Professional Documents
Culture Documents
Bazat A Telekomunikacionit PDF
Bazat A Telekomunikacionit PDF
Nentor 2009
Permbajtja
1. DEFINICIONI I TELEKOMUNIKIMIT..............................................................................7
2. ELEMENTET BAZIKE TE TELEKOMUNIKIMIT...........................................................7
3. EVOLUIMI I TELEKOMUNIKACIONIT...........................................................................7
3.1 HISTORIA E TELEKOMUNIKACIONIT...............................................................................................7
3.2 NJERZIT QE ME SE SHUMTI I KANE KONTRIBUAR ZHVILLIMIT TE .....................................8
TELEKOMUNIKACIONIT..........................................................................................................................8
4. SINJALET DHE DIGJITALIZIMI........................................................................................9
4.1 LLOJET E SINJALEVE..............................................................................................................................9
4.1.1 SINJALET ANALOGE.........................................................................................................................9
4.1.1.1 SINJALET ANALOGE PERIODIKE.....................................................................................10
4.1.2 SINJALET DIGJITALE.....................................................................................................................11
4.1.3 DALLIMET NE MES TE SINJALEVE ANALOGE DHE DIGJITALE .....................................12
5. FORMAT TRANSMETUESE...............................................................................................13
5.1 SIMPLEX (NJE-KAHOR).........................................................................................................................13
5.2 HALF-DUPLEX (GJYSME-KAHOR).....................................................................................................13
5.3 FULL-DUPLEX (DY-KAHOR)................................................................................................................13
6. PROBLEMET GJATE TRANSMETIMIT TE SINJALEVE............................................13
6.1 DOBSIMI I SINJALIT...............................................................................................................................13
6.2 DEFORMIMI PER SHKAK TE VONESAVE........................................................................................14
6.3 ZHURMA ...................................................................................................................................................14
6.3.1 ZHURMA TERMIKE.........................................................................................................................15
6.3.2 ZHURMA INTERMODULARE........................................................................................................15
6.3.3 ZHURMA INTERFERUESE (CROSSTALK).................................................................................15
6.3.4 ZHURMA IMPULSIVE .....................................................................................................................16
6.4 NJESIA PER MATJEN E HUMBJES APO PERFORCIMIT TE SINJALIT: DECIBEL ...............16
6.4.1 DBM DHE DBW..................................................................................................................................17
7. TEKNIKAT MODULUESE .................................................................................................17
7.1 TEKNIKAT ANALOGE TE MODULIMEVE........................................................................................18
7.1.1 MODULIMI AMPLITUDOR.............................................................................................................18
7.1.2 MODULIMI FREKUENCOR............................................................................................................21
7.1.2.1 PERPARESITE E MODULIMIT FREKUENCOR...............................................................22
7.1.3 MODULIMI FAZOR...........................................................................................................................22
7.1.4 MODULIMI AMPLITUDOR KUADRATIK-QAM........................................................................23
7.2 TEKNIKAT DIGJITALE TE MODULIMEVE......................................................................................24
7.2.1 MODULIMI ME ÇVENDOSJE TE FREKUENCES (FSK)...........................................................25
7.2.2 MODULIMI ME ÇVENDOSJE TE AMPLITUDES (ASK)...........................................................26
7.2.3 MODULIMI ME ÇVENDOSJE TE FAZES (PSK).........................................................................26
7.2.4 MODULIMI AMPLITUDOR KUADRATIK DIGJITAL-QAM....................................................27
7.2.5 MODULIMI MULTIPLEX FREKUENCOR ORTOGONAL (OFDM)........................................28
7.3 TEKNIKAT PULSIVE TE MODULIMIT..............................................................................................29
7.3.1 MODULIMI I PULSEVE TE KODUARA (PCM-PULSE CODE MODULATION)...................29
8. DIGJITALIZIMI I SINJALEVE..........................................................................................30
8.1 MOSTRIMI.................................................................................................................................................30
8.2 KUANTIZIMI AMPLITUDOR................................................................................................................31
8.2.1 TEOREMA A NYQUIST-IT ..............................................................................................................33
8.2.2 FORMULA E SHANNON ..................................................................................................................33
8.3 KODERET...................................................................................................................................................34
9. ANALIZAT FOURIER...........................................................................................................34
9.1 TRANSFORMIMET FOURIER (FOURIER TRANSFORMS)............................................................34
9.2 SERITE FOURIER....................................................................................................................................35
10. MULTIPLEKSIMI...............................................................................................................38
10.1 KATEGORIZIMI I MULTIPLEKSIMEVE.........................................................................................38
10.2 MULTIPLEKSIMI TEK TRANSMETIMET ANALOGE..................................................................38
10.2.1 MULTIPLEKSIMI ME NDARJE FREKUENCORE (FDM-FREQUENCY DIVISION
MULTIPLEXING)...........................................................................................................................39
10.3 MULTIPLEKSIMI TEK TRANSMETIMET DIGJITALE................................................................39
10.3.1 MULTIPLEKSIMI ME NDARJE KOHORE (TIME DIVISION MULTIPLEXING)..............40
10.3.1.1 MULTIPLEKSIMI I SINKRONIZUAR (SYNCHRONOUS TDM)..................................40
10.3.1.2 MULTIPLEKSIMI I PA-SINKRONIZUAR (ASYNCHRONOUS TDM)........................41
10.4 MULTIPLEKSIMI TEK TRANSMETIMET ME FIJE OPTIKE......................................................42
10.5 SONET/SDH SIGNAL HIERARCHY...................................................................................................42
11. KLASIFIKIMI I MEDIUMEVE TRANSMETUESE.......................................................43
11.1 MEDIUMET TRANSMETUESE TE TRASUARA (GUIDED TRANSMISSION MEDIUMS)......44
11.1.1 QIFTET E GERSHETUARA (TWISTED PAIR)..........................................................................44
11.1.2 KABLLI KOAKSIAL........................................................................................................................45
11.1.3 KABLLOT OPTIKE .........................................................................................................................46
11.1.3.1 PJESET KRYESORE TE FIJEVE OPTIKE........................................................................46
11.1.3.2 FIJET OPTIKE ME SINGLE-MODE ..................................................................................47
11.1.3.3 FIJET OPTIKE ME MULTI-MODE ...................................................................................47
11.1.4 KRAHASIMI NE MES KABLLIT OPTIK THE DY MEDIUME TE MESIPERME...............48
11.2 MEDIUMET TRANSMETUESE TE PA TRASUARA (UNGUIDED TRANSMISSION
MEDIUMS) .............................................................................................................................................49
11.2.1 RADIO TRANSMETIMI (WIRELESS TRANSMISSION)..........................................................49
11.2.2 RADIO FREKUENCAT....................................................................................................................49
11.2.3 FREKUENCAT MIKROVALORE.................................................................................................50
11.2.3.1 FREKUENCAT MIKROVALORE TOKSORE (TERRESTRIAL MICROWAVE)......51
11.2.3.2 FREKUENCAT MIKROVALORE SATELITORE (SATELLITE MICROWAVE)......51
11.2.4 INFRARED .......................................................................................................................................53
11.2.5 ANTENAT..........................................................................................................................................53
11.2.5.1 PERFORCIMI I SINJALIT ME ANTENNA DIREKCIONALE (ANTENNA GAIN)....54
12. RRJETAT KOMPJUTERISTIKE......................................................................................55
13. LLOJET E RRJETAVE.......................................................................................................55
13.1 LAN............................................................................................................................................................55
13.1.1 LLOJET E RRJETAVE LOKALE- (LAN)....................................................................................56
13.2 RRJETAT METROPOLE (MAN-METROPOLITAN AREAS NETWORKS)................................56
13.3 RRJETAT E GJERA (WAN-WIDE AREA NETWORKS).................................................................57
13.4 RRJETA LOKALE WIRELESS (WLAN-WI-FI)................................................................................57
13.4.1 SI OPERON WLAN?.........................................................................................................................58
13.4.2 STANDARDET E WLAN.................................................................................................................58
14. KOMPONENTET E RRJETAVE.......................................................................................59
14.1 NYJET (HUBS).........................................................................................................................................59
14.2 PERFORCUESIT (REPEATERS)..........................................................................................................61
14.3 PAJISJET KOMUTUESE (SWITCHES)..............................................................................................61
14.4 RUTERET (ROUTERS)..........................................................................................................................63
15. TOPOLOGJITE E RRJETAVE (NETWORK TOPOLOGIES)......................................64
15.1 TOPOLOGJIA NE FORME TE YLLIT (STAR).................................................................................64
15.2 TOPOLOGJIA RRJETE (MESH TOPOLOGY)..................................................................................65
15.3 TOPOLOGJIA NE FORME TE UNAZES (RING TOPOLOGY)......................................................65
15.4 TOPOLOGJIA E SEGMENTEVE LINEAR (BUS TOPOLOGY).....................................................66
15.5 TOPOLOGJIA NE FORME TE DEGZUAR (TREE TOPOLOGY)..................................................67
16. RRJETAT ATM-ASYNCHRONOUS TRANSFER MODE (ATM NETWORKS)........68
16.1 SISTEMI I REFERENCES PER RRJETAT ATM..............................................................................69
16.2 RRAFSHI I KONTROLLES (CONTROL PLANE).............................................................................69
16.3 RRAFSHI I MANAGJIMIT (MANAGEMENT PLANE)...................................................................69
16.4 RRAFSHI I SHFRYTZUESIT (USER PLANE)...................................................................................70
16.5 PHYSICAL LAYER.................................................................................................................................70
16.6 ATM LAYERS..........................................................................................................................................70
16.6.1 STRUKTURA E PAKETIT TE ATM-S..........................................................................................71
16.6.2 CONNECTION IDENTIFIERS: VPI AND VCI............................................................................72
16.6.3 INDIKATORI PER LLOJIN E INFORMATES (PTI-PAYLOAD TYPE INDICATOR).........72
16.6.4 PRIORITETI I HUMBJES SE PAKETEVE (CELL LOSS PRIORITY)...................................72
16.7 SHTRESA ADAPTUESE E ATM-S.......................................................................................................72
16.7.1 AAL1....................................................................................................................................................73
16.7.2 AAL2 ...................................................................................................................................................73
16.7.3 AAL3/4 ...............................................................................................................................................73
16.7.4 AAL5 ...................................................................................................................................................73
16.8 KONTROLLI I NGARKESAVE (CONGESTION CONTROL)........................................74
16.8.1 KONTROLLI GJATE LEJIMIT TE KRIJIMIT TE LIDHJES (CALL ADMISSION
CONTROL – CAC)..........................................................................................................................74
16.8.2 KONTROLLI I TRAFFIKUT (TRAFFIC POLICING) - UPC – USAGE PARAMETER
CONTROL........................................................................................................................................74
16.8.3 KONTROLLI SHTESE PER TRAFIK (ADDITIONAL TRAFFIC CONTROL)......................74
16.9 LLOJET E SHERBIMEVE NE ATM ...................................................................................................74
16.9.1 PARAMETRAT KRYESOR TE QOS ............................................................................................75
16.10 ATM SI TEKNOLOGJI NE SHTRESEN E DYTE............................................................................75
16.10.1 IP PERMES ATM, OSE MBI SHTRESEN ATM .......................................................................75
17. LLOJET E RRJETAVE NGA ASPEKTI I KONEKTIMIT ...........................................76
17.1.1 KOMUTIMI I QARQEVE (CIRCUIT SWITCHING)..................................................................76
17.1.2 KOMUTIMI I PAKETEVE (PACKET SWITCHING).................................................................77
18. RRJETAT IP..........................................................................................................................78
18.1 SISTEMI I HAPUR I REFERENCES ...................................................................................................79
18.2 SHTRESA FIZIKE...................................................................................................................................79
18.3 SHTRESA E TE DHENAVE (DATA LINK LAYER)..........................................................................80
18.3.1 SHTRESA E RRJETAVE.................................................................................................................80
18.3.2 SHTRESA TRANSPORTUESE.......................................................................................................80
18.3.3 SHTRESA E SESIONEVE................................................................................................................81
18.3.4 SHTRESA PREZENTUESE.............................................................................................................81
18.3.5 SHTRESA APLIKUESE...................................................................................................................81
18.4 MAC- MEDIUM ACCESS CONTROL.................................................................................................82
18.4.1 CAKTIMI I KANALEVE TRANSMETUESE NE LAN DHE WAN NE MENYRE STATIKE
............................................................................................................................................................82
18.4.2 PROTOKOLET PER QASJE SHUME KANALSHE (MULTIPLE ACESS PROTOCOLS) ..83
18.4.2.1 ALOHA.....................................................................................................................................83
18.4.3 CSMA..................................................................................................................................................84
18.4.3.1 CSMA JO-PERZISTENT.......................................................................................................84
18.4.3.2 CSMA PERZISTENT..............................................................................................................85
18.5 CSMA/CD..................................................................................................................................................85
18.5.1 MACA-MULTIPLE ACCESS WITH COLLISION AVOIDANCE AND MACAW.................85
18.6 SISTEMI I REFERENCES PER TCP/IP .............................................................................................86
18.6.1 SHTRESA FIZIKE E TCP/IP...........................................................................................................87
18.6.2 SHTRESA 2, INTERNETI (IP)........................................................................................................87
18.6.3 SHTRESA 3, TRANPORTUESE.....................................................................................................87
18.6.4 SHTRESA 4, APLIKUESE...............................................................................................................87
18.7 KOMPONENTET E INTERNET-IT.....................................................................................................87
18.8 ADRESIMI NE INTERNET....................................................................................................................87
FORMATI DHE KLASET E ADRESAVE...................................................................................................88
18.9.1 BREZI I IP ADRESAVE SIPAS KLASAVE..................................................................................89
18.10 RRITJA E NUMRIT TE ADRESAVE.................................................................................................89
18.10.1 SUBNETTING..................................................................................................................................89
18.10.2 INTERPRETIMI I ADRESAVE TE RRJETAVE – NAT...........................................................90
19. ARKITEKTURA E INTERNET-IT DHE PROTOKOLET.............................................91
19.1 PROTOKOLET NE SHTRESEN TRANSPORTUESE.......................................................................92
19.1.1 PROTOKOLI KONTROLLUES NE SHTRESEN E TRANSPORTIT - TCP............................92
19.1.1.1 FORMATI I TCP PAKETEVE.............................................................................................92
19.1.1.2 KRIJIMI I LIDHJES NE TCP...............................................................................................93
19.1.1.3 MBYLLJA E LIDHJES NE TCP...........................................................................................94
19.1.2 PROTOKOLI UDP...........................................................................................................................95
19.1.2.1 FORMATI I UDP DATAGRAMIT ......................................................................................95
19.2 PROTOKOLI PER KONTROLLIMIN E POROSIVE NE INTERNET (ICMP)-INTERNET
CONTROL MESSAGE PROTOCOL...................................................................................................96
20. VERZIONI IPV4...................................................................................................................96
20.1 FORMATI I PAKETIT (DATAGRAM) I IPV4....................................................................................96
21. RRUGETIMI NE INTERNET (INTERNET ROUTING)................................................97
21.1 TABELA E SHTIGJEVE NE INTERNET (IP RT)..............................................................................98
21.1.1 SHEMBULLI I NJE RT....................................................................................................................98
21.2 RIP PROTOKOLI – ROUTING INFORMATION PROTOCOL......................................................99
21.2.1 ARKITEKTURA E RIP....................................................................................................................99
21.2.2 FORMATI I RIP MESAZHIT..........................................................................................................99
21.3 RRUGETIMI ME RRUGE ME TE SHKURT (OSPF-OPEN SHORTEST PATH FIRST)..........100
21.3.1 ARKITEKTURA E OSPF...............................................................................................................101
21.3.2 FORMATI I OSPF HEADER.........................................................................................................101
21.4 SISTEMI I EMRAVE TE DOMENEVE – DNS..................................................................................102
21.4.1 KOMPONENTET E DNS...............................................................................................................103
21.4.2 FORMATI I DNS MESAZHIT.......................................................................................................103
22. QUALITETI I SHERBIMEVE NE INTERNET (QOS).................................................104
22.1 PROPOZIMET DHE DILEMAT PER ZGJIDHJEN E QOS ..........................................................104
22.2 ARKITEKTURA E KUALITETIT TE SHERBIMEVE (QOS)........................................................105
22.2.1 RSVP..................................................................................................................................................105
22.3 RRJETAT VIRTUALE PRIVATE (VPN- VIRTUAL PRIVATE NETWORK).............................106
23. APLIKACIONET NE INTERNET...................................................................................107
23.1 TELNET..................................................................................................................................................107
23.2 FTP...........................................................................................................................................................107
23.3 TFTP-TRIVIAL FILE TRANSFER PROTOCOL.............................................................................109
23.4 SMTP.......................................................................................................................................................109
23.4.1 SMTP: ARKITEKTURA................................................................................................................110
23.4.2 SMTP: PROCEDURA E OPERIMIT............................................................................................110
23.4.2.1 FUNKSIONET E AGJENTIT TE SHFRYTZUESIT (USER AGENT)..........................111
23.4.2.2 FUNKSIONET E KLIENTIT SMTP (SMTP CLIENT)....................................................111
23.4.2.3 FUNKSIONET E SMTP SERVERIT ................................................................................111
23.4.2.4 FORMATI I ADRESAVE PER SMTP................................................................................111
23.4.2.5 AVANCIMI I SMTP ME VETI TE REJA: MIME ...........................................................111
23.5 HTTP........................................................................................................................................................112
23.5.1 ARKITEKTURA E HTTP .............................................................................................................112
23.6 MANAGJIMI I RRJETAVE-NETWORK MANAGEMENT...........................................................113
23.6.1 SNMP - SIMPLE NETWORK MANAGEMENT SYSTEM.......................................................113
23.6.2 PSE SNMP?.....................................................................................................................................113
23.6.3 STRUKTURA DHE MODELI I SNMP.........................................................................................113
23.6.4 KOMPONENTET E SNMP -S.......................................................................................................114
23.6.5 MODELI I SNMP-S.........................................................................................................................114
23.6.6 VERSIONET E SNMP DHE OPERACIONET E PROTOKOLEVE.......................................115
23.6.6.1 OPERACIONET E SNMPV1...............................................................................................115
23.6.6.2 OPERACIONET E SNMPV2...............................................................................................115
23.7 ARP-ADDRESS RESOLUTION PROTOCOL...................................................................................116
23.7.1 SI OPERON ARP?...........................................................................................................................116
24. IPV6-VERZIONI I 6 IP......................................................................................................117
24.1 NDERRIMET KRYESORE TE ADOPTUARA PER IPV6..............................................................117
24.2 FORMATI I IPV6 HEADER................................................................................................................118
24.3 STRUKTURA A IPV6 HEADER..........................................................................................................118
24.4 EXTENSIONET SHTESE TE IPV6.....................................................................................................119
24.5 PRESENTIMI I IPV6 ADRESAVE......................................................................................................120
24.6 RRITJA E SIGURISE NE IPV6...........................................................................................................120
24.7 MIGRIMI PREJ IPV4 NE IPV6...........................................................................................................121
25. TELEFONIA PERMES INTERNETIT- VOICE OVER IP...........................................121
25.1 PSE TELEFONIA PERMES INTERNETIT: PREJ NGA KY MOTIVIM.....................................121
25.2 GJENDJA EKZISTUESE E RRJETAVE TE TE DHENAVE DHE TELEFONIKE.....................121
25.3 ARKITEKTURA E PROTOKOLEVE TE TELEFONISE PERMES INTERNETIT ...................122
25.4 PROTOKOLET PER INTERWORKING NE MES IP/PSTN..........................................................122
25.5 STANDARDET PER KOMPRESIMIN E ZERIT..............................................................................122
26. QOS NE ARKITEKTUREN E INTERNET TELEFONISE..........................................124
26.1 FORMAT E QOS NE INTERNET TELEFONINE............................................................................124
27. PROTOKOLET SINJALIZUESE....................................................................................125
27.1 H.323........................................................................................................................................................125
27.1.1 ARKITEKTURA E H.323...............................................................................................................125
27.1.2 PROTOKOLET E KERKUARA NGA H.323...............................................................................126
27.2 SIP – SESSION INITIATION PROTOCOL.......................................................................................127
27.2.1 PSE SIP ESHTE I RENDESISHEM?............................................................................................127
27.2.2 ARKITEKTURA E SIP: KOMPONENTET.................................................................................128
27.2.3 METODAT E SIP (SIP METHODS).............................................................................................129
27.2.4 SIP HEADER – PJESA KRYESORE............................................................................................132
27.2.5 MESAZHET E PERGJIGJEVE TE SIP (SIP RESPONSE MESSAGES)................................133
27.2.5.1 PERGJIGJE QE TREGON PROGRESS GJATE THIRRJES........................................133
27.2.5.2 PERGJIGJE FINALE, QE PERFUNDON SIP TRANSAKSIONIN...............................134
27.2.6 SI OPERON SIP?.............................................................................................................................135
27.2.6.1 OPERIMI I SIP PERMES SERVERIT PROXY................................................................135
27.2.6.2 OPERIMI I SIP PERMES SERVERIT ME TRANSFERIM/RIDIREKSION ..............136
27.3 SIP DHE PROTOKOLET TJERA TE AFERTA...............................................................................136
27.3.1 RSVP – RESOURCE RESERVATION PROTOCOL.................................................................136
27.3.2 RTP-REAL-TIME TRANSPORT PROTOCOL..........................................................................136
27.3.3 RTCP - REAL-TIME CONTROL TRANSPORT PROTOCOL................................................137
27.3.4 RTSP - REAL-TIME TRANSPORT STREAMING PROTOCOL............................................137
27.3.5 SAP - SESSION ANNOUNCEMENT PROTOCOL....................................................................137
27.3.6 SDP - SESSION DESCRIPTION PROTOCOL............................................................................137
27.4 SIP OSE H.323 .......................................................................................................................................138
27.4.1 DALLIMET KRYESORE NE MES SIP DHE H.323...................................................................138
1. Definicioni i Telekomunikimit
Eshte nje system qe mundeson transmetimin e sinjaleve ne distanca per qellime
komunikuese.
o Rrjetat
Eshte nje grumbullim i pajisjeve transmetuese dhe marrese te
lidhura fizikisht per te percjellur informatat permes sinjaleve
Sinjalet mund te jene:
• Analoge
• Digjitale
3. Evoluimi i Telekomunikacionit
• Format e vjetra jane flamuj, dritat e semaforave, kodet Morse etj dhe
• Format e reja, telefoni, televisioni, radio, kompjutera etj.
telekomunikacionit
• Graham Bell
o Zbulimi i telefonit
• Morse
o Telegrafin
• Marconi
o Radiotelegrafia
Marconi nuk zbuloi asgje, pasi qe idete per kete system
ekzistonin edhe me pare, por vetem i mblodhi detalet dhe faktet
dhe e permisoi tere sistemin te bazuar ne kodin Morse
• John Logie Baird
o Zbuluesi i pare i televizionit 1925 ne Londer
• James Clerk Maxwell
o I pari qe zhvilloi teorine elektromagnetike me 1864
o Ai konkludoi i pari se elektriciteti, magnetizmi dhe drita jane
manifestime te disa fenomenevet te cilat njihen se ‘Fushe
elektromagnetike’.
o Maxwell konkludoi se fusha elektrike dhe magnetike kalojne neper
hapsire ne forme te valeve dhe me shpejtesi konstante te drites
• Heinrich Hertz
Nje sinjal kontinual mund te jete te folurit e njeriut qe nderron me kohen per shkak te
nderrimit te vazhdueshem te presionit te ajrit. Brezi frekuencor i pranueshem per
veshin e njeriut ne te cilin brez mund te ndegjoj eshte ne mes 20 Hz to 20 kHz.
Nje sinjal analog periodik ka formen e nje sinusoide valore perderisa ai digjital ka
formen katrore valore.
Nje sinjal sinusoidal ka kater parametra kryesor: amplituda (A), frekuenca (F), gjatsia
valore (λ) dhe faza (P).
Amplituda eshte madhsia e sinjalit qe nderron me kohen dhe matet ne volt. Pra, eshte
lartesia e sinjalit ne drejtimin vertikal ne nje kohe te caktuar.
Frequenca paraqet numrin e cikleve per sekond (ose qe njihet si Hertz) gjate nje kohe
te caktuar. Koha gjate se ciles mund te kryhet nje cikel i sinjalit valor quhet periode
dhe zakonisht shenohet me T. T=1/f.
1 Hz eshte nje frekuence shume e ulet. Per te kuptuar nje sinjal te te folurit, kerkohet
frekuenca prej 300 Hz deri 3300 Hz, apo nganjeher perafrohet si 4kHz. Pra, 0.3 kHz-
4 kHz.
Gjatsia Valore e nje sinjali eshte distance ne mes te dy pozitave me te larta te nje
sinjali valor.
λ = v/f;
λ – gjatsia valore
v- shpejtesia fazore e vales
f- frekuenca e sinjalit valor
Faza eshte pozita relative e sinjalit ne nje kohe te caktuar gjate nje periode. Nese s(t)
eshte nje sinjal periodik, ateher faza e ketij sinjali eshte vetem nje pjese (t/T) e kesaj
periode T.
s(t)=Asin(2πft+Ф)
Kjo arrihet duke perdore perforcues (repeaters) per te rritur distancen e transmetimit
per dallim prej atyre analog qe perdorin perforcues tjere (amplifiers) kur dihet se
perforcuesit (amplifiers) bashk me sinjalin, perforcojne dhe grumbullojne zhurme.
Dallimet tjera:
5. Format Transmetuese
5.1 Simplex (nje-kahor)
Transmetim njekahor, pra transmeto apo prano, p.sh. TV dhe radio
Fortesia e sinjalit pavarsisht nga mediumet neper te cilat kalon bjen me distance, pra
sa me e madhe qe te jete distanca neper te cilen kalon sinjali aq me i dobet do te jete
sinjali.
Per mediumet fizike, siq jane fijet optike dhe fijet e bakrit, dobsimi i sinjalit eshte ne
funksion te distances dhe rritet ne menyre eksponenciale, kurse ne mediumet jo fizike,
si bie fjala, ajr, uje, dobsimi i sinjalit eshte me kompleks per shkak te faktoreve te
ndryshem atmosferik.
Dobsimi i sinjalit matet me dB.
Nese fuqia e sinjalit ne fillim te transmetimit, pra nga pika transmetuese, eshte Pst dhe
nese Psr eshte fuqia e sinjalit ne piken marrese, ateher Pst>Psr dhe dobsimi i fuqise se
sinjalit qe eshte ne dB mund te llogaritet me formulen si me poshte.
Ap = 10 log10(Pst/Psr) dB
Nxitimi eshte me i madh afer frekuences qendrore dhe me i vogel kah skajet e brezit.
Si rezultat i kesaj, disa komponente frekuencore arrijne me heret se te tjerat, duke
shkaktuar keshtu çvendosje fazore ne mes te frekuencave te ndryshme.
6.3 Zhurma
Zhurma eshte nje problem i madh ne sistemet komunikuese dhe investohet shume qe
te zvoglohet efekti i zhurmes.
Shkaktohet nga levizja e elektroneve dhe eshte prezent kudo. Cdo system qe operon
ne temperaturat me zeron absolute manifeston efekte te zhurmes.
Quhet e bardhe pasi qe dendsia spektrale eshte konstante ne tere spektrin frekuencor.
Zhurma termike eshte ne funksion te drejt per drejte me frekuencen dhe temperaturen.
N0=kTB(W/Hz)
(Kelvin eshte njesia per temperature absolute termodinamike, zero Kelvin eshte zero
absolute qe do thot se eshte temeperatura me e ftohet qe ekziston dhe qe nuk kurrfar
aktiviteti termik per te vene ne levizje elektronet, 0K=-273.150 C ose -459.67 0 F.)
Kjo zhurme mund te shkaktohet edhe nga antenat microvalore qe pranojne sinjale te
pa deshiruara.
Efektet e kesaj zhurme mund edhe te mos verehen tek sinjalet analoge per shkak te
kohezgjatjes se shkurte, por mund te jene shume demtuese tek ato digjitale.
Kjo zhurme mund te shkaktoje humbjen e 10 000 bitave gjate nje transmetimi me
shpejtesi prej 1Mbps.
Decibel paraqet hersin e dy vlerave elektrike si wat, volt dhe amper qe mundeson
krahasimin e dy vlerave ne hyrje dhe dalje te nje paisje.
Nese niveli i fituar ne dalje eshte me i madh se ai ne hyrje thuhet se kemi fituar
perforcim te sinjalit dhe e kunderta, nese niveli i fituar ne dalje eshte me i dobet se ai
ne hyrje sinjali ka pesuar humbje/dobsim.
Formula per decibel mund te shprehet edhe ne funksion te tensionit, apo energjise si
ne vijim.
Kur fuqia dalese, apo ne dalje te nje paisje eshte dy here me e madhe se ajo ne hyrje,
thuhet se kemi perforcim te sinjalit prej 3 dB.
Kur fuqia dalese, apo ne dalje te nje paisje eshte kater here me e madhe se ajo ne
hyrje, thuhet se kemi perforcim te sinjalit prej 6 dB.
Kur fuqia dalese, apo ne dalje te nje paisje eshte tete here me e madhe se ajo ne hyrje,
thuhet se kemi perforcim te sinjalit prej 9 dB.
6.4.1 dBm dhe dBW
Njejte si decibel-i me larte, dBm paraqet poashtu nje vlere decibel qe eshte e lidhur
me vleren e 1mW.
Edhe dBW, paraqet nje vlere decibel, por qe tani eshte i lidhur me vleren e 1Wat
7. Teknikat Moduluese
Modulimi eshte proces i ndryshimit/pershtatjes te nje forme valore te nje sinjali ne nje
forme tjeter valore te nje sinjali tjeter per t’u transmetuar me lehte. Pra, kemi te bejme
me pershtatjen e formes valore te sinjalit hyres, pra sinjalit te informates (data signal)
ne sinjalin bartes (carrier signal) me frekuence fc per t’u transmetuar me lehte.
Frekuenca apo amplituda e sinjalit bartes modulohet nga modulatori frekuencor apo
amplitudor per te bartur sinjalin analog apo digjital te cilet permbajne informata.
Nga figura me larte, nje audio sinjal, i sipermi mund te bartet nga vala AM apo FM.
Procesi i kundert i modulimit eshte demodulimi, qe behet ne anen marrese dhe qe ben
ndarjen e sinjalit bartes prej atij te informatave dhe vetem informata percillet ne dalje.
• Modulimet analoge
• Modulimet digjitale
• Modulimet Pulsive
7.1 Teknikat Analoge te Modulimeve
Sinjali bartes ne kete rast modulohet per te bartur sinjalin analog apo digjital te
informatave. Ne kete rast frekuenca e sinjalit bartes mbetet e pandryshuar dhe vetem
amplituda nderron sipas amplitudes se sinjalit te informates.
s(t)=[1+mcosωit]cosωct,
ku ωc = 2πfc eshte sinjali bartes dhe cosωi=2πfi eshte sinjali hyres qe permban informata
per t’u transmetuar.
Numri 1 ne ekuacion eshte nje vlere konstante qe sherben per te penguar humbjen e
informatave. Pavarsisht se çfare vlere mund te kete m, sinjali i moduluar prap te jete i
ndryshem prej zeros.
Siq shihet nga formula dhe diagramet, nese m<1, mbeshtjellsi i sinjalit te moduluar
eshte shume afer formes origjinale te sinjalit.
Nese m>1, ateher mbeshtjellsi i sinjalit te moduluar nderron shume duke kaluar
boshtin kohor te koordinates dhe si i tille mund te shkaktoje humbjen e informates
origjinale. Prandaj, rekomandohet qe vlera e m most e jete me e madhe se 1.
Duhet cekur se funksioni s(t) ka elemente qe jo cdo here jane te nevojshme, per shkak
se permban tere spekrin e sijnalit te informates [1+ mcosωit].
Α− eshte amplituda
β− eshte indeksi modulues, ωc = 2πfc eshte sinjali bartes dhe sinωi=2πfi sinjali hyres apo
i informates.
Ne aplikacionet analoge, frekuenca momentale e sinjalit bartes eshte drejte per drejte
ne proporcion me vleren momentale te sinjalit hyres te informates.
Edhe nje perparesi tjeter eshte se sinjali i moduluar frekuencor eshte me rezistent ndaj
zhurmes dhe interferencave. Kjo edhe eshte arsyeja pse FM perdoret per transmetime
difuzive (broadcast).
Arsyeja e ketij mos-aplikimi te gjere duket me qene tek nevoja per te pasur pajisje te
avancuare ne anen marrese.
Keto dy sinjale bartese jane te cvendosura ne faze per nga 90o (shih figuren 20). Fjala
kuadratik, do te thot ndarje katrore e sektoreve dhe per kete quhet kuadratik.
Sinjali i fituar ne dalje eshte kombinim i sinjalit te moduluar fazor dhe atij amplitudor.
S(t)= I(t)cosωct+Q(t)sinωct,
{ Acos(2πf2t) ne rastin 0
Ku f1 dhe f2 jane frekuenca te cvendosura nga frekuenca bartese fc te cilat jane te
barabarta, pra te dy keto cvendosje jane nga 100 Hz por ne anet e kunderta te
frekuences fc.
Amplituda e sinjalit bartes nderron ne harmoni me serine e bitave (bit stream), por pa
ndryshuar frekuencen dhe fazen.
{ 0 ne rastin 0
ASK zakonisht perdoret tek transmetimet permes fijeve optike, ku nje element i
sinjalit paraqitet si puls i drites kurse tjetri pa drite fare.
Keto dy sinjale, pra sinjali bartes (shih fguren 27) dhe ai digitae jane te cvendosura ne
faze per nga 90o .
Sinjali i fituar ne dalje eshte kombinim i sinjalit te fituar nga PSK dhe ASK.
Disa nga problemet e modulimit QAM jane se ky modulim eshte shume i ndieshem
ndaj zhurmave per shkak te pozitave te aferta ne sinjaleve.
Ka disa forma te QAM, varesisht nga numri i bitave per simbole, qe mund te jene
4QAM (2 bita per symbol), 8QAM(3 bita per symbol), 16QAM(4 bita per symbol),
32QAM(5 bita per symbol) etj.
Formula per caktimin numrin e bitave per symbol eshte = log 2 (M), ku M eshte numri
qe e definon madhsine e QAM, pra 4QAM (M=4), 8QAM (M=8) etj.
Kjo ndarje e ketyre nen-sinjaleve bartese mundeson kete lloj ortogonaliteti per te
pamundesuar demodulatoreve qe te shohin frekuencat tjera fqinje dhe ne kete menyre
te shkaktohen interferenca.
Figura 29. Krahasimi ne mes te FDM dhe OFDM nga aspekti i shfrytzimit frekuencor.
Cdo nen-kanal bartes modulohet sipas modulimeve te njohura, si PSK, ose QAM.
PCM eshte verzioni digjital i nje sinjali analog ku amplituda e sinjalit mostrohet ne
intervale konstante dhe mandej kuantizohet ne nje seri simbolesh.
8. Digjitalizimi i sinjaleve
Ne pergjithesi ne jeten e perditshme, sinjalet jane analoge, si bie fjala zeri, drita etj.
Per te derguar prej nje pike ne nje tjeter, duke perdore pajisje digjitale, keto sinjale
kerkojne te jene ne formatin e kerkuar nga keto pajisje. Pra, keto sinjale duhet te
konvertohen ne sinjale digjitale qe te mund te dergohen permes ketyre pajisjeve.
Boshti vertikal paraqet amplituden e sinjalit dhe shprehet ne volt, kurse ai horizontal
paraqet kohen. Pra, nje sinjal analog qe nderron amplituden me kohen.
8.1 Mostrimi
Mostrimi eshte nje process i rindertimit te nje sinjali/funksioni prej vlerave te ketij sinjali te
marrura ne pika te caktuara. Pra, mostrat mirren nga sinjali analog ne pika te caktuara dhe
kohe te caktuar si ne figuren me poshte.
Caktimi i numrit adekuat se sa shpesh duhet marre mostrat eshte shume me rendesi
dhe quhet shpejtesia e mostrimit apo frekuence e mostrimit, pra sa here mbrenda nje
intervali te caktuar mirren mostrat (sampling rate).
Shpejtesia e mostrimit eshte faktor me rendesi dhe faktor qe definon se sa i mire ose i
keq eshte nje sinjal digjital. Nese frekuenca apo shpejtesia e mostrimit eshte 8000 Hz,
kjo do te thot se ne i marrim 8000 mostra ne nje sekond. Ne kete rast distanca ne mes
te pikave te mostrimit, eshte 1/8000 e sekondes apo 125μs.
Per te gjetur shpejtesine adekuate te mostrimit, pra nje shifer te balancuar jo shume te
larte dhe jo shume te ulte, ekziston teorema e Nyquist-it. Kjo teoreme pohon se
shpejtesia e mostrimit ne rastin e konvertimit te sinjalit analog ne ate digjital duhet te
jete sepaku sa dy here vlera e frekuences maksimale per te cilen behet mostrimit.
Veshi i njeriut mund te ndegjoj zerat deri ne 20kHz, dhe shpejtesia e mostrimit do te
duhej te ishte 40kHz per te fituar kualitet shume te mire. Mandej, ne rastin e CDs,
shpejtesia e mostrimit eshte 44.1 kHz. Kjo eshte e caktuar ne menyre arbitrare nga
Sony dhe Philips
Edhe pse veshi i njeriut mund te ndegjoj prej 300 Hz deri ne 20kHz, nje brez i
mjaftueshem konsiderohet te jete ne mes te 300Hz deri ne 4Hz, qe do te thot se
shpejtesia e mostrimit do te jete 2*4kHz qe eshte 8000 mostra.
Nese numri n, i ndarjes se boshtit vertikal eshte shume i vogel, disa pika te mostrimit
do te ndodhen shume afer njera tjetres dhe si te tilla do te prezentoheshin ne menyre te
njejte digjitale, gje qe do te ishte gabim.
Nese lartesia e boshtit vertikal konvertohet ne numer digjital, ateher sinjali eshte i
moduluar me modulimin PCM.
Kur te behet kodimi, zgjedhet numri i ulet ne mes te dy vlerave vertikale, siq shihet
me poshte.
Nje menyre per te zgjedhe kete problem, behet duke e marre nje vlere te deshiruar te
zhurmes per aplikacionin perkates dhe duke e zbatuar formulen e meposhtme e gjejme
numrin e kerkuar te ndarjeve vertikale ‘n’.
Per nje konvertor 8-bitesh, ku n = 8, niveli i zhurmes eshte 49.9 dB, qe eshte i
pranueshem per sistemin telefonik, kurse nese n=16 bit ateher niveli i zhurmes eshte
98 dB, qe eshte pothuaj sinjal pa zhurme dhe perdoret per CD.
Duke i ditur keto dy parametra, pra shpejtesine e mostrimit dhe vleren e ndarjes
vertikale, mund te llogarisim hapsiren/memorjen e kerkuar per çdo aplikacion.
CD perdore 44100 Hz per shpejtesi te mostrimit dhe 16 bit vlera e ndarjes vertikale,
dhe pasi qe i ka dy anet, majtas dhe djathtas, fitohet vlera (44100*16*2) = 1.41 Mbps
dhe hapsira/memorja e kerkuar eshte 176400 byte per sekond ose 10 MB per minut.
Kjo do te thot se CD mund te ruaje rreth 74 minuta kenge dhe kerkon 740MB.
8.2.1 Teorema a Nyquist-it
Teorema e Nyquist-it ka gjete perdorim te gjere ne shume aspekte te komunikacionit.
Mbi kete supozim punon edhe formula e Nyquist-it, e cila duket si me poshte dhe
perdoret per te gjetur frekuencen maksimale te mostrimit.
C[sampling rate]=2Blog2M[bps],
Ku M eshte numri i ndarjeve vertikale. Ne rastin e zerit siq dihet ky numer eshte 8 dhe
brezi eshte 3100 Hz, ateher frekuenca e mostrimit eshte C=18600 bps.
S/N=10log10
C=Blog2(1+S/N)[bps],
C- kapaciteti i kanalit
B- brezi ne Hz
Duhet cekur se kjo formule e merr parasysh vetem zhurmen termike, por nuk merr
parasysh vonesat, zhurmen impulsive etj.
8.3 Koderet
Jane pajisje qe mundesojne konvertimin prej analog ne digjital dhe anasjelltas duke i
perdore dy metodat e mesiperme, mostrimin dhe kuantizimin. Termi Koder nenkupton
te dy pjeset e kesaj pajisje, pra pjesa per kodimin e sinjalit nga analog ne digjital, pas
mostrimit dhe kuantizimit dhe pjesen tjeter, te dekodimit, pra konvertimin prej digjital
ne analog ne anen marrese te sinjalit.
Tabela me poshte jape disa lloje te kodereve ku nder me i popullarizuari eshte G.711.
Brezi/kapacitet
Metoda e Bitat per Frekuenca e
i
Emri kodimit moster mostrimit(kHz)
(kbps)
G.711 A-law PCM 8 8 64
G.721 ADPCM 4 8 32
G.722 SB-ADPCM 14 16 64,56,48
G.728 LD-CELP 14 16 16
9. Analizat Fourier
Çka jane analizat Fourier? Pse kerkohen keto analiza.
Eshte nje metode qe permes formulave matematikore zberthen sinjalet ne disa sinjale
me bazike, si bie fjala, sinjale sinusoidale. Pra, mund te paraqes sinjalet komplekse, si
radio sinjalet, valet e drites, apo sinjalet sizmike si shume apo kombinim i sinjaleve
valore sinuisoidale.
Keto analiza Fourier mund te kene forma te ndryshme, varesisht nga funksionet ose
nga te dhenat te analizuara, por ne kete rast do te ndalem vetem ne dy grupe:
Quhen keshtu per shkak se kemi te bejme me transformimin prej nje domeni ne nje
domen tjeter. Ne menyre specifike, transformimi Fourier eshte nje operacion per te
konvertuar sinjalin prej domenit kohor ne ate frekuencor, kurse transformimi invers
Fourier ben te kunderten, konverton prej atij frekuencor ne ate kohor.
Spektri i nje sinjali jo-periodik eshte nje seri e frekuencave. Ky spekter definohet me
transformimet Fourier si me poshte.
Let te jete x(t) nje sinjal dhe X(f) spektri i ketij sinjali, ateher transformimi Fourier
duket si ne vijim.
x(t)= =
X(f)= =
ku j=
duke e pasur parasysh se Serite Fourier jane rast specifik i Transformimeve Fourier,
ateher ne mund te llogarisim vetem koeficientet e Serive Fourier dhe i kombinojme
me spektrin e sinjalit ne te njetin bosht frekuencor.
Nje shembull eshte si me poshte, ku forma valore eshte e krijuar nga dy vale
sinusoidale, sin(ωt) and sin(2ωt).
Ku ω=360°•f,
t eshte koha dhe f eshte frekuenca. Per kohen t = 1 sekond, frekuenca e vales se pare
eshte 2 Hz, kurse per valen e dyte eshte 4 Hz.
Figura 36. Sinjal periodik me frekuenca te ndryshme
Frekuenca fundamentale perdoret me qellim qe çdo vale e shtuar me pas duhet te jete
shumfish i kesaj vale, si bie fjala 2ω, 3ω, 4ω …nω.
Per te fituar formulen e serive Fourier, aplikojme cos se bashku me sin dhe i
shumzojme me koeficient perkates.
f(t)= +
f(t)= + .
Kjo eshte formula kryesore e serive Fourier, ku An dhe Bn jane amplitudat per te dy
valet.
An=
Bn=
A0=
Tabela 2.
Domeni Kohor Domeni Frekuencor Serite Fourier
10. Multipleksimi
Multipleksimi eshte metode qe mundeson dergimin e me shume se nje sinjali te
informatave permes nje sinjali bartes ne te njejten kohe. Pra, eshte metode qe
mundeson shfrytzimin me racional te sinjaleve bartes gjate transmetimit te
informatave.
Per te transferuar çdo sinjal tek keta breza frekuencore kerkohet te kete modulator.
10.2.1 Multipleksimi me ndarje frekuencore (FDM-Frequency
Division Multiplexing)
Numri i ndarjeve kohore per nje paket eshte aq sa ka sinjale te multipleksuara ne ate
paket.
Sinjalet ne anen e majte m1(t), m2(t), and mn(t) qe jane sinjale digjitale vendosen ne
bufera per nje kohe te shkurter. Ruajtja e sinjaleve ne bufera per nje kohe te shkurter
mundeson krijimin e sekuencave to kompozuara ne nje sinjal mc(t).
Shpejtesia transmetuese (data rate) e ketij sinjali mc(t) duhet te jete e barabarte ose me
e madhe se shuma e te gjitha sinjaleve hyrese mi(t).
Figura 43. Multipleksimi TDM i sinkronizuar. Ana marrese
Çdo ndarje kohore permban nga nje index te paketit dhe nga nje mesazh. Numri i
ndarjeve per paket nuk eshte e thene me qene i barabarte me numrin e sinjaleve
hyrese sikur qe ishte tek rasti i sinkronizuar.
Disa nga multiplekseret me te medhenj jane deri ne 256 kanale ku secili prej tyre
mund te kete shpejtesi prej 39.8 Gbps deri ne 10.1 Tbps ne distance mbi 100 km.
• Te trasuara (guided)
o Quhen te trasuara pasi qe e orientojne signalin neper nje shteg te
caktuar
o Qifte te gershetuara (twisted pair)
o Kabllo koaksial
o Fijet optike
• Te hapura (unguided)
o Sinjali shpernahet ne te gjitha drejtimet, ndonese mund te ndikohet ne
drejtimin e perhaps
o Hapsire/Ajri
o Uje
Per t’i zvogluar keto interference keto fije te gersheturara mbeshtjellen me nje lloj
rrjete metalike (metallic braid) ose nje lloj mbeshtjellje shtese siq shihet ne figure me
poshte.
Arsyeja per qiftezim dhe gershetim eshte te evitohet interferenca ne mes ketyre dy
fijeve.
• Sistemi telefonik
• Rrjetat lokale
Per distanca te shkurta, keto fije te gershetuara mund te ofrojne shpejtesi deri ne
1Gbps, kurse ne distance me te gjata deri ne 4Mbps.
• Kategoria 3
o Perfshine kabllon a pambrojtur dhe pajisjet tjera lidhese qe kane
karakteristikat transmetuese me veqori deri ne 16 MHz
o Perdoret per Rrjeta Lokale-LAN dhe ofron shpejtesi deri ne 16 Mbps
• Kategoria 4
o Perfshine kabllon a pambrojtur dhe pajisjet tjera lidhese qe kane
karakteristikat transmetuese me veqori deri ne 20 MHz
• Kateogoria 5
o Perfshine kabllon a pambrojtur dhe pajisjet tjera lidhese qe kane
karakteristikat transmetuese me veqori deri ne 100 MHz
o Perdoret per Rrjeta Lokale-LAN dhe ofron shpejtesi deri ne 100 Mbps
o Ne frekuenca me te larta, si bie fjala 500 MHz apo 700 MHz mund te
ofroje shpejtesi edhe deri ne 10 Gbps.
Katogoria 3 e kabllove dallon prej asaj 5 per nga numri i dredhave. Tek kategoria 5,
numri i dredhave eshte me i madh dhe me te shtrenguara dhe ofrojne sherbim me te
mire.
Kablli koaksial ka nje perques qendror mu ne mes qe eshte nje fije teli e forte
zakonisht prej bakri. Kjo fije teli eshte e mbeshtjellur dhe e izoluar me nje shtrese e
cila poashtu eshte me tutje e mbeshtjellur me nje rrjete te holle metalike (outer of
metal foil).
Figura 47. Kablli koaksial
Rastet e aplikimit te kabllit koaksial jane TV, sistemet telefonike ne distance te gjata
dhe poashtu per rrjeta lokale.
Kablloja televizive mund te barte deri ne 100 kanale televizive dhe deri ne 10000
kanale te zerit.
Me qindra ose mijera fije optike mund te bashkohen ne tufe ne kabllo optik.
Keto tufa mbrohen nga nje shtrese tjeter, siq shihet ne figuren e mesiperme.
• Single-mode fibers
• Multi-mode fibers
Kane berthame te vogel (rreth 9 mikrona ne diameter) dhe transmetojne drite laserike
infrared me gjatsi valore prej 1,300 deri 1,550 nanometra
Kane berthame me te madhe (rreth 62.5 mikrona ne diameter) dhe transmetojne drite
infrared me gjatsi prej 850 deri 1,300 nm.
Drita prej nje burimi hyn ne qelqin cilindrik ose berthamen plastike.
Gjate kesaj hyrje dhe kalimi te drites pergjate fijes, disa prej rrezeve reflektohen kurse
disa i absorbon materiali rrethues.
Kjo forme e perhapjes se rrezeve te drites quhet multimode me step-index per shkak
te kendeve te ndryshme te thyrjeve te rrezeve.
Multimode eshte i pershtatshem per distance te shkurta.
Kur nje rreze duke kaluar neper nje substance hyn ne nje substance tjeter me te
dendur apo me pak te dendur, rrezja e nderron drejtimin dhe shpejtesine. Ky fenomen
quhet refraksion (thyerje).
Figura 51. Refraksioni i drites
Kur rrezja kalon ne nje medium me te dendur, si me larte kendi i renjes eshte me i
madh se kendi i thyerjes dhe e kunderta kur hyn ne medium me te rralle.
Kur kendi i refraksionit eshte 90 shkalle, dhe rrezja shtrihet pergjate vijes hozontale,
ateher kendi i renjes quhet kend tritik.
Kur kendi i renjes arrine vleren me te madhe se kendi kritik, ateher kemi fenomenin e
reflektimit dhe ne kete rast kendi i renjes eshte cdo here i barabarte me kendin e
reflektimit. Ne rastin e fijes optike, rrezet e reflektuara perdoren per transmetimin e
sinjalit ne forme te drites.
• Me shume kapacitet
• Me i lehte ne peshe, si i tille me lehte te transferohet dhe perdoret
• Me i vogel ne madhsi
• Dobsim me te vogel
• Izolim me te mire te efekteve elektromagnetike
Rastet e aplikimit jane distancat e medha deri ne 1500km dhe ofron kapacitet prej 20
000 to 60 000 kanale telefonike.
Ne distance me te shkurta, pra deri ne 12 km mund te ofroje kapacitet deri ne 100 000
kanale telefonike.
Kur perdoret ne rrjeta lokale mund te ofroje shpejtesi te transmetimit prej 100 Mbps
deri ne 10 Gbps
• hapsira/ajri
• uje
Varesisht nga brezi frekuencor, kemi tri kategori te mediumeve ne kuader te mediumit
wireless.
Ne pergjithesi te gjitha radio frekuencat shtrihen prej 3kHz to 300 GHz, por brezi
frekuencor per rastin konkret per te cilin po flitet ketu eshte ne mes 30MHz dhe 1
GHz, , pra qe mbulon VHF dhe nje pjese e UHF.
Ky brez eshte zgjedhur per shkak te pershtatshmerise per transmetime difuzive
(broadcast) dhe me i rezistueshem ndaj kushteve atmosferike per dallim prej atyre
mikrovalore.
L=10log( )2 dB,
Ne kuader te frekuencave mikrovalore prej 1-30 GHz, ekziston edhe nje klasifikim
frekuencash:
• L-Band
o 1-2 GHz, perdoret per sherbimet mobile satelitore duke perfshire edhe
ato per komunikim mobil, GSM, UMTS etj
o Kushtet atmosferike nuk ndikojne shume
• C-Band
o 3.7-6.2 GHz, kryesisht per PSTN dhe Internet
o Kushtet atmosferike poashtu nuk ndikojne shume, por per fuqi te vogel
transmetuese kerkohen stacione toksore te medha
• X-Band
o 8-12 GHz, perdoret zakonisht per situate emergjente dhe per platformat
ajrore dhe detare
o Stacione te vogla toksore per fuqi te madhe transmetuese
• Ku-Band
o 11.7-14.5 GHz, perdoren per transmetime publike satelitore, VSAT,
telefoni rurale, videokonferenca etj
o Me te ndieshme ndaj kushteve atmosferike, fuqi te larte dhe antenna
marrese te vogla
• Ka-Band
o 17.7 – 21.2 GHz, perdoren per brez te gjere per transmetime te te
dhenave, aplikime me multimedia etj
o Fuqi ende me te larte se Ku-band dhe shume te ndieshme ndaj
kushteve atmosferike
Formula per gjetjen e humbjeve tek ky lloj transmetimi eshte njejte sikur ne rastin a
radio frekuencave.
L=10log( )2 dB, ku d eshte distance dhe λ eshte gjatsia valore.
Per dallim prej fijeve te gershetuara dhe kabllit koaksial, ku humbjet jane
eksponenciale me distance, ne kete rast keto jane katrore me distance.
Satelitet ne orbite pranojne sinjalet e transmetura nga toka ne nje brez frekuencor
(uplink frequency band) dhe transmetojne ato poshte ne nje brez tjeter frekuencor
(downlink frequency band).
Ka shume satellite ne orbite ne distance te ndryshme mbi toke, por satelitet per
komunikime jane kryesisht satelitet geostacionar qe jane 35863 km mbi toke.
Qe dy satellite te mund te perdorin brez te njejte frekuencor duhet te jene large njeri
tjetrit per 4o cvendosje kendore (angular displacement).
Tek rasti i bizneseve private, keto kryesisht perdoren per transmetimin e te dhenave,
Internet.
Provajderi i sherbimit permes sateliteve i ndane kanalet ne kanale te vogla dhe i jape
me qira.
Ne fillim ishin shtrenjte, por tani me vSAT qe mundeson kanale te vogla jane shume
me lire.
11.2.4 Infrared
Infrared eshte transmetimi apo emitimi i gjatsive valore me te gjata se ato te drites se
dukshme dhe me te shkurta se te radio valeve.
Dallimi kryesor ne mes te Infrared dhe transmetimit mikrovalor eshte se infrared nuk
deperton muret dhe poashtu frekuencat per infrared nuk kane nevoje te licencohen.
11.2.5 Antenat
Eshte nje perques apo nje pajisje per transmetimin dhe pranimin e radio sinjaleve.
Shperndarja e valeve elektromagnetike mund te jete edhe ne drejtimet nen dhe mbi
antene, por kjo zakonisht eshte me e dobet dhe poashtu zvoglohet me qellim qe
shperndarja horizontale te jete me efektive.
Figura 57. Antena e thjeshte, antene dipole
Antena nje drejtimshe eshte antene qe transmeton ne nje drejtim dhe pranon nga nje
drejtim i caktuar, si bie fjala, antena satelitore, mandej antenat per rrjeta mobile te
sektorizuara per kende prej 1200 .
Nese nje antene e permison fuqine transmetuese per 3dB, ateher mund te thuhet se kjo
antene eshte me e mire se nje antene shume drejtimshe per 3dB ne ate drejtim te
caktuar.
Pra, rritja e fuqise transmetuese ne nje drejtim behet ne dem te fuqise transmetuese ne
drejtime tjera.
G=4πAe/λ2=4πf2Ae/c2
G- antenna direkcionale
Ae-zona efektive
f -frekuenca bartese (carrier frequency)
c-shpejtesia e drites
λ-gjatsia valore (λ=c/f)
Dy ose me shume kompjutere te lidhur ne mes veti mund te jene pjese e nje rrjete
vetem nese mund te kembejne informata ne mes veti.
Rrjetat LAN i kane tri karakteristika qe i bejne te dallojne prej rrjetave tjera:
• Madhsia
• Teknologjia transmetuese
o Ethernet
o Fast Ethernet
o Gigabit Ethernet
o 10 gigabit Ethernet
o Token Ring
• Topologjite
o Paraqesin menyren e konfigurimit te rrjetave
o Ka disa lloje, kabllo linear (bus), unaze (ring), ne forme yjesh (star)
dhe ne forme te rrjete (mesh) etj
E njejta ndodhe ne te kunderten, pra router pranon te dhenat nga Interneti, i pershtate
ne radio sinjal dhe i dergon tek adapteri i kompjuterit, pra wireless modem.
WLAN punojne ne frekuenca te larta 2.4 -5 GHz, per shkak se ne keto frekuenca
mund te transmetojne me shume te dhena.
Transmetojne ne 5 GHz dhe mund te arrine shpejtesine deri ne 54 Mbps dhe perdore
OFDM (orthogonal frequency-division multiplexing) qe e ndan radio sinjalin ne disa
nen-sinjale dhe transmeton ato ne paralel.
Nuk eshte kompatibil me 802.11b dhe eshte me e mire se 802.11b per aplikacionet me
multimedia, si ze, video, fotografi etj.
Perkrah 8 kanale
802.11b
Transmetojne ne 2.4 GHz dhe mund te arrine shpejtesine deri ne 11 Mbps dhe perdore
CCK (complimentary code keying)
802.11g
Transmetojne ne 2.4 GHz dhe mund te arrine shpejtesine deri ne 54 Mbps dhe perdore
OFDM. 54 Mbps eshte maksimale, por zakonisht nuk mberrine me shume se 24Mbps.
802.11n
Mundeson permisime shtese krahasuar me 11g dhe mund te arrije shpejtesine deri ne
140 Mbps
Transport
Transport Gateway
Internet Router
Bridge, Switch
Network Interface
Physical
Repeater, Hub
Switches pra inspektojne paketet, percaktojne pajisjet prej nga eshte nisur paketi dhe
ate ne te cilen shkon paketi dhe percjellja e atij paketi.
Pra, switches managjojne me kapacitetin e rrjetave ne menyre me efikase.
Switches me te njohur jane:
Pranon paketet nepermes njeres prej ketyre interfejsave dhe i percjelle ato nepermes
interfejsit dales.
Ruteri i shfrytzon informatat ne IP header dhe vendose se cilat pakete duhet te
vazhdojne me tutje dhe cilen interfejse dalese duhet perdore.
Nese nje paket ka bitin qe nuk lejon ndarjen, ateher ajo paket do te hudhet.
Perparesite, deshtimi i nje kompjuteri apo nje lidhje nuk e afekton pjesen tjeter
Te metat, deshtimi i Hub shkakton renjen e krejt sistemit
Eshte nje topologji qe mundeson lidhjen e kompjutereve ne nje ose disa segmente.
Operon ne principin: shiqo nese shtegu eshte i hapur dhe mandej dergo.
Nese ne ndonje rast ndodhin ndeshje te paketeve, ateher CSMA/CD perdoret per te
detektuar ndeshjet (collision) e paketeve.
Ideja per ATM shfaqet qysh ne 1960, edhe pse interesimi i madh fillon 1980. Qysh ne
vitin 1961 kater student nga Univerziteti i Osaka, ne Japoni sugjeruan qe duke ja
shtuar header ne fillim te cdo ndarje kohore (time-slot) do ta bente me efikas
multiplexerin TDM.
Pak me shume se para 10 vitesh, ATM mendohej te ishte teknologjia numer nje dhe
qe do te ishte ne gjendje te transmetonte te gjitha llojet e mediave:
• Ze
• Te dhena (data)
• Video
Sesionet Shtresa 5
Transport
Transporti Shtresa 4
CS-Nenshtresa konvergjuese
Shtresa adaptuese ATM
SAR-Segmentimi dhe reunifikimi
Rrjetat Shtresa 3
Shtresa ATM
Nderlidhja e te dhenave Shtresa 2
TC-konvergenca Transmetuese
Shtresa Fizike Shtresa Fizike
Shtresa 1
PMD-Mediumi i varur fizik
Paketet (cells) vine ne shtresen ATM nga shtresa AAL-ATM Adaptation Layer,
shtresa ATM ia shton edhe 4 bytes korrespondues per kontrolle dhe monitorim dhe e
percjelle paketin ne shtresen tjeter te poshtme, shtresen fizike. Ne shtresen fizike
behet kalkulimi i HEC-Head Error Control permes byte-it te shtuar te HEC.
Me tutje, ne anen marrese, shtresa ATM i pranon paketet prej shtreses fizike, ua hjeke
5 byte te kontrolles dhe monitorimit dhe e percjelle paketin me informaten (payload)
tek shtresa adekuate e ATM-s.
16.6.1 Struktura e paketit te ATM-s
Pjesa kontrolluese dhe monitoruese (header) a paketeve te ATM-s perbehet nga 5
fusha:
Kjo pjese e paketit permban edhe fushen per GFC-generic flow control. Kjo fushe
prej 4 bitesh ndodhet vetem ne rastin e rrjetes, ne mes te rrjetave dhe eshte pjese e
VPI.
b) network-to-network interface
16.6.2 Connection Identifiers: VPI and VCI
VPI dhe VCI jane parametra qe identifikojne lidhjet logjike ne mes te ATM sviqave
(ATM switches). VCI jane pjese e VPI dhe jane parametra unik vetem ne kuader te
nje VPI. Kur te lirohet nje lidhje logjike ne mes te dy pikave te shkajshme, ateher VCI
lirohet dhe mund te perdoret prap per ndonje lidhje tjeter.
AAL varet nga sherbimi qe kerkohet dhe per kete edhe ndahet ne nenshtrasa:
AAL perdore disa forma te ndryshme per pershtatje te pakevete per qelulat e ATMs
varesisht nga aplikacioni dhe kriteret qe kerkohen nga keto aplikacione:
16.7.1 AAL1
AAL1 eshte kryesisht per CBR-constant bit rate dhe ka kerkesa specifike kohore.
AAL1 operon ne formen a ‘connection-oriented’.
Ne anen marrese AAL1 i nxjerre paketet prej qelulave te ATMs dhe i bashkon
informatat.
16.7.2 AAL2
AAL1/2 mundeson konektivitetin per aplikacionet jo me shpejtesi constante, por me
nje lloj lidhshmerie kohore, si bie fjala VBR.
16.7.3 AAL3/4
Per dallim prej AAL1 dhe AAL2, qe punojne ne ‘connection-oriented’, AAL3/4
punon ne te dy format, ‘connection-oriented’ dhe ‘connectionless’ VBR.
16.7.4 AAL5
Mundeson transmetimin e VBR ne formen ‘connection-oriented’. Ngjashem si
AAL3/4, edhe ne kete forme te transmetimit, nuk kerkohet ndonje lidhshmeri direkte
apo ndonje varesi kohore ne mes te derguesit dhe marresit.
16.8 Kontrolli i ngarkesave (Congestion control)
Kontrolli mund te jete:
Fjala eshte per parametrat e shkruar nga ana e shfrytzuesit, p.sh. shfrytzuesi thot me
duhet ky lloj servisi per kete lloj transmetimi, p.sh. video, ze apo te dhena.
Kualiteti i garantuar:
• CBR –Constant Bit Rate
ze o
• VBR – VariableBit Rate
o Real-time VBR dhe
o non-Real time VBR
Ky lloj kombinimi me anet pozitive te te dy rrjetave quhet Internet permes ATM, ose
mbi ATM. Qe te arrihet kjo, nevoitet qe ATM te trajtohet si teknologji e shtreses se
dyte, teknologji me ”link-level” njejte sikur Ethernet apo FDDI, dhe duke i injoruar
routing dhe qualitetin e sherbimeve - QoS
Problemet kryesore gjate qasjes se kesaj metode per te mundesuar IP permes ATM
jane:
• Rezolucioni i adresave, pra kemi te bejme me dy lloje adresash dhe ato disi duhet
te pershtaten dhe komunikojne
• IP multitasking, pra fjala eshte qe te shiqohet ne funksionet qe ATM i kryen kurse
IP ende jo, si QoS, switching etj.
17. Llojet e rrjetave nga aspekti i konektimit
Per te kuptuar rrjetat kompjuteristike me mire duhet shiquar ne diagramin e
meposhtem qe tregon ne menyre degzore te gjitha llojet e rrjetave telekomunikuese
digjitale.
Transmetimi i te dhenava
Qarqet komutuese
Linja dedikuese
(switched circuits)
Rrjetat me
Rrjetat me paket
qarqe
Qarqet Rrugtimi paket
PSTN ISDN virtuale per paket
Rrjetat
mobile LAN
X.25
Internet
ATM
Ne rastin e qarqeve virtuale, krijohet shtegu separi dhe mandej cdo paket qe i takon
nje lidhje te caktuar transmetohet neper te njejtin shteg. Ky shteg quhet shtegu virtual.
Rrjetat ATM i takojne ketij grupi.
Ky grup dallon prej qarqeve fizike me komutim te qarqeve nga aspekti se qarqet
virtuale mund te shfrytzohen edhe nga shfrytzues tjere. Pra ne kete rast behet
multipleksimi i paketeve neper kete shteg. Mund te kete periudha kur nje shfrytzues e
perdore tere shtegun vetem. Ne kete rast nuk kerkohet adresa e plote ne cdo paket, por
vetem nje element identifikues i shtegut futet ne cdo paket per te definuar
Grupi tjeter eshte me transmetim paket per paket sikur qe eshte ne Internet. Ne kete
rast cdo paket duhet te kete adresen e plote e destinacionit. Kjo behet permes pajisjeve
per rrugtim (routing devices) te cilat mundesojne procedurat per rrugtim (routing).
Kjo behet ne shtresen e trete, pra ne shtresen e rrjetave.
18. Rrjetat IP
Nese shiqohet diagrami qe e kishim me larte shihet se Internet ose rrjeta IP eshte
rrjete per transmetimin e te dhenave (data network/data communication), mandej
eshte rrjete komutuese (switching network) me pakete dhe me rrugetim me paket
(packet-based routing).
Interneti eshte rrjete e rrjetave. Prej dites se pare eshte dizajnuar per te funksionuar si
nderlidhje e rrjetave tjera (Interworking).
Menyra me e lehte per te kuptuar Internetin eshte duke e menduar si nje rrjete qe i
merr te dhenat (data stream) i copton ne pjese me te vogla, datagrams nese duhet.
Datagramet mund te jene deri ne 64kbytes, por ne praktike zakonisht jane 1500 bytes,
te cilat pra mund te vendosen ne Ethernet frame.
NM S NMS
Te dhenat Adresa
Figura 83. Packet switching in IP
Nganjehere shtresat 1-3 quhen shtresat a ulta, perderisa ato 4-7 quhen shtresat e larta.
S e s io n e t S h tre s5a
T ra n s p o r t S h tre s4a
(a) krijimi dhe terminimi (shkeputja) e lidhjeve te lidhura per nje medium
komunikues, pra fije optike, fije koaksiale etj
(b) participimi ne process per te mundesuar shfrytezim racional te burimeve
komunikuese, si bie fjala kontrolli i rrjedhjes, mandej zgjedhja e problemeve kur
konkurohet per te njejtin kanal apo burim etj
(c) konvertimi i sinjaleve analoge apo digjitale ne ato te pranueshme per pajisjen qe
perdoret.
Mbi te gjitha, kjo shtrese ben transmetimin e bitave ashtu siq jane te pa ndryshuar, pra
te pa procesuar, dhe pa perfillur se cka permbajne ata bita neper kanalet transmetuese.
Kjo shtrese pergjigjet ne kerkesat qe vine nga shtresa e mesiperme, shtresa e rrjetave
(Network Layer) dhe ato kerkesa ia percjelle shtreses perfundi, pra shtreses fizike.
Ne parim, puna kryesore qe kjo shtrese bene eshte detektimi dhe kontrollimi i
gabimeve ne menyre qe t’i mundesohet shtreses se mesiperme transmetim pa gabime.
• MAC
• LLC-Logic Link Control
Edhe kjo shtrese, merr kerkesat nga shtresa e mesiperme, shtresa transportuese dhe ia
percjelle asaj me poshte, pra shtreses se te dhenava.
Kjo shtrese eshte shume e rendesishme pasi qe mundson menyren funksionale dhe
procedurale per transferimin e sekuencave me gjatsi te ndryshme te te dhenave
(paketeve) prej origjines deri tek destinacioni duke e ruajtur qualitetin e kerkuar nga
shtresa transportuese. Disa nga keto funksione jane: rrugetimi, kontrolli i rrjedhjeve
(flow control), segmentimi dhe ribashkimi si dhe fuksionet kontrolluese te gabimeve.
Kjo mund te ilustrohet me shembullin kur nje paket transferohet prej nje rrjete ne
tjetren, shume probleme mund te shfaqen, pasi qe rrjeta e dyte mund te kete format
tjeter te adresimit dhe si e tille mund te mos pranoj paketin prej rrjetes se pare per
shkak te gjatsive te ndryshme, si bie fjala prej IP ne ATM e keshtu me radhe.
Pranon paketet prej shtreses se mesiperme, apo ne rastin e Inernet quhen segmente, i
ndan ne njesi me te vogla nese kerkohet, qe quhen pakete, i percjelle tek shtresa e
meposhtme dhe garanton qe keto pakete te dergohen ne menyre korrekte tek
destinacioni.
Madhsia e paketeve dhe kompleksiteti i kesaj shtrese varet nga shtresa perfundi si dhe
nga fakti se sa e besueshme eshte kjo shtrese. P.sh. tek TCP/IP shtresa transportuese
jane TCP dhe UDP te cilat jane mbi IP, dhe e cila shtrese nuk eshte fare e sigurt dhe e
besueshme. Ky fakt e bene shtresen transportuese TCP relativisht te komplikuar.
Si me pare, edhe kjo shtrese i merr kerkesat nga shtresa e mesiperme, shtresa e
prezentimeve dhe ia percjelle shtreses me poshte, asaj transportuese.
Disa funksione tjera jane si bie fjala ritransmetimi i paketeve nese kane ndodhur
gabime.
Por kur numri i shfrytzuesve eshte me i madhe se numri i kanaleve ateher FDM nuk
eshte zgjedhje e mire.
Kjo performance jo e mire e FDM mund te shihet nga aplikimi i teorise se pritjes
(queueing theory).
Let te jete T-vonesa mesatare e nje kanali me kapacitet C[bps] me shpejtesi te arritjes
se trafikut prej λ frame/sec. Ku cdo frame ka gjatsine prej 1/µ bits/frame.
Nese shpejtesia e arritjes eshte λ frame/sec, ateher shpejtesia e sherbimit (service rate)
eshte µC.
Duke i pase keto parametra parasysh, mund te gjindet T= , vonesa mesatare e nje
kanali.
Nese C=100 Mbps, 1/µ=10 000 bits dhe shpejtesia e arritjes λ=5000 frame/sec, ateher
T=200 µsec
Tani, nese ky kanal ndahet ne N nen-kanale dhe cdo kanal me C/N bps, ather
shpejtesia e arritjes eshte λ/N, ku
Pak a shume njejte do te ishte edhe per TDM, duke e ndare nje rrjete prej 100 Mbps
ne 10 rrjeta, ateher vonesa do te rritej prej 200 µsec ne 2 msec.
18.4.2.1 ALOHA
Ka dy lloje te algoritmit ALOHA:
Keto sisteme ku shtegu i transmetimit ndahet nga disa shfrytzues quhet sistem
konkurent (contention system).
Nese dy pakete ndeshen me mes veti ateher ato demtohen plotsisht. Poashtu nese dy
pakete ndeshen dhe demtohen pjeserisht, ato prap konsiderohen te demtuara dhe
hudhen.
Kjo metode e caktimit te kanaleve ne nje sistem konkurues eshte mjaft kaotike, edhe
pse mund te kete pakete qe arrine ne anen tjeter te transmetimit.
Probabiliteti qe te kete k frame gjate nje kohe te caktuar jipet me ligjin e Poasonit
Parimi themelor i kesaje metode eshte qe te ndaje kohen ne intervale diskrete kohore
ku cdo ndarjeje i takon nga nje frame.
Ne kete rast probability qe mos te kete trafik tjeter fare gjate nje ndarje te caktuar, do
te jete
S= G e-G
Nese G=1, ateher S=1/e gje qe tregon se eshte dy here me e madhe se sa tek ALOHA
e vertete.
Me kete metode eshte konkluduar se 37% e ndarjeve jane te zbrazeta, 37% kane
sukses dhe 26% e paketeve ndeshen.
18.4.3 CSMA
Tek ALOHA me ndarje (slotted ALOHA) shfrytzimi i kanaleve ishte 1/e, por me
CSMA mund te arrihen performanca me te mira.
Ne kete rast stacionet (shfrytzuesit), ndegjojne separi per te pare nese dikush eshte
duke derguar.
Protokolet qe perdoren kur stacionet ndegjojne shtegun separi quhen ’carrier sense
protocol.
Ka dy lloje te CSMA:
• CSMA jo-perzistent
• CSMA perzistent
Stacioni qe don te dergoje, separi ndegjon kanalin nese dikush eshte duke
transmetuar. Nese jo, transmeton, nese po, pret por vazhdon duke ndegjuar, dhe posa
kanali te jete gati, transmeton menjehere. Nese ka ndeshje te paketeve, ateher pret per
nje kohe deri sa te vendose me dergu prap.
Dallimi ne mes kesaj metode dhe asaj paraprake eshte se ne kete metode, stacioni
vazhdonte te ndegjoje kanalin, kurse ne ate paraprake vetem ndegjonte por jo me
vazhdu me ndegju tere kohen.
18.5 CSMA/CD
Kjo mundeson qe nese vie deri tek ndeshja e dy paketeve, dhe nese ndeshja eshte
detektuar, ateher stacionet e stopojne transmetimin menjehere, gje qe ndikon ne
kursim te kohes dhe kapacitetit.
Pasi qe ndeshja ne mes paketeve te jete verejtur dhe transmetimi te jete stopuar,
stacionet presin per nje kohe deri sa te provojne prap me dergu.
Parimi themelor i kesaj metode eshte qe derguesi te nxite marresin te dergoje nje
frame te shkurte, ne menyre qe stacionet e aferta te verejne kete dhe mos te dergojne
gjate kohes se ardhjes se frame-it.
Stacioni A dergon ne RTS-Request To Send tek stacioni B. Nese kanali eshte i hapur,
B i pergjigjet A-s me CTS-Clear To Send).
Applikacionet Shtresa 4
Shtresa 3
Internet Shtresa 2
S e s io n e t S h tre s5a
Interneti
R rje ta t S h tre s3a
Modeli i hapur i references (OSI) eshte gjenerik dhe ende ne perdorim te gjere, por
protokolet e ketij sistemi kurr nuk perdoren.
Nga ana tjeter, modeli i references TCP/IP kurr nuk aplikohet dhe nuk perdoret
shume, por protokolet e ketij sistemi jane ne perdorim te gjere.
18.6.1 Shtresa fizike e TCP/IP
Kjo shtrese eshte ne mes te pajisjes per transmetimin e paketeve (data) si bie fjala
kompjutereve, sistemeve te medha workstation etj. dhe mediumit transmetues ose
rrjetave.
Sistemi i references i TCP/IP nuk e definon qarte rolin the operacionet e kesaj shtrese.
Cfardo programi ne shtresen aplikuese mund te dergoje mesazhe duke i perdore TCP
ose UDP, te cilat jane dy protokolet kryesore per kete shtrese. Te dyja keto protokole
komunikojne me protokolin e Internetit ne shtresen e dyte, Internet.
Router Router
1 A B 2
P D
N Router H
3
G E
L
M J
K F
18.9
Nje grup, apo qe njihet si grupi i 5te, adresat e te cilit fillojne me 1111 eshte rezervuar
per perdorim ne te ardhmen.
Tani ne bote jane pothuaj 500 000 rrjeta te ndryshme te lidhura ne Internet dhe rreth
100 milion kompjutera (hosts).
Nese te gjithe numrat ne IP adrese jane 0, do te thot se kjo rrjete apo ky host.
Nese te gjithe jane 1, do te thot broadcast ne rrjeten lokale
E 240-255.255.255.255 Te rezervuara
* Disa adresa jane lene per situata te vecanta speciale, prandaj per kete -2 eshte
perdorur.
18.10.1 Subnetting
Adresimi me subnet: behet me vjedhjen e biteve te nevojshem prej host adresave. Kjo
e rrite numrin e adresave.
Grupi B 10 Rrjeta Host
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 11 1 1 0 0 0 0 0 0 0
0
Subne
Rrjeta Host
t
Figura 91. Shtimi i numrit te adresave
Aplikimi i submaskave verehet vetem tek router i fundit, pasi qe routerat ne mes i
perdorin vetem adresat e rrjetave.
Aplikimi i subnet nuk verehet tek rrjetat e jashtme dhe si i tille nuk ka navoje te mirret
leja prej ICANN-Internet Corporation for Assigned Names and Numbers.
Class A: 255.0.0.0
Class B: 255.255.0.0
Class C: 255.255.255.0
Pra, NAT mundeson qe nje pajisje e vetme, ne kete rast Router te ndermjetsoje si nje
agjent ne mes te rrjetave publike dhe atyre private. Kjo do te thot se te gjithe
kompjuteret mbrenda nje kompanie mund te sherbehen me nje IP adrese unike. Kjo
eshte ngjashem me nje recepsionist qe pranon thirrjet ne nje numer te vetem dhe i
drejton thirrjet tek personi i kerkuar.
O-10.33.96.5
O-11.33.96.5
D-198.76.28.4
10.33.96.5 10.81.13.22
PajisjaA (198.76.29.7) PajisjaB (198.76.28.4)
Ekziston nje problem me NAT. Kur dergohet nje pakete prej nje kompjuteri dhe kalon
neper router qe ben interpretimin e adreses, si e din kompjuteri i larget se si te dergoje
paketen prapa. Paketi do te kthehej tek Router, pra ne IP adresen e companise A,
198.76.29.7, dhe Router do ta kishte problem te gjej se per kend eshte destinuar.
Ky problem zgjidhet duke i shtuar nje porte te origjines prej nga eshte sjelle paketi
(source port) dhe poashtu i shtohet edhe porta e destinacionit (destination port).
Numri i bitave per keto porta jane 16, qe do te thot se mund te kete prej 0-65536
porta.
Numri i
Internet protokolit
IP
Host-rrjete Interface
Shtresa fizike IEEE802.2, PPP, LAPD, Ethernet
• Eshte protokol me lidhje (end-end connection ), pra eshte i lidhur prej pike ne
pike. Pothuaj se eshte i njejte me lidhjet virtuale te telefonise se rendomte.
• Aplikacionet qe e shfrytzojne kete protokol kane mundesite te kene lidhje te
drejta ne mes veti me gabime te controlluara, me rrjedhje te te dhenave te
kontrolluar dhe me mundesi te nderprerjeve (interrupts).
• Njejte sikur UDP edhe ky protokol e perdore shtresen IP, pra ka numer unik te
protokolit qe eshte 6.
Numri i sekuences
Numri i konfirmimit
Opcionet
Padding
TCP Data
• TCP zene shume me shume hapsire ne header se UDP, pasi qe lidhja duhet te
hapet, te kontrolloje komunikimin si dhe te nderpreje lidhjen kur te mbaroje
komunikimi.
• Numrat e portave ne header i identifikojne programet aplikuese ne te dy pikat
e skajshme te komunikimit.
• IP adresa ne IP datagram mundeson dergimin e TCP paketit tek destinacioni i
duhur.
• Numri i protokolit ne IP datagram e dergon segmentin tek TCP-ja.
• Meqe numri i portave ne TCP eshte 16 bit, kjo do te thot se TCP mund t’i kete
65535 lidhje ne mes te dy TCP shtresave duke e perdore te njejten combinim
te IP adresave.
SYN, seq=x
SYN, seq=y, ack=x+1
Siq shihet me larte, kerkohet konfirmimi pasi qe shtresa e meposhtme, IP nuk eshte
connection-oriented dhe si e tille mund te humbe pergjigjet dhe si rezultat te dy anet
mund te refillojne hapjen e lidhjeve (handshaking) prap duke menduar se nuk kane
mberritur.
Derguesi IP Marresi
E hapur
FIN, seq=x, ack=y
FIN, seq=x, ack=y
ACK, seq=y, ack=x+1
7 65 43 21 0 7 65 43 21 0 7 65 43 21 0 7 65 43 21 0
UDP Source Port UDP Destination Port
Formati i UDP
datagramit
Figura 97. Formati i header te UDP
7 6 5 4 3 2 1 0
Version Header Length
Type of Service
Total Length
Identification
Flags
Flags Fragmentation offset
Time to live
Protocol
Header Checksum
Options
Padding
IP data
Figura 98. Formati i Paketit te IPv4
Rrugetimi statik:
Cdo gje behet nga administratori i rrjetes, pra tabela e shtigjeve (Route table)
krijohet dhe modifikohet nga administratori.
Rrugetimi host-specifik:
Rrugetimi dinamik:
190.236.30.0 4 192.236.30.251
190.236.40.0 4 192.236.40.251
110.0.0.0 5 110.2.0.1
188.88.0.0 1 188.88.1.1
192.136.118.0 6 192.136.118.10
0.0.0.0 5 110.2.0 .1
Figura 99. Shembull i tabeleve se shtigjeve (Routing table)
• RIP eshte i futur ne UDP datagram, e cila eshte mbi shtresen IP.s
RIP RIP
UDP UDP
Protokoli 17 Protokoli 17
IP IP
IP adresa
Subnet maska
Hapi i ardhshem
• Eshte kriju si resultat i mangesive te RIP protokolit, sic ishte numri i limituar i
hapave, 15.
• Karakteristikat kryesore te OSPF jane:
– Shtigjet bazohen ne llojet te sherbimeve dhe distance
– mundeson balancimin e ngarkesave te shtigjeve
– mundeson subneting mbrenda nje grupi autonom
– skema e autenticitetit pengon indikacionet false te mosekzistences se
shtegut
– Shtigjet specifike per host dhe rrjeta
– shtigjet e caktuara per te minimizuar mesazhet e derguara me broadcast
– shtigjet virtuale
– kembimi i informatave per shtigjet
– Mundesite per te derguar multicast
– Verejtja e shpejte e nderrimeve topologjike
Nisja: Sapo te filloj routeri dergon pakete te te gjithe routerat fqinje per t’I informuar
per prezencen e ketij routeri. Edhe routerat fqinje e bejne te njejten dhe I
sinkroinzojne database me informatat per njeri tjetrin
Informimi kohe pas kohe (update)-Kohe pas kohe te gjithe routerat ju dergojne
informata routerave tjere mbi gjendjen e lidhjeve ne mes te ketyre routerave.
Degzimi me shteg me te shkurte (shortest path tree) – Cdo router llogarite shtegun
me te shkurt per tek secila adrese dhe ne kete menyre e veren routerin.
OSPF OSPF
Protokoli 9 Protokoli 9
IP IP
Identifikimi i router
Identifikimi i zones
Autenticiteti
Autenticiteti
Database TCP/IP
e perbashket
Pergjigjet dhe
Master Serveri peytjet. Resolver
files i emrave
• Prania e Internetit kudo dhe avancimi i kesaj rrjete si nje rrjete universale ka
ndikuar qe te happen shume qeshtje se si te garantohet qe aplikacionet te
arrijne nje nivel te kenaqshem te sherbimeve. Me kete nenkuptohet:
– vonesa te uleta
– humbje te pakta
– ruajtja e sekuencave te biteve per real-time aplikacionet
• Me shume kapacitet: Kjo eshte nje zgjidhje qe mundeson vonesa te vogla dhe
priorotete te ndryshme ne rrjeta jo ne dem te aplikacioneve me prioritet te ulet.
– Kjo eshte e mundshme per rrjeta jo shume te ngarkuara
– Por, per rrjeta me te ngarkuara dhe duke e pasur parasysh
heterogjenitetin e aplikacioneve, kjo nuk mund te jete zgjidhje
afatgjate pasi qe prap rrjeta do te sterngarkohet nga levizjet e shpejta te
paketeve neper shtigje te ndryshme.
• Reservimi i kapacitetit: Kjo u mundeson pikave te skajshme (end points) qe te
kerkojne nivele te nevojshme specifike per QoS per aplikacionet e tyre. Keto
kerkesa do te ishin:
– shpejtesia e transmetimit
– vonesa maximale per shtegun prej nje pike ne nje pike tjeter
– variacionet e vonesave (jitter)
– Por, kjo eshte e mundshme perderisa routerat ne mes te ketyre dy
pikave te skajshme mund t’i plotsojne ket kerkesa. Prap, asgje nuk
eshte e garantuar.
– Nje tjeter problem me RSVP eshte cmimi. Do te thot cmimi qe do te
kushtonte per t’i modifikuar te gjithe routerat qe te jene ne gjendje t’i
kuptojne dhe perkrahin kerkesat e pikave te skajshme per QoS.
– Nje tjeter problem, eshte se BGP dhe OSPF nuk e perkrahin RSVP.
Grupi punues per RSVP ne IETF eshte duke punuar ne kete drejtim per
te mundesuar qe OSPF dhe BGP te perkrahin RSVP.
– RSVP pengon rritjen rapide te rrjetave, pra si i tille eshte i mire deri
diku per rrjeta jo shume te medha, por nuk eshte ne gjendje te
ballafaqohet me kerkesa te shumta.
• Multiple buferat: Kjo eshte nje skeme qe u mundeson sesioneve (flows) me
prioritete me te larta te kalojne ne bufera me te shpejte.
– Qeshtja ketu eshte si te behet notifikimi i prioriteteve ne sesione
(tagging).
– Propozimi eshte qe te perdoren 8-bitet e ToS ne IP header per kete
qellim. Gjithsejt do te kishim 256 prioritete te ndryshme.
Aplikacionet
Application Application e QoS
QoS API
Transport Transport RSVP
22.2.1 RSVP
• RSVP - ReSerVation Protocol; eshte nje protokol sinjalizues qe ben
konfigurimin dhe kontrollen per te mundesuar sherbimet e integruara.
• Eshte teknologjia me komplekse per aplikacione dhe per elementet e rrjetes
• Nga ana tjeter eshte edhe si pikenisje prej “best-effort” IP sherbimeve dhe
paraqet nivelin me te larte te QoS.
•
Shtegu
Shtegu
Shtegu
RESV RESV
Shtegu Shtegu
RESV
RESV
H Shtegu
P AT
hi Me
az sa zhi
e s
M RE
SV
Reservimi i Kapacitetit
Derguesi Figura 19. RSVP
Marresi
Aplikacionet
e mbrojtura
Shfrytzues
Interneti
Internet
Kanale te sigurta
RADIUS
ISP serveri
lokal
Kjo punon ne shtresen e trete, ne
IP, por mund te punoj edhe ne
shtresen e 2, ne forme te
tunelimeve.
Shfrytzues
Elementet e VPN
nga distanca
Term inaliI
Shfrytzuesit
Aplikacioni
Lokal Lokal
klienti
Serveri
Term inal Term inal
virtual virtual
TCP/IP TCP lidhja TCP/IP
Klienti i Telnetit ne terminal hape shtegun per te kontaktuar serverin e Telnetit. Pra,
ky klient pranon kerkesat prej shfrytzuesit dhe i percjelle tek serveri. Poashtu, i njejti
klient i pranon pergjigjet prej serverit the ja percjelle shfrytzuesit.
23.2 FTP
• Mundeson transferimin e fajlave ne mes te shfrytzuesve dhe aplikacioneve.
• FTP e perdore TCP per te krijuar lidhjen ne mes te shfrytzuesit dhe serverit.
Klienti Serveri
FTP FTP
TCP TCP
Lidhja TCP
Te Controlla Te
dhenat Kontrolla dhenat
Porta 21 Porta 20
Lidhja TCP
TCP/IP
Pasi qe TFTP perdor UDP dhe jo TCP, duhet te kete mekanizmat e vet qe te garantoje
transmetimin e datagrameve.
TFT
SMT
P
TC
UDP
P
Internet
Link
Sht
. Fizike
r
Figura 113. Arkitektura e TFTP
23.4 SMTP
SMTP
TCP
Internet
Link
Shtr. Fizike
Terminal A
Sistemi B
Porta 25
Klienti Serveri
SMTP SMTP
Serveri Klienti
Porta 25
SMTP SMTP
Sistemi A
To:"'KRASNIQI,Xhafer'"<Xhafer.Krasniqi@ttd.neceur.com>,
From: "Sawyer,Robert" <robert.sawyer@wcom.co.uk>
cc: ROBERT N BROWN
bcc:
Date: 17/4/01 11:01
Subject: RE: this evening
23.4.2.1 Funksionet e agjentit te shfrytzuesit (User agent)
23.5 HTTP
HTTP HTTP
Port 80 Port 80
TCP TCP
Protokoli 6 Protokoli 6
IP IP
OSI SNMP
Application
Presentation SNMP
Session
Transport Transport
Network Internet
Data Link
Network interface
Physical
Physical
Agjenti
M anagjeri Protokolii rrjetes
server server
Agent
Agent
server
server Proxy Agent
Agent
Agent
klienti klienti
NM NM
S Host Host S
Jane dy versione te SNMP-s: SNMPv1, and SNMPv2, derisa verzioni i trete SNMPv3
eshte ende duke u zhvilluar. Te gjitha keto verzione kane nje numer te caktuar te
parametrave te njejte, por verzionet e mevonshme kane disa operacione shtese.
Ky pasqyrim eshte i nevojshem pasi qe adresat e MAC dallojne prej atyre te rrjetave
per nga formati. Adresat MAC apo siq njihen si adresa fizike apo adresa te Ethernet-it
jane 48 bit, kurse ato me baze IP jane 32 bitesh.
Nese nuk ka, ateher ARP dergon nje paket per te pyetur te gjithe kompjuteret ne rrjete
nese ndodhet adresa e Ethernet qe i perket adreses perkatese te IPs, siq shihet ne
figuren e meposhtme.
Shembull: mund te shtypni ipconfig /all ne dos prompt dhe do te gjeni adresen e
Ethernet (NIC) si dhe adresen fizike per wireless.
24. IPv6-Verzioni i 6 IP
• Opcionet e permendura me heret si adresimi me subnet, NAT dhe CIDR e
zbusin problemin e numrit te limituar te adresave deri diku por nuk eshte
zgjidhje afatgjate.
• IPv6 eshte nje zgjidhje afatgjate e cila eshte definuar me 128 bits.
• Per dallim prej verzionit 4 qe kishte rreth 4 miliard adresa, verzioni 6 eshte
rreth 8x1028 me shume se verzioni ekzistues, pra gjithsejt ka rreth 30 x1037
adresa.
• IPv6 (RFC 2460) ka disa vecori te shtuara, por nga ana tjeter ne disa aspekte
eshte edhe thjeshtuar, pra header ka me pak fusha me parametra. Eshte tentuar
qe cdo gje qe nuk ka punuar mire ne IPv4 te lihet jashte header ne IPv6.
Pjese e domosdoshme e IPv6 eshte IPv6 header, kurse headeret tjere jane opcional.
7 65 43 21 0 7 65 43 21 0 7 65 43 21 0 7 65 43 21 0
Version Priority
Traffic class Flow Label
Payload Length Next Header Hop Limit
Source Address
IP Header
Destination Address
IP data
• Unicast
o Paketi i derguar me kete lloj adrese dergohet tek interfejsi qe kjo
adrese e identifikon
• Anycast
o Paketi i derguar me kete lloj adrese dergohet tek nje prej interfejsave
qe kjo adrese e identifikon
• Multicast
o Paketi i derguar me kete lloj adrese dergohet tek te gjitha interfejsat qe
kjo adrese i identifikon
• Edhe pse ne dukje te pare duket thjeshte, migrimi eshte problem pasi qe
shtresat e larta jane te shkruara dhe dizajnuara per adresat 32 bitshe.
• Nga ana tjeter, IPv6 nuk ka mekanizma qe te mbaje kohen maksimale te jetes
se paketit mbrenda kohes se parapare. Kjo ne IPv6 duhet te behet ne shtresa
me te larta
Algoritmet qe perdorin numrin maximal te header prej 40 byte ne IPv4 duhet te
pershtaten t’i perdorin 60 oktete per IPv6
Avancimet ne teknologjine
e perpunimit te sinjalit Kompjuteret me fuqi
digjital, Kodexet gjithnje me te madhe
Phone Phone
Phone Phone
WAN
Dy rrjeta te ndara
– Rrjeta e te dhenave – interneti
– Rrjeta telefonike- PSTN
SDP Media
TCP UDP
IPv4, IPv6
• G.711
– Eshte me i njohuri ne konvertimin digjital/PSTN dhe anasjelltas.
– Ka qene ne perdorim per nje kohe te gjate
– Ka dale nga grupi punues ITU-T SG15
• G.729
– Kualiteti eshte i afert me telefonine e sotshme me shpejtesi prej vetem
8kbps.
– Perdoret ne sistemet cellulare
– Kjo shpejtesi mund te zvoglohet edhe me shume, pra ne 4kbps nese
perdoren teknikat e kompanive (proprietary) duke i eliminuar qetsine
gjate te folurit.
26. QoS ne arkitekturen e Internet telefonise
Interneti momentalisht eshte vetem “best effort”.
Deri tani vetem rrjetat e kontrolluara (Managed Networks) te IPs i kane implementuar
te gjithe mekanizmat e QoS
27.1 H.323
Ideja for H.323 ka filluar ne ITU-T qysh ne vitin 1996 si nje sherbim telefonik per
rrjetat locale pa kualitet te sherbimeve.
H.323 eshte me shume si nje arkitekture e tere per Internet telefonine dhe jo nje
protokol specific.
PSTN
Phone
Gatekeeper
Gateway Internet
MCU
H.323 Network
Router
Terminal
• Mundeson interoperabilitetin
Location
Server
Proxy Proxy
IP Network
Router Redirect
Router Server
SIP terminal
SIP terminal
UAC (user agent client) - aplikacion i thirresit qe inicon dhe gjeneron kerkesen
per te hapur nje thirrje apo session.
Kjo kerkese i dergohet serverit te SIP. Ky lloj aplikacioni eshte vetem nje softwar
i instaluar ne terminal.
E luan rolin e UAC vetem deri sa inicon thirrje, por nese pergjigjet ne ndonje
thirrje ateher roli nderron ne UAS, qe spjegohet ne vijim.
UAS (user agent server) - pranon dhe pergjigjet ne SIP kerkesat ne emer te
klientave; pranon, ri-drejton ose refuzon thirrjet.
Edhe ky eshte nje aplikacion logjik dhe zgjate vetem deri sa kryhet nje
transakcion. Kete rol, pra si server per aggentin e shfrytzuesit (UAS) e ka vetem
nese pergjigjet ne ndonje kerkese te bere nga UAC. Ne te kunderten, nese inicon
thirrje, ateher e merr rolin e UAC.
Rolet e ketyre dy entiteteve, UAC dhe UAS jane te definuara mbi baza te
transakcioneve.
Proxy serveri - permban UAC dhe UAS; kontakton nje ose me shume klienta ose
servera fqinje dhe e percjelle kerkesen per thirrje me tutje.
Proxy serveri nuk inicon thirrje por vetem pergjigjet ne thirrje te inicuara prej
agjentit te shfrytzuesit. E vetmja gje qe inicohet prej Proxy serverit eshte komanda
per te anuluar sesionin (Cancel).
Proxy serveri mund ta ri-drejtoj (re-direct) ndonje kerkese perj agjenteve ne disa
drejtime dhe adresa te ndryshme
Ky server pranon kerkesat nga SIP, dhe nese nuk jane per ate server, shiqon ne
serverin per lokacion per adresen e kerkuar dhe ja kthen pergjigjen agjentit apo
inicuesit te thirrjes, por nuk e percjelle kerkesen tek destinacioni per dallim prej
proxy serverit.
Serveri i regjistrimit
SIP Gateways
Gateway e SIP-it perdoret per te mundesuar lidhjet ne mes SIP dhe rrjetave tjera
jo-SIP, si bie fjala H.323, PSTN etj.
• INVITE
• ACK
• BYE
• CANCEL
• OPTIONS
• INFO
• SUBSCRIBE
• REGISTER
• NOTIFY
• PRACK
• COMET
• REFER
INVITE
Inicon thirrjen, pra fton palen tjeter ne nje sesion (thirrje) apo poashtu fton palen tjeter
qe te modifikoje ndonje sesion existues
ACK
Konfirmon pegjigjen e fundit duke i perdore numrat 200 OK. Mund te permbaje edhe
pjesen kryesore te mesazhit (message body).
BYE
Cancel
Anylon perpjekjen per te ftuar dikend dhe cingerrimen. Poashtu kjo perdoret edhe nga
serverat Proxy per te anuluar ndonje kerkese tashme te anuluar apo edhe per te
anuluar ndonje kerkese ne te cilen ndonje dege eshte pergjigjur pozitivisht.
Info
Perdoret nga agjenti i shfrytzuesit (user agent) per te derguar kerkesa apo ftesa per te folur tek
ndonje tjeter agjent.
Nuk nderron asgje, pra nuk nderron permbajtjen apo ndonje veti tjeter te ndonje thirrje
(sesioni) ekzistuese, por me shume e plotson thirrjen me informata shtese. Pra nuk eshte sikur
re-INVITE.
Subscribe
Perdoret per t’u informuar rreth pranise se tjereve ne rrjete. Kjo i dergohet SIP
serverit per te treguar deshiren e UAC se don te dije per statusin e nje sesioni specific.
Options
Veti te perkrahura nga ana tjeter, pra nga pala qe thirret dhe perdoret per te pyetur
ndonje server apo agjentin e shfrytzuesit (user agent) per mundesite qe ata i kane dhe
per gatishmerine e tyre per te ofruar sherbime
Register
Pra, regjistrimi behet me qellim per te pranuar thirrje dhe jo per te bere thirrje.
Regjistrimi behet poashtu per te shlyer apo larguar detalet e lokacionit te deritashem,
pra cdo regjistrim i ri e mbulon dhe i bene te pavlefshme regjistrimet e kaluara
Notify
Kjo metode perdoret nga UAS e cila i dergohet thirresit (UAC) kohe pas kohe per te
treguar gjendjen e sesionit per te cilen ai thirres ka aplikuar apo eshte duke e
shfrytzuar
PRACK
Kjo metode perdoret vetem per te konfirmuar pranimin e ndonje pergjigje (1xx,
perveq 100 e cila tregon se telefoni eshte duke cingerruar) derguar nga UAS.
Pra, nese UAC e shtron nje kerkese e cila shkon tek UAS, dhe UAS i pergjigjet UAC
duke thene se kerkesa e juaj ka ardhe me x numer te sekuences, ateher UAC i dergon
nje tjeter confirmim, por kesaj here PRACK per t’i thene UAS se ka arriture
konfirmimi i juaj.
Metode qe perdoret nga UAS per t’i treguar shfrytzuesit se parakushtet per kualitetin
e sherbimeve jane plotsuar
REFER
Perdoret per t’i treguar pales tjeter, pra pales te thirrur (qe definohet permes Unified
Resource Identifier –URI), qe te kontaktoje nje pale te trete informatat e se ciles jane
ne mesazhin REFER
V=0 (verzioni)
200 - OK
• 6xx – Gabim global, i zene, refuzim, nuk gjindet askund. Ky eshte nje kod
i ri qe ndodhet vetem ne SIP e jo ne HTTP.
Locationserver
xhafer
4
1 5
ttd.neceur.com INVITE XK@Swift
INVITE xh
safe
ip r@
:x hotm
hafe aotm
r@hil.com
ail.com 2
200OK
6
X.K@ttd.neceur.com 3
200OK
7
Swift
9
8
ACK XK@Swift
ACK xhafer@hotmail.com Orion
10
media stream
Figura 131. Operimi i SIP Permes serverit Proxy
kcl.ac.uk
INVITE xhafer@hotmail.com
xhafer
2
3
4 302 moved temporarily
contact: xhafer@kcl.ac.uk
5 ACK xhafer@hotmail.com
kcl.ac.uk
6
INVITE xhafer@kcl.ac.uk
7
200 OK
8 ACK xhafer@kcl.ac.uk
Protokoli transportues duhet t’ia mundesoje marresit qe te veren cdo lloj humbje
ne paket dhe gjithashtu te afroje informata kohore, siq jane koha e nisjes etj.