi,
b iz i so n s u z ç e şitliliğ im iz le o n a y la y a n se stir;
sın ırs ız y a r a tm a , y o k e tm e ve y e n id e n y a r a t­
m a d a n d o ğ a n h o ş g ö rü tu tu m u d u r . O n u n sesi,
k a d ın b e d e n in in v e y e r y ü z ü n ü n k e n d is in in
se sid ir; d a ğ la rd a , te p e le rd e , o v a la rd a , d e n iz ­
le rd e h e p o se si d u y a rız . D ü n y a n ın k a y a la rı
o n u n k e m ik le ri, ç im e n le r i o n u n d a lg a la n a n
sa ç la rıd ır. Ç iftç ile rin esk i b ir a ta sö z ü d e b u n u
$ sö y le r: "S am an b iç m e k , a n a n ın s a ç la rın ı ta r a ­
m a k tır ”.
Bize d ö n ü ş m e y e te n e ğ in i v e r e n d e y in e
ta n rıç a d ır. O, y a ş a m ı o n a r a n e n e r jis i s a y e s in ­
de, in s a n ın r u h u n a v e y ü r e ğ in e n ü f u z e d e b i­
lir, o ra d a m u c iz e v î d e ğ iş ik lik le r y a ra ta b ilir.
O n u iç im iz d e ta şıd ığ ım ız d a , b iz d e o o lu ru z .
T a n r ıç a n ın y e r y ü z ü n d e k i asıl r u h s a l g ü ç
sa y ıld ığ ı g ü n le r d e n b u y a n a 2 000 y ılı a ş k ın
b ir s ü r e g e ç ti. M a ra n g o z u n o ğ lu d o ğ u p d a
G n o s tiz m in , R o m a K ilise si’n in , P r o te s ta n lığ ın
v e iç in d e y a ş a d ığ ım ız ç a ğ ın b ü tü n d iğ e r f u n ­
d a m e n ta lis t H ır is tiy a n k ilis e le r in in y o lu n u
6 7
N S
a ç tığ ın d a , g ö k y ü z ü n ü n te k e fe n d is i o la n b ir
b a b a fik ri h e n ü z o ld u k ç a y e n iy d i. K a d ın la ra
v e k ız ç o c u k la ra y ö n e lik ş id d e tin b ir sa lg ın ı
a n d ırd ığ ı, y e r y ü z ü n ü n k ir le tile re k y ık ım a u ğ ­
r a tılm a s ın ın v a h im b ir n o k ta y a v a rd ığ ı g ü n ü ­
m ü z d e , ta n r ıç a n ın d ö n ü ş tü r ü n c ü g ü c ü n e o la n
in a n ç y e n id e n c a n la n ıy o r ve b iz e k e n d i y a r a t­
tığ ım ız c e h e n n e m d e n k u r tu lm a n ın y o lla rın ı
g ö s te riy o r.
M itle r v e ö y k ü le r ço k e s k i z a m a n la r d a n
b e r i a n la tılır, m ü z ik e ş liğ in d e s ö y le n ir. M itle r
v e o n la r ın iç e rd iğ i e v re n s e l, b ir le ş tir ic i ilk e ­
le r, aile, k a b ile v e u lu s k u m a ş ın ın d o k u n d u ğ u
te z g â h ı o lu ş tu ru r . B u n la r b ir h a lk ın , d o ğ ru ­
d a n fiz ik se l h a y a t te c r ü b e s in d e n ç ık a rd ığ ı k o ­
le k tif b ilg e liğ i ta n ım la r. G e n ç liğ in , o lg u n lu ­
ğ u n v e y a ş lılığ ın d o ğ al s e y ri v e h e m k e n d i iç i­
m iz d e h e m d e d o ğ al d ü n y a n ın A y 'a b a ğ lı ve
m e v s im s e l h a r e k e tle r in d e g ö z le m le y e b ile c e ­
ğ im iz b u d ö n g ü le r a ç ıs ın d a n , h a y a tta n n e le r
b e k le y e b ile c e ğ im iz i ta r if e d e r. T a n r ıç a y la il­
gili m itle r b ilin e n e n e s k i h ik â y e le r d ir v e b iz i
Ö Z
k o p m a z b ir z in c ir le b ü y ü k a n n e m iz d e n a n n e ­
m iz e v e k ız ım ız a b a ğ la m a k gibi d e r in b ir e tk i­
y e s a h ip tir.
İ n s a n lık ta r ih in d e k a d ın la r ın ö n ü n e ç ık a n
z o r lu k la r v e f ırs a tla r h iç b ir z a m a n b u k a d a r
b ü y ü k o lm a m ış tır . D ü n y a n ın h e r y a n ın d a g ö ­
r ü le n r a d ik a l s iy a s a l v e to p lu m s a l d e ğ iş im ­
le r, a lış ılm ış , g e le n e k s e l k a d ın r o lle r in in ç ö ­
z ü lm e s in e y o l a ç m ış , k a d ın la r ı e v le r in d e n ve
ç if tlik le r in d e n ç ık m a y a , y a ş a m la r ın ı k e n t l e r ­
d e s ü r d ü r m e n in y o lla r ın ı b u lm a y a z o r la m ış ­
tır. Y in e ta r i h te h iç b ir z a m a n b u k a d a r ço k
s a y ıd a k a d ın , d o ğ u r g a n lık d ö n e m in i iz le y e n
o lg u n lu k d ö n e m in e b u k a d a r s a ğ lık lı g ir m e ­
m iş, k e n d i d o ğ a s ın ı in c e le m e , ç e v r e s in d e k i
to p lu m s a l v e s iy a s a l y a p ıla r ı e tk ile m e ö z g ü r­
lü ğ ü n e v e im k â n la r ın a s a h ip o lm a m ış tır . Ç e­
şitli g ö r ü n ü ş le r iy le ta n r ıç a işte b u b a ğ la m d a
y e n i d e n c a n la n m a k ta d ır . B ü tü n ta n r ıç a la r ın
a n la ta c a k la r ı h ik â y e le r, y a p a c a k la rı k a tk ıla r,
b iz im le p a y la ş a b ile c e k le r i b ir b ilg e lik v a rd ır.
Bu b ir s e v in ç v e c o ş k u k a y n a ğ ıd ır.
 İ Ç İ M İ Z D E
Yazarın önsözü
a n r ıç a n ın şa rk ıs ı b ü tü n k a d ın la r ın ş a r ­
T k ısıd ır. İlk n a ğ m e le ri y ü z y ılla r ö n c e d u ­
y u lm u ş o lm a lıd ır v e ezgisi, in s a n lığ ın
h e r tü r lü in a n c ın d a v a rlığ ın ı k o r u m u ş tu r . Ba­
z e n ak im , ö rg ü tlü d in le r in y a d a a ta e rk il d ü z e ­
n in iç in d e k a y b o lsa da, h e r s e fe rin d e y e n id e n
su y ü z ü n e çık m ış, y e n i s e s le r a y n ı şa rk ıy ı sö y ­
le m e y e b a ş la m ış tır.
Bu y ü z y ılın k a d ın la rı, b a s k ı v e k ö le liğ in yol
açtığı u z u n b ir "yeraltı" d ö n e m in d e n çıkıp, k a ­
d ın la rın ik in c il ö n e m ta şıd ık la rın ı d ü ş ü n e n b ir
to p lu m sa l sis te m e geçtiler. K a d ın la rın b a s k ı al­
tın d a y aşad ığ ı sü re o k a d a r u z u n d u r ki, k e n d i
d eğ işim y e te n e k le r in i b ile u n u tm u ş o lab ilirler.
B u g ü n b ile g e n e llik le e rk e k y ö n te m le riy le öz­
d e ş le şm e y i se ç m e k le , o n la rın d ü şü n c e li, m a k u l
ve d o ğ ru sal y ö n te m le rin i b e n im s e m e k te d irle r.
O ysa d a h a doğal p e k çok y a k la şım ın k e ş fe d il­
m e y i b e k le d iğ in i g ö s te re n p e k çok iş a re t b u lu n ­
m a k ta d ır. G ü n ü m ü z d e k a d ın la rın z ih n in e se s­
le n e n b u k a d a r çok y azılı m a lz e m e n in o lm a sı
da, k a d ın ın d a h a b ü y ü k b ir ö z g ü rlü k a ra y ış ın ­
d ak i d u rd u ru lm a z g ü c ü n ü n b ir g ö ste rg e sid ir.
K İ T A N R I Ç A Y
E lin iz d e k i k ita p , b ü tü n r e n k le ri ve ih tiş a ­
m ıy la ta n r ıç a n ın k a p s a m lı b ir in c e le m e s in i s u ­
n u y o r. B u ra d a a m a ç la n a n , sö z c ü k v e re s im le r i
a y n ı g ü ze l d o k u iç in d e b ir a ra y a g e tirm e k ,
b ö y le c e o k u r u n k ita b ın iç e riğ in i y a ln ız c a d ü ­
ş ü n s e l y o ld a n değil, b a ş k a y o lla rd a n d a alg ıla­
m a s ın ı sa ğ la m a k , d o la y ısıy la d a k a d ın lığ ın g ü ­
c ü n ü b ir d e n fazla d u y u y la d e ğ e r le n d ir e b ilm e ­
sin i sa ğ la m a k tır. T a n r ıç a n ın şa rk ıs ı g e ç m iş te
y a ln ız c a y a z ılm a k la k a lm a m ış, a y n ı z a m a n d a
h ıü z ik e ş liğ in d e sö y le n m iş, d a n s a v e r e s m e k o ­
n u o lm u ş tu r. Ç oğu z a m a n e z b e rle n m iş , h ik â y e
a n la tıc ılığ ıy la k u la k ta n k u la ğ a a k ta rılm ış , a y rı­
ca ç e şitli te n s e l te m s il b iç im le riy le y e n i k u ş a k ­
la ra ile tilm iş tir. O h a ld e b iz b u r a d a n e d e n b a ş ­
k a b ir ş e y y a p m a k is te y e lim ki?
T a n rıç a , k a r ş ıt g ü ç le r in m a n tık d ışı b ir ara-
d alığ ım , s ır a d a n d ü n y a o la y la rın d a v e b ilin ­
m e y e n in a y a k b a s ılm a m ış p a tik a la r ın d a k a r ş ı­
m ız a ç ık a n o y ü z ü o lm a y a n v a rlığ ı te m s il e d i­
y o rd u . T a n r ıç a k ü ltü , h e r şe y i k u ş a ta n b ir
k ü lttü ; a m a s o n r a y e rin i, g ü n ü m ü z ü n e ril tek -
ta n rılı d in le r in e b ıra k tı.
0 9
A Z A R I N
B u g ü n ü n B atı k ü ltü r ü n d e ta n rıç a , h a y a t v e
ö lü m ö r ü n tü le r in e e g e m e n b ir k ü lt d eğ ild ir; o
a r tık n a d ir e n g ü v e n d iğ im iz , h a k k ın d a p e k az
ş e y b ild iğ im iz e s ra re n g iz b ir g ü ç tü r. O n u n o
gizli fig ü rü , e n e s k i k ü ltü r le r d e n y a k ın ta r ih e
k a d a r v a ro lu ş s a l e s ra rın ı k o r u m u ş tu r . O, h a ­
y a tın ı k a y b e d ip a n a r a h m in e d ö n m e d ik ç e h iç ­
b ir e rk e ğ in a sla ç ö z m e y i u m a m a y a c a ğ ı b ir
b u lm a c a d ır . İ n s a n o ğ lu n u n , h a y v a n la r ın v e
b itk ile r in , y e r y ü z ü n ü n ve g ö k y ü z ü n ü n , ö lü ­
m ü n v e y e n id e n d o ğ u ş u n a n a s ıd ır; h e m a z iz e ­
d ir h e m fah işe , h e m ışık h e m k a ra n lık , h e m
ç o c u k h e m k o c a k a rı, h e m b a r ış h e m sav aş,
h e m b a ş ta n ç ık a rıc ı h e m re d d e d ic i.
H a y a t s a rk a c ı k a v isli y o lu n u n o r ta s ın a d o ğ ­
r u s a lm ır k e n , k e n d im iz i ta r ih in b e lli b ir n o k ­
ta s ın d a , şim d i k im o ld u ğ u m u z u a n la m a k iç in
g e ç m iş te k im o ld u ğ u m u z u y e n id e n d ü ş ü n m e
g e re ğ in i h is s e ttiğ im iz b ir n o k ta d a b u lu y o ru z .
İ n s a n lık k e n d in i y e n id e n b o y u tla n d ın r k e ıı de
e s k i ile y e n i b ir a ra y a g eliy o r.
S on y ılla rd a y e r y ü z ü n e , k ö k le rim iz e d ö n ­
m e k o n u s u b ü y ü k ilgi ç e k iy o r. H a y a tla rım ız a
Ö N S Ö Z Ü
fa rk lı b ir a ç ıd a n b a k ıy o ru z ; ö z e llik le de k a d ın ­
lar, h a y a tı y o k e tm e k y e r in e o n a say g ı g ö s te ­
r e n b ir tu tu m a y ö n e liy o r la r . S ağlıklı b e s in le r,
d o ğ al h a y a t ta rz la rı, N e w A ge, d o ğ al k a y n a k la ­
ra g ö re y a ş a m a , b u y ö n e liş in d ışsa l if a d e le r in ­
d e n b a z ıla rı.
"G izli” o la n a , "d o ğ al” o la n a y ö n e lik tu tk u ­
n u n g e ris in d e , ço k d a h a ö n e m li b ir y ö n e liş
v ar; o d a ta n r ıç a n ın y ö n te m le r in e , k a d ın la r ın
b ü y ü s ü n ü n h e m d ü n y e v î h e m de ru h s a l a la n ­
la r a e g e m e n o ld u ğ u b ir ça ğ ın e s r a r ın a g e ri
dönm ek.
E lin iz d e k i k ita p , ta n r ıç a n ın fa rk lı b o y u tla ­
r ın ı v e y ö n le r in i g ö s te re n b ir ç a lışm a . Z a m a ­
n ın v e d e ğ iş im le r in iç in d e b ir y o lc u lu k o lm a k ­
ta n çok, ta n rıç a y ı ç e şitli g ö r ü n ü m le riy le iş b a ­
ş ın d a g ö re b ile c e ğ im iz b ir ş ö le n so frası. Bir a n
g e lir o g ö r ü n ü m le r d e n b ir in i h e r b irim iz k e n ­
d i h a y a tım ız d a v e e y le m le r im iz d e s a p ta r,
o n u n la a r a m ız d a y e n i v e h e y e c a n v e ric i b ir
ö z d e şlik k u r a rız . İşte, ta n r ıç a n ın ş a rk ıs ın ın
y e n id e n s ö y le n e b ilm e s in i m ü m k ü n k ıla c a k
o la n b u a n la y ış tır.
 1. BOLUM

Tanrıça arketipleri
Kadınlıkla ilgili mitler

Bugünkü biz - M itin fizyolojisi - Kadının arketipsel yaşam öyküsü -

Bütün kadınların tanrıçası - Bakire arketipi - Yaratıcı ve yok edici arketipi
Âşık ve b aştan çıkarıcı arketipi - A nne arketipi -
Rahibe ve bilge kadın arketipi - M usa arketipi

İ Ç İ M İ Z D E
Bugünkü biz
o d e r n e ğ itim in a n a v u r g u s u z ih n in to ­
M m u r c u k la n m a s ı ü s tü n e d ir . K e n d im i­
z in v e b iz i k u ş a ta n d ü n y a n ın h e r a y ­
rın tıs ın ı, h e r y ö n ü n ü k u r c a la y ıp s o r u la r so ra r,
b ü tü n b u n la r ı g ü n ü n b ir in d e a n la y a b ile c e ğ i­
m iz i u m a rız . N e v a r k i b u s ü re ç , b ir ç o c u ğ u n
y a d a g e rç e k b ir az iz in m a s u m s o r g u la m a s ın a
b e n z e m e z , ç ü n k ü ç e v r e m iz d e k i h e r şey, s is te ­
m in b a ş a r ıs ın ın b ir e r k a n ıtıd ır: d e ğ e rli b ir
m e sle k , so y lu b ir ru h , to p lu m s a l sa y g ın lık .
A ğ açlar, to p r a k v e o n u n m e y v e le ri b ile so n
d e r e c e g e rç e k , iy i ş e y le rd ir. B izim iç in ö n e m ­
li o la n şe y le r. A m a y in e de, k e n d im iz i b ir g ö l­
g e le r d ü n y a s ın d a y a ş ıy o rm u ş c a s m a b o m b o ş,
r u h s u z v e d e ğ e rsiz h is s e d e riz . N e d e n ?
G id e re k d a lla n ıp b u d a k la n a n b u a n la m a
ç a b a s ı iç in d e , s ü r e k li s o ru s o r m a tu z a ğ ın a ^ a -
k a la n m ış ız d ır. A slın d a c e v ab ı, g e ç m iş im iz in
d e r in lik le r in e k ö k sa lm ış, h e r z a m a n f a r k ın d a
o lm a s a k d a g ü n b e g ü n g e rç e k liğ im iz i b iç im ­
l e n d ir e n b u c e v a b ı b iliy o ru z d u r. Ç ü n k ü b u
c e v a p m ito lo jid ir; y a n i d ü n y a n ın sesi, y e n i­
d e n k a z a n m a y ı ço k is te d iğ im iz h a y a t v e r u h .
Ç ü n k ü m ito lo ji, in s a n o ğ lu n u n , c e v a p la r ın b i­
lin m e d iğ i, a m a d e r in d e n h is s e d ild iğ i iç g ü d ü ­
se l d ü z e y d e k o n u ş a b ilm e k iç in ic a t e ttiğ i b ir
d ild ir.
Bu k ita b ın am a c ı, m e tin le r v e r e s im le r a r a ­
cılığ ıy la ta n r ıç a n ın m ito lo jis in i v e o n u n ç e v r e ­
sin d e k u r u lm u ş , h e r k a d ın ın d e r in lik le r in e
n ü fu z e d e n a r k e tip le ri aç ığ a ç ık a rm a k tır.
M itoloji; ta n rıla r ın , ta n r ıç a la r ın v e ta n r ı
b e n z e r i v a r lık la r ın k a h r a m a n c a ç a r p ış m a la r ı­
n ı, y e r a ltın a y a p tık la rı y o lc u lu k la rı a n la ta n
T A N R I Ç A A R K E T İ P L E R İ - K A D I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R
K İ T A N R I Ç A
u n u tu lm a z v e g e le n e k s e l b ir m a lz e m e d e n o lu ­
şu r. D u ra ğ a n b ir m a lz e m e d e ğ ild ir b u ; h a r e k e t
e d e r, d ö n ü ş ü r v e b e lli d u y g u la r u y a n d ır a n r e ­
s im le r a ra c ılığ ıy la s e s le n ir b iz e .1 M e ta fo rik
a n la m d a , k e n d in e ö zg ü b ir se si v a rd ır. T a n r ı­
ça m itle r in d e n , tıp k ı m ü z ik gibi b ir r e s im se li
d ö k ü lü r. O ra d a a n la tıla n , b ir k a d ın ın h a y a tı­
n ın e n m a h r e m a n la rıd ır; â ş ık o lm a k , ç o c u k
d o ğ u r m a k gibi. M itle rin h a k k ın ı v e r m e k iç in ,
o n la rın , tıp k ı b ir ş a rk ı g ib i k e n d i b e n z e r s iz a n ­
la m la r ın ı a k ta r m a la r ın a iz in v e r m e k g e re k ir.
M ü z ik gibi, m ito lo ji de d u y g u la rı v e y ü r e ğ in
k ıp ır d a n ış la r m ı ifa d e e tm e y e u y g u n b ir s a n a t­
tır. M ito lo jik b ir ö y k ü y ü k e s in te r im le r le ta m
o la ra k a n la tm a m ız m ü m k ü n d eğ ild ir, ç ü n k ü
b ö y le y a p m a k la o n u "y a şay a n " n ite lik le r in d e n
y o k s u n b ır a k m ış o lu ru z . D ü ş ü n c e n in k a v r a y ı­
şı o n u ö ld ü rü r.
K en d i m ito lo jile rin e s a h ip d iy a rla r d a y a ş a ­
y a n la r için , m ito lo ji y a ln ız c a b ir y a r a tılış ş a r­
k ısı o lm a k la k a lm a z , a y n ı z a m a n d a fiile n ya-
f a n ır da. T a n rıla r, ta n r ıç a la r v e k a h r a m a n la r
k a d a r ö lü m lü e r k e k v e k a d ın la r d a b ir e y le m e
g ir iş m e d e n ö n c e b ir a d ım g e ri ç e k ilirle r; tıp k ı
ö lü m v u r u ş u n d a n ö n c e k a r ş ıs ın d a k i b o ğ a y ı
o n u r la n d ır a n b ir m a ta d o r y a d a k ıy ıy a ç a r p ­
m a d a n ö n c e h ız ın ı k e s e n b ir d alg a gibi. B öyle
a n la r d a k o n u ş a n , se ssiz lik tir; o n u n se si b iz e
d e r in b ir ta tm in d u y g u s u v e rir, ç ü n k ü iç in d e
g e rç e ğ in ç ın la m a s ı v a rd ır.
G ü n e y P a s ifik 'te k i T ro b r ia n d A d a la r ı'n m
y e r li h a lk ı a r a s ın d a u z u n y ılla r ç a lış a n a r a ş tır ­
m a c ı B ro n isla w M a lin o w sk i, M y th in P rim itive
P sych o lo g y2 a d lı y a p ıtın d a "y a şa y a n m ito lo -
12
13

İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A T A N R I Ç A A R K E T İ P L E R İ - K A D I ' N L I K L A
ji" y le ilg ili te c r ü b e s in i şö y le a n la tır:
'İlkel bir toplum da, y a n i başlangıçtaki h a y a t
b içim in i sü rd ü rm e kte olan bir toplum da, m it y a l­
n ızca b ir m a sa l değil, a y n ı z a m a n d a y a ş a n a n
bir gerçektir. B u g ü n b izim ro m a n la rd a o ku d u ğ u ­
m u z a b en zer bir u y d u r m a değil, y a ş a y a n gerçe­
ğ in ta kendisidir; en eski çağlarda v a r olduğuna,
o n d a n so n ra da d ü n y a y ı ve in s a n la n n kaderini
d a im a etkilediğine in a n ıla n bir g erçek... B u ö y k ü ­
leri u y d u r u lm u ş y a da y a ş a n m ış ola yla r olarak
a y a k ta tutan, y a ln ızc a m era k değildir. T ersine
yerliler için bu m itler başlangıca ait, d a h a b ü ­
yü k, d a h a önem li bir gerçekliğin ifadesidir.
İn sa n o ğ lu n u n b u g ü n kü hayatı, kaderi
ve ça lışm a sı bu gerçeklik aracılığıyla
yönetilir; a yrıca in sa n la r bir y a n d a n
a y in le r in in ve a h la k î eylem lerin in
am a cın ı, bir y a n d a n da d a vra n ışla ­
rın a y ö n veren şeyi bu gerçekliğin
bilgisinden çıkarır."
M itoloji b iz e s im g e le r a r a ­
cılığ ıy la se s le n ir, y a n i g ü n lü k
h a y a tım ız d a n ta n ıd ığ ım ız
k a v r a m v e r e s im le r i k u lla n ır,
a m a b u n la r, m ito lo jik b a ğ la m
iç in d e , h e r z a m a n k i a n la m la ­
r ın a e k o la ra k b a z ı özgül
y a n a n la m la r a sa h ip tir.
M ito lo jik sim g e, h e r
zam an k u lla n d ığ ı­
m ız d ild e b e tim le n ­
m e si zor, gizli, b ilin m e y e n b ir ş e y le r im a
e d e r. B u n u n y a y g ın ö r n e k le rin d e n b iri te k e r ­
le k ile h a ç tır. B ü tü n d ü n y a d a k u lla n ıla n b u
n e s n e le r b e lli k o ş u lla rd a sim g e se l b ir a n la m
k a z a n m ış tır . M ito lo jik sim g e c ilik g e n e llik le
ak ılcı a n la y ış ın ö te s in d e d ir; d u y g u la rım ız ı b ir
p sik o lo jik p a tla m a y la h a r e k e te g e ç ire n k a v ­
Koç ve keçileri gösteren tarihöncesi kaya resimleri, Tassili r a m la r ı te m s il e d e r. “T a r if e d ile m e z ” o la n ı ta ­
(Iheren). r if e d e b ilm e k iç in sık sık sim g e se l b ir d ile b a ş ­
14
<
İ L G İ L İ M İ T L E R
v u r u y o r o lm a m ız , in s a n o ğ lu n u n sim g e se l b ir
m ito lo ji y a r a tm a y a y ö n e lik b ilin ç d ış ı e ğ ilim i­
n in g ö s te rg e s id ir.3
İ n s a n ın iç d ü n y a s ın a a y n a tu ta n a m p irik
p sik o lo ji b ilim in in g elişm e si, ço k y a k ın g e ç m iş­
te g e rç e k le şm iştir. P sik o lo jik te c r ü b e n in iki
a n a v e ç h e s i v ard ır: k e n d i d ışım ız d a v a r o lan
g e rç e k lik v e o n u r u h s a l b ir o lay o la ra k g ö rm e ­
m iz e y o l aç an , b u g e rç e k le ilgili algım ız. G eçti­
ğim iz y ü z y ıl b o y u n c a , ru h s a l v a rlığ ım ız ın h iç ­
b ir şe y i ta m a n la y a m a d ığ ın ı, h iç b ir şe y i e k sik ­
siz a lg ıla y a m a d ığ ın ı ö ğ re n d ik . O lay ları v e n e s ­
n e le r iy le d ü n y a , zi­
h in s e l d ü n y a ta ra ­
fın d a n iç e r ilm e k -
te n çok, o ra y a “te r ­
c ü m e ” e d ilm e k te ­
dir. A m a b u te r c ü ­
me hem b ilin ç li
h e m de b ilin ç d ışı d ü ­
z e y le rd e g e rç e k le şir. Ö yle o la y ­
la r v a rd ır ki, h e r n e k a d a r b iz o n ­
la rı b ilin ç li o la ra k h a tırla y a m a s a k
da, b ir b iç im d e sezgi, d e rin d ü ­
şü n c e y a d a r ü y a a n la rın d a b ilin ­
ç a ltın d a y e n id e n y ü z e y e çık ab ilir.
Y ine ö y le o la y la r v a rd ır ki, b i­
le r e k " s a n s ü r” e d ilm iş tir; u ta n ç ve
s u ç lu lu k gibi o lu m s u z d u y g u la r ta ş ı­
y a n a n ıla r ın b iz i ra h a ts ız e tm e s i b u y o lla
ö n le n m iş tir. Bu t ü r a n ıla r d a h ip n o z la v e ­
y a rü y a la rd a y e n id e n b ilin ç d ü z e y in e çık ab ilir.
B ilin çd ışı v e y a b ilin ç a ltı, iç e riğ in i b ilin c im iz e
s im g e le r o la ra k g ö ste rir; tü m in s a n la rd a g ö rü ­
le n , k e n d iliğ in d e n b ir s ü r e ç tir b u .
İş te b u y ü z d e n d ir k i m ito lo ji, b e lle ğ in b u
se zg ise l, b ilin ç a ltı d ü z e y iy le k a r ş ıla ş tırıla b ile ­
c e k s im g e s e l b ir d ild ir v e b ir e y s e l b ilin ç d ış m -
d a n çok, k o le k tif b ilin ç d ış m m iç e riğ in i açığ a
ç ık a rır.
15
 İ Ç İ M İ Z D E
Mitin fizyolojisi
ilin c i b iz im b ilin c im iz e g ö re fark lı b ir g e­
B lişm e d ü z e y in d e o la n ilk el in sa n , r u h u ­
n u n y a ln ız k e n d i b e d e n in d e değil, a y n ı
z a m a n d a a ğ a çların , h a y v a n la rın , y ıld ız la rın ,
gök g ü r ü ltü s ü n ü n ve dış d ü n y a y la ilgili b ü tü n
d iğ e r o lg u la rın da iç in d e v a r o ld u ğ u n a in a n ır.
İ n s a n ın ö rn e ğ in b ir ağ açla k u rd u ğ u r u h s a l öz­
d e ş le ş m e öyle g ü çlü o la b ilir ki, ağaç k e s ilin c e
in s a n da ciddi b ir h a s ta lığ a y a k a la n ır; sa n k i
ağ açla b irlik te o d a ö lm e k te d ir. D ü n y a y a b u
"m istik katılım "*, çağdaş in s a n a tü m ü y le y a ­
b a n c ıd ır. Y ağ m u r o r m a n la r ın ın y o k e d ilm e s i­
n in , y e rli h a lk la rın da y o k e d ilm e si ve y a b a n ­
c ıla ş m a sı d e m e k o ld u ğ u n u ta m o la ra k a n la y a ­
m ıy o r o lm a m ız b e lk i de b u n d a n d ır.
•s? ç e k e n , o n u n d a h a y ü k s e k d ü z e y le re v a rm a s ın ı
B ilincim iz is te r ilk el is te r m o d e rn o lsu n ,
iç im iz d e h â lâ a k lım ız ın u la şa m a d ığ ı b a z ı y ö n ­
le r o ld u ğ u açık. Bu y ö n le r b iz i çok d e r in d e n e t­
k ile r. Bu y ü z d e n , iç im iz d e e v re n s e l m ito lo ji­
n in sim g e le ri ta ra fın d a n y a r a tıla n g ü c ü n bü -
* Bu te rim ilk kez F ransız E tnolog L ucien L evy-B ruehl
ta ra fın d a n k u lla n ılm ıştır.
K İ T A N R I Ç A
T A N R I Ç A A R K E T İ P L E R İ - K A D I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R
y ü k lü ğ ü n ü k a v ra y a b ilm e k için , b u n o k ta y ı çö­
z ü m le m e m iz g e re k ir.
G ece-g ü n d ü z, y u k arısı-a şağ ısı, sıc ak -so ğ u k
gibi, d o ğ ru d a n fizik sel h a y a t te c r ü b e s in d e n
g e lm e b a z ı iz le n im le r, d o ğ u m la ö lü m a r a s ın d a ­
ki s ü re iç in d e s in ir s is te m im iz d e iz le r b ıra k ır;
y a y g ın o la ra k b ilin e n m ito lo jik im g e le rim iz in
k a y n a ğ ı d a g e n e llik le b u n la rd ır. Ö rn e ğ in dış
d ü n y a y a y ö n e lik h a z ve k o rk u te p k ile rim iz ,
v a r o lm a ta rz ım ız ı ö y le d e r in d e n e tk ile r ki,
b u n la r m ito lo jid e h a y a tla rım ız ın te m e li o la ra k
k a y d e d ilm iş tir.4
Y e ry ü z ü n d e h a y a tı s ü r d ü r e n ve b iz le rle b ir ­
lik te y ıld ız la rın , h a y v a n la rın ve b itk ile r in v a r­
lığ ın ı da y a p ıla n d ıra n g ü ç le r k o z m ik m ito lo ji­
n in , y a n i b izi y ö n e te n y a s a la rı y a n s ıta n m itle ­
rin k ö k le rin i o lu ş tu ru r. Y erçe k im i, doğal ve İn­
sa n î o la y la rın h e p s in d e sü re k li o la ra k k e n d in i
g ö ste rir; o rg a n la rım ız ın b iç im in i esa s o la ra k
k o ş u lla n d ıra n da o d u r. Y ere d o ğ ru çek iliş, m i­
to lo jik ö y k ü le rd e in s a n ı aşağ ı d ü n y a y a d o ğ ru
e n g e lle y e n e s ra re n g iz b ir g ü ç o la ra k o rta y a çı­
k ar.
G ü n d ü z ile g e c e n in b ir b ir in in y e r in i a lm a ­
sın ın , in s a n ın fizik sel v a ro lu ş u ü z e rin d e g ü çlü
b ir e tk isi v a rd ır. G ece o lu n c a d ü n y a u y u r, zi-
Solda: ruhu katıksız bilgelikle birleştiren İçıyamet ateşini
simgeleyen Kalanala yantra, kâğıt ü zen n e guvaş, Racast-
han, XVIII. yüzyıl, Sağda: Kali'nin "koruyucu* olarak çağ­
daş temsili, kâğıt üzen n e renkli kalem, P n ya Mookeıjee,
N ew York.
16 17
1 Ç i M i Z P E K 1 T A N R I Ç A T A N R I Ç A A R K . E T İ R L E R İ - K A D I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R

Solda: '-Buda'nın ikinci öğrencisi; p a rm a kla n ın şıklatarak

bir vazoyu inci gibi bir saraya dönüştürür. Saray Nirva-
na'yı, rüyadan uyanışı temsil eder. Sağda: gülen Zen ke­
şişleri.

h in de rü y a te c r ü b e s in in a la n ın a d alar. U y a n ­
d ığ ım ızd a k u şk u , in s a n a y o lc u lu ğ u b o y u n c a
e şlik e d e n o titre k ışık, b iz e g e rç e ğ in k a ra rs ız ­
lığ ın ı g ö ste re b ilir; o z a m a n rü y a la r d a h a da
g e rç e k g ö rü n m e y e b a şla r. Z h u a ııg z i'n in y a ş a ­
m ın d a , r ü y a y la u y a n ık lık ik iliğ in i, g e rç e k ile
g e rç e k d ışı a ra s ın d a k i k u tu p s a llığ ı a n la ta n , eşi­
n e az r a s tla n ır g ü z e llik te iki o lay v ard ır:
Z h u a n g z i b ir sa b a h y a ta ğ ın d a o tu ru y o r,
k e n d in i h ü z ü n lü h iss e d iy o rd u . O y sa h ü z ü n
o n u n m iz a c ın a da, aldığı d in î e ğ itim e de a y k ı­
rıy d ı. Ö ğ re n c ile ri ç e v re sin e to p la m ış, o n u n
iç in k a y g ıla n ıy o rla rd ı. Bir ö ğ re n c i c e s a re tin i
to p la y ıp Z h u a n g z i'y e , b ir te rslik o lu p o lm a d ığ ı­
n ı so rd u . U sta, g ece rü y a s ın d a k e n d in i k e le b e k
o la ra k g ö rd ü ğ ü n ü sö y led i. Ö ğ re n c ile r g ü ld ü ;
b u n u n y a ln ız c a b ir rü y a o ld u ğ u n u , k a y g ıla n ­
m a s ın a g e re k o lm a d ığ ım sö y le d ile r. U sta o n ­
la rd a n , h ik â y e n in tü m ü n ü d in le m e le r in i is te ­
di. K afasın d a tu h a f b ir fik ir b e lirm işti; e ğ e r
Z h u a n g z i rü y a s ın d a k e le b e k h a lin e g e le b iliy o r­
sa, n e d e n k e le b e k de r ü y a s ın d a Z h u a n g z i h a li­
n e g e le m e sin ? Şu a n k im u y a n ık , k im rü y a gö­
rü y o r; Z h u a n g z i m i y o k sa k e le b e k m i? R ü y a­
sın d a k e le b e k o ld u ğ u n u g ö re n Z h u a n g z i m id ir,
y o k sa a s lın d a k e le b e k tir de, rü y a s ın d a k e n d in i
Z h u a n g z i o la ra k m ı g ö rm e k te d ir?
R ü y a d a z a m a n d u y g u su da, k im lik d u y g u su
d a silin ir. Kişi d u y u la rın ç e k im a la n ın a g ire r
ve g e rç e k h a y a tta ta n ım a d ığ ı k a r a k te r le rle k a r ­
şılaşır. Bu a ra d a n e s n e le r, k e n d i b a ş la rın a b ir
h a y a t e d in m iş tir. M itin d ü n y a s ı da rü y a te c r ü ­
b e s iy le d o lu d u r. Y aratılış m itle ri g e n e llik le r ü ­
y a b e n z e r i b ir s a h n e d e y e r alır; o ra d a z a m a n

10 19
 İ Ç İ M İ Z D E
ve b iç im h e n ü z y a ra tılm a m ış tır.
Şafak u y a n m a v a k tid ir. G e c e n in k a ra n lık
g ü ç le ri dağılır, y e n i b ir g ü n b a ş la r. H a y v a n la ­
r ın h e p b irlik te şa rk ı sö y le d ik le ri z a m a n d ır b u ;
b ir y a n d a n da te m iz le n m e ve b e s le n m e gibi te ­
m e l e tk in lik le r g e rç e k le şir. M itolojide şa fa ğ ın
tazeliği, v a h iy v ak tid ir. K a h ra m a n la r a ra d ık la rı
c e v a p la rı o sıra b u lu r, y e n i h a y a t o z a m a n y a ­
ratılır.
G ü n eş, g ü n d ü z ü n e fe n d isid ir; o n u n o lu m lu ,
a te şli g ü cü g e n e llik le b a b a n ın h ü k m e d ic i g ü c ü ­
n e b e n z e tilir; o n u n g üç a la n la rı, e k in le r in b ü ­
y ü m e s i ve y e r y ü z ü n ü n b e s le n m e s id ir. T ü m
h a y v a n la rın b ir iç sa a ti v ard ır; b u sa a t g ü n b o ­
y u n c a G ü n e ş 'in g ö k y ü z ü ııd e k i y e r in i ve yıl b o ­
y u n c a çizdiği y ay ı ölçer. B e sle n m e z a m a n la rın ı
ve m ik ta rla rın ı, u y u m a z a m a n la rın ı, göç e tm e
ve k ış u y k u s u n a y a tm a d ö n g ü le rin i ve ç iftle ş­
m e d ö n e m le rin i d ü z e n le r.
H ay a tım ızı, iç im iz d e k i o d ü z e n le y ic i g ü n e ş
sa a tiy le ö lç m e y i ta m da u n u tm u ş sa y ılm a y ız.
N ey in n e z a m a n y a p ıla c a ğ ın ı s ö y le y e n sa a tle re
ra ğ m e n , doğal h a y a tla ilgili k o n u la rd a biz^yine
k e n d i iç ritm im iz e u y arız . U y k u s ıra s ın d a k alp
a tışla rım ız ve k a n d o la şım ım ız y av a şla r; b ö y le-
ce v ü c u d u m u z b ir d in le n m e fırsa tı b u lu r. G ü­
n e ş d o ğ a rk e n k ısa b ir sü re iç in u y k u d a n u y a ­
n ır, s o n ra b e lk i b irk a ç sa a tliğ in e y e n id e n u y k u ­ ^ n iy le (h ila l b a k ire y i, d o lu n a y o lg u n lu ğ a u la ş ­
y a d ö n eriz . B e sle n m e d ö n g ü le rim iz de m e v ­
sim le re g ö re değişir.
T a rih in iz ley e b ild iğ im iz k a d a r esk i d ö n e m ­
le rin d e in s a n la r h e m ib a d e t e tm e k h e m de y er-
y ü z ü n d e k i h a y a tın e fe n d isi g ü n e ş i in c e le m e k
iç in ü n lü S to n e h e n g e gibi ta p m a k la r k u r m u ş ­
la rd ır. G ü n e şin p a rla k lığ ın ın , d ü n y a d a k i tü m
m ito lo jile rd e o lu m lu , b e r r a k b ir b ilg e liğ in , in ­
s a n o ğ lu n u n d ü n y a s ın ı a y d ın la tm a y e te n e ğ in in
sim g esi o ld u ğ u g ö rü lü r.
G ü n e şin te rsin e , g ece d o ğ an ay b iz e s ıra d a n
g e rç e k liğ in iç in d e k i e s ra re n g iz liğ i h a tırla tır.
K İ T A N R I Ç A T A N R I Ç A
G ü n e ş ışığı eril, sa ld ırg an , şid d e t ve ih tira s do-
lu y k e n , ay ışığı dişil, y u m u ş a k , şefk atli, alıcı ve
se v e c e n d ir.
R a c in e 'in E ski Y u n a n tra je d is i F a id ra ’d a n
y a p tığ ı u y a rla m a d a , K ral T e s e u s 'u n k a rıs ı ve
H ip p o lito s 'u n ü v e y a n n e s i o la n F aid ra, k a rş ı
k o n u lm a z b ir a rz u y la H ip p o lito s 'a âşık o lu r.
Bu tu tk u s u n u k im s e y e itir a f e tm e y e c e s a re t
ed e m e z ; g ü n e ş ışığ ın ın o n u b u lu p s ır r ın ı açığ a
ç ık a ra c a ğ ın d a n k o rk tu ğ u iç in s a ra y ın g ü n e ş
g ö r m e y e n y e r le rin d e y a ş a r. G ü n e ş o n u n iş­
k e n c e c is id ir; a n c a k ay ışığ ın d a o rta y a ç ık a r ve
a r z u la r ın ı g ece ta tlı ta tlı e s e n r ü z g â ra sö y le r.
G e re k şiird e g e re k m ito lo ji ö y k ü le rin d e , g ü n e ş
ışığ ıy la a y ışığı b ir b ir in in zıd d ıd ır. Bu k ita p ta
g e c e n in ta n r ıç a la r ın ın e s ra rla r ı açığ a ç ık a r­
k e n , b u te m a d a te k r a r te k r a r k a rş ım ız a ç ık a­
ca k tır.
Y erçe k im i, g ece ve g ü n d ü z, m e v s im le rin
d ö n ü ş ü gibi n o rm a l g ü n d e lik o la y la r m ito lo jid e
b ü y ü k b ir g ö rk e m k a z a n ır. Ö zellik le ta n rıç a la r,
y u k a rıs ı ise aşağısı, ışık ile k a ra n lık , g ü v e n ile
k o rk u , ö lü m ile d iriliş a ra s ın d a k i k u tu p sa llığ ı
sim g e le r. E v re n im iz d e k i d e ğ işm e z d e ğ işim in
u n s u r la r ı, m itle re ta n rıç a n ın sim g e le ri o la ra k
g irm iştir. Ö rn e ğ in Ay, e v r e le r in in â d e t d ö n e ­
m in i ve k a d ın ın ü ç çağ ın ı h a tır la tm a s ı n ed e -
m ış k a d ın ı, so n d ö rd ü n b ilg e k a d ın ı sim g e le r)
m ito lo jid e v e ta n rıç a n ın sim g e le ri a ra s ın d a
özel b ir y e r e d in m iştir. D o lu n a y lı g ece, tü m g e ­
c e le rin e n dişil o la n ıd ır. K ö p ek le r h a v la r, e r ­
k e k le ri ay ç a rp a r, G ü n e ş'in o g ü çlü e n e rjis i d e ­
ğişir, k e n d i b a ş ın a sim g ese l b ir a n la m ta şıy a n
b ir s im y a s ü r e c in in s o n u c u n d a se rin , e s r a r e n ­
giz b ir g ü ce d ö n ü şü r.
B ilin e n e n esk i u y g a rlık la rım ız d a n b u y an a ,
k a d ın la r ay ı g iz e m le rin in k o ru y u c u s u ve tü m
d iğ e r iş le v le rin in y a n ı sıra d o ğ u rg a n lık k a y n a ­
ğı o la ra k y ü c e ltm iş le rd ir. G rö n la n d y e r lile r i
20
A R K E T İ R L E R İ - K A D I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R
gibi ilk e l k a b ile le r in k a d ın la r ı a y a b a k m a z la r,
a y k e n d ile r in i h a m ile b ır a k m a s ın d iy e g ece
s ır tü s tü y a ta r k e n de k a r ın la r ın a tü k ü r ü k sü ­
r e r l e r . B ö y le c e a y t a r a f ı n d a n h a m ile b ı ­
r a k ılm a k ta n k o r u n d u k la r ın a in a n ır la r . N ije r­
y a lIla r d a ü r e m e k iç in e rk e ğ e g e re k o lm a d ığ ı­
n a in a n ır la r . B ü y ü k a y a n a k a d ın la r ın b e b e k
sa h ib i o lm a sı iç in A y K u şu 'ııu y e r y ü z ü n e y o l­
l a r .5
E ski b ir S a n sk rit e fs a n e s in e g ö re Y aratan ,
e rk e ğ i y a r a ttık ta n so n ra, a y m y u v a rla k lığ ın ı,
tır m a n ıc ı b itk ile rin k ıv rım la rın ı, y a p ra k la rın
h afifliğ in i, b u lu tla r ın ağ lay ışın ı, k a p la n ın za­
lim liğ in i, a te ş in ta tlı ak ışk an lığ ın ı, k a r la rın so­
ğ u k lu ğ u n u ve k u ş la rın c ıv ıltısın ı b ir a ra y a g e ti­
rip k a d ın ı y a ra tm ış ve o n u e rk e ğ e s u n m u ş . Üç
g ü n so n ra erk e k , T a n rı'y a g elip şö y le d em iş:
"B ana v e rd iğ in b u k a d ın d u r m a d a n k o n u şu y o r,
b e n i h iç ra h a t b ıra k m ıy o r, sü re k li ilgi istiy o r,
b ü tü n v a k tim i alıyor, h e r şe y e ağ lıyor, h iç b ir iş
de y a p m ıy o r. O n u g eri a lm a n ı istiy o ru m ." T a n ­
rı b u n u n ü z e rin e k a d ın ı g eri alm ış. A m a çok
g e ç m e d e n e rk e k g eri g elm iş ve d e m iş ki: "O
şa rk ı sö y le y ip d a n s ed e rd i, göz u c u y la b e n i iz­
le rd i, o y u n o y n a m a y ı çok se v erd i, k o r k tu ğ u n ­
da b a n a sa rılırd ı, g ü lü şü m ü z ik gibiydi, o n u
s e y re tm e k çok h o ştu . O n u b a n a g eri v er." Böy­
le c e T a n rı k a d ın ı e rk e ğ e g eri v e rm iş. A m a ü ç
g ü n s o n ra e rk e k y in e k a d ın ı g eri g e tirm iş ve
T a n r ı'd a n o n u a lm a s ın ı iste m iş. "O lm az" d e m iş
T a n rı. "Ne o n u n la n e de o n su z y a ş ıy o rs u n . E-
liııd e n g eld iğ i k a d a r id a re e tm e y e b a k ."6
K ad ın o lm ak , k a d ın b e d e n in in fiz y o lo jisin ­
d e n k a y n a k la n a n b ir p sik o lo jiy le ilg ilid ir k u ş ­
k u su z . Son y irm i-o tu z y ıld ır iç in d e y aşad ığ ım ız
K adının oyunculuğu, erkek ile kadın arasındaki sonsuz
oyunu anlatan bir Sanskrit efsanesinde gizem li bir anla­
tım bulur.
21
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A T A N R I Ç A A R K E T İ R L E R İ - K A D I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R

SoldaA"Dolunay", M. Valine.

to p lu m ç e rç e v e sin d e v a ro lu ş la rın ın b az ı te m e l
k u r a lla r ın ın d e ğ işm e si g e re k tiğ i ve b u da g üç
g e re k tird iğ i için, k a d ın la r p sik o lo jik a ç ıd a n sal­
d ırg a n e rk e k z ih n iy e tin e d a h a y a k la şm ışla rd ır.
A m a g e rç e k a n la m d a k a d ın sı o lm ak , d in se l a n ­
la m d a alıcı o lm a k tır. E rk e k b u d ü z e y e T an -
r ı ’y la sa rh o ş o ld u ğ u z a m a n u la şır, y a n i p sik o lo ­
jik a ç ıd a n k a d ın gibi alıcı olur; b u d a b iz im a y ­
d ın la n m a d ed iğ im iz o b ü y ü k d ö n ü ş ü m d ü r.
İs a ’n ın , k e n d is in e v u r u ld u ğ u n d a ö b ü r y a n a ­
ğ ın ı ç e v irm e ö ğ retisi, esas o la ra k "k ö tü lü ğ e di-
r e n m e m e " y e , v a ro lu şa ve o n u n g e tird ik le rin e
k a rş ı tü m ü y le alıcı o lm a y a d a y a n ır. B ü y ü k ta ­
sa v v u f Ş airi C e la le d d in R u m i de b ir ş iirin d e
b e n z e r d u y g u la rı dile g etirir:

"İçim seninle doldu.

Ten, kan, kem ik, beyin ve ruh.
Ne güvensizliğe y e r var, ne güvene.
Bu va r oluşta ya ln ızc a varoluş var. ”7

F ark lı b iç im le rd e de olsa, h e r iki m istik de

ilah i güçle k e n d ile rin d e n geçm işlerd ir; İsa için o
c a n d a n "baba", R um i için ise "sevgili"dir.
K a d ın la r da a y n ı alıcılık la s a rh o ş tu r, a m a
b u o n la rın doğal d u ru m u d u r; d o ğ u rg a n lık y e ­
te n e ğ in d e n k a y n a k la n a n , m ito lo jin in k ö k le riy ­
le de y a k ın d a n ilişk ili o lan b ir d u ru m . Bu y ü z ­
d e n , k a d ın p sik o lo jisin in te m e l y ö n le rin i te m ­
sil e d e n m ito lo jik ö y k ü le ri ö ğ re n m e k , k a d ın
b e d e n i ve o n u n işle v le riy le ta n rıç a ve o n u n
s im g e le ri a ra sın d a k i b ağ ı a n la m a k , k a d ın lığ a
özgü ve eril "W eltan sc h au u n g ”la* asla k a rşıla ştı­
rıla m a y a c a k 8 b ir b ü tü n lü ğ ü y e n id e n k e ş fe t­
m e k iç in b ir fırsa t v a r ö n ü m ü z d e .

* D ü n y a görüşü.

22 23
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A T A N R I Ç A A R K E T İ P L E R İ - K A D I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R

Kadının arketipsel
yaşamöyküsü
K adın evrenin yaratıcısıdır,
evren de on u n biçimi;
kadın d ü n ya n ın pınarıdır,
bedenin gerçek biçimi.
H angi biçim e girerse girsin,
ister erkek ister kadın olsun,
yüce biçim dir o.
H epsinin biçim i kadındadır.
D ü n ya d a y a ş a y a n ve hareket eden ne varsa,
kadın d a n daha değerli bir m ücevher,
ka d ın ın kin d en daha yüce bir d u ru m yoktur.
K a d ın ın kaderine denk hiçbir kader yoktur,
o lm a m ıştır ve olm ayacaktır;
kadınla karşılaştırılabilecek hiçbir krallık,
hiçbir zenginlik yoktur;
kadın kadar kutsal bir y e r yoktur,
olm a m ıştır ve olm ayacaktır.
K adın gibi bir dua yoktur.
K adınla boy ölçüşebilecek hiçbir yoga,
ka d ın ın em sali olabilecek hiçbir m istik ilke,
hiçbir çilecilik yoktur,
o lm a m ıştır ve olm ayacaktır.
K ad ın d a n daha değerli bir servet yoktur, ol­
m a m ıştır ve olm ayacaktır.
S ak tisan g a m a T a n tra 9

Tiziano'nun “Verıüs"ü, Uffizi Galerisi, Floransa.

24 25
 T A N R I Ç A A R K E T İ P L E R İ - K A P I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R

K kdm p sik o lo jisin in y ap ısı, m ito lo ji b a ğ la ­

m ın d a ta h a y y ü l e d e b ile c e ğ im iz d e n çok d a h a
ö n e m lid ir. K işisel b ilin ç d ış m a k a y d e d ile n k işi­
sel te c r ü b e le r in d ışın d a, k o le k tif b ilin ç d ış m d a
d e p o la n a n , h a y a ta k a rşı d o ğ u şta n g e tirilm iş b ir
dizi y a n ıt v a rd ır. B u n lar h e m e n h e r b ire y d e
aşağ ı y u k a rı a y n ı o la n d a v ra n ış ta rz la rıd ır. Ko­
le k tif b ilin ç d ış m m iç e rik le rin e " a rk e tip ” d e n ir;
b u n la r ın b ilin ç li ifa d e le rin d e n b iri de m ito lo ­
jin in ç e rç e v e si iç in d e y e r alır.
K a d ın la rın h a y a tın ı d e r in d e n e tk ile y e n
â d e t d ö n e m i, h a m ile lik , d o ğ u m ve m e n o p o z gi­
b i te c rü b e le r, h e r b ire y d e fark lı e tk ile r y a ra tır,
b u n e d e n le de k işisel b ilin ç d ış m a fark lı b iç im ­
le rd e k a y d e d ilir. A m a d a h a d e rin b ir d ü z e y d e ,
b u n la r ça ğ la r b o y u n c a b ü tü n k a d ın la r ta ra fın ­
d a n p a y la şılm ış o rta k te c r ü b e le r d ir ve b u y ü z ­
d e n de k o le k tif b ilin ç d ış m d a b ir o rta k a la n
o lu ş tu ru rla r. T a n rıç a m ito lo jisi, d işilik a rk e tip -
le r in in b ir ifad esid ir; b iz e h a y a tım ız b o y u n c a
y a şa d ığ ım ız fark lı te c r ü b e le r i an la tır.
G e le n e k s e l o larak , k a d ın ın ü ç o lg u n lu k e v ­
re s in d e n g eçtiğ i k ab u l ed ilir: g e n ç k ad ın , ta m
o lg u n lu ğ a u la şm ış k a d ın ve y aşlı b ilg e k ad ın .
H e r e v re k e n d in e özgü p sik o lo jik ve fiziksel
te c r ü b e le r le a y ırt ed ilir ki b u n la r ta n rıç a m ito ­
lo jisin d e k i altı a rk e tip e b iç im v e rm iş tir. T a n r ı­
ça m itle rin d e ifa d e sin i b u la n b u a rk e tip le rin
h e r b iri, h e r k a d ın ın h a y a tın d a g e ç e rlid ir ve
o n u n p s ik o lo jisin i d o ğ ru d a n etk ile r. M itolojiyi
a n la m a k , a rk e tip in k e n d i a y n a m ız d a k i y a n s ı­
m a s ın ı a n la m a k d e m e k tir. Ö rn e ğ in , d a v ra n ış ­
la rım ız d a k i u fac ık b ir a y rın tı, b ir m it a ra c ılı­
ğ ıy la g ö rü ld ü ğ ü n d e çok d a h a b ü y ü k b ir ö n e m
k a z a n a b ilm e k te , u z u n z a m a n d ır ç ö z m e y e ça­
lıştığ ım ız b ir b ilm e c e n in a n a h ta rın ı v e re b il­
m e k te d ir. T a n rıç a m ito lo jis in in d eğ işk en liğ i,
h e r k a d ın ın o ra d a k e n d i te c rü b e ve ö z e llik le ri­
n i ta n ım a sın ı, k e n d i g e rç e k b e n liğ in e g id e n y o ­
lu b u la b ilm e s in i sağlar.

27
 İ Ç İ M İ Z D E K İ
Bütün kadınların tanrıçası
e ç m iş te ta n rıç a la r, b ir e tn ik g r u b u n to p ­
G lu m s a l ve d in se l y a p ıs ın ın c a n lı b ir p a r ­
ç a sın ı o lu ş tu ru rd u . İn s a n o ğ lu n u n gün-
d o ğ u m u o la ra k ta n ım la y a b ile c e ğ im iz E rk e n
P ale o litik Ç ağ 'd an b u y a n a , k a d ın la rın â d e t dö ­
n e m le riy le b a ğ d a ş tırıla n a y m e v re le rin e d ay a lı
z a m a n b e lir te n iş a re t sis te m le ri ve d in se l tö ­
re n le rd e k u lla n ıla n a y in n e s n e le ri, b iz e b ir k a ­
d ın ila h ın g ü çlü ve y a y g ın b ir e tk isi o ld u ğ u n u
g ö s te rir.10 Y aklaşık 11 000 yıl ö n c e M ezo p o ­
ta m y a 'n ın V erim li H ilal diy e b ilin e n b ö lg e sin e
y e r le ş e n ta rım k ü ltü rle ri, h a y a tın s ü re k li ve
d ö n e m s e l o la ra k y e n ile n m e s in i iç e re n , ib a d e ­
tin m e rk e z in d e b ir a n a ta n rıç a n ın b u lu n d u ğ u
k o z m ik b ir d in g e liştird ile r: b u d in d e y e ry ü z ü
2 0
T A N R I Ç A T A N R I Ç A
an a, tü m h a y v a n la r, b itk ile r ve in s a n la r da
o n u n ç o c u k la rıy d ıla r ve o n u n y a s a la rın a ta b iy ­
d ile r.
K adın cin selliğ i, k a d ın ın e rk e k le c in se l iliş­
k i k u r m a d a n k e n d i k e n d in e ü re m e si, k a d ın ın
d ö n e m le r in in A y ’ın ritm iy le ilişk ile n d irilm e si,
y e r y ü z ü n ü n b ir a n a ra h m i gibi g ö rü lm e s i ve
y a ra tılış to h u m u n u n ö lü m ü , b u n la rın h e p s i
a n a ta n rıç a m ito lo jis in in te m e l m o tifle rid ir.
N asıl m e ta fo rik a n la m d a h a y a t y a ra tılış ın k a y ­
n ağ ı olaıı a n a ra h m in in e tra fın ı k u ş a tırsa , ilk el
k ö y le r de ib a d e t ve a y in y e r in in e tra fın ı k u ş a ­
tıy o rd u . İlk z a m a n la rın ta n rıç a s ı te k ti; h a y a tın ,
ö lü m ü n ve y e n id e n d o ğ u şu n tü m g ü ç le rin i
k e n d i b e d e n in d e to p la m ış tı. B ü tü n k a d ın la r
A R K E T İ P L E R İ - K A D I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R
Solda: '-ana tannçanın erken dönem temsilleri. Soldan sağa
doğru sırasıyla: 25 000 yıl öncesine ait, bilinen en eski p iş­
m iş kil figür, Dolni Vestonice, M oravya Müzesi; MÖ yklş.
520 - 15 000 yıl öncesine ait fildişi figürler, Malta, Sibirya,
Herm itaj Müzesi; kireçtaşından W illendorf Venüsii, Doğa
Tarihi Müzesi, Viyana, A vusturya. Sağda: Kore, A tin a U-
lusal Arkeoloji Müzesi. Kore, Yunan mitolojisinde bakireyi
temsil eder.
o n u ıı ra h ib e le riy d i, o n u n ira d e sin e , o n u n g ü ­
c ü n ü n ve b ü y ü s ü n ü n d ü n y e v î g ö r ü n ü m le rin e
b ağ lıy d ı.
T a n r ıç a n m b ir k a d ın ın g ü n lü k y a ş a m ın d a k i
e tk is in i d a h a iyi a n la y a b ilm e k için, M ezo p o ­
ta m y a u y g a rlık la rın a g ö re çok d a h a g elişm iş,
ço k d a h a fa rk lıla şm ış o la n Y u n an k ü ltü r ü n e
b a k m a m ız g e re k ir. E ski Y u n a n m iti, to p lu m sa l
y a p ıs ın d a a ta e rk il fik irle ri y a n s ıtı­
y o rd u . Z en g in Y u n an ta p m a ğ ın a e r ­
k e k ta n rıla r da k atıld ığ ın d a n , b ir
z a m a n la r te k b a ş ın a g ü çlü o la n ta n ­
rıç a a rtık te k ta p ın m a odağı değildi.
Ç ok sa y ıd a ta n rıç a e n esk i z a m a n la rın b u te k
ta n rıç a s ın ın b iç im le rin e girdi; h e r b iri o n u n
y a ln ız c a b ir y ö n ü n ü te m s il e d iy o rd u . Y u n an
m itin in a n a y ap ısı, ta n rıç a la rın v a rlığ ın d a n d e ­
rin b iç im d e e tk ile n m işti. T a n rıç a la r y u v ay ı,
k a d ın ın e rk e ğ e o la n b ağ ın ı, h a y v a n , b itk i ve in ­
sa n la r ın doğal h a y a tın ı, o lu m la m a c e s a re tin i,
d o ğ u rg a n lığ ı ve e ro tik aşk ı te m sil e d iy o rd u .
Batı d ü ş ü n c e s i d o ğ ru d a n d o ğ ru y a k la sik
Y u n a n fe ls e fe s in in ve m ito lo jis in in m ira s ı ve
g e liş tirilm iş b iç im id ir. Bu n e d e n le k la sik Yu­
n a n ta p m a ğ ın d a ta n rıç a la r ın te m s il e ttiğ i ark e -
x tip le r, b iz im d ü ş ü n c e b iç im im iz e ve g e rç e ğ i a l­
g ıla y ışım ız a d a h a y a k ın d ır. O ça ğ la rd a y a ş a ­
AY y a n k a d ın la r, k e n d i v a r o lu ş la rın ı ta n rıç a la r ın
o n la ra s u n d u ğ u b a ğ la m d a g ö rü rle rd i. G ü n d e ­
lik y a ş a m la r ın ın h e r y ö n ü iç in ta n rıç a y a iba-
29
 İ Ç İ M İ Z D E
d e t ed e r, o n a d a n ış ırla rd ı. Bir e rk e ğ i b a ş ta n çı­
k a r m a k is te d ik le rin d e d u a e d e rle r, sıc ak b ir
y u v a e d in m e k iç in H e s tia 'y ı y a r d ım a ç a ğ ırır­
la rd ı. T a n r ıç a la r k a d ın la r ın h a y a tın ı g e r ç e k te n
e tk ile r d i v e k e n d ile r in e g ö s te r ile n ilg id e n
m e m n u n o lm a y a n ta n r ıç a n ın ila h i ö fk e s in d e n
k o rk u ld u ğ u iç in o n la ra ta m b ir b a ğ lılık g ö s te ri­
lird i.
Ç ağdaş k a d ın la r için ta n rıç a la r p sik o lo jik ar-
k e tip le rd ir. A rtık d in se l ve to p lu m sa l y a p ın ın
b ir p a rç a sı d e ğ ild irle r ve h e r k a d ın ın k a lb in d e
y a ş a m a k ta d ırla r. K adın m itle ri, p sik o lo jim izd e
K İ T A N R I Ç A
s?
ve k işiliğ im izd e k i a rk e tip le ri a n la m a n ın b ir a r a ­
cıdır, ç ü n k ü b izi e tk ile y e n p sik o lo jik ö r ü n tü le ri
o n la r b iç im le n d irir.
H e r k ad ın , aile, g eçm iş, iç in d e y a ş a n a n k o ­
şu lla r ve d eğ işim e y a tk ın lık gibi b irb iriy le e tk i­
le şim iç in d e k i çeşitli u n s u r la r a b ağ lı o larak , b ir
y a da d a h a çok ta n rıç a y a y a k ın lık d u y ab ilir.
H e m fizik sel h e m de p sik o lo jik b ü y ü m e y le
ilgili te c r ü b e le r k o le k tif b ilin ç d ış m a a rk e tip le r
o la ra k k a y d e d ilir. Bu y ü z d e n k ita b ın iz le y e n b ö ­
lü m le rin d e , m itle rin ve ta n rıç a la rın g ü n lü k h a ­
y a tım ız ı n a sıl e tk ile d ik le rin i göreceğiz.
30
Solda: "Venüs’ün Aynası", Sir Edw ard B um e-Jones, 1898,
Gulbenkian Vakfı, Lizbon. Sağda: "Tahttaki Çocuk”, Tho­
m as Cooper Gotch. Çocuğun başının arkasındaki hale, saf­
lığın ve m asum iyetin gücünü temsil eder.
Bakire arketipi
le alacağ ım ız ilk ark e tip , d o ğ ru d a n doğ­
E ru y a h e r k ız ın a rtık ço cu k değil, k a d ın ol­
d u ğ u n u fark e tm e y e b aşlad ığ ı y a şla rd a k i
te c rü b e s in d e n k a y n a k la n ır. Bu çok h a s sa s a n ın
a y ırt ed ici özellik leri, d alg ın lık , b o ş ve istek siz
b a k ış la r ve a n i k a ra r d eğ işik lik lerid ir; sa n k i
tü m b e d e n ve ru h , k a ç ın ılm a z b ir d ö n ü ş ü m g e­
çirm e d ik ç e asla k u rtu la m a y a c a ğ ı b ir k o z a n ın
iç in e h a p s o lm u ş gibidir.
O n b ir y a ş ın d a n o n d ö rt y a ş m a k a d a r "genç
b a k ir e ”yi, m ito lo jid e re sm e d ild iğ i gibi, m e m e ­
le ri y e n i çıkm ış, y u v a rla k a m a e rk e k ço cu ğ u n -
k in i h a tırla ta n İratlarıy la özel b ir cin sel arz u
u y a n d ıra n b ir fig ü r o la ra k g ö rü rü z . C inselliği
g ö z le rin d e ve h a re k e tle rin d e d ir; g izlid en gizli­
ye, g e n e llik le de m a su m b ir b a ş ta n ç ık a rm a
o y u n u iç in d e h e m c e z b e d e n h e m ite n d a v ra n ış­
la rın d a ise, k a ç a m a k b ir cin sellik v ard ır. G en ç
b a k ire azizelik le g ü n a h ın sın ırın d a y aşar; b e d e ­
n i s a f ve d o k u n u lm a m ış tır, a m a y in e de h e n ü z
p a tla m a m ış b ir cin sel tu tk u dalg asın ı, b ir e r ­
k e k le b irle ş m e ve b u y e n i aşk tü lü n d e n g ö rü ­
le n b ir y a ş a m a k a v u ş m a ö z le m in i dile g etirir.
İşte b u y ara tık , ro m a n tik e rk e k le rin e n iffe t­
lile rin i b ile a te şli b ir tu tk u n u n esiri y ap m ış,
sa y fa la r d o lu su şiire ve ro m a n tik e d e b iy a ta
e s in k a y n a ğ ı o lm u ş, silu e tiy le b a k ire ark e tip i-
n in ö z e llik le rin i b e lirle m iştir.
31
 T A N R I Ç A A R R E T İ P L E R İ - R A P I N L I R L A İ L G İ L İ M İ T L E R

G üzel k a ra k te rid ir o; "G üzel ve Ç irk in ” m a ­ rir, a m a g e ri d ö n m e d iğ i ta k d ir d e ö le c e ğ in i

sa lın d a o ld u ğ u gibi, k e n d is in e a h la k î b a k ım d a n sö y le r.
te h lik e li ö lç ü d e y a k ın o lan y e tiş k in b ir erk e k le , G ü zel'in ev d e k i ışık lı v arlığı b a b a sın ın y ü r e ­
y a n i b a b a sıy la ilişk iy e g iren , b e n c illik te n uzak, ğ in i n e ş e y le d o ld u ru r. A m a ab lala rı k ısk a n çlık i-
iyi g e n ç k ızd ır. ç in d ed ir; o n u Ç irk in 'e söz v e rd iğ in d e n d ah a
G üzel, d ö rt kız k a rd e şin e n k ü çü ğ ü d ü r; b e n ­ u z u n sü re ev d e tu tm a k için tu z ak k u ra rla r. N i­
cillik ten u zaklığı ve iyiliği sa y esin d e b a b a sın ın h a y e t b ir g ü n G üzel rü y a s ın d a Ç irk in 'in u m u t­
gözd esi o lm u ştu r. A blaları b a b a la rın d a n p ah a lı su z lu k ta n ö lm e k ü z e re o ld u ğ u n u g ö rü r. K en d i­
h e d iy e le r iste rk e n , o b ir te k b e y a z gül ister. Bu sin e ta n ın a n s ü re y i aştığ ın ı fark ed ip Ç irk in 'i
sıra d a fa rk ın d a oldu- k u rta rm a k ü z e re şa to y a g eri d ö n er. Ö lü m d ö şe­
ğu te k şey , k e n d i
d u y g u la rın ın iç te n li­
/> ğ in d e k i Ç irk in 'in n e k a d a r çir­
k in o ld u ğ u n u u n u ta r a k
ğidir. B ab asın ın h a ­ ç _j \ o n u iy ile ştirm e y e çalışır.
y a tın ı ve o n u n la Ç irk in ona, o n su z y a şa ­
a ra sın d a k i id eal iliş­ y am ad ığ ın ı, am a
k iy i te h lik e y e a t­ şim d i o d ö n d ü ­
m a k ü z e re o ld u ­ ğ ü n e g öre artık
ğ u n d a n ise h a b e r­ m u tlu ö le­
sizdir. Ç ü n k ü b a ­ bileceğim
ba, b e y a z g ü lü Çir- sö y ler. A m a G ü­
k in 'in b ü y ü lü zel de Ç irk in ol­
b a h ç e s in d e n ça­ m adan yaşa­
lacak , Ç irk in de y a m a y a c a ğ ı­
b u h ırsızlığ a ö fk ele­ n ı a n la m ış tır,
n ec ek , o n d an , cezası­ ç ü n k ü o n a âşık ol­
n ı (b ü y ü k ih tim a lle m u ştu r. B unu o n a sö y ler, o n u n ­
ö lü m ) ç e k m e k ü z e r e 'ü ç ay la e v le n e c e ğ in e söz v erir, "Y eter ki
so n ra g eri d ö n m e s in i istey e cek tir. se n ö lm e ” der.
G ü zel, b a b a s ın ın y e r in e c e z a y ı k e n d is in in O a n d a ş a to n u n içi p a rla k b ir ışık la ve m ü ­
ç e k m e s in d e ıs r a r e d e r v e ü ç a y s o n r a b ü y ü lü zikle dolar; Ç irk in o rta d a n k ay b o lm u ş, y e rin d e
şa to y a g id e r. O ra d a o n a g ü z e l b ir o d a v e rilir; y ak ışık lı b ir p r e n s b e lirm iştir; P ren s, G ü ze l’e
c a n ın ı sık a c a k y a da o n u k o r k u ta c a k h iç b ir k e n d is in e b ir c a d ın ın b ü y ü y ap tığ ın ı sö y ler; b ü ­
şe y y o k tu r, y a ln ız Ç irk in a ra s ıra o n u z iy a re t y ü a n c a k g ü zel b ir kız Ç irk in 'i y a ln ız c a iyiliği
e tm e k te ve ıs r a r la b ir g ü n k e n d is iy le e v le n ip iç in se v e rse b o z u la c a k tır.
e v le n m e y e c e ğ in i s o r m a k ta d ır . G ü ze l, Ç ir- M asalın sim g e se lliğ in i a ç ık la m a y a çalıştığı-
k in 'in e v le n m e te k lifin i h e r d e fa s ın d a r e d d e ­
d e r. Bir g ü n b ü y ü lü b ir a y n a d a b a b a s ın ı ö lü m
Üstte: "Canavarın Sonu", Picasso. “Güzel ve Çirkin" efsane­
d ö ş e ğ in d e g ö rü n c e , o n u n y a n m a g itm e k iç in
sinde Güzel, Prens'i canavara dönüştüren büyüyü gerçek
Ç irk in 'd e n iz in is te r, b ir h a fta s o n ra d ö n e c e ğ i­
aşfan gücü sayesinde bozar.
n e söz v e rir. Ç irk in o n a b ir h a f ta lığ ın a iz in v e ­

33

İ Ç İ M İ Z D E
m ızda, a s lın d a G ü ze l'in y a ln ız c a e rd e m li ve
g e rç e k d ışı o lan b ir a ş k ta n k u rta rılm a y ı b e k le d i­
ğ in i g ö rü rü z . B ilinçdışı n iy e ti ö n ce b ab a sın ı,
s o n ra da k e n d is in i y a ln ız iyilik değil, h e m iy i­
lik h e m de zalim lik ifade e d e n b ir ilk e n in e tk i­
si a ltın a sokar. Bir b a ş k a dey işle, G üzel b ü tü n
m a su m iy e tiy le , Ç irk in 'in e ro tik ö fk esin i u y a n ­
d ırm a d a n k e n d is in e sa f b e y a z g ü lü v e r e m e y e ­
ce k o lan b ir b a b a y a g ü v e n ir. G üzel a n c a k b a ş ­
la n g ıç ta k i iste ğ in in iç in d e k i cin sel öğeyi ve o n u
b a s tıra n e n s e s t k o rk u s u n u fark ed in c e c in se lli­
ğe v e re c e ğ i doğ ru y a n ıtı k a b u lle n ir.
T A N K I Ç A A K K E T İ P L E R İ - K A P I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R
K İ T A N K I Ç A
Solda: "Dilenci Bakire", Sir E dw ard Burne-Jones. Bakire ar-
ketipi yüzyıllar boyunca ressam ve şairlerin hayal gücünü
alevlendirmiştir. Sağda: yaratıcı ve yok edici Kali, kocası­
nın üzerine oturarak cinsel birleşme yoluyla yeni bir hayat
ya ra tır ve aynı zam anda kafaları keserek hayatı yok eder.
Resim de görülen dere, onun bu ikili eylem inden kaynakla­
nan hayat ırm ağını temsil eder.
B akire a rk e tip i h e r g en ç k a d ın ın iç in d e v a r­
d ır ve o n u d e rin b ir p sik o lo jik d ü ze y d e etk ile r.
Ç o c u k lu k ta n k ad ın lığ a geçiş te c rü b e si esk i çağ­
la rd a a y in le rle k u tla n ırd ı; b u g ü n a rtık b ö y le ya-
p ılm ıy o rsa da, b u geçiş d ö n e m in e özgü o la y ları
çoğu g e n ç k a d ın u n u tm a m ış tır. Y aşad ık larım ız
b ilin ç a ltım ız d a ıı asla silin m e z. Bu y ü z d e n , ol­
g u n b ir k a d ın da g e n ç b a k ire a r k e tip in in te m sil
ettiğ i b az ı ö zellik leri k o ru m u ş olabilir, y a n i b u ­
n u n a n ısı so n ra k i h a y a tın d a tü r lü d u y g u la rın
te tiğ in i çek eb ilir.
M itolojide b a k ire , p sik o lo jisi a ç ıs ın d a n h e r
z a m a n g e rç e k b ir g e n ç kız k a d a r g e n ç o lm a y a ­
b ilir. G ü çlü b ir A m azo n , h a y a tın ı k e n d i b a ş ın a
y a ş a m a y ı se ç m iş b ir k a d ın y a d a cin sel ilişki
k u r m a d a n b ir e rk e ğ e yol ark a d aşlığ ı y a p a n b iri
o labilir. Ya da g ü n a h a g irm e d e n İs a ’y a h a m ile
kalıp , o n u g ü n a h a g irm e d e n d o ğ u ra n B akire
M e ry e m ö rn e ğ in d e o ld u ğ u gibi, b a k ire n in m a ­
s u m iy e ti ve saflığı v u rg u la n a b ilir. K adın p sik o ­
lo jisin d e k i b az ı g ö ste rg e le ri b u la b ilm e k için, ar-
k e tip o lu ş tu ra n m itle rd e k i n ite lik ve sim g e le ri
ze k ic e ç ö z ü m le m e m iz g ere k ir. G eç m işte çö­
z ü m le m e le ri e rk e k le r y ap m ış, çoğu z a m a n da
k a d ın la rla ilgili k e n d i doğal d u y g u la rıy la b ir
m itin k a d ın b ak ış a ç ısın d a n p e k de k o la y a n la ­
y a m a y a c a k la rı d a h a ö rtü k a n la m ın ı b irb irin e
k a rış tırm ış la rd ır. K ad ın ın b u a n la m ı k e n d is in in
k a v ra m a s ı ve d ü n y a y a k e n d is in in g ö s te rm e si
g e re k ir, ç ü n k ü h iç b ir e rk e k b u n u o n u n y e rin e
y a p a c a k d eğ ild ir.
34 35
 İ Ç İ M İ Z D E
Yaratıcı ve yok edici arketipi
a n rıç a m ito lo jisin d e te k ra r te k ra r o rta y a
T çık a n te m a la rd a n b iri de, ila h e n in y a ra ­
tıcı ve y o k ed ici o la ra k g ö rü lm e sid ir. Bu
o lay m ito lo jik b a ğ la m d a iki zıt g ü c ü n savaşı
o la ra k değil, d a h a çok iki k a rş ıt k u tb u n k a ra rsız
ilişk isi o la ra k g ö rü lü r. Bu a rk e tip d o ğ ru d a n
d o ğ ru y a, g e n ç k a d ın ın g e lişm e sin d e k i te m e l
ev re o la n fiziksel â d e t g ö rm e d e n e y im in d e n
k a y n a k la n ır.
 d et d ö n e m i b ir k a d ın ın h a y a tın d a k i b e lk i â d e t d ö n e m i gibi tü m ü y le y a ra tıc ı ve h e m y o k
de e n h a y a tî, e n ö n em li, a m a a y n ı z a m a n d a e n
y a n lış a n la şılm ış d ö n e m e iş a re t ed e r. Bu dö ­
n e m d e k a d ın b e d e n i az çok ö n e m li fiziksel d e ­
ğ işim le rd e n geçer; b u n a , h o rm o n la rd a k i d a lg a ­
la n m a la r a bağ lı o la ra k fizyolojik e n e rjid e k i d e ­
ğ işim eşlik ed e r. Bu d e ğ iş im le rin yol a ç tığ ı r a ­
h a tsız lık la r g ü n ü m ü z d e ç e şitli ila ç la rın A lın ­
m a sıy la g id e rile b ilm e k te , b ö y le c e k a d ın la rın
doğal b e d e n işle v le rin i u n u tm u ş o la n b ir ç e v ­
re y e e tk in b iç im d e k a tılm a la rın a o la n a k sağ­
la n m a k ta d ır.
K a n a m a n ın b a ş la m a s ın d a n b ir h a fta k a d a r i y a p ılm a g erd a n lığ ıy la , y a ra tm a k için y o k e d e r
ö n ce m e m e le r şişebilir, v ü c u t k e n d in i h a n ta l
ve k ırılg a n h issed eb ilir, b a ş ağ rısı y a da y e m e k
so n ra sı ra h a tsız lık la r o la b ilir y a da ay ın d iğ e r
g ü n le rin e o ra n la in s a n a h e r şe y in u y u m u b o ­
zu lm u ş gibi g elebilir. Belki de v ü c u t b izi çok
ö n e m li b ir şe y in g e rç e k le şm e k ü z e re o ld u ğ u
k o n u s u n d a u y a rm a k ta d ır. R a h m in iç y ü z ü n ü
k a p la y a n d o k u la r d ışa rı atılın c a e n e rjid e in a n ıl­
m a z b ir a rtış olur, b u da k e n d in i cin sel a rz u b i­
ç im in d e ifad e ed eb ilir, a m a iç se lle ştirild iğ i ta k ­
d ird e sezgi ve m e d y u m lu k g ü c ü n ü n a rtm a s ın a
yol açabilir.
K İ T A N R I Ç A T A N R I Ç A
K adın c in se lliğ in in iki k u tb u v ard ır. B u n lar­
d a n b iri y u m u rtla m a y la k e n d in i g ö ste rir, alıcı­
lık ve te slim iy e tle ifa d e sin i b u lu r. A y ın e n do­
ğ u rg a n a n ıd ır b u; d ö lle n m e b ü y ü k o lasılık la o
sıra d a o lur. C in selliğ in ik in c i d o ru ğ u ise â d e t
k a n a m a s ı ö n c e sin d e , sıra s ın d a ve s o n ra s ın d a
k e n d in i g ö ste rir; çok o rg azm lı, a n c a k d o ğ u rg an
değ ild ir. *
K ad ın ın ay lık d ö n g ü sü n d e k i y u m u r tla m a ve
ed ici h e m y a ra tıc ı (yok e tm e y o lu y la y a ra ta n )
e n e rjile r a ra sın d a k i k ara rsızlık , h a y a tın y a r a tı­
cısı ve y o k ed icisi o la ra k k a d ın a r k e tip in in o rta ­
y a ç ık m a s ın a y o l a ç m ıştır. Bu a rk e tip i y a n s ıta n
im g e n in e n k u s u rs u z ö rn e ğ i H in d u g e le n e ğ in ­
d ek i K ali'dir. T a n rıç a Kali h e r iki ilk e y i b irlik te
te m sil ed e r. O lu m lu İlah î A n a ve L otus T a n r ı­
çası o larak , so n su z k e re açılıp k a p a n a ra k d ü n ­
y a la rı y a ra tır, o n la rı y a ş a tır ve y u ta r. Savaşçı
y ö n ü y le ise k a n a su sa m ış, z a lim ve k o rk u n ç b ir
ta n rıç a d ır; v ü c u d u çıp lak tır, k e sik b a ş la rd a n
ve ö ld ü rü r.
K ad ın ın b iy o lo jik d ö n g ü le rin in a n laşılm ası,
*The Wise W ound 11 ve Female Cycles'm 12 y a za rla rı, k a ­
d ın ın ay lık d ö n g ü sü için d e k i d a lg a la n m a la rı a y rın tı­
la rıy la a ç ık lam ışla rd ır: y u m u rtla m a y a b ağlı o lara k
o lu şa n beyaz, d u ru a k ın tıy a, d o ğ u rg a n olduğu ve e r­
k e k p sik o lo jisi ta ra fın d a n ra h a tç a a n laşıld ığ ı için
“h a y a t ırm ağı" d e n ir. Â d et d ö n e m in d e k i k ırm ız ı
a k ın tıy a ise, cin sel gücü ta m a m e n k a d ın ın b e d e n i
ta ra fın d a n y a ratıld ığ ı ve g eb elik gibi b ir h e d e fe yö­
n e lik olm adığı için "ölüm ırm a ğ ı” d e n m iştir.
36
A R K E T İ P L E R İ - K A D I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R
Kutsal T antra metinlerindeki "ölüm ırmağı" imgesi, ahşap
oyma, XVIII. yüzyıl, Güney Hindistan. Tantralarda insan
bedeni bir küçük evren, ruhsal-kozm ik tiyatronun oynandı­
ğı bir sahnedir. Yonitantra'da âdet akıntısı "çiçek" (puspa)
olarak nitelendirilir.
k a d ın ın iç e v r e n in in y e n id e n k eşfe d ile b ilm e si-
n in ilk ve te m e l a d ım ıd ır. B e d en in b a s it m e k a ­
n iz m a la rın ı a n la m a m a k ta n ö tü rü â d e t d ö n e ­
m in d e k e n d in i a lça lm ış h is s e tm e n in b ir y a ra rı
y o k tu r. G eçm işte, to p lu m la rm d in se l ve to p ­
lu m s a l y ö n e lişle ri b a k ım ın d a n a n a e rk il o ld u k ­
la rı esk i çağ lard a, k a d ın la r e n e rjile rin in arttığ ı
â d e t d ö n e m in i k u ts a l a y in le r ve tö re n le rle g eçi­
rird i. Z a m a n ın ilk ö lç ü sü "âd et ölçü sü "y d ü ; k a ­
d ın la r b u n d a n y o la ç ık a ra k ay ta k v im in i ve es­
k i astro lo jiy i g e liş tirm iş ti.13
D ö n g ü sü k a d ın ın d ö n g ü sü y le a y n ı o ld u ğ u
için , ay ila h i b ir g ü ç k a b u l ed ilm iştir. K ad ın lar
d işilik ve doğa y a s a la rın ı k o y a n Ay T a n rıç a sı
H e r a 'n m h im a y e s in d e , rü y a la rın ı k o n tro l e d e ­
r e k g eb eliğ i ve d o ğ u m u e tk iliy e b iliy o rla rd ı.
A m e rik a y e rli to p lu m la rm d a , â d e t g ö re n k a d ın
g ü çlü b ir h a y a t k a y n a ğ ı o la ra k g ö rü lü rd ü ; e sk i­
d e n o ld u ğ u gibi b u g ü n de b ö y le d ir b u . Â det
d ö n g ü sü b e d e n i, z ih n i ve ru h u b irb irin e b ağ lar.
G eç m işte o ld u ğ u gibi b u g ü n de b u n d a n y ara rla -
n ılsa, b u d ö n e m e özgü d e rin u y k u k e h a n e t
özelliği g ö s te re n rü y a la ra y ol açabilir, y in e b u
d ö n e m in ru h s a l açık lığ ı ve h a s s a siy e ti k a d ın ın
d e rin d ü ş ü n c e d e ü s t m e rte b e le re u la şm a s ın ı
sa ğ lay ab ilir. R a h ib e le rin tr a n s h a lin e g e ç m e le ­
ri, m a n a s tırla rın d a k i k u tsa l k u y u la rın s u la rın a
u z u n u z a d ıy sa b a k m a la rı, b e d e n le rin in iç in d e
v e d ışın d a v a ro lu ş u n h a r e k e tle r in i a ra m a la rı
b u d ö n e m e ra stla r.
A ta e rk il to p lu m s a l sis te m o rta y a çıkınca,
â d e t g ö re n k a d ın la r k irli o la ra k g ö rü lm e y e b a ş ­
lad ı. Ç ü n k ü â d e tte n d o ğ an e n e rji y ü k se lişi y e n i
37
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A T A N R I Ç A A R K E T İ D L E R İ - K A P I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R

Solda: kadınlar âdet dönem lerinde m edyum luk gücünü

daha kolay elde edebilirler. Bu günlerde bilinçdışı, bilince
daha kolay n ü fu z edebilir. Sağda: ilkel ana tanrıça hey­
kelciliği. K adınlık döngüsü kadının bedenini, zihnini ve
ru hunu ele geçirip onu dış etkenlere karşı hassas durum a
getirdiği için, burada tanrıça kollanın v ü cudunun üzerin­
de kavuşturarak kendini korum aktadır. İlkel insanlar, ka­
dının kendi içinde a ra d ığ korunm a ihtiyacının fa rk ın ­
daydı.

h a y a tın y a ra tılm a s ın d a k u lla n ılm ıy o r, b u y ü z ­

d e n de e rk e k le r ay m o g ü n le rin d e k a d ın a k u ş ­
k u y la y ak laşıy o rla rd ı. O ça ğ la rd a k a d ın e rk e ğ in
e g e m e n liğ i a ltın d a ço cu k ü s tü n e ço cu k d o ğ u r­
d u ğ u için, k e n d i iç h a re k e tle riy le y a ra tıc ı b ir b i­
ç im d e ilg ilen m e, ö rn e ğ in m e d ita sy o n a , m e d ­
y u m lu ğ a y a da a y in le re y ö n e lm e fırsa tın ı b u la ­
m ıy o rd u . Z a te n b u fa a liy e tle r e rk e k e g e m e n li­
ğ in e y ö n e lik b ir te h d it o la ra k g ö rü ld ü ğ ü n d e n ,
k a d ın doğal g ü ç le rin i k e n d in i y o k e d e n b ir p si­
k o lo jiy e d ö n ü ştü rd ü .
İç in d e y aşad ığ ım ız y ü z y ılın ik in c i y a rısın d a
d o ğ u m k o n tr o lü n ü n y ay g ın o la ra k k u lla n ılm a ­
y a b a ş la m a sıy la b irlik te k a d ın k u rtu lu ş h a r e ­
k e tle ri o rta y a çık tı ve g e n e ld e k a d ın la r to p lu m ­
sal d eğ işim k o n u s u n d a k e n d i s e sle rin i d u y u r­
m a y a b aşlad ılar.
 d et k a n a m a sı sıra sın d a o rta y a çık a n e n e r ­
ji, a y n ı z a m a n d a çok y ık ıcı ve sa ld ırg an olabilir,
a m a b u h iç b ir k a d ın ın k aç a m a y a c a ğ ı d eğ işm e z
b ir g e rç e k o lm a k ta n çok, b iy o lo jik y a p ım ız ın
y a n lış a n la şılm a s ı y ü z ü n d e n o rta y a çık an b ir
d u ru m olabilir. Söz k o n u su e n e rji a s lın d a k a ­
d ın la rın k e n d ile rin i g e rç e k le ş tirm e le rin i sağ la­
y an , d a h a ze n g in b ir h a y a ta y ö n e ltile b ilir. Ka­
d ın ru h u y la ilgili m ito lo ji ve ed e b iy a tta n , b u k o ­
n u d a ö ğ re n e c e ğ im iz çok şe y v ard ır: k a d ın g ü ­
cü, k a rş ıt k u tb u o lan e rk e k g ü cü y le k a rıştırıl­
m a m a lıd ır.

39
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N K I Ç A T A N R I Ç A A R K E T İ P L E R İ - K A P I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R

Âşık ve baştan çıkarıcı arketipi g e n iş 'b-ir a la n a y a y ılm a sı b a k ım ın d a n çok b o ­

şk ve b a ş ta n çık arm a, ta n rıç a m ito lo jisi­
n e sa k lan ıp y e n i b ir v arlık y aratsa, T a n rı da k a ­
y u tlu o la n y e g â n e şe y d ir. S evm e b iç im i b e n
m e rk e z li o ld u ğ u n d a n ve v a rlığ ın ın d e rin lik le ­
r in d e n g e ld iğ in d e n k a d ın b u k a v ra m ı a n la y a b i­
lir. K ad ın ın cin selliğ i b ü tü n s e ld ir; y a n i k a d ın
se v işm e y e ve aşk ilişk isin e h e m z ih n i h e m b e ­
d e n i h e m de r u h u y la k atılır. E rk e k ise c in se l­
Haşe örtülm üş boğa, yklş. 1860, N athadvara, K uzey H in­
distan. Ünlü bir H int öyküsünde T a n n neşe içinde saklam ­
baç oynar. Kadın bir inek olur, T a n n da kendini bir boğa­
y a dönüştürür. Kadın ne za m a n yeni bir biçimin içine
gizlenip yeni bir varlık yaratsa, T a n n da kadını bularak o
varlığı kutsar.

A n e eg e m e n d ir, ç ü n k ü o lg u n k ad ın , y ü r e ­
ğ in a tışın ı d e ğ iştire n ta tlı ve b ü y ü lü d u y ­
g u la rın tü k e n m e z k a y n a ğ ıd ır. Â şık a rk e tip in in
d ın ı b u la ra k o varlığı k u tsa r. T a n rı ö n ce erk eğ i
y ara tır, so n ra da e rk e ğ in zevki için o n u n k a b u r­
ga k e m iğ in d e n k adını. D olayısıyla B atı'daki öy­
lik te g e n e llik le g erid e kalır; y e n iy e tm e liğ e b en -
ze tile b ile c e k b ir n o k ta d a d u ra k la m ış gibidir.

o rta y a ç ık m a sın a yol açan, e rk e k ile k a d ın ın k ü d e k ad ın , e rk e ğ in v ekili o larak ikincil b ir k o ­

k a rşıla ş m a sıy la o lu şa n b u sim y a sa l te p k im e d ir.
K arşı k a rşıy a d u ra n b ir e rk e k ile b ir k a d ın ın
b e d e n le rin e b ak tığ ım ızd a , h e m e n ve doğal o la­
ra k şu n u fark ed eriz: k a d ın ın m e m e le riy le e r­
k eğ in y assı göğsü, erk e ğ in ö n e d o ğ ru ç ık ın tı y a ­
p a n cin sel o rg an ıy la k a d ın ın ü ç g e n b iç im li k a sı­
ğı k a rşı k a rşıy a g eldiğinde, b e n z e rs iz ve k o zm ik
b ir g üç ç e m b e ri o lu ştu ru r. Yin ve yang, y u k a rı­
sı ve aşağısı, y e ry ü z ü ve g ö kyüzü, y a n i tü m ev ­
r e n k a d ın ile erk e ğ in fiziksel b iç im iy le k u ş a tıl­
m ıştır. İk isin i b irle ş tirip ç e m b e ri ta m a m la m a k
ü z e re h a r e k e te g e ç e n gü çlü çekim , bizirft'' te ­
m e ld e cin sel e n e rji o la ra k b ild iğ im iz şey d ir.
K utsal T a n tra m e tin le rin d e b u g üç ru h s a l b ir
a la n a y ü k se ltilm iştir; iki sevgili g ö k y ü z ü n ü n
"m avi y o rg a n 'ü n m a ltın d a b irle şin c e , y a ra tılış ın
te m e l e n e rjisin i o rta y a çık arırlar.
Eski b ir D oğu ö y k ü sü n e göre T a n rı'n m canı
sıkılm ış, k e n d isin e ark a d aş olsun, b irlik te o y n a ­
y ab ilsin ler diye k ad ın ı y a ra tm ıştır. T a n rı ile k a ­
d ın ara sın d ak i o y u n u n n iteliği iyice a n laşılm alı­
dır, ç ü n k ü b u B atı'daki b e n z e r g ö rü şte n farklıdır.
D oğu’daki ta n rı fikri h iç b ir z a m a n y ara tıcı o lm a­
yı değil, k u tsa l b ir o y u n cu -flüt çalan, d an s eden,
şark ı sö y le y en biri- o lm ay ı içerir. D o ğ u 'n u n T a n ­
rısı k ad ın ı y aratır, o n a âşık o lu r ve o n u n la so n ­
su z b ir sak lam b aç o y u n u o ynar. Ö rn e ğ in k ad ın
b ir in e k olur, T a n rı da k e n d in i b ir boğaya d ö n ü ş­
tü rü r. Y ani k ad ın n e za m a n y e n i b ir b iç im in içi­
n u m d a g ö rü n ü r. Yani, k a d ın v arlığ ın ın g ü zelli­
ğind e ve k u tsa llığ ın d a T a n rı'n m d o k u n u şu y o k ­
tu r; b u da atae rk il b ak ışın , için d e r a h a t ed e b ile­
ceği b ir k o n u m d u r.
D oğu ö y k ü sü k a d ın ile e rk e k a ra sın d a k i iliş­
k in in p sik o lo jisin i izler. B aştan ç ık a rm a sa n a tı
erk e ğ i b u o y u n a ç e k m e k iç in d ir. E rk e k k a d ın a
k u r y ap a r, o n u eld e e tm e y e çalışır, ta ki k a d ın
iç g ü d ü le rin in se sin i d in le y ip b irle ş m e z a m a n ı­
n ın g eld iğ in i a n la y a n a k ad a r. Sevgili ve b a ş ta n
çık artıc ı k a d ın a rk e tip i b u ra d a n , k a d ın ı k o v a la ­
y a n e rk e ğ in ezelî d a n s ın d a n ve s o n u n d a o n a
k a v u ş m a ö z le m in d e n k a y n a k la n ır.
K ad ın ın o rg azm o lm a k a p a site si erk e ğ in k in -
d e n d a h a b ü y ü k tü r. E rk ek k a d ın ı ta tm in e d e m e ­
y ec eğ i k o rk u su y la, o n u n cin selliğ in i b ask ı a ltın a
«alm ıştır; k a d ın la r da o rg azm o lm a k a p a site sin e
sa h ip o ld u k la rın d a n h a b e rsiz y a şa m ış ve ö lm ü ş­
le rd ir. C inselliği ta m o la ra k an lam a d ık ç a, ru h -
sallığı da a n la m a y a im k â n y o k tu r. C in selliğ in
h â lâ b ü y ü k ö lçü d e b ir ta b u o la ra k g ö rü ld ü ğ ü g ü ­
n ü m ü z d ü n y a s ın d a , b ö y le b ir söz b e lk i aşırıy m ış
gibi g elebilir. R u h sallığ m n e o ld u ğ u n u g ö rm ez­
d e n g eliy o ru z ve b u n u n la ilgili cin sellik k o n u ­
s u n d a da h e m e n h iç b ir g erç ek b ilg im iz yok.
C in sellik in sa n d u y g u la rın d a n ve te c rü b e le ­
r in d e n o lu şa n g e n iş b ir y e lp a z e y i iç erir; e ğ le n ­
cedir, o y u n d u r, sevgidir, b ilg id ir, ib a d ettir, m e-
d ita sy o n d u r, ru h sa ld ır; y a n i h a y a tım ız d a , çok

4O 41
 İ Ç İ M İ Z D E
K ad ının tarzı, k e n d isin i ve iç g ü d ü sel y a k la ­
şım la rı a n la m a y a day an ır; d in in g e rç e k a n la m ı
da b u d u r. K adın sakatlan d ığ ı, felce uğ ratıld ığ ı
ve eziy et görd ü ğ ü için doğası y o lu n d a n sapm ış,
k e n d isi ta ra fın d a n b ile y a n lış a n la şılır o lm u ştu r.
B ugün b ü tü n d ü n y a d a k a d ın h â lâ k e n d i k im liğ i­
n i a ra m a k ta d ır. D iğer y a n d a n e rk e k de b ir k im ­
lik ara y ışı iç in d ed ir. K adının b u h a y a tta k i h u ­
z u rsu zlu ğ u , k u şa k la r a ra sın d a k o p u k lu ğ a yol aç­
m ak tad ır. O k im o ld u ğ u n u b ilm e d iğ in d e n , ço­
cu k ları da o n u n psik o lo jisin i an la y a m a m a k ta ,
so ru n b ö y le ce sü rü p g itm ek te d ir.
P ek çok şey k a d ın ın v arlığ ın ı ta m a n la m ıy la
b u lm a ve y a şa m a ö zg ü rlü ğ ü n e bağlıdır. E ğer k a ­
d ın k ö leyse, o y u n u n e k a d a r u sta c a o y n a rsa o y ­
n asın , p sikolojik aç ıd a n erk eğ i de kö le e tm e y e
çalışacaktır. A ptalca b ir d a v ra n ışın ı görd ü ğ ü n d e,
K İ T A N R I Ç A
b e lk i erk e ğ e d o ğ ru d a n v u rm a y a c e sa re t e d e m e ­
y ecek , b u n u n y e rin e k e n d in e v u rac ak , b u y ü z ­
d e n de e n iyi a d a m la rın b ile b a ş ın ın e tin i y e m e ­
d e n e d e m e y e c e k tir. K adın a n c a k k e n d in i tü-
9 m ü y le ö zg ü rle ştird iğ in d e b a ş k a la rın a da ö zg ü r­
lü k v e re b ilir ve d ü n y a n ın g id işim d eğ iştireb ilir.
Üstte: kadının cinselliği bütünseldir; y a n i kadın sevişm eye
hem bedeni hem zihni hem de ruhuyla katılır. Tantra m e­
tinlerinde onun bu bütünselliği kutsaldır. Sağda: "Sidonia
von Bork", E dw ard Bume-Jones. Sidonia von Bork soylu,
am a zalim bir büyücü kadındı. Karşı koyulam az güzelli­
ğiyle erkeklen kendisine âşık ederdi. Burada Sidonia, dul
Wolgast'in düşesinin sarayında yeni bir cinayet planlıyor.
K adının aşkta oynadığı güç oyunu çok ustaca, am a aynı
zam a n d a çok zalim de olabilir.
42 43
 İ Ç İ M İ Z D E
Anne arketipi
n n e a rk e tip i ta n rıç a m ito lo jisin in b e lk i
A d e e n k a rm a şık , e n z e n g in a rk e tip id ir;
ç ü n k ü g eb e lik te c rü b e sin i, a m a o n d a n
da ö n e m lisi tü m in s a n la rc a p a y la şıla n d o ğ u m
te c r ü b e s in i iç e rir. Son z a m a n la r d a y a p ıla n
a ra ş tırm a la r a n a ra h m in d e k i b e b e ğ in b ilin çsiz
değil, d u y g u la rın ın ve ç e v re s in in tü m ü y le fa r­
k ın d a o ld u ğ u n u o rta y a k o y m u ştu r. A n a r a h ­
m in d e k i b e b e ğ in h afız asıy la ilgili d e n e y le r, b u ­
g ü n b ize, b u sıra d a y a ş a n a n la rın k o le k tif bilin ç-
d ışm a ta şın d ığ ın ı, s o n ra rü y a la r, h ip n o z ve m e-
d ita sy o n y o lu y la y a da n o rm a l h a y a tın çeşitli
a n la rın d a o rta y a çık tığ ın ı g ö ste rm e k te d ir. H e ­
p im iz in için d e, a n a ra h m in d e k i m u tlu y a ş a m a
d ö n m e y e y ö n e lik d e rin b ir ö zlem v a rd ır. A n n e
a rk e tip i a y n ı z a m a n d a k a d ın ın d o ğ m a m ış b e b e ­
ğe sağladığı b a rın a k ve k o ru m a y ı, ilişk ile rin d e
de sa ğ lam a ih tiy a c ın ın ö n e m li b ir y a n s ım a s ı­
dır. K adın, b u ih tiy ac ı k a rşıla n d ığ ın d a , sa n k i
k e n d i b e n liğ in i ta m a m la m ış gibi, d e rin b ir iç
d o y u m a u laşır. Bu a rk e tip in b ü tü n n ü a n s la r ın ı
an lam a k , p sik o lo jim izin ve fizy o lo jim izin n e r e ­
sin d e n k a y n a k la n d ığ ın ı, g ü n d e lik h a y a tta n asıl
işled iğ in i k a v ra m a k çok ö n e m lid ir, ç ü n k ü b ir
k a d ın ın h a y a tın d a k i e n ö n e m li m e s e le le rd e n
b irid ir b u .
G eb elik ve doğum , h a y a tın d o ru k n o k ta la rı­
dır. Ç ocuk çok ça rp ıcı b ir d eğ işim y aşar; a n a
r a h m in d e k i za m an sız, k a ra n lık ve g ü v e n v eric i
d ü n y a d a n , b ire y se lliğ in ve ışığ ın d ü n y a s ın a çı­
k ar. B ebeğin dış d ü n y a y la te m a s ettiğ i a n d a y a ­
şadığı d e h şe t, c iğ e rle rin i d o ld u ra n h a v a ve b u
y en i, y a b a n c ı o rta m a u y u m g ö s te rirk e n y a ş a ­
n a n b o ğ u lm a d u y g u su , s o n ra k i y ılla rd a b ü y ü k
ve a n i b ir iç d eğ işim le h e r k a rşıla ştığ ın d a y e n i­
K İ T A N R I Ç A
d e n y a ş a n ır. O a n p sik o lo jik aç ıd a n so n d e re c e
ö n e m li o ld u ğ u n d a n , m ito lo jik im g e le m in e n
göze ç a rp a n ö zellik leri a ra s ın d a y e r alır. Y alnız­
ca a n a r a h m i b e n z e ri k o ru n a k lı b ir o rta m d a n ı-
şığ m d ü n y a s ın a geçiş değil, a y n ı z a m a n d a h a ­
y a tta n b ilin m e y e n e , ö lü m d e n so n ra k i e s ra re n ­
giz d ü n y a y a geçiş de d ü n y a n ın h e r y e rin d e ta ­
rih ö n c e s i ç a ğ la rd a n b u y a n a sim g ese l o la ra k
te m sil ed ilm iş tir.
A n a ra h m i, geçiş ve d ö n ü ş ü m m ito lo jis in in
m e rk e z î p sik o lo jik özelliğidir. C e n in i h a y a tın ın
ilk e v re le rin d e k u ş a ta n ve o n u b e s le y e n su lar,
sim g ese l o la ra k d aire m o tifiy le te m sil ed ilir.
M ito lo jid e k u y u la rın , s u y o lla r ın ın , in s a n a
g e n ç lik a ş ıla y a n k a p lıc a la rın k o ru y u c u s u o la­
ra k sık sık k a rşım ız a çık a n ta n rıç a la r, S ire n le r,
d e n iz k ızları, su p e rile ri ve göl k a d ın la rı, s u y u n
h a y a t v e r e n y ö n ü k ad a r, h a y a tı te h d it e d e n y ö ­
n ü n ü de te m s il ed er.
A n a ra h m i iç in d e k i b eb e k , z a m a n ın g eçtiğ i­
n in fa rk ın d a d eğ ild ir. M itolojide e b e d iy e ti a n a
ra h m in e d ö n ü ş o la ra k te m sil e d e n p e k çok im ­
iğe v ard ır. İn s a n se v g isin in , y aşı n e o lu rsa o lsu n
e rk e ğ i çocuğa, k a d ın ı a n n e y e d ö n ü ş tü r e n b ir
y ö n ü v ard ır. K ad ın ın iç in e g irm e k şe k lin d e k i
c in se l d ü rtü , a n a r a h m in in k a ra n lığ ın a g eri
d ö n m e k gibi d a h a y u m u şa k , d a h a d e rin b ir itk i­
yi y a n sıta b ilir.
Alıcılığı ve bereketi temsil eden simgesiyle (boynuz) ana
tanrıça, alçak kabartma, Laussel, A kita n ya Müzesi, Bor­
deaux, Fransa. Bu simge tarih öncesinden günüm üze ka­
dar varlığını korum uştur; örneğin geleneksel düğün p asta­
sı bolluğun simgesi olan boynuz biçimindedir.
44
 İ Ç İ M İ Z D E
Ç o c u k la rın k a ra n lık k o rk u s u n u n , a n a rahi-
m e g eri d ö n m e k te n , d o la y ısıy la da y e n i k a z a n ı­
la n b ilin c i y itirm e k te n d u y u la n b ilin ç d ış ı b ir
k o rk u o ld u ğ u sö y le n ir; b u n a göre, k a ra n lık b i­
lin c i em eb ilir, o ysa ışık g ü ç le n d irir.
Bir h a fta lık b ir b e b e k k afasın ı, sa n k i s a rm a ­
lı a n d ıra n çok d a r b ir g e ç itte n ç ık m a y a çalışı­
y o rm u ş gibi o y n atır. O sıra d a b e b e k d o ğ u m a n ı­
n ı y e n id e n y a şıy o rd u r; z a te n sa rm a l ve d a r g e­
çit sim g esi ö m ü r b o y u n c a ru h s a l y a p ım ız d a k i
etk isin i s ü rd ü rü r. Ö rn e ğ in sa rm a l im gesi, m edi-
ta s y o n u n b e lli a ş a m a la rın d a y a d a e te r e tk isiy ­
le b a y ılm a d a n h e m e n ö n ce k e n d iliğ in d e n k a rş ı­
m ız a çık ar. ^ şe y o lm a d ığ ın ı g ö ste rir. Ç iftçilere göre, to h u m ­
İn s a n la rın y a ra ttığ ı ilk a n ıtla rın ç o ğ u n d a
h e m la b ire n t h e m sa rm a l im g e le rin e ra stla n ır.
İ n s a n ta ra fın d a n d ik ile n b e lk i de ilk a n ıt o lan
N ew G ra n g e 'd e k i k a ra n lık ve sessiz İrla n d a
K ral M e z a rla rı'n m g irişle rin d e h e r iki sim ge de
g ö rü lü r. Bu sim g e le re F ra n s a 'n ın g ü n e y in d e ve
İ s p a n y a 'n m k u z e y in d e k i P ale o litik m a ğ a ra la r­
d a da ra stla n ır; b u da b u y e r le rin y a ln ız c a b a r ı­
n a k değil, a y n ı z a m a n d a ve b e lk i de y a ln ız c a
av a ç ık m a d a n ö n ce b ü y ü y a p ıla n y a da b u lu ğ
ç a ğ ın d a n y e tişk in liğ e geçiş a y in le ri iç in k u lla n ı­
la n k u tsa l y e rle r o la b ile ce ğ in i g ö ste rir. M ağ ara­
n ın d e rin lik le ri dağ ın iç in e o k a d a r g ö m ü lü d ü r
ki, b ü y ü o d a la rın ın d ü n y a y la h iç b ir ilişk isi
y o k tu r ve k a ra n lık o ra d a fiziksel b ir v arlık tır.
Bu tü r sim g e le rin varlığı, b ilin c in y o k lu ğ u n k a ­
ra n lığ ın d a dağılıp g itm e sin i te m sil e d e n b ir dizi
K İ T A N R I Ç A T A
sim g e n in , esk i ç a ğ la rd a n b u y a n a , ç o c u ğ u n ( ru ­
h u n ) d o ğ u m için a n a ra h m in e g irişin i c a n la n d ı­
r a n g eçiş a y in le rin in a n a lo jile ri o la ra k k u lla n ıl­
m ış o la b ile ce ğ in i d ü ş ü n d ü r ü r.14
A y in y o lu y la do ğ u m , ö lü m ve y e n id e n do­
ğ u m fik rin in , k ü ltü r ta rih in d e çok esk i o ld u ğ u
açık tır. Y e ry ü z ü n ü n d o ğ u ra n ve b e s le y e n b ir
a n a o la ra k g ö rü lm e si, av cı ve ta rım c ı to p lu m la-
rın m ito lo jisin d e ve d in in d e esastır. M ağ ara d u ­
v a rla rın d a re sm e d ile n , çok çeşitli z a m a n la ra ait
avcı a rk e tip le ri, b iz e y e ry ü z ü n d e k i h a y v a n sü ­
r ü le r in in a s lın d a to p ra k a n a n ın in s a n ı b e s le m e ­
y e y ö n e lik d ü n y e v î te z a h ü rle r in d e n b a ş k a b ir
la r to p ra k a n a n ın b e d e n in e ek ilird i; to p rağ ı
s ü rm e d ö lle n m e , ü r ü n le r in b ü y ü m e s i ise d o ­
ğum du.
T o p ra ğ ın ana, ö lü m ve g ö m ü lm e n in de a n a
^ ra h m in e d ö n ü ş old u ğ u fikri, eski çağ lara ait n ek-
ro p o lle rin b a z ıla rın ın e s ra rın ı çö z ec ek a n a h ta r
gibi g ö rü n m e k te d ir. H o m o sa p ie n s s a p ie n s 'in
atası o la n H o m o n e a n d e r th a le n s is 'e ait m e z a r­
la rd a , is k e le tle r g ü n e ş in izled iğ i d o ğ u -b atı e k s e ­
n in d e (d o ğ u d o ğ u m u , b a tı ö lü m ü te m sil ed e r),
a n n e k a rn ın d a k i b e b e ğ in p o z isy o n u n d a , sa n k i
y e n id e n d ü n y a y a g e lm e y i b e k le r gibi b u lu n ­
m u ş tu r .15
M e m e e m e n b e b e k le a n n e s i a ra sın d a k i iliş­
E n üstte: M ısır Tanrısı Osiris'in hayat, ölüm ve yeniden do­
ki b ir sim b iy o z ilişk isid ir. D ışa rıd a n b a k ıld ığ ın ­
ğum ayinlerini anlatan dinsel tasvirler. Üstte: İsis, H orus’u
da iki a y rı k işi o la ra k g ö rü n s e le r de, b u a ş a m a ­
emziriyor.
da h e n ü z ö z n e y le n e s n e y i a y ırt e d e m e y e n b e ­
4 6
N R I Ç A A R K E T İ P L E R İ - K A P I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R
—— . ...... ■»y —- ■11
-j. ■■■;— —----- rT -
b e k için, k e n d is iy le a n n e s i b ird ir. "B ebeğin
d ü n y a sı, h e m fiziksel h e m ru h sa l b ir b ilin ç s ü ­
re k liliğ id ir.”16 Y eni d o ğ m u ş b e b e k için sevgi,
d u y g u la r, ih tiy a ç la r ve d o y u m u n te k b ir odağı
v ard ır. A n n e b e b e ğ in ih tiy a ç la rın ı n e re d e y s e
ö n c e d e n g ö rü r; b u da, ikisi a ra s ın d a k i d erin , ta ­
r if e d ilm e z b ağ ı o lu ştu ru r.
Bu ilişk i a y la r g eç tik ç e d u rm a d a n gelişir,
a m a ç o c u ğ u n ru h s a l g elişim i a ç ıs ın d a n ö n e m in i
asla y itirm e z . B a u d rilla rd ’m şu g ö zlem i te s a d ü f
d eğ ild ir: "... ç o c u k la rın k a p ıla rı ve p e n c e re le riy ­
le k la sik ev çizim leri, h e m k e n d ile rin i -in san
y ü z ü n ü - h e m de a n n e n in b e d e n in i s im g e le r.”17
A n n e n e k a d a r sevgi d o lu o lu rsa o lsu n h e r
şe y i ö n c e d e n b ile m e z . B ebeğin ih tiy a ç la rın ın
k a rşıla n a m a d ığ ı a n la r olur; b ö y le a n la rd a b e b e ­
ğ in d o ğ u m s ıra s ın d a y aşad ığ ı ilk a y rılık ve te h ­
lik e d u y g u su , y a n i d o ğ u m tra v m a sı az y a da çok
şid d e tle y e n id e n y a ş a n ır. A n n e b e b e ğ in ru h s a l
d ü n y a s ın d a h e r şe y i k u ş a ta n m u tla k b ir m u tlu ­
lu k im g e si o la ra k şe k ille n m e y e b aşlar, a m a b u
im g e a y n ı z a m a n d a k o rk u n ç te h lik e le rle ve ay ­
rılık k o rk u s u y la d a b a ğ la n tılıd ır. Bu y ü z d e n m i­
to lo jid e h e m M e ry e m 'in n efis y e m e k le rin i h e m
de dişi c a n a v a rın ö lü m c ü l p e n ç e le rin i b u lu ru z .
Y ah u d i ve H ıris tiy a n d in le rin in c e n n e t ve ce­
h e n n e m fik irle ri p e k â lâ b e b e ğ in a y n ı te k T an -
r ı'n m k a rş ıt g ü ç le ri a ra s ın d a b ö lü n m ü ş d ü n y a ­
sın ı te m sil ed iy o r o labilir.
A n n e a rk e tip i ru h s a l d ü n y a m ız ın te m e l m e ­
k a n iz m a la rın d a n b irid ir ve d ü n y a m ito lo jilerin -
47
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A T A N R I Ç A A R K E T İ R L E R İ - K A P I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R

de n e re d e y s e so n su z fark lı y ö n le riy le o rta y a çı­

Altta: B aykuş Tanrıça. Tarihöncesinin ana tanrıçası, y e ­
k ar. A ynı ilk e n in h e m o lu m lu h e m o lu m su z
niden doğuşun simgesi olan kuş başlı bir kadın olarak tas­
ö ze llik lerin i iç erir. İsk a n d in a v k a d e r ta n rıla rı
vir edilirdi. K uş imgesi, ruhun ölümden sonra bedenden
N o rm la r b u n a ö rn e k g ö ste rileb ilir. İsk a n d in a v çıkm asını ve başka bir bedende yeniden doğmasını anlatı­
m ito lo jis in d e U rth (Y e ry ü z ü ) V e rth a n d i ve yordu. Sağda: Bosch'un "Baykuş Tanrıçası". D aha sonraki
S kuld U rth b irlik te to p ra k a n a y ı o lu ştu ru r, k a ­ tarihsel dönemlerde y a şa ya n ressam ların kullandığı sim ­
d e ri ve y a ra tılış d ü n y a s ın ı te m sil ed e r. K ozm ik gelerde bile, baykuş kadınların bilgeliğinin ve yeniden doğ­
a n a ra h m i h a y a t p ın a rın ın (U rd a rb ru n n r) k a y ­ m a güçlerinin simgesi olm ayı sürdürür.
n ağ ın d a k i b ir m a ğ a ra d a y a şa rla r.
M itolojideki a n n e a rk e tip in in b az ı ö rn e k le ri
k a h r a m a n ın y a da m ito lo jik k a r a k te r in b ir a n ­
n e y le , b ü y ü k a n n e y le , ü v e y a n n e y le v e y a b u
tü r b ir b ağ iç in d e b u lu n d u ğ u b ir b a ş k a k a d ın la
o lan d o ğ ru d a n ilişk isin e ö n c e lik ta n ıy a b ilir.
B u n u n d ışın d a, b ir de şek lî a n n e le r v ard ır; ta n ­
rıça, T a n r ı'n m an ası, b a k ire ve S ophia gibi. De-
m e te r ve K ore m itle rin d e o ld u ğ u gibi a n n e b a ­
ze n b ir g e n ç kız, b a z e n de se v ile n o la ra k g ö rü ­
n eb ilir. A yrıca şe k lî a n n e k u r ta r ılm a ö z le m im i­
zin sim g esi olabilir; T a n rı v e c e n n e t k ra llığ ın d a
y a da in s a n ın h u ş u y la b a ğ la n d ığ ı k ilise, v a ta n ,
y e ry ü z ü , su, o rm a n , den iz, a y ve y e ra ltı d ü n y a ­
sın d a b u tü r b ir a n la m söz k o n u s u d u r, d ü r ü l ­
m ü ş b ir ta rla y a da m a ğ ara, kaya, o rm a n , vaftiz
k u rn a s ı y a da ç u k u r b ir k a p gibi a n a r a h m in i
sim g e le y e n h e rh a n g i b ir n e s n e y a da y er, a n n e
a r k e tip in in ö ze llik le rin i ta şıy o r o labilir. B ü y ü ­
lü ç e m b e r ve D o ğ u 'd a m a n d a la adı v e rile n k u t-$
sal şekil, k o ru y u c u ö z e llik le riy le a n n e y i h a tır ­
latır. A n n e a rk e tip i, in s a n d a a n n e lik le ilgili
d u y g u la r u y a n d ırır; k a d ın ın b ü y ü lü o to rite sin i,
ak lın ö te sin d e k i r u h y ü ce liğ in i, a y rıc a se v en ,
k o ru y a n , b ü y ü te n ve d o ğ u rg a n o lan h e r şeyi
h a tır la tır.18
A n n e a rk e tip i k ö k le rin i tü m in s a n la rın p a y ­
laştığ ı fizyolojik b ir te c rü b e o lan d o ğ u m d a ve
a n n e y le o lan ilişk id e b u lu r. D oğal o la ra k b u
te c rü b e m ito lo jik ö y k ü le rd e b e d e n i ve ru h u a n ­
la m la n d ırm a y a ça lışan çeşitli sim g e le rle te m sil
ed ilm iştir.

4<3 49
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A T A N R I Ç A A R K E T İ P L E R İ - K A P I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R

Rahibe ve
bilge kadın arketipi
a n rıç a m ito lo jisin d e, a n la ttık la rı h ik â y e ­

T le r sa y e sin d e e rk e k ve k a d ın k a h r a m a n ­
la rın v a ro lu şu n b u lm a c a la rın ı ç ö z m e le ri­
n e y a rd ım c ı olan, o n la ra ö n e m li k o n u la rd a d e ­
ğ erli ö ğ ü tle r v e re n b irç o k bilg e k a d ın v ard ır.
C insel e tk in lik y ılla rın d a n o lg u n lu k d ö n e m in e
g eç işin eşiği m e n o p o z d u r. Bu d ö n e m d e b e d e n ­
de sim y asa l b ir te p k im e m e y d a n a g e lir ve b u
d eğ işim p sikolojik o la ra k o lg u n lu ğ a ve bilg eliğ e
v a ra c a k b ir a ltü st oluş o la ra k y a ş a n ır. K adın fi­
ziksel ve p sikolojik g e lişm e n in tü m a ş a m a la rı­
n ı y a ş a d ık ta n s o n ra a rtık k e n d isi o lm a y a h a z ır­
dır: p eç esiz ve h a y a tın sırla rın a açık. İşte r a h i­
b e ve b ilge k a d ın a rk e tip i b u ra d a n k a y n a k la n ır,
ç ü n k ü k a d ın b u a ş a m a d a b ile "nihaî n o k ta y a
u la ş m ış ” sayılm az, te rs in e iç b e n liğ in i a ra m a
y o lu n d a o n u b ir s e rü v e n d a h a b e k le m e k le d ir.
T ıp k ı d e n iz d e k i d a lg a la rın ara lık sız h a r e k e ti gi­
b i b ilin c in h a re k e tle ri de h iç b ir z a m a n so n eşi­
ğe v arm a z. R u h u m u z d a k i ara lık sız h a r e k e ti a n ­
la y a b ilm e k a n c a k d ü n y e v î b e n liğ im iz i a n la y a ­
ra k o lu r. Bilgelik, in sa n a ra y ışın ın b ir so n u ol­
m ad ığ ın ı, am a ç la a ra y ışın a y n ı şe y o ld u ğ u n u
b ilm e k tir. R ahibe ve bilg e k a d ın a rk e tip i bizle-
re, k a d ın a ö m ü r b o y u eşlik e d e n sezgisel bilge-

R uhlarla dans eden şam an, M ehm ed Siyahkalem 'in Fatih

A lbüm ii’nden m inyatür, XV. yüzyıl. Bu yüzyılda avcı kabi­
lelerinin şa m a n la n ayinlerine başlam adan önce etek giyer,
göğüslerine boyayla mem eler çizer ve m aske takarlardı. D i­
şil ilkeyle bağ kurm aları sayesinde trans haline geçerler ve
böylece bedenin fiziksel yasalarını aşarak bilinm eyenin ül­
kesini "ziyaret" edebilirlerdi.

50 51
 T A N R I Ç A A R K E T İ P L E R İ - K A P I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A

"Vadinin ruhu hiç ölmez. y ic isid ir. A y n ı z a m a n d a y a ra tıc ıy ı ve y o k ed ici­

liği g ö sterir, a m a b u b ilg e liğ in b ir e n e rji odağı
o la ra k işlev g ö rdüğü, in s a n ın k e n d isin i o n a gü ­
v e n le te slim ettiğ i d ö n em , h a y a tın ile rik i y ılla ­
rıd ır.
M en opoz â d e t d ö n e m in in so n u ve k a d ın ın
d o ğ u rg an lık y ılla rın ın a rd ın d a n b e lk i de e n b ü ­
y ü k ö zg ürlüğe, b ağ ım sızlığ a ve o to rite y e u la ştı­
ğı y ıllard ır. H in d u , A frika ve A m e rik a y e rli k ü l­
tü rle rin d e o rta y aşlı k a d ın a saygı g ö sterilir,
ö n e m li k o n u la rd a o n u n b ilg e ce ö ğ ü tle rin e b a ş ­
v u ru lu r. B urada sö z ü n ü ettiğ im iz b ilgelik, şe y ­
le rin b u g ü n ve h e r z a m a n n e o ld u ğ u y la ilgili iç­
g ü d ü se l b ir b ilg e lik tir, e ş y a n ın ta b ia tın ı h e m
şim d ik i b iç im iy le h e m de b irb iriy le ilişki iç in ­
d ek i g elişim iy le iz le m e y e y ö n e lik d o ğ u şta n g e­
le n b ir y e te n e k tir.
O kadındır, ilk annedir.
Onun kapısı, gökyüziiyle
yeryü zü n ü n köküdür.
Zar zor görülen bir tül gibi.
Kullanın onu. Um utlarınızı
boşa çıka m a ya ca ktır. *
(Laozi, Taote Ching)19
Solda: Emile Fabry, "Rüya, Şair
ve Şahmeran", 1916. Sağda: M ı­
sır'ın cenazelere eşlik eden ak­
baba rahibesinin kuzeydeki kar­
şılığı olan mitolojik Valkyrie.
Y u k arıd a ta rif e d ile n sezg isel b ilg eliğ e, Yu-
n a n c a 'd a b ilg e lik a n la m ın a g e le n "sofia” sö z cü ­
ğ ü n d e n h a r e k e tle ila h i sofia d e n ird i. Sofia b ilge-
* liğ in cisim le şm e si, dişil ilk e n in e n y ü c e b iç i­
m iy d i. A n n e lik te c rü b e si, d ö n g ü iç in d e y a r a t­
m a ve y o k e tm e n in çelişk ili b irliğ i ve y a ş la n m a ­
n ın g etird iğ i y ü c e b ilg elik , in sa n ö m r ü n ü n çiz­
diği k a v iste iç içe g eç tiğ in d en , h e rh a n g i b ir a n ­
da fark lı p sik o lo jik ö z e llik le r ça k ışa b iliy o rd u .
Bu y ü z d e n y aşı n e o lu rsa o lsu n k ad ın , k a le y ­
d o sk o p u a n d ıra n p sik o lo jik b ir çeşitlilik le, b ü ­
tün- b u n la rı ve d a h a b irç o k özelliği a y n ı a n d a
se rg ile y e b iliy o rd u .
M itolojide ay n ı ze n g in liğ in te k b ir ta n rıç a d a
c isim le ştiğ in i gö reb iliriz. Ö rn e ğ in İsis, E ski Mı­
sır m ito lo jis in d e b ü tü n v a rlık la rın an ası, b e s le ­
yi te m sil ed er; M ısır ta n rıla rın ı y a ra ta n , fira­
v u n la ra g ü c ü n ü v e r e n o d u r. İsis'in b ir ad ı da,
esk i b ilg e lik a n la m ın a g e le n M a a t'tır (h e r şe y ­
d ek i b ir şe y ve şe y d ek i h e r şey). D in le r ta rih in ­
de b ir ta n rıç a n ın te k b ir a rk e tip se l özelliği te m ­
sil e tm e s i d a h a s o n ra k i d ö n e m le re rastlar; g üç
ve ze n g in lik , ç a ğ la rın g e ç m e siy le az alm ıştır.
G eriy e d o ğ ru izley e b ild iğ im iz k a d a rıy la , ilk
ta n rıç a la r, g e n e llik le g ece ile g ü n d ü z k a d a r u z ­
la şm a z ve k a d ın ın k e n d isi k a d a r akıl alm az o-
la n p e k çok ilk e y i b ird e n te m sil ed iy o rlard ı.
A y ın e v re le ri, k a d ın ın ü ç çağ ıy la k a rş ıla ştı­
rılab ilir: h ila l g en ç b ak ire y i, d o lu n a y cin sel p o ­
ta n s iy e lin i ta m a n la m ıy la g e rç e k le ştirm iş k a d ı­
nı, so n d ö rd ü n de ile ri y a ş ın b ilg eliğ in i te m sil
ed e r. D o lay ısıy la g ü çlü b ir ta n rıç a y la ay a ra s ın ­
d ak i ilişk i d eğ işeb ilir ve çoğu z a m a n g ü çlü b ir
ta n rıç a k a d ın lığ ın ü ç y ö n ü n ü b ir d e n te m sil e-
d er. C a d ılar ta n rıçası* D ian a-A rtem is, efsa n e v î
A m a z o n la rın b ü y ü k ta n rıç a s ıy d ı. A m az o n la r
esk i T ra k y a 'd a n M ak ed o n y a 'y a , K uzey ve Batı
A frik a 'd a n L ib y a'y a k a d a r g en iş b ir b ö lg e d e
h a s ta la rı iy ile ş tirm e ve e b e lik te u sta la şm ış sa­
v aşçı k a d ın la rd ı. D ian a b u y ö n ü y le g ö k y ü zü
ta n rıç a s ı, a y m s a f ve te m iz av cısı ve v ah şi h a y ­
v a n la rın k o ru y u c u su y d u . O n a in a n a n la r g e n ç
k a d ın la rd ı, ta p m a ğ ın a e rk e k le rin g irm e si y a ­
sak tı. D ian a ik in c i y ö n ü y le A syalı A rtem is'ti;
b ü tü n v a rlık la rın a n a sı olan, zev k ve sefa d ü ş ­
k ü n ü , çok m e m e li ta n rıç a y d ı. A m a z o n la r tara-
* İn g ilizce'deki "cadı” (witch) sözcüğü "bilge k a d ın ” a n ­
la m ın a g e le n wicca’d an tü re m iştir. Bilge k a d ın la r ebe­
lik y a p a r ve şifalı b itk i ve o tla rın iy ileştirici özellikle­
ri k o n u su n d a geniş b ir bilgiye sahip old u k ları için
h a sta la rı iyileştirirdi. Yani cadılar, ilk doktorlardı.
"Cadı" sözcüğü an ca k a taerk il d ü z en b a şlad ık tan so n ­
ra o lu m su z y a n a n la m la r edindi; b u y a n a n la m la r gü­
n ü m ü z d e de varlığını sü rd ü rm e k te d ir.

52 53
 İ Ç İ M İ Z D E
fm d a n E fes’te b ir A rte m is T a p m a ğ ı y a p ılm ış tı
ve b u ta p m a k İlkçağ d ü n y a s ın ın h a r ik a la r ın ­
d a n b iri say ılıy o rd u . D ian a ü ç ü n c ü y ö n ü y le g e ­
ce g ö ğ ü n ü n k a ra n lık ta n rıç a s ı, salg ın h a s ta lık ­
la ra ve a n i ö lü m le re y o l a ç a n H e k a te 'y d i.
H e k a te 'y e g ec ey a rısı, y o lla rın b ir b irin e k a v u ş ­
tu ğ u y e rle rd e ta p ılırd ı. D ian a k ü ltü T u n ç Ça-
ğ ı'n d a A k d e n iz 'in b ü tü n m e rk e z le rin d e çok
y ay g ın d ı. O ilk bilg e k a d ın sa v aşçıy d ı, ebeydi,
h e k im d i ve k a b ile s in in lideriy^di, a y rıc a g ü çlü
cin se l ö z e llik le ri v a rd ı ve b ağ ım sız d ı. T a n rıç a
b ü y ü ve y a b a n ıl y a ş a m k o n u s u n d a k a rş ı k o y u ­
la m a z b ir g ü ce sa h ip ti. İlk ta rım to p lu m la rı,
y a şlı k a d ın la rd a n o lu şm u ş b ir h e y e te y e r v e r e ­
cek b iç im d e y a p ıla n m ıştı. Bu h e y e t g ü n lü k iş­
le r b ittik te n s o n ra g ece ay ışığ ın d a to p la n ır, k a ­
d ın la rın esas a la n la rı o la n h a y a t ve ö lü m le ilgi­
li m e s e le le ri ta rtış ır d ı.20
Ö lü m te c rü b e si de ra h ib e ve bilge k a d ın ar-
k e tip iy le ilgilidir, ç ü n k ü g e rç e k b ilgelik, h a y a t
ile ö lü m ü n h a y a t y o lu n d a b irlik te y ü r ü d ü k le r i­
n in fa rk ın a v a rm a k tır.
Ö lü m b e lk i de b ü y ü k b ir y a n lış an la n fe d ır.
R ahibe ve b ilge k a d ın a rk e tip i, m itle r ara cılığ ıy ­
la ö lü m ü n g ü n d e lik h a y a tta k i g e rç e k y e rin i
a ç ık la r ve yaşlı k a d ın la rın , h a tta b ü tü n k a d ın la ­
rın , b u g eçişi h a y a t d ö n g ü s ü n ü n b a şı ve so n u
o la ra k k a b u l e tm e le rin e y a rd ım c ı olur.
H a y a tta k i e n b ü y ü k k o rk u la rd a n b iri olan
ö lü m ü n esrarı, çoğu m ito lo jik ö y k ü d e h a y a tın
s o n u n u değil, ile rid e k i y e n i h a y a tın b a şla n g ıc ı­
n ı o lu ştu ru r. D o ğ d u ğ u m u z g ü n d e n itib a re n h a ­
y a tın ö lü m e doğ ru b ir y o lc u lu k o ld u ğ u n u d ü ş ü ­
n eb iliriz; ç ü n k ü ö lü m a n ın d a h e r şe y b ir d o ru ­
ğa u laşır, te k b ir a n ın iç in d e to p la n ır. E n b ü y ü k
fela k et ö lü m ü n y a n lış a n laşılm ası, y a n i ö lü m e
ta b u g ö züyle b ak ılm a sı, h e rk e s in k e n d is in in ve
se v d ik le rin in ö lü m ü n ü te k b a ş ın a ve b u n u n a n ­
la m ın ı a n la y a m a d a n y a şa m a sıd ır. İ n s a n ın d o ­
ğal b ir o rta m d a yaşadığı, h a y a t ile ö lü m ü n h e r
K İ T A N R I Ç A T A N R I Ç A A R K E T İ P L E R İ - K A P I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R
g ü n v a ro lu ş u n b ir p a rç a sı o la ra k g ö rü ld ü ğ ü e s­
ki ç a ğ la rd a ise, in s a n ın y o lc u lu ğ u y la h e d e fin in
b ir ve te k o ld u ğ u ö ğ retilird i. Ö lü m ve h a y a tın
ö lü m y o lu y la jm n ile n m e si in sa n te c r ü b e le r in in
b e lk i de e n d e rin id ir ve b u y ü z d e n m ito lo jiy e
b u k a d a r e g e m e n d ir.
Leo F ro b e n iu s M onum enta A fıica n a adlı y a p ı­
tınd a, ilkel in sa n la r a ra sın d a ö lü m e y ö n e lik iki
k a r ş ıt tu tu m u n g ö z le m le n e b ile c e ğ in e iş a re t
e d e r.21 H ay a t ta rz ları yaşaj^abilm ek için ö ld ü r­
m e y e d ay a n an , ö le n ve ö ld ü re n h a y v a n la r a ra ­
sın d a y a şa y a n ve eceliyle ö lm e gibi o rg an ik b ir
ö lü m te c rü b e sin d e n n e re d e y s e h ab e rsiz olan av­
cı k ab ilelerd e, ö lü m şid d e tin b ir so n u c u d u r ve
g en e llik le b ü y ü y le ilişk ilen d irilir. B üyü h e m
ö lü m d e n k o ru n m a k h e m de b a ş k a la rın a ö lü m
g e tirm e k için k u llan ılır; ö lü lerin , ö tek i d ü n y a y a
g ö n d erild ik leri için öfke d u y an , b u y ü z d e n de y a­
şa y a n la rd a n öç alm ay a çalışan te h lik e li r u h la r ol­
duğ u d ü şü n ü lü r. K orku ve b ü y ü , ö lü m k a rşısın ­
daki b u tu tu m u n te m e lin i o lu ştu ru r.
V erim li b o zk ırla rd a y a ş a y a n ek ici to p lu m la r-
da ise ö lü m , h a y a tın y e n id e n d o ğ u şu ö n c e le y e n ,
to h u m u n ekildiği a n a b e n z e y e n , doğal b ir e v re ­
sidir. F ro b e n iu s av c ıla rın tu tu m u n u "büyülü",
e k ic ile rin k in i ise "m istik ” o la ra k a d la n d ırır. İlk i­
n in fiziksel d ü z le m d e y e r aldığı, İk in cin in düzle-
* m in in ise v aro lu şla d e rin b ir b irlik d u y g u s u n u
te m sil ettiğ i g ö rü şü n d e d ir. Ö lü m k a rşıs ın d a iki
k a rşıt tu tu m , iki k a rşıt m it d ü n y a s ı o lu ş tu rm u ş ­
tur: b iri y a ş a m ile ö lü m ü n h a y v a n d ü n y a s ın d a ­
ki e tk isin d e n , diğeri ise b itk ile rd e k i h ay a t, ö lü m
ve y e n id e n doğuş m o d e lin d e n k a y n a k la n ır. İl­
k in d e h a y v a n y o k edilir; eti b ir a y in in p a rç a sı
o la ra k y en ir, d erisiy le k e m ik le ri sü s ve giysi o la­
ra k k u lla n ılır. E k icilerin tu tu m u ise te rs in e , Do- W illiam Blake'in "Hayat Irmağı" adlı eseri, m ürekkepli ka­
ğ u 'n u n şid d e tte n u za k h a y a t an lay ışı o la ra k gö­ lem ve suluboya, yklş. 1805.
rü leb ilir; o ra d a ö lüm , m istik o lan ve v a ro lu şu n
iç in d e k e n d in i b elli e d e n b ir ş e y in d ü n y e v î te ­
z a h ü r ü n d e y a ln ız c a n ite lik s e l b ir a ş a m a d ır.
54 55
 İ Ç İ M İ Z D E K İ
Musa arketipi
a n rıç a la rın ve d iğ er m ito lo jik k a d ın k a ­
T r a k te rle rin b ir özelliği o la ra k k a rşım ız a
çıkan, k a d ın m ito lo jisi ve sim g e le riy le il­
gili so n a rk e tip , ilh a m p e risi y a da ım ısa arlceti-
p id ir. D ah a ö n ce ta rif e d ile n b e ş a rk e tip te n
farklı o la ra k b u a rk e tip in k a d ın fizy o lo jisin d e
b e lirg in b ir te m e li y o k tu r, a m a y in e de b u a r k e ­
tip k a d ın ve e rk e k le rin k o le k tif b ilin ç d ışıııd a
v arlığ ın ı sü rd ü rü r. T a n ın m ış İsv içre li P sikolog
C ari G u stav Ju n g , m u sa fig ü rü n ü e rk e ğ in r u ­
h u n d a k i b iliııç d ışı k a d ın n ite lik le rin in b ir te z a ­
h ü r ü o la ra k y o ru m la m ış ve b u n a a n im a ad ın ı
v e rm iştir. E rk e ğ in r u h u n d a k i k a d ın eğ ilim leri,
ifad e sin i r u h h a lle rin d e , b e lirsiz d u y g u la rd a ,
ak ıld ışm a açıklıkta, k işisel sevgi y e te n e ğ in d e ,
do ğ ay a y ö n e lik d u y g u la rd a , se zg ilerd e ve bi-
lin ç d ışıy la ilişk ile rd e b u lu r. M itolojide ardyış
iç in d e k i k a h ra m a n a m a c ın a u la şa b ilm e k için
b ir r a h ib e d e n y a da k a d ın k â h in d e n ö ğüt alır, o
da y a k a h ra m a n ın ilah i ira d e y le ilişki k u rm a s ı­
n ı y a da T a n r ı'n m k e n d isi ara cılığ ıy la k o n u ş ­
m a sın ı sa ğ lay a ra k o n a yol g ö ste rir. A n im a e r­
k eğ in tü m iç g ü d ü sel d a v ra n ışla rın ı e tk ile r. Ö r­
n e ğ in aşk ilişk isin d e k ad ın , e ş in in k e n d is in d e n
iste d ik le rin in , aslın d a o n u n o lm a k isted iğ i şe y ­
le ö rtü şm e d iğ in i h isse d e b ilir. İşte bu, e rk e k
a n im a s ım n k a d ın a y a n s ıtılm a s ın ın y a y g ın
o la ra k g ö rü le n b ir ö rn eğ id ir. Böyle d u ru m la rd a
erk e ğ in k a fa sın d a k i k a d ın fikri, e rk e ğ in k e n d i
r u h u n d a n k a y n a k la n ıy o r olabilir. A n n e y le ya
da b ir z a m a n la r y atıştırıc ı işlev g ö rm ü ş b a şk a
k a d ın la rla ilgili ço c u k lu k a n ıla rın ın y a n ı sıra,
cin sel fa n te z ile r de id eal k a d ın im g e sin i b iç im ­
le n d irip b e sle y e b ilir. K ad ın lar b u d u ru m d a k i
56
T A N R I Ç A T A N R I Ç A A R K E T İ P L E R İ - K A P I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R
e rk e k le rin , ilişk ile rin d e "z ih in se l” o ld u k la rın ­
d a n y a k ın ırla r.
M itolojide an im a, d o ğ a n ın e rk e ğ in r u h h a l­
le ri ü z e rin d e k i d e ğ işk e n e tk ile rin i ifad e ed en ,
e r k e k le rin şiird e, re sim d e ve m ü z ik te ak ıld ışı
a n ı y a k a la m a sın ı sa ğ lay a n dişil g ü ç tü r. O rtaçağ
m e tin le rin d e n b irin d e , a n im a k e n d i d o ğ asın ı
şöy le açık lar:
"Kırların çiçeği, vadilerin zam bağıyım . S a f sev­
ginin de ko rku n u n da bilginin de kutsal u m u d u n
da a n a sıyım ... Y a şa m ın öğelerinin aracısıyım ,
onların birbiriyle u y u m içinde olm asını sağlanm .
Sıcak olanı soğutur, soğuk olanı ısıtırım, kuru ola­
nı ıslatır, ıslak olanı kuruturum , sert olanı y u m u ­
şatırım . .. P apazın yasası, ya lva çın sözü, bilgenin
öğüdüyüm . Ö ldürürüm ve y a ş a tın m ve elim den
hiçbir şey kurtulam az. ”22
M usa m ito lo jid e, b ilin e n le b ilin m e y e n a r a ­
sın d a k i b o şlu ğ u k a p a ta n ta n rıç a o la ra k g ö rü lü r,
^ b u y ü z d e n de b ir e s ra r p e rd e s in in ark a sın d a d ır.
Bu a rk e tip , e rk e ğ in id e a lin d e k i k a d ın ın b iç im i­
n e g ireb ilen , b ö y le ce o n u n e n d e rin is te k le ri­
n in d ışsal te z a h ü rü h a lin e g e le n b az ı k a d ın la rın
r u h u n d a çok g ü çlü b ir b iç im d e işley eb ilir. M i­
to lo jid e b u k a d ın h e r z a m a n çok güzel, cö m ert,
m a y m u n iştah lı, bilge, m a su m ve h e p s in d e n
ö n em lisi, e rk e k le r ü z e rin d e a m a n sız b ir güce
sa h ip b ir ta n rıç a o la ra k g ö rü lü r. G erçe k şiir,
"Kız B aşı”, "La D onna Scapigliata" olarak da bilinir, Leo-
nardo da Vinci, 1490, Ulusal Galen, Parma.
57
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A T A N R I Ç A A R K E T İ P L E R İ - K A P I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R

Solda: "Sir Tristram'ırı

Çılgınlığı”, Sir Edward
Burne-Jones.

hassas e rk e k le
e p e y c e id e a lle ş ti­
rilm iş m u s a figü­
rü a ra sın d a k i, a n ­
ca k in s a n ın k u ­
su rs u z aşk ve b ir ­
le ş m e a rz u s u n d a ­
k i sa y d a m lık ta ve
z a m a n sız lık ta v a r
o la b ile n b u k a d ın
a r a s ın d a k i tu tk u
k ö p rü s ü d ü r.
M usa, H ıristiy a n lı­
ğ ın y a y ılm a s ın d a n ö n ce
p a g a n A v ru p a 'd a g e lişe n şi­
irse l aşk, ö lü m ve h a y a t te m a ­
la rın ın m e rk e z î fig ü rü d ü r. B aşlan ­
g ıç ta şair, d in se l d a n s ç ıla rd a n o lu şa n to ­
te m to p lu m u ııu n lid e riy d i. İn s a n la r o n u n d iz e ­
le riy le a lta rm ç e v re s in d e y a da k u ts a l b ir b ö l­
m e d e d a n s e d e rle r, dize d a n s ta y e n i b ir h a r e ­
k e t y a da fig ü r b a ş la tırd ı; "balad" sö zcü ğ ü de
a y n ı k ö k te n g e lm e k te d ir.* E ski ça ğ la rd a A v ru ­
p a 'n ın tü m to te m to p lu m la rı b ü y ü k ta n rıç a n ın ,
V ahşi V a rlık la rın A n a s ı'n m e g e m e n liğ i a ltın ­
d ay d ı. D a n sla r m e v sim se ld i ve y ıllık b ir ö rü n -
tü y e o tu ru rd u ; şiirse l haj^at ve ö lü m te m a la r ı­
n ın , a y rıc a ta n rıç a n ın oğlu ve sev g ilisi Y ılın
R u h u 'n u n d irilişi te m a s ın ın k a y n a ğ ı b u ö rü n -
tü y d ü .
M usa ark e tip i, a rk e tip le r iç in d e p u tp e re s t
A v ru p a 'n ın ve u y g arlığ ın b eşiğ i O rta d o ğ u 'n u n
* L atince’de "dans etm ek" a nlam ına gelen ballar e’den.
ru h u n u , k ö k e n in i ve
in a n ç la r ın ı e n iyi
y a n s ıta n d ır.
M usa aşka, şii­
re, h a y a ta ve ö lü ­
m e ve m e v sim le ­
rin y ıllık d eğ işim i­
n e bağlıdır; b ü y ü ­
n ü n ilh a m k ay n ağ ı
? y ve b ilin m e y e n e u za­
n a n b ir k ö p rü d ü r.
R o b ert G raves, tü ­
m ü y le m u s a n ın ve şiir­
sel te m a n ın k ö k le rin e it­
h a f ettiğ i The W hite Goddess
ad lı k ita b ın d a "esin" sö zcü ğ ü ­
n ü n k ö k e n in i şö y le açıklar:
" 'İlham nedir?' sorusu çok sık sorulur.
Sözcüğün kökeni, birbiriyle ilişkili iki cevabın
olduğunu gösterir. 'İlham ' şairin, içinde b ü yü k
olasılıkla arpa, m eşe p a la m u d u , bal ve boğa
ka n ıyla sarm aşık, çöpleme ve defne gibi kutsal
otlardan oluşan bir karışım b u lu n a n bir
ka za n d a n çıkan sarhoş edici d u m a n la n y a da
1Delfoi'deki gibi yera ltın d a n sıza n zehirli
d u m a n la n y a da zehirli m a n ta rla r çiğnendiğinde
b u ru n deliklerine dolan d u m a n la n içine çekm esi
a n la m ın a gelebilir. B u dum anlar, za m a n ın
a skıya alındığı p a ra n o id bir trans hali yaratıyor,
a m a zih in proleptik y a da a naleptik algılanın
dizelere dökebiliyordu. A m a ilh a m ' a yn ı
za m a n d a , şairin a yn ı d u ru m a kutsal bir koruda
T a n n ç a C ardea'nın habercisi olan rüzgârı
dinleyerek u la şm a sın ı da an la tıyo r olabilir. "23

50 59
 İ Ç İ M İ Z D E K İ
M usa, ş iirin ve a y in in e n g ü çlü ilh a m k a y ­
n ağ ıd ır. İ n s a n la rın y ü re ğ in d e so n su z a k a d a r
b ıra k tığ ı y ak ıcı b o şlu ğ u ve ö zlem i sa y m a z sa k
h iç b ir g erç ek liğ i o lm a y a n b ir rü y a d a y a d a h a ­
y a ld e y m iş gibi b e lirir. S p e n s e r'in Faerie Quee-
n e ’in d e Ş övalye K y m o ch iles n e h ir k ıy ıs ın d a
d o la ş ırk e n b ü y ü le y ic i F a id ra 'y ı b ir sa n d a ld a
g ö rü r, o n u n d a v e tin i k a b u l e d e r e k sa n d a la b i­
n er, b irlik te h o şç a v a k it g e ç irirle r. Ş övalye ş a r­
k ı sö y le y e n , şa k a la r y a p a n , b a ş ın a ç e le n k le r
ta k a n , b o y n u n a ta ze ç iç e k le r d iz e n F a id ra ’yı
m e s t o lm u ş h a ld e s e y re d e r. "A ylak Göl"dd*bir
a d a y a çık arlar, o ra d a F aid ra "zavallı tu tsağ ın ı"
g ö lg elik b ir v ad iy e g ö tü rü r, b a ş ı k u c a ğ ın d a
u y u ttu k ta n s o n ra o ra d a ö y le ce b ıra k ır.
M usa o la ra k ta n rıça, u n u tu ş a g id en b ir g eç it­
tir; b u n e d e n le de h e m so n d e re c e çekici h e m
de so n d e re c e iticidir. R o m an tik b ir h a y a ld e b ir
g en ç kız o la ra k g ö rü n eb ilir, a m a k e n d in i tü rlü
farklı b iç im le re so k m a y e te n e ğ in e de sa h ip tir.
"Dudakları kırm ızı, görünüşü özgür,
Bukleleri altın gibi sarıydı,
T eniyse cüzam kadar beyaz.
H a ya tın içindeki ölüm kâbusuydu o,
Erkeklerin kanını donduran."24
M usa dom uz, k ısrak , k an c ık , tilki, eşek, y ı­
lan , b ay k u ş, san sar, k u rt, k a p la n , d en izk ız ı y a
60
T A N R I Ç A T A N R I Ç A A R K E T İ R L E R İ - K A P I N L I K L A İ L G İ L İ M İ T L E R
d a iğ re n ç b ir k o c a k a rı olabilir.
A rk e tip in te m eli, b ilin m e y e n d e n d u y u la n
k o rk u d u r. İn s a n o ğ lu n u n v a ro lu ş k a rşıs ın d a k i
d ışa d ö n ü k p sik o lo jik y a k la ş ım ın a b ağ lı o la ra k
m u s a b u k o r k u n u n fa n te z i ve rü y a d a k i a n la m ­
la n d ırılm a s ı o lu r. K adın ile e rk e ğ in k a v u ş m a s ı
h e m k o rk u la n h e m de a rz u la n a n b ir şe y d ir ve
m it p sik o lo jisin d e b u ilke dişil o larak , b ir ta n r ı­
ça o la ra k g ö rü lü r.
M u sa y a ln ız c a e rk e k le rin b ilin ç d ış m d a v ar
o lm a k la k alm az , a y n ı z a m a n d a k o le k tif b ilin ç-
d ışıııa da aittir. K ad ın lar b u a rk e tip e ce v ap v e ­
rir, ç ü n k ü sa n k i h a y a t y a rım k a la n şe y le rd e n
n e f r e t e d iy o rm u ş gibi, v a r o la n h e r şey d e, te rk
ve u n u tu ş ara cılığ ıy la ta m a m la n m a y a d o ğ ru
doğal b ir gidiş v ard ır.
* M usa m itin in ta rım y ılıyla, h a y a t ve ö lü m le
ilgili o la ra k o rta y a çık m ış gibi g ö rü n m e si, d a h a ­
sı m u s a n ın şa irin n ih a î ö zlem i ve ilh a m ı o lm a ­
sı, o n u n e v re n se lliğ in i d a h a d a in a n ılır k ılar.
Sağda: “İnsafsız Güzel Kadın", Frank Cadogan Coıoper.
Güzel Kadın da tıpkı Spenser'in Faerie Queene'indeki Faid­
ra gibi büyüleyicidir. Faidra şövalyeyi sandalına davet
eder ve şarkı söylerek, şakalaşarak, başına çelenkler taka­
rak onu m est eder. Birlikte "Aylak GöV'de bir adaya çıkar­
lar, kadın onu gölgelik bir vadiye götürür, başı kucağında
orada öylece bırakır.
61
 W
isli

2. BOLUM

Bakire

Koza - G üm üş yaylı b akire A rtem is - A rtem is arketipi

El Sanatları T anrıçası A tena -
A tena arketipi
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A B A K
Koza
u lu ğ e ş iğ in i h e n ü z g e ç m iş o la n ve şim d i
B y e n i b ir d u y u s a l ve r u h s a l h a y a tla k a rşı
k a rş ıy a o la n g e n ç k a d ın , b ir ilk b a h a r g ü ­
n ü k a n a tla n m a y a b a ş la y a n b ir k e le b e ğ e b e n ­
z e tile b ilir. İçi ta ze ve o lu m lu b ir e n e rjiy le d o ­
lu o la n g e n ç b a k ire , h a y a tı b ü y ü k b ir r e n k ve
b iç im c ü m b ü ş ü o la ra k g ö rü r; şim d i b ü tü n b u
r e n k le r, b iç im le r u la şa b ile c e ğ i b ir m e s a f e d e ­
dir. İç in d e e n g e l ta n ım a y a n b ir u ç m a isteğ i
v a rd ır.
B akire ark e tip i, k a d ın ın h e n ü z d ü n y e v î b a ğ ­
la rın d o k u n m a d ığ ı, "el d e ğ m e m iş ”, s a f ve b o z u l­
m a m ış y ö n ü n ü te m sil ed er. Bu, k a d ın ın g e rç e k
a n la m d a ve fiziksel o la ra k b a k ire o ld u ğ u a n la ­
m ın a g elm ez. D ah a çok, y a ln ız c a k e n d i öz g e r­
çe ğ in d e k o n u ş u p y aşad ığ ın ı, d a v ra n ışla rın d a
a ç ık sö zlü o ld u ğ u n u , k e n d i iç g ü d ü le rin in p e ş in ­
d e n g ittiğ in i b elirtir.
K ad ın ın r u h u n d a b u a rk e tip b a s k ın d u r u m ­
d ay sa, o n u n b a ş k a la rıy la o lan ilişk ile rin d e e n
d ik k a ti ç e k e n özellik, k e n d i k e n d is in in e fe n d isi
o lm a sıd ır. K endi r u h u n u a ra m a ve sa n k i b ü y ü ­
lü b ir b ilg e lik m e şa le sin e sa h ip m iş gibi, b e lli b ir
a n d a k e n d isi için e n iyi o la n ı se ç m e k ap a sitesi,
b a k ire k a d ın ın k e n d i y o lu n d a ile rle m e s in i ve
k a r a rla rın ı a lırk e n b a ş k a la rın d a n e tk ile n m e m e ­
sin i sağlar.
B urada, "bakire k a d m ”ı g e le n e k se l o lm a y a ­
b ile c e k d a v ra n ışla ra g irm e y e ve y in e g e le n e k ­
sel o lm a y a b ile c e k ro lle r ü s tle n m e y e ite n b ir
r u h ö zg ü rlü ğ ü söz k o n u s u d u r. Ö rn e ğ in b a k ire
k a d ın a n n e lik y a da ev lilik gibi o la y lara ilgi
d u y m a y a b ilir. H a y a tın ı ru h sa l b ir b e n lik a ra y ı­
şın a h a s re d e b ilir, m e d ita sy o n y a p a b ilm e k için
64
İ R E
b ir te k k e y e y a da m a n a s tıra g ireb ilir. A yrıca
h e m özel h a y a tın d a h e m de m e s le k h a y a tın d a
s e rü v e n e y a tk ın , c ü r e tk â r b iri olabilir. D ağcılık,
p ilo tlu k , av cılık y a da d e n iz c ilik gibi c e sa re t ge­
re k tire n h o b ile re y ö n e le n k a d ın la r g en e llik le
b a k ire a r k e tip in in ö ze llik le rin i serg iler.
B akire k a d ın ın b ir b a ş k a g ü çlü özelliğ i de,
y a p tığ ı h e r şe y e y ü r e k te n k a tılm a sıd ır. Ö rn e ­
ğin, b ir v a a tte b u lu n m a s ı için , b u v a a d in ta m
a n la m ıy la g e r ç e k le ş tir e b ile c e ğ in e g e r ç e k te n
in a n m a s ı g e re k ir. B u n u y a ln ız c a k a rş ıs ın d a k in i
m e m n u n e tm e k y a d a övgü to p la m a k iç in d e ­
ğil, a y n ı z a m a n d a b a ş k a la rıy la iliş k ile rin i e tk i­
le m e y e ve d e ğ iş tirm e y e y ö n e lik s a m im i b ir a r­
zu y la y a p a r.
B a k ire n in a y ırt ed ici ö z e llik le ri a ra sın d a , k i­
şisel s ın ırlılık la rın ı d o ğ ru d e ğ e rle n d irm e y e te ­
n eğ i de v a rd ır. B akire k a d ın , g e re k tiğ in d e m ü t­
h iş b ir d a n ış m a n d ır, ç ü n k ü h e r d u r u m için
ö n e rd iğ i ç ö z ü m le r, k e n d i ö z g ü rlü ğ ü n d e n k a y ­
n a k la n ır. S o ru n la rı, ö d ü n le rd e n ve o n a y la n m a ­
m a k o r k u la r ın d a n sıy ırıp k e n d i b a ş la rın a g ö re ­
b ilir.
B akire k a d ın ın o d ak lan d ığ ı n o k ta b ire y s e l­
lik tir; k e n d in in ve b a ş k a la rın ın b ire y se lliğ i.
Z in c irle rin d e n k u r tu lm u ş k işisel b e n liğ in v a rlı­
ğ ın ı k o ru m a sı, o n u n iç in h e r şe y d e n d a h a d e ­
ğ erlid ir. Ö rn e ğ in , aşk h a y a tı y ü z ü n d e n sık ın tı­
y a d ü ş m ü ş b ir k ad ın , b a k ire k a d ın ın d o stlu ğ u n ­
d a n çok şe y k a z a n a b ilir, ç ü n k ü b a k ire , o n u n ,
çoğu z a m a n ç iftle r a ra sın d a k i s o r u n u n esas n e ­
d e n i o la n şeyi, y a n i k a d ın ı k e n d in d e n çok se v ­
g ilisin e o d a k la n m a y a ite n ö rü n tü le ri fark e tm e ­
sin i sa ğ lay a ca k tır.
65
 Ç İ M İ Z D E K
Gümüş yaylı bakire Artemis
a k ire k a d ın ın güzelliği, h a y a t c o ş k u s u n ­
B da ve d iriliğ in d e d ir. S an k i k a lb i d u r u b ir
su d u r; to p lu m u n ve â d e tle rin d a y a ttık la ­
r ın ı u m a rs a m a d a n , v a ro lu ş u n o n a s u n d u ğ u a r ­
m a ğ a n la rı k o rk m a d a n a lm a y a h e r z a m a n h a ­
zırd ır. Bir d ağ g ö lü n ü n m a v i d e r in lik le r i gibi
d e rin b ir se zg iy e s a h ip tir ve b ir k a r a ra v a rd ığ ı
z a m a n e y le m e g e ç m e k te asla te r e d d ü t e tm e z .
B ak ire k a d ın , r a h a t b ir h a y a t s ü r m e k iç in ira ­
d e s in d e n ö d ü n v e rm e m e s iy le b ü tü n ö te k i k a ­
d ın la r d a n a y rılır. B azen k e n d in i o r m a n d a y a ­
şa y a n Av T a n rıç a s ı A rte m is gibi y a p a y a ln ız
b u lu r. B akire k a d ın çok sa y ıd a p sik o lo jik y e te ­
n e ğ e s a h ip tir v e y a ra tıc ılığ ın ı r u h u n u n b ir ifa­
d e si o la ra k k u lla n ır. K ad ın re s s a m la r, y a z a r ­
lar, ş a irle r ve d iğ e r y a ra tıc ıla r, b a k ire a rk e tip i-
n in b ü tü n ö z e llik le rin i se rg ile r. B akire n ita liğ i
k a d ın a , k e n d in i e rk e k s iz k e n de b ü tü n h is s e t­
m e, y a ln ız c a k e n d i v a ro lu ş u ve y a ş a m s e v in ­
c in d e n ta tm in o lm a fırs a tım ta n ır. İ liş k ile rin ­
d e h e r z a m a n b ir b ir e y o la ra k d a v ra n ır, b ir
b a ş k a s ıy la b ir le ş m e n in b e n lik a r a y ış ın ın n ih a î
a m a c ın ı o lu ş tu rm a d ığ ın ın fa rk ın d a d ır. Ö zg ü r­
lü ğ e k e n d i h a y a tın d a b ü y ü k d e ğ e r v e rd iğ i için ,
b a ş k a la rıy la iliş k ile rin d e de o n la ra ö z g ü rlü k
ta n ır.
A şağıda b a k ire ta n rıç a la rla ilgili b az ı m itle r
y e r alıyor. B u n ların sim g ese l d ilin i çö z eb ilir­
sek, b u a rk e tip in k a d ın ın g ü n d e lik h a y a tın d a
n asıl b ir işlev g ö rd ü ğ ü n ü an lay a b iliriz .
"Artemis, Y u n a n p a n te o n u n u n b a şta n n sı
Zeus ile L eto'nun kızıydı. Zeus'un k a n sı H era
Zeus ile Leto arasındaki ilişkiyi öğrenince öyle
6 6
İ T A N R I Ç A
kıskandı, öyle öflcelendi ki, yıla n Piton'u ham ile
L eto'nun peşin e saldı ve L eto'nun güneş gören bir
yerde doğum y a p m a sın ı yasakladı. Leto so nunda
O rtigia'ya ulaşıp A rtem is'i orada sancı çekm eden
doğurdu. K ü çü k A rtem is doğar doğm az annesine
ya rd ım ederek onu dar bir boğazdan geçirdi. Leto
orada d o ku z g ü n sancı çektikten sonra Apollon'u
doğurdu.
G ünlerden bir gün, A rtem is h en ü z küçük bir
çocukken, babası Zeus ona nasıl bir arm ağan
istediğini sordu. A rtem is de hem en şu cevabı
verdi: 'Bana so n su za kadar bakirelik, erkek
kardeşim A pollon'un a d la n kadar çok ad, o n unki
gibi bir y a y ve oklar, ışık getirm e görevi, dize
kadar inen kırm ızı etekleri olan safran sa n sı bir
tü n ik ve nedim elerim olarak da o kya n u sta n çok
sayıda su perisi ver.' Zeus b ü tü n bunları
A rtem is'e verdi, onu otuz kentin y o lla n n ın ve
lim a n la rın ın koruyucusu yaptı. A n n esi Leto onu
karn ın d a taşıyıp sancı çekm eden doğurduğu için,
A rte m is za ten doğum tannçasıydı.
$ A rtem is K ikloplardan kendisine g ü m ü ş bir
ya y la oklar ya p m a la rın ı istedi, karşılığında
onlara ilk avın ı vereceğine söz verdi.
A rtem is a rkadaşlarından da kendisi gibi s a f
ve tem iz o lm a la n n ı beklerdi. Bir keresinde
A kta eo n bir ka y a ya yaslanıp, A rtem is'in derede
“B anyodan Sonra", Raphaelle Peale, Nelson Galerisi, A t-
kins Müzesi, K ansas City, Missouri. Klasik Y unan mitolo­
jisinde kadınlann yıkanm ası, saflığın ve bekâretin yenilen­
m esinin simgesi, tannça n ın rahibelerinin yaptığı kutsal
bir işti.
 B A
Artemis arketipi
ü tü n d ü n y a d a av ta n rıç a s ı o la ra k b ilin e n
B A rtem is, b ağ ım sız ve ö zg ü r k a d ın r u h u n u
te m sil ed e r. Z eu s o n a n a sıl b ir a rm a ğ a n
iste d iğ in i so rd u ğ u n d a , k ü ç ü k b ir ço cu k o ld u ğ u
h a ld e e n u fak b ir te re d d ü t g eç irm ek sizin , k e n d i
d o ğ asın ı g e rç e k le ştire b ilm e s i için g e re k li o la ca­
ğ ın ı b ild iğ i n ite lik ve şe y le ri ister. T a n rıç a A rte ­
m is m itin d e b u çok ö n e m li b ir b ö lü m d ü r, ç ü n ­
k ü b a k ire a rk e tip in in y ö n e ttiğ i k a d ın ın k e n d i
h a y a tın ın se y ri k o n u s u n d a n e t b ir g ö rü ş ü n ü n
o ld u ğ u fik rin i te m sil ed e r. D o ğ u şta n g e le n sez­
gisel b ir b ilg elik , o n u d o ğ ru k a ra rla ra y ö n e ltir;
h e r n e k a d a r b u k a ra rla r to p lu m sa l ş a rtla n m a y ­
la te rs d ü şse de. Ö rn e ğ in A rte m is e n iyi ve e n
k â rlı y a tırım la rın h a n g ile ri o ld u ğ u n u b ilir. E n
iyi k o ca y ı se ç m e s in i y a da ile rle m e k için h a n g i
a d ım la rı a tm a k g e re k tiğ in i b ilir. D ışa rd a n b a k ıl­
d ığ ın d a, b a k ire k a d ın d a k i b u ö z e llik le r b e lk i
k a p ris gibi g ö rü leb ilir, ç ü n k ü d iğ er in s a n la r
o n u , b a ş k a la rın ın itira z la rın a ra ğ m e n k e n d i is­
te d iğ in d e d ire te n b iri o la ra k g ö rü rle r. A m a h i­
k â y e n in d a h a sı v ard ır: a s lın d a b a k ire k a d ın ın
A rte m is 'in A k tae o n ta ra fın d a n gafil av lan d ığ ı b ü tü n y ap tığ ı, d o ğ u şta n g e le n e n iyi o la n ı se ç ­
yıka n ışın ı seyrediyordu. Sonradan arkadaşlarına
a rın m a b an y o su , ta n rıç a n ın ra h ib e le rin in k e n d i m e y e te n e ğ in e k u la k v e rm e k tir; b u d a o n u n d a ­
onu çıplak gördüğünü anlatarak böbürlenm esin
saflık ve b e k â re tle rin i k o ru m a k için y a p tık la rı h a az ta lih li o la n la r ve o n a g ıp ta e d e n le rc e ta ­
diye, A rtem is onu hem en ceylan kılığına soktu,
a y in n ite liğ in d e k i b a n y o n u n sim g esid ir. lih li b iriy m iş gibi a lg ıla n m a sın a y ol açar.
sonra da köpeklerine parçalattı. "25
A rte m is'in b a b a sın d a n isted iğ i arm a ğ a n la r,
A rte m is'in g ü m ü ş yayı, b a k ire n in sim gesi a n la m la rı açık lan d ığ ı ta k d ird e b a k ire k a d ın ın
Odilon R edon'un “Brunnhilde"si (Die G oetterdam m e- h a y a tın d a te m e l d ö n ü m n o k ta la rı o la ra k g ö rü le ­
o lan h ila li te m sil ed er. A rtem is d o ğ u m u n , ay n ı
z a m a n d a da (ö ld ü rü c ü o k la rın d a n an laşıld ığ ı gi­
rung'ün son sahnesi), "Wagner Revüsü" için yapılm ış taş- b ile c e k sim g ele rd ir. Ö rn e ğ in so n su z a k a d a r b a ­
baskı tasvir, 1885. A rtem is mitinde olduğu gibi, bakire ar- k ire lik arm a ğ an ı, h e r z a m a n "kendi b e n liğ in e
bi) ö lü m ü n k o ru y u c u su d u r. Kız ç o c u k la r dokuz
ketipinin gücü aklın yolunu aydınlattığından, bakirenin sad ık k a lm a ”, b en liğ in i d aim a s a f ve te m iz b ir b i­
y a ş m a g elin ce A rte m is'in h iz m e tin e girerdi; b u
duru bilgeliği, sık sık, savaşçı genç kızların kaosun tanrıla­ çim d e ifade e tm e isteğ in i te m sil ed er. B akire k a ­
da A rte m is'e ta p a n la ra ay m ö lü m sa y ısın ın üç
rıyla çarpışm ası biçiminde tasvir edilmiştir. d ın is te r sevgilisiyle, iste r ark ad aşıy la, is te r iş
k e re ü ç o ld u ğ u n u (ay m ü ç ev re si) h a tırla tırd ı.
68
K İ R E
o rtağ ıy la o lsu n , k e n d i k e n d isi o la m ay acağ ı b ir
ilişk iy e asla g irem ez. Böyle sa h te b ir ilişk in in
g etirece ğ i "b e k âret k a y b ı”, o n d a çok b ü y ü k acı­
la ra ve p sik o lo jik b ir çö k ü şe n e d e n olur. Böyle
b ir d u ru m d a a d e ta d o n ak a lır, iş g ö rem e z h a le
gelir. O n u n o le k esiz doğası, k e n d isi iste m e se de
çoğu z a m a n b a ş k a la rın ın k u s u rla rın ın ve y o zlaş­
m ışlığ ın ın a y n a sı o lur. A slın d a A rtem is adı, b a ­
k a n a g erçeğ i y a n s ıta n "su” a n la m ın a gelir.
A rtem is, Z e u s 'ta n y a y ve o k la r ister. .D ah a
ö n c e de g ö rd ü ğ ü m ü z gibi, yay, e v le n m e m iş
g e n ç k ız ın sim g esi o la n h ila lin m e ta fo ru d u r. Ok
a tm a da k e n d in i ifad e e tm e n in b ir sim g e o la ra k
g ö rü leb ilir. O k lar iste k le ri, e y le m le ri, k a ra rla rı
te m sil ed e b ilir. A m a y ay , a y d a n y ap ılm ıştır; b u
da A rte m is 'in k e n d in i ifad e e tm e b iç im in in as­
lın d a ay gibi, y a n i sezgisel, gizli ve g izem li o ld u ­
ğu a n la m ın a gelir. A rte m is'le a ra s ın d a b e n z e r ­
lik le r b u la n b a k ire k ad ın , b e lk i n e y i n e d e n y a p ­
tığ ın ı m a n tık sa l o la ra k aç ık la y am az, a m a y a p tı­
ğ ın ın d o ğ ru o ld u ğ u n u b ilir ve a n c a k g irişim in i
b a ş a rıy la ta m a m la d ık ta n s o n ra iç in d e k i k ıp ır­
d a n m a la rın n e a n la m a g eld iğ in i çözebilir; ç ü n ­
k ü b u n la rın h ep si, s o n u n d a n e t b ir b iç im d e ifa­
de e d ile n e k a d a r gizli k alır.
Ü çü n c ü a rm a ğ a n o la n ışık g e tirm e görevi,
k e n d i y o lu n d a ile rle rk e n b a ş k a la rın a y a rd ım c ı
o lm a n ın sim g esid ir. N et g ö reb ilm e y e te n e ğ in i
b a şk a la rıy la p ay laşm ak , o n la rın k a rm a k a rışık
b ir olay ve d u y g u b ü tü n ü n ü n iç in d e n ö n em li
m e se le le ri a y ırt e tm e le rin i sağlam ak, b a k ire k a ­
d ın için n e re d e y s e b ir g ö rev d ir. A rtem is a y n ı za­
m a n d a av ta n rıçasıd ır; R o m a'd ak i adı D ian a 'd ır
ve ay ışığ ın d a av k ö p e k le riy le b irlik te ava çıktı-
69
 B A
ğ m a in a n ılır. A rtem is k a d ın ı ay ışığı, y a n i k e n ­
di sezg ileri sa y esin d e , in sa n ilişk ile rin in k a r a n ­
lık o rm a n ın d a h e r şey i n e t b ir b iç im d e seçeb ilir.
T ıp k ı b ir avcı gibi h a y v a n la rın izini sü rer; gece
o rm a n d a k i g ö lg e lerin iç in d e h e r h a re k e ti, h e r
k o k u y u fark ed er. Ö lü m a n ın d a av la y a n la av la­
n a n b ird ir; A rtem is av ın ı o k u y la ö lü ­
m e y o lla m a d a n ö n ce o n u n la d e rin
b ir d u y g u sal ilişki için d ed ir; ö lü m e ve
k a d e r d eğ işim in e de n e re d e y se d in sel
d e n e b ile c e k b ir b ak ışı vardır. A rtem is
k ad ın ı k e n d i h a y a tın d a k i ya da k e n d i­
sin e d an ışm a y a g elm iş b ir a rk a d aşı­
n ın h a y a tın d a k i o la y ların gidişini d e ­
ğ iştirm e k istediği zam an , b ö y le b ir m u g sm
d e ğ işim in g etirece ğ i so n u ç la rı çok
n e t b ir b iç im d e g ö rm esin e rağ m en ,
VA'İA
vv«& m
3tws<a
g eçm işle o lan bağı k o p a rm a k ta te ­
re d d ü t etm ez.
T a n rıç a A rtem is a y n ı z a m a n d a
d o ğ u m u n da k o ru y u c u su d u r. Bir k a ­
d ın ın h a y a tın d a k i gebelik, d o ğ u m ve
cin sellik gibi doğal o layların, tıpkı
m itte o lduğu gibi ''sancısız" y a ş a n m a ­
sı g erek ir, ç ü n k ü b u n la r o n u n g erçek
d o ğ asın ın b ir p arç asıd ır ve A rtem is
k ad ın ı, b u doğaya çok d eğ e r v erir. Bu
an lay ışı y a y m a k o n u su n d a sın ırsız b ir en e rjiy e
sah ip tir, doğa o n u n g ö zü n e y o zlaşm ış g ö rü n d ü ­
ğü z a m a n ise öfkesi h içb ir en g el ta n ım a z. M itte
b u n u , ilah i o lan a in sa n arz u larıy la b a k m a y a cü ­
r e t e d e n k ü sta h A k ta e o n 'u n ce za la n d ırılm as ın d a
g ö rü rü z. A rtem is k a d ın ın ın e n y ü ce saydığı d e­
ğ e rle rd e n biri, k arşılık lı ilişk ilere saygı g ö ste r­
m e k tir. Bu g ö rm ez d en gelindiği y a da ihlal edil-
Gustav Klimt. ",.. üçüncü arm ağan, başkalarına kendi yol-
lannda ilerlerken yardım cı olm anın simgesi olarak, ışık
getirme görevidir."
K İ R E
diği z a m a n d e rh a l şid d etle cevap v erir, b öyle
y a p m a k la da a slın d a k ö tü n iy e tin söz k o n u su ol­
m adığı, a m a aşırı fevri old u ğ u için öyle y o ru m la ­
dığı b ir d u ru m u iyice iç in d e n çık m az h ale g eti­
rir. Y aşlılığın g etirece ğ i bilgelik, A rtem is k ad ın ı­
n a in sa n do ğ asın ın y o zlaşab ilirliğ in e d ah a a n la ­
y ışla y ak laşm ay ı öğretebilir.
Eski Y u n a n ’da T a n rıç a A rtem is'e
ta p m ak , ay n ı z a m a n d a ta n rıç a n ın an a
n ite lik le rin e , y a n i k işin in k en d i içine
o d a k la n m a sın a ve k e n d i b irey se lliğ in e
g ü v e n m e s in e de ta p m a k d em ek ti. Ar-
te m is'le ilişk ile n d irile n a y in le rd e n biri,
gece g ö k y ü zü n d e, ta n rıç a n ın h a y v a n
b iç im in d e k i h ali o ld u ğ u n a in a n ıla n U r­
sa M a jo r'u n (B üyükayı) h a re k e tle rin i
g ö zlem lem e k ve k u tla m a k tı. K utup y ıl­
d ız ın ın e tra fın d a d ö n e n tak ım y ıld ız,
k u y ru ğ u y la d ö rt m e v sim i g ö ste rird i
(do ğ u y a işa re t ed e rse ilk b ah arın , g ü n e ­
y e işa re t ed e rse yazın, b a tıy a işa re t
ed e rse so n b a h arın , k u ze y e işa re t e d e r­
se de k ışın geldiğini b ild irird i). D olayı­
sıyla A rte m is'e ta p m ak , d in î ifadesi
olan a s tro n o m i g ö zlem lerin i ve m e v ­
sim le rin h a y a t ü z e rin d e k i g ü c ü n ü a n la ­
m a y ı da içeriy o rd u .
A rte m is ö ze llik le rin i g e liş tirm e k y a da iç in ­
d ek i A rte m is a rk e tip in i g ü ç le n d irm e k iste y e n
k a d ın ın , tıp k ı U rsa M ajör ta k ım y ıld ız ı gibi, k e n ­
di in a n ç la rın a o la n ilg isin i ve g ü v e n in i m e rk e ­
ze alm a sı g ere k ir.
A rte m is'in g e liştirilm e si d a v ra n ışla rın ın esas
itici g ü cü h a lin e g eld iğ in d e "kendi d eğ eri"n i g e r­
ç e k le ş tirm e im k â n ın ı b u la ca k , b u da h a y a tın ın
" m e v sim le ri” b o y u n c a o n a yol g ö ste re ce k tir.
A rte m is g ü çlü ve zo rlu b ir ta n rıç a d ır; ç ü n k ü
A rte m is a rk e tip in i g e liştirm e k , k a d ın ın "bekâ­
re tin d e n " asla ö d ü n v e rm e m e s in i, k e n d i b e n li­
ğ in e d a im a sad ık k a lm a s ın ı g e re k tirir.
71
 i Ç i M i Z
El Sanatları Tanrıçası Atena
Üstte: Baykuş Tanrıça, Neser, Peru. A tena genellikle bay­
kuşla, avcı am a yırtıcı olm ayan bu gece kuşuyla birlikte
tasvir edilirdi. Sağda: Atena'nın başı bilgeliği temsil eder,
epifiz ve hipofiz bezlerinin dinam ik enerji alanlarının birle-
şerek üçüncü y a da ruhsal gözü oluşturmasını gösterir.
D E K İ T A N R I Ç A B A K İ R E
"Pelasgoslara göre T anrıça Atena, Libya'daki
Tritonis G ölü'nün kıyısında doğmuş, orada onu
L ibyalı üç su perisi bulm uş, besleyip
bakm ışlardır. K üçük bir kızken kılıç ve kalkanla
oynadıkları sırada oyun arkadaşı Pallas'ı
kazayla öldürünce çok üzülm üş, Pallas'ın adını
da alarak bund a n böyle Pallas A ten a adıyla
tanınm ıştır.
A te n a flütü, trompeti, toprak kaplan, sabanı,
tırmığı, boyunduruğu, dizgini, at arabasını ve
gem iyi icat etmiştir. Sayılar bilim ini ve yem ek
pişirm e, dokum a ve eğirme gibi kadın
sa n a tla n n ı ilk öğreten kişi de odur. Bir savaş
ta n n ça sı olm asına ra ğ n e n sa va şm a kta n zevk
alm az, daha çok a n la şm a zlıkla n çözmekten,
ya sa yı banşçı yollarla u yg ulam aktan yanadır.
B a n ş za m a n la n n d a biç silah taşım az. Bir
duru şm a d a ya rg ıçla n n o yla n eşit çıktığında,
kendi o yu n u her za m a n sanığın serbest
bırakılm ası için kullanır. A m a bir kere savaşa
girdi mi, hiç yenilm ez. T a ktik ve strateji
*bakım ın d a n ü stü n olduğu için Savaş T a n n sı
Ares'i bile yener; akıllı liderler her za m a n ondan
öğüt alır. "26
te n a b ilg e lik ta n rıç a s ıd ır. R om a m ito lo ji­
A sin d e M in e rv a o la ra k d a ta n ın ır ve h e r
z a m a n b ir b a y k u şla , avcı a m a y ırtıc ı ol­
m a y a n b u g ece k u şu y la b irlik te ta sv ir ed ilird i.
A te n a m itin in b a ş k a v e rs iy o n la rın a göre, Ze-
u s 'u n k a fa s ın d a n d o ğ m u ştu . A te n a h e r z a m a n
ta n rıla r ın y a rd ım ın a k o şm u ş, sa v a şta a d e ta o n ­
la rın s tra te ji u z m a n ı gibi g ö rev y ap m ıştır.
72 73
 İ Ç İ M İ Z D E
Atena arketipi
te n a ’m n te m sil ettiğ i b a k ire a rk e tip i, k a ­
A d ın sı m a n tığ ı ve p ra tik ze k ây ı y a n sıtır.
M ite göre A tena, in s a n o ğ lu n u n doğayı
e v c ille ştirm e sin i sağ lay a ca k p e k çok şe y i ic at
e tm iştir; h e m sa v a şta h e m ta rım d a k u lla n ıla ­
cak dizgin, b ilin m e y e n d iy a rla rı k e ş fe tm e k te
k u lla n ıla c a k , tic a re ti g eliştire ce k , rü z g â ra ve
su y a h ü k m e tm e y i sa ğ lay acak gem i, b u n la r a ra ­
sın d a d ır. S abanı, tırm ığ ı ve b o y u n d u ru ğ u da in ­
s a n o ğ lu n u n to p ra k ta ç a lış m a sın ı k o la y la ş tır­
m a k ve o n u d a h a v e rim li k ılm a k iç in y in e A te­
n a ic at e tm iştir. D o ğ an ın iyi a m a ç la rla ev c illeş­
tirilm e s i b u a rk e tip in ö n e m li y ö n le rin d e n b iri­
dir, ç ü n k ü h e m in s a n ın y a p ısı h e m de d o ğ a n ın
işley işiy le ilgili d e rin b ir k a v ra y ışı o rta y a k o ­
y ar. A rk e tip in b u m e rk e z î n o k ta s ın ın e n ö n e m ­
li y an ı, A te n a 'm n b u sezgi ve a n la y ış ın ı f b k
p ratik , y a ra rlı b iç im le rd e u y g u la y a b ilm e sid ir.
Belki de b u n u e n iyi aç ık la y an , A te n a 'm n sa­
v a şta stra te jisi ro lü n ü ü stle n m e sid ir. A te n a in ­
s a n ın sa v a şm a d ü r tü s ü n ü a n la r ve d ü ş m a n ı y e ­
n ip y e n i y e r le r fe th e tm e a ç ısın d a n b u n u o lu m ­
lu b ir a ra ç o la ra k gö rü r. Bu an lay ışın ı, d u r u ­
m u n ta m a m ın ı b ü tü n so n u ç la rıy la b irlik te gö-
re b iliy o rm u ş gibi p ra tik b ir sav aş p la n ı ç iz e re k
u y g u la m a y a ko y ab ilir. A te n a da te k g ö züyle
s a ld ıra n la rın ve s a v u n a n la rın h a r e k e tle r in i,
d ü rtü le rin i, g ü ç le rin i ve za afla rın ı, a v a n ta jla rı­
n ı ve d e z a v a n ta jla rın ı g ö rü r. Ö b ü r g ö zü y le de
(b a y k u ş u n b ir gözü açık, ö b ü rü k ap a lıd ır), se z­
g ile rin e d a y a n a ra k so n d a rb e y i v u ra c a k n ih a î
h a m le y i p la n la r. A te n a 'm n g e c e le ri a v la n a n b ir
k u şa b e n z e tilm e s i çok u y g u n d u r, ç ü n k ü b ir
y a n d a n u ç u p b ir y a n d a n a v la n a b ilm e k iç in b u
K İ T A N R I Ç A B A K İ R E
k u ş la rın a v la rın ın ö z e llik le rin i o ld u ğ u k a d a r
k e n d i y e te n e k le r in i ve sın ırla rın ı da y a k ın d a n
b ilm e le ri, g ece avı sıra s ın d a d oğa k o şu lla rın ı
çok iyi ta n ım a la rı g ere k ir.
K en d in i, A te n a fig ü rü n d e te m sil ed ildiği b i­
çim iy le b a k ire a rk e tip in e y a k ın h is s e d e n k a ­
d ın la r, p iy a sa d a k i h a r e k e tle r i iç g ü d ü sel o la ra k
g ö re n ve b u n a u y g u n o la ra k d o ğ ru b ir z a m a n la ­
m a ve s tra te jiy le d a v ra n a n b a ş a rılı b o rsa c ıla r
o la b ilirle r. A y rıca ş irk e t p o litik a la rın ın ve iç r e ­
k a b e tin d o la m b aç lı y o lla rın d a ile rle y e b ile n b a ­
şa rılı işk a d m la rı da o la b ilirle r. A te n a k a d ın ın ın ,
doğası g ere ğ i sezg isel o lan, m a n tık sa l, k a d ın sı
b ir d ü ş ü n m e b iç im i v ard ır. G üçlü d u y g u la r
a ra sın d a s e rin k a n lılığ ın ı k o r u r ve g irift s o ru n la ­
ra p ra tik ç ö z ü m le r b u la b ilir. A te n a k a d ın ı m it­
te de a n la tıld ığ ı gibi adil b ir y arg ıç tır; b u y ü z ­
d e n şirk e tle re d ik k a tle h a z ırla n m ış iş y ö n e tim i
p ro g ra m la rı s u n a n m ü k e m m e l b ir m e sle k î d a ­
n ış m a n olabilir.
Ç e v re si h e p k a h ra m a n la rla , g ü çlü ta n rıla rla
-dolu o lan, h a tta Z e u s 'u n a ln ın d a n d o ğ d u ğ u n a
in a n ıla n A ten a, o lg u n ta b ia tlı o ld u ğ u k a d a r "er­
k e k s i” de g ö rü n e b ilir. K uşk u su z, A rte m is y a da
b a ş k a ta n rıç a la rd a o ld u ğ u n d a n çok fark lı b ir
a h la k î ve p sik o lo jik d ü rü stlü ğ e sa h ip tir. Bilgeli­
ği p ratik , ta k tik le ri so ğ u k k a n lı ve k a ra rlıd ır.
A y rıca sa v a şın tip ik b ir e rk e k u ğ raşı o ld u ğ u n u
u n u tm a m a k g e re k ir. Bu a ç ıd a n A ten a, d a h a g e­
le n e k s e l o la n d iğ e r ta n rıç a la rd a n a y rılm a sıy la
da b a k ire b ir ta n rıç a d ır. A m a o n d ak i stra te ji ye-
"Pallas Atena". Gustav Klimt, 1898.
_______ f _____________
74 75
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A B A K İ R E

te n eğ i, a h la k ta n ve d ip lo m a sid e n an lad ığ ın ı, la rm in s a n ın ö n ü n d e k a t k a t a ç ılm a sın ın m eta-

h a ş in in in g ü c ü n ü k a b u lle n ip o n a saygı g ö ste r­
d iğ in i o rta y a k o y ar. Bu n e d e n le , A te n a 'n m özel­
lik le rin e sa h ip b ir k ad ın , d iğ e r k a d ın la r ta ra fın ­
d a n y a n lış an laşılab ilir, y e te rin c e ''kadınsı" b u ­
lu n m a y a b ilir. A m a o, b a ş k a la rın a g ö ste rd iğ i a n ­
lay ış sa y e sin d e b u ilk te p k in in ü s te s in d e n k o ­
la y c a g elebilir.
G üçlü e rk e k le r, g e n e llik le k e n d ile rin i A te­
n a 'n m ö z e llik le rin e sa h ip k a d ın la ra y a k ın h is ­
se d er, o n la rın ö ğ ü tle rin e g ü v e n irle r. A te n a ka-
fo rla rıd ır. A te n a a y n ı za m a n d a , k e n d i a k ışın d a
ile r le y e n k a d e r in de e fe n d is id ir. A te n a 'n m
ö z e llik le rin e sa h ip k ad ın , ile rik i y a ş la rın d a n e ­
re d e y s e b ir sih irb a z y a da b ir k a d e r s tra te jisti gi­
bi, d iğ e r in s a n la ra d a h a d o y u m lu b ir h a y a t sü-
re b ilm e le ri iç in n e y a p m a la rı g e re k tiğ i k o n u ­
s u n d a ö ğ ü tle r v ere b ilir.
A te n a 'n m işa re ti, k işin in k e n d i y e te n e k le r i­
n i b ilm e s in in ve k e n d i y ö n ü n ü k e n d is in in b u l­
m a s ın ın sim g esi olan, te rs ç e v rilm iş b ir h a ç

d ım n m o n la rla ilişkisi, b ir e şitlik ve saygı ilişk i­
sidir, ç ü n k ü o e rk e k le r d ü n y a s ın d a k e n d in i r a ­
h a t h iss e d e r, b u d ü n y a n ın y o lla rı o n u n iç in bir"'
m u a m m a o lu ştu rm a z .
A te n a a y n ı z a m a n d a flü tü n , tr o m p e tin ve
to p ra k k a p la rın m u cid i; y e m e k p işirm e , d o k u ­
m a ve e ğ irm e gibi k a d ın s a n a tla rın ın ö ğ re tic isi­
dir. Bu o n u n d e rin k a d ın sı m iz a c ın ın , d e rin d ü ­
ş ü n c e y e iz in v e r e n iç h u z u r u n u n , a y rıc a m a d ­
d e n in ve z a m a n ın d e ğ e rle rin i b ilm e s in in s im ­
g esid ir. F lü t gibi ta h ta b ir a le tte n ses ç ık a rm a k
y a d a m a lz e m e le ri k a rış tıra ra k y e m e k h a z ırla ­
m ak, iyi an lad ığ ı ve u sta sı o ld u ğ u sim y a sa l d e ­
ğ işim le rin ö rn e k le rid ir. K um aş d o k u m a k ve ip ­
lik eğ irm ek , z a m a n ın d o k u n m a sın ın , y a n i olay-
ü z e rin e y e rle ş tirilm iş ü ç g e n d ir. E ski Y u n a n 'd a
h e m k a d ın la r h e m e rk e k le r, A te n a 'n m te m sil
ettiğ i ö z e llik le ri g ü ç le n d irm e ih tiy a c ın ı h is s e t­
tik le rin d e o n a ta p a rla rd ı. Ö rn e ğ in , sav aş ö n c e ­
sin d e v e y a siy asî y a da ailev î k o n u la rd a ö n e m li
k a r a rla r a lm a d a n ö n ce ta n rıç a n ın ta p m a ğ ın d a
b ir s ü re ib a d e t ed e rle rd i. T a n rıç a n ın ila h i g ü ­
cü y le k işiy e z ih in açıklığı ve k e n d i k e n d in i y ö n ­
le n d ir m e y e te n e ğ i ih s a n e tm e s i ve b ire y d e k i
b ilg e lik g ü c ü n ü n o rta y a çık m a s ın ı sa ğ lam ası
iç in y a p ıla n ay in , o n a ta p a n h e r k e s in k e n d i b a ­
şın a y a p tığ ı k işisel b ir ay in d i.
Bu a rk e tip k a d ın la rd a , A te n a 'n m te m s il e tti­
ği n ite lik le rin iç le rin d e g ü ç le n m e s in i iste d ik le ­
ri z a m a n faa liy ete g eçer. E ğitim , m a te m a tik , b i­
lim sel a ra ştırm a ve b ilim sel an aliz gibi so y u t k o ­ y ü k b ir d ik k a t ve b e c e riy le b ir d e re c e ya da p a ­
n u la rla y a da yoga ve taici gibi in s a n ın k e n d i y e a lm a k için u ğ raştığ ın d a v ey a y e te n e k le rin i
b e n liğ in i te rb iy e e tm ek le u ğ ra şa n d isip lin le r ve g eliştire ce k b ir çalışm a y ap tığ ın d a, b ü tü n b u d u ­
b ir işi b a ş ta n so n a k u su rsu z y ap m ak , b ire y in ru m la rd a A te n a a rk e tip i iş b aşın d ad ır.
n esn elliğ in i, b e c e rile rin i ve zih in sel y o ğ u n la şm a
k a p a s ite s in i g ü ç le n d ird ik le rin d e n , ta n rıç a d a n
Solda: A tena yem ek pişirm e, dokuma, eğirme gibi kadın
y a rd ım iste n e b ile c e k alan la rd ır. A tena, k ad ın ın
sanatlarının öğreticisiydi. A yrıca flütün de mucidiydi. Üst­
b ir m e sle k aracılığıyla k e n d in i g e rç e k le ştirm e si­
te: soylu bir kadını gösteren E trüsk duvar resmi.
n i sağlar. K adın b ir sın av a gird iğ in d e y a da b ü ­

76 77
 3. BOLUM

Yaratıcı ye yok edici

T ekliğin k u tu p lu lu ğ u - Dişil g ü c ü n cisim leşm esi: Kali -

Kali a rk etip i - B üyücü K irke - K irke a rk e tip i -
wm

Katil M edeia - M edeia a rk etip i - D enizin çocukları

 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A

Tekliğin kutupluluğu

* lk çağ b o y u n c a ta n rıç a y a h e m y a ra tıc ı h e m b u g e n e llik le ifa d e sin i b u la m a d ığ ın d a n , k a d ın ı

I de y o k ed ici g ü ç le ri n e d e n iy le ta p ılm ıştır.

T a n rıç a o y ılla rd a h a y a tta k i tü m k a rş ıtlık la ­
rın sim gesiydi; İlkçağ in s a n la rın ın iyi ve k ö tü
az y a da çok y ık ıcı e ğ ilim le re s ü rü k le y e n şid ­
d e tli b ir r u h h a lin e yol açar. S an k i b e d e n b ir ­
d e n b ire b ir b a s ın ç o d a sın a d ö n m ü ş tü r. Â d et
o la y ların , ila h i o la n ın ve k ö tü lü ğ ü n b irb irin i ta ­ g ö rm e b irç o k b a k ım d a n y u m u r tla m a d a n d a h a
m a m la m a k ü z e re b irlik te v a r o ld u ğ u b ir h a y a ta çarp ıcı, d a h a g ü çlü b ir o la y d ır ve k a d ın la r ta ra ­
d u y d u k la rı saygıyı te m sil ed iy o rd u . Bu y ü z d e n fın d a n d a h a tra v m a tik b ir b iç im d e y a ş a n ır. Yu­
İlk çağ ta n rıç a la rı h e m y a ra tıc ı h e m y o k edici, m u r tla m a d ö n e m in d e k ad ın , e ş in in ş e fk a tin im
h e m iyi h u y lu h e m k ö tü c ü l, h e m azize gibi s a f a ra rk e n , â d e t d ö n e m in d e s ık ın tılı ru h sa l d u ­
ve te m iz h e m de c in se ld ile r ve h e m d o ğ u m a r u m la r ve d u y g u sa l p a tla m a la r y ü z ü n d e n b u ­
h e m ö lü m e n e d e n o lu y o rla rd ı. n u n ta m te rs i g e rç e k le şir. Y ü zy ıllard ır s ü re n
B ü tü n b u sıfa tla r b irb irin in k a rşıtı o la ra k d e ­ b a s k ıla r ve â d e t d ö n e m in d e so sy al fa a liy e tle r­
ğil, “te k lik ” iç in d e k i farklı k u tu p la r o la ra k g ö rü ­ d e n d ışlan m a , k a d ın la rın “y o k e d ic i” ru h s a l d u ­
lü y o rd u ve b u n la rd a n b iri o lm a d a n v a ro lu şu ru m u y a n lış a n la m a s ın a n e d e n o lm u ş tu r. Ya­
k a v ra m a k m ü m k ü n değildi. T a n rıç a m ito lo jisi­ ra tm a , e s k in in y o k e d ilm e siy le de g e rç e k le ş e b i­
n in zen ginliği, iç in d e y aşad ığ ım ız e v re n i te k b ir lir ve a s lın d a çok d a h a k alıcı ve y a p ıc ı b ir e y ­
k im liğ e y ö n le n d ire n tü m g ü ç le rin b irle şrıfe sin - le m d ir.
d e n k a y n a k la n ır. K ad ın la a y a ra s ın d a b ir b a ğ la n tı o ld u ğ u
Y aratm a ve y o k e tm e k u tu p lu lu ğ u ilgili ar- in a n c ı, e n esk i ç a ğ la rd a n b eri, d ü n y a n ın h e m e n
k etip , k ö k le rin i k a d ın ın ay lık d ö n g ü le rin d e b u ­ h e r y e r in d e g eç erlid ir. Ö rn e ğ in k a d ın ın ço c u k
lu r. A ylık d ö n g ü n ü n iki d o ru ğ u v ard ır: y u m u r t­ d o ğ u rm a gü cü , a y ın g izem li b ir a rm a ğ a n ı ola-
la m a ve â d e t g ö rm e. Y u m u rtla m a s ıra s ın d a k a ­ v ra k g ö rü lm ü ştü r. K ad ın ın a y m e v re le rin e d e n k
d ın e n d o ğ u rg an h a lin d e d ir. İlkçağ in s a n la rın ın d ü ş e n d ö n g ü le ri, ilk e l in s a n a k a d ın la ay a ra s ın ­
“h a y a t ırm a ğ ı” dediği b e y a z b ir ak ın tı, y u m u r t­ d ak i e s ra re n g iz b a ğ ın doğal b ir so n u c u o la ra k
la m a n ın b a şla d ığ ın ı h a b e r v e rir. H o rm o n a l d e ­ g ö rü n m ü ş tü r. K uzey A m e rik a y e r lile r in d e n b a ­
ğ işim cin selliğ i a rtırır, b u d a şefk a tli b ir sevgide zıları ay ı k a d ın o la ra k g ö rü r ve so n d ö rd ü n sıra ­
ifa d e sin i b u lu r. K adın, e ş in d e n o n u k o ru m a s ı­ sın d a k a d ın ın "h a sta ” o ld u ğ u n a in a n ırla r; â d e t
nı, d o la y ısıy la da y u m u ş a k ve şe fk a tli b ir se v iş­ g ö re n k a d ın için k u lla n ıla n te rim de b u d u r.
m e b e k le y e b ilir. D iğer d o ru k ise â d e t k a n a m a ­ B aşka d ille rd e de â d e t ve ay için k u lla n ıla n söz­
sıy la o lu şu r. R a h m in iç d o k u la rın ın d ışa rıy a c ü k le r b irb iriy le y a k ın ilişk ilid ir. Ö rn e ğ in F ra n ­
a tılm a sıy la k a n a m a b aşlar; b u sıra d a d ışa rı a tı­ sız c a 'd a â d e t d ö n e m in e le m o m en t de la lune, y a ­
la n d ö lle n m e m iş o ld u ğ u n d a n İlk ça ğ 'd a b u a k ın ­ n i "ay a n ı” d e n ir.27 K ısacası y a ra tıc ı ve y o k e d i­
tıy a "ölüm ırm a ğ ı” d e n m iştir. Â d et d ö n e m in d e c in in b a şlıc a sim g esi ay d ır. F ark lı e v re le rin d e ,
cin sel e n e rjid e y in e b ir y ü k se liş g ö rü lü r, a m a k a d ın ın ay lık d ö n g ü s ü n ü n fark lı g e lg itle rin i

bO
I Ç i M i Z D E K İ T A N R I Ç A Y A R A T I C I V E
te m sil ed er. B azen ay, ta n rıç a y ı da te m sil ed er.
K ad ın lar â d e t d ö n e m le rin d e d ü n y a n ın h e ­
m e n h e r y e rin d e ciddi b ir b iç im d e k ısıtla n m ış,
to p lu m sa l fa a liy e tle rd e n d ışla n m ışla rd ır. Â d et
g ö re n k a d ın ta b u o la ra k g ö rü lm ü ş tü r ve b irç o k
k ab ile â d e t g ö re n k a d ın ın d o k u n d u ğ u şe y in "gü­
c ü n ü ” y itire c e ğ in e in a n ır. Bu n e d e n le k a d ın la ­
r ın "h a sta ” o ld u k la rı z a m a n ç e k ile b ile c e k le ri
k u lü b e le r y a p ılm ıştır. A m a n e y azık k i ta b u n u n
k a p s a m ı, y a ln ız c a k a d ın ın e lin i s ü rm e m e s i g e­
r e k e n e şy a la rla sın ırlı değil, çok d a h a g en iştir.
Ö rn e ğ in b u g ü n ü n ilkel to p lu m la rm d a , k a d ın
â d e t y a sa ğ ın a g ird iğ in d e h iç b ir e rk e ğ in y a n m a
y a k la şa m a z . G ö lg esin in k irle tic i o ld u ğ u n a
in a n ılır; b u n e d e n le k a b ile n in b ü tü n d iğ er
ü y e le r in d e n u z a k d u rm a k z o ru n d a d ır.
"K irliliği" g e rç e k b a k te r i
e n fe k s iy o n la rın d a n b i­
le d a h a k ö tü sayılır,
d o k u n d u ğ u h e r şe ­
y e h e m e n h a s ta lık
g e ç ird iğ i d ü ş ü n ü ­
lü r. Bazı k a b ile le r­
de k a d ın y in e ay n ı
a h la k î tu tu m n e d e ­
n iy le , k e n d i v ü c u d u n a
b ile d o k u n a m a z . K afasını
k a ş ım a sı iç in e lin e b ir d eğ n e k
v e rilir. K adın k u ra lla ra u y m a z da k a b ile n in g e­
ri k a la n ın d a n u za k d u rm a z sa y a da e lin d e o lm a ­
d a n h e rh a n g i b ir şe y e d o k u n u rsa , k a b ile y e aç­
lık, h a s ta lık ve ö lü m g ele c e ğ in e in a n ılır. B ugün
b ile A v ru p a 'n ın d a h a az g elişm iş b ö lg e le rin d e ,
ö rn e ğ in İtaly a, İsp an y a , P o rte k iz ve Y u n a n is­
ta n 'ın b az ı k e s im le rin d e h â lâ â d e t d ö n e m in d e
y ık a n m a n ın y a da sık b a n y o y a p m a n ın za rarlı
o ld u ğ u n a , b u sıra d a g en ç kız ve k a d ın la rın y ü z ­
m e m e s i ve c im n a s tik y a p m a m a sı g ere k tiğ in e
in a n ılır. H a tta â d e t d ö n e m in d e sa ç la rın y ık a n ­
m a sı b ile te h lik e lid ir, ç ü n k ü k a rın d a k i ısın ın
<32
Y O K E D İ C İ
b a ş ı sıcak tu tm a k ü z e re y u k a rı çık acağ ın a, b u ­
n u n da k a n a m a d a d ü z e n siz lik le re yol açacağ ı­
n a, b u d u ru m d a â d e t d ö n e m in in d a h a u z u n sü ­
re c e ğ in e in a n ılır. A yrıca, k a d ın la rın b u d ö n e m ­
de p a rla k r e n k le r g iy m e sin in de y ak ışık a lm a d ı­
ğına, y a s ta y m ış gibi k o y u r e n k le ri te rc ih e tm e ­
le ri g e re k tiğ in e in a n ılır. Â d et d ö n e m in d e se v iş­
m e y i de b irç o k k a d ın "d o ğ ru ” b u lm a z .
 d e t ta b u s u in s a n o ğ lu n u n b e lk i de e n esk i
ta b u la r ın d a n b ir id ir . A m a
a s lın d a , g e re k ilk el g e re k
ç a ğ d a ş to p lu m la r d a tıp k ı
ö lü m ile d o ğ u m gibi, k a n da
h a y a tın b ir p a rç a sıd ır. Bu da
â d e t “l a n e f ’in in esas n e d e n i­
n in , in s a n r u h u n u n d e ­
r in lik le r in d e o ld u ğ u n u
g ö ste rir.
İlk el to p lu m s a l
y a p ıla rd a a ltta n al­
ta v arlığ ın ı sü rd ü -
; re n en y a y g ın
in a n ç la rd a n b iri,
k a d ın ın â d e t d ö n e ­
m in d e k irli o ld u ğ u d u r;
b u da d a h a d e rin d e y a ­
ta n b ir b a şk a in an çla, b u
d ö n e m d e k a d ım k ö tü ru h la rın
ele g eçird iğ i in a n c ıy la b ağ lan tılıd ır. K ötü ru h la ­
rı b e d e n d e n çık a rm a k için u y g u la n a n ilkel y ö n ­
te m le r a ra sın d a o ru ç tu tm a ve d u m a n b a n y o s u
y a p m a sayılabilir; b u n la rın h e p s i k a d ın ın b u dö­
n e m d e çekildiği k u lü b e d e u y g u la n ır.
A m a a y d a b ir k a d ın ın iç in e g ire n b u k ö tü lü k
n e d ir? Bu s o r u n u n ce v ab ın ı b u la b ilm e k iç in fiz­
y o lo jik a ç ıd a n c in se l e n e rjin in a rtışı k o n u s u n a
d ö n m e m iz g e re k ir. Â d e t d ö n e m in d e c in se l
e n e r jin in a rtm a sı, y u m u r tla m a d ö n e m in d e k i
se v iş m e d e n fark lı o la ra k o rta y a b ir b e b e k ç ık a r­
m az. O h a ld e b u d ö n e m d e k i e n e rji a rtışı b elk i
33
 İ Ç İ M İ Z D E
de fiziksel zevke d ö n ü k tü r. A yrıca tıbbi v e rile r,
k a d ın ın â d e t d ö n e m in d e ay ın d iğ e r g ü n le rin e
o ra n la çok d a h a gü çlü b ir o rg az m yaşad ığ ın ı,
d a h a fazla zevk ald ığ ın ı o rta y a k o y m u ş tu r. Bel­
ki de esas m e se le b u ra d a d ır: k a d ın ın o rg azm ol­
m a k a p a site si e rk e ğ in k in d e n b ü y ü k tü r, ç ü n k ü
k a d ın d a b u b ü tü n b e d e n i ve r u h u iç in e alır, b u
y ü z d e n de d a h a u z u n sü re li b ir e tk iy e sa h ip tir.
 d et d ö n e m in d e k i k a d ın ın , e rk e ğ i "e rk e k lik te n
ç ık a ra b ile c e ğ i” in a n c ı da b u n u n la b a ğ la n tılıd ır.
K ad ın ın cin sel k a p a site sin d e k i a rtış e r­
k e k için b ir te h d it o lu ş tu rm u ş o lm a ­
lıdır; e rk e k y a b u n a te slim o la ra k
"seks s a rh o ş u ” o lm uş, b u y ü z d e n de
to p lu m sa l g ö re v le rin i y e rin e g e tire ­
m e y e c e k h a le g elm iş y a da k a d ın ı
b ask ı a ltın a a la ra k k e n d i g ü d ü le rin i
de b a sk ı a ltın a alm ıştır. A m a k a d ı­
n ın b u "yok e d ic i” etk isi b a z e n de
k ö tü lü k le rd e n a rın m a k iç in k u lla ­
n ılm ıştır. Y aygın b ir u y g u la m a y a
göre, b ir ta rla y ı tırtılla rd a n te m iz le ­
m e k için, â d e t g ö re n b ir k ız ın çırıl­
çıp lak h a ld e ta rla n ın e tra fın d a ü ç k e re
k o şm a sı g ere k iy o rd u . Böyle y a p ıld ığ ın ­
da tırtılla rın e rte si sa b ah ö leceğ in e, h a s a ­
d ın k u rtu la c a ğ ın a in a n ılıy o rd u . K ad ın ın y o k
ed ici g ü c ü n ü n k ö tü lü ğ ü k o v m a k için k u lla n ıld ı­
ğı k ırsa l b ö lg e le re özgü b u u y g u la m a , b ü tü n b a ­
sitliği iç in d e çok d a h a d e rin b ir g erç eğ i saklar.
B ugün cin selliğ in , fizyolojik e n e r jin in b ir ­
çok ifa d e sin d e n y a ln ız c a b ir ta n e s i o ld u ğ u n u
b iliy o ru z . Sözü e d ile n cin sel e n e rji a rtışı b ir
z e n g in le şm e d ö n e m i o la ra k d a k u lla n ıla b ilir.
İlk el to p lu m la rd a “h astalık " d ö n e m in d e k a d ı­
n ın in z iv ay a ç e k ilm e si g ere k iy o rd u . Bir p sik o ­
lojik z o ru n lu lu k o la ra k g ö rü lm e se de, g ü n ü m ü ­
z ü n m o d e rn k a d ın ı da b ö y le b ir ih tiy a c ı h â lâ
h is s e d iy o r olabilir. K adının doğası d ö n g ü se ld ir;
y a n i ay iç in d e çeşitli g elg itle ri v ard ır. H u z u r­
K İ T A N R I Ç A Y A R A T I C I V B Y O K E D İ C İ
suzlu k , a ta le t ve g e n e l b ir u y u m s u z lu k d u y g u ­
su, b u doğal d u r u m u n göz ard ı e d ilm e s in in yol
açtığ ı fizyolojik ve p sik o lo jik işa re tle rd ir. Çağ­
d aş to p lu m d a eğ ilim im iz, b e d e n in iç h a r e k e tle ­
r in i u m u r s a m a d a n işim izi s ü rd ü rm e k tir; b u
y ü z d e n de â d e t d ö n e m i s ıra s ın d a m e y d a n a g e­
le n g e rç e k d e ğ işim le ri g ö zlem e ş a n sım ız p e k
olrnaz. Ç ağdaş k a d ın ın esk i ç a ğ la rd a y a ş a y a n
k a d ın la rın b ilg e liğ in i y e n id e n k a z a n a b ilm e s i
için, b e lk i de b ir içe d ö n m e ve in z iv a d ö n e m i
y a ra rlı olabilir.
İlkçağ ta p m a k la rın d a â d e t gö­
r e n k a d ın la ra u y g u la n a n te k n ik ­
le r a ra sın d a , v ü c u d u y a tış tıra n ve
r u h u s a k in le ş tir e n m e d ita sy o n ,
h a fif b ir h ip n o z , m a saj ve k o k u
te d a v is i vardı; b u g ü n b u y ö n te m ­
le r y e n id e n u y g u la n m a k ta d ır. B u n ­
la rın sağladığı içe d ö n m e ve inziva,
g eb e k a lm a d a o ld u ğ u k a d a r b ü y ü k
b ir y a ra tıc ı g ü ce yol açab ilir. G ü n ü ­
m ü z ü n k a d ın la rı, y ü z y ılla r s ü r e n
b a s k ıla rd a n ve k e n d ile rin e d a y a tıla n
"beb ek fa b rik a sı” ro lü n d e n so n ra,
a rtık b u k o n u d a k e n d ile rin e
b ir se ç m e h a k k ı ta n ım ış la rd ır.
Y aratıcı ve y o k ed ici m ito ­
lo jisi k a d ın ın d ö n g ü se l y a p ıs ın ­
dak i k a ra rsız lık la rla ilgili p e k
çok sim g e iç erir. H o rm o n d eğ işik lik leri s ıra s ın ­
da k a d ın ın b e n liğ in i s a ra n b ilin ç d ış ı h a r e k e tle r
d a h a y ü k s e k b ir d ü z e y e a k ta rılm ış ve ta n rıç a la ­
rın c a n la rı iste d iğ in d e d ü n y a la r y a ra ta b ild ik le ri
y a d a y o k e d e b ild ik le ri m itle r ve fa n te z ile r o r­
ta y a çık m ıştır.
"Melankoli I", Albrecht D ür er, Baskı Koleksiyonu, Uffizi
Galerisi, Floransa. H uzursuzluk, atalet ve uyum suzluk
duygusu, kadının ruhsal d urum unu etkileyebilir.
04 05
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A Y A R A T I C I V E Y O K E D İ C İ

Dişil gücün cisimleşmesi: Kali Durga, iblis M ahishasura’y ı öldürürken.

"Kali, barışı ve dengeyi yeniden sağlam ak için "Durga'nın öyküsünde

şeytanî erkek gücünü yo k etm ek üzere ortaya
çıktı. U zun za m a n d a n beri d ü n ya y ı asura
denen iblisler yönetiyor, herkese baskı
uyguluyorlardı. O nların karşısında güçlü
tanrılar bile çaresiz kalmış, yenilgiye
uğramış, küçük düşerek apar topar kaçmış,
ilahi varlıklara ya k ışm a y a ca k bir d u rum a
düşm üşlerdi. Sonunda H im a la y a la n n kızına
gelip tanrıları da insanları da kurtarm ası için
dua ettiler. Enerjilerini bir ateş buharına
dönüştürdüler ve bu enerjiden B ü yü k T anrıça
D urga ortaya çıktı. İnsan-canavarların en
küstahını ve en gaddarını yo k etm ek için
ya p ıla n b ü yü k savaşta, korkunç çarpışm aya
ka tılm ak üzere D urga'nın a lnından T anrıça
Kali doğdu. "28
ali, ta n rıç a b iç im in d e ifade e d ile n ilk
bizim için önem li olan
nedir? Bir kere, ta n n la n n
du ru m u kendi başlarına
değiştiremedikleri, bu işi
yap a ca k bir tanrıça
-bir başka tanrı değil, bir
tanrıça- ya ra tm a k zorunda
kaldıkları gerçeği vardır.
Bir çıkm aza girildiğinde,
hareket edebilecek yegâne
u n su r kadındır. D ikkate
değer bir başka nokta da
ta n n la r -ta n n karşıtlan,
iyilik-kötülilk biçim indeki
ikiciliğin bu çıkm azla
* çok ilgili olduğudur; bu
g ü n ü m ü z d ü n ya sın d a
askeri güçlerin sürdürdüğü
gerçek soğuk savaşlar
açısından da anlam lıdır.

K e n e rjin in b e lk i de e n b a ş d ö n d ü rü c ü ki-
şile ş tirilm e le rin d e n b irisid ir. H in d u m iti
g ü n ü m ü z d e de v arlığ ın ı s ü r d ü rü r ve K ali'ye b u ­
*Bu ikicilik a yn ı za m a n d a
ka d ın la n olduklan yerde
tutm a yı ve kadın olm ayı
g ü n de H in d is ta n 'ın b a şlıc a ila h e le rin d e n b iri ikici denklem in
o la ra k ta p ın ılır. Kali k a rşı k o n u la m a z b ir y o ­ istenm eyen y a n s ı
ğ u n lu ğ u ve b ü y ü k b ir gü cü te m sil ed e r. D ur- haline getirm eyi de
g a ’n m a ln ın d a n fırladığında, g ö k y ü z ü n d e çok gerektirir. D urga'nın bu
b ü y ü k b ir g ü rle m e o lm u ştu r. bölünm enin sonuçlannı
L eo n ie C a ld eco tt The D ance o f the W om an değiştirm esinin tek yolu,
W arrior adlı k ita b ın d a K ali'n in m itte k i işlev i norm alde ikici düzende
h a k k ın d a ö n e m li b ilg ile r v erir. m ü m k ü n olm ayan bir
T a n rıç a Kali ilkel gü cü sa y e sin d e ib lisleri uyarlanabilirliği işin içine
y e n m e y i b a şa rır. G ö k y ü z ü n d e k i o b ü y ü k gürle- so km a ktır..."

86 87
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A Y A R A T I C I V E
m e n irt,,b u g ü çlü a rk e tip in in s a n ru h u ü z e rin d e ­
k i fizik sel te z a h ü rü o ld u ğ u sö y le n eb ilir. N ite­
k im , Kali, h a y a tı ib lisle rin yol açtığı b ir işk e n c e
o lm a k ta n k u r ta r a n ik iciliğ in te m silid ir. G erçe k ­
liğ in iyi-kötü, b e n im -se n in , saf-yoz gibi ah lak î
y a rg ıla ra b ö lü n m e s i, y e ry ü z ü n d e k i b ü tü n k ö tü ­
lü k le rin k ay n a ğ ıd ır. Kali b ü tü n b u n la rı o rta d a n
k a ld ıra ra k v a ro lu şu doğal h a lin e g eri g ö tü rü r,
b ö y le ce , b ö lü n m e m iş b ir h a y a t a n la y ışıy la b ir ­
lik te ta n rıla r da g eri g elec ek tir.
K a rşısm d a k in d e h u ş u u y a n d ıra n b u ta n rıç a ,
iyi ve k o rk u n ç a n n e n in , b ü tü n b ü y ü k le n m e c i
b iç im iy le y a ra tıc ı ve y o k ed icin in , sevgi, ö lü m
v e y o k ed iciliğ in k işile ştirilm e sid ir. G e le n e k se l
o larak , ö le n eşi Ş iv a'n m ü z e rin e
ç ö re k le n m iş, o n u n b a ğ ırsa k la rın ı
y e r k e n ta sv ir edilir; b u sıra d a Ka-
li'n in dişilik o rg an ı (yoni) Ş iv a'n m
e rk e k lik o rg a n ın ı (linga) cin sel o la­
ra k y u tm a k ta d ır. Kali v a ro lu ş u n
h e r iki y ö n ü n ü b ird e n te m sil e tti­
ği için , K ali'ye ta p a n la r ö lü m ü
o n u n la n e tin in b ir p a rç a sı o la ra k
k a b u l e tm e k d u r u m u n d a d ır la r .
T a n rıç a Kali, h e r şe y in iç in d e n
çıktığı, s o n ra da iç in d e k a y b o ld u ­
ğ u so n su z h a y a t a k ışın ın k işile şti­
rilm e sid ir. B ü tü n d eğ işim in , g ö rü ­
n ü m ü n ve y o k o lu şu n m a d d î n e d e n id ir.
K ali'ye ta p ın m a d a k a n ın ö n e m li b ir y e ri v a r­
dır. H in d ista n 'd a k i Kali T a p m a ğ ı'n a g id e n b ir
g ezg in b u n u şö y le an latır:
“T a p ın a k d üpedüz bir m ezb a h a işlevi görür;
kurban kesenler h a yv a n ın etini götürürler,
ya ln ızca h a yv a n ın kafası simgesel bir a rm ağan
olarak orada kalır, bir de kanı ta nrıçaya akar.
B ü tü n ya ra tıkla ra kan ihsan eden tanrıça olduğu
için, b ü tü n ya ra tıkla rın ka n ın ın gideceği y e r de
orasıdır. H a yv a n ın onun tapınağında
S>9
Y O K E D İ C İ
kesilm esinin, m ezb a h a n ın ve tapınağın a yn ı yer
o lm asının nedeni budur.
Bu a yin korkunç bir pisliğin içinde yapılır.
K a n ve topraktan oluşan ça m u ru n içinde, kesilen
h a yva n la rın b a şla n tan rıça n ın heykelinin önüne
g anim etler gibi yığılır. K urban kesenler ise kur-
b a n lık la n n etiyle hazırlanacak, b ü tü n ailenin
katılacağı bir ziya fete giderler. T a n n ça , kendisine
su n u la n h a yv a n la rın ya ln ızca ka n ın ı ister, bu
y ü zd e n ka n ın da h a çabuk a km a sı için h a yva n la r
kafaları kesilm ek suretiyle kurban edilir. "30
T a n rıç a te k o lm a k la b irlik te, o n a ta p a n ın y e ­
te n e ğ in e ve a rz u s u n a bağlı o larak çok çeşitli b i­
çim le rd e algılanabilir. O tü m e n e r ­
jile rin k a y n a ğ ıd ır ve g ü c ü n ü o n d a n
alan ila h e le r ö n e m sırasın a göre
te m sil edilir. B u n lard an b azıları ise
g ü c ü n ü n b ir e r p arçasıd ır, b azıları
ise k ısm î g ö rü n ü m le rid ir ve b ü tü n
k a d ın la r o n u n g ü c ü n ü n "parçası­
n ın p a rç a sı” o larak g ö rü lü r. B ü tü n
b u farklı g ö rü n ü m le r, b irlik te a rk e ­
tip in ta m g ü c ü n ü te m sil eder.
H in d ista n , ta n rıç a im g e sin i ilk
g ö rü n ü m ü y le k o ru m u ş o la n b e lk i
de te k ü lk e d ir. O ra d ak i ta n rıç a
m iti, ö zellik le o n d a y a ln ız c a sap ık
ve g e lişm e m iş b a rb a rla rın k a n a su sa m ışlığ ın ı
ve y ık ıc ılığ ın ı g ö re n Batı an tro p o lo g la rı ta ra fın ­
d a n çoğu z a m a n y a n lış a n la şılm ıştır. D ü n y ay ı
v e o n u n çeşitli â d e tle rin i k o le k tif b ilin ç d ış ım ı­
zın b ir te m s ili o la ra k g ö rd ü ğ ü m ü z d e , Kali m iti
v e in a n c ı in sa n h a fız a sın ın d o ğ ad ak i ilkel g ü çle­
ri y a n s ıta n d e rin ve u z a k b ir p a rç a sı o la ra k b e ­
lirir. Bu g ü ç le r k a d ın ın d ö n g ü le rin i o lu ştu ru r,
v a ro lu ş u n g ü çlü a k ışın ı y a n sıtır.
Üstte: T a n n ç a Kali, X. yüzyıl, M adya Pradesh, Hindistan.
 İ Ç İ M İ Z D E
Kali arketipi
a li'n in tem sil ettiği a rk e tip b ü y ü k olasılık­
K la k ad ın m ito lo jisin d ek i e n güçlü, e n k ab a
a rk e tip tir. İç in d e y aşad ığ ım ız g elişm iş
to p lu m sal ilişkiler ve ah la k sü z g ec in d en geçiril­
m iş d u y g usal ifad eler çağında, b u a rk e tip in sıra­
dan, çağdaş b ir k a d ın ın h a y a tın ı nasıl etk ile y eb i­
leceğ in i a n la m a k b elk i de zor olabilir.
Bu a rk e tip in G ü n ey H in d ista n ’daki b ir k ad ın
h a p ish a n e sin d e y a ta n g en ç b ir k ad ın m a h k û ­
m u n p sikolojisini n asıl etk iled iğ in i b izzat gözle­
m e fırsatım oldu. C ezaevi b in a sın ın g eri k a la n ın ­
d an y ü k se k d u v arla rla ay rılm ış k ü ç ü k a v lu su n ­
da, y irm i b e ş y aşların d a g en ç b ir k ad ın vardı. Diz
çö k m ü ş T a n rıç a K ali'ye d u a ediyor, v ü c u d u n u n
ü s t k ısm ı ritm ik b iç im d e salın ıy o rd u . C ezaevini
g ez d iren yetkili, bize o n u n h a z in h ik â y e sin i a n ­
lattı. Evliydi ve ü ç k ü ç ü k çocuğu vardı. K a n a su -
sam ış T an rıç a K ali'ye k e n d in i k ap tırm ış, ru h sal
güç elde e tm e k için o n a d u a e tm e y e b aşlam ıştı.
Bir gece m u tfa k bıçağıyla k o casın ı ö ld ü rm ü ş ve
ço c u k la rın ı p arç a p a rç a doğram ıştı.
Bu olay, b u kad ar güçlü b ir ark e tip in sırad an
b ir kız ü zerin d ek i etkisinin çok olu m su z ve zalim
b ir örneği ve yoğun n ü fu slu H in d istan Y arım ada-
sı'n d a g ö rü len çok sayıda olaydan yalnızca biridir.
T a n rıç a K ali'de ifad esin i b u la n y a ra tıc ı ve
y o k edici arketipi, özellikle b u g ü n ü n d ü n y a s ın ­
da, k a d ın ın ru h u n d a h e r z a m a n o rtay a çıkm az.
Bu a rk e tip in etkileri, h e r z a m a n in k â r edildiği
h ald e ö m ü r b o y u h afız an ın h a z n e s in d e v arlığını
s ü rd ü re n ham , h a y v a n sı d u y g u la rın ifadesidir.
M o d ern psikolojide son o m o n b e ş y ıld ır d e n e y ­
sel te ra p i d e n e n y ö n te m le p ek çok d e n e y y a p ıl­
m ıştır. Çeşitli y ö n te m le rin kullan ıld ığ ı b u ted av i
K İ T A N R I Ç A Y A R A T I C I V E Y O K E D İ C İ
"Vampir", Edw ard M unch. H alkın imgeleminde vam pir
ham ve hayvansı duygulan simgeleyen bir kadın olarak
görülürdü.
tü rü n d e , g ü çlü o lay lar b astırılm ış b ilin çd ışı b ir
r u h ta n k u rta rıla ra k o rtay a çıkarılırlar.
T ecavüz, en sest, fiziksel şid d et gibi b u tü rd e n
d e n e y im le r kişiyi tra v m a tik b iç im d e etk ilem iş
olabilir. B unlar to p lu m sal y ap ı ta ra fın d a n h âlâ b ir
tabu o larak g ö rü lü r ve b u tü r tra v m a la r y aşam ış
kişi çoğu za m a n b a şk a la rın ın soğuk kayıtsızlık
d u v arıy la k arşı k arşıy a kalır. Kali arketipi, k ad ı­
n ın "terapi o d a sf'n a g irm esiy le h a re k e te geçeb i­
lir; te ra p istle h a sta ara sın d a gizem li b ir siıubiyoz
o rtay a çık ar ve te ra p istin b astırıla n acıyı, ifade
ed ilm esi g e re k e n güçte se rb e st b ıra k m a sı g ere­
kir. Bu y ü z d e n h e r iki k ad ın da, y an i h e m te ra ­
pist h e m de hasta, geçici b ir sü re için Kali arketi-
p in in etkisi altın d a kalabilir; tra v m a n ın an ısın ı
y e n id e n y ara tıp ifade ed ilm esin i sağlayarak, o n u
yok edebilirler. T e ra p in in b aşarısı h a s ta n ın k e n ­
disini b ü tü n ü y le , sınırsız ve k o şu lsu z b ir b içim d e
b ıra k m a sın a bağlıdır; b u say ed e r u h u n u k a d e rin
iz in d en arm d ırab ilecek tir. Kali a rk e tip in in esas
a n lam ı b u d u r. Y epyeni, te rte m iz b ir b ilin ç yarat-
im a k için k ö tü lü ğ ü n to p ta n y o k ed ilm esi gerekir.
Kali ta ra fın d a n tem sil ed ilen y aratıcı ve yok
edici a rk e tip in in h a re k e te g eçirilm esi h e m etkisi
h e m so n u ç ları aç ısın d an istisn aî b ir olaj^dır, ç ü n ­
k ü b u a rk e tip se rb e st b ırak ılırk en , k a d ın ın ru ­
h u n d a k i k ö tü gölgeyi k esip atm aya, tü m ü y le yok
e tm e y e ö n c e d e n k a ra r v erm iş olm ası gerekir.
Yok etm e yoluyla, k e n d in i iste y e re k y a ra tm a y a
y ö n eltir. A rk etip o k ad a r g ü çlü d ü r ki, m u tla k a in ­
san psikolojisini iyi b ile n b ir u z m a n ın g ö ze tim in ­
de h a re k e te geçirilm eli, b u kişi sü reci so n u n a k a ­
d ar g ö tü re re k tra v m a n ın h a s ta n ın ru h u n a y e n i­
d en m u sa lla t o lm asın ı en g ellem elid ir.
90 91
 İ Ç İ M İ Z
Büyücü Kirke
irk e m iti, H o m e ro s'u n , O d isse u s'u n A k­
K d e n iz 'd e k i on yıl s ü re n y o lc u lu ğ u n u a n la ­
ta n y a p ıtın d a y e r alır. O disseu s s e rü v e n
d olu y o lc u lu ğ u sırasın d a, rü z g â rla rın in safı sa­
y e s in d e K irk e 'n in yaşadığı b ü y ü lü ad a y a u laşır.
"Odisseus kalan son teknesinin yö n ü n ü doğuya
doğru çevirdi ve uğun bir yolculuğun sonunda,
Helios ile Perseis'in kızı ve Kolkhis'in uğursuz kralı
Aietes'in kız kardeşi olan Kirke'nin egemenliğindeki
Şafak A dası A ia ie’y e vardı. Kirke büyü ya p m a d a
çok ustaydı ve insanoğluna p ek sevgi beslemezdi.
D E K İ T A N K I Ç A
K im in gem ide nöbetçi kalıp kim in adayı keşfe
çıkacağını belirlemek için çekilen kuranın
ardından, Odisseus'un arkadaşı Eurilohos'un
y a n ın a yirm i iki kişi daha alarak adaya çıkm ası
kararlaştırıldı. Eurilohos adanın meşe ağaçlan ve
başka ağaçlarla kaplı olduğunu gördü, sonunda
Kirke'nin adanın içlerindeki geniş bir açıklığa inşa
edilmiş olan sarayına vardı. Çevrede kurtlar ve
aslanlar geziniyordu, a m a Eurilohos'la
arkadaşlarına saldıracaklan yerde, arka a ya k la n
üzerine kalkıp onlara sevgi gösterdiler. Gören, bu
h a yv a n la n insan sanırdı; nitekim hepsi Kirke'nin
büyüsüyle bu hale gelmiş insanlardı.
Kirke b ü yü k bir salonda oturm uş, d okum a
tezgâhının başında şarkı söylüyordu. Eurilohos
ve a rk a d a şla n kendisini selam layınca
gülüm seyerek onları sofrasına davet etti. H epsi
sevinerek içeri girdiler, bir tek Eurilohos b u n u n
bir tu za k olabileceğinden ku şku la n a ra k geride
kaldı, pencerelerden kaygıyla içeriyi gözetlem eye
koyuldu. T a n n ç a aç denizcilerin önüne peynir,
*arpa, bal ve şarap koydu. A m a hepsinin içinde
uyu ştu ru cu vardı. D enizciler yem eye başlar
başlam az, Kirke b üyülü değneğiyle om u zla rın a
d oku n a ra k hepsini do m u za dönüştürdü. Sonra
da ağılın kapısını açıp çam urla kaplı zem ine
birkaç a vuç m eşe p a la m u d u yla kızılcık attı ve
acım asızca onları orada bıraktı.
Eurilohos ağlayarak geri dönüp b a şla n n a
gelen felaketi Odisseus'a anlattı, o da hem en
kılıcını kapıp kafasında herhangi bir p la n
olm aksızın a rk a d a şla n n ı ku rta rm a ya koştu. Hiç
beklemediği bir an d a birden karşısına T a n n
H erm es çıktı; Odisseus'u sevgiyle selam layarak
92
Y A R A T I C I V E Y O K E D İ C İ
ona K ifk e ’n in b ü yü sü n ü bozacak, ya ln ızca
ta n n la n n bulup tanıyabildiği siyah köklü, güzel
Solda: kana susam ış Kali imgesi. Altta: “M erlin'in Baştan
Çıkarılması", Sir E dw ard Burne-Jones. Kelt efsanesinde
kokulu beyaz bir çiçek verdi. Odisseus arm ağanı Morgain, sihirli güçlerini kullanarak Büyücü M erlin’i baş­
m innetle kabul ederek yo lu n a devam etti ve tan çıkarır.
so n u n d a K irke'nin sofrasına kabul edildi. İlaçlı
yiyecekleri yiyin ce Kirke büyülü değneğiyle onun
da o m zu n a dokundu. 'Git, ağıldaki arkadaşlarına
ka tıl’ diye emretti. A m a büyü, gizlice çiçeği
koklayan Odisseus'u etkilem edi ve elinde kılıcı
yerin d en fırladı. Kirke ağlayarak O disseus'un
a y a k la n n a kapandı. ’Beni bağışlarsan' diye
bağırdı, ’y a ta ğ ım ı paylaşır, benim le birlikte
A iaie'yi yö n etirsin !’ B üyücü ka d ın la n n
sevgililerinin gizlice kanını çekip onları kuvvetten
d ü şü rm e ve m a h vetm e gücüne sahip olduğunu
bilen Odisseus, Kirke'den kendisine karşı başka
entrikalar çevirm eyeceğine y e m in etm esini istedi.
K irke kutsal tanrılar adına ye m in etti, sonra ona
ılık bir banyo, altın kadehlerde şarap ve ağırbaşlı
kâ h ya sı aracılığıyla nefis bir yem ek sundu, sonra
da m or örtülü bir ya ta kta onunla geceyi
geçirm eye hazırlandı. A m a Odisseus on u n
cilvelerine karşılık vermedi, ta ki Kirke ya ln ızca
O disseus'un arkadaşlarını değil, büyülediği b ü tü n
denizcileri b ıra km a ya razı oluncaya kadar.
D enizciler serbest bırakıldıktan sonra Odisseus,
A ia ie A d a sı’nda bir süre seve seve kaldı ve Kirke
ona Agrios, L atinos ve Telegonos adlı üç erkek
çocuk doğurdu."31
K irk e 'n in ad a sı d o ğ u y la b a tın ın ö te sin d e , şa­
fağ ın sö k tü ğ ü y e rd e y d i. E ski Y u n a n lıla r a d a n ın
İtaly a aç ık la rın d a, b u g ü n C irceo D ağı o la ra k b i­
lin e n b ö lg e d e o ld u ğ u n a in a n ıy o rd u . A n a k a ra y a
b a ta k lık b ir y o lla b a ğ la n a n b u k ü ç ü k y a rım a d a ,
K irk e 'n in m itik ü lk e s in d e n b e k le y e c e ğ im iz gi­
bi, b u g ü n de z e n g in b ir b itk i ö rtü sü y le k ap lıd ır.
M it b iz e o rad a, b e lk i de v ah şi h a y v a n la r ta n rı­
ç a sın ın sim g e le ri o la n a s la n la rla k u r tla rın y a ş a ­
d ığ ın ı sö y ler; h e p s i o k a d a r y u m u ş a k h u y lu d u r
93
 Z D E K İ
ki, o n la rın b ü y ü le n m iş in s a n la r o ld u ğ u n a in a ­
n ırız. A dada a y rıc a b ü y ü k ta n rıç a n ın m ira sçısı,
b ü y ü y a p m a k gibi ila h i b ir g ü ce sa h ip olaü*Kir-
k e y aşar. K irk e’n in ila h i b ü y ü s ü esas o la ra k aşk
b ü y ü s ü d ü r; b ö y le c e K irke gü ç ara cılığ ıy la in ­
sa n la rı âşık e tm e y e çalışır. K u rb a n la rın ı o tu r­
d u ğ u y e re çağırıp o n la ra ilaçlı y iy e c e k le r su ­
n ar. K irke adı circle (ç e m b e r) sö z c ü ğ ü n d e n g e­
lir; ta n rıç a n ın ç e v re sin e y e rle ştird iğ i, e rk e k le ri
b ü y ü le y ip d o m u z a ç e v irm e k için g üç aldığı b ü ­
y ü lü ç e m b e rin sim g esid ir.
A slında ta n rıç a e rk e k le ri d o m u z a ç e v ire re k
in sa n ö zellikleri edinir; e rk e k le ri b a ş ta n çıkartır,
so n ra da erk e k lik le rin i yok eder. Bu y ö n ü y le de
yü zy ıl b aşın d a k i "fem m e fata le” tip in in atası
olan b ir a rk e tip o larak görülebilir. D o k u m a te z ­
g âh ın d a ça lışırk en şarkı sö y le m e si de İn san î b ir
özelliktir, ç ü n k ü d o k u m a g elen e k sel o larak k a ­
d ın la rın yaptığı b ir iştir. A m a K irke’n in evcilliği
b ir b aşk a b ü y ü y ü gizliyor olabilir, ç ü n k ü m itolo-
v______________________________
94
T A N R I Ç A
jid e d o k u m a, d ü n y a n ın y aratılışıy la ilgili g üçlü
b ir m e ta fo rd u r. D ü n y a k a d e rin ve z a m a n ın ip ­
lik le rin d e n sü rek li o larak d o k u n m a k ta d ır. Bu
y ü z d e n K irk e'n in tezg âh b a ş ın d a şark ı sö y le m e ­
si, y ara tıcı g ü c ü n ü n sim gesidir. D o k u m ası işin
e sasın ı d eğ iştirm ez, a m a isted iğ in d e y e n id e n e r­
k e k h a lin e g e tirm e k ü ze re e rk e k le ri d ö n ü ştü rü r.
* Y ani e rk e k le r ö zleri d eğ işm e d en , y ü re k le ri g er­
çeğin sın ırın d a öylece k alırlar v e K irke b ü y ü c ü ­
lü ğ ü n ü b u “a ra v aro lu ş"ta gösterir, ç ü n k ü o da,
ne tü m ü y le k ö tü n e de tü m ü y le iyi o larak d ü n ­
y a n ın k ıy ısın d a y a şa m a k ta d ır.
Üstte: "Hayatın Başlangıcı", F. Kupka. Büyü, her şeyi y en i­
den başlatabilm ek için önce her şeyi sona erdiren bir çem­
berle yapılır. Sağda: K irke’nin çemberi. Kirke burada doku­
m a yaparken görülüyor, am a görünürdeki evcilliği büyücü­
lüğünü saklar, çünkü aslında, insanoğlunun kaderini ör­
mektedir.
 İ Ç
"Aşk Büyüsü", yklş. 1450, Lip-
sia, M useum der Bildenden
Kunst. Büyücü kadın erkeğini
aşları iplikleriyle kendine bağ­
lam ak için bir büyü dokuyor.
İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A Y A R A T I C I V E
Kirke arketipi
ir k e ’n in ö z e llik le rin e sa h ip o la n k ad ın ,
K
b ü y ü k raliçesid ir. K endi ç e m b e rin in o r­
ta s ın d a te k b a ş ın a d u rm u ş, y ap tığ ı b ü y ü ­
le rle v a ro lu şu k e n d isiy le o y n a m a y a çağ ırır. Kir­
k e ’n in b ü y ü s ü n ü n k ö k ü , k a d ın c a z ib e sin in e r­
k eğ i e tk ile d iğ i b ilg isid ir. Y aratıcı ve y o k edici
a r k e tip in in k a d ın ru h u n d a k i o çelişkili, a m a
g ü çlü k a ra k te ri, h e r k a d ın d a h e r z a m a n v ar
o la n b ir ö ze llik tir ve e rk e k le r için b ü y ü k b ir
te h d it o lu ş tu ru r. D olayısıyla, b a ş ta n ç ık a rm a
a n ın d a h e r k a d ın ın iç in d e b ir K irke v a rd ır. Şey­
ta n î k a d ın im gesi, m u tla k a erk e ğ in b ir k a d ın la
ilişk isin d e k i fiilî te c rü b e s in d e n k a y n a k la n m a z .
E rk e ğ in iç in d e k i b ir k o rk u d a n , k a d ın ın k e n d is i­
n i b ü y ü le y ip "asıl h a lin e ”, y a n i d o m u z a d ö n ü ş ­
tü re c e ğ i k o r k u s u n d a n k a y n a k la n ır. Bu n o k ta ­
n ın b e lk i b iraz d a h a aç ık la n m a sı g e re k e b ilir.
H e p im iz in için d e, e n te m e l iç g ü d ü le rim iz e k a r ­
şı b ir iğ re n m e d u y g u su v ard ır. Bir e rk e ğ in çe k i­
ci b ir k a d ın g ö rü n c e h issettiğ i cin sel d ü rtü , ge­
n e llik le d a h a z a rif b ir y a k la ş ım ın k isv e sin e b ü ­
r ü n ü r. E rk e k k a d ın a “e n te m e l iç g ü d ü sü ta ra ­
fın d a n g ü d ü le n b ir h ay v an " o la ra k g ö rü n m e y i
iste m e y e b ilir. E sas k o rk u , K irke k a d ın ın ın b ü ­
y ü g ü cü sa y e sin d e e rk e ğ in tü m in c elik li d a v ra ­
n ış la rın ın a rd ın d a y a ta n ı g ö reb ileceğ i, o n u n
g e rç e k d u y g u la rın ı ta h m in ed e ce ğ i ve o n la rı
k u rn a z c a k u lla n a ra k erk e ğ i ta m a n la m ıy la içg ü ­
d ü se l b ir y a ra tığ a d ö n ü ştü re c e ğ i k o rk u su d u r.
K ad ın d ak i K irke özelliği, h e r e rk e ğ in iç in d e
v a r o la n k a d ın sı m iz aç ya da ru h tu r. Bir b a k ım a
K irke, e rk e ğ in k a d ın sı iç g ü d ü s ü n ü te m sil ed er.
O in s a n lık dışı ve şe y ta n î ta n rıç a n ın sim g e sid ir
v e e rk e ğ e h e m d e rin le m e s in e d o y u ru c u h e m
96
Y O K E D İ C İ
de k o rk u n ç o la n in s a n lık dışı b ir E ro s'u b ü tü n
g ü cü ve ak ıld ışı tu tk u s u y la ta ttırır. S ırad an h a ­
y a tta e rk e k k e n d i k a d ın sı iç g ü d ü sü y le k a rşıla ş­
m az, ç ü n k ü b u içg ü d ü d isip lin a ltın a a lın m ış
d ü ş ü n c e ve to p lu m s a l o la ra k eğ itilm iş irad e ta ­
ra fın d a n b a s tırılm ıştır. K irk e 'n in te m sil ettiğ i
k a d ın sı içg ü d ü , o n a d o ğ ru ca b ilin ç d ış m d a n etk i
y a p a r ve tıp k ı g ece sa ld ıra n b ir h a in gibi o n u e n
m a h re m a n ın d a y a k a la r. E rk e k b u sald ırıy a
k e n d i iç in d e v a r o la n h e r ş e y d e n d a h a az g ü v e ­
n ir ve b u g ü c ü n tu ts a ğ ı o ld u ğ u n d a , d u ru m u
k o n tro l a ltın a a lm a k iç in h iç fa rk ın d a o lm a d a n
k a d ın ı d e ğ e rsiz le ş tirm e y e çalışır.
N o rm al d u ru m d a k a d ın k e n d in i b ir şe y ta n
ve b ü y ü c ü o la ra k alg ılam az. A m a K irke k ad ın ı,
k a d ın sı r u h u n u n gizli k ö ş e le rin d e v arlığ ın ı s ü r­
d ü r e n d a h a d e rin , b e lk i d a h a k a ra n lık b ir içg ü ­
d ü n ü n tü m ü y le fa rk ın d a d ır. K endi iç in e b ak ıp ,
a slın d a tü m k a d ın la rın p ay laştığ ı o e v c ille şm e ­
m iş g ü cü g ü n ışığ ın a ç ık a rm a c e s a re tin e sa h ip ­
tir. K endi çelişk ili d o ğ a s ın ın fark ın d ad ır; b a ş k a ­
la rın a g ö ste rd iğ i b ilin ç li k a ra k te riy le , İn san î ol­
m a y a n ta n rıç a d a n d ev ra ld ığ ı d a h a ero tik d ü rtü
ve d ü ş ü n c e le r a ra s ın d a iki k u tu p lu b ir v a ro lu şu
s ü rd ü rü r. K irke k a d ın ın ın b ü y ü s ü , k e n d i iç in ­
d ek i h a r e k e tle r le dış d ü n y a d a k i h a r e k e tle r a ra ­
sın d a, h e r ik is in in de h â k im i o la ra k v a r o lab il­
m e y e te n e ğ id ir.
B u g ü n ü n u y g a r d ü n y a s ın d a k a d ın la r, içg ü ­
d ü le rin i, to p lu m sa l ve ailev î ilişk ile rin e y ö n e lik
e ro tik tu tu m la rın ı, ö rg ü tlü ve u z la şım sa l h ale
g e tir e c e k ö lç ü d e e h lile ş tir d ik le rin i, b ö y le c e
k e n d ile rin i iç g ü d ü le rin d e n a y ırd ık la rın ı d ü ş ü ­
n ü y o r o la b ilirle r. Bu y ö n e lişin b ir so n u c u ola-
97
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A
Y A R A T I C I V E Y O K E D İ C İ

rak, k a d ın a tü m ilişk ile ri y a v a n

"Isabella", John Everett Millais, 1849,
ve v e rim siz m iş gibi gelebilir; b u
W alker Sanat Galerisi, Liverpool. Ye­
da a c ın ın h a y a tın iç k a y n a ğ ın ­
m ek pişirm ek, ham m addenin insanı sı­
d a n k o p m a sın a yol açar. O ysa
radan gerçekliğin ötesindeki bir boyuta
K irke k ad ın ı, içg ü d ü y le uzlaşı-
geçiren zevk verici bir maddeye dönüş­
m ın a ra sın a k e s in b ir sın ır çiz­
mesini sağlayan sim yasal dönüşüm ün
m iş değildir. Bu n e d e n le o n u
bir metaforu olarak görülebilir.
z e n g in le ş tire n , o n a d e r in b ir
d o y u m s u n a n b ir h a y a t sü re r.
İlişk ile rin e iç g ü d ü le ri yol g ö ste­ ra n d a fiziksel d ö n ü ş ü m ü n b ir
rir ve y ü re ğ in i b a ş k a la rıy la te ­ ara c ı o la ra k iş g ö rü r; b u d ö n ü ­
m a s ta n d o ğ an d e rin d u y g u la ra ş ü m d e z ih n in odağı ak ılsal d ü z­
a ç m a k ta asla te re d d ü t etm ez , le m d e n iç g ü d ü sel d ü z le m e geç­
İç te n lik a r a r ve k a rş ı c in sin m iştir.
k e n d i ü z e rin d e k i e tk ile rin d e n K irke k a d ın ı so n d e re c e k a ­
asla k açm az. d ın sıd ır; ev in e ve y aşad ığ ı çev ­
K irke k a d ın ı b ü y ü lü b ir d ü n ­ r e y e b ü y ü k ö ze n g ö sterir. M itte
y a d a y a ş a r ve b a ş k a la rın ı da b u o ld u ğ u gibi, y e m e k h az ırlay ıp
b ü y ü y e k a tılm a k ü z e re o ray a ik ra m e tm e k te n h o ş la n ır ve y e ­
d a v e t ed er. B a şk aların ın k e n d i m e k le ri zev k v eric i m a d d e le r
e v in d e ra h a t e tm e le rin i sağla­ k a d a r g ü ze ld ir. Bu y ö n ü y le K ir­
y an , o n la rd a b ir sıcak lık d u y g u ­ ke, Isak D in e s e n 'in "B ab e tte’s
su u y a n d ıra n , b ö y le c e y ü r e k le ­ F e a s t” ad lı ö y k ü s ü n d e k i F ra n ­
rin i o n a açıp sırla rın ı o n u n la sız aşçı B a b ette'i ak la g e tir ir.32
p a y la şm a la rın a yol a ç a n b ir k a ­ Ö y k ü d e , D a n im a r k a 'd a ço k
d ın olabilir. O n u n varlığ ı ve u z a k la rd a k i b ir k ö y d e y aşay a n ,
d a v ra n ış tarzı, d iğ er in s a n la rd a y a ş lıla rd a n o lu ş m u ş k ü ç ü k b ir
sim y asa l b ir d ö n ü ş ü m e yol aç a­ c e m a a t, ö le n d iy a k o z u n ik i kızı
bilir. Ö rn e ğ in b a ş k a la rın ın k e n ­ ta ra fın d a n a k ş a m y e m e ğ in e d a ­
di iç g ü d ü le rin d e n k o p m a d a n , v e t ed ilir. B abaları, d in se l co ş­
o n la rla b a rışık y a ş a m a sın ı sağ­ k u s u ve T a n r ı'n m e m irle rin e
lay ab ilir. K irke k a d ın ı g e n e llik ­ b ü y ü k b ağ lılığ ı s a y e sin d e ce­
le, b e d e n i y ö n e te n e n e rjile rin m a a ti b ir a ra d a tu tm a y ı b a ş a r ­
u z m a n ıd ır; doktor, a k u p u n k tü r m ış, h e rk e s e k arşılık lı saygı ve
u z m a n ı y a da fiz y o te ra p ist ola­ se v g iy i a ş ıla m ış tır. Z iy a fe tin
bilir. O n u n d o k u n u şu ve b e d e n ­ v erild iğ i g ece, d iy a k o z u n ö lü m
le ilgili sezgisel bilgisi, h a s ta n ın y ıld ö n ü m ü d ü r ve iki kız k a rd e ş
ağ rısın ı ve h a sta lığ ın ı k o lay ca b u v e sile y le b a b a la rın ın sağ lı­
y e n m e s in i sağlar. Y aratıcı ve ğ ın d a c e m a a ti u y u m iç in d e b ir
y o k edici ark e tip i, K irke kadı- a ra d a tu ta n d u y g u la rı g eri ge-

99
 tirm e y i u m m a k ta d ırla r. A şçı Ba- g u la m a y ı ö ğ re n e re k , iç in d e k i
b e tte p iy a n g o d a n k az an d ığ ı K irke a rk e tip in i h a re k e te ge­
p a ra y la y iy e c e k le ri k e n ­ çireb ilir. Bu e tk in lik le r­
di sa tın a lm a y ı ö n e rir, d en h e rh a n g i b iri, m e ­
a m a b ir şa rtı v ard ır: k a n ik b ir iş y a p ılı­
iki kız k a rd e ş m u t­ y o rm u ş gibi değil
ed eia m iti, iki Klasik Y unan y azarın ın ,
fak ta o lu p b ite n
tu h a f işle r h a k ­
k ın d a so ru so r­
mayacaktır.
de, b ü y ü d o k u n u ­
y o rm u ş gibi, el­
le ri b ü y ü k b ir
d ik k a tle h a r e ­
M H o m ero s ile A p o llo n io s'u n m e tin le riy le
ta m am lan ır. H o m ero s m iti anlatır, A-
p o llo n io s'u n M edeia'ya adadığı o y u n u n d a ise,
Z iy a fe t gecesi p ek âlâ çağdaşım ız olabilecek b ir k a d ın ın ın y a k a ­
k e t e ttire re k ,
k o n u k la r y i­ rışın ı işitiriz. M edeia h e m ta n rıça h e m de "ölüm ­
ta n r ıç a iç in
yeceklerle y a p ıla n b ir süz b ir ağızdan" bilgece sözler sö y ley en K olkhis
d o lu s o fra y a ay in m iş, s a n ­ k raliçesidir. A ynı za m a n d a b ir b ü y ü cü d ü r.
o tu ru rla r. Ba- ki ta n rıç a k a r­
b e t t e 'i n ç o r ­ "Medeia, K orintos'un ya sa l kralı olan
şılığ ın d a k e sin
b a s ın d a n b ir e r A ietes'un sağ kalan tek kızıydı. Babası Kolkhis'e
b ir b a ş a r ı ih ­
k a ş ık a lır a l­ giderken, yerine tahta geçm ek üzere B unus
sa n e d e c e k m iş
m az, g eç m iş y ıl­ a dında birini bırakm ıştı. T ahtı gasp eden
gibi g e rç e k le şti­
la rd a k i sa ld ırg a n M arathon'un oğlu Korintos'un ardında yerine
rile re k , K irke ar-
geçecek birini bıra km a d a n ölmesi üzerine taht bo yu n eğm iş göründü ve p rensler aracılığıyla
d a v ra n ış la rın d a n k e tip i y a rd ım a çağ­
boş kalınca, M edeia tahtta hak iddia etti. (bu arada Îason'a yedi erkek, yedi kız çocuk
ö tü r ü b ir b ir le r in e rılabilir. H e r k a d ın ın
Korintoslular da M edeia'nın kocası la so n ’u kral doğurm uştu) Glauke'ye düğün arm ağanı olarak
s e rt b ir b iç im d e ç a t­ h a y a tın d a a r k e tip in
kabul ettiler. îa so n on yıl boyunca ülkeyi bir altın taç ve u zu n beyaz bir elbise yolladı.
m a y a b a ş la rla r. doğal o la ra k u y an d ığ ı a n ­
başarıyla ve m u tlu lu k içinde yönettikten sonra Glauke onları g iyer g iym ez o rta lığ saran
B a b e tte ’in h a z ırla d ığ ı la r v a rd ır. Bu, se v g ilisin e
M edeia'nın tahta çıkm asını sağlam ak için korkunç alevler, hem en sa ra y h a vu zu n a d a ld ığ
ö b ü r y e m e k le re g e ç in c e b ira z m u m la rla a y d ın la tılm ış r o m a n ­
Korintos'u zehirlediğinden ku şku la n m a ya başladı halde y a ln ız G lauke'yi değil, Kral Kreon'u, çok
y a tışırla r. E ski h ın ç la r y e rin i g e rç e k tik b ir so fra h a z ırla rk e n o lab ileceğ i
ve ondan boşanıp Kral Kreon'un kızı Thebaili sayıda Thebaili seçkin konuğu ve sarayda
sev g iye ve a n la y ışa b ıra k ır. G e c e n in so n u n d a , gibi, h a s ta ç o c u ğ u n u o k şay ıp a v u tu rk e n de o la­
Glauke'yle evlenm ek istedi. toplanm ış herkesi ya k ıp kül etti; bir tek İason
h e rk e s k e n d in i c e n n e tte y m iş gibi, d u y g u sa l bilir. Büyü, iç g ü d ü y ü k u lla n ıp b ü y ü lü so n u ç
M edeia suçu n u in kâ r etm em ekle birlikte, üstteki pencerelerden birinden atla ya ra k
y ü k le rin d e n k u rtu lm u ş , g e rç e k d u y g u la rın ı ifa­ ü z e rin d e y o ğ u n la ş m a k s u re tiy le g e rç e k le ş tiri­
îason'a A ia'da tüm tanrılar a dına ettiği yem in i* ku rtu lm a yı başardı.
de e tm e n in ra h a tlığ ı iç in d e u ç m a y a h a z ır h is s e ­ lir. A m a o ca k ta k i a te şi y a k m a k d ahil, e lle ri b ü ­
hatırlattı, İason zorla ettirilen ye m in in geçersiz Bu noktada, M edeia'nın ru huna hayra n kalan
d er. B abette, K irke k a d ın ın ın m ü k e m m e l b ir ö r­ y ü lü b ir d e ğ n e k gibi k u lla n m a y ı iç e re n h e r iş,
olduğunu ileri sürünce de Korintos tahtını da Zeus ona âşık oldu, am a Medeia Zeus'un bütün
n eğ idir: b ü y ü lü y e m e k le riy le k o n u k la rın d a v ra ­ ta n rıç a n ın g ü c ü n ü y a rd ım a ça ğ ırm a y ı b a ş a ra b i­
kendisine borçlu olduğunu söyledi. B u n u n ya kın la şm a çabalarım reddetti. Zeus'un karısı
n ışın d a k i dış k ab u ğ u yok etm iş, sa n k i b ü y ü lir. K adın, e tk in liğ in e yol g ö ste re n şe y in k e n d i
üzerine İason ‘Doğru, a m a Korintoslular senden H era bu davranışı yü zü n d en ona m in n et duydu.
y a p m ış gibi, d a h a g erçek , d a h a iç te n ilişk ile ri iç g ü d ü sü o ld u ğ u n u b ir k ez h isse ttiğ in d e , b u n u
çok bana saygı d u ym a y ı öğrendiler' dedi. M edeia 'Çocuklarım ta p ın a ğ ın d a ki sunağa yatırırsan,
g ü n ışığ ın a ç ık a rm ıştır. g e liş tire re k b ü tü n e tk in lik le rin in ç e v re sin e b ü ­
onları ö lüm süz y a p a c a ğ m ' dedi. Medeia denileni
K adın "ta n rıç a vergisi" b ü y ü y e te n e ğ in i, d ö ­ y ü lü b ir ç e m b e r çizebilir; o z a m a n ev in e ve
* İason, O lim p o s'u n tü m ta n rıla rı a d ın a ettiği y e m in ­ yaptı, sonra kra llığ Sisifos'a bırakarak
n ü ş tü r m e g ü c ü n ü se rg ile y e b ile c e ğ i e ğ irm e, d o ­ iç in d e y aşad ığ ı ç e v re y e g ö ste rd iğ i ö ze n de, m a ­
de, M edeia'ya so n su za k a d a r sadık k alacağ ın a söz büyükbabası Helios'tan ödünç aldığ, kanatlı
k u m a , y e m e k p işirm e , m a saj y a p m a ve h a s ta ­ saj y ap tığ ı ya da y e m e k p işird iğ i a n d a k i k a d a r
v erm işti. yılanların çektiğ bir arabayla oradan kaçtı."33
lık la rı iy ile ştirm e gibi k a d ın sı e tk in lik le re u y ­ b ü y ü lü olur.

101
100
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A

M ed eia m iti b ize Y u n an m ito lo jis in in m u ­

a m m a la rın d a n b ir in i su n a r, ç ü n k ü ta n rıç a b u ­
ra d a b ir ilah i k atild ir. K irke ile M ed eia a ra s ın ­
d ak i te m e l fark, K irke k u rb a n la rın ı b ir ağ ın içi­
n e ç e k e rk e n , M e d e ia ’n m (h e r n e k a d a r ço c u k ­
la rın ı ö ld ü rü rk e n a slın d a o n la ra y e n i b ir h a y a t
v e rd iğ in e in a n s a da) b ıç a k k u lla n m a sıd ır.
K adın d o ğ a sın ın b u m itte k i tra jik ifadesi,
M e d e ia 'n m A p o llo n io s 'u n o y u n u n d a k i şu sö z le­
riy le ö ze tle n eb ilir:

"Bir erkek h a kk ın d a iyi şeyler d ü şü n m e k b en im

için her şeydi,
Ve o erkek, b en im kocam , alçağın biri çıktı.
Y a şa y a n ve ya rg ıla y a n tü m varlıklar a ra sın d a
B iz ka d ın la r en talihsiz yaratıklarız.
H er şeyden önce, b ü y ü k bir servet h a rc a m a k
zo ru n d a yız,
K i bir koca ve b edenim ize bir sa h ip alabilelim .
Ç ü n kü kocasız ka lm a k d a h a da kötü.
T abiî iyisin i m i, kö tü sü n ü m ü aldığım ız önemli,
Ç ü n kü kadın için ne kolay bir ku rtu lu ş yo lu va r
N e de evliliğine h a y ır diyebilir.
Y ep yen i d a vra n ış biçim lerinin ve ku ra lla rın ın
ortasına düşer,
K eh a n et g ü cü n e ihtiyacı vardır,
E ğer evde ya ta ğ ın ı p a yla ştığ ı kişiyi yö n e tm e y i
öğrenm em işse.
E ğer b u n u iyice ve dikkatle halleder de,
K oca bizim le yaşar, bağını rahatça taşırsa,
O z a m a n h a y a t im ren ilir olur. Böyle olm azsa,
ölsem d a h a iyi.
Erkek, evdeki eşinden usanınca,
D ış a n çıkıp sıkın tısın ı giderebilir,
B ir d o stu n a y a da a rka d a şın a yönelebilir.
A m a b iz gözlerim izi tek bir kişiden a y ırm a m a k
z o ru n d a y ız."
Üstte: “Bir Krallığın Sonu", Paul Delville. , . _.
_____________ a (M ed eia, 228-247)34

102
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A Y A R A T I C I V E Y O K E D İ C İ

M ed eia y u k a rıd a k i p asajd a, ç o c u k la rın ı öl­ "Judith", Gustav Klimt, 1901. A şkın reddedilmesi, davranış­
d ü rm e k o n u s u n d a k i k e s in k a ra rın ın n e d e n le ri­ ların en yıkıcısıdır.
n i açık lar. Ç o cu k ları e s k id e n ev lilik h a y a tın d a ­
k i sü re k liliğ i te m sil e d iy o rd u r, a m a I a s o n 'u n
ih a n e tin d e n so n ra, o n la rı ö lü m s ü z lü k s u n a ğ ın ­
da k u rb a n e tm e k su re tiy le g ü c ü n ü y e n id e n k a ­
z a n m a s ın ın a ra ç la rı h a lin e g e lm işle rd ir.
M e d e ia 'n m u m u ts u z y ak a rışı, âşık o la ra k e r­
k e ğ in i se çe n , o n u n la to p lu m s a l g ü ç le rin i k a rş ı­
lıklı p a y la şa ra k ra h a t b ir g e le c e k y a ş a m a y ı h a ­
y al e d e n , a m a a d a m o n u n a ş k ın d a n b ık ıp b ir
b a ş k a s ın ı a ra m a k ü z e re çık ıp g id in c e y ık ıla n
h e r çağdaş k a d ın ın ilişk isin i y a n k ıla r.
M ed eia m iti, aşk ve a şk ın aşırılığ ın ın , aşkı
g ü çle b irle ş tirm e a rz u la rın ın açtığı y a r a la r çe v ­
re s in d e g elişir.

"A şk a şın olunca

Erkeğe o n u r getirm ez
Değer de katm az.
A m a kararında olursa Kipis gelir,
O nun kadar z a r if bir başka güç yoktur.
E y ta n n ça , a rzu zehirine batırılm ış
şa şm a z okunu
A sla ba n a çevirme.
Bırak, yü reğ im bilgelikle dolsun,
T a n n ’n ın en iyi a rm a ğ a n ıd ır o.
B ü yü k K ipis sen bana
A ğ ız d a la şla n ve d in m ez öfkeler verip
T u tk u m u başka bir aşka yöneltm e. "Hayır, aşkım ı hor görm em eli,
K a d ın la n n düğünlerine sezgilerinle B ana gülüp geçerek
yo l göster, G ü n ü n ü g ü n etm em eliyd in ..."
E n b ü y ü k değeri ya ta kta k i h u zu ra ver."
(M edeia, 1354-1355)36
(M edeia, 627-641)35
Y alnız k e n d is in i te rk e tm e k le k alm ay ıp ,
A p o llo n io s’u n o y u n u n d a k i şu b ö lü m iç e rik K o lk h is'te k ra liç e o la ra k h ü k ü m s ü rm e h e v e s i­
o la ra k ö y le sin e m o d e rn d ir ki, b u sö z leri p e k â lâ n i de e n g e lle y e n k o c a sın d a n öç a lm a y a ça lışan
a şk ın b ilg e liğ in d e y an ıld ığ ı için y a ra la n m ış çağ­ M e d e ia 'n m a ğ z ın d a n k o n u şa n , e g e m e n k a d ın ın
d aş b ir k a d ın sö y lü y o r olabilir. ev liliğ e tu tk u y la sa rılışıd ır.

104 105
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A Y A R A T I C I V E Y O K E D İ C İ

Medeia arketipi

ceği av ın ın ü s tü n e atlay acağ ı an ı b ek ler, am a eliyle so n v e rm iş o lur.

a y v a n la rın doğal d ü n y a s ın d a , d işin in
aşk ta olduğu gibi n e fre tte de e rk e k te n
d ah a vahşi, b u y ü z d e n de d a h a ö ld ü rü cü
olduğu y o lu n d a y ay g ın b ir in a n ç vardır. Dişi do­
ğ u rg an ve zalim dir; y aratır, se v e r ve y o k eder.
Ç inliler eksiksiz k ad ın g ü c ü n ü "yin” o larak ad ­
lan d ırır. Ç inlilere göre y in ilkesi gölgeli, serin,
k a ra n lık ve dişil olan h e r şe y d ir ve b u g ü cü n
so n b a h ard a başladığına, g ü n eşi alt edip k ışın so­
ğ u ğ u n a ve k ara n lığ ın a yol açtığına in an ılır.
Dişi hayvanın tutkusu
aşkın gücüyle ateşlendi­
ği için, onun erkeğinden
daha öldürücü olduğu
y o lu n d a y a yg ın bir
inanç vardır.
M e d e ia k a d ın ı b a ş k a la rıy la iliş k ile rin d e ,
y a ra tm a ve y o k e tm e y e y ö n e lik te m e l y in ilk e ­
sin i te m sil ed er. T ü m v a ro lu ş u n g ü çlü y a ra tıc ı­
sı ve y o k ed icisi K ali’d e n ve e n d e rin d e k i dişil
iç g ü d ü n ü n ifad esi o la n K irk e 'd e n fark lı o la ra k
M ed eia k e n d in i b ir rol ara cılığ ıy la g e rç e k le ş ti­
rir. Ç in lile r y in ilk esin i, dişi k a p la n im g e siy le
ö z d e şle ştirm iş tir. D işi k a p la n v ah şi b ir a n n e d ir;
o tla rın a ra s ın d a n sin sice k a y a ra k , g ü çlü p e n ç e ­
le ri ve d işle riy le y a k a la y ıp y a v ru la rın a g e tire ­
a y n ı z a m a n d a çok güzel, zarif, kediyi a n d ıra n
b ir g ö rü n ü şü v ard ır. Y av ru ları b ir avcı ta ra fın ­
d a n ö ld ü rü ld ü ğ ü n d e , dişi k ap lan b u n d a n çok
b ü y ü k b ir acı d u y a r ve b ü tü n yırtıcılığıyla av cı­
y ı ra h a tç a ö ld ü reb ilir.
M ed eia da tıp k ı k a p la n gibi, b elli ro lle rin k a ­
d ın ıd ır. K olkhis k ra liç e sid ir ki b u ona to p lu m sal
g ü ç sağlar. A y n ı z a m a n d a ve h e r şey d en önce,
la s o n 'u n k arısı, ço c u k la rın ın an n esid ir. Bu ro l­
le rle o k a d a r gü çlü b ir b iç im d e ö zd eşleşm iştir
ki, k o cası İaso n G lau k e 'y e âşık olunca, M edeia
k e n d in i y o k o lm u ş gibi h issed er, çü n k ü o n u n
k a rısı o lm a k M e d e ia 'n m kişilik b ü tü n lü ğ ü n ü n
çok ö n e m li b ir p arç asıd ır. A rtık tek y a p a b ile c e ­
ği, ç o c u k la rın ı b ir in tik a m aracı olarak k u lla n ­
m a k tır. O n ları ö lü m s ü z lü k su n ağ ın d a k u rb a n
e tm e k le , k e n d in e la s o n 'u n g özünde k ay b ettiğ i
g ü cü v e rm iş o lur. A m a p arad o k s da b u rad a d ır:
b u c in a y e ti işlem e k le, a n n e lik ro lü n e de k e n d i
K endini M ed eia a rk e tip in e y a k ın h iss e d e n
kadın, aile k ad ın ıd ır. H ay a tın ı k o ca sın ın m e m ­
nuniyeti, ç o c u k la rın ın m u tlu lu ğ u ve b aşarısı a ra ­
cılığıyla y aşar. D ey im y e rin d e y se k e n d in e ait b ir
iç hayatı y o k tu r. O dak lan d ığ ı n o k ta, h e r za m a n
ailesine b ü tü n lü k ve so n su z m u tlu lu k g e tirm e k ­
tir. E nerjisini se v d ik le rin e h a y a t v e re n d u y g u la­
rı p ay laşm ak tan alır ve o ray a v erir. O n lar için
tam bir içten lik le, can ı g ö n ü ld e n h e r şey i y ap ar.
Kendini sev m esi, b a şk a la rın ı se v m ek tir. E n b ü ­
yük arzusu, a ile n in so n su z a k a d a r b ir ara d a ol­
masıdır. M edeia k a d ın ı k e n d in i tü m ü y le evine,
çocuklarına ve h a y a t ark a d a şın a adam ıştır.
M edeia k a d ın ın a s a f d e m e k y a n lış o lur,
çünkü z e n g in iç k a y n a k la rı v a rd ır ve se v d ik le ­
rine d a im a ta ze ve y e n i b ir e n e rji a k ta rır. P ek
az kadın ailesiy le b irlik te o lan M ed eia k ad ın ı
kadar "k u tsa l” b ir m u tlu lu k y ay a r. Bu k a d ın ö r­
neğin iyi b ir jin e k o lo g olabilir; b ö y le c e d iğ e r ka-

106 107
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A

. d m la ra d o ğ u m d a ve ço c u k la rın ı y e tiş tirm e k te k o casın ı; y e n i b ir b aşlan g ıcı, m e rk e z in d e Me-

y a rd ım ed ip ö ğ ü t v ere b ilir. Ya da g e n ç le rin k e s ­ d e ia 'm n b u lu n m a d ığ ı y e n i b ir ailey i te m sil
k in z e k â la rın ı ö ğ rettiğ i k o n u la ra ç e k m e k te n e d e n y e n i sevgili G lau k e'y i; ve k e n d i v a ro lu ş
zev k a lan m ü k e m m e l b ir ö ğ re tm e n olabilir. Ev n e d e n i o la n ç o c u k la rın ı ö ld ü rm e y e k alk ar.
işleri ve aile so ru n la rın ın çö z ü m ü k o n u s u n d a M ed eia a r k e tip in in etk ili o ld u ğ u çağdaş k a ­
u z m a n la şm ış b ir y a z a r da olabilir. M ed eia k a d ı­ d ın d a b u ila h i c in ay e t, k a d ın ın ilişk in in son
n ın ın b u g ü n b elk i m o d a sı g eç m iş olabilir, a m a b u lm a s ın a g ö ste rd iğ i te p k i o la ra k y o ru m la n a b i­
ta rih te u z u n y ıllar "k u su r­ lir. B u g ü n ü n d ü n y a s ın d a
su z k a d ıri’m p ro to tip i ol­ ev lilik b ağ ı a rtık k işin in
m u ştu r. sa h ip o lab ileceğ i y e g â n e
A m a M e d eia’n m y a ra ­ b ağ o la ra k g ö rü lm ü y o r.
tıcı ve y o k ed ici ark e tip i- H e m e rk e k le r »hem de
n i te m sil ettiğ in i, Kali ve k a d ın la r b irk a ç yıl iç in
K irke gibi b ir e s ra r p e rd e ­ b ir a ra y a g eliy o rlar, iliş­
sin e sa rılı o ld u ğ u n u u n u t­ ki a rtık d o y u m v e r m e ­
m a m a k g e re k ir. İa s o n m e y e b a ş la y ın c a da a y rı­
o n u s e v m e k te n u sa n ır, e- lıp, b e lk i b ir b a şk a sıy la
v in i te rk ed ip G lau k e 'y le iliş k iy e g iriy o rla r. Bu
y e n i b ir ilişk iy e b aşlar. Bu y ü z d e n p e k çok k a d ın
h a r e k e tin a rd ın d a as lın d a h a y a tla rın ın b ir a n ın d a
p o litik b ir n iy e t v ard ır, k e n d ile r in i M e d eia r o ­
ç ü n k ü b ö y le y a p a ra k k a ­ lü n d e b u la b iliy o r. Koca
rıs ın ın to p lu m sa l g ü c ü n ü y e n i b ir sevgili b u lu p es­
za y ıflatır (K o rin to s h a lk ı­ k is in i te rk e d in c e , b u
n ın , k e n d is in e o n d a n d a ­ acılı o lay ı s in d ire b ilm e k
h a çok saygı g ö ste rm e y i için h e r k a d ın ın çeşitli
ö ğ ren d iğ in i sö y ler) ve b ir b a ş k a ü lk e n in k r a ­ s e ç e n e k le ri v ard ır. M ed eia k ad ın ı, k o ca sın ı p si­
lın ın k ızıy la e v le n e re k k e n d i k ra llığ ın ı g ü ç le n ­ k o lo jik o la ra k ö ld ü rm e y e çalışır; b ir b a ş k a d e­
d irm e y i p la n la r. B öylece d a h a b ü y ü k b ir g ü ç e l­ y işle o n u z ih n in d e k o ca olarak, sevgili ve a ile­
de e d e re k M e d eia 'y la o lan ilişk isin i s ü rd ü rm e n in d ireğ i o la ra k ö ld ü re re k k e n d is in in k arılık
g e re ğ in i o rta d a n k ald ırır. İşte y a ra tıc ıy ı y o k ro lü n e so n v e rm e y i seçer. Başka tü r b ir k ad ın ,
ed iciy e d ö n ü ş tü r e n a n a h ta r b u ra d a d ır. Ç ü n k ü k a y b e ttiğ i k o c a sın ın k e n d is in e n afa k a ö d e m e si­
M ed eia k a d ın ı aile k a d ın ı ro lü n ü s ü rd ü rm e d iğ i n i is te y e re k k a rılık ro lü n ü u z a tm a y ı seçeb ilir.
ta k d ird e , ailey i te m sil e tm iş o la n h e r şey i öl­ M ed eia k a d ın ı h e p s in d e n c e su rd u r, ç ü n k ü y o k
d ü rm e k , k a tle tm e k , y o k e tm e k zo ru n d a d ır; iç­ e tm e y e y a tk ın r u h h ali için d e, ac ısın ın k e s k in
g ü d ü le ri o n a b u n u e m re d e r. M itte, h â lâ sevdiği b ıç ağ ıy la esk i ro lü y le y e n i g e rç e k lik a ra sın d a k i
b ağ ı k e s ip atar.
Ç o c u k la rın e v d e n a y rılm a za m a n ı g eld iğ in ­
"Üç Gelin", Jan Toorop, 1893. Üç tip evlilik vardır: İlahî olan­
de, M ed eia k a d ım ço c u k la rın ı se rb e st b ıra k a b il­
la evlilik, fiziksel güçlerle evlilik ve bir idealle yapılan evlilik.
m e k için o n la rı p sik o lo jik o la ra k ö ld ü rü r. M itte

106 109
 İ Ç İ M İ Z D E
ço c u k la ra eb ed î h a y a t v e rilir. B u rad a da k e n d i
b a ş ın a h e r k a d ın ın b ir se ç e n e ğ i v ard ır: y a a n n e
ro lü n ü sü rd ü re c e k , y e n i b ir şe y a ra m a k ü z e re
e v d e n a y rıla n ç o c u k la rı b ıra k m a y a c a k y a da
ilişkiyi k esip y e n i b ir h a y a ta ad ım a ta c a k tır.
M edeia k a d ın ın ın g e rç e k te n o la ğ an ü stü özel­
lik leri vardır; g eçm işin ve geleceğ in ö rü n tü le ri-
ni anlar, sev d ik leriy le güçlü b iç im d e ö zd eşleş­
m e sin e rağ m en , çok bilge olduğu için o n la rı n e
p a h a sın a o lu rsa o lsu n se rb e st b ırak ır. Bir aile y a ­
ratır, a m a ö zgürlük u ğ ru n a o n u yok e tm e y e h a ­
zırdır; esk id en sah ip olduğu, artık v a r o lm a y an
şe y lere asla yap ışıp kalm az. Acısı b ü y ü k tü r, am a
b ö y le b ir k ad ın ın , se v d ik le rin in psikolojisi ü z e ­
rin d e k i etkisi, g erçek b ir sevgi gösterisidir.
M edeia m iti b ü y ü k o lasılık la K elt k ö k em i-
dir; Y u n a n lıla rın o n u K e ltle rd e n ö d ü n ç alıp
k e n d i m ito lo jile rin e k a ttık la rın a in a n ılır. A m a
M edeia o n u r u n a y a p ıla n a y in le r Y u n a n lıla ra
fazla k a n lı g eld iğ in d e n b e n im s e n m e m iş , b u
y ü z d e n de a n a v a ta n la rın a , y a n i B rita n y a A d ala­
rı ve İrla n d a 'y a özgü b ir g e le n e k o la ra k k a lm ış­
tır. B u rad a ta n rıç a o n u r u n a esas ay in yaz o rta ­
sın d a y ap ılır, k oç m a sk e si ta k a n k u tsa l k ra l b ir
dağ b a ş ın d a k u rb a n edilir, etiy le h a z ırla n a n
ço rb a ta n rıç a n ın r a h ib e le rin e s u n u lu rd u . Böy-
le ce k ra lın r u h u ra h ib e le rd e n b ir in e geçer, b ir
so n ra k i k u z u la m a m e v sim in d e de y e n id e n do ­
K İ T A N R I Ç A
ğ ardı. H e m K elt h e m de Y u n an m ito lo jisin d e
M e d e ia 'n m (ya da K eltlerin v erd iğ i ad la M eda-
n a 'n m ) y e n id e n do ğ u ş k a z a n m a (h e r yıl p a p a ­
zın b e d e n in in "p işirild iğ i” k az an ) n e z a re t ettiğ i­
n e in a n ılırd ı. M ed eia m iti H ıristiy a n lık d ö n e ­
m in d e de v arlığ ın ı s ü rd ü rm ü ş ve İlkçağ k ö k e n ­
li b u ta n rıç a b u d ö n e m d e y a p a y b ir b iç im d e azi­
ze ila n ed ilm iş, s u y u n u n göz h a s ta lık la rın a iyi
g eld iğ in e in a n ıla n h a y a t v e ric i b ir k u y u y la iliş-
k ile n d irilm iş tir.37
Bir ilişk iy i b itirip y e n i b ir h a y a ta b a ş la y a b il­
m e k için k e n d i iç in d e k i M ed eia a rk e tip in i c a n ­
la n d ırm a k is te y e n k ad ın , sa n k i b ü y ü lü k a z a n a
n e z a r e t e d iy o rm u ş gibi, tü m d ik k a tin i k e n d i
" y e n id e n doğuş" g ü ç le ri ü z e rin d e to p la m a lıd ır.
K ad ın iç g ü d ü le r in i "k a y n a m a y a " b ıra k m a k ,
b u n la rın öfke y a da in c in m e b iç im in d e ta m a n ­
la m ıy la ifade e d ilm e sin e izin v e rm e k s u re tiy le
k e n d in i g e ç m işin acılı b a ğ la rın d a n k u rta ra b ilir.
Bu h a re k e tiy le de o n a çok acı v e re n o o lay la
b irlik te ö lm ü ş gibi, k e n d in i y e n id e n y ara tab ilir,
y e n i b ir b a şla n g ıç y a p m a k için b u n u n ş a rt o ld u ­
ğu b ilin c iy le d av ra n ab ilir.
Sağda: “Uğursuz Baş", Sir E dw ard Burne-Jones. Trans ha­
linde, bir kuyunun y a da kazanın suyuna bakarak varolu­
şun bulm acalarına cevap aranabilir.
110
 i Ç ! M i Z D E
Denizin çocukları
alk ın h a y a l g ü c ü n e d e n iz in ço c u k la rı
H o la ra k g irm iş çok sa y ıd a m ito lo jik figür
v a rd ır. M ito lo jid e d e n iz İm lin ç d ışm ı
te m sil ed er; y e r y ü z ü n ü n ço c u k la rı gibi (dağlar,
ağ açlar, h a y v a n la r) fiziksel o la ra k ta n ım la n a -
m a y a n , a ta la ra ait a n ıla rı k a y d e d e n k a ra n lık ve
ak ışk a n b ir g en işlik tir. B ilin ç d ışm m s ü re k li ak ı­
şı, ak ıld ışı k a d ın sı g üç ta ra fın d a n ö ld ü rü lm e y le
ilgili e n d e rin k o rk u la rı açığa çık arır.
Mit psik o lo jisiy le ilgili b ö lü m d e de d e ğ in ild i­
ği gibi, b u dişi c a n a v a rla r g e n e llik le e rk e ğ in
a n im a s m ı te m sil ed er; a n im a da e rk e ğ in d ü n y a ­
y a b a k ışın ı d e rin d e n e tk ile y e n , a n n e s iy le ilişk i­
si e k s e n in d e b iç im le n m iştir. İn sa n ı y u ta n dişi
c a n a v a rla rla ilgili m itle rin k a y n a ğ ın d a , akıldışı-
n ın v erd iğ i d e h ş e t d u y g u su ve b ilin ç d ış ı g ü ç le r
ta ra fın d a n y o k e d ilm e k o rk u su v ard ır.
Gorgonalar
G o rg o n a la rm a d la rı S teno, E u ry a le ve Me-
112
K i T A N R I Ç A
d u s a 'd ır ve h e p s i de b ir z a m a n la r çok g ü z e ld ir­
le r. A m a b ir g ece M edusa, P o se id o n 'la y atm ış,
A te n a b u işi k e n d i ta p m a ğ ın d a y a p m a la rın a k ı­
z a ra k M ed u sa'y ı, g ö z le rin d e n a te ş le r saçan ,
k a z m a dişli, siv ri p e n ç e li, y ıla n saçlı, dili d ış a rı­
da, b ir b a k ışıy la e rk e k le ri ta şa ç e v ire n k a n a tlı
b ir c a n a v a ra d ö n ü ş tü rm ü ş tü r.
Ekh idna
E k h id n a 'n m g ö v d e sin in y a rısı g ü zel b ir k a ­
d ın, y a rıs ı da b e n e k li b ir y ıla n d ır. Bir z a m a n la r
A rim a la r a ra sın d a , d e rin b ir m a ğ a ra d a y aşam ış,
e rk e k le ri çiğ çiğ y em iş, k o cası P ito n ’d a n b irç o k
k o rk u n ç c a n a v a r d o ğ u rm u ştu r. B u n lar a ra s ın ­
da, c e h e n n e m i b e k le y e n ü ç b a şlı k ö p e k K erb e­
ros; L e rn a 'd a y a ş a y a n çok b a şlı su y ıla n ı H idra;
a sla n b aşlı, y ıla n gövdeli, a te ş so lu y a n k eç i Khi-
rn aira; ve a n n e siy le y a ta n ve b u ilişki s o n u c u n ­
da S fen k s ve N em e ia A sla m 'm n b a b a sı o lan iki
b a ş lı k ö p e k say ılab ilir.
 BOLUM

Âşık ve baştan çıkarıcı

Âşık A frodit - A frodit a rk etip i - Evlilik T an rıça sı H e ra -

H e ra a rk etip i - B aştan çıkarıcı Salom e - Salom e a rk etip i
H av v a'n ın b a şta n ç ık a ran şarkısı - H avva a rk etip i
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A Â Ş I K VE B A Ş T A N Ç I K A R I C I

Âşık Afrodit

şk ta n rıç a sı, y a ra tılış d e n iz in d e n d o ğan le ş e re k A fro d it'i (R om a m ito lo jisin d e V en ü s)

A ilk k ad ın d ır. K ad ın lara ve e rk e k le re aşk

şa rk ısın ı g etirir.
"Uranos, asi oğullan K iklopslan yeraltı
d o ğ u ru r. R üzgâr ve d alg ala r o n u so n ra d a n , y u r ­
d u o la n K ıbrıs A d ası'n a g ö tü rü r; A fro d it k a ra y a
ay a k b astığ ı a n d a tü r lü tü rlü ç iç e k le r açar.
A fro d it ta n rıla rın k a rşısın a çık ar ve ta n rıla r
d ü n ya sın d a ki T artaros’a, y e ry ü zü gökyü zü n d en
o n u a ra la rın a k ab u l ed er. A rtık k e n d is in e b ir
ne kadar uzaksa, y e ry ü zü n d en o kadar\ u za k
k o ca se ç m e k te se rb e sttir. O ysa ö b ü r ta n rıç a la ­
olan bu kasvetli yere attıktan sonra, -Tartaros
rın h e p s i y a ırz la rın a g e ç e n (D e m e te r) ya
ye ry ü zü n d en o kadar uzaktı ki, düşen bir
k e n d ile rin i k a ç ıra n (P e rse fo n e ) y a da o n ­
örs Tartaros'un en altına ancak dokuz
la rı b a ş ta n ç ık a ra n (H e ra ) e rk e k le rle
günde varabiliyordu- Yer'i dölleyerek
e v le n m e k zo ru n d a k alm ışlard ır. A fro­
T ita n la n n babası oldu. Yer de intika m
d it k e n d in e k o ca o la ra k H efaisto s'u
a lm a k için T ita n la n b a b a la n n a
seçer, a m a o n u p e k çok k ez ald atır.
sald ırm aya ikna etti. Böylece yedi
A fro d it'i g ö re n le rin k e n d is in e h e ­
Titan, annelerinin ça km aktaşından
m e n âşık o lm a sın a yol a ç a n sih irli
bir orakla silahlandırdığı en gençleri
b ir k u şağ ı vardı. Bu g ü cü y ü z ü n d e n
K ronos önderliğinde Uranos'a
O lim p o s'u n d iğ er ta n rıç a la rı ta ra fın ­
saldırdılar. O nu uyku d a gafil avladılar
d a n sev ilm ezd i, ç ü n k ü A frodit k e n d i
ve a cım asız Kronos sol eliyle U ranos'un
y e rin i k ısk a n çlık la k o ru rd u ; b u da b e l­
ürem e organlarını tutarak (sol el o
ki k a d ın la rın cin sel aç ıd a n çek ici o lm a y a
günden beri uğursuz sayılır) onu hadım
y ö n e lik a rz u la rın ın b ir m e ta fo ru d u r.
etti. Sonra da hem U ranos'un cinsel
A fro d it h e m ta n rıla rı h e m de ö lü m lü e rk e k ­
organlarını hem de orağı D repanum B u rn u 'n d a h
le ri b a ş ta n çık arır, k o ca sı o rta lık ta o lm ad ığ ı za­
denize attı. "38
m a n la rd a g ü lle rd e n o lu şm u ş y a ta ğ ın ı o n la rla
L orenzo de M e d ic i'n in k o ru m a s ın d a k i F lo­ p a y la şırd ı. O n u n h iz m e tin d e k i aşk ta n rıla rı
ra n s a k Şair A ngelo P oliziano, H o m e ro s 'u n A f­ E ro s la r in s a n la r ın d ü n y a s ın a g id ip o n la rın
rodit İlahisi'n d e n e s in le n e re k , o g ü n e k a d a r aşk k a lp le rin e ok a ta ra k e rk e k le rin ve k a d ın la rın
ta n rıç a s ı için y az ılm ış e n g ü zel sek iz d izeli şiir­ b ir b irle rin e âşık o lm a sın ı sa ğ larla rd ı. C in sel
le ri y azdı. B irkaç yıl so n ra da b u d iz e le r S andro
B o tticelli’n in V enüs'ün D oğuşu adlı ü n lü ta b lo ­
A şk ve ilahi güzellik tanrıçası Afrodit, tüm kadın ve erkek­
s u n a e s in k a y n a ğ ı oldu.
lere aşk şarkısını getirir. Sağda: Capitolium Afroditi ve Me-
P o liz ia n o 'n u n m ito lo jik şiirin d e , U ra n o s'u n
dici Venüsü. R om alılar A frodit m itini İtalya’y a taşıyıp tan­
to h u m la rı d e n iz e d ü şe r. Bu sıra d a çık a n ta tlı
rıçaya Venüs adını vermişlerdi.
rü z g â r y ıla n a d ö n ü şü p d o ğ u rg a n d alg ala rla bir-

116 117
 İ Ç İ M İ Z D E
b irle ş m e a rz u s u n u u y a n d ırm a y a y ö n e lik b u
y ö n te m in g ü n ü m ü z d e de p o p ü le r e d e b iy a tta ve
çeşitli "afrodizyaklar" a ra sın d a ö n e m li b ir y e ri
v ard ır.
A frodit H e faisto s'a h iç ço cu k d o ğ u rm ad ı,
a m a evlilik dışı ilişk ile ri so n u c u p e k çok k ez
a n n e oldu. Savaş T a n rısı A re s’te n ü ç ço cuğu
vardı: kızı H a rm o n ia (U y u m ) ve o ğ u lla rı Dei-
m o s (D e h şet) ve F obos (K orku).
A res ile A frodit a ra sın d a k i ilişki, in s a n o ğ lu ­
n u n u y u m la so n u ç la n a b ile c e ğ i gibi d e h ş e t ve
k o rk u y la da so n u ç la n a b ile c e k e n d e n e tle n e ­
m e z iki tu tk u s u n u n -aşk ve savaş- b irle ş m e s i­
n in sim g esid ir. A fro d it'in H e rm e s 'le o la n ilişk i­
sin d e n de, h e r iki e b e v e y n in in adını, gü zelliğ i­
n i ve cin sel ö zelliğini a la n y a rı erk e k -y a rı dişi
T a n rı H e rm a fro d ito s d o ğ m u ştu r.
A şk ta n rıç a s ın ın ö lü m lü e rk e k le rle de ilişk i­
le ri o lm u ştu r. Bazı m itle rd e o n d a n y a rd ım iste ­
y e n e rk e k le r o n u n tü m lü tu fla rım eld e e d e rle r,
d iğ er b az ı ö y k ü le rd e y se A frodit b ird e n b e n liğ i­
n i s a ra n b ir ih tira s ın etk isiy le b ir sü re iç in b a ­
k ire k ılığ ın a g irip a k im a ta k tığ ı kişiy i b â ş ta n çı­
k arır.
Y u n a n m ito lo jis in in d erin liğ i, so n d e re c e
in s a n i b ir d u y g u o la n aşkı, ila h i b ir ta n rıç a b i­
ç im in d e s u n a n im g e ve s im g e le rin d e n k a y ­
n a k la n ır. Bir a n iç in a şk ın iki b o y u tu olduğu^
n u; b u b o y u tla r d a n b ir in in y a ta y o lu p z a m a n
ve m e k â n a ra s ın d a sık ışm ış b u lu n d u ğ u n u , d i­
ğ e rin in ise d ik e y o lu p so n su z lu ğ u te m s il e ttiğ i­
n i d ü ş ü n e lim . Bu b a ğ la m d a İn sa n î a şk y a ta y
d ü z le m d e d ir, y a n i z a m a n la s ın ırlıd ır. Biz b ir
"ilişki"de sü re k liliğ i a ra m a eğ ilim in d e y iz d ir;
o n u geçici b ir d ü z e y e b ağ lar, g ü v e n lik y a da
r a h a tlık gibi İn sa n î ih tiy a ç la rı te rc ih e d e re k a ş ­
k ın v arlığ ın ı çoğu z a m a n re d d e d e riz . Bu y ü z ­
d e n de b u "sü rek lilik " y ü re ğ im iz i d o y u rm a z ;
ç ü n k ü y ü r e k so n su z o la n ı a ra r, h e r z a m a n âşık
o lm a k ister.
K İ T A N R I Ç A
A fro d it ise d ik e y d ü z le m d e d ir; o n u n aşk ı za­
m a n la sın ırla n m a m ış tır, s o n su z d u r ve ta m a n ­
la m ıy la d o y u ru c u d u r. A fro d it’in b ü y ü s ü ise,
ta n rı o lsu n in sa n o lsu n d o k u n d u ğ u h e rk e s i al­
tın b ir b u lu tla k u şa tır. Biz İlk ça ğ 'd a o ld u ğ u gibi
"A fro d it'in b ü y ü s ü n e kap ıld ık " d e m e k y e rin e ,
"sev d ay a d ü ş m e k ”te n söz ed eriz. B u n u n la da,
m e ta fo rik a n la m d a d a h a y u k a rıd a -kafam ızd a-
o la n akıl d ü z le m in i g erid e b ıra k ıp iç g ü d ü sel
a la n a "d ü ştü ğ ü m ü zü " a n la tm a k isteriz.
A fro d it b ir d o ğ u rg an lık ta n rıç a s ı değil, öz­
g ü rc e y a ş a n a n aşk ın ta n rıç a s ıd ır. S ö y len tiy e
göre, A fro d it k ü ltü n ü n sa d ık iz le y ic ile rin d e n
L esb o slu Şair S appho, A fro d isias Irm a ğ ı'n a b u
ad ı o ra d a y ık a n a n k a d ın la rın k ısırla şa c a ğ ın a
in a n ıld ığ ı iç in v e rm iştir. A fro d it b ü y ü s ü sa y e ­
sin d e e rk e k le rin k a lp le rin i o n a rır, o n la rın y e ­
n id e n v a ro lu şla b irlik iç in d e o lm a la rın ı sağlar.
O n u n m ito lo jik d o ğ u m u n d a n so n ra, K ro n o s 'u n
k a n lı e y le m iy le b o z u la n ilk sel b irlik y e n id e n
sa ğ la n m ıştır, ç ü n k ü U ra n o s 'u n ü r e m e o rg a n la ­
rı d o ğ u rg a n d e n iz e d ü şm ü ş, o ra d a k i d ö lle n m e ­
d e n aşk ta n rıç a s ı m e y d a n a g elm iş, ta n rıç a n ın
d e v ra ld ığ ı g ü ç le rd e n b iri de iy ile ş tirm e ve
o n a rm a o lm u ş tu r. A fro d it iki y a rın ın b ir le ş m e ­
siy le o rta y a çıkar; b u y ü z d e n de e rk e k ve k a ­
d ın d a k i zıt k u tu p la rı k e n d i a ltın ışığ ın d a b ir
a ra y a g e tire n b ü tü n lü k ta n rıç a sıd ır.
A fro d it'in b ü y ü s ü , d ö n ü ş ü m ü n g iz e m in i
te m sil ed e r. O n a ta p m a s ı sa y esin d e , in sa n , İn­
sa n î a ş k ta n eb e d î aşk a y ü k se lir. T a n rıç a , e v re ­
n in e n g ü çlü iki k u v v e tin i, e rk e k ile k a d ın ı b ir
b ü tü n o lu ştu ra c a k şe k ild e b ir a ra y a g e tire n
sim y asa l ö zd ü r. O n u n sa y e sin d e , in s a n ın ezelî
b irlik ve s o n su z lu k ö zlem i ta tm in olur.
Pompei Venüsü. Afrodit'in büyüsü, insan olsun ta n n olsun
dokunduğu herkesi altın bir bulutla kuşatır. Tannça, aşkın
geçici düzlem den sonsuz düzleme geçişini temsil eder.
11Ö
 İ Ç İ M İ Z D E K İ
A frodit m iti a y n ı za m a n d a , k a d ın ın y ü re ğ in ­
d ek i aşk b ilg e liğ in in de g ü çlü b ir sim g esid ir.
K adın, e rk e k le rin r e d le rin d e n ve d a v ra n ış la rın ­
d a n b ağ ım sız o la ra k d a im a aşk a aç ık tır. A şk söz
k o n u su o ld u ğ u n d a k a d ın ın "h a y ır” d em esi, h iç ­
b ir z a m a n to p ta n b ir r e t a n la m ın a gelm ez; oysa
e rk e k g e n e llik le d a h a az c e s u rd u r ve aşk "tah ­
d id i” k a rşıs ın d a k a ç m a y a d a h a istek lid ir.
A fro d it k e n d i aşk h a y a tın ın e fe n d is id ir. Bu,
p e k çok k iş in in g ıp ta e ttiğ i b ir ö z e llik tir ve
o n u n k e n d in e y e tm e ö z g ü rlü ğ ü , a ş k ın k iş in in
y ü re ğ in d e g e rç e k le ştiğ i, s ü re k lilik le ve istik ­
r a rla h iç b ir ilgisi o lm a d ığ ı y o lu n d a k i b ilg e c e
b ilg id e n k a y n a k la n ır. Ö z e llik le rin e b a k a n la rın
sa n a b ile c e ğ i gibi p e rv a sız b ir ta n rıç a d e ğ ild ir
A frodit; ta m te rs in e , aşk v e iliş k ile r söz k o n u ­
su o ld u ğ u n d a so n d e re c e b ilg e d ir. Ç o c u k la rın ı,
s e v g ilile rin i ve (h iç b ir z a m a n b o şa m a d ığ ı) k o ­
c a sın ı k o ru r, ta n rıla ra , ta n rıç a la r a ve in s a n la ­
120
T A N R I Ç A
ra y a rd ım e d e r. B u n u n b ir id e a liz m o ld u ğ u n u
d ü ş ü n e b iliriz , a m a A fro d it, se v d ik le rim iz i so n ­
su z a k a d a r b a ğ rım ız a b a s ıp o ra d a tu tm a k iç in
y a ra ttığ ım ız cid d i d u y g u sa l tu ts a k lık la r o lm a k ­
sızın , b ü tü n in s a n la rın , k a lp le ri a n b e a n ö z g ü r­
ce ve y a lın b ir b iç im d e k o n u ş a b ils in d iy e a r z u ­
la d ık la rı a ş k ın ila h i d o k u n u ş u n u n c isim le şm iş
h a lid ir.
Üstte: Y unan mitolojisine göre A frodit doğurgan Ege Deni-
zi'nde, bir y ılanın sularla birleşmesinden m eydana gelm iş­
tir. Güney İtalya'da bulunan bu pişm iş topraktan yapılm a
Y unan figüründe, tanrıça, deniz kökenli oluşunu temsil
eden istiridye kabuklan arasında tasvir edilmiştir. Karşı
sayfada, üstte: "Su Bebeği", Herbert Draper. Altta: dişilik
horm onunun yoni biçimini gösteren mikroskopik bir fotoğ­
raf. Görüldüğü gibi, kadınlığın özü kadın cinselliğinin çe­
kirdeğine bile yansım ıştır.
Afrodit arketipi
fro d it ark e tip i, âşık o ld u ğ u a n d a h e r k a ­
A d ın d a h a r e k e te g eçer. B azen y a ln ız c a
b ir b a k ış b u n u b a ş la tm a y a y e te r; y a k ı­
şık lı b ir e rk e ğ in ö ld ü rü c ü b a k ışıy la k a d ın a ltü s t
o lur, h a y a lin d e o an ı te k ra r te k ra r y aşar. Afro-
d it’in d o k u n u şu ak ıld ışıd ır ve e rk e k ile k a d ın
a ra sın d a k i m a n y e tik b ir çe k im o la ra k alg ılan ır;
a h la k î g e le n e k le r ta ra fın d a n s ın ırla n d ırılıy o r
o lm a sa lar, k a d ın ve e rk e k o an, b ir b irle rin in
k o lla rın a a tılm a y a h a z ırd ır.
K adın A fro d it'in e tk isi a ltın a g ird iğ in d e ,
k e n d in i b ir a n d a k e n d isi o lm a k ta n çık m ış gibi
h iss e d e b ilir. Söz k o n u s u e rk e ğ in y a n m d a y k e n
y a n a k la rı alev alev y an a b ilir, sa ç m a sa p a n
c ü m le le r k u ra b ilir, g ö zleri p arla y a b ilir, e lle ri
titr e r ve b ö y le b u d a la d u r u m u n a d ü ş m e k te n s e
k e ş k e y e r y a rılsa da iç in e g irse m d iy e d ü ş ü n e ­
b ilir. A m a b u ta tlı iş k e n c e d e n k u r tu lu ş y o k tu r,
ç ü n k ü k a d ın ın y ay d ığ ı m a n y e tik e n e rji e rk e ğ i
de sa ra r, o n u da a y n ı y a p ış k a n a ğ ın iç in e d ü ş ü ­
rü r. K adın b ö y le s in e g ü çlü b ir te p k i y ü z ü n d e n
te la ş a d ü şe b ilir, k e n d is in i "ilk aşk 'ü n ı y a ş a y a n
o k u l ça ğ ın d a k i şa şk ın b ir kız ço cu ğ u gibi h is s e ­
d eb ilir.
B azen k a d ın la r A fro d it’in e tk isin i r e d d e d e r ­
ler, ç ü n k ü h e m e n h e m e n h iç ta n ım a d ık la rı b ir
e rk e k le a te şli b ir aşk y a ş a m a n ın u y a n d ırd ığ ı
te h lik e d u y g u su n a y e n ik d ü ş e rle r. O z a m a n da
A fro d it o n la rd a n in tik a m ın ı alır; k ad ın , ö n e m li
b ir fırsatı k açırd ığ ı, b u e rk e ğ in b e lk i de h a y a tı­
n ın erk e ğ i o lab ileceğ i d ü ş ü n c e s in d e n b ir tü rlü
k u rtu la m a z . B azen b ilm e m e k , b ilm e k te n d a h a
k ö re ltic id ir.
Bir k a d ın iç in aşk ta n rıç a s ın ın d o k u n u ş u n u
121
 Â Ş I K VE B A Ş T A N Ç I K A R I C I

h is s e tm e k çok ö n e m lid ir, ç ü n k ü te n s e l zev k rip s o n ra sırt ç e v irm e k le su ç lay a b ilirle r.

o n u n k e n d isin e , b a ş k a la rın a ve g e n e l o la ra k
h a y a ta y ö n e lik tu tu m u n u d ö n ü ş tü rü r.
K adın ve e rk e ğ in b e d e n le rin in b irle şm e s i
m istik b ir te c rü b e o larak g ö rü leb ilir, ç ü n k ü o r­
g azm a n ın d a ego o rta d a n k a lk a r ve b e n lik k e n ­
d isin i tıp k ı o k y a n u sa k a rışa n b ir d a m la gibi b ü ­
tü n le ş m iş h is s e d e r.
F ırtın a so n ra sın d a k i
sa k in lik ve d in g in lik
A fro d it'in â ş ık la ra
v e rd iğ i a r m a ğ a n la r ­
d ır, ç ü n k ü b u n la r
â şık la rın r u h u n u ta m
a n la m ıy la y a tış tırır.
B ed en d a h a y av aş h a ­
r e k e t ed er, d u y u la r
se slere, gölge ve ışık­
la ra k a rşı d a h a du-
y arlıd ır, so lu m a d ah a
d ü z e n li, u y k u d a h a
d e rin d ir. H e p sin d e n
ö n em lisi, âşığı b a ş ta n
so n a k u ş a ta n m e m n u n iy e t d u y g u su d u r.
A fro d it a rk e tip i âşık k a d ın d a etk isin i g ö ste ­
rir. O n a y e n i b ir g ü zellik ve ta ze lik g e tirir. A r­
k ad a şla rı o n a n e k a d a r g üzel g ö rü n d ü ğ ü n ü
sö y ler, h a tta "Yoksa âşık fala n m ıs ın ? ” d iy e so­
ra rla r. A şk ta n rıç a s ı olarak, A fro d it ö n ce k e n d i­
sin e âşık tır. O n u n d o k u n d u ğ u k a d ın b e d e n in e ,
saçm a, g iy im in e d a h a fazla ö zen g ö ste rir. H a re ­
k e tle ri b ile d a h a y avaş, d a h a ak ıcıd ır. Sık sık
g ü lü m s e r, b a ş k a la rın ı m e m n u n e tm e k o n u da
m e m n u n ed er.
A frodit a rk e tip in in e g e m e n o ld u ğ u k ad ın ,
aşk a âşık tır. M a n y etik b ir e n e rji y ay a r, o n u n
k e n d is in e âşık o ld u ğ u n u s a n a n p e k çok erk e ğ i
ce zb e d er. E rk e k le r b u n u n o k a d ın ın doğal d av ­
ra n ışı o ld u ğ u n u a n la d ık la rı z a m a n , k e n d ile rin i
"k ışk ırttığ ı” iç in o n a k ızab ilir, o n u ö n ce y ü z v e ­
A fro d it k ad ın ı, h e r b a k ım d a n çok özeldir.
G ü zeld ir, sesi y u m u ş a k ve d u y g u lu , h a r e k e tle ­
ri ak ıcı ve k ıv ra k tır. Bir e rk e ğ e âşık o lu n c a o n a
T a n rı'y m ış gibi d a v ra n ır; b e d e n in i, z ih n in i ve
r u h u n u o n a v e rir. A m a e rk e k d a h a az çek ici n i­
te lik le r s e rg ile m e y e b aşlarsa , o n u b ıra k ıp b ir
b a ş k a s ın a â ş ık o la b ilir,
b ö y le c e k ısa ve k o la y iliş­
k ile r ö r ü n tü s ü n ü p e k çok
k ez te k ra rla y a b ilir.
A fro d it k ad ın ı, y a ln ız ­
ca d u y u sa l alg ıla rd a n o lu ­
şa n b ir g e rç e ğ in iç in d e
a n b e a n y aşar. G ele n ek sel
ah lak ı p ay laşm az; ç ü n k ü
h e rk e sin , ö zellik le de di­
ğ e r k a d ın la rın k e n d isi gibi
o lm a sı g e re k tiğ in e in a n ır.
Ö rn e ğ in , evli b ir erk eğ e
âşık o lu rsa, b u n u n k u ru lu
b ir ilişk iy i n asıl e tk ile y e ­
ceğ in i d ü ş ü n m e d e n , o n u
k e n d in e âşık e tm e y e çalışır. A fro d it k a d ın ı ge­
n e llik le ark a sın d a , k alb i k ırılm ış â şık la r ve k ıs­
k a n ç e ş le r b ıra k ır. Bu a ç ıd a n A fro d it m ü th iş g ü ­
c ü n ü g ö ste rir. K alp acısı b e lk i de a c ıla rın e n
g ü ç lü s ü d ü r ve b irç o k te rk ed ilm iş âşık p sik o lo ­
jik , h a ttâ fizik sel in tih a rı d ü ş ü n ü r. A şk g idince,
in s a n a g ü n e ş a rtık p a rla m ıy o rm u ş gibi gelir.
Kişi sev g ilisiy le b irlik te y aşam a y a, y ü rü m e y e ,
k o n u şm a y a , d ü ş ü n m e y e , y e m e y e , u y u m a y a ,
ç a lışm ay a, g ü lm e y e ve ağ lam a y a alışm ıştır. O
o ra d a o lm a y ın c a y aln ızlığ a d ö n e b ilm e k iç in bü-
R önesans’ın ilahilik imgesi, insan bedeni y a da yüzünde
ifadesini buluyordu. Burada Venüs'ün İlâhî özü, ona eşlik
eden, kanatlı, am a tüm yaram azlıklanyla İnsanî özellikler
gösteren Eroslarla sim gelenm iştir.

123

İ Ç İ M İ Z D E
y ü k b ir psik o lo jik d eğ işim g ere k lid ir. A frodit k a ­
d ın ı e ğ e r g en ç se b u in c in m iş in sa n la rla , a şk ın
k u ra lla rın ı a n la m ıy o rla r diy e a lay ed eb ilir, a m a
z a m a n ve te c rü b e o n a a şk ın d a h a istik ra rlı, d a ­
h a az k a p risli b ir ilişk id e d a h a ebedî, d a h a ilahi
o la b ile ce ğ in i ö ğ retir. A fro d it k a d ın ın ın şıp se v d i­
lik te n d a h a olg u n b ir b e n liğ e y ö n e lirk e n geçtiği
yol, k e n d i iç in e b a k m a k ta n , o n u m u fra k a âşık
o lm a y a ite n çelişkili d u y g u la rı in c e le m e k te n
g eçer. G e n ç k e n h e r şe y i aşk ilişk ile ri u ğ ru n a b ir
k e n a ra b ıra k ırk e n , şim d i iş ve a rk a d a şlık la r
d ü n y a s ın d a d a h a b a ş k a u ğ ra şla r e d in e re k sevgi­
lileriy le a ra sın a d u y g u sa l b ir m e sa fe k o y m a y ı
ö ğ re n m iştir. H e p s in d e n ö n em lisi, A fro d it k a d ı­
nı, e rk e k le rle ilişk ile rin d e d u y u la rı k a d a r d u y ­
g u la rın a da g ü v e n m e y i ö ğ re n e re k "hayır" sö z cü ­
ğ ü n ü n b ü y ü s ü n ü n fa rk ın a varır, b u sa y e d e de
d o y u ru c u ve u z u n sü re li b ir ilişk iy e g irm e sin i
m ü m k ü n k ıla n b ir b ilg e lik k az an ır.
A fro d it'i g e liş tirm e k güzelliğ i, fizik sel r a ­
h a tlığ ı ve a ş k ta açık lığ ı g e liş tirm e k le a y n ı a n la ­
m a gelir. A rk e tip in e tk ile ri y ü re ğ i d e ğ işim e ve
y e n i te c r ü b e le r e a ç tığ ı iç in p e k çok k işiy e te h ­
d it ed ici g e le b ilir. D ah a sı âşık o lm ak , işe ve a i­
le y e y o ğ u n la ş m a k gibi h a y a tın d ü z e n li a la n la ­
K İ T A N R I Ç A
rın d a b ü y ü k k a rış ık lık la r y a ra tır.
E ski Y u n a n 'd a k a d ın la r ta n rıç a n ın k a lp le ri­
n e d o k u n m a sı için, k e n d ile rin i o n u n g ü c ü n e aç­
tık la rı gizli b ir a y in g erç e k le ştirird i. A y in k a d ın ­
la rın k e n d ile rin i, A fro d it’in o n la ra tu ttu ğ u , tu t­
k u y u sim g e le y e n g ü zel k o k u lu k ırm ız ı g ü lle rle
sü slü o ld u ğ u n a in a n ıla n , d ö n ü ş ü m a y n a sın d a
g ö rm e le rin i g e re k tirird i.
Bir k a d ın z e v k te n ta t a lm a y ı ö ğ re n m e k ve
d u y u la rın ı u y a n ık tu ta r a k b e d e n in i d u y g u la ra
a ç m a k s u r e tiy le k e n d i iç in d e b u a rk e tip i h a r e ­
k e te g e ç ire b ilir. F lö rt e tm e y i, d a n s e tm e y i y a
d a b ir aşk ilişk isin e g irm e y i h o p p a c a ve a b e s
b u la n y a rg ıla rı b ir k e n a r a b ıra k a ra k , k e n d i
iç in d e k i ifad e e d ilm e y i b e k le y e n k o sk o c a m a n ,
k e ş fe d ilm e m iş d e n iz i o rta y a ç ık a ra b ilir. K en d i­
n e z a m a n a y ırm a k y a da e rk e ğ iy le h e r ş e y d e n
u z a k b ir ta tile g itm ek , A fro d it’in g ü c ü n ü ça ğ ır­
m a n ın iy i y o lla rın d a n d ır, ç ü n k ü aşk özel b ir
ik lim d e b ü y ü r . M asaj y a da k o k u te ra p is i y o ­
lu y la b e d e n in e te n s e l b ir ö z e n g ö s te rm e k de
A fro d it’in m ü ş fik d o k u n u ş u n u u y a n d ırm a n ın
b ir y o lu d u r. T a n rıç a , b a ş k a la rın a b ir ş e y le r v e ­
re b ilm e s i iç in k iş in in k e n d is in e ö z e n g ö s te r­
m e s in i ta le p ed e r.
124
Â Ş I K VE S A
Evlilik Tanrıçası Hera
a n rıç a n m m iti:
"Kronosîa R heia'nın kızı olan Hera,
Sam es A d ası'nda doğdu, A rkadia'da
Pelasgos'un oğlu T em enos tarafından büyütüldü.
D adıları m evsim lerdi.
H era'nın ikiz kardeşi Zeus, b a b a la n K ronos’u
yen d ikten sonra H era ’y ı Girit'teki Knossos'ta
aradı ve ona ku r yaptı, a m a önceleri bir sonuç
alam adı. A n c a k ya ra lı bir guguk kuşu kılığına
girdiğinde H era ona acıdı ve bağrına bastı. Zeus
orada hem en gerçek g ö rü n ü m ü n e b ü rü n d ü ve
H era'nın ırzına geçti. H era da utancından, o n u n ­
la evlenm eye razı oldu.
D üğüne b ü tü n tanrılar a rm ağanlar getirdi.
Ö rneğin toprak ana, H era'ya altın elm alar veren
bir ağaç a rm ağan etti; sonradan H era'nın A tla s
D ağı'ndaki m eyve bahçesindeki bu ağaca
H esperisler bekçilik edecekti. H era ile Zeus düğün
gecesini Sam os'ta geçirdiler ve o gece tam üç y ü z
yıl sürdü. H era düzenli olarak Argos
ya kın la rın d a ki K anatos p ın a rın d a yıkanır,
Ş T A N Ç l K A R I C
böylece bakireliğini yenilerdi.
H era ile Zeus'un, hepsi tanrı olan Ares,
H efaistos ve H ebe adlı üç çocukları oldu. ”39
H e ra ad ın ın , "kadın, a n a ” a n la m ın a g elen
Y u n an c a sö z c ü k te n tü re m iş o ld u ğ u y ay g ın ola­
ra k k ab u l edilir. M e v sim le rin H e ra 'n ın d ad ıları
o lm ası da, o n u esk i a n a ta n rıç a n ın m ira sçısı d u ­
r u m u n a sokar; b u y ö n ü y le H e ra b itk ile rin a n a ­
sı, ü rü n le r in k o ru y u c u s u ve b e re k e t k ay n ağ ıd ır.
Y ine b u y ö n ü y le b itk i y ılın ın ta n rıçasıd ır: d o la­
y ısıy la da, m itte o n a d ad ılık e d e n ü ç m e v sim
(ilk b ah ar, y az ve kış) o n u n g ö zü n d e k u tsa ld ır.
H e ra 'y a yıl b o y u n c a ü ç fark lı b iç im d e ve
ta p m a k ta ta p ın d ır d ı. İlk b a h a rd a b a k ire H e ra
P a r te n o s 'tu , y a z ın k e n d in i g e r ç e k le ş tir e n H e ra
T e le ia o lu rd u , k ış ın ise o n a d u l H e ra K era o la­
ra k ta p ılırd ı. H ilal, d o lu n a y ve so n d ö rd ü n de
o n u n k o r u m a s ın d a k i ta rım ın ü ç e v re s in in s im ­
g e le riy d i. H e r a 'n ın ü ç y ö n ü , k a d ın ın h a y a tın ­
d ak i ü ç d ö n e m i te m s il ed e r; k i b u d ö n e m le r
o n u n r a h ib e le r i ve y a r d ım c ıla r ı ta ra fın d a n
125

İ Ç İ M İ Z D E
Hera arketipi
a y in le rle k u tla n ırd ı. H e r a 'm n b a k ire liğ in i y e ­
n ile m e k için h e r yıl y ap tığ ı b a n y o , o n u n b itk i­
le rin y ıllık y e n id e n ü r e tim ç e v rim in d e h a y a t
v e ric i g ü ç le rin i y e n ile m e k iç in y ap tığ ı b ir a r ın ­
m a ay in iy m iş gibi d u ru r. Bu b a n y o H e r a 'm n ta ­
p m a ğ ın d a k i ra h ib e le r ta ra fın d a n ay in o la ra k
te k ra rla n ırd ı.
H e ra 'm n Z e u s'la evliliği:
"... ve onun (Zeus'un) karısı ya ln ızca tek bir
konuda onun dengiydi. İstediği insan y a da
h a yv a n a kehanet yeteneği verebiliyordu.
Zeus ile H era du rm a d a n didişirdi. K ocasının
sadakatsizliklerine kızan H era çoğu za m a n sinsi
planlarlarıyla onu küçük düşürürdü. Zeus
sırlarını H era'ya açar, bazen onun öğütlerini
kabul ederdi a m a ona asla tam anla m ıyla
güvenm ezdi. H era da belli bir sınırı aşarsa
Z eus'un kendisini hırpalayacağını, hatta üzerine
yıld ırım la r yağdıracağını bilirdi. Bu yü zd e n
a cım asız entrikalara başvururdu."40
* o n u n ara c ılığ ıy la g e rç e k le ştirir. H e ra k ad ın ı,
K adınlığın ü ç d ö n e m in in ve y ıllık d ö n g ü ­
n ü n k o ru y u c u s u H e ra 'y la Z e u s 'u n k a rısı H e ra
a ra sın d a fark e d e b ilir b ir ikilik v a rd ır. O lim -
p o s 'u n y ü c e ta n rısıy la ev lilik ta n rıç a s ın ın ilişk i­
si, k a d ın la rın k e h a n e t g ü cü d ışın d a b ü tü n b ü ­
y ü lü g ü ç le rin d e n y o k su n b ıra k ıld ık la rı ve y a l­
n ız ca b ir m al gibi, k o c a la rın ın özel m ü lk iy e ti
o la ra k g ö rü lm e y e b a ş la d ık la rı D or d ö n e m in in
b a rb a rc a â d e tle rin i y a n s ıtır. K o ca sın d a n k ö tü
m u a m e le g ö re n H e r a 'm n b u d u ru m u , o n u n
h e m o lu m lu h e m de o lu m su z ö z e llik le rin e sa h ­
n e o lu ştu ru r.
Â Ş I K VE B A Ş T A N Ç I K A R I C I
K İ T A N R I Ç A
era, k a d ın ın e v le n ip eş olm a, h a y a tta
H b ir k ez ve so n su z a d e k se çe ceğ i sad ık
b ir h a y a t ark a d a şıy la k e n d in i ta m a m la ­
m a ö z le m in i te m s il ed er. H e ra m iti a y n ı za­
m a n d a , b ir k a d ın ın k o c a sın a k a rşı h is s e d e b ile ­
ceği sa d a k a t ve v efa n ın , o n u n la ilişk isin d e k i
d a y a n m a g ü c ü n ü n de sim g esid ir.
H e ra a rk e tip i k a d ın ın p s ik o lo jisin i e tk ile d i­
ğ in d e , k a d ın te k b ir e rk e k le k u ra c a ğ ı doğal b a ­
ğın, k e n d is in i g e r ç e k le ş tir m e n in y e g â n e y o lu
o ld u ğ u n u h iss e d e r. Bu y ü z d e n H e ra k ad ın ı, d a ­
h a b u lu ğ ç a ğ ın d a n b a ş la y a ra k k e n d in e b ir eş
a ra r. H e ra k ad ın ı, d u y g u la rı k a rş ılığ ın d a se v il­
m e y e ve sa y ılm a y a ih tiy a ç d u y d u ğ u n d a n , a r a ­
dığı e rk e ğ in sa ğ lam b ir a h la k ı o lm a sı g e re k ir.
A y rıca g e le n e k s e l b ir ev lilik a n la y ış ı o lm alı,
y a n i k a rıs ın ı ve y u v a s ın ı h a y a tın ın m e rk e z i
o la ra k g ö rm e lid ir. H e ra k a d ın ın ın id e a l e rk e ğ i
m e sle ğ in d e siv rilm iş, g ü çlü ve so sy al a ç ıd a n
b a ş a rılı b irid ir; çoğu z a m a n iyi b ir eş o lm a k ta n
b a ş k a b ir ih tira s ı o lm a y a n H e ra k a d ın ı k e n d in i
h a y a tın ın e rk e ğ in i b u ld u ğ u n d a o n a te m e lli
b a ğ la n ır. D ü ğ ü n g ü n ü e n m u tlu g ü n d ü r ve g e­
le n e ğ e u y g u n o la ra k b ir p a p a z ta ra fın d a n k ili­
se d e g e rç e k le ş tirile n tö r e n o n u n iç in m is tik b ir
te c rü b e d ir. Böyle b ir tö r e n in o n u n ü z e rin d e k i
“Gelin", M arc Chagall. Hera arketipi, kadın hayatının geri
kalan bölü m ü n ü birlikte geçireceği erkekle sözlendiği
za m a n harekete geçer. N ikâh için m ihrabın önüne doğru
yü rü y en gelin, düğün töreninin yüreğine delinden dokunan
arketipsel bir deneyim olduğunu hissedebilir.
12 6
127
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A
Â Ş I K VE B A Ş T A N Ç I K A R I C I

a rk e tip s e l gü cü , b u ilişkiyi, e rk e k le k a d ın ın m a z sa to p lu m n ez d in d e , b ir k im liğ i o la m a y a c a ­

T a n r ı k a tın d a b irle ş tik le ri ila h i b ir ev liliğ e d ö ­
n ü ş tü r ü r .
B u n d a n s o n ra H e ra k ad ın ı, a k ş a m la rı k o ca­
s ın ın iş te n d ö n m e v ak ti y a k la şın c a o n u n ay ak
s e sle rin i b e k le y e n , o n u n için le zz etli y e m e k le r
p iş irm e k te n zev k alan, o n u n la b irlik te sıcak
y u v a la r ın ı n a s ıl d ö ş e y e c e k le rin i
p la n la y a n m u tlu b ir eştir. C insel
liği, k o c a sın d a d u y d u ğ u sevgi
ve say g ıy a d e rin d e n b ağ lı­
dır. H e ra k a d ın ı se v işm e ­
y i g e n e llik le g e rç e k te n
o lu m lu b ir tu tu m la , Af-
ro d it k a d ın ın d a old u ğ u
g ib i b ir d u y u o y u n u
o la ra k değil, eşiy le b ir ­
lik te g e rç e k le ş tire c e ğ i
b ir g ö rev o la ra k g ö rü r.
D o stlu k lar ve sosyal
h a y a t, H e ra k a d ın ın ın ev ­
lilik h a y a tın d a k i k o n u m u ­
n u y a n sıtır. Başka ç iftler zi­
y a r e t edilir, k o c a sın ın iş a rk a ­
d a şla rı ve k a rıla rı g e le n e k se l p a r­
ti ve y e m e k le re d av e t ed ilir. K en d in i
tü m ü y le b ir eş o la ra k g e rç e k le ştird iğ in d e n , H e ­
ra k a d ın ın ın b a şk a k a d ın y a da e rk e k a rk a d a ş ­
la ra ih tiy a c ı y o k tu r. Bu tü r y a ş a m d a h a çok, h a ­
y a tın evlilik, iş, ç o c u k la r ve s o n u n d a y a şlılık ­
ta n ib a re t o ld u ğ u in a n c ın ın y a y g ın o ld u ğ u ta ş­
ra b u rju v a z isi a ra sın d a g ö rü lü r.
O lu m su z a ç ıd a n b ak ıld ığ ın d a , b u a rk e tip k a ­
d ın ın iç in d e k i d e rin g ü v e n siz lik te n , k o ca sı ol-
Solda: "Öpücük", A uguste Rodin. Zıt am a birbirini tam a m ­
layan güçleri bir araya getirdiğinden, erkekle kadının bir­
leşmesi kutsaldır. Â şıkların bedenleri tam bir daire oluştu­
rur; orada iki ruh tek bir ruha dönüşm üştür.
ğı y ö n ü n d e k i az çok b ilin ç d ış ı k o rk u s u n d a n
k a y n a k la n ır. G e le n e k le rin k ısk a c ın d a k i b ö y le
b ir k ad ın , a n c a k g e le n e k se l ro lle ri b en im se d iğ i,
y a n i eş ve a n n e o ld u ğ u ta k d ird e m u tlu olacağ ı­
n a in a n ır ve b e lk i de erk e ğ iy le p a y la şm a y a ça­
lıştığ ı k e n d i iç d ü n y a s ın ın fa rk ın d a değildir.
Bu y ü z d e n m u tlu lu ğ u y a da m u ts u z ­
lu ğ u , k e n d in i g e rç e k le ş tirm e s i
y a d a g e r ç e k le ş tir e m e m e s i,
ö zg ü rlü ğ ü y a da tu tsak lığ ı
tü m ü y le "ö tek in e", y a n i
k o ca y a b ağ lıd ır.
P ek çok k a d ın ın k a ­
r a k te r in d e b ir H e ra
özelliği v ard ır. E vlilik
h a y a tın ın , y u v a k u r ­
m a n ın , e v c ilik o y n a ­
m a n ın zev k i, 'o y u n u n
k u ra lla rı n e o lu rsa ol­
su n , h a tta so n u n d a k e n ­
disi a ltın k afe se tık ılsa b i­
le, k a d ın için k ay ıtsız şa rtsız
b ir çek icilik k ay n a ğ ıd ır.
H e ra k a d ın ı eş ro lü y le ö y lesi­
n e ö zd e şle şm iş tir ki, b u y ü z d e n bazı
so ru n la rla k arşılaşa b ilir. Ö rn eğ in , k o c a sın ı ço­
c u k la rın d a n ü s tü n tu ta b ilir. Ya ço c u k la ra k arşı
k o c a sın d a n y a n a o lu r y a da fa rk ın d a old u ğ u
h a ld e ç o c u ğ u n g e rç e k d u y g u la rım g ö rm e z d e n
g e le re k k o c a s ın ın d u y g u la rın a h a k v erir. Bu d u ­
ru m ço cu ğ u d e rin d e n y ara lar; b u n d a n b ö y le
a n n e s in i b ir h a in o la ra k g ö recek , o n u n d ik k a ti­
n i ç e k e b ilm e k için b a b a sıy la y a rışm a y a k a lk a ­
cak tır.
H e ra k a d ın ı b a z e n aş k ın ve ro m a n tiz m in
k o ca sı için a rtık m e rk e z î ağ ırlık ta o lm ad ığ ın ı
fark ed e b ilir. K ocası z a m a n ın ın ço ğ u n u işin e
v eriy o r, d u y g u la rın ı o n a a ç m ıy o r olabilir. Bu
y ü z d e n H e ra k a d ın ı k e n d in i d ışla n m ış ve rolü-

120 129
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A Â Ş I K VE B A Ş T A N Ç I K A R I C I

Hera kadını, ailesinden gurur duyar. Ailesine duygusal

olarak o kadar bağlıdır ki, adeta onlar için yaşar, sevinci ve
doyum u onların sevincine ve doyum una bağlıdır.

n ü ta m a n la m ıy la g e rç e k le ş tire m e z d u ru m d a
h issed eb ilir. İşle rin y o lu n d a g itm e d iğ in i h is s e t­
se bile, g e rç e k le y ü z le şe c e k c e sa re ti k e n d in d e
b u la m az , b u y ü z d e n de sa n k i b ir şe y y o k m u ş
gibi m u tlu aile h a y a tı g ö r ü n tü s ü n ü s ü rd ü rü r.
Bu d u ru m o n u n m u tlu lu ğ u n u y av aş yavaş, a m a
k e sin b iç im d e a ş ın d ırır; k e n d i b e n liğ in i g e r­
ç e k le ş tire b ile c e ğ i ilişk i y a da e tk in lik le ri g e liş­
tir m e m iş o ld u ğ u n d a n , s o n u n d a k e n d in i k e n d i
h a y a tın a y a b a n c ıla ş m ış h is s e d e r y a d a d a h a
h a z in i, k o ca sı b a ş k a s ın a âşık o lu p o n u n la o la n
ilişk isin i b itirm e k iste r. Bu d u r u m d a H e ra k a ­
d ını, r e d d e d ilm e y i asla k a b u l e d e m e z . B o şan ­
d ık ta n s o n ra b ile g e rç e k eş k e n d is iy m iş gibi
h is s e d e r ve d a v ra n ır; sa n k i h iç b ir şe y d e ğ iş­
m e m iş gibi k o c a sın a ve o n u n y e n i e ş in e s ü ­
re k li k a rışır. H e ra k a d ın ı m iy a d ım d o ld u rm u ş
b ir ro lü s ü r d ü re re k , esk i k o c a sı ü z e r in d e p si­
k o lo jik m a n e v r a la r a b a ş v u ra ra k , o n d a s u ç lu ­
lu k d u y g u la rı u y a n d ırıp k e n d i in c in iş in i te la fi
e tm e y e ç a lış a ra k k e n d in i k ü ç ü k d ü ş ü r d ü ğ ü n ­
d e n , b ö y le b ir d u r u m b ü tü n ta ra fla r a ç ıs ın d a n
b ü y ü k z o rlu k la r ta şır. #
K o ca sın ın y e n i a ş k ın ı ve k e n d i ç o c u k la rın ı
ö ld ü rü p k o c a sın ı k a fa s ın d a n silen , b ö y le c e y e ­
n i b ir b a ş la n g ıç y a p a b ilm e k iç in o n la rla o la n
tü m b a ğ la rın ı k o p a ra n k a til M e d e ia 'd a n fark lı
o la ra k H e ra k a d ın ı h a y a tın d a y e n i b ir say fa
a ç a c a k g ü cü k e n d in d e b u la m a z . Bu zaafı y a l­
n ız c a k e n d is in e değil, b a ş k a in s a n la ra da b ü ­
y ü k acı v e rir. İşte H e r a 'n m o lu m lu b ilg eliğ i
ta m da b u n o k ta d a o n u n y a r d ım ın a k o şar.
Y aygın b ir m ito lo jik ö y k ü y e göre, H e ra k o c a sı­
n ın in c itic i d a v r a n ış la rın ın e tk is in d e n k u r tu l­
m a k iç in k a ra n lığ a sa rılıp b ü tü n d iğ e r O lim -

130 131
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A Â
p o s lu la rd a n a y rıla ra k te k b a ş ın a d ü n y a ­
n ın u c u n a d o ğ ru y o lc u lu k la r a ç ık a r.
K en d isi, y a n i y a ln ız c a k o c a sıy la b irlik te
o lm a y ö n ü n d e k i sın ırsız ih tiy a c ıy la g e r­
ç e k lik (Z e u s 'u n ç e şitli a şk ilişk ile ri) a ra s ı­
n a k o y d u ğ u m ito lo jik m e sa fe , H e r a 'n m ila h i
g ü c ü n ü n k a y n a ğ ıd ır. H e ra çok m ü ş fik b ir
f ig ü rd ü r ve b u u z u n y o lc u lu k la rd a şe fk a ­
tin i, k e n d in i a n la m a s ın ı ve y a ra tıc ı g ü c ü ­
n ü b u k e z k e n d i k a lb in d e k i y a ra y ı s a r ­
m a k iç in k u lla n ır. A şk h a y a tın d a k i b u sa ­
lın m alar, b a z e n Z e u s 'la b a z e n o n d a n u-
z a k ta v e tü m ü y le y a ln ız o lu şu , k a r a k ­
te rin d e k i ç ö z ü le m e m iş ik iliğ i o rta y a
k o y ar. B irliğe d o ğ ru çe k iliş ve a y rılı­
ğ ın m e sa fe s i e v r e n in h a r e k e tle r in i
132
Ş I K VE e A Ş T
y a n k ıla r g ib id ir ve tıp k ı in s a n ın s o lu k alıp v e ­
rişi gibi ila h i b ir öğe iç e rir. B irlik ö z le m i ve y e ­
n id e n a y rılm a , k a d ın k a lb in in d oğal h a r e k e tle ­
rid ir. H e r d ö n g ü n ü n fark lı b ir h a y a t a rk a d a ş ı­
n ı g e re k tirm e s i, h e r d e fa s ın d a h a r e k e tin d a h a
d e r in o lm a sı m ü m k ü n d ü r ; a m a b ilg e lik , h a y a t
a k ış ın d a k i b u g e lg itle rin s o n u n u n o lm a d ığ ı b il­
g isin d e y a ta r.
İlk ça ğ 'm k u ts a l a y in le rin in g ü n ü m ü z e u la ş­
m a sın ı sa ğ lay a n Y u n an lı g ezgin ve co ğ rafy acı
P a u s a n ia s'a göre, H e ra ’y a in a n a n la r o n a çocuk,
eş ve d ul o la ra k ta p m a k ta , H e ra d a ta p m a k la ­
rın d a sü re k li b u ü ç e v re d e n g e ç m e k te , h e r e v ­
re so n u n d a k e n d i e b e d îliğ in i y e n ile m e k te y d i.
H e r a ’n m ra h ib e le ri de sa flık la rın ı k o ru m a k için
y ıld a b ir k ez k u tsa l p ın a rd a y ık a n ırla rd ı.
M o d e rn H e ra k ad ın ı, tıp k ı E ski Y u n a n 'd a k i
T a n rıç a H e ra gibi, k e n d in i k o la y ca b e lli ed er,
ç ü n k ü o n u n işi k u tsa l ev lilik b irliğ id ir. D ü ğ ü n ­
d e n ö n ce s a f ve tem iz, eş o la ra k u z u n s ü re m u t­
lu, d u l k a lın c a da k o c a sın ın a n ısıy la y a ş a y a n b i­
rid ir. P ek çok k ad ın , k a rm a ş a d a n u z a k ve d u r ­
m u ş o tu rm u ş b ir aile y a ş a m ın ı ö zled iğ in d e b u
a rk e tip in etk isin d e o ld u ğ u n u h isse d e b ilir. Belki
133
A N Ç I K A R I C I
o z a m a n a k a d a r d u y g u sa l o la ra k b a ğ la n m a k ta n
k aç m ış, k e n d ile rin e h a y a t o rtağ ı o la ra k evliliğe
y a tk ın o lm a y a n e rk e k le ri se ç m işle rd ir. Bu tü r
b irlik te lik le r u z u n v a d e d e o n u n için d o y u ru c u
o lm a y ab ilir. K adın b ir erk e ğ e b a ğ la n m a n ın öz­
g ü rlü ğ ü n ü n so n u d e m e k o lm ad ığ ın ı, y a ln ız c a iç
d ü n y a s ın ı sev d iğ i b iriy le p a y la şm a k a n la m ın a
g eld iğ in i fark ettiğ in d e , iç in d e k i H e ra a rk e tip i
h a r e k e te g eç m iş d e m e k tir. E vliliğin k u tla n m a sı
ve ile rik i y ılla rd a b u m u tlu g ü n ü n an ılm a sı, e r­
k e k le k a d ın a ra sın d a k i b ağ ı g ü ç le n d irip o rtak
a rz u la rın ı y e n ile r.
E ğ er k a d ın b ir e rk e k le d o y u m lu b ir ilişkiye
g irm iş a m a o n u n la e v le n ip e v le n m e m e k te k a ­
ra rsız k alm ışsa , b u ö n e m li k a ra rd a k e n d isin e
y o l g ö ste rm e s i iç in ta n rıç a n ın g ü ç le rin i y a rd ı­
m a çağ ırab ilir. Ö rn e ğ in , sevdiği e rk e k le y e n i
b ir ev e ta ş ın ıp y a ln ız k e n d i so ru m lu lu ğ u n u d e ­
ğil, iki k iş in in so ru m lu lu ğ u n u ü s tle n e re k y a şa ­
m a n ın n asıl b ir şe y o ld u ğ u n u g ö rebilir.
H e r a ’n m y a rd ım ıy la eş r o lü n ü b ir o y u n ola­
ra k o y n a m a k k a d ın ın sa n d ığ ın d a n d a h a zevkli
o la b ilir ve b u d u ru m d a k a d ın b u a rk e tip in ge­
re k tird iğ i so n a d ım ı a tm a y a k a ra r v ereb ilir.
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A

Baştan çıkarıcı Salome

Herodes, kızı Salom e'yi

baba sevgisiyle değil, bir
erkek bir kadının bedenine
nasıl bakar, onu nasıl
severse öyle seviyordu.
E vinde verdiği bir şölende,
Salom e’n in güzelliğini b ütün
konuklarına gösterm ek
istedi. Bu yü z d e n Salome'ye,
eğer onun için Yedi Tül
D a n sı'm yaparsa, b ütün
isteklerini yerine
getireceğine söz verdi.
Salome babasını
m em n u n etm ek için,
davulların çılgın
tem posuyla daireler
çizerek dans etti, her
daireyi tam am ladığında
üstündeki tüllerden
birini a ta ra k sonunda
çırılçıplak kaldı. Sonra
g ü m ü ş b ir tabak içinde
Vaftizci Y a h y a ’n ın başının
kendisine su n u lm a sın ı
istedi. Vaftizci Y a h ya daha
önce Herodes tarafından
hapse atılmış, tü m kalbini
T a n n 'y a adadığı için de
Salom e'nin aşkını geri
çevirm işti. K ızına olan
tu tku su n u dizginleyem eyen
Herodes, onun bu canice
isteğine boyun eğdi.

134
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A

n cil'd e S alom e m iti, H e ro d e s'in e n s e st a rz u ­

I su n u ve k ız ın ın g ü n ah k â r, k a n a su sa m ış y a ­
p ısın ı g ö ste rm e k için an latılır. A m a Salom e'-
n in Yedi T ü l D ansı, aslında, b e re k e t k ra lın ın h a ­
yatı, ö lü m ü ve y e n id e n d o ğ u şu y la ilgili k u tsa l ti­
y a tro n u n ve ta n rıç a n ın o n u d iriltm ek için y e ra l­
tın a y ap tığ ı y o lc u lu ğ u n b ir alegorisidir. T an rıç a
A ştar'a in a n a n , sevgilisi T a m m u z 'u n ö lüp y e n i­
d e n d o ğ u şu n u a y in le rle k u tla y a n ü lk e le rd e so n ­
suz g eri d ö n ü ş m iti b u k ez İsa 'n ın ö y k ü sü n d e y a ­
şa m a y a d ev a m e tm iş ve ilk a n la m ı y ü zy ıllar
için d e y o k o ld u y sa da, H ıristiy a n m e se lle rin d e
ay n ı k o n u d a b irço k m it o rtay a çıkm ıştır.
S alom e “b a rış ” (şalom ) d e m e k tir ve ta n rıç a y ı
te m sile n y e ra ltı d ü n y a s ın a in e n rah ib e y e v e ri­
le n addır. R ahibe adı b a rış evi a n la m ın a g elen
K u d ü s'tek i ta p m a ğ ın y ed i k a p ısın d a n g eçerk en ,
h e r k ap ıd a ü stü n d e k i g iy silerd en b irin i ç ık a rır .41
Yedi tül, d ü n y e v î g ö rü n ü ş y a da y a n ılsa m a la rın
y ed i k a tın ı te m sil eder; kişi d e rin lik le rin e s ra rı­
n a y ak laştık ça b u n la rı ü z e rin d e n atar. V aftizci
Y ah y a 'n ın ö lü m ü ise b ir k u rb a n e tm e ay in id ir.
İlk H ıristiy a n m e z h e p le rin d e n b azıları İsa'y ı d e ­
ğil, V aftizci Y ahya'yı g erçek k ralları k ab u l ed i­
yo rlard ı. V aftizci Y ahya "seçilm iş b iri” o larak
so n su z g eri d ö n ü ş a y in in d e k i k ral v ekili ro lü n e
u y g u n b u lu n m u ş ve to p rağ ı b e re k e tle n d irm e k
(vaftiz e tm e k ) için o n u n k a n m a ih tiy aç d u y u l­
m u ş olabilir. Y ah y a 'n ın b a ş ın ın v u ru lm a sı da
ta n rıç a ib a d etin d e y ay g ın b ir u y g u la m a d ır ve
h e r n e k a d a r k e s ile n b a şla r a rtık in sa n değil,
h a y v a n b aşıy sa da, b azı D oğu ta p m a k la rın d a b u ­
g ü n de u y g u la n m ak tad ır.

Salome m itinde Vaftizci Yahya'nın başının kesilmesi, K ut­

sal Kitap'ın ortaya çıktığı çağda Anadolu'da uygulanan
kurban ayininin bir simgesidir. Bazıları tarafından gerçek
M esih olduğuna inanılan Vaftizci Yahya, sonsuz geri dö­
nüş ayininde "kurban kral” rolü için seçilmiş biri olabilir.
Kanı toprağı bereketlendirmiş, ya n i vaftiz etmiştir.

136
 İ Ç İ M İ Z D
Salome arketipi
ad ın e rk e ğ i y a ta k o d a s ın ın
K m a h re m iy e ti iç in d e b a ş ­
ta n ç ık a rırk e n , k e n d in i Sa-
lo m e gibi h issed eb ilir. O an, h e m
e rk e k h e m k a d ın ta ra fın d a n arke-
tip se l b ir d e n e y im o la ra k algıla­
n ır ve b e lle ğ e gü çlü ve d o y u ru c u
b ir olay o la ra k k a y d e d ilir. Sevgi­
liy le y a ş a n a n "ilk k e z ” d a im a h a ­
tırla n ır. O a n d a k a d ın ın b e d e n i
ve ru h u , b ü y ü k g ü ç le re g eç it v e ­
r e n b ir k a n a la d ö n ü şü r. E rk e k le
k a d ın ın b irle ş m e s i iki zıt k u tb u
b ir a ra y a g e tird iğ in d e n b ir "unio
m y stica" (m istik b irlik ) o la ra k gö­
rü leb ilir. B una yol a ç a n d ans, tıp ­
k ı d e n iz d e k i g elgit dalgası gibi,
k a rş ıt e n e rjile rin b ir a ra y a g elişi­
dir. İki âşık b irb iriy le ta m b ir
u y u m h a lin d e d ir; h a re k e tle r, k o ­
k u la r ve b a k ışla r ç e k im g ü c ü n ü ,
b a ş k a tü rlü u la şıla m a y a c a k b ir
y ü k se liş h a lin d e k a d ın d a n e r k e ­
ğe, e rk e k te n k a d ın a y a n sıtır.
M ittek i y e d i tü lü n a tılm a s ı sim g esi, â ş ık la ­
rın "ç ıp la k lığ ın ın b ir m e ta f o r u o la b ilir. B aştan
ç ık a rm a a n ı b ir h a k ik a t a n ıd ır, ç ü n k ü k işi o sı­
ra d a k e n d in i o ld u ğ u gibi g ö ste rir. G iy sile rd e n
ve d ü n y e v î ro lle rd e n s o y u n a n âşık k e n d in i b ir
te v a z u ve sa flık iç in d e k a r ş ıs ın d a k in e v e rir,
k e n d in i o n u n g ö z le rin d e n g iz lem ez . S evgili­
n in g e rç e k b e n liğ im iz e k a b u l e d ilm e si, te k r a r
te k r a r b u lm a y ı u m d u ğ u m u z ila h i b ir a r m a ğ a n ­
d ır a d e ta .
E K İ T A N R I Ç A
M itte V aftizci Y a h y a ’n ın k a ­
fa s ın ın k e s ilm e s i, ak ıl d ü z le m in ­
d e n çık ıp d u y u d ü z le m in e g e ç i­
şin g ü ç lü b ir sim g e sid ir. S ev g ili­
n in b a ş ı S alo m e ta r a f ın d a n k e s i­
lir, ç ü n k ü e rk e ğ i a k ıld a n u z a k ­
la ş tır ıp y ü r e ğ in a la n ın a so k a n
h e r z a m a n k a d ın d ır; n e r e d e y s e
m a te m a tik s e l k e s in lik te b ir fo r­
m ü ld ü r b u . Z ih in e ğ e r a şk d ışı
a n la r d a o ld u ğ u gibi a k tifse , b a ş ­
ta n ç ık a rm a g e rç e k le ş e m e z . V af­
tiz ci Y a h y a 'n ın b a ş ı S a lo m e 'y e
b ir g ü m ü ş te p s i iç in d e s u n u lu r .
G ü m ü ş im g e le ri y a n s ıtır ve b u
m ito lo jik sim g e, z ih n in b a ş ta n
ç ık a r m a a n ın d a k i d u y g u la r ın
a y n a s ı o lm a ih tiy a c ın ı te m s il e-
d er. O s ıra d a b ü tü n d ü ş ü n c e le r
d u ru r, y a ln ız c a d u y u s a l a lg ıla ­
r ın ta n ık lığ ı söz k o n u s u d u r . A y­
n ı şe y m e d ita s y o n s ır a s ın d a da
h is s e d ilir. A m a k a d ın e r k e k te
b u d u r u m a iste d iğ i z a m a n y o l a-
ç a b ilir. S a lo m e 'n in k ilis e d e k i a h la k î d ü ş ü n e n
p a p a z la r ta r a f ın d a n ş e y ta n î b ir fig ü r o la ra k
g ö r ü lm e s in in n e d e n i b e lk i de b u d u r.
Üstte: Judith II (Salome), Gustav Klimt. Sağda: "Hayalet",
‘Gustave Moreau. Vaftizci Y a h ya ’nın ışıktan bir haleyle ku­
şatılm ış başı Salome'ye görünür. A şk ve cinsel arzu, kişinin
içinde dalga dalga yükselerek aklını başından alır, beden ve
ruh güçlerini duyusal algılar üzerinde yoğunlaştırır.
13ö 139
 Havva'nın baştan çıkaran şarkısı
"T a n n Y ehova kadına 'Bu ya p tığ ın nedir?' diye
sordu. K adın 'Yılan beni kandırdı, ben
deyedim ' dedi. B u n u n üzerine Yehova yıla n a
şöyle dedi: B u n u ya p tığ ın için
h a yva n la rın d a n daha fa zla lanetlendin.
K a rn ın ın üzerinde gidecek, ö m ü r boyu
toz yutacaksın. K adınla arana, onun
to h u m u yla seninkisi a rasına
d ü şm a n lık sokacağım; on u n
140
çocukları seni başın d a n yaralayacak, sense
topuklarından. Böylece Yehova kadını lanetledi,
ona doğum sancısını ve kocasına tabi olm ayı
verdi. A ğaca ya kla şıp onun sunduğu m eyveyi
y iy e n ad a m ı da lanetledi. 'Ekmeğini alnının
teriyle ka za n a ca ksın ' dedi. 'Ta ki toprağa
geri dönünceye kadar. Ç ünkü sen
topraktan oldun. T o zsu n ve toza
döneceksin.'" (Y aratılış 3:13 - 19)
 İ Ç İ M İ Z D E
H avva m iti b e lk i de m itle rin e n zen g in id ir,
ç ü n k ü T a n r ı’n m o n u söz d in le m e d iğ i iç in la ­
n e tle m e si, in sa d la rm , b ü y ü k a n a ta n rıç a y a ta p ­
tık la rı b in y ılla rı iz le y e n y e n i çağda ‘a tae çk illiğ in
ve k a d ıb ü z e rin d e k i y ü z y ılla r b o y u n c a s ü re c e k
b a s k ın ın b a ş la n g ıc ın a işa re t ed er.
H a v v a 'n ın K utsal K ita p 'ta k i u n v a n ı o la n
"B ütün C a n lıların A nası", M e z o p o ta m y a 'd a tü m
g ü çleri k e n d in d e to p la y a n ta n rıç a n ın adı o la­
ra k y a y g ın b iç im d e k u lla n ılırd ı. İb ra n î d in in d e
b u g ü n h âlâ, Y a ra d a n 'm b ü tü n y a ra tıc ı g ü ç le ri­
n in b ir te z a h ü rü o ld u ğ u iç in T a n r ı'n m ad ı YE-
H O V A 'nm aç ık ç a y az ılıp s ö y le n e m e y e c e ğ in e
in a n ılır. T a n r ı'n m T e tra g ra m (d ö rt h a rfli) o la­
ra k a n ıla n g ü çlü a d ın ın esra rı, b u a d m d ö rtte ü-
ç ü n ü n T a n rı'y la değil, H a v v a 'y la ilgili o lm a sı­
dır. YHVH h e m "hayat" h e m de "kadın" an lam ı-
K İ T A N R I Ç A Â Ş I K VE B A Ş T A N Ç I K A R | C
n a g elen , L atin h a rfle riy le E-V-E o la ra k y a z ıla n
İb ra n ic e H VH k ö k ü n d e n gelir. B u n a b ir İ h a rfi­
n in e k le n m e siy le ta n rıç a n ın adı y a ra tılış sö z cü ­
ğü h a lin e g elm iştir; b u M ısır’d a ve a n a ta n r ı­
ç a n ın h ü k ü m s ü rd ü ğ ü d iğ e r y ö re le rd e y ay g ın
b ir d ü şü n c e y d i. E ski çağ lard a y a ş a y a n la r g e r­
ç e k te n de ta n rıç a n ın a d ın ı s ö y le y e re k o n u n g ü ­
c ü n ü u y a n d ır a b ile c e k le r in e , o z a m a n ta n rı­
ç a n ın k e n d in i g ö ste re c e ğ in e in a n ırla rd ı. A ynı
in a n ç g ü n ü m ü z d e T ib e tli B u d istle r a ra s ın d a da
g ö rü lü r; B udistler, b e n liğ i e v re n in g ü ç le riy le
b ü tü n le ş tirm e k için, m e d ita s y o n s ıra s ın d a "ses­
siz s e s ” o ld u ğ u n a in a n d ık la rı OM gibi k u tsa l
se sle ri (m a n tra la r) te k ra rla rla r.
G n o stik m e tin le re göre, Â d e m 'i y a r a ta n
T a n rı değil, H a v v a ’dır. Â d e m ’in k a n d a n ve k il­
d e n y ara tıld ığ ı sö y le n ir. T a n rıç a ve b e r e k e t
ta n rıs ı in a n c ın d a ta n rıç a n ın y a ra tıc ı g ü c ü n ü
te m sil e tm e k ü z e re k ild e n ta n rı b e n z e r i b ir
a d a m y a p ılm a sı y a y g ın b ir u y g u la m a d ır. H av ­
v a 'n ın  d e m 'in k a b u rg a s ın d a n y a ra tılm ış o ld u ­
ğu e fsa n e sin in , H ıristiy a n lık ta n ö n ce v a r o lan
v e y e n i in a n c ı e tk ile y e n , to p ra k a n a d a n d o ğ an
v e y e n id e n d o ğ m a k iç in o n a d ö n e n k a h ra m a n -
ta n rı m itin in , -ataerk il b ir te rs in e ç e v rilm e si ol­
d u ğ u b u g ü n y a y g ın o la ra k b ilin iy o r. Ç ü n k ü
 d em ile H avva, to p ra k a n a n ın ço c u k larıy d ı;
o n d a n ç ık m ışlard ı ve ^ o n u n d a o n a d ö n e c e k le r­
di. (K utsal K itap 'ta sözü e d ile n toz, to p ra ğ ın b ir
m e ta fo ru d u r.) K utsal K ita p 'm c e n n e tte n k o v u ­
lu şla ilgili b ö lü m ü n ü n p e k çok y e rin d e , T a n rı
Y e h o v a 'n m y a ln ız c a y ıla n ın y a ra tıc ı g ü c ü n ü n
b ir te z a h ü rü o ld u ğ u y la ilgili açık ve y e te rli k a ­
n ıt v ard ır.
H avva'nın baştan çıkaran şarkısı, kadının temsil ettiği dö­
nüştürm e gücünün bir simgesidir. Âdem , y a n i erkek, H av­
va'nın, ya n i kadının kendisine verdiği elm ayı yem ekle İla­
hî düzeye yükselebilir.
l/ P * ,
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A Â Ş I K VE E - A Ş T A N Ç I K A R I C I

Y ılan sim gesi, a n a ta n rıç a n ın k e n d isin e y ıla­
n ı eş seçip o n u n la b irle ştik te n so n ra b ü tü n c a n ­
lıları doğurd u ğ u y o lu n d a k i d ah a eski m ito lo jiler­
d e n alın m ad ır.
Y ine G nostik m e tin le re göre, h a y a t a n la m ın a
g e le n H avva, "İyi Ruh"tur; "Â dem 'in 'H ay at'
T a n rıç a n m g ü ç le rin in g ü n a h k â r H av v a ile k u rta ­
rıcı T a n rı a ra sın d a p ay laşılm ası, k ilise b a b a la rı­ Havva arketipi
n ın k a d ın la ra k arşı geliştirdiği fo b in in k ay n a ğ ı­
dır, ç ü n k ü ta n rıç a artık sad ece ve sa d ece g eri dö­
n ü şü o lm a y an k a ra n lık b ir güçle ö zd eşleştirili­
y o rd u . C e n n e tte işle n e n g ü n a h ve b u n u n so n u ­
c u n d a c e n n e tte n ko- ilise b a b a la rın ın sayısız k e re an la ttığ ı b u Batılı k a d ın la r y ü z y ılla r b o y u n c a y a n lış a n la şı­

K
(H avva) diye çağırdığı
ışık d ü şü n c e sid ir ."42 v u lm a, h a y a tı b irlik te m itin reto riğ e ilişk in a n la m la rın ı b ir k e ­ la n ve a n la m ı ç a rp ıtıla n a y a rtm a y la ilgili ola­
H ıristiy a n lığ ın o r­ y a ra ta n iki zıt k u tb u n n a ra b ıra k ırsa k , h e r k a d ın ın y ü re ğ in e do­ ra k s u ç lu lu k d u y m a y a ö y le sin e ş a rtla n m ış la r­
ta y a çıkm asıyla b irlik ­ iki k a rşıt y a rım a ay rıl­ k u n a n çok d e rin b ir a n la m ı d a h a o ld u ğ u n u gö­ d ır ki, iç le rin d e k i b u a rk e tip in g ü c ü n ü h issed e-
te, tü m v arlık ların ta n ­ m a sı d e m e k tir. Bu reb iliriz. Â d em ile H av v a T a n rı ta ra fın d a n , m e z le r. Belki h e r k a d ın k e n d i sezg isel b ilg isi­
rıçası ve o n u n d ö n e m ­ y ü z d e n m u tlu lu k ve T a n r ı’n m s u re tin d e y ara tılm ışla rd ı. n in , doğal y a s a la rla u y u m iç in d e o ld u ğ u n u n
sel o larak ölüp y e n i­ eb ed î h a y a t a n c a k b u A m a T a n r ı gibi İlah î d eğil, in s a n d ıla r. C e n ­ fa rk ın d a d ır. A m a k e n d i g ü c ü n ü n b o y u tla rın ­
d en doğan sevgilisiyle iki ilksel y ara tıcı g ü ­ n e t b a h ç e s in d e m u tlu b ir y a ş a m s ü r e r le r k e n , d a n ve o n u n la n e le r y a p a b ile c e ğ in d e n h a b e r­
ilgili eski m it ikiye b ö ­ cü n y e n id e n b irle ş m e ­ H av v a y ıla n ın k ış k ırtm a s ıy la b ilg i a ğ a c ın ın sizd ir. H av a riliğ e ad ım a ta n k ad ın , r u h u n u n
lü n d ü . Bir yanda, siyle m ü m k ü n o lacak ­ m e y v e s in i y ed i. O y sa T a n r ı b u n u o n la ra b ilg isin e a ç ılır ve k e n d i iç in d e k i ila h i y an ı
G nostik ve ilk H ıristi- tır. y a s a k la m ış , ak si ta k d ird e tü m h ış m ın ı o n ­ b u lm a y a çalışır. Bu an lay ış, iç d ü n y a d a k i
y a n m e tin le rin e göre H a v v a 'n ın m ah­ la ra y ö n e lte c e ğ in i s ö y le m işti. H av v a y a ­ b u a ra y ış ta n tü m ü y le h a b e r­
ta n rıç a n ın tü m g üçle­ k û m ed ilm esi b azı g er­ sa k m e y v e y i ta d ın c a o n u 03 d e le z z e tli b u l­ siz o lan y irm i-o tu z yıl ö n ­
r in in m ira s ç ıs ı o la n ç e k le ri y a n s ıtıy o r ol­ d u ki, Â d e m 'i de e lm a y ı 3^em esi için c e sin e g ö re b u g ü n b elk i
H avva, b u y ara tıcı gü­ m a lıd ır. İlk G n o stik k a n d ırd ı. İşte g ü n a h ın e sa sı b u y d u . d a h a p o p ü le rd ir.
c ü n d e n so y u lu p a ta e r­ m e tin le r, eski çağlarda A ğ acın te m s il e ttiğ i bilg i ila h i bilgi, H a v v a 'n ın te m s il
killik ta ra fın d a n g ebe­ k a d ın la rın k e n d i cin s­ b ir b a ş k a ifa d e 3d e a 3n lm lan- e ttiğ i a rk e tip , aşk b a h ­
liğin ve d o ğ u m u n b ir le rin i ve so y ların ı so n ­ ıu a 3?dı. T a n r ı b u b ilg iy i k ıs ­ siy le ilg ilid ir. K ad ın ın
ara cı h a lin e getirildi. su za k a d a r la n e tle y e n k a n ç lık la k o ru y o rd u , ç ü n ­ y o lu a şk y o lu d u r; aşk
E rkek ta n rın ın la n e ti T a n rı'y a ald ırış e tm e ­ k ü b u y a ln ız c a o n a aitti. o n u n iklim i, v a ro lu ş biçi-
yüzünden m ahkûm m e eğ ilim in d e o ld u k ­ H a v v a m e y v e 3d y e m e k ­ H m id ir. E ğer çağ d aş k ad ın
edildiği d o ğ u m sancısı, la rın ı b elirtir. A slında, le, b ilg in in a k ta rıc ı değil, aşk ın y ü re ğ in d e y e ş e r m e ­
y ü zy ılla r b o y u n c a m il­ H a v v a ’n ın g ü n a h ı ve d ö n ü ş tü r ü c ü o ld u ğ u n u , sin e izin v e rir ve e ğ e r aşk
y o n la rc a k a d ın ın k a d e ­ c e n n e tte n k o v u lm a o n u İn s a n î d ü z le m d e n o n u n için b ir m e d ita sy o n a
ri oldu. Eski ta n rıç a d a m iti o lm a sa , H ıris ti­ ila h i d ü z le m e ç ık a rd ığ ın ı d ö n ü ş ü rs e , o z a m a n T a n rı da
o lduğu gibi, ö lü m ü ge­ y an lığ ın te m e lle ri b ir ­ fark etti. E lm a y ı Â d e m ’e s u n ­ iç in d e k e n d iliğ in d e n b ü y ü y e c e k tir.
tire n y in e oydu, am a d e n çok zayıflardı. "Yı­ d u ğ u n d a , o n a d a T a n r ı o lm a, y a m Yok e ğ e r k a d ın aşk te c rü b e s in in ilahi
sevgili ta n rı-k ralım di­ lan, m e y v e ağacı ve a 3^ d m la n m a o la n a ğ ın ı s u n m u ş o ld u . jJŞ g ç y ö n ü n ü b u la m a z sa , o z a m a n T a n rı'y ı
r iltm e g ü cü e lin d e n k ad ın olm asa, n e c e n ­ D o ğ u ’d ak i b irç o k d in se l ak ım d a, e rk e k h a k i­ da b u la m a y a c a k tır.
alınm ış, e rk e k b ir ta n rıy a v erilm işti. Kilise b a b a ­ n e tte n k o v u lm a n e k aşları çatık b ir y arg ıç n e ce­ k a te b ir k a d ın ara cılığ i 3da u la şır. Ö rn e ğ in T an - K ad ın ın 3^erine g etird iğ i h e r göreve, y ap tığ ı
la rı H avva'yı ö lü m ü n cisim leşm iş h ali o larak h e n n e m n e de so n su z a k a d a r sü re c e k b ir ceza tr a in a n c ın d a ö ğ re tm e n , y a n i g u ru , b ir k a d ın ­ h e r işe, v ü c u d u n u n h e r h a re k e tin e , ağ zın d an
gördü ve b aşlan g ıçtak i m iti b ö y le ç a rp ıtm a la rı o lu r ve b u d u ru m d a k u rta rıc ıy a da ih tiy aç k al­ dır. E rkeği a k ıld a n u z a k la ş tırır ve c in se l k e n ­ çık an h e r söze y ü k le d iğ i aşk m esajı, in sa n lık
h e m k a d ın la rın h e m de e rk e k le rin psikolojisi m az. O za m a n tü m H ıristiy a n teo lo jisin in te m e l­ d in d e n g e ç m e sa y e s in d e g e rç e k b ilg iy e u la ş tı­ için c a p ca n lı b ir d in olabilirdi; ç ü n k ü b u tü r
ü z e rin d e m ü th iş o lu m su z etk ile rd e b u lu n d u . le ri sa rsılm ış o lu r ."43 rır. Bu k a v ra y ış b ize y a b a n c ı g eleb ilir, ç ü n k ü m e s a jla rın ara cısı d a im a k a d ın o lm u ştu r.

144 145
 5. BÖLÜM

Anne

A nnelik m ucizesi - Sonsuz geri d ö n ü şü n sim gesi olarak a n n e arketipi -

A na tan rıça n ın sim gesi olarak d olunay - Kraliçe îsis -
İsis arketipi - Eleusis ayinleri: D em eter ve Persefone -
D em eter'in a n n e arketipi - P ersefo n e'n in kız çocuk arketipi -
A nnelikten azizeliğe: p u tp ere stlik ten H ıristiyanlığa geçiş -
T an rı'n m an n esi Bakire M eryem - M eryem arketipi
 Ç İ M İ Z D E K
Annelik mucizesi
n n e a rk e tip i m ito lo jik ve p sik o lo jik k av ­
A ra m la rın b e lk i de e n k a rm a şık o la n la ­
r ın d a n b irisid ir. Ç ü n k ü b u a rk e tip a n a
ra h m i iç in d e k i h ay a t, z a m a n ç e rç e v e sin in d ı­
şın d a k i k a ra n lık ta v aro lu ş, d o ğ u m tra v m a sı
a n n e y le ço c u ğ u n "bir"liği, ra h m in k u şa tıc ı
v a ro lu ş u n a g eri d ö n m e özlem i, in sa n o ğ ­
lu n u n k ö k e n iy le ilgili iç g ü d ü sel bilgi
gibi d ü ş ü n c e le ri b illu rla ştırır.
A na r a h m in e d ü şm e , geb elik ve
doğ u rm a, k a d ın ın a rk e tip se l ta ri­
h in d e ö n e m li b ir eşiği te m sil ed er. 1
G eb elik d ed iğ im iz fizik sel olgu
esas itib arijd e b ir m u c ize say ılab i­
lir, ç ü n k ü k ad ın k e n d in i çoğaltıp
d ü n y a y a y e n i b ir ca n g etirir. Do-
kuz ay b o y u n c a m a d d e y ara tır, fn r
b e d e n i b iç im le n d irir ve özü canlı
m a d d e y e d ö n ü ş tü re n b ir sim y ac ı gibi
k e n d i için d e b ir töz y a ra tır. G ebelik a y­
larında. k ad ın pırıl p ırıl p arla r, gözbebekle-
ri g en işler, e tra fın a güzellik, m u tl u lu k ^ e n eşe
yayar. U sta b ir b ü y ü c ü gibi, n e k a d a r v e rirse o
k a d a r alır ve ru h u y la b e d e n i ara sın d a, o n u b a ş­
ka k o şu llard a p ek u la şam ay ac ağ ı b ir d o ju ım u n
d o ru ğ u n a u la ştıra n b ü y ü le y ic i b ir d aire y ara tır.
Psikolojideki e n te m e l sa p ta m a la rd a n biri,
y e tişk in ilişk ile rim iz d e k arşılaştığ ım ız z o rlu k ­
la rd a n pek ç o ğ u n u n k ö k le rin in ço c u k lu ğ u m u z ­
da o ld u ğ u d u r. Ç ocuğun g e lişim in d e k i ilk y ed i
yıl, so n rak i b ü y ü m e n in te m elid ir. A n n e ve b a ­
b ay la özellikle de a n n e y le ilişkiler, d ü n y a y a b a ­
kış, k o rk u lar, a rz u la r ve k av ra y ış ta rz ı h e p b u
e rk e n d ö n e m d e şek ille n ir. Bu ço c u k lu k te c r ü ­
146
. İ T A N R I Ç A
b e le ri k işiliğim izi ve d ü n y a y la nasıl ilişki k u rd u ­
ğ u m u z u b iç im le n d irir. Yıllar yılı taşıy acağ ım ız,
h a y a tım ız d a b ir “dü ğ ü m " o lu ş tu ra n p sikolojik
eğ ilim lerim iz b u d ö n e m in ü rü n ü d ü r. Bir p sik o ­
lo g u n y a rd ım ıy la s o ru n u n k ö k ü n ü k e ş fe tm e k
y ıllarım ız ı alab ilir ya da d a h a k ö tü sü so ru n
h iç b ir z a m a n ço c u k lu k ta k i b ir o lay la
ilişk ile n d irilm e z ve ö le n e k a d a r u ğ u r­
su z b ir gölge gibi bizi ta k ip ed er. A n­
n e n in , y a n i çocuğu d ü n y a y a g e tire ­
n in rolü, b u n e d e n le te m e l b ir
ö n e m taşır; ç ü n k ü o, ço c u ğ u n ru ­
h u n d a k i h a y a tla ilgili iç te n d u y g u ­
la rı ve b a ş k a la rıy la o lan ilişk ileri
b iç im le n d ire n k ad ın sı özü te m sil
ed er. Ç ocuk nasıl d a v ra n a c a ğ ın ı ve
s e z g ile rin e n a s ıl g ü v e n e c e ğ in i
o n u n g özleri ve d u y u la rı sa y e sin d e
ö ğ ren ir. H em y e tişk in k a d ın la r h e m
de y e tişk in erk e k ler, k e n d ile rin e a n n e ­
le ri ta ra fın d a n ö ğ retilm iş, özellik le ev ve
ailey le ilgili p ek çok alışk an lığ ı sü rd ü rü r.
D oğum ve a n n e lik te c rü b e s i b ö y le c e m ito lo ­
jin in b ü y ü k e v re n in e ta ş ın a ra k e ş y a n ın ta b ia tı­
n ı aç ık la y a n b ir yasaj^a d ö n ü ş ü r. Y ery ü zü to p ­
ra k an a, su ise e v re n in k a y n a ğ ı o la n ra h im
o lu r. V aro lu şu n h e r b ir z e rre si, a n n e ark e tip i-
n in te m sil ettiğ i so n su z g eri d ö n ü ş m itin e -an a
r a h m in e d ü şm e , doğ u m , h a ya t, ö lü m ve y e n i­
d e n doğuş- tab id ir.
A n n e ilk öğretmendir. İyilik ile kötülüğün kapılanın açar ve
çocuğu oradan sevgiyle varoluşa geçirir.
 i Ç i M İ Z P E K İ T A N R I Ç A A N N E

Sonsuz geri dönüşün simgesi olarak anne arketipi

ir a rk e tip i iki a n a y o ru m a göre ç ö z ü m le y e ­ dını, ü ste lik y aln ızca özel a la n d a değil, to p lu m ­ sa n ö z e llik le rin e sa h ip ilk ilah i v a rlık o ld u ğ u n a p a n y a 'd a n R u sy a'd ak i U ra lla r'a k a d a r tü m Av­

B biliriz. A rk etip b ir d ü zeyde, ta rih b o y u n c a

p ek çok k işin in paylaştığı k o le k tif bilinçd ı-
şına, y an i o a rk e tip le k arşılaşıld ığ ın d a v a r olan
sal ve d in sel te c rü b e le ri aç ısın d a n da etkiler.
T ü m g ü ç le ri e lin d e to p la y a n m ito lo jik a n a
ta n rıç a fig ü rü n ü n , in sa n o ğ lu n u n y ara ttığ ı, in-
in a n ılır. A n a m ito lo jisin in k ö k le ri ta rih ö n ce si
ç a ğ la rd a d ır ve a rk e o lo jik b u lg u la r b u fig ü rü n
y ü z y ılla r b o y u n c a esk i M e z o p o ta m y a 'd a ve îs-
r u p a 'd a y a ş a y a n k ab ile ve to p lu lu k la rın d in se l
ve to p lu m sa l y a p ıs ın ın m e rk e z in d e y e r ald ığ ın ı
k a n ıtla r. A n a ta n rıç a m itin e b ir dizi g ü çlü sim ­
te p k i ve d av ra n ış ta rz ın a özgü b ir psikolojik eği­ ge eşlik ed er; b u n la r b in y ılla r b o y u n c a k u şa k ­
lim i te m sil eder. Bir b a şk a düzey d e, kişisel bi- ta n k u şağ a, k ü ltü r d e n k ü ltü re g e ç e re k b u g ü n ­
A rketipler kişisel bilinçdışmı etkiler; algılama gücüne göre Bilinçdışının güdüm ünde yapılan resim, bir arketiple ilgili
lin çd ışm ı etkiler, y a n i b ire y in te k il ve k e n d in e k ü Batı d in le rin in te m e lle rin i o lu ş tu rm u ş tu r .44
bilinçdışmı biçimlendirir. Rüyalarım ızda, trans benzeri du­ kişisel tecrübemize ait simgeleri ortaya çıkarır. H er şeyi ku­
özgü psikolojik eğ ilim lerin i o rtay a çıkarır. A n n eliğ i te m sil e d e n ila h e n in b ir sim g esi de
rumlarda, sezgi anlarında bize görünen simgelerin çözüm ­ şatan bir ruhsal güç olan anne arketipi, ortasında motifler
A n n e ark e tip i ta n rıç a m itolojisiyle ilgili tü m gök ile y e rin a n n e n in g ö v d esin d e b u lu ş m a s ı­
lenmesi, arketipin anlam ını ortaya çıkarm am ıza yardım cı bulunan bir daire olarak çizilebilir. A n n e arketipi ruhu­
ark e tip le r a ra sın d a k o le k tif b ilin çd ışm ı b e lk i de dır; ç ü n k ü a n n e b ir y a n d a n İn sa n î ö z e llik le rin
olur. m uzdaki arketipsel kökenin simgtsidir.
e n çok etk ile y en d ir, ç ü n k ü h e m erkeği h e m k a ­ v ü c u t b u lm a sıd ır, b ir y a n d a n da h e r şe y in oluş-

150 151
 i Ç i M İ Z P E K İ
.v,->'* *-
m a sın d a , b e s le n m e s in d e ve d ü n y a y a g e tirilm e ­
sin d e rol o y n a y a n ilah i y a s a n ın a ra c ısı ve b a ş la ­
tm ışıdır. Eski ça ğ la rd a b e b e k b e k le y e n k a d ın la ­
rın göksel a n a n ın ira d e sin e v ü c u t k a z a n d ırd ık ­
la rın a, b u ira d e y i sü re k li k ıld ık la rın a in a n ılırd ı.
Y ani o n la rın in sa n i yazgısı, dişilik ilk e sin e özgü
y a s a n ın b ir y a n sım a sıy d ı.
A n n e a rk e tip i ru h u m u z d a k i ark e tip se l k ö k e ­
n in sim gesidir. Bizi y a ra ta n , b ir z a m a n la r göbek
b ağıyla bağlı o ld u ğ u m u z m e rk e z i te m sil ed er.
D o ğ u m d an sonra, göbek bağı k e s ilin c e b u b ağ
ru h u m u z d a ve d u y g u la rım ız d a v arlığ ın ı sü rd ü ­
rü r. M itoloji ve d in le r ta rih i b o y u n c a e rk e k le rin
ve k a d ın la rın k ö k e n le olan b a ğ la rın ı h e p ilahi
o lan la k u ru la n b ir b ağ o la ra k ifade e tm e y e çalış­
tık ların ı g ö rü rü z. Ö rn e ğ in dağlar, gebe k ad ın ın
g ö rü n ü şü n ü an d ırd ık la rı için k u tsa l k ab u l ed il­
m işlerdi; ç ü n k ü y e ry ü z ü n ü g ö k y ü z ü n e b ağ lıy o r­
la r ve h e m ilahi h e m de d ü n y e v î ilk e le rin bir. te ­
za h ü rü sayılıy o rlard ı.
Ö lü le rin g ö m ü lm esi, b e d e n in y e n id e n doğ­
m a k ü z e re a n a y a (to p ra k b ü y ü k a n a o la ra k gö­
rü lü y o rd u ) d ö n d ü ğ ü y o lu n d a k i ö rtü k in a n ç ta n
152
T A N R I Ç A
k a y n a k la n ır. İ n s a n o ğ lu n u n k a d e riy le ilgili m i­
tolojik ve d in se l b ak ış -doğum , h ay a t, ö lü m ve
y e n id e n doğuş- b itk isel y ılın to h u m e k m e , ü r ü ­
n ü n b ü y ü m e si, h a s a t ve k ış b o y u n c a ö lü m b iç i­
m in d e k i ş e m a sın ı iz liy o rd u .45 A slın d a Batı d in ­
leri, h a y a tı d ö n g ü se l o la ra k g ö re n ve y e n id e n
d o ğ u şla ilgili dişil ilk e n in b elli d ö n e m le rd e y a ­
ra tm a ve d ö lle m e y le ilgili eril ilk e y le b ir le ş m e ­
sin e b ağ lay an , g e ç m işin ta rım to p lu lu k la rın d a n
k a lm a b ir m ira stır. Eski çağ lard a y a ş a y a n la r h e r
y a ra tılış ın b ir k o zm o g o n i (e v re n d o ğ u m ) e d im i­
n in y a n s ım a sı o ld u ğ u n a in a n ırla rd ı; b u n a g öre
h e r y a ra tılış d ü n y a ve h a y a tın k e n d is in in ilahi
y a ra tılış ın ın b ir te k ra rıy d ı. B itk ilerin ve ü r ü n le ­
rin h e r ilk b a h a rd a y e n id e n y ara tılışı, h a y a tın
y e n id e n b aşlay a ca ğ ın ı g ö ste rd iğ in d e n , z a m a n ın
y e n id e n d o ğ u şu n u n b ir sim g esid ir. Bir ço c u ğ u n
d o ğ u şu da k u şk u su z ay n ı d ü ş ü n c e n in b ir b a şk a
ifad esid ir.
A na ta n rıç a k e n d i d o ğ u rg a n lığ ıy la to p ra ğ ın
ü re tk e n liğ in i, b itk i ve in s a n h a y a tın ın d e v a m ı­
n ı sa ğ la m a k için ta rım ş e n lik le rin e b a ş k a n lık
e d e rd i.
Ana tanrıçanın simgesi olarak dolunay
y, N eo litik Ç ağ 'd an O rtaç ağ s a n a tın a v a­
A rın c a y a k a d a r h e m e n h e m e n k e sin tisiz
o la ra k ta n rıç a fig ü rü y le b ir ara d a d ü ş ü ­
n ü lm ü ş tü r. G ü n ü m ü z d e de çağdaş H ıristiy a n
s a n a tın d a B akire M ery em im g e sin in y a k ın ın d a
g ö r ü lü r .46
Ay y aln ızc a g e c e n in e s ra re n g iz g ü ç le rin in
şiirsel ve esin v erici b ir m e tafo ru o lm a k la k a l­
m az, a y n ı z a m a n d a çeşitli e v re le riy le o k esin
dişilik ilk e sin i de te m sil ed e r. G ü n ü m ü z d e Av­
ru p a 'n ın k ırsal k e s im le rin d e 3^ 33^311 k ö y lü le ­
rin â d e tle ri de b u n u g ö ste rir. T a rım to p h u n la rı
için, eski çağ lard a old u ğ u gibi b ir y ıld a 011 üç ay
v ard ır, ç ü n k ü ay y ıld a on üç kez b ü y ü r ve k ü ­
çü lü r. A ym h a re k e tle ri h esab a k a tılm a d a n to ­
h u m ek ilm ez, ta rla sü rü lm e z , h a s a t k a ld ırıl­
m az. H av a ta h m in le ri, 33011 k o n u m u n a ve e v r e ­
sin e, b ir de a k şam çık an rü zg â ra b a k ıla ra k doğ­
ru b iç im d e y ap ılır. A3011 nasıl g ö rü n d ü ğ ü n e b a ­ Mecdelli M eryem (Mcıricı Magdelana) ikıhî dünya ile insan­
k ılarak , çiftlik h a y v a n la rı g ec eleri ya d ışa rıd a ların dünyası arasında aracılık eden kııtsal bir fahişeydi.
b ıra k ılır y a da a ğ ılla rın a so k u lu r. Birçok d ild e O nun mucizeler gerçekleştirebildiğini anlatan mitler var­
"a y sar” sözcü ğ ü a n la m ın ı, ay in e rk e k le rin , k a ­ dır. Bunlardan birinde, Isa'yı dirildikten sonra görüp onun­
d ın la rın ve h a y v a n la rın ru h sal d u ru m la rın a la konuştuğu -ki bıınıı gerçekleştiren ilk kişinin o olduğuna
y ap tığ ı e tk id e n alır. inanılır- anlatılır. Buna göre Mecdelli Meryem hem en ko­
D o lu n ay , a 3' d ö n g ü s ü n ü n o rta sın d a , b ü y ü - şup gördüklerini diğer havarilere anlatm aya gider. Yolda
y e n ve k ü ç ü le n 33011 a ra sın d a y e r alır. O n u n Pontius Pilatus'a rastlar, ona bu nuıcezevi haberi verir. Pi-
3aıv arlak lığ ı ve tam lığı, çağ lar b o y u n c a k a d ın ın latııs ondan bunu kanıtlam asını ister. O sırada oradan, bir
g eb e lik ve an a lık p o ta n s iy e lin in ek sik siz ifad e­ sepet yu m u rta taşıyan bir kadın geçmektedir. Mecdelli Mer­
sin i te m sil e tm iştir. K adın b e d e n i g eb elik ve yem yum urtalardan birini alıp Pikıtııs'a uzatır; yu m u rta
d o ğ u m sıra sın d a fiziksel d o ru ğ u n a v arır, ç ü n k ü kıpkırm ızı kesilir. Bu efsanevi olaya tanıklık etm ek üzere,
b u d ö n e m e n b ü y ü k fiziksel g ü cü ve b ü tü n lü ğ ü Kudüs'teki onun adını taşıyan katedrale, Mecdelli M eryem'i
elinde renkli bir y u m u rta tutarken gösteren güzel bir heykel
g e re k tirir.
yaptırılm ıştır. Heykelin başını çevreleyen hale, ayın verdi­
B ugün p e k çok k a d ın d a h a doğal y o lla rd a n
ği, m istik olanı görebilme yeteneğini simgeler.
d o ğ u m y a p m a y ı te rc ih e tm e k te d ir. Ö rn e ğ in do-
155
I Ç İ M İ Z P E K İ T A N R I Ç A A N N E

ğ u m s a n c ısın ı y o k e d e c e k m o d e rn ila çları al­

m a m a k ta d ır, ç ü n k ü b u y ö n te m le r a n n e n in do­
ğ u m la o lan doğal b a ğ ın ı g e v şe tm e k te , ay rıc a
ço cu ğ a p sik o lo jik z a ra r v e rm e olasılığı da b u ­
lu n m a k ta d ır. A n n e le r b e d e n in sa n cı ve k a sıl­
m a la rı sa y esin d e , d o ğ u m s ıra s ın d a ç o c u k la te ­
m a s la rın ı s ü rd ü rm e y i ö ğ re n m e k te d irle r. G eb e­
lik s ıra s ın d a k i n e fe s eg z ersizleri, v ü c u d u n s a n ­
cıy la b a ş a çık a b ilm e sin e y ö n e lik doğal b ir y a r­
d ım c ıd ır. A y rıca k a d ın la r ay m g ebelik, d o ğ u m
ve a n n e lik te c rü b e s in in ta m lığ m m sim g esi ol­
d u ğ u n u n da g id e re k d a h a çok fa rk ın a v a rm a y a
b a ş la m ışla rd ır.
A y m sim g e se l n ite liğ iy le ilgili y o r u m ç a lış­
m a la rı e n a z ın d a n İtaly a, F ra n sa , İs p a n y a ve
P o rte k iz gibi K atolik ü lk e le r d e b u g ü n d e v a rlı­
ğ ın ı s ü rd ü rm e k te d ir . Bu ü lk e le r d e a n a la rın
a n a s ı B ak ire M e ry e m 'e b a z e n K ilise n in Ayı,
B izim A y ım ız y a d a R u h sal A y gibi a d la r v e r i­
lir. K a d ın la r g e b e lik d ö n e m in i, a y m g ö k y ü ­
z ü n d e d o k u z k e z g ö rü n ü p k a y b o lm a s ın a g ö re
h e s a p la y a b ilirle r; ç ü n k ü a y m d o k u z u n c u d ö n ­
g ü s ü n d e n s o n ra b e b e ğ in k e s in lik le d o ğ ac ağ ı­
n a in a n ılır.
Solda: arketipsel anne genel­
likle, kozm ik besleme gücünü
sim geleyen çok sayıda m e­
meyle tasvir edilirdi. Sağda:
Kraliçe Isis'i başında inek
b oyn u zla n ve güneş diskiyle
temsil eden bir M ısır figürü.
Eski Mısır'da, inek sütü anne­
nin besleyici gücünü temsil et­
tiğinden, inek kutsal bir hay­
v a n sayılır, genç prensler
simgesel olarak ilahi annenin
özelliklerini edinebilsinler di­
ye yalnızca inek sütüyle besle­
nirdi.
Kraliçe
u c iu s A p u le iu s'ta n a lm a n aşağ ı­
L d ak i b ö lü m ü n de g ö ste rd iğ i
gibi, M ısır h iy e ro g lifle ­
rin d e İsis'e “çok a d lı” d e n ir­
di. A m a M ıs ır'ın K ra liç e
İsis'i h e r şe y d e n ö n ce ila h i
b ir a n a y d ı ve b u özelliği n e ­
d e n iy le o n a E ski M e zo p o ta m ­
y a 'n ın b irç o k ü lk e sin d e tapı-
lırd ı. G üçlü İsis m iti d a h a s o n ra
Y u n a n lıla r ta ra fın d a n d e v ra lın d ı
a y rıc a H ıristiy a n lık ta k i k u ts a l a n a
im g e sin e de esin k ay n a ğ ı oldu. A ltın
E şek, esk i ç a ğ la rın b ü y ü k a n a ta n rıç a s ın ı te m ­
sil e d e n K raliçe İsis'in k la sik e d e b iy a tta k i e n
k a p s a m lı ve e n e sin d o lu ö y k ü sü d ü r.
Ö y k ü d e L ucius A p u leiu s g e c e y a rısı b ir d e n ­
b ire k o rk u y la u y a n ır. A n n e liğ in ve dişil g ü c ü n
ta m ifa d e sin in sim g esi o la n d o lu n a y , g ö k y ü z ü n ­
de p ırıl p ırıl p a rla m a k ta d ır. L u ciu s A p u le iu s b u ­
n u n , ta n rıç a n ın e n g üçlü, e n k u d re tli z a m a n ın ı
yaşadığı, e n m a h re m , e n gizli sa a t o ld u ğ u n u
h iss e d e r. O n a d u a e ttik te n so n ra y e n id e n y a tıp
u y u r. K raliçe İsis rü y a s ın d a o n a g ö rü n ü r ve
k e n d is in i şö y le ta rif ed er:
"İşte Lucius, ben geldim; ağlam aların ve
duaların beni sa n a getirdi. Ben b ü tü n varlıkların
doğal anası, b ü tü n doğa güçlerinin hâkim i, b ü tü n
d ü n ya la rın ilk evladı, ilahi güçlerin başı,
cehennem deki herkesin kraliçesi, cennettekilerin
efendisiyim , tek başına ve b ü tü n tanrı ve
tanrıçaların tek biçim iyle kendim i gösteririm.
G ökyüzündeki gezegenlere, denizlerden esen
sağlık dolu rüzgârlara, cehennem in
kederli sessizliklerine düzenini
veren benim. D ü n ya n ın her
yerinde in sa n la r çeşitli
biçimlerde, fa rklı âdetlerle,
birçok adlar altında benim
adım a, benim ilahi gücüm e
taparlar. B ü tü n insanların
ilki olan Frigyalılar
Pessinos'ta ban a Tanrıların
A n a sı der; kendi topraklarından
fışkıra n Atinalılar; beni Kekropios
M inervasi; denizler fa tih i K ıbnslılar
Pafos Venüsü; ok ta şıya n Giritliler D iktinos
D ianasi; üç dil ko n u şa n SicilyalIlar cehennem in
Proserpinasi; Elenisliler T anrıça Seres diye bilir;
kim i Juno der, kim i Bellona, kim i Hekate, kim i
R am nusia; doğuda oturan ve güneşin sabah
ışıklarıyla a yd ın la n a n her iki türden
E tiyopyalIlar ile her türden eski öğretinin ustası
olan ve kendilerine özgü uygun törenlerle bana
ta p a n M ısırlılar ise beni gerçek adım la, Kraliçe
İsis olarak çağırır. İşte, senin kaderine ve
sıkıntılarına a cım a ya geldim; seni kayırm ak,
sa n a ya rd ım etm ek için buradayım ; ağlayıp
sızla n m a yı kes, b ü tü n üzü n tü lerin i bir kenara
koy, çü n kü ilahi takdirim sayesinde sağlıklı bir
g ü n başlıyor.’’47
K raliçe İsis, Y er T a n rıs ı Geb ile Gök T a n rısı
N u t’u n b ir le ş m e s in d e n d o ğ m u ş, E ski M ısır'd a
a n a la rın a n a sı o la ra k ta p m ılm a n m y a n ı sıra
e k in ve b e r e k e t ta n rıç a s ı o la ra k da k ab u l ed il­
m iştir. E rk e k k a rd e şi O siris'le e v le n e re k oğulla-

154 155
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A

rı H o ru s'u d o ğ u rm u ştu r. M ısır m ito lo jisin e göre,

İsis bu ğ d ay ve a rp a n ın y ab a n î olarak yetiştiğ in i
görür, b u n u n ü z e rin e kocası O siris b u n la rı y e tiş­
tirm e y ö n te m le rin i h a lk ın a ö ğ re te re k h e m s e r­
v ete k av u şu r h e m de o n la rın saygısını kazan ır.
O siris'in erk e k k ard e şi k ısk a n çlığ ın d an O siris’i
ö ld ü rm e k için b ir p la n y a p a r ve o n u b ir sandığa
k ap a ta ra k Nil N e h ri'n e atm ay ı b aşarır. İsis, O si­
ris’i a ra m a k için n e h rin d eltasın d ak i b atak lık lara
doğru u zu n b ir y o lcu lu ğ a çık ar (y e ra ltın a y o lc u ­
lu ğ u n b ir m e tafo ru ). Bu arada, ta n rın ın b e d e n i­
ni ta şıy a n sa n d ık Biblos y a k ın la rın d a k ara y a v u ­
r u r ve o rada b ird e n b ire güzel b ir fu n d a b ü y ü y e ­
rek sandığı g ö v d esin in için e saklar. İsis, Biblos'a
g elince ağacın göv d esin e k o k u lu y ağ lar d ö k er ve
o nu b ir bezle sarar. B iblos'tan içinde k o ca sın ın
b e d e n i b u lu n a n sandığı alarak ay rılır a m a oğlu
H o ru s'u ziy aret e d e rk e n sandığı saklar. Ne v ar
ki O siris'in k ısk an ç e rk e k k ard e şi y a b a n d o m u z u
avına çıktığında sandığı b u lu r ve o n u on dört
parçaj^a ay ırıp dö rt b ir y a n a saçar. K raliçe İsis
sabırla h e r p arçayı b u lu r, ta n rın ın g ö rü n tü sü n e
u y g u n b ir b iç im d e kille şe k ille n d irip h e r parça-
yı o n u b u ld u ğ u b ö lg e n in b a ş ra h ib in e e m a n e t
eder. H er rahibe, k e n d isin e O siris'in tü m b e d e ­
n in i verdiğini; çağlar b o y u n c a o n a saygı d u y u ­
lu p tap ılm ası g erek tiğ in i söyler. O siris'e M ısır'ın
b ü tü n b ö lg e lerin d e tapılır. $
İsis ve O siris m iti, b irb irin i iz le jm ı m e v sim ­
le rin so n su z d ö n g ü sü y le ilgili güçlü b ir aleg o ri­
dir. O siris, M ısır'ın te m e l b e sin i olan b u ğ d ay ı
te m sil eder. B uğdayın a rtık y e tişm e d iğ i kış
m e v sim in d e o n u n ö lü m ü n e ağ lan ır. B irden b ir
fu n d a n ın b itm esi, b a h a rd a ta rla la rd a to h u m la ­ y a la rm ı b ıra k m ışla rd ır. B u n u n ard ın d a, aslın d a
rın filiz v e rm e s in in m e ta fo ru d u r. N asıl îsis se v ­ ö lü m ü n , ta n rıla rın d ü ze n le d iğ i so n su z lu k d ö n ­
gili k o casın ı b eze sarm ış, o n a k o k u lu y ağ lar s ü r ­ g ü sü n d e geçici b ir d u ra k o lduğu in a n c ı y atar.
m ü ş ve o na so n su z b ir h a y a t v e rm e k için güçlü İçin d e ta n rın ın b e d e n in in b u lu n d u ğ u s a n d ı­
b ü y ü le r j^apm ışsa, M ısırlılar da bu tö re n i ta k lit ğın p a rç a la rın ın d ö rt b ir y a n a sa çılm ası ise, h a ­
e d e re k ö lü le rin i m u m y a la m ışla r, o n la rı p ira ­ sat za m a n ı b u ğ d a y ın b iç ilm e sin in b ir sim g e si­
m itle re k o y a rk e n y a n la rın a y iy e c e k ve özel eş- d ir^

156
 A N
İ sis arketipi
a n rıç a İsis'e, in s a n o ğ lu n a ve to p ra ğ a z e n ­
T g in lik le r v e re n b ir k ra liç e o la ra k b ü tü n
esk i M e z o p o ta m y a ’d a ta p ılırd ı. O n u n
g ü ç le ri h e m ila h i h e m de İn san îy d i, ç ü n k ü ço­
cu ğ u H o ru s 'a g eb e k alm ış, o n u M ısır k ra lı ol­
m a k ü z e re y e tiştirm iş ve h e r k a d ın gibi k o c a sı­
n ın ö lü m ü n e y as tu tm u ş tu . A n n e ve O siris'in
h a y a t a rk a d a şı o la ra k rolü, M ısır d in in in m itik
b a ğ la m ın d a y ü c e ltilm işti; ç ü n k ü İsis fig ü rü , b ü ­
tü n v a rlık la rın k a y n a ğ ın ın ve dişil g ü c ü n m e r ­
k e z in in v ü c u t b u lm u ş h aliy d i.
İsis ark etip i, a n n e n in ta m o lg u n laşm ış g ü cü ­
n ü te m sil ed er. Bir k a d ın ın b u ro lü y a ş a m a sın ın
farklı y o lları vardır, am a İsis a rk e tip i a k tif h ale
geçtiğinde, k ad ın ö tek i d ü n y a y a ait g ü çlerle te ­
m a s h a lin d e o ld u ğ u n u h issed eb ilir. G ebelik, ço­
cu k d o ğ u rm ak ve an n elik , İsis k ad ın ı için b ilin c i­
n in b ir h a re k e tin i, k e n d i k işisel k a d ın lık g ü cü ­
n ü n o rtay a çık m asın a do ğ ru atılm ış b ir ad ım ı
te m sil eder. İsis an n esi, h a y a tın iç in d e n akıp git­
tiği b ir geçit gibi v aro lu şu n m e rk e z in d e d u ru r ve
k e n d i h a re k e tin in , c a n lıların v arlığ ın ı s ü rd ü rm e ­
sin i sağlayan, doğadaki sü rek li y e n id e n d o ğ u şu n
z o ru n lu b ir te k ra rı o ld u ğ u n u n fark ın d ad ır.
Bu y ü z d e n İsis k a d ın ı a n n e liğ i y e n i b ir h a y a ­
ta a ra c ı o lm a k b iç im in d e y aşar; b e b e k te n d u y ­
d u ğ u g u ru r ve b e b e ğ in tü m ü y le o n a ait o lm ası
ve o n u n d ü n y a g ö rü şü n e u y g u n b ir b iç im d e y e ­
tiş m e si arz u su , b ü tü n b u n la r ik in c i p la n d a k a ­
lır. İsis an n e si, ço c u ğ u n g e lişm e si b o y u n c a
o n u n b ire y se lliğ in i ko llar, k e n d i k o rk u ve a rz u ­
la rın ın ço c u ğ u n ru h s a l d ü n y a s ın a d am g a v u r ­
m a m a s ın a ö ze n g ö sterir.
İsis, b a k ire a n a o la ra k saygı g ö rü rd ü ve çoğu
159
15Ö
N E
z a m a n H o ru s ’u e m z irirk e n re sm e d ilm iştir. S on­
ra d a n b u im g e B akire M e ry e m te m s ille rin d e
k u lla n ılm a k ü z e re H ıristiy a n lık ta ra fın d a n d ev ­
ra lın m ış tır. T a n rıç a n ın b e k â re ti, k e n d i b ire y ­
sel k a ra k te rin in , "k en d i iç in d e te k ” o lu ş u n u n
sim g e s id ir .49 İsis k a d ın ın ın , ç o c u ğ u n u n b a b a ­
sıy la ilişkisi, b a ğ ım lılık ta n çok b ir a rk a d a şlık
ilişk isid ir. K raliçe İsis gibi o da k o ca sı için h e r
za m a n b ir k a d ın ve sevgili olacak, a n n e ve h a ­
y a t a rk a d a şı ro lle rin i b irb irin d e n ay rı tu ta c a k ­
tır. İsis k a d ın ı b ir aile k u rd u ğ u n d a , b u o n u n
e sas u ğ ra şı o lu r ve a ile s in in ü y e le rin i k ra liy e t
e r k â n ın ın ü y e si k o n u m u n a y ü k se ltir, ç ü n k ü
k e n d is i dişil g ü c ü n ve a n la y ış ın k raliçesid ir.
İsis k a d ın ı ç o c u k la rın ı ve k o c a sın ı sezg isel g ü ç­
le r sa y e sin d e , b e lk i o n la rın iste d iğ in d e n d ah a
iyi ta n ır, b u n e d e n le ç o c u k la rı ve k o cası k e n d i­
le rin i "k ra liy e t”e d ah il e tm e y e ve k e n d i d ü n y a
g ö rü şü n e u y d u rm a y a y ö n e lik a rz u su y ü z ü n d e n
b a z e n b ire y s e l m a h re m iy e tin k u ra lla rın ı h iç e
sa y d ığ ın ı d ü ş ü n e b ilirle r. İsis k a d ın ı k işisel d u y ­
gu ve te c r ü b e le r in b ire y in h a y a tın ın a y rılm az
b ir p a rç a sı o ld u ğ u ve k işisel e y le m d e n a y rı ol­
m a d ığ ı g e rç e ğ in e p e k ald ırm ay a b ilir.
B una k arşılık eğ er İsis k ad ın ı aile k u rm a m a y a
k a ra r v erirse, te k ebev ey n liğ i rah a tlık la sü rd ü re ­
bilir; çocuğa b ak ar, o n u n g eçim in i ve ra h a tın ı tek
b a ş ın a ü stlen ir, Böyle d u ru m la rd a b ab alık ro lü n ü
de ü stle n e re k , tıp k ı O siris'i a ra m a k ü ze re Nil D el­
ta s ın d a k i b atak lık lara doğru u z u n b ir yolculuğa
çık an İsis gibi, çocuğu e rk e k g izem lerin in b ilin ­
m e y e n d ü n y asıy la tan ıştıracak tır.
İsis a rk e tip in in çek ird eğ i, h a y a tın m e rk e z i
o ld u ğ u n u fark e tm e k , y a n i k a d ın ın b aşlatıcı,
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A A
M eksika Tanrıçası Tlazolteoltl, tıpkı "eski ayın yenisini do-
ğurması" gibi, kendi kendini doğuruyor.
b e sle y ic i ve h a y a tın k e n d in i g e rç e k le ş tirm e s i­
n in ara cısı o ld u ğ u n u n fa rk ın d a o lm a sıd ır. Bu
bilgi, "tan rıça vergisi" o lan k e n d i k a d e rin in
e fe n d isi o lm a y e te n e ğ in e sa h ip
İsis k a d ın ın ın k a ra k te rin d e k i en
ö n e m li ö z e llik le r d e n b irid ir.
Bir b a şk a ifad e y le İsis k ad ın ı,
k e n d i h a y a tın ın ve a n n e lik ro ­
lü n ü n , v a ro lu ş ö r ü n tü s ü n ü
o lu ş tu ra n b ü y ü k ç a rk ın b ir
p a rç a sı o ld u ğ u n u b ilir. Bu bilgi
s a y e sin d e , k a ra rla rın ın y a ln ız ­
lık iç in d e atılm ış çığ lık lar o lm a ­
d ığını, ta m da d o ğ an ın işle y işin e
u y g u n o ld u ğ u n u an lar. A n n eliğ i
ona, ta ç y a p ra k la rın ı açıp g ü n e ­
şin ışığını a lm a y a ç a lışan çi­
ç e k le ri, a y m p a rıltıs ın ı,
y ıld ızla rı ve h a y a tın ı y a n ­
k ıla y a n tü m e v re n i h a tır ­
latır.
Eski M ısırlılar N il'in s u la ­
rı y ü k s e lm e y e b a ş la y ın c a İsis
o n u r u n a b ir şe n lik d ü z e n le rd i
( ü lk e y e h e m e n h iç y a ğ m u r
y a ğ m a d ığ ın d a n , N il’in s u la rı
ta rla la rı s u la m a d a k u lla n ıla n y e g â n e k a y n a k tı).
T a n rıç a n ın se v g ilisin in a rd ın d a n y as tu ttu ğ u n a ,
n e h r in su la rın ı y ü k s e lte n in de o n u n g ö zy a şla rı
o ld u ğ u n a in a n ır. T ü m y ıld ız la rın e n p arla ğ ı
o la n S irius (A kyıldız) y a z d ö n ü m ü sıra s ın d a şa­
fak v ak ti d o ğ u d a g ö z ü k ü rd ü . M ısırlılar o n u So-
tis o la ra k a d la n d ırır ve İsis’in y ıld ızı sa y arlard ı.
S anki b ü y ü k a n a ve b e r e k e t ta n rıç a s ı ö le n se v ­
160
N N E
g ilisin e ağlar, o n u ö lü le r d iy a rın d a n g eri g e tir­
m e k isterd i. S iriu s-îsis’in doğm ası, k u tsa l M ısır
y ılın ın b a ş la n g ıc ın a işa re t e d e r d i .50
İsis a rk e tip in i g e liştirm e k , k işiy i doğa
o la y la rın ı k e n d i v a r o lu ş u n u n y a n k ıla rı
o la ra k g ö rm e y e , b u n a y ö n e lik a k tif b ir
ilgi g ö s te rm e y e ite r. Ö rn e ğ in İsis a n ­
n e s i astro lo jiy e m e ra k sarıp , b e b e ğ in in
d o ğ u m u s ıra s ın d a y ıld ız la rın k o n u m ­
la rın ı, ç o c u ğ u n b ü y ü m e s in e y a r ­
d ım c ı o lacak ö n e m li iş a re tle r o la­
ra k ele alab ilir. Ya da su la rın
y ü k se lip a lç a lm a sı o n a y a k la ­
şa n d o ğ u m u d ü ş ü n d ü r d ü ğ ü n ­
d e n g e b e y k e n d e n iz e y a k ın
o lm a k iste y e b ilir. İsis ark e-
tip i a k tif o ld u ğ u za m a n , k a ­
d ın a y m e v re le rin i ve y ıld ız­
la rın h a r e k e tle r in i g ö z le m le ­
m e y e ve k a y d e tm e y e y ö n e lik
doğal b ir eğ ilim d u y ab ilir. H a­
va d e ğ iş im le rin in e tk isin i h is s e ­
d eb ilir; ö rn e ğ in b u lu tlu ya
da y a ğ m u rlu g ü n le rd e e v ­
de k a lırk e n , g ü n e ş li g ü n ­
le rd e d ışa rı ç ık m a k iste y e b ilir.
A tm o sfe rd e k i d a lg a la n m a la r, ağ aç­
la rın re n k le ri, ç iç e k le rin k o k u la rı, İsis k a d ın ı­
n ın r u h h a lin i d e r in d e n e tk ile r, ç ü n k ü o d o ğ ay ­
la y a k ın te m a s iç in d e o lan b ir k a d ın d ır. K ırda
b ir ev e ta ş ın m a k , o ra d a g e c e le ri h a y v a n la rın
se sin i, rü z g â rın a ğ a ç la rın a ra s ın d a k i h ış ırtıs ın ı
d in le m e k , r u h u m u z u b u a rk e tip in e tk isin e aç­
m a n ın iyi b ir y o lu d u r.
161
 I Ç i M İ Z P E K . İ
Eleusis ayinleri: Dem eter ve Persefone
* lkçağ ta rım to p lu m la rı, b itk ile rin h a y a tın
I d ev a m lılığ ın ı sa ğ lay a n s ü re k li y e n id e n d o ­
ğ u şu n u b ir m u c iz e o la ra k g ö rü rle rd i. Y etiş­
tirile n ta h ılla rın doğuşu, y aşam a sı, ö lü m ü ve
y e n id e n do ğ u şu a y in le rle k u tla n ır, m ito lo jile re
g eçerd i. Y e n ile n m e ilkesi, k e n d i d o ğ u rg an lığ ıy ­
la to p ra ğ a da b e r e k e t v e re n a n a ta n rıç a d a , b u ğ ­
d ay ise h e r k ış ölen, b a h a rd a y e n id e n d o ğ an b ir
ta n rıd a k işileşm işti. Bu y ü z d e n a n n e m itle ri
b irb irin e çok b e n z e r, ç ü n k ü h e p s i so n su z y e n i­
le m e ilk e sin in ç e v re sin d e to p la n m ış tır. M ezo­
p o ta m y a 'd a ü r ü n le r in b ü y ü m e s i k a d ın la e rk e ­
ğin, ta n rıç a y la se v g ilisin in m itik b irle ş m e s in e
b a ğ la n ırk e n , Y u n a n lıla rın h a y a l g ü cü ay n ı fikri
d a h a şe fk atli ve d a h a s a f b ir b iç im d e , T a n rıç a
D e ıu e te r'in kızı P e rse fo n e 'y e y ö n e lik sevgiy le
ifade e tm iştir. D e m e te r a y in le ri ey lü l ay ın d a,
A tin a y a k ın la rın d a k i b u ğ d a y y e tiş tirile n g en iş
b ir ov ay a y a y ıla n E leu sis adlı ş e h ir d e v le tin d e
yap ılırd ı.
Bu m itin ed e b iy a tta k i e n eski örneği, H om e-
ro s'a ait olduğu san ılan , b u g ü n ça ğ ım ızd a n y ed i
b in yıl ö n ce y azıld ığ ın a in a n ıla n D em eter İlahî-
sı'dir. İla h în in şiirsel d iz e le rin a rd ın d a iki ta n rı­
ça n ın kişiliği k o lay ca g ö rü leb ilir ve b ö y le c e m i­
tin etkisi d ah a kişisel b ir d ü z e y e ta şın a b ilir.
"Genç Persefone kırlarda gül, zam bak,
çiğdem, m enekşe, sü m b ü l ve nergis toplarken y e r
yarıldı ve oradan çıkan Ölüler T anrısı Plüton
onu altın arabasına alıp kendi karısı, karanlık
yeraltı d ü n ya sın ın kraliçesi y a p m a k üzere
kaçırdı. Sarı buklelerini m atem ö rtüsünün
altında gizleyen üzü n tü lü annesi Demeter, onu
162
T A N R I Ç A
karada ve denizde aradıktan sonra, so nunda
güneşten, kızının kaderini öğrendi ve b ü yü k bir
öfkeyle tanrılar arasın d a n çekilerek Eleusis'e gitti.
O rada kendini kralın kızlarına ya şlı bir kadın
olarak tanıttı; genç kızların su a lm a ya geldiği
B akire K u yu su 'n u n kenarındaki zeytin ağacının
gölgesinde keder içinde öylece oturuyordu. K ızını
kaybettiği için o kadar öfkeliydi ki, bu tohum ların
b ü yü m e k yerine toprağın altında ka lm a sın a yol
açtı ve kızı kendisine dönünceye kadar bir daha
Olim pos'a a ya k basm a m a ya , ekinlerin
filizlenm esine izin verm em eye y e m in etti.
Tarlalarda öküzler sabanları boşuna çekti.
Sürülen topraklara arpa tohum ları boşuna
serpildi. Çatlayan, kıraç topraktan hiçbir şey
çıkm a z oldu.. Eğer T anrı Zeus, Plüton'a karısı
Persefone'yi kederli a nnesi Demeter'e geri
yo lla m a sın ı buyurm asa, insanoğlu açlıktan yo k
olacaktı. Ölüler tanrısı, Zeus'un b u yru ğ u n a uydu,
a m a Persefone'yi geri yo lla m a d a n önce ona bir
n a r tanesi yedirerek on u n kendisine geri
dönm esini gara n tiye aldı. O za m a n Zeus da,
Persefone'nin yılın üçte ikisini a n n esin in ve
yery ü zü n d ek i diğer tanrıların ya n ın d a , üçte
birini de kocasıyla yeraltı d ü n ya sın d a
geçirm esini b u yu rd u ; Persefone her yıl çiçeklerin
açtığı m evsim de y e ry ü zü n e dönecekti. B u n u n
üzerine Persefone sevinç içinde a n n esin in ya n ın a
döndü. D em eter kaybettiği kızını yeniden
b u lm a n ın sevinciyle tarlalarda ekinlerin boy
a tm a sın a izin verdi, y e ry ü zü yen id en
yapraklarla, çiçeklerle donandı. D em eter hem en,
bu m u tlu m a n za ra y ı Eleusis prenslerine
gösterm eye gitti, ayrıca onlara kendi kutsal ve ‘
163
-I
İ Ç İ M İ Z D E
gizli ayinlerini açıkladı. Böylece iki tanrıça m utlu
bir ya şa m sürm ek üzere Olim pos tanrılarının
arasına döndü."51
Şair H o m e ro s 'u n b u m itte işlediği a n a tem a,
E leusis gizli a y in le rin in T a n rıç a D e m e te r ta ra ­
fın d a n b aşlatılışıd ır. Bu a y in le r b itk ile rin h a y a ­
tın d a k i so n su z y e n ile n m e y le ilgiliydi. İn sa n o ğ ­
lu n u n h a y a tın ın da, b itk ile rin h a y a tın d a k i b u
d ö n g ü se l v a ro lu şu -doğum , h ay a t, ö lü m ve y e ­
n id e n doğuş- y a n k ıla d ığ ın a in a n ılırd ı, ç ü n k ü
ö lü m y e n i b ir h a y a tın eşiği o la ra k g ö rü lü r, h e r
d o ğ u m r u h u n g eri d ö n ü şü o la ra k k u tla n ırd ı. Fi­
liz le n m e d e n ö n ce b irk a ç ay to p ra ğ ın a ltın d a gö­
m ü lü k a la n to h u m -ki P e rs e fo n e ’n in y e ra ltm d a -
ki y a şa m ı b u n u te m sil ed iy o rd u - ile in sa n k a d e ­
ri a ra sın d a p e k â lâ b e n z e rlik le r vardı; n ite k im
b u m it, ta rım la u ğ ra şa n in sa n la rd a , m e z a rın d a ­
h a iyi b ir v a ro lu şa g e ç m e d e n ö n c e b ir sü re ko-
n a k la n a c a k b ir d in le n m e y e ri o ld u ğ u in a n c ın ı
g ü ç le n d irm işti. N asıl b u g ü n K atolik ra h ip b ir
y e n ile n m e a y in in i te m sil e d e n K o m ü n y o n ay i­
n in i a ç ık la m a d a n g e rç e k le ş tirirs e ^ Ş a ir H om e-
ro s da k u tsa l o la n a saygısızlık y a p m a m a k için
o k u ra gizli a y in in n e o ld u ğ u n u aç ık lam az.
D e m e te r ve P e rse fo n e m iti E leu sis k e n tin d e
sa h n e le n ird i; b u m it ta rım to p lu m la rm m to p ­
ra k a n a n ın gizli g ü ç le rin e o la n d e rin in in c ım
öyle iyi te m sil e d iy o rd u ki, so n u n d a Eski Y u n a­
n is ta n ’ın e n k u tsa l, e n ü n lü d in se l a y in le rin d e n
b iri h a lin e geldi. E kin ta n rıç a s ın ın gizem i, ö lü ­
m ü n gizem i ve sa a d e t d olu b ir ö lü m s ü z lü k
u m u d u d u r. Bu y ü z d e n İlk ça ğ 'd a y a ş a y a n la r E-
le u sis a y in le rin e k atılm a y ı, so n su z h a y a tın k a ­
p ıla rın ı aç ac ak b ir a n a h ta r o la ra k g ö rü rle rd i.
A nneyle kızı arasındaki ilişkinin kadın ruhundaki etkisi
büyüktür, çünkü kadınlığın özü bir kuşaktan diğerine bu
doğal bağ sayesinde aktarılır.
K İ T A N R I Ç A A N N E
D em eter’in anne arketipi
ah ıl T a n rıç a sı D e m e te r, tü m a n a ta n r ı­
T ç a la r a ra sın d a e n b e sle y ic i o lan ıy d ı. Ro­
m a lıla r b u m iti b e n im s e y e re k De-
m e te r ’e C eres ad ın ı v erd i; b azı Batı d ille­
rin d e ta h ıl a n la m ın a g e le n " c e re a l” sö zcü ­
ğü de b u ra d a n gelir. R o m alılar P ersefo-
n e 'y i de P ro s e rp in a o la ra k a d la n d ır­
m ışla rd ır. D e m e te r m itin in e n
ö n e m li özelliği, ta n rıç a y la kızı
P e rse fo n e a ra sın d a k i b ağdır.
A n n e a r k e tip i k a d ın la r ı
şe fk atli o lm ay a, (h e m fiziksel
h e m p sik o lo jik a n la m d a ) b e s ­
le y ici o lm ay a, b a ş k a la rıy la iliş­
k ile rin d e c ö m e rt o lm a y a zo rlar.
B u n u n e n iyi ö rn eğ i, k e n d in i
tü m ü y le kızı sa y e sin d e g e r­
çe k le ştire b ile n , h a y a tın ı b ir
b a k ım a P e rse fo n e ara cılığ ıy ­
la y a ş a y a n D e m e te r m itid ir.
D e m e te r a rk e tip in in a k tif
o ld u ğ u k a d ın la r a n n e o lm a k için
d e rin b ir ih tiy aç d u y arla r. Bu ih ti­
y aç ço cu k d o ğ u rm ak s u re tiy le k e n d in i ta ­
m a m la m a y a y ö n e lik n e re d e y se fiziksel b ir
ö zlem o la ra k k e n d in i g ö stereb ilir. Bu tü r k a ­
d ın la r ço cu k ları o lm adığı ta k d ird e k e n d ile ri­
ni h e m fiziksel h e m de p sik o lo jik a n la m d a k ı­
sır, boş, san k i k işilik le rin in b ü y ü k b ö lü m ü y a ra ­
tıcı ifad ey e u la şac ak y o lu b u la m a m ış gibi h iss e ­
d eb ilirler. R ahim , k a d ın ın d işiliğ in in m e rk e z i
o la ra k g ö rü leb ilir; b u y ü z d e n de o n u n fiziksel
"bo şlu ğ u ” b azı k a d ın la rın k e n d ile rin i p sikolojik
a n la m d a d o y u m su z h is s e tm e sin e yol açabilir.
164
Bu n e d e n le D e m e te r k a d ın ı h e r e rk e k te , ço­
cu ğ u için b a b a o la b ile ce k b irin i ara r. Bir b a k ı­
m a, erk e ğ e A fro d it k a d ın ı gibi e ro tik b ir il­
gi d u y m az; o n u n için e rk e ğ in d ü rü stlü ğ ü
ve aile k u r m a isteğ i d a h a ö n em lid ir. D e­
m e te r k ad ın ı, erkeği, h a m ile k a lm a a rz u ­
su n u g e rç e k le ştire c e k b ir ara ç o la ra k
g ö reb ilir. E rk e k le rle ilişk ile rin d e
k e n d in i b elli b ir m e sa fe d e tu t­
m a y ı b a ş a r ır , ç ü n k ü o n la rla
e ro tik ve cin sel b ir b ağ k u r ­
m az. İsted iğ i erk e ğ i y a n ın d a
tu ta b ilm e k için h a m ile k alm ay ı
d a h iç b ir z a m a n d ü ş ü n m e z .
O n u n için b u b ir g ü n a h tır; ç ü n ­
k ü o n u n esas ilgisi aşk b ağ ı de-
t ğil, ço c u k tu r.
D e m e te r k a d ın ı d iğ e r k a ­
d ın la rla a ra sın d a p ek çok y a ­
k ın lık o ld u ğ u n u h issed eb ilir;
b u y ü z d e n de b ir b aşk a D e m e te r
k a d ın ıy la d e rin ve y a k ın b ir a rk a ­
d aşlık k u ra b ilir. A n n e o lm a k is te m e y e n
k a d ın la rı, ta m b ir k a d ın o la ra k g ö rm ez.
O n a göre, k a d ın ın m e sle ğ in d e k işisel b a ­
şa rı p e ş in d e k o şm ası, D e m e te r k a d ın ın a
o k a d a r g ü v e n c e ve d o y u m v e re n g ele­
n e k s e l k a d ın lık ro lü n ü n b o z u lm a sı d e ­
m e k tir. F e m in iz m i h iç b ir z a m a n ta m a n la m ıy ­
la k a v ra y a m a z , ç ü n k ü o rta y a a tıla n k o n u la r
o n a b ir te h d it gibi gelir. Bu g ö rü şleri, k e n d i
İlkel ana tanrıça heykeli, MÖ II. binyıl, Sus.
165
 İ Ç İ M İ Z D E K İ
ru h s a l d ü n y a s ın ın te m e li o la n aflfnelik ro lü n ü
d e ğ e rsiz le ştire n g ö rü şle r o la ra k algılar.
D e m e te r k ad ın ı, gebeliği ve ço cu k d o ğ u rm a ­
yı d eğ işim g e ç irm iş b ir b ilin ç d u ru m u o la ra k
y aşar. Bu o n u n için d o y u m u n , m u tlu lu ğ u n ve
k e n d in i g e r ç e k le ş tir m e n in d o ru ğ u n u te m s il
ed er. Bu m u tlu a y la rd a k e n d in i g ü v e n d e h is s e ­
der, ç ü n k ü k a rn ın d a ço cu ğ u v ard ır; d o ğ u m d a n
s o n ra ço c u ğ u n g id e re k k e n d i k işiliğ in i g e liştire ­
ceğini, b u n u n y a ln ız c a so n u n b a şla n g ıc ı o ld u ­
ğ u n u , ç ü n k ü ço c u ğ u n b ir g ü n n a s ılsa g id e ce ğ i­
ni b ilir ve b u gidiş D e m e te r a n n e s i iç in ta m b ir
k işisel fe la k e t a n la m ın a gelir. K en d in i ço c u ğ u n
v a ro lu ş u n u n y a ln ız c a b ir ara c ı o la ra k g ö re n
İsis'te n farklı olarak, D e m e te r k a d ın ı ço cu ğ u
ilk g ü n d e n b a ş la y a ra k b ir s a h ip le n m e d u y g u ­
su y la sev er. Ç ocuk o n a a ittir ve a ra la rın d a k i
b ağ h a y a tın ın e n g ü çlü bağıdır.
166
T A N R I Ç A A N N E
D e m e te r k a d ın ın ın ço cu ğ a se v g isin d e tü ­
m ü y le b e n c il o ld u ğ u n u d ü ş ü n m e k y a n lış olur,
ç ü n k ü b u k a d ın ço cu ğ a h a y a tın m u c iz e v î k a p ı­
la rın ı aç a b ile c e k e n iyi re h b e rin k e n d isi o ld u ­
ğ u n u g e rç e k te n h iss e d e r. G özleri y a ln ız c a b e ­
b eğ i g ö rü r, k o c a sın ın v arlığ ın ı b ile u n u ta b ilir;
ç ü n k ü b ü tü n d ik k a tin i k o c a sın d a n b e b e ğ in e
k a y d ırm ıştır. D e m e te r k a d ın ın ı e rk e ğ in e b a ğ la ­
y a n cin sel aşk a n n e lik se v g isin e d ö n ü şe b ilir;
b u d u ru m d a k a d ın k o ca sın ı b ir sevgili o la ra k
g ö rm e k te n v azg eçip o n a da ço cu k m u a m e le s i
y a p m a y ı, o n u a n n e lik tu tk u s u y la k u ş a tm a y ı
d e n e y e b ilir. Ç ocuk ve e v in çek ip ç e v rilm e si h a ­
y a tın ın te k m e rk e z i h a lin e g eleb ilir.
Ç o c u k la r ev d e n a y rıla c a k k a d a r b ü y ü d ü k le ­
rin d e , D e m e te r k a d ın ı k e n d in i b ü y ü k b ir te h ­
d itle k a rşı k a rşıy a k a lm ış gibi h iss e d e r, o n la rı
b u k a ra rla rın d a n c a y d ırm a k için h e r y o lu de-
ııer, ç ü n k ü o o n la rı k o ru m a d ığ ı ta k d ird e b a ş la ­
rın a k ö tü b ir şey g e le c e ğ in d e n k o rk a r. Bu doğal
ev rim i, h a y a tta k i a k tif işle v in e a n id e n so n v e ­
re c e k b ü y ü k b ir k işisel fela k et gibi g ö rü r.
M itte, D e m e te r k u y u n u n b a ş ın d a k i z e y tin
a ğ a c ın ın g ö lg e sin d e ü z g ü n ü z g ü n o tu ru r. Bu,
D e m e te r a n n e s in in p sik o lo jik d u r u m u n u g ö ste­
rir. K o rk u n ç b ir d e p re s y o n a g irm iştir ve k e n d i­
n i b ir d eliğ e tık ılm ış, h e r tü rlü a m a ç ta n ve y ö n
d u y g u s u n d a n y o k s u n k a lm ış gibi h is s e d e r,
e n e rjis in i n asıl k u lla n a c a ğ ın ı b ile m e z o lu r. T ıp ­
kı m itte o ld u ğ u gibi kızı P ersefo ııe g eri g e le n e
k a d a r to h u m la rın b ü y ü m e s in e izin v e rm e z , h a ­
y a tı k ısırla şır.
P ek çok D e m e te r k ad ın ı, h a y a tın ın b u aşa­
m a sın d a y e n i b ir ço cu k d o ğ u rm a y ı se çe r. A rtık
b a ğ ım sız la ş a n b ü y ü k ço cu k la y e n i d o ğ an a r a ­
sın d a çok b ü y ü k b ir y aş fark ı olabilir, a m a D e­
167
m e te r k a d ın ı b u y e n i b aşlan g ıçla k e n d in i y e n i­
le n m iş h is s e d e r. Bu "ikinci" a n n e lik , y e n i b ir
aşk y a da ev liliğ in m u tlu so n u c u olabilir; b u d u ­
ru m d a D e m e te r k a d ın ı h a y a tın esk isi k a d a r do-
y u m lu b ir b iç im d e d e v a m ed e b ile c e ğ in i h is s e ­
der. B öylece b ü y ü m ü ş ç o c u k la rın a , o n la rı fazla
s a h ip le n m e d e n ilgi g ö ste rm e y i sü rd ü rü r, ç ü n ­
k ü a rtık o n u m e şg u l e d e n y e n i b irisi v ard ır.
B azen de D e m e te r a n n e s i a n n e lik d u y g u la ­
rın ı d a h a g en iş b ir sosyal ç e v re y le p a y la şm a y a
k a ra r v ere b ilir, ö rn e ğ in b ir k a d ın g ru b u n a k a tı­
la ra k aile d a n ışm a n lığ ı gibi a k tif b ir rol alabilir.
Bu d u ru m d a , aile k u rm a k iste y e n k a d ın la ra b ü ­
y ü k d e s te k o lu r ve b u k a ra rın içerd iğ i k ü ç ü k so­
r u n la rı ç ö z m e le rin d e o n la ra y a rd ım d a b u lu ­
n u r. Ya da in s a n la rı k o ru y u c u k a n a tla rı a ltın a
a lab ilec eğ i b a şk a o rta m la rd a çalışabilir.
K ad ın d a a n n e y i a ra y a n e rk e k le r, D e m e te r
 İ Ç İ M İ Z D E K İ
k a d ın ın ı çok çekici b u lu r, ç ü n k ü h e r a n o rad a
olm ası, p ra tik y ak laşım ı ve k e n d i ih tiy ac ı n e d e ­
n iy le şefk at dolu olduğu için o n la rın ih tiy a ç la rı­
n ı k arşılar. A ynı z a m a n d a eşin e, dış d ü n y a d a n
k açıp sığınabileceği çok güzel ve sıcak b ir
y u v a su n a r. D e m e te r k a d ın ı e rk e ğ in e k a y ­
b o lm u ş b ir çocuk m u a m e le si g ö ste re b i­
lir; ça m a şırlarıy la ilgilenir, o n a n efis
y e m e k le r y ap ar, h a n g i sa a tte y atıp h a n ­
gi sa a tte d in le n e c e ğ in i ay a rlar. B u n u n
s o n u c u n d a e rk e k de çocu k gibi dav ­
ra n m a y a başlayabilir.
D e m e te r k a d ın ı iç in c in s e llik
ö n e m li değildir; se v işm e k te n çok
sarılıp k u c a k la şm a y ı sev er. O n u n
için se v işm e k çocu k y a p m a y a yol
açtığı için zevklidir, y o k sa k e n d i
b a ş ın a b ir cin sel zevk k ay n a ğ ı d e ­
ğildir. Bu y ü z d e n D e m e te r k ad ın ı
k o ca sın a çok sadıktır, ç ü n k ü k e n ­
d in d e y e n i y e n i şe y le r k e ş fe tm e k
için farklı b ir e rk e k le b irlik te o lm ay a
h iç m i hiç ilgi du y m az. O n u n için erkdfc
b ir babadır; D e m e te r kadını, b u işlev in ­
d e n ve gösterdiği ilgiden ö tü rü o n a b ü y ü k
m in n e t duyar.
Y aşla g elen bilg elik D e m e te r k ad ın ın a,
ço cuk d o ğ u rm a n ın , o n u b e sle y ip b ü y ü tm e - *
n in ve ço cu ğ u n o n u n y a rd ım ın a ve ö ğ ü tle rin e
d aim a b aşv u ra ca ğ ın ı g ö ste re c e k b ir b iç im d e on-
B ilinen ilk ilahi figür tasvirleri, Paleolitik Çağ'dan kalma,
taş y a da kem ikten oyulm uş tanrıça heykelcikleridir. A n ­
neliğin, d ü n y a ya yen i bir varlık getirm enin esrarı, bura­
da, y ü z çizgileri olm ayan tanrıçanın h ayat kanalını sim ­
geleyen kocam an karnı ve şiş mem eleriyle tem sil edilm iş­
tir. Sağda: Persefone burada kayada ölümsüzleştirildiği
haliyle, kadın doğasının ifade edilm em iş y a n ın ı temsil et­
mektedir.
166
T A N R I Ç A A
d an m in n e tle a y rılm a sın ın g ü zelliğ in i ve k u tsa l­
lığını öğretir.
D e m e te r ay in leri, E leu sis'd e ilk to h u m la r
to p rağ a ekildiği z a m a n k u tla n ırd ı, ç ü n k ü
b u olay a n a ta n rıç a n ın h a y a tın d e ­
v am lılığ ın ı sağ lay acak o lan y en i-
.<■ d e n y a ra tm a g ü c ü n ü n h a r e k e te
g e ç m e sin in sim g esiy d i. D e m e te r
ark etip i, k ad ın h a m ile k a lm a y ı ve
ço c u k d o ğ u rm a y ı d ü ş ü n d ü ğ ü n d e
h a re k e te g eçer. Ö rn e ğ in k a d ın y a ­
k ın b ir a r k a d a ş ın ın b ü y ü y e n
k a rn ın ı ya da o n u k u ca ğ ın d a
b e b e ğ iy le g ö rd ü ğ ü n d e , b u
b ir d ü rtü b iç im in d e o rtay a
çıkabilir. B azen de b ir e r­
k ek le b irlik te o lm a k ta n ge­
le n b ir zev k ve d o y u m u n so­
n u c u n d a o rta y a çıkar. R ahim ,
için e h a y a t d o lm ası için b ilin ç-
dışı b ir g üç s a rf e d e r ve bazı d u ­
ru m la rd a k a d ın b u n u fark ed e b i­
lir. B öylece ark e tip , k a d ın ın b ir
çocuğa g ebe k a lm a k su re tiy le k e n ­
d in i ta m a m la m a y a y ö n e lik n e r e ­
d ey se fizyolojik ih tiy ac ı so n u c u h a ­
re k e te g eçer.
K adın, h am ile liğ in ve ço c u k lu h a y a ­
tın k ey ifli y a n la rın ı h ay a l ö d e re k iç in d ek i De-
m e te r'i g eliştireb ilir. Z aten ço c u k la rı v arsa, o
z a m a n b u ark e tip , k a d ın ın o n la r k a rşıs ın d a k e n ­
d in i iyi b ir a n n e o la ra k h isse tm e siy le , o n la rla
a y n ı an la y ış d ü z le m in d e k o n u şm a sıy la ve k e n ­
di ço c u k lu k a n ıla rın d a n y a ra rla n a ra k k e n d in i
o n la rın d ü n y a s ın ın b ir p arç ası h a lin e g e tirm e ­
siyle d a h a da g ü çlen ir. Ç ocuk k e n d in i D e m e te r
gibi h iss e d e n b ir k a d ın a h e r z a m a n cev ap v e re ­
cek tir, ç ü n k ü a n n e y le ço cu k a ra sın d a k i çek im ,
ru h u m u z u n e n gü çlü ç e k im le rin d e n b irid ir ve
çok k o lay u y an ır.
N N E
Persefone'nin kız çocuk arketipi
e m e te r Y u n an m ito lo jisin d e, iç d ü n y a s ı­
D n ın g ö lg e lerin i a y d ın la ta c a k y e g â n e ışığı
kızı P e rs e fo n e 'd e b u la n s a h ip le n ic i ve
tu tk u lu a n n e o la ra k re sm e d ilir. P e rse fo n e h e r
tü r lü sık ın tıd a n u z a k b ir h a y a t s ü r e r (m itte o n u
çiçe k to p la rk e n g ö rü rü z ), çok sıkı b ir ilişki ç e m ­
b e ri iç in d e b a k ım ın ı y aln ızc a a n n e s i ü s tle n ir
(b a b a n ın adı m itte h iç g eçm ez). E ski Y u n a n is­
ta n 'd a P e rse fo n e a y n ı z a m a n d a K ore (g en ç kız)
o la ra k da b ilin ird i, ç ü n k ü P e rse fo n e ark e tip i,
k a d ın y ü re ğ in d e k i h e n ü z d ü n y a y a aç ılm am ış,
in c e lm e m iş ço c u k su saflığı te m sil ed er.
P e rse fo n e k a ra rla rı k e n d i y e rin e b ir b a ş k a s ı­
n ın a lm a s ın a a lışm ıştır. M itte, P lü to n , o n u y e ­
ra ltı d ü n y a s ın a k a ç ırırk e n k arşı k o y m az, h a y a ­
tın ın g eri k a la n ın ı n asıl ve n e re d e y aşay a cağ ı
k o n u s u n d a k a ra r v e rilirk e n de fik ir b e lirtm e z .
Bu y ü z d e n P e rs e fo n e 'n in k e n d i ira d e si y o k tu r,
ç ü n k ü h e r z a m a n b a ş k a la rın ın ira d e s in e g öre
d a v ra n m ış tır.
Bu a rk e tip k a d ın d a h a re k e te g eçtiğ i za m a n ,
o n a b ir g en ç lik p ırıltısı v erir, ç ü n k ü o b ir b a k ı­
m a a n n e s in in k o ru y u c u k a n a tla rı altın d a , g ü çlü
ta n rı-k o c a n m k o ru m a sın d a k i s ıra d a n d ü n y a d a n
u z a k ta y a ş a y a n b ir ç o c u k tu r h âlâ. P e rse fo n e k a ­
d ın ı, ö rn e ğ in a n a b a b a e v in d e n ay rılm a, evlilik,
b o şa n m a , işe g irm e gibi ö n e m li k a ra rla r alm a
k o n u s u n d a tu h a f b ir b iç im d e istek siz d ir. G erçi
b u n la r b a ş k a la rı için de b ir k aygı k a y n a ğ ı o lab i­
lir, a m a P e rse fo n e k a d ın ı sa n k i d ü n y e v î ve g e­
çici k o n u la ra a ld ırm ıy o rd u r, ç ü n k ü o n u esas il­
g ile n d ire n , k e n d i iç in d e k i gizli ak ım d ır; b u o n u
d ışsal o la y la rd a n d a h a fazla b e sle r, o n a d a h a
b ü y ü k b ir d o y u m sağlar.
169
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A A
"Elaine", John A. Grimshavu. Persefone'nin doğası iki ayrı
düzeyde algılanır: yüzeyden bakıldığında, rüzgârla başı­
boş sürüklenen kaybolm uş bir tekne gibidir. D aha derin
bir düzeydeyse, yeraltına yaptığı yolculuğun hâkim idir;
gölgeler dün ya sın ı ve ruhum uzdaki karanlık güçlen y a k ın ­
dan tanır.
M ito lo jid e k i P e rs e fo n e fig ü rü , E sk i Yu-
n a n 'd a a y n ı z a m a n d a y e ra ltı d ü n y a s ın ın re h b e ­
ri o la ra k da g ö r ü lü rd ü .52 P e rse fo n e a r k e tip in in
b u y ö n ü , k a d ın ın r u h u n u n b ilin ç d ış ı d a v ra n ış ­
la rla te m a s ta o lan b ö lü m ü n ü te m sil ed er.
O h ald e, P e rse fo n e k a d ın ı iki fark lı d ü ze y d e
v a r olur: y ü z e y d e n b ak ıld ığ ın d a , k e n d i irad e si
y o k m u ş gibi, rü z g â rla b aşıb o ş s ü r ü k le n e n k ay ­
b o lm u ş b ir te k n e gibidir. D ah a d e rin b ir d ü z e y ­
d e y s e k e n d i k a d e r in e tü m ü y le h â k im d ir;
r u h u n d a k i k ıp ırtıla rın fa rk ın d a d ır ve b u n la r
ona, dış k o ş u lla rd a n b ağ ım sız o larak , h a y a tın ın
n e re y e d o ğ ru g itm e k te o ld u ğ u n u ve o n u n k e n ­
d in e n e y a p m a k ta o ld u ğ u n u sö y ler.
P e rse fo n e k a d ın ı k e n d i d o ğ asın a ve y e te ­
n e k le rin e h e r şe y d e n çok d e ğ e r v erir, ç ü n k ü
b u n la r o n u n için d e rin b ir d o y u m k a y n a ğ ıd ır.
S o n u ç olarak, b a ş ın a n e g elirse g elsin, o h e r za­
m a n g ü v e n d e d ir; ço c u k su m a s u m iy e ti ve d a h a
d e rin d e k i b ilin ç d ışı k ıp ırtıla rı iz lem e isteğ i o n u
h a y a ta sım sık ı b ağlar.
A m a e ğ e r P e rse fo n e k a d ın ı y a ş a m ın ı s ü r ­
d ü r m e k iç in m ü c a d e le e tm e k , k a r n ın ı d o y u r­
m a k iç in s a a tle r b o y u n c a çok ç a lışm a k z o ru n ­
d a k a lırsa , o z a m a n a y n ı şe k ild e işlev g ö s te re ­
m ez, ç ü n k ü b u d u ru m d a d ışsal d a v ra n ış la rın a
çok ö n e m v e rm e k z o ru n d a k alır. O z a m a n da,
h a y a tta k a la b ilm e k iç in d o ğ a s ın ı b o z a r.
P e rs e fo n e k a d ın ın ın g e n e llik le b ir in in k e n d in e
170
N N E
b a k m a s ın ı te rc ih e tm e s i b u y ü z d e n d ir, b ö y le ­
lik le k e n d i iç d ü n y a s ın a o d a k la n m a y ı s ü r d ü r e ­
b ilir. O n a b ir b a b a gibi b a k a c a k , o n u dış d ü n y a ­
d a n k o ru y a c a k ve ev lilik ç e m b e ri iç in d e "çiçek
to p la m a s ın a ” izin v e re c e k k e n d in d e n y aşlı b ir
a d a m la e v le n e b ilir. Ya da e v d e n ve o n u n k işili­
ğ in in a n tite z in i te m sil e d e n , o n u h e r z a m a n
k o ru y u p se v e c e k o la n a n n e s in d e n h iç a y rılm a ­
m a y a k a r a r v e re b ilir.
K en d isin e b a k ılm a sın ı is te y e n P e rse fo n e k a ­
d ın ı, b u k a ra rın n e le ri g e tire c e ğ in i p ek d ü ş ü n e ­
m e m iş o labilir. D ü n y a d a n çok fazla k o ru n m a k ,
o n u n k e n d is in i d ü n y a d a n k o p m u ş h is s e tm e s i­
n e yol açab ilir, b u da o n d a ru h s a l b ir h u z u rs u z ­
lu ğ a n e d e n olabilir.
İs te r g ü çlü b ir a n n e n in , is te r b ir tan rı-k o ca-
n m e tk isi a ltın d a o lsu n , P e rse fo n e k a d ın ı o n la ­
rın g ü çlü k işilik le ri k a rşıs ın d a k e n d is in in y e te ­
rin c e b ü y ü m e d iğ in i fark ed eb ilir. U lu b ir ağ acın
gölgesi a ltın d a g e lişm e y e ça lışan k ü ç ü k b ir ağ a­
ca b e n z e r. Böyle g ü çlü e tk ile r altın d a , P e rse fo ­
n e k a d ın ı k e n d is in in k im o ld u ğ u n u h iç b ir za­
m a n k e ş fe d e m e y e b ilir, tü m e n e rjile rin in m e r ­
k ezi o la n c in se lliğ in i b a s tırd ığ ı için acı ç e k e b i­
lir. M itte b ir e rk e k ta ra fın d a n k açırılır; b u da
o n u n e rk e ğ i is te y e re k b a ş ta n ç ık a ra m a d ığ ın ı y a
da k e n d i c in se lliğ in i b e s le y e c e k b ir ilişki k u r a ­
m a d ığ ın ı g ö ste rir.
P e rse fo n e k a d ın ın ın k e n d in i n asıl b ir tu zağ a
171
 İ Ç İ M İ Z D E K İ
d ü şü re c e ğ in i ta h m in e tm e k zo r değildir: k o r u n ­
m a isteği y ü z ü n d e n g ü çlü k işilik le re d o ğ ru ç e ­
kilir, b u in s a n la rın etk isi de o n u n h a y a tım dolu
d olu y a ş a m a sın ı en g e lle r. P e rse fo n e k a d ın ı tıp ­
kı b ir g en ç kız gibi z e n g in h a y a l g ü c ü n ü k u lla ­
n a ra k ç e v re sin e b ir rü y a ö rer, k e n d i k e n d in i
k a n d ıra ra k im k â n sız a in a n ır, b a şk a b ir d ü n y a ­
da y a ş a r ve n a d ire n g ü n d e lik "gerçek" h a y a ta a-
y ak b asar.
M itte Z eus, P e rs e fo n e 'n in y ılın b e lli d ö n e m ­
le rin d e h e r iki d ü n y a d a b ir d e n y a ş a m a s ın a k a ­
r a r v erir. P e rse fo n e de k e n d i g e rç e k k işiliğ in in
b ir y a n s ım a sı o lm a y o lu n d a k i g ü çlü e ğ ilim in ­
d e n k a ç m a k için b u a d ım ı atar. H e m fiziksel dış
d ü n y a d a h e m de b ilin ç d ışı d ü n y a d a y a ş a m a y a
ih tiy ac ı v ard ır. P e rse fo n e k a d ın ı b a ş k a la rın ın
b ilin ç d ış m a u la şm a d a çok iyi b ir r e h b e r olab i­
lir, ç ü n k ü h a y a tın tü m h a r e k e tle r in i sa n k i sa y ­
faları açık b ir k ita b ı o k u y o rm u ş gibi k o la y ca
fark ed e b ilir. P sik o te ra p ist y a da psik o lo g ol­
m ak, b ö y le ce in sa n r u h u n u a n la m a y e te n e ğ in i
ilginç b ir m e sle ğ e "kök salm a" ih tiy a c ıy la b ir ­
le ş tirm e k istey e b ilir. ^ d in i g a rip ve y e rs iz h is s e d e c e ğ i iç in P e rse fo n e
P e rse fo n e k a d ın ı d ü n y a k o rk u s u n u n b ir a ­
z ın d a n v az g eç erse, b u n u n k a rşılığ ın d a b ü y ü k
ö d ü lle r eld e e d e c e ğ in i göreb ilir. İn s a n p sik o lo ­
jis in i a n la y a b ilm e si, h e m k e n d i k u r tu lu ş u aç ı­
sın d a n h e m de o n u b a ş k a la rın a b a ğ la y a p b ir
u n s u r o la ra k çok d eğ e rlid ir.
Eski Y u n a n 'd a P e rse fo n e 'y e ( s o n ra d a n y e n i­
d e n doğ acak o lan ) ru h la r ın y e ra ltı d ü n y a s ın a
in m e s in e y a rd ım e d e n ta n rıç a o la ra k ta p ılırd ı.
Bu olay ta rım to p lu m la rı ta ra fın d a n k ış m e v si­
m in d e , ta n rıç a ve ra h ib e le ri ta ra fın d a n kişileş-
tirile n ta h ılın , b a h a rd a y e n id e n d o ğ m a k ü z e re
to p ra ğ ın a ltın d a "ölü" o la ra k y a ttığ ı m e v sim d e
k u tla n ırd ı. Bu y ü z d e n kış, doğa g ü ç le rin in değ i­
şip y e n i b ir ro ta y a g irm e s in in b e k le n d iğ i b ir içe
b a k ış d ö n em iy d i.
P e rs e fo n e a rk e tip i, k a d ın ın h a y a tın d a
172
T A N R I Ç A A N N E
ö n e m li b ir sa y fa y ı k a p a tıp , y e n i o la n a k la rın
a ç ılm a s ın ı b e k le d iğ i z a m a n la rd a h a r e k e te g e­
çer. Bu a ra d ö n e m le r d e k a d ın k e n d in i te d irg in
h is s e d e b ilir, ç ü n k ü h e n ü z h a y a tın ın y e n i y ö ­
n ü n ü b u lm u ş d eğ ild ir. Y ete rli e n e rjis i ve a m a ­
cı o lm a d ığ ı iç in k e n d in i k ö tü h is s e d e b ilir.
A m a h e r y a ra tıc ı e y le m d e n ö n ce , in s a n ın iç in ­
de, h e n ü z k e n d ile r in i b e lli e tm e d ik le ri iç in
fa rk ın d a o lu n m a y a n e n e r jile rin b irik tiğ i b ir
d ö n e m v a r d ır ve z a m a n ın a k ışın ı h ız la n d ır ­
m a k m ü m k ü n d eğ ild ir. Bu, b irç o k k a d ın ın
iç in d e k i P e rs e fo n e a r k e tip in i h a r e k e te g e ç ire ­
b ile c e ğ i b ir d ö n e m d ir, ç ü n k ü k iş in in k e n d i r u ­
h u n u n n a sıl iş le d iğ in e ilişk in eşsiz b ir iç g ö rü
e d in m e s in i sa ğ lar, g ö z le m le re o la n a k ta n ır.
Ö rn e ğ in , r ü y a la rın ı ç ö z ü m le y ip b u n la r d a n h a ­
y a tın a ilişk in ö n e m li ip u ç la rı e d in e b ilir. O lay ­
la r ve in s a n la r h a k k m d a k i se z g ile rin e g ü v e n ­
m e y i, iliş k ile rin in ve o la y la rın n a s ıl s e y re d e ­
c e ğ in i a n la m a s ın a y ol a ç a n “k a d e r işa re tle -
r i ”n d e k i gizli a n la m la r ı o k u m a y ı ö ğ re n e b ilir.
O lu m lu e y le m d e n fark lı o ld u ğ u n d a n k e n ­
a rk e tip i h iç b ir z a m a n su y ü z ü n e ç ık m a y a b ilir.
A m a a rk e tip d o ğ ru b ir b iç im d e k u lla n ıld ığ ın d a
g e tird iğ i ö d ü lle r, k a d ın ın b a k ış ın ın k a lıc ı b ir
u n s u r u n a d ö n ü şe b ilir.
mpÆÊsÊm Persefone'nin varlığı ışık dün­
yasıyla, y a n i fiziksel dış dün­
yayla, gölgeler dünyası, yani
bilinçdışı arasında ikiye bö­
lünm üştür. Mitte. Zeus, Perse­
fone'nin yılın y a n sın ı Olim­
pos ta n n la n n ın dünyasında
annesi Demeter'le, öbür y a n ­
sını ise Hades'te kocası Plü­
ton'la birlikte geçirmesine ka­
rar verir.
173
 A N N E
Annelikten azizeliğe:
putperestlikten
Hıristiyanlığa geçiş
n n e m ito lo jisin in k ay n ağ ı, d a h a ö n ce de
A g ö rd ü ğ ü m ü z gibi, M e z o p o ta m y a 'd a g e­
lişm iş olan, b e r e k e t ta n rısı y a p m a k ü z e ­
re k e n d in e b ir sevgili se ç e n a n a ta n rıç a te m a-
s m d a d ır. Bu sevgili b elli d ö n e m le rd e , h a lk ın ı
a ç lık ta n ve ö lü m d e n k u rta rm a k için k e n d in i fe­
d a e d e re k ö lür. B ed en i g ö m ü lü r, e k ile n to h u m ­
la r ın filiz le n m e siy le b irlik te de ta n rı y e n id e n
d o ğ ar. Eski çağ lard a ta n rıla rın b ü y ü k a n a sın a
v e o n u n sev g ilisin e ta p m a k çok y ay g ın d ı.
O d ö n e m e ait m itle rle H ıristiy a n la rın B akire
M e ry e m ve H az re ti İsa ö y k ü sü a ra sın d a p ek çok
b e n z e r lik görü leb ilir, h a tta H ıristiy a n la rın öy­
k ü s ü n ü n ta rım to p lu m la rm a ait m itle rd e n k a l­
m a b ir m ira s o lduğu ileri sü rü leb ilir. T a n rıla rın
a n a s ıy la o n u n sev g ilisin e ta p m ak , R om a İm p a ­
ra to rlu ğ u d ö n e m in d e g id e re k y ay g ın laştı. O n la­
rın o n u ru n a y aln ızc a R o m a'd a değil, İsp an y a,
P o rtek iz, F ran sa, A lm an y a, B u lg aristan ve A fri­
k a gibi, im p a ra to rlu ğ u n d iğ er e y a le tle rin d e de
a y in ve tö re n le r y ap ılıy o rd u . H ıristiy a n lık Ro­
m a 'd a k ö k sa la rk e n bile, b az ı in s a n la r b e re k e t
ta n rıs ın a ve ta n rıç a s ın a ta p m a y ı s ü rd ü rü y o rd u ;
ço k g e ç m e d e n iki d in B atı'ya y ay ılıp tü m b ö lg e­
le rd e ü s tü n lü k sağ lam a y a rışm a girdi.
İk i in a n ç a ra s ın d a öyle çok b e n z e rlik v ard ı
ki, ilk H ıristiy a n la r d u ru m u h a k lı g ö s te rm e k
iç in p u tp e re s t ş e y ta n ın ın m a rife tle rin e a tıf y a ­
p a rk e n , p u tp e re s tle r de H ıristiy a n la rı, k e n d i
in a n ç la rın ı ta k lit e tm e k le su ç la d ıla r ve İs a 'n ın
175
k ılık d e ğ iştirm iş sa h te b ir O siris o ld u ğ u n u ile ri
sü rd ü le r.
İlk H ıristiy a n la ra ait m e tin le rd e , esk i ve y e ­
n i in a n ç la r a ra sın d a ça rp ıcı b e n z e rlik le r b u lu n ­
d u ğ u n u g ö s te re n b a ş k a k a n ıtla r da v ard ır: ö rn e ­
ğ in k ilise le r esk i ta p m a k la rın b u lu n d u ğ u y e rd e
k u ru lu y o rd u ; a y rıc a az iz lere m al e d ile n m u c i­
zeler, y a rı ta n rıla rın y a p tık la rın a b e n z iy o rd u .
Bu ra stla n tıla r, k ilis e n in z a fer a n ın d a , v arlığ ın ı
h â lâ s ü r d ü re n ve in s a n la rın r u h la rın ı İs a 'n ın
in a n c ın a k a z a n m a y ı a m a ç la y a n b ir k u r u m için
te h lik e o lu ş tu ra n eski in a n ç la rla y a p m a k zo­
ru n d a k ald ığ ı u z la şm a y a iş a re t ed e r. A slın d a
H ıristiy a n aleg o risi, a n a ta n rıç a y la o n u n , çölde
çiçek açıp k e n d in i d ü n y e v î a la n d a n a y ıra n b it­
k ile r ta n rıs ın a ilişk in m itle rin so n u n c u s u o la­
ra k y o ru m la n a b ilir.
T a n rıç a y la b e r e k e t ve b itk ile r ta n rısı fig ü r­
le ri "d ü n y e v î” b a ğ la m la rın d a n k o p arılm ış, p si­
k o lo jik iç d ü n y a m ız a d o ğ ru d a n m e sa jla r y ö n e l­
te n ru h sa l b ir ö y k ü d ü z e y in e y ü k s e ltilm işle r­
dir. B akire M e ry e m ara cılığ ıy la to p ra k ta n gök­
y ü z ü n e y ü k se ld ik ve b u m o d e rn m itin b ü tü n
ö ze llik leri so n su z b ir a n la m k azan d ı.
M üneccim krallara duyulan saygı, doğum mucizesi karşı­
sında duyduğum uz huşu ve saygının simgesidir ve onların
Kutsal Çocuk'a sundukları arm ağanlar yeni bir hayatın
d ünyaya gelişinin kutlanm asını temsil eder.
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N K I Ç A

Tanrı'm n annesi Bakire Meryem

akire M eryem , ilahi gücün bir sim ge olarak

B değil, ete kem iğe b ü rü n m ü ş bir biçim de k e n ­

dini gösterm esinin bir aracıydı. Benzersiz
kon u m u y la h em uzun ana tanrıça geleneğinin mi-
rasçısıydı, h em de hayata kapıları açan kişiydi.
Luka tarafından anlatılan Bakire'nin doğumu:

Altıncı ayda Melek Cebrail, T a n n tarafından

Celile'nin Nasıra kentine, Davud ailesinden Y usuf
adlı bir adamla nişanlı olan bir bakireye gönderildi;
bakirenin adı Meryem'di. Cebrail Meryem'e gelip ona
'Ey T ann'm n seçkin kulu, T a n n seninledir! Kadınlar
arasında sen T ann'm n kutsal kulusun!' dedi. A m a
Meryem bu sözlerden çok kaygılanmıştı; içinden, bu
selamın ne anlama gelebileceğini düşünüyordu.
Melek ona 'Korkma Meıyem, çünkü sen T ann'm n
sevgili kulusun. Gebe kalacak, bir oğlan çocuk
dünyaya getirecek ve adını İsa koyacaksın. O çok
büyük biri olacak ve T ann'm n Oğlu diye anılacak;
T a n n ona babası Davud'un tahtını verecek, o da
sonsuza dek Yakup oğullanna hükmedecek ve
krallığının sonu olmayacak. ' Meryem, meleğe ‘B u
nasıl olabilir, benim kocam yok ki!' dedi. Bunun
üzerine Melek şöyle cevap verdi: 'Kutsal Ruh sana
gelecek ve yüce T ann'm n gücü senin üstüne düşecek;
bu yüzden doğacak çocuk kutsal olacak, T ann'm n
Oğlu adını alacak. ’ Meryem o zam an Ben T ann'm n
hizm etkânyım . Dediğin gibi olsun' dedi. Bunun
üzerine melek oradan aynldı.

Solda: “Bakire ve Çocuk". M eryem, İlahî gücün kendini et ve

kem ik olarak göstennesinin aracısıdır. Sağda: Başmelek
Cebrail, M eryem ’e İlahî bir çocuğa gebe kalıp onu doğura­
cağını söyler. Bu duyuru, bir kadının rahm inde yeni bir
hayatı hissettiği anı temsil etmektedir.

176
 A N N E

Kadınların aşağı bir varlık olmadığını kanıtlayabilm ek

için en yüksek düzeyde ruhsal güce ulaşm aya azm ederek
H ıristiyan kilisesinin ataerkilliğine m eydan okum a
cesaretini gösteren yegâne kişi olan Johanna'nın
olağanüstü öyküsü.

Kilise için b üyük bir skandal ve utanç kaynağı
olan garip bir öykü IX. yü zyıl A vrupası'nda
ağızdan ağıza dolaşıyor, bir kadının m eşru
yollardan papalık tahtına çıktığı söyleniyordu.
Efsaneye göre erkek gibi giyinm iş bu kadın
kilisenin önde gelenleri arasına katılm ış ve bu
sayede kilisenin işleyişi hakkında bilgi ve m a lu m a t
toplamıştı. Yıllar süren bu hazırlıklardan sonra
R om a'ya yerleşmiş,
kilise hiyerarşisinde
yükselm eye başlamış,
sonunda da pa p a
seçilmişti. A m a ayin
alayının yü rü yü şü
sırasında herkesin
önünde doğum
ya pınca gerçek
ortaya çıkmıştı.
K adın Papa
Johanna'nın efsanesi
o kadar büyüdü ve o
kadar yayıldı ki, o
gürzden bu ya n a
papalığa seçilen
kişinin erkekliği, gerçekten erkek olup olmadığının
görülm esini sağlayan ortası delik bir m erm er
sandalye sayesinde kontrol edilir oldu. Bugün
g ü n a h kâ r doğum un yer aldığı yerde, kadın
pa p a yla çocuğunu temsil eden bir heykel vardır ve
p a p a la r resmî törenlerde o utanç verici noktadan
geçm em ek için bugün bile yollarını değiştirirler. Bu
kural bile, kilisenin yü zyılla r boyunca inkâr edip
durduğu Johanna ö yküsünün gerçekliğini ortaya
koyar.
1278 yılında y a za r M artino Polono, Rom a
P ap aları ve İm p a ra to rla rı T a rih i'nde Johanna'nın
sözde gerçek öyküsünü anlatır; onun kökeninden,
kimliğinden ve papalık tahtına oturduğu
dönem den söz eder. Ne var ki M artino Polono
ö yküyü anlatırken, sahte pa p a için erkek kişi
zam iri, öykü n ü n öznesi içinse dişi kişi zam iri
kullanır, çünkü ona göre bu kadın, kadınların
güvenilm ezliğinin kusursuz
bir örneğidir; başlangıçta
küstah, olay sırasında
budala, olay sonrasında
ise utanç içindedir.
Johanna'yı, ya n i bir
kadını, kadın cinsinin
gayri m eşru ve günahkâr
eylem ini gösterm ek için
kullanır. 1360’ta Boccaccio,
ünlü kadınlarla ilgili De
Claris m ulieribus 'unun bir
bölüm ünü Johanna'ya
ayırır; onun önce şan ve
şeref kazanm asının, sonra
utanç içinde düşüşünün
ö yküsünü anlatır. Johanna, Visconti tarot
falındaki kadın p a p a kartında kadın bilgeliğinin ve
sezgisinin simgesi olarak ölümsüzleştirilerek
g ü n ü m ü ze kadar etkisini sürdürm üştür.
H ıristiyan kilisesinin tarihi, yü zyılla r boyunca
kısm en efsaneler, kısm en de gerçekler tarafından
biçimlenmiştir. Kadın Papa Johanna gibi efsanevî
karakterlerin varlığı hiçbir za m a n resmî düzeyde
kanıtlanam az, am a yine de bu figür halkın
zihninde b ü yü k etkiler ya ra tm ış, . öyküsü

179
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A A N N E

yüzyıllardan beri tekrar tekrar anlatılmıştır.

Tanrıçanın yeryüzündekı güçlerinin temsilcisi
kadındı. Rahibe ve kadınsı gizemlerin koruyucusu
olarak kadın, kutsal bir fahişe haline geldi, çünkü
tanrıçanın gücünü İnsanî düzeye sevişme yoluyla
indirebiliyordu. Kutsal fahişe hem halka açık
kutlam alarda hem de tapınağındaki odasının
m ahrem iyetinde gerçek kadınsı doğasını sergilerdi.
Güzelliği ve temelliği, güven, güç y a da m addî yarar
sağlam ak için kullanılmazdı. O nun varlık nedeni,
sevişme yoluyla tanrıçaya tapmaktı; onun kadınsı
yapısının yasaları da tanrıçanın yasalarıyla uyum
içindeydi. İnsanların artık tanrıçaya tapmadıkları
dönemler gelince, kadının fiziksel ve ruhsal yönlerinin
kötü olduğu ilan edildi. Tarım ve dinin hayattaki en
önemli meseleler olarak görüldüğü eski anaerkil
toplum lar giderek ataerkilleşti; yaratıcılığın yolunu
ticaretten, fetih ve savaştan geçtiğine inanan, hayatı
üretmektense tehlikeye atm ayı tercih eden yeni bir
psikolojik yapıdaki erkekler tarafından yönetilir
oldular. Kültürel ve toplumsal değerlerdeki değişim,
dinsel tutum da da derin bir değişime yol açtı: erkek
kendi suretinde erkek bir tanrı yarattı ve erkek
üstünlüğüne olan inancını yansıtan yeni bir öğreti
geliştirdi. Tanrıçanın aşka ve hayata adanm ış
tapınaklarının yerini, insanların kendilerini ölüme ve
sonrasına hazırladığı tapınaklar aldı. Ruhsal hayata
kavuşabilm ek için aşk ve cinsellik bedenden ayrıldı.
Meryem, tüm kadınsı özelliklerinden soyunarak kutsal
doğum un kutsal aracı, bütün kadınların vücut
kazandırm ası gereken bir ideal haline geldi. Meryem'e
sevgi duyulabilirdi am a asla tapılamazdı, aksi takdirde
onun aracılığıyla eski tanrıça inancı geri dönebilirdi.
Eski tanrıçanın yerini Kilise Ana, böylece cinsler
arasındaki sıcaklığın ve ilişkilerin yerini de bir kurum
alm ış oldu. M eryem her şeyi kapsayan, idealin vücut
bulm uş haliydi; kutsallığı, günaha girmeden gebe
kaldığı çocuğu Kurtarıcı İsa'yı, erkekliklerinden
sıyrılm ış erkeklerin oluşturduğu kilise adam larını ve
ruhu onu yöneten fiziksel güçlerden a y n olan halkı
kapsıyordu.

100 101
 M e ry e m 'in h a y a tıy la ilgili b u b ö lü m , İlkçağ
m ito lo jisin in m o tifle rin d e n k a la n b ir m ira sı
te m sil ed er. B akire a rk e tip in e a y rıla n b ö lü m d e
ta rif edildiği gibi, "b a k ire” k a v ra m ı İlk ça ğ 'd a
"genç k ız” y a da e v le n m e m iş k a d ın a n la m ın a
g eliy o rd u . E vlilik h a y a t ta rz la rın a u y m a d ığ ı
ta k d ird e, k a d ın la r p e k â lâ e v le n m e d e n ilişkiye
g ire b iliy o r, h a tta ç o c u k d o ğ u r a b iliy o rla rd ı.
Ç ağdaş d ü n y a m ız d a o ld u ğ u gibi k im se o n la rı
a h lak î o la ra k y a rg ıla m ıy o rd u . Ctysa g ü n ü m ü z d e
102
"bakire" k a v ra m ın ın H ıristiy a n d in a d a m la rı ta ­
r a fın d a n y a n lış a n laşılm ası, b u d in e b ağ lı k a ­
d ın la rın k ü ç ü k d ü ş ü rü lm e s in e ve ta c iz in e yol
açar. S am iler ta p m a k k a d ın la rın ın d o ğ u rd u ğ u
ç o c u k ları, a n n e le ri evli o lm ad ığ ı için "b ak ire­
d e n d o ğ m a ” o la ra k a d la n d ırırla rd ı .54 M e ry e m 'in
T a n r ı’n m r u h u n d a n g ebe k alm ası, d iğ e r m itik
ç o c u k la rın d o ğ u m u y la k arşıla ştırıld ığ ın d a p e k
de sıra dışı say ılm az. İn sa n la ta n rıla rın ilişkisi
y a k ın ve sa m im i b ir ilişkiydi; b u y ü z d e n k ad m -
la rm ta n rıla r y a da r u h la r ta ra fın d a n g eb e b ır a ­
k ılm a sı da h e rk e s in z a te n b ild iğ i b ir şey d i. C eb­
rail a d ın ın an lam ı, "ilahi k o c a ” idi. Y u n an p a n ­
te o n u n u n b a b a sı o la n Z e u s ’u n da b a k ire d e n
d o ğ m a o ld u ğ u n a in a n ılırd ı. P lü to n , g ü n e ş ta n rı­
s ın ın b a k ire d e n d o ğ m a o ğ lu y d u . T a n rı y a da
r u h ta ra fın d a n gebe b ıra k ılm a , cin selliğ in b e r e ­
k e t a y in le rin in b ir p a rç a sı o ld u ğ u p u tp e re s t
k ü ltü r le rin ç o ğ u n d a g eb eliğ in k a b u l ed ileb ilir
aç ık la m a sıy d ı.
İs a 'n ın da M e ry e m 'in fiziksel a n la m d a b a k i­
re o lan b e d e n in d e n doğduğu in an cı, kilise b a b a ­
la rı ta ra fın d a n b u g ü n e k a d a r sü rd ü rü lm ü ş, b u
"Cadıların Sebt Ayini", Goya. Çoğu sanatsal tasvirin tersi­
ne, Ortaçağ cadıları aslında, anaerkil çağın kaybolm uş bil­
geliğini yeniden ortaya çıkarmışlardır. Kadınlığın özü, tüm
hayatın onarılması ilkesidir ve bu ilke tıbba ve m istik tec­
rübelere uygulanm ıştır.
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A A N N E

Solda: kadının bir y a ndan fahişe ve baştan çıkarıcı H av­

va'yla, diğer y a ndan kutsal aracı M eryem ’le özdeşleştiril­
mesi, H ıristiyan düşüncesinde o kadar doğal kabul edildi
İd, kuşaklar boyunca nice kadın ve erkek, doğal içgüdüleri­
ni bu bağnaz bağlam içinde bir yere yerleştirem eden y a şa ­
y ıp öldüler. Sağda: kilise kaynaklı cinsel baskı, kadınsı şey­
tanî özellikler biçimini alan bilinçdışı bir güç yaratm ıştır.
K adınlann varlığı, günahkâr erkeklerin ebedi ceza korku­
suyla direnmeleri gereken fiziksel arzuların bir hatırlatıcısı
olmuştur.

g e rç e k k a d ın lığ ın g ü n a h k â r te m s ilc ile ri ş e y ta n

gibi g ö rü lm e liy d i. D oğal iç g ü d ü le rin b a s tır ıl­
m a s ın ın so n u c u , O rta ç a ğ 'm k o r k u n ç le k e s i o-
la n cad ı a v la rıy d ı. A m a b u b a s tır m a n ın , n e y a ­
zık k i b a ş k a s o n u ç la rı da o ld u . A n n e lik le c in ­
selliğ i b ir le ş tir e n , M e ry e m 'in de a ta sı o la n e s ­
k i a n a ta n rıç a n ın , b ir y a n d a fa h iş e ve b a ş ta n
çık arıcı, d iğ e r y a n d a k a d ın ç ile k e ş o la ra k ik iy e
b ö lü n m e s i h e r b ire y d e b ilin ç d ış m m h a r e k e te
e fs a n e n in k a d ın la rı so y lu laştırd ığ ı, ç ü n k ü o n la ­ şılm ası im k â n sız b ir idealdi. K ad ın ların ru h sa l g e ç m e s in e y ol açtı. H ıris tiy a n lığ ın y ık ıc ı ve
rın in sa n lığ ın ı ru h sa l d ü z e y e y ü k se lttiğ i sö y ­ h ed efi, M e ry e m gibi sa f ve d o k u n u lm a m ış ol­ b a ğ n a z b a ğ la m ı iç in d e k e n d i d oğal y a ş a m b i­
le n m iştir. Bu, h e m k a d ın la rın h e m de e rk e k le ­ m ak tı; a n n e lik de h iç b ir şek ild e cin sel a rz u la r ç im le rin e b ir y e r b u la m a y a n e rk e k ve k a d ın ­
rin ru h sa l d ü n y a la rın d a b o z u k lu k la ra ve k afa ta ra fın d a n g ö lg e le n m e m e si g e re k e n a te ş te n b ir la r fa n a tiz m e sığ ın d ıla r. E n g iz isy o n d e h ş e ti,
k a rışık lık la rın a yol aç­ g ö m lek ti. E rk e k le r d o ­ k ö tü lü ğ ü n h e r y e rd e k a ra k e d ile rd e , ta v u k la r ­
m ıştır; b u g ü n b ile b u n ­ ğal cin sel iç g ü d ü le rin i da, g ec ed e , g ü zel k a d ın la r ın e te k le r in in a ltın ­
la rd a n ta m o la ra k k u r ­ b a s tırd ı, ç ü n k ü cin sel da, p a p a z la rın h ü c re s in d e , r a h ip le r in g ö z le rin ­
tu ld u ğ u m u z s ö y le n e ­ z e v k le rin p e ş in e d ü ş ­ de k o l g ezdiği y o lu n d a k i k o r k u n ç k u ş k u la rın i-
m ez. H ıristiy a n lık y a ­ m e k g ü n ah tı. C insel iç­ fa d e s in d e n b a ş k a b ir şe y d eğ ild i. G ü n ü m ü z d e
y ıld ık ça , p u tp e re s tliğ i güdü yegâne d oğal de k ıs m e n v a rlığ ın ı s ü r d ü r e n b ü tü n b u b a s k ı
o rta d a n k a ld ırm a k için ö rü n tü s ü n d e n k o p a rıl­ ve fan a tizm k a tm a n la rı a ra s ın d a n k e n d in e
a k id e le ri d a h a k atı b ir m ış, b a s tırm a n ın y a ra t­ yol a ç m a y a çalışan b e lk i de k ö tü lü k d e ­
b iç im d e sa v u n u lu r ol­ tığı b ilin çd ışı g ü ç dışsal ğil, doğaydı. B u g ü n ü n y ay g ın in a n c ı­
du; k a d ın la o lan ilişki n e s n e le re y an sıtılm ıştı. n a göre, n e k a d a r çok b a s tırırsa k
de, tü m in sa n lığ ın d a n sıy rılm ış o lan M e ry e m 'e K ad ın ın d e ğ e rs iz le ş tirilm e s i, o n a ş e y ta n î o k a d a r çok a r­
top lu ta p ın m a d a ifad e sin i b u ld u . B öylece k a d ın ö z e llik le r ih s a n e d ilm e siy le , d e y im y e r in d e y ­ zu la rız , ö z e l­
im g esi h e m e rk e k le rin h e m de k a d ın la rın gö­ se "telafi e d ilm iş ” o ld u .55 Y ani b ir b a ş k a ifa ­ lik le de söz k o ­
z ü n d e d e ğ e rin i k ay b e tti. B akire d oğum , b u d in e d e y le , e ğ e r k a d ın azize o la ca k sa, o z a m a n e r ­ n u s u o lan "k ö tü lü k ”
in a n a n la rın u la şm a y ı istediği, a m a a slın d a u la ­ k e k le ri k u ts a llık ta n ve sa flık ta n u z a k la ş tıra n , ise.

1Ô4 135
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N K I Ç A A N N E

“A z iz A n to n io ’n u n B aştan
Çıkarılışı", D om enico Morel-
li. K adın kötülük güçleri ta­
rafından baştan çıkarılır, o
da dönüp erkeği baştan çıka­
rır. En büyük erdem, beden­
sel zevkleri y en m ek ve oruç
tutm a, nefsini terbiye etme i
ve kendini birçok şeyden
m ahrum etm e suretiyle ar­
zu y u bastırmaktır.

1<36 137

İ Ç İ M İ Z D E
Meryem arketipi
ak ire M e ry e m ark etip i, k ad ın g ebelik ve
B d o ğ u m u ru h sa l b ir te c rü b e o larak y aşad ı­
ğında etk isin i g österir. Bu d u ru m d a k ad ın
"küçüğün" d o ğ u m u n u sa n k i b ir m u c ize bekliyor-
m u ş gibi b e k le r ve b u sırad a çe v resin d e k i h e rk e ­
sin fark ın a varacağ ı d e rin b ir h u z u rla dolu d u r.
Eski H in d u öğretisi, T am as, Raca ve Satya di­
ye ay rılan ü ç ü lk ey i y ö n e te n y asan ın , h a y a tın
doğal yasası o ld u ğ u n u ve h e r şe y in o n u n p a ra ­
m e tre le rin e göre geliştiğini öğretir. Bu y asa e n
iyi, su y a u y g u la n a ra k açıklanabilir: b u ö rn e k te
T am as, b u z u tem sil eder; m adde, y a n i so m u tlu k
d u ru m u d u r. İkinci d u ru m o lan Raca m a d d e ol­
m a y a d ev a m eder, a m a k e n d in in fark ın d a olan
b ir ru h u da içerir. B uradaki ö rn e k te su y a te k ab ü l
eder; akışkanlığıyla, h a y a tı tem sil e d e n sü rek li
b ir d ö n ü şü m , k e sin tisiz b ir oluş hfelindedir.
Ü çü n cü d u ru m Satya, m a d d e n in iç in d ek i r u h u n
y ü celm esi, ağırlığ ın d an k u rtu la ra k h a fif ve özgür
h ale g eçm esidir. B uradaki ö rn e k te b u h a rd ır. Ele
g eç irile m ey e ce k bu, öz m a d d e n in ru h sallığ ın ı ve
y ara tıcılık ru h u n u tem sil ed er. $ ra k d ü n y a y a geldiği ve soylu b ir ö m ü r sü rd ü ğ ü
B atı'daki doğum y ö n te m le rin d e d ev rim y a ra ­
ta n ü n lü F ransız D oktor F red erick Leboyer, Le
Sacre de la Naissance adlı k ita b ın d a b u yasayı
gebeliğe ve d oğum a u y g u la m ıştır .56 O na göre, ço­
cu ğ u n ru h u n u n tü m ü y le fark ın d a olan ve doğum
a n ın d a b ilin cin i tü m y ö n le riy le g ü n ışığına çıka­
ra n an n e, h a y a tın ın b u d ö n e m in d e Satya d u ru ­
m u n a geçm iştir. Batılı te rim le rle bu, Bakire M er­
y em a rk e tip in in a k tif olduğu d u ru m d u r, çü n k ü
y a ra tm a edim i b e d e n se l olduğu k a d a r ruh sald ır.
M e ry e m 'in n ite lik le rin e sahip p ek çok kadın,
ço cu ğ u n ru h u n u n b e d e n in e n e za m a n girdiğini
A N N E
K İ T A N R I Ç A
an lay a b ilir ve so n u n a kadar, o n u n d u y g u la rı ve
h a re k e tle riy le ta m b ir u y u m için d e d av ran ab ilir.
M itte B aşm elek C ebrail b e b e k İsa’n ın y ak ın d a
M e ry e m 'in ra h m in e d ü şe ce ğ in i b ild irir; b u da
ço cu ğ u n r u h u n u n b ir rü y a ya da h ay al aracılığ ıy ­
la k e n d in i a n n e s in e g ö ste rm e sin in m e ta fo ru d u r.
P ek çok k ad ın cin sel ilişk id en h e m e n so n ra gebe
k ald ığ ın ı an lay a b ilm e k te, y a p ıla n tıbbî te s tle r de
b u ö n seziy i d o ğ ru lam ak tad ır.
A n n e bazen , b eb e ğ in ru h u n u n ve alg ıların ın
saflığını k o ru m a k am acıy la doğal d o ğ u m a u y g u n
y e p y e n i do ğ u m y ö n te m le ri araştırabilir. O za­
m a n do ğ u m tatlı b ir m ü zik ve m u m ışığında g er­
çe k le ştirile n k u tsal b ir te c rü b e y e dön ü şeb ilir.
B rah m an k astın a bağlı H in tli k a d ın la r b ö y le do­
ğ u m y ap arlar; şarkı sö y le y erek doğru n efes alıp
v e rm e y i öğ ren irler; yoga p o zisy o n ları sa y esin d e
de b e d e n le rin i e sn e k tu ta rlar, çü n k ü o n la rın k as­
tı ru h sa l y üceliğe e n y ak ın k a sttır ve ço cu ğ u n saf­
lığını k o ru m a k için g erek li h e r şey y ap ılm alıd ır.
G au tam a B ud a'n m soylu b ir a ilen in çocuğu ola­
söylenir; o n u ay d ın lan m ay a g ö tü re n b ir n e d e n
de b u d u r. G ü n ü m ü zd e bilim sel a ra ştırm a la r sağ­
lıklı b ir an n e d e n , k o m p lik asy o n çık m ad an , ra h a t
ve m u tlu ev o rta m ın d a d ü n y a y a g elen ço cu k ların
h a y a ta y ak laşım ın ın h a sta n e k o şu lların d a d o ğ an ­
la rd a n çok farklı o ld u ğ u n u g ö ste rm ek te d ir. Bu
ço cu k lar d iğ e rlerin e o ran la d ah a güvenli, do­
ğayla ve b aşk a in sa n la rla d ah a u y u m lu d u r.
K ad ın lar d o ğ u ştan y ara tıcılık la rın e n g ü zeli­
n e sa h ip tirle r; b u sa y ed e de atae rk illiğ in ü z e rle ­
"Günahsız Gebelik", Giovanni Battista Tiepolo.
rin d e k i la n e tin i k ırab ilirler. Ç ü n k ü in sa n o ğ lu ­
n u n geleceği, k ad ın d a n doğar.
1Ô 9
 6. BOLUM

Rahibe ve bilge kadın

Gizli a y in le rin k o ru y u c u la rı - V esta'n m k u tsa l ateşi

V esta a rk etip i - A y'ın ra h ib e le ri - Rahibe a rk etip i -
Kutsal Kâse
 R A H İ B E V E B İ L G E K A D I N

Gizli ayinlerin koruyucuları

ad ın doğası gereği rah ib e ro lü n e, b ilin m e ­ ait a la n la rd a ve b ü y ü d e ifad e sin i b u lu r. K adın­

K y e n in gizli a y in le rin in k o ru y u c u su ve
b u n la rı y a rd ım ın a çağ ıran kişi ro lle rin e
kolayca ve doğal b ir b iç im d e u y u m sağlar. D oğa­
lık özü, h e r g ü n k ü b ilin çli h a y a tım ız ı y aşad ığ ı­
m ız g e rç e k d ü zlem le, b ilin m e y e n , k o lay ca açık ­
la n a m a y a n a m a y in e de h e p im iz in için d e v ar
da ya da h a y v a n la r â le m in ­ o lan ö b ü r a lan a ra sın d a k i
de gözlediğim izde so lu ğ u ­ b o şlu ğ u sık ıştıran b ir sıvı­
m u z u k e s e n b ü tü n zıt g üç­ yı an d ırır.
le ri için d e b arın d ırır. Ö n ce­ B ugün a rtık tü m k ü ltü ­
k i b ö lü m le rd e , k a d ın d a rü n in andığı, esk i çağ lar­
için d e etkili olan k arşıt m e ­ dak i gibi b ü tü n s e l b ir güç
k a n iz m a la rı g ö rm ü ştü k . o larak b ir ara y a g e tire b ile ­
M itleri in c e le rk e n de, ta n rı­ ceğim iz ra h ib e le r ve gizli
ça n ın y aratıcı ve yok edici a y in le r yok. T o p lu m , o r­
Kali olabileceği gibi, b ü tü n ta k m a d d î çık arlar te m e ­
x; ; v arlık ların an ası İsis, so n su ­ lin d e b ir a ra d a y a şa y a n b i­
za k ad a r âşık o lm a g ü cü n e re y le rd e n o lu şu y o r. B enli­
sah ip A frodit ya da karşısm - ğ in m a h re m a la n ı, m o ­
dakileri, aşk b ü y ü le ri ve b ü ­ d e r n to p lu m s a l ç e rç e v e
y ü c ü lü k tu zak larıy la b a şta n iç in d e d e s te k siz k alıy o r,
ç ık a ra n K irke ve M edeia b u y ü z d e n de çoğu z a m a n
olabileceğini gördük. T a n rı­ g ö rm e z d e n gelin iy o r.
ça nasıl p ek çok b iç im e sa­ A şağ ıd ak i m itle r, h e r
hipse, k ad ın da çeşitli y ü z­ b iri in sa n h a y a tın ın b ir gi­
le re sa h ip tir; ilk b a h a rd a zem in i k o ru y a n ra h ib e le r­
hızla ak a n ırm a k gibi sü re k ­ le ilgili b u öyküler, za m a n
li değişir. D am a rların d a k i açısın d an b iz d en çok u zak ­
kan, doğal g ü çlerle b irlik te ta olsalar da, za m a n ı aşan
akar. Bu y ü zd e n de k ad ın b ir ö n em e sahiptir. Bu m it­
in sa n lığ ın ve v a ro lu şu n b ilin c in d e ve b ilin çd ı- le r o za m a n da, o n la rd a n e tk ile n e n in sa n la ra va­
şm d a etk ili o lan g ü çleri ifade ed e c e k e n k u s u r ­ ro lu şu n k u tsallığ ın ı h a tırla tm a k ve ö zü n ü telk in
su z araçtır. İçg ü d ü sel b en liğ iy le o la n doğal y a ­ etm e k ü ze re y aratılm ıştı.
k ın lığ ı b e d e n aracılığıyla; do ğ u m d a, â d e t k a n a ­
m a sın d a , cin sellik te ve a n n e lik te k e n d in i ifade
Solda: Kutsal Fahişelik Tapınağı, Laksam ana, Hindistan.
ed er. B enliğin m istik y a n ı a y in le rd e , ra h ib e le re

193
 İ Ç İ M İ Z D E
Vesta'nm Kutsal Ateşi
a n rıç a V esta, R o m a ’da o ca ğ ın k o ru y u -
T c u s u y d u . O n u n k u ts a l ta p m a ğ ın d a , b ü ­
y ü k saygı d u y u la n altı k a d ın (V esta b a ­
k ire le ri) ta ra fın d a n s ü re k li y a n ık tu tu la n s a f
b ir a te ş y a n a rd ı. Bu a te ş h e r y ılın s o n u n d a
s ö n d ü rü lü r, s o n ra d a ilk e l b ir y ö n te m le , iki
m e şe d a lın ı b ir b ir in e s ü r te r e k y e n id e n y a k ılır­
dı. V esta b a k ire s in in elb ise si, R o m alı k ız la rın
g e lin lik e lb is e le rin e b e n z e rd i. V esta ra h ib e s i
b a k ire lik y e m in in i e ttik te n s o n ra k e n tin b a ş ­
ra h ib i (p o n tife x m a x im u s ) ta ra fın d a n te s lim a-
lm ır ve b a ş ra h ip o n a şö y le d e rd i: "Te, A m ata,
capio!" y a n i "S evdiğim , b u n d a n b ö y le s e n in sa ­
h ib in b e n im .” B öylece g e n ç kız b a ş ra h ip a ra c ı­
lığ ıy la P a lla d io n 'u n fallik ila h ıy la e v le n m iş sa ­
y ılırd ı. B e k â re t y e m in in i b o z m a s ın ın cezası,
d iri d iri g ö m ü lm e k ti .57 * k a v r a y a b ilm e k için , M e z o p o ta m y a 'd a k i a n a
R o m a'd a, H ıris tiy a n lığ ın a te ş i s ö n d ü r ü p
a y in e so n v e rm e s in e k a d a r altı y ü z y ılı a şk ın
b ir sü re h iç s ö n m e y e n V esta a te şi g e le n e ğ in in
k ö k le ri çok g e rile rd e , ilk u y g a rlık la rın b a ş la n ­
g ıc ın d ad ır. V esta, R o m a 'n m e n esk i a n a to n rı-
çasıydi; V esta fig ü rü de tü m L atin ta n rı ve ta n ­
rıç a la r a ra sın d a o d ak n o k ta s ın ı te m sil ed e rd i.
R o m alılar için, h a tta b u g ü n ü n m o d e rn ailesi
için o lacak n e y s e , im p a r a to r lu k iç in de V es­
ta 'n m ta p m a ğ ı o ydu. A teş y a n d ığ ı sü re c e , k e n t­
te o tu ra n h e r e rk e k y a da k a d ın k e n d in i to p ­
lu m s a l ve d in se l b ir o rta m d a g ü v e n d e h is s e ­
d erd i.
V e sta 'n m K utsal A te ş i'n in b a şlıc a sim g e le ri
T a n rıç a V e sta 'n m k en d isi, b a k ire r a h ib e le r ve
iç in d e a te ş y a n a n ta p m a ğ ın y u v arla k lığ ıy d ı.
V esta, Y u n an lı T a n rıç a H e s tia 'n m R om a'd ak i
K İ T A N R I Ç A R A H İ B E V E B İ L G E K A D I N
k arşılığ ıy d ı. A dı "ocak” a n la m ın a g e liy o rd u ve
k e n d isi h e r in s a n ın m e rk e z i o lan ev i te m sil
ed e rd i. H estia ve V e sta 'n m ocağı, a ile n in h e r
ü y e s i iç in b ir "o m b ilicu m orbis" y a n i y e ry ü z ü ­
n ü n göbeğiydi; z a te n İn g iliz ce 'd e k i " (h )e a rth ”
(ocak) sö zcü ğ ü de " e a rth ”ü n (y e ry ü z ü , to p ra k )
b ir b a şk a b iç im id ir.
V e sta 'n m y u v a rla k ta p m a ğ ı k e n tin ocağıydı.
Bu y u v a rla k b iç im b ü y ü k o lasılık la, k a d ın b e d e ­
n in in y a ra tıc ı m e rk e z i o lan ra h m i h a tırla tıy o r­
du. A y rıca to p ra ğ ın b ir a n a o ld u ğ u n a , r a h m in ­
de h a y v a n ve ağ a çların y a ra tıld ığ ın a in a n ılırd ı.
İ n s a n h a y a tı h e r za m a n , d a h a b ü y ü k o la n h a y ­
v a n ve b itk i d ü n y a s ı ile ilah i d ü n y a n ın b ir k ü ­
ç ü k e v re n i o la ra k g ö rü lü rd ü .
V e sta ’n m sü re k li y a n a n a te ş in in a n la m ın ı
ta n rıç a m itin e g eri d ö n m e m iz g e re k ir. M ezo p o ­
ta m y a 'd a , a n a ta n rıç a n ın sev g ilisi o la n b e r e k e t
ve e k in ta n rıs ı ta h ılla rın ve ü r ü n le r in b ü y ü m e ­
sin i sa ğ lam ak için h e r yıl k u rb a n ed ilird i. K anı­
n ın to p ra ğ a b e r e k e t g e tird iğ in e in a n ıld ığ ın d a n ,
b a z ı a y in le rd e ek in k r a lı’ta rla d a k u r b a n edilir,
c e se d i y a k ıla ra k k ü lle ri s ü rü lm ü ş to p ra ğ a ser-
pilird i. B azen de b itk ile r ta n rıs ı m e şe ağ acı gibi
g iy in m iş b ir e rk e k ta ra fın d a n te m sil ed ilir (m e ­
şe ağacı ta n rıç a n ın k u tsa l ağacıydı), o da y a k ı­
la ra k k u rb a n ed ilird i. Bu m it ve a y in le r, M ezo-
Eski R om a tapınağındaki Vesta bakirelerinin işi, yılda bir
kez söndürülüp ilkel bir yöntemle, iki meşe dalını birbirine
sürterek yeniden yakılan s a f ateşi y a n ık tutmaktı. Bu ateş,
Rom a ocağını koruyan tannçanın ruhunu temsil ederdi.
194 195
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A R A H İ B E V E
p o ta m y a u y g a rlık la rın d a n s o n ra g e lişe n p ek
çok k ü ltü r ta ra fın d a n da b e n im s e n d i. Z a m a n la
ve fark lı dilsel, d in se l ve to p lu m s a l â d e tle rin
etk isiy le d e ğ işe re k R om a İ m p a ra to rlu ğ u 'n d a k i
V esta a te şi b iç im in i aldı. D o lay ısıy la V esta b ü ­
y ü k a n a ta n rıç a n ın m ira sçısıy d i; ev li o lm a d ık ­
la rı iç in b a k ire sa y ıla n r a h ib e le ri de o n u n h a ­
y a tı s ü r d ü rm e işle v in i ü stle n iy o rla rd ı.
Eski ça ğ la rd a b e r e k e t ta n rıs ın ı y a k a n ateş,
z a m a n la ta n rıç a n ın r a h m in d e /ta p m a ğ ın d a sü ­
re k li y a n a n v a ro lu ş a te şin i te m sil e d e r oldu.
H e r y ılın so n u n d a a te şin sö n d ü rü lm e s i, b e r e ­
k e t ta n rıs ın ın ilk b a ş a k la rla b irlik te b a h a rd a y e ­
n id e n d irilm e k ü z e re k ışın y e ra ltı d ü n y a s ın a
y ap tığ ı y o lc u lu ğ u n b ir an isiy d i. B a k iren in , Ro-
m a 'n m b a ş ra h ib i ta ra fın d a n e rk e k ila h la sim g e ­
sel o la ra k b irle ş tirilm e s i ise, M e z o p o ta m y a 'd a
b ile u y g u la n a n b ir ay in d i. T a n rıç a n ın k e n d i­
sin e b ir sevgili se ç m e sin i ve b u b irle ş m e sa y e ­
sin d e ü r ü n le r in b ü y ü m e s in i ve b e re k e tli o lm a ­
sın ı sim g eliy o rd u . S im g esel e v lilik te n s o n ra a-
te ş te k ra r y ak ılırd ı.
R o m a'd ak i V esta T a p m a ğ ı'm n b e y a z r e n k ­
te, y a n i k a d ın la rın b e lk i N eo litik Ç ağ 'd a b ile
o ca k s ö n d ü k te n s o n ra to p la d ık la rı k ü lle r in
re n g in d e o ld u ğ u sö y le n ir. O cağın, r a h m in , h a ­
196
B İ L G E K A D I N
y a tın m e rk e z in in ve o n u b e s le y e n a te ş in s im ­
g esi o la n b e y a z re n k , V esta b a k ire le r in in g iy d i­
ği g e lin lik e lb is e le rd e v a rlığ ın ı s ü rd ü rm ü ş tü r.
B u g ü n b ile g e lin le r, sa flık la rın ı ve b e k â r e tle r i­
n i te m s ile n b e y a z g iy er. B ek âret, h a y a tın s ü r ­
m e s in d e n s o ru m lu V esta ra h ib e le r in in ö zelli­
ğiydi. G elin le (b e re k e t ta n rıs ın ın y itik sim g esi
o la n ) d a m a d ı da h â lâ (ad ı L a tin c e d e b a ş ra h ip
iç in k u lla n ıla n "pontifex" u n v a n ın d a n g elen )
H ıris tiy a n p a p a ve te m s ilc ile ri b irle ş tirir. D ola­
y ısıy la çağ d aş ev lilik tö re n i, h a y a tın y e n id e n
y a r a tılm a s ın ı n b ir te m in a tıd ır . Bu ç a ğ d a ş
"ay in ler", y ü z y ılla r b o y u n c a k u ş a k ta n k u şa ğ a
a k ta rıla n u z a k g e ç m iş im iz in y e n i b ir e r k a n ıtı
o la ra k g ö rü le b ilir. H e r n e k a d a r b a ş la n g ıç ta k i
b a ğ la m la rı k a y b o lm u ş sa da, h â lâ s ü r d ü rd ü ğ ü ­
m ü z a y in le r d ir b u n la r.
Solda: Eski Roma'daki y uvarlak Vesta Tapınağı kentin oca­
ğını tem sil ederdi. Bu yuvarlak biçim, kadın bedeninin y a ­
ratıcı m erkezi olan rahm i hatırlatıyordu. Vesta "ocak", y a ­
ni insanoğlunun ilk m erkezi olan "ev" anlam ına geliyordu.
Tapınak, insan hayatının küçük evreniyle, daha büyük
olan hayvan ve bitki dünyası ve İlahî dünya arasında yer
alıyordu.
197
 İ Ç İ M İ Z D E
Vesta arketipi
e s ta a rk e tip i, k a d ın ın iç b ilg e liğ in i te m ­
Y sil e d e r. T ıp k ı b ir ra h ib e gibi V esta k a ­
d ın ı h a y a tın d a k i h e r olayı, h e r d u ru m u ,
o n a d ü n y a y ı a ş m a y ı ö ğ re te c e k b ir r u h s a l d e rs
o la ra k g ö rü r. Bu y ü z d e n V esta k a d ın ı d iğ e r "fa­
n i l e r e ta m o la ra k in s a n d e ğ ilm iş gibi g ö rü n ü r;
g e r ç e k le rd e n k o p u k , İn sa n î ö n e m ta ş ıy a n k o ­
n u la ra h iç k a r ış m a y a n b iri o la ra k a lg ıla n ır. İ n ­
s a n la ra k a rş ı h e r z a m a n iyi n iy e tlid ir; h iç b ir
z a m a n k ö tü lü k d ü ş ü n m e z , d e d ik o d u y a p m a z ,
n e r e d e y s e b ir azize gibidir.
V esta k a d ın ı k e n d is in i in c ite n tü m k o n u la rı
z ih n in d e eleyip, o n la rı o lu m lu b ü y ü m e ö rü n tü -
le rin e d ö n ü ş tü rü r. D oğası g ere ğ i in s a n la rla iliş­
k ile rin d e , ö zellikle k a d ın la rla ilişk ile rin d e bazı
s o ru n la r y aşay a b ilir. S anki g e rç e k değil gibi,
k e n d in i d ü n y a y a k u tsa l g ö sterm ek'♦ ‘i ç in d a h a
d e rin d u y g u la rın ı b a s tırıy o rm u ş gibi g ö rü n ü r.
B aşk aların ı in a n d ırm a k isted iğ i gibi eg o su çö zü ­
lü p g itm iş değildir; k e n d i b e n liğ in in o lu m su z-
la n m a s m d a s a p a s a ğ la m v a rlığ ın ı s ü r d ü r ü r .
K en d isin i in c ite n y a da m u tlu e d e n b ir k o m id a
te p k i g ö ste rm e d iğ i için k e n d in i te b rik ed eb ilir,
ç ü n k ü b u o n a İn san î k u s u rla rd a n k u r tu lm u ş ol­
d u ğ u n u , h iç b ir şe y in o n u sa rsa m a d ığ ım , h e r şe­
y e ra ğ m e n k e n d i y o lu n d a y ü rü m e y e d e v a m
ed e b ild iğ in i g ö sterir.
E rk e k le rle k u rd u ğ u sıc ak ilişki, k işise llik te n
u za k gibidir; b u da o n la ra se rb e st b ir k a d ın ol­
duğu, ilişk id e o n la ra g en iş b ir a la n tan ıd ığ ı, n e
iste rle rse y a p a b ile c e k le ri iz le n im in i v ere b ilir.
E rkeği b ir b a ş k a k a d ın la g id erse, ald ırm ıy o r-
m u ş gibi g ö rü n e b ilir a m a için iç in ağ lıy o r olsa
b ile, b u o n u n iç in m e sa fe li o lm a k k o n u s u n d a
190
K İ T A N R I Ç A
ö ğ re n ile c e k y e n i b ir d e rstir. Bu, d iğ e r k a d ın la ­
rın ö fk esin i ç e k e n b ir d u ru m d u r; ç ü n k ü o n la r
V esta k a d ın ın ın g e rç e k d u y g u la rın ı in k â r e ttiğ i­
ni, sev d iğ i erk e ğ e k a rşı d ü rü s t d a v ra n m a d ığ ın ı,
o n a y a n lış iz le n im v e rd iğ in i d ü ş ü n ü y o r d u r.
A m a b a ş k a k a d ın la r, o n u n k e n d in i zo rlad ığ ı b u
ro ld e n e k a d a r y aln ız, h ü z ü n lü o ld u ğ u n u e lb e t­
te h isse d e b ilirle r.
V esta k a d ın ın ın esas ö z e llik le rin d e n b iri y a l­
n ızlığıdır; o n a çok b ü y ü k d e ğ e r v erir, ç ü n k ü y a ­
şa m a y a k la şım ı b a ş k a la rın d a n g e rç e k te n fark lı­
dır. S essizliğe sığınır, se ssiz lik te k e n d in i y e n i­
d e n c a n la n d ırm a y ı b a ş a ra b ilir. Bilgeliği a y n ı za­
m a n d a , o la y ları z ih n in d e ta rtıp o n la rın d e rin
a n la m la r ın ı k a v r a y a b ilm e s in d e n g elir. A m a
V esta k a d ın ı d ü n y e v î b e n liğ in i u n u ta c a k k a d a r
iç h a y a tın a o d a k la n ıp ru h sa l d ü n y a s ın a z a ra r
v e re b ilir. Ö rn e ğ in , ev in e sa n k i ta p m a k m ış gibi
d a v ra n a b ilir. O ray ı te m iz tu ta r, ç iç e k le rle sü s­
ler, ev işleri ara cılığ ıy la sa n k i b ir ila h a saygı
g ö ste riy o rm u ş gibi d a v ra n a b ilir. B a şk aların ın
b u d ü z e n i b o zu şu , o n u n ç a b a la rın ı y o k ed er;
k e n d in i y a ra rs ız h is s e tm e s in e ve b a ş k a la rın ın
o n a saygı d u y m a d ığ ın ı d ü ş ü n m e s in e y ol açar.
A m a in c in d iğ in i o n la ra s ö y le m e c e s a re tin i b u ­
lam az, ç ü n k ü k e n d i ih tiy a ç la rın d a n çok, o n la ­
rın ih tiy a ç la rın ı a n la m a çab ası iç in d ed ir.
Bu a r k e tip in g e rç e k bilg eliğ i, V esta k a d ın ı
k e n d i in s a n lığ ın ı k a b u lle n d iğ i, d u y g u la rın ı
b a ş k a la rın a a ç a c a k c e s a re ti g ö ste rd iğ i, y a ln ız ­
lığ ın ı, h ü z n ü n ü , m u tlu lu ğ u n u , h a tta ö fk e sin i
o n la rla p a y la ş tığ ı z a m a n o rta y a çık ar. V esta
k a d ın ı b u n u y a p a b ild iğ i z a m a n , so n d e re c e
k e n d in e g ü v e n e n ve ço k g ü v e n ilir b ir i o lu r,
 R A H İ B E V /e Ö . B.. 1 L G E KÜ A P I N

ç ü n k ü b ö y le y a p a ra k g e rç e k b e n liğ in i â ğ n
y a a ç m ış tır. O z a m a n h a y a t onııtı içîA jr
^ '^ - { f ^ e s ta , k e n d is iy le ilgili m it ve te m s ille rd e n
Eski R o m a'd a h a lk a açık y e rle rd e o n u r u n a
Ay’ın rahibeleri
b ir te c rü b e h a lin e gelir, ç ü n k ü p sik o lö ’y a p ıla n a y in le r sa y e sin d e p o p ü le r o lm u ş tu r.
d e ğ işim i n e d e n iy le k e n d in i çok z e n g in le ş m iş Ö rn e ğ in ev d e o cak y ak m ak , çeşitli to p lu m sa l
h is s e d e r. Ş im di a rtık sıc ak lığ ı iç te n , se v g isi b ü ­ k a tm a n la r a ait k a d ın la rın h e r g ü n y ap tığ ı b ir
y ü k tü r. T a n rıç a y ı te m s il e d e n o ca k gibi "yu­ a y in d i ve ta n rıç a n ın ev e y a rd ım e tm e s in i sağ­
v a r la k la ş m ış , k a r a k te r in in b ü tü n siv ­ lard ı. Bu y ü z d e n evi ve ev sa k in le rin i ski çağ lard a y a ş a y a n la r k e n d i iç te c r ü b e ­ k o n tro l e tm e k ti. A slın d a A y 'ın y a ln ız c a ırm a k ­
r ilik le rin i g e rid e b ıra k m ış tır.
D ü n y a y a a ç ılm a k V esta
k a d ın ın ın ru h sa l y e te n e k ­
k ö tü lü ğ ü n e tk ile rin d e n k o ru m a sı
için V esta’n m g ü çleri y a rd ım a
çağrılırdı. R om alı a ile le rin
E le rin i, dış d ü n y a d a k i o lg u la rı ö lç e b ile c e k ­
le ri b ir m ih e n k ta şı o la ra k g ö rü rle rd i. D o­
ğ a n ın işley iş b iç im in i g ö zlem e k ü z e rle rin d e d e ­
la rın , d e n iz le rin ve h e r tü rlü a k a rs u y u n alçalıp
y ü k se lişin i değil, y a ğ m u r b u lu tla r ın ın h a re k e ti­
n i ve h a v a d e ğ işim le rin i de e tk ile d iğ in e in a n ı­
le rin i za y ıflatm az (belki o c a k b a ş ın d a o tu r m a s ı rin b ir etk i b ıra k ır, o n la r da b u ru h sa l e tk iy i h a ­ lırdı. Su to p ra ğ a b e r e k e t v erd iğ i için, ta rım top-
de d e ğ işm e k te n k o rk ­ v v da, o d ö n e m d e y ay g ın tırla m a k ü z e re b u iz le n im le rin i k a y a y a da ta ş­ lu m la rm d a çok b ü y ü k ö n e m ta şıy o rd u . Eski
m a sı b u y ü z d e n d ir), o lan b ir b a ş k a ayindi; la rın ü s tü n e k a y d e d e rle rd i. B öylece g ü n eş, y ıl­ ça ğ la rd a y a ş a y a n la rın z ih in le rin d e A y 'ın d ö n ­
te rs in e g ü ç le n d irir. b ö y le c e aile ü y e le ri dızlar, su la r, g ö k y ü zü , y e ry ü z ü , ağ açlar, h a y ­ g ü sü y le k a d ın ın ay lık d ö n g ü sü eş an lam lıy d ı.
T ıp k ı b ir m a te m a ­ a te şin ve e v in k u ­ v a n la r, a n ıla rı sa n k i b ü y ü y o lu y la k o r u n s u n d i­ Bu y ü z d e n Ay, k a d ın la rın d o ğ u rg a n lığ ın d a n ve
tik fo rm ü lü gibi, şatıcı g ü cü ta ra fın ­ y e re s m e d ilip k ay d e d ild i. B ugün b iz le r h â lâ r ü ­ b e b e k le rin d ü n y a y a g e lm e s in d e n de so ru m lu y ­
n asıl d isip lin li b ir d an b irb irin e b ağ ­ y a la rım ız ı a n la tır, u y u r k e n o lan o la y la rd a b ir du. N asıl to p ra k b ü y ü k an ay sa, s u la r ü z e rin d e ­
k e n d in i r e d d e t­ la n m ış o lu y o rd u . a n la m ararız. T e c rü b e le ri a n la tm a k ta k u lla n ı­ ki g ü cü y le A y d a to p ra ğ ın b e r e k e tin in so ru m lu -
m e ego-zihni b e s ­ V esta a rk e ti- la n sim g e le r in s a n b ilin c in in ta rih i b o y u n c a d e ­ su y d u ,
le rse , iç ze n g in li­ pi, sa k in b ir b i­ ğ işm e m iştir, ç ü n k ü b u a rk e tip se l im g e le ri k av ­ Y ağ m ü r a y in le ri A frik a ve G ü n e y A m e rik a '­
ği de k alb in a te ­ çim d e, te la ş ge­ ra y a b ilm e k için b a s it a m a h e r şey i iç e re n a ra ç ­ d a y a ş a y a n k a b ile le r ta ra fın d a n b u g ü n de u y g u ­
ş in i tu tu ş tu r u p r e k tir m e y e n ev la ra ih tiy a c ım ız v ard ır. la n m a k ta d ır. A y 'ın ra h ib e le ri ö n ce p ın a rla rı ve
eg o yu s ö n d ü rü r. işleri g ö rü lü rk e n Bu s im g e le rd e n b iri de A y'dır. A y su ları, b it­ k u y u la rı te m iz le r, s o n ra te m iz su alıp b e d e n le ­
Bu d u ru m d a h a re k e te g eçebilir. k ile ri etk ile r, y an s ıttığ ı ışık la g ece g ö k y ü z ü n ü rin e d ö k e rle r, çoğu z a m a n da su y a tılsım lı n e s ­
V esta k a d ın ı diğer En d ışa d ö n ü k k a ­ ay d ın la tır. H e r g ö r ü n ü ş ü n d e o n a say ısız y ıldız n e le r a ta rla r. S uya tılsım lı n e s n e le r a tm a g ele­
k a d ın la rla ilişk isin d ın bile, z a m a n za­ eşlik ed er, A y 'ın b iç im i de esk i ça ğ la rın ta n rıç a ­ n eğ i u y g a r R o m a'd a da sü rm ü ş, b ö y le c e g ü n ü ­
de b ü y ü k b ir ile rle ­ m a n tem izlik , vazo y a sı o la n k a d ın gibi (h ila ld e n d o lu n a y a ve so n m ü z e k a d a r g e lm iştir. S ö y len ild iğ in e göre, Ro­
m e k a y d e d e r, ç ü n k ü çiçek y e rle ş tirm e , ü tü d ö rd ü n e k a d a r) çeşitli e v r e le rd e n g eçer. Bu n i­ m a k e n tin e su sa ğ la y a n say ısız k a y n a k la rd a n
ih tiy a ç la r ı o ld u ğ u n d a y ap m a, te m iz ç a m a şırla ­ te lik le rin d e n ö tü rü de A y b ir ila h e o larak , ta n ­ b ir in in ü z e rin e k u r u lm u ş o lan T re v i Ç e şm e si'n i
h e r z a m a n in s a n la ra söy­ rı la v a n ta k o k u lu ç e k m e ­ rıç a n ın in s a n la rın d ü n y a s ın d a k i fiziksel g ö rü ­ z iy a re t e d e n h e rk e s, şa n s ve b o llu k g e tirsin d i­
le y e c e k iyi b ir söz b u la n eş­ c e le re k ald ırm a, n a k ış işle­ n ü ş ü y m ü ş gibi, ta n rıç a y la ö zd eş g ö rü lm ü ştü r. y e su y a m a d e n î p a ra a tm a k zo ru n d a y d ı. T ıp k ı
siz b ir d o st ve a rk a d a ştır. K endi­ m e, örgü ö rm e gibi işleri çok Eski ça ğ la rın ö n e m li ta n rıç a la rın a a d a n m ış su la rı e n y ü k s e k d ü z e y e g e tire n d o lu n a y gibi
sin i se v e n h e rk e s için b ir ocağı, de d in le n d irici, k e n d in i y e n id e n b u lm a ­ ta p m a k la rd a ila h i g ü c ü n a n a sim g esi o la ra k h e p y u v a rla k o la n b u m a d e n î p ara lar, çağdaş z e n ­
ğ işm ez b ir re fe ra n s n o k ta sın ı te m sil e d e c e k tir. sın ı sa ğ lay a n işler o larak g ö rü r. V esta için y a ­ Ay b u lu n u rd u . T a p m a k ta b ir g ru p k a d ın ra h ib e g in lik tıls ım la rıd ır .58
E rk e k le rle ilişk ile rin d e , g e rç e k te n o ld u ğ u k a ­ p ıla n b ir a y in o la ra k in s a n ın k e n d i ev in e b a k ­ o la ra k h iz m e t ed er, s im g e le rin in g ü c ü n ü a r tır ­ E ski ça ğ la rd a d o ğ u rg an lık , k a d ın ın b iy o lo jik
d ın olacak, k a lb in i k a v u ra n tu tk u y u h iss e d e b i­ m ası, in sa n a, sa n k i k e n d in i y a b a n c ı e tk ile rd e n m a y a y ö n e lik b ü y ü lü u y g u la m a la rd a n s o ru m lu y a p ıs ın d a v a r o la n b ir ö zellik o la ra k değil, ta n ­
le c e k tir. Y aratıcı ve sıcak b ir sevgili, a y n ı za­ a rm d ırıy o rm u ş gibi b ir s ü k û n e t ve ş ü k ra n d u y ­ o lu rd u . A y 'ın e v re le rin e k e s in k e s u y u lu r, h e r rıça v erg isi b ir ö zellik o la ra k g ö rü lü r, A y 'ın da
m a n d a iyi b ir a rk a d a ş ve d a n ışm a n d ır, b u y ü z ­ g u su v ereb ilir, d o lay ısıy la da, in s a n ın k e n d isi ve ev re iç in b e lli a y in le r y ap ılırd ı. R a h ib e le rin e n ta n rıç a n ın b u a rm a ğ a n ın ı g ü çlü b iç im d e e tk ile ­
d e n de e rk e k le r için o la b ile ce k e n iyi h a y a t a r­ k e n d i iç h u z u ru ü z e rin d e y o ğ u n la şm a sın ı sağla­ ö n e m li işlevi, su k a y n a k la rın ın b ak ım ı, y a ğ m u r y e c e ğ in e in a n ılırd ı. E rk e ğ in k a d ın ın g eb e k a l­
k ad aşıd ır. y abilir. y a ğ d ırm a k ve b ü y ü y o lu y la h a v a k o ş u lla rın ı m a sın d a o y n ad ığ ı rol açık değildi, ç ü n k ü tü m

2 0 0 201
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N .R I Ç A R A H İ B E V E B İ L G E K A D I N

doğal o lg u la r ta n rıç a n ın ira d e sin e b a ğ la n ıy o r­

du. İflah o lm az h a sta lık la rla , sa v aşla rla, b a r b a r ­
la rın p eşi p e ş in e istila la rıy la b o ğ u şa n b ir d ü n ­
y ad a, g e n ç ve sağlıklı b ir n ü f u s u n b e k a sı, u y ­
g arlığ ın d e v a m ı iç in şa rttı. Bu y ü z d e n de, A y 'ın
ra h ib e le rin in , to p ra ğ ın ve k a d ın la r ın d o ğ u r­
g an lığ ı a rtırm a k iç in y a p tık la rı a y in le r k u tsa l
sa y ılıy o rd u . T a n rıç a n ın irad e si, fizik sel d ü n y a ­
da k e n d in i ifad e e d e c e k b ir k a n a l b u lm u ş tu .
T a p m a k h iz m e tin e g ire n g e n ç k ızlar, ta n r ı­
ç a n ın g iz e m le rin i ö ğ re n m e d e n ö n ce b ir geçiş
tö re n in e k a tılırla r, b e k â r e tle r in i fed a ed e rek ,
ta n rıç a n ın sev g ilisi b e r e k e t ta n rıs ın ı te m s il
e d e n b ir ra h ip y a da ta p m a ğ ı z iy a re t e d e n b ir
y a b a n c ı ta ra fın d a n g e rç e k le ştirile n tö re n a ra c ı­
lığıyla "h iero s g a m o s”a, y a n i k u tsa l ev liliğ e a-
d ım a ta rla rd ı. Bilindiği k a d a rıy la ta p m a k r a h i­
b e le r in in fah işe ro lü n ü o y n a m a sı o ld u k ç a y a y ­
g ındı. B öylece b u k a d ın la rın h a y a tın ın b ü y ü k
b ö lü m ü d o ğ u rg an lığ ın a rtırılm a s ın a a d a n m ıştı.
A slın d a s ıra d a n k a d ın la r k a d a r ü lk e n in k ra liç e ­
le rin in de ta p m a k ta b ö y le b ir te c rü b e d e n g eç­
m esi, k e n d in i ta n rıç a n ın ira d e sin e te slim e tm e ­
si, re fa h ve zen g in liğ i sa ğ lam ak için sıra d a n e r ­
k e k le rle se v işm e si g ere k iy o rd u . T a n rıy la ta n r ı­
ç a n ın y a da o n la rın te m s ilc ile rin in b irle şm e s i,
b itk i ve h a y v a n la rın ço ğ alm ası için şa rttı. İlah î
çiftin b irle şm e s i, y e ry ü z ü n d e in s a n c in s le rin in
g eçici a m a g e rç e k b irle ş m e s iy le ta k lit ed iliy o r, Solda: "Eller", E dw ard Murıch.
b u da to p rağ ın , h a y v a n la rın , e rk e k ve k a d ın la ­ Üstte: tapınak hizm etine giren
r ın v e rim liliğ in i sa ğ lıy o rd u .59 genç kızlar, tanrıçanın gizem ­
"H ieros g a m o s” esk i ça ğ la rın ö n e m li b ir â d e ­ lerini öğrenmeden önce bir ge­
tin i ve in a n c ın ı te m sil ed e r. Ö rn e ğ in R o m a'd a çiş törenine katılırlar, bekâret­
k ral, ü stü n lü ğ ü n ü , sim g ese l o la ra k b ir V esta b a ­ lerini feda ederek, eski bereket
k ire siy le evli o lu ş u n a b o rç lu y d u . Bu, M ezo p o ­ tanrısını temsil eden bir rahip
aracılığıyla "hieros gamos"a,
ta m y a ü lk e le rin d e k i, b e re k e ti a rtırm a k için
ya n i kutsal evliliğe adım atar­
k e n d in e b ir sevgili b u la n b ü y ü k ta n rıç a g e le n e ­
lardı. B ereketin artırılm ası,
ğ in d e n k a lm a b ir m ira stır. G e le n e ğ in u y g u la n ­
tanrıçanın hizm etindeki her
m ası, k ra liç e n in k e n d in e b ir sevgili b u lm a sı, b u
rahibenin göreviydi.
se v g ilin in de ta n rıç a n ın iste k le rin i y e rin e getir-

2 0 2 2 0 3
 R A H İ B E V E B İ L G E K A D I N
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A

m e k için b ir tü r işlev se l k ra l h a lin e g el­ ri ve ta h ıl k e k le ri gibi sim g eler, ila h la

m e si a n la m ın a g eliy o rd u . A tae rk illiğ in k u r u la n y a k ın ile tiş im in "dili"ni o lu ş tu ­
g e lişm e siy le b irlik te , z a m a n la b u g e le ­ ru y o rd u . D ah a s o n ra k i ça ğ lard a cad ı­
n e k değişti. A m a y in e de E ski Y u n an lar, b ilin e n le b ilin m e y e n a ra s ın d a k i
v e R om a gibi ü lk e le rd e u z u n sü re özel b o şlu ğ u k a p a ta b ilm e k için b ü y ü le r g e­
m ü lk iy e t ve b ü y ü k k r a lla r ın ta h tı, liştird ile r. B u g ü n rü y a la rım ız d a k i b az ı
u z u n sü re a n n e n in so y u n d a n g e ç m e y e sim g e le ri ç ö z ü m le m e k su re tiy le v a rlı­
d e v a m etti. ğ ım ızın d a h a gizli k a tm a n la rın ı a ra ştı­
T a p m a k d u v a rla rın d a k i ve a y in le r ­ rıy o ru z . "İç a te ş ”e, içim iz d ek i İlahî töze
de k u lla n ıla n k u p a la rd a k i re sim ve s ü s­ y ö n e lik aray ış, san ıld ığ ı gibi h a y a l k ı­
le m e le rd e n an laşıld ığ ı k ad a rıy la, b e r e ­ rık lığ ı ça ğ ın ın so n u c u o la ra k o rta y a
k e t ay in i k u tsa l y iy e c e k le rin b irlik te çık m ış m o d e rn b ir eğ ilim d eğ ild ir. İ n ­
y e n m e s in i de iç e riy o rd u . A rp a d a n y a s a n la rın y ü re k le rin d e ta rih in e n eski
da b a şk a ta h ılla rd a n y a p ılm ış "kom ün- d ö n e m le r in d e n b e ri h e r z a m a n v a r ol­
y o n ” k e k le rin i y e m e k , ta n rıç a n ın se v ­ m u ş tu r. G e rç e k te n de ta rih in e n esk i
gilisi o la n ta n rın ın b e d e n in i k e n d i içi­ d ö n e m le r in d e n b e r i b ilg e ve ü s ta tla r
n e a lm a k d e m e k ti. İç ile n şa ra p d a öl­ k e n d in d e n g eç m e te c rü b e le rin i b a ş k a ­
d ü rü le n ta n rın ın b e r e k e t v e rsin diye la rın a a n la tm a y o lla rın ı ara m ışla rd ır.
to p ra ğ a s e rp ile n k a n ın ın sim gesiydi. Bu te c rü b e çok özel olduğu, a y d ın la n ­
A ynı sim g ese llik H ıristiy a n a y in le rin ­ m a m ış k işi ta ra fın d a n alg ıla n m ay a ca ğ ı
de de v arlığ ın ı s ü rd ü rü r. Ş arap a y n ı za­ iç in de o n u ile tm e k için özel b ir dil k u l­
m a n d a , "so m a” y a d a " ta n rıla rın iç k isi” la n ılm a sı g ere k ir. Bu dil, b o y a n m ış y a
d a y a z ılm ış sim g e le rd e n o lu şu r. T ü m
o la ra k a n ıla n sa rh o ş ed ici b ir içk iy ai.
d in le rin k u tsa l m e tin le ri sim g e le rle d o ­
R a h ib e le rd e n b iri e lin d e b ö lü m le re a y ­
lu d u r; d in a d a m ın ın e n ö n e m li işlev i
rılm ış b ir k âse taşır, h e r b ö lü m d e b ö l­
d e sim g e le ri an laşılab ilir, g ü n d e lik dile
g ed e y e tiş e n ta h ılla rd a n b irk a ç ta n e ,
" te rc ü m e ” e tm e k tir.
o rta sın d a da y a n a n b ir m u m b u lu n u r ­
G ö rü ld ü ğ ü gibi s im g e le r çok ö n e m ­
du. M um "h a y at a te ş i”n in , k a d ın la e r­
lidir; b ilin c im iz e işlem iş, o rad a izler b ı­
k e k ilk e le rin in b irle ş m e s iy le o rta y a çı­
r a k m ış tır. Y aln ızca te c r ü b e y i a k ta r ­
k a n b e r e k e t v e ric i g ü c ü n ve ışığın sim ­
m a k la k alm az la r, "yolu o lm a y a n y o l”a
gesiydi. "K ern o s” adı v e rile n k u p a h a ­
k o y u lm u ş k işiy e re h b e r de o lu rla r. Çok
y a t v e re n b ü y ü k a n a n ın r a h m in i te m ­
se v ile n P arm ak Çocuk m a sa lın d a k i o
sil ed er, sık sık ta n rıç a n ın k e n d is in i
m in ik o ğ lan ın , te k b a ş ın a k a ra n lık ve
sim g e le m e k ü z e re de k u lla n ılırd ı .60
te h lik e li o rm a n a g ire rk e n a rk a s ın d a
R a h ib e le rin a y in le r ara cılığ ıy la v a ­
d a rı ta n e le rin d e n iz b ıra k m a s ı gibi, ga­
k ıf o ld u k la rı "g ize m ler”, in sa n la T a n rı
ip te n h a b e r v e r e n le r de k e n d ile rin d e n
ara sın d a k i ilişkiy i a ra m a y a y ö n e lik ti.
s o n ra g e le c e k le re yol g ö ste rm e k için
A yin, b u d ü n y a y a ait a y d ın la n m a m ış
g erid e sim g e le r b ıra k m ıştır. M itoloji ve
İn san î d ü ze y i ilah i d ü z e y e b a ğ la y a n b ir
o n u n sim g ele ri, h e r k e s in an lay a b ile ce-
k an a l, b ir k ö p rü y d ü . A teş, ta h ıl ta n e le ­

2 0 5
2 0 4
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A

Üstte: “Son Yemek", Leonardo da Vinci. İlahî varlığa tapar­

ken önemli bifr ayin de kutsal yiyecekleri yemekti, çünkü bu,
tanrıçanın sevğilisi olan tanrının bedenini paylaşm ak anla­
m ına geliyordu. İçilen şarap da, öldürülen tanrının bereket
versin diye toprağa serpilen kanının simgesiydi. Bu simge­
ler, Hıristiyanlığın kutsal "k om ünyon" ayiniyle günüm üze
kadar gelmiştir. Sağtfa: "Meryem ve Çocuk İsa A zize ile
Birlikte”, Leonardo da Vinci. M adonna figürü, gebelik ve do­
ğum sürecinin idealleştirilmesidir: kadın, İlahî tözü içine al­
m ış ve onu doğunnuştur. Kadın, İlahî varlığın ete ve kem i­
ğe bürünm esini sağlayan kusursuz bir aracıyı temsil eder.

ği a y d ın la n m ış b ir te c r ü b e n in d ilid ir .61 M a d o n n a fig ü rü , g eb e lik ve d o ğ u m s ü r e c in in

R a h ib e n in işlevi, ra h ib in k in d e n çok fa rk lı­
dır. R ahip s im g e le rin "te rc ü m a n ı", ra h ib e ise
o n la rı a k ta ra n d ır. K ad ın ın " v e rm e k ” iç in "al­
m a" k a p a site si, o n u ila h i o la n ın a k ta rıla b ile c e ­
ği k u s u rs u z b ir k a n a l h a lin e g e tirir. Ö rn e ğ in
id e a lle ştirilm e s id ir: k a d ın ila h i tözü, ço c u ğ u n
sa flığ ın ı iç in e a lm ış ve o n u d o ğ u rm u ş tu r. "Ka­
nal" te c r ü b e n in sa h ib i d eğ ild ir, y a ln ız c a k e s in ­
tisiz b ir a lm a v e rm e , v e rm e a lm a s ü re c i iç in d e
o n u a k ta rır.

* 2 0 6 207
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A

Rahibe arketipi

u a rk e tip de, a ta e rk illiğ in d ay a ttığ ı

B y ü z y ılla r s ü r e n ru h s a l in k â rd a n so n ra,
b u g ü n k a d ın la r ta ra fın d a n y e n id e n
ifade ediliyor. Batı d ü n y a s ın d a k a d ın ­
lar, a y d ın la n m a k a p a s ite s in e sa h ip e r ­
k e k le rd e n aşağı, a n c a k o n la rın v ek ili
o la b ile ce k k işile r o la ra k g ö rü ld ü k le ­
rin d e n , u z u n sü re ru h sa l h a y a tta n d ış­
la n d ıla r. B ugün D oğu'yla Batı a r a la r ın ­
d ak i m e sa fe y i k a p a tıy o r ve B a tı'n m
z ih n in e y av a ş y av a ş fark lı b ir ru h sa llık
a n la y ışı giriyor. R ahibe a rk e tip i, k a d ın
b ir g u r u ru n ta k ip çisi o lm a y ı seçtiğ in d e,
g u r u ru n o n a iç y o lu n g iz e m le rin i g ö s te rm e ­
sin e izin v erd iğ in d e h a r e k e te geçer. M editas-
y o n ve h a y a tın fark lı a n la m ı k a d ın iç in çok
ö n e m lid ir, ç ü n k ü o, y ü z y ılla r b o y u iic a eş ve
a n n e ro lü n e h a p s o lm u ş tu r. Ş im di a rtık
ö n ü n d e b ir gö k k u şağ ı v a rd ır ve o n ih a y e t
isted iğ i rengi, isted iğ i rolü, isted iğ i a rk e ti­
pi s e ç m e k te ö zg ü rd ü r.

Sağda: "La D am a de Elche",

Prado, Madrid. Eski çağlarda
soyluluğun esası, bu sınıfın
kral ve kraliçeler aracılığıyla
d ü n y a yı y öneten tanrılar
dünyasıyla olan bağıydı. İla­
hî iradenin sürdürülm esi kra­
liyetin göreviydi, kraliyet de
her şeyden önce yüce rahip
ve rahibelerden oluşuyordu.

9
208
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A R A H İ B E V E B İ L G E K A D I N

Kutsal Kâse

y ’ın r a h ib e le r in in g ö re v le ri a ra s ın d a ,

A ta n rıç a n ın h a y a t v e ric i g ü c ü n ü te m s il
e tm e k te n b a şk a ş e y le r de v ard ı. B u n la r­
d a n b iri "ölüm o n u ru "y d u , y a n i ta n rıç a n ın k a ­
ra n lık ve k o rk u n ç y a n ın ı ö lü m ara c ılığ ıy la gös­
te rm e k ti. E ski ç a ğ la rd a n k a lm a ta p m a k la rd a
b u lu n a n is k e le tle rin de o rta y a k o y d u ğ u gibi,
ta n rıç a n ın o n u r u n a e rk e k le r, h a y v a n la r ve k ü ­
çü k ç o c u k la r k u rb a n e d iliy o rd u . Ö rn e ğ in K elt
g e le n e ğ in d e b a ş ra h ib e b az ı k u rb a n tö r e n le r i sı­
ra s ın d a b a ş c e lla t o la ra k g ö rev y a p ıy o rd u . Sa­
vaş so n ra s ın d a ele g e ç irile n a s k e r le r in k a fa la rı
k esiliy o r, k a n la rı b ir k a z a n a y a da özel b ir k a ­
b a k o y u lu y o rd u . K u rb a n k a n ın ın y e n id e n h a ­
y a t v e r e n b ir g ü cü o ld u ğ u n a in a n ıld ığ ı iç in de
b u k a z a n a Y e n id e n D o ğ u ş K azan ı ad ı v e ­
rilm işti.
E ski ç a ğ la rd a y a ş a y a n la r iç in ö lü m h iç b ir
z a m a n am aç sız değildi; ö b ü r d ü n y a y a ve b itk i­
le r k a d a r in s a n h a y a tın ın da y e n id e n d o ğ acağ ı­
n a o la n in a n ç çok k ö k lü y d ü . K a y n a y a n k u rb a n
k a z a n ın d a n çık an d u m a n la r sa rh o ş ed iciy d i ve
ra h ip ve ra h ib e le r b u “ilh a m v e ric i” d u m a n la ­
rın e tk isiy le çıld ırtıc ı b ir c o ş k u y la k e n d ile r in ­
d e n g e ç e rle rd i. E n esk i ş a irle rin ilk ilh a m kay-

Solda: A y'ın rahibelerinin bir görevi de, tannçayı korkunç

ölüm tannçası olarak temsil etmekti. O nun onuruna hay­
vanlar, küçük çocuklar ve erkekler kurban edilir, cesetleri
de tapınak d uvarlanna yerleştirilirdi. Sağda: Morgan Le
Fay, gücünü Yeniden Doğuş K azanı’ndan almıştı. Kelt m it
ve efsanelerine göre, o kazana kurban kanı akıtılır, bu ka­
nın yeniden doğuş gücü verdiğine inanılırdı.

210 211
 İ Ç İ M İ Z D E K İ
n ağ ı da b u y d u . T a n rıç a y a k u rb a n e d ile n in k a y ­
n a ğ ın ı k e n d i iç in e alm ak , ila h i özü iç in e ç e k ­
m e k d e m e k ti. Bu d in se l s ü r e ç te n d<?ğan şiirin
de "ilahi ilh a m la ” y a z ıld ığ ın a in a n ılır d ı .62 T a n ­
r ıç a n ın ra h m i gibi y u v a rla k o la n K elt k azan ı,
K ral A rth u r d e s ta n la rın d a k i e fsa n e v î K utsal
K â se 'n in de k a y n a ğ ıy d ı. K utsal K â se 'n in esra rı,
b u g ü n b ile ta m o la ra k ç ö z ü le m e m iştir. 0 ski
ça ğ la rd a K utsal K âse'y le ilgili a y in le r, b u g ü n
a rtık tü m ü y le u n u ttu ğ u m u z sim g e le r ve g ü çlü
b ü y ü le rle d o lu y d u . R iv ay ete g öre K utsal K âse
b ü y ü c ü le r in u z u n z a m a n ö n c e y a p tık la rı b ü y ü ­
le r ta ra fın d a n k o ru n u y o rd u . K âse n in , k u rb a n
e d ile n ta n rın ın k u tsa l k a n ın ın k o n d u ğ u k ap ol­
d u ğ u n a in a n ılır. Bu sim g e n in gücü, k u tsa l k a ­
n ın K u rtarıcı İs a 'n ın y e n id e n doğ u ş g ü c ü n e sa­
h ip o ld u ğ u in a n c ın d a y a ta r. K utsal K âse, e fsa ­
n e le rd e h e p ö le n y a da ö lm e k ü z e re o la n k ra l­
la b irlik te a n ılır. Ü lkesi de k ra lın b u g ü ç s ü z lü ­
ğ ü n ü y a n s ıtır; çorak, k ıra ç ve h a s ta d ır. K ralın
212
T A N R I Ç A R A H İ B E V E B İ L G E K A D I N
ş ö v a ly e le rin in g ö rev i K utsal K âse'y i b u lu p k r a ­
la ve ü lk e s in e g eri g e tirm e k , b ö y le c e o n la rı
" k u rta rm a k ”tır. T ıp k ı esk i ça ğ la rd a ta n rıç a n ın
sev g ilisi o lu p k u r b a n e d ile n k ra lın k a n ın d a n
iç m e k gibi, o k â s e d e n iç m e k de c a n la n d ırıc ı
o la ca k tır. K elt e fs a n e s in d e k i k ra l n e ö lü d ü r n e
de sağ; g eçici b ir sü re iç in h a y a tla ö lü m a r a s ın ­
da k a lm ıştır. S o n u n d a, c e s a re ti ve se b a tı s a y e ­
sin d e a y d ın la n m ış ö lü m lü b ir ad am , K u tsal Kâ-
s e ’n in e s ra rın a v a k ıf o lur.
G ö rü ld ü ğ ü gibi K utsal K âse'y i b u lm a k , b izi
so n su z d o ğ u m , h a y a t ve ö lü m d ö n g ü s ü n d e n
k u r ta r ıp s o n su z k u tsa l ışığa k a v u ş tu ra n , b ilin ­
cim izi a jrd m la ta n k e n d i ışığ ım ızı b u lm a m ız ı
sim g e le y e n k u tsa l b ir a ra y ıştır.
K utsal K âse 'n in esra rı, ta n rıç a n ın e sra rıd ır.
T a n rıç a k ad ın d a, d o lay ısıy la da b ü tü n in s a n la r­
da y a n s ıy a n so n su z h a y a t ilk e sin in c isim le ş m e ­
sidir. O n u n g ü cü y e n id e n h a y a t v e re n b ir g ü ç­
tü r. T ü m in s a n la rın m a h k û m o ld u ğ u d ö n g ü se l
ç a rk ın b ü y ü s ü n ü k ıra n o d u r. T a n rıç a y a ta p ­
m ak , in s a n o ğ lu n u n k e n d i r u h u n u n ö z ü n ü a ra ­
m a s ın ın sim g esid ir. O n u n m iti b u y ü z d e n so n ­
su zd u r; ç ü n k ü in s a n o ğ lu n u n k a d e rin e d e rin b i­
çim d e ve iç g ü d ü sel o la ra k b ağ lıd ır. İn sa n o ğ lu
a n c a k k a d ın ın te k ra r te k ra r alıp v e rm e , v e rip
a lm a g ü c ü n ü a n la d ığ ın d a n ih a î k u r tu lu ş a u la şa ­
b ile c e k tir.
Sağda: kurban kanının kon­
duğu kâse, insanoğlunun çok
uzun zam a n d ır bildiği güçlü
büyüler ve tılsımlarla koru­
nurdu. Kâse tüm varoluşun
döngüsel niteliğini ve insa­
noğlunun tannçanın gizemle­
rini anlam ak suretiyle kendi
ruluım ı aram asını temsil edi­
yordu.
213
 BOLUM

Musa ve ilham kaynağı

Ü çlü ta n rıç a - İm k ân sız k a d ın a in a n m a k

M usa a rk etip i
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N K I Ç A M U S A V E İ L
Üçlü tanrıça
an rıç an ın şair ve halk o zan ların ın ilham
T kaynağı ve m usası h alin e gelm esi, A vrupa
şiir dilinde gerçekleşm iştir. Batı şiir gele­
n eğindeki m u sad an esin len m iş p ek çok m it ve
sim ge, M ezo p o tam y a ü lk e le rin d e g elişm iştir.
A m a ö y k ü lerin çoğu zam anla ve farklı k ü ltü r ve
in an çların geçirdiği değişim lerin so n u cu n d a ka­
rışm ış, m itler çeşitli dinlere, toplum sal ve dilsel
değişim lere göre, ü lk e d e n ü lk e y e, çağ d an çağa
fark lılık g ö ste rip y e n id e n b iç im le n m iş tir .63
A m a saflığ ın ı k o ru m u ş b irk a ç te m e l sim g e
v ard ır. B u n lar a ra sın d a b e lk i de e n d ik k a te d e ­
ğ e r olan, ü ç lü ta n rıç a sim g esid ir:
"Diana yeşil ya p ra kla r içinde,
A y ışıl ışıl parlıyor,
Persefone cehennem de."
(Skelton, G ardland o f Laurel)
Ü çlü y ö n ü y le ilah i g ü ç gök, y e r ve y e ra ltı
ta n rıç a la rın ı te m sil ed er. G ök ta n rıç a s ı A y'dır:
h ila l ta n rıç a n ın g e n ç kız hali, d o lu n a y k a d ın
hali, so n d ö rd ü n ise b ilge y aşlı k a d ın h alid ir.
Y er ta n rıç a s ı olarak, tü m ağ açlara, b itk ile re ve
h a y v a n la ra h a y a t v erir. Üç m e v sim i, ilk b a h arı,
y az ı ve kışı y ö n e tir. Y eraltı ta n rıç a s ı o la ra k da
d o ğ u m , ü re m e ve ö lü m le ilgilidir.
Ü çlü ta n rıç a , esk i ça ğ la rd a A v ru p a şa irle ri
ta ra fın d a n m u s a o la ra k k ab u l edildi. O n u n üç
'‘A h! Nasıl da olm ayacak şeylerin rüyasını gördüm!" diyor­
du William Blake. M it halkın gördüğü olm ayacak şeylerin
rüyası, rüya da olm ayacak şeyleri anlatan özel mittir.
216
H A M K A Y N A Ğ I
y ö n ü b a şla n g ıç (d oğum ), g elişm e (h ay a t) ve
so n (ö lü m ) o lm a k ü z e re n e re d e y se b ü y ü lü b ir
ç e m b e r o lu ş tu ru y o r ve şiirle r o d ö n e m d e , b u ­
g ü n o ld u ğ u gibi te k b a ş ın a değil, g en iş b ir k itle ­
y e o k u n d u ğ u n d a n , b u şiirsel te m a y a çok u y u ­
y o rd u . A yrıca, ü çlü m u sa, ilah i b ir k a ra k te re
sa h ip b ir k a d ın o la ra k g ö rü lü y o rd u ; şa iri b ü y ü ­
le y e n k işi ve şiirin in te k te m a sıy d ı o.
M usa b ö y le c e ü çlü m u sa y a da d o k u zlu m u ­
sa a d ın ı ald ı ve şiir s a n a tın ın e n y ü k se k d ü z e y e
u la ştığ ı G aller ve İrla n d a gibi K elt ü lk e le rin d e
o n a C e rrid w e n adı v erildi.
C e rrid w e n ad ı İsp an y o lc a dişi d o m u z a n la ­
m ın a g e le n "c e rd a ” sö z c ü ğ ü n d e n gelir. İsp a n y a
P ire n e le ri'n d e k i P u ig ce rd a k e n ti (K atalan d ilin ­
de "puig" te p e , "c erd a” ise dişi d o m u z a n la m ın a
g elir) eski ç a ğ la rd a h a y a t ve ö lü m ta n rıç a s ın a
a d a n m ış tı ve b u g ü n b ile o rad a k ışın d o m u z öl­
d ü rm e k k u tsa l b ir şe n lik tir. Bu m it d a h a so n ra
d e n iz y o lu y la K elt ü lk e le rin e taşın d ı; o rad a
C e rrid w e n 'in dişi d o m u z k ılığ ın a g ird iğ in e in a ­
n ılıy o rd u . K elt h a lk la rı ayrıca, C e rrid w e n ’in
b ü y ü lü b ir k a z a n a n e z a re t ettiğ in i de in a n ıy o r­
lard ı; şa ir b ü y ü lü d u m a n la rı için e ç e k m e k ya
da o n la rd a n "ilh am a lm a k ” su re tiy le k e n d in d e n
geçiy o r, r u h u n d a m u sa y a adadığı d iz e le r d ö k ü ­
lü y o rd u . G aller'd e k i şa irle re "cerdorrion", y a n i
C e rrid w e n ile T a lie s in 'in oğulları ad ı v erilird i.
A rth u r e fsa n e sin d e k i b ü y ü c ü M erlin o n la rın
ö n d eriy d i. H ıristiy a n şairler, h a y a t "k âse”si, h a ­
y a tın ara cısı o ld u ğ u için Bakire M e ry e m 'i k e n ­
di “ilh a m k az an ları" o la ra k b e n im se d ile r.
B rigit de, İs p a n y a ve F ra n s a 'n ın b a z ı b ö lg e ­
le riy le B rita n y a A d a la rı'n ı iç in e a la n B rig a n tia
217
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A

îm p a r a to r lu ğ u 'n d a hüküm te m e lin d e ö r g ü tle n m iş ti

s ü r e n b ir b a ş k a ü ç lü m u - C an d lem as, M ay Day, Mid-
saydı. H ıristiy a n la r o n u n k ü l­ s u m m e r Day, L am m as, Mic-
tü n ü k olay k o la y y o k e d e m e ­ h ae lm a s, H allo w e en ve Noel,
y e c e k le rin i an lay ıp o n u azize in s a n la rın eğ len ip şiirle r o k u ­
ilan e tm işle rd ir. L o n d ra'd ak i duğu g ü n lerd i.
k a d ın cezaevi B ridew ell b a ş ­ H e r şair b e lli b ir te m a
la n g ıçta o n u n m a n a s tırla rın ­ ç e v resin d e k e n d i ö y k ü sü n ü
d an b iriydi. B rigit'in G alli ve g e liştirird i. T e m a , y a k la ş ­
İrla n d alı şa irle re ilh a m v e re n m a k ta olan y ılın ta n rısın ın
b ir m u sa o lm a sın ın y a n ı sıra, eski b ir doğum , h ay a t, ö lü m
h a sta lık la rı iy ileştird iğ in e de ve diriliş ö y k ü sü y d ü . Ö y k ü ­
in a n ılırd ı, b u y ü z d e n de p ı­ n ü n a n a b ö lü m leri, ta n rın ın ,
n a rla rd a ve k u tsa l k u y u la rın ü çlü ta n rıç a n ın aşkı u ğ ru n a
b a şın d a o n u n o n u ru n a b ü y ü ­ b itm e k te o lan y ılın ta n rısıy la
le r y ap ılır, b ü y ü lü şa rk ıla r y ap tığ ı sav aşı k a y b e tm e s in i
söylenirdi. an latıy o rd u . G üzel ve k ap risli
ü çlü tan rıça, h e r iki ta n rın ın
"Doğu'dan üç kadın geldi, da an n e si, sevgilisi ve ö lü m ü
Biri ateşle, ikisi buzla, g etiren d i. Şair k e n d in i y a k ­
Sön artık ateş, gel artık b u z." la şm a k ta o lan y ılın ta n rısıy la
ö zd eşleştirird i; m u sa sı da ta n ­
Bu y an ık lara k arşı söyle­ rıçaydı. B itm ekte o lan y ılın
n e n b ir b ü y ü lü şarkıydı. Bü­ ta n rısı şa irin ö tek i b en liğ in i,
y ü d e n y a ra rla n a c a k kişinin, karşılaşıld ığ ın d a h e m e n ö lü m
dokuz d ik e n y ap rağ ın ı k ay n a k g e tire n ikizini sim g eliy o rd u .
su y u n a b atırıp y an ığ ın ü z e rin e k o y m ası g ere k ir­ Y ak laşm ak ta o lan y ılın ta n rısı ise psikolojik a n ­
di. T ed a v in in etkili olabilm esi için sözlerimi h e r la m d a b en liğ i tem sil e d iy o rd u .65
b ir y a p ra k için ü ç kez sö y le n m e si g ere k ird i .64 T a n rıç a so lu k b en izli, k ırm ız ı d u d ak lı, m a s­
Eski çağlarda A vru p a şiir geleneği, m u sa ola­ m a v i gözlü, sa p sarı saçlı g en ç ve g üzel b ir k ad ın
rak ta n rıç a n ın çok ö n e m li rol oynadığı b ü y ü il­ o la ra k re sm e d ilird i. A m a b u h o ş g ö rü n ü m , o-
k e le rin e dayalıydı ve b ir te m a n ın geliştirileb il­ n u n şekil d eğ iştirm e g ü c ü n ü g izliyordu. İstediği
m esi için ta n rıç a n ın sim g ele ri ölçü o larak a lın ır­ z a m a n kısrak , k an cık , dişi d o m u z y a da tilk i o-
dı. Köy köy dolaşıp b ir ağaç altın d a y a da k ö y ü n
en b ü y ü k e v in in b a c a sın ın altın d a şiir sö y le y en
Kelt şa irleri geleneği, d ah a eski u y g arlık lard a Üstte: üçlü tannça, ruhtan şiirsel tem aya uygun olan p u t­
perest A vrupa şairleri için ilham verici m usayı temsil eder­
o lu şan m ito lo jin in k u la k ta n kulağ a ak tarıla ra k
di. Sağda: m usanın davetkâr karakteri, narin bir bakire bi­
canlı tu tu lm a s ın ı sağlayan b aşlıca güçtü. Ö rn e ­
çim ine girerek erkekleri büyüleyebilir, o nlan unutulm uşlu-
ğin İn g ilte re 'd e to p lu m sal hay at, ta rım ta k v im i­
ğa çekebilirdi.
n in şen lik olarak k u tla n a n bazı ö n em li g ü n le ri

216
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A m u s a v e İ l h a m k a y n a g i

lab ilir v ey a h e rh a n g i b a şk a b ir dişi h a y v a n ın k ı­

lığ ına girebilirdi. D o lu n ay ın çıktığı g e c e le r e s in ­
tiyle b irlik te kılık değiştirir, k u r tla r o n u ta n ıy ıp
u lu rla rd ı. Bir a d a m a b u k ılık la rın d a n b iriy le gö­
rü n d ü ğ ü n d e , ad a m ı b ir titre m e alır, g ö zlerin e
y aşlar d o lar ve ad a m n e d e n in i aç ık lay am ad ığ ı
feci b ir d e h ş e t d u y g u su n a k ap ılırd ı. T a n rıç a
tü m k a ra n lık ve b ilin m e y e n şe jd e rin esin k ay ­
nağıydı; k e n d i sisli a la n ın a kaçırd ığ ı e rk e k le r
o rad a n b ir d ah a asla geri d ö n em ez lerd i. T anrıça,
şairi ve d ı^ a r lı erkeği ısrarla tak ip eder, o n u n
e n d e rin d ü şü n c e le rin e , r u h u n u n e n k u y tu kö ­
şe le rin e so k u lu rd u . Şair de so n u n d a b ü y ü n ü n
etk isin e g irerek o n u n g ü c ü n e te slim o lurdu.
Ş unu k a y d e tm e k ilginç olabilir. XVII. y ü zy ıl­
da İn g ilte re 'd e y a rg ıla n a n ca d ıların ifa d e le rin ­
d e n öğrendiğim ize göre, b u cad ıla rın k u tsa l g ü n ­
le ri m u sa n m şekil d e ğ iştirm e sin in sim g ele rin i
h âlâ k o ru m ak tad ır. S öylendiğine göre ca d ıların
k a ra n lık ta n rısı ve ö ğ re tm e n i olan b ü y ü cü , b ü ­
y ü lü b ir ç e m b e r etra fın d a b ir k o v alam a ca ay in i
b a ş la tıy o rd u . K o v a la m a c a m n d ü z e n i te rs in e
çevrilm işti: e sk id en m u sa şairi kovalardı, oysa
cadı ay in lerin d e , "bilge k a d ın la r ”111 bile bağışık
olm adığı ataerk il etk ile r sonucu, e rk e k k ad ın ı
k ovalıyordu.
Ş ey ta n y a da b ü y ü c ü , c a d ıla rın b a ş ın ı ç e m ­
b e r in in e tra fın d a k o v alar, c a d ıla rın b a ş ı da tıp ­
kı m u s a gibi çeşitli h a y v a n la rın k ılığ ın a girer,
h e r k ılık d e ğ iştirişin d e b e lli b ir fo rm ü lü te k r a r ­
la rd ı. E rk e k te n b e k le n e n , k e n d i d e ğ işim le rin i
o n u n k ile re u y d u rm a sıy d ı. Ç eşitli h a y v a n la rın
k ılığ ın a g irm e k , m e v s im le rin s ıra la n ış ın a g öre
g e rç e k le şird i ve b u a n la y ış ü ç m e v s im ile v a h ­
Üstte: m usa sayısız kılıklarından biriyle ortaya çıktığında
şi h a y v a n la rın k o ru y u c u s u o la n ü ç lü ta n rıç a
karşısındakini'bir titreme alır, gözleri y a şa n r ve havada ani
m itle r in d e n m ira s k a lm ıştı. G ü n ü m ü z d e İn g il­
bir ürperti ve durgunluk hissedilir. Musa, özü itibariyle hem
te re 'd e tilki ve ta v şa n av ları h â lâ esk i ç a ğ la rd a
şeytansı hem de ilham vericiydi. M usanın doğasındaki güç,
ta rım şe n lik le ri o la ra k k u tla n a n ve k ılık d eğ iş­
erkeğin ruhundaki bilinçdışı güçlerden kaynaklanır. Sağda:
tir e n m u sa y a ö v g ü le r d ü z ü le n g ü n le rd e d ü z e n ­
“Üç Güzeller", mozaik, Napoli Ulusal Müzesi.
le n m e k te d ir .66

2 2 0 221
 M U S A V E İ L H A M K A Y N A Ğ I
İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A

İmkânsız kadına inanm ak

"Erkek kadın, kadın erkek,

T ristan îsolt, Isolt T ristan."67

otik d ö n e m şiir sa n a tın ın a y ırt edici özel­

G liği, fan te ziy e d a y a n ıy o r olm asıd ır. Bu

sa y ed e in sa n ru h u d ü n y e v î d ü z e y d e n
k e n d in i yok e tm e n in ru h sa l ve a y d ın la n m ış d ü ­
z e y in e ulaşabilir.
"Sevgili"nin ru h sal ateşi, T an rı adam ı için d ua
kadar, kutsal ek m ek ile şarap k ad ar besleyiciydi.
K e n d in d e n g eç m e y i y ü c e lte n d u y u sa l şiir,
d a h a çok, boğ u cu , y a rı p u tp e re s t K atolik a y in ­
le rin in fazla e tk isin d e o lan ü lk e le rd e o rta y a
çıktı. O rtaç ağ b a ş la rın d a k u tsa l h ay a t, m a n a s ­
tırla rd a d ü n y a d a n uzak, k a p a lı ve k o m ü n a l b ir
h a y a t s ü re n d in a d a m la rın ın ; ra h ip ve k e ş işle ­
rin işiydi. T a n rı a d a m la rı d u y u la rın gtfrçek do ­
ğ asın ı h o r g ö rü y o r, o n la rı b a s tırıy o r, n e fs le rin i
ıslah y o lu y la r u h la rın ı o n la rd a n tü m ü y le a r ın ­
d ırm a y a ça lışıy o rlard ı. Bu y ü z d e n d u y u sa l algı,
k ab a ve v ah şi b ir güç o la ra k kaldı. D oğa da, o
alt e d ile m e z iro n isiy le, o rm a n d a m ü n z e v î bâr
h a y a t s ü re n keşişe, fe th e tm e k isted iğ i şe y i so n ­
su za k a d a r h a tırla ts ın diye, y o ld aş o la ra k v ah şi
h a y v a n la rı verdi.
O rta ç a ğ ’m k a ra n lık d ü n y a s ı z a m a n la , k a d ı­
n ın şa h sın d a soylu aşk a ta p a n b ir d ü n y a y a dö ­
n ü ştü . T a n r ı'm n a d a m la rı o la n ra h ip le r, b in le r-

"Hilas ve Nimfalar", John W. Waterhouse. Nimfalar, doğa­

nın ancak en duyarlı erkeklere görünen ruhlarıydı. Kapris­
li ve m a y m u n iştahlı bu ruhlar erkekleri bir yıl bir günlü­
ğüne kaçırm ak için insan kılığına girerdi.

2 23
222
 İ Ç İ M İ Z D E K İ
ce k a te d ra l ve k ilise y a p m a k gibi to p lu m sa l
o la ra k p a y la şıla n b ir çılg ın lığ a tu tu lm u ş tu . XII.
ve XIII. y ü z y ılla rın e n ö n e m li m u sa sı o la n Ba­
k ire M e ry e m A n a 'd a n n e re d e y s e m ito lo jik b ir
ilh a m a la n b u in sa n la r, b a ş k a h iç b ir tu tk u d a
g ö rü le m e y e c e k k a d a r y o ğ u n b ir in a n c ı dile g e­
tiriy o rla rd ı.
İsta tistik le re göre, 1170 ila 1270 a ra sın d a k i
b ir te k yüzyıl için d e, F ra n sız la r sek iz k a te d r a l­
le, y in e k a te d ra l sın ıfın a g ire n y a k la şık b e ş y ü z
k ilise y a p m ışla rd ı. B u n la rın m a liy e ti de, 1840'ta
y a p ıla n h e s a p la ra göre, b e ş m ily a r F ra n sız fra n ­
g ını aşıy o rd u ki b u p a ra b u g ü n ü n on m ily a r
A m e rik a n d o la rın a e ş ittir.68
B akire M e ry e m 'in ru h u , h e rk e s in a rz u ettiğ i
b ir ışık, saflık ve g ü zellik d ü n y a s ın ı te m sil ed i­
y o rd u . M e ry e m 'in m itik k ü ltü n ü n y a n ı sıra b ir
de ş e y ta n m iti g elişm işti, ç ü n k ü b iri o lm a d a n
d iğ e rin in v a r o lm a sın a im k â n y o k tu ve K atolik
ö ğ re tisin d e b u n la rın h e rh a n g i b irin e in a n m a ­
m a k g ü n a h tı. Ş eytan, in s a n la rın r u h la r ın ı ele
2 2 4
T A N K I Ç A M
g eçiriy o r, o n la rı y o ld a n çık m ay a, s e fa h a te ve
k a ra b ü y ü y e itiy o rd u . L a n e tle n e n le rin , in s a n lı­
ğı ş e y ta n ın b a ş ta n ç ık a rm a la rın d a n k u r ta r m a k
için y a k ıld ık la rı o d u n y ığ ın la rın ın y a n ı b a ş ın ­
d a n K utsal B ak ire'y e a d a n a n d u a ve ila h ile r
y ü k se liy o rd u . C e n n e t ve c e h e n n e m e o la n b u
g ü çlü in a n ç , s o n u n d a H açlı S e fe rle ri’n e y ol aç­
tı; İs a 'n ın h iz m e tin d e sa v a şa n b in le rc e in sa n
d ü n y a y ı fe th e d e re k in s a n la rı K atolik Kilise-
si'n in g ö rü ş le rin i b e n im s e m e y e zorladı.
B akire M e ry e m ’d e n ilh a m a la n ra h ip le rin
te rs in e tru b a d u rla r, h a y a tı iç in e d ü ştü ğ ü d e rin
ve k u r u m u ş k u y u d a n k u rta rıp y e n id e n y a r a t­
m a k için, "şövalye a ş k f'n d a şiirsel ifa d e sin i b u ­
la n y e n i b ir h azcılığ a in a n ıy o rla rd ı. T ru b a d u r­
la rla b irlik te , Â d em ile H a v v a 'n ın c e n n e tte n k o ­
v u lm a sı so n u c u y o zlaşa n d o ğ ad a k ay b o la n e r­
d e m de g eri d ö n d ü .
K adınlar, so y lu aşk ın ve aşk ö y k ü le rin in il­
h a m p e risi o la n m u s a la ra d ö n ü ş tü le r. Â şığın
u la şm a k istediği, aşk ın acı-tatlı m e y v e s in d e n
U S A V E İ L H A M K A Y N A Ğ I
Solda: “Stregozzo", Raim ondo Marcantonio. Ortaçağ boyun­
ca T a n n 'n m adamları, insa n la n n ruhunu ele geçirip onla-
n yoldan çıkaran ve günaha sürükleyen şeytana karşı
am ansız bir savaş verdiler. Sağda: cennet ve cehennem
inancı K urtancı İsa'nın hizm etinde savaşan binlerce insa­
nın dünyayı fethedip insanlan Hıristiyanlığı kabul etmeye
zorladıktan Haçlı Seferleri’ne yol açtı.
çok, so y lu aşk d e n e y im in in k en d isiy d i, ç ü n k ü
b u d e n e y im r u h u n u so n su z h a y a tın ışığıyla d o l­
d u ru y o rd u .
Bu tü r d e n b ir aşk, y o z la ştırıla b ilir o la n do­
ğ ad a so y lu lu ğ u n o la b ile ce ğ in i g ö ste rd iğ in d e n
k ilise d ü z e n i için b ir te h d it o lu ştu ru y o rd u . Eski
ça ğ la rın doğa ta n rı ve ta n rıç a la rıy la ilgili te m a ­
lar, b ö y le ce p a rla k zırh lı şö v a ly e le r ve so y lu
g e n ç k ızlar b a ğ la m ın d a y e n id e n o rta y a çıktı.
M itolojik İsolt ve T rista n efsan esi, G otik so y lu
aşk ın tü m id e a lle rin i y a n sıtır. K ral M a rk ’la evli
o lm a sın a ve T ris ta n 'a d u y d u ğ u aşk y a s a k aşk
o lm a sın a ra ğ m e n (h a y a tın b ir gerçeği!) k a d ın ın
s a f r u h u n u te m sil ed iy o r, h e m k e n d is in i h e m
de sev g ilisin i n iy e tle rin ilah i b e rra k lığ ın a y ü k ­
seltiy o rd u .
Şair G ottfried, T ris ta n ve İso lt'u n , g e n ç k a d ı­
n ın K ral M ark 'la o lan k u tsa l e v liliğ in d e n k aç ıp
sığ ın d ık la rı y e ri şöyle an latır:
"Mağara, in sa n la n n p u tla ra taptığı d ü n ya y ı
devlerin yönettiği za m a n la rd a vahşi dağlar
oyularak ya p ılm ıştı... Sevişm ek için ya ln ız
ka lm a k istediklerinde oraya sığınıyorlardı.
Gerçekten de, nerede böyle bir m ağara bulunsa,
ağzı tunç bir kapıyla kapatılıp, üzerine ya zıla n
şu sözlerle aşka ith a f edilirdi: 'la fo ssitu re a la
g e n t a m a n t”, y a n i  şıkla r M ağarası.
Bu ad bu yere çok yakıştı. Ç ünkü efsaneye
göre m ağara yuvarlak, geniş ve yüksekti, a y n c a
ka r gibi beyaz, p ü rü zsü z, boş ve d im dik
225
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A M U S A V E İ L H A M K A Y N A Ğ I

Üstte: T n stra n ve Isolt'un aşk şarkılarına sahne olan ya ta k

kristalden yapılm ıştı ve "Â şıklar M ağarasındaki bir oda­
nın ortasında duruyordu. Sağda: gizli âşıkların mağarası-
/
nın gjrişinde*aşka ith a f edilmiş tunç bir kapı bulunuyordu.

duvarları vardı. Y ukarıda tonozlar ustaca
birleşiyordu, tepede de bir kem er vardı. Yerler
düzgün, p a rla k ve güzel bir çim en yeşili m erm erle
döşenm işti. Ortada, b ü yü k bir ustalıkla kristalden
oyulm uş, geniş ve yerden hayli yü k se k z a r if bir
ya ta k vardı. Yatağın etrafına ka zın a n h a r f er,
efsaneye göre yatağın aşk tanrıçasına ith a f
edilm iş olduğunu gösteriyordu. Yukarıya,
m ağaranın tavanına üç küçük pencere açılm ıştı
ve buradan içeriye ışık düşüyordu. Giriş ve çıkış
yerinde ise tunç bir kapı vardı.
Y uvarlak olan iç kısım, aşktaki sadeliktir;
çünkü sadelik, köşeleri olm ayan aşka yakışır;
aşkta köşeler garez ve kurnazlıktır. M ağaranın
geniş olması, aşkın gücünü tem sil eder. Bu güç
sınırsızdır. Y üksek tavanlar, bulutlara kadar
yükselen a rzu n u n işaretidir; altın erdem lerin
tonozu birleştirdiği yere yü kselm eye çalışırken
hiçbir şey ona fa zla gelmez.
M ağaranın duvarları beyaz, p ü rü zs ü z ve
dikti. Bu da dürüstlüğün sim gesiydi. B u beyazlık
asla başka renklere b o y a n m a m a k ve hiçbir
K uşku burada kendine bir o yu k bulam am alıydı.
M erm er ze m in b ütün yeşilliği ve sertliğiyle
sadakati tem sil ediyordu. H em renk hem de bulm uştur: çünkü aşkın gerçekten kristal gibi V ahşi d ağ ların k u ca ğ ın d ak i b u gizli d aire soy­
y ü z e y çok uygundu, çünkü sadakat her za m a n sa yd a m olması, ışığı geçirm esi gerekir. lu aşk ın m a b ed i o lm u ştu r. Ç ü n k ü g erç ek aşk
otlar kadar yeşil, cam ın y ü zey i kadar p ü rü z sü z A şk m ağarası iki sevgilinin bir a ra ya geldiği d ü n y e v î o rta m d a gelişm ez; kişi aşkı b u lm a k için,
ve temizdir. Kristali an d ıra n aşkın ya ta ğ ı tam b ü yü lü daireyi tem sil eder, 'birbirlerine bakarlar d ağ lard ak i m a ğ arala rın d e rin lik le rin e doğru çe­
ortadadır, haklı olarak aşka ith a f edilm iştir ve ve bu bakışlarla beslenirler... T ek gıdaları tin ve te h lik e li y o lc u lu k la rı göze alm alıdır. Soylu
onu kristalden y a p a n usta, aşka ya kışa n ı d u yg u la n ve aşklarıdır'."69 aşk k alb in b ü y ü le n m e sid ir; zih in d u rm u ş ve

22 6 227
 İ Ç İ M İ Z D E K İ
k e n d in d e n g e ç m e n in yol açtığı o ışıklı tu tu lm a y ­
la a rz u n u n ve n e fre tin ö te sin e geçm iştir. Bu d u ­
ru m u n doru ğ u n a, ö rn e ğ in F lo ra n sak Şair D ante,
B eatrice’le göz göze geldiğinde ulaşır: san k i iki â-
şığm kalp a tışla rın ın birleştiğ i d u y u lsu n diye,
d ü n y a b ird e n d u rm u ştu r:
“in a n ın o an, yüreğin en gizli köşesindeki
hayat ruhu, en düşük nabızda bile hissedilebilecek
kadar büyük bir şiddetle titrem eye başladı ve dedi
ki: Ecce d eu s fortior m e, qui v e n ie n t dom -
in a b itu r m ih i (İşte size, benden daha güçlü, bana
hükm edecek bir tanrı)."70
ilahi Komedya, D a n te 'n in B eatrice'i m u sa sı
olarak seçtiği o an başlar. Ç ü n k ü Béatrice, e r­
22Ô
T A N R I Ç A M
k e k le ri c e h e n n e m in k a ra n lık ç u k u ru n d a n çık a­
ran, o n la rı A ra f ta n g eçirip c e n n e tin so n su z m u t­
lu lu ğ u n a k a v u ş tu ra n sa f ışıktır.
D an te, G o ttfried ve (Heloise adlı y ap ıtıy la )
A b ae lard u s gibi so y lu aşk ın e r d e m le rin i te r e n ­
n ü m e d e n şa irler, b ire y se l iç g ü d ü n ü n b a sk ı al­
tın d a tu tu ld u ğ u k a ra n lık y ü z y ılla rd a n so n ra,
aşk h a k k ın d a b ild ik le rin i açık ça ilan e d e c e k ce-
tn sa n biçimindeki gerçek aşkla karşılaşıldığında, sanki iki
âşığın kalp atışlarının birleştiği duyulsun diye dünya bir­
den durm uştur. Üstte: Tanrı Krişna aşkın gücünü kutluyor
ve bir çift, İlâhi aşk edim ini canlandırıyor. Sağda: "Oturan
Çıplak", Am edeo Modigliani.
U S A V E İ L H A M K A Y N A Ğ I
sa re te sa h ip ti. İç le rin d e n hiçb iri, İn sa n î aşk ı b il­
d iğ in i in k â r e tm e m iş, h e p s i o n u d a h a y ü c e d u y ­
g u la rın b asa m a ğ ı sa y m ıştı. G ö ste rd ik le ri c e sa­
ret, g e le n e k le re k a rşı k o n u şm a n ın , h e r şey e
ra ğ m e n k e n d i k işisel te c rü b e le rin d e v arlığ ın ı
k o ru y a n şey i o rta y a k o y m a n ın ce sa re tiy d i.
Soylu aşk ile şiirsel ed e b iy a t d a h a b a ş k a ü l­
k e le rd e de, e n g e rç e k ve e n gizli o la n in sa n ı
te c rü b e y i ilah i o la n la b ir le ş tir m e n in ara c ı o la­
ra k gelişti. Ö rn e ğ in A rap ü lk e le rin in , y a z ılm a k ­
ta n çok şa rk ı o la ra k sö y le n e n , so n ra k i y ılla rd a
ta s a v v u f a k ım ıy la d a h a da g e lişe n şiirse l e d e b i­
y a tın k a y n a ğ ı o ld u ğ u sö y le n ir. T a s a v v u fu n
ö n e m li te m s ilc ile ri E m ev î İs p a n y a s ı'n d a y a ş a ­
dı* ve g e le n e k o ra d a n F ran sa, İtaly a ve d iğ er
A v ru p a ü lk e le rin e , d en iz y o lu y la da İrla n d a ve
G aller gibi K elt b ö lg e le rin e y ay ıld ı.
B öylece k a d ın için s ö y le n e n ş a rk ıla r T rab-
lu sg a rp , B ağdat ve G ra n a d a 'd a n Gal ve İrla n d a
k r a lla rın ın s a ra y la rın a k a d a r g e n iş b ir b ö lg e d e
y a n k ıla n m a y a b aşlad ı. H e m e n h e m e n a y n ı d ö ­
n e m le rd e , T a n tra in a n c ın ın te m e l m e tin le r in ­
d e n o la n "Yüce S arah a Ş a rk ısf'y la H in d is ta n ’da
da b e n z e r b ir şiir çizgisi g elişti. Bu şa rk ıd a
B u d a 'n m s o y u n d a n g e le n ve o n u n m ü r itle r in ­
d e n o la n S araha, d a h a alt k a s tta n b ir k a d ın u ğ ­
r u n a tü m d ü n y a iş le rin d e n u z a k la şır. Y üce
y az g ısın ı k a d m m k iy le b ir le ş tir e r e k a y d ın lığ a
u la şır, k a d ın da o n a ilah îliğ i ta ttır a n b ir a ra c ıy a
d ö n ü şü r. J a p o n y a ve Ç in ’de de b e n z e r e ro tik
ş iirle re ra stla n ır, a m a b ü tü n b u ş iirle rd e k a d ın le re , b ü tü n ü n B atı'd ak i ö rn e k le rin d e ra s tla n ır.
y a so y lu y a alt k a s tta n y a c a riy e y a da k ö le d ir. Şiir, o n u sö y le y e n in k işisel te c rü b e le rin d e n
Bu g ü zel e d e b iy a tı ü r e te n le r in ve o n a ilh a m k a y n a k la n a n in a n ç la ra d ay alıd ır. B öylece çağı­
v e re n m u s a la rm bu d ü n y a d a n , b iz im d ü n y a ­ m ız d a s ıra d a n b iri b ir m it y a ra tıc ısı h a lin e dö­
m ız d a n e rk e k le r ve k a d ın la r o ld u ğ u e ro tik şiir- n ü ş m e k te , sıra d a n h a y a tla rd a n m itle r y a r a t­
ılmaktadır. M o d e rn m itoloji, sıra d a n k a d ın ve e r­
* E m ev îlerin Isp a n y a ’da istila ettiği asıl bölge E ndü­ k e k le rin şiir ve rü y a la rın d a y a z ılm a k ta d ır. Mu-
lü s ’tü. Burası flam enko diyarıydı; flam en k o ise soylu sa y a g elin ce: o da g ö n ü l in s a n la rın ın d u y a rlılı­
aşk için söylenip dansı y a p ıla n şiirin b elki de so n ö r­ ğ ın d a e s k id e n o ld u ğ u gibi b u g ü n de y a ş a m a y a
neğiydi. d e v a m e tm e k te d ir.
2 2 9
 M U S A V E İ L
"Karşısında, derenin ortasında
y a ln ız ve hareketsiz bir kız
duruyor, denize doğru bakıyordu.
Sanki bir b ü yü onu tu h a f ve güzel
bir kuş kılığına sokm uştu. İnce
u zu n ve çıplak bacakları bir
turn a n ın kiler kadar z a r if ve saftı, ya ln ızca
z ü m r ü t yeşili bir yo su n tenine sarılm ış, bu
lekesizliği bozm uştu. Fildişi rengindeki dolgun
bacakları neredeyse kalçalarına kadar çıplaktı.
Kalçalarını örten külotun beyaz dantelleri
yu m u şa k, bem beyaz bir kuş tü y ü n ü andırıyordu.
C üretkâr bir biçim de beline topladığı ku rşu n
rengi eteğinin ucu arkadan bir güvercinin
ku yru ğ u n u andırıyordu. Göğsü bir ku şu n ki gibi,
koyu renk tüylü bir güvercinin göğsü gibi
y u m u şa k ve küçüktü. A m a u zu n sarı saçları tam
bir genç kızınki gibiydi, y ü z ü de fa n i güzelliğin
m ucizesiyle dolu bir genç kız yü zü .
Tek başına kıpırdam adan denize bakıyordu;
erkeğin varlığını, hayra n bakışlarını üstünde
hissedince ona doğru döndü, utanç y a da şehvet
ba rındırm ayan gözleri ona baktı. Uzun, u p u zu n
bir süre gözlerini kaçırm adan öylece kaldıktan
sonra bakışlarını onunkilerden ayırıp dereye
doğru çevirdi, ayağıyla tatlı tatlı sularla
o yn a m a ya başladı. K ıpırdayan su y u n belli
belirsiz sesi, sessizliği bozdu. Bir fısıltıyı
andırıyordu, y u m u şa k ve u yku çanları kadar
231
H A M K A Y N A Ğ I
hafif; bir o yana, bir bu yana; ve
kızın ya n a ğ ın d a belli belirsiz bir
alev dalgalandı.
Ulu T anrım ! diye haykırdı
Stephen'ın ruhu, d ü n yevî bir
coşkuyla.
Birden bakışlarını ondan ayırıp kıyı boyunca
y ü rü m e y e başladı. Y anakları alev alevdi; vücudu
ışık saçıyor, bacakları titriyordu. Yürüdü,
yü rü d ü , yü rü d ü ; ku m la rın ilerisinde, denize
vahşi bir şarkı söyleyerek, kendisine seslenen
ha ya tı sela m la m a k için h a ykıra ra k ilerledi.
K ızın hayali sonsuza kadar ru h u n a
ka zın m ıştı ve onu kendinden geçiren bu a nın
kutsal sessizliğini hiçbir söz bozm am ıştı. Kızın
gözleri onu davet etmiş, onun ruhu da davete
u ym u ştu . Y aşam aya, ya n ılm a ya , yenilm eye,
zaferler ka za n m a ya , y a şa m d a n ya şa m
ya ra tm a ya ! Vahşi bir m elek g ö rü n m ü ştü ona;
fa n i gençliğin ve güzelliğin h a ya tın güzel
sa ra yla rın d a n bir elçi. Bir kendinden geçm e
a n ın d a ona b ü tü n ya n lışla rın ve zaferlerin
kapılarını açacaktı. İleri, ileri, ileri, ileri!"71
Solda: “Beata-Beatrice”, D. G. Rossetti. “Vahşi bir melek gö­
rünm üştü ona; gençliğin ve güzelliğin m eleğ, hayatın güzel
saraylarından bir elçi. Bir kendinden geçme anında ona
bütün ya n lışla n n ve zaferlerin kapılannı açacaktı. *
 İ Ç İ M İ Z D E K İ
Musa arketipi
a d ın k u su rsu z b ir m u şa d ır, ç ü n k ü #
K o n u n v arlığ ın ın , d o ğ asın ın k e n d isi
s a n a tç ın ın ilh a m ıd ır. M usa k a d ın ı i-
kili b ir h a y a t sü re r. Y üzeysel d ü zlem d e ,
c in siy e tle r a ra sın d a k i g e le n e k se l ilişki k u ­
ra lla rın a u y ar. A m a y ü re ğ in in d e rin lik le ­
rin d e b ir asid ir o; k e n d in i g e le n e k se l k u ­
r a lla rd a n k u rta rıp iç g ü d ü le rin in se lin e b ı­
ra k m a k ister. T ü m ü y le iç g ü d ü sel b ir y a ra ­
tık h a lin e g eldiğinde, k e n d in i k a p tırm a d a n
e rk e k le ri k e n d in e ç e k e b ilir ve o n la rın tü m
d ik k a tin i ü z e rin d e to p la y ab ilir. K en d in i
tü m ü y le iç g ü d ü le rin e te slim ed ip a k im ın
23 2
T A N K I Ç A M
d a v ra n ışla rın ı e tk ile m e s in e izin v e rm e d iğ i
z a m a n e rk e k le r için k a rşı k o y u la m a z b ir
k a d ın a d ö n ü şü r. Ç ü n k ü iç g ü d ü le ri y ö n e ­
te n , A y’dır. A y h e m k a d ın la rı h e m de e r­
k e k le ri etk ile r. T e k farkla: e rk e k o n u n k ö ­
lesi, doğası g ereğ i A y’ın d en g i o lan k a d ın ­
sa o n u n efe n d isid ir.
M usa k a d ın ın ın ero tik liğ i k e n d in e d ö ­
n ü k tü r; e rk e k le ri o n la ra âşık o ld u ğ u için
değil, k a lp le rin i fe th e d ip o n la rı k e n d is in e
h a y ra n b ıra k m a k isted iğ i için b a ş ta n çık a­
rır. Bu tü r k a d ın la r e rk e ğ in r u h u n u çalar,
a m a k ü ç ü le n A y 'ın k a ra n lığ ı gibi so ğ u k ve
U S A V E İ L H A M K A Y N A Ğ I
k ay ıtsız d ırlar. A m a so ğ u k lu k la rın ı sıcak ilgi ve
d a v ra n ış la rın a rd ın d a g iz ley e b ilirle r. G ö zlerin e
k e s tird ik le ri erk e ğ e n asıl sevgi g ö s te rm e k g e­
rek tiğ in i b ile n , k e n d ile rin i o n a âşık o ld u ğ u n a i-
n a n d ıra n , y ü z e y in a ltın d a o y n a m a k ta o ld u k la rı
g üç o y u n u n d a n h a b e rsiz m iş gibi d a v ra n a b ile n
k a d ın la rd ır o n lar.
M usa k ad ın ı, k e n d in in fa rk ın d a o la n b iri d e ­
ğildir. T ü m ü y le iç g ü d ü sel o ld u ğ u n d a n d o ğ a n ın
r u h u n u n c isim leşm iş h alid ir. D u ru m u n n e k a ­
d a r d ışın d a k alırsa, k e n d is in i iç g ü d ü le rin e o k a ­
d a r k o lay te slim ed eb ilir. İşte o z a m a n , e rk e ğ in
is te k le rin in k işile şm iş b iç im i h a lin e gelir. S an ­
ki e rk e ğ in v erd iğ i ip u ç la rın ı d e ğ e rle n d irip k e n ­
d in i o n u n isted iğ i k a d ın h a lin e g etirm iştir. Bu­
n u y a p a rk e n , e rk e k le a ra s ın d a g arip b ir b ağ
o lu ştu ru r; e rk e k o n su z y a şa y a m a y a c a ğ ın ı h is ­
se d er, ç ü n k ü k e n d i k a d ın sı b e n liğ in i y a n s ıta n
b u k a d ın a b ağ ım lı o lm u ş tu r. O z a m a n d a k ad ın ,
o n u n k alb in i fe th e d ip k e n d i g u r u ru n u ta tm in
ed e r. B u n u n k lasik ö rn eğ i, e rk e ğ in k a rısın a ta p ­
tığı, o n su z y aşay a m ad ığ ı, a m a k a d ın ın so ğ u k ve
ta h a k k ü m edici g ö rü n d ü ğ ü d u ru m la rd a o rta y a
ç ık a r.72
M usa k a d ın ın ın dişiliği a n c a k ç e v re d e e r ­
k e k le r v a rk e n o rta y a çıkar, d iğ e r z a m a n la rd a
so ğ u k ve d o n u k tu r. E rk e k le rin d ik k a ti o n u g u ­
r u r u n a teşiy le tu tu ş tu ru r .
M usa k a d ın ın ın sim g esi A y'dır, ç ü n k ü Ay
in s a n o ğ lu n u n k o rk u ve a rz u la rın ın a y n a s ıd ır
ve in s a n la r ü z e rin d e k a ra n lık b ir g ü ce sa h ip tir.
M usa k ad ın ı, elin d e b ir a y n a y la re sm e d ile b ilir,
ç ü n k ü e rk e ğ in d o ğ asın a g öre b iç im le n d ird iğ i
k e n d i g ö rü n tü s ü n e âşık tır, a m a k e n d in i e r k e ­ tir; b ir rü y a y ı c a n la n d ıra b ilir, g e rç e k o lm a y a n ı
ğ in is te k le rin e g öre b iç im le n d irirk e n a y n ı za­ g e rç e k m iş gibi g ö ste re b ilirle r.
m a n d a o n u n da a y n a sı h a lin e g elm iştir. D oğa­ M usa a rk e tip i k a d ın ın ru h u n d a etk ili o lan
sı, b ir y a n sım a d ır: o h iç k im se d eğ ild ir, a n c a k te k a rk e tip o ld u ğ u n d a , k a d ın sa n k i in s a n değ il­
b ir e rk e ğ in v arlığ ın d a, k e n d in in b ir y a n s ım a sı m iş gibi g ö rü n ü r. K ü çü le n A y 'ın k o rk u n ç g ü ­
o la ra k v aro lu r. c ü n d e n sıy rılm ay ı, a n c a k d iğ e r a rk e tip le r g ü c ü ­
S an atçılar, m u sa v erg isi b ir y e te n e ğ e s a h ip ­ n ü g ö ste rd iğ in d e b a şa rır.
2 3 3
 İ Ç İ M İ Z D E
Sonsöz
G ü nd elik h a ya tta a k tif arketipler
a d ın ın doğ ası d ö n g ü s e ld ir ve ta r ih in e n
K esk i d ö n e m le r in d e n b e r i A y 'ın fark lı
e v re le riy le iliş k ile n d irilm iş tir. Bu y ü z ­
d e n k ad ın , ay lık d ö n g ü sü iç in d e , d ö n g ü n ü n
b a ş la n g ıc ın d a n y u m u r tla m a y a k a d a r o la n d ö ­
n e m d e se zg ise l g ü c ü n ü n b ü y ü y e r e k d o y u m a
y a k la ştığ ın ı h is s e d e r; y u m u r tla m a y la â d e t a r a ­
sın d a k i d ö n e m d e ise b u g ü c ü n z a y ıfla y ıp y e r i­
n i içe b a k ışa b ıra k tığ ın ı d u y u m s a r.
A m a b u g e lişle r ve g id iş le r y a ln ız c a ay iç in ­
de değil, â d e t g ö rm e y le b a ş la y a n c in se l o lg u n ­
lu k ta n m e n o p o z a k a d a r u z a n a n d ö n e m d e de
h iss e d ilir.
K ad ın ın d ış d ü n y a y a v e rd iğ i te p k ile r, k e n ­
di iç in d e k i d e ğ iş im le rin e tk is in d e d İr ve b ü y ü k
ö lç ü d e b u e tk ile rd e n doğ ar. K adın, h a y a tın sa ­
b it a ta e rk il se y ri iç in d e b ir n e fe s te m iz h a v a
g ibidir, ç ü n k ü k a rş ıs ın a ç ık a n h e r o la y a y e n i­
le n m iş b ir ta z e lik le te p k i v e rir.
K adın, b itk in in b ü y ü m e p o ta n siy e lin ® iç e ­
r e n to h u m gibidir; g e n ç lik y ılla rın d a b ilg e lik
g ö ste rip h a y a tın ın s o n ra k i d ö n e m le r in d e b ir
g e n ç gibi y a şa r. Bu y ü z d e n ç e şitli m itle r d e ta ­
r if e d ile n a rk e tip le r, h a y a tın ın h e r h a n g i b ir
d ö n e m in e r a h a tlık la u y a b ilir.
Bir k ad ın , H e ra gibi an aç, A rte m is gibi k a ­
rarlı, S alom e gibi b a ş ta n çık arıcı olab ilir. G e n ç ­
liğ in d e b a k ire a rk e tip in e y ak laşıp , r u h s a l ve fi- ,
zik sel b ü y ü m e s i sıra s ın d a k e n d in i b a k ire ta n r ı­
ça m itle rin e y a k ın h iss e d e b ilir. H e r özellik
fark lı d ö n e m le rd e ifade ed ild iğ in d e n , b ü tü n
b u n la r ru h u n d a k i ç o k b o y u tlu lu ğ a te rs d ü ş m e ­
2 3 4
K İ T A N R I Ç A
y eb ilir. B e d en le z ih in k a d ın ın p sik o lo jisin d e
b ir le ş m iş tir ve b irb irin i d u rm a d a n etk ile r.
K ad ın ın gü zelliğ i, ç o k b o y u tlu lu ğ a y a tk ın lı­
ğ ın d a ve k e n d i v a ro lu ş b iç im i iç in d e b irç o k ar-
k e tip e ait a y r ın tıla r ı a y n ı a n d a k u c a k lıy o r o l­
m a s ın d a y a ta r; "ak ılcılığ a d a h a e ğ ilim li” b ir
d ü n y a d a y a ş a y a n la r ın k a fa sın ı s ü re k li k a r ış tı­
r a n b e lk i de b u d u r.
B ire y s e llik k on u su
K işin in k e n d in i a n la m a s ın d a n k a y n a k la ­
n a n aşk ın , r u h s a l d ü n y a ü z e r in d e d ö n ü ş tü r ü ­
cü b ir e tk isi v a rd ır. S an k i y a n lış a n la ş ıla n ya
d a b a s tır ıla n ö r ü n tü le r b ir d e n y e r in e o tu rm u ş ,
o n la rı b a s tır m a k için g e r e k e n ç a b a la r tü m k i­
şiliğ e y a y ıla n u y u m lu b ir e n e rjiy e d ö n ü ş m ü ş ­
tü r. Bu te m e l s ü re ç iç in d e k a d ın k e n d in e , ışık ­
ta n y a p ılm a b ir v a rlık o larak , ay ışığ ın ın ç o c u ­
ğu o la ra k y e n id e n d o ğ m a fırs a tın ı ta n ır.
K im o ld u ğ u n u a ra y ıp b u lm a k , k e n d is in e
k ü ltü r e l o la ra k d a y a tılm ış ro lle rd e n sıy rılıp
k e n d i e s ra rın ı k e ş fe tm e k , h e r k a d ın ın doğal
h a k k ıd ır. Bu y ü z d e n , m itle r in o rta y a çık ard ığ ı
a r k e tip le rin y e n i b ir k u ra l, y e n i b ir d a y a tm a
o la ra k b e n im s e n m e m e s i çok ö n e m lid ir. H e r
a rk e tip , k e n d i d o ğ a m ız ın d e r in lik le r in e iş a re t
ed e r, b iz e o n u n ip u ç la rın ı v e rir. O d o ğ a ise
o ra d a ö y le ce , k e n d i b e n z e rs iz ş a rk ıs ın ı s ö y le ­
m e y i b e k le m e k te d ir.
"Paris’in Yargısı", XV. yüzyıla ait m inyatür.
 K A Y N A K Ç A

Ka y n a k ça

1) C. G. Ju n g ve C. Kerenyi, Essays on a Science o f Mythology. The M yth o f the Divine Child and The Mysteries o f Eleusis,
Bollingen Dizisi, P rinceton U niversity Press, New York, 1969.
2) B ronislaw M alinowski, M yth in Primitive Psychology, G reenw ood Press, Londra, 1979.
3) M an and His Symbols, yay. haz. ve önsöz C. G. Jung, A ldous Books Ltd., Londra, 1964.
4) Jo sep h Cam pbell, The Masks o f God: Primitive Psychology, Penguin Books Ltd., Londra, 1992.
5, 6) M. E sther H arding, Woman's Mysteries - A ncient and Modern. A Psychological Interpretation o f the Feminine
Principle as Portrayed in Myth, Story and Dreams, P e re n n ie l Library, H a rp er & Row Publishers, New York, 1976.
7) C elaleddin Rumî, İngilizce çev. Unseen Rain.
8) C. G. Jung, Contributions to Analytical Psychology (Analitik Psikolojinin Temel ilkeleri), İngilizce'ye çev. H. G. ve C.
F. Baynes, New York ve Londra, 1928.
9) Ajit M ookerjee, Kali. The Feminine Force, T h am es & H udson, Londra, 1988.
10) Barbara G. W alker, A W om an’s Encylopedia o f M yths and Secrets, H a rp er Collins Publishing Ltd., Londra, 1983.
11) P enelope Shuttle ve Peter Redgrove, The Wise Wound: Menstruation and Every Woman, Victor Gollancz, Londra,
1978.
12) Paula W eideger, Female Cycles, W om en’s Press, Londra, 1978.
13) Barbara G. W alker, The Woman's Encyclopedia o f M yths and Secrets, H a rp er Collins Publishing Ltd., Londra, 1983.
14) A nn Bancroft, Origins o f the Sacred. The Spiritual Journey in Western Tradition, A rkana Paperbacks, Routledge &"
Kegan Paul Ltd., Londra, 1987.
15) M ircea Eliade, A History o f Religious Ideas, 1. cilt, From the Stone Age to the Eleusian Mysteries, Collins, Londra,
1979.
16) Je a n Piaget, The Child’s Conception o f the World, H arcourt, Brace & C om pany, New York, 1929.
17) Design Book, B audrillard alıntısı.
18) C. G. Jung, Four Archetypes. Mother-Rebirth-Spirit-Trickster, H a rp er Collins Publishing Ltd.,Londra, 1985.
19) Lao Tsu, Tao Te Ching (Yüce Aklın Erdemi), Gia-Fu Feng ve Ja n e English tara fın d a n yapılan yen i çevirisi,
W ildwood H ouse Ltd., A ldershot, 1988.
20) Barbara G. W alker, The W om an’s Encyclopedia o f M yths and Secrets, H a rp er Collins Publishing Ltd., Londra, 1983.
21) Leo Frobenius, M onum enta Africana, Erlebte Erdteile, 6. cilt.
22) M arie-Louse Von Franz, The Process o f Individuation, M an and His Symbols içinde, yay. haz. ve önsöz C. G. Jung,
Aldous Books Ltd., Londra, 1964.
23, 24) Robert Graves, The White Goddess, Faber, Londra, 1952.
25, 26) Robert Graves, The Greek Myths, 1. cilt, P enguin Books Ltd., Londra, 1960.
27) M. E sther H arding, Woman's Mysteries - Ancient and Modern. A Psychological Interpretation o f the Feminine Principle
as Portrayed in Myth, Story and Dreams, P erennial Library, H a rp er Row Publishers, New York, 1976.
28, 29) Ajit M ookerjee, Kali. The Feminine Force, T h am es & H udson, Londra, 1988.
30) Erich N eum an, The Great Mother. A n A nalysis o f the Archetype, T h am es & H udson, Londra, 1988.

237
 İ Ç İ M İ Z D E K İ T A N R I Ç A K A Y N A K Ç A

31) Robert Graves, The Greek Myths, 2. cilt, Penguin Books Ltd., Londra, 1990. 70) D ante Alighieri, Divine Comedy Paradiso XXXIII. 1-21. (İlahi Komedya), İngilizce’ye çev. C harles Eliot N orton, The
32) Isak D inesen, Anecdotes o f Destiny and Ehrengard, P enguen Books Ltd., Londra, 1990. Divine Comedy o f Dante Alighieri, H oughton M ifflin Co., Boston ve New York, 1902; 1956-64, 3 cilt.
33, 34, 35, 36) Karl K erenyi, Goddess o f Sun and Moon, A lm an ca’dan çev. M urray Stein, Spring Publications inc., 71) Ja m es Joyce, A Portrait o f the Artist as a Young Man, (Sanatçının Bir Genç A dam Olarak Portresi), Jo n a th a n Cape
Dallas, 1979. Ltd., Londra, 1916.
37) Barbara G. W alker, The Woman's Encyclopedia o f M yths and Secrets, H a rp er Collins Publishing Ltd., Londra, 1983. 72) M. E sther H arding. W om an’s Mysteries - Ancient and Modern. A Psychological interpretation o f the Feminine Principle
38, 39, 40) Robert Graves, The Greek Myths, 1. cilt, Penguin Books Ltd., Londra, 1960. as Portrayed in Myth, Story and Dreams, P erennial Library, H a rp er S' Row P uplishers, New York, 1976.
41) Barbara G. W alker, The Woman's Encyclopedia o f M yths and Secrets, H a rp er Collins Publishing Ltd., Londra, 1983.
42) Jo n as H ans, The Gnostic Religion, Beacon Press, Boston, 1963.
43) M ary Daly, Beyond God the Father, Towards a Philosophy o f W om en’s Liberation, T he W om en's Press, Londra, 1979.
44) M arija G im butas, The Goddesses and Gods o f Old Europe. M yths and Cult Images, T h am es and H udson Ltd., Londra,
1982.
45) Sir Ja m es George Frazer, The Golden Bough. A Study in Magic and Religion, (Altın Dal), M acm illan Publishing,
Londra, 1980.
46) M. E sther H arding, W om an’s M ysteries - A ncient and Modern. A Psychological Interpretation o f the Feminine Principle
as Portrayed in Myth, Story and Dreams, P eren n ial Library, H a rp er D Row Publishers, New York, 1976.
47) Lucius A puleius, The Golden Ass, (Altın Eşek), İngilizce'ye çev. W. Adlington, 11. kitap, H arvard U niversity Press,
Londra, 1989.
48) Sir Ja m es George -Frazer,,. The Golden Bough. A Study in Magic and Religion, (Altın Dal), M acm illian Publishing,
Londra, 1980. ■■■- ■ . / u . .......
49) M. Ester H arding, Woman's M y SİeHes - A ncient and Modern. A. Psychological Interpretation o f the Feminine Principle
as Portrayed in Myth, Story and Dreams, P erennial Library, H a rp er & Row Publishers, New York, 1976.
50, 51) Sir Ja m es George Frazer, The Golden Bough. A Study in Magic and Religion, (Altın Dal), M acm illian Publishing,
Londra, 1980. :•• .r
52) Je a n Shinoda Bolen, Goddesses in E veryw ’b man. A New Psychology o f Women, H arp er & Row Publishers, New York,
1984.
53) Sir Ja m es George Frazer, The Golden Bougf. A Study in Magic and Religion, (Altın Dal), M acm illan Puplishing,
Londra, 1980.
54) Barbara G. W alker, The W om an’s Encyclopedia o f M yths and Secrets, H a rp er fir Row Publishers, San Francisco, 1983.
55) C. G. Jung, Four Archetypes. M other-Rebirth-Spirif Trickster, H a rp er Collins Publishing Ltd., Londra, 1985.
56) F rederick Leboyer, Le Sacre de la Naissance, Le Seuil, Paris, 1994.
57) Jo sep h Cam pbell, The M asks o f God: Primitive Mythology, P enguin Books Ltd., Londra, 1985.
58) M. E sther H arding, W omen’s Mysteries - Ancient and Modern. A Psychological Interpretation o f the Feminine Principle
as Portrayed in Myth, Story and Dreams, P eren n ial Library, H a rp er & Row Puplishers, New York, 1976.
59) Sir Ja m es George Frazer, The Golden Bough. A Study in Magic and Religion, (Altın Dal), M acm illian Publishing,
Londra, 1980.
60) M. E sther H arding, W om an’s Mysteries - A ncient and Modern. A Psychological înteıpretation o f the Feminine Principle
as Portrayed in Myth, Story and Dreams, P erennial Library, H a rp er & Row Puplishers, New York, 1976.
61) M an and His Symbols, yay. haz. ve önsöz C. G. Jung, A ldous Books Ltd.,Londra, 1964.
62, 63) Robert Graves, The White Goddess, Faber, Londra, 1952.
64) Barbara G. W alker, The W om an’s Encyclopedia o f M yths and Secrets, H a rp er Collins P uplishing Ltd., Londra, 1983.
65, 66) Robert Graves, The White Goddess, Faber, Londra, 1952.
67, 68, 69) Jo e sp h Cam pbell, The M asks o f God: Creative Mythology, Penguin Books Ltd., Londra, 1992.

23Ö 2 3 9