Veterinaria, Vol. 64, No.

1, 2015
Stručni rad (non peer review)

Vještački uzgoj neretvanske mekousne pastrmke

(Salmo obtusirostris oxyrhincus Heckel, 1851)
Dževad Handžar1 , Adnan Jažić 2 *, Pavle Spasojević1

Abstract
The paper presents an artificial breeding of softmouth trout (Salmo obtusirostris oxyrhynchus), which is one
of the endemic species of fish Neretva basin and which is on the Red List of the International Union for
Conservation of Nature (IUCN) as endangered species facing extinction. Production of fry softmouth trout
intended for restocking is very complex and complicated process, and in this paper, which is based on long
experience in artificial breeding softmouth trout, we want to contribute to the conservation and breeding of
native salmonid fish and aquaculture development of BiH. The paper describes the production technology
and production phase, diet and food as well as the application of preventive and therapeutic measures in
production.
Keywords
softmouth trout — artificial breeding — preventive and therapeutic measures
1 Fishfarm
“Laks” d.o.o., Salakovac bb, Mostar, Bosna i Hercegovina
2 Department
of Parasitology and Invasive Disease, Veterinary Faculty, Sarajevo University, Bosnia and Herzegovina
*Corresponding author: adnan.jazic@vfs.unsa.ba

Uvod ili čak prestanak (nerentabilnost) proizvodnje. Pored am-

Prednosti i značajni potencijali koje Bosna i Hercegovina
posjeduje u akvakulturi su prije svega kvalitetna i čista voda,
nezaražene riblje vrste u kontroliranom uzgoju i otvorenim
vodama, kvalitetan matični fond, kvalitetna mrijestilišta i
drugi objekti za uzgoj ribe, educirana i jeftina radna snaga,
kao i raspoloživa postrojenja za preradu ribe. Bosansko-
hercegovački hidroresursi pripadaju slivovima Crnog i Jad-
ranskog mora i obuhvataju 20.000 km rijeka i pritoka, 400
ha jezera i akumulacija, kao i 1.400 ha morske obale. Dosad
je u Bosni i Hercegovini utvrdeno prisustvo čak 119 vrsta
salmonidnih i ciprinidnih riba, a mnoge od tih vrsta su en-
demične i jedinstvene u svijetu (10).
Mekousna pastrmka (Salmo obtusirostris oxyrhynchus)
spada u endemske vrste riba sliva rijeke Neretve, i prema
Medunarodnoj uniji za zaštitu prirode (IUCN) od 1996. go-
dine se nalazi na Crvenoj listi kao ugrožena vrsta, kojoj pri-
jeti nestanak zbog pretjeranog izlova, krivolova, uništavanja
staništa, onečišćenja voda, hibridizacije s drugim vrstama
pastrmki i nedostatka spolno zrelih jedinki (1).
Jedan od načina očuvanja i opstanka ove vrste je vješta-
čki uzgoj u cilju revitalizacije ugroženih populacija. Specifi-
čnost vještačkog uzgoja mekousne pastrmke zahtijeva izu-
zetne fizičko-hemijske kvalitete vode, protok vode, čistoću
bazena, optimalne nasade, balansiranu ishranu, mjere dez-
infekcije, kontrolu parazitskih, bakterijskih i virusnih in-
fekcija. Najveći problem u uzgoju mekousne pastrmke
predstavljaju parazitske bolesti, naročito u mladi s proto-
zoarnim vrstama i bez preduzimanja odgovarajućih preven-
tivnih i terapeutskih mjera, vještački uzgoj ove endemske
vrste, može ostati samo dobra namjera i pokušaj. Intenzi-
van uzgoj riba u punosistemskim ribogojilištima prati niz
negativnih faktora, koji znatno mogu utjecati na smanjenje
bijentalnih faktora (kvalitet vode, koncentracija O2 , pH,
temperatura vode, količina i broj izmjena vode, itd.), nasel-
jenost riba po jedinici površine, kvalitet i sastav vještačke
hrane, način hranidbe, tehnološke radnje i postupci, mogu
doprinijeti pojavi različitih oboljenja, naročito parazitarnih
uzročnika bolesti riba.
Proizvodnja mladi mekousne pastrmke namijenjena po-
ribljavanju je veoma složen i kompliciran proces, te ovim
radom koji se temelji na višegodišnjem iskustvu u vješta-
čkom uzgoju mekousne pastrmke, želimo doprinijeti oču-
vanju i uzgoju autohtonih salmonidnih vrsta riba, kao i
razvoju bh. akvakulture.
Tehnologija i proizvodne faze uzgoja
Ribogojilište “Laks” d.o.o. Salakovac nalazi se na aku-
mulaciji Salakovac i pripada punosistemskom tipu ribogo-
jilišta, u kojem su obuhvaćene sve uzgojne faze, od držanja
matica, induciranog mrijesta, oplodnje ikre, pa do uzgoja
mladi do konzumne veličine različitih vrsta salmonidnih
riba (kalifornijska, potočna, mekousna pastrmka, jezerska
zlatovčica). Mrijestilište se napaja vodom iz podzemne
bušotine, koja ima odgovarajući kapacitet vode, s optimal-
nim fizičkim i hemijskim svojstvima, neophodnim za uzgoj
salmonidnih vrsta riba (slika 1).
U sklopu ribogojilišta “Laks” d.o.o. (slike 2, 3), kao
podružnica je ribogojilište “Odričevine” koje se nalazi u
Malom Polju u Blagaju, takoder punosistemskog tipa, koje
se vodom snabdijeva iz rijeke Bune. Ribogojilište “Odriče-
vine” je pušteno u proizvodnju 2010. godine, prvenstvenom
s namjenom uzgoja autohtonih vrsta riba i mladi komercijal-
nih vrsta riba, kao i u cilju proširenja kapaciteta, radi rasta
potražnje mladi endemskih vrsta i autohtonih genetičkih

9
 Vještački uzgoj neretvanske mekousne pastrmke (Salmo obtusirostris oxyrhincus Heckel, 1851) — 10/15

Slika 1. Kavezni sistem uzgoja punosistemskog ribogojilišta “Laks”, Salakovac

Tabela 1. Prikaz uzgojnog ciklusa mekousne pastrmke u ribogojilištu Salakovac

Mrijest Cuger Ležnica - bazen Rastilište - bazen
Godišnji period (mjeseci) poč. II - pol. III II-IV III-IV V VI VII VIII IX
prosj. 6 god. Izvaljena
Starost ribe u mjesecima Ikra neoplodena Ikra oplodena 1,5-2 2-3 3-4 4-5 5-6
(matice) mlad
Veličina (cm) 25-40 - - - 2–3 3–4 4-5 5-6,5 6,5-7,5
Temp. vode 0C 9-10,5
90 matica
izvala (39-i dan); poribljavanje,
(65 Ž, 25 M)
pojava očiju žumanjčana prebacivanje
Napomena prosj. starost 6 god; početak prihranjivanja
(29-i dan) kesa do kraja preostale mladi
prosj. težina 2 kg;
IV mjeseca u Blagaj
prosj. 2.000 kom. ikre/matici

salmonida, s obzirom na nezadovoljavajući kapacitet mri-

jestilišta i rastilišta ribogojilišta “Laks” na Salakovcu (Tab.
1 i 2).

Matično jato
Matično jato mekousne pastrmke se drži u rukavcu rijeke
Bune, ribogojilišta “Odričevine” u Blagaju (slika 2) i sas-
toji se od ženki dobi 3–7 godina i mase od 1,2–3,5 kg i
mužjaka dobi 3-5 godina i težine od 0,8–2 kg. Odabir mat-
ica mekousne pastrmke vršen je prema dva glavna kriterija:
na osnovu fenotipskih karakteristika i genetičkih predispozi-
cija.
Kod fenotipskih karakteristika, vršena je procjena forme
tijela, indeksa uhranjenosti i indeksa kondicije. Genetičke
predispozicije važne za nasljedivanje poželjnih osobina su
vršene uz konsultacije Instituta za genetičko inžinjerstvo i
biotehnologiju (INGEB) u Sarajevu, pri čemu je posebno
uzeta u obzir činjenica da mekousna pastrmka u prirodi
često hibridizira s potočnom pastrmkom (Salmo trutta),
stvarajući fertilne hibride (7, 8). Svi matični primjerci kod
kojih je pronaden i najmanji stepen hibridizacije uklonjeni Slika 2. Rukavac rijeke Bune za držanje matica,
su iz proce-sa proizvodnje. ribogojilište “Odričevine”, Blagaj

Mrijest i oplodnja
Proces vještačkog mrijesta mekousne pastrmke započet je s
posebnim pripremama objekta mrijestilišta, u vidu temeljne
dezinfekcije bazena u mrijestilištu, cuger posuda (inkuba-
tora), dezinfekcije sakova i ostalog sitnog inventara i rib-
arskog pribora (Tab. 5).
Dezinfekcija je vršena formaldehidom (p.a. Alkaloid,
Skopje) i preparatom Omnisan V5% (“Pliva”, “Genera d.d.
Vitamenera”) prema uputama proizvodača. Priprema os-
oblja je izvršena pravljenjem plana rada o toku procesa
mrijesta i postupaka u kasnijim fazama proizvodnje mladi.
Spolna zrelost mužjaka nastupa u 3. godini a ženki
mekousne pastrmke u 4. godini, dok sazrijevanje gonada
i spolnih produkata nastupa početkom februara i traje do
početka aprila (6).
 Vještački uzgoj neretvanske mekousne pastrmke (Salmo obtusirostris oxyrhincus Heckel, 1851) — 11/15

Tabela 2. Prikaz uzgojnog ciklusa mekousne pastrmke u ribogojilištu Blagaj

Rastilište - bazen
Godišnji period (mjeseci) X XI XII I II III IV
Starost ribe u mjesecima 6-7 7-8 8-9 9-10 10-11 11-12 12 >
Veličina (cm) 7,5-8 8-9,5 9,5-11 11-13 13-15 15-17 >17
Temp. vode 0C 7 (zimi) - 15 (ljeti)
mlad ostavljena za daljnji uzgoj (formiranje matičnog jata)
Napomena
ili za poribljavanje

Slika 3. Vodozahvat rijeke Bune, ribogojilište Slika 4. Matica mekousne pastrmke, ribogojilište “Laks”,
“Odričevine”, Blagaj Salakovac

Mrijest nije vršen na način koji je uobičajen kod komer-

cijalnog mrijesta kalifornijske pastrmke, u kojem se ikra
većeg broja ženki oploduje sa mliječi većeg broja mužjaka
u isto vrijeme. Na ovaj način dolazi do kompeticije izmedu
spermatozoida različitih mužjaka i najčešće dolazi do toga
da spermatozoidi jednog mužjaka oplode većinu ikre. Tako
dolazi do narušavanja genetičke strukture u jatu prizve-
dene mladi. S obzirom da su ciljevi revitalizacije prirod-
nih populacija salmonidnih riba izbjegavanje inbridinga
i očuvanje genetičkog diverziteta, primijenjena je shema
razmnožavanja koja je uključivala mrijest po jedne ženke
i jednog mužjaka u isto vrijeme, čime je izbjegnuta mogu-
ćnost da neki mužjaci oplode većinu ikre, a drugi ne oplode
ništa, a efektivna veličina populacije (matičnog jata) je
očuvana u potpunosti.
Mrijest je vršen u inkubacionoj sali, u kojoj se nalaze
uredaji za smještaj i mrijest matica. Postupak mrijesta
je izvoden tako da se iz priručnog bazena, u kojem su
smještene matice, spolno zrele ženke uzimaju sakom, i
nose do stola za uzimanje ikre. Rad sa ženkama vrše
dva radnika, pri čemu je ženka okrenuta glavom prema
gore, tijelo je koso nagnuto i ledima je okrenuta osobi
Slika 5. Mrijest mekousne pastrmke, ribogojilište “Laks”,
koja obavlja mrijest. Genitalni otvor se nalazi tačno iz-
Salakovac
nad pripremljene posude, suhih i glatkih zidova. Istiski-
vanje ikre se obavlja laganim pritiskom palca i kažiprsta od
prednjeg dijela tijela prema genitalnom otvoru, pri čemu
jaja veoma lako izlaze van i padaju u pripremljenu posudu. uzrokovanog bubrenjem jajne ćelije. Dobijeni produkti, ikra
Ovakav postupak se ponavlja nekoliko puta, do potpunog i mliječ, podvrgnuti su laganom miješanju nekoliko min-
pražnjenja matice. Prilikom izvodenja mrijesta, posebna uta. U posudu se zatim doda mala količina vode, da prekrije
pažnja je posvećena pažljivom brisanju tijela matica, radi nastalu smjesu (2 cm) i nastavi se daljne miješanje u trajanju
sprečavanja prijevremenog aktiviranja spermatozoida u dot- od 5 minuta. U tom periodu, nastaje aktivacija spermato-
icaju s vodom, odnosno sprečavanja zatvaranja mikropile zoida, oplodnja i zatvaranje mikropile. Nakon mirovanja
 Vještački uzgoj neretvanske mekousne pastrmke (Salmo obtusirostris oxyrhincus Heckel, 1851) — 12/15
u trajanju od 15 minuta, nakon drugog miješanja, ikra je
isprana i tretira se kupkom jodogala (Semikem) u trajanju
od 5 minuta. Završetkom obrade, kupkom oplodena ikra je
spremna za fazu inkubacije (slike 4, 5).
Inkubacija
Period inkubacije oplodene ikre se odvija u “cuger” po-
sudama, koje su obrnuto postavljene valjkaste posude bez
dna, u koje ulazi voda, na donjem, užem dijelu, a izlazi na
gornjem, širem. Takva konstrukcija omogućava nepreki-
dan vertikalni tok kisikom obogaćene vode, koja se može
regulirati ventilom. Na ulazu vode, nalazi se perforirana
zapreka, koja onemogućava začepljenje i poremećaj dotoka
vode, uzrokovan neoplodenom i propalom ikrom. Ova
metoda inkubacije ikre osigurava inkubaciju velikog broja
oplodenih jaja, smještenih u više slojeva, a propala ikra se
ne uklanja.
Slika 6. Ikra mekousne pastrmke u fazi pojave očiju,
ribogojilište “Laks”, Salakovac
Razvoj saprolegnije (Saprolegnia parasitica) eliminiran
je redovnom dezinfekcijom (formalinska kupka koncen-
tracije 1670 ml/m3 u trajanju od 15 minuta i/ili kuhinjske
soli NaCl koncentracije 1% u trajanju od 30 minuta) (Tab.
5). Dezinfekcija se vrši svaka 2 do 3 dana, uz stalni nadzor
stanja ikre. Nakon 29 dana, ikra je došla u fazu pojave
očiju i podvrgnuta je kupki 8% NaCl, čime su oplodena
jaja razdvojena (padaju na dno) od neoplodenih (zadržavaju
se na površini). Za separaciju oplodene i neoplodene ikre
koristi se automatski sorter ikre. Nakon postupka kupke i
ispiranja, ikra se stavlja u ležnice do valjenja (slike 6, 7).
Izvala (valjenje) i uzgoj mladi
Proces valjenja ikre nastupa 39. dan od oplodnje, na temper-
aturi vode 9-10,5◦ C. Period valjenja svih ličinki mekousne
pastrmke nije istovremen, i traje sedam dana nakon pojave
prvog valjenja. Vitelus je jedini izvor hrane u prvih 15-20
dana života ličinki. Za ovo vrijeme, ličinke leže nepokretne
na dnu bazena u mrijestilištu.
Gustoća nasada u bazenima je od 10.000 do 20.000
jedinki na m2 vode, uz protok vode od 0,3 l/s. S potrošenih
2/3 vitelusa, početkom maja primijećena je aktivnost u
traženju hrane oko 15% ličinki i pristupljeno je prvom
hranjenju dodatnom hranom – plivajućim starterom na-
jfinije granulacije. Starter hrana proizvodača “Le Goues-
Slika 7. Ikra s očima mekousne pastrmke na ležnicama,
ribogojilište “Laks”, Salakovac
sant Group” se odlikuje dužim razdobljem zadržavanja na
površini i gornjim slojevima vode što omogućava veću
iskorištenost hrane i brže privikavanje ličinki mekousne
pastrmke industrijskoj kompletnoj hrani, a istovremeno
smanjuje zagadenje vode organskim materijama nastalim
taloženjem nekonzumiranih granula.
U periodu od 30 dana, većina ribica je aktivno uzimala
hranu, iako su neke od njih imale ostatke vitelusnih vrećica.
Radi osjetljivosti mladi mekousne pastrmke, prilikom uz-
goja nije vršeno prebacivanje mladi u uzgojne bazene, već
je vršeno pažljivo razrjedivanje gustoće u bazenima mri-
jestilišta, pomoću plastičnog crijeva i bez fizičkog kontakta
i ozljedivanja riba. Mlad je u julu dostigla dužinu od 4,5-
5 cm i njome je poribljavana rijeka Neretva. Od početka
uzimanja hrane, mlad se redovno pregleda i provode se
preventivne kupke, s ciljem preveniranja pojave ekto i en-
doparazitoza, kao i bakterijske bolesti škrga (tabela 4).
Uzgoj mladi do spolne zrelosti
Dio mladi koji nije namijenjen za poribljavanje iz bazena
rastilišta se prebacuje u bazene ribogojilišta “Odričevine” u
Blagaju, i nastavlja se uzgoj kao i za ostale vrste salmonida
koje se vještački uzgajaju na ribogojilištu: kalifornijska i
potočna pastrmka, jezerska zlatovčica (slika 8, 9).
U ovoj fazi proizvodnje, primarni cilj je uzgojiti što
veći broj jedinki koje bi poslužile kao obnova već pos-
toječeg matičnog jata (dopunjavanje). Pravilnim načinom
korištenja hranidbenih tablica od strane proizvodača hrane,
prema veliči-ni ribe i temperaturi vode, postiže se bolja
iskorištenost hrane te odgovarajući hranidbeni koeficijent,
koji za ovu vrstu i namjenu uzgoja i nije toliko značajan.
S obzirom na osjetljivost vrste u vještačkom uzgoju,
povećana je primjena preventivnih i terapeutskih mjera. Uz-
 Vještački uzgoj neretvanske mekousne pastrmke (Salmo obtusirostris oxyrhincus Heckel, 1851) — 13/15

goj mladi do spolno zrelih ženki i mužjaka traje od 4-5

godina.

Mortalitet
Tokom proizvodnog perioda, praćen je mortalitet od mri-
jesta, neoplodene i oplodene ikre, ikre na ležnicama, izval-
jene mladi, mladi do i nakon poribljavanja.
Prema našim rezultatima, mortalitet matica je iznosio
18,88% nakon mrijesta, kao posljedica iscrpljenosti i stresa
tokom manipulacije i pojave saprolegnije (gljivica Sapro-
legnia parasitica) uglavnom kod mužjaka i ostataka neizm-
riještene ikre kod ženki. Postotak neoplodene ikre iznosio
je 15,19%, a uginuće oplodene ikre 15,16%, ukupan gubitak
ikre iznosio je 28,50%.
Postotak uginuća u periodu od izvale mladi do pori-
bljavanja, od izvale 39 dana nakon mrijesta do početka Slika 9. Bazeni za uzgoj mlada mekousne pastrmke,
prehranjivanja, mortalitet je iznosio 8,59%, a od početka ribogojilište “Odričevine”, Salakovac
prehranjivanja do poribljavanja s primjercima mlada mek-
ousne pastrmke (veličine 6,5-7,5 cm, starosti 5-6 mjeseci)
postotak uginuća je 31,88%. Najveći mortalitet je registri- Hrana i ishrana
ran kod mladi u julu i junu, a najmanji u septembru.
Pravilna ishrana salmonidnih riba, a time i njihov uspješan
vještački uzgoj, zasniva se na dobrom poznavanju osobina
i upotrebne vrijednosti pojedine hrane te na poznavanju
potreba i prehrambenih navika (ponašanje je različito kod
raznih vrsta) i iskorištavanja od strane riba tokom faza
vjestačkog uzgoja. Hrana je izvor hranjivih materija koje
u potpunosti objezbjeduju potrebe ribljeg organizma za
održavanje života (homeostaza), reprodukcije te dužinskog
i masenog prirasta. Hranjive tvari možemo podijeliti na
organske tvari: proteine, masti, ugljikohidrate i vitamine, i
na neorganske tvari: minerale.

Tabela 3. Tip hrane i dimenzije granula i paleta prema

Slika 8. Mlad mekousne pastrmke, ribogojilište “Laks”, proizvodaču “Le Gouessant group”
Salakovac Tip hrane Oznaka Promjer čestice (mm)
Type of food Label Sizes (mm)
Mortalitet mladi 6-12 mjeseci starosti koji je prebačen u Starter 0 0,2-0,3
rastilište “Odričevine” u Blagaju, za pripremu matičnog jata Starter 0 0,4-0,5
ili za poribljavanje, iznosio je 22,85%. Najveći mortalitet Starter 0 0,7
mladi zabilježen je tokom januara, decembra i novembra, Starter 0 1,1
dok je za ostale mjesece bio manji ili približno isti. Treba na- Starter 1 1,7
glasiti da u proizvodnom periodu nisu ustanovljeni klinički Peleta 1A 1,7
manifestni simptomi koji bi ukazivali na prisustvo bolesti Peleta 2A 2,8
bakterijske ili virusne etiologije, a nalaz virusoloških anal- Peleta 2B 2,8
iza putem državnog monitoringa je bio negativan. Peleta 3 3,5
Od parazita, tri vrste, Ichtyobodo necator, Ichthyophthir- Peleta 4 4,8
ius multifiliis i Gyrodactylus spp. ustanovljene su na koži, Peleta 6 6,8
perajama i škržnim listićima, dok je Hexamita salmonis reg- Peleta 8 9
istrirana u crijevima. Navedene vrste su i najčešći uzročnici
parazitskih bolesti salmonidnih vrsta riba u kontroliranom Glavni izvor energije u hrani obezbjeduju ugljikohidrati,
uzgoju. Za sve ustanovljene vrste parazita najveći inten- masti i proteini. Osim energijske uloge u organizmu, oni
zitet invadiranosti je registriran tokom ljetnog perioda, a imaju i strukturalnu, gradevnu ulogu, posebno aminokise-
najmanji tokom zimskih i jesenskih mjeseci. line nastale iz proteina i masti. Anorganske tvari, osim
Najveći zabilježeni mortalitet je bio u julu, junu i au- gradevne funkcije, zajedno s vitaminima imaju važnu fizio-
gustu, što je u korelaciji s nalazom parazitskih vrsta u lošku ulogu biokatalizatora, gdje ulaze u strukturne dijelove
tim mjesecima, sa 3 ili 4 vrste u miješanoj infestaciji, što hormona i enzima, pa su istovremeno i njihovi aktivatori.
odgovara rezultatima istraživanja Robertson (9), Imamović
(2,3,4) i Jažić i sar. (6).
 Vještački uzgoj neretvanske mekousne pastrmke (Salmo obtusirostris oxyrhincus Heckel, 1851) — 14/15

Tabela 4. Dezinfekciona sredstva i način primjene

Postupak Primjena Način primjene
Fizikalna
Isušivanje Betonski bazeni Isušivanje najmanje 1 mjesec pri temp. iznad 18C
Mehaničko čišenje Betonski bazeni Topla voda putem VAP-a
Hemijska
živi kreč Betonski bazeni Krečenja stranica i dna betonskih bazena
Formaldehid Betonski bazeni, pribor, oprema Prskanje, potapanje
Omnisan V5% Betonski bazeni, pribor, oprema Prskanje, potapanje

Tabela 5. Preventivne i terapijske mjere u vještačkom uzgoju mekousne pastrmke

Preparat
Formaldehid p.a.
Kuhinjska sol, NaCl
Jod (Jodogal)
Formaldehid p.a.
Benzalkonijev klorid
(Omnisan V5%)
Seknidazol 500 mg
(putem hrane)
Kuhinjska sol, NaCl
Kuhinjska sol, NaCl
Formaldehid p.a.
Način
Doza Indikacija
primjene
Ikra
1670 ml/m3 u trajanju
Kupka Saprolegnioza ikre
od 15 minuta, svaki 2-3 dan
Kupka 1% u trajanju od 30 minuta, svaki 2-3 dan Saprolegnioza ikre
50 mg/l joda u trajanju
Kupka Virusne, bakterijske bolesti
30-60 minuta, ikra nakon oplodnje
Mlad
Kupka 250 ml/m3 u trajanju 30-60 minuta Ektoparaziti, saprolegnioza
Kupka 100 ml/m3 u trajanju 30-60 minuta Bakterijske infekcije škrga
Peroralno
250 mg/kg hrane, tri dana zaredom Crijevni endoparaziti
Kupka 1-8% u trajanju 15-30 minuta Ektoparaziti, saprolegnioza
Kupka 3-5% u trajanju do 60 minuta Transport
Matice
Uranjanje 3% u trajanju od 15 sekundi Ektoparaziti, saprolegnioza

Veličina hrane koeficijent. U ranim fazama uzgoja mladi mekousne pas-

Riblju hranu namijenjenu vjestačkom uzgoju salmonida
karakterizira različit sastav nutrijenata, oblikom i veličinom.
Prema sastavu i kvaliteti prilagodavaju se, koliko je to
moguće, odredenoj vrsti u uzgoju. Uzrasne klase riba
odreduju njezinu dimenziju i disperziju, kao i broj dnevnih
obroka. Proizvodači riblje hrane proizvode startere u obliku
brašna, granula, mrvljenih peleta za mlade uzrasne klase
riba, te pelete raznih dimenzija za starije klase riba.
Tokom proizvodnje mladi mekousne pastrmke u ribogo-
jilištu korištena je riblja hrana francuskog proizvodača “Le
Gouessant group” (tabela 2). Za ishranu mladi, neposredno
nakon gubitka vitelusne kesice, korištena je plivajuća starter
hrana oznake 0000, promjera čestica od 0,2 do 0,3 mm,
a s porastom ličinki postepeno je korištena starter hrana
krupnije granulacije. Prelazak s ishrane starter hranom na
ishranu peletima nastupio je na kraju prve godine života
mladi mekousne pastrmke (dužina tijela 12 cm i više), s
peletima oznake 1A i promjera 1,7 mm. Starije dobne kate-
gorije riba i matično jato hranjeno je peletima prikladnim
njihovom uzrastu.
Način hranjenja
Način hranjenja ima vrlo važnu ulogu za uspjeh u proizvod-
nji. Pravilan metod hranjenja osigurava njezinu ravnom-
jernu raspodjelu po cijeloj vodenoj površini, djeluje na “rasi-
panje” hrane i njenu iskorištenost i tako utječe na hranidbeni
trmke korištena je uglavnom ručna metoda hranjenja, koja
je posebno efikasna prilikom prelaska s jedne vrste hrane
na drugu, jer omogućuje kontrolirano doziranje obroka,
praćenje ponašanja ribe prilikom primanja dodatne hrane
i zaustavljanja hranjenja kada je riba sita. Ručnim hran-
jenjem i pravilnim doziranjem količine hrane sprečava se
nakupljanje neiskorištene hrane na dnu uzgojnih bazena, a
time i njeno truljenje i razvoj raznih patogena.
Primjena preventivnih i terapeutskih
mjera u proizvodnji
Primjena preventivnih mjera s ciljem sprečavanja pojave
bolesti je izuzetno značajna, posebno pri vještačkom uzgoju
endemskih vrsta riba kao što je mekousna pastrmka. S
obzirom da je pojava bolesti uglavnom vezana za slabu
zoohigijensku situaciju, potrebno je svakodnevno praćenje i
poboljšanje higijenskih uvjeta u svim fazama proizvodnje,
i što je vrlo bitno, podizanje nivoa svijesti i odgovornosti
svih zaposlenih.
U opće preventivne mjere za sprečavanje pojave zara-
znih i parazitarnih bolesti koje su obavezne na ribogojilištu
spadaju: obezbjedivanje optimalnog kvaliteta vode za uzgoj,
optimalna gustoća nasada, kontrolirana manipulacija ribom,
upotreba kvalitativno i kvantitativno izbalansirane hrane,
dezbarijere, mehaničko čišćenje i dezinfekcija opreme i
bazena, mehaničko čišćenje i dezinfekcija opreme koja
 Vještački uzgoj neretvanske mekousne pastrmke (Salmo obtusirostris oxyrhincus Heckel, 1851) — 15/15
se koristi za transport ribe iz jedne u drugu farmu ili za
poribljavanje, sprečavanje pasivnog transfera uzročnika
zaraznih i parazitarnih bolesti, sprečavanje ulaska divlje
ribe, zabrana ili ograničenje prisustva stranih lica, dezin-
fekcija ikre nakon oplodnje s odgovarajućim dezificijen-
som, naseljavanje novom ribom koja je čista od uzročnika
zaraznih i parazitarnih bolesti na osnovu nalaza ovlaštene
specijalističke veterinarske organizacije.
Dezinfekciona sredstava koja se koriste na ribogojilištu
su u malom procentu toksična za riblju populaciju i okolinu,
a način njihove primjene je lak (tab. 4). Pored navedenih
općih preventivnih mjera, osoblje je zaduženo za svakod-
nevno praćenje mortaliteta (tablice mortaliteta), primjenu
preventivnih i terapeutskih kupki (tablice preventivnih, ter-
apeutskih kupki i terapije peroralnim putem) na osnovu re-
dovnog svakodnevnog adspekcijskog pregleda i mjesečnih
mikroskopskih pregleda strugotina kože, peraja, škržnih
listića, crijevnog sadržaja, uključujući i pregled unutarn-
jih organa na pojavu odredenih kliničkih i patoanatomskih
znakova oboljenja (tab. 5).
Pomoć u kontroli zdravstvenog stanja pruža Odjeljenje
za akvakulturu Veterinarskog fakulteta u Sarajevu, na os-
novu Ugovora za naučno - tehnološku saradnju i kontrolu
zdravstvenog stanja, putem redovnih i prema potrebi izlaza-
ka na ribogojilište. Pri pojavi povećanog uginuća ili klini-
čkih znakova bolesti, nakon provedenih dijagnostičkih pro-
cedura, pravovremenom upotrebom odgovarajućeg lijeka i
načina aplikacije, neutraliziramo uzročnika ili reduciramo
njegovu brojnost i moć umnažanja i smanjujemo mogućnost
zaraze ostatka “zdrave” populacije. Preventivne kupke i
terapijsko liječenje se kombinira s općim profilaktičnim
mjerama za sprečavanje i suzbijanje bolesti.
Literatura
1. IUCN (The World Conservation Union). 1996 IUCN
Red List of Threatened Animals. IUCN (Gand, Swit-
zerland and Cambridge, U.K.). 1996; 448
2. Imamović V. Paraziti i parazitoze riba u nekim salmo-
nidnim ribogojilištima u Bosni i Hercegovini. Izvod
iz magistarskog rada. Veterinaria (Sarajevo). 1984;
33 (3): 305-322
3. Imamović V. Paraziti i parazitoze riba u nekim salmo-
nidnim ribogojilištima u Bosni i Hercegovini. II.
Ihtioftirijaza i hilodoneloza. Veterinaria (Sarajevo).
1987; 36 (2): 151-158
4. Imamović V. Paraziti i parazitoze riba u nekim salmo-
nidnim ribogojilištima u Bosni i Hercegovini. III.
Girodaktiloza. Veterinaria (Sarajevo). 1987; 36 (2):
159-166
5. Janković D. Taksonomska i ekološka ispitivanja na
mekousnoj pastrmci iz reke Bune. U: Zbornik radova.
Biološki institut NR Srbije, 1961; Knjiga 5: 3–31
6. Jažić A., Zuko A., Omeragić J. Paraziti salmonida u
kontrolisanom uzgoju. U: Zbornik 15. savjetovanje
veterinara Srbije sa medunarodnim učešćem. Zlatibor,
SiCG, 2003.
7. Pojskić N. Polimorfizam mikrosatelitnih markera nuk-
learnog genoma u bh. populacijama salmonida (Dis-
ertacija). Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet
u Sarajevu; COBISS.BH-ID: 16348934, 2005.
8. Povž M. Status of freshwater fishes in the Adriatic
catchment of Slovenia. Biol. Conserv. 1995; 72:
171–177
9. Robertson D.A. Host-parasite interactions between
Ichthyobodo necator (Henneguy, 1883) and farmed
salmonids. Journal of Fish Diseases, 1979; 2 (6):
481-491
10. Sofradžija A. Slatkovodne ribe Bosne i Hercegovine.
Vijeće Kongresa bošnjačkih intelektualaca Univerzi-
teta u Sarajevu. Sarajevo: 2009.