Tulalang

(Epiko ng Manobo)

Ito ang epiko ng mga Manobo na nagsasalaysay tungkol sa buhay ni Tulalang.  Siya ang panganay
na anak ng isang mag-asawang mahirap.

Isang araw ay nasa gubat si Tulalang at nangunguha ng ubod ng rattan na kanilang pagkain.
Nakakita siya ng isang matanda na naaawa pala sa kanilang magkakapatid.  Lumapit sa kaniya ang
matanda at ang wika: Huwag kang mag-alala sa inyong pagkain, Tulalang.  Simula ngayon ay hindi
na kayo magugutom.  Anuman ang naisin ninyo ay mapapasainyo.  Simula noon, ang magkakapatid
ay nanagana sa pagkain.
Sa kabila ng kanilang kasaganaan ay nanatili pa rin silang masisipag.  Umunlad ang kanilang
kabuhayan at ito ay nabantog sa buong kapuluan.  Maraming mga tao sa iba’t ibang tribu ang
nagtungo sa kanilang tahanan upang pumailalim sa kanilang kapangyarihan.

Pagkalipas ng maraming taon, ipinasya ng magkakapatid na manirahan sa torohan o palasyo.  Ang

palasyo ay napakalawak at ang trono ay napapalamutian ng mga ginto, pilak at iba pang
mamahaling bato.  Walang tigil ang mga alipin sa pagtugtog ng magagandang musika, kaya ang
mga naninirahan sa paligid ng palasyo ay naaaliw rin.

Si Tulalang ay isang binatang matangkad, payat, may maitim na mga ngipin at mahabang buhok.
Siya ay may sinturong isang damak lamang ngunit naipupulupot niya ng pitong ulit sa kanyang
baywang.  Puting-puti ang kanyang damit na may mahabang manggas at ang pantalon niya ay
hanggang tuhod lamang.  Ang kanyang mga daliri ay nagkikislapan sa mga gintong singsing.  May
balaraw sa baywang at may pulang turban sa ulo na ginagamit sa paligid.  Siya ay laging nakayapak
lamang.

Ang magkakapatid ay may kani-kaniyang silid sa palasyo maliban sa kaisa-isang kapatid na babae
na inilagay sa pinakamalalim na bahagi ng pitong patong na basket na nakabitin sa loob ng silid ni
Tulalang.  Siya ay hiyas ng magkakapatid na dapat ingatan.  Ngunit ang dalaga ay may
kapangyarihang mag-anyong iba’t-ibang hugis na naisin niya.  Siya ay gadaliri lamang habang nasa
loob ng basket.  Siya ay nananatili sa loob ng basket kung wala siyang ginagawa.

Ang kapatid nilang babae ay nagtatanim ng mahiwagang rosas tuwing umaga at bago tumanghali ay
namumulaklak ito.  Kapag nalanta agad ang mga bulaklak na rosas ay nagbabalang may darating na
kaaway sa kanilang kaharian.  Isang araw ay biglang nalanta ang bulaklak na rosas.  Dumating si
Agio at sinalakay ang Kulaman, ang kanilang kaharian.  Hindi man lamang nabahala o natakot si
Tulalang at ipinagpatuloy ang kanyang ginagawa.

Hinamon ng mayabang na heneral si Tulalang.  Isa sa kanyang mga singsing ang nagsalita at
pinayuhang labanan ang kaaway.  Inalis niya sa daliri ang singsing at inutusan ito na labanan ang
mga kaaway.  Sa isang iglap ay naging sundalo ang singsing.  Lumaban ito at maraming napatay na
mga kaaway,  Nakita ito ni Agio at ibinunyag niya na ang sundalo ay isa lamang singsing.  Kaagad
nilang pinaghahampas ng sibat ang sundalo kaya huminto ito at naging singsing na muli.

Muling hinamon ng mayabang na heneral si Tulalang.  Inutusan ni Tulalang ang kanyang balaraw
na makipaglaban.  Ito ay naging sundalo at muli na namang pumuksa ng mga kaaway.  Ibinunyag
 na naman ni Agio na ang sundalo ay isang balaraw lamang.  Hinawakan niya sa leeg ang balaraw na
naging sundalo, at ito ay bumalik sa dating anyo, ang leeg ang naging hawakan ng balaraw.

Sa pangatlong hamon ay si Tulalang na ang lumaban.  Marami siyang napatay na mga tauhan ni Agio.
Nang siya ay napagod ay umakyat siya sa palasyo at nagpahinga.  Hinalinhan naman siya ng kapatid
niyang si Mangampitan.  Sa kanyang kamay naman namatay ang kalahati ng mga kalabang natitira.
Siya ay napagod din at nagpahinga sa palasyo kaya siya ay hinalinhan naman ng pinakabunso sa
magkakapatid, si Minalisin.  Nangamatay ng lahat ang mga kalaban maliban kay Agio.  Naglaban
naman sina Agio at Minalisin.  Tinamaan ng sibat si Agio.  Nagbalik sa dating anyo si Agio na kanina
ay nag-anyong pulubi bago maglabanan.  Siya ay naging isang makisig na binata.  Nagpatuloy sila sa
paglalaban hanggang sa mapagod.  Nakita pala sila ng kapatid na babae ni Tulalang sa mahiwagang
langis na nagpatulog sa kanila.  Nalaman nila pagkagising na sila palang dalawa ay magpinsan.
Kung araw ay natutulog si Tulalang sa ilalim ng isang punungkahoy.  Isang uwak na nakadapo sa
sanga ang dumumi sa kanyang mukha.  Nagising siya at ipinagbigay-alam sa kanya ng uwak na may
darating na isang napakalaking higanteng kumakain na tao.  Sinabi rin sa kanya kung paano ito
matatagpuan.

Agad-agad ay nagtungo siya sa kagubatan at dito ay nakakita siya ng isang kubong may nainirahang
matandang babae.  Sinabi sa kanya ng matanda ang tungkol sa higante at sa magandang dilag na bihag
nito.

Tinungo niya agad ang tahanan ng higante na sinabi sa kanya ng matandang babae.  Ang

bahay ng higante ay napakataas kaya maraming punong saging na tumubo sa ilalim nito.  Natutulog
ang higante at nakakulong ang dalagasa hawla nang siya’y dumating.  Nagising ang higante.  Sino ang
nariyan? ang sigaw ng higante.  Nakaamoy ako ng baboy, tamang-tama sa aking
pananghalian.  Hindi ako baboy, ang sagot ni Tulalang.  Ako ay taong kagaya mo.  Kinuha ng higante
ang panggarote at ang dalawa ay naglaban.  Nagawang putulin ni Tulalang ang dalawang kamay,
dalawang paa at ulo ng higante.
Inilabas ni Tulalang ang babae mula sa hawla.  Napag-alaman ng binata na ang
pangalan ng magandang babae ay Macaranga at ang pook na pinanggalingan niya ay Macarangga rin
ang pangalan.  Naakit siya sa dalaga kaya niyaya niya itong pakasal.  Tumanggi ang dalaga.  Dahil
pagod, si Tulalang ay nakatulog.  Nalimutan tuloy niya ang iniluluhog na pag-ibig sa dalaga.  Nang
magising siya ay wala na ang dalaga, ngunit isang suklay ang sadyang iniwan nito at nakuha
naman ng binata.  Kaagad siyang nanaog sa tahanan ng higante at sumakay sa kanyang musala.
Nagtanong siya sa pitong babaeng nanahi na natagpuan niya.  Tinungo niya ang itinuro ng mga ito.
Napag-alaman niya na si Macaranga ay nagtungo sa Kulog.  Tinungo niya kaagad ang Kulog, ngunit
ang babae raw ay nagtungo sa Kidlat.  Ngunit ito raw ay nasa langit nang puntahan niya.  Nagtungo
siya sa langit at dito ay nakita niyang naliligo sa ilog ang dalaga.  Binanggit niyang muli ang kanyang
pag-ibig ngunit hiniling ng dalaga na bayaan muna raw siyang makauwi sa kalangitan.
Nakauwi ang dalaga sa kanyang palasyo at napag-alaman niya na ang ama pala niyang hari ay namatay
na.  Sa gayon, ang kanilang kaharian ay nangangailangan ng hari.  Pumayag siyang pakasal kay
Tulalang.  Umuwi muna si Tulalang sa kanilang kaharian bago pakasal.  Pagdating sa kaharian ay
napag-alaman niya na sinalakay na muli ang Kulaman upang kunin ang kanyang kapatid na babae.
Iniligtas muna niya ang kanyang kapatid hanggang sa makalimutan niya ang pangako kay Macaranga.
Minsang wala si Tulalang sa kaharian ay muling sumalakay ang mga kaaway.  Ang hari ng mga Bagyo
ang pinuno ngmga kaaway.  Siya ang pinakamalakas na kaaway ni Tulalang sapagkat hindi siya
nakikita.  Nagapi ng kaaway ang dalawang kapatid na lalaki ni Tulalang, at ang babae naman ay dinala
sa kaharian nito.  Nang tumangging pakasal ang babae sa hari ng mga Bagyo ay nilaslas ang kamay
niya.

Nang malaman ito ni Tulalang ay madali siyang sumakay sa musala at tinungo ang kuweba ng hari ng
mga Bagyo.  Nag-anyo siyang sibat at pumasok sa kuweba ngunit ang hangin ay wala na roon.
Gumawa siya ng paraan upang makapasok sa kaharian.  Nagbalatkayo naman siyang isang bata at sa
isang paraan ay nakapasok sa palasyo at naging alila.  Siya ay nadistino sa kusina.  Minsan ay
nakasalubong niya ang kanyang kapatid na babae.
Isang gabi ay itinakas niya ang kanyang kapatid.  Naghinala ang hari na ang batang alipin ay si
Tulalang, kaya ipinasya niyang lusubing muli ang Kulaman.  Bago umalis ang hari ng mga Bagyo at
ang mga tauhan nito ay hiniling muna ng hari na huminga sila sa isang bote at takpang mahigpit at
ibitin sa loob ng palasyo.  

Nang maglaban na ang dalawang pangkat ay napansin ni Tulalang na kapag may napapatay silang
kaaway ay napapalitan kaagad ng dalawa mula sa dugo nito.  Lalong dumarami ang kaaway habang
marami silang napapatay.  Tinungo niya kaagad ang kaharian ng mga Bagyo.  Gumawa siyang muli ng
paraan upang makuha ang boteng pinag-iwanan ng kaluluwa ng hari at mga kawal nito.

Kinabukasan, sa harap ng mga kaaway ay tumayo siya sa beranda ng palasyo at binalaan ang hari at
mga kawal nito.  Kung hindi kayo susuko ay babasagin ko ang boteng ito upang mangamatay ang
inyong kaluluwa.  Napilitang sumuko ang Hari at mga kawal nito at napaalipin kay Tulalang.
Isang araw, ipinabatid ni Tulalang sa kanyang nasasakupan na ang sarimbar na galing sa langit ay
darating na upang silang lahat ay kunin.  Hiniling niya sa mga tao na manalangin sa loob ng apat na
buwan upang pagdating sa langit ay magiging Katolosan o Kaluluwa, (immortal beings) maging ang
apat na magkakapatid.

Pagkatapos ng apat na buwang panalangin, ay biglang may humihip na malakas na hangin.  Nagdala
ito ng balita kay Tulalang na isang malaking baboy ramo ang manggagaling sa Silangan upang silain
ang mga tao sa Kulaman at isang higante ang haharang sa sarimbar pagbabalik sa langit.  Dahil sa
taglay na lakas ni Tulalang ay napatay niya ang baboy ramo at higante.
Katanghaliang tapat ay bumaba na ang sarimbar sa nakasabit sa kadenang ginto.  Ito ay hugis bangka
ngunit yari sa bato.  Isa-isang sumakay ang mga tao upang iakyat sa langit.  Isa pang higante ang
nagtangkang pumutol ng kadena ng sarimbar ngunit napatay rin siya ni Tulalang.  Ang mga kapatid ni
Tulalang at ang mga mamamayan ay naging maligaya sa kalangitan at nagtamo ng buhay na walang
hanggan.