You are on page 1of 14

‫‪١٥١٠‬‬ ‫میرنشینا‬

‫‪١٦٠٩‬‬ ‫برادۆست‬
‫َِ‬
‫وةرطيان ‪:‬‬ ‫نظيسني ‪:‬‬
‫‪ -‬م‪ .‬علي قادر (زانكويا زاخو)‬ ‫‪ -‬د‪ .‬مستةفا دهقان‪ -‬تةهران‬
‫‪ -‬م‪ .‬وةالت توفيق (زانكويا دهوك)‬ ‫‪ -‬د‪ .‬ظورال طةنج‪ -‬ئيستانبول‬

‫رووگەهـ هەژمارە ‪ ٩-٨‬پائیزا ‪ / ٢٠١٩‬زڤستانا ‪٢٠٢٠‬‬ ‫‪21‬‬


‫ه یێــن‬
‫ه ئێــك ژ وان مێرنشــینای ‌‬
‫ئه‌ڤــ ‌‬
‫هد‬
‫ه نــ ‌‬
‫هــه‌م ژ الیــێ مێژوویــی ڤــ ‌‬
‫به‌لگه‌نامه‌یێــن ئوســمانی و نــه‌ ژی‬
‫ه‬
‫ه پــێ نـ ‌‬
‫د یێــن صه‌فـه‌وی دا پوویتـ ‌‬
‫ه پشتگوه هاڤێتن‪.‬‬
‫ه دان و هاتی ‌‬
‫هاتی ‌‬

‫کورتی ‪:‬‬
‫مرينش��ینا ك��وردي ي��ا برادوس��ت ل رةوان��دوز و دةردور َي��ن َ‬
‫وي‬
‫حوك��م كري��ة ك��و بةش��ةك ذ ئورمي� َ�ي ذي ظ��ة دط��رت‪ ،‬و حوكمدار َي��ن‬
‫�تاني بووين��ة‪ .‬ئ��ةو د س��ةد س��اال ‪16‬‬
‫�ين كوردس� َ‬ ‫�ين بناظودةنط َ‬ ‫وي ذ خ َيزان َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫�تةالتي ئومسان��ي و صةف��ةوى دي��ار‬ ‫دا نةضاربووي��ة ملكةضي��ا خ��وة ب��و دةس�‬
‫�ين ل ظ� َ�ي دوماهیــێ دا هاتين��ة ك��رن ل س��ةر وان‬ ‫بك��ةت‪ .‬د وان ظةكولين َ‬
‫مرينشني د هةمان دةميدا ئانكو ل سةد ساال ‪ 16‬دا هةين وةك َو ئةردةالن‪،‬‬ ‫َ‬
‫�ةردةمى‬
‫َ‬ ‫دن��اظ ذ َيدةر َي��ن خواندن��ا م َيذووي��ا كوردس� َ‬
‫�تانى ل س�‬
‫هةكاري و ضةمش��طةزك‪ ،‬مرينش��ینا برادوس��ت هاتية پشتگوهـ ئ َيخسنت‬
‫�دةرى س��ةرةكيية‪ ،‬ئ��ةظ ثةرتووك��ة‬ ‫ئومساني��دا ثةرت��ووكا ش��ةرةفنامة ذ َي� َ‬
‫و ض ثويتةي��ا ث َيدظ��ي ث� َ�ي ن��ة هاتي��ة دان‪ .‬ب ش��ر َوظةكرن و ثش��تطةرميا‬
‫�ةرةفخاني بةدليس��ي ‪ 97 – 1596 /1005‬هاتي��ة‬ ‫َ‬ ‫ذالي� َ�ى م َ‬
‫�يري ك��ورد ش�‬
‫نظيس�ين‪َ .‬‬ ‫دي ث�تر ش َ�ين تيش��ك و‬‫داتاي َ�ين ئومسان��ي و صةف��ةوي ي َ�ين س��ةد س��اال ‪َ 16‬‬
‫�ةرةكيى ش��ةرةفخاني‬‫َ‬ ‫ىل دظ َي��ت ذب�ير نةكةي��ن ك��و ذ َي� َ‬
‫�دةرى س�‬
‫َ‬
‫مرينشين‪ .‬ئةظ ظةكولينة‬ ‫ظي‬
‫يي َ‬ ‫ظةيي سياسي َ‬ ‫روناهيان دانينة سةر شر َو َ‬
‫�ين زارةك��ى ب��وون ئةو َي��ن‬ ‫ظةطيان َ‬
‫َ‬ ‫ب��و نظيس��ينا ثةرت��ووكا خ��وة ئ��ةو‬
‫اليةني سياس��ي ية ذ ديروكا مريطةها برادوس��ت‬ ‫َ‬ ‫يا طر َيدايي ش��ر َوظةيا‬
‫َ‬
‫دن��اظ كوردان��دا ب��ةالظ بووي��ن‪ ،‬ل��ةورا طةل��ةك بوش��ايي و كيماس��ي‬
‫ل س��ةد س��اال ‪ 16‬و دناظب��ةرا س��نور َين ئومسان��ي – صةف��ةوي‪.‬‬
‫دظةطياَن�ين وى دا هةن��ة‪ .‬ه��ةر ذب��ةر ظ��ي ئةط��ةري ث َيدظي��ة ذ َيدةر َي��ن‬
‫َ‬
‫�يظي ئومسان��ي‬ ‫�ين ئةرش� َ‬ ‫صةف��ةوى و ئومسان��ي‪ ،‬نةخامسم��ة بةلطةنامةي َ‬
‫(‪)2‬‬
‫�ين ش��ةرةفخاني به َين��ة ت َيكهةلك��رن‪.‬‬ ‫دط��ةل ث َيزانين َ‬ ‫دەستپێك ‪:‬‬
‫�ين ل س��ةد س��اال ‪ 16‬هةم��ا ب َي��ذة هةم��ي‬ ‫میرنشــینێن ك��وردان ي َ‬
‫بو برادوست و مرينشينا برادوست رةوش يا جودا ية‪ ،‬ضونكة ئةو‬ ‫�ين كومةاليةت��ي و‬ ‫�ين ج��ودا ج��ودا ي َ‬ ‫ث َي��ك هاتين��ة ذ ك��وم و يةكةي َ‬
‫وي ية‪ ،‬و ثاشي ئةو دةظةرا ئةم‬ ‫سنوري َ‬
‫َ‬ ‫ذي د ثشرتاست كو‬ ‫دةظةرا كو ئةم َ‬ ‫سياس��ي‪ .‬ب��و ظ��ي س��ةردةمي ذي ه��ةر وةك��ي ئةبوئةلف��ةزل ئةفةن��دي د‬
‫ضوارضووظي‬
‫َ‬ ‫ثش�تي هينط� َ�ي ثش��تا خ��وة ث� َ�ي طةرم دكةي��ن و دئ َيخينة ن��اظ‬ ‫بةرهةم� َ�ي خ��وة ي� َ�ي بناظ� َ�ي (زةيل��ي هةش��ت بةهةش��ت)تي دا داي��ة ديارك��رن‬
‫يي هةم ذ‬ ‫دي ه َيتة دينت‪ .‬و ئةظة ئ َيك ذ وان مرينشیناية َ‬ ‫دةظةري دا‪َ ،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫وي‬ ‫دةظةر َي��ن ك��وردي ث َي��ك هاتي��ة ذ «ماهيدةش��ت ل كرمانش��اهـ هةت��ا‬
‫الي� َ�ي م َيذووي��ي ظ��ة ن��ة د بةلطةنامةي َ�ين ئومسان��ي و ن��ة ذي د ي َ�ين صةف��ةوي‬ ‫دةظ��ةرا عةرةبط َ�ير َي ل مةلةتي��ا»(‪ .)1‬ي��ا خوياي��ة ك��و د دةظ��ةرةكا هوس��ا‬
‫َ‬
‫ظةكوليين لسةر‬ ‫ثي نة هاتية دان و هاتية ثشتطوه هاظ َينت‪ .‬بو‬ ‫دا ثوويتة َ‬ ‫�ين ك��وردي هةبووين��ة‪ .‬ه��ةر وةك��ي‬ ‫ي��ا بةرفرةه�ـ دا طةل��ةك مريطةه َ‬
‫تيا ويَ‬‫م َيذوويا سياسي يا مرينشینا برادوست ئةرشيفخانةيا ئومساني َ‬ ‫دي ثال َيت َ�ين ج��ودا دةت��ة م��ة‬
‫دي ل بةرثةر َي��ن به َي��ت دا بين�ين د ئ��ةظ ضةن��دة َ‬ ‫َ‬
‫ىل ئاريش��ة ذي‬ ‫ذي بزانني‪َ .‬‬ ‫�دي دكةت��ن ك��و ه��ةر ض نةبي��ت تش��تةكي َ‬ ‫ضةن� َ‬ ‫�دي ذي بكةي��ن ك��و‬ ‫وي ضةن� َ‬ ‫د ناظ��ةر َوكا بابةت� َ�ي م��ة‪ .‬ث َيتظ��ي ي��ة ت َيبيني��ا َ‬
‫وةيى ثرت و بةالظ هاتية نظ َيس��ان و‬ ‫َ‬
‫زانيني وان ب ش� َي َ‬ ‫ئةو ضةندة كو ث َي‬ ‫د دةظ��ةرةكا هوس��ا ي��ا بةرفرةه�ـ دا و هةبوون��ا ك��وردان ل ظ� َ�ي دةظ� َ‬
‫�ةري ب‬
‫ئةظ نظ َيسانة ذي هةمي نة يا كومكري ية‪ ،‬بةلكو هةمي ثارضة ثارضة ية‪،‬‬ ‫�ين ج��ودا ج��ودا ذي ذ‬ ‫�ةري دةركةتن��ا زاراظ َ‬ ‫هةم��ان ش � َيوةيي بووي��ة ئةط� َ‬
‫(‪)3‬‬
‫و ئ��ةظ ثارضةي��ة ذي د كوم��ةكا كت َيبخانةي��ان دا د بةالظ��ن‪.‬‬ ‫�ني ذي رونكرنةك��ة ب��و َ‬
‫وي‬ ‫الي� َ�ي بكارئينان��ا ثةيظ َ�ين زاردةظك��ي‪ .‬ئةظ��ة ب ت َ‬
‫�تيي ك��و ه��ةردوو مريطةه َ�ين (ح��ةزو و تةرجي��ل) هاتين��ة تومارك��رن‬ ‫راس� َ‬
‫ذ الي� َ�ي بياني��ان ظ��ة ب تايبةت��ي ذي ئومسان��ي و صةفةويي��ان‪.‬‬

‫‪22‬‬ ‫رووگەهـ هەژمارە ‪ ٩-٨‬پائیزا ‪ / ٢٠١٩‬زڤستانا ‪٢٠٢٠‬‬


‫س��ةرةراي هةبوون��ا طرنطي��ةكا تةم��ام ي��ا ثةيوةندي َ�ين دناظب��ةرا‬
‫ئومسان��ي – صةف��ةوي ظ��ة (ب تايب��ةت ذي ل س��ةر دةم� َ�ي روودان َ�ين ش��ةري‬
‫وي ي� َ�ي ضوارضووظة‬‫�نوري َ‬
‫وي و س� َ‬
‫دةظ��ةرا برادوس��ت و جوطرافي��ا َ‬ ‫كومي عةش�يران)‪ .‬د‬ ‫َ‬ ‫دا و حس��اب كرنا كوردان و بكارئينانا وان وةكو‬
‫وي زوزان��ن‪ .‬دةظ��ةر ب‬‫�دي َ‬
‫�ين ك��وور و مةلبةن� َ‬ ‫كري��ة ب طةل��ي و نهال َ‬ ‫َ‬
‫�ةرضاوةيي صةف��ةوي دا ذ بل��ي بابةت� َ�ي ك��ةال دم��دم و ئةم�ير خان��ي‪ ،‬ئ��ةظ‬ ‫س�‬
‫وةيةكي طش�تي د س��ةد س��اال ‪ ١٦‬دا ث َيكهاتب��وو ذ طةل��ةك ناحيةي��ان‬
‫َ‬ ‫ش� َي‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ضةندا ل بين هاتية تيا وي ضةندي دكةتن هةر ض نةبيت هندةك ثيزانني‬
‫وةكو‪ :‬تةرطةظةر‪ ،‬مةرطةظةر س� َوما و دوىل باريك و ئورميةيا ر َوذئاظا‪.‬‬ ‫بدةس��ت م��ة بكةظ��ن ل س��ةر مرينش��ینا برادوس��ت‪ )٤( .‬س��ةرةراي ظ� َ�ي ضةن� َ‬
‫�دي‬
‫�ين ناظةراس��تا‬‫ناظ� َ�ي برادوس��ت ئاماذةي��ة ب��و دوو دةظةر َي��ن جوداج��ودا ي َ‬ ‫و ه��ةر وةك��ي م��ة ل س��ةري ذي ئام��اذة ث َيك��ري ل ظ َ�يرة د ظةكولينكرن��ا ل‬
‫�اذي ب ت َ‬
‫�ني ب دةظةرةك� َ�ي‬ ‫كوردس��تان‪ ،‬ل� َ�ي د هن��دةك ظةكولين��ان دا ئام� َ‬ ‫س��ةر مريطةه��ا برادوس��ت را طةل��ةك ث َينط��اظ هاتين��ة هاظ َي�تن‪ .‬دطةل َ‬
‫ظي‬
‫ددةن‪ .‬ئةظ��ي ك َيشمةك َيش��ما ئ َي��ك ناوضةي��ي و دوو ناوضةي��ي بووي��ة‬ ‫يي هةي كو به َيتة كرن ل سةر م َيذوويا‬ ‫ضةندي ذي ه َيشتا طةلةك كار َ‬ ‫َ‬
‫جوطرافيى‬
‫َ‬ ‫جهى‬
‫�دي ك��و هةتا رادةيةكي دياركرنا َ‬ ‫وي ضةن� َ‬
‫�ةري َ‬
‫ئةط� َ‬ ‫دي ل سةر ظةكولينا‬ ‫كومةاليةتي و ئابووري يا مرينشینا براد َوست‪ .‬ئةم َ‬
‫مريطةه� َ�ى ب زةمح��ةت بكةظي��ت‪.‬‬ ‫م َيذووي��ا سياس��ي ي��ا مرينش��ینا براد َوس��ت ي��ا س��ةد س��اال ‪ ١٦‬دةس��تث َيكةين و‬
‫َ (‪)٥‬‬ ‫دي ذ روي� َ�ي جوط��رايف ظ��ة ب� َ‬‫كي ذي َ‬
‫�ةري خ��وة دةي�ني‪.‬‬ ‫ل دةس��ث َي َ‬
‫دةظ��ةرا ئ َيك� َ�ي ث َي��ك ده َي��ت‪ :‬ذ ش��نو‪ ،‬راي��ات و رةوان��دوز و ب��و الي َ�ين‬
‫روذئاظ��ا و باك��ور در َيذدبي��ت ب��ةر ب س��نور َين ش َ�يروان و ش��ةمزينان‪ .‬ذ الي� َ�ي‬ ‫جوگرافیا میرنشینا برادۆست ‪ :‬جوگرافیا ئاسێ‬
‫يي روذئاظايي ذي‬ ‫روذهةالتي ظة سنور َين دةظةرا بلباسن‪ .‬سنور َين برادوست َ‬
‫جوطرافي��ا ظ� َ�ي مرينش َ‬
‫�ني هن��د ي��ا ئال��وز و جي��اوازة ك��و‬
‫جهي ناكوكيان دناظبةرا‬ ‫ذوويي بووينة َ‬ ‫يي ب در َيذاهيا م َي َ‬ ‫هةمي ئةو بوون َ‬
‫وي‪ ،‬وةرارا اليةن� َ�ي كش��توكالي‬ ‫�ةري و دابةش��بوونا َ‬ ‫دووردةس��تيا دةظ� َ‬
‫�نورى برادوس��ت هةت��ا ضياي َ�ين قةنديل� َ�ي‬‫ئومسان��ي – صةف��ةوي ي��ان دا‪ .‬س� َ‬
‫و كون�تروال سياس��ي‪ ،‬هةم��ي وةس��ا ده َيت��ة دياك��رن ك��و هةت��ا‬
‫وي ب كان��ي رةش ده َيت��ة بناظكرن‪( .‬الظني) و‬ ‫�دي َ‬
‫در َي��ذ دبي��ت ك��و مةلبةن� َ‬
‫سةرضاوةيي دي َ‬
‫َ‬ ‫تيوتةس��ةلي ن��ة ه َيت��ة ك��رن زةمحةت��ة بش � َيني ب س��اناهي‬
‫ظةكول�ين ب َ‬
‫(‪)٦‬‬ ‫َ‬
‫دةظةري ده َينة دينت‪.‬‬ ‫ظي‬
‫يي بضووك ل َ‬ ‫يي ز َي َ‬
‫�نوري دورس��ت ي� َ�ي جوطرافياي��ا دةظ� َ‬
‫�ةري هةلبب�ين‪.‬‬ ‫ب س��ةر س� َ‬

‫هن��دةك ك��ةال و دةظةر َي��ن‬


‫برادوستيان د نةخشةيا مةال‬
‫ئيدريس� َ�ى بةدليسيدا ل ساال‬
‫‪1515‬ز‬

‫رووگەهـ هەژمارە ‪ ٩-٨‬پائیزا ‪ / ٢٠١٩‬زڤستانا ‪٢٠٢٠‬‬ ‫‪23‬‬


‫دووي ذي ك��و هن��دةك ج��اران ب س � َومايي برادوس��ت‬ ‫دةظ��ةرا َ‬
‫ده َيت��ة بناظك��رن‪ ،‬ب��ةر ب باك��وري ظ��ة دناظب��ةرا مةرطةظ��ةر و قوت� َ‬
‫�وري دا‬
‫�وري روذهةالت��ي ظ��ة در َي��ذ دبي��ت و ثاش��ي‬‫در َي��ذ دبي��ت‪ .‬س� َوماي ب��ةر ب باك� َ‬
‫�وري روذئاظاي� َ�ي سةملاس� َ�ي هةت��ا دطةهيت��ة‬ ‫روذئاظاي� َ�ي ئورمي� َ�ي و باش� َ‬
‫هاتي��ة دةس��ت ب دةس��تكرن‪ .‬و ده َيت��ة ت َيبينيك��رن ك��و دةظ��ةرا برادوس��ت و‬ ‫�ين‬‫�ين ه��ةكاري‪ .‬دةظ��ةر ده َيت��ة ضوارضووظ��ة ك��رن ب ضياي َ‬ ‫بلنداهي َ‬
‫َ‬
‫سنوري هةردوو‬ ‫يي كوردان هةمي ذي دكةفتنة سةر‬ ‫هندةك دةظةر َين دي َ‬ ‫ئاط��وان‪ ،‬ب��ارادي و ئاجنةلي��ق ئ��ةوا ذ (زوال ض��اي) ج��ودا دك��ةت‪ ،‬و‬
‫ئيمرباتوري��ان دا‪ ،‬ل��ةورا ب تايبةمتةندي َ�ين خ��و ي َ�ين جوط��رايف و سياس��ي‬ ‫دةظ��ةرا (ئةن��زةل) ذ الي� َ�ي روذهةالت��ي ظ��ة (ش � َيخ بايةزي��د) ذي ذالي� َ�ي‬
‫َ (‪)٨‬‬ ‫�ين ئاس� َ�ى بوون��ة جه َ‬‫ظ��ة ئ��ةظ دةظةر َي��ن ضياي َ‬ ‫�ةري ظ��ة‪ ،‬ز َيدةب��اري باك� َ‬
‫روذهةالت��ا دةظ� َ‬
‫�ين تايب��ةت ي�ين‪.‬‬ ‫طةليي‬
‫َ‬ ‫�وري دةظةرا (نازلو ض��اي) و‬
‫�ري) ظ��ة رووب��ارةك ي� َ�ي هةي��ة بناظ� َ�ي برادوس��ت‪ .‬ئ��ةو دةظ��ةرا رووب� َ‬
‫�اري )‬ ‫(باذ َي� َ‬
‫ذ بل��ي تايبةمتةندي َ�ين سروش�تي‪ ،‬برادوس� َ‬
‫تي خب��وة ذ الي� َ�ي ئي��داري‬ ‫(‪)٧‬‬
‫ئةرةزي��ن) ك��و ك��ورد ل� َ�ي د ئاكنج��ي دب َيذن� َ�ي (نازل��و ض��اي)‪.‬‬
‫ظ��ة تايبةمتةندي��ا خ��وة ي��ا طرن��ط و ج��ودا هةبووي��ة‪ .‬ناحي��ا برادوس��ت‬
‫�ين (س � َوما و‬‫ذ الي� َ�ي ر َيظةبةري��ا ئي��داري ظ��ة ئام��اذة ي��ة ب��و ه��ةردوو ناحي َ‬ ‫بكةي��ن دط��ةل ليس��تةيا دةظةر َي��ن كوردنش�ين ذالي� َ�ي روذئاظاي��ي‬
‫�ةري ك��و هةرضةن��دة‬ ‫مةرطةظ��ةر)‪ .‬هةروةس��ا ذم��ارا ئاكنجي َ‬
‫�ين دةظ� َ‬ ‫�دي ك��و كوردس��تان د س��ةد س��اال ش� َ‬
‫�ازدي دا‬ ‫وي ضةن� َ‬ ‫ظ��ة‪ ،‬س��ةرةراي َ‬
‫طةل��ةك جه� َ�ي ث��اوةري ث َيكرن� َ�ي نين��ن ل� َ�ي ي��ا روون و ئاش��كراية ذي‬ ‫هاتي��ة ثارضةك��رن دناظب��ةرا ئومسان��ي – صةف��ةوي دا‪ ،‬و ج��اران ذ‬
‫�ازدي طةل��ةك م��ةزن و بةرفرةه�تر‬ ‫ك��و ذم��ارا وان ثش�تي س��ةد س��اال ش� َ‬ ‫الي� َ�ي ئومسان��ي و ج��اران ذ الي� َ�ي صةف��ةوي ي��ان ظ��ة هاتي��ة بر َيظةب��رن‪..‬‬
‫ذى س��ةر ئیمپراتوریــا‬ ‫بووي��ة‪ .‬بظ��ي رةنط��ي دةظ��ةرا برادوس��ت ثارضةي��ةك َ‬ ‫تي ذي ب هةم��ان ش � َيوةيي ج��اران ذالي� َ�ي ئومسان��ي و ج��اران ذ‬ ‫ب��و برادوس� َ‬
‫(‪)٩‬‬
‫ئومسان��ي و ثارض��ةكا دي ب��و ئمرباتوري��ا صةف��ةوي ب��وو‪.‬‬ ‫الي� َ�ي صةف��ةوي ي��ان ظ��ة هاتي��ة كون�تر َول و بر َيظةب��رن‪ .‬و ئ��ةم ت َيبي�ني‬
‫دي بين�ين ك��و ج��اران ئ��ةظ دةظ��ةرة ذ اليةكيظ��ة ب��و اليةك� َ�ي دي‬ ‫بكةي��ن َ‬

‫سنجەقێن و دەڤەرێن‬
‫برادۆستیان و هەڤسوویێن وان‬

‫‪24‬‬ ‫رووگەهـ هەژمارە ‪ ٩-٨‬پائیزا ‪ / ٢٠١٩‬زڤستانا ‪٢٠٢٠‬‬


‫ئەسلێ برادۆستیان ‪:‬‬
‫خةلك� َ�ى برادوس��ت ب زاراظ� َ�ى كرماجن��ى دئاخظ�تن (كورد َي��ن‬
‫�ورانيى (كورد َي��ن‬
‫َ‬ ‫باك��وور) دط��ةل هن��دةك ثةيظ َ�ين وةكه��ةظ دط��ةل س�‬
‫زاراظى‬
‫َ‬ ‫زاراظي كورد َين باشوور (وةكو‬ ‫َ‬ ‫ناظني) و ناظةطةرنةظة ب َو خ َيزانا‬
‫دةظةرا طوران)‪ ،‬ئةظة ئةطةرة كو شةرةفخان بزةمجةت بينت كو هوزا‬
‫ط��وران ذ ب��اب و كال َ�ين مري َي��ن برادوس��ت ب��ن(‪ .)١٠‬ناس��ناما س��ةرةكى ي��ا‬
‫�ةىل هن��دةك‬ ‫برادوس��تان ذ طروبةك� َ�ى بةرفره�تر هاتي��ة ذ ه��وزا ط��وران ب� َ‬
‫وى وةكهةظ��ن دط��ةل ي َ�ين ه��وزا طوران يا (حةس��نةوى)‪.‬‬ ‫تايبةمتةندي�ين َ‬
‫َ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ئةظ��ة ناظ� َ�ى وى بنةم��اال دةس��تهةالتدارا كوردي��ة ئ��ةوا ل س��االني ناظب��ةرا‬
‫(‪ 961/350‬هةت��ا ‪ )1047/439‬ذياي��ي ك��و هاتب��وو دامةزران��دن ل ِر َوذئاظاي� َ�ي‬
‫ئريان� َ�ى (ذوان��ان ط��وران) و وةالت� َ�ى ميزوثوتامي��ا س��ةرى‪.‬‬

‫ي��ا بزةمحةت��ة بنةماي َ�ين ظ� َ�ى ضريوك� َ�ى به َين��ة دياك��رن‪ .‬ب�يردوزا‬
‫�ين هاتين��ة بكارئين��ان‬ ‫�تيى ئ��ةو ذ َيدةر َي��ن زارةكين��ة ي َ‬
‫ث�تر ن َيزيك��ى راس� َ‬
‫ذالي� َ�ى ش��ةرةفخانى ظ��ة‪ .‬لدوي��ظ وان ذ َي��دةران‪( ،‬هي�لال ك� َ‬
‫�ورى ب��ةدر)ى ذ‬
‫ب��اب كال َ�ين ه��ةرة مةزن َ�ين مري َي��ن برادوس��تيان ب��وو‪ .‬دةما (ش��ةمس الدولة‬
‫�ورى فةخ��ر الدول��ة) هاتي��ة كوش�تن ل س��اال (‪ )1014/405‬كور َي��ن وى‬ ‫ك� َ‬
‫كوضكرن��ة دةظ��ةرا برادوس��ت و ِر َوذ ب ِر َوذ رولةك� َ�ى بةرض��اظ ط َ�يران د ذيانا‬
‫هةري َى دا‪ .‬ذوانان ث َيكئينانا مريطةها برادوس��ت يا كوردى‪،‬‬ ‫سياس��ى يا َ‬
‫ضةندى بةشةك بوون ذ ثروس َيسا بةرزكرنا سياسةتا كوردى‬ ‫َ‬ ‫ظى‬
‫دطةل َ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫لس��ةر ش �يوازى دةس��تهةالتا نيمض��ة س��ةربةخوو ب �و مريطةه��ا ئ��ةوا ل‬ ‫َ‬
‫�اوى ضاخ� َ�ى ‪َ 16‬ى دا‪.‬‬
‫�تانى ديارب��ووى دم� َ‬
‫هةم��ى دةظةر َي��ن كوردس� َ‬

‫غازی قران دامەزرێنەرێ میرنشینا برادۆست ‪:‬‬


‫بابةتي سنور‬
‫َ‬ ‫كي ذ سةد ساال ‪ 16‬طةلةك يا طرنط بوو د‬ ‫دةها ئ َي َ‬
‫َ‬
‫مريى برادوست عةلي بةط د‬
‫َ‬
‫اليةني‬ ‫ك َيش��انا ه��ةردوو اليةن َ�ين ئومسان��ي – صةف��ةوي‪ .‬الوازيا هندةك‬
‫بةلطةنامةيةكا ئومسانيدا‬ ‫َ‬
‫ئةطةري سةرهلدانا ه َيدي ه َيدي‬ ‫يي ئمرباتوريان بوونة‬ ‫سياسي – ئيداري َ‬
‫ل ساال ‪1585‬ز‬
‫دةظةري‪ .‬د راستيدا سةرةراي وان هةمي‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫مرينشيني كوردي ل‬ ‫يا هندةك‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫فش��ار َين تووش��ي دةس��ةالتي ظ��ان مرينش��ينا بووي��ن ذ الي� َ�ي ه��ةردوو هيزي��ن‬
‫ىل ظان مري َين كوردان كو رةوش د ش َوثاند و ئةو ضةندة‬ ‫ئيمثراتوريانظة‪َ ،‬‬
‫يي راس�تي ث َيش��ان ددا‪.‬‬ ‫دميةنةكي دي َ‬
‫َ‬ ‫لي دكر كو‬ ‫ذي دذوارتر َ‬

‫رووگەهـ هەژمارە ‪ ٩-٨‬پائیزا ‪ / ٢٠١٩‬زڤستانا ‪٢٠٢٠‬‬ ‫‪25‬‬


‫�ةوى وةك��ي هنارتي� َ�ي ئومساني��ان س��ةرةدةري‬ ‫م�ير غ��ازي ق��ران ئ� َ‬ ‫َ‬
‫�ةرضاوةيي‬ ‫ل ظ َ�يرة و س��ةرةراي زةمحةتي��ا ثةيداكرن��ا ذ َي��دةر و س�‬
‫ئورميي (ضةركةس‬ ‫َ‬ ‫دط��ةل دا دهات��ة كرن� َ�ي دط��ةل والي� َ�ي صةفةوي ي� َ�ي‬ ‫هندةكي ذ َ‬
‫وي‬ ‫َ‬ ‫لي هةر ئةم ش��ياينة ض نةبيت‬ ‫زانس�تي ل س��ةر ظي ماوةيي‪َ ،‬‬
‫حةس��ةني)‪ ،‬ك��و ج��ار و ب��ار ن��ة رةحةت��ي ب��و ئيمثراتوري��ا ئومسان��ي ذ الي� َ�ي‬ ‫يي ثر بكةين يا مة ئارمانج ل س��ةر طرتي‪ ،‬ب تايبةت ذي ل س��ةر‬ ‫بوش��ايي َ‬
‫�ةرةكي دذوار ك��ر‪ .‬ثش�تي غ��ازي ق��ران‬‫َ‬ ‫روذهةالت��ي ظ��ة دورس��ت دك��رن‪ ،‬ش�‬ ‫ش� َيوةيي دةس��ةالتا داط�يركاري لس��ةر س��ةروةريا ظ��ان مريطةه��ان‪ .‬ه��ةر‬
‫�ةني ضةركةس��ي د‬ ‫كةفت��ة دن��اظ ناكوكي��ةكا م��ةزن دط��ةل حةس� َ‬ ‫ض��ةوا بي��ت ل ذ َي��ر روناهي��ا هن��دةك ذ َي��دةر و س��ةرضاوةيان دياردبي��ت ك��و ل‬
‫�ةني ضةرك��ةز ش��كاند و س��ةركةفنت‬ ‫ئةجن��ام دا وي ل ‪ 1534/941‬حةس� َ‬ ‫َ‬
‫مريطةهي‬ ‫دةسةالتي ئومساني – صةفةوي هندةك‬ ‫َ‬ ‫سةر سنور َين هةردوو‬
‫بدةس��تظة ئين��ا‪.‬‬ ‫وةيةكى ق��ورس‪ -‬ب��و‬
‫َ‬ ‫نيمض��ة س��ةرخبوة هةب��وون‪ ،‬و ئ��ةظ رةوش��ة – ب ش � َي‬
‫نةرى مريطةها برادوست (غازي قران) ذى فةراهةم بوو‪.‬‬ ‫دامةزر َي َ‬
‫�ولتاني ئومسان��ي غ��ازي ق��ران ك��رة وال��ي و‬
‫َ‬ ‫ل دووماهي� َ�ي س�‬
‫�داري ئورمي� َ�ي و ب��و ثاراس��تنا خ��وة ذي طةلةك ضةك و جةبلخانة‬‫حوكم� َ‬ ‫�وري س��ولتان ئةمح��ةدي ي� َ�ي هةظ��دةم ب��وو‬ ‫يووس��ف بةط��ي ك� َ‬
‫دان��ة ب وي‪ )١٤( .‬ه��ةر ديس��ان ب هةم��ان ش � َيوةيي ل ‪15‬ي ربي��ع االول ‪/942‬‬ ‫�ةوى ش��ياي ب ك َيمرتي��ن دةم خ��وة‬ ‫�ماعيلي صةف��ةوي ئ� َ‬
‫َ‬ ‫دط��ةل ش��اه ئيس�‬
‫‪22‬ي ئةيلوال ‪1535‬وي دةست بسةر دةظةرا (عادجلةواز) دا طرت و ب سةر‬ ‫ظية ث َيشوازي ل غازي قراني كر‬ ‫زي‪ .‬شاهي ل َ‬ ‫بطةهينيتة طوثيتكا ه َي َ‬
‫َ‬
‫رووبةري مريطةها خوة ظة بةردا‪)١٥(.‬م َيذوويا مرنا وي نةيا ديار و ئاشكراية‬ ‫و هةم��ي دةظةر َي��ن س��وماى‪ ،‬دوال باري��ك و تةرطةظ��ةر وةك��و (ئيقط��اء)‬
‫بةلي ده َيتة زانني‬
‫لي َ‬ ‫َ‬
‫ضةندي‪َ ،‬‬ ‫و ض ذ َيدةر َين ديروكي ذي ئاماذة نة داية َ‬
‫وي‬ ‫دةسةالتى‬
‫َ‬ ‫ث َيشك َيشى وى كرن (‪916‬مش‪1510/‬ز)‪ .‬ل دةسث َيكا وةرطرتنا‬
‫وي هةتا ‪1544 – 1543 /950‬حوكم ل برادوست كرية‪ .‬و ئ َيك ذ مةزنرتين‬ ‫ثةيوةنديي خوة دطةل‬ ‫َ‬ ‫لي ثاشي وي‬ ‫وي دذايةتيا ئومسانيان راطةهاند‪َ ،‬‬
‫نطاظي وى س��ةثاندنا دةس��تةالتا خو ل س��ةر مريطةها س��وران بوو كو‬ ‫ث َي َ‬ ‫دا بةرفرةه�تر ك��رن‪ .‬ل ‪ 1514/920‬و ثش�تي ش� َ‬
‫�ةري م��ةزن ي� َ�ي ضالد َيران� َ�ي‬
‫وةك ئ َي��ك ذ مةزنرتي��ن و به َيزتري��ن مريطةه َ�ين ك��وردى ل كوردس��تانا‬ ‫كي و ل بةرامبةر دا هندةك‬ ‫سةليمي ئ َي َ‬
‫َ‬ ‫وي خو طةهاندة كوضكا سولتان‬
‫ناظةراس��ت ده َيت��ة ل قةلةم��دان‪ ،‬و ئ��ةظ ضةن��دة ذالي� َ�ى نظش� َ�ى دووماهي� َ�ى ذ‬ ‫دةظةر َي��ن س��ةر ب ئةربي��ل‪ ،‬بةغ��داد و دياربةك��ر بوون��ة ي َ�ين وي‪ )١١( .‬س��ولتان‬
‫(‪)١٦‬‬
‫�ين دي��روكا ئومسانيظ��ة هاتي��ة ثشرتاس��تكرن‪.‬‬ ‫م َيذوونظيس َ‬ ‫�داري لةش��كةري ل س��ةر كةالي َ�ين‬ ‫س��ولةمياني غ��ازي ق��ران ك��رة فةرمان� َ‬
‫نطاظةكى ذبو ذناظربنا‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫برادوسيت هةروةسا ذبو هةر ث َي‬ ‫يي ناظضةيا‬ ‫ئاسي َ‬
‫َ‬
‫�يرى برادوس��ت وةردط��رت‪ .‬ب ط��ورةي‬ ‫دةس��تةالتا ئريان� َ�ى ش�يرةت ذ م َ‬
‫دابەشبوونا برادۆست بۆ مەیدانێن مەزن و بچووك ‪:‬‬
‫�ةرضاوةيي ئومسان��ي غ��ازي ق��ران رولةك� َ�ي طةلةك� َ�ي ب��اش‬ ‫َ‬ ‫طةل��ةك س�‬
‫بابةت� َ�ى (ئ َيكةت��ي) د مريطةه��ا برادوس��تدا ت َيطةهةك� َ�ي طةلةك‬
‫�يي دا ب��و دةس��ةالتا ئومسان��ي‪ .‬رايةدار َي��ن‬ ‫ي� َ�ي ط َ�يراي د بابةت َ�ين جاسووس� َ‬
‫ي� َ�ي ئال� َوزة‪ ،‬ث��رس ئ��ةوة ي��ا ظ� َ�ي طاظ� َ�ي ده َيتة كرن‪َ :‬‬
‫ئةري طةل َو براد َوس��ت‬
‫�ولتاني وان طةل��ةك د سوثاس��طوزار‬ ‫َ‬ ‫دةولةت��ا ئومسان��ي و ب تايب��ةت ذي س�‬
‫َ‬
‫ضةندي‬ ‫مريطةهة يان ذي كونفدراسي َونةكا ئ َيكطرتي ية؟‪ .‬دطةل َ‬
‫ظي‬
‫ذي ديروكزان َ‬ ‫بووين��ة ل بةرامب��ةر كري��ار و ضاالكي َ�ين غ��ازي ق��ران ي َ�ين جاسووس��ي‪ ،‬ب‬
‫وي ضةن� َ‬
‫�دي د‬ ‫�ين دي��روكا ن��وي هةت��ا نوك��ة ذي ل س��ةر َ‬
‫ماوةيي راسثاردنا هندةك ئةركان دا ل دةوروبةر َين تةبر َي َ‬
‫زي‬ ‫َ‬ ‫تايبةت ذي د‬
‫دوودل��ن كا ئاي��ا براد َوس��ت كونفدراس��يونةكا ئ َيكطرت��ي ب��وو ذ كةلت��ور‬ ‫و ضةواني��ا ئةجنامدان��ا هن��دةك كاران‪)١٢(.‬كرن َولوذي��ا غ��ازي ق��ران ي َ‬
‫�ين‬
‫و مروظ َ�ين ج��ودا ج��ودا‪ ،‬ي��ان ذي مريطةه��ةك ب��وو كو هاتي��ة دامةزراندن ذ‬ ‫َ‬
‫ثيضةكي ب طوماني نة‪ .‬ئةو ل ‪17‬ي شةواال ‪ 940‬مش‪/‬‬ ‫َ‬ ‫دووماهيكي‬
‫َ‬ ‫سالي‬
‫(‪)١٧‬‬
‫الي� َ�ي غ��ازي قريان��ي ظة؟‪.‬‬ ‫(‪)١٣‬‬
‫خةالتي سولتان سولةمياني وةردطريت ‪.‬‬
‫َ‬ ‫‪ 10‬طوالنا ‪1534‬ز‬

‫‪26‬‬ ‫رووگەهـ هەژمارە ‪ ٩-٨‬پائیزا ‪ / ٢٠١٩‬زڤستانا ‪٢٠٢٠‬‬


‫مرن��ا غ��ازي قريان��ى دةس��تث َيكا ثةيدابوون��ا ذ َيكظةب��وون و‬
‫میرێن ســۆمایی ل ســەردەمێ ئوســمانیان ‪:‬‬
‫دووبةرةكي� َ�ى ناظب��ةرا روذه��ةالت و روذئاظاي� َ�ي مريطةه� َ�ى و بدووماهي��ك‬
‫وي َ‬
‫يي‬ ‫سةنطا هةرمريطةهةكا كوردي ب بةرفرةهييا سنور َين َ‬ ‫هاتن��ا ئ َيكةتي��ا مريطةه��ا برادوس��تة‪ .‬ئةط��ةر ئ��ةم بةرئ َيخ��و بدةينة رةوش��ا‬
‫تةمةنى َ‬
‫وي ده َيتة زانني‪ ،‬و ئةظ هةردوو اليةنة ذي ذ طرنطرتين‬ ‫َ‬ ‫جوطرايف و‬ ‫م�ير و مريطةه َ�ين ك��وردي ي َ�ين وى دةم��ى َ‬
‫دى ب��و م��ة دي��ار بي��ت كور َي��ن‬
‫فاكتةر َي��ن دياركرن��ا ث َيطةه� َ�ي ه��ةر مريطةه��ةكا ك��وردي نة‪.‬‬ ‫َ‬
‫هةظركيي دناظبةرا كور و‬ ‫(‪)١٨‬‬
‫غازي قريان نة زيرةك و نةذى ذ هةذى بوون‪.‬‬
‫َ‬
‫ئةطةرى‬ ‫دايكي جودا طةلةك جاران بوونة‬ ‫َ‬ ‫بابان‪ ،‬و يا دناظبةرا َ‬
‫برايي ذ‬
‫س��ةنطا مريطةه��ا برادوس��ت ثش��تى مرن��ا غ��ازي قران��ي ب��و‬ ‫ثةيدابوونا شةر و تريوركرنا سياسى و دوورخستنا هندةك مريان‪.‬‬
‫دةظ��ةرا (س��وماي) هات��ة ظةطوهاس�تن‪ ،‬و لق��ا س��وماي ذ مريطةه� َ�ى ه��ةم‬
‫ذالي� َ�ي جوطرافي��ا خ��وة ي��ا بةرف��رةه و ه��ةم ذي ذ الي� َ�ي ز َيدةهي��ا ذم��ارا‬ ‫َ‬
‫كارطيي��ا دةولةت��ا‬ ‫ز َيدةب��ارى ظ��ان هةمي��ان‪ ،‬نةخش��ةيا‬
‫�ةدةيى ش� َ‬
‫�ازدى‬ ‫َ‬ ‫خةلك� َ�ي خ��وة ظ��ة جي��اواز ب��وو‪ .‬ن َيزيك��ي (‪ 50‬س��االن) ذ س�‬ ‫ئومسان��ى مريطةه��ا برادوس��ت ل س��ةر دوو بةش��ان داب��ةش ك��ر‪.‬‬
‫دةس��تةالتا غ��ازي ق�يران ل دةظ��ةرا برادوس��ت ب��ةردةوام ب��وو‪.‬‬ ‫�ين زةين��ةل‬‫�ةرةفخاني بةدليس��ي ذى هةولدان َ‬
‫َ‬ ‫هةروةس��ا ديروكنظي��س ش�‬
‫بةط� َ�ي ه��ةكاري توماركرين��ة ك��و وةك��و م َ‬
‫�يرى ئ َي��ك ذ به َيزتري��ن‬ ‫(‪)١٩‬‬

‫نظيسيني ئومسانيدا طرنطيةكا مةزن ب هةظركييا دطةل‬ ‫َ‬ ‫د‬ ‫مريطة َه�ين ك��وردي و ئ َي��ك ذ زةالم َ‬
‫�ين وةفادار َي��ن دةولةت��ا ئومسان��ي‬
‫َ‬
‫تةبريزى هاتية دان‪ ،‬و وان ذ َيدةران ديار كرينة‬ ‫صةفةويان ل سةر باذ َي َ‬
‫رى‬ ‫َ‬
‫ئةردى‬ ‫�تى خو دانيتة س��ةر هندةك دةظةر َين برادوس��ت و ل س��ةر‬‫ش��ياية دةس� َ‬
‫�ولتانى ئومساني َ‬
‫مريى برادوس��ت راس��ثاردية كو ضاظد َيريا رةوش��ا‬ ‫َ‬ ‫كو س�‬ ‫(‪)٢٠‬‬ ‫وى ش� َ‬
‫�ةرى صةفةوي��ان كري��ة‪.‬‬ ‫َ‬
‫(‪)٢١‬‬ ‫َ‬
‫تةبريزى بكةت‪.‬‬ ‫صةفةويان ل‬

‫هةظركي دناظبةرا‬
‫مري َين برادوسيت ل سةر‬
‫وةرطرتنا حوكمى ل‬
‫سةجنةقا بةرازطرد‬
‫‪1560‬ز‬

‫رووگەهـ هەژمارە ‪ ٩-٨‬پائیزا ‪ / ٢٠١٩‬زڤستانا ‪٢٠٢٠‬‬ ‫‪27‬‬


‫�وري وي ي� َ�ي م��ةزن ش��اهـ حمةم��ةد‬ ‫ثش�تي مرن��ا غ��ازي ق��ران ك� َ‬
‫تي دةس��ةالتداريا مريطةه��ا برادوس��ت‪ .‬و ئ��ةظ م�يرة‬ ‫ب��ةط چــوو س��ةر تةخ� َ‬
‫�االني دناظب��ةرا (‪ 1559/966‬و‬ ‫ب تايبةت��ى دةظ��ةرا (برازط��رد) ل س� َ‬ ‫�ةري لق��ا س � َوماي ي��ا براد َوس�تي ل دةرد َورا س��اال ‪1543/950‬‬‫وةك دامةزر َين� َ‬
‫‪ )1582/990‬و دلس��وزيا خ��وة ي��ا تةم��ام ب� َو دادطةه��ا ئيمثراتوري��ا ئومسانى‬ ‫– ‪ 1544‬ده َيت��ة نياس�ين‪ .‬ب� َ�ي طوم��ان ه َيش��تا ل س�‬
‫�ةردةمى ذيان��ا باب� َ�ى خ��وة‬
‫َ‬
‫دا دياركري��ة(‪ .)٢٦‬هةرضةن��دة ث َيزان�ين ل س��ةر ظ��ى م�يرى د ذ َيدةر َي��ن‬ ‫ئ��ةو ب��و بر َيظةبرن��ا هن��دةك دةظةر َي��ن س��ةر ب مريطةه��ا برادوس��ت هاتب��وو‬
‫ىل ي��ا روون و ئاش��كراية ك��و ئ��ةو د هةظركي� َ�ى دا‬ ‫ئومساني��دا ك َيم��ن َ‬ ‫َ‬
‫�ةرضاوةيي دي��روكا ئومسان��ي ل‬ ‫ئةرك��دار ك��رن‪ .‬ضونك��ة ب ط��ورةي س�‬
‫�ولتانى ئومسان��ى‬
‫َ‬ ‫�ين خ��وة‪ .‬و ل س��اال ‪ 1592/1000‬س�‬ ‫ب��وو دط��ةل براي َ‬ ‫َ‬
‫�يرى (س��ةجنةق) هاتي��ة‪ ،‬و ئ��ةم دش�ين‬ ‫س��اال ‪ 1534/941‬ناظ� َ�ى وى وةك م َ‬
‫كارطيي��ا ئومسان��ي راب��وون ب دامةزراندن��ا وى‬ ‫َ‬ ‫دط��ةل دةس��تةالتا‬ ‫�ةرةفخاني بةدليس��ي ذي س��ةبارةت ظ��ى بابةت��ى ل س��ةر ز َي��دة‬
‫َ‬ ‫داخوياني��ا ش�‬
‫َ‬
‫م�ير ل مريطةه��ا برادوس��ت‪ .‬ئةس��كةندةر ب��ةط ب��وو م�يرى مريطةه��ا‬ ‫بكةي��ن‪ .‬ز َيدةب��ارى حوكم� َ�ى س��وماي‪ ،‬صةدرلئةع��زةم ئيرباهي��م ثاش��اي‬
‫برادوس��ت ثش��تى م�ير بةهائةدي��ن ب��ةط و م�ير عيمادةدي��ن ب��ةط مري َي��ن‬ ‫ل حمةرةم��ا ‪ /941‬تةباخ��ا ‪ 1543‬ش��اهـ حمةم��ةد وةك دةس��تةالتدار ل‬
‫�ةرفنامى دا‬
‫َ‬ ‫�االني (‪ 1590/998‬و ‪ .)٢٧()1591/999‬د ش�‬ ‫برادوس��ت ل س� َ‬ ‫س��ةر دةظ��ةرا (ي��ار ئاب��اد) دامةزران��د‪ .‬و بةلطةنام��ة دووثات دكةن كو ش��اهـ‬
‫ج��ارةكا دي ناظ� َ�ى ظ��ان ه��ةردوو م�يران نةهاتي��ة بةح��س ك��رن‪.‬‬ ‫(‪)٢٢‬‬
‫دةستةالتى مابوو‪.‬‬
‫َ‬ ‫حممةد بةط هةتا ‪59 – ١٥٥٨ /٩٦٦‬ل سةر‬

‫كورةكى‬
‫َ‬ ‫�ةرفنامى ثش��تى كوش��تنا حةس��ةن بةطى‬ ‫َ‬ ‫لدويظ ش�‬ ‫ل دوي��ظ ثةرت��وكا ش��ةرفنامة‪ ،‬ل هةم��ان ِر َوذا (ش��اهـ محەمــەد‬
‫دي ي� َ�ى غ��ازى ق��ران بناظ� َ�ى (عل��ي ب��ةط) هاتي��ة س��ةر حوكم��ي ‪ .‬لدوي��ظ‬
‫(‪)٢٨‬‬
‫مةزنى وى (بوداق بةط) كاروبار َين‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫كورى‬ ‫طيانى خوة ذ دةستدايي‬
‫َ‬ ‫بةط)‬
‫بةلطةنامي ئومسانى يا ئاشكراية كو حةسةن بةط ل ساال (‪)1581/989‬‬ ‫َ‬ ‫برايى وى‬
‫َ‬ ‫مريطةهى بر َيظةبرن‪ .‬ل ساال ‪ 1582/990‬مرياتيا بوداق بةط و‬
‫َ‬
‫هاتي��ة كوش�تن‪ ،‬ب� َ‬
‫�ةىل لدوي��ظ هن��دةك ذ َيدةر َي��ن دى ي َ�ين ئومسان��ى ع��ةىل‬ ‫نةمانى ظةضوو‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫حةسةن بةط‪ ،‬ئةوى ثشتى وى دةتةالت وةرطرتي‪ ،‬بةرةظ‬
‫ب��ةط وةك��و مريةك� َ�ى ئومسان��ى دةس��تهةالت ل مريطةه��ا برادوس��ت‬ ‫زانيني مة د ك َيمن و ثشتبةس��تنا‬ ‫َ‬ ‫س��ةبارةت مريطةها بوداق بةطى ث َي‬
‫كري��ة ه��ةر ذ س��اال (‪ 1575/983‬ي��ان ‪.)٢٩()1576‬‬ ‫َ‬
‫مة سةر وان ذ َيدةرانة ئةو َيت د بةلطةنامي ئومسانى دا هاتينة دينت‪ ،‬ت َيدا ب َو‬
‫ئ َيكةم جار ل ساال ‪ 1559/996‬ئاماذة ب َ‬
‫ناظى وى هاتيةكرن( ‪.)٢٣‬‬
‫بةلطةنامي ئومسانى ب مري علي بةطى هاتية‬ ‫َ‬ ‫ئ َيكةم ئاماذةيا‬
‫�يرى مريطةه��ا برادوس��ت ظةدطةريتةظ��ة ب � َو ‪ 27‬ذوالقع��د‬‫دان وةك��و م َ‬ ‫ش��ةرةفخان ددةت��ة ديارك��رن ك��و ئ��ةوى دناظب��ةرا س� َ‬
‫�الي‬
‫رولةكى‬
‫َ‬ ‫‪ 9 /966‬ئيلوونا ‪ .1559‬لدويظ هةمان بةلطةنامان عةلي بةطى‬ ‫�يى دةس��تهةالت‬ ‫َ‬
‫مورادى س� َ‬ ‫(‪ 1574/982‬و ‪)1595/1003‬ب فةرمانا س��ولتان‬
‫يي ئومسانى – صةفةوى و‬ ‫طيا د ر َيظةبرنا كاروبار َين سنورى َ‬
‫بةرضاظ َ‬ ‫كةسةكى هةذى نةبوو بو وةرطرتنا‬
‫َ‬ ‫بابى خوة وةرطرت‪ ،‬بوداق‬‫جهى َ‬‫ل َ‬
‫(‪)٣٠‬‬ ‫َ‬
‫هيشي لةشكةرى يي صةفةوى ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ئاظاكرنا كةالن هةمبةرى َ‬ ‫�تةمى (ثشتاوثش��ت) ب��وو‬
‫�تى ئ��ةو كري��ة م�ير بتن� َ�ى سيس� َ‬
‫�تةالتى و تش� َ‬
‫َ‬ ‫دةس�‬
‫َ‬
‫ئ��ةوا ك��و حوك��م ذ باب��ى ب��و ك��ورى م��ةزن ظةدطوهاس��ت‪..‬‬
‫�ةوى د بةلطةنام َ�ين ئومسان��ى دا‬
‫ل س��اال ‪ 1579/987‬ع��ةىل ب��ةط‪ ،‬ئ� َ‬
‫�ناظى (غ��ازي قران��زادة) دهات��ة نياس�ين‪ ،‬م َ‬
‫�يرى مريطةه��ا برادوس��ت‬ ‫ب ناس� َ‬ ‫ذاليةك� َ�ى ديظ��ة‪ ،‬حةس��ةن ب��ةط ذالي� َ�ى ئومساني��ا ظ��ة ل دةظ��ةرا‬
‫ي��ا ناظةراس��ت ب��وو(‪ .)٣١‬ي��ا ف��ةرة به َيت��ة طوت��ن ك��و ع��ةىل ب��ةط وةكو مريىَ‬ ‫(وان� َ�ى) هات��ة دةستةس��ةركرن و كوش�تن‪ .‬حةس��ةن بةط��ى ل دور َي��ن‬
‫ثشتاوثش��ت (ك��ور ل جه� َ�ى باب� َ�ى) ل س��اال (‪ )1584/992‬لس��ةر مريطةه��ا‬ ‫س��اال ‪ 1564/972‬دةس��تهةالتا مريطةه� َ�ى وةرطرتب��وو(‪ .)٢٤‬وةس��ا دي��ارة ئ��ةو‬
‫َ‬
‫ثاشةروذى مريطةهـ هاتة دابةشكرن ب َو‬ ‫برادوست هاتة دامةزراندن (‪ .)٣٢‬ل‬ ‫ل س��اال ‪ 1581/989‬هاتي��ة كوش�تن‪ ،‬ضونك��ى ل دوي��ف بةلطةنامةي��ان هةت��ا‬
‫ذاليى (سةجنةق بةط)ـانظة دهاتنة بر َيظةبرن‬ ‫سةر ضةند سةجنةقان كو َ‬ ‫�يرى مريطةه��ا برادوس��ت ب��وو(‪.)٢٥‬‬‫س��اال ‪ 1580/988‬ه َيش��تا م َ‬
‫�ةىل دةس��تهةالت ه��ةر ماب��وو دن��اظ بنةم��اال ع��ةىل بةط��ى دا‪.‬‬ ‫ب� َ‬
‫ش��اهـ محەمــەد بةط��ى كورةك� َ�ى دي ذى بناظ� َ�ى (ئةس��كةندةر‬
‫�ةرفنامى دا هات��ى حوكم� َ�ى دظ��ةرا ئورمي� َ�ى ل‬
‫َ‬ ‫هةروةك��و د ش�‬ ‫�يرى برادوس��ت) هاتي��ة ناس��اندن‪،‬‬‫ب��ةط) هةب��وو ك��و د بةلطةيان��دا وةك( م َ‬
‫س��اال ‪ 1577/985‬ذ ئةس��كةندةرى بةط��ى هات��ة ظةطوهاس�تن ب � َو ع��ةىل‬ ‫�اوى ضةن��د س��االن‬ ‫َ‬
‫ىل د ش��ةرةفناما ش��ةرفخانى دا ي� َ�ى بةرزةي��ة‪ .‬ب � َو م� َ‬
‫�دى نةدي��ت‪ ،‬ئ��ةو ب��وو‬ ‫بةط��ى‪ ،‬ب� َ‬
‫�ةىل ع��ةىل بةط��ى خوش��ى ذ ظ� َ�ى ضةن� َ‬ ‫�ين برادوس��ت دك��ر‬ ‫ئةس��كةندةرى دةس��تهةالت ل لس��ةر هن��دةك ناوضةي َ‬
‫ل س��اال دوويظ��دا (‪ )1578/986‬طيان� َ�ى خ��وة ذ دةس��تدا(‪.)٣٣‬‬

‫‪28‬‬ ‫رووگەهـ هەژمارە ‪ ٩-٨‬پائیزا ‪ / ٢٠١٩‬زڤستانا ‪٢٠٢٠‬‬


‫ئورميى ل س��اال‬
‫َ‬ ‫حوكمى دظةرا‬
‫َ‬ ‫�ةرفنامى دا هاتى‬
‫َ‬ ‫هةروةكو د ش�‬
‫‪ 1577/985‬ذ ئةس��كةندةرى بةط��ى هات��ة ظةطوهاس�تن ب� َو ع��ةىل بةط��ى‪،‬‬
‫َ‬
‫ضةندى نةديت‪ ،‬ئةو بوو ل س��اال دوويظدا‬ ‫ظى‬
‫بةىل عةىل بةطى خوش��ى ذ َ‬ ‫َ‬
‫ش��ةرفخانى بتن� َ�ى ناظ� َ�ى م�يران و كور َي��ن وان هةذمارتين��ة‬ ‫(‪ )1578/986‬طيان� َ�ى خ��وة ذ دةس��تدا(‪.)٣٤‬‬
‫ئةو َي��ن رول در َيظةبرن��ا مريطةه� َ�ى دا هةي��ى‪ ،‬و باس� َ�ى بةرخودان��ا وان ي��ا‬
‫ناظخ��وى دك��ةت‪ ،‬ذوان��ان م�ير‪ :‬ش�ير ب��ةط‪ ،‬حةي��دةر ب��ةط‪ ،‬يووس��ف ب��ةط‪،‬‬ ‫�ورى ب��وداق ب��ةط هات��ة هةلبذارت��ن وةك��و‬ ‫ئةولي��ا ب��ةط ك� َ‬
‫ش��اهـ محەمــەد ب��ةط‪ ،‬حوس��نى ب��ةط‪ ،‬قةرةخ��ان‪ ،‬ش��اروخان‪ ،‬تةمي��وور خ��ان‪،‬‬ ‫�يرى مريطةه��ا برادوس��ت ل جه� َ�ى ع��ةىل بةط��ي‪ .‬ش��ةرفخان دةت��ة‬ ‫م َ‬
‫حةي��دةر ب��ةط(‪ .)٣٦‬ه��ةذى طوتن� َ�ى ي��ة ك��و دوو مري َي��ن بةرض��اظ ي َ�ين تاي� َ�ى‬ ‫خوياك��رن ك��و دةس��تهةالتا ئةولي��ا بةط��ى ل دةم� َ�ى س��ةرهلدانا شورةش��ا‬
‫�ةرى هةب��وون ئ��ةوذى (ناس��ر ب��ةط و زةينةددي��ن ب��ةط)‪.‬‬‫مةرطةظ� َ‬ ‫�اوى ناظب��ةرا س� َ‬
‫�االني‬ ‫هوز َي��ن برادوس��تى دذى ع��ةىل بةط��ى ئانك��و د م� َ‬
‫ناكوكيى‬
‫َ‬ ‫(‪ )1577/985/1576/983‬دةستث َيدكةت‪ .‬ل َ‬
‫دةمى سةرهلدانا‬
‫يى ناظداربوو دناظ ئومسانيان‬ ‫كورى يووسف بةطى َ‬ ‫َ‬ ‫ناسر بةط‬ ‫دناظب��ةرا دةس��تهةالتا ئومسان��ى وصةف��ةوى ئ��ةوى ثش��تةظانيا خ��وة ي��ا‬
‫دا ب م َ‬
‫�يرى مةرطةظ��ةر‪ ،‬ئ��ةوى جه� َ�ى خ��وة ي� َ�ى بةرض��اظ دن��اظ وياليةت��ا وان� َ�ى‬ ‫تةم��ام ب� َو ئومساني��ان دا ديارك��رن‪ .‬ي��ا روون وئاش��كراية ك��و ئةولي��ا ب��ةط‬
‫َ‬
‫و ددةس��تةالتا ئومساني��ان دا هةب��وو ‪ ،‬ب��ةىل نابي��ت ئ��ةو به َيت��ة ت َيك��ةل كرن‬ ‫ل س��اال (‪ )03-1602/1011‬طيان� َ�ى خ��وة ي� َ�ى ذ دةس��ت داي(‪.)٣٥‬‬
‫�ةوى بووية (موتةفةرق)ـ� َ�ى‬ ‫�ورى يووس��ف بةط��ى ئ� َ‬ ‫دط��ةل ناس��ر بةط� َ�ى ك� َ‬
‫�يرى مريطةه��ا برادوس��ت ذ س��اال (‪ 1554/961‬هةت��ا ‪-1570/978‬‬ ‫وان� َ�ى و م َ‬
‫میرێــن تەرگــەوەر ‪:‬‬
‫�ايةتيى‬
‫َ‬ ‫�ورى ش�ير ب��ةط كةس�‬ ‫‪ .)٣٧()71‬ل س��اال (‪ )1578/986‬ناس��ر ب��ةط ك� َ‬
‫�ةوى فةرم��ان ذ دادطةه� َ�ى وةرطرت��ى‬ ‫�ةرى دا‪ ،‬ئ� َ‬
‫س��ةرةكى ب��وو د مةرطةظ� َ‬ ‫ئ َيك��ةم ئام��اذة ل��دور ظ��ى تاي� َ�ى مريطةه��ا براوس��ت ب� َو ش��ةرفخانى‬
‫ب � َو كونرتولكرن��ا كاودان��ي س�تراتيذي ي� َ�ى وياليةت��ا وان� َ�ى ‪.‬‬
‫(‪)٣٨‬‬ ‫بةحسى مري َين ط وةك ضةقةك ذ مالباتا مري َين‬ ‫َ‬ ‫بتنى‬
‫ظةدطةريت‪ .‬ئةوى َ‬
‫كظةبةستنةكى‬
‫َ‬ ‫يى سةركةفتى نةبوو كو ث َي‬ ‫برادوست كرية‪َ ،‬‬
‫بةىل ئةو َ‬
‫َ‬ ‫يي ئةو َ‬ ‫سةرةرايي وان هةو َين لةشكةرى َ‬ ‫دناظب��ةرا س��وماي و مةرطةظ��ة َر دروس��ت بك��ةت‪ .‬ئةظ��ة ذى ذب��ةر َ‬
‫وى ت َيكةل��ي‬
‫هةظثةمياني‬ ‫ثيابووى دذى‬
‫هيش َ‬
‫�ين‬ ‫زةين��ةل بةط� َ�ى ه��ةكارى‪ ،‬ئ��ةظ ه��ةوة بتن� َ�ى ب � َو راوةس��تاندنا َ‬ ‫و ئالوزي��ا كةفتي��ة س��ةر تاي� َ�ى مةرطةظ��ةر هةت��ا س��اال (‪ ،)73-1572/980‬و‬
‫طياي��ي د ثارضةكرن��ا مريطةه� َ�ى دا ك��و ض‬ ‫روىل (زةين��ةل ب��ةط)ى َ‬ ‫ئ��ةو َ‬
‫هةظثةميانان بوو و نة هةو َين داطريكارى بوون ب َو طرتنا دةظةران‪ .‬هةتا‬
‫َ‬
‫مةرطةظةرى دا‪ .‬يا‬ ‫كةسانى سةرةكى بوو د‬ ‫َ‬ ‫‪ 97-1596/1005‬ه َيشتا ئةو‬ ‫مري َي��ن س��ةربةخوو نةب��وون ودلس��ورزيا خ��وة ب� َو دةس��تهةالتا ٍ( س��وماي) دا‬
‫هةظركيي طرنط هةبوون دناظبةرا ناسر‬ ‫َ‬ ‫روون و ئاشكراية كو هندةك‬ ‫�ولتانى ئومسان��ى‪،‬‬
‫َ‬ ‫ديارك��ر‪ .‬و دةم� َ�ى ئ��ةو بووين��ة بةش��ةك ذ دةس��تهةالتا س�‬
‫�وردى برادوس��تى و تابع� َ�ى ئومسان��ى دةةس��تهةالت ل‬ ‫(ناس��ر ب��ةط) ك� َ‬
‫َ‬
‫مةرطةظةرى‪.‬‬ ‫ب��ةط و ئةندام َ�ين دى ي َ�ين خ َيزان� َ�ى دا ب تايبةتى ل‬
‫�ين (كةهل��ا داوودى) دك��ر‪.‬‬ ‫�ةرى و هن��دةك ثارض َ‬ ‫مةرطةظ� َ‬

‫َ‬
‫مريى مةرطةظةر (ناصر‬
‫بةط) د تومارةكا‬
‫ئومسانيدا ل ساال‬
‫‪1577‬ز‬

‫رووگەهـ هەژمارە ‪ ٩-٨‬پائیزا ‪ / ٢٠١٩‬زڤستانا ‪٢٠٢٠‬‬ ‫‪29‬‬


‫مةرطةظةرى بوو‪َ ،‬‬
‫بةىل‬ ‫َ‬ ‫طرنطى‬
‫َ‬ ‫دييى‬
‫مريةكى َ‬‫َ‬ ‫زةينةددين بةط‬
‫شةرةفنامى دا نة ديارن‪ .‬هةر ذ ‪ 5‬رةجةبا ‪16 /986‬‬
‫َ‬ ‫ث َيزانني لدورى ظى مريى د‬
‫ثش��تى شكةس�تن ونةمان��ا ئولي��ا بةط��ى و ئةندام َ‬
‫�ين تاي� َ�ى‬ ‫َ‬
‫ئيلونا ‪ 1578‬ئةوى دةستهةالت لسةر هندةك دةظةر َين مةرطةظةرى هةبوو‬
‫مةرطةظ��ةر ذ مريطةه��ا برادوس��ت‪ ،‬میرگەه ـ و ثرانيا دةظةر َين دةوربةرى‬ ‫ظى‬
‫( ‪ .)٢٩‬بةلطةنامةكا دى يا ئومسانى يا هةى هاريكاريا مة دكةت كو َ‬
‫�تي صةفةوةي��ان دا‪.‬‬‫مريطةه� َ�ى كةفتين��ة دةس� َ‬ ‫جاسووسةكى‬
‫َ‬ ‫ذوويى ثاشظةطةرينن‪ .‬ئةظ ضةندة طر َيدايي راثوورتا‬ ‫م َي َ‬
‫َ‬
‫نةدي��ار ك��و ئومساني��ان بكاردئين��ا ب� َو بدةس��تظةئينانا هن��دةك ث َيزانين�ين‬
‫شكةس��تنا ئومساني��ان دش��ةرى س��وفيان ل س��اال ‪-1605/1014‬‬ ‫نه َينى لدور دةظةر َين صةفةويان‪ ،‬كو ب َو ‪ 20‬شةعبانا ‪ 11 /985‬ضريا َ‬
‫دووى‬
‫‪ 06‬دووثاتك��ر ك��و ك َيش��ةكا مةزن��ة ب� َو مري َي��ن برادوس��ت هەڤپەیمانێــن‬ ‫‪ 1577‬ظةدط��ةرن‪ ،‬و ئام��اذة ب زةينةددي��ن بةط��ى دك��ةن ك��و مريةك� َ�ى‬
‫ئومساني��ان ب��ن‪ .‬ي��ا دي��ارة ك��و ثش��تى مرن��ا ئةولي��ا ب��ةط ل س��اال‬ ‫ظية ئاماذة ب وى هاتية‬ ‫بةطى هةكارى ية(‪ .)٤٠‬ل َ‬ ‫َ‬ ‫دوستى زةينةل‬
‫َ‬ ‫كوردة و‬
‫�ولتانى ئومسان��ي ب � َو ماوةك��ى مريطةه��ا برادوس��ت‬
‫َ‬ ‫‪ 03-1602/1011‬س�‬ ‫هيشا ئومسانى ب َو‬ ‫دةمى ً‬
‫يى كاريطةر‪ .‬ل ً‬ ‫مريةكى برادوستى َ‬
‫ً‬ ‫دان وةكو‬
‫خانى ضوالق= سةقةت) كر ‪.‬ل ساال ‪04-1603/1012‬‬
‫(‪)٤٢‬‬
‫َ‬ ‫رادةستى (ئةمري‬ ‫(‪)٤١‬‬ ‫ً‬
‫س��ةر تةبريزى ل س��اال ‪ 1585/993‬زةينةددين ده َيتة كوش�تن ‪.‬‬
‫َ‬
‫ئةمريخانى دلس��وزيا خوة ب َو صةفةوةيي س��ةركةفيت دياركر‪.‬‬
‫ئەمیر خانێ دەســت زێرین (لەپزیرین ) ‪:‬‬
‫ذبةر زيرةكى و ضةلةنطيا وى دناظ صةفةوةيان دا بناظودةنط بوو‪،‬‬
‫�ةيي ناظخوي َ�ين دةولةت��ا صةف��ةوى‬
‫�يرى برادوس��ت مف��ا ذ ك َيش� َ‬
‫م ً‬
‫دايى ذبةركو َ‬
‫مريى برادوست‬ ‫ذاليى خوةظة شاهـ عةبباسى (خولعةيةك)‪َ ،‬‬ ‫و َ‬
‫�تى ئومساني��ان بينت��ة دةر‪ .‬ل د‬ ‫وةرط��رت‪ ،‬و ش��يا مريطةه� َ�ى ذ دةس� َ‬
‫و مةرظةط��ةر ب��وو‪ .‬ثش��تى ك��و برادوس��ت هاتيةطرت��ن ذالي� َ�ى ئةمريخانى‬
‫�ماعيلى‬
‫َ‬ ‫تومار َي��ن صةف��ةوى دا دةم� َ�ى دةس��تهةالتا تةهماس��بى‪ ،‬ئيس�‬
‫ظ��ة راب��وو ب ياخيبوونةك� َ�ى دذى ش��اهـ عةبباس� َ�ى ئ َيك� َ�ى و ثش��تةظانيا‬
‫دووى و س��ولتان محەمــەد ض ئام��اذة ب مري َي��ن مريطةه��ا براوس��ت‬ ‫ً‬
‫�دى ج��ورة س��ةربةخوبوونةك‬ ‫خ��وة ب� َو ئومساني��ا ديارك��ر‪ .‬ثش��تى ظ� َ�ى ضةن� َ‬
‫بدةس��تخوةظة ئين��ا‪ ،‬ب� َ‬ ‫�ةردةمى ش��اهـ عةبباس� َ�ى‬
‫َ‬ ‫ن��ة هاتين��ة دان‪ .‬ئ َيك��ةم ج��ار صةفةوي��ان ل س�‬
‫�ةىل ل دووماهي� َ�ى ظةطةري��ا ثش��تةظانيا عةبباس� َ�ى‬ ‫َ‬
‫�تى ئومساني��ان دةريس��ت‪ .‬ش��اهـ‬ ‫ئ َيك� َ�ى مريطةه��ا برادوس��ت ذ دةس� َ‬
‫دووى ش��اه عةبباس��ى دةس��تهةالتا برادوس��ت رادةس��تى وى‬ ‫ئ َيك� َ�ى‪ .‬ب� َو ج��ارا َ‬
‫َ‬
‫عةبب��اس ش��يا دماوةيةك� َ�ى ك َي��م دا و ب ب ر َيك�ين سياس��ي دةس��تهةالتا‬
‫ك��ر‪ .‬ل دوي��ظ فةرمان��ةكا عةبباس� َ�ى ئ َيك� َ�ى‪ ،‬دةولةت��ا صةف��ةوي ضارةي��ا‬
‫ك َيش َ‬ ‫هن��دةك مري َي��ن ك��ورد ل دةظةر َي��ن س��نورى ك َي��م بك��ةت‪.‬‬
‫�تةكى ز َي��رى ب � َو ئةمريخان��ى دروس��تكر‬
‫َ‬ ‫�ين برادوس��ت ك��ر و دةس�‬
‫�ةرةكى ناظخ��ووى دا(‪.)٤٣‬‬
‫َ‬ ‫�تى خ��وة ذ دةس��ت داي��ي دش�‬ ‫ئ� َ‬
‫�ةوى دةس� َ‬

‫سولتانى‬
‫َ‬ ‫نامةيةك ذ‬
‫ئةمريخانى‬
‫َ‬ ‫ئومساني بو‬
‫(خانى‬
‫َ‬ ‫برادوسيت‬
‫لةثز َيرين) ‪1609‬ز‪.‬‬

‫‪30‬‬ ‫رووگەهـ هەژمارە ‪ ٩-٨‬پائیزا ‪ / ٢٠١٩‬زڤستانا ‪٢٠٢٠‬‬


‫مريطةها برادوست ث َيشظةضوونةكا بةرضاظ خبوةظة ديت ذبةر‬
‫كى دا‪،‬‬‫عةبباسى ئ َي َ‬
‫َ‬ ‫وى ثةيوةنديا موكم ئةوا دناظبةرا ئةمريخان و شاهـ‬ ‫َ‬
‫و ش��يا س��ةركةفتنى ب س��ةر طةلةك مري َين كوردان بينت‪ ،‬و مرينش��ينا‬
‫دووماهیــك ‪:‬‬ ‫ه��ةكارى و حمم��وودى و س��وران ب � َو ماوةك� َ�ى در َيذك��رن كةفتبوون��ة‬
‫�نورى ئومسان��ى وصةف��ةوى‬ ‫مريطةه��ا برادوس��ت لس��ةر س� َ‬ ‫ذ َي��ر هةذموون��ا وي‪ .‬دووب��ارة ئةمريخان��ى «خيان��ةت» ل عةبباس� َ�ى ئ َيك� َ�ى‬
‫وى بتن� َ�ى هن��دةك ثةرةط��راف ذ ثةرت��ووكا‬ ‫س��ةرةرايي طرنطي��ا َ‬ ‫�يى ب��وو كري��ن‬ ‫�ين شاهنش� َ‬‫وى ناظبةندكاري��ا بةرثرس َ‬ ‫�ةىل ب َ‬ ‫ك��ر‪ ،‬ب� َ‬
‫�ةرفنامى ظةطرت��ن‪ .‬نةبوون��ا ث َيزانين��ان ل دور ظ� َ�ى مريطةه� َ�ى وى‬
‫َ‬ ‫ش�‬ ‫عةبباس� َ�ى ئ َيك� َ�ى ل َيب��وورى و دووب��ارة برادوس��ت رادةس��تى وی کر‪.‬‬
‫َ‬
‫دةم��ى ث�تر دبي��ت دةم��ا دةولةت��ا ئومسان��ى و صةف��ةوى ل دةس��ثيكا ضاخ� َ�ى‬
‫�ازدى ت َيكهةلي َ‬
‫�ين خ��وة دط��ةل برادوس��تيان بري��ن‪ .‬ك َيمي��ا ث َيزانين��ان‬ ‫ش� َ‬ ‫�ين‬‫ثش��تى ك��و ئةمريخان��ى هن��دةك دةظةر َي��ن ك��وردى ي َ‬
‫�ةرفنامى و تومار َي��ن ئومسان��ى و صةف��ةوى دا‪ ،‬ئام��اذة ب َ‬
‫وى‬ ‫َ‬ ‫د ش�‬ ‫�ةربةخوبوونى خ��وة ل س��ةردى‬
‫َ‬ ‫طرن��ط و دةوروب��ةر طرت�ين‪ ،‬ه��زرا س�‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ضةن��دى ددةن ك��و مريطةه�ين ك��وردى ي�ين بض��ووك نةم��ان‪.‬‬ ‫َ‬ ‫دا‪ .‬ل دوي��ظ هن��دةك ذ َيدةر َي��ن صةف��ةوى ئ��ةوى طوت��ة ش��اهـ عةبباس� َ�ى‬
‫�تووريى بدةي��ة م��ن ب ئاظاركرن��ا كةهلةك� َ�ى‬
‫َ‬ ‫ئ َيك� َ�ى «ئةط��ةر ت��و دةس�‬
‫�اهي صةف��ةوى هن��دةك هەلبژارتــن‬ ‫�ازدى دا ش� َ‬
‫�اوى ضاخ� ً�ى ش� َ‬
‫دم� َ‬ ‫�ين ئومسان��ى ط��رم»(‪.)٤٤‬‬ ‫هيش َ‬ ‫�ينطى َ‬
‫دى ش � َيم بةرس� َ‬ ‫ئ��ةز َ‬
‫هةب��وون ل برادوس��ت ثراني��ا وان هةلبذارتن َ‬
‫�ين خ��راب ب��وون‪ .‬ث َيك��وال وان‬
‫كى ئ��ةو ب��وو بزان��ن ض��ةوا ثاراس��تنا وان دةظ��ةران بك��ةن ي َ‬
‫�ين‬ ‫ي��ا دةس��ث َي َ‬ ‫ثش��تى ك��و ش��اهـ عةبباس��ى دةس��توورى داي��ة ئةمريخان��ى راب��وو‬
‫د ذينطةه��ا ك��وردى ي��ا هةظ��دذ دا‪ ،‬و وان دةس��ت ب هةو َي��ن خوةك��رن‬ ‫�ةىل طةل��ةك‬ ‫ب ئاظاكرن��ا كةهلةك� َ�ى بناظ� َ�ى (كةهل��ا دم دم)(‪ ،)٤٥‬ب� ً‬
‫�ين خ��وة بك��ةن‪ ،‬و دظ��ي‬ ‫ب� َ�ى ك��و خواندنةك� َ�ى ب � َو هزر َي��ن هةظرك ً‬ ‫�ةكى راب��وو دذى صةفةوةي��ان ل س��اال ‪.)٤٦(1608/1017‬‬ ‫ث َينةض��وو ب شورةش� َ‬
‫بابةتي��دا صةف��ةوى ن��ةوةك ئومساني��ان ب��وون دظ� َ�ى ضةن� َ‬
‫�دى دا‪.‬‬ ‫ذاليى دةس��تهةالتا‬
‫ثش��تى بورين��ا دةمةك��ى ئةمريخ��ان هات��ة داخوازك��رن َ‬
‫صةف��ةوةى ظ��ة ب� َو رادةس��تكرنا كةهل��ا دم دم‪ ،‬ب� َ‬
‫�ةىل ئةمريخ��ان رازى نةب��وو‬
‫�يرى مريطةه��ا برادوس��ت ب��وو ك��و‬ ‫ئةمريخ��ان دووماهي��ك م َ‬ ‫�ةلطةنةيى‬
‫َ‬ ‫�ةرى ظ� َ�ى ضةن� َ‬
‫�دى ئيعتمادئةلس�‬ ‫ب رادةس��تكرنا كةهل� َ�ى ذئةط� َ‬
‫دلس��وزيا خ��وة ب � َو صةفةوةي��ان ديارك��ر‪ ،‬و ب � َو هةظرك� َ�ى س��ةرةكى ل‬ ‫ئةردةبيل��ي‪ ،‬س��ةفةر ق��وىل ب��ةط ضيطين��ى‪ ،‬و مةحةم��ةد ب��ةط بيطدلي� َ�ي‬
‫دذى ئومساني��ان لس��ةر س��نورى‪ .‬ب� َ‬
‫�ةىل دط��ةل ظ� َ�ى ضةن� َ‬
‫�دى دذاتي��ا وى ب � َو‬ ‫ش��املو‪ ،‬ئ َي��ك ل دوي��ظ ئي��ك ب لةش��كةر َين م��ةزن ب��ةرةظ برادوس��ت‬
‫وى‬‫�ةرى كوش��تنا وى ل َ‬ ‫صةفةوي��ان ز َيدةب��وو‪ ،‬و ئ��ةظ ضةن��دة ب��وو ئةط� َ‬ ‫�ةري ب � َو ئةجنامدان��ا ش��ةرى دط��ةل ئةمريخان��ى(‪.)٤٧‬‬ ‫دان� َ‬
‫كةهل��ا وى ل برادوس��ت ئاظاك��رى‪ .‬ثش��تى كوش��تنا ئةمريخان��ى ض‬
‫�ين‬‫م�يران دةس��تهةالت ل برادوس��ت نةك��ر وةك��و م�ير‪ .‬ئ��ةو طوهورين َ‬ ‫ثش��تى ه��ةردوو الي��ةن ل ن َي��زك كةهل� َ�ى طةهش��تينة ئ َي��ك ش��ةر‬
‫�تاانى رووداي��ن بوون��ة ئةط��ةر ك��و مريطةه��ا‬ ‫�ين ل كوردس� َ‬ ‫سياس��ي ي َ‬ ‫َ‬
‫‪1609/1018‬لةشكةرى ئةمريخانى‬ ‫دناظبةرا وان دا روودا‪ ،‬دئةجنام دا ل ساال‬
‫دمريطةهى دا ذدةس��ت بدةت‬
‫َ‬ ‫برادوس��ت ش� َي َ‬
‫وازى دةس��تهةالتا ثشتاوثش��ت‬ ‫ذاليى صةفةويانظة كوشنت‪ .‬ل دويظ‬ ‫شكةست و ئةمريخان هاتةطرتن و َ‬
‫ذاليى ش� َيخان ظة به َيتة برێڤەبرن‪.‬‬
‫َ‬ ‫�تى هوزان دا‪ ،‬و‬
‫و بكةفتة دةس� َ‬ ‫فةرمان��ا ش��اهـ عةبباس� َ�ى مريطةه��ا برادوس��ت هات��ة رادةس��تكرن ب� َو (قاب��ان‬
‫خ��ان) براي� َ�ى مةحةم��ةد ب��ةط بيطدلي� َ�ي ش��املو‪ ،‬و راب��وون ب ئاكنجيكرن��ا‬
‫دةريس��تنا‬‫�ةرى‪ ،‬هةروةس��ا راب��وون ب َ‬ ‫�ين ئةفش��ار ل دةظ� َ‬ ‫هوز َي��ن تورك َ‬
‫�انى فر َيك��رن(‪.)٤٨‬‬
‫هن��دةك هورز َي��ن ك��وردان ذ برادوس��ت ب��ةرةظ خوراس� َ‬
‫ئامادةنةب��وو ك��و دلس��وزيا خ��وة ب � َو ش��اهـ عةبباس� َ�ى ديارك��ةت‪.‬‬

‫رووگەهـ هەژمارە ‪ ٩-٨‬پائیزا ‪ / ٢٠١٩‬زڤستانا ‪٢٠٢٠‬‬ ‫‪31‬‬


: ‫ژێدەر و چاڤکانی‬

• Himayesine Girme Çabası”. Osmanlı Araştırmaları 46 (2015), 43-75. • Adīb al-Šuʿarā, Mīrzā Rašīd. Tārīḫ-i Afšār. P. Šahrīyār Afšār & M.

• Hemebor, M.M. “Xanî Lapzêŗîn û Qelay Dimdim”. Roşinbiri 103/104 Rāmīān (eds). Šurā-yi Markazī-yi Jašn-i Šāhanšāhī-yi Āḏarbāyjān Ġarbī,

(1984), 168-227; 105, 206-242. Tabriz, 1967.

• Ḫurmujī, Muḥammad Jaʿfar. Ḥaqāyiq al-Aḫbār Nāṣirī. Ḥ. Ḫadīw Jam • Anonymous. Taḏkirat al-Mulūk: A Manual of Ṣafavid Administration.

(ed.). Tehran, Zuwwār, 1965. V. Minorsky trans., Cambridge University Press, Cambridge, 1980.

• Iʿtimād al-Salṭana, Muḥammad Ḥasan Ḫān, Mirʾāt al-Buldān. ʿA.Ḥ. • Āqājarī, S.Ḥ. et al. “Šūriš-i Qalʿa-yi Dimdim, Čigūnigī wa ʿIlal-i ān dar

Nawāʾī & M.H. Muḥaddiṯ (eds), Tehran, Tehran University Press, 1988. ʿAṣr-i Šāh ʿAbbās I”. Tarīḫ Islām wa Īrān 9 (2011), 1-18.

• Janābadī, Mīrzā Bayg. Rawḍat al-Ṣafawīya. Ġ.R. Ṭabāṭabāʾī Majd (ed.). • Bābānī, ʿAbd al-Qādir b. Rustam. Siyr al-Akrād dar Tārīḫ wa Juġrāfī-

Tehran, Asāṭīr, 1999. ya-yi Kurdistān. M.R. Tawakkulī (ed.). Tehran, Tawakkulī, 1998.

• Khachatrian, A. “The Kurdish Principality of Hakkariya (14th-15th • Bacqué-Grammont, J-L. “Quinze letters d’Uzun Süleymân Paşa, bey-

Centuries)”. Iran & the Caucasus 7,1/2 (2003), 37-58. lerbey du Diyâr Bekir (1533-1534)”. Anatolia Moderna 1 (1991), 137-186.

• Mann, O. Die Mundart der Mukri-Kurden I. Berlin, Georg Reimer, • Bacqué-Grammont, J-L. “Quatre letters de Bıyıklı Meḥmed Paşa”. Bel-

1906. leten 56 (1992), 703-725.

• Mehmed Hurşîd [Paşa]. Seyahatname-i Hudud. A. Eser (ed.). İstanbul, • Bizbirlik, A. “16. Yüzyılda Kulb Sancağı Hakkında Sosyal ve Ekono-

Simurg, 1997. mik Bir Araştırma”. Osmanlı Araştırmaları 13 (1993), 137-162.

• Merdûx, E. “Rêpeŗînî Dimdim û Qelaçoy Kûrdanî Mukrî”. Hiwa/Hevi • Bizbirlik, A. “16. Yüzyılın Ortalarında Atak Sancağı ve Sancak Beyleri

1 (1983), 27-44. Üzerine Notlar”. Tarih İncelemeleri Dergisi 14 (1999), 109-133.

• Munajjim Yazdī, Muḥammad Jalāl. Tārīḫ-i ʿAbbāsī (Rūznāma-yi Mullā • Çelebi, Evliya. Seyahatname. Vols. I-VI, A. Cevdet. Vols. VII-VIII; K.

Jalāl). S. Waḥīdnīyā (ed.), Tehran, Waḥīdnīyā, 1987. Rifʿat. Vols. IX-X; Anonymous (eds). Istanbul, Ikdam, 1896-1938.

• Mušīr al-Dawla Tabrīzī, Jaʿfar b. Muḥammad Taqī. Risāla-yi Taḥqīqāt-i • Chevalier, M. Les montagnards chretiens du Hakkari et du Kurdistan

Sarḥaddīya. Tehran, Bunyād-i Farhang-i Īrān, 1969. septentrional. Paris, Département de Géographie de l’Université de Pa-

• Nikitine, B. Les kurdes: etude sociologique et historique. Paris, Klin- ris-Sorbonne, 1985.

cksieck, 1956. • Dankoff, R. Evliya Celebi in Bitlis: The Relevant Section of the Seya-

• Qurbānīfar, Y. “Muqāyisa-yi Chigūnigī-yi Bāznimūnī-yi Rūydād-i hatname. Leiden, E.J. Brill, 1990.

Tārīḫī-yi Dimdim dar Du Riwāyat-i Bayt-i Dimdim wa ʿĀlam-ārā-yi ʿAb- • Dzhalilov, O. Dzh. Kurdskiĭ geroicheskiĭ epos “Zlatorukiĭ Khan”. Mos-

bāsī”. Tārīḫ-i Naw 10 (2010), 81-98. cow, Nauka, 1967. Ebû-l-Faẓl b. İdrîs. Zeyl-i Heşt Behişt (Salim-nama).

• Reid, J.J. “Mahmûdî Order and Clan, 1500-1606”. Journal of Kurdish MS No. AEfrs 810, İstanbul, Millet Kütüphanesi.

Studies 4 (2001-02), 1-17. • Farīdī Majīd, F. Sarguzašt-i Taqsīmāt-i Kišwarī Īrān 1: Āḏarbāyjān

• Rūmlū, Ḥasan Bayg. Aḥsan al-Tawārīḫ. ʿA.Ḥ. Nawāʾī (ed.). Tehran, Šarqī, Āḏarbāyjān Ġarbī, Ardabīl wa Iṣfahān. Tehran, Bunyād Īrānšināsī,

Asāṭīr, 2005. 2009.

• Sâmi, Ş. Kāmusuʾl-Aʿlam. İstanbul, Mihran, 1889-1898. • Ferîdûn Beg. Munşe’atu’l-Salaṭīn. İstanbul, Takvimhane, 1858. Genç,

• Sarınay, Y. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. İstanbul, Başbakanlık V. “Șah ile Sultan Arasında Bir Acem Bürokratı: İdrîs-i Bidlîsî’nin Șah İs-

Basımevi, 2010. mail’in

32 ٢٠٢٠ ‫ زڤستانا‬/ ٢٠١٩ ‫ پائیزا‬٩-٨ ‫رووگەهـ هەژمارە‬


• Ünal, M.A. “XVI. Yüzyılda Palu Hükümeti”. Ondokuzmayıs Universi- • Rūmlū, Ḥasan Bayg. Aḥsan al-Tawārīḫ. ʿA.Ḥ. Nawāʾī (ed.). Tehran,

tesi Eğitim Fakultesi Dergisi 7 (1992), 241-265. Asāṭīr, 2005.

• Ünal, M.A. XVI. Yuzyılda Cemişgezek Sancağı. Ankara, Türk Tarih • Sâmi, Ş. Kāmusuʾl-Aʿlam. İstanbul, Mihran, 1889-1898.

Kurumu Basımevi, 1999. • Sarınay, Y. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. İstanbul, Başbakanlık

• Waḥīd Qazwīnī, Mīrzā Muḥammad Ṭāhir, Tārīḫ-i Jihān-ārā-yi ʿAbbāsī. Basımevi, 2010.

S.S. Mīr Muḥammad Ṣādiq (ed.). Tehran, Pazhūhišgāh-i ʿUlūm-i Insānī • Scheref, Prince de Bidlis. Scheref-nameh ou histoire des Kourdes. V.

wa Muṭāliʿāt-i Farhangī, 2004. Véliaminof-Zernof (ed.). St.-Pétersbourg, Commissionnaires de l’Acadé-

• Zandīya, Ḥ. & Qanbarī, A. “Barrasī-yi ʿIlal wa Payāmad-hā-yi mie Impériale des Sciences, 1860-1862.

Sarkūb-i Kurd-hāyi Brādōst wa Fatḥ-i Qalʿa-yi Dimdim dar Dawrān-i • Turkamān, Iskandar Bayg. Tārīḫ-i ʿĀlam-ārā-yi ʿAbbāsī. Ī. Afšār (ed.).

Ḥukūmat-i Šāh ʿAbbās-i Awwal-i Ṣafawī”. Pazhūhiš-nāma-yi Tārīḫ-hā-yi Tehran, Amīr Kabīr, 2008.

: ‫پەراوێز‬

5. Based on comprehensive accounts of the Ottoman economic docu- 1. See Ebû-l-Fażl b. İdrîs. Zeyl-i Heşt Behişt (Salim-nama). MS No.

ments, it is clear that Brādōst was a severe emirate with no any econo- AEfrs 810, Istanbul, MilletKütüphanesi, fol. 30v., fol. 32r.

mic importance. See, for example, MAD 2765,143, dated 1055/1645. 2. For the Kurdish emirates that previously received useful attentions,

6. See Hurşîd [Paşa], Mehmed. Seyahatname-i Hudud. A. Eser (ed.). Is- see, for example, Bizbirlik, A. “16. Yüzyılda Kulb Sancajı Hakkın-

tanbul, Simurg, 1997, 219,246, 252, 281-282, 348; Mušīr al-Dawla da Sosyal ve Ekonomik Bir Araştırma”. Osmanlı Araştırmaları 13

Tabrīzī, Jaʿfar b. Muḥammad Taqī. Risāla-yi Taḥqīqāt-i Sarḥaddīya. (1993): 137-162; idem, “16. Yüzyılın Ortalarında Atak Sancağı ve

Tehran, Bunyād-i Farhang-i Īrān, 1969, 160-161; and Sâmi, Ş. Kāmu- Sancak BeyleriÜzerine Notlar”, Tarih İncelemeleri Dergisi 14 (1999),

suʾl-Aʿlam. Istanbul, Mihran, 1889-1898, ii, 1261; vi, 4484. 109-133; Ünal, M.A. “XVI. Yüzyılda Palu Hükümeti”, Ondokuzma-

7. See Çelebi, Evliya. Seyahatname. vols. I-VI, A. Cevdet (ed.); vols. yıs Universitesi Eğitim Fakultesi Dergisi 7 (1992), 241-265; idem,

VII-VIII, K. Rifʿat (ed.); vols. IX-X, Anonymous (ed.). Istanbul, Ik- XVI. Yuzyılda Cemişgezek Sancağı. Ankara, Türk Tarih Kurumu

dam, 1896-1938, iv, 277-283; Anonymous. Tadhkirat al-Mulūk: A Basımevi, 1999; Reid, J.J. “Mahmûdî Order and Clan, 1500-1606”.

Manual of Ṣafavid Administration. Trans. V. Minorsky, Cambridge, Journal of Kurdish Studies 4 (2001-02), 1-17; and Khachatrian, A.

Cambridge University Press, 1980, 167; and Majīd, F. Farīdī. Sargu- “The Kurdish Principality of Hakkariya (14th-15th Centuries)”. Iran

zašt-i Taqsīmāt-i Kišwarī Īrān1: Ādharbāyjān Šarqī, Āḏarbāyjān Ġar- & the Caucasus 7,1/2 (2003), 37-58.

bī, Ardabī wa Iṣfahān. Tehran, Bunyād Īrānšināsī, 2009, 256,266, 276. 3. Unfortunately, there is no any published catalogue on the Kurdish

8. Compare Nikitine, B. Les kurdes: etude sociologique et historique. emirate of Brādōst. Compare, for example, Sarınay, Y. Başbakanlık

Paris, Klincksieck, 1956,79-80. Osmanlı Arşivi Rehberi. Istanbul, Başbakanlık Basımevi, 2010.

9. See Scheref, Prince de Bidlis. Scheref-nameh ou histoire des Kour- 4. Besides the primary Safavid sources on Dimdim and Amīr Ḫān, there

des. V. Véliaminof-Zernof (ed.), St.-Pétersbourg, Commissionnaires are some secondary. Persian studies on the same subjects. See, for

de l’Académie Impériale des Sciences, 1860-1862,i, 297. example, Qurbānīfar, Y. “Muqāyisa-yi Čigūnigīyi. Bāznimūnī-yi

10. See Scheref. Scheref-nameh, i, 296. Rūydād-i Tārīḫī-yi Dimdim dar Zū Riwāyat-i Bayt-i Dimdim wa

11. See Scheref. Scheref-nameh. i, 297. ʿĀlam-ārā-yi ʿAbbāsī”. Tārīḫ-i Naw 10 (2010): 81-98; Āqājarī, S.Ḥ.

12. See Ferîdûn Beg. Munşe’atu’l-Salaṭīn. Istanbul, Takvîmhâne, 1858, i, et al. “Šūriš-i Qalʿa-yi Dimdim, Chigūnigī wa ʿIlal-i ān dar ʿAṣr-i

596; Rūmlū, Ḥasan Bayg. Aḥsan al-Tawārīḫ. ʿA.Ḥ. Nawāʾī (ed.). Teh- ŠāhʿAbbās I”. Tarīḫ Islām wa Īrān 9 (2011): 1-18; and Ḥ. Zandīya

ran, Asāṭīr, 2005, iii, 1554; Bacqué- Grammont, J-L. “Quatre letters & A. Qanbarī, “Barrasī-yi ‘Ilal wa Payāmad-hā-yi Sarkūb-i Kurd-hā-

de Bıyıklı Meḥmed Paşa”, Belleten 56 (1992), 707. yi Brādōst wa Fatḥ-i Qalʿa-yi Dimdim dar Dawrān-i Ḥukūmat-i Šāh

ʿAbbās-i Awwal-i Ṣafawī”. Pazhūhiš-nāma-yi Tārīḫ-hā-yi Maḥallī-yi

Īrān 8 (2106), 19-28.

٢٠٢٠ ‫ زڤستانا‬/ ٢٠١٩ ‫ پائیزا‬٩-٨ ‫رووگەهـ هەژمارە‬ 33


32. See KK 244, 181. 13. See KK 1764, 111.

33. See Scheref. Scheref-nameh. i, 299. 14. See BOA, A.DVN.MHM, 1/40.

34. See KK 70, 347. 15. See TSMA E.2799/2; TSMA E.8283; TSMA E.8333/1-2; and Genç,

35. See Scheref. Scheref-nameh. i, 299-300. V. “Șah ile Sultan Arasında Bir Acem Bürokratı: İdrîs-i Bidlîsî’nin

36. See KK 211, 103; and KK 222, B. Șah İsmail’in Himayesine Girme Çabası”. Osmanlı Araştırmaları 46

37. See BOA MD 32, hkm.388 and hkm.414. (2015), 57.

38. See BOA MD 32, hkm.414. 16. See Çelebi, Seyahatname, iv, 178, 283; Dankoff, R. Evliya Celebi in

39. See BOA A.DVN.MHM 32, 67. Bitlis: The Relevant Section of the Seyahatname. Leiden, E.J. Brill,

40. See Scheref. Scheref-nameh. i, 300. 1990, 335.

41. See KK 70, 347. 17. There was, for example, a significant Nestorian Christian population

42. See Turkamān, Iskandar Bayg. Tārīḫ-i ʿĀlam-ārā-yi ʿAbbāsī. Ī. in Ṣōmāy, and Ṣōmāy- Brādōst was a Nestorian diocese under the
Afšār (ed.), Tehran, Amīr Kabīr, 2008, ii, 792; Janābadī, Mīrzā Bayg. archdiocese of Šamdīnān. See Chevalier, M. Les montagnards chre-

Rawḍat al-Ṣafawiyya. Ġ.R. Ṭabāṭabāʾī Majd (ed.). tiens du Hakkari et du Kurdistan septentrional. Paris, Département de

43. See Waḥīd Qazwīnī, Mīrzā Muḥammad Ṭāhir. Tārīḫ-i Jihān-ārā-yi Géographie de l’Université de Paris-Sorbonne, 1985, 230.

ʿAbbāsī. S.S. Mīr Muḥammad Ṣādiq (ed.). Tehran, Pazhūhišgāh-i 18. This is normally mentioned in the following words: “within the

ʿUlūm-i Insānī wa Muṭāliʿāt-i Farhangī, 2004, 175; Turkamān. Tārīḫ-i Kurdish community, none follows nor concurs with the other; they

ʿĀlam-ārā-yi ʿAbbāsī. ii, 793. confess unity in nothing except that of God”. See Ebû-l-faẓl b. İdrîs.

44. Name of a fortress and a mountain where the important battle between Zeyl-i Heşt Behişt (Salim-nama). fol. 24r.; Scheref. Scheref-nameh,

Brādōstī Kurds and the Safavid army took place. The battle of Dim- i, 16.

dim had a great impact on the Kurdish literature. See, for example, 19. For the life and career of Zaynal Bayg, see, for example, BOA, MD

Mann, O. Die Mundart der Mukri-Kurden I. Berlin, Georg Reimer, 6, 1029; MD 7, 139, 2185; MD 12, hkm.135, 671, 832-833; MD 44,

1906, 12-24; Dzh. Dzhalilov, O. Kurdskiĭ geroicheskiĭ epos “Zlato- hkm.304; A.DVN.MHM 32, 67.

rukiĭ Khan”. Moscow. Nauka, 1967, 2-26, 37-39, 206; Merdûx, E. 20. See Scheref. Scheref-nameh. i, 300. It is interesting that the attacks

“Rêpeŗînî Dimdim û Qelaçoy Kûrdanî Mukrî”. Hiwa/Hevi 1 (1983), of Zaynal Bayg against Brādōst emirate and his influence on Brādōst

27-44; and Hemebor, M.M. “Xanî Lapzêŗîn û Qelay Dimdim”. Roşin- tribe are mentioned in the Ottoman documents since 975/1567. See

biri 103/104 (1984), 168-227; 105, 206-242. BOA MD 7, 2278.


45. See Munajjim Yazdī, Muḥammad Jalāl. Tārīḫ-i ʿAbbāsī (Rūznāma-yi 21. See KK 70, 651.

Mullā Jalāl). S. Waḥīdnīyā (ed.). Tehran, Waḥīdnīyā, 1987, 400. 22. See BOA MD 3, hkm.233, 273; Bacqué-Grammont, J-L. “Quinze let-

46. See Yazdī, Munajjim. Tārīḫ-i ʿAbbāsī (Rūznāma-yi Mullā Ġalāl). 403. ters d’Uzun Süleymân Paşa, beylerbey du Diyâr Bekir (1533-1534)”.

47. See Adīb al-Šuʿarā, Mīrzā Rašīd. Tārīḫ-i Afšār. P. Šahrīyār Afšār & Anatolia Moderna 1 (1991), 170.

M. Rāmīān (eds). Tabriz, Šurā-yi Markazī-yi Jašn-i Šāhanšāhī-yi 23. See BOA MD 3, hkm.233 and 273.

Āḏarbāyjān Ġarbī, 1967, 11-73. 24. See BOA MD 6, 1029; MD 7, hkm.299; and KK 222, B.

48. For example, compare the case of Ardalān: Ḫurmujī, Muḥammad Jaʿ- 25. See KK 237, 254; and KK 234, 46/89.

far. Ḥaqāyiq al-Aḫbār Nāṣirī. Ḥ. Ḫadīw Jam (ed.). Tehran, Zuwwār, 26. See BOA MD 3, hkm.233, 273; and KK 241, 167.

1965, 252; Iʿtimād al-Salṭana, Muḥammad Ḥasan Ḫān. Mirʾāt al-Bul- 27. See BOA A.DVN.MHM 4, 95.

dān. ʿA.Ḥ. Nawāʾī & M.H. Muḥaddiṯ (eds). Tehran, Tehran University 28. See Scheref. Scheref-nameh, i, 298.

Press, 1988, 949; and Bābānī, ʿAbd al-Qādir b. Rustam. Siyr al-Akrād 29. See KK 262, 182.

dar Tārīḫ wa Juġrāfīya-yi Kurdistān. M.R. Tawakkulī (ed.). Tehran, 30. See BOA.MD 3, hkm.233, 273; MD 7, 2278; MD 32, hkm.406-407,

Tawakkulī, 1998, 82. 430; KK 262, 201.

31. See KK 236, 238-239, 258.

34 ٢٠٢٠ ‫ زڤستانا‬/ ٢٠١٩ ‫ پائیزا‬٩-٨ ‫رووگەهـ هەژمارە‬

You might also like