Hans Krämer

ΤΟ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ

Εκδόσεις Αμέθυστος
http://amethystosebooks.blogspot.com/
Περιεχόμενα

Η ερμηνεία του Πλάτωνος που δόθηκε από τον Σλαϊερμάχερ και η

επιρροή της στις σύγχρονες σπουδές ..........................................................4
Ρομαντικές ρίζες του παραδείγματος του Σλαϊερμάχερ στην αντίληψη τής
ενότητος τής τέχνης και τής φιλοσοφίας! ...................................................8
Επιρροές του Σέλλινγκ στον Σλαϊερμάχερ!................................................9
Οι σχέσεις του Σλαϊερμάχερ με τον Σλέγκελ. ..........................................11
Το ακατάληπτο τού Απολύτου για τον Πλάτωνα! ...................................13
Η εξέλιξη τής φιλοσοφικής σκέψης τού Πλάτωνος κατά τον Σλέγκελ. ..15
Ασυστηματικότης της Πλάτωνικής σκέψης κατά τον Σλέγκελ. ..............17
Ανιστορικότης τής ερμηνείας τού Σλέγκελ. .............................................19
Οι κατηγορίες τής "εξέλιξης", τού "α-τελούς", της "ασυστηματικότητος",
της "ειρωνίας" και του "αρρήτου" στις πλατωνικές έρευνες του '800 και
του '900. ....................................................................................................21
Συμπεράσματα: το ρομαντικό παράδειγμα και το νέο εναλλακτικό
παράδειγμα! ..............................................................................................23

2
 Friedrich Von Schlegel
«Ο ιστορικός είναι ένας προφήτης στραμμένος πρός τα πίσω».

“The historian is a prophet looking backwards.”

Friedrich Von Schlegel, Philosophical Fragments

3
Η ερμηνεία του Πλάτωνος που δόθηκε από τον Σλαϊερμάχερ και η
επιρροή της στις σύγχρονες σπουδές

Εάν θα έπρεπε να τραβήξουμε μία διαχωριστική γραμμή η οποία θα

σημάδευε την αρχή τής μοντέρνας εποχής όσον αφορά τις ερμηνείες
τού Πλάτωνος, δέν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτή θα έπρεπε να συμπίπτει
με την έκδοση τής μεγάλης μεταφράσεως τών έργων τού Πλάτωνος την
οποία επιμελήθη ο Φρήντριχ Ερνστ Ντάνιελ Σλαϊερμάχερ (1768 - 1834)
και δημοσιεύθηκε ανάμεσα στο 1804 και το 1828, με μία γενική
εισαγωγή η οποία χαράζει μία εικόνα του Πλάτωνος η οποία γνώρισε μία
μεγάλη επιρροή όχι μόνον στην Γερμανία, αλλά σε όλη την Ευρώπη, και
η οποία περιείχε μερικές ιδέες οι οποίες ήταν προορισμένες να αφήσουν
εποχή, τουλάχιστον σ'ένα σημείο κλειδί.

Οι ουσιώδεις γραμμές σύμφωνα με τις οποίες ο Σλαϊερμάχερ

σχηματίζει την εικόνα του Πλάτωνος είναι οι παρακάτω:

Κατ'αρχάς οι διάλογοι υπολογίζονται σαν έργα τέχνης όπου μορφή και

περιεχόμενο συνδέονται με τρόπο που αποτελεί την δομή τους και
επομένως είναι αξεχώριστα το ένα από το άλλο. Επομένως η κατανόηση
τής μεθόδου και τού περιεχομένου τών διαλόγων ταυτίζονται
ολοκληρωτικώς με την συστηματική κατανόηση τής φιλοσοφίας του
με την καθολική έννοια.

Και δεύτερον και κατά συνέπειαν, η έμμεση παράδοση η οποία μας

αναφέρει πληροφορίες γύρω από τα προφορικά δόγματα του Πλάτωνος

4
τα οποία παρουσίαζε στο εσωτερικό τής Ακαδημίας, υποβαθμίζεται
ολοκληρωτικώς, και υπολογίζεται σαν εντελώς περιθωριακή, καθότι δέν
εκφράζει τίποτε νεώτερο! Ανάμεσα στο εξωτερικό και το εσωτερικό
δέν υπάρχει καμμία διαφορά περιεχομένων, οποιουδήποτε είδους!

Όπως είναι γνωστό, για μάς, η πιό πλούσια και πιό σίγουρη πηγή
πληροφοριών γύρω από τα προφορικά δόγματα του Πλάτωνος είναι ο
Αριστοτέλης. Και όπως είναι επίσης γνωστό, για τους μοντέρνους
ερμηνευτές τού Αριστοτέλη, ένα πρόβλημα ιδιαιτέρως δύσκολο να βρεί
την λύση του γεννιέται σ'εκείνα τα χωρία όπου αυτός μιλά για τον
Πλάτωνα και του αποδίδει θεωρίες, οι οποίες όπως όλοι αναγνωρίζουν
σήμερα, δέν συναντώνται στους διαλόγους. Και όμως η θέση την
οποία λαμβάνει ο Σλαϊερμάχερ είναι εκπληκτική.

Από το ένα μέρος προσπαθεί να αρνηθεί αυτές τις διαφορές και

ισχυρίζεται ότι ο Αριστοτέλης «δέν επικαλείται ποτέ άλλες πηγές, αλλά
αναφέρεται πάντοτε στα γραπτά που διαθέτουμε!». Αλλά αμέσως μετά
προσπαθεί να δικαιολογήσει την δήλωσή του, η οποία βρίσκεται σε
αντίφαση με τα δεδομένα που διαθέτουμε, δηλώνοντας επακριβώς: «και
όπου, εδώ και εκεί, γίνεται αναφορά για άλλες χαμένες διδασκαλίες ή
ίσως προφορικές, αυτές οι αναφορές δέν περιέχουν κάτι που δέν
διαβάζεται στα γραπτά μας ή που διαφέρει εντελώς από αυτά».

Έτσι λοιπόν σύμφωνα με τον Σλαϊερμάχερ η έμμεση

παράδοση δέν προσθέτει τίποτε καινούργιο αναφορικά με
τα γραπτά ή τουλάχιστον τίποτε που δέν θα μπορούσε να
αλιευθεί και από αυτά και επομένως δέν προσφέρει
καμμία βοήθεια η ερμηνεία της! Τοιουτοτρόπως οι
διάλογοι τού Πλάτωνος υπολογίζονται στην αυτάρκεια
τους και δέν απαιτούν καμμία βοήθεια πέραν αυτών για να
ερμηνευθούν!

Και τρίτον, τελικώς ο Σλαϊερμάχερ είναι πεπεισμένος ότι στους

διαλόγους περιέχεται μία ενότης σκέψεως, δηλαδή ένα αληθινό και
πραγματικό σύστημα! Αυτό το σύστημα όμως δέν εκφράζεται ποτέ
σ'έναν ξεχωριστό διάλογο, αλλά εκτυλίσσεται σε διαδοχικές στιγμές,
βασισμένο σε ένα σύνθετο και ακριβές σχέδιο επικοινωνίας
διδακτικού χαρακτήρος!

5
Στην βάση αυτού του σχήματος ο Σλαϊερμάχερ διακρίνει τους
Πλατωνικούς διαλόγους σε τρείς βασικές ομάδες: α) στοιχειώδεις, β)
εκείνους που παρουσιάζουν το σύστημα με έμμεσο τρόπο και γ) εκείνους
που παραθέτουν το σύστημα μ'έναν τρόπο εποικοδομητικό και άμεσο.
Σ'αυτή την τριπλή διάκριση προσθέτει μία δεύτερη, ξανά τριαδικής υφής,
σύμφωνα με την οποία α) μερικοί διάλογοι πρέπει να υπολογισθούν σαν
βασικοί, β) άλλοι σαν συμπληρωματικοί, γ) ενώ άλλοι τέλος, πρέπει να
θεωρηθούν ευκαιριακά γραπτά.

Η καλλιτεχνική μορφή συλλαμβάνεται και πραγματοποιείται

σύμφωνα με μία ενοποιό οπτική, την οποία ο Πλάτων πραγματοποιεί,
επιβάλλοντας έναν συντονισμό πολύ καλά υπολογισμένο τών μερών
με το όλον, τόσο στο εσωτερικό κάθε διαλόγου, όσο και στο παιχνίδι
των σχέσεων ανάμεσα σε διάλογο και διάλογο και ανάμεσα σε κάθε
διάλογο σε σχέση με το σύνολο του σε ένα ολοκληρωμένο όραμα! Η
καλλιτεχνική μορφή πραγματοποιείται τέλος στο πεδίο του διαλόγου
των γραπτών, με όλες τις συνέπειες που επιφέρει και επομένως με τις
διάφορες μιμητικές στιγμές και τις σκηνικές αναπαραστάσεις που
απαιτεί ο διάλογος. Και σ'αυτό το διαλογικό πλαίσιο συγκλίνουν
επιπλέον διάφορες τεχνικές προφορικής επικοινωνίας, με την χρήση
προσωπείων ή μεταφορικών σημείων. Και τέλος αποκτούν
σπουδαιότητα τα παιχνίδια των αποριών, των διακοπών που
προηγούνται των συμπερασμάτων και διάφορα άλλα μυστικά αυτού
του είδους.

Όποιος θέλει να κατανοήσει βαθειά την σκέψη του Πλάτωνος, σύμφωνα

με τον Σλαϊερμάχερ, πρέπει να κατανοήσει καλά αυτή την καλλιτεχνική
μορφή των γραπτών του, διότι μόνον μέσω αυτής εισερχόμαστε στα
φιλοσοφικά περιεχόμενα που εκφράζουν.

Η θέση της αυτάρκειας των πλατωνικών γραπτών και της συνθετικής

ενότητος μορφής και περιεχομένου επιβλήθηκε στην μοντέρνα εποχή σαν
ένα βασικό παράδειγμα βάσης. Σχεδόν όλοι οι μελετητές απέκρουσαν τον
τρόπο με τον οποίο ο Σλαϊερμάχερ προσπαθούσε να πραγματοποιήσει
αυτό το παραδειγματικό σχέδιο, μή αποδεχόμενοι ότι οι διάλογοι
ξεδιπλώνουν την ενότητα του συστήματος με διαδοχικούς σταθμούς
σύμφωνα με ένα διδακτικό σχέδιο, παρά το ότι αποδέχτηκαν την
αυτάρκεια των γραπτών. Στον συγκεκριμένο τρόπο τής άρθρωσης τού

6
παραδείγματος τής αυτάρκειας των Πλατωνικών γραπτών, την
μεγαλύτερη επιρροή άσκησε παρ'όλα αυτά ο Σλέγκελ, όπως θα δούμε
στην συνέχεια. Αλλά επειδή το παραδειγματικό πλαίσιο στην μορφή του,
εκφράστηκε από τον Σλαϊερμάχερ στην γενική Εισαγωγή στην
μετάφραση των διαλόγων του Πλάτωνος με διαύγεια και αυθεντία, σαν ο
μεταφραστής ο οποίος προσπαθούσε να σταθεί όσο το δυνατόν,
πιστότερος στο γράμμα τού κειμένου, είναι σωστό να ονομάσουμε τον
Σλαϊερμάχερ τον κύριο δημιουργό του μοντέρνου παραδείγματος στις
σπουδές του Πλάτωνος!

Φυσικά θα μπορούσαμε να διαφωνήσουμε διότι πρός αυτή την

κατεύθυνση στην οποία κινήθηκε ο Σλαϊερμάχερ είχαν ήδη προσπαθήσει
να κινηθούν μερικοί και το '700, ακόμη και το '600. Αλλά όλα τα μεγάλα
παραδείγματα δέν γεννιούνται έτσι ξαφνικά αλλά εμφανίζονται πάντοτε
αποσπασματικές διατυπώσεις πρίν γεννηθεί η κατάλληλη στιγμή και ο
κατάλληλος άνθρωπος που θα διατυπώσει πλήρως το παράδειγμα που θα
επικρατήσει και θα εξασφαλίσει και την επίδραση του στον επιστημονικό
κόσμο!

Αυτό συνέβη και στην περίπτωση μας! Η

αλληγορική ερμηνεία έφτανε στο τέλος της και
δέν αποτελούσε πλέον ένα δυναμικό μοντέλο που
θα κανόνιζε και θα πραγματοποιούσε την αλλαγή
και ώς επί το πλείστον προσπαθούσαν οι
περισσότεροι να τα βγάλουν πέρα με την άμεση
παράδοση! Έτσι ο Σλαϊερμάχερ εμφανιζόμενος
σαν ο μεγάλος μεταφραστής του Πλάτωνος
έπεισε πλήρως την κατάλληλη στιγμή τον κόσμο
των επιστημόνων.

[ΕΔΩ ΠΝΙΓΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΤΩΝ "ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ".

ΣΤΟ ΓΡΑΜΜΑ]

7
Ρομαντικές ρίζες του παραδείγματος του Σλαϊερμάχερ στην
αντίληψη τής ενότητος τής τέχνης και τής φιλοσοφίας!

Μία πρώτη προϋπόθεση τής αυτάρκειας των γραπτών τού Πλάτωνος

μπορεί να εντοπιστεί χωρίς αμφιβολία στην προτεσταντική
Λουθηρανική μεταρρύθμιση, με την θέση ότι οι Ιερές Γραφές
διαβάζονται και ερμηνεύονται εις εαυτές και καθαυτές (επομένως
sola scriptura), ελευθερώνοντάς τες από τις διασταυρώσεις που
προστέθηκαν απο την παράδοση και απωθώντας τις διάφορες
ερμηνείες αλληγορικού χαρακτήρος και όλες όσες δέν είναι κατά το
γράμμα των κειμένων.

Με την ιδιότητα τού προτεστάντη Θεολόγου ο Σλαϊερμάχερ είχε

υιοθετήσει αυτή την αρχή τής κατά γράμμα ερμηνείας των κειμένων και
δέν το είχε γενικεύσει μόνον στην ερμηνευτική του, αλλά το είχε
αναδείξει με απόλυτο τρόπο σαν μία βασική υποχρεωτική αρχή για κάθε
ερμηνεία γενικώς!

Αλλά αυτή η προϋπόθεση δέν θα ήταν αρκετή για να εξηγήσει την δική
του ερμηνεία τού Πλάτωνος και ιδιαιτέρως την θέση του απέναντι στην
προφορική παράδοση. Και πράγματι οι Ιερές γραφές δέν είναι άμεσα
γραπτά, αλλά δοξογραφικά, και επομένως αντιπροσωπεύουν μία
δευτερεύουσα παράδοση! Επιπλέον, εάν συνήθως ο Σλαϊερμάχερ
τοποθετούσε στο ίδιο επίπεδο γραφή και προφορικότητα, εντελώς
αναπάντεχα, εκφράστηκε σε μερικές περιπτώσεις υπέρ της
προφορικότητος, θεωρώντας την ανώτερη τής γραφής!

Όπως έχω αποδείξει στο βιβλίο μου "Πλάτων και τα θεμέλια της
μεταφυσικής", η προτίμηση του Σλαϊερμάχερ στα γραπτά τού
Πλάτωνος βασίζεται στον παραδειγματικό καλλιτεχνικό χαρακτήρα
που τους αποδίδεται, όπως κατανοείται αναφορικά με τις βασικές
ιδέες του πρώτου Βερολινέζικου ρομαντισμού, ο οποίος διακήρυττε,
ιδιαιτέρως, την ενότητα τής φιλοσοφίας και της τέχνης. Και
πράγματι στον τρίτο του λόγο περί της θρησκείας, ο Σλαϊερμάχερ
τοποθετεί την τέχνη δίπλα στην φιλοσοφία και την θρησκεία και
φέρει σαν παράδειγμα αυτού του δεσμού, ακριβώς τα γραπτά του
Πλάτωνος. Το έργο τέχνης του Πλάτωνος, σύμφωνα με τον
Σλαϊερμάχερ, αναπαράγει στο πεπερασμένο το άπειρο!

8
Επιρροές του Σέλλινγκ στον Σλαϊερμάχερ!

Ο Σλαϊερμάχερ πλησίασε τον Σέλλινγκ περισσότερο από όλους τούς

συγχρόνους του και τον θεώρησε με βεβαιότητα ανώτερο τού Φίχτε, τον
οποίο έκρινε σαν έναν ενάρετο αλλά μονόπλευρο δεξιοτέχνη.
Συγκεκριμένα, το πλεονέκτημα τού Σέλλινγκ, κατά την γνώμη του,
συνίστατο στο γεγονός ότι κατόρθωσε να αφομοιώσει στην φιλοσοφία
του φύση και ιστορία, τέχνη και ποίηση!

Και πράγματι ο Σέλλινγκ στα γραπτά

του, τα οποία συνέθεσε μετά το 1800,
παρουσίασε την τέχνη σαν ένα "όργανο"
ή σαν έναν "καθρέφτη" ή "σύμβολο" της
φιλοσοφίας. Κατά συνέπειαν ο Σέλλινγκ
απέδωσε στην τέχνη μία σημαντική
φιλοσοφική αξία, δηλαδή μία γνωσιακή
λειτουργία, η οποία συνίσταται στην
σύλληψη μέσω της εμπνεύσεως τού
βάθους τής ταυτότητος του πραγματικού
και του ιδανικού, και επομένως το
Απόλυτο, στην αδιαφοροποίητο στιγμή του! Και ακριβώς στο μέτρο
στο οποίο η τέχνη, σαν ένας οργανισμός ενώνει εις εαυτή με τρόπο
συνθετικό συνειδητό και ασυνείδητο, υποκείμενο και αντικείμενο,
ελευθερία και φύση, αναπαράγει σ'αυτή του την οπτική το Απόλυτο!
Και στην βάση τής φιλοσοφίας τής ταυτότητος, ο Σέλλινγκ, συνεπώς,
προτείνει την αδιάλυτη ενότητα τής φιλοσοφίας και τής ποιήσεως
ιδιαιτέρως και μάλιστα πάνω απ'όλα πιό δικαιολογημένη και πιό
θεμελιωμένη σε σχέση με τους άλλους ρομαντικούς. (Σύστημα του
υπερβατικού ιδεαλισμού)! Έτσι λοιπόν μπορούμε να εξάγουμε κάποια
συμπεράσματα.

Ακριβώς όπως ο Σέλλινγκ, ο Σλαϊερμάχερ ξεκινά από την έννοια τής

απολύτου ταυτότητος ανάμεσα στην απόλυτη γνώση και το απόλυτο
είναι, τα οποία στο πλαίσιο τού πεπερασμένου παρουσιάζονται σαν
διηρεμένα και χωρισμένα, στα του υποκειμένου και αντικειμένου,
πνευματικού και υλικού, ιδανικού και πραγματικού, νοήσεως και
φύσεως. Και σ'αυτά αντιστοιχούν οι επιστήμες τής ηθικής και τής
φυσικής. Αυτά τα αντίθετα διαπερνούν το ένα στο άλλο σύμφωνα με τις

9
διαφορετικές σχέσεις τής μίξεως (σχετική αντίθεση) όπου υπερισχύει
κάθε φορά ή το ιδανικό ή το πραγματικό και κατά συνέπειαν μιμούνται
σαν εικόνες την πρωταρχική απόλυτη ταυτότητα!

Η τέχνη ιδιαιτέρως, είναι μία ξεχωριστή μορφή φαντασίας και

συμβολισμού τού Απολύτου. Έχει έναν ακριβέστατο δεσμό με το
σύμπαν, είναι το σύμβολο τού Απολύτου, δηλαδή τού Θεού, και
αντικατοπτρίζει αυτό το απόλυτο στο ιδιαίτερο, στο μερικό, και έτσι
αναπαράγει το άπειρο στο πεπερασμένο, όπως το σκεφτόταν ο
Σέλλινγκ.

Η μορφή τής τέχνης έχει λοιπόν μία φιλοσοφική σημασία και μία
μεταφυσική ιδιαιτερότητα. Και μ'έναν ιδιαίτερο τρόπο ο Πλατωνικός
διάλογος στην καλλιτεχνική του μορφή αντικατοπτρίζει το άπειρο και
την απόλυτη ταυτότητα υποκειμένου και αντικειμένου.

Μ'αυτή την έννοια η αυτάρκεια των Πλατωνικών γραπτών αποκαλύπτει

τα συγκεκριμένα θεωρητικά και στοχαστικά θεμέλια: γεννάται από το
πρωτορομαντικό πρόγραμμα της ενότητος της φιλοσοφίας και
ποιήσεως και ιδιαιτέρως από την μεταφυσική τής τέχνης τού ίδιου
τού Σλαϊερμάχερ!

Φυσικά στις επόμενες μελέτες για τον Πλάτωνα η θέση τής αυτάρκειας
των διαλόγων απελευθερώθηκε από τις μεταφυσικές της προϋποθέσεις.
Παρ'όλα αυτά, παρά τα κέρδη που επέτρεψε αυτή η απελευθέρωση,
φτώχυνε! Και πάνω απ'όλα δέν κατόρθωσε να διατηρήσει και να
δικαιολογήσει μία ενοποιό ερμηνεία της πλατωνικής σκέψης!

Αλλά το πρώτο ρήγμα στο παραδειγματικό αυτό πλαίσιο το κατάφερε

ήδη ο Σλέγκελ, ο οποίος, παρά το ότι συμμεριζόταν ολοκληρωτικώς, μαζί
με τον Σλαϊερμάχερ, την πεποίθηση ότι οι διάλογοι του Πλάτωνος έχουν
μία αυτάρκη αξία, διακλάδωνε τα περιεχόμενα του παραδειγματικού
αυτού πλαισίου με διαφορετικό τρόπο, και χάραξε γραμμές οι οποίες στο
εσωτερικό αυτού τού πλαισίου επηρέασαν πολύ περισσότερο από εκείνες
τις γραμμές που χαράχτηκαν από τον Σλαιερμάχερ, όπως θα δούμε!

10
Οι σχέσεις του Σλαϊερμάχερ με τον Σλέγκελ.

Ο Σλαϊερμάχερ και ο Σλέγκελ είχαν εμπνευστεί και

οργανώσει μαζί το σχέδιο της μεταφράσεως τών έργων τού
Πλάτωνος. Μόνο που ο Σλαϊερμάχερ από φιλολογικής
απόψεως έφτασε σε αποτελέσματα πολύ ανώτερα σε
σχέση με τον Σλέγκελ. Και πράγματι ο Σλέγκελ
αισθάνθηκε σε κάποιο σημείο ότι δέν ήταν σε θέση να τον
ακολουθήσει και επομένως απεσύρθη από την προσπάθεια, η οποία
ολοκληρώθηκε από τον Σλαϊερμάχερ!

Η συμφωνία ανάμεσα στους δύο φιλοσόφους, όπως το φανερώσαμε

προηγουμένως συνίσταται σ'αυτή που θα μπορούσαμε να την
ονομάσουμε, η μορφή του παραδειγματικού πλαισίου, αλλά όχι στα
περιεχόμενα του και στην εσωτερική του διάρθρωση!

Θα μπορούσαμε να την συνθέσουμε με τον ακόλουθο τρόπο!

Τέχνη και φιλοσοφία συνδέονται αναγκαίως. Επομένως οι διάλογοι

τού Πλάτωνος, οι οποίοι είναι αυθεντικό έργο τέχνης, εκφράζουν
ολοκληρωτικώς και με τέλειο τρόπο την φιλοσοφική του σκέψη! Η
έμμεση παράδοση η οποία αναφέρεται στα προφορικά δόγματα τού
Πλάτωνος δέν εμπνέει εμπιστοσύνη και δέν μπορεί να αποτελέσει σημείο
αναφοράς για να κατανοήσουμε την σκέψη του Πλάτωνος, διότι οι
μαθητές θα έδειχναν ότι δέν κατάλαβαν τον Δάσκαλο.

Αλλά οι διαφορές τών φιλοσοφικών περιεχομένων τα οποία

παρουσιάζει ο Σλέγκελ στο εσωτερικό αυτού του
παραδείγματος είναι πολύ σημαντικές! Σύμφωνα με τον
Σλέγκελ, ο Πλάτων τείνει πρός αυτό πρός το οποίο έτεινε
και ο ίδιος, δηλαδή στην γνώση του απείρου
παρακινούμενος απο μία νοσταλγία του απείρου. Αλλά
το άπειρο καθαυτό, δέν συλλαμβάνεται μ’έναν καθορισμένο
τρόπο και με ακριβέστατες έννοιες, παρά μόνον μέσω εικόνων,
αλληγοριών και μεταφορών. Συνεπώς δέν μπορούμε να έχουμε, για το
άπειρο, ένα σύστημα ορθολογικά ολοκληρωμένο και επομένως δέν
κατανοείται και δέν ορίζεται τελειωτικά.

11
Τα βασικά σημεία μέσω των οποίων ο Σλέγκελ χαράζει την εικόνα της
σκέψης του Πλάτωνος στο εσωτερικό τού νέου παραδείγματος,
συμπερασματικά είναι τα εξής: 1) η έννοια τής εξελίξεως στενά δεμένη
στην συνεχή τάση πρός το άπειρο! 2) Κατά συνέπειαν η μή-συστηματική
δομή τής πλατωνικής φιλοσοφίας. 3) Η πεποίθηση του ακατανόητου
και ανέκφραστου, με την συνεπή και καθορισμένη σημασία, τής πιό
υψηλής πραγματικότητος και του Όλου! Θα προσπαθήσουμε λοιπόν,
με συντομία, να διευκρινίσουμε αυτά τα τρία σημεία!

Ο Σλέγκελ ξεκίνησε τις μελέτες του στον Πλάτωνα με την ελεύθερη

διδακτική του πανεπιστημιακή εργασία, στο πανεπιστήμιο της Ιένας, η
οποία είχε τον τίτλο, περί τού Πλάτωνος, η οποία έχει χαθεί, και με την
οποία μπορούμε να συνδυάσουμε το υλικό που συνδεόταν με το
πρόγραμμα τής μεταφράσεως όλου του Πλάτωνος, που έγινε μαζί με τον
Σλαϊερμάχερ, και το οποίο ολοκληρώθηκε μόνον από τον τελευταίο.

Επιπλέον ο Σλέγκελ μίλησε για τον Πλάτωνα σε

μία ολόκληρη σειρά διαλέξεων και ιδιαιτέρως στα
παρισινά μαθήματα στην ιστορία τής Ευρωπαϊκής
λογοτεχνίας (1803-1804), στα μαθήματα τής
Κολωνίας για την ανάπτυξη τής φιλοσοφίας σε
δώδεκα βιβλία (1804-1805), στα μαθήματα που
συνέχισαν πάντοτε στην Κολωνία, στην προπαιδεία
και την λογική (1805-1806) και τέλος στα
μαθήματα που έκανε για την Madame de Staël
(1806-1807), για τα οποία διαθέτουμε κάποιες πληροφορίες.

12
Το ακατάληπτο τού Απολύτου για τον Πλάτωνα!

Σύμφωνα με τον Σλέγκελ, στην Πλατωνική φιλοσοφία αυτό που είναι

το πιό υψηλό, το άπειρο, το Θείο, το Όλον και επομένως το Απόλυτο,
όπως έχουμε σημειώσει ήδη, δέν μπορεί να παρουσιαστεί
φιλοσοφικά, να εξηγηθεί, να αναπαρασταθεί, μ'έναν ακριβή και
απόλυτο εννοιολογικό τρόπο. Αυτή την πραγματικότητα μπορούμε να
την πλησιάσουμε μόνον με υπαινιγμούς και με αόριστο τρόπο! Και
γράφει λοιπόν ο Σλέγκελ «πάνω σ'αυτή την αρχή τής σχετικής μή-
αναπαραστατικότητος τής πιό υψηλής πραγματικότητος στηρίζεται
ολόκληρη η μορφή του Πλατωνικού έργου». Μ'αυτή την έννοια
ακριβώς κατανοείται το μέσον τής συμβολικής-αλληγορικής
αναπαραστάσεως. Για τον άνθρωπο γενικώς παραμένει ένα "άλυτο
πρόβλημα" η απόκτηση τής απείρου αλήθειας, λόγω των
περιορισμών τής νοήσεως του! Η πιό υψηλή και άπειρη πραγματικότης
μπορεί να γίνει γνωστή από τον άνθρωπο, λόγω της περιορισμένης του
αισθητής φύσεως, μόνον μ'έναν αρνητικό τρόπο, έμμεσα και
ανολοκλήρωτα! Κάτι που σημαίνει ότι ο άνθρωπος μπορεί να διαθέτει
από αυτή μόνον μία αίσθηση και μία προαίσθηση! Συνεπώς, η φιλοσοφία
δηλαδή η γνώση που τής ανήκει, δέν είναι μόνον "όχι ακόμη
ολοκληρωμένη" είναι βασικώς εκ της φύσεως της, τέτοια ώστε να μήν
δύναται να φθάσει την ολοκλήρωση!

Ιδού όμως και ένα μικρό απόσπασμα μεγάλης σημασίας, του Σλέγκελ!
«Εάν δεχθούμε την θέση ότι η φιλοσοφία είναι η θετική γνώση τής
απείρου πραγματικότητος, είναι αναγκαίο να συμπληρώσουμε αμέσως
ότι αυτή δέν μπορεί ποτέ της να ολοκληρωθεί, όπως επίσης και ή
φιλοσοφία σαν επιστήμη και αυτό ακόμη και εάν είναι δυνατόν να
καθορισθούν οι πρώτες αρχές σύμφωνα με τις οποίες η φιλοσοφία πρέπει
να αναπτυχθεί. Διότι αυτό που αναπτύσσεται από αυτές τις αρχές είναι
άπειρο και απροσδιόριστο»! Ο Σλέγκελ λοιπόν αναφέρει αυτή του την
σύλληψη σε όλον τον νοητό και ιδανικό κόσμο του Πλάτωνος. Και
επομένως ρίχνει ένα φώς αγνωστικό και σχετικό πάνω σ'αυτό τον
κόσμο.

Βασιζόμενος στην έννοια των ορίων της ανθρώπινης νοήσεως, ο

Σλέγκελ συνδέει τον Πλάτωνα με τον Κάντ. Σύμφωνα με αυτούς τους
δύο φιλοσόφους, σύμφωνα με τον Σλέγκελ πάντα, η γνώση του απείρου

13
υπερβαίνει κατά πολύ τις δυνάμεις τής ανθρώπινης νοήσεως. Και
ακριβώς λόγω των προβληματικών συνεπειών που συνεπάγεται αυτή η
θέση ο Πλάτων και ο Κάντ θα συμφωνούσαν. Ο Σλέγκελ δέν διστάζει
μάλιστα να γράψει: «Έτσι ήταν για τον Πλάτωνα και προσφάτως για
τον Κάντ. Και επειδή η άπειρη Αλήθεια είναι ασύλληπτη, συνεπάγεται
ότι σ'αυτή μπορούμε να πλησιάσουμε όλο και πιό πολύ μέσω μίας
φιλοσοφίας η οποία προχωρά χωρίς στάση, μέσω μίας ακόμα τής έρευνας
και μίας τάσεως πρός την αλήθεια και την βεβαιότητα». Και αυτό
συνεπάγεται εκ νέου, όπως θα δούμε αμέσως την έννοια μίας
αναγκαίας προόδου μέσω βαθμών και εξελίξεως τής φιλοσοφικής
σκέψης γενικώς και επομένως και της Πλατωνικής.

Πρίν αντιμετωπίσουμε όμως την θεματική αυτή ας αναφερθούμε στην

ρομαντική έννοια της "ειρωνίας" την οποία εφαρμόζει ο Σλέγκελ στον
Πλάτωνα, η οποία συνδέεται στενά με το πρώτο σημείο το οποίο
πραγματευθήκαμε. Διότι η ρομαντική έννοια τής ειρωνίας μας πλησιάζει
πολύ κοντά στην έννοια του απείρου. Ο Σλέγκελ αποδίδει στην
Πλατωνική ειρωνία μία διπλή λειτουργία: α) μία ενδεικτικο-μεταφυσική,
η οποία ανακαλεί την προσοχή στο άπειρο αντικείμενο, το υψηλότερο
της φιλοσοφικής γνώσης. β) μία κριτικο-πολεμική, η οποία τείνει να
γκρεμίσει την δογματική αλαζονεία τής επιστήμης, ανακαλώντας στην
μνήμη τα δομικά όρια τής γνώσεως η οποία δέν συνίσταται σε μία
σταθερή και σίγουρη κατοχή, αλλά σε ένα συνεχές πλησίασμα τής
υπέρτατης πραγματικότητος. Επομένως τα χωρία στα οποία ο Πλάτων
συγκρατείται να μιλήσει για ορισμένες τελικές έννοιες σε διάφορους
διαλόγους κατανοούνται από τον Σλέγκελ σαν σημεία ειρωνίας, λόγω
του γεγονότος ότι τα υπέρτατα πράγματα είναι ανείπωτα και άρρητα!
Και δέν διανοείται ότι ίσως είναι αναφορές σε πράγματα τα οποία δέν
έχουν εκφραστεί γραπτώς αλλά εδιδάσκοντο στην προφορική
διδασκαλία στο εσωτερικό τής Ακαδημίας.

Αυτή η ερμηνεία του Σλέγκελ είναι θεμελιώδης και απέκτησε μεγάλη

φήμη και επιτυχία στο πλαίσιο των μοντέρνων και συγχρόνων ερευνών
για τον Πλάτωνα. Αλλά αυτή στην πραγματικότητα έχει τις ρίζες της
στο στοχαστικό κίνημα του απείρου το οποίο είναι στενά δεμένο στην
μοντέρνα έννοια της υποκειμενικότητος, η οποία προέρχεται από το
Εγώ σκέπτομαι του Καρτεσίου και του Κάντ, το οποίο ανεπτύχθη
στην συνέχεια από τον Φίχτε και τον πρώτο Ρομαντισμό!

14
Η εξέλιξη τής φιλοσοφικής σκέψης τού Πλάτωνος κατά τον Σλέγκελ.

Η φιλοσοφική σκέψη τείνει λοιπόν σε μία αντικειμενική προσέγγιση

τής υπέρτατης πραγματικότητος και κατά συνέπειαν αυτό έχει μία
ακριβέστατη αντιστοιχία και στην σφαίρα τού υποκειμενικού. Γράφει
ο Σλέγκελ: «Η φιλοσοφία ενός ανθρώπου είναι η ιστορία ενός
πνεύματος». Αυτή διαγράφει τους σταθμούς της γεννήσεως και της
προοδευτικής αναπτύξεως, τής αναπτύξεως και τής ωριμάνσεως των
ιδεών που την αποτελούν.

Ο Πλάτων στους διαλόγους του αναπαρέστησε με καλλιτεχνικό τρόπο

ακριβώς αυτή την αστείρευτη πρόοδο και ανάπτυξη και ωρίμανση, η
οποία δέν φθάνει σ'ένα τελικό τέλος, αλλά μπορεί μόνον να πλησιάζει
προοδευτικά στο τέλος της, χωρίς να το κατακτήσει ποτέ της. Αυτός
λοιπόν αναπαρέστησε στο έργο του «την πρόοδο του πνεύματός του
το οποίο τείνει πάντοτε στο επέκεινα, το παραπέρα...το άπειρο
γίγνεσθαι, και την ανάπτυξη και μορφοποίηση των ιδεών του»!

Μ'αυτόν τον τρόπο ο Σλέγκελ συνδέει

την αρχή τής λογοτεχνικής
παραγωγής του Πλάτωνος με την ίδια
την εσωτερική μορφή της σκέψης
του! Μ'αυτή την πρακτική ο Σλέγκελ
εισάγει με ριζικό τρόπο στην ιστορία
τών ερμηνειών τού Πλάτωνος την
εφαρμογή τής κατηγορίας τής
πνευματικής εξελίξεως η οποία ήταν
ολωσδιόλου ξένη στους μελετητές τού
Πλάτωνος οι οποίοι είχαν προηγηθεί ή
ήταν σύγχρονοί του. Η εναλλαγή των
γραπτών η οποία αποτελούσε για τον
Tennemann ένα πρόβλημα καθαρά λογοτεχνικό ή και για τον
Σλαϊερμάχερ ακόμη είχε διδακτική και κοινωνική σημασία, με τον
Σλέγκελ καθίσταται μία αντανάκλαση μίας εσωτερικής ανάπτυξης
και μίας πνευματικής βιογραφίας και επομένως ένας βασικός
ερμηνευτικός κανόνας για να διαβαστεί και να κατανοηθεί ο Πλάτων.

15
 Αυτή η ερμηνεία τής εξελίξεως τού
Πλάτωνος την οποία παρουσιάζει ο
Σλέγκελ, δέν αντανακλά μόνον την
εσωτερική του εμπειρία, αλλά συνδέεται
πάνω απ'όλα με την σκέψη τού Φίχτε στην
άπειρη σκέψη ή στον άπειρο στοχασμό.

Επειδή η Αλήθεια δέν κατακτάται ποτέ

πλήρως, ακόμη και στον Πλάτωνα η
πρόοδος δέν φτάνει ποτέ τήν ολοκλήρωσή
της. Ο Σλέγκελ δηλώνει καθαρά ότι ο
Πλάτων «σαν ένας στοχαστής εντελώς
προοδευτικός δέν έφτασε ποτέ στην τελείωση ούτε με την φιλοσοφία
του, ούτε με την έκθεσή της! Αλλά παρέμεινε πάντοτε ένας
συγγραφεύς σε Γίγνεσθαι! Και αυτό είναι ένα ακριβές συμπέρασμα
το οποίο προέρχεται από την απειρία και το ατελέσφορο του ιδίου
του αντικειμένου τής φιλοσοφίας»!

Το ανολοκλήρωτο και το άπειρο άνοιγμα ισχύουν τόσο για τα ξεχωριστά

γραπτά τού Πλάτωνος, όσο επίσης, και για όλα του τα έργα στο σύνολό
τους! «Δέν είναι δυνατόν να ξανασυστήσουμε με κατανοητό τρόπο,
νοητά, κανέναν διάλογο και καμμία ομάδα διαλόγων παρά μόνον στην
βάση τού συμβόλου τών καμπυλωτών γραμμών» και ακριβέστερα των
καμπυλωτών κωνικών τομών, και στα είδη τών παραβολών, τα οποία
μπορούν πάντοτε να αποτελέσουν ένα απόσπασμα, διότι το κέντρο
τους βρίσκεται στο άπειρο!

Ας προσθέσουμε όμως και το γεγονός ότι ο Σλέγκελ θεωρεί μερικούς

διαλόγους σαν τυχαία αποσπάσματα ή ακόμη και ηθελημένα, τα οποία
παραπέμπουν πέραν αυτών, στην διάσταση μίας απείρου σκέψης και
τόσο περισσότερο όσο περισσότερο είναι αποσπασματικοί. Αυτές οι
θέσεις είναι αληθινά προγραμματικές και αναγγέλθηκαν βασισμένες σε
μία θεωρητική προϋπόθεση και διακρίνονται καθαρά από ορισμένη
ανάπτυξη που θα αποκτήσουν στις μελέτες τού '800, βασισμένες στην
φιλολογία, με τις συνδυαζόμενες συζητήσεις που θα λάβουν χώρα για τα
προβλήματα της αυθεντικότητος και της χρονολογίας των ξεχωριστών
διαλόγων και της αλληλοδιαδοχής τους.

16
Ασυστηματικότης της Πλάτωνικής σκέψης κατά τον Σλέγκελ.

Ο Σλέγκελ ισχυρίζεται ότι η Πλατωνική φιλοσοφία είναι ουσιαστικά

ασυστηματική. «Ο Πλάτων δέν διέθετε κανένα σύστημα, αλλά μόνον
μία φιλοσοφία». Επιπλέον συμπληρώνει: «Η ίδια η φιλοσοφία του
Πλάτωνος δέν πρέπει να υπολογισθεί σαν ένα πλήρες σύστημα,
ολοκληρωμένο, αλλά όλα του τα έργα περιέχουν μόνον αρχές
ερευνών, οι οποίες όμως δέν έχουν οδηγηθεί μέχρι την τελική τους
ολοκλήρωση». Σύμφωνα με τον Σλέγκελ, η σύσταση ενός συστήματος
θα ήταν εφικτή στην περίπτωση κατά την οποία θα είχε κατορθώσει να
φθάσει σε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα μέσω μίας σκέψης η οποία
κατορθώνει την ολοκλήρωσή της. Μόνον σ'αυτή την περίπτωση θα ήταν
δυνατόν να υιοθετηθεί μία μορφή έκφρασης συστηματικού εγχειριδίου.
Αλλά στον Πλάτωνα δέν υπάρχουν αυτές οι συνθήκες. Έτσι,
συμπεραίνει ο Σλέγκελ, είναι δυνατόν να ερευνήσουμε την μεγάλη
ενότητα τής σκέψης τού Πλάτωνος μόνον σε μία συγκεκριμένη
πρόοδο τών ιδεών του, και όχι σε μία ολοκληρωμένη πρόταση και σε
ένα τελικό συμπέρασμα!

Το συμπέρασμα λοιπόν είναι πώς μόνον σ'αυτή την ιδιαίτερη πρόοδο

συνίσταται η ενότης τών Πλατωνικών διαλόγων. Για τον Σλέγκελ
λοιπόν η ενότης αυτής τής φιλοσοφίας δέν βρίσκεται πίσω από τους
διαλόγους, αλλά μέσα στους ίδιους τους διαλόγους. Η
υποστατικοποιούσα εσωτερικότης τού Πλάτωνος αντιτάσσεται λοιπόν
στην συστηματική θέση του Tennemann.

Κατά συνέπεια απωθούνται τα προφορικά δόγματα τα οποία

αναφέρονται στην έμμεση παράδοση! Αλλά γίνεται με θεωρητικό
τρόπο, δηλαδή στην βάση a'priori πεποιθήσεων θεωρητικού

17
χαρακτήρος, χωρίς δηλαδή να έχουν την ανάγκη κατάλληλων
αποδείξεων βασισμένων ιστορικά.

Γράφει ο Σλέγκελ λοιπόν: «Το γεγονός ότι ο Πλάτων πέραν αυτών που
παρουσίασε στους διαλόγους του διέθετε και ένα αληθινό σύστημα,
μυστικό και εσωτερικό, αναιρείται με επάρκεια βάσει τών παρατηρήσεων
που ήδη κάναμε, ότι δηλαδή η έννοια ενός συστήματος δέν μπορεί να
εναρμονιστεί με την έννοια τής μορφής και της μεθόδου που εδραιώνει ο
Πλάτων».

Οι μαθητές του Πλάτωνος οι οποίοι αναφέρθηκαν στις προφορικές

του διδασκαλίες, σύμφωνα με τον Σλέγκελ «κατάλαβαν ελάχιστα τον
δάσκαλό τους, και γι'αυτό έχουμε αρκετές αιτίες για να δεχθούμε ότι
εμείς διαθέτουμε την αληθινή φιλοσοφία του Πλάτωνος στα γραπτά
του».

Σε κάθε περίπτωση το ανολοκλήρωτο και ασυστηματικό τής φιλοσοφίας

εξαρτάται από την ίδια την φύση του πράγματος στο οποίο στοχεύει.
Γι'αυτόν τον λόγο ο Πλάτων παρέμεινε ένας στοχαστής
προοδευτικός, ο οποίος δέν έφτασε ποτέ του στην ολοκλήρωση της
σκέψης του!

Είναι προφανές ότι μία τέτοια επιχειρηματολογία είναι απολύτως

αδύναμη, δέν διαθέτει ιστορικό θεμέλιο. Η δικαιολογία που δίνει ο
Σλέγκελ είναι αποκλειστικώς ρομαντική.

18
Ανιστορικότης τής ερμηνείας τού Σλέγκελ.

Οι ρομαντικοί χαρακτήρες τής πλατωνικής εικόνος που μας παρουσίασε

ο Σλέγκελ παρουσιάζονται με αφθονία στις αναφορές που συχνά
συναντούμε στον Φίχτε και στην Ερμηνεία τού Πλάτωνος σαν ένα
είδος σύνθεσης ανάμεσα στον Σπινόζα και τον Φίχτε.

Έτσι ο Σλέγκελ φτάνει κατά συνέπειαν να δηλώσει ότι η φιλοσοφία του

Πλάτωνος περιέχει βασικά εις εαυτή όλο το ουσιώδες.

Ο Σλέγκελ προφανώς, πιστεύει ότι μπορεί να βρεί στην φιλοσοφία

του Πλάτωνος το πρωτότυπο τής θέσεως τής φιλοσοφίας τής
ταυτότητος τού γερμανικού ιδεαλισμού!

Αυτό όμως σημαίνει να προϋποθέσουμε στον

Πλάτωνα την αρχή τής υποκειμενικότητος και την
μέθοδο που προκύπτει! Ο τίτλος του γραπτού του, τού
1801 για το διδακτορικό του έλεγε: «Platonis philosophia
genuinus est idealismus» (Η φιλοσοφία του Πλάτωνα
είναι γνήσιος ιδεαλισμός). Είναι πραγματικά ένα
εμβληματικό σημείο της ερμηνείας του τού Πλάτωνος.

Συμπερασματικά: το άπειρο, η βιογραφία, το άρρητο, το

ασυστηματικό, η ειρωνία, δέν έχουν ελληνικές ρίζες αλλά
πρωτορομαντικές!

Έννοιες τού απείρου δέν λείπουν απο την Αρχαιότητα, αλλά

καταλήγουν εξαιρούμενες και αποκλεισμένες στην κλασσική φιλοσοφία
τού αρχαίου πλατωνισμού όπως και του Αριστοτελισμού. Η
οπισθοδρόμηση ή αναγωγή στο άπειρο, για παράδειγμα
χρησιμοποιείται σαν επιχείρημα εναντίον του ψεύδους. Η άπειρη
σκέψη θεωρήθηκε ένα είδος σκεπτικισμού η οποία κλείνεται στον
εαυτό της και αυτομηδενίζεται.

Επομένως και η δυναμική έννοια τής φιλοσοφίας τού Πλάτωνος

πρέπει να κατανοηθεί με μία σημασία ολότελα διαφορετική σε σχέση
με την μοντέρνα η οποία συνδέεται με την απειρατότητα! Δέν πρέπει
να κατανοηθεί, ιδιαιτέρως, σαν ένα Είναι πάντοτε-καθ'οδόν, χωρίς να
φτάνει σε ένα τέρμα ή σαν άπειρο άνοιγμα!

19
Η Πλατωνική διαλεκτική δέν είναι απειροτιστική, αλλά τελεολογική, του
ορίου, τού πεπερασμένου. Συνεπάγεται μία κατάκτηση τού όρου στον
οποίο τείνει και μία συγκεκριμένη εξασφάλιση τού άνευ όρων.
Δηλαδή της πρώτης αρχής όλων των πραγμάτων.

Η ερμηνεία του Πλάτωνος η οποία προσφέρεται από τον Σλέγκελ δέν

αντιπροσωπεύει μία ιστορική προσφορά, αλλά μία αναχρονιστική
προσπάθεια εξόχως προβληματική, η οποία παρουσιάζει την σκέψη τού
Έλληνα φιλοσόφου σαν ένα θεωρητικό σημείο αναφοράς για τα
πράγματα της εποχής του!

Και πράγματι ο Σλέγκελ επιχειρηματολογεί υπακούοντας σε μίαν

αρχή αντιθετική από εκείνη στην οποία βασίζεται ο Πλάτων, δηλαδή
βασιζόμενος στην αρχή τής υποκειμενικότητος και μάλιστα στην
συγκεκριμένη της διάσταση στην οποία παρουσιάζεται από τον Φίχτε
και από τους Ρομαντικούς. Το απόφθεγμα του Σλέγκελ "Καθένας βρήκε
στους αρχαίους εκείνο που ήθελε και επιθυμούσε, ιδιαιτέρως τον εαυτό
του", ταιριάζει τέλεια στην ερμηνεία την ίδια που προσέφερε τού
Πλάτωνος. Διότι στον Πλάτωνα έψαξε και βρήκε ακριβώς αυτό που
επιθυμούσε και ιδιαιτέρως, αναγνώρισε τον εαυτό του!

20
Οι κατηγορίες τής "εξέλιξης", τού "α-τελούς", της
"ασυστηματικότητος", της "ειρωνίας" και του "αρρήτου" στις
πλατωνικές έρευνες του '800 και του '900.

Ο Σλέγκελ, όπως ακριβώς με τις λογοτεχνικές του

κατηγορίες και ερμηνείες, δημιούργησε σχολή και
με τις εννοιολογήσεις που εισήγαγε στην εξήγηση
τού Πλάτωνος!

Όσον αφορά την έννοια τής εξέλιξης τής σκέψης

τού Πλάτωνος, ας θυμηθούμε κατ'αρχάς, τις
επιρροές τού Σλέγκελ στον Friedrich Ast (1807).
Αυτός ο ερευνητής εισήγαγε αυτή την έννοια στις
φιλοσοφικές μελέτες -μία έννοια την οποία καθιέρωσε στην συνέχεια ο
K.F.Hermann και κατέστησε ένα σημείο αναφοράς σ'ένα διάσημο βιβλίο
του του 1839- ο οποίος με τα σιωπηρά αποτελέσματα τών αξιωμάτων τού
Σλέγκελ, από τον οποίο προερχόταν, έφτασε να επηρεάσει, έστω και
χαλαρά, μέχρι και τον Wilamowitz, τον Ryle και τον Schmitz.

Η προσπάθεια να συνδεθεί η θεμελιώδης αρχή του πλατωνικού

θέματος με την ακολουθία και την οργάνωση χρονολογικού
χαρακτήρος τών διαλόγων και να μετακινηθεί η πιό βαθειά σημασία
των περιεχομένων τους στην γένεση αυτών και στην εξέλιξη του
συγγραφέως των, απέκτησε στην συνέχεια ένα ιδιαίτερο φιλοσοφικό
βάρος λόγω των επιρροών που άσκησαν η φιλοσοφία της ζωής του
Dilthey, η νεοκαντιανή φιλοσοφία του Natorp, η οποία κατανοούσε
την φιλοσοφική σκέψη σαν ένα άπειρο εγχείρημα, και επιπλέον λόγω
της εξαπλώσεως του υπαρξισμού του Χάιντεγκερ.

Με την θέση τής πνευματικής εξέλιξης τού Πλάτωνος, έγινε προσπάθεια

στην συνέχεια να τεθεί στο περιθώριο και η σπουδαιότης τών μαρτυριών
τής εμμέσου παραδόσεως τού Πλάτωνος στα προφορικά δόγματα!

Ενώ ο Σλαϊερμάχερ και ο Σλέγκελ έθεσαν στο περιθώριο αυτές τις

μαρτυρίες τής εμμέσου παραδόσεως σαν άνευ ιδιαίτερης σημασίας, ο
Zeller ακολουθώντας τήν γραμμή τού Hermann στο βιβλίο του, του 1839,
τις μετέφερε και τις περιόρισε στην τελική φάση τής Πλατωνικής
σκέψης, ουδετεροποιώντας μ'αυτόν τον τρόπο, την σπουδαιότητα και την
εμβέλεια, και επιβεβαιώνοντας την μονοπολικότητα τών γραπτών.

21
Μπορούμε να παρατηρήσουμε επίσης και τις ρομαντικές ρίζες κάποιων
θέσεων οι οποίες υποστηρίχθηκαν σχετικά με τα άγραφα δόγματα! Αυτά
δέν γράφτηκαν λόγω της ανωριμότητος των και εξ'αιτίας του
γήρατος του Πλάτωνος.

Αντίθετα από τον Σλαϊερμάχερ, αλλά πάντοτε στην βάση τής απολύτου
υπεροχής των γραπτών ο Σλέγκελ τονίζει την ασυστηματικότητα, όπως
είπαμε! Αυτή η σύλληψη, λόγω τής στενής της σχέσεως με την έννοια
τής εξελίξεως τής πλατωνικής σκέψης, διαδόθηκε πολύ, ιδιαιτέρως στο
'900, με μία ολόκληρη σειρά συνεπειών διαφόρων ειδών και με την
επανεξέταση πολλών διαλόγων με προβληματική ερμηνεία!

Έναν σημαντικό ρόλο στην διάδοση αυτής της πεποιθήσεως έπαιξε η

φιλοσοφία τού Νίτσε, αλλά περισσότερο ακόμη εκείνη του
Κίρκεγκαρντ. Αυτός ο τελευταίος δένεται με ιδιαίτερο τρόπο με τον
Φίχτε, με την έννοια τού απείρου (αυτό) στοχασμού, την οποία
προσδένει πολύ στενά στην ύπαρξη τού ατόμου και τού ξεχωριστά
μοναδικού. Η απειρότης σχετίζεται τοιουτοτρόπως ουσιωδώς με την
ύπαρξη τού ξεχωριστού ατόμου και με την κατηγορία τής ελευθερίας
και τής απόφασης. Μάλιστα δέ η ασυστηματικότης τού Κίρκεγκαρντ η
οποία είχε σαν στόχο την συστηματικότητα του Χέγκελ, επηρέασε πάρα
πολύ.

Ακόμη και η πεποίθηση τής μή-μεσολάβησης και επομένως τού

αρρήτου τής υπέρτατης αρχής και η αδυναμία έκφρασής της μέσω
εννοιών, ανακαλεί κατά κάποιο τρόπο, την ρομαντική ειρωνία! Έτσι
για παράδειγμα, σκέφτηκαν ο Friedlander και ο Guthrie!

Ας ανακαλέσουμε επίσης και την περίπτωση τού Cherniss, ο οποίος ωθεί

στις ακραίες συνέπειες την σκέψη τού Σλέγκελ, σύμφωνα με την οποία
οι μαθητές τού Πλάτωνος δέν κατενόησαν τον δάσκαλο και δεν είναι
αξιόπιστοι. [Αργότερα τό ίδιο επιχείρημα χρησιμοποιήθηκε γιά τούς
μαθητές τού Κυρίου, τούς Αποστόλους]

22
Συμπεράσματα: το ρομαντικό παράδειγμα και το νέο εναλλακτικό
παράδειγμα!

Σ'αυτό το σημείο μπορούμε να ζυγίσουμε συνολικά τα πράγματα: Το

παράδειγμα τό οποίο δημιουργήθηκε από τον Σλαϊερμάχερ στο πλαίσιό
του, δηλαδή στην τυπική του δομή και στην άρθρωση των
εσωτερικών του περιεχομένων όπως καθορίστηκαν από τον Σλέγκελ,
εξάντλησε όλο του το δυναμικό. Και οι διάφορες μοντέρνες μελέτες οι
οποίες επαναπροσέλαβαν εκείνο το παράδειγμα ελευθερώνοντας το από
τα πρωταρχικά μεταφυσικά του θεμέλια, δίπλα σε προφανή ωφέλη,
συγκέντρωσαν σιγά-σιγά έναν μεγάλο αριθμό ανωμαλιών οι οποίες το
έπνιξαν τόσο πολύ μέχρι που το έφεραν σε αθεράπευτη κρίση!

Ανεδύθη λοιπόν, με τρόπο ξεκάθαρο, ότι οι πλατωνικοί διάλογοι δέν

μπορούν να ερμηνευθούν με κανένα τρόπο σαν αυτάρκεις. Και αυτό
όχι μόνον από το γεγονός ότι οι ερμηνευτές οι οποίοι δέχθηκαν αυτή την
θέση δέν κατόρθωσαν να ανακαινίσουν την πλατωνική σκέψη παρά
μόνον παραμορφώνοντάς την με αντιφάσεις, χωρίς να κερδίσουν ούτε
έναν ελάχιστο κοινό παρονομαστή. Αλλά ιδιαιτέρως από το γεγονός ότι
από μία σωστή ερμηνεία τών αυτομαρτυριών τού Πλάτωνος όπως
περιέχονται στο τέλος του Φαίδρου και στην VIIη επιστολή, αναδύεται
με καθαρότητα ότι κατά τον Πλάτωνα κάθε τύπος γραπτού, ακριβώς
επειδή γραπτός, δέν είναι αυτάρκης, αλλά έχει πάντοτε την ανάγκη
τής συνδρομής τού συγγραφέως για την υπεράσπιση του! Επιπλέον
για τον Πλάτωνα το γραπτό είναι δυνατόν να κατανοηθεί κατάλληλα
μόνον εάν, αυτός που το διαβάζει, έχει κατανοήσει τα βασικά
περιεχόμενα, δι'άλλης οδού. Το γραπτό δέν είναι δυνατόν να
διαχωριστεί απο τον προφορικό λόγο και εξαρτάται δομικώς από
αυτόν για να κατανοηθεί.

Έτσι λοιπόν δέν είναι δυνατόν να κατανοηθούν οι πλατωνικοί διάλογοι

παρά μόνον επανατοποθετώντας τις σχέσεις ανάμεσα σε γραπτό και
άγραφο, τις οποίες ο Πλάτων θεωρούσε ουσιώδεις και επανιδρύοντας
έτσι εκείνους τους δεσμούς που τις θεμελίωναν.

Και όχι μόνον δέν περιορίστηκε σ'αυτές τις δύο μαρτυρίες ο Πλάτων
για να μας εξηγήσει ότι τα γραπτά του δέν διαβάζονται όπως
διαβάζουμε εμείς σήμερα τα βιβλία, αλλά πολύ περισσότερες φορές,

23
στην διάρκεια των διαλόγων του, και στα αριστουργήματά του,
φθάνοντας σε σημεία κλειδιά τής συζητήσεως, ακριβώς εκεί όπου θα
ήταν απαραίτητο να προχωρήσει μέχρι τις τελικές έννοιες, ο Πλάτων
συγκρατείται και δέν πραγματοποιεί αυτό το πέρασμα, δείχνοντάς μας ή
λέγοντάς μας άμεσα ότι εκείνη την στιγμή και σ'εκείνη την συγκυρία δέν
γινόταν. Κάτι που σημαίνει ότι στον γραπτό διάλογο δέν ήταν εφικτό
και επομένως ήταν απαραίτητη μια άλλη βάση και άλλος τρόπος,
δηλαδή η διάσταση τής προφορικής διαλεκτικής!

Έτσι λοιπόν για να κατανοήσουμε τον Πλάτωνα και να τον

ξαναδιαβάσουμε με μία κατάλληλη ιστορική και ερμηνευτική ωριμότητα
πρέπει να κατανοήσουμε στην σημασία της και στο εύρος της την μεγάλη
δήλωση τού Φαίδρου, σύμφωνα με την οποία, φιλόσοφος είναι μόνον
εκείνος ο οποίος τα πράγματα με την μεγαλύτερη αξία δέν τα γράφει,
αλλά τα μεταφέρει προφορικά.

Γι'αυτό η επανανακάλυψη της εμμέσου παραδόσεως και η

κατάλληλη ερμηνεία της επιβάλλεται σαν σημείο κλειδί των νέων
ερευνών στον Πλάτωνα. Κάτι που δέν συνεπάγεται μία μείωση των
γραπτών, αλλά μία επαναξιολόγηση, διότι ακριβώς τα άγραφα
δόγματα μας βοηθούν να κατανοήσουμε όλα όσα στην Sola scriptura
παραμένουν ακατανόητα!

Σε κάθε περίπτωση παραμένει προφανές αυτό που πολλές φορές είχαμε

ευκαιρία να πούμε, ότι οι σύγχρονες εκδόσεις όλων των γραπτών του
Πλάτωνος δέν περιέχουν ολόκληρο το έργο του Πλάτωνος, αλλά μόνον
ένα συγκεκριμένο μέρος. Μπορούμε να πούμε επίσης ότι σε ποσότητα
περιέχουν πάρα πολλά πράγματα του Πλάτωνος, αλλά όχι τα τελευταία
του τα οποία είχαν γι'αυτόν την μεγαλύτερη αξία. Αυτά τα οποία
ποσοτικώς περιορίζονται σε λίγες λέξεις όπως λέει η 7η επιστολή
(344 D 9-E2), ποιοτικώς είναι τα υπέρτατα πράγματα, τα πράγματα
που έχουν την ύψιστη σοβαρότητα για έναν φιλόσοφο και στα οποία
αυτός αφιερώνει ολοκληρωτικώς την ζωή του!

ΤΕΛΟΣ
24