EGZAMIN WSTĘP DO SOCJOLOGII

I ZAGADNIENIA WSTĘPNE

 Czy istnieje socjologia?

1892 – otwarto pierwszy wydział socjologii w Chicago

Socjologia istniała zawsze i wszędzie (na zasadzie idei rodziny, prawa, moralności, państwa,
społeczeństwa, Emile Durkheim tak uważał), nie spełnia jednak zasad naukowości – nie dysponuje
niezawodnymi metodami naukowymi.

 Różne ujęcia socjologii

Historia socjologii jako dyscypliny (XIX wiek)

Historia myśli socjologicznej – rozwój refleksji nad społeczeństwem (Szacki, Durkheim), najszersze
ujęcie socjologii

Historia analizy socjologicznej – historia badań społecznych, XX wiek

 Rewolucje w myśleniu o życiu społecznym wg Jerzego Szackiego (1929-2016)

1. Wyodrębnienie porządku ludzkiego z porządku przyrody – sofiści, Platon, Arystoteles
2. Odróżnienie społeczeństwa od państwa – Hobbes, Rousseau
3. Uczynienie społeczeństwa przedmiotem systematycznej refleksji oraz stworzenie pojęcia
nauki o społeczeństwie (XIX wiek) – Henri de Saint Simon, August Comte, Alexia de
Toqueville, Marks blablabla
4. Unaukowienie refleksji o społeczeństwie – nadal trwa

Socjologia – zajmuje się funkcjonowaniem ludzi w społeczeństwie, analizowaniem zmian, które w

tym społeczeństwie zachodzą, nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmiany
społeczeństwa. Socjologowie badają społ reguły, przyczyny i struktury, które łączą i dzielą ludzi,
tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi a także proces ich zmian.

 Odwołuje się nie do intuicji lub stereotypów, a do materiałów, które są zbierane zgodnie z
określonymi zasadami. (Paweł Sztabiński)
o Zbieranie danych
o Korzystanie z materiałów, teorii, odwoływanie się do mądrych ludzi
 Intersubiektywne – subiektywne, bo moje, ale podzielamy to z innymi

Jonathan H. Tumer o tym co odróżnia naukę od wiedzy zdroworozsądkowej

 Powstrzymywanie się od oceniania w kategoriach powinności

 Dążenie do zrozumienia rzeczywistości, czyli próba odpowiedzi na pytanie dlaczego określone
zjawiska istnieją i w jaki sposób funkcjonują
 Uogólnianie wniosków, rozwijanie abstrakcyjnych i pozbawionych oceniania teorii, które
wyjaśniają przyczyny i sposób funkcjonowania zjawisk
 Empiryczne testowanie powyższych teorii, prowadzące do odrzucenia i modyfikacji tych,
które nie korelują z faktami
 Stosowanie metod gromadzenia materiału źródłowego , które można wielokrotnie stosować
w celu ustawienia poziomu obiektywizmu i wiarygodności danych wykorzystywanych do
weryfikacji teorii
  Rozwój poprzez akceptację teorii potwierdzonych empirycznie i odrzucenie teorii, nie
mających potwierdzenia w faktach

Socjolog:

 Obserwuje społeczeństwo i zmiany w nim zachodzące

 Umie interpretować wyniki w sposób obiektywny
 Ma solidne podstawy teoretyczne
 Otwarty w postrzeganiu społeczeństwa

WAŻNI LUDZIE:

Izydor Maria August Franciszek Ksawery Comte, tzw. Najwyższy Kapłan i Ojciec Założyciel Socjologii

(1798-1857)

1827:

 Po raz pierwszy użył terminu „socjologia” – wcześniej mówiono „filozofia społeczna” i „fizyka
społeczna”
 Chciał, by socjologia była nauką użyteczną społecznie
 Chciał stworzyć ją na wzór nauk przyrodniczych, by móc np. przewidzieć epidemię cholery
 Nie wyszło mu, bo:
o Rozważania i badania dotyczące procesów społecznych prowadzono od czasów
Arystotelesa, więc 1827 wcale nie był rewolucyjny
o Socjologia Comte’a nie stała się modelem tej nauki zaakceptowanym bez zastrzeżeń
przez kolejne pokolenia socjologów

Emile Durkheim (1858 – 1917)

 Socjologia jako nowa nauka, która pomoże empirycznie rozstrzygnąć kwestie filozoficzne
 Fakty społeczne należy traktować jak rzeczy – przyglądamy się pewnym wydarzeniom
i wyciągamy je tak, by móc je analizować możliwie najobiektywniej
 Społeczeństwo to NIE suma jednostek
 Społeczeństwo to byt sui generis (jedyny w swoim rodzaju, szczególny, osobliwy), zewnętrzny
wobec jednostek (emergentny nad bytem) – społeczeństwo nie zanika po śmierci jednostek,
trwa dalej, dlatego jest czymś ponadjednostkowym
 Homo duplex – wieczne napięcie w jednostce, ZUPEŁNIE PRZYPADKIEM W TYM SAMYM
CZASIE ŻYŁ FREUD
o Część biopsychiczna (indywidualna)
o Część społeczna
 „Studium o samobójstwie”- przełomowe dzieło Durkheima, wyróżnił 4 motywacje
samobójstw:
o Egoistyczna – problemy z integracją społeczną
o Altruistyczna – nadmierna integracja, nie daje sobie rady z byciem częścią
społeczeństwa, nie jest wystarczający dla niego
o Anomijne/anomiczne – w społeczeństwie nie ma więzi, jesteśmy zostawieni sami
sobie
o Fatalistyczne – przytłaczające poczucie przynależności
Karol Marks (1818 – 1883)

 Ekonomista, który wniósł nowe spojrzenie do socjologii

 Świadek industrializacji i rosnącej polaryzacji społeczeństwa
 Najistotniejsze zmiany przyniósł rozwój kapitalizmu
 Kapitał – kapitaliści vs proletariat (środki produkcji vs. Praca)
 Rudymentarny konflikt klasowy
 Materialistyczna koncepcja dziejów
o Zmiana społeczna wynika z warunków ekonomicznych
o „Cała dotychczasowa historia ludzkości jest historią walk klasowych”
o Rewolucja robotnicza jest nieunikniona

Max Weber (1864 – 1920)

 Socjologia, ekonomia, prawo, filozofia, historia porównawcza

 Odrzucił monokauzalistycznego podejście Marksa (jednoprzyczynowego)
 Socjologia = badanie działania społecznego, a nie struktur, patrzenie na aktywność ludzi, nie
tylko ramy ekonomiczne
 Nie istnieją struktury społeczne wobec jednostek
 Kapitalizm to nie walka klas, ale racjonalność (duch kapitalizmu, kapitalizm to nie tylko
fabryka, ale też cała reorganizacja pracy, zaczynamy racjonalnie zarządzać społeczeństwem,
żeby je dostosować do nowego profilu społeczeństwa) i biurokracja, czyli wielkie organizacje
 Racjonalizacja – nauka, technika, kalkulacja działań
 Koncepcja typów idealnych:
o Wyabstrahowany ze społeczeństwa, który jest punktem odniesienia dla naszych
obserwacji
o Trzy typy idealne władzy:
 panowanie tradycyjne – dziedziczona, z pokolenia na pokolenie itd.
 charyzmatyczne – z wykorzystaniem cech jednostki, która jest jednostką
wybitną, tłum chce, żeby ta jednostka przejęła nad nim władzę
 legalne – wyłaniane na podstawie procedur, biurokracja

Harriet Martineau (1802 – 1876) MATKA ZAŁOŻYCIELKA

 brytyjska aktywistka, dziennikarka, feministka, ekonomistka

 pierwsza kobieta socjolog
 prowadziła badania społeczeństwa amerykańskiego lat 30. XIX w.
o badania powinny obejmować wszystkie aspekty życia społecznego (w tym instytucje
polityczne, religijne i społeczne)
o badanie roli kobiet w społeczeństwie
o zwróciła uwagę na zagadnienia dotąd pomijane przez socjologów – małżeństwo,
dzieci, życie rodzinne i religijne
o „Pokój dziecinny, buduar i kuchnia to miejsca, gdzie najlepiej można poznać morale i
zwyczaje ludzi”
II SOCJALIZACJA KONTROLA SPOŁECZNA I ROLE SPOŁECZNE

Socjalizacja – proces uczenia się, dzięki któremu stajemy się członkami danego społeczeństwa i
kultury. Stanowi część procesu reprodukcji społecznej (łączy ze sobą kolejne pokolenia).

Trwa od narodzin do śmierci.

 Wczesna socjalizacja (pierwotna) jest najważniejsza

 Osoby najbliższe pozostają naszymi głównymi wzorcami osobowymi
 Największy wpływ wywierają długotrwałe związki z innymi
 Bliskoznaczne pojęcia: internalizacja, enkulturacja, wychowania
 Typy socjalizacji
o Resocjalizacja
o Kontrsocjalizacja (socjalizacja dewiacyjna)
o Socjalizacja antycypująca (wyprzedzająca)
o Socjalizacja odwrotna
o Akulturacja (adaptacja do innej kultury)
 Funkcje socjalizacji
o Transmisja kultury
o Stabilizacja ładu społecznego

Edward Alsworth Ross – w 1896 scharakteryzował socjalizację jako proces formowania uczuć i
pragnień jednostek, aby odpowiadały one potrzebom grupy

Emile Durkheim – badał internalizacje norm moralnych odbywającą się za pośrednictwem takich
procesów jak socjalizacja, uspołecznienie to proces, podczas którego aktor przyswaja zwyczaje grupy
dzięki czemu zdobywa fizyczne, intelektualne i moralne kwalifikacje, aby mógł funkcjonować w
teatrze codzienności

 Kontrola egoistycznych popędów

 Społeczeństwo skłania aktora by czynił to świadomie i dobrowolnie
 Pozwala wytworzyć jednostce poczucie odpowiedzialności wobec szerszej wspólnoty

Koncepcja psychoanalityczna – Zygmunt Freud

 Części osobowości: id, ego, superego

 Model konfliktowy – antyspołeczne popędy a zinternalizowana przez nas tradycja społeczna i
kulturowa
 Rozwój osobowości społecznej to kontrola nieakceptowalnych popędów

Koncepcja rozwoju poznawczego – Jean Piaget

Piaget skoncentrował się na procesach rozwojowych zachodzących w najwcześniejszych

okresach jednostkowej biografii.

Rozwój poznawczy i umiejętności posługiwania się symbolami (rozwój myślenia jako podstawa
socjalizacji):

 Sensomotoryczny – poczucie stałości przedmiotu

 Przedoperacyjny – rozwój mowy i egocentryzmu
 Operacji konkretnych – myślenie o rzeczach konkretnych
 Operacji formalnych – myślenie abstrakcyjne o myślach
Koncepcja behawiorystyczna John Watson, Burrhus Fredrik Skinner

Mechanizmy uczenia się:

 Wzmacnianie – mechanizm nagród i kar

 Naśladowanie – reakcje otoczenia społecznego, przyswojenie
 Przekaz symboliczny
 Zachowanie jest sumą fizjologicznych odpowiedzi i związanych z nią reakcji powstających
dzięki sprzężeniom zwrotnym pomiędzy organizmem i jego środowiskiem

Koncepcja socjologiczna George Herbert Mead

Badanie samoświadomości – jak uczymy się posługiwać podjęciami ja i mnie w stosunku do siebie

 Etap wczesnych przygotowań – rozwój sensomotoryczny

 Zabawy – przyjmowanie różnych ról
 Gry – przyjmowanie różnych ról społecznych
 Uogólniony inny – pojawienie się jaźni, zdolność do refleksyjnej samooceny

Kontrola społeczna – system nakazów, zakazów i sankcji, które służą grupie lub społeczności do
utrzymania konformizmu ich członków wobec przyjętych norm i wartości

 Formalna – spisana w regulaminach i kodeksach

 Nieformalna – wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych
 Zewnętrzna – przymus stosowany przez grupy społeczne, które utrzymują konformizm
jednostek
 Wewnętrzna – internalizacja przez jednostkę norm, wartości i wzorów zachowań,
wewnętrzny nakaz postępowania zgodnie z nimi

Pozycja i rola społeczna

Pozycja społeczna – usytuowanie jednostki w zbiorowości

 Przypisana/osiągana
 Centralna/drugorzędna

Rola jako dynamiczny element pozycji – w odniesieniu do pozycji może być traktowana jako

 Zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją (aspekt normatywny)

 Schemat zachowań (interakcyjny aspekt roli)

Robert K. Merton – funkcjonalista, przeciwstawiał się budowaniu wielkich gmachów teoretycznych

teoria średniego zasięgu

 Jednostka ma wiele statusów -> każdy status = zestaw ról w odniesieniu do różnych osób
 Suma statusów przypisanych jednostce = zestaw statusów
 Suma ról wynikających ze statusu – zestaw ról
 Suma ról wynikających z wielu statusów – rola złożona
 Struktura społeczna jest tworzona przez trwałe układy zestawów ról, zestawów statusów
społecznych oraz sekwencje tych statusów i ról
Rola społeczna

 Ujęcie funkcjonalno – strukturalne = są czymś zewnętrznym wobec nas, klasyfikują i

porządkują rzeczywistość; perspektywa socjologiczna – traktowanie zbiorowości jako układu
ról
 Ujęcie interakcyjne (Erving Goffman) – ważne jest to, jaka rola jest odgrywana, powstają w
interakcjach z innymi osobami i otoczeniem, a elementy roli to scena, kulisy fasady itd. ;
perspektywa socjologiczna – społeczeństwo jest tworzone i jest dynamiczną rzeczywistością

III RODZINA I POKREWIEŃSTWO

Terminologia krewniacza – najbardziej „pierwotna” struktura społeczna i powszechnik

kulturowy, łączy jednostki uznające swoje więzi genealogiczne, definiuje miejsce, prawa i
obowiązki jednostki w zbiorowości

Rodzina – trwała grupa społeczna złożona z osób powiązanych ze sobą przez wspólnych
przodków, małżeństwo lub przysposobienie

Małżeństwo – związek, w którym przy aprobacie można współżyć seksualnie i mieć dzieci,
składają się na nie 3 elementy: legalność związku, pierwszeństwo dostępu seksualnego i
reprodukcja

Forma zawarcia małżeństwa:

 Porozumienie partnerów, umowa rodzin

 Lewirat – poślubienie wdoy przez brata, forma asekuracji na życie
 Sororat – zwyczaj nakazujący mężczyźnie poślubienie swojej siostry, sióstr swojej żony,
jeśli jest ona bezpłodna

Liczba partnerów

 Monogamia
 Poligamia
o Poligynia – wielożeństwo siostrzane
o Poliandria – wielomęstwo
o Poligyandria – wielu mężczyzn i wiele kobiet

Typologia rodzin

 Rozmiar
o Nuklearna/mała, duża, rozszerzona
o Rodziny pełne i niepełne
 Reguły dziedziczenia
o Uni i bi oraz patry i matrylinearne
o Rodzina matriarchalna, patriarchalna, egalitarna
 Miejsce zamieszkania
o Matry-, patry- i neo lokalne
 Stosunki władzy
o Matriarchat, patriarchat, rodziny matryfokalne (nieobecni ojcowie)
o Awunkulat – system organizacji rodziny i pokrewieństwa w którym najważniejsza rola
przypada bratu matki
Reguły zawierania małżeństw

 Homogamia małżeńska – reguła doboru małżeńskiego zalecająca dobór współmażonka

podobnego pod względem cech społecznych
o Endogamia – dobór z własnej grupy
o Egzogamia – dobór spoza własnej grupy
 Heterogamia małżeńska
o Hipergamia – dobór współmałżonka z wyższej grupy społecznej

Do 1989 – niewydolność sfery publicznej i familizacja reprodukcji; wysoka stopa małżeństw,

samopomoc rodzinna

Po 1989 – zmiana warunków brzegowych funkcjonowania rodziny, znaczenie pracy i wykształcenia,

wzrost kosztów posiadania dzieci

Płaszczyzny analizy rodziny:

 Jako proces: demograficzny, rodowy, codzienności

 Jako gospodarstwo domowe: podział obowiązków
 Jako jednostka polityczna: wspólne podejmowanie decyzji i troska o interes zbiorowy

Funkcje rodziny:

 Regulacja zachowań seksualnych

 Prokreacyjna
 Wychowawcza
 Opiekuńcza
 Ekonomiczna
 Alokacyjna
 Integracyjno-kontrolna
 Rekreacyjno-towarzyska

Komórkowa definicja rodziny – G. Murdock – rodzina nuklearna to matka, ojciec oraz ich dzieci

Teraz raczej odchodzi się od definicji komórkowej na rzecz ujęć ukazujących rodzinę jako proces.
Przemiany polegają na przejściu od społecznej do intymnej i od kolektywnej do indywidualistycznej.

Kryteria doboru:

 Stan cywilny
 Wiek
 Poziom wykształcenia
 Cechy terytorialne

IV GRUPA SPOŁECZNA, KONFORMIZM

Konformizm – dostosowywanie własnego zachowania i myślenia do zachowania i myślenia innych

Eksperyment więzienny Philipa Zimbardo – skonfrontowanie tezy o radykalnej zmianie zachowania

zwyczajnych ludzi, kiedy stają się anonimowi i mogą traktować innych przedmiotowo
Grupa społeczna

 Albert W. Small: wszelki zbiór osób, który możemy ujmować jako całość ze względu na
jakiekolwiek godne uwagi stosunki zachodzące pomiędzy jego członkami
 Krzysztof Szmatek: zbiorowość o wykrystalizowanych strukturach wewnętrznych, systemach
wartości, trwałych komponentach świadomościowych i specyficznej kulturze

Grupa a zbiorowość społeczna:

 Samoidentyfikacja
 Intensywność związków
 Świadomość odrębności

Kryteria podziału grup społecznych

1. Liczebność (diady/triady)
2. Trwałość (studenci, rodzina, naród)
3. Sposób rekrutacji (ekskluzywne i inkluzywne)
4. Intensywność uczestnictwa
5. Rygoryzm i zakres kontroli
6. Korzyści z członkostwa
7. Stopień zorganizowania grupy (formalne i nieformalne)
8. Grupa własna i obca
9. Grupy odniesienia (negatywne i pozytywne, normatywne, porównawcze)
10. Poczucie relatywnej deprywacji

Struktury wewnątrz grupy

 Struktura socjometryczna – relacje między członkami grupy

 Struktura komunikowania
 Struktura przywództwa

Grupa pierwotna Charles H. Cooley – odznacza się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki
osobiste i współpracę: względna trwałość, bezpośrednie kontakty, mała liczebność, względna
zażyłość, niewyspecjalizowany charakter kontaktów

 Rodzinna
 Dziecięca grupa zabawowa
 Społeczność lokalna
o Zaspokajanie potrzeb psychospołecznych jednostki
o Przekazywanie wzorów zachowań odnoszących się do pozycji i ról
o Pośredniczenie między społeczeństwem a jednostką

Kapitał społeczny – kapitał, którego wartość opiera się na wzajemnych relacjach społecznych i
zaufaniu jednostek, które dzięki temu mogą osiągać więcej korzyści

 Pierre Bourdieu – kapitał społeczny to specyficzny zasób społeczny związany z jednostką

 James Coleman i Putnam – kapitał społeczny oznacza ogół norm, sieci, wzajemnego zaufania,
lojalności, poziomych sieci zależność w danej grupie społecznej
o Wiążący – ekskluzywny
o Pomostowy – łączący
o Brudny – np. mafia
V KULTURA: WARTOŚCI, NORMY, SYMBOLE

„Smar” życia społecznego – źródła kapitału społecznego (wspólnotowego – pomostowego): zaufanie

(redukuje ryzyko związanie z działaniem innych osób), normy (m.in. norma wzajemności), działalność
„wspólna” ( w stowarzyszeniach, we współpracy z innymi, itp.)

Czym jest tradycja?

 Tradycja – przekazywane z pokolenia na pokolenie treści kulturowe (obyczaje, poglądy,

wierzenia, sposoby myślenia i zachowania, normy postepowania, itp.) wyróżnione przez daną
zbiorowość, na podstawie określonej hierarchii wartości, z całokształtu dziedzictwa
kulturowego jako społecznie doniosłe dla teraźniejszości i przyszłości: także proces
przekazywania tych treści kulturowych, dokonujący się w danej zbiorowości

Czym jest kultura?

1. Ralph Linton – dfn. Normatywna: Kultura to konfiguracja wyuczonych zachowań i ich

rezultatów, których elementy składowe są podzielane i przekazywane przez członków
danego społeczeństwa
2. Edward Taylor – nominalistyczna: Kultura, czyli cywilizacja, jest to złożona całość, która
obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa obyczaje oraz inne zdolności i
nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa
3. Bronisław Malinowski – nominalistyczna – kultura jest integralną całością składającą się z
narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, twórczych zasad różnych grup społecznych, ludzkich idei
i umiejętności, wierzeń i obyczajów
4. Stanisław Osowski – psychologiczna – Kultura jest pewnym zespołem dyspozycji
psychicznych przekazywanych w łonie danej zbiorowości przez kontakt społeczny i
uzależniony od całego systemu stosunków międzyludzkich
5. Antonina Kłoskowska – szeroka definicja – Kultura jest to względnie zintegrowana całość
obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości
społecznej wzorów wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca
wytwory takich zachowań

Socjologiczne rozumienie pojęcia kultura

Odejście od estetycznej i elitarystycznej koncepcji kultury na rzecz ujmowania kultury jako sposobu
życia jednostek i grup społecznych

 Kultura to całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa
się wszystko to, co ludzie robią, myślą i posiadają jako członkowie danego społeczeństwa
(styl/sposób życia)
 Kultura to społeczne zwyczaje serce

Dziedziny kultury:

 Kultura materialna (obiektywna) i niematerialna (duchowa, subiektywna)

 Zróżnicowanie kultur – kryteria
o Narodowe i terytorialne (regionalne i środowiskowe), religijne, chronologiczne, typ
gospodarki i zbiorowości
o Wiek
o Subkultury, kultura alternatywna, kultura dominująca
Socjologiczne rozumienie pojęcia kultura: treść/elementy kultury, czyli wiedza kulturowa

Studia nad kulturą jako badanie obowiązujących wartości:

 Wartości – idee określające, co uchodzi za ważne w danym społeczeństwie (wartości – ideały)

oraz wartości jako przyczyny (wartości – racje podejmowanych przez ludzi działań)
wartości – odczuwane (zinternalizowane), uznawane, realizowane, „sacrum”
 Normy – reguły zachowań zawierające wartości danej kultury – przepustka do świata
społecznych konwencji – zwyczajowe, moralne, prawne, sankcje (ich stosowanie jest
związane z nagrodami i karami)
 Właściwa danej kulturze konfiguracja wartości i norm to „ład aksjonormatywny”
o Tworzy z grupy społecznej wspólnotę kulturową
o Wzory kultury – sposoby myślenia, reagowania i odczuwania w danym
społeczeństwie

Czynniki wpływające na wartości społeczeństwa polskiego:

 Przywiązanie do wartości narodowych i religijnych

 Dziedzictwo realnego socjalizmu – egalitaryzm, słabe poszanowanie własności
 Doświadczenia historii najnowszej

Ronald Inglehart – wychodzi od teorii Maslowa i mówi, że wartości tworzą hierarchię i kierunek
rozwoju potrzeb jednostki od wartości pierwotnych do kulturowych

 Hipoteza niedostatku – porządek wartości jednostki jest odbiciem jej środowiska społeczno-
ekonomicznego
 Hipoteza socjalizacji – związek między środowiskiem życia jednostki a hierarchią potrzeb nie
ma charakteru natychmiastowego dostosowania

Wartości:

 Materialistyczne – związane z zapewnieniem bezpieczeństwa fizycznego i ekonomicznego

 Postmaterialistyczne – ważne po osiągnięciu bezpieczeństwa ekonomicznego
 PRZEMIANY KULTUROWE: odrzucanie wartości materialistycznych, wzrost znaczenia
indywidualnej orientacji aksjologicznej
 Sekularyzacja

Europejska specyfika wartości kulturowych:

 Rozbieżności ze względu na religię

 Słabnięcie wartości post materialistycznych
 Sekularyzacja
 Większe znaczenie wartości rodziny
 Wzrost znaczenia państwa

Kultura masowa – kultura symboliczna społeczeństwa masowego

Kryteria: ilość i standaryzacja treści, istotę określa sposób jej przekazu

Funkcje mediów

 Informacyjno-wyjaśniająca
 Rozrywkowa
 Mobilizacyjna
 Ugruntowująca
 SKUTKI: prywatyzacja życia, wpływ na organizacje życia, zwiększenie indywidualizacji, większy
dostęp do informacji politycznych

Kultura popularna – różnorodna, wizualna, utowarowiona, konsumpcyjna, odrzuca negatywne

znaczenia kultury masowej, o jej treściach decydują gusty odbiorców

VI NARÓD I ETNICZNOŚĆ

Etniczność a grupa

 nazwa grupy
 przekonanie o wspólnym pochodzeniu
 wspólna pamięć historyczna
 własna odrębna kultura
 związek z określonym terytorium
 poczucie solidarności i tożsamości

Etniczność tworzy więzy przekraczające granice rodzinne itd., świadomość to my, poczucie lojalności,
wspólnoty grypowej, poczucie wspólnoty losów

Naród – dynamiczna wspólnota ponadstanowa o charakterze historycznym, wyposażona w cechy

obiektywne i przymioty subiektywne, wyrażające się w świadomości przynależności do wspólnoty,
przy czym rola czynnika świadomościowego im bliżej współczesności, tym bardziej wzrasta

 Ernest Gellner – narody i nacjonalizm; powiązanie idei państwa narodowego z

nacjonalizmem, jest ideologią jednoczącą sfragmentaryzowane społeczeństwo industrialne i
porzedzającą powstanie narodu
 Erick Hobsbawm i Terence Ranger – „wynalezienie tradycji”, naród jako kulturowe logo
 Benedict Anderson – Wspólnoty wyobrażone – jak przekonać społeczeństwo do odczuwania
wspólnoty z innymi? - rola druki i języków narodowych, naród jako wyobrażona wspólnota
polityczna wyobrażona jako nieuchronnie ograniczona i suwerena, dla autora realna grupa
wymagająca od członków poświęcenia
 Michael Billig - Banalny nacjonalizm – naród z perspektywy jednostki jest jedną z
ważniejszych poznawczo grup;
o Flagowanie rzeczywistości – wpływ kultury popularnej na utrwalenie myślenia w
kategoriach narodowych – narodowe krajobrazy, święte miejsca, sporty i kanony
kuchni narodowej, literatura piękna, gazety i RTV jako ceremonia narodowa

Mniejszości narodowe: Czesi, Białorusini, Litwini, Niemcy, Ormiane

Mniejszości etniczne: Karaimi, Łemkowie, Romowie, Tatarzy

Społeczność posługująca się językiem regionalnym – język kaszubski

VII BIUROKRACJA

Wg Webera socjologia powinna zajmować się analizą przyczyn zjawisk społecznych i poprzez
interpretacje dążyć do zrozumienia świata społecznego, powinna być wolna od wartościowania

Organizacja – celowa grupa formalna, jest zbiorowością ról, a nie zbiorowością osób

 Powołana do realizacji konkretnego celu

 Obowiązuje podział pracy
 Sformalizowana struktura
 Wyodrębnione środki władzy
 Dokonuje się wymiana personelu

Prawo Parkinsona – praca rozszerza się tak, aby wypełnić czas dostępny na jej ukończenie

Zasada Petera – w organizacji hierarchiczne każdy awansuje aż do osiągnięcia własnego progu

niekompetencji

Cechy idealno-typowe biurokracji:

 Adaptacja ludzi do tego, by udało nam się dogadać w większej grupie

 Funkcjonalna – służy koordynacji ludzkich działań
 Piramidalny charakter struktury
 Reguły o charakterze formalnym
 Urzędnicy w strukturze biurokratycznej są oderwani od środków produkcji
 Rozwinięty aparat archiwizacji dokumentów, wydarzeń

Zalety:

 Przewidywalność
 Przyczynia się do wiedzy eksperckiej
 Utrwala tendencje egalitarne
 Wprowadza reguły sprawiedliwości

Wady:

 Przepisy rodzą przepisy

 Nieprecyzyjność języka
 Brak społecznej kontroli
 Podział między profesjonalistami i urzędnikami
 Trudność z wdrażaniem informacji

Biurokracja weberowska jest przykładem żelaznej klatki – konsekwencja wynikająca z naszej woli do
uporządkowania naszych działań w ramach shierarchizowanej struktury.

Jest ważnym aspektem procesu racjonalizacji życia społecznego na zachodzie, wiąże się z
nowoczesnym porządkiem społecznym i jest przykładem specyficznego typu organizacji społecznej.

Ritzer – wypracował koncepcję makdonaldyzacji społeczeństwa, czyli ujednolicenia społeczeństwa

Makdonaldyzacja – proces stopniowego upowszechniania się zasad działania znanych z barów

szybkiej obsługi we wszystkich dziedzinach życia społecznego; dostępnośc towarów i usług,
natychmiastowe zaspokojenie potrzeb, egalitaryzm w obsłudze; ujednolicona jakość towarów,
pozornie uspokajające działanie, dehumanizacja
VIII STRUKTURA SPOŁECZNA I NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE

Zróżnicowanie i nierówności społeczne

Socjologia interesuje się różnicami, które występują w postaci hierarchii, w dostępie do pozycji
społecznych, władzy, prestiżu. Pytania o nie mają charakter normatywny i polityczny.

Struktura społeczna – zróżnicowanie ról i pozycji społecznych, elementarne formy zróżnicowania

społecznego, jest układem powiązań różnic i nierówności społecznych w społeczeństwie, jest
nieredukowalna do części składowych i związana z historią i kulturą danego społeczeństwa

Struktura może odzwierciedlać związek różnych cech, które nas różnicują

Warunki rozwoju:

 Hierarchia grup społecznych

 Hierarchia związana z różnicami kulturowymi
 Identyfikacja z zajmowanymi przez siebie pozycjami
 Względnie trwała hierarchia
 Hierarchia powiązana z ważnymi instytucjami społecznymi
 Ideologia sankcjonująca istniejące podziały społeczne

Perspektywa marksowska – makrospołeczna i historyczna

 Podział klasowy jest najważniejszy w społeczeństwie, bo kształtuje cały porządek

społeczeństwa i wpływa na władzę ekonomiczną, polityczną i dominującą ideologię
 Podstawą są stosunki własności i podział dóbr konsumpcyjnych i majątku
 Klasa u Marksa jest pojęciem całościowym
 Klasa jest nie tylko kategorią ekonomiczną ale tez społecznie dynamiczną

Perspektywa wielowymiarowa – Weber

 Nie jest możliwe uszeregowanie wszelkich nierówności społecznych w jedną i jednolitą

hierarchię
 Płaszczyzna ekonomiczna – podział na klasy wyznacza rodzaj szans na rynku
 Płaszczyzna prestiżu – podział na stany jest oparty na stylu zycia, stany tworzą wspólnoty
społeczne
 Płaszczyzna polityczna – zrzeszenia o charakterze celowym

Stratyfikacja – zróżnicowanie społeczne oparte na hierarchii grup występujących w obrebie danego

społeczeństwa,

 Wskaźniki empiryczne stratyfikacji – dochód, wykształcenie, prestiż zawodu

 William Warner – 6 poziomów pozycji społecznych
 K. Davis i W. Moore – funkcjonalan niezbędność i użytecznośc nierówności społecznych

Legitymizacja nierówności społecznych

 Uznanie nierówności przez kalsy najniższe

 Powszechna akceptacja społeczna
 Polityczne działania i oreintacje społeczne

Dominująca ideologia – obejmuje tych wszystkich, którzy są przekonani o prawomocności

istniejącego porządku społecznego, charakterystyczne jest jego akceptacja na gruncie moralnym
 Typy legitymizacji:

 Podporządkowanie – akceptacja systemu społecznego w połączeniu z wizją

konfliktowego podziału na my i oni
 Fatalizm – nic nie da się zmienić
 Instrumentalny kolektywizm – należy zmienić reguły społeczne, ale przez legalną
działalność
 Radykalizm polityczny i kontestacja nierówności społecznych – sprzeiw w ramach prawa

Zasady legitymizacji nierówności

 Egalitarna – równośc warunków; nierówności winny być zniesione

 Merytokratyczna – równość szans; nierówności są nieuniknione, ale kanały
ruchliwości społecznej powinny być otwarte dla każdego
 Funkcjonalna – każdemu według jego funkcjonalnej przydatności dla systemu
 Tradycyjna – sprawiedliwe jest to, że każdy zna swoje miejsce w szeregu

Idea państwa socjalnego – polityka społeczna jako instytucja zmniejszająca nierówności społeczne
oraz ich skutki – bezrobocie, bieda

 Redystrybucja bogactwa
 System zabezpieczenia potrzeb społecznych

Nierówności społeczne jako problem etyczny i społeczny:

 Odbieranie nierówności społecznych przez jednostke (np. wpływ na samoocenę)

 Stopień nierówności a poziom zaufania społecznego
 Skala nierówności dochodów wpływa na jakość życia w społeczeństwie
 Porównania międzynarodowe
 Społeczeństwa dysfunkcjonalne

IX UBÓSTWO I PŁEĆ W SPOŁECZEŃŚTWIE

Śmierć klas społecznych:

 Przemiany klasy robotncizej i chłopskiej

 Przemiany własności
 Zmiany charakteru pracy
 Wpływ stylu zycia i wzorów konsumpcji
 Zachowania polityczne
 Pojawienie się nowych osi lojalności społecznych konkurujących z klasowymi

Nowe klasy:

 Technokracja – kultura posiadania i używania

 Klasa kreatywna – rola miejsca – znaczenie 3T – talentu, roleracji i technologii
 Prekariat – kategoria osób pozbawionych gwarancji zatrudnienia, zatrudniona elastyczne
formy zatrudnienia, brak tożsamości zawodowej, obejmuje części poszczególnych grup
zawodowych
 Koncepcja kultury ubóstwa jako wzorca życia przekazywanego z pokolenia na pokolenie

 Dominująca forma związków to konkubinaty lub związki matriarchalne

 Rodzina jest labilna, brak okresu dzieciństwa
 Zamieszkiwanie określonych miejsc
 Brak umiejętności planowania przyszłości
 Bieda jest dziedziczona

Ubóstwo - sytuacja silnej deprywacji potrzeb, niemożności ich zaspokojenia ze względu na małe
dochody, upośledzenie w dostępie do wiedzy i korzystania z uprawnień politycznych, mały stopień
bezpieczeństwa egzystencjalnego, zły stan zdrowia
wg Simmela – bieda to wynik otrzymywania wsparcia lub zgodnie z normami społecznymi
uprawnienie do otrzymywania wsparcia

Miary ubóstwa:

 Minimum egzystencji – elementarne warunki, jakie muszą być spełnione, aby jednostka
mogła przetrwać fizycznie i zachować zdrowie
 Minimum socjalne – zaspokojenie potrzeb egzystencjalnych i bytowo-konsumpcyjnych na
niskim poziomie, przyjęte składniki koszyka wystarczają nie tylko dla podtrzymania życia, lecz
dla posiadania i wychowania dzieci, a także dla utrzymania minmum więzi społecznych
 Ubóstwo ustawowe – poziom dochodu który uprawnia do korzystania z pomocy społecznej
 Ubóstwo relatywne – uwzględnia specyfikę danego społeczeństwa, ustalone na poziomie
50% średnich wydatków ogółu gospodarstw domowych
 Ubóstwo subiektywne – opinie ludz na temat ich życia i dochodów

Społeczne wymiary ubóstwa

 Głębokość – stopień w jakim biedni sa biedni

 Czasowy – czas pozostawania w ubóstwie
 Ze względu an wiek
 Na płeć
 Miasto
 Praca (związek z bezrobociem)

Underclass – znajduje się na samym dole hierarchii społecznej lub poza nią, charakteryzuje się
odrębnością kulturową, która jest związana często z patologią społeczną, wykazuje tendencję do
dziedziczenia pozycji i separacji przestrzennej

Marginalność – wyłączenie z jakiegoś ważnego obszaru społecznego z powodów społecznych

Wykluczenie społeczne(ekskluzja) – brak lub ograniczenie możliwości uczestnictwa i korzystania z

podstawowych zasobów społecznych, dostępnych dla wszystkich

„Niewidoczność” kwestii płci we wczesnej refleksji socjologicznej:

 Wynikało to z genezy socjologii – z makro-społecznej i scjentystycznej perspektywy

 Z dominującej tradycji kulturowej wpływającej na naukę
 Ze ścisłego podziału życia społecznego na: gospodarstwo domowe a sferę publiczną (męską)
Teorie nierówności płci, kobiety jako przedmiot badań społecznych:

 Zmiany społeczno-demograficzne (kobiety są bardziej wykształcone niż kilka dekad temu),

obowiązujący ideał to społeczeństwo pozycji osiąganych
 Kobiety stały się ważną siłą polityczną i elektoratem wyborczym
 Upowszechnienie ideologii praw człowieka
 Nastąpiła zmiana uprawiania socjologii (socjologia płci)

Różnice ze względu na płeć

Położenie ekonomiczne i praca:

 Wybór zawodu - dyskrimnacja na rynku pracy

 Tradycja kulturowa – stereotypy dotyczące płci
 Paradoks zadowolonego niewolnika – niższe emerytury i bariery awansu

Obyczaj i reprezentacja – kobiety i mężczyźni, sylwetka ciała, najbardziej popularna typy

przedstawicieli danej płci, symboliczne traktowanie męskości i kobiecości

Władza i polityka – funkcje kierownicze, czynne i bierne prawa wyborcze, udział kobiet w polityce,
nacisk na zmiany prawne

Feminizm jako dostrzeganie dyskryminacji (upośledzenia, strukturalnego podporządkowania

kobiet/patriarchat) kobiet w życiu społecznym i dążenie do jego likwidacji (refleksja, ideologia, ruch
społeczny)

 Feminizm I fali – do połowy XX wieku, koncentracja na reformie prawa rodzinnego i

wyborczego, poprawie warunków życia kobiet
 Feminizm II fali – egalitaryzm oparty na pojmowaniu ucisku, który jest efektem podziałów
płciowych (nacisk na sferę obyczajową) – dążenie do równouprawnienia w polityce, pracy,
rodzinie itp. I podwyższenie pozycji kobiet oraz matek w społeczeństwie
 Feminizm III fali – od lat 90. XX wieku – walka z przemocą indywidualną i strukturalną wobec
kobiet, kobiecością w języku, różnorodność sytuacji kobiet, silna obecność akademicka,
liberalizacja dopuszczalności aborcji oraz równe traktowanie związków hetero i homo
seksualnych

Społeczne tworzenie płci – płeć jako struktura złożona obejmująca element biologiczny,
społeczny i osobowościowy

 Płeć biologiczna i gender – gender to stworzone przez społeczeństwo role, zachowania,

aktywności i atrybuty, jakie uznaje ono za odpowiednie dla mężczyzn i kobiet
 Płeć jako fundamentalna oś organizacji społecznej – określanie siebie jako K i M jako
podstawowy wymiar tożsamości jednostki, plastycznośc płci w zakresie kulturowych
wymiarów konstruowania tożsamości płciowej, kultura i język odgrywają zasadnicza rolę
w sposobach pojmowania płci biologicznej i kulturowej
 Studia queer – queer to symbol emancypacji osób homoseksualnych obojga płci, studia
nad odmiennością płciową, związane z krytyczną analizą kategorii tożsamościowych
odnoszących się do ludzkiej seksualności

Nowe ruchy społeczne – określenie ruchów społecznych powstałych w latach 60. Na flai kontestacji
młodzieżowej – ekologiczne, feministyczne, antyuklearne, mniejszości obyczajowych

Stanowią nową formułę polityki

Pojęcie władzy

 Władza w ogólnym sensie oznacza wywoływanie skutków – jest formą związku

przyczynowego, którego istotą jest powodowanie następstw
 Peter Blau – władza rodzi się z nierównorzędnych, niezrównoważonych, pozbawionych
wzajemności, asymetrycznych relacji międzyludzkich
 Władza społeczna to władza, której skutki ujawniają się w obrębie i poprzez stosunki
społeczne
 Władza społeczna to wywoływanie zamierzonych skutków, a jej aktorzy zasadniczo pozostają
wolni
 Stąd władzę rozpatruje się najczęściej w relacji do możliwego oporu, jaki inni mogą stawiać
władzy, władze określa się jako zdolność kontrolowania lub wpływania na działania innych
bez względu na ich zgodę

Elementy władzy:

 Przywództwo – zdolność do podejmowania decyzji, prowadzenia spraw

 Siła – coś, co umożliwia realizację decyzji
 Legitymizacja – przekonanie, które daje przywódcy prawo do podejmowania decyzji
 Struktura władzy – zorganizowanie samego przywództwa, podejmowania decyzji oraz
stosowania siły

Dwa ujęcia władzy w socjologii:

 Funkcjonalne – władza jest niezbędna dla koordynacji, stabilności porządki itp.

 Konfliktowe- władza rodzi podziały i wrogość, zwiększa nierówności między ludźmi

Klasyczne rozumienie władzy – Max Weber

Władza jest obok prestiżu i interesów, podstawowym wymiarem życia społecznego – władza nad
kimś i władza do czegoś (celowe działanie świadomych jednostek)

Trzy czyste typy panowania – tradycjonalne, charyzmatyczne, legalne

Nowe koncepcje władzy – kluczem do zrozumienia roli współczesnej władzy jest porządek
symboliczny, który ujawnia podziały społeczne i wizualizuje system społeczny

Władza ekspercka i dyskurs władzy – pojęcie wiedzy-władzy – zarządzanie siatką pojęć, na których
opiera się społeczny dyskurs (triada: władza – wiedza- dyskurs)

 Dyskurs (sposób w jaki myślimy i mówimy o życiu społecznym – publicznym)

o Władza działa za pośrednictwem dyskursu, który kształtuje potoczne postawy wobec
takich zjawisk jak obłęd, choroba, zdrowie
o Władza opiera się na dominacji opartej na przekazach zawartych w dyskursywnych
formach wiedzy (np. na mechanizmach socjalizacji)
o Za pomocą procesów nadawania znaczęń ludzie staja się socjalizowani, zostają
członkami grup i włączeni w stosunki władzy

Rola władzy profesjonalnej:

 Zinstytucjonalizowana władza ekspercka opierająca się na monopolizacji abstrakcyjnej

wiedzy i znajomości praktycznych technik
 Obecność ekspertów w polityce sprawia, że mówimy o technokracji
  Proletaryzacja wiedzy – de-profesjonalizacja specjalistów

Typy władzy:

 Suwerena – władza przywódcy

 Dyscyplinarna – kontrola przez produkcję
 Biowładza – skierowana na populację, kontrola -? Medykalizacja
o Upowszechnienie dyskursu i praktyk biomedycznych dotyczących ciała i sposobu
życia
o Medykalizuje społeczeństwo oraz obywateli, a domowa apteczka staje się
szpitalem
o Normalizacja jako technologia władzy w biowładzy – dzięki badaniom wiemy,
jakie normy zdrowia powinny obowiązywać w społeczeństwie, a my przyjmujemy
je jako coś pożądanego

WŁADZA I DEMOKRACJA

Pojęcie demokracji – władza ludu

Robert Dahl – rozróżnienie miedzy demokracją (model idealny) a poliarchią (rządy wielu)

Demokracja zapewnia obywatelom możliwość realnego uczestnictwa w polityce, a główną rolę

odgrywa w niej rywalizacja polityczna

Proceduralne minimum demokracji:

 Kontrola polityczna decyzji rządowych jest sprawowana przez wybranych przedstawicieli

 Są oni wybierani w trakcie wolnych i uczciwych wyborów
 Prawo udziału w wyborach mają praktycznie wszyscy dorośli mieszkańcy
 Wszyscy mają również prawo ubiegania isę o stanowisko
 Obywatele mają prawo wolności słowa
 Mogą oni zdobywać informacje z prawnie chronionych alternatywnych źródeł informacji
 Mają prawo do tworzenia niezależnych stowarzyszeń partii, grup interesu itp.

Demokracja proceduralna (2 dodatkowe warunki):

 Sprawowanie władzy przez urzędników z wyboru – brak opozycji ze strony urzędników

mianowanych
 Autonomia podejmowania decyzji politycznych

Czynniki stabilizujące demokrację:

 Niewykorzystywanie przemocy w celu zdobycia władzy

 Pluralistyczne społeczeństwo
 Ograniczona możliwość występowania różnic kulturowych
 Obywatelska kultura polityczna
 Odpowiednie środowisko międzynarodowe

Funkcje demokracji

 Czasochłonna i kosztowna
 Małe znaczenie ma jednostkowy akt
 Zbyt duży stopień skomplikowania podejmowanych decyzji
  Wymaga pomocy specjalistów
 Umożliwia kontrolę administracji państwowej
 Reguluje konflikty w społeczeństwie
 Umożliwia korektę błędnych decyzji
 Zwiększa innowacyjność społeczną

Podejście funkcjonalne – państwo jest wynikiem racjonalizacji działania społecznego i wymogów

funkcjonalnych (egzekwowanie norm, ustalanie zasad rozwiązywania konfliktów, planowanie i
koordynacja działań zbiorowych)

Podejście konfliktowe – państwo i walka klas, istnienie przymusu państwowego

PAŃSTWO I DEFINICJE

 Państwo jako szczególnego rodzaju duża grupa celów ai organizacja społeczna: klasyczne
ujęcie (Weber) – organizacja racjonalna, funkcjonująca dzięki biurkoracji, posiadająca
monopol na stosowanie przymusu wobec ludności na danym terytorium

RELIGIA

Główne problemy:

 Przemiany form wiary religijnej

 Wzrost znaczenia religii i jej instytucjonalizacja
 Procesy sekularyzacji

Religia – system wierzeń i rytuałów dotyczących obszaru świętości

Typy:

 Nadnaturalizm – wiara w zjawiska nadprzyrodzone wokół nas

 Animizm – wiara w duchy istniejące wokół nas
 Teizm – wiara w istnienie boga bogów
o Panteizm
o Politeizm
o Monoteizm
o Ateizm

Funkcje:

o Egzystencjalna – nadaje sens

o Udziela wsparcia psychicznego
o Nadaje spójność społeczeństwu
o Kontrola społeczna

Typy religijności:

o Przeżywana
o Rytualna
o Intelektualna
o Ideologiczna
o Realizowana w życiu
o Religijnośc selektywna
Formy organizacji zbiorowości religijnych

o Kościół – struktura trwała, biurokratyczna, zintegrowana ze społeczeństwem

o Episkopalny – jednolita organizacja hierarchiczna
o Prezbiteriański – organizacja demokracji przedstawicielskiej
o Kongregacyjny – brak hierarchii, duże zróżnicowane lokalne
o Sekta – niewielka i izolowana
o Wyznanie – duża sekta, uznana historycznie
o Kult – luźna i otwarta organizacja religijna
o Kościół elektroniczny

Sekularyzacja – spadek znaczenia religii w życiu społecznym – procesy modernizacji wywierają

negatywne skutki dla społecznego znaczenia religii i kościołów

Wymiary sekularyzacji

o Spadek liczebności wyznawców religii instytucjonalnych

o Spadek religijności
o Spadek znaczenia społecznego religii jako instytucji

XI RYNEK I GOSPODARKA KAPITALISTYCZNA

Kapitalizm – historycznie ukształtowany system społeczny o określonej strukturze społecznej,

instytucjach i kulturze

Założenia gospodarki kapitalistycznej

o Większość dóbr jest własnościa prywatną

o Podmioty produkują je na rynek dla zdobycia środków, a nie na własny użytek
o Produkty, usługi i siła robocza stają się na rynku towarem

Gospodarka przedkapitalistyczna:

 Nakierowana na podtrzymanie codziennej konsumpcji

 Koordynowana w sposób nierynkowy
 Podporządkowana instytucjom pozaekonomicznym
 Ograniczony rynek wymiany czynników produkcji
 Rola kultury – utwierdzanie tego, co było
 Rynek był zawsze obecny, ale w sposób ograniczony

Wyłonienie się kapitalizmu:

 Ukształtowanie własności prywatnej i wolności osobistej

 Wyodrębnienie sfery gospodarowania spośród innych sfer życia społecznego
o Autonomizacja działalności gospodarczej
o Podział na czas pracy i czas wolny
o Rozdział przestrzenny domu i pracy
o Oddzielenie gospodarki od polityki
 Struktura społeczna bardziej elastyczna
 Obraz świata pluralistyczny i oparty na rozwoju wiedzy
Narodziny kapitalizmu

1. Adam Smith – rynek jako naturalny stan społeczeństwa, „niewidzialna ręka”

2. Karol Marks – formacja kapitalistyczna jako konieczny etap rozwoju
3. Max Weber – rola kultury i ascezy odłożonej gratyfikacji; przejście do kapitalizmu wymagało
zmiany świadomości, co umożliwił nowy typ religijności (protestantyzm – kładł nacisk etyczny
na prace i aktywność zawodową)

Rynek – jako instytucja koordynująca transakcje między społecznymi podmiotami, porządek

społeczny istnieje dzięki nieplanowanemu, wzajemnemu dostosowywaniu się aktorów, z których
składa się społeczeństwo;

Rynek – relacje wobec innych ustrojów, krajów i własnego społeczeństwa oraz ludzi jako
konsumentów oraz przedsiębiorców

 Istnieją niezależni producenci i nabywcy

 Nikt nie narzuca korzystnych dla siebie warunków wymiany
 Ceny kształtują się w wyniku gry podaży i popytu
 Zachowaniem rządzi zasada maksymalizacji zysku, maksymalizacji użytkowania
 Konkurencja oraz rachunek nakładów i efektów prowadzą do racjonalizacji działalności
gospodarczej
 Działanie rynku nigdy nie jest płynne

Hierarchia Rynek
Struktura scentralizowana Struktura zdecentralizowana
Decyzje podejmowane odgórnie Samoregulacja
Relacje władzy Działania ocenianie na podstawie
obiektywnych wyników
Brak elastyczności Elastyczność
Redukuje niepewność Niemożliwe przewidzenie problemów
Ograniczanie możliwości oddolnego działania Swobodny przepływ informacji
Jasne reguły weryfikacji działań Kontrakty i sankcje prawne

Nowoczesność – skupienie się na teraźniejszości

Postmodernizm

 Brak wielkich meta-narracji kulturowych i ideologicznych

 Koncepcje mówiące o nowym porządku społecznym
 Zerwanie jednoliniowości oraz finalności rozwojowej
 Podkreślenie roli wiedzy z różnych źródeł oraz wpływu władzy
 Dominacja warunkowości wszystkiego, wzrost wymiaru psychologicznego oraz
jednostkowego

Globalizacja – stopniowe rozszerzanie w skali globu podziału pracy, wymiany rynkowej i powiazań
między wszystkimi społecznościami ludzkimi, zwiększanie tempa przepływu techniki, dóbr, kapitału

 Kontekst gospodarczy
 Kontekst polityczny
 Społeczno -kulturowy
  Glokalizacja – myśl globalnie, działaj lokalnie

Anthony Giddens – obecna nowoczesność oznacza dramatyczne zmiany społeczne, z którymi teorie
socjologiczne nie potrafią się zmierzyć

Refleksyjność społeczna – doświadczenie społeczne jest obecnie u-refleksyjnione = to w jaki sposób

ludzie myślą o swoich działaniach, monitorują je i zmieniają ma znaczenie dla ludzi i społeczeństwa

Faza radykalizacji nowoczesności:

 Zaufanie – do abstrakcyjnych systemów wiedzy

 Ryzyko – pojawienie isę masowego poczucia ryzyka
 Nieprzejrzystość nowoczesności – jej niepewny charakter
 Globalizacja – rozszerzenie sieci relacji społecznych i gospodarczych w skali globy,
rozchodzenie się czasu i przestrzeni, łączenie intymności i bezosobowości

Ulrich Beck koncepcja społeczeństwa ryzyka – nowa forma organizacji społeczeństwa, która polega
na braku przestrzennych, czasowych i społecznych granic zagrożenia

 Ryzyko jest tworzone przez człowieka

 Jest związane ze środowiskiem naturalnym
 Jest ryzyko zdrowotne

Zasadą społecznej organizacji jest indywidualizacja jednostki plus refleksyjność

Społeczeństwo ryzyka rodzi obecnie konieczność globalnej i politycznej kontroli nad poziomami
ryzyka ekologicznego oraz wyłanianie się wspólnot łączących ludzi o podobnym położeniu wobec
możliwości ryzyka

Manuel Castells – Społeczeństwo sieci

Wiek Informacji, pojawienie się gospodarki informacyjnej, globalnej i usieciowionej

 Czynnikiem zmian jest rozwój nowoczesnych technologii telekomunikacyjnych

 Istotą społeczeństwa jest sieć relacji społecznych i swobodny dostęp do uczestniczenia w
różnych grupach i stowarzyszeniach przez jednostki rozwijaja się organizacje sieciowe, a nie
organizacje biurokratyczne
 Nowego znaczenia nabierają czas i przestrzeń
 Opiera się na rynkowych relacjach społecznych i ekonomicznych – powstanie kapitalizmu
informacyjnego
 Obecność zaawansowanych technologii
o Reprodukcja i instytucjonalizacja w społeczeństwie różnych form sieci, rozumianych
jako główne formy społecznej organizacji
o Elementy sieci to punkty węzłowe, powiązania i przepływy
 Władza w społeczeństwie sieciowym i zjawisko masowej samo-komunikacji – każdy jest
zarówno odbiorcą, jak i nadawcą informacji

Zygmunt Bauman – koncepcja płynnej nowoczesności

 Konsumpcja jako nowe społeczne powołanie – zamiast etyki pracy imperatywem stało się
indywidualne poszukiwanie wrażeń
 Wzrost potęgi mediów i zmiana natury władzy
 Kontynuacja i jednocześnie przeciwstawianie się nowoczesności
 Przekształca nie tylko instytucje, ale i tożsamość jednostki i życie codzienne
 Ja coraz mniej stabilne, poczucie fragmentaryczności i epizodyczności