Buku Panduan Khas 3 PDF

Buku 3New.
indd 1 1/18/2013 12:02:56 PM

Dari Meja Penyunting
Perubahan ke arah pendidikan inklusif di Malaysia telah bermula dengan penglibatannya di

persidangan dan bengkel peringkat antarabangsa di bawah naungan Pertubuhan Bangsa-
Bangsa Bersatu (Konvensyen Hak Kanak-Kanak 1989; Konvensyen Hak Orang dengan
Ketidakupayaan 2006) dan secara khususnya, di bawah kegiatan UNESCO (Deklarasi
Dunia terhadap Pendidikan untuk Semua 1990; Kenyataan Salamanca dan Rangka Kerja
untuk Tindakan Pendidikan Keperluan Khas 1994; Rangka Kerja Untuk Tindakan Dakar
2000; UNESCAP Rangka Kerja Untuk Tindakan Biwako Millenium 2002).
Penyataan dasar yang menjadi asas prosedur dan amalan pendidikan kanak-kanak dengan
keperluan khas dan pendidikan inklusif di Malaysia masa kini adalah termaktub dalam Akta
Pendidikan 1996 (1998) dan Akta OKU (2007). Dasar tersebut adalah diasaskan kepada
segala pengisytiharan antarabangsa yang dinyatakan di atas. Adalah penting dinyatakan
bahawa pengisytiharan dan dasar yang dibentuk mengenainya memerlukan kita menerima
hakikat bahawa pendidikan adalah satu hak asasi manusia dan bukan sekadar peluang.
Kerajaan Malaysia adalah komited untuk menyediakan pendidikan asas kepada semua
pelajar termasuk kanak-kanak dengan ketidakupayaan di bawah Peraturan Pendidikan
Wajib (2003).
Amalan pendidikan bagi pelajar berkeperluan khas di Malaysia masih mengutamakan

pendidikan secara berasingan daripada rakan yang tidak mempunyai keperluan khas.
Masih terdapat segolongan pelajar dengan keperluan khas dan pelajar yang terpinggir
tidak berpeluang untuk bersekolah. Beberapa halangan wujud yang menyebabkan
pelajar tersebut tidak mendapat peluang untuk melibatkan diri sepenuhnya dalam
sistem pendidikan perdana. Di antara halangan tersebut adalah kaedah pengajaran dan
pembelajaran yang tegar, serta sikap dan andaian masyarakat bahawa ada segolongan
pelajar yang tidak boleh dididik.
Kit Alat UNESCO Menerima Kepelbagaian: Mewujudkan Persekitaran Inklusif dan Mesra
Pembelajaran (PIMP) Buku Panduan Khas 3 Pengajaran untuk Kanak-Kanak Kurang Upaya
dalam Persekitaran Inklusif adalah buku panduan khusus yang telah diterbitkan oleh
pihak UNESCO untuk membantu pentadbir sekolah, guru dan ibu bapa dalam usaha
untuk mereka bentuk pengajaran yang berkesan bagi kanak-kanak kurang upaya dalam
persekitaran inklusif. Buku panduan Khas ini mencadangkan beberapa prinsip reka bentuk
sejagat yang sesuai dengan ciri ketidakupayaan pelajar.
Kami merakamkan penghargaan kepada beberapa pihak yang membolehkan penerbitan

Buku Panduan Khas Menerima Kepelbagaian: Kit Alat untuk Mewujudkan Persekitaran
Inklusif Mesra Pembelajaran (PIMP) versi Bahasa Melayu ini. Pertamanya, kepada pihak
Buku 3New.indd 2 1/18/2013 12:02:56 PM

UNESCO Asia and Pacific Regional Bureau for Education yang telah memberi kebenaran
untuk penterjemahan dan penerbitan. Ucapan penghargaan ditujukan juga kepada Terje
Magnussønn Watterdal dari International Development Partners (IDP) Norway selaku
Felo Pelawat Dana Endowmen Tengku Ampuan Afzan pada 31 Januari – 15 Februari 2009
dan 25 – 31 Oktober 2009 atas sumbangan idea dan pelaksanaan bengkel UNESCO
Toolkit Embracing Diversity di Fakulti Pendidikan, Universiti Kebangsaan Malaysia.
Kit Alat ini adalah hasil projek penyelidikan UNESCO Toolkit Versi Bahasa Melayu Kod
Penyelidikan GL/005/2010 (GL) di bawah pembiayaan Dana EndowmenTengku Ampuan
Afzan. Penghargaan ini turut ditujukan kepada pelajar-pelajar Fakulti Pendidikan,
Universiti Kebangsaan Malaysia yang mendaftar kursus GB6263 Isu Dalam Pendidikan
Khas dan GB2123 Pengurusan Tingkah Laku pada semester 2 sesi 2010/2011 yang telah
menggunakan Kit Alat sebagai sumber pembelajaran dan yang telah memberi input yang
bernilai terhadap adaptasi kandungan Kit Alat ini.
Zalizan Mohd Jelas

Manisah Mohd Ali
Norshidah Mohamad Salleh
Nor Aniza Ahmad
Fakulti Pendidikan
Universiti Kebangsaan Malaysia
16 November 2012
Buku 3New.indd 3 1/18/2013 12:02:57 PM

Mukadimah
Hak mendapat pendidikan merupakan sesuatu yang sejagat dan menjadi milik setiap kanak-
kanak, remaja, dan orang dewasa walaupun mereka kurang upaya. Hak ini termaktub dalam
Convention on the Rights of the Child (1989) dan Convention on the Rights of Persons with
Disabilities (2008). Ia juga termaktub dalam deklarasi antarabangsa, termasuk World
Declaration for Education for All (1990), UNESCO Salamanca Statement and Framework
for Action (1994), dan Dakar Framework for Action (2000).
Memastikan hak mendapat pendidikan merupakan misi penting UNESCO, yang juga telah
dipersetujui dan diiktiraf oleh negara anggotanya. Pendidikan tersebut juga seharusnya
pendidikan berkualiti. Dengan itu, UNESCO menekankan bukan setakat hak mendapat
pendidikan, malahan juga hak menerima pendidikan yang berkualiti untuk semua.
Kebanyakan kanak-kanak kurang upaya di negara-negara membangun buat masa ini, tidak
bersekolah, malahan mereka yang bersekolah tidak menikmati pendidikan dalam erti
kata yang sebenarnya. Menghapuskan haangan untuk mendapat peluang pendidikan serta
untuk mendapat pendidikan bagi orang kurang upaya merupakan prasyarat untuk mencapai
matlamat pendidikan untuk semua. Dasar-dasar dan amalan pendidikan haruslah bersifat
inklusif, menggalakkan sesiapa sahaja turut serta, menampilkan perbezaan sebagai satu
sumber, dan bukan halangan untuk memastikan semua kanak-kanak berpeluang mendapat
pendidikan berkualiti. Pendidikan inklusif untuk semua akan membuka laluan kepada
kemakmuran individu dan masyarakat keseluruhannya. Kemakmuran ini juga akan menjadi
perintis ke arah keamanan dan kelestarian pembangunan kemanusiaan.
Buku panduan Menerima Kepelbagaian: Kit Alat untuk Mewujudkan Persekitaran Inklusif
Mesra Pembelajaran (PIMP) yang diterbitkan UNESCO menawarkan panduan praktikal yang
menyeluruh untuk menjadikan sekolah dan bilik darjah lebih inklusif, mesra pembelajaran
dan tidak berat sebelah dari segi jantina. Risalah panduan ini, yang membekalkan Kit
Alat UNESCO PIMP, memberi fokus kepada isu-isu tertentu yang perlu ditangani apabila
mengajar golongan kurang upaya. Buku panduan ini menyediakan panduan praktikal untuk
berjaya mengajar kanak-kanak kurang upaya tanpa mengabaikan kualiti. Panduan yang
diberikan ini menekankan amalan mesra pembelajaran yang dapat membantu kanak-kanak
kurang upaya untuk mencapai kemampuan mereka sepenuhnya.
Buku 3New.indd 4 1/18/2013 12:02:57 PM

Buku panduan ini merupakan hasil kerjasama beberapa pihak yang mula disediakan dan
disemak oleh En. Terje Watterdal dari International Development Partner, yang berkhidmat
sebagai juru runding UNESCO tentang pendidikan inklusif dan juga menjadi juru runding
pendidikan inklusif bagi beberapa organisasi pembangunan di Asia. Ia juga memanfaatkan
pandangan dan saranan yang diberi oleh para pendidik di seluruh dunia. UNESCO Bangkok
merakamkan penghargaan kepada semua pihak atas sumbangan mereka. Penghargaan juga
diberikan kepada Johan Lindeberg, Pegawai Pembantu Program di Biro Pendidikan Rantau
Asia dan Pasifik UNESCO yang menyelaras projek, pasukan penerbitan UNESCO, Caroline
Haddad dan Pongsuda Vongsingha yang menyediakan bahan untuk halaman depan.
Gwang-jo Kim
Pengarah, Biro Pendidikan Rantau Asia dan Pasifik UNESCO.
Buku 3New.indd 5 1/18/2013 12:02:57 PM

Kata-kata Aluan
Saya menjadi buta sewaktu berumur lima tahun disebabkan sejenis penyakit, dan dihantar
ke sekolah khas untuk orang buta sewaktu saya berumur sembilan tahun pada tahun 1960.
Sekolah tersebut terletak di Bandung, kira-kira 80 kilometer jauhnya dari rumah saya.
Beberapa hari pertama saya di sekolah khas tersebut saya menangis kerana terpisah
daripada ibu bapa, saudara, teman-teman sepermainan sejak kecil, dan kampung halaman
saya. Jika saya dapat pergi ke sekolah di kampung saya, pengalaman pahit ini tidak mungkin
terjadi kepada diri saya.
Namun, hari-hari seterusnya persekolahan saya sangat baik. Peralatan yang disediakan
khusus untuk pelajar buta terdapat di sana. Guru-guru dapat memberikan tumpuan khusus
secara individu kerana kelasnya kecil dan tidak ramai pelajar. Persekitaran sosial sangat
mesra kerana semua yang bersekolah di sekolah tersebut terdiri daripada golongan orang
buta dan orang celik yang memahami golongan buta. Persekitaran fizikal disediakan untuk
pelajar buta, dan secara umumnya disediakan untuk kemudahan pergerakan golongan buta.
Kami diberi latihan kemahiran orientasi dan mobiliti (O&M). Satu lagi aspek yang benar-
benar membantu kami ialah kami dengan mudah dapat berjumpa golongan orang buta
dewasa yang berjaya.
Tetapi, apabila tiba giliran saya meninggalkan komuniti eksklusif tersebut yang khusus
untuk pelajar buta, saya mendapati bahawa kehidupan sosial yang sebenarnya pada awalnya
begitu mengejutkan serta mengecewakan. Terdapat pihak yang kurang memahami tentang
kebutaan dalam kalangan kebanyakan ahli masyarakat. Sebaliknya, saya sendiri juga tidak
bersedia untuk menghadapi masalah dalam masyarakat.
Di samping itu, saya juga mengenali seorang pelajar yang menghadiri program pendidikan
integrasi dalam tahun 1980-an. Apabila dia melaporkan diri pada tahun pertama sekolah
menengah, projek pendidikan integrasi tersebut telah dihentikan dan program tersebut
tidak lagi wujud. Walaupun dia masih boleh mengunjungi sekolah tersebut, dia tidak lagi
menerima sokongan pembelajaran yang diperlukan. Guru pendidikan khasnya juga telah
berhenti berkolaborasi dengan rakan guru yang lain. Akibatnya, dia juga tidak lagi mendapat
buku bertulisan Braille, dan guru matematiknya juga tidak tahu cara mengajar pelajar buta
dan dia juga tidak dapat mengambil bahagian dengan aktif dalam pendidikan jasmani dan
sebagainya. Lalu ibu bapanya mengambil keputusan menghantar beliau kembali ke sekolah
khas untuk orang buta.
Buku 3New.indd 6 1/18/2013 12:02:57 PM

Contoh-contoh kes di atas membuktikan kepada kita bahawa sekolah yang baik bagi
pelajar yang mengalami masalah penglihatan dan juga masalah ketidakupayaan lain ialah
sekolah yang tidak mempunyai kemudahan pembelajaran akademik dan yang paling penting
mengendalikan pembelajaran akademik untuk hidup di dalam masyarakat yang pelbagai.
Sebuah sekolah bersifat inklusif merupakan tempat yang terbaik untuk menyediakan
pelajar menghadapi kehidupan yang berbeza. Sistem yang menyokong pembelajaran adalah
perlu untuk membolehkan pelajar kurang upaya dapat belajar dengan baik dan bermakna
dengan kawan-kawan seperti mereka. Sistem sokongan ini memastikan terdapat kemudahan
yang setara untuk semua pelajar mendapat kesemua bahan pembelajaran yang terdapat di
sekolah tersebut. Dengan cara ini, pelajar yang kurang upaya dapat turut serta di dalam
semua aktiviti pembelajaran bersama-sama rakan mereka yang bukan kurang upaya. Buku
ini memberi panduan kepada para guru tentang cara-cara menyediakan kemudahan yang
sama rata dan pergaulan pelajar dengan pelbagai tahap kemampuan di dalam persekitaran
inklusif seterusnya memenuhi hak mereka mendapat pendidikan.
Didi Tarsidi
Presiden
Indonesian Blind Union
(PERTUNI)
Buku 3New.indd 7 1/18/2013 12:02:57 PM

Kandungan
Pengenalan ............................................................................................................................................. ......... 1

Mendefinisikan Ketidakupayaan ............................................................................................... ........... 5
Halangan Pembelajaran, Perkembangan, Penglibatan dan Bagaimana Mengatasinya 8
Apakah Halangan Terhadap Pembelajaran, Perkembangan dan Penglibatan?.... ....... 8
Halangan Persekitaran (dan Sikap) .................................................................................... ....... 8
Halangan Individu .................................................................................... ......................................... 9
Mengenal Pasti Halangan Terhadap Pembelajaran, Perkembangan
dan Penglibatan .................................................................................... .................................. 13
Panduan untuk Mengurangkan Halangan Terhadap Pembelajaran,
Perkembangan dan Penglibatan ......................................................................... .............. 13
Persekitaran Sekolah yang Mudah Akses – Prinsip Reka Bentuk Sejagat ................... 18
7 Prinsip Reka Bentuk Sejagat .................................................................................... ....................... 20
Masalah Pendengaran .................................................................................... ........................................... 27
Kepentingan Intervensi Awal yang Betul ................................................................... ............ 28
Cara dan Kaedah Komunikasi .................................................................................... ................... 28
Bahasa Isyarat dan Ejaan Jari (Komunikasi Manual) ........................................ ................ 29
Masalah Penglihatan .................................................................................... ............................................. 42
Kecacatan Fizikal – Kecacatan Motor dan Mobiliti ................................................ .................. 53
Serebral Palsi .................................................................................... .................................................. 57
Ketidakupayaan Pertumbuhan / Kecerdasan ................................................................. ............... 58
Sindrom Down .................................................................................... ................................................ 61
Masalah Pembelajaran Spesifik .................................................................................... ....................... 66
Diskalkulia .................................................................................... ....................................................... 66
Disgrafia .................................................................................... .......................................................... 67
Disleksia .................................................................................... ........................................................... 67
Dispraksia ..................................................................................... ....................................................... 72
Kecacatan dan Ketidakupayaan Jenis Lain ..................................................... ............................... 73
ADHD – Altention Deficit Hyperactivity Disorder atau Kurang Tumpuan dan
Kecelaruan Hiperaktiviti ..................................................... .......................................................... 73
Autistic Spectrum Disorder (ASD) atau Kecelaruan Spektrum Autistik ...... .......... 76
Epilepsi (Sawan) .................................................................................... ............................................ 80
Sindrom Tourette .................................................................................... ........................................ 81
Masalah Sosial, Emosi dan Tingkah Laku ......................................................... ............................. 83
Pekak Buta .................................................................................... ................................................................. 87
Ketidakupayaan Berganda .................................................................................... .................................. 90
Rujukan Lanjut – Sumber Internet .................................................................................... ............... 92
Untuk Bahan Bercetak Sila Hubungi .................................................................................... ............. 95
Glosari .................................................................................... .......................................................................... 96
Buku 3New.indd 8 1/18/2013 12:02:57 PM

Pengajaran untuk Kanak-Kanak Kurang Upaya dalam Persekitaran Inklusif 1
Pengenalan
Buku panduan ini telah direka bentuk supaya pembaca dapat mengenal pasti dan seterusnya
mampu menghapuskan sebarang kekangan terhadap pembelajaran, perkembangan,
dan penglibatan yang dihadapi oleh kanak-kanak kurang upaya. Buku panduan ini tidak
mengabaikan kemampuan kanak-kanak kurang upaya, tetapi tumpuan utama ialah untuk
menyediakan maklumat lengkap tentang pelbagai ketidakupayaan, bagaimana ibu bapa,
guru dan perancang pendidikan boleh bertindak balas kepada keperluan kanak-kanak ini
dengan berkesan. Selepas beberapa bahagian, kami menyediakan senarai panduan praktikal
tentang cara mengajar kanak-kanak dengan pelbagai keupayaan dalam persekitaran inklusif.
Kanak-kanak kurang upaya bukanlah dalam kelompok seragam, yang memerlukan satu cara
penyelesaian bagi semua masalah. Oleh itu, perlu dicuba pelbagai strategi bagi mencari
satu kaedah yang sesuai digunakan untuk pelajar di dalam kelas.
Sememangnya telah diketahui bahawa setiap kanak-kanak itu mempunyai keistimewaan

tersendiri malahan berbeza. Mereka mempunyai keupayaan berbeza, cara pembelajaran
yang berbeza dan pada kadar yang berbeza. Oleh itu persekitaran tanpa kekangan, mesra
pelajar dan inklusif harus disediakan di setiap sekolah dan masyarakat di seluruh dunia
agar semua kanak-kanak dapat membentuk kemampuan akademik, sosial, emosi dan fizikal
sepenuhnya. Sangat perlu diingatkan bahawa kemampuan akademik seorang kanak-kanak
tidak mungkin dapat dibentuk terpisah dari kemampuan sosial, emosi dan fizikal, yang
sebenarnya merupakan aspek yang saling berkait rapat dengan perkembangan kanak-
kanak.
Tanpa kemudahan sistem sokongan yang lengkap dan menyeluruh, ramai kanak-kanak kurang
upaya tidak dapat bersekolah, akan tercicir, atau dapat ke sekolah tetapi tidak dapat
menggunakan kebolehan sepenuhnya. Kanak-kanak kurang upaya juga memerlukan bantuan
daripada para guru, sumber manusia yang berpusat di sekolah untuk memastikan bahawa
kanak-kanak yang terlibat mendapat sokongan berkualiti mengikut keperluan individu
mereka masing-masing.
Sistem sokongan yang mantap dapat menawarkan guru-guru sumber berpusatkan sekolah,
pakar dalam kalangan ahli masyarakat, dan bekalan peralatan bantuan. Buku dalam tulisan
Braille, kerusi roda, alat pendengaran, dan papan komunikasi boleh disediakan secara
Buku 3New.indd 1 1/18/2013 12:02:57 PM

2 Pengajaran untuk Kanak-Kanak Kurang Upaya dalam Persekitaran Inklusif
percuma atau dengan kos yang mampu dibeli. Sistem sokongan yang lengkap dan menyeluruh
juga dapat menawarkan kemudahan dan perkhidmatan perubatan. Ramai kanak-kanak kurang
upaya boleh menikmati pembedahan yang dapat mengurangkan malahan menyembuhkan
terus kecacatan mereka. Kanak-kanak yang mempunyai masalah katarak mata adalah
antara golongan yang boleh mendapat manfaat daripada perubatan kesihatan mata kanak-
kanak. Perkhidmatan begini jarang terdapat di negara-negara membangun dan jika pun
ada, perkhidmatan ini mahal dan disediakan untuk kelompok tertentu masyarakat.
Sebahagian besar kanak-kanak kurang upaya di negara-negara membangun tidak bersekolah,

manakala yang berpeluang bersekolah terpaksa tinggal berjauhan dari keluarga, kawan-
kawan dan rakan senasib. Namun, semakin ramai kanak-kanak kurang upaya bersekolah di
sekolah biasa di mana mereka boleh bermain, belajar, dan membesar dengan rakan-rakan
mereka yang tipikal (pendidikan inklusif). Untuk memastikan bahawa kanak-kanak mendapat
pendidikan berkualiti di sekolah biasa, kita perlu melihat secara kritikal terhadap dasar
dan amalan sekolah untuk memastikan bahawa dasar dan amalan ini memberikan galakan
dan menyediakan kemudahan serta pergaulan semua kanak-kanak.
Kebanyakan guru, pentadbir sekolah dan ibu bapa bimbang tentang kemungkinan yang akan
berlaku apabila kanak-kanak kurang upaya didaftarkan di sekolah. Mereka khuatir tentang
pencapaian pelajar lain di sekolah mereka kerana mereka mahu bersaing dengan pencapaian
sekolah lain dari segi pendaftaran pelajar, dana dan sokongan (inilah hakikat mana-mana
sekolah di seluruh dunia). Jika semua sekolah menjadi inklusif dan mesra pembelajaran
serta boleh menerima semua pelajar ke sekolah tersebut, kekhuatiran sedemikian tidak
lagi penting kerana semua sekolah akan bersaing secara lebih adil. Oleh itu, pendidikan
inklusif dan mesra kanak-kanak, dilihat sebagai satu pendekatan penambahbaikan sekolah.
Pendidikan inklusif bererti menjadikan pendidikan berkualiti dan boleh dinikmati oleh
sesiapa sahaja.
Terdapat banyak contoh tentang cara-cara melaksanakan pendidikan inklusif,

menyekolahkan kanak-kanak kurang upaya dan keperluan pendidikan khas yang lain telah
banyak membantu meningkatkan taraf dan kualiti pendidikan yang disediakan kepada semua
kanak-kanak yang bersekolah. Sebuah sekolah rendah inklusif di Bandaraya Payakumbuh di
Sumatra, Indonesia, meningkatkan pencapaian akademiknya (yang dinilai melalui pencapaian
peperiksaan kebangsaan) apabila kanak-kanak kurang upaya dan memerlukan kemudahan lain
mula bersekolah di sekolah tersebut. Pada tahun 2003, sekolah tersebut mula menerima
semua kanak-kanak (tanpa kekecualian) daripada masyarakat sekeliling.
Kemudian para guru menjadi lebih sensitif dan bertindak balas terhadap keperluan semua
pelajar di sekolah dan ini meningkatkan pergaulan masyarakat sendiri. Kini, kira-kira 20%
Buku 3New.indd 2 1/18/2013 12:02:57 PM

pelajar sekolah di Payakumbuh adalah pelajar kurang upaya atau mempunyai keperluan
pendidikan khas. Hasil usaha ini, jumlah pelajar yang tercicir berkurangan dari lapan pada
tahun 2004, kepada empat pada tahun 2005, dan tiada pelajar yang tercicir pada tahun
2006 dan 2007. Matlamat kerajaan tempatan di Payakumbuh kini ialah semua sekolah
mereka mengalu-alukan dasar mesra kanak-kanak dan bersifat inklusif. Mereka mendapati
bahawa sekolah inklusif ialah sekolah yang berkualiti.
Mengenal pasti masalah pada peringkat awal dan pemantauan sangat penting bagi kanak-
kanak kurang upaya untuk memenuhi kemampuan intelektual, sosial, emosi dan fizikal. Ibu
bapa kanak-kanak kurang upaya dalam kebanyakan hal memerlukan sokongan dari segi
penjagaan, pakar pendidikan dan kesihatan kerana ramai dalam kalangan mereka berasa
tidak selamat apabila terpaksa menjaga anak kurang upaya. Pertama sekali, ibu bapa perlu
digalakkan supaya menganggap kanak-kanak tersebut sebagai kanak-kanak, belajar mencari
dan menilai kemampuan anak mereka dan tidak tertumpu pada kecacatan anak mereka.
Mereka harus diberi semangat untuk yakin terhadap penaakulan sebagai ibu bapa. Pada
masa yang sama mereka perlu mempelajari teknik-teknik dan kemahiran asas untuk dapat
berkomunikasi dengan anak-anak mereka secara lebih baik dan menyokong perkembangan
mereka. Buku panduan ini menangani beberapa isu yang para ibu bapa dan guru dapati
menjadi cabaran apabila menjaga dan memberi pendidikan kepada kanak-kanak kurang
upaya.
Sudah dinyatakan tadi bahawa kanak-kanak kurang upaya bukanlah dalam kelompok
homogenus. Sama seperti kanak-kanak tipikal lain, kanak-kanak kurang upaya mempunyai
keperluan masing-masing, dan mengalami halangan yang berbeza. Ada antara halangan ini
berkaitan dengan ketidakupayaan mereka tetapi ada yang tidak.
Perlu diingat bahawa buku panduan ini semata-mata merupakan pengenalan dan lebih banyak
maklumat diperlukan. Oleh itu, di bahagian belakang buku panduan ini ada tambahan senarai
sumber laman web yang boleh dimuat naik secara percuma tetapi kebanyakannya terdapat
hanya dalam bahasa Inggeris.
Tambahan pula, tidak banyak buku yang baik dan bahan cetak lain yang boleh didapati
secara percuma dan berkaitan dengan pendidikan pelajar kurang upaya dalam persekitaran
inklusif. Buku-buku dan bahan cetak ini juga boleh dibeli dari kedai buku atau dibuat
tempahan melalui internet. UNESCO juga mungkin mempunyai bahan tertentu yang sesuai.
Untuk maklumat lanjut, sila hubungi Biro Pendidikan Rantau Asia dan Pasifik UNESCO
(alamatnya terdapat di belakang buku panduan ini), Pejabat UNESCO terdekat atau
Suruhanjaya Kebangsaan UNESCO di tempat anda.
Buku 3New.indd 3 1/18/2013 12:02:57 PM

Jika anda mempunyai pelajar kurang upaya di dalam kelas atau di sekolah anda, dan anda
ingin lebih mengetahui tentang kecacatan, untuk mengetahui lebih daripada yang terdapat
di dalam buku ini, sila hubungi institusi perguruan, kolej atau universiti. Banyak kolej,
universiti atau jabatan kerajaan serta organisasi bukan kerajaan yang menawarkan kursus-
kursus pendek program sarjana dalam pendidikan inklusif dan keperluan khas.
Risalah dan kumpulan perbincangan Enabling Education Network (EENET) yang terdapat
di Asia, mahupun di Afrika, Brazil dan Eropah menawarkan perkongsian maklumat yang
praktikal di antara guru, ibu bapa dan perancang pendidikan tentang cara-cara mengendalikan
pendidikan inklusif dengan berkesan. Untuk maklumat lanjut sila hubungi asia@eenet.org.
uk atau tulis kepada EENET Asia di Jakarta di alamat yang tersenarai di bahagian akhir
buku ini.
Paling penting, percayakan gerak hati anda, tumpukan kepada kemampuan dan kebolehan
kanak-kanak, perhatikan dan dengari kanak-kanak, benarkan mereka mengajar anda dan
gunakan kreativiti anda.
Buku 3New.indd 4 1/18/2013 12:02:57 PM

Mendefinisikan Ketidakupayaan
Memberikan tafsiran kurang upaya terus menjadi masalah kerana terdapat pelbagai
kumpulan tidak upaya yang masing-masing berbeza. Oleh itu, untuk cuba memberi pengertian
kurang upaya adalah agak rumit dan sering kali mencetuskan salah faham. Ramai orang
yang cacat enggan meletakkan diri mereka dalam golongan tidak berupaya. Ada orang
yang mempunyai masalah pendengaran yang menggunakan bahasa isyarat sebagai bentuk
komunikasi yang utama tidak akan sama sekali menyatakan bahawa mereka kurang upaya
sebaliknya meletakkan diri mereka sebagai ahli bahasa minoriti (bahasa isyarat). Mereka
berasa yang mereka telah mengalami diskriminasi yang sama seperti golongan bahasa
minoriti yang lain.
Ada yang menggelar diri mereka “difabled” (differently abled) atau berkeupayaan berbeza.
Istilah tidak upaya sering kali dikaitkan dengan bentuk boleh ‘dilihat’. Tetapi, tidak kira
bagaimana istilah tidak berkeupayaan itu digunakan, adalah penting diingatkan bahawa
kanak-kanak adalah tetap kanak-kanak tanpa mengira mereka berkeupayaan atau tidak.
International Classification of Functioning (ICF) mentafsirkan ketidakupayaan sebagai

kesan interaksi antara seseorang yang mengalami kecacatan dan persekitarannya dan
halangan yang dihadapinya1.
Dengan itu, berdasarkan definisi ICF, seseorang kanak-kanak yang mengalami kecacatan
fizikal dan bergantung pada kerusi roda untuk bergerak dan ke sekolah yang tiada laluan
tanjakan dan juga kemudahan tandas jelas mempunyai ketidakupayaan disebabkan halangan
persekitaran yang dihidapinya. Tetapi, seorang kanak-kanak buta dianggap mempunyai
kecacatan walaupun mempunyai kemudahan bahan bacaan dan bahan pembelajaran lain
dalam tulisan Braille, mendapat sokongan guru pendidikan khas berpusat dan sekolah
yang bersedia menerima pelajar kurang upaya serta mempunyai kemudahan pembelajaran
inklusif. Tetapi dia mungkin tidak mempunyai ketidakupayaan kerana pelajar ini tidak
mempunyai halangan persekitaran atau sikap.
Terdapat kekeliruan dan perbalahan dalam kalangan pakar pendidikan serta organisasi
yang mewakili golongan kurang upaya tentang istilah kecacatan, ketidakupayaan dan cacat
1
Disabled People International. (2005) “DPI Position Paper on the Definition of Disability” halaman URL:
http://v1.dpi.org/lang-en/resources/details.php?page=74 [15 Nov. 2007].
Buku 3New.indd 5 1/18/2013 12:02:58 PM

serta bila dan bagaimana cara yang betul menggunakan setiap istilah ini. Kebanyakan
individu memahami maksud hubung kait istilah-istilah di bawah sebagai2:
Kekurangan (Impairment) -> Ketidakupayaan -> Kecacatan (handicap)
Kekurangan menyebabkan ketidakupayaan yang seterusnya menyebabkan kecacatan.

Sesuatu kecacatan sering kali membawa kepada penyisihan ekonomi dan sosial. Lebih kerap
tersisih, semakin berkurangan kesedaran dan keprihatinan masyarakat terhadap keperluan
orang kurang upaya dan lebih banyak halangan yang mereka terpaksa hadapi. Penyisihan
begini menambahkan jurang kefahaman terhadap kanak-kanak kurang upaya dan keperluan
mereka.
Organisasi Kesihatan Sedunia atau The World Health Organization (WHO) mendefinisikan
kekurangan, ketidakupayaan dan kecacatan3, seperti berikut:
 Kekurangan
Mana-mana bentuk kehilangan atau tidak normal secara sementara atau kekal pada
anggota badan atau fungsi, sama ada secara fisiologi atau psikologi. Kekurangan ialah
gangguan yang memberi kesan kepada fungsi yang boleh berlaku pada mental (ingatan,
kesedaran) atau kepekaan, dalaman (jantung, buah pinggang), atau luaran (kepala,
badan atau kaki dan tangan).
 Ketidakupayaan
Kekangan atau tidak mampu melakukan sesuatu aktiviti secara atau mengikut cara
yang dianggap biasa bagi seseorang manusia. Ia sering kali akibat dari kekurangan
anggota.
 Kecacatan
Kecacatan berlaku disebabkan kekurangan atau ketidakupayaan, tidak mampu yang
mengehadkan atau menghalang kemampuan satu atau beberapa peranan sebagai
normal, bergantung pada umur, jantina, faktor-faktor sosial dan budaya.
Definisi-definisi yang diberikan di atas masih digunakan oleh kebanyakan kerajaan dan
organisasi. Istilah-istilah ini lebih digunakan berbanding istilah baru oleh pihak yang
kerap menggunakan istilah yang berkaitan perkara tersebut. Istilah cacat bagaimanapun,
dianggap bersifat diskriminasi dan ketinggalan.
2
n.a. (2004) Understanding Disability: Attitude and Behaviour Change for Social Inclusion. Ahmedabad:
UNNATI - Organization for Development Education and Handicap International, halaman. 4-5.
3
Barbotte, E. / Guillemin, F. / Chau, N. / Lorhandicap Group. (2001) “Prevalence of Impairments, Disabilities,
Handicaps and Quality of Life in the General Population: A Review of Recent Literature,” in Bulletin of the
World Health Organization, Vol. 79, No. 11, hlm. 1047. URL: http://www.unnati.org/pdfs/books/research-
eng.pdf [11 Jan. 2008].
Buku 3New.indd 6 1/18/2013 12:02:58 PM

Banyak kesan ketidakupayaan kerana kecacatan boleh dikurangkan jika kanak-kanak

mendapat cukup peluang:
 Untuk berinteraksi dengan kawan-kawan, rakan sebaya dan orang dewasa dalam
masyarakat mereka.
 Untuk merasai pengalaman pelbagai persekitaran yang akan mengurangkan kesan

kecacatan, sebagai contoh, bangunan yang tiada tangga.
 Untuk diajar oleh ibu bapa dan guru-guru yang akan membantu mereka mempelajari
kemahiran baru4.
 Untuk bertemu dan mengenali orang lain yang juga kurang upaya seterusnya dapat
menjadi contoh dan sumber inspirasi kepada mereka.
Saya juga bertemu contoh model di sekolah menengah. Beliau seorang pelajar
universiti yang buta dan menerima pendidikan di sekolah biasa. Beliau mengenali
ibu bapa saya melalui jaringan ibu bapa yang mempunyai anak buta di sekolah biasa.
Beliau dilatih sebagai guru yang melawat ke rumah-rumah untuk membantu saya
di rumah dan membimbing saya dalam pelajaran matematik dan kimia kerana mata
pelajaran-mata pelajaran ini memerlukan kod Braille khas. Beliau dan saya sama-
sama mengambil berat tentang perkara-perkara yang tidak difahami oleh kawan-
kawan yang celik. Contohnya, kami berbicara tentang betapa sukarnya memulakan
perbualan di dalam kumpulan yang besar atau mengenali orang melalui suara mereka.
Ketika kami sama-sama menaiki kereta api saya belajar bagaimana meminta bantuan
di stesen kereta api5.
Kentaro Fukuchi
4
UNESCO. (2003) Understanding and Responding to Children’s Needs in Inclusive Classrooms. Paris: United
Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, hlm. 23.
5
Fukuchi, K. (2008) “How Do We Learn Together? A Practice of Inclusion in Japan,” in EENET Asia
Newsletter No. 5. Jakarta, Indonesia: EENET Asia, hlm. 22-23.
Buku 3New.indd 7 1/18/2013 12:02:58 PM

Halangan Pembelajaran,
Perkembangan, Penglibatan
dan Bagaimana Mengatasinya
APAKAH HALANGAN TERHADAP PEMBELAJARAN, PERKEMBANGAN DAN

PENGLIBATAN?
Halangan kepada pembelajaran, perkembangan dan penglibatan yang dihadapi oleh kanak-
kanak berbeza antara satu sama lain. Kita perlu tahu bahawa semua kanak-kanak tanpa
mengira cacat atau tidak, menghadapi halangan. Jika halangan-halangan ini tidak ditangani,
kanak-kanak tidak akan dapat mencapai kemampuan akademik, sosial, emosi dan fizikal
dengan sepenuhnya. Oleh itu halangan mungkin akan dihadapi buat sementara waktu atau
selama-lamanya bergantung pada bagaimana halangan tersebut diatasi dengan berkesan.
Kanak-kanak kurang upaya menghadapi kedua-dua halangan persekitaran dan individu6

yang mana kedua-dua bentuk halangan ini saling berkait. Sekali gus, kedua-duanya menjadi
halangan yang perlu dikurangkan dan jika boleh, diselesaikan terus oleh pihak sekolah,
di rumah dan dalam masyarakat supaya kanak-kanak terbabit dapat berkembang dan
mencapai kejayaan sepenuhnya.
HALANGAN PERSEKITARAN (DAN SIKAP)
 Peluang terhad atau tiada program pemulihan – kesan kecacatan anggota akan
bertimpa-timpa kecuali terdapat pendedahan kepada program intervensi awal yang
berkualiti (sistem sokongan).
 Guru, pentadbir sekolah dan nazir sekolah – jika mereka mendiskriminasi kanak-
kanak kurang upaya yang dianggap berbeza dari kanak-kanak lain yang sebaya.
 Sistem perundangan dan peraturan – jika ini merupakan diskriminasi, penyisihan dan
pemulauan.
6
Johnsen, B.H. /Skjørten, M.D. (2001) Education – Special Needs Education – An Introduction. Oslo: Unipub
Forlag, hlm. 31.
Buku 3New.indd 8 1/18/2013 12:02:58 PM

 Sukatan Pelajaran – Jika ia terlalu berat dan tidak memenuhi kepelbagaian kemampuan,
keperluan dan keadaan dalam kalangan pelajar.
 Pendekatan pengajaran dan bahan pengajaran/pembelajaran – jika perkara-

perkara ini tidak mesra pembelajaran mahupun menepati kepelbagaian keperluan dan
keupayaan dalam kalangan pelajar.
 Sistem penilaian dan ujian – sama ada ini diuji secara eksklusif atau sampingan
terhadap tahap akademik pelajar kanak-kanak mengikut standard biasa, dan bukan
pencapaian individu – lebih baik dinilai dari segi perkembangan akademik, sosial, emosi
dan fizikal.
 Persekitaran sekolah dan bilik darjah – jika ini tidak dapat digunakan secara inklusif
mesra pembelajaran malahan fizikal.
 Keadaan sosial, ekonomi dan politik.
HALANGAN INDIVIDU
 Komunikasi – jika seseorang kanak-kanak mempunyai bahasa ibunda yang berbeza

daripada bahasa rakan sebaya, guru atau bahan pembelajaran yang ada di sekolah
termasuklah kanak-kanak yang menggunakan bahasa isyarat sebagai bahasa utama
mereka dan yang menggunakan Braille sebagai bahasa tulisan.
 Motivasi rendah – jika kanak-kanak kurang atau tidak mempunyai motivasi untuk
belajar disebabkan banyak faktor, sering kali berkait dengan halangan persekitaran
dan sikap seperti yang tersenarai di atas.
 Perasan tidak selamat, rendah diri dan kurang keyakinan diri –

(Hal ini mungkin disebabkan gabungan halangan persekitaran, sikap dan individu yang
sesetengahnya disenaraikan di atas)
 Penderaan – kanak-kanak yang menderita akibat penderaan psikologi, fizikal atau

seksual kemungkinan mengalami halangan besar untuk belajar, berkembang dan
mengambil bahagian. Perkara ini dapat dielakkan jika ada pemantauan yang menyeluruh
oleh pihak sekolah, keluarga dan juga sistem sokongan (pakar pendidikan dan kesihatan).
Kanak-kanak kurang upaya (terutamanya yang tinggal dalam institusi pendidikan yang
terpisah) seringkali terdedah kepada penderaan.
Buku 3New.indd 9 1/18/2013 12:02:58 PM

Enam puluh lima peratus kanak-kanak yang bersekolah melaporkan bahawa mereka
menghadapi hukuman dera (…) Lebih daripada 50% kanak-kanak melaporkan mengalami
satu atau lebih bentuk penderaan seksual (…) Kanak-kanak di jalanan, kanak-kanak yang
bekerja dan kanak-kanak di institusi penjagaan paling tinggi dilaporkan mengalami
kejadian serangan seksual.7
 Jantina – kanak-kanak perempuan yang kurang upaya mengalami banyak halangan

seperti yang dialami oleh wanita dan remaja tipikal, tetapi penyisihan sosial dan
kebergantungan kepada keluarga sering kali menjadi halangan dan akibat yang
menjadikan kesannya lebih besar. Wanita dan kanak-kanak kurang upaya kurang
berjaya dalam kebanyakan ujian dan penilaian pendidikan, profesional dan kewangan
serta pencapaian sosial berbanding wanita, remaja, kanak-kanak tipikal dan golongan
lelaki kurang upaya.8
Terdapat kekurangan kesedaran dan penerimaan umum terhadap kepekakan. Ramai

kanak-kanak pekak terasa disisih termasuk disisih oleh keluarga sendiri. Kanak-
kanak dan wanita pekak di Afghanistan sering kali terasa tidak bernasib baik kerana
kekurangan kemudahan pendidikan yang baik dan tidak mempunyai peluang yang baik
untuk berumah tangga.
Abdul Ghaffar (2005) 9
 Kekurangan keterampilan sosial – ramai kanak-kanak mengalami kepayahan sosial,

iaitu kepayahan yang boleh menyebabkan halangan pembelajaran, perkembangan dan
pergaulan, penyisihan di sekolah dan buat selama-lamanya. Kepayahan lain termasuklah
bergaul dan bermain dengan kanak-kanak lain, berkomunikasi, berkelakuan dengan cara
yang dianggap ‘boleh diterima’ oleh masyarakat dan budaya, selain kepayahan dalam
menerima persempadanan (ada antaranya berkaitan dengan halangan persekitaran,
sikap dan juga berkaitan kecacatan).
 Temperamen – jika seseorang kanak-kanak mempunyai rasa hati tidak stabil dan
marah, menjadi introvert dan mempunyai kepayahan berkomunikasi dengan kawan-
kawannya (dan juga ibu bapa serta guru), serta mendapati sukar menyesuaikan diri
7
Kacker, L. (2007) “Study on Child Abuse: India 2007,” in EENET Asia Newsletter No. 4. Jakarta, Indonesia:
EENET Asia, hlm. 15-16.
8
Human Rights Watch. (2007) “Women and Girls with Disabilities.” URL: http://www.hrw.org/women/
disabled.html [4 Aug. 2008].
9
Ahuja, A. / Watterdal, T. M. (2006) “EENET Asia Interview: Sign Language Development – An Inclusion
and Rights’ Issue,” in EENET Asia Newsletter No. 2. Jakarta, Indonesia: EENET Asia, hlm. 34-35.
Buku 3New.indd 10 1/18/2013 12:02:58 PM

dengan situasi baru dan berbeza, mudah beralih perhatian, mempunyai daya tumpu
yang singkat dan bertindak balas dengan kasar terhadap pengalaman yang positif atau
negatif (bentuk-bentuk sikap temperamen ini berkait dengan halangan persekitaran
dan kecacatan).
 Pelajar generasi pertama – jika pelajar ini ialah yang pertama bersekolah dalam
keluarga, sokongan sampingan (sistem sokongan) diperlukan untuk mengelakkan
berlakunya halangan-halangan kepada pembelajaran.
 Minoriti budaya, bahasa dan agama – kebanyakan kanak-kanak dari kumpulan minoriti
menghadapi halangan besar terhadap pembelajaran, perkembangan dan pergaulan.
Tanpa sasaran sokongan dan persekitaran yang inklusif dan mesra pembelajaran,
halangan yang dihadapi oleh kanak-kanak mungkin menjadi kekal secara semula jadi.
Kanak-kanak kurang upaya dengan latar belakang minoriti sering menghadapi halangan
berganda dan akibat dari halangan yang mereka hadapi akan menjadi lebih teruk
berbanding rakan-rakan mereka yang tipikal (tidak cacat).
Saya sangat bimbang apabila dua orang pelajar dari satu kumpulan menyertai kelas kami
(…). Mereka nampak kurus, agak “comot” dan “kasar”. Saya tertanya-tanya apa yang
akan berlaku. Bolehkah mereka menjadi sebahagian daripada kami? Bolehkah mereka
mengikuti pelajaran saya? Bolehkah pelajar lain menerima mereka? Inilah kerisauan
utama saya. Namun, setelah bertemu, saya terpesona dengan sikap proaktif dan
bersahaja mereka. Mereka memberi ucapan selamat kepada saya, dan menceritakan
pengalaman mereka di sekolah lama. Sifat “ikhlas” mereka menyebabkan saya “tenang”
dan mendekatkan mereka kepada pelajar lain. Malah pelajar lain mahu menolong kedua
kanak-kanak perempuan itu. Saya begitu gembira apabila ada ibu bapa yang datang
bertanya apakah bentuk bantuan yang mereka boleh hulurkan.10
Makluman dari guru di Viet Nam
Kecacatan – ramai kanak-kanak cacat akan menghadapi halangan tertentu kerana kecacatan
mereka seperti kesukaran berkomunikasi kerana guru dan pelajar lain di sekolah mereka
tidak tahu menggunakan bahasa isyarat, ketiadaan buku dalam Braille atau tandas yang
tidak sesuai untuk pengguna kerusi roda.
10
Hanh, T. (2007) “Inclusive and Rights-based Approaches to Education: An Example of Good Practice from
Ho Chi Minh City in Viet Nam,” in EENET Asia Newsletter, No. 4. Jakarta, Indonesia: EENET Asia, hlm.
30-31.
Buku 3New.indd 11 1/18/2013 12:02:58 PM

Keadaan kesihatan – jika seseorang kanak-kanak menghidap atau terkena jangkitan

HIV, mempunyai sawan (keadaan kesihatan yang juga merupakan kecacatan), menghidapi
demam malaria berulang atau sebarang masalah kesihatan lain yang mungkin menyebabkan
diskriminasi atau menghalang kanak-kanak dari bersekolah (sakit di rumah atau di
hospital).
Kesemua ini hanyalah sebahagian daripada halangan individu dalam kalangan masyarakat
di seluruh dunia. Apabila dilahirkan dalam keluarga yang hanya mempunyai ibu atau bapa
sahaja, hidup dalam kasta rendah, tidak mempunyai rumah, menderita kerana perang atau
kejadian alam semula jadi, terpaksa bekerja selepas atau sebelum ke sekolah untuk mencari
nafkah dan menjadi pelarian sering kali akan menyebabkan berlaku halangan kepada peluang
pembelajaran, perkembangan, dan pergaulan. Oleh itu sangat perlu kita sebagai guru, ibu
bapa dan perancang pendidikan menyediakan persekitaran di sekolah dan dalam masyarakat
di mana semua kanak-kanak berpeluang belajar, dihormati dan diiktiraf tanpa mengira
kebolehan, latar belakang atau keadaan. Hal tersebut diharap dapat mengurangkan atau
mengikis halangan–halangan demi kanak-kanak seperti ini.
Sebagai guru, ibu bapa dan perancang pendidikan, kita mungkin berasa bahawa kita tidak
mampu mengurangkan atau mengikis terus halangan-halangan di atas. Pengaruh kita
terhadap kurikulum atau keadaan ekonomi sosial dalam masyarakat mungkin terhad. Tetapi
kita perlu tahu betapa halangan-halangan ini memberi kesan terhadap kanak-kanak untuk
berkembang dari segi akademik, sosial, emosi dan fizikal. Jika kita dapat menyediakan
persekitaran yang inklusif dan mesra pembelajaran di sekolah dan dalam masyarakat kita,
kita sering akan dapat mengurangkan natijah halangan atau sistematik persekitaran.
Buku 3New.indd 12 1/18/2013 12:02:58 PM

MENGENAL PASTI HALANGAN TERHADAP PEMBELAJARAN,

PERKEMBANGAN DAN PENGLIBATAN
Menyedari (mengenal pasti) halangan terhadap pembelajaran, perkembangan dan

penglibatan di peringkat awal adalah perlu untuk membuat pemantauan dan memastikan
kejayaan. Kanak-kanak berpencapaian rendah sering dianggap tidak berupaya, biasanya
tanpa penilaian yang betul tentang mengapa mereka mengalami halangan terhadap
pembelajaran, perkembangan dan penglibatan. Ada antara halangan-halangan ini mungkin
hanya disebabkan keadaan kelas yang sesak, sistem sukatan pelajaran dan peperiksaan
yang tegar, bahan pembelajaran yang tidak bersesuaian dengan kanak-kanak dan kurangnya
pendekatan pengajaran yang mesra pelajar serta berpusatkan pelajar. Oleh itu, melabel
kanak-kanak berdasarkan penilaian yang tidak sahih dan secara rawak merupakan cabaran
bagi pendidikan inklusif khususnya dan sistem pendidikan secara umum.
Senarai halangan yang terdapat di atas boleh digunakan untuk mengenal pasti cabaran
persekitaran, sikap dan individu yang dihadapi oleh kanak-kanak kurang upaya di dalam
kelas, sekolah dan masyarakat kita.
Cara kita mengajar kanak-kanak kurang upaya pada masa lalu biasanya dilakukan berdasarkan
laporan perubatan mereka. Kita menyangka bahawa kanak-kanak bermasalah kesihatan yang
sama perlu diajar dengan pendekatan yang sama. Hari ini kita tahu bahawa pembelajaran
dipengaruhi oleh banyak faktor, selain kecacatan yang dialami oleh kanak-kanak.11
PANDUAN UNTUK MENGURANGKAN HALANGAN TERHADAP

PEMBELAJARAN, PERKEMBANGAN DAN PENGLIBATAN
 Wujudkan persekitaran yang membuat semua kanak-kanak rasa dihargai sama rata.
 Kanak-kanak harus dibenarkan bertutur dalam bahasa ibunda mereka, walaupun ia

berbeza dengan bahasa yang digunakan di sekolah, sama ada bahasa isyarat atau bahasa
minoriti. Jika anda atau mana-mana guru lain tidak memahami bahasa pertama kanak-
kanak tersebut, (bahasa ibunda), cuba cari sesiapa dalam keluarga atau masyarakat
yang memahaminya.
11
Johnsen / Skjørten, hlm. 31.
Buku 3New.indd 13 1/18/2013 12:02:58 PM

Sukar untuk saya belajar di sekolah, kerana saya tidak tahu bahasa kebangsaan.
Jika kami diajar dalam bahasa kami pada awalnya, barulah kami boleh belajar.12
Pandangan oleh Bunong, kanak-kanak dari Kemboja
 Kanak-kanak seharusnya diberikan masa untuk menyatakan pandangan dan pendapat

mereka. Ramai kanak-kanak kurang upaya memerlukan masa yang lebih berbanding
kanak-kanak lain untuk menyampaikan pendapat mereka.
 Cuba ajukan kepada kanak-kanak (terutamanya yang menghadapi masalah akademik)

soalan yang anda yakin mereka boleh jawab. Ini akan membina keyakinan dan motivasi
mereka untuk meneruskan pembelajaran.
 Cuba bersikap murah hati, jujur dan ikhlas dengan memberikan pujian. Ini akan
membantu kanak-kanak membina keyakinan dan membentuk keyakinan diri yang
sihat.
 Kanak-kanak patut digalakkan memberi pandangan dan kita harus menggunakan

pandangan mereka apabila sesuai digunakan.
 Kita sepatutnya menggalakkan kanak-kanak lelaki dan perempuan melibatkan diri

dengan aktiviti kurikulum dan kokurikulum.
 Jika seseorang kanak-kanak tiba-tiba berubah laku atau tindakan daripada kebiasaan
kita harus bertanyakan sebabnya. Jika disyaki berlaku penderaan (lisan, emosi, fizikal
atau seksual), kita perlu meminta nasihat dan bantuan daripada organisasi yang
bekerja atas dasar hak asasi dan perlindungan kanak-kanak. Organisasi seperti ini
terdapat dalam kebanyakan masyarakat di seluruh dunia. Pejabat Save the Children
dan pejabat UNICEF juga dapat membantu.
 Kita perlu menilai perkembangan dalam pencapaian akademik, sosial, emosi dan fizikal
kanak-kanak, dan bukan setakat melihat prestasi secara membandingkan mereka
dengan pelajar lain. Pencapaian pelajar sepatutnya dinilai berdasarkan perancangan
pembelajaran individu masing-masing. Perancangan seperti ini perlu disediakan dengan
memberi tumpuan pada halangan-halangan pembelajaran, perkembangan dan pergaulan
yang dihadapi oleh kanak-kanak.
12
UNESCO. (2007) DVD on Promoting Mother Tongue-based Multilingual Education. Bangkok: UNESCO Asia
and Pacific Regional Bureau for Education.
Buku 3New.indd 14 1/18/2013 12:02:59 PM

 Susun bilik darjah dan tempat duduk pelajar untuk memaksimum peluang
berkomunikasi, berinteraksi dan belajar bagi semua pelajar di dalam kelas anda
dengan tumpuan khusus kepada pelajar yang mengalami halangan pembelajaran,
perkembangan dan pergaulan.
Di dalam kelas kami bekerjasama secara berpasangan, kumpulan kecil dan berkelompok.
Kami banyak menggunakan masa membentuk aktiviti dan permainan interaktif. Kini
saya tidak lagi bimbang tentang pengajaran saya seperti dahulu. Dalam kumpulan saya
terdapat kanak-kanak kurang upaya. Saya rasa semua pelajar boleh belajar, setiap
seorang daripada mereka berbakat, …13”
Pandangan daripada seorang guru dari Kyrgyzstan
 Pastikan bahawa anda memberitahu semua kanak-kanak di dalam kelas anda bahawa
anda prihatin terhadap diri dan keperluan mereka.
 Kenal pasti sekurang-kurangnya satu pencapaian memberangsangkan yang dicapai

setiap pelajar dalam tempoh satu bulan ke belakangan – lihat Senarai Kualiti dan
Pencapaian dalam kotak seterusnya.14
13
Torobekova, F. (2006) “Practice and Do Not Be Afraid,” in EENET Asia Newsletter No. 2. Jakarta,
Indonesia: EENET Asia, hlm. 20-21.
14
Astani / Watterdal, hlm. 1-4.
Buku 3New.indd 15 1/18/2013 12:02:59 PM

AKTIVITI TINDAKAN
Tulis sepucuk surat kepada ibu bapa dan berikan pujian terhadap anak mereka. Anda
perlu jujur dan tidak menumpukan kepada pencapaian akademik yang sudah dibuat
melalui laporan peperiksaan penilaian, gred dan prestasi. Guru boleh menggunakan
senarai berikut untuk nilai dan sikap:
Nilai dan Sikap:
Berusa
 Suka membantu
 Tenang

Prihatin
 Jujur
 Rajin berdoa

Kebersihan
 Mulia
 Bermatlamat

Bersikap belas
 Rendah diri
 Boleh dipercayai

Yakin diri
 Idealisme
 Hormat

Bertimbang rasa
 Inovatif
 Bertanggungjawab

Berani
 Ceria
 Patuh

Berbudi bahasa
 Adil
 Berdisiplin

Kreatif
 Baik hati
 Bersedia berkhidmat

Cekal
 Penyayang
 Bekerjasama

Rajin
 Setia
 Tabah

Empati
 Bersifat pengasih
 Bijaksana

Mudah menerima galakan
 Sederhana
 Bersyukur

Boleh dipercayai
 Rendah hati
 Bertoleransi

Kelenturan
 Taat
 Kebolehpercayaan

Ramah
 Teratur
 Bersikap benar

Murah hati
 Sabar
 Bersatu hati

Lembut

Buku 3New.indd 16 1/18/2013 12:02:59 PM

Surat kepada ibu bapa boleh dituliskan begini:
Ibu bapa yang dihormati,
Sejak sebulan kebelakangan ini, Raheela sangat rajin menolong saya dan rakan-
rakan sekelasnya. Kami sangat menghargainya. Kami harap dapat mengenali
nilai-nilai murni anak anda dalam beberapa bulan dan tahun yang akan datang.
Salam hormat,
Guru Kelas
Apa yang mahu dicapai dalam aktiviti ini:
 Menyingkap nilai positif setiap kanak-kanak. Ini akan mengurangkan rasa kecewa
yang dialami oleh kebanyakan guru apabila mengajar kanak-kanak yang mengalami
halangan pembelajaran, perkembangan dan pergaulan. Kekecewaan sebegini kadang-
kadang menyebabkan penderaan lisan, emosi dan fizikal terhadap kanak-kanak.
Walaupun wujud Konvensyen Hak Kanak-kanak, dan perundangan perlindungan
kanak-kanak (yang ada di setiap negara), kebanyakan sekolah terus mengamalkan
denda fizikal terhadap kanak-kanak.
 Meningkatkan rasa hormat terhadap kanak-kanak tersebut akan kebolehan

mereka.
 Memberi peluang kepada kanak-kanak untuk berjaya dan terasa dihargai. Ini
akan meningkatkan harga diri dan keyakinan semua kanak-kanak di sekolah, lalu
meningkatkan motivasi mereka untuk belajar dan berjaya.
 Memberi motivasi kepada pelajar untuk berjasa kepada orang lain, berkelakuan
baik dan membentuk disiplin diri.
 Meningkatkan komunikasi di antara pihak sekolah dan ibu bapa dan seterusnya
mewujudkan hak milik dan pergaulan bersama.
Buku 3New.indd 17 1/18/2013 12:02:59 PM

Persekitaran Sekolah yang Mudah Akses

– Prinsip Reka Bentuk Sejagat
Menurut Konvensyen Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu (PBB) tentang Hak Orang Kurang
Upaya, reka bentuk sejagat bermaksud reka bentuk produk, persekitaran, program dan
perkhidmatan yang boleh digunakan oleh semua orang, sebanyak mungkin, tanpa perlu
diubah suai atau reka bentuk khusus. Reka bentuk sejagat tidak seharusnya mengabaikan
peralatan yang dapat membantu golongan tertentu dengan kekurangan masing-masing
apabila mereka memerlukannya.15
Perkara pertama yang kita jumpa di bangunan awam ialah tangga. Tangga perlu dinaik
sebelum kita dapat sampai ke tingkat atas. Tangga menjadi halangan pertama kebanyakan
kanak-kanak dan orang dewasa untuk menggunakan kemudahan sekolah atau mana-mana
bangunan awam untuk menikmati perkhidmatan yang disediakan. Ada yang sekadar dua
atau tiga anak tangga, dan ada yang mempunyai banyak anak tangga. Ada tangga yang
mempunyai tempat pemegang di tepinya untuk menyokong tetapi kebanyakan tangga tiada
pemegang.
Oleh itu, semua bangunan awam perlu menyediakan pilihan. Laluan bertanjak (ramps)
biasanya mudah dan tidak mahal untuk dibina (sekurang-kurangnya untuk bangunan satu
tingkat) dan dapat dimanfaatkan oleh banyak pihak.Tanjak perlu dibina sebagai tambahan
pada semua bangunan sekolah dan bangunan awam sedia ada. Apabila bangunan sekolah
baru dirancang dan reka bentuk mula difikirkan, kita harus memastikan bahawa bangunan
tersebut dapat digunakan oleh sesiapa sahaja. Laluan pejalan kaki harus disediakan
supaya tidak menyisihkan pengguna kurang upaya termasuk kanak-kanak, guru dan ibu
bapa kurang upaya serta wanita mengandung, warga emas, malahan boleh menjadi pilihan
kepada sesiapa sahaja.
15
United Nations. (2006) Convention on the Rights of Persons with Disabilities - Article 2. New York: United
Nations. URL: http://www.un.org/disabilities/convention/conventionfull.shtml [11 Jan. 2008].
Buku 3New.indd 18 1/18/2013 12:02:59 PM

Ruang, cahaya, bahan, malahan warna memberi kesan terhadap pengalaman belajar.
Pihak sekolah boleh menggunakan perkara-perkara ini dengan terbaik dalam
mewujudkan bangunan dan ruang yang menunjukkan keperluan pelajar dan kakitangan,
tetapi sayang sekali kebanyakan sekolah dibina tanpa mengambil kira sepenuhnya
keperluan masyarakat penggunanya.
Ian Kaplan (2007)16
Reka bentuk sejagat “bukan sekadar” kemudahan yang tersedia, tetapi juga bermakna
bahawa diwujudkan persekitaran yang inklusif dan mesra pengguna di sekolah. Sekolah
yang dibina berdasarkan prinsip sejagat adalah lebih berkesan kerana sekolah sebegini
membolehkan kanak-kanak belajar, berkembang, mengambil bahagian, dan tidak menyekat
kanak-kanak dengan halangan-halangan yang terpaksa mereka tempuh.
Thnoeng Sokha dari Daerah Samlot di Kemboja menjadi penderita paraplegic sejak
usianya lima tahun. Dia tidak pernah memikirkan yang dia akan dapat bersekolah kerana
dia tidak dapat berjalan sendiri ke sekolah. Rumahnya 3 km dari sekolah dan keadaan
jalan ke sekolah tidak elok. Tetapi, dia menerima 2 buah kerusi roda dari sebuah
badan antarabangsa, satu disimpan di sekolah dan yang satu lagi di rumah. Pemberian
ini memberi kebebasan kepada Sokha. Adik perempuannya tahu kawan-kawannya
menolong beliau dengan kerusi rodanya. Pertama sekali, dia terpaksa menyeberang
sebatang sungai tanpa jambatan. Memang sukar kerana akan banyak selut dan lumpur
pada musim hujan. Kini perjalanannya ke sekolah lebih mudah kerana masyarakat
di situ telah membina sebuah jambatan kayu untuk menyeberang sungai dan jalan
ke sekolah Sokha juga sudah dibaiki. Kemudahan di sekolah rendahnya juga telah
ditingkatkan baru-baru ini kerana laluan tanjakan disediakan bagi memudahkan dia
ke kelas. Tandas berlaluan tanjakan juga dibina. Kini Sokha lebih yakin dan berharap
agar dapat menyambung pengajiannya ke sekolah menengah rendah. Sebuah sekolah
menengah sedang dibina berhampiran rumahnya, ia perlu mempunyai semua kemudahan
menurut piawaian Kementerian Pendidikan17.
16
Kaplan, I. (2007) “Inclusive School Design: Lombok, Indonesia,” in EENET Asia Newsletter No. 4, Jakarta,
17
Sophal, K. / Fox, S. (2006) “Physical Accessibility & Education,” in EENET Asia Newsletter No. 4, Jakarta,
Buku 3New.indd 19 1/18/2013 12:02:59 PM

7 PRINSIP REKA BENTUK SEJAGAT18
 PRINSIP 1: PENGGUNAAN SETARA
Reka bentuk ini berguna dan boleh dipasarkan kepada pengguna dengan pelbagai
keupayaan (orang kurang upaya dan orang biasa).
Penggunaan kemudahan sekolah dan peralatan sekolah secara setara bagi semua
kanak-kanak boleh dilaksanakan dengan mudah melalui penyelesaian yang menjimatkan
perbelanjaan.
Garis panduan:
a. Sediakan kemudahan bagi semua pengguna: serupa jika boleh, lebih kurang sama
jika tidak.
b. Elakkan daripada memisahkan atau membezakan mana-mana pengguna.
c. Sediakan kemudahan persendirian, jaminan dan keselamatan untuk semua

pengguna.
d. Pastikan kemudahan itu menarik kepada semua pengguna.
Reka bentuk tandas di sekolah-sekolah yang tertakluk kepada program WASH

(Water, Sanitation and Health Education) di Tajikistan kini direka bentuk semula
untuk memastikan peningkatan kemudahan bagi kanak-kanak kurang upaya. Reka
bentuk baru ini menjadikan tandas lebih mesra pengguna bagi semua kanak-kanak
di sekolah kerana tandas-tandas tersebut lebih luas dan terus menyediakan ruang
terpisah (begitu juga pintu masuk) untuk kanak-kanak lelaki dan perempuan, dan
reka bentuk baru ini akan dikekalkan berdasarkan falsafah perbelanjaan rendah
yang sama seperti yang diamalkan sebelum ini19.
18
The Center for Universal Design, North Carolina State University. (1997) “The Principles of Universal
Design” page on URL: http://www.design.ncsu.edu/cud/about_ud/udprinciplestext.htm [16 Nov. 2007].
19
UNICEF. (2008) “Guidelines for Universal and Energy Efficient Design,” Dushanbe: UNICEF, hlm. 11.
Buku 3New.indd 20 1/18/2013 12:02:59 PM

 PRINSIP 2: KELENTURAN PENGGUNAAN
Reka bentuk ini menyediakan pelbagai pilihan dan kemampuan kepada individu.
Garis Panduan:
a. Sediakan pilihan kepada cara penggunaan.

b. Sediakan kemudahan pengguna tangan kanan dan pengguna kidal.
c. Selaraskan ketepatan dan ketelitian.
d. Sediakan penyesuaian mengikut tahap pengguna.
Sebuah sekolah baharu dengan kemudahan laluan tanjakan, pintu dan dinding
berwarna tertentu, corak dan warna pada lantai disediakan di Lombok
(Indonesia). Bangunan tersebut dirancang dan direka bentuk oleh guru-guru dan
pengetua sekolah yang memantau proses pembinaan bagi memastikan bahawa
kerja-kerja pembinaan dijalankan berdasarkan spesifikasi, mengikut belanjawan
yang ditetapkan dan dibangunkan berdasarkan piawaian pembinaan sekolah di
Indonesia.20
 PRINSIP 3: PENGGUNAAN YANG SESUAI DAN MUDAH
Kegunaan reka bentuk perlu mudah difahami tanpa mengira pengalaman, pengetahuan,
bahasa dan bilangan pengguna semasa.
Garis panduan:
a. Hindari perkara yang merumitkan.

b. Pastikan kemudahan yang konsisten mengikut jangkaan dan intuisi pengguna.
c. Sediakan pelbagai bentuk kemahiran bahasa dan kefahaman.
d. Susunan maklumat harus konsisten dan mengikut turutan kepentingan.
Dengan menggunakan reka bentuk lama yang diubah suai mengikut keperluan kanak-kanak
kurang upaya akan dapat membantu pembinaan bangunan yang boleh digunakan dan sesuai
dengan semua kanak-kanak dalam masyarakat sekitar, mahupun untuk pengguna yang
mempunyai sedikit atau tiada langsung pengalaman bersekolah.
20
Kaplan, I. (2007) “Inclusive School Design: Lombok, Indonesia” in EENET Asia Newsletter No. 4. Jakarta:
EENET Asia, hlm. 18-19.
Buku 3New.indd 21 1/18/2013 12:02:59 PM

Di Sekolah O.B. Montessori di Manila (Filipina), kraf tangan dan pendidikan

kesihatan diajar di “Bahay Kubo” (rumah kampung Filipina). Suasana mengurangkan
halangan pembelajaran dan pergaulan kepada semua kanak-kanak, terutamanya
kepada remaja dan kanak-kanak kurang upaya yang memerlukan pendidikan khas
yang lain. Oleh sebab mereka diajar dalam suasana tradisi yang biasa bagi mereka,
kanak-kanak mendapati memang mudah mengaitkan apa yang pelajari di sekolah
dengan pengalaman dalam kehidupan seharian.21
 PRINSIP 4: MAKLUMAT YANG MUDAH DIFAHAMI
Reka bentuk menyampaikan maklumat dengan berkesan kepada pengguna, tanpa

mengira keadaan persekitaran atau kemampuan pengguna. Sekolah perlu menyediakan
buku bercetak biasa dan juga dalam bentuk Braille. Cetakan juga perlu mempunyai
kualiti yang tinggi dan mempunyai warna yang kontras. Saiz huruf dan fon minima 12
perlu digunakan. Jika buku bercetak yang digunakan mempunyai saiz huruf yang kecil,
buku-buku ini perlu disediakan dalam cetakan huruf bersaiz besar untuk kanak-kanak
dengan penglihatan kabur.
Garis panduan:
a. Gunakan mod pelbagai (bergambar, lisan, sentuhan) untuk menyampaikan maklumat

yang perlu.
b. Sediakan kontras yang mencukupi antara maklumat dan persekitarannya.
c. Maksimumkan kemudahan maklumat penting (iaitu, jadikannya mudah difahami

oleh semua pengguna dalam bentuk bertulis dan corak).
d. Bezakan dalam cara yang boleh dijelaskan (iaitu, jadikannya mudah untuk memberi
arahan dan panduan).
e. Sediakan perbandingan dengan pelbagai teknik atau peralatan yang digunakan

oleh pihak yang mempunyai pancaindera yang terbatas.
21
Soliven, P. (2008) “Helping People, Help Themselves” in EENET Asia Newsletter No. 5. Jakarta: EENET
Asia, hlm. 8-9.
Buku 3New.indd 22 1/18/2013 12:03:00 PM

Saya melalui zaman kanak-kanak yang meriangkan di Osaka, disokong sepenuhnya

oleh para guru, ibu bapa, sukarelawan tempatan dan juga rakan-rakan. Kesabaran,
kelenturan, dan keyakinan terhadap kepelbagaian kemampuan adalah kata-kata
yang dapat saya ungkapkan tentang guru-guru saya. Walaupun ini pengalaman
mereka yang pertama mengajar seorang kanak-kanak buta, mereka mencuba
pelbagai cara untuk mengambil kira kebolehan saya di dalam kelas. Mereka
mempelajari Braille dan mengajarkannya kepada saya kerana ia merupakan cara
yang paling berkesan untuk saya. Saya diberikan seorang guru pembantu untuk
mata pelajaran matematik, sains dan pendidikan jasmani. Dalam kelas matematik
contohnya, pembantu guru menerangkan tentang angka dan carta di papan hitam
menggunakan sejenis kertas khas dipanggil Raise Writer. Kita boleh letakkan
sekeping kertas pada papan dan lukiskan garisan dengan pen. Dengan sedikit
bantuan dana dari pihak berkuasa pendidikan tempatan, sukarelawan tempatan
menyediakan buku teks dalam Braille. Persekitaran begini membolehkan saya
melalui pembelajaran dengan berkesan.22
 PRINSIP 5: BERTOLERANSI DENGAN KESILAPAN
Reka bentuk mengurangkan masalah dan akibat terhadap tindak tanduk yang tidak
disengajakan.
Garis panduan:
a. Susun perkara-perkara tertentu untuk mengurangkan kemalangan dan kesilapan:

barangan yang kerap digunakan, paling mudah diambil; barangan yang berbahaya
dibuang, diasingkan atau diletakkan di tempat yang selamat.
b. Sediakan tanda amaran bagi benda-benda yang memudaratkan dan yang boleh
menyebabkan berlaku kesilapan.
c. Sediakan papan tanda selamat atau bahaya.
d. Pastikan kanak-kanak sentiasa peka dengan apa yang mereka lakukan bagi tugasan
yang memerlukan perhatian.
22
Fukuchi, K. (2008) “How Do We Learn Together? A Practice of Inclusion in Japan,” in EENET Asia
Newsletter No. 5. Jakarta, Indonesia: EENET Asia, hlm. 22-23.
Buku 3New.indd 23 1/18/2013 12:03:00 PM

Pokok-pokok bunga dan tanaman di perkarangan sekolah kami dahulunya disediakan

batu dan jubin hiasan. Apabila kami mula menyediakan pendidikan mesra kanak-
kanak dan pendidikan inklusif, kami mendapati bahawa batu dan jubin begini boleh
memudaratkan kanak-kanak jika mereka terjatuh sewaktu bermain dan sewaktu
aktiviti bersukan. Jadi kami membuang jubin dan batu hiasan, dan kami tidak lagi
bimbang tentang taman tetapi lebih peka dengan keselamatan kanak-kanak.23
 PRINSIP 6: KEMAMPUAN FIZIKAL YANG RENDAH
Reka bentuk boleh digunakan dengan lancar, selesa dan kurang meletihkan.
Garis panduan:
a. Pastikan pengguna dapat menetapkan posisi badan.
b. Gunakan tenaga kerja yang berpada.
c. Kurangkan perlakuan berulang.
d. Minimumkan keperluan menggunakan tenaga fizikal.
Petua Menjadikan Bilik Darjah Mudah Digunakan:24
 Pintu yang mudah dibuka dan tidak memerlukan banyak tenaga perlu digunakan
(sedikit demi sedikit boleh menggantikan pintu jenis lama).
 Pintu tanpa bendul perlu dipasang untuk memudahkan pengguna berkerusi

roda.
 Pintu seharusnya cukup lebar supaya mudah dilalui kerusi roda.
23
Watterdal / Tahir, hlm. 2.
24
Watterdal / Tahir, hlm. 4-5.
Buku 3New.indd 24 1/18/2013 12:03:00 PM

 Laluan tanjakan untuk pengguna kerusi roda (tanjakan ini tidak boleh terlalu
curam – seelok-eloknya 1: 12 dengan panjang 12 cm bagi setiap tambahan
ketinggian 1 cm).
 Tanda jejak perlu disediakan pada lantai di ruang-ruang tertentu untuk

memberitahu bahawa pintu dibuka tutup (pintu mungkin terbuka dan
menyebabkan kecederaan kepada kanak-kanak yang berada di ruang tersebut,
terutamanya jika mereka bermasalah penglihatan).
 Suis lampu perlu diletakkan setakat yang boleh dicapai oleh kanak-kanak
mengikut ketinggian mereka yang pelbagai.
 Soket dan penyambung elektrik disediakan di tempat yang sama pada setiap
bilik dan pada ketinggian meja (bersebelahan suis lampu) untuk memudahkan
penggunaan, terutamanya bagi kanak-kanak yang bermasalah penglihatan dan
yang cacat anggota serta pergerakan.
 Ciri-ciri keselamatan kanak-kanak perlu ada pada soket, untuk mengelakkan

kanak-kanak tercucuk jari ke dalam soket sehingga menyebabkan kejutan
elektrik.
 Perbezaan warna perlu digunakan untuk mewujudkan persekitaran yang mesra

pengguna.
 Tahap bunyi / kebisingan perlu dikurangkan menggunakan langsir, hiasan

tabir dinding, dan bahan-bahan kalis bunyi lain.
 Kod warna perlu digunakan untuk mengenal pasti kelas yang berlainan untuk
memudahkan pengecaman bagi kanak-kanak kurang daya penglihatan dan bagi
yang mengalami kecacatan anggota. Ini juga menjadikan sekolah kelihatan
lebih ceria.
 Simbol Braille atau bentuk timbul lain perlu digunakan untuk memudahkan
penggunaan kanak-kanak yang mempunyai masalah penglihatan.
 PRINSIP 7: SAIZ DAN RUANG BERSESUAIAN
Ruang dan saiz yang bersesuaian disediakan supaya boleh dicapai, dekat manipulasi,
dan penggunaan tanpa mengira saiz, postur atau kemampuan pergerakan pengguna.
Buku 3New.indd 25 1/18/2013 12:03:00 PM

Garis panduan:
a. Sediakan benda-benda yang penting untuk semua pengguna sama ada yang berdiri
atau duduk pada paras mata yang mudah dilihat.
b. Sediakan benda-benda yang perlu dicapai supaya selesa kepada pengguna sama
ada mereka berdiri atau duduk.
c. Sesuaikan variasi untuk saiz memegang atau menggenggam.
d. Sediakan ruang yang mencukupi untuk menggunakan peralatan sokongan atau

peribadi.
Perabot yang direka bentuk khusus perlu disediakan bagi pengguna yang memerlukan kerusi
atau meja yang berlainan berbanding perabot untuk bilik darjah biasa. Perabot begini
tidak semestinya memakan belanja. Kerusi pelbagai saiz yang membolehkan kanak-kanak
membaca dan menulis dengan selesa boleh direka bentuk berdasarkan model tempatan
seperti mana yang ditunjukkan dalam gambar rajah di bawah25:
Kerusi biasa untuk pelajar Disesuaikan dengan Disesuaikan dengan

sekolah rendah bahagian meletakkan kaki bahagian merehatkan kaki
dan tempat duduk dinaikkan
Sumber: IDP Norway
25
Kerusi ini direka oleh Braillo Norway berkaitan program “Peningkatan Kualiti Pendidikan bagi Kanak-kanak
bermasalah Penglihatan” mereka di Indonesia (1998 hingga 2005).
Buku 3New.indd 26 1/18/2013 12:03:00 PM

Masalah Pendengaran
Masalah Pendengaran merupakan istilah yang sangat luas untuk memberi maksud kehilangan
pendengaran separa atau sepenuhnya.
Masalah Pendengaran
Kurang Pendengaran Pekak

(kehilangan pendengaran separa) (hilang pendengaran)
Masalah Pendengaran mungkin sukar dikesan di peringkat awal kerana bayi baru lahir –
juga bayi yang dilahirkan pekak – ada mengeluarkan suara. Bunyi agahan bayi sering sama
dengan bunyi yang dibuat oleh penjaga bayi itu disebabkan oleh ekspresi muka, regangan
badan dan pergerakan26.
Cabaran paling berat yang dihadapi oleh orang bermasalah pendengaran ialah kesukaran
berkomunikasi kerana kebanyakan orang berkomunikasi menggunakan bahasa lisan. Malahan,
sebagai guru dan ibu bapa, kita lupa bahawa berkomunikasi melibatkan pergerakan dan
ekspresi wajah, dan melibatkan bunyi. Oleh itu, sangat penting untuk kita sebagai ibu bapa,
penjaga, dan para guru berkomunikasi dengan cara yang kita biasa lakukan, menggunakan
semua bentuk komunikasi: pergerakan, ekspresi wajah, bunyi dan perkataan.
Di United Kingdom, 1 dalam 1,000 kanak-kanak dikategorikan sebagai pekak sepenuhnya

pada usia 3 tahun27. Di Amerika Syarikat 1 dalam 1,000 kanak-kanak dilahirkan pekak
26
Skjørten / Sletmo, hlm. 5.
27
Royal National Institute for the Deaf. (2008) “Statistics” page on URL: http://www.rnid.org.uk/
information_resources/aboutdeafness/statistics/?ciid=214722#baby [4 Jan. 2008].
Buku 3New.indd 27 1/18/2013 12:03:00 PM

sepenuhnya dengan 2-3 daripada 1,000 kanak-kanak lain dilahirkan dengan pekak separa28.
Angka-angka ini agak tinggi berbanding negara-negara membangun yang lain dan antaranya
disebabkan kekurangan kemudahan perkhidmatan kesihatan yang berkualiti. Di sesetengah
bahagian pedalaman Pakistan, dianggarkan 1 dalam 12 kanak-kanak mengalami kehilangan
pendengaran (sebahagiannya dianggap mungkin disebabkan baka atau keturunan yang
berkaitan perkahwinan dalam keluarga terdekat)29.
KEPENTINGAN INTERVENSI AWAL YANG BETUL
Apabila kanak-kanak bermasalah pendengaran tidak dikenal pasti lebih awal dan diberi
bantuan yang betul, perkhidmatan sokongan tambahan (pendidikan keperluan khas) yang
sepatutnya diberikan lebih awal terpaksa diberi dalam tempoh persekolahan (atau mungkin
lebih kemudian). Malahan kanak-kanak yang mengalami kehilangan pendengaran akan
ketinggalan maklumat lisan dan perbincangan di dalam kelas kecuali jika kita menyedari
masalah mereka dengan cara mengubah kaedah kita berhubung dan mengajar mereka.
Ramai kanak-kanak bermasalah pendengaran disalah tafsir sebagai “bermasalah tingkah
laku” atau “bermasalah pembelajaran”.
Kita perlu menyedari bahawa betapa sukarnya bagi kanak-kanak yang hilang pendengaran
secara tiba-tiba untuk membentuk bahasa (mahupun bahasa isyarat) kecuali jika mereka
diberi pendedahan dengan program pemantauan, guru bahasa isyarat, dan bimbingan secara
peribadi (sebaik-baiknya oleh pelajar lain yang juga pekak tetapi mahir dengan bahasa
isyarat).
CARA DAN KAEDAH KOMUNIKASI
Individu bermasalah pendengaran, menggunakan kaedah lisan atau isyarat untuk

berkomunikasi, atau kedua-duanya sekali. Komunikasi lisan termasuk lisan (percakapan),
membaca gerak bibir atau menggunakan alat bantuan pendengaran manakala komunikasi
isyarat termasuklah bahasa isyarat tangan atau mengeja jari. Komunikasi sepenuhnya
adalah gabungan kedua-duanya.
28
American Speech-Language Hearing Association. (n.a.) “Facts on Hearing Loss in Children” page on
URL: www.asha.org/NR/rdonlyres/3CDA7F66-0F0C-4BB2-8E57-85D7F7391401/0/HrngLossChldrn.
pdf [4 Jan. 2008].
29
Elahi, M.M.; Elahi, F.; Elahi, A.; and Elahi, S.B. (1998) “Paediatric Hearing Loss in Rural Pakistan,” study
conducted for the Department of Otolaryngology, McGill University Teaching Hospitals, Montreal.
Buku 3New.indd 28 1/18/2013 12:03:00 PM

BAHASA ISYARAT DAN EJAAN JARI

(KOMUNIKASI MANUAL)
Bahasa isyarat ialah bahasa pertama yang mengalami pekak mengejut. Sama seperti kanak-
kanak yang mengalami pekak sederhana atau teruk dan hilang pendengaran terus. Kita
sering cenderung untuk lupa bahawa pergerakan ialah cara pertama berkomunikasi dalam
kalangan kanak-kanak.
Setiap bahasa sepatutnya mempunyai bahasa isyaratnya sendiri, dan terdapat loghat
bahasa isyarat di dalam semua bahasa. (Lihat contoh gambar rajah pada halaman 31 dari
Dialek Jogjakarta Indonesia.)
Struktur tatabahasa dan ayat bahasa isyarat agak berbeza dengan bahasa lisan yang
mempunyai peraturan fonologi, morfologi, sintaksis dan pragmatik. Berikut ialah contoh
Bahasa Isyarat Amerika.
 Bahasa Isyarat Amerika atau American Sign Language (ASL) mempunyai tata
bahasanya yang tersendiri berbeza dengan bahasa Inggeris di Amerika. Secara umum,
ayat bahasa isyarat ASL mengikut susunan ‘tajuk,’ ‘penerangan” (atau ‘predikat’).
Apabila berbincang tentang peristiwa lepas dan akan datang, kita sediakan tempoh
masa sebelum bahagian ayat seterusnya. Ini memberikan kita susunan ‘masa, ‘tajuk,’
dan ‘penerangan’. Sebagai contoh, ayat: Minggu lepas saya membasuh basikal, akan
menjadi susunan ‘yang lalu-minggu’ ‘saya’ ‘membasuh’ basikal saya’ dalam bahasa isyarat
ASL.30
Hakikat bahawa susunan tata bahasa dan ayat untuk bahasa isyarat sangat berbeza
berbanding bahasa tulisan dan lisan menjejaskan keupayaan kanak-kanak yang mengalami
kehilangan daya pendengaran yang teruk (mereka bergantung kepada bahasa isyarat untuk
berkomunikasi) untuk belajar membaca dan menulis sama seperti kanak-kanak lain.
30
American Sign Language University. (2008) “American Sign Language: Grammar” page on URL: http://www.
lifeprint.com/asl101/pages-layout/grammar.htm [5 Jan. 2008].
Buku 3New.indd 29 1/18/2013 12:03:01 PM

Ejaan jari
Semua huruf bagi abjad dalam bahasa Inggeris boleh dieja menggunakan satu atau kedua-
dua belah tangan. “Abjad-abjad manual” atau “ejaan jari” digunakan untuk mengeja nama
orang atau tempat yang tidak mempunyai nama isyarat. Terdapat abjad satu tangan dan
abjad dua tangan untuk ejaan jari. Ini berbeza antara bahasa-bahasa yang menggunakan
huruf karakter. Contohnya, dalam Bahasa Isyarat Jepun atau Japanese Sign Language
(JSL) ejaan jari jarang digunakan di dalam perbualan biasa. Untuk nama khas orang
atau tempat, terdapat set piawai isyarat «Kanji» yang membolehkan pengguna bahasa
isyarat mengeja nama mereka menggunakan karakter bahasa Cina di dalam bentuk bahasa
isyarat.31
31
Nakamura, K. (2002) “About Japanese Sign Language” page on URL: http://www.deaflibrary.org/jsl.html
[8 Apr. 2008].
Buku 3New.indd 30 1/18/2013 12:03:01 PM

Abjad Ejaan Jari Bahasa Inggeris Sebelah Tangan 32, 33
Sumber: IDP Norway
32
Indonesian Ministry of National Education. (2000) “Sistem Isyarat Bahasa Indonesia (Indonesian Sign
Language)”. Jakarta: Departmen Pendidikan Nasional (Ministry of National Education), hlm. xxxi.
33
Komen Penulis: Abjad ejaan jari bahasa Inggeris telah diadaptasi oleh Kementerian Pendidikan Indonesia
dan kini menjadi Bahasa Isyarat Indonesia.
Buku 3New.indd 31 1/18/2013 12:03:01 PM

Abjad Ejaan Jari Bahasa Inggeris Dua Belah Tangan34
Sumber: IDP Norway
34
Waterfall Rainbows. (2008) “Fingerspelling” ‘70age on URL: http://www.british-sign. co.uk/fingerspelling.
php [14 Apr. 2008].
Sumber: IDP Norway
Buku 3New.indd 32 1/18/2013 12:03:01 PM

Bahasa Isyarat – Beberapa contoh35 36
©2006,www.Lifeprint.com
Buat isyarat untuk “emak” dengan meletakkan ibu jari kanan
pada dagu. Tapak tangan perlu terbuka, dalam bentuk “lima.”
(Bahasa Isyarat Amerika)
Ada dua isyarat untuk “emak” dalam “dialek Jogjakarta”

©Matahariku
dalam Bahasa Isyarat Indonesia. Yang pertama dibuat

dengan menggerakkan genggaman ke belakang kepala
(disebabkan wanita dahulu memakai sanggul), yang kedua
dengan meletakkan dua jari pada pipi kanan (hampir dengan
telinga).
©2006,www.Lifeprint.com
Buat isyarat untuk “bapa” dengan meletakkan ibu jari

kanan di dahi. Tangan anda perlu terbuka. Sesetengah
orang menggerakkan sedikit jari semasa membuat isyarat
emak dan bapa, tetapi tidak semestinya. (Bahasa Isyarat
Amerika)
Ada dua isyarat untuk “bapa” dalam “Dialek Jogjakarta”

©Matahariku
dalam bahasa Isyarat Indonesia. Yang pertama dengan

meletakkan telunjuk kanan melintang pada hidung. Yang
kedua ialah dengan menggerakkan / melintangkan jari ibu
dan telunjuk dari hidung ke bawah di kedua-dua hujung
mulut. Kedua-duanya menunjukkan isyarat misai.
35
American Sign Language University. (2008) “American Sign Language: Grammar” halaman URL: http://
www.lifeprint.com/asl101/pages-signs/m/momdad.htm [5 Jan. 2008].
36
Matahariku. (2004) “Jogjakarta Sign Language - 2nd Edition”. Jogjakarta: Matakariku, hlm. 61.
Buku 3New.indd 33 1/18/2013 12:03:02 PM

Pertuturan (Komunikasi Lisan)
Pertuturan digunakan oleh kanak-kanak bermasalah pendengaran tahap ringan,

sederhana, sederhana/teruk sebagai bahasa kedua mereka (jika ada). Kanak-kanak
bermasalah pendengaran tidak wajar dipaksa bercakap. Di kebanyakan sekolah, kanak-
kanak pekak dipaksa berjam-jam supaya belajar bercakap (dan menyanyi) dengan sedikit
sahaja penekanan kepada mata pelajaran lain. Ini tidak akan menyelesaikan masalah,
sebaliknya boleh menyebabkan berlaku halangan terhadap pembelajaran, perkembangan,
dan pergaulan kanak-kanak terbabit. Pendekatan ini tidak dapat diterima lagi sekarang.
Kita perlu ingat kanak-kanak yang tidak dapat mendengar dengan baik tidak akan dapat
bertutur dengan jelas. Ini disebabkan kanak-kanak itu tidak dapat mendengar dan meniru
pertuturan orang lain.
Membaca Gerak Bibir
Membaca gerak bibir ialah “melihat bunyi ujaran” pergerakan bibir dan lidah. Ekspresi
wajah dan isyarat badan juga menjadi petunjuk kepada pembaca gerak bibir. Memang
sukar bagi seseorang kanak-kanak terutamanya yang belum pernah mendengar bunyi untuk
mempelajari bacaan gerak bibir. Jika kanak-kanak tersebut boleh mendengar sedikit dan
menggunakan bahasa isyarat serta perkataan, ini akan membantu dia membaca gerak bibir.
Banyak perkataan yang tidak akan dapat didengari dengan betul, jadi menggunakan bahasa
isyarat dan membaca gerak bibir akan membantu kanak-kanak tersebut memahami apa
yang diujarkan.
Bunyi dan Kehilangan Pendengaran
Bunyi disukat melalui kenyaringan (kelantangan) atau kekuatan (disukat dalam unit desibel,
dB), dan frekuensi atau nada (disukat dalam unit hertz, Hz). Masalah pendengaran boleh
berlaku pada sebelah telinga sahaja atau kedua-duanya. Kehilangan pendengaran biasanya
dikategorikan sebagai ringan, sederhana, sederhana/berat, berat, atau parah, bergantung
kepada kebolehan seseorang untuk mendengar kekuatan (dB) atau frekuensi (Hz).
Kanak-kanak dan orang dewasa yang hanya boleh mendengar bunyi 90 desibel (dB) ke atas
boleh dikategorikan sebagai pekak.
Buku 3New.indd 34 1/18/2013 12:03:02 PM

Tahap Kehilangan Pendengaran dan Akibat-akibatnya37
Akibat daripada kehilangan pendengaran bergantung kepada beberapa faktor, termasuk

tahap kehilangan pendengaran (lihat di bawah), sama ada ia dapat dikesan lebih awal dan
menggunakan alat bantuan, campur tangan awal, serta penglibatan ibu bapa dan guru. Ia
juga bergantung pada bila kehilangan pendengaran berlaku, sama ada sebelum atau selepas
mempelajari komunikasi asas, dan sama ada kebolehan bertutur sudah terbina.
Implan Koklea
Implan koklea akan memberi kesan pada masa hadapan ke atas pendidikan kanak-
kanak bermasalah pendengaran. Ini telah pun berlaku di kebanyakan negara,
termasuk negara-negara membangun. Pada suatu masa dahulu, implan koklea
sangat mahal. Bagaimanapun, sejak implan koklea “tempatan” dilancarkan di India
pada tahun 2005,38 lebih ramai orang bermasalah pendengaran di seluruh dunia
akan mampu menggunakan teknologi baharu dan inovatif ini.
Implan koklea merupakan alat elektronik yang ditanam melalui pembedahan dan
membolehkan seseorang yang pekak secara berat atau parah seperti mendengar
bunyi. Oleh itu, kanak-kanak yang tidak pernah mendengar sekarang berupaya
“merasai” bunyi. Kanak-kanak sebegini memerlukan terapi dan kaunseling
pertuturan. Kebanyakan kanak-kanak (dan orang dewasa) memerlukan beberapa
bulan atau tahun untuk menyesuaikan diri dengan bunyi tersebut, kerana
sesetengah bunyi boleh membuatkan mereka terganggu dan tidak selesa.
Sejak ia diluluskan untuk percubaan pada tahun 1985, implan koklea telah
mencetuskan kontroversi di antara pihak-pihak yang terlibat, terutamanya di
dalam “masyarakat orang pekak”. Adakah implan koklea akan mengancam budaya
orang pekak? Bolehkah orang-orang yang menggunakan implan koklea berfungsi
sepenuhnya seperti orang-orang yang boleh mendengar? Apakah pulangannya
berpada setelah menghabiskan wang untuk pembedahan dan terapi? Walaupun
menimbulkan kontroversi, dianggarkan lebih daripada 8,000 kanak-kanak di
seluruh dunia menggunakan implan koklea,39 dan bilangannya semakin meningkat
di negara membangun.
37
Hands & Voices. (2005) “Description of Degree of Hearing Loss Versus Potential Effects” halaman web di
URL http://www.handsandvoices.org/resources/coGuide/05_Lossvseffct.htm [11 Jan. 2008].
38
The Hindu Online. (2005) “Indigenous Cochlear Implant to Hit the Market Soon” halaman web di URL
http://www.hindu.com/2005/11/25/stories/2005112502220900.htm [2 Aug. 2008].
39
Public Broadcasting Services. (2008) “Cochlear Implants” laman web di URL http://www.pbs.org/wnet/
soundandfury/cochlear/index.html [9 Jan. 2008].
Buku 3New.indd 35 1/18/2013 12:03:02 PM

Kesan daripada hilang pendengaran bergantung kepada kekuatan (dB) yang diperlukan
untuk mendengar bunyi pada frekuensi berbeza (Hz). Sesetengah kanak-kanak
memerlukan kekuatan (kenyaringan) yang sama untuk mendengar frekuensi (nada) yang
berbeza. Bunyi yang bernada rendah dan bernada tinggi kedua-duanya mungkin sukar
untuk didengar. Kanak-kanak lain yang bermasalah pendengaran mungkin boleh mendengar
bunyi bernada rendah tanpa sebarang masalah (pendengaran normal), tetapi mereka
tidak boleh langsung mendengar bunyi bernada tinggi (hilang pendengaran tahap parah).
Nada yang paling penting dalam pertuturan adalah sekitar 500-3,000 Hz. Bagaimanapun,
ukuran ini berbeza dari satu bahasa ke bahasa yang lain, kerana fonem-fonem (unit
bunyi-bunyi kecil yang membina perkataan) mempunyai nada berbeza di dalam bahasa-
bahasa yang berlainan.
Keputusan ujian pendengaran dirakamkan di atas audiogram (sila lihat contoh di bawah).
Garis menegak di atas audiogram mewakili nada atau frekuensi. Garis mendatar mewakili
kenyaringan atau kekuatan.
Frekuensi dalam Hertz (Hz)

Kekuatan dalam Desibel (dB)
Sumber: IDP Norway
Audiogram di sebelah kiri menunjukkan pendengaran seorang yang mempunyai pendengaran

normal yang mulanya dalam frekuensi (nada) rendah menurun kepada kehilangan
pendengaran frekuensi tinggi yang parah di telinga kiri (X), dan kehilangan pendengaran
tahap sederhana hingga berat di telinga sebelah kanan (O). Tanda X menunjukkan nilai
ambang untuk telinga kiri dan tanda O menunjukkan nilai ambang untuk telinga kanan.
Buku 3New.indd 36 1/18/2013 12:03:02 PM

 Ringan 16-35 dB (desibel) - kanak-kanak akan menghadapi kesukaran mendengar

pertuturan yang kurang jelas atau jauh. Dia mungkin boleh menangkap hanya 90%
daripada isi pertuturan jika orang yang bercakap berada lebih jauh daripada 1 meter,
atau jika keadaan sekeliling bising. Kanak-kanak begini akan sukar berkomunikasi dan
belajar di dalam suasana biasa. Bantuan awal dan alat bantuan pendengaran boleh
diberikan.
 Sederhana 36-50 dB – Kanak-kanak boleh memahami perbualan pada jarak antara satu
hingga dua meter. Penguatan suara (alat bantuan pendengaran) akan membolehkannya
mendengar dan mencirikan semua jenis bunyi. Tanpa alat bantuan, kanak-kanak akan
ketinggalan dari 50% hingga 100% daripada isi perbualan.
 Sederhana/Teruk 51-70 dB – Perbualan dengan kanak-kanak sebegini mestilah

dibuat dengan kuat jika anda mahu dia mendengar tanpa menggunakan alat bantuan.
Jika kanak-kanak tidak dapat mendengar pada 55 dB, ini bermakna dia akan
ketinggalan 100% daripada perbualan. Dia akan menghadapi masalah jika komunikasi
lisan diperlukan (terutamanya di dalam kumpulan besar), termasuk di bilik darjah
dan padang permainan. Kebolehannya untuk bertutur dan memahami perbualan akan
terbantut jika tidak diberi bantuan awal.
 Teruk 71-90 dB – Jika hilang pendengaran sebelum boleh bertutur, kanak-kanak

mungkin tidak akan dapat langsung membina kebolehan bertutur sendiri atau paling
baik pun akan sangat lambat boleh bercakap. Jika diberikan alat bantuan, dia boleh
mengesan dan mengenal pasti semua jenis bunyi luar. Tanpa alat bantuan, dia hanya
boleh mendengar dari jarak 30 sentimeter dari telinga. Besar kemungkinan dia perlu
bergantung pada deria penglihatan sahaja untuk berkomunikasi, membaca bahasa
isyarat dan membaca gerak bibir.
 Amat Teruk 91 dB ke atas – Kanak-kanak hanya dapat mengesan getaran, bukan nada
suara. Kebanyakan mereka bergantung pada penglihatan dan bahasa isyarat (mungkin
juga membaca gerak bibir) bukan pendengaran untuk berkomunikasi. Kanak-kanak tidak
mungkin dapat bertutur sendiri tanpa bantuan dan pengubahsuaian. Kebolehannya untuk
memahami percakapan menjadi sangat kurang. Untuk berkomunikasi, yang penting ialah
suara yang kuat, bukan nada. Tetapi sedikit pendengaran yang wujud padanya masih
boleh dikuatkan dengan alat bantuan. Setengah-setengah daripada kanak-kanak yang
bermasalah pendengaran dengan parah masih boleh mendapat manfaat daripada implan
koklea, walaupun penggunaannya sangat kontroversi dalam kalangan orang pekak.
 Hilang Pendengaran Unilateral (Unilateral hearing loss - UHL) atau hilang

pendengaran sebelah sahaja – Kanak-kanak akan menghadapi risiko tertunda kebolehan
bertutur dan memahami bahasa, serta risiko halangan pembelajaran yang lain. Kanak-
kanak UHL akan menghadapi masalah mendengar perbualan pada sebelah telinga yang
rosak, menentukan arah bunyi dan memahami perbualan jika latar belakang bising.
Buku 3New.indd 37 1/18/2013 12:03:02 PM

Setengah-setengah kanak-kanak akan menghadapi sedikit (itu pun jika ada) halangan
pembelajaran, pertumbuhan dan pergaulan. Tetapi setengah-setengah kanak-kanak
UHL yang lain pula memang akan menghadapi halangan. Masih tidak jelas mengapa
setengah kanak-kanak terhalang dan setengah yang lain tidak.40 Jika pendengaran
sebelah telinga ini tiada langsung, ia dikenali sebagai pekak sebelah (Single-sided
Deafness – SSD).
Mengatasi Halangan Pembelajaran, Perkembangan dan Penglibatan

Akibat Masalah Pendengaran
Hilang pendengaran sebahagian mahupun pekak tidak akan memberi kesan kepada
kecerdasan atau kebolehan untuk belajar. Walau bagaimanapun, kanak-kanak sebegini
biasanya memerlukan khidmat pendidikan yang tertentu di dalam persekitaran yang inklusif
untuk memenuhi keperluannya. Perkhidmatan ini merangkumi:41
 Intervensi awal
 Pendidikan bahasa isyarat
 Latihan bertutur, bahasa dan auditori oleh pakar perubatan
 Sistem amplifikasi – termasuk alat bantuan pendengaran
 Perkhidmatan juru bahasa untuk mereka yang menggunakan bahasa isyarat sebagai
bahasa pertama.
 Tempat duduk yang sesuai di dalam bilik darjah untuk memudahkan membaca gerak
bibir
 Filem, video dan DVD yang diletakkan sari kata
 Tunjuk ajar komunikasi alternatif seperti bahasa isyarat kepada guru, ibu bapa dan
rakan sedarjah.
40
Sepasukan pengkaji dari University Colorado, Boulder ketika ini sedang mengumpul maklumat mengenai
pertumbuhan kanak-kanak UHL
41
National Dissemination Center for Children with Disabilities. (2004) “Disability Fact Sheet — No. 3”
halaman web di Washington: National Dissemination Center for Children with Disabilities URL: http://
www.nichcy.org/pubs/factshe/fs3.pdf [4 Jan. 2008].
Buku 3New.indd 38 1/18/2013 12:03:03 PM

 Memulakan komunikasi menggunakan kaedah boleh lihat (seperti bahasa isyarat,

mengeja dengan jari, dan pertuturan terbimbing) dan/atau penguatan suara dan
latihan mendengar dan bertutur
 Bimbingan dan kaunseling – sangat sukar untuk kanak-kanak membiasakan diri dengan
sisihan dan tanggapan orang ramai kecuali jika mereka ada kawan lain yang cacat
pendengaran juga, atau mereka mempunyai kawan yang boleh mendengar tetapi boleh
berkomunikasi dengan bahasa isyarat.
Panduan untuk Mengajar Kanak-kanak Bermasalah Pendengaran42, 43
 Susun bilik darjah supaya semua kanak-kanak duduk dalam bentuk U. Dengan cara ini
kanak-kanak dapat melihat sesama mereka, ini akan memudahkan kanak-kanak yang
bermasalah pendengaran untuk menggunakan bahasa isyarat, membaca gerak bibir dan
memahami mimik muka. Ini membolehkan mereka turut serta di dalam perbincangan
dan aktiviti di dalam kelas.
 Luangkan sedikit masa untuk mengajar di dalam pertemuan empat mata, kerana aktiviti
berkumpulan agak mencabar bagi kanak-kanak cacat pendengaran.
 Apabila bercakap kepada kanak-kanak (bermasalah pendengaran) pastikan anda

melihat ke arahnya.
 Bercakaplah dengan perlahan dan jelas tetapi jangan terlalu lantang.
 Gunakan ayat yang pendek, ringkas dan jelas.
 Apabila bercakap gunakan perkataan yang konsisten.
 Gunakan mimik muka dan gerak badan yang jelas.
 Jika anda tidak boleh menggunakan bahasa isyarat rasmi, gunakan isyarat semula jadi
(contohnya untuk letih, tidur, makan atau minum).
42
German Association of the Deaf. (2008) “Was ist Gehörlos? - Tipps für die Verständigung” (What is
Hearing Impairment? Practical Ideas for Communication) halaman web di URL http://www.gehoerlosen-
bund.de/gebaerdensprache/gl_tipps.htm [5 Jan. 2008].
43
Sletmo, E. (2004) Teaching Children with Hearing Impairment in Inclusive Settings. Jakarta: University
of Oslo and Braillo Norway, hlm. 7.
Buku 3New.indd 39 1/18/2013 12:03:03 PM

 Suruh kanak-kanak (jika dia boleh bertutur) mengulang cakap kembali apa yang dia
faham.
 Tuliskan kata kunci kepada maklumat yang telah diajar di dalam kelas dan berikan
kepada kanak-kanak setiap kali kelas berakhir.
 Bekerjasamalah dengan audiologis (jika ada) untuk mengajar kanak-kanak dan

menggalakkannya menggunakan sisa pendengaran ke tahap maksimum, walaupun dia
lebih selesa berbahasa isyarat (komunikasi manual).
 Kurangkan bunyi yang tidak perlu kerana bunyi yang datang dari pelbagai arah
menyukarkan kanak-kanak menggunakan pendengarannya yang masih ada. Ini
juga penting jika kanak-kanak tersebut menggunakan alat bantuan pendengaran
(penguatan).
 Jika setengah-setengah bilik darjah lebih bising daripada yang lain (bunyi dari jalan
raya yang sibuk, keretapi, lapangan terbang atau kilang), sekolah tersebut hendaklah
lebih fleksibel dan memindahkan kelas yang ada kanak-kanak bermasalah pendengaran
di dalamnya (dan juga kelas yang mengandungi kanak-kanak bermasalah penglihatan
dan sebagainya) ke bilik darjah yang kurang bising.
 Bertolak ansur tentang masa kerana kebanyakan kanak-kanak yang bermasalah

pendengaran (pekak dan yang susah mendengar) sukar memahami keadaan di dalam
bilik darjah.
 Beri penekanan yang lebih kepada kandungan berbanding tatabahasa apabila menilai
hasil tulisan kanak-kanak yang biasanya berkomunikasi dengan bahasa isyarat.
Tatabahasa bahasa isyarat berlainan daripada bahasa bertulis, oleh itu mereka
seolah-olah menulis di dalam bahasa “kedua”.
Buku 3New.indd 40 1/18/2013 12:03:03 PM

Ambil perhatian bahawa:
 Bulu di muka – misai dan janggut guru boleh mengganggu kebolehan kanak-kanak
bermasalah pendengaran membaca gerak bibir dan memahami mimik muka.
 Tutup muka – kain yang menutup mata, kening, hidung, mulut dan pipi (yang dipakai oleh
guru dan rakan) boleh mengurangkan kebolehan kanak-kanak membaca gerak bibir dan
memahami mimik muka.
 Majoriti daripada kanak-kanak pekak (hilang pendengaran tahap parah) dilahirkan

oleh ibu bapa yang boleh mendengar. Oleh itu, sekolah anda sepatutnya cuba memberi
pengetahuan kepada ibu bapa tentang implikasi kehilangan pendengaran terhadap
keluarga.
 Kanak-kanak pekak mungkin memerlukan lebih masa untuk belajar berbanding dengan
kanak-kanak lain. Ini adalah kerana dia mesti belajar membaca dan menulis di dalam
bahasa “kedua” yang agak berbeza daripada bahasa pertamanya.
 Kanak-kanak yang sukar mendengar juga memerlukan masa yang lebih untuk belajar
kerana dia mungkin ketinggalan mendengar suara guru dan perbualan kanak-kanak di
dalam bilik darjah. Banyak maklumat yang diberikan semasa belajar akan hilang.
Buku 3New.indd 41 1/18/2013 12:03:03 PM

Masalah Penglihatan
Masalah penglihatan adalah istilah yang digunakan secara meluas bagi menerangkan
kecacatan penglihatan separa atau sepenuhnya.
Masalah Penglihatan
Penglihatan Lemah (low vision) Buta

(kehilangan penglihatan separa) (hilang penglihatan)
Cabaran yang dihadapi oleh kebanyakan kanak–kanak adalah kesukaran dalam pergerakan
(bergerak bebas dengan sendiri), kesukaran untuk memahami, menggunakan komunikasi
secara bukan lisan (berdasarkan mimik muka dan bahasa badan) dan kesukaran dalam
pemikiran (ini disebabkan kebanyakan dari rakan seusia mereka membaca dan menulis
melalui cetakan berdakwat).
Kesan kehilangan penglihatan bergantung kepada beberapa faktor, termasuklah tahap

kecacatan (di antara buta dengan tahap penglihatan yang lemah), pengesanan di peringkat
awal (apabila kecacatan ini mula dikesan), apa jua khidmat pengesanan awal (bila kanak-
kanak tersebut mula mendapat bantuan), penglibatan keluarga, guru-guru kelas dan
juga waktu kecacatan itu mula dikenal pasti jika ianya sebelum atau selepas berlakunya
komunikasi asas dan sama ada terbentuknya kefahaman bahasa dan pengenalpastian
visual.
Adalah penting untuk menyedari bahawa kanak-kanak yang dilahirkan buta (atau dengan
tahap penglihatan yang sangat lemah) atau yang telah kehilangan daya penglihatan pada
peringkat awal tumbesarannya mempunyai keperluan yang berbeza serta berhadapan
dengan pelbagai bentuk halangan, berbanding kanak-kanak yang telah kehilangan daya
penglihatan sepenuhnya atau separa pada tahap pertumbuhan yang selanjutnya.
Buku 3New.indd 42 1/18/2013 12:03:03 PM

Masalah sebenar akibat kebutaan bukannya disebabkan oleh kehilangan daya

penglihatan. Masalah yang sebenar wujud disebabkan oleh salah faham dan kekurangan
maklumat terhadap kecacatan ini. Jika seseorang yang buta mendapat peluang dan
latihan yang bersesuaian, keadaan ini boleh dikurangkan ke tahap ianya dianggap hanya
sebagai gangguan fizikal semata-mata.44
Buta – seseorang yang buta mengalami kehilangan daya penglihatan sepenuhnya atau
kehilangan pada tahap yang teruk. Lebih kurang 18% dari golongan buta adalah buta
sepenuhnya. Kumpulan selebihnya iaitu 82% boleh membezakan di antara terang dan gelap.45
Tahap Penglihatan Rendah - kecacatan penglihatan tahap separa yang tidak boleh
diperbetulkan dengan menggunakan alat visual biasa (kaca mata atau kanta lekap)
menyebabkan masalah penglihatan yang dikenali sebagai “tahap penglihatan rendah”.
Seseorang yang mempunyai tahap penglihatan rendah mempunyai ketajaman penglihatan
yang lemah, medan penglihatan yang kabur atau terhalang secara signifikan, kepekaan
pembezaan atau ketiga-tiganya sekali. Organisasi Kesihatan Sedunia (WHO) telah
menetapkan bahawa definisi tahap penglihatan rendah mempunyai ketajaman penglihatan
kurang dari 6/18 dan bersamaan dengan atau lebih baik dari 3/60 pada mata yang telah
menjalani kaedah pembetulan yang terbaik.
Punca-punca Kecacatan Penglihatan 46, 47, 48, 49
 Albinisme – mereka yang tergolong sebagai albinisme (albino atau balar) dilahirkan
dengan sedikit atau tiada langsung warna (atau pigmen) pada mata, kulit dan rambut.
Kulit mereka berwarna pucat dan ditumbuhi rambut berwarna perang yang tidak lebat
(walaupun ia berlainan dari kumpulan etniknya). Albinisme juga memberi kesan kepada
daya penglihatan kepada individu di dalam kumpulan ini.
 Katarak adalah kekaburan pada permukaan lensa mata yang menghalang laluan untuk
penembusan cahaya ke dalam anak mata. Walaupun kebanyakan kes-kes katarak sering
44
National Federation of The Blind. (2007) “NFB Homepage” halaman web di URL: http://www.nfb.org/nfb/
Default.asp [12 Disember 2008]
45
BBC. (2007) “What Is The Definition of Blindness” halaman web di URL http://bbc.co.uk/health/conditions/
blindness1.shtml [10 Oktober 2008]
46
World Health Organization – WHO. (2008) “Priority Eye Disease” halaman web di URL http://www.who.
int/blindness/causes/priority/en/index.html [11 Januari 2008
47
Lighthouse Intenational (2008) “Eye Disorders” halaman web di URL http://www.lighthouse.org/medical/
eye-disorders [5 Januari 2008]
48
Royal National Institute for the Blind (2008) “Eye Conditions” halaman web di URL http://www.sortit.org.
uk/eyecond_astigmatism.htm [11 Januari 2008]
49
All About Vision (2007) ”Retinitis Pigmentosa” halaman web di URL http://www.allaboutvision.com/
conditions/retinapigment.htm [4 Ogos 2008]
Buku 3New.indd 43 1/18/2013 12:03:03 PM

dikaitkan dengan faktor usia (penuaan), ada juga kanak-kanak yang dilahirkan dengan
katarak atau keadaan seumpamanya yang mungkin terbentuk akibat kecederaan pada
mata, mata membengkak dan pelbagai penyakit mata yang lain. Katarak pada kanak-
kanak telah menular di kebanyakan negara di dunia. Dalam kes-kes tertentu, katarak
kanak-kanak ini diwariskan kepada generasi seterusnya (penyakit keturunan). Apabila
keadaan ini berlaku, kanak-kanak tersebut mungkin mempunyai saiz mata yang lebih kecil
dari saiz yang biasa. Jangkitan sewaktu kehamilan juga boleh menyebabkan katarak.
 Penyakit mata yang disebabkan oleh diabetes merupakan punca utama bagi masalah
penglihatan di kebanyakan negara-negara lain. Pesakit diabetes berisiko untuk
mendapat penyakit mata seperti retinopati diabetik (penyakit yang sering dikaitkan
dengan diabetes), glukoma dan katarak.
 Glukoma berlaku apabila terdapat kerosakan pada saraf optik disebabkan oleh tekanan
yang tinggi di dalam anak mata. Saraf optik ialah saraf yang membawa maklumat dari
bahagian-bahagian mata yang peka pada cahaya (retina) terus ke otak. Mata manusia
memerlukan tahap tekanan yang tertentu untuk memastikan ia dapat berfungsi
dengan baik dan kekal sihat. Apabila tekanan tersebut terlalu tinggi, kanak-kanak
mungkin akan berasa tidak selesa terhadap cahaya yang terang atau cahaya matahari
(fotofobia), serta mempunyai saiz mata yang lebih besar dari saiz biasa. Kanak-kanak
tersebut juga akan mengalami keadaan yang dinamakan “mata juling” (apabila mata
cenderung untuk melihat ke arah yang lain) atau “mata malas” (salah satu anak mata
lebih lemah dari anak mata bersebelahannya), atau mengalami keadaan mata berair
lebih dari kadar yang sepatutnya.
 Onchocerciasis atau “Buta Sungai” disebarkan melalui sejenis lalat hitam yang hidup
dan membiak di kebanyakan pinggiran sungai. Luka-luka pada bahagian mata boleh
berlaku pada kesemua tisu-tisu dalaman pada mata yang boleh menyebabkan bengkak,
pendarahan dan pelbagai komplikasi lain yang berakhir dengan keadaan buta. Sebanyak
99% dari mereka yang diserang penyakit ini tinggal di Afrika, manakala selebihnya
(1%) tinggal di Yaman, Mexico, Guatemala, Ecuador, Colombia, Venezuela dan Brazil.
 Ralat Refraktif termasuklah myopia (rabun jauh) dan hyperopia (rabun dekat) dengan
atau tanpa astigmatisme. (apabila mata boleh mengimejkan suatu garis lurus dengan
hanya bersandarkan pada satu garis bujur).
 Retinitis Pigmentosa (RP) adalah sejenis penyakit retina yang diperturunkan (penyakit
keturunan). Tanda-tanda awal retinitis pigmentosa biasanya berlaku pada peringkat
awal pertumbuhan kanak-kanak, di mana kedua-dua belah mata akan menerima
kesannya. Pandangan pada waktu malam akan menjadi lemah dan medan penglihatan
Buku 3New.indd 44 1/18/2013 12:03:03 PM

akan menjadi semakin mengecil. Pada peringkat seterusnya, hanya sebahagian kecil
penglihatan di sekitar pusat anak mata yang kekal berfungsi.
 Trakoma disebabkan oleh sejenis mikro organisma yang merebak melalui bahan
rembesan mata dari mereka yang telah dijangkiti (seperti pada tuala, sapu tangan,
jari dan sebagainya) dan juga melalui penyebaran oleh sejenis lalat yang menghurung
mata. Selepas beberapa tahun jangkitan tersebut berulang, bahagian dalaman selaput
mata akan berbirat dengan parah sehingga ia terlipat ke dalam mata dan menyebabkan
bulu mata bergeser dengan permukaan bebola mata. Ini seterusnya akan merosakkan
selaput kornea dan menyebabkan kebutaan.
Saiz simbol-simbol pada halaman 50 adalah hampir tepat, jadi ia boleh digunakan untuk
menguji tahap penglihatan pelajar kelas anda jika anda mengesyaki ada di antara mereka
yang mempunyai tahap penglihatan rendah.
Ujian ini hanya satu dari beberapa jenis ujian yang perlu dijalankan untuk mengenal pasti
kesan dan tahap penglihatan seseorang individu. Medan penglihatan juga harus diuji kerana
ia dapat menentukan setakat mana kekuatan penglihatan seseorang individu yang tinggal,
kesan dari keadaan yang telah dialami.
Pada 1992, WHO telah memberikan suatu definisi alternatif dan boleh diguna pakai
terhadap tahap penglihatan rendah, iaitu sebagai suatu kecacatan visual yang berfungsi
selepas rawatan dan/atau pembetulan refraktif piawai. Ketajaman visual adalah kurang
daripada 6/18 terhadap persepsi cahaya, atau medan penglihatan yang kurang dari 10
darjah daripada titik tumpu. Ianya terhad kepada keadaan apabila penglihatan tersebut
digunakan sewaktu perancangan dan perlaksanaan sesuatu tugas di mana daya penglihatan
sangat diperlukan.
Braille adalah medium utama untuk tujuan penulisan dan pembacaan bagi golongan buta
dan juga bagi mereka yang mempunyai kelemahan daya penglihatan (iaitu golongan individu
yang langsung tidak boleh membaca, walaupun dengan beberapa pengubahsuaian pada
cetakan teks atau dengan bantuan alat-alat penglihatan). Braille adalah sejenis skrip
berorientasikan sentuhan yang terdiri dari suatu rangka 6 titik. Setiap satu kombinasi
(satu hingga enam) titik-titik tersebut merupakan perwakilan (simbol) kepada huruf dan
abjad. Kebanyakan bahasa di Asia telah mempunyai kod Braille masing-masing. Aplikasinya
tidak terhad kepada huruf-huruf Latin (seperti contoh di bawah), malah ia merangkumi
bahasa-bahasa lain seperti Cina, Jepun, Korea dan juga bahasa-bahasa yang menggunakan
abjad-abjad berbentuk unik seperti Arab, Cyrillic, Hindi, Singhalese, Tamil dan Thai (hanya
beberapa contoh sahaja diberikan di sini).
Buku 3New.indd 45 1/18/2013 12:03:03 PM

Ujian Jarak Akuiti Visual
6/18 Nombor pertama (6) ialah jarak yang digunakan untuk

ujian (6 meter). Nombor kedua (18) ialah saiz simbol
yang digunakan.
Jika simbol-simbol (seperti huruf E) boleh dilihat dari

jarak 6 meter dengan penggunaan alat pembetulan
yang sesuai (kaca mata), maka orang yang diuji
dikatakan mempunyai “tahap penglihatan biasa”.
Jika seseorang yang diuji tidak dapat melihat mana-

mana simbol, maka dia dikatakan mempunyai tahap
penglihatan yang rendah.
6/60
Jika simbol ini (huruf E) pada 6/60 tidak dapat

dilihat walaupun pada kadar separuh daripada jarak
yang ditentukan (3 meter) di dalam mata dengan
pembetulan yang terbaik (di atas faktor bahawa
penglihatan itu berlainan dari satu mata ke mata
yang lain), orang yang diuji itu akan dianggap sebagai
buta.
Sumber: IDP Norway
Buku 3New.indd 46 1/18/2013 12:03:04 PM

Berikut adalah contoh beberapa abjad Braille dalam Braille Inggeris:
Keupayaan dan Tindak Balas Visual dalam Perkembangan Visual Biasa.50
Pada usia 4 hingga 7 tahun, seorang kanak-kanak dengan perkembangan penglihatan yang
normal akan:
 Mendiskriminasi, mengenal pasti dan menghasilkan semula figura-figura abstrak dan

simbol-simbol.
 Menekap, membuat salinan dan melukis figura-figura.
 Menyusun figura-figura yang sama berdasarkan setiap butiran.
 Mengenal pasti dan menerima hubungan perkaitan di dalam bentuk gambar, figura
abstrak dan simbol-simbol.
 Mengenal pasti sebarang kehilangan butiran dari gambar.
 Mengenal pasti, menerima dan menghasilkan semula simbol-simbol dalam suatu bentuk
tunggal dan juga kombinasi (abjad dan perkataan).
 Mengenal pasti abjad-abjad dalam bentuk cetakan huruf yang berlainan.
 Menghasilkan semula simbol-simbol abstrak dari ingatan.
 Mengenal pasti perkataan dengan kaedah pandangan.
50
Centre for Eye Research Australia – University of Melbourne. (2008) “Visual Development” halaman web
di http://www.lowvisiononline.unimelb.edu.au/Assessment/development.htm [11 Januari 2008]
Buku 3New.indd 47 1/18/2013 12:03:04 PM

Panduan untuk Mengajar Kanak-kanak dengan Masalah Penglihatan51
“Berdasarkan pengalaman yang didapati dari program-program untuk tahap penglihatan

yang rendah di Indonesia, India, dan Nepal, penaksiran klinikal terhadap kanak-kanak
sekolah dengan tahap penglihatan rendah menunjukkan bahawa terdapat majoriti
kanak-kanak ini boleh membaca buku-buku sekolah yang biasa. Mereka membaca
buku-buku ini menggunakan peralatan bacaan berbentuk optikal atau bukan optikal,
contohnya kanta pembesar. Ini secara langsung telah mengurangkan permintaan
terhadap buku-buku dengan cetakan huruf yang bersaiz besar. Kanak-kanak yang
masih memerlukan cetakan yang besar, walaupun dengan bantuan alat pembesaran
imej, hanya melibatkan bahagian-bahagian tertentu sahaja dari sesebuah buku
dan dalam kebanyakan kes, pembesaran boleh dibuat semasa menghasilkan salinan
bahagian-bahagian tersebut…”
Karin van Dijk (2004)
 Pilih buku yang mempunyai kualiti cetakan dan tata susunan yang baik. Teks pada
buku itu haruslah secara idealnya dilaraskan ke kiri (garisan tepi sebelah kiri yang
sekata dan garisan tepi sebelah kanan yang tidak sekata). Ini memudahkan kanak-
kanak dengan daya penglihatan lemah untuk membaca teks-teks pada buku tersebut
tanpa memerlukan sebarang alat bantuan membaca. Ia juga dapat membantu kanak-
kanak yang mengalami kesukaran untuk membaca.
 Buku-buku dan bahan-bahan bacaan yang lain perlu dibekalkan dalam format Braille,
khusus bagi mereka yang bergantung kepada format Braille untuk membaca dan
menulis. Buku-buku ini seharusnya percuma atau sekurang-kurangnya berharga sama
dengan buku-buku cetakan biasa (cetakan berdakwat) untuk kanak-kanak dengan daya
penglihatan normal.
 Kanak-kanak yang menulis dalam format Braille sepatutnya dibekalkan bingkai tulisan
dan pen jarum secara percuma, atau pada harga yang sama dengan pensel dan pen.
Alat-alat visual yang bersesuaian seharusnya dibekalkan kepada kanak-kanak yang
mempunyai tahap penglihatan rendah berdasarkan kepada keperluan individu dan
perolehan alatan tersebut.
 Latihan untuk Orientasi dan Mobiliti (O&M) sebaik-baiknya diberikan – merangkumi

kemahiran menggunakan tongkat putih (tongkat orang buta), menggunakan teknik
menjejak, termasuklah teknik perlindungan dan sentuhan, penggunaan medium di
persekitaran secara berkesan (bunyian dan pantulan bunyi), teknik panduan arah
(bantuan manusia) serta teknik-teknik untuk bergerak bebas di ruang terbuka.
51
Watterdal dan Tahir, hlm. 4-6
Buku 3New.indd 48 1/18/2013 12:03:04 PM

Aktiviti Berasaskan Pengalaman – Pergerakan
Pertama sekali, tutup mata dengan pembalut mata. Berdiri dengan dinding di
belakang anda dan anda menghadap ke ruang yang terbuka, kemudian cuba berjalan
di dalam suatu garis lurus. Setelah anda berjalan sejauh 8 atau 10 meter, buka
penutup mata dan lihat sejauh mana anda telah membelok, sama ada ke kiri atau
ke kanan.
Aktiviti mudah ini menunjukkan kepada anda betapa sukarnya bagi seorang kanak-
kanak yang buta untuk bergerak tanpa penyesuaian yang secukupnya dan tanpa
sebarang latihan untuk bergerak.
 Aktiviti Kepekaan Ruang – membolehkan kanak-kanak dengan masalah penglihatan

untuk bergerak di ruang yang terbuka bagi meningkatkan keyakinan dan kawalan
terhadap tubuh badan dan pergerakan mereka.
 Aktiviti Kehidupan Seharian (Activities of Daily Living – ADL) – kebanyakan kanak-

kanak dengan masalah penglihatan yang lemah memerlukan latihan untuk menjalankan
tugas-tugas seharian (bagi kanak-kanak biasa, mereka mempelajari tugas-tugas
seharian ini melalui pengamatan dan meniru apa yang dilakukan oleh ibu bapa, adik-
beradik dan rakan-rakan sebaya) seperti pergi ke tandas, mencuci, memakai baju,
mengikat tali kasut, makan dan minum tanpa tertumpah, menuang segelas air dan
menggunakan sudu, garpu atau penyepit.
Aktiviti Berasaskan Pengalaman – Makan
Pakai penutup mata sebelum anda mula mengambil sarapan pagi. Cuba tuang segelas
air atau secawan teh, menyapu jem atau mentega pada roti, tanpa menggunakan
pandangan mata anda. Jika anda dihidangkan juadah mi untuk sarapan, cuba untuk
memakannya dengan menggunakan kayu penyepit dengan mata yang ditutup dengan
penutup mata. Anda akan dapati meja makan anda berselerak dan bersepah.
Aktiviti ini menunjukkan kepada kita mengapa setengah-setengah kanak-kanak

memerlukan masa yang lebih lama berbanding kanak-kanak biasa untuk mempelajari
cara memakan makanan tanpa banyak menumpahkannya, berpakaian dengan sesuai
dan menggunakan tandas secara bersendirian.
Buku 3New.indd 49 1/18/2013 12:03:04 PM

 Jika anda mempunyai kanak-kanak dengan albinisme (albino atau balar) di dalam kelas,
pastikan mata dan kulit mereka sentiasa dilindungi dari pancaran cahaya matahari,
terutamanya semasa melakukan aktiviti luar kelas atau semasa sesi pendidikan jasmani.
Pakaian yang sesuai adalah seperti baju berlengan panjang, seluar panjang, skirt dan
stokin, topi dan kaca mata gelap untuk melindungi kulit mereka dari dibakar oleh
kepanasan cahaya matahari. Kanak-kanak albinisme sangat terdedah kepada risiko
untuk mendapat kanser kulit.
 Pastikan tempat duduk kanak-kanak dengan masalah penglihatan yang lemah agar
berdekatan dengan anda. Ini dapat memastikan mereka boleh mendengar apa yang
diajar kerana mereka sangat bergantung kepada daya pendengaran berbanding kanak-
kanak lain bagi tujuan belajar dan melibatkan diri di dalam kelas.
 Jika terdapat kelas-kelas bersebelahan yang bising - (atau bunyi-bunyi bising

dari jalan yang sibuk, kereta api, lapangan terbang atau kawasan perindustrian),
pihak sekolah seharusnya lebih peka dan prihatin tentang keadaan ini dengan cara
mengalihkan kelas pelajar dengan masalah penglihatan (termasuk juga kelas dengan
masalah pendengaran dan pelbagai ketidakupayaan lain) ke suatu lokasi atau bangunan
yang kurang mengalami bunyi-bunyi yang bising.
 Apabila memilih tempat duduk untuk pelajar dengan masalah penglihatan, pastikan
tempat tersebut dapat membantu pelajar untuk memaksimumkan daya penglihatan
sedia ada dan mengelakkan diri mereka dari gangguan cahaya (pantulan cahaya matahari
dan sumber-sumber cahaya yang lain). Kebanyakan kanak-kanak yang buta masih
mempunyai persepsi penerimaan cahaya dan mudah terganggu olehnya, manakala ada
juga yang menggunakan persepsi tersebut untuk membantunya dalam pergerakan.
 Cara susunan tempat duduk sepatutnya dikekalkan atau sekurang-kurangnya tidak

kerap diubah bagi membantu pelajar untuk menyesuaikan diri dengan mudah kepada
persekitaran kelas, membantunya untuk mencari tempat duduk dengan sendiri dan
mengenal pasti tempat duduk rakan-rakan sekelasnya.
 Jangan membiarkan sebarang objek yang berbentuk halangan di lantai kelas bagi
memudahkan pelajar untuk bergerak dan mengelakkan dari berlakunya sebarang
kemalangan atau kecederaan.
 Ini juga melibatkan objek-objek lain di dalam kelas (seperti buku, bahan-bahan
pelajaran dan alat-alat bantuan belajar) agar tidak kerap dipindah-pindahkan. Sediakan
suatu tempat yang kekal supaya pelajar dengan masalah penglihatan dapat mencari
dan mengambil objek-objek ini dengan sendiri tanpa bantuan orang lain.
Buku 3New.indd 50 1/18/2013 12:03:04 PM

 Fikirkan dan tentukan satu matlamat kepada pelajar tersebut (iaitu apa yang perlu
dipelajari di sepanjang tahun persekolahannya) dan carilah sebarang kaedah atau
strategi yang boleh membantunya untuk mencapai matlamat tersebut. Ini dapat
membantu anda merancang aktiviti pembelajaran apabila anda memerlukan bantuan
dari guru sementara atau guru sandaran (jika keadaan memerlukan), melatih pelajar
lain bagaimana untuk memberikan bantuan, sebarang pengubahsuaian kaedah mengajar
dan bahan pelajaran yang diperlukan. Perlu diingatkan bahawa sedikit masa diperlukan
untuk menguasai Braille, alat sempua atau bahan-bahan lain termasuk juga kemudahan
untuk memperolehnya.
 Luangkan sedikit masa untuk menerangkan kepada pelajar bermasalah penglihatan

tentang proses pembelajaran di dalam kelas, sebelum bermulanya sesi tersebut.
Ianya amat penting terutamanya bagi kelas yang mempunyai pelbagai aktiviti seperti
uji kaji sains, pendidikan jasmani, masakan dan kraf tangan. Amat penting juga untuk
memberi penerangan dan menunjukkan kaedah penggunaan peralatan-peralatan untuk
belajar di dalam kelas kerana pelajar bermasalah penglihatan tidak mungkin dapat
melakukannya mengikut arahan seperti yang diberikan kepada pelajar biasa.
 Bacakan apa yang telah ditulis di papan hitam dengan kuat serta lantang, dengan
perlahan-lahan.
 Cuba bercakap sambil menghadap pelajar (bukannya menjauhi atau membelakangi

mereka) kerana pelajar bermasalah penglihatan bergantung sepenuhnya kepada daya
pendengaran untuk menerima maklumat dan mereka perlu mendengar apa yang anda
tuturkan dengan jelas.
 Libatkan pelajar lain di dalam kelas untuk membantu mereka. Memberi penerangan
yang berkonsep visual kepada seseorang yang tidak dapat melihat merupakan suatu
cabaran kepada kebanyakan pelajar biasa (dan orang dewasa) yang boleh melihat.
Ia dapat membantu mereka menggambarkan sesuatu dari pelbagai perspektif dan
mendalamkan kefahaman mereka tentang bentuk, warna dan fungsi sesuatu benda.
Selain itu, bantuan yang diberikan oleh rakan-rakan pelajar kepada pelajar bermasalah
penglihatan juga menyumbang terhadap perkembangan kemahiran sosial, emosi dan
akademik mereka dan ia sebenarnya memberikan suatu pengalaman berharga kepada
kedua-dua pihak.
 Galakkan pelajar anda berfikir bagaimana untuk melibatkan rakan-rakan pelajar cacat
penglihatan dalam program pendidikan jasmani. Penglibatan seperti ini bukan sahaja
tanggungjawab guru semata-mata, tetapi juga kepada para pelajar. Penglibatan
pelajar bermasalah penglihatan dengan rakan-rakannya yang lain tidak terhad kepada
pendidikan jasmani, tetapi juga kepada aktiviti-aktiviti lain di luar, selepas waktu
sekolah. Ini merupakan suatu perkara yang penting dalam pendidikan inklusif kerana
Buku 3New.indd 51 1/18/2013 12:03:05 PM

dalam situasi ini, pelajar bermasalah penglihatan tidak didorong untuk melibatkan diri
dengan aktiviti di luar waktu sekolah walaupun mereka turut serta di dalam aktiviti
kelas semasa waktu persekolahan.
 Hasilkan bahan pembelajaran taktil (yang boleh disentuh) untuk pelajar sebagai suatu
“projek kelas”. Jika para pelajar bersama-sama menghasilkan sesuatu, contohnya peta
sentuhan, ia dapat membantu untuk meningkatkan kefahaman semua pelajar tentang
geografi dengan lebih baik, terutamanya kepada pelajar yang bergantung kepada daya
sentuhan dan pendengaran untuk belajar.
 Gunakan objek sebenar yang boleh dipegang, disentuh dan dikendalikan, bukannya
berasaskan pendekatan abstrak yang menggunakan pen dan kertas. Ia bukan sahaja
sesuai bagi pelajar biasa, malah lebih penting lagi kepada pelajar bermasalah
penglihatan.
 Adalah sukar bagi pelajar bermasalah penglihatan untuk memahami konsep tentang
“benda”, terutama sekali terhadap sesuatu yang sangat kecil atau sangat besar.
Oleh sebab itu, jika berpeluang, berikan pengalaman secukupnya kepada pelajar ini
untuk menyentuh “benda-benda” di sekeliling mereka. Contohnya, jika terdapat pokok
yang tumbang atau ditebang berhampiran kawasan sekolah, bawa pelajar ini ke lokasi
tersebut untuk dilihat dan disentuh. Ini boleh memberikan kefahaman yang lebih
berkesan berkenaan saiz, tinggi dan panjang bukan sahaja kepada pelajar bermasalah
penglihatan, tetapi kepada semua pelajar di dalam kelas.
 Ingatlah bahawa lebih banyak masa diperlukan untuk menulis di dalam abjad-abjad
Braille dari abjad-abjad yang ditulis dengan dakwat. Satu abjad Braille boleh diwakili
oleh lima titik. Titik-titik ini ditimbulkan secara berasingan dengan menggunakan pen
jarum (stylus) dan bingkai tulisan.
Buku 3New.indd 52 1/18/2013 12:03:05 PM

Kecacatan Fizikal – Kecacatan Motor

dan Mobiliti
Ramai kanak-kanak yang cacat fizikal tidak menerima keprihatinan untuk bersekolah.
Kebanyakan sekolah masih sukar untuk diakses bagi kanak-kanak yang menggunakan kerusi
roda, angkup dan topang ketiak untuk bergerak.
Kanak-kanak yang mengalami kesukaran berkomunikasi secara pertuturan dan penulisan

oleh sebab kecacatan fizikal juga sering terabai dari persekolahan, atau tersisih di dalam
sekolah. Oleh itu, sangat penting untuk kita mula membina sekolah yang lebih mudah
diakses oleh kanak-kanak yang cacat fizikal atau motor. Menurut beberapa konvensyen52
dan perjanjian antarabangsa53, semua kanak-kanak mempunyai hak untuk mengecapi
pendidikan yang berkualiti dan inklusif (atau diintegrasi) di dalam masyarakat masing-
masing.
Kisah Tentang Akses dan Saling Memperkayakan
Murod54 seorang budak lelaki berumur 6 tahun dari Dushanbe, Tajikistan. Dia
baru mendaftarkan diri di sebuah tadika inklusif di pinggir bandar. Tidak banyak
tadika di Tajikistan yang boleh menampung kanak-kanak kurang upaya seperti
tadika Murod.
Ada 20 orang kanak-kanak lelaki dan perempuan di dalam kelas Murod. Murod
mengalami selebral palsi dan bergerak menggunakan kerusi roda. Untuk membolehkan
tadika ini mudah diakses, tanjakan (ramp) dibina. Tanjakan ini sebenarnya agak
curam dan hanya sampai ke aras pertama, tetapi ia sudah cukup untuk Murod turut
serta di dalam aktiviti tadika bersama-sama kanak-kanak lain.
52
United Nations. (2006) “Convention on the Rights of Persons with Disabilities” page on URL: http://www.
un.org/disabilities/convention/conventionfull.shtml [11 Jan. 2008].
53
United Nations. (1993) “The Standard Rules on the Equalization of Opportunities for Persons with
Disabilities” page on URL: http://www.un.org/esa/socdev/enable/dissre00.htm [11 Jan. 2008].
54
Murod ialah nama rekaan untuk melindungi privasi kanak-kanak tersebut.
Buku 3New.indd 53 1/18/2013 12:03:05 PM

Murod memerlukan latihan pergerakan. Semasa di dalam kelas dan rekreasi, dia
akan berlatih berjalan dan menjalani rawatan asas fisioterapi. Seorang rakannya
mengalami ADHD. Dia mempunyai tenaga berlebihan dan perlu bergerak lebih
banyak daripada kanak-kanak lain di dalam kelas. Oleh sebab itu, dia selalu
menolong Murod apabila Murod berlatih. Belajar, bermain dan membuat aktiviti
bersama-sama adalah baik untuk Murod dan semua rakan sekelasnya.
Kecacatan Motor
Kecacatan motor ialah kecacatan yang mengurangkan kebolehan mengawal pergerakan otot,
biasanya mengehadkan pergerakan. Contoh kecacatan motor ialah serebral palsi, artritis,
lumpuh dan hilang atau cacat anggota. Kesan kecacatan sebegini terhadap pembelajaran,
pertumbuhan dan pergaulan berbeza antara kanak-kanak.
Ramai kanak-kanak yang mengalami kecacatan motor akan mengalami kesukaran untuk
berinteraksi secara sosial dengan kanak-kanak (juga orang dewasa) lain dari segi
mendapatkan perhatian dan juga perkembangan kognitif dan bahasa55. Ini membuktikan
perlunya kerjasama yang menyeluruh di antara pendidikan, kesihatan dan sektor sosial
apabila khidmat sokongan diuruskan oleh guru, sekolah dan pihak berkuasa pendidikan.
Kecacatan Mobiliti
Mobiliti (kebolehan untuk bergerak) mungkin terhalang oleh keadaan tertentu, kadang-
kadang secara kekal, kadang-kadang untuk sementara waktu sahaja. Kecacatan mobiliti
termasuklah serebral palsi, artritis, distrofi otot, sklerosis berganda56, dan penyakit
Parkinson. Kecederaan juga boleh menyebabkan kecacatan mobiliti sama ada secara
sementara atau kekal.
55
Iversen, S. (2006) ”Tverrfaglig tilnærming til barn med utviklingsproblematikk” (Pendekatan Holistik Ke
arah Berinteraksi dengan Kanak-kanak Bermasalah Tumbesar - Working with Children with Developmental
Problems) page on URL: http://www.helse-bergen.no/forskning/doktoravhandlinger/ Iversen+doktorgrad.
htm
56
Sklerosis berganda (Multiple Sclerosis) biasanya menyerang orang dewasa, tetapi kanak-kanak dan remaja
juga mungkin berisiko.
Buku 3New.indd 54 1/18/2013 12:03:05 PM

Panduan Mengajar Kanak-Kanak Cacat Fizikal
 Bilik darjah dan kemudahan sekolah (perpustakaan, tandas, padang dan kawasan
permainan) hendaklah boleh diakses oleh semua kanak-kanak. Lihat Bab 3 “Persekitaran
Sekolah Yang Mudah Diakses – Prinsip Reka Bentuk Yang Sejagat.”
 Kanak-kanak yang menggunakan kerusi roda, angkup dan topang ketiak untuk bergerak
akan menghadapi kesukaran di dalam bilik darjah biasa yang penuh dengan barisan
kerusi dan meja. Kita perlu menyusun bilik darjah agar mereka dapat bergerak dengan
bebas. Mereka bukan setakat perlu bebas di tempat duduk sahaja, tetapi perlu bebas
ke ruang lain di dalam darjah untuk turut serta di dalam aktiviti berkumpulan. Mereka
juga perlu bebas untuk mengambil sesuatu di rak atau almari, atau untuk melukis atau
melekatkan sesuatu di dinding.
 Kanak-kanak yang cepat letih, dan memerlukan rehat yang lebih, mungkin akan
menghadapi kesukaran untuk datang ke sekolah tepat pada masa atau berada di
sekolah sepanjang hari. Kita hendaklah mengulang sesuatu isi pelajaran beberapa kali
untuk memastikan semua kanak-kanak mendengarnya sekurang-kurangnya sekali. Ini
juga akan memberi manfaat kepada kanak-kanak yang mengalami ADHD dan kanak-
kanak yang sukar memahaminya pada kali pertama.
 Kanak-kanak yang cacat anggota kadang kala perlu menggunakan perabot sendiri,
contohnya kerusi bentuk ergonomi dan meja tulis sendeng. Keperluan ini mestilah
dipenuhi tanpa menjadi halangan kepada kanak-kanak lain.
 Perabot reka bentuk khas, jika ada, perlu disediakan kepada mereka yang memerlukan
kerusi dan meja yang lain daripada kebiasaan. Perabot-perabot ini tidak semestinya
jenis mahal. Kerusi boleh dibuat berdasarkan model tempatan (lihat gambar rajah di
muka surat 26).
 Ada kanak-kanak yang lebih selesa berdiri daripada duduk – khasnya mereka yang
cedera di belakang. Ini juga perlu disediakan di dalam bilik darjah.
 Kanak-kanak yang mengalami kecacatan motor, atau tiada tangan, mungkin perlu
mengambil nota menggunakan pita rakaman atau alat nota elektronik di dalam kelas.
Buku 3New.indd 55 1/18/2013 12:03:05 PM

Mereka juga sepatutnya diberi pilihan untuk menghantar kerja rumah dengan pita
kaset atau cetakan daripada komputer dengan perisian pengecam suara.57
 Ramai kanak-kanak cacat anggota memerlukan masa yang lebih untuk membaca, menulis,
atau mengambil nota. Ini akan mempengaruhi pergaulan mereka di dalam aktiviti kelas
dan masa untuk menghabiskan tugasan. Guru dan pihak pentadbir sekolah hendaklah
memastikan kanak-kanak begini diberi masa yang sesuai untuk menunjukkan apa yang
telah mereka belajar di sekolah. Ini penting kepada semua kanak-kanak tidak kira
yang kurang upaya atau tidak. Lebih penting lagi, masa yang lebih panjang diberikan
ketika peperiksaan.
 Kanak-kanak cacat anggota mungkin memerlukan masa tambahan untuk menghantar

kerja rumah dan aktiviti bilik darjah yang memerlukan penggunaan bahan di
perpustakaan. Guru-guru hendaklah menyediakan senarai pembacaan, senarai tugas,
dan bahan pembelajaran di dalam tempoh yang sesuai sebelum aktiviti dimulakan agar
kanak-kanak dapat bersedia secukupnya dan bermula awal.
 Aktiviti di luar sekolah seperti lawatan ke muzium, galeri dan sukan hendaklah dirancang
agar kanak-kanak dapat turut serta dan mendapat manfaat sepenuhnya. Jika lawatan
dibuat ke muzium atau pameran, tempatnya mestilah mudah diakses. Jika aktiviti
sukan, ia hendaklah dirancang agar setiap kanak-kanak “diuji” berdasarkan kebolehan
dan potensi fizikal masing-masing.
 Kanak-kanak lain di dalam kelas hendaklah digalakkan untuk membantu rakan mereka
yang kurang upaya. Galakan ini merupakan satu cara membina keupayaan sosial, emosi
dan akademik mereka. Secara tidak langsung, mereka saling memperkayakan kebolehan
masing-masing.
57
BBC. (2005) “Voice Recognition Software – An Introduction” halaman web URL: http://www.bbc.co.uk/
accessibility/factsheets/pdf/vr_intro.pdf. [8 Jan. 2008].
Buku 3New.indd 56 1/18/2013 12:03:05 PM

SEREBRAL PALSI
Serebral Palsi disebabkan oleh kecederaan pada bahagian otak yang mengawal pergerakan,
di tahap awal pembesaran. Biasanya kecederaan berlaku ketika masih di dalam kandungan.
Walau bagaimanapun, ia boleh juga berlaku ketika kelahiran atau akibat daripada kecederaan
otak ketika masih bayi seperti kekurangan oksigen akibat hampir lemas, meningitis,
kecederaan kepala atau digoncang. Dianggarkan dua daripada setiap 1,000 orang kanak-
kanak mengalami serebral palsi.
Kanak-kanak yang menghidap serebral palsi menghadapi kesukaran dengan:
 Pergerakan anggota badan atau seluruh badan
 Percakapan dan komunikasi bukan lisan (mimik muka yang tidak menggambarkan emosi
sebenar – kanak-kanak kelihatan tersenyum, tetapi sebenarnya sangat marah atau
sedih)
 Pergerakan otot secara spontan (sentakan)
 Makan atau minum
 Kelemahan atau kekejangan otot
 Imbangan dan penyelarasan
 Postur (kebolehan untuk menetapkan kedudukan pada gaya tertentu)
 Perhatian dan tumpuan
Petua Mengajar Kanak-Kanak yang Mengalami Serebral Palsi
 Jika kanak-kanak boleh bercakap, kita mesti bersabar dan biarkan dia mengambil
masa (sekalipun lama) untuk bertanya, menjawab, soalan atau memberi pendapat.
 Biarkan mereka bergerak bebas. Kanak-kanak yang mengalami serebral palsi memerlukan
rangsangan pada otot mereka untuk memperbaiki kemahiran motor mereka.
 Sesetengah kanak-kanak yang mengalami serebral palsi akan lebih cepat berasa letih.
Oleh itu, beri mereka masa rehat yang mencukupi semasa sesi persekolahan. Sebaik-
baiknya, sekolah ada menyediakan tempat untuk mereka berehat.
 Jika sekolah ada menyediakan komputer, ia boleh membantu kanak-kanak yang

mengalami serebral palsi kerana kebanyakan mereka menghadapi masalah dalam
komunikasi secara bertulis (di samping secara lisan) disebabkan oleh kelemahan dalam
kemahiran motor halus.
Buku 3New.indd 57 1/18/2013 12:03:05 PM

Ketidakupayaan Pertumbuhan /
Kecerdasan
Ketidakupayaan pertumbuhan merujuk kepada ketidakupayaan kognitif58 yang wujud ketika

dilahirkan (kongenital) atau yang wujud di awal hayat. Ia merupakan istilah umum kepada
beberapa keadaan atau diagnosis yang berbeza, yang semuanya merujuk kepada masalah
belajar dan berinteraksi di dalam masyarakat.59
Di Amerika Syarikat, istilah “ketidakupayaan pertumbuhan” digunakan untuk orang yang

mengalami “terencat akal”60, mengalami serebral palsi61, berkecelaruan spektrum autistik
(tidak hirau orang sekeliling), pelbagai bentuk kecelaruan kromosom dan genetik (termasuk
Sindrom Down), dan kecelaruan spektrum alkohol semasa janin (FASD – Fetal Alcohol
Spectrum Disorder).
Di United Kingdom, istilah ini juga dikenali sebagai “masalah pembelajaran”.
Di negara lain, istilah ini merujuk kepada “ketidakupayaan intelektual”, sebab itulah kami
menggunakan istilah “ketidakupayaan pertumbuhan” di dalam buku panduan ini.
Ketidakupayaan pertumbuhan adalah antara bentuk ketidakupayaan yang paling banyak

berlaku – secara kasarnya 1% daripada kanak-kanak di dunia mengalami ketidakupayaan
pertumbuhan62. Begitu pun, majoriti daripada mereka mengalaminya secara ringan atau
sederhana.
58
Ketidakupayaan kognitif berhubung kait dengan proses menyedari, mengetahui, memikirkan, mempelajari
dan membuat keputusan.
59
The Norwegian Association for the Developmentally Disabled. (2005) “Strategy for NFU’s Work for
International Solidarity - 2006 and Beyond.” Oslo: Norsk Forbund for Utviklingshemmede.
60
Istilah “terencat akal” tidak lagi digunakan di kebanyakan negara lain kerana ia mengaibkan dan menjurus
ke arah diskriminasi. Tetapi pandangan ini juga semakin popular di Amerika Syarikat sendiri.
61
Isu ini agak kontroversi sebab individu yang mengalami serebral palsi dan pertubuhan sokongan mereka
tidak suka digelar “ketidakupayaan pertumbuhan” kerana ia sering dikaitkan dengan “terencat akal”.
62
UNESCO. (2003) “Understanding and Responding to Children’s Needs in Inclusive Classrooms.” Paris:
United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, hlm. 23.
Buku 3New.indd 58 1/18/2013 12:03:05 PM

Di kebanyakan negara, kanak-kanak dikategorikan sebagai ketidakupayaan pertumbuhan

berdasarkan darjah kecerdasan (IQ) mereka. Di dalam buku panduan ini, kami tidak mahu
merujuk kepada IQ kerana kami tidak yakin dengan kesahihan dan kebergunaan ujian IQ.
Bahan-bahan dan keputusan ujian IQ boleh dipertikaikan. Di Amerika Syarikat, ujian IQ
sejak dahulu lagi dianggap berat sebelah kepada bangsa dan budaya tertentu.63 Sebenarnya
ujian IQ mengukur kebolehan terbina, bukannya kebolehan semula jadi (wujud sejak lahir
lagi), dengan itu ia dipengaruhi oleh faktor budaya, sosial, agama dan ekonomi. Beberapa ujian
yang dilakukan di negara lain juga dipengaruhi oleh ketidakadilan, terutamanya terhadap
golongan minoriti. Ketidakadilan ini pula mempengaruhi kemurnian keputusan ujian seperti
mana yang berlaku di Amerika Syarikat. Tambahan lagi, ujian IQ yang keterlaluan biasanya
mendorong kepada stigma dan diskriminasi terhadap setengah-setengah kanak-kanak. Pada
masa lalu, keputusan ujian pernah dijadikan asas untuk melabel setengah-setengah kanak-
kanak sebagai “benak” (tidak berupaya dididik lagi), lantas mereka dikecualikan daripada
bersekolah. Amalan ini tentunya melanggar konvensyen PBB berkenaan Hak Kanak-kanak
(1990) dan konvensyen PBB berkenaan Hak Orang Kurang Upaya (2006).
Ketidakupayaan pertumbuhan boleh dibahagikan kepada empat tahap secara umum:
 Ketidakupayaan Pertumbuhan Ringan – Kanak-kanak akan mendengar dan bercakap

seperti biasa, tetapi mungkin sukar memahami konsep tertentu dan makna yang tersirat.
Mereka biasanya boleh mengubah suai diri dalam masyarakat (jika membesar di dalam
masyarakat inklusif), dan boleh hidup berdikari sesudah tamat persekolahannya.64
 Ketidakupayaan Pertumbuhan Sederhana – kanak-kanak boleh bercakap, berkomunikasi

dan ikut serta dengan aktif di dalam aktiviti bilik darjah. Pelajaran mengenai kehidupan
harian, kemahiran hidup secara berdikari, dan kemahiran sosial akan memberi faedah
kepada mereka.
 Ketidakupayaan Pertumbuhan Teruk - Kanak-kanak berupaya untuk memahami

komunikasi asas melalui isyarat dan mimik muka, tetapi keupayaan untuk meluahkan
makna melalui percakapan adalah terbatas. Walaupun sukar, mereka masih boleh
mencapai beberapa ciri daripada kehidupan berdikari.
63
Jencks, C. / Phillips, M. (1998) The Black-White Test Score Gap. Washington, DC: Brookings Institution,
hlm. 1-51.
64
Rognhaug / Gomnes. (2008) ”Spesialpedagogikk” (Pedagogi Pendidikan Khas). Oslo: Gyldendal, hlm. 307.
Buku 3New.indd 59 1/18/2013 12:03:05 PM

 Ketidakupayaan Pertumbuhan Amat Teruk - Kemahiran komunikasi sangat terbatas.

Komunikasi biasanya dilakukan melalui bunyi yang bukan percakapan. Walaupun begitu,
kanak-kanak mungkin masih berupaya untuk bercakap. Tetapi kebanyakan mereka
memerlukan perhatian siang dan malam (24 jam).
Perlu diingat bahawa semua kanak-kanak berupaya untuk belajar (dengan syarat
belajar difahami sebagai bukan sekadar membaca, menulis dan mengira), dan
semua kanak-kanak mempunyai hak untuk dididik, diasuh dan dijaga di dalam
persekitaran yang mesra kanak-kanak dan inklusif.
Apa yang Menyebabkan Ketidakupayaan Pertumbuhan?
 Masalah di dalam kandungan: Jangkitan terhadap ibu semasa hamil boleh merosakkan
janin (seperti Rubella dan demam campak), percubaan menggugurkan kandungan yang
gagal (di setengah-setengah negara, pengguguran dilakukan dengan herba atau urut,
jika gagal akan merosakkan janin), kekurangan zat ketika hamil, penggunaan alkohol
dan dadah semasa hamil. Virus HIV, jika tidak dirawat secukupnya dengan ubat
antiretroviral (ARV), boleh merosakkan otak janin yang sedang berkembang.
 Masalah semasa dilahirkan: Kekurangan oksigen ketika dilahirkan, tidak cukup bulan,
berat badan terlalu ringan ketika dilahirkan, dan demam kuning semuanya boleh
menyebabkan ketidakupayaan pertumbuhan.
 Masalah pemakanan: Kekurangan iodin dan zat (semasa bayi dan kanak-kanak) boleh
menjurus kepada ketidakupayaan pertumbuhan.
 Masalah kesihatan dan alam sekitar: Batuk kokol, campak dan meningitis, juga
terdedah kepada air tercemar dan racun (plumbum dan raksa), boleh membawa
ketidakupayaan pertumbuhan.
Buku 3New.indd 60 1/18/2013 12:03:06 PM

 Masalah sosial: Penderitaan jasmani, mental atau seksual, kehilangan kasih sayang, sikap
penjaga yang tidak prihatin, boleh membawa kepada ketidakupayaan pertumbuhan.
 Masalah genetik: Antaranya Sindrom Down (walaupun sangat jarang tetapi ada
juga: sindrom fragile, sindrom Phelan-McDermid, sindrom Mowat-Wilson dan
fenilketonuria).
SINDROM DOWN
Sindrom Down ialah jenis ketidakupayaan pertumbuhan yang lebih terkenal, walaupun
ketidakupayaan jenis lain didapati dengan lebih meluas. Seorang daripada setiap 1000 bayi
yang dilahirkan (di UK) akan mengalami Sindrom Down65. Sindrom ini boleh dialami kanak-
kanak lelaki dan perempuan daripada pelbagai bangsa, agama, budaya, latar belakang sosial
dan ekonomi.
Sindrom Down terjadi akibat adanya unsur genetik tambahan pada kromosom 21. Ini
mungkin disebabkan proses yang dinamakan tanpa penyarak (non-disjunction), apabila
unsur genetik gagal berserak ketika saat penting pembentukan gamet, menghasilkan
kromosom tambahan (dinamakan trisomy 21). Penyebab tanpa penyarak tidak dapat dikenal
pasti, walaupun ia berhubung kait dengan umur wanita. Unsur tambahan yang wujud itu
mempengaruhi pertumbuhan bayi dan menyebabkan keadaan Sindrom Down.66
Kanak-kanak Sindrom Down tidak mempunyai personaliti yang tertentu – mereka kelihatan
seperti kanak-kanak lain. Walaupun begitu, mereka lebih cenderung kepada menggunakan
strategi tertentu.
Contohnya67:
 Kanak-kanak Sindrom Down selalunya mengamalkan rutin dan rentak yang sama sebagai
cara untuk mengawal hidup mereka.
65
Down’s Syndrome Association. (nd) “Soalan Lazim - Umum” halaman URL: http://www.downs-syndrome.org.
uk/DSA_Faqs.aspx#faq45. [13 Jan. 2008].
66
Down’s Syndrome Organization. (2008) “Genes and Human Disease: Genes and Chromosomal Diseases”
page on URL: http//www.who.int/genomics/public/geneticdiseases/en/index1.html [9 Jan. 2008]
67
Down’s Syndrom Association, ibid.
Buku 3New.indd 61 1/18/2013 12:03:06 PM

 Kanak-kanak Sindrom Down juga bercakap seorang diri untuk mengawal perlakuan,
meluahkan perasaan dan cuba menafsirkan aktiviti harian yang baginya agak
mengelirukan.
 Sebarang perubahan dari kebiasaan boleh menjadi sesuatu yang mengelirukan, lebih-
lebih lagi kepada kanak-kanak Sindrom Down yang juga mengalami ketidakupayaan
pertumbuhan jenis lain.
 Sebelum ini, kanak-kanak Sindrom Down kadangkala dianggap degil. Kedegilan dan
keengganan untuk bekerjasama boleh jadi tanda seseorang tidak faham sepenuhnya
apa yang dikehendaki oleh kanak-kanak tersebut. Kedegilan mungkin juga simptom
seseorang cuba mengawal diri secara keterlaluan. Cara terbaik untuk membantu ialah
dengan cuba mengenal pasti apa masalahnya yang sebenar.
Cara Mengenal Pasti Kanak-kanak yang Mengalami Ketidakupayaan

Pertumbuhan
Ketidakupayaan pertumbuhan pada setengah kanak-kanak mungkin agak ketara;

bagaimanapun, ada juga keadaan dan kecacatan fizikal yang membuatkan kanak-kanak
kelihatan “seolah-olah” mengalami ketidakupayaan pertumbuhan.
Ramai kanak-kanak dikesan mengalami ketidakupayaan pertumbuhan mereka setelah

dibuat pemerhatian di dalam bilik darjah. Sebenarnya pada masa itu, ia masih belum dapat
dipastikan. Janganlah terlalu memikirkan jenis apa kecacatan yang dialami, sebaliknya cuba
kenal pasti bentuk halangan yang dihadapi oleh kanak-kanak, dan cubalah atasi halangan
tersebut. Cuba fikirkan juga bagaimana untuk mengatasi halangan yang menyebabkan
mereka tidak dapat maju dan turut serta dalam aktiviti di sekolah, di rumah dan di dalam
masyarakat mereka.
Berikut ialah beberapa contoh yang menunjukkan kanak-kanak mengalami kecacatan

pertumbuhan. Petunjuk ini jangan digunakan secara terburu-buru kerana kanak-kanak
mengalami proses pertumbuhan yang pelbagai. Walaupun mereka ada menunjukkan satu atau
dua keadaan berikut, belum tentu mereka mengalami ketidakupayaan pertumbuhan68:
68
UNESCO (2003), hlm. 55-56.
Buku 3New.indd 62 1/18/2013 12:03:06 PM

 Kanak-kanak sukar memahami cakap guru walaupun rakan-rakannya boleh memahami

dengan baik.
 Kanak-kanak bercakap dengan cara yang berlainan daripada rakan-rakan sekelasnya,

atau langsung tidak bercakap.
 Kanak-kanak bergerak, bercakap dan belajar terlalu perlahan berbanding kebanyakan

rakan-rakannya.
 Pertuturan kanak-kanak sukar difahami oleh individu lain selain daripada anggota
keluarganya yang terdekat.
 Kanak-kanak tidak bermain dan berinteraksi dengan baik dengan rakan sebaya.
 Kanak-kanak lemah dalam koordinasi motor, cemerkap dan janggal pergerakan

berbanding rakan sebaya.
 Kanak-kanak mempunyai tahap tumpuan yang terlalu pendek.
 Kanak-kanak mempunyai ingatan jangka pendek dan jangka panjang yang lemah.
 Kanak-kanak terlampau aktif, agresif dan mengganggu orang lain.
 Kanak-kanak tidak ambil tahu dan tidak ambil peduli.
 Kanak-kanak mengalami kesukaran apabila menyalin gambar berupa bentuk, seperti

bulatan dan segi empat.
 Kanak-kanak mencampur-adukkan huruf apabila mengeja (walaupun ini satu kebiasaan

dalam kalangan semua pelajar baharu).
 Kanak-kanak mengalami masalah menyusun dan menyesuai gambar di papan polisterin.
Buku 3New.indd 63 1/18/2013 12:03:06 PM

Panduan Mengajar Kanak-kanak yang Mengalami Ketidakupayaan

Pertumbuhan69, 70
 Gunakan perkataan dan ayat mudah apabila memberi arahan. Periksa semula dan
pastikan dia faham.
 Jangan hanya membuat gambaran di atas kertas, sebaliknya gunakan objek yang
kanak-kanak dapat rasa dan pegang. Ini sangat penting untuk semua kanak-kanak,
terutamanya mereka yang kurang upaya.
 Lakukan tugasan satu demi satu. Beritahu mereka yang satu tugasan sudah selesai dan
kini tugasan seterusnya akan bermula.
 Pecahkan tugasan besar kepada beberapa langkah atau objektif pembelajaran yang
lebih kecil. Kanak-kanak mestilah mula dengan tugasan yang dia sudah arif sebelum
berpindah kepada yang lebih susah. Patah balik ke langkah sebelumnya jika dia
menghadapi masalah.
 Cuba hubungkaitkan sebarang tugasan dengan pengalaman dan hidup seharian kanak-
kanak (ini penting untuk semua kanak-kanak).
 Biar kanak-kanak mengulang sesuatu tugasan beberapa kali agar dia mahir. Ini akan
meninggikan keyakinan dirinya; walaupun begitu, jangan terlalu banyak ulangan.
 Ulang sesuatu tugasan utama dengan tempoh rehat tertentu agar ia menjadi satu
tabiat dan mengelakkan hilang kemahiran.
 Minta kanak-kanak lain (yang baik pencapaian akademiknya) untuk menolong rakan
sekelas mereka yang mengalami ketidakupayaan pertumbuhan, sebagai satu langkah
membina perkembangan sosial, emosi, dan akademik mereka sendiri. Ini menjadikan
kanak-kanak saling memperkayakan ilmu.
69
Ibid., hlm. 57-58.
70
Hagen, K.J. (2003). “En kort orientering om mennesker med utviklingshemming,” (Panduan Ringkas
Berkenaan Orang Yang Mengalami Ketidakupayaan Pertumbuhan) Elverum: Hedmark University College,
hlm. 35.
Buku 3New.indd 64 1/18/2013 12:03:06 PM

 Sering memberi pujian (yang ikhlas) dan galakan apabila kanak-kanak berjaya dan
mahir sesuatu kemahiran, juga apabila kanak-kanak mencuba bersungguh-sungguh dan
bekerja keras.
 Beri motivasi kepada kanak-kanak lain yang sedarjah agar memberi peluang di dalam
sukan dan aktiviti di luar kelas kepada kanak-kanak yang cacat pertumbuhan. Ini
membuatkan mereka saling memperkayakan.
 Jangan marahkan tingkah laku buruk jika seorang kanak-kanak melakukannya semata-
mata untuk menarik perhatian anda. Sebaliknya beri pujian dan perhatian jika tingkah
lakunya baik.
Ingat tiga prinsip mengajar kanak-kanak yang mengalami ketidakupayaan pertumbuhan:
1. Bahagikan tugasan memahirkan diri kepada beberapa langkah kecil dan biarkan mereka
membuat kemajuan beransur-ansur.
2. Ulang sesuatu tugas dengan kerap.
3. Berikan banyak pujian dan kata-kata galakan.
Buku 3New.indd 65 1/18/2013 12:03:06 PM

Masalah Pembelajaran Spesifik
Kanak-kanak yang lemah pencapaian sering kali dikategorikan sebagai mempunyai masalah
pembelajaran tanpa penilaian yang sewajarnya. Walaupun ini biasanya benar; tetapi
kelemahan mereka mungkin juga disebabkan oleh keadaan bilik darjah yang sempit (Lihat
Kit Alat PIMP – Buku Panduan Khas 2 – Paanduan untuk Pengajaran Kelas Ramai Pelajar)71
kurikulum dan sistem peperiksaan yang terlalu tegar atau ketiadaan pendekatan pengajaran
yang mesra dan berteraskan kanak-kanak. Kanak-kanak yang bahasa ibundanya bukanlah
bahasa yang digunakan di dalam kelas, kanak-kanak yang tiada tempat tinggal, yang perlu
bekerja di sebelah petang dan malam, yang tidak mendapat makanan yang cukup atau
dianiaya juga akan menghadapi halangan untuk belajar, membesar dan turut serta di dalam
sebarang aktiviti.
Berikut adalah jenis-jenis masalah pembelajaran spesifik yang dapat kami senaraikan di
dalam buku panduan ini:72
DISKALKULIA
Kanak-kanak yang mengalami diskalkulia mengalami kesukaran untuk belajar walaupun

kemahiran asas matematik. Kesukaran ini berpunca daripada penerimaan, pemahaman, atau
menghasilkan maklumat secara kuantitatif dan spatial (lokasi fizikal objek dan hubung kait
metrik antara objek). Oleh itu, kanak-kanak yang mengalami diskalkulia akan mengalami
kesukaran untuk memahami konsep penomboran mudah, kurang pemahaman yang intuitif
berkenaan nombor dan menghadapi masalah belajar fakta dan prosedur berkenaan
nombor.
Diskalkulia boleh juga dikatakan seakan-akan “disleksia nombor”. Sangat sedikit yang
kita ketahui mengenai berapa luas tersebarnya diskalkulia ini, mahupun sebab-sebabnya
atau rawatan untuk mengatasinya. Kebanyakan kanak-kanak yang mengalami diskalkulia
mempunyai keupayaan kognitif dan bahasa yang boleh dikatakan “normal”. Malah mereka
mungkin cemerlang di dalam mata pelajaran yang tidak melibatkan matematik.
71
Menerima Kepelbagaian: Kit Alat untuk Mewujudkan Persekitaran Inklusif Mesra Pembelajaran Buku
Panduan Khas 2 – Panduan untuk Pengajaran Kelas Ramai Pelajar boleh diperoleh dari URL: www2.unescobkk.
org/elib/publications/095/Teaching_Large_Classes.pdf
72
The University of Warwick. (nd) “Specific Learning Difficulties” halaman web di URL: http://www2.
warwick.ac.uk/services/tutors/disability/splds/. [13 Jan. 2008].
Buku 3New.indd 66 1/18/2013 12:03:06 PM

DISGRAFIA
Disgrafia adalah masalah belajar yang disebabkan oleh kesukaran untuk meluahkan hasil
pemikiran secara bertulis dan bergambar. Secara umumnya kanak-kanak yang mengalami
disgrafia mempunyai tulisan yang sangat buruk. Disgrafia ialah gangguan neurologikal yang
disifatkan oleh kesukaran menulis. Secara khususnya, gangguan ini menyebabkan tulisan
seseorang menjadi herot atau salah. Dalam kalangan kanak-kanak, gangguan ini mula
kelihatan secara umumnya apabila mereka mula-mula belajar menulis. Mereka membuat
huruf yang terlalu besar atau kecil dan berjarak, atau menulis perkataan yang salah atau
dieja salah, walaupun telah diberikan arahan secara jelas. Kanak-kanak yang mengalami
gangguan ini mungkin juga menghidapi kesukaran belajar jenis lain, bagaimanapun, mereka
biasanya tidak mengalami masalah sosial atau akademik yang lain. Kejadian disgrafia dalam
kalangan orang dewasa biasanya berlaku akibat sesuatu trauma. Selain daripada tulisan
yang buruk disgrafia juga bercirikan ejaan yang salah atau ganjil, dan pemilihan perkataan
yang salah (contohnya menggunakan “budak” bukan “kanak-kanak”). Sebab asal gangguan
ini tidak diketahui.
Rawatan disgrafia ada pelbagai cara termasuk rawatan gangguan motor untuk membantu
mengawal pergerakan tangan apabila menulis. Rawatan-rawatan lain termasuklah untuk
memperbaiki kecacatan ingatan atau masalah neurologikal yang lain. Sesetengah doktor
mengesyorkan agar individu yang mengalami disgrafia menggunakan komputer untuk
mengelakkan masalah menulis. Ada individu yang mengalami disgrafia berjaya memperbaiki
kebolehan menulis tetapi bagi sesetengah daripada mereka, gangguan ini kekal.
DISLEKSIA
Kanak-kanak yang mengalami disleksia mempunyai masalah yang mengganggu pembelajaran

yang berkaitan dengan bahasa dan kadang-kadang angka. Kelemahan yang ketara adalah
berkenaan ingatan kerja dan ingatan yang sedang digunakan, kelajuan memproses maklumat,
kemahiran menyusun atur, persepsi auditori dan/atau visual, bahasa percakapan dan
kemahiran motor.
“Saya berumbut prang, mta biru, dan senyman menowan. Rmai yang britau ibu, sya
cmel dan ibu bruntong ada ank spreti sya. Tetapi sbenar nya, sya klamkbut. Perkataan
nmpak hirut dan metulis cierta sngat sukar kerana edjaan. Di sekulah lma sya taida
wktu brmain jika kreja tidak siyap. Ertinya taida masa mayen. Cigku kta sya bijak tapi
kuragn usaha. Ckigu selulu mnejerit marahkn sya. Mirud lain katewakan sya dan saya
jade sepi dan besnediri. Sepreti tinggal di polau dan tepringger. Selepas skolah tidka
Buku 3New.indd 67 1/18/2013 12:03:06 PM

sama degan waktu sekolah. Smumuanya berubha abpila saya pendah ke sekolah baru.
Saya di dalam baru spreti juga di luar. Sering saya tdak boleh mambaca dan mengeja
degan begitu baek. Syaa ada ranmai kawn dan cigku di sini tdak manjiret kapeda saya.
Mareka angap sya bjak dan bukan dunggu. Alangkh baiknya jeka saya kenal ayah sya.
Apakah yangg akn berlako kepada saya tamat skolah nant. Adakh saya sama luwar dan
dalami? Apkah yang akan ada dlam jiwa saya. Sandainya saya thu.” 73
Alexander Parsonage – 9 tahun (1989)
Ramai kanak-kanak yang mengalami disleksia bukan sahaja mempunyai halangan, tetapi
mereka juga mempunyai kebolehan istimewa termasuk: kemahiran visuospatial, pemikiran
kreatif dan pemahaman intuitif. Kemahiran sebegini dapat mengatasi halangan-halangan
belajar yang mereka alami.
Aktiviti Mentafsir Kod
Kod diwakili oleh huruf-huruf dan merupakan komponen-komponen bunyi di dalam

ucapan. Biasanya apabila perkataan “goat” disebut, secara automatik orang akan
mendengar tiga bunyi asas: “guh”, “oh”, dan “tuh”.
Membaca memerlukan kebolehan untuk memetakan fonem (bunyi-bunyi yang

membentuk perkataan) kepada huruf-huruf di kertas, dan kebolehan untuk
memetakan kembali huruf kepada bunyi. Cuba fikirkan apa akan terjadi jika
kemahiran asas ini, digelar “mentafsir kod” tidak terjadi secara automatik?
Bayangkan jika anda terkial-kial membunyikan setiap perkataan kerana anda tidak
dapat membezakan fonem-fonem. Luangkan sedikit masa untuk membiasakan diri
anda dengan terjemahan fonem berikut. Kemudian gunakannya untuk membaca
petikan di muka surat seterusnya.
73
Dyslexichelp.co.uk. (nd) “How Does It Feel?” laman web di http://fp03-146.web.dircon.net/new_page_9.h.
[14 Jan. 2008].
Buku 3New.indd 68 1/18/2013 12:03:06 PM

Padanan Fonem (bunyi-bunyi paling kecil yang membentuk perkataan)

Baca dengan bunyi seperti berikut:
Kalau anda lihat Baca seperti

q d atau t
z m
p b
b p
ys er
a, seperti dalam ‘bat’ e, seperti dalam ‘pet’
e, seperti dalam pet a, seperti dalam ‘bat’
Baca sendiri dengan kuat perenggan berikut atau bacakan kepada rakan-rakan anda:
Whaq is EENAQ?
Iq is qhe Anapling Aquceqion Naqwork. EENAQ is en inforzaqion sharing naqwork

focusing on cozzuniqies, schools enq univzssiqies qheq velue enq racognise qhe apiliqies
of all chilqren enq oqhzs learnzss - brozoqing equal eccass qo tualiqy aqucaqion for
all. Our goal is qo involve all qhe counqries in Asia enq bossiply in qhe Pacific in our
afforqs enq ecqiviqies.
Teks tersebut sepatutnya berbunyi begini:
What is EENET?
It is the Enabling Education Network. EENET is an information sharing network

focusing on communities, schools and universities that value and recognise the
abilities of all children and other learners - promoting equal access to quality
education for all. Our goal is to involve all the countries in Asia and possibly in the
Pacific in our efforts and activities.
Berjayakah anda membaca dengan betul? Adakah anda mendapati latihan tersebut
sangat sukar (itulah tujuannya yang sebenar)? Bayangkan hanya jika ada lapan
daripada empat puluh-empat fonem dalam Bahasa Inggeris dan bayangkan ini adalah
yang sebenarnya.74
74
Halaman Public Broadcasting Services. (2008) “Misunderstood Minds” di http://www.pbs.org/wgbh/
misunderstoodminds/experiences/readexp1a.html [12 Jan. 2008].
Buku 3New.indd 69 1/18/2013 12:03:07 PM

Mengenal Pasti Kanak-Kanak Disleksia dan Bermasalah Membaca

atau Menulis
Sepanjang persekolahan mereka, kanak-kanak disleksia mungkin:75
 Kelihatan cerdas dan berkebolehan, tetapi sukar meluahkan fikiran mereka di atas
kertas
 Cemerlang di dalam bidang tertentu umpamanya drama, seni lukis dan perbahasan
 Cemerkap
 Menjadi “badut kelas ” untuk menyembunyikan kelemahan akademik mereka
 Memisah dan menyepikan diri, duduk di belakang dan tidak berminat untuk turut
serta
 Boleh membuat sesuatu tugasan satu demi satu, tetapi tidak boleh mengingati
kesemuanya
 Kelihatan “keliru” apabila orang bercakap terlalu laju
 Pulang ke rumah dengan keletihan walaupun pada hari biasa kerana mereka terpaksa
memusatkan perhatian untuk belajar
 Sering dibuli
Disleksia tidak mungkin dapat dikenal pasti hanya melalui satu ujian ringkas. Ia boleh
dikategorikan sebagai ringan, sederhana, teruk, atau amat teruk. Disleksia mempunyai
kesan yang berbeza antara seorang kanak-kanak dengan yang lain. Walaupun disleksia
adalah penyebab utama murid yang cerdas menjadi sangat sukar apabila membaca, mengeja,
atau menulis karangan, perlu diingat bahawa disleksia bukanlah satu-satunya penyebab.
75
British Dyslexia Association. (2008) “Dyslexia Friendly Schools Campaign” halaman web di http://www.
bdadyslexia.org.uk/downloads/wholedocument.pdf. [14 Jan. 2008].
Buku 3New.indd 70 1/18/2013 12:03:07 PM

Panduan Mengajar Kanak-kanak Disleksia
 Guru mestilah memastikan semua kanak-kanak berasa ada nilai diri dan dihargai –
termasuk mereka yang mengalami halangan untuk belajar, maju dan turut serta.
 Beri galakan dan motivasi agar semua kanak-kanak di dalam kelas melakukan yang
terbaik.
 Letakkan sasaran yang tinggi apabila membuat ujian mengenai kecerdasan (jangan
pandang rendah kebolehan mereka), tetapi sasaran lebih rendah apabila ujian yang
memerlukan jawapan bertulis dan kemahiran membaca.
 Terangkan sesuatu yang sama beberapa kali melalui pelbagai cara – kepada seluruh
kelas, kepada kumpulan kecil (kerana ramai yang akan mendapat manfaat), juga secara
empat mata kepada kanak-kanak disleksia.
 Apabila memberi penerangan, berterus-teranglah dan gunakan perkataan yang sedikit

tetapi tepat, gunakan ayat-ayat ringkas. Ambil masa supaya penerangan anda “diserap”
sepenuhnya. Pastikan semua orang faham, minta mereka terangkan kembali kepada
anda atau kepada kanak-kanak lain.
 Bimbing kanak-kanak mengenai cara untuk menangani tugas dengan sistematik. Kanak-
kanak disleksia biasanya perlu diajar perkara-perkara yang tidak perlu diajar kepada
kanak-kanak lain (ini juga membantu kanak-kanak berhalangan pembelajaran jenis
lain daripada disleksia). Bimbingan ini termasuk: mengemaskan meja; menyimpan buku
sesudah selesai membaca; memakai pakaian dengan betul; ingatkan mereka mencari
sesuatu yang mereka tersilap letak; mengemaskan beg sekolah; mengikat tali kasut.
Anda (sebagai guru) dan ibu bapa mereka perlu sedar betapa pentingnya meluangkan
masa untuk mengajar kemahiran-kemahiran ini dengan tenang, teratur dan berulang-
ulang.
 Cuba beri penilaian terhadap tugasan bertulis bersama-sama dengan kanak-kanak.

Sebolehnya tumpukan kepada apa yang dia buat dengan betul (kandungan, ejaan,
tatabahasa, struktur ayat). Pilih dan berikan tumpuan kepada beberapa kesalahan
utama. Jangan sogokkan kanak-kanak dengan pembetulan yang terlalu banyak.
 Apabila menanda tugasan bertulis tanpa kehadiran kanak-kanak, gunakan dua warna
untuk pembetulan dan cadangan – satu warna untuk kandungan dan satu warna lagi
untuk ejaan dan penyampaian’. Untuk ejaan, betulkan hanya yang pernah diajar.
Buku 3New.indd 71 1/18/2013 12:03:07 PM

 Sambil melihat hasil kerja kanak-kanak, cuba fahami punca kesalahan dan beri mereka
peluang untuk menjelaskan kesukaran mereka. Ini membantu anda untuk merancang
apa yang perlu diajar atau dilatih.
 Awasi sebarang tanda hilang keyakinan atau rasa rendah diri.
 Biarkan kanak-kanak di dalam kelas menunjukkan kemahiran dan pengetahuan mereka.

Biarkan mereka berkongsi minat dengan kawan-kawan, bercerita dan turut serta dalam
drama dan tarian. Kanak-kanak disleksia biasanya menonjol di dalam aktiviti lisan –
guru-guru sepatutnya menggalakkan ketrampilan ini kerana ia membina keyakinan dan
harga diri.
 Ingat, kanak-kanak disleksia perlu bekerja lebih keras berbanding kanak-kanak lain.
Awasi tanda-tanda keletihan dan pastikan mereka mendapat rehat yang cukup dengan
cara melakukan tugasan yang mereka rasa selesa dan sudah mahir.
 Jangan kedekut memberi pujian (yang ikhlas) dan galakan bila kanak-kanak berjaya,
menunjukkan kemajuan dan mahir sesuatu kemahiran. Berikan juga pujian apabila dia
benar-benar mencuba (dan melakukan tugasan) walaupun tidak mencapai keputusan
yang diharapkan.
DISPRAKSIA
Kanak-kanak dispraksia mengalami ketidakupayaan atau kebantutan pergerakan dan

mereka sering kelihatan cemerkap. Mereka susah memahirkan diri dengan kemahiran
motor kasar dan halus (untuk imbangan dan koordinasi) dan kemahiran motor halus (untuk
memanipulasikan objek) serta sukar mengekalkan dan menggunakan kemahiran tersebut.
Oleh itu, mereka mengambil masa yang lama untuk menulis. Menggunakan papan kekunci
komputer, bermain flut dan alat-alat muzik lain sangat susah dipelajari.
Sebutan perkataan juga mungkin terganggu, dan individu yang mengalami dispraksia juga
boleh menjadi terlalu sensitif kepada bunyi, cahaya dan sentuhan. Mereka tidak sedar
dengan kedudukan dan postur tubuh sendiri, dan tersalah anggap isyarat sosial. Mereka
juga mempunyai sifat-sifat yang sama dengan kanak-kanak yang mempunyai masalah
pembelajaran spesifik yang lain.
Buku 3New.indd 72 1/18/2013 12:03:07 PM

Kecacatan dan Ketidakupayaan Jenis Lain
ADHD – ATTENTION DEFICIT HYPERACTIVITY DISORDER ATAU KURANG

TUMPUAN DAN KECELARUAN HIPERAKTIVITI
ADHD berkait dengan masalah neurologi serta sifat keseimbangan dan anatomi pada otak.
ADHD dicirikan kepada corak kurang mendapat perhatian dan/atau corak hiperaktif/
impulsif yang lebih kerap dan lebih teruk terjadi berbanding kanak-kanak lain yang sebaya
dari segi pertumbuhan.76
Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) atau kurang tumpuan dan kecelaruan
hiperaktiviti kecacatan tumpuan ketara dalam kalangan sesetengah kanak-kanak prasekolah
dan awal persekolahan. Mereka sukar mengawal tingkah laku mahupun memberi tumpuan.
Dianggarkan antara 3 hingga 5 peratus kanak-kanak mengalami ADHD. Ini bermakna
seorang di dalam setiap 30 kanak-kanak di dalam bilik darjah mengalami ADHD. Ciri-ciri
utama ADHD ialah:
● Tidak memberikan tumpuan.

● Hiperaktif.
● Impulsif.
Simptom-simptom ini kelihatan pada awal umur kanak-kanak. Simptom ini kelihatan juga
dalam kalangan ramai kanak-kanak lain (tetapi pada tahap rendah), atau disebabkan oleh
gangguan jenis lain. Oleh itu, kanak-kanak mesti diperiksa dan didiagnos dengan teliti oleh
pakar yang berkelayakan.
Agak sukar bagi ibu bapa dan guru untuk membezakan antara perlukan tumpuan dan
keresahan. Ramai kanak-kanak kecil tidak boleh duduk diam, sukar memberi tumpuan dan
tidak dapat menumpukan perhatian kepada tugasan – kesemua ini tidak bermakna mereka
mempunyai ADHD.
76
Maklumat Mengenai ADHD daripada Eli Lilly and Company. (2007) “What is ADHD?” laman web di URL:
http://www.adhd.com/parents/parents_adhd.jsp [16 Nov. 2007].
Buku 3New.indd 73 1/18/2013 12:03:07 PM

Makanan kanak-kanak juga menyumbang kepada ADHD. Setengah-sesetengah kanak-kanak

mesti mengelakkan makanan yang mengandungi pengawet tiruan, bahan kimia, gluten dan
bahan tenusu.
Aspek-aspek Positif ADHD
Kanak-kanak ADHD biasanya kreatif dan mempunyai banyak idea yang menarik. Mereka
suka memulakan sesuatu tanpa perlu dibimbing. Kecergasan membolehkan mereka
menyempurnakan banyak tugas yang kadang kala yang sukar dilakukan orang lain. Kebanyakan
daripada mereka mudah berkawan. Sesetengah ahli perniagaan dan ahli politik terkenal
ada mengalami ADHD.
Tanda-tanda Awal77
Kebanyakan ibu bapa kepada kanak-kanak ADHD merasakan kelainan pada anak mereka
sejak awal lagi. Ada yang mengalami penyakit kembung (kolik), susah tidur atau susah makan.
Setengah-setengah ibu bapa dapat mengesan kesukaran dalam perkembangan bahasa atau
kemahiran motor pada anak mereka. Kadang-kadang kanak-kanak mula menjadi resah sejak
beberapa bulan selepas dilahirkan. Sesetengah ibu merasakan kandungan mereka ganjil
berbanding kandungan-kandungan sebelum ini.
Ibu bapa bimbang kerana ADHD semakin menjadi-jadi apabila kanak-kanak meningkat umur.
Sedang kanak-kanak lain mula bermain dengan kawan-kawan mereka, anak mereka mudah
menjadi marah, memukul kanak-kanak lain, bermain seorang diri, merosakkan mainan untuk
mendapatkan yang baru dan menunjukkan keresahan yang ketara. Kebanyakan mereka
mengamuk selama berjam-jam.
Ibu bapa bimbang dengan perkembangan sosial, kesukaran bermain dan berinteraksi serta
keresahan yang berterusan dalam kalangan anak mereka semasa di tadika. Setengah
daripada mereka, terutamanya yang perempuan, tidak menunjukkan keresahan, tetapi
bercakap tanpa henti.
77
Lommelegen. (2007) “Hva er ADHD” (Apa itu ADHD) laman web di URL: http://www.lommelegen.no/php/
art.php?id=322943 [13 Apr. 2008].
Buku 3New.indd 74 1/18/2013 12:03:07 PM

Semasa masih kecil (prasekolah), ibu bapa sukar memahami dan membantu anak mereka.
Kanak-kanak membesar dengan pantas pada tahap ini, sesetengah daripada mereka akan
hilang keresahan mereka dan menjadi normal, terutamanya jika penggunaan tenaga mereka
dikawal dengan baik oleh ibu bapa dan guru. Bagi sesetengah yang lain, simptom ADHD
bertambah dan lebih ketara mengikut umur, selaras dengan keperluan mereka di rumah
dan sekolah.
Panduan Mengajar Kanak-kanak ADHD78, 79
 Biarkan kanak-kanak ADHD bergerak ketika belajar. Kebanyakan mereka perlu bebas
bergerak ketika memasang telinga. Jika dipaksa duduk diam ketika belajar, mereka
akan mengerahkan seluruh tumpuan mereka untuk cuba duduk diam dan hanya sedikit
tumpuan (itu pun jika masih ada) digunakan untuk belajar. Sebaliknya, jika mereka
bebas bergerak, sudah tentu ia mengganggu guru dan kanak-kanak lain di dalam bilik
darjah. Oleh itu, pilihlah aktiviti yang sesuai untuk mereka.
 Beri peluang kanak-kanak ADHD menjawab soalan secara lisan. Aktiviti menulis boleh
menyeksa jiwa kebanyakan mereka. Ketika menjawab soalan matematik, mengalih
tumpuan daripada otak sebelah “mencongak” ke bahagian sebelah “tuliskan jawapan”
adalah mustahil kepada kebanyakan daripada mereka. Kanak-kanak mungkin berupaya
menyalin satu petikan dari satu tempat ke tempat yang lain. Dia juga berupaya
menangani masalah matematik yang sukar dengan mudah, langkah demi langkah. Tetapi
cuba gabungkan kedua-duanya, tugas 5 minit boleh menjadi 45 minit.
 Sepadukan setiap aktiviti pembelajaran dengan pergerakan badan sedapat mungkin.

Untuk mengeja dan masalah matematik, usahakan permainan di mana kanak-kanak
berbaris di dalam bilik darjah mengikut panjangnya huruf untuk mengeja nama mereka:
TAUFIK mesti berdiri di hadapan BUDI dan IIS kerana namanya ada 6 huruf, tetapi
MUHAMMAD akan berdiri di hadapan TAUFIK kerana namanya ada 8 huruf. KARTINI
mesti berdiri di antara MUHAMMAD dan TAUFIK kerana namanya ada 7 huruf, dan
78
Carol’s Web Corner. “Top 10 Tips for Teaching ADHD/ADD Children” laman web di URL: http://www.
westfieldacademy.org/adhd/ [13 Apr. 2008].
79
Watterdal, T./ Tokhai, S. (2008) “Innovation and Intervention in Primary School Education – Inclusive and
Child Friendly Education.” Quetta: Balochistan Department of Education / IDP Norway.
Buku 3New.indd 75 1/18/2013 12:03:07 PM

seterusnya. Permainan ini bagus kerana ia membantu kanak-kanak mengeja, mengira

dan bergerak aktif, semuanya secara serentak. Permainan ini boleh dilakukan di dalam
bilik darjah atau di halaman sekolah.
 Beri senarai tugasan harian kepada pelajar-pelajar anda. Ini boleh membantu kanak-
kanak ADHD membina rasa tanggungjawab. Kebanyakan mereka ingin tahu apa akan
berlaku selepas ini. Mereka tidak sukakan kejutan, akan berasa puas hati dan berjaya
apabila dapat meletakkan tanda pada setiap tugasan setiap kali selesai.
AUTISTIC SPECTRUM DISORDER (ASD) ATAU KECELARUAN SPEKTRUM

AUTISTIK
Istilah gangguan spektrum autistik (ASD) digunakan untuk merangkumi autisme, sindrom
Asperger (juga dikenali sebagai high functioning autism), kecelaruan autistik dan autisme
klasik (juga dikenali sebagai autisme Kanner). Maklumat di dalam bab ini berkenaan dengan
autisme dan sindrom Asperger.
Kesemua kanak-kanak (juga dewasa) yang mengalami ASD bermasalah di dalam tiga bidang,
seperti ditunjukkan di dalam rajah 1. Begitu pun, ketiga-tiga masalah ini wujud di dalam
bentuk yang berbeza antara seorang kanak-kanak dengan yang lain.
Buku 3New.indd 76 1/18/2013 12:03:07 PM

Pemahaman dan tingkah laku Komunikasi sosial (lisan dan

sosial bukan lisan)
Kesulitan: Kesulitan:
• memahami perbezaan • ironi, lelucon, dan sarkasme
hubungan dan batas-batas • penggunaan bahasa sosial
hubungan yang dimiliki • penafsiran literal
• Menguruskan hari yang • bahasa tubuh, ekspresi
berstruktur wajah dan bahasa isyarat
• bekerjasama secara • punya sensitiviti yang
kooperatif berbeza dengan 5 deria
• memahami situasi, orang, misalnya sangat hiper-
tempat, bahawa mereka sensitif terhadap suara
tidak mengalami sendiri tertentu, sehingga
• Memahami diri sendiri menyebabkan rasa sakit
• Memahami sebab dan akibat fizikal
Ketegaran Pemikiran dan

Kesukaran dalam Imaginasi
sosial
Kesulitan:
• menghadapi perubahan rutin
• konsep masa
• empati
• generalisasi
Rajah 1: Segi tiga Ketidakupayaan – Kecelaruan Spektrum Autistik
Ketiga-tiga bidang ini juga dikenali sebagai “segi tiga ketidakupayaan,” atau “tiga jenis
ketidakupayaan”:
● Pemahaman sosial dan tingkah laku sosial

● Komunikasi sosial (lisan dan bukan lisan)
● Ketegaran cara pemikiran dan kesukaran dalam imaginasi sosial
Buku 3New.indd 77 1/18/2013 12:03:08 PM

Jenis-jenis tingkah laku di atas boleh juga kelihatan secara bersendirian dalam kalangan
kanak-kanak tanpa autisme dari semasa ke semasa, tetapi kanak-kanak yang mengalami
autisme menunjukkan ketiga-tiga jenis kecacatan tingkah laku.
Sesetengah kanak-kanak yang mengalami ketidakupayaan jenis lain, terutamanya masalah

pendengaran dan pertumbuhan, boleh mengalami autisme jika diabaikan dengan keterlaluan
dan/atau didera.
Kanak-kanak yang menderita tekanan jiwa, atau tinggal di dalam keadaan tekanan melampau
(akibat peperangan, kebuluran, bencana alam, dan sebagainya) boleh mengalami autisme
melainkan keperluan mereka dipenuhi sewajarnya melalui rumah jagaan, sekolah dan
masyarakat.
Punca ASD kebanyakannya tidak dapat dikesan, dan ia biasanya berbeza dari seorang
kanak-kanak dengan seorang yang lain. Dalam beberapa tahun kebelakangan ini, terdapat
pertambahan kes autisme secara mendadak. Tiada siapa yang tahu mengapa. Ia mungkin juga
tanda bahawa kefahaman ahli perubatan tentang ASD telah meningkat, jadi cara mereka
menangani diagnosis semakin baik; atau memang sebenarnya kejadian ASD semakin banyak;
atau semakin ramai ibu bapa yang rela anak mereka dilabel dengan autisme berbanding
“ketidakupayaan pertumbuhan”; atau mungkin juga gabungan ketiga-tiga faktor tersebut.
Kebanyakan kanak-kanak ASD tinggal dengan keluarga mereka. Kebanyakan keluarga

mereka mengalami tekanan yang kuat. Ibu bapa mesti memberi bantuan kepada anak-anak
mereka sepanjang hari (kanak-kanak yang dikecualikan daripada sekolah), malam, hujung
minggu dan hari cuti. Sememangnya mereka perlukan khidmat sokongan intensif jika
mereka ingin menikmati hidup yang selesa. Ramai daripada kanak-kanak autisme perlukan
pengawasan yang berterusan.
Buku 3New.indd 78 1/18/2013 12:03:08 PM

Panduan Mengajar Kanak-kanak ASD dan Bagaimana Membina

Sekolah yang Mesra ASD
 Guru-guru hendaklah memikul tanggungjawab untuk mengenal pasti dan memenuhi

keperluan semua kanak-kanak, terutamanya kanak-kanak cacat – termasuk keperluan
kanak-kanak ASD.
 Pilih seorang guru secara sukarela sebagai guru sumber sekolah.
 Lantik seorang guru (sebaik-baiknya secara sukarela) yang akan menjadi rujukan
utama kepada ASD. Beliau hendaklah diberi kursus dan kemudiannya membimbing
rakan sejawatnya yang ada mengajar atau berhubung dengan kanak-kanak ASD.
 Beri galakan kepada guru-guru yang mempunyai pengetahuan dan pengalaman mengajar
dan bertugas dengan kanak-kanak ASD untuk berkongsi pengetahuan dengan orang-
orang lain di dalam dan di luar sekolah – termasuk program-program kemasyarakatan
– serta pihak berkuasa pendidikan dan juga sekolah-sekolah yang berdekatan.
 Kemas kini secara berterusan sebarang perkembangan berkenaan ASD ke dalam “bank
maklumat” sekolah untuk kegunaan guru-guru, kakitangan sekolah dan ibu bapa.
 Minta nasihat kakitangan khusus – guru sumber daripada unit bantuan atau pusat
sumber. Mulakan satu sistem sokongan yang dinamik.
 Pastikan kanak-kanak ASD mempunyai rancangan pembelajaran individu yang telah

disesuaikan untuk memenuhi keperluan mereka.
 Sediakan keadaan di mana kanak-kanak ASD boleh mengguna pakai kemahiran yang
mereka belajar di dalam satu persekitaran ke dalam persekitaran yang lain.
Buku 3New.indd 79 1/18/2013 12:03:08 PM

EPILEPSI (SAWAN)
Epilepsi ialah masalah kesihatan di mana berlaku kekejangan otot yang memberi pelbagai
kesan terhadap fungsi mental dan fizikal. Sesiapa yang pernah mengalami lebih daripada
sekali kekejangan sudah cukup untuk dianggap sebagai mengalami epilepsi. Kekejangan
otot berlaku apabila wujud luapan aktiviti elektrik yang memberi kesan kepada sebahagian
atau seluruh otak. Kekejangan mungkin berlaku selama beberapa saat atau beberapa minit.
Pelbagai simptom seperti menggigil-gigil, terkejang-kejang dan tidak sedar diri hinggalah
kepada simptom-simptom lain yang mungkin tidak disedari sebagai kekejangan, oleh pesakit
atau kakitangan perubatan: merenung kosong, mengecap bibir, atau pergerakan tangan dan
kaki secara spontan.80
Kejadian ini mungkin kelihatan menakutkan dan sering kali dikaitkan dengan “sihir” di dalam
kebanyakan budaya. Kami senaraikan perkara-perkara berikut yang anda patut dan tidak
patut lakukan:81
 Bertenang.
 Lindungi kepala kanak-kanak daripada kecederaan dengan meletakkan kusyen atau

tangan anda pada kepala.
 Pastikan tidak ada objek berdekatan (seperti kerusi, meja, dan sebagainya) yang boleh
menyebabkan kecederaan.
 Miringkan kanak-kanak supaya air liurnya tidak mengalir kembali ke dalam kerongkong
dan menyebabkannya tercekik.
 Longgarkan pakaian jika ketat.
 JANGAN tinggalkan kanak-kanak sehinggalah dia sedar sepenuhnya.
 Tenangkan perasaan kanak-kanak setelah dia sedar.
 JANGAN beri minuman kepada kanak-kanak selagi dia belum “pulih”.
80
Epilepsy Foundation. (2008) “About Epilepsy - What Is Epilepsy?” halaman web di URL: http://www.
epilepsyfoundation.org/about/ [8 Jan. 2008].
81
Epilepsy Support Association, Uganda. (2005) Epilepsy Torch. Vol. 1, Issue 1, July 2005. Kampala: EASU,
hlm. 11
Buku 3New.indd 80 1/18/2013 12:03:08 PM

 JANGAN letakkan apa-apa di antara gigi atas dan bawah.
 JANGAN cuba mengekang pergerakan anggota badan.
 Jika boleh, hantar kanak-kanak ke hospital.
 Jika kanak-kanak ada mengambil ubat, sangat penting untuk memastikan dia mengambil
ubat setiap hari pada masa yang ditetapkan.
SINDROM TOURETTE
Sindrom Tourette (Tourette’s syndrome - TS) telah diakui sebagai salah satu masalah
kesihatan. Walaupun ia diwarisi, penyebab sebenarnya masih belum dapat difahami.
Terdapat pelbagai rawatan. Walau bagaimanapun ia tidak mempunyai penawar seperti
masalah kesihatan kronik yang lain. Ia merupakan masalah yang sangat kompleks, tetapi
boleh dicirikan sebagai gangguan pergerakan, masalah neurologikal atau masalah neuro
psikiatrik. Ia memberi kesan kepada seluruh aspek kehidupan termasuk pendidikan.82
Simptom-simptom sindrom Tourette adalah gerenyet iaitu, pergerakan dan bunyi yang
berulang-ulang, sesuatu yang kronik dan spontan. Seseorang yang menghidap sindrom
Tourette mungkin boleh menahan gerenyet mereka untuk beberapa lama, tetapi akhirnya
mereka terpaksa juga membiarkan gerenyet itu. Gerenyet ini biasanya bermula ketika
berumur 7 tahun dan kemungkinan besarnya kekal ke akhir hayat. Namun simptom ini akan
berkurangan apabila mereka meningkat dewasa. Simptom-simptom permulaan biasanya
gerenyet di bahagian muka, contohnya mengerdipkan mata dengan berulang-ulang atau
menggerenyetkan mulut. Sindrom Tourette juga boleh bermula dengan bunyi-bunyian
seperti berdehem dan bersin, atau mungkin juga berlaku dengan lebih dari satu jenis
pergerakan dan bunyi. Walaupun pada orang yang sama, jenis gerenyet berbeza dari
beberapa segi:
 Gerenyet yang turun naik – setelah beberapa lama ia mungkin berkurang dan kadang
kala semakin teruk.
 Gerenyet berubah-ubah – satu jenis gerenyet pulih tetapi jenis yang baru pula
muncul.
 Gerenyet yang semakin teruk bila tertekan dan bimbang.
 Gerenyet yang boleh dikurangkan melalui rehat atau penumpuan kepada sesuatu tugas
yang mengasyikkan.
82
Tourette Syndrome (UK) Association. (2008) “TS Facts” laman web di URL: http://www.tsa.org.uk/ [8 Jan.
2008].
Buku 3New.indd 81 1/18/2013 12:03:08 PM

Panduan untuk Mengajar Kanak-kanak Sindrom Tourette
Kebanyakan panduan ini telah dibincangkan terlebih dahulu di dalam bab-bab berkenaan
kecacatan jenis lain, dan juga di dalam buku panduan 1, buku panduan 4, buku panduan 5
dan buku panduan 6 di dalam Kit Alat PIMP. Strategi-strategi ini akan membantu kanak-
kanak belajar dengan lebih baik. Oleh itu ia akan memberi manfaat kepada persekitaran
pembelajaran di dalam bilik darjah secara umum.
 Kita harus menggunakan kaedah pengajaran yang fleksibel.
 Kita harus menggunakan strategi pembelajaran yang penuh kerjasama dan saling
membantu.
 Kita harus membina persekitaran bilik darjah yang selesa dan mesra pembelajaran.
 Kita harus cuba untuk mengurangkan tahap tekanan sebanyak mungkin terutamanya
yang berkenaan ujian dan peperiksaan.
 Kita harus mengambil rehat yang pendek tetapi kerap semasa mengajar.
 Kita harus menyediakan tempat yang sesuai untuk kanak-kanak sindrom Tourette
melepaskan gerenyet mereka.
Buku 3New.indd 82 1/18/2013 12:03:08 PM

Masalah Sosial, Emosi dan

Tingkah Laku
“Masalah sosial, emosi dan tingkah laku” merupakan istilah menyeluruh yang tidak tepat
serta sukar untuk dicirikan. Bagaimanapun kebanyakan kanak-kanak dan remaja di bawah
kategori ini mengalami kesukaran yang kompleks dan kronik. Ini mendedahkan mereka
kepada risiko di sekolah dan menyisihkan mereka daripada masyarakat.83
Jenis tingkah laku yang diterima oleh masyarakat berbeza antara satu konteks budaya,
agama dan tradisi ke konteks yang lain. Masalah sosial, emosi dan tingkah laku sangat
banyak dipengaruhi oleh latar belakang dan keadaan kanak-kanak tersebut. Kanak-kanak
yang mempunyai ketidakupayaan akan mengalami kesukaran sosial, emosi dan tingkah laku
jika keperluan utama masing-masing tidak dipenuhi oleh ibu bapa dan guru mereka.
Apakah sifat-sifat kanak-kanak yang mengalami masalah sosial, emosi dan tingkah laku?84, 85
● Kanak-kanak yang ada masalah sosial menghadapi halangan untuk berhubung, bermain,
dan berinteraksi dengan kanak-kanak dan orang dewasa lain.
● Kanak-kanak yang ada masalah emosi yang mengalami kesukaran menangani perasaan
mereka (antara lain takut, sedih, sunyi, angin dan tekanan perasaan)
● Kanak-kanak yang ada masalah tingkah laku sukar untuk mengawal kelakuan yang
secara tidak langsung mencabar kesabaran ibu bapa dan guru mereka melalui tingkah
laku yang impulsif, agresif dan di luar jangkaan.
83
Social Emotional and Behavioural Difficulties Association. (2006) “Definitions - SEBD and Its Overlap
with Disruptive and Anti-Social Behaviour, Mental Health Difficulties and ADHD” halaman di http://www.
sebda.org/resources/articles/DefiningSEBD.pdf. [14 Jan. 2008].
84
Anderson, R. (2007) “Mappeoppgave i spesialpedagogikk” (Paper on “Special Pedagogy”) halaman di URL:
http://engel.stud.hive.no/5%20semester/spes%20ped. html [14 Jan. 2008].
85
Kinge, E. (2000) “Empati hos vuxna som möter barn med särskilda behov“ (Paper on “Empathy Among
Adults who Interact with Children with Special Needs”). Stockholm: Studentlitteratur AB.
Buku 3New.indd 83 1/18/2013 12:03:08 PM

Kanak-kanak yang mengalami masalah sosial, emosi dan tingkah laku:
 Secara umumnya berkelakuan ganjil
 Mungkin bertindak balas secara keterlaluan bergantung kepada ragam sosial, peribadi,
emosi atau fizikal
 Merasa rendah diri, bimbang, tertekan atau menyendiri
 Mungkin menunjukkan rasa tidak puas hati, dendam atau ingkar
 Mungkin berdiam diri atau mengancam, mengganggu, bertengkar atau menyumpah
 Mungkin bergantung harap pada orang lain atau memutuskan hubungan sama sekali
 Mungkin gagal hadir beberapa kelas sahaja, ataupun ponteng sekolah dengan kerap
 Mungkin engkar dengan beberapa peraturan atau bersikap mengganggu, memusnahkan,

agresif atau ganas
 Biasanya tidak boleh atau tidak mahu bekerja tanpa pengawasan
 Resah dan tidak boleh menumpukan perhatian
 Biasanya tidak boleh dan/atau tidak mahu menyelesaikan tugas dan mengikut arahan
Panduan untuk Mengajar Kanak-kanak yang Mengalami Masalah

Sosial, Emosi dan Tingkah Laku86, 87
 Kita hendaklah mengenal pasti sebab kanak-kanak mengalami masalah tertentu.

Adalah penting untuk memberi tindak balas berdasarkan penilaian yang bermutu.
Kita hendaklah berbincang dengan kanak-kanak tersebut. Dan jika perlu, dengan ibu
bapanya agar kita berjaya menghasilkan strategi yang tepat untuk menyelesaikan
sesuatu masalah bersama-sama.
 Kanak-kanak hendaklah dirangsang (secara intelektual, sosial, emosi dan fizikal)

mengikut kadar kebolehan masing-masing. Jika kita sentiasa memberikan tugas yang
terlalu susah, atau terlalu mudah, terlalu menjemukan, atau tiada kaitan dengan
mereka, setengah-setengah kanak-kanak akan “memberontak” semata-mata untuk
mencetuskan tindak balas, mendapatkan perhatian atau mengalih perhatian daripada
“kegagalan” mereka.
86
Gateakudemiet. (2007) “Om konsekvenspedagogikk” (About Consequence Pedagogy) halaman di URL:
http://www.gateakademiet.com/content/view/20/35/ [20 Apr. 2008].
87
Astani / Watterdal, hlm. 2.
Buku 3New.indd 84 1/18/2013 12:03:09 PM

 Kita hendaklah memastikan semua kanak-kanak merasa dihargai dan diiktiraf, tidak
kira apa kemahiran, kekurangan atau latar belakang mereka. Jika kanak-kanak berasa
diabaikan, sesetengah daripada mereka akan “membuat kacau” untuk mendapatkan
perhatian.
 Kita hendaklah menjelaskan akibat daripada sesuatu tingkah laku dan tindakan. Melalui
cara ini, kanak-kanak akan sedar/faham bahawa mereka tidak hanya memilih sesuatu
tingkah laku, tetapi mereka juga memilih akibat daripada tingkah laku tersebut.
Akibat daripada sesuatu tindakan akan ditanggung sendiri oleh kanak-kanak tersebut,
bukan ibu bapa dan guru mereka. Tindak balas hendaklah dinilai dan diselaraskan
dengan maklumat yang diterima sebelum kanak-kanak memutuskan untuk membuat
tindakan tertentu. (Untuk mengetahui akibat lain daripada tingkah laku yang negatif
dan destruktif – tingkah laku yang menganiaya diri sendiri atau orang lain – sila rujuk
Buku Panduan Khas 1 – Disiplin Positif Di Dalam Bilik Darjah Yang Inklusif Mesra
Pembelajaran.88)
 Kita hendaklah membina peraturan tertentu untuk setiap kanak-kanak di dalam kelas.
Mulakan dengan hanya beberapa peraturan kerana kita tidak mahu mereka dibebankan
dengan banyak peraturan. Peraturan-peraturan ini hendaklah dibuat bersama dengan
kanak-kanak dan ibu bapanya.
Setiap kanak-kanak hendaklah diberikan peraturan yang berlainan di antara mereka untuk
diikuti. Ini menuntut tahap kawalan diri dan disiplin yang berbeza berdasarkan kepada
keupayaan untuk mengawal tingkah laku mereka.
88
UNESCO Bangkok. (2007) Menerima Kepelbagaian: Kit Alat untuk Mewujudkan PIMP. Buku Panduan Khas
1 – Disiplin Positif di dalam Bilik Darjah yang Inklusif Mesra Pembelajaran. Bangkok: UNESCO.
Buku 3New.indd 85 1/18/2013 12:03:09 PM

Tugasan untuk Memperbaiki Tingkah Laku
Setiap nama kanak-kanak ditulis di atas secebis kertas dan digantung di dinding
pada hari Isnin. Mereka akan memotong lima keping kertas berlainan warna yang
boleh dibentuk menjadi imej-imej tertentu (kereta, rumah, bunga, binatang,
manusia atau apa-apa bentuk). Jika mereka berjaya mematuhi peraturan pada
hari tersebut, mereka dibenarkan untuk menampal salah satu daripada potongan
imej ke atas kertas yang mengandungi nama mereka tadi. Pada hari terakhir
setiap minggu mereka akan mempunyai imej-imej yang lengkap. Guru akan menulis
mesej kepada ibu bapa di bahagian belakang kertas sebagai komen yang membina
berkenaan dengan kejayaan kanak-kanak tersebut. Contohnya “Minggu ini Zarina
berjaya mematuhi semua peraturan dan tingkah lakunya semakin baik”.
Ini memberikan peluang kepada kanak-kanak untuk berjaya dan mengawal tingkah
laku mereka sendiri. Melalui tugasan ini kanak-kanak juga akan merasa akibat
daripada mematuhi atau mengingkari peraturan.
Buku 3New.indd 86 1/18/2013 12:03:09 PM

Pekak Buta
Pekak buta juga dikenali sebagai kecacatan dwi sensori, adalah lebih daripada sekadar
gabungan masalah penglihatan dan pendengaran. Orang yang pekak buta ada kemungkinan
tidak pekak dan tidak buta sepenuhnya. Kebanyakan mereka masih dapat mendengar dan
melihat dengan sedikit. Manakala sebahagian yang lain memang hampir hilang terus fungsi
kedua-dua deria tersebut.89
Apabila seseorang bermasalah pendengaran dan penglihatan, dia akan mengalami kesukaran
dengan deria-deria utama yang membantu membina kebolehan berkomunikasi, berinteraksi
dengan orang lain dan belajar tentang persekitaran. Sembilan puluh lima peratus daripada
apa yang kita pelajari berkenaan diri dan dunia sekeliling kita berpunca daripada penglihatan
dan pendengaran. Kehilangan kedua-dua jenis deria ini memberi kesan yang besar kepada
pergerakan, komunikasi dan akses kepada maklumat.
Pekak buta mempunyai banyak faktor penyebab. Orang yang lahir dengan kesukaran
kedua-duanya digelar “pekak buta kongenital.” Penyebab utama pekak buta ialah apabila
wanita hamil dijangkiti virus Rubella pada tiga bulan pertama mengandung. Di negeri yang
mewajibkan kanak-kanak perempuan dan wanita diberi imunisasi Rubella, didapati bayi
yang dilahirkan pekak buta telah berkurangan. Jika mereka menjadi buta pekak pada
kemudian hari, ini digelar “pekak buta diperolehi (acquired deafblindness) ”. Ini mungkin
disebabkan (antara faktor-faktor lain) oleh kemalangan atau penyakit (seperti meningitis),
masalah genetik atau proses penuaan. Di dalam kes tertentu, individu memang ada masalah
genetik seperti sindrom Usher yang menyebabkan mereka hilang deria penglihatan dan
pendengaran secara beransur-ansur. Setengah-setengah daripada mereka yang mengalami
sindrom Usher mempunyai masalah genetik di mana mereka dilahirkan pekak atau tuli dan
kemudian beransur hilang penglihatan sedikit demi sedikit.90
89
A-Z to Deafblindness. (2002) “Information About Deafblindness” halaman web di http://www.deafblind.
com/info-db.html [13 Apr. 2008].
90
Sense. (2008) “About Deafblindness” halaman web di http://www.sense.org.uk/aboutdeafblindness/index.
htm [7 Jan. 2008].
Buku 3New.indd 87 1/18/2013 12:03:09 PM

Majoriti daripada pesakit pekak buta masih mempunyai sisa pendengaran dan/atau
penglihatan. Mereka berupaya menggunakan kedua-dua deria ini di samping bahasa isyarat,
ejaan jari dan/atau huruf Braille untuk berkomunikasi.
Jika mereka hilang penglihatan dan pendengaran sebelum mereka mengenal huruf, tanda-
tanda (yang bukan huruf biasa) dan perkataan boleh ditulis di atas tapak tangan mereka
sebagai cara berkomunikasi.
Jika kanak-kanak hilang keupayaan melihat dan mendengar selepas mengenal huruf, ia
boleh ditulis di atas tapak tangan untuk berkomunikasi. Tetapi jika kanak-kanak dilahirkan
buta pekak atau hilang penglihatan dan/atau pendengaran sebelum mereka pandai mengeja,
bahasa isyarat tertentu mesti digunakan.91
Semasa kita belajar, kebolehan mendengar berfungsi menyokong apa yang dicapai oleh
penglihatan dan deria lain, lalu menimbulkan pemahaman yang lebih holistik. Kanak-kanak
yang dilahirkan pekak buta belajar dengan cara tersendiri kerana kedua-dua deria mereka
tidak lengkap. Ini berbeza daripada pelajar yang buta, tetapi boleh mendengar, atau
yang pekak, tetapi boleh melihat. Kanak-kanak pekak buta memerlukan pengajaran yang
diubahsuai khas untuk mereka.
Panduan Mengajar Kanak-Kanak Pekak Buta92
 Langkah pertama yang perlu kita ambil ialah mengukur kebolehan melihat dan/atau
mendengar yang masih ada pada kanak-kanak (jika ada).
 Jika kanak-kanak masih boleh melihat dan/atau mendengar, gunakannya untuk membina
komunikasi dan menggalakkan pembelajaran, perkembangan dan pergaulan.
 Cuba mulakan dan bina komunikasi dengan meletakkan tangan kita di bawah tangan
kanak-kanak tersebut. Jangan hanya cuma melakukan isyarat di atas tangannya kerana
mungkin dia belum boleh menafsirkan isyarat-isyarat.
91
The Interpreter’s Friend. (2001) “Teaching Deafblind Children” halaman web di http://www.
theinterpretersfriend.com/db/tchg-db-chldrn.html [4 Aug. 2008].
92
Ibid.
Buku 3New.indd 88 1/18/2013 12:03:09 PM

 Jika kanak-kanak mempelawa untuk berkongsi mainannya, ikut pergerakan tangannya

dan ikut sama menyiasat dan menyelidik.
 Letak tangan anda di sisi tangan kanak-kanak. Biarkan dia menggunakan tangan anda,
jangan bimbing pergerakan tangannya.
 Cuba ikuti apa yang kanak-kanak buat. Beri maklum balas terhadap usahanya untuk
berkomunikasi dan cuba tafsirkan maklumat yang cuba disampaikan sebelum anda
cuba mengajarnya bahasa isyarat yang formal.
 Jika kanak-kanak memberi isyarat yang terlalu sedikit, terimalah sahaja isyarat
mereka dengan cara meniru pergerakan di bawah tangan mereka. Cuba gambarkan
kembali maksud kanak-kanak tersebut kepadanya (sekali lagi, tangan anda di bawah
tangannya).
 Jika penglihatan kanak-kanak masih ada walau sedikit, gambarkan isyarat anda supaya
dia nampak dengan matanya.
 Cuba bina komunikasi yang tersendiri dengan kanak-kanak secara memulakan sistem
yang lebih formal apabila dia sudah bersedia. Pendekatan ini juga akan membuahkan
perhubungan yang saling mempercayai apabila dia nampak keupayaannya untuk
mengawal keadaan dan sedar akan faedah daripada komunikasi.
Buku 3New.indd 89 1/18/2013 12:03:09 PM

Ketidakupayaan Berganda
Murid-murid ketidakupayaan berganda mengalami lebih daripada satu ketidakupayaan

berikut:93
● Masalah pendengaran
● Masalah penglihatan
● Kecacatan fizikal
● Masalah pertumbuhan/kecerdasan
● Kecelaruan spektrum autistik (Autistic Spectrum Disorder – ASD)
● Masalah bahasa pertuturan
Bilangan murid yang mengalami ketidakupayaan berganda sangat sedikit. Bagaimanapun,

setiap seorang daripada mereka mempunyai keperluan yang tersendiri dan khusus. Mereka
menghadapi halangan yang lebih kompleks dan mencabar berbanding individu yang cacat
satu jenis sahaja.
KETIDAKUPAYAAN BERGANDA94
Istilah “ketidakupayaan berganda” tidak hanya merujuk kepada “mana-mana kombinasi” dua
jenis kecacatan. “Ketidakupayaan berganda” juga merujuk kepada mana-mana kombinasi
kecacatan fizikal, deria dan/atau kognitif yang menyebabkan masalah besar di dalam
pergaulan, komunikasi dan pembelajaran. Pekak buta juga merupakan satu ketidakupayaan
berganda.
Kanak-kanak yang kehilangan kaki, menggunakan kerusi roda untuk bergerak serta tidak
dapat melihat dengan jelas tidak dikategorikan sebagai ketidakupayaan berganda di dalam
definisi ini.
93
Queensland Study Authority. (2008) “Multiple Impairment” halaman web di URL: http://www.qsa.qld.edu.
au/yrs1to10/special-needs/docs/multiple-impairment.pdf [9 Jan. 2008].
94
Skjørten/Sletmo/Watterdal, hlm. 5.
Buku 3New.indd 90 1/18/2013 12:03:09 PM

Bagaimanapun, kanak-kanak yang bermasalah pendengaran, tidak dapat melihat dengan

jelas, dan ketidakupayaan perkembangan yang teruk (terhalang dari segi komunikasi,
pergerakan, dan kesedaran mengenai persekitaran) sejak lahir lagi dikategorikan sebagai
mengalami ketidakupayaan berganda.
Kanak-kanak yang mengalami serebral palsi serta ketidakupayaan perkembangan dan

penglihatan masih dikategorikan mengalami ketidakupayaan berganda. Peluangnya untuk
belajar kurang kerana dia tidak boleh bergerak bebas dan meneroka keadaan sekeliling.
Proses pengecaman yang terhad kerana ketidakupayaan proses perkembangan, di samping
kurangnya pemahaman mengenai dunia luar kerana penglihatannya kabur dan kebolehan
untuk memproses maklumat dari deria mata terbatas. Pemahaman kanak-kanak ini terhadap
bunyi yang didengar juga terjejas walaupun dia tidak pekak, kerana kebolehannya untuk
memproses maklumat yang diterima menjadi terbatas (kecacatan perkembangan).
Masalah sebegini akan mengurangkan kualiti hidupnya melainkan pendidikan yang diberikan
telah diubahsuai terlebih dahulu agar menepati keperluannya.
Setiap jenis ketidakupayaan tambahan akan memburukkan lagi masalah yang sudah sedia
dialami oleh kanak-kanak yang mengalami ketidakupayaan berganda.
Buku 3New.indd 91 1/18/2013 12:03:09 PM

Rujukan Lanjut – Sumber Internet
Banyak laman web yang mengandungi maklumat berguna dalam mendidik kanak-kanak
pelbagai keperluan di dalam persekitaran yang inklusif. Malangnya akses kepada laman
sebegini sama ada telah dihadkan atau dikenakan caj.
Laman-laman web berikut memberikan akses percuma untuk bahan-bahan yang diiklankan
di laman mereka:
Maklumat Umum Ketidakupayaan dan Maklumat Khusus Berkenaan Pelbagai

Ketidakupayaan
British Stammering Association

http://www.stammering.org/
National Centre for Promotion of Employment for Disabled People (India)

http://www.ncpedp.org/
Child Rights Information Network

http://www.crin.org
Disability News and Information Service (India)

http://www.dnis.org/
Disabled People International

http://www.dpi.org/
Enabling Education Network

http://www.eenet.org.uk
Inter-Agency Network for Education in Emergencies

http://www.ineesite.org
IDP Norway
http://idp-europe.org
Buku 3New.indd 92 1/18/2013 12:03:10 PM

National Center for Learning Disabilities

http://www.ncld.org/
National Dissemination Center for Children with Disabilities

http://www.nichcy.org/
Public Broadcasting Service

http://www.pbs.org/wgbh/misunderstoodminds/
University of Warwick
http://www2.warwick.ac.uk/services/tutors/disability/
ADHD
Attention Deficit Disorder Resources

http://www.addresources.org/
Autisme
Teacher Net - Autistic Spectrum Disorder
http://www.teachernet.gov.uk/wholeschool/sen/asds/
Pekak Buta
Sense
http://www.sense.org.uk/
Masalah Pendengaran
American Sign Language
http://www.lifeprint.com/
British Sign Language

http://www.british-sign.co.uk/signing.php
Pacific Audiology Center

http://www.drmehr.org/index.html
Buku 3New.indd 93 1/18/2013 12:03:10 PM

Public Broadcasting Services (PBS)

Sound and Fury
http://www.pbs.org/wnet/soundandfury/index.html
Royal National Institute for the Deaf (RNID)

http://www.rnid.org.uk/
Masalah Pembelajaran Spesifik

Mencap
http://www.mencap.org.uk/
Masalah Penglihatan
Lighthouse International
http://www.lighthouse.org/
Centre for Eye Research Australia - University of Melbourne

http://www.lowvisiononline.unimelb.edu.au/index.htm
Royal National Institute for the Blind (RNIB)

Sort-it ialah halaman web untuk kanak-kanak bermasalah penglihatan berumur 11 ke 16
tahun. http://www.sortit.org.uk/welcome.htm
Buku 3New.indd 94 1/18/2013 12:03:10 PM

Untuk Bahan Bercetak Sila Hubungi:
UNESCO Asia and Pacific Regional Bureau for Education

Asia-Pacific Programme for Education for All (APPEAL)
920, Sukhumvit Road
Prakanong
Bangkok 10110
Thailand
EENET Asia
Jalan Panglima Polim X No. 9
Kebayoran baru
Jakarta Selatan 12160
Indonesia
Enabling Education Network

C/O Educational Support and Inclusion
School of Education, University of Manchester
Oxford Road
Manchester M13 9PL
UK
UNICEF Regional Office for East Asia and Pacific (EAPRO)

P.O. Box 2-154
Bangkok 10200
Thailand
UNICEF Regional Office for South Asia (ROSA)

P.O. Box 5815
Lekhnath Marg
Kathmandu
Nepal
Buku 3New.indd 95 1/18/2013 12:03:10 PM

Glosari
ADHD Kurang tumpuan dan Merupakan masalah saraf yang melibatkan sifat keseimbangan
kecelaruan hiperaktiviti dan anatomi otak. Kanak-kanak ADHD tidak boleh
menumpukan perhatian yang berterusan dan/atau bersifat
hiperaktif/impulsif. Masalah mereka lebih kerap dan lebih
teruk berlaku berbanding kanak-kanak lain yang sebaya.95
Audiogram Merupakan “gambaran” apa yang anda dengar. Keputusan

ujian pendengaran anda dirakamkan pada audiogram. Garisan
menegak mewakili nada atau frekuensi. Garisan mendatar
mewakili kelantangan atau kekuatan.96 (Lihat contoh pada
muka surat 36)
Autisme / kecelaruan Komunikasi Augmentatif dan Alternatif (AAC) ialah istilah

Spectrum Autistik (ASD) yang merujuk kepada kaedah-kaedah tambahan untuk
membantu individu yang mengalami masalah untuk
berkomunikasi secara lisan atau bertulis. AAC merangkumi
pelbagai cara: Bahasa isyarat dan gerakan anggota badan,
carta bergambar, buku dan komputer khas. AAC membantu
mereka memahami apa yang dikatakan dan membantu
mengucapkan apa yang mereka mahu katakan.97
Autisme / Autistic Autisme ialah ketidakupayaan pertumbuhan kekal.

Spectrum Disorder (ASD) Merupakan salah satu spektrum autistik dan kadangkala
dipanggil ASD. Istilah “spektrum” digunakan, kerana
walaupun semua penghidap autisme mengalami kesukaran
95
Maklumat ADHD daripada Eli Lilly and Company. (2007) “What is ADHD?” halaman web di URL: http://
www.adhd.com/parents/parents_adhd.jsp [16 Nov. 2007].
96
Mehr, A. (n.d.) “Audiograms - Understanding Your Audiogram” halaman web di URL: http://www.drmehr.
org/audiograms.html [9 Jan. 2008].
97
International Society for Augmentative & Alternative Communication. (n.d.) “What is AAC” halaman web
di URL: http://www.isaac-online.org/en/aac/what_is.html [19 Feb 2008].
Buku 3New.indd 96 1/18/2013 12:03:10 PM

yang sama di dalam ketiga-tiga kategori, kesan ke atas

mereka berlainan.
Tiga kategori kesukaran ini dikenali sebagai “segi tiga
kecacatan”, iaitu:
 Kesukaran berkomunikasi secara sosial

 Kesukaran bergaul
 Kesukaran dalam imaginasi sosial
Agak sukar menimbulkan kesedaran mengenai ASD kerana

mereka tidak “kelihatan” cacat. Ibu bapa yang mempunyai
kanak-kanak ASD biasanya mengatakan orang lain fikir anak
mereka hanya nakal; orang dewasa yang menghidap autisme
mendapati tujuan mereka sering disalah faham.98
Braille Sistem membaca dan menulis untuk orang buta dan

sesetengah orang yang kurang jelas penglihatan. Braille
terdiri daripada titik-titik timbul dicetak bersusun di
dalam sel empat segi. Di dalam setiap sel ada ruang untuk 3
titik – 3 menegak dan 2 melintang. Dengan cara menandakan
kombinasi unik satu atau beberapa titik, 63 aksara berbeza
boleh dibentuk. Untuk memudahkan rujukan, keenam-enam
titik ini dinomborkan sebagai 1, 2, 3, di sebelah kiri atas ke
bawah, dan 4, 5, 6, di sebelah kanan atas ke bawah.
Secara rasminya Braille terdiri daripada dua peringkat.

Braille Peringkat 1 dieja penuh, mengandungi huruf, tanda
baca, dan beberapa tanda khas untuk Braille. Braille
Peringkat 2 (Braille Singkat) mengandungi Peringkat 1
dan ditambah dengan beberapa singkatan dan perkataan
ringkas.
Terdapat kod Braille untuk kebanyakan bahasa Asia.

Sebagai tambahan kepada huruf Latin, wujud juga Braille
untuk bahasa-bahasa yang menggunakan huruf lain seperti
bahasa Arab, Cyrillic, Hindi, Singhalese, Tamil dan Thai
(dan banyak bahasa lain lagi).
98
The National Autistic Society. (2008) “Autism: What Is It?” laman web di URL: http://www.nas.org.uk/
nas/jsp/polopoly.jsp?d=211 [16 Nov. 2007].
Buku 3New.indd 97 1/18/2013 12:03:10 PM

Serebral Palsi Disebabkan oleh kecederaan di awal kehamilan kepada

bahagian otak yang mengawal pergerakan. Ia juga boleh
berlaku semasa kelahiran atau kecederaan otak semasa
bayi (seperti kekurangan oksigen akibat hampir lemas,
meningitis, kecederaan kepala atau digoncang).
Kanak-kanak serebral palsi mungkin mengalami kesukaran

di dalam:
 Pergerakan anggota atau seluruh badan.
 Percakapan dan komunikasi bukan lisan (mimik muka

mungkin tidak menggambarkan emosi sebenar – contohnya
senyum tetapi sebenarnya marah atau sedih).
 Pergerakan otot secara spontan (sentakan).
 Makan dan minum.
 Otot lemah atau kejang.
 Imbangan dan koordinasi.
 Postur (kebolehan untuk duduk tetap pada gaya yang

sepatutnya).
Implan Koklea Alat elektronik yang memberikan isyarat bunyi kepada

kanak-kanak, remaja dan dewasa yang pekak sejak lahir
atau pekak sebelum belajar bercakap. Sejenis bantuan
pendengaran yang canggih, alat penerimanya ditanam di
belakang telinga, dan elektrodnya dijajarkan di telinga
dalam (koklea). Bahagian luarnya terdiri daripada mikrofon
dan transmiter. Elektrod diletakkan di telinga sebelah
dalam agar menyentuh saraf pendengaran yang belum
rosak.99
Komunikasi Komunikasi merangkumi bahasa (termasuk bahasa isyarat),

paparan teks, Braille, komunikasi secara sentuhan, tulisan
huruf besar dan multimedia yang tersedia. Juga termasuk
99
Skådalen Resource Centre. (2007) “Glossary of Hearing-related Terms.” Oslo: Skådalen Kompetansesenter,
ms. 12.
Buku 3New.indd 98 1/18/2013 12:03:10 PM

komunikasi tambahan dan alternatif yang tersedia oleh

teknologi maklumat dan komunikasi secara bertulis, audio,
bahasa umum dan pembacaan dengan bantuan orang lain.100
Pekak Di dalam istilah audiologi, orang pekak ialah mereka yang

betul-betul tidak dapat mendengar (walaupun dengan
alat bantuan pendengaran atau peralatan lain) sehingga
menghalang kebolehan bercakap auditori dan mengawal
suara. Dari segi budaya setempat, Pekak (P diberikan
huruf besar) merujuk kepada sesiapa yang lebih selesa
berkomunikasi melalui bahasa isyarat.101
Pekak Buta Juga dikenali sebagai ketidakupayaan dua deria, ia bukan

sekadar kombinasi masalah penglihatan dan pendengaran.
Orang yang pekak buta mungkin tidak buta dan tidak
pekak sepenuhnya. Kebanyakan mereka masih melihat dan
mendengar walau sedikit, sementara yang lain hampir tiada
langsung kedua-duanya.
Sembilan puluh lima peratus daripada apa yang kita faham

mengenai diri dan dunia sekeliling kita dicapai melalui
penglihatan dan pendengaran. Apabila kita hilang kedua-
dua deria ini, kebolehan bergerak, berkomunikasi dan akses
kepada maklumat terjejas teruk.102
100
United Nations. (2006) “Convention on the Rights of Persons with Disabilities - Article 2“ halaman web di
URL: http://www.un.org/disabilities/convention/conventionfull.shtml [11 Jan. 2008].
101
Skådalen Resource Centre,ms. 14.
102
A-Z to Deafblindness. (2002) “Information about Deaf blindness” Laman web di URL: http://www.
deafblind.com/info-db.html [13 Apr. 2008].
Buku 3New.indd 99 1/18/2013 12:03:10 PM

Desibel Desibel (dB) ialah unit untuk mengukur kekuatan

(kelantangan atau kenyaringan) bunyi. Telinga manusia
berupaya mendengar pelbagai bunyi daripada hujung jari
bergeser perlahan dengan kulit hinggalah deruman kuat
enjin jet. Menurut skala desibel, unit paling kecil boleh
didengari (hampir senyap) ialah 1 dB. Bunyi yang 10 kali lebih
kuat ialah 10 dB. Bunyi yang 100 kali lebih kuat daripada
hampir senyap ialah 20 dB. Bunyi 1,000 kali lebih kuat
pula ialah 30 dB. Bunyi yang melebihi 85 dB (seperti mesin
rumput, hon kereta atau konsert rock) boleh menyebabkan
kita hilang pendengaran, manakala hilang pendengaran
berkadar langsung dengan kekuatan dan tempoh bunyi.103
Bila mengukur kehilangan pendengaran, Desibel hendaklah
dikaitkan dengan Hertz (frekuensi atau nada) kerana
kombinasi kedua-dua sukatan ini yang memberi ukuran
tahap hilang pendengaran.
Ketidakupayaan Pertumbuhan Ketidakupayaan ini diterangkan sebagai kongenital (wujud

semasa lahir) atau ketidakupayaan yang diperoleh awal
selepas kelahiran. Istilah ini agak umum dan merangkumi
beberapa masalah serta diagnosis. Sifat umumnya ialah
menghadapi masalah untuk belajar dan bergaul di dalam
masyarakat.104
Kurang Upaya Institut Klasifikasi Fungsi Antarabangsa (International

Classification of Functioning - ICF) mentakrifkan kurang
upaya sebagai masalah daripada interaksi seorang yang
cacat dengan halangan persekitaran dan sikap orang ramai
sekelilingnya.105
How Stuff Works. (2008) “What Is a Decibel and How Is It Measured?” laman web di URL: http://www.
103
howstuffworks.com/question124.htm [5 Jan. 2008].

The Norwegian Association for the Developmentally Disabled. (2005) Strategy for NFU’s Work for
104
International Solidarity - 2006 and Beyond . Oslo: Norsk Forbund for Utviklingshemmede.
Disabled People International. (2005) “DPI Position Paper on the Definition of Disability” laman web di
105
URL: http://v1.dpi.org/lang-en/resources/details.php?page=74 [15 Nov. 2007].
Buku 3New.indd 100 1/18/2013 12:03:10 PM

atau:
Halangan atau ketidakupayaan, yang dikaitkan dengan

kecacatan, untuk melakukan aktiviti yang sepatutnya boleh
dilakukan secara normal oleh manusia.106
Sindrom Down Disebabkan oleh bahan genetik berlebihan di dalam

kromosom 21. Ia mungkin disebabkan oleh proses yang
dinamakan proses tanpa penjarak (non-disjunction), di
mana bahan genetik gagal berserak di satu tahap penting
ketika gamet terbentuk. Ini menimbulkan satu kromosom
tambahan (digelar Trisomi 21). Sebab terjadinya proses
tanpa penjarak (non-disjunction) tidak diketahui, walaupun
kadangkala ia berkait dengan umur wanita. Bahan tambahan
ini memberi kesan terhadap pertumbuhan dan mewujudkan
keadaan sindrom Down. Nama ini berasal daripada Dr.
Langdon Down, yang mula menulis mengenai penemuannya
pada tahun 1866. Pada 1959, trisomi 21 dikenal pasti
sebagai penyebab sindrom Down.107
Diskalkulia Merupakan ketidakupayaan mengira dan membuat proses

matematik lain. Ketidakupayaan ini berpunca daripada
kesukaran menerima, memahami atau menghasilkan
maklumat kuantitatif dan spatial (lokasi fizikal dan hubungan
metrik antara objek).
Disleksia Merupakan ketidakupayaan membaca. Ia memberi kesan

kepada pembelajaran lisan dan kadang kala penomboran
dalam kalangan kanak-kanak, remaja dan dewasa. Disleksia
juga menyebabkan kelemahan di dalam ingatan jangka
pendek dan ingatan sedang digunakan. Ia juga mengurangkan
kelajuan memproses maklumat, kebolehan menyusun,
deria penglihatan dan mengaudit, bahasa pertuturan, dan
kemahiran motor.
106
Barbotte et al, hlm. 1047.
107
World Health Organization. (2008) “Genes and Human Disease: Genes and Chromosomal Diseases” halaman
web di URL: http://www.who.int/genomics/public/geneticdiseases/en/index1.html [9 Jan. 2008].
Buku 3New.indd 101 1/18/2013 12:03:11 PM

Disgrafia Ialah kecacatan menulis, menyebabkan tulisan seseorang

herot atau salah. Gangguan ini timbul dalam kalangan kanak-
kanak ketika mereka mula diajar menulis. Mereka akan
menulis huruf yang terlalu besar atau kecil, berjarak jauh,
atau perkataan yang salah atau dieja salah, walaupun telah
diajar dengan teliti.108
Dispraksia Ketidakupayaan atau separuh matang di dalam menyusun

pergerakan. Individu yang mengalami dispraksia sukar
mempelajari, mengekalkan, dan mengaplikasi kemahiran
motor kasar dan halus (untuk imbangan dan koordinasi)
serta kemahiran motor halus (untuk memanipulasi objek).
Menulis menjadi sukar dan mengambil masa yang lama;
mereka sukar menggunakan papan kekunci komputer dan
kebanyakan alat muzik.
Intervensi Awal Campur tangan awal melibatkan bantuan pelbagai cara

kepada bayi yang baharu dilahirkan hinggalah kanak-
kanak berumur 5 tahun untuk mendorong kesihatan,
menggalakkan penguasaan kemahiran, menghalang masalah
pembesaran, memulihkan kecacatan yang ada atau baru
muncul, menghindari kemerosotan fungsi anggota, serta
mendorong penjagaan yang serasi dan fungsi kekeluargaan
yang menyeluruh. Matlamat ini boleh dicapai melalui bantuan
pembesaran, pendidikan, dan terapi yang telah diubah suai.
Bantuan sebegini diberikan selaras dengan jadual yang telah
dipersetujui terlebih dahulu dengan keluarga kanak-kanak
tersebut.109
Epilepsi Epilepsi (sawan babi) ialah masalah kesihatan yang

menyebabkan kekejangan, dan seterusnya memberi kesan
kepada pelbagai fungsi mental dan fizikal. Bila seseorang
National Institute of Neurological Disorders and Stroke. (2007) “What is Dysgraphia” halaman web di
108
URL: http://www.ninds.nih.gov/disorders/dysgraphia/dysgraphia.htm [18 Apr. 2008].

Shonkoff, J./Meisels, S. (2007) Handbook of Early Childhood Intervention. Cambridge: Cambridge
109
University Press, hlm. XVIII.
Buku 3New.indd 102 1/18/2013 12:03:11 PM

pernah mendapat kekejangan sekurang-kurangnya dua kali,

dia dikira menghidap epilepsi. Kekejangan berlaku apabila
signal kejutan urat saraf yang kuat meluap dengan tiba-
tiba dan menjejaskan sebahagian atau keseluruhan otak.
Kekejangan mengambil masa beberapa saat sehinggalah
beberapa minit. Tanda-tanda kekejangan ada berbagai-
bagai, daripada menggigil-gigil dan tidak sedarkan diri,
hinggalah tanda-tanda lain yang tidak kelihatan kekejangan
kepada pesakit sendiri (mahupun ahli perubatan): merenung
kosong, mengecap bibir, atau pergerakan tangan dan kaki
secara spontan.110
Kecacatan Satu natijah sosial atau persekitaran akibat dari kurang

upaya dari segi fizikal atau kecerdasan. Sebenarnya tiada
orang cacat dalam dunia ini, tetapi masyarakatlah yang
melabel seseorang itu (orang yang kurang upaya atau
dianggap kurang upaya) cacat dengan cara mengada-adakan
halangan seperti penyisihan, diskriminasi, dan prejudis.
Halangan sebegini akan menghindar mereka daripada
membuat pilihan dan keputusan yang melibatkan diri sendiri.
Oleh itu kecacatan berkait rapat dengan kekurangan upaya
sesuatu masyarakat atau sistem, bukan kekurangan upaya
seseorang. Istilah “cacat” dianggap tidak lagi sesuai kerana
ia menyebabkan stigma dan diskriminasi.111
Hemofilia Sebarang penyakit diwarisi melibatkan kehilangan upaya

pada darah untuk membeku. Pesakit hemofilia akan
mengalami pendarahan berpanjangan hanya daripada luka
ringan, di samping pendarahan dalaman yang menyakitkan
tanpa kelihatan sebab-sebab tertentu. Hemofilia biasanya
berkait dengan salasilah jantina. Ia diturunkan daripada
susur galur perempuan kepada bayi lelaki sahaja. Lelaki
yang menghidap hemofilia jenis paling biasa, tidak
mempunyai keupayaan untuk menghurai Faktor VIII,
110
Epilepsy Foundation. (2008) “About Epilepsy - What Is Epilepsy?” halaman web di URL: http://www.
epilepsyfoundation.org/about/ [8 Jan. 2008].
111
Watterdal/Tahir, hlm. 4.
Buku 3New.indd 103 1/18/2013 12:03:11 PM

sejenis protein yang diperlukan untuk membekukan darah.

Walaupun mendapat rawatan, pesakit masih menanggung
risiko jika terluka walau sedikit. Ia sangat menyakitkan,
dan boleh merosakkan sendi yang akan mengakibatkan
ketidakupayaan.112
Kesukaran Mendengar Istilah ini menggambarkan tahap kehilangan pendengaran

(dari ringan kepada parah). Seseorang itu boleh dibantu
membaiki pendengaran dengan cara menguatkan gelombang
bunyi. Kebanyakan orang yang sukar mendengar berkomunikasi
secara lisan (menggunakan suara), walaupun sebilangan
kecil belajar bahasa isyarat. Biasanya mereka berinteraksi
dengan masyarakat dengan menggunakan alat bantuan
pendengaran, alat bantuan percakapan, dan alat-alat lain
untuk menguatkan kebolehan mendengar mereka.113 Orang
yang sukar mendengar dan orang pekak juga dikategorikan
sebagai orang bermasalah pendengaran.
Masalah Pendengaran Merupakan istilah yang luas merangkumi hilang

pendengaran sepenuhnya (pekak) atau hanya separuh (sukar
mendengar).
Ketidakupayaan Gangguan sementara atau kekal pada struktur atau fungsi

badan, sama ada secara fizikal atau psikologi. Kecacatan
merupakan gangguan fungsi yang melibatkan mental (ingatan,
kesedaran) atau deria, organ dalaman (hati, ginjal), kepala,
tubuh atau anggota badan.114
Ketidakupayaan Kecerdasan Istilah yang merujuk kepada beberapa masalah kurang upaya
di dalam fungsi mengecam dan kemahiran mengubah suai.
Dengan perkataan lain, cacat kecerdasan mengurangkan
112
Watterdal/Tahir, hlm. 4
113
Deafness Research Foundation. (2002) “Glossary of Medical Terms” halaman web di URL: http://www.drf.
org/hh_dictionary/glossary.htm [18 Apr. 2008].
114
Barbotte et al., hlm. 1047.
Buku 3New.indd 104 1/18/2013 12:03:11 PM

keupayaan untuk menaakul dan memahami, untuk memahirkan

diri, untuk mencapai sasaran tertentu semasa membesar,
untuk menyelesaikan masalah dan mengubah suai diri
mengikut keadaan, dan untuk belajar dan mengingati benda
baru seperti orang lain.115 Buku panduan ini menggunakan
istilah “ketidakupayaan kecerdasan” dan “ketidakupayaan
perkembangan” untuk menerangkan masalah yang sama.
Cacat anggota Istilah ini tidak sepatutnya digunakan lagi kerana ia

menjurus ke arah diskriminasi dan stigma. Dulunya ia
merujuk kepada orang cacat fizikal (motor dan kebolehan
bergerak). Malangnya ia “menyelinap” masuk dari bahasa
Inggeris ke dalam bahasa lain. Ia masih digunakan di banyak
negara tanpa disedari makna yang tersirat di dalamnya.
Ia sepatutnya digantikan dengan: “kanak-kanak atau
orang kurang upaya,” atau lebih tepat lagi: “kanak-kanak/
orang mengalami kecacatan fizikal, kecacatan motor atau
kecacatan pergerakan”.
Bahasa Bahasa termasuklah yang dipertuturkan, bahasa isyarat,

dan komunikasi jenis lain yang digunakan bukan melalui
pertuturan.116
Tahap Penglihatan Rendah Tahap penglihatan rendah merujuk kepada keadaan melihat
yang tidak boleh dibaiki lagi menggunakan cermin mata biasa,
kanta sentuh, rawatan perubatan dan/atau pembedahan.
Ia melibatkan pelbagai lapisan umur di rumah, di tempat
kerja dan di sekolah. Ia memberi kesan kepada aktiviti
harian seperti membaca, menulis, bergerak, bersukan dan
menonton televisyen. Mereka yang terjejas penglihatan
dengan teruk diklasifikasikan secara undang-undang sebagai
buta.117
115
Play C.A.R.E. (2002) “What is Intellectual Impairment.” halaman web di URL: http://www.playcare.
unitingchurch.org.au/intellectual.html [18 Apr. 2008].
116
United Nations. (2006) “Convention on the Rights of Persons with Disabilities - Article 2“ halaman web di
URL: http://www.un.org/disabilities/convention/conventionfull.shtml [11 Jan. 2008].
117
CPS – The Centre for the Partially Sighted. (2008) “Low Vision Library: About Low Vision” halaman web di:
http://www.low-vision.org/?dispage=10 [18 Apr. 2008].
Buku 3New.indd 105 1/18/2013 12:03:11 PM

Terencat Akal Istilah “terencat akal” dianggap menjurus ke arah

diskriminasi dan stigma. Oleh itu ia telah digantikan
di kebanyakan negara dengan istilah “ketidakupayaan
kecerdasan” atau “ketidakupayaan perkembangan”.
Ketidakupayaan Pergerakan Kebolehan bergerak yang terhad disebabkan beberapa

keadaan, setengah daripadanya secara kekal, dan
setengahnya sementara. Ia termasuk serebral palsi,
artritis, distrofi otot, sklerosis berbilang (multiple
sclerosis - MS)118 dan penyakit Parkinson remaja.
Kecederaan juga boleh menyebabkan ketidakupayaan
pergerakan yang sementara atau kekal.
Ketidakupayaan Motor Ketidakupayaan yang mengurangkan kebolehan untuk

mengawal pergerakan otot, biasanya mengehadkan
kebolehan bergerak. Contohnya serebral palsi, artritis,
lumpuh, kehilangan anggota badan dan lemah fungsi anggota.
Kesannya kepada pembelajaran, pembesaran dan pergaulan
berbeza daripada seorang kanak-kanak kepada yang lain.
Pengayaan Bersama Apabila melaksanakan usaha yang inklusif, telah terbukti

kepelbagaian dianggap proses pengayaan kepada semua yang
terlibat. Pengalaman membuktikan bahawa kepelbagaian
memberi:
● Pengayaan kepada semua kanak-kanak terlibat, termasuk

yang mengalami halangan sementara mahupun kekal, dan
juga kepada yang mempunyai keperluan istimewa.
● Pengayaan kepada guru yang terlibat secara langsung

atau tidak.
118
Sklerosis berbilang banyak dihidapi orang dewasa; tetapi juga boleh dihidapi oleh kanak-kanak dan
remaja.
Buku 3New.indd 106 1/18/2013 12:03:11 PM

● Pengayaan kepada ibu bapa dan keluarga yang terlibat.
● Pengayaan menyeluruh kepada komuniti sekolah.
● Pengayaan kepada masyarakat umum.119
Narkolepsi Merupakan kepincangan pada fungsi penyelarasan tidur

atau jaga di dalam otak. Kepincangan ini baru sahaja dikenal
pasti. Tanda narkolepsi yang paling mudah ialah mengantuk
keterlaluan pada waktu siang hari dan banyak tidur. Contoh
lain yang ketara ialah katapleksi - hilang kawalan otot apabila
gembira, marah, atau teruja. Gejala-gejala lain ialah:
● Lumpuh sementara sebaik sahaja tidur atau bangun

daripada tidur.
● Halusinasi – gambaran atau bunyi yang jelas sebaik

sahaja tertidur atau bangun daripada tidur.
● Mamai seketika (kadangkala agak lama) iaitu perbuatan

secara spontan tanpa disedari.
● Gangguan kerap terjaga malam, diiringi debaran jantung

yang pantas, kepekaan yang melampau, rasa panas, cepat
marah, dan kepingin makanan manis.120
Paraplegik Hilang deria rasa dan pergerakan di kaki dan sebahagian atau
seluruh belakang. Ia bergantung kepada tahap kecederaan,
umumnya kecederaan yang ringan menyebabkan hilang rasa
dan keupayaan bergerak yang sedikit. Paraplegia biasanya
disebabkan oleh kecederaan tulang belakang di bahagian
tengah atau bawah.121
119
Uganda Ministry of Education and Sports. (2008) Towards Inclusive Education in Uganda – A Right-Based
Education for All. Kampala: Ministry of Education and Sports, hlm. 17.
120
Narcolepsy Association UK. (n.d.) “What is It?” halaman web di URL: http://www.narcolepsy.org.uk/
narcolepsy/whatisit/show_page [20 Feb. 2008].
121
Combo AG. (2007) “Definition” halaman web di URL: http://paraplegic-online.com/edefinition01.htm [9
Jan. 2008].
Buku 3New.indd 107 1/18/2013 12:03:11 PM

Kecacatan Fizikal Masalah yang mengurangkan kebolehan bergerak atau

kebolehan mengkoordinasi pergerakan. Ia merupakan
masalah mukuloskeletal (melibatkan sendi, anggota dan
otot yang berkaitan) dan/atau urat saraf (melibatkan
sistem saraf pusat atau otak, saraf tunjang atau saraf
sampingan).122
Tinnitus Mendengar bunyi di telinga atau kepala walaupun bunyi

itu tidak wujud. Sesetengah orang menggelarnya “telinga
berdering” atau “desing kepala ”. Orang lain tidak mendengar
bunyi ini, hanya pesakit tinnitus sahaja. Bunyinya berbeza
daripada seorang pesakit kepada yang lain, daripada sejenis
sahaja kepada campuran bunyi siulan, deringan, dengungan
dan deruan. Jika bunyinya cukup kuat, ia boleh mengganggu
kehidupan seharian. Ramai orang bermasalah pendengaran
menghidap tinnitus. Orang biasa yang menghidap tinnitus
pula boleh hilang pendengaran selama-lamanya.123, 124
Sindrom Tourette Tourette’s (Tourette) syndrome (TS) dinamakan sempena

Dr. George Gilles de la Tourette, ahli kaji saraf bangsa
Perancis yang mula melaporkan TS di dalam bahan terbitan
perubatan pada tahun 1885. Ia diakui sebagai masalah
kesihatan yang diwarisi, tetapi puncanya masih belum
diketahui. Terdapat rawatan untuk TS, tetapi seperti
kebanyakan penyakit kronik lain, tidak boleh diubati. Ia
merupakan masalah yang kompleks dan boleh dikategorikan
pelbagai rupa – semuanya tepat – sama ada sebagai gangguan
pergerakan, masalah saraf, atau masalah neuro-psikiatri.
Ia memberi kesan kepada seluruh aspek kehidupan, seperti
pendidikan, perhubungan, dan pekerjaan.
Kerajaan Queensland.(n.d.) “What is Physical Impairment?” laman web di URL: tp://education.qld.gov.au/

122
studentservices/learning/disability/generalinfo.physical/pi2.html [18 Apr. 2008]

A-Z to Deafblindness. (2002) “Tinnitus” halaman web di URL: http://www.deafblind.com/tinnitus.html [13
123
Apr. 2008].
American Tinnitus Association. (2007) “About Tinnitus” halaman web di URL: http://www.ata.org/
124
abouttinnitus/index.php [13 Apr. 2008].
Buku 3New.indd 108 1/18/2013 12:03:12 PM

Prinsip Reka Bentuk Sejagat Membawa makna reka bentuk perkakasan, persekitaran,
program dan perkhidmatan yang boleh digunakan oleh semua
orang sebaik mungkin, tanpa perlu diubah suai atau direka
bentuk secara khusus. “Reka bentuk sejagat” hendaklah
mengambil kira alat bantuan yang diperlukan oleh golongan
cacat tertentu.
Masalah Penglihatan Satu istilah luas digunakan untuk mencirikan kehilangan

seluruh atau sebahagian penglihatan.
Tourette Syndrome (UK) Association. (2008) “TS Facts“ halaman web di URL: http://www.tsa.org.uk/ [8
125
Jan. 2008].
United Nations. (2006) “Convention on the Rights of Persons with Disabilities - Article 2” halaman web di
126
http://www.un.org/disabilities/convention/conventionfull.shtml [11 Jan. 2008].
Buku 3New.indd 109 1/18/2013 12:03:12 PM

Buku 3New.indd 110 1/18/2013 12:03:12 PM
Menerima kepelbagaian: Kit Alat untuk Mewujudkan Persekitaran Inklusif Mesra Pembelajaran.
Buku Panduan Khas 3. Pengajaran untuk Kanak-Kanak Kurang Upaya dalam Persekitaran Inklusif
UNESCO Bangkok, 2006. 104 ms. ISBN 978-983-2267-47-8
1. Pendidikan Inklusif. 2. Bilik Darjah. 3. Buku Panduan untuk Guru.
Adaptasi Menerima Kepelbagaian Versi Bahasa Melayu diterbitkan bersama oleh:

UNESCO – Asia and Pacific Regional Bureau for Education
920 Sukhumvit Road, Prakanong,
Bangkok 10110 Thailand.
dan
Universiti Kebangsaan Malaysia
43600 Bangi
Selangor, Malaysia
Versi Asal Bahasa Inggeris Diterbitkan oleh:

UNESCO – Asia and Pacific Regional Bureau for Education
920 Sukhumvit Road, Prakanong,
Bangkok 10110 Thailand.
© UNESCO dan Universiti Kebangsaan Malaysia (Edisi Bahasa Melayu) 2012

© UNESCO 2006
Terjemahan dan Suntingan oleh:

Zalizan Mohd Jelas
Manisah Mohd Ali
Norshidah Mohamad Salleh
Nor Aniza Ahmad
Fotografi oleh: Nor Aniza Ahmad
Hak cipta terpelihara. Tiada bahagian daripada terbitan ini boleh diterbitkan semula, disimpan untuk pengeluaran atau
ditukarkan ke dalam sebarang bentuk atau dengan sebarang alat juga pun, sama ada dengan cara elektronik, gambar, serta
rakaman dan sebagainya tanpa kebenaran bertulis daripada UNESCO dan Universiti Kebangsaan Malaysia terlebih dahulu.
Persembahan bahan-bahan di dalam penerbitan ini tidak mewakili pendapat mana-mana pihak UNESCO mengenai status undang-
undang mana-mana negara, daerah, atau bandar atau pihak berkuasanya, atau apa-apa berkenaan dengan sempadannya.
Pengarang bertanggungjawab bagi pemilihan dan persembahan bahan yang terkandung di dalam buku ini. Pendapat yang
dikemukakan pula tidak semestinya datang dari pihak UNESCO dan pertubuhan tersebut tidak boleh dipersalahkan.
Pihak Universiti Kebangsaan Malaysia bertanggungjawab di atas edisi terjemahan ini.
Perpustakaan Negara Malaysia Data Pengkatalogan-dalam-Penerbitan

Zalizan Mohd Jelas
Buku Panduan Khas 3 / Manisah Mohd Ali, Norshidah Mohamad Salleh
dan Nor Aniza Ahmad.
ISBN UKM 978-983-2267-47-8

ISBN UNESCO 92-9223-243-6
Dicetak di Malaysia oleh;

CARD INFORMATION SDN BHD
49, Jalan 31/10A
Taman Perindustrian IKS, Mukim Batu
68100 Kuala Lumpur, MALAYSIA
APL/08/OS/057-1200
Buku 3New.indd 111 1/18/2013 12:03:12 PM

Buku Panduan Khas 3 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Buku Panduan Khas 3 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Buku 3New.

indd 1 1/18/2013 12:02:56 PM

Perubahan ke arah pendidikan inklusif di Malaysia telah bermula dengan penglibatannya di

Amalan pendidikan bagi pelajar berkeperluan khas di Malaysia masih mengutamakan

Kami merakamkan penghargaan kepada beberapa pihak yang membolehkan penerbitan

Buku 3New.indd 2 1/18/2013 12:02:56 PM

Zalizan Mohd Jelas

Buku 3New.indd 3 1/18/2013 12:02:57 PM

Buku 3New.indd 4 1/18/2013 12:02:57 PM

Buku 3New.indd 5 1/18/2013 12:02:57 PM

Buku 3New.indd 6 1/18/2013 12:02:57 PM

Buku 3New.indd 7 1/18/2013 12:02:57 PM

Pengenalan ............................................................................................................................................. ......... 1

Buku 3New.indd 8 1/18/2013 12:02:57 PM

Sememangnya telah diketahui bahawa setiap kanak-kanak itu mempunyai keistimewaan

Buku 3New.indd 1 1/18/2013 12:02:57 PM

Sebahagian besar kanak-kanak kurang upaya di negara-negara membangun tidak bersekolah,

Terdapat banyak contoh tentang cara-cara melaksanakan pendidikan inklusif,

Buku 3New.indd 2 1/18/2013 12:02:57 PM

Buku 3New.indd 3 1/18/2013 12:02:57 PM

Buku 3New.indd 4 1/18/2013 12:02:57 PM

International Classification of Functioning (ICF) mentafsirkan ketidakupayaan sebagai

Buku 3New.indd 5 1/18/2013 12:02:58 PM

Kekurangan (Impairment) -> Ketidakupayaan -> Kecacatan (handicap)

Kekurangan menyebabkan ketidakupayaan yang seterusnya menyebabkan kecacatan.

Buku 3New.indd 6 1/18/2013 12:02:58 PM

Banyak kesan ketidakupayaan kerana kecacatan boleh dikurangkan jika kanak-kanak

 Untuk merasai pengalaman pelbagai persekitaran yang akan mengurangkan kesan

Buku 3New.indd 7 1/18/2013 12:02:58 PM

APAKAH HALANGAN TERHADAP PEMBELAJARAN, PERKEMBANGAN DAN

Kanak-kanak kurang upaya menghadapi kedua-dua halangan persekitaran dan individu6

HALANGAN PERSEKITARAN (DAN SIKAP)

Buku 3New.indd 8 1/18/2013 12:02:58 PM

 Pendekatan pengajaran dan bahan pengajaran/pembelajaran – jika perkara-

 Keadaan sosial, ekonomi dan politik.

 Komunikasi – jika seseorang kanak-kanak mempunyai bahasa ibunda yang berbeza

 Perasan tidak selamat, rendah diri dan kurang keyakinan diri –

 Penderaan – kanak-kanak yang menderita akibat penderaan psikologi, fizikal atau

Buku 3New.indd 9 1/18/2013 12:02:58 PM

 Jantina – kanak-kanak perempuan yang kurang upaya mengalami banyak halangan

Terdapat kekurangan kesedaran dan penerimaan umum terhadap kepekakan. Ramai

Abdul Ghaffar (2005) 9

 Kekurangan keterampilan sosial – ramai kanak-kanak mengalami kepayahan sosial,

Buku 3New.indd 10 1/18/2013 12:02:58 PM

Makluman dari guru di Viet Nam

Buku 3New.indd 11 1/18/2013 12:02:58 PM

Keadaan kesihatan – jika seseorang kanak-kanak menghidap atau terkena jangkitan

Buku 3New.indd 12 1/18/2013 12:02:58 PM

MENGENAL PASTI HALANGAN TERHADAP PEMBELAJARAN,

Menyedari (mengenal pasti) halangan terhadap pembelajaran, perkembangan dan

PANDUAN UNTUK MENGURANGKAN HALANGAN TERHADAP

 Kanak-kanak harus dibenarkan bertutur dalam bahasa ibunda mereka, walaupun ia

Buku 3New.indd 13 1/18/2013 12:02:58 PM

Pandangan oleh Bunong, kanak-kanak dari Kemboja

 Kanak-kanak seharusnya diberikan masa untuk menyatakan pandangan dan pendapat

 Cuba ajukan kepada kanak-kanak (terutamanya yang menghadapi masalah akademik)

 Kanak-kanak patut digalakkan memberi pandangan dan kita harus menggunakan

 Kita sepatutnya menggalakkan kanak-kanak lelaki dan perempuan melibatkan diri

Buku 3New.indd 14 1/18/2013 12:02:59 PM

Pandangan daripada seorang guru dari Kyrgyzstan

 Kenal pasti sekurang-kurangnya satu pencapaian memberangsangkan yang dicapai

Buku 3New.indd 15 1/18/2013 12:02:59 PM

Nilai dan Sikap: