Οι ρητοί είναι περισσότεροι ή λιγότεροι από τους φυσικούς

αριθμούς;
Ας θυμηθούμε ότι ρητός είναι ένας αριθμός που είναι ή μπορεί να γραφτεί στη μορφή ενός
κλάσματος με ακεραίους όρους. Αν λοιπόν σκεφτεί κανείς ότι κάθε φυσικός αριθμός μπορεί να
γραφεί ως κλάσμα και επομένως οι φυσικοί αριθμοί είναι ένα μέρος του συνόλου των ρητών
φαίνεται να οδηγείται στο συμπέρασμα ότι οι φυσικοί πρέπει να είναι λιγότεροι από τους ρητούς
βασιζόμενος στην πεποίθηση ότι το μέρος (οι φυσικοί) είναι πάντα μικρότερο από το όλο (τους
ρητούς). Κι όμως, όταν το όλο αυτό έχει άπειρα στοιχεία (στα άπειρα σύνολα δηλαδή) αυτό δεν
είναι αλήθεια. Ας δούμε γιατί.

Το διαγώνιο επιχείρημα του κυρίου Cantor

Προκαταρκτικό Ερώτημα:
Μπορούν ΟΛΑ τα κλάσματα να μπουν σε μια καθορισμένη σειρά;

Είναι βέβαια προφανές ότι η διάταξη (μικρότερο – μεγαλύτερο)

δεν μας βοηθάει καθόλου γιατί αν βάλω δύο κλάσματα σε μια
διάταξη μπορώ πάντα να βρω κλάσματα (άπειρα μάλιστα)
ανάμεσά τους.
Παράδειγμα: Υπάρχει κλάσμα ανάμεσα στο 7/8 και στο 8/8;
Η απάντηση είναι πες μου πρώτα πόσα κλάσματα θέλεις
ανάμεσά τους.
Θέλεις μήπως 5 κλάσματα ανάμεσά τους; Δεν έχεις παρά να
πολλαπλασιάσεις και τους δύο όρους τους με το 5+1=6:
7 8
< και πολλαπλασιάζοντας και τους δύο όρους επί 6
8 8 Georg Cantor (1845 - 1918)
7⋅6 42 8⋅6 48
= και = οπότε
8⋅6 48 8⋅6 48
7 42 48 8
= < = και η πεντάδα είναι πλέον προφανής:
8 48 48 8
7 42 43 44 45 46 47 48 8
= < < < < < =
8 48 48 48 48 48 48 48 8
Αν θέλεις 50 πολλαπλασιάζω με το 51(50+1)˙ αν θέλεις 500 με το 501 κοκ
Ο Georg Cantor για να απαντήσει σε αυτό το πρόβλημα σκέφτηκε κάτι εξυπνότερο.
• Κλάσματα με άθροισμα όρων 1 δεν υπάρχουν
1
• Κλάσματα με άθροισμα όρων 2 είναι μόνο 1, το με αριθμητή το 1
1
1 2
• Κλάσματα με άθροισμα όρων 3 είναι μόνο 2, τα , με αριθμητές από 1 μέχρι 2 (3-
2 1
1=2)
1 2 3
• Κλάσματα με άθροισμα όρων 4 είναι μόνο 3, τα , , με αριθμητές από 1 μέχρι 3
3 2 1
(4-1=3)
1 2 3 4
• Κλάσματα με άθροισμα όρων 5 είναι μόνο 4, τα , , , με αριθμητές από 1
4 3 2 1
μέχρι 4 (5-1=4)
 1 2 3 4 5
• Κλάσματα με άθροισμα όρων 6 είναι μόνο 5, τα , , , , με αριθμητές
5 4 3 2 1
από 1 μέχρι 5 ( 6-1=5).
77
Συνεχίζοντας έτσι μπορούμε να συμπεριλάβουμε ΟΛΑ τα κλάσματα. Ας πούμε στο κλάσμα
123
θα εμφανιστεί στην ομάδα κλασμάτων που έχουν άθροισμα 77+123 = 200 η οποία περιέχει φυσικά
200-1 = 199 κλάσματα με αριθμητές από 1 μέχρι 199.
Τώρα παρατηρείστε τα εξής:
1. Κάθε ομάδα κλασμάτων περιέχει συγκεκριμένο αριθμό κλασμάτων και μάλιστα κατά μία
μονάδα λιγότερα από το άθροισμα αριθμητή και παρονομαστή της ομάδας.
2. Σε κάθε ομάδα, έτσι όπως είναι γραμμένα τα κλάσματα στα παραδείγματά μας – δηλαδή οι
αριθμητές να ξεκινάνε από το 1 και να ανεβαίνουν – βρίσκονται σε αύξουσα σειρά˙ το
καθένα είναι μεγαλύτερο από το προηγούμενο και μικρότερο από το επόμενο κλάσμα.
Ο Cantor λοιπόν πρότεινε την εξής διάταξη:
Άθροισμα όρων 2 Αθροσιμα όρων 3 Άθροσιμα όρων 4 Άθροισμα όρων 5 Άθροσιμα όρων 6

⏞1 ,
⏞
1 2
, ,
⏞
1 2 3
, , ,
⏞
1 2 3 4 ⏞
1 2 3 4 5
, , , , , , , , ,...
1 2 1 3 2 1 4 3 2 1 5 4 3 2 1

Τι κερδίζουμε; Μα τώρα μπορούμε να τους μετράμε έναν έναν (να τους απαριθμούμε δηλαδή) και
να πώς
Πόσα είναι τούτα;
Ας πάρουμε μια ομάδα αντικειμένων πχ την ομάδα συμβόλων { ¥ @ © ∞ π ‡ £ €}. Για να
μετρήσουμε το πλήθος τους μπορούμε να κάνουμε το εξής: έτσι όπως είναι γραμμένα να
αντιστοιχίσουμε στο πρώτο το 1 στο δεύτερο το 2 κλπ μέχρι να εξαντληθούν.
¥ @ © ∞ π ‡ £ €
Κάτι σαν αυτό δηλαδή:
[
↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ Στο παράδειγμα μας τα σύμβολα
1 2 3 4 5 6 7 8 ]
εξαντλήθηκαν άρα το πλήθος τους είναι το ίδιο με την ομάδα των φυσικών, από 1 μέχρι 8, που
χρησιμοποιήθηκαν δηλαδή έχουμε 8 σύμβολα. Αν έχουμε ένα άπειρο σύνολο πραγμάτων που έχουν
μπει σε μια σειρά, τότε τα στοιχεία του δεν θα εξαντληθούν βέβαια, αλλά θα έχουμε πάντα κάποιον
φυσικό αριθμό να αντιστοιχίσουμε στο επόμενο κάθε φορά πράγμα. Λέμε τότε ότι τα πράγματα
αυτά είναι όσα και οι φυσικοί.
Ας κάνουμε το ίδιο με τους ρητούς έτσι όπως τους έβαλε στη σειρά ο Cantor:
Άθροισμα όρων 2 Αθροισμα όρων 3 Άθροσιμα όρων 4 Άθροισμα όρων 5 Άθροσιμα όρων 6

⏞1 ⏞
1 2 ⏞
1 2 3 ⏞
1 2 3 4 ⏞
1 2 3 4 5 ,...
1 2 1 3 2 1 4 3 2 1 5 4 3 2 1

↓ ↓↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 , . . .
Επομένως:
Ερώτημα: Πόσα τα κλάσματα υπάρχουν; Είναι οι φυσικοί λιγότεροι από τα κλάσματα;
Απάντηση: Τα κλάσματα που υπάρχουν είναι όσα και οι Φυσικοί αριθμοί! Οι φυσικοί αριθμοί
δεν είναι ούτε λιγότεροι ούτε περισσότεροι από τα κλάσματα, είναι τόσοι, όσα είναι και τα
κλάσματα!