‫کتاب معلم‬

‫رهنمای تدریس كيميا‬

‫وزارت معارف‬
‫معينيت انکشاف نصاب تعيليمى‪ ،‬تربيه معلم و‬
‫مرکز ساينس‬
‫رياست انکشاف نصاب تعليمي و تاليف کتب درسي‬

‫صنف‪11‬‬

‫رهنمای تدریس كيميا‪ -‬صنف‪11‬‬

‫کتاب هاى درسى متعلق به وزارت معارف بوده‪،‬‬

‫خريد و فروش آن جدا ً ممنوع اســت‪ .‬با متخلفين‬
‫برخورد قانونى صورت مى گيرد‪.‬‬
‫‪moe.curriculum@gmail.com‬‬

‫‪ 1392‬هـ ‪ .‬ش‪.‬‬
 ‫وزارت ﻣﻌﺎرف‬
‫ﻣﻌﯿﻨﯿﺖ اﻧﮑﺸﺎف ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ‪،‬ﺗﺮﺑﯿﮥ‬
‫ﻣﻌﻠﻢ و ﻣﺮﮐﺰ ﺳﺎﯾﻨﺲ‬
‫رﯾﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﻧﮑﺸﺎف ﻧﺼﺎب‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺐ درﺳﯽ‬

‫ﮐﺘﺎب ﻣﻌﻠﻢ‬
‫رﻫﻨﻤﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﯿﻤﯿﺎ‬
‫ﺻﻨﻒ ﯾﺎزدﻫﻢ‬

‫ﺳﺎل ﭼﺎپ‪1392 :‬ﻫـ‪ .‬ش‪.‬‬

‫اﻟﻒ‬
 ‫ﻣﺆﻟﻒ‪:‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﺪوي دﯾﭙﻠﻮم اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤﺪ ﻋﺰﯾﺰ‬
‫‪ -‬ﻣﺆﻟﻒ ﻋﺘﯿﻖ اﺣﻤﺪ ﺷﯿﻨﻮاري ﻋﻀﻮ رﯾﺎﺳﺖ اﻧﮑﺸﺎف ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺐ درﺳﯽ‬
‫اﯾﺪﯾﺖ ﻋﻠﻤﯽ و ﻣﺴﻠﮑﯽ‪:‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﺪوي دﯾﭙﻠﻮم اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤﺪ ﻋﺰﯾﺰ‬

‫اﯾﺪﯾﺖ زﺑﺎﻧﯽ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﺎون ﻣﺆﻟﻒ ﺑﺮﯾﺎﻟﯽ رﺿﻮاﻧﯽ ﻋﻀﻮ ﻋﻠﻤﯽ دﯾﭙﺎرﺗﻤﻨﺖ ادﯾﺘﻮران‬
‫‪ -‬ﻣﻌﺎون ﻣﺆﻟﻒ ﻋﯿﻦ اﻟﺪﯾﻦ اﺳﺪي ﻋﻀﻮ ﻋﻠﻤﯽ دﯾﭙﺎرﺗﻤﻨﺖ ادﯾﺘﻮران‬

‫ﮐﻤﯿﺘﮥ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪:‬‬

‫‪ -‬ﺣﺒﯿﺐ اﷲ راﺣﻞ ﻣﺸﺎور وزارت ﻣﻌﺎرف در رﯾﺎﺳﺖ اﻧﮑﺸﺎف ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺆﻟﻒ ﻋﻨﺎﯾﺖ اﷲ ﻋﺎدل‬
‫‪ -‬ﻣﺆﻟﻒ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم ﺛﺎﺑﺖ‬

‫ﮐﻤﯿﺘﮥ ﻧﻈﺎرت‪:‬‬
‫‪ -‬دﮐﺘﻮر اﺳﺪ اﷲ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻌﯿﻦ ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﮥ ﻣﻌﻠﻢ وﻣﺮﮐﺰ ﺳﺎﯾﻨﺲ‬
‫‪ -‬دﮐﺘﻮر ﺷﯿﺮ ﻋﻠﯽ ﻇﺮﯾﻔﯽ ﻣﺴﺆول ﭘﺮوژة اﻧﮑﺸﺎف ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﻌﺎون ﺳﺮﻣﺆﻟﻒ ﻋﺒﺪاﻟﻈﺎﻫﺮ ﮔﻠﺴﺘﺎﻧﯽ رﺋﯿﺲ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﻧﮑﺸﺎف ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺐ درﺳﯽ‬

‫ﮐﻤﭙﻮز‪ :‬ﭘﻮﻫﻨﺪوي دﯾﭙﻠﻮم اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤﺪ ﻋﺰﯾﺰ‬

‫ﻃﺮح و دﯾﺰاﯾﻦ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺣﻤﯿﺪ ﮐﺮﯾﻤﻰ)ﺳﻨﺠﺪ دره ﯾﯽ(‬
‫‪ -‬ﺗﻨﻈﯿﻢ اﻣﻮر ﭼﺎپ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ ﺣﻘﻤﻞ رﺋﯿﺲ ﻧﺸﺮات و اﻃﻼﻋﺎت وزارت ﻣﻌﺎرف‬

‫ب‬
‫ج‬
 ‫ﺳﺮود ﻣﻠﯽ‬
‫دا ﻋـــــــــــﺰت د ﻫــــــــــــــﺮ اﻓﻐـــــــــــﺎن دى‬ ‫دا وﻃـــــــــــــــﻦ اﻓﻐﺎﻧـــــــــــــــﺴﺘـــﺎن دى‬

‫ﻫــــــــﺮ ﺑﭽــــــــﻰ ﻳــــــــ‪ ３‬ﻗﻬﺮﻣـــــــــــﺎن دى‬ ‫ﮐـــــــﻮر د ﺳـــــــﻮﻟ‪ ３‬ﮐـــــــﻮر د ﺗـــــــﻮرې‬

‫د ﺑﻠﻮ＇ــــــــــــــــــــــــــﻮ د ازﺑﮑـــــــــــــــــــــــــــﻮ‬ ‫دا وﻃــــــــــﻦ د ！ﻮﻟــــــــــﻮ ﮐـــــــــــﻮر دى‬

‫د ﺗﺮﮐﻤﻨــــــــــــــــــــــــﻮ د ﺗﺎﺟﮑـــــــــــــــــــــــــﻮ‬ ‫د ﭘـــــــــــــــــ‪＋‬ﺘــــﻮن او ﻫـــــــــــــــــﺰاره وو‬

‫ﭘﺎﻣ‪５‬ــــــــــــــــــــﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻧﻮرﺳﺘﺎﻧﻴــــــــــــــــــــــﺎن‬ ‫ورﺳــــــــــﺮه ﻋــــــــــﺮب‪－ ،‬ﻮﺟــــــــــــﺮ دي‬

‫ﻫـــــــﻢ اﻳﻤــــــــــﺎق‪ ،‬ﻫـــــــﻢ ﭘـــــــﺸـﻪ ﻳـــــــﺎن‬ ‫ﺑﺮاﻫــــــــــــﻮي دي‪ ،‬ﻗﺰﻟﺒــــــــــــﺎش دي‬

‫ﻟﮑـــــــــﻪ ﻟﻤـــــــــﺮ ﭘــــــــﺮ ﺷـــــــﻨﻪ آﺳﻤـــــــــﺎن‬ ‫دا ﻫﻴـــــــــــﻮاد ﺑــــــــﻪ ﺗــــــــﻞ ‪＄‬ﻠﻴــــــــ‪８‬ي‬

‫ﻟﮑـــــــــــــــــــــﻪ زړه وي ﺟــــــــــــــــــــﺎوﻳﺪان‬ ‫ﭘـــــــﻪ ﺳﻴﻨـــــــــﻪ ﮐـــــــ‪ ３‬د آﺳﻴــــــــــﺎ ﺑـــــــﻪ‬

‫واﻳـــــــﻮ اﷲ اﮐﺒـــــــﺮ واﻳـــــــﻮ اﷲ اﮐﺒـــــــﺮ‬ ‫ﻧــــــــﻮم د ﺣــــــــﻖ ﻣــــــــﻮدى رﻫﺒـــــــــــﺮ‬

‫د‬
 ‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‬

‫ﭘﯿﺎم وزﯾﺮ ﻣﻌﺎرف‬

‫اﺳﺘﺎدان و ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻣﺤﺘﺮم‪،‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﻪ اﺳﺎس ﺗﻮﺳﻌﻪ و اﻧﮑﺸﺎف ﻫﺮ ﮐﺸﻮر را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﯾﮑﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻨﯿﺎدي ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻧﮑﺸﺎﻓﺎت ﻋﻠﻤﯽ و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪيﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ وﺿﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﮑﺸﺎﻓﺎت ﻋﻠﻤﯽ و‬
‫ﺿﺮورتﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎل ﺗَﻄَﻮ‪‬ر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻨﺎ ‪‬ء ﻻزم اﺳﺖ ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻠﻤﯽ و دﻗﯿﻖ ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫اﯾﺠﺎﺑﺎت ﻋﺼﺮ و زﻣﺎن اﻧﮑﺸﺎف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﺎت و ﺗﻤﺎﯾﻼت اﺷﺨﺎص ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﮐﺘﺎب رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ ﮐﻪ اﻣﺮوز در دﺳﺘﺮس ﺷﻤﺎ ﻗﺮار دارد ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﯿﺘﻮدﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺪرﯾﺲ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ ﻧﯿﺰ در آن اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﻘﯿﻨﺎً ﺑﺮاي ﻓﻌﺎل ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫در ﻋﻤﻠﯿﮥ ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻔﯿﺪ و ﻣﺆﺛﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﯿﺪوارم ﻣﺤﺘﻮﯾﺎت اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي آﻣﻮزش ﻓﻌﺎل ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدة ﺷﻤﺎ‬
‫اﺳﺘﺎدان ﻋﺰﯾﺰ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﺻﺖ از اوﻟﯿﺎي ﻣﺤﺘﺮم ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻌﻤﻞ ﻣﯽآﯾﺪ ﺗﺎ در ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﮥ ﺑﺎ ﮐﯿﻔﯿﺖ‬
‫دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان ﺧﻮد ﻫﻤﮑﺎري ﻣﺘﺪاوم ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ اﻫﺪاف و آروزﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﻣﻌﺎرف ﺑﺮ آورده ﮔﺮدد و ﻧﺘﺎﯾﺞ و‬
‫دﺳﺖ آوردﻫﺎي ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاي ﻧﺴﻞ ﺟﻮان و ﮐﺸﻮر ﻣﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺎدان و ﻣﻌﻠﻤﺎن ﮔﺮاﻧﻘﺪر ﻣﺎ در ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﺆﺛﺮ ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ رﺳﺎﻟﺖ و ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ﺑﺰرگ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫وزارت ﻣﻌﺎرف ﻫﻤﻮاره ﺗﻼش ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﻣﻌﺎرف ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺎﺳﺎت و ارزﺷﻬﺎي دﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ اﺳﻼم‪،‬‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪيﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ و وﻃﻨﺪوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﻋﻠﻤﯽ ﺳﺎﯾﻨﺲ و ﺗﮑﻨﺎﻟﻮژي اﻧﮑﺸﺎف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺄﻣﻮل ﺑﺰرگ ﻣﻠﯽ از ﺗﻤﺎم ﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﮥ ﮐﺸﻮر و اوﻟﯿﺎي ﻣﺤﺘﺮم‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻤﻨﺎ دارم‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ اراﺋﮥ ﻧﻈﺮﯾﺎت و ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدات رﻫﻨﻤﻮدي و ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺆﻟﻔﺎن ﻣﺎ را در ﺑﻬﺒﻮدﺑﺨﺸﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ از‬
‫ﭘﯿﺶ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺐ درﺳﯽ و رﻫﻨﻤﺎﻫﺎي ﻣﻌﻠﻤﺎن ﯾﺎري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﻫﻤﮥ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﮐﻪ در ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺮﺗﯿﺐ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺳﻬﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ از ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﺤﺘﺮم ﻣﻠﯽ و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي دوﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻊ و ﺗﻮزﯾﻊ ﮐﺘﺐ درﺳﯽ و رﻫﻨﻤﺎﻫﺎي ﻣﻌﻠﻤﺎن زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎزي‬
‫و ﯾﺎ ﻫﻤﮑﺎريﻫﺎي ﻣﺎدي ﯾﺎ ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﺻﻤﯿﻤﺎﻧﻪ اﻇﻬﺎر اﻣﺘﻨﺎن و ﻗﺪرداﻧﯽ ﻧﻤﻮده ﺗﺪاوم ﻫﻤﮑﺎريﻫﺎي ﺷﺎن را آرزو‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ‪.‬‬
‫و ﻣﻦ اﷲ اﻟﺘﻮﻓﯿﻖ‬
‫ﻓﺎروق »وردك«‬
‫وزﯾﺮ ﻣﻌﺎرف ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ه‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان ‪ ......... .......... .............................................................................................................................................‬ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﮐﻠﯿﺎت ‪1 ......... .......... ...........................................................................................................................................‬‬
‫رﻫﻨﻤﻮى ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ ‪1 ......... .......... ...................................................................................................‬‬
‫ﭘﺎﻟﯿﺴﯽ ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﻣﻌﺎرف اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪2 ......... .......... ........................................................................................‬‬
‫اﻫﺪاف ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪4 ......... .......... .......................................................................................‬‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﯿﮋي ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ‪7 ......... .......... ..................................................................................................................‬‬
‫ارزﯾﺎﺑﯽ ‪9 ......... .......... ..........................................................................................................................................‬‬
‫اﻫﻤﯿﺖ و ﺿﺮورت ارزﯾﺎﺑﯽ در اﻣﺮ آﻣﻮزش‪10 ......... .......... ......................................................................................‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي اﺳﺘﺮاﺗﯿﮋي ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ‪11 ......... .......... .................................................................................................‬‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﻫﺎ و ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻀﻤﻮن‪12 ......... .......... ......................................................................................‬‬
‫رﻫﻨﻤﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻀﻤﻮن ‪13 ......... .......... ................................................................................................................‬‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ‪14 ......... .......... .........................................................................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ‪18 ......... .......... .............................................................................................................................‬‬
‫اﺟﺰاي ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ‪22 ......... .......... ......................................................................................................‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺸﺒﻮع وﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع ‪24 ......... .......... .......................................................................................................‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي آﯾﻮﻧﯽ ‪27 ......... .......... ............................................................................................................................‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ‪30 ......... .......... ..............................................................................................................................‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﺮﯾﺘﯽ ‪33 ......... .......... .............................................................................................................................‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺎرﻣﻠﯿﺘﯽ ‪35 ......... .......... ..............................................................................................................................‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺧﻮاص ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ‪38 ......... .......... ..........................................................................................................‬‬
‫ﺧﻮاص ﮐﺎﻟﯿﮕﺎﺗﯿﻒ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ‪42 ......... .......... ..........................................................................................................‬‬
‫ﻋﻤﻠﯿﮥ آﺳﻤﻮس و ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ‪45 ......... .......... .................................................................................................‬‬
‫ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎرﻣﺤﻠﻞ در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ ‪50 ......... .......... ............................................................................‬‬
‫ﺻﻌﻮد درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ‪53 ......... .......... .........................................................................................................‬‬
‫ﺗﻨﺰﯾﻞ درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ‪56 ......... .......... ..........................................................................................................‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ و ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ‪59 ......... .......... .......................................................................................‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ و ﻗﻮي ‪63 ......... .......... ..........................................................................................‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪67 ......... .......... ............................................................................................‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪71 ......... .......... ..............................................................................................................‬‬
‫اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪76 ......... .......... ..........................................................................................‬‬

‫و‬
 ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆ ﺛﺮ در ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪81 ......... .......... ....................................................................................‬‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺣﺮارت ﺑﺎﻻي ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪84 ......... .......... ............................................................................................‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ارﻫﯿﻨﻮس ‪87 ......... .......... ............................................................................................................................‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﮥ )‪ (Collision‬ﯾﺎ ﺗﺼﺎدم ذرات در ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه ‪90 ......... .......... ............................................................‬‬
‫ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ ‪93 ......... .......... .....................................................................................................................................‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪96 ......... .......... ........................................................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺎدل رﺟﻌﯽ و ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ‪102 ......... .......... ..........................................................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوِي ‪106 ......... .......... .............................................................................................................................‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﮐﺘﻠﻪ ‪109 ......... .......... ............................................................................................................................‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮدر ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻏﻠﻈﺖ ‪112 ......... .......... .................................................................................................‬‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺣﺠﻢ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺣﺮارت‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮐﺘﻠﺴﺖ ‪116 ......... .......... ........................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺎدل آﯾﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻫﺎي آب‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ‪119 ......... .......... .............................................................................‬‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ آﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك ‪121 ......... .......... ........................................................................................................................‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﺗﻌﺎدل‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﻨﻌﺘﯽ اﻣﻮﻧﯿﺎ ‪124 ......... .......... ....................................‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي آﺑﯽ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ‪127 ......... .......... ...............................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ‪134 ......... .......... .............................................................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﮥ ﮔﯿﻠﺒﺮت ﻟﯿﻮﯾﺲ ‪138 ......... .......... ............................................................‬‬
‫ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاﺑﯽ و اﻟﻘﻠﯽ آب ‪142 ......... .......... .............................................................................................................‬‬
‫_‬
‫‪ pH‬ﻣﻌﯿﺎر ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ‪145 ......... .......... ......................................................................................................................‬‬
‫ﻗﻮت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ‪148 ......... .......... ................................................................................................................‬‬
‫ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ ‪151 ......... .......... ....................................................................‬‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ‪154 ......... .......... ...........................................................................................................‬‬
‫ﻓﯿﺼﺪي آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺗﻔﮑﯿﮏ و آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ‪158 ......... .......... .....................................................‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ‪160 ......... .......... ......................................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ وﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﮏ ﻫﺎ ‪163 ......... .......... ..............................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ‪166 ......... .......... ...........................................................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي ‪169 ......... .......... ....................................................................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻋﻀﻮي ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺣﻨﺜﯽ ﺳﺎزي وﺣﺮارت ‪172 ......... .......... .....................................................‬‬
‫ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺮف ﻫﺎي ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ‪175 ......... .......... .......................................................................................................‬‬

‫ز‬
‫ﻓﺼﻞ‪ :‬ﻫﻔﺘﻢ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق از ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪179 ......... .......... ...................................................................................‬‬
‫ﻫﺎدي ﻫﺎ و ﻏﯿﺮ ﻫﺎدي ﻫﺎ ‪183 ......... .......... ................................................................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ‪186 ......... .......... ...............................................................................‬‬
‫ﭘﯿﻞ ﺑﺮﻗﯽ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪190 ......... .......... ........................................................................................................................‬‬
‫ﻗﻮة ﻣﺤﺮﮐﮥ ﺑﺮﻗﯽ ﭘﯿﻞ‪ ،‬ﭘﺘﺎﻧﺸﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮود ﺳﺘﺎﻧﺪرد ‪193 ......... .......... .............................................................................‬‬
‫ﭘﯿﻞ ﻫﺎي ﺗﺮ وﺧﺸﮏ‪ ،‬ﭘﯿﻞ ﺳﻮﺧﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻي وﻟﺘﺎژ ﭘﯿﻞ ‪195 ......... .......... ................................................‬‬
‫ﻓﺼﻞ‪ :‬ﻫﺸﺘﻢ ﺗﺠﺰﯾﮥ ﺑﺮﻗﯽ ‪197 ......... .......... ................................................................................................................‬‬
‫ﭘﯿﻞ ﻫﺎ ي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﯽ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ‪202 ......... .......... ........................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ در ﻣﺤﯿﻂ ﻫﺎي آﺑﯽ ‪205 ......... .......... ............................................................................................‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ‪209 ......... .......... ...................................................................................................................‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ‪212 ......... .......... ..................................................................................................‬‬
‫ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎري و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﺘﻮد ﻫﺎي ﻓﻠﺰي زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ ‪218 ......... .......... .........................................................................‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻘﺪاري اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺎرادي‪ ،‬ﺗﺨﻠﯿﺺ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﻠﺰات ‪221 ......... .......... ....................................‬‬
‫ﻓﺼﻞ‪ :‬ﻧﻬﻢ ﻓﻠﺰات ‪224 ......... .......... .........................................................................................................................‬‬
‫ﻃﺮﯾﻘﮥ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻓﻠﺰات ‪230 ......... .......... .........................................................................................................‬‬
‫ﻓﻠﺰات ﮔﺮوپ اول ‪233 ......... .......... .........................................................................................................................‬‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ‪236 ......... .......... ..........................................................................................................................................‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ دوم اﺻﻠﯽ ‪239 ......... .......... ..............................................................................................................‬‬
‫ﮐﻠﺴﯿﻢ ‪242 ......... .......... ...........................................................................................................................................‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺳﻮم‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ‪244 ......... .......... ..........................................................................................................‬‬
‫ﻓﻠﺰات اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ‪ ،‬آﻫﻦ ‪248 ......... .......... ........................................................................................................................‬‬
‫ﻣﺲ‪ ،‬ﮐﺮوﻣﯿﻢ ‪252 ......... .......... ................................................................................................................................‬‬
‫ﻓﺼﻞ‪ :‬دﻫﻢ ﻋﻨﺎﺻﺮﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ‪255 ......... .......... ...........................................................................................................‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺧﺎص ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﻫﻔﺘﻢ اﺻﻠﯽ ‪259 ......... .......... ..................................................‬‬
‫ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪264 ......... .......... .........................................................................................................................................‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺷﺸﻢ اﺻﻠﯽ‪،‬آﮐﺴﯿﺠﻦ ‪268 ......... .......... .............................................................................................‬‬
‫ﺳﻠﻔﺮ ‪272 ......... .......... ..............................................................................................................................................‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭘﻨﺠﻢ اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس ‪274 ......... .......... ........................................................................‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭼﻬﺎرم اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﻦ ‪278 ......... .......... .............................................................................................‬‬

‫ح‬
‫ﻓﺼﻞ‪ :‬ﯾﺎزدﻫﻢ ﻋﻨﺎﺻﺮﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات ‪282 ......... .......... ......................................................................................................‬‬
‫ﺧﻮاص وﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات ‪،‬ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻮر ‪286 ......... .......... ............................................................................‬‬
‫ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻮرون ‪289 ......... .......... .............................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻫﺎي ﺑﻮرون ‪291 ......... .......... ..............................................................................‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺳﻠﯿﮑﺎن‪ ،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪295 ......... .......... ......................................................................................................‬‬
‫ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺳﻠﯿﮑﺎن داي اﮐﺴﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪298 ......... .......... ...............................................................‬‬

‫ط‬
 ‫رﻫﻨﻤﻮد ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻤﺎن ﮔﺮاﻣﯽ‪ :‬اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﮐﺘﺎب ﺷﺎﻣﻞ اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻬﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺴﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‬
‫ﺿﺮوري ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫دراﯾﻦ ﺑﺎره ﮐﻪ ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﯾﮏ ﻋﺪه آﻧﺮا ﻣﻔﺮدات درﺳﯽ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ و ﻋﺪة دﯾﮕﺮ‬
‫ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ازﻋﻠﻤﺎي ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﻪ ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ؛ ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ رﻫﻨﻤﻮدﯾﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ درآن ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻮده و ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آﻧﻬﺎ ﻫﺪف‬
‫ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻤﺎم داﻧﺶ ﻫﺎ‪،‬ﻣﻬﺎرت ﻫﺎ‪ ،‬و ذﻫﻨﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪة اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻬﺎد ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ‪ ،‬آﻣﻮزش را‬
‫ﺑﺮاي ﺷﺎﮔﺮدان در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﺗﻤﺎم آﻣﻮﺧﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﭘﺮوﮔﺮام ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﯾﮏ‬
‫ﻧﻬﺎد ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ اﺳﺖ‪،‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﺘﺐ درﺳﯽ‪،‬ﮐﺘﺐ ﻣﻤﺪ درﺳﯽ‪ ،‬رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺠﺎرب وﮐﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻠﯽ)ﭘﻼن ﺷﺪه( ﺑﺮاي‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ اﻣﺮوز ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﻪ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺆال اﺳﺖ ﮐﻪ دﺳﺖ اﻧﺪرﮐﺎران‬
‫ﺗﻬﯿﮥ ﻣﻔﺮدات و ﻣﺆﻟﻔﺎن ﮐﺘﺐ درﺳﯽ ﭼﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎي را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﯿﺎﻣﻮزاﻧﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫در زﻧﺪه ﮔﯽ ﺣﺎل و آﯾﻨﺪة ﺷﺎن ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﻫﻤﮕﺎن اﺗ ﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﮔﺮدان در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺘﻔﺎوت رﺷﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و در آﯾﻨﺪه ﺑﺎ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺟﺪﯾﺪي رو ﺑﻪ رو ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد‪ ،‬ﺗﺸﺨﯿﺺ اﯾﻦ ﮐﻪ آﻣﻮﺧﺘﻦ ﭼﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺿﺮوري اﺳﺖ و آﻣﻮﺧﺘﻦ ﭼﻪ‬
‫ﭼﯿﺰ ﺿﺮوري ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﯿﺰ ﻣﺆﺛﺮ ﺗﺮﯾﻦ روش آﻣﻮﺧﺘﻦ ﮐﺪام اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ دورة ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﺎ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﯽ ﭼﻮن ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮي ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﻣﺴﺆﻟﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮي ‪ ،‬آﯾﻨﺪه ﻧﮕﺮي و ﺑﺎز اﻧﺪﯾﺸﯽ‬
‫در ﻣﺴﺎﯾﻞ از ﺳﺎﯾﺮ دوره ﻫﺎي زﻧﺪه ﮔﯽ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺟﻮان ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻣﻞ درﺳﺖ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ورود ﺑﻪ دﻧﯿﺎي ﺑﺰرﮔﺎن‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﮐﺴﺐ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﯽ ﮐﻪ در آن زﻧﺪه ﮔﯽ ﻣﯿﮑﻨﺪ ازﭼﻪ ﻗﺮار‬
‫اﺳﺖ و ﮐﺴﺐ ﻋﻠﻢ وداﻧﺶ و ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﭼﻘﺪر ﺑﺮاﯾﺶ ﺿﺮوري اﺳﺖ؟ او ﻧﯿﺎز دارد ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﯿﺴﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺣﻮادث ﻣﯽ ﺑﯿﻨﺪ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ را درك ﻣﯽ ﮐﻨﺪ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ؟ وي ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ‬
‫ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﯿﻖ در زﻧﺪه ﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق‪ ،‬در ﺗﻬﯿﻪ ﻣﻔﺮدات درﺳﯽ )ﮐﯿﻤﯿﺎ(در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ ﺑﺮ روش ﻫﺎي‬
‫ﺟﺪﯾﺪ آﻣﻮﺧﺘﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ آﻣﻮﺧﺘﻦ داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻗﺪﯾﻢ ‪ ،‬آﻣﻮﺧﺘﻦ روش ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫روﺣﯿﮥ ﻓﻌﺎل و ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ‪ ،‬اﺑﺘﮑﺎر و اﻧﺘﻘﺎدات ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫در روش ﻓﻌﺎل و ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ ﯾﺎ آﻣﻮزش ﻓﻌﺎل )‪ (Active Learning Method‬ﻣﻌﻠﻢ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﭘﺮوﺳﮥ ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد‪ ،‬در اﯾﻦ ﻧﻘﺶ‪ ،‬وﻇﯿﻔﮥ ﻣﻌﻠﻢ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬او ﺗﺠﺎرب ﯾﺎدﮔﯿﺮي را ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﮔﻮش‬
‫ﮐﺮدن و ﺣﻔﻆ ﮐﺮدن ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻧﻤﯽ ﭘﻨﺪارد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻠﻢ ‪ ،‬رﻫﻨﻤﺎ و ﺗﺴﻬﯿﻞ ﮐﻨﻨﺪة ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻄﻠﻮب ﯾﺎدﮔﯿﺮي اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎي اﻧﺘﻘﺎل ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺒﮥ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫روش ﯾﺎدﮔﯿﺮي‪ ،‬ﮐﺴﺐ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﻫﺪاف اﺻﻠﯽ ﺗﻬﯿﮥ ﮐﺘﺎب رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ ﻧﯿﺰ اراﺋﻪ‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﯿﮋي ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي آﻣﻮﺧﺘﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫از اﻫﺪاف و دﻻﯾﻞ دﯾﮕﺮ ﺗﺄﻟﯿﻒ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب )رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ( ﺗﻮﺿﯿﺢ اﻫﺪاف‪ ،‬اﺻﻮل اﻧﺘﺨﺎب و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻣﺤﺘﻮا)ﻣﺘﻦ( و‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﯿﮋي ﻫﺎ ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺘﺎب)ﮐﯿﻤﯿﺎ( ﺻﻨﻒ )ﯾﺎزدﻫﻢ( اﺳﺖ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎﯾﮑﻪ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﮐﯿﻤﯿﺎ ﺻﻨﻒ ﯾﺎزدﻫﻢ ﺑﺎ ﺷﯿﻮة ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮاي آﻣﻮزش ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻬﯿﻪ ﮔﺮدﯾﺪه و در آن اﻣﮑﺎن‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺠﺎرب ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺑﺮاي ﺷﺎﮔﺮدان ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺎب رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ اﻣﺮ ﺿﺮوري ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اذﻋﺎن دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﮐﺎر اﺑﺘﮑﺎري و ﺗﺠﺮﺑﯽ اﺳﺖ و ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻣﺒﺘﮑﺮ و ﻧﻮ آور در اﯾﻦ ﻋﺮﺻﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮآوري ﻣﯿﺰﻧﻨﺪ؛ وﻟﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد ﮐﻪ در اﻧﺘﺨﺎب اﺳﺘﺮاﺗﯿﮋي ﻫﺎي آﻣﻮزش‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ اﺻﻮل ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺑﺎ‬
‫اﻫﺪاف‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺗﯿﮋي ﻫﺎي ارزﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺷﺎﮔﺮدان و اﺻﻮل دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻋﻠﻮم روان ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬روان ﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ و روان ﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﭘﯿﺸﺮوي ﻣﺎ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ دﻗﯿﻖ ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﮐﺪام‬
‫اﺻﻮل‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮا اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد؟ اﺻﻮل ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻣﺤﺘﻮا ﮐﺪام ﻫﺎ اﻧﺪ؟ اﺳﺘﺮاﺗﯿﮋي ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﭼﯿﺴﺖ و ﭼﻪ‬
‫اﻫﻤﯿﺖ دارﻧﺪ؟ و ﺑﺎﻵﺧﺮه اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﮐﻠﯿﺪي ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ ،‬دراﯾﻦ ﮐﺘﺎب رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬

‫رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ ﮐﺘﺎﺑﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻢ ﮐﻤﮏ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ در ﺟﺮﯾﺎن ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ و ﯾﺎﯾﮏ دوره ﮐﻤﮑﯽ و ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ‬
‫ﭘﻼن ﺗﺪرﯾﺲ ﺧﻮد را آﻣﺎده ﺳﺎزد‪ .‬در رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ اﻫﺪاف ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻫﺮ درس‪ ،‬وﺳﺎﯾﻞ ﺗﺪرﯾﺲ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺗﯿﮋي‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‪ ،‬اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه در ﺷﺎﮔﺮدان‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﻣﻌﻠﻢ و ﺷﺎﮔﺮدان‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺗﺤﮑﯿﻢ آﻣﻮزش ﺷﺎﮔﺮدان و ارزﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﯽ‪ ،‬ﺗﺸﺮﯾﺢ و ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﺸﮑﻞ درس‪ ،‬ﻃﺮق ﺣﻞ ﺑﻌﻀﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اﺿﺎﻓﯽ و ﻣﺄﺧﺬ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ ﮔﻨﺠﺎﻧﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯿﮕﺮدد ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻢ را ﺑﺎ آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﻼن‬
‫درﺳﯽ و ﺑﺎ اﻫﺪاف ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﻪ در ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﮥ آﻣﻮزش آﺷﻨﺎ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻢ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻫﺮ درس را درﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اﺿﺎﻓﯽ را ﻣﻬﯿﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ راه را ﺑﺮاي ﺗﺪرﯾﺲ ﻫﻤﮕﻮن و ﯾﮑﺴﺎن‬
‫ﮐﺘﺎب درﺳﯽ در ﺗﻤﺎم ﻣﮑﺎﺗﺐ‪ ،‬اﻋﻢ از ﻣﺮﮐﺰ و وﻻﯾﺎت و ﻣﻨﺎﻃﻖ دور دﺳﺖ ﮐﺸﻮر ﻫﻤﻮار ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ در ﻃﻮل ﻣﺪت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ )ﺳﺎل ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ( در ﺗﻤﺎم ﻣﮑﺎﺗﺐ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﯾﮑﺴﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ درس ﺗﺪرﯾﺲ ﮔﺮدد‪ .‬رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ اﯾﻦ اﻣﺮ را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﯾﮑﻪ در ﻣﮑﺎﺗﺐ ﻣﺮﮐﺰ‬
‫ﮐﺎﺑﻞ و ﯾﺎ در ﺳﺎﯾﺮ وﻻﯾﺎت ﺑﺰرگ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد در ﻣﮑﺎﺗﺐ وﻟﺴﻮاﻟﯿﻬﺎ و ﻗﺮﯾﻪ ﻫﺎي دور دﺳﺖ ﻫﻢ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و راه‬
‫ﺑﺮاي رﺷﺪ ﻣﻌﺎرف ﻣﺘﻮازن و ﻫﻤﺴﺎن در ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮر ﺑﺎز ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫ﭘﺎﻟﯿﺴﯽ ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﻣﻌﺎرف اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺣﮑﺎم ﻣﻨﺪرج در ﻣﻮاد ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﭼﻬﻞ و ﺳﻮم‪ ،‬ﭼﻬﻞ و ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﭼﻬﻞ و ﺷﺸﻢ و ﭼﻬﻞ و ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎده ﻫﺎي ﺷﺸﻢ و ﻫﻔﺘﻢ و ﺳﺎﯾﺮ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻌﺎرف اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮداﺷﺖ ﺿﺮورﺗﻬﺎ‪ ،‬واﻗﻌﯿﺘﻬﺎ و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي و ﻣﺎدي ﮐﺸﻮر و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﯿﻦ ﺧﻄﻮط اﺳﺎﺳﯽ ﻧﻈﺎم‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺎﻟﯿﺴﯽ ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﻣﻌﺎرف ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﻮاد آﺗﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯿﺴﺎزد‪:‬‬
‫‪ .1‬آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﮥ ﻣﻌﯿﺎري ﺑﺮاي اﻃﻔﺎل‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن ﮐﺸﻮر اﻋﻢ از ذﮐﻮر و اﻧﺎث ﺑﺎ‬
‫ﻋﻘﯿﺪة راﺳﺦ و روﺣﯿﮥ ﺧﺪا ﭘﺮﺳﺘﯽ‪ ،‬ﭘﺎﺑﻨﺪي ﺑﻪ ﺗﻄﺒﯿﻖ اﺣﮑﺎم و ارزﺷﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬وﻃﻦ دوﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺤﮑﯿﻢ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ‪،‬‬
‫زﯾﺴﺖ ﺑﺎﻫﻤﯽ و ﺑﺸﺮدوﺳﺘﯽ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻘﻮﯾﺖ روﺣﯿﮥ دﻓﺎع از اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯿﺖ ارﺿﯽ‪ ،‬اﺧﻮت اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺻﻠﺢ دوﺳﺘﯽ‪،‬‬
‫ﻏﻨﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬و ﻧﻔﯽ ﮐﻠﯿﻪ اﺷﮑﺎل و اﻧﻮاع ﺗﺒﻌﯿﺾ و ﺧﺸﻮﻧﺖ‪.‬‬
‫‪ .3‬اﺣﯿﺎء‪ ،‬ﺑﺎزﺳﺎزي‪ ،‬اﻧﮑﺸﺎف و ﺗﺠﻬﯿﺰ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ‪.‬‬
‫اﻧﮑﺸﺎف ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﮐﺸﻮر ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﺜﺒﺖ ﻋﻠﻤﯽ در ﺟﻬﺎن‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده و ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي از ﺗﺠﺎرب ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﻮﻓﻖ ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫‪ .6‬ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت اﺑﺘﺪاﯾﯽ و ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ )‪ (9-1‬اﺟﺒﺎري و راﯾﮕﺎن ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﺑﺪون در ﻧﻈﺮداﺷﺖ ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﻗﻮم‪،‬‬
‫زﺑﺎن‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻧﮋاد و ﻣﻮﻗﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ در ﻣﮑﺎﺗﺐ )رﺳﻤﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ( ﺑﻪ زﺑﺎن ﻫﺎﯾﯽ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ﮐﻪ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر ﺗﺴﺠﯿﻞ ﺷﺪه‬ ‫‪.7‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .8‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم‪ ،‬ارزﺷﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺮف و ﻋﻨﻌﻨﺎت‬
‫ﭘﺴﻨﺪﯾﺪة ﺟﺎﻣﻌﮥ اﻓﻐﺎﻧﯽ و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮداﺷﺖ اﺻﻮل ﭘﯿﺪاﮔﻮژﯾﮏ و ﺗﺠﺎرب ﻋﻤﻠﯽ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻬﺒﻮد ﮐﯿﻔﯽ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﻪ‪،‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﻌﺎرف اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ اﺻﻞ ﺟﺪاﯾﯽ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان اﺳﺘﻮار اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻌﺪ از ﺻﻨﻒ ﺳﻮم‬
‫ﻣﺮﺣﻠﮥ اﺑﺘﺪاﯾﯽ در ﻫﯿﭻ ﻣﺆﺳﺴﮥ آﻣﻮزﺷﯽ اﻋﻢ از ﻣﮑﺎﺗﺐ دوﻟﺘﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﮐﻮرﺳﻬﺎ‪ ،‬ﮐﻠﭙﻬﺎي ورزﺷﯽ و ﻏﯿﺮه ﻣﺠﺎز‬
‫ﻧﻤﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .9‬ﺗﺪرﯾﺲ زﺑﺎن ﻫﺎي ﺳﻮم )در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﺎ ﻣﺎدة ‪ 16‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ( ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﯾﮏ ﻣﻀﻤﻮن در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪.‬‬
‫‪ .10‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﻪ ﺑﺮاي ﺷﺎﮔﺮدان داراي ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎي ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﯿﺠﺎﺷﺪه ﮔﺎن داﺧﻠﯽ و‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ‪.‬‬
‫‪ .11‬ﺗﻮﺳﻌﮥ ﻣﺪارس دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻣﮑﺎﺗﺐ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺣﺮﻓﻮي و ﻣﺴﻠﮑﯽ‪ ،‬و ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺗﺮﺑﯿﮥ ﻣﻌﻠﻢ و ﻋﺼﺮي ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ .12‬ارﺗﻘﺎي ﺳﻮﯾﮥ ﻋﻠﻤﯽ و ﻣﺴﻠﮑﯽ ﻣﻌﻠﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ .13‬ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﯿﺪن وﺿﻊ ﻣﻌﯿﺸﺘﯽ ﻣﻌﻠﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ .14‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاي ﻣﺤﻮ ﺑﯿﺴﻮادي و ﺗﻮﺳﻌﮥ ﻣﮑﺎﺗﺐ ﺳﻮاد ﺣﯿﺎﺗﯽ و ﻣﺘﻤﻢ ﮐﺎرﮔﺮي )ذﮐﻮر و اﻧﺎث(‪.‬‬
‫‪ .15‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺳﻬﻢ ﮔﯿﺮي ﺑﯽ ﻏﺮﺿﺎﻧﻪ و ﺑﺸﺮدوﺳﺘﺎﻧﮥ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻏﯿﺮ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬و‬
‫اﺷﺨﺎص در اﺣﯿﺎء و ﺑﺎزﺳﺎزي‪ ،‬ﺗﺠﻬﯿﺰ و ارﺗﻘﺎي ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺴﻠﮑﯽ‪ ،‬ﺗﺨﺼﺼﯽ و اداري ﻣﻌﺎرف در ﭼﻮﮐﺎت ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻧﺎﻓﺬة‬
‫ﮐﺸﻮر‪.‬‬
‫‪ .16‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﻌﺎرف ﻣﺘﻮازن و ﺗﻮزﯾﻊ ﻋﺎدﻻﻧﮥ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ در ﻣﺮﮐﺰ و وﻻﯾﺎت ﮐﺸﻮر‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫‪ .17‬آﺷﻨﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺎ اﺿﺮار ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎي ﺷﻮم؛ ﭼﻮن ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺗﺒﻌﯿﺾ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻬﺎي ﺧﺎﻧﻤﺎن ﺳﻮز‪ ،‬ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪،‬‬
‫ﻣﺴﮑﺮات‪ ،‬و ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺧﻼﻗﯽ‪.‬‬
‫‪ .18‬رﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎي ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه؛ ﭼﻮن آزادي‪ ،‬ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿﺰ‪ ،‬ﺷﻮرا و دﯾﻤﻮﮐﺮاﺳﯽ‪،‬‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ .19‬ﺗﻮﺟﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﮥ ﻧﺴﻮان ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم و ارزﺷﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ و رﻋﺎﯾﺖ ﺗﻮازن ﻣﯿﺎن ﻣﮑﺎﺗﺐ‬
‫دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان‪.‬‬
‫‪ .20‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﺧﺎص )ﺗﯿﺰﻫﻮﺷﺎن‪ ،‬ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﺎن‪ ،‬ﻧﺎﺷﻨﻮاﯾﺎن و دارﻧﺪه ﮔﺎن ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﮔﯽ ﻫﺎي ذﻫﻨﯽ( و آﻏﺎز ﺗﺪاﺑﯿﺮ‬
‫ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮاي ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﮥ آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ .21‬ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﻧﻈﺎرت از ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﻣﻌﺎرف ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺪرﯾﺲ و اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد‬
‫آﻣﻮزﺷﯽ در ﻣﮑﺎﺗﺐ )رﺳﻤﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ( در ﭼﻮﮐﺎت ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻧﺎﻓﺬة ﮐﺸﻮر‪.‬‬
‫‪ .22‬زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎزي ﺑﺮاي رﺷﺪ ورزش) ﺳﭙﻮرت و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﺪﻧﯽ(‪.‬‬
‫‪ .23‬ﺗﺤﮑﯿﻢ رواﺑﻂ و اﯾﺠﺎد ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯿﺎن رﯾﺎﺳﺖ اﻧﮑﺸﺎف ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و رﯾﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺗﺮﺑﯿﮥ ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ‬
‫ﺳﺎﯾﻨﺲ و ﺑﺎ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﻫﺎي ذﯾﺮﺑﻂ درﮐﺸﻮر ﺟﻬﺖ ﺗﺒﺎدل اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﺗﺠﺎرب ﻣﺴﻠﮑﯽ‪.‬‬

‫ﺑﺎﺗﻄﺒﯿﻖ اﯾﻦ ﭘﺎﻟﯿﺴﯽ در ﻣﻌﺎرف ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﯾﺎري ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل)ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ( ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻋﻤﺪة ذﯾﻞ دﺳﺖ‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﯾﺎﻓﺖ‪:‬‬
‫ﺗﺮﺑﯿﮥ اوﻻد ﮐﺸﻮر ﺑﺎ روﺣﯿﮥ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﮐﺴﺐ رﺿﺎي اﷲ)ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ( واﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ و ﻣﺮﻓﻪ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺣﻔﻆ ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﺮﺑﯿﮥ ﺳﺎﻟﻢ اوﻻد وﻃﻦ ﺑﻪ ﺣﯿﺚ اﻧﺴﺎن ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬وﻃﻨﺪوﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻬﺪ و ﻣﺘﻤﺪن‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻓﺮاﮔﯿﺮي ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﮐﺴﺐ ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎ و ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮ ﺳﺎﻟﻢ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻣﻮﻓﻘﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﯿﺎر ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ و‬ ‫‪-‬‬
‫ﺟﻬﺎن‪.‬‬
‫‪ -‬ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ داﻧﺶ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺴﺐ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ و ورود ﻣﺆﻓﻘﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﮐﺎر و ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﻣﺴﻠﮑﯽ در‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺗﺤﺼﯿﻼت ﻋﺎﻟﯽ ﮐﺸﻮر‪.‬‬

‫اﻫﺪاف ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن و ﭘﺎﻟﯿﺴﯽ ﻣﻌﺎرف‪ ،‬و ﺑﺎ درﻧﻈﺮداﺷﺖ ﺿﺮورﺗﻬﺎ و‬
‫واﻗﻌﯿﺘﻬﺎي ﺟﺎﻣﻌﮥ اﻓﻐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﮥ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﮥ ﺳﺎﻟﻢ ﺷﺎﮔﺮدان اﻫﺪاف ذﯾﻞ را دﻧﺒﺎل‬
‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬اﻫﺪاف ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ و اﺧﻼﻗﯽ‬

‫‪ .1‬ﺗﻘﻮﯾﮥ اﯾﻤﺎن و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ارﮐﺎن‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎت و ارزﺷﻬﺎي دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺑﯿﻨﺶ اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺎري از اﻓﺮاط و‬
‫ﺗﻔﺮﯾﻂ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﻗﺮآﻧﯽ و ﺳﻨﻦ ﺣﻀﺮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ و ﺳﻠﻢ(‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻘﻮﯾﮥ روﺣﯿﮥ ﺧﻮدﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﯽ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺗﻘﻮﯾﮥ روﺣﯿﮥ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و اﻟﺘﺰام ﺑﻪ ﺳﺠﺎﯾﺎي اﺧﻼﻗﯽ‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫‪ .4‬ﺗﻘﻮﯾﻪ و ﭘﺮورش روﺣﯿﮥ ﻧﻈﻢ و دﺳﭙﻠﯿﻦ ﭘﺬﯾﺮي و رﻋﺎﯾﺖ اﺣﮑﺎم و ارزﺷﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺗﻘﻮﯾﮥ روﺣﯿﮥ ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮي در ﺑﺮاﺑﺮ ارزﺷﻬﺎي دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ‪.‬‬

‫ب‪ :‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ‬

‫‪ .1‬ﮐﺴﺐ و ﺗﻘﻮﯾﮥ ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي آﻣﻮزﺷﯽ؛ از ﻗﺒﯿﻞ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪن‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن اﻋﺪاد و ﺣﺴﻦ‬
‫ﺧﻂ در زﺑﺎﻧﻬﺎي رﺳﻤﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ‪.‬‬
‫‪ .2‬آﻣﻮزش ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﻓﻨﻮن‪ ،‬ﺗﮑﻨﺎﻟﻮژي ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﮐﺴﺐ ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‪.‬‬
‫‪ .3‬اﻧﮑﺸﺎف اﺳﺘﻌﺪاد ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد آﻣﻮزي و ﺧﻮد ارزﯾﺎﺑﯽ در ﭘﺮوﺳﻪ ﻫﺎي آﻣﻮزش‪.‬‬
‫‪ .4‬رﺷﺪ و ﺗﻘﻮﯾﮥ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﻔﮑﺮ‪ ،‬ﺗﻌﻤﻖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬ﺗﺸﺨﯿﺺ و اﺑﺘﮑﺎر در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ادﺑﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و‬
‫ﻓﻨﯽ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﮐﺴﺐ ﻣﻬﺎرت ﺟﻬﺖ ﺣﻞ ﻣﻌﻀﻼت و ﭘﺮاﺑﻠﻢ ﻫﺎي ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪.‬‬
‫ج‪ :‬اﻫﺪاف ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ادﺑﯽ و ﻫﻨﺮي‬
‫‪ .1‬رﺷﺪ اﺳﺘﻌﺪاد ﻫﺎي ﻓﻄﺮي ﺷﺎﮔﺮدان در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ادب و ﻫﻨﺮ ﺳﺎﻟﻢ و ﺗﻘﻮﯾﮥ روﺣﯿﮥ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ارﺟﮕﺬاري‬
‫ﺑﻪ ﻣﯿﺮاث ﻫﺎ و ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ادﺑﯽ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ادب و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﮐﺸﻮر ﻫﺎي دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺣﻔﻆ اﺻﺎﻟﺖ و اﻧﮑﺸﺎف ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻣﻠﯽ‪ ،‬آداب و ﺳﻨﻦ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪة ﺳﺎﻟﻢ ﺟﺎﻣﻌﮥ اﻓﻐﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ .4‬اﻧﮑﺸﺎف ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ادﺑﯽ و ﻫﻨﺮي از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي اﻧﻔﺮادي و ﺟﻤﻌﯽ‪.‬‬

‫د‪ :‬اﻫﺪاف ﻣﺪﻧﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬

‫‪ .1‬ﺗﻘﻮﯾﮥ روﺣﯿﮥ اﺳﺘﻘﻼل و آزادﯾﺨﻮاﻫﯽ‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺖ از ارزﺷﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻮاﻣﯿﺲ ﻣﻠﯽ و ﺗﺤﮑﯿﻢ ﺑﻨﯿﺎد رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮ‬
‫ﭘﺎﯾﮥ ﻋﺪاﻟﺖ و رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻘﻮﯾﮥ روﺣﯿﮥ اﺧﻮت اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺎون‪ ،‬ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﻠﯽ و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪.‬‬
‫‪ .3‬اﻧﮑﺸﺎف ﺣ ﺲ ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﯽ و ارﺗﻘﺎي ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﺿﺪﯾﺖ ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻫﺎي ﻧﺎﻣﺸﺮوع‪ ،‬و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﻮاد‬
‫ﻣﺨﺪر‪ ،‬ﻣﺴﮑﺮات و ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺧﻼﻗﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺗﻘﻮﯾﮥ روﺣﯿﮥ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن و رﻋﺎﯾﺖ آن و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻫﻤﻪ اﺗﺒﺎع ﮐﺸﻮر ﺑﺪون در ﻧﻈﺮداﺷﺖ ﺟﻨﺲ‪،‬‬
‫ﺳﻦ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻒ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪.‬‬
‫‪ .5‬اﻧﮑﺸﺎف روﺣﯿﮥ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻓﺪاﮐﺎري و اﯾﺜﺎر در رواﺑﻂ ﺟﻤﻌﯽ و ﻣﻘﺪم ﺷﻤﺮدن ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮدي‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺗﻘﻮﯾﮥ روﺣﯿﮥ اﻧﺘﻘﺎد و اﻧﺘﻘﺎد ﭘﺬﯾﺮي‪ ،‬ﺣﻮﺻﻠﻪ ﻣﻨﺪي و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ آراي دﯾﮕﺮان‪.‬‬
‫‪ .7‬رﺷﺪ و اﻧﮑﺸﺎف روﺣﯿﮥ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﺣﺮﻣﺖ اﺷﺨﺎص‪ ،‬و رﻋﺎﯾﺖ آداب ﻣﻌﺎﺷﺮت و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در‬
‫رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪.‬‬
‫‪ .8‬ﺗﻘﻮﯾﮥ روﺣﯿﮥ ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﺑﺮﺧﻮرد ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿﺰ و ﺳﺎزﻧﺪه‪.‬‬
‫‪ .9‬ﺗﻘﻮﯾﮥ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺤﻤﻞ ﭘﺬﯾﺮي‪.‬‬
‫‪ .10‬ﺗﻘﻮﯾﮥ روﺣﯿﮥ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺠﺎرب و دﺳﺖ آورد ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﻋﻠﻤﯽ و ﺗﺨﻨﯿﮑﯽ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺑﺸﺮي‪.‬‬
‫‪ .11‬ﺗﻘﻮﯾﻪ و اﻧﮑﺸﺎف روﺣﯿﮥ ﻧﻔﯽ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﺒﻌﯿﺾ‪.‬‬
‫‪ .12‬رﺷﺪ روﺣﯿﮥ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﻘﺎم اﻧﺴﺎﻧﯽ زن و ﺣﻤﺎﯾﺖ از زﻧﺎن‪.‬‬
‫‪5‬‬
 ‫‪ .13‬ﺗﻘﻮﯾﺖ روﺣﯿﮥ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق واﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان و ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ .14‬رﺷﺪ روﺣﯿﮥ ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و ﺳﺮﺳﺒﺰي‪ ،‬ﺗﺮﺣﻢ ﺑﺮ ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺣﯿﺎت ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻧﺒﺎﺗﺎت‪.‬‬
‫‪ .15‬ﺗﻘﻮﯾﮥ روﺣﯿﮥ ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ‪ ،‬ﻋﺪم اﺳﺮاف در اﺳﺘﻔﺎده از آب و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻣﻠﻮث ﺳﺎﺧﺘﻦ درﯾﺎ‪ ،‬ﺟﻮي‪ ،‬ﮐﺎرﯾﺰ‬
‫و ﭼﺎه ﻫﺎ‪.‬‬

‫ﻫـ‪ :‬اﻫﺪاف اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫‪ .1‬درك ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ اﻗﺘﺼﺎد در زﻧﺪه ﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﮑﺸﺎف و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ و ارﺗﺒﺎط ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎ اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺎﻧﻮاده و ﺳﻠﻮك ﻓﺮدي‪.‬‬
‫‪ .2‬درك ارزش و اﻫﻤﯿﺖ ﮐﺎر و ﺗﻘﻮﯾﮥ روﺣﯿﮥ اﺷﺘﻐﺎل در ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻣﻔﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﻘﺮ زداﯾﯽ‪.‬‬
‫‪ .3‬اﯾﺠﺎد و ﺗﻘﻮﯾﺖ روﺣﯿﮥ ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﯽ‪ ،‬ﻗﻨﺎﻋﺖ‪ ،‬و ﭘﺮﻫﯿﺰ از اﺳﺮاف و ﺗﺠﻤﻠﮕﺮاﯾﯽ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮر و ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺘﺨﺮاج و اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ و ﭘﺮورش روﺣﯿﮥ ﺣﺮاﺳﺖ از اﻣﻮال‪،‬‬
‫ﺛﺮوت و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻫﺎي ﻣﻠﯽ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺣﺮﻓﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪي‪ ،‬ﺗﻮأم ﺑﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﮑﻨﺎﻟﻮژي‪ ،‬اﺣﯿﺎ و ﺗﺮوﯾﺞ ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ و ﻣﺤﻠﯽ‬
‫ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﯾﺶ درآﻣﺪ ﻣﻠﯽ و رﻓﻊ ﺑﯿﮑﺎري و واﺑﺴﺘﮕﯽ اﻗﺘﺼﺎدي‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺗﻘﻮﯾﮥ روﺣﯿﮥ رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ در ﻣﻌﺎﻣﻼت و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﯿﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺮوع‪.‬‬
‫‪ .7‬ﺗﺸﻮﯾﻖ در ﻓﺮاﮔﯿﺮي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺣﺮﻓﻪ ﯾﯽ‪.‬‬
‫‪ .8‬ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮدن ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﯽ ﺷﺎﮔﺮدان در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ‪.‬‬
‫‪ .9‬ﺗﺮوﯾﺞ اﺻﻞ اﻧﺼﺎف‪ ،‬اﺧﻼق ﮐﺎر و رﻋﺎﯾﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﺎر ﻣﯿﺎن اﺳﺘﺨﺪام ﮐﻨﻨﺪه و اﺳﺘﺨﺪام ﺷﻮﻧﺪه‪.‬‬

‫و‪ :‬اﻫﺪاف ﺻﺤﯽ‬

‫‪ .1‬درك اﻫﻤﯿﺖ ﺣﻔﻆ اﻟﺼﺤﻪ و ﺗﺮوﯾﺞ ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﺳﺎﻟﻢ زﻧﺪه ﮔﯽ ﺟﻬﺖ ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﯽ و ﺟﺴﻤﯽ اﻓﺮاد‪.‬‬
‫‪ .2‬اﻧﮑﺸﺎف روﺣﯿﮥ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻔﻆ اﻟﺼﺤﮥ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ .3‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ داﻧﺶ اﺳﺎﺳﯽ ﺻﺤﯽ و اﻧﮑﺸﺎف ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﻻزم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﻗﺎﯾﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺮاض‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﯽ و رواﻧﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎ و وﺳﺎﯾﻞ ﻻزم و زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎزي ﺑﺮاي ﻣﻬﯿﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﺳﺎﺣﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺟﻬﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﺪﻧﯽ و ورزش و ﺳﺮﺳﺒﺰي ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ ﻃﻔﻞ و ﻣﺎدر و ﺣﻤﺎﯾﺖ از آﻧﻬﺎ‬

‫اﻫﺪاف دورة ﺛﺎﻧﻮي) ﺻﻨﻒ ‪ 10‬اﻟﯽ‪( 12‬‬

‫‪ -‬ﺗﻘﻮﯾﺖ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ دوره ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻣﺎده ﮔﯽ ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﯿﻼت ﻋﺎﻟﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﻮة ﺗﻔﮑﺮ‪ ،‬ﺗﻌﻤﻖ و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت در ﻣﺴﺎﯾﻞ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ اﻋﺘﻘﺎدي و آﺷﻨﺎﯾﯽ ﻣﺰﯾﺪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺎ‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت دﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﻨﺤﯿﺚ ﻧﻈﺎم زﻧﺪه ﮔﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﺰﮐﯿﮥ ﻧﻔﺲ و رﺷﺪ ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ )ﺟﻞ ﺟﻼ ﻟﻪ( و ارﺷﺎدات اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻘﻮﯾﺖ روﺣﯿﮥ ﻓﺮاﮔﯿﺮي ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﻪ در ﺷﺎﮔﺮدان و ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي آﻧﺎن‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫‪ -‬ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺮار ﺟﻬﺎن و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮد در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻠﻮم و ﺗﺠﺎرب ﺑﺸﺮي و‬
‫ﺗﮑﻨﺎﻟﻮژي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻓﺮاﮔﯿﺮي ﻣﺰﯾﺪ زﺑﺎﻧﻬﺎي رﺳﻤﯽ و ﻣﺎدري‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﮥ داﻧﺶ ادﺑﯽ ﺷﺎﮔﺮدان و آﻣﻮزش زﺑﺎﻧﻬﺎي ﺧﺎرﺟﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬آﻣﻮزش ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﻮن ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز و ﮐﺴﺐ ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﺰﯾﺪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺎ ﻫﻨﺮ و اﺳﺘﻔﺎدة ﻣﻌﻘﻮل از آن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت ﻣﺜﺒﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬رﺷﺪ روﺣﯿﮥ ﺣﻔﻆ ﻣﯿﺮاﺛﻬﺎي ادﺑﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻫﻨﺮي و ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﺸﻮر‪.‬‬
‫‪ -‬اﻧﮑﺸﺎف روﺣﯿﮥ ﺗﻌﺎون و ﻋﻼﻗﮥ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺳﺎﻟﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻘﻮﯾﺖ روﺣﯿﮥ ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻧﻮاﻣﯿﺲ ﻣﻠﯽ و ﺗﺤﮑﯿﻢ ﺑﻨﯿﺎد رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﺣﻘﻮق و اﺧﻼق اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬اﻧﮑﺸﺎف ﺣﺲ ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﯽ و ارﺗﻘﺎي ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﺻﻠﺢ ﺧﻮاﻫﯽ‪ ،‬ﺿﺪﯾﺖ ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺟﻨﮕﻬﺎي ﻧﺎﻣﺸﺮوع‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﺑﺎ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪ ،‬ﻣﺸﺮوﺑﺎت اﻟﮑﻠﯽ و ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺧﻼﻗﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻘﻮﯾﺖ روﺣﯿﮥ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮي و اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻘﻮﯾﺖ روﺣﯿﮥ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻓﺪاﮐﺎري و اﯾﺜﺎر در رواﺑﻂ ﺟﻤﻌﯽ و ﻣﻘﺪم ﺷﻤﺮدن ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮدي‪.‬‬
‫‪ -‬آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺮاي زﻧﺪه ﮔﯽ آﯾﻨﺪه‪ ،‬و آﮔﺎﻫﯽ آﻧﺎن از اﻫﻤﯿﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده و اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫آن‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎد و رﺷﺪ ﺳﺎﻟﻢ آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺳﯿﻠﻪ‪ ،‬ﺟﻬﺖ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ رﻓﺎه و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﻌﻨﻮي ﺷﺎﮔﺮدان‪.‬‬
‫‪ -‬اﻧﮑﺸﺎف ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﺳﻨﺠﺶ ﺧﻮدي در ﭘﺮوﺳﻪ ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﯽ و ﭘﺮورﺷﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬رﺷﺪ ﻋﻼﻗﮥ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﻪ ورزش و ﻣﻮاﻇﺒﺖ از ﺻﺤﺖ ﺟﺴﻤﯽ و رواﻧﯽ آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺷﺎﮔﺮدان در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و رﻫﻨﻤﺎﯾﯽ آﻧﻬﺎ در اﺟﺘﻨﺎب از ﺗﻘﻠﯿﺪﻫﺎي ﺑﯿﺠﺎ و ﺗﻘﻮﯾﮥ روﺣﯿﮥ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﺗﮑﻨﺎﻟﻮﺟﯽ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺼﺮ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ اﺻﺎﻟﺖ و ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ و اﻓﻐﺎﻧﯽ در آﻧﺎن‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻮﺳﻌﮥ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﮐﺘﺎﺑﺨﻮاﻧﯽ‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫اﺳﺘﺮاﺗﯿﮋي ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺻﻮل ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎل و ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ رو در ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﺘﺎب ﺑﺎﯾﺪ از‬
‫روش ﻫﺎي ﻓﻌﺎل و ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ از ﺟﻤﻠﻪ روش ﻣﻨﺎﻇﺮه )‪ (Argument‬روش ﺳﺆال و ﺟﻮاب ‪ ،‬روش ﻟﮑﭽﺮ ﯾﺎ ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ‬
‫)‪ (Lecture‬ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﺗﯿﻤﯽ و ﮔﺮوﻫﯽ)‪ ، (Group discussion‬روش اﯾﻔﺎي ﻧﻘﺶ )‪ (Role playing‬روش ﺳﯿﺮ‬
‫ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬روش ﺑﺎرش ﻣﻐﺰي ﯾﺎ ﻓﮑﺮي)‪ (Brain storming‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از روش ﭘﺮوژه ﯾﯽ ) ‪The project‬‬
‫‪ (Method‬را ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻓﺰود‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﺪرﯾﺲ‪ ،‬ﮐﺎر اﺑﺘﮑﺎري و ﺗﺠﺮﺑﯽ اﺳﺖ و ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻠﯽ روش ﻣﻌﯿﻨﯽ را ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ ﯾﮏ درس ﯾﺎ ﮐﺘﺎب ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد زﯾﺮا ﺑﺎ وﺟﻮد ﺷﺮاﯾﻂ و اﻣﮑﺎﻧﺎت در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﮑﺘﺐ و ﺻﻨﻒ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد؛ اﻣﺎ اﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺘﻮان ﯾﮏ ﺟﻬﺖ ﮐﻠﯽ ) ﮐﻪ ﻫﻤﺎن اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﺘﺮاﺗﯿﮋي‬
‫ﻫﺎي ﻓﻌﺎل ﺗﺪرﯾﺲ اﺳﺖ( را ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﯾﺎ دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻮد ‪.‬‬
‫اﺟﺰاي اﺻﻠﯽ درس‬
‫ﻫﺮ درس از اﺟﺰاي ذﯾﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻋﻨﻮان ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ ‪ ،‬ﺷﮑﻞ ‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻋﯽ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ورودي‪ ،‬ﻣﯿﺎﻧﯽ و ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﻬﺎ در‬
‫ذﯾﻞ اﺷﺎره ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻋﻨﻮان درس‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺟﺐ آﻣﺎده ﮔﯽ ذﻫﻨﯽ در ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ درس ﺷﺪه و از ﻋﻨﻮان درس ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ و ﺷﮑﻞ‬
‫در ﻫﺮ درس‪ ،‬ﺗﺼﺎوﯾﺮ و ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎ اراﺋ ﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷﺘﻪ و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﺟﺎذﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﯿﺎﻓﺰاﯾﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﮐﺮد اﻧﮕﯿﺰه ﯾﯽ ﻫﻢ دارد‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ورودي‬
‫ﻫﺮ درس ﺑﺎ ﯾﮏ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آﻏﺎز ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﺟﺮﯾﺎن اﻧﺠﺎم دادن آ ن‪ ،‬ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﺎ ﺳﻬﻤﮕﯿﺮي و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺷﺎﮔﺮدان آﻏﺎز‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻣﺮي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﺰا از ﻣﺘﻦ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد و ﯾﺎ ﻣﺘﻦ ﻣﺤﺘﻮا ﺑﺼﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﺪرﯾﺲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ وﺳﻄﯽ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ دوﻣﯽ ﮐﻪ در ﻫﺮ درس ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺎه ﻧﻘﺸﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اول )ورودي ( درس را دارد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﺘﻦ ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﮔﺎﻫﯽ ﻫﻢ ﻧﻘﺶ ﺗﺤﮑﯿﻢ و ﺗﻌﻤﯿﻖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﺒﻠﯽ را دارد‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬
‫در ﭘﺎﯾﺎن ﻫﺮ درس‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﯽ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻤﯿﻖ ﻣﺤﺘﻮاي درس ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و از ﻃﺮﯾﻖ آن ﻣﯿﺘﻮان‬
‫درس را ﻫﻢ ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﮐﻠﯿﺪي )‪(Key concepts‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ در ﺑﺎرة ﻣﻌﻨﯽ و ﻣﻔﻬﻮم »ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻠﯿﺪي« ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ اراﺋﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ :‬ﻫﺮ درس داراي ﻫﺪف ﯾﺎ اﻫﺪاف داﻧﺸﯽ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﻫﺪف ﯾﺎ اﻫﺪاف ﺑﺮاي آﻣﻮﺧﺘﻦ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻋﺒﺎرت از ﻫﻤﺎن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﮐﻠﯿﺪي‬
‫ﻣﺘﻦ اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﮐﻠﯿﺪي) اﯾﺪه ﻫﺎي اﺻﻠﯽ ( را ﻣﯽ ﺗﻮان اﺑﺰاري ﺑﺮاي ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻮد؛ زﯾﺮا اﻧﺠﺎم‬
‫دادن اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮاﮔﯿﺮﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن اﺳﺖ ﮐﻪ وي ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﻓﻬﻢ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻬﺎرت در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻣﺘﻮن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽ ﺗﻮان ))اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﮐﻠﯿﺪي(( را در ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫آﻣﻮزش و ارزﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻬﺎرت ﻋﻤﺪه در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ اﯾﺠﺎد و ﺗﻘﻮﯾﺖ آن در ﺷﺎﮔﺮدان ﯾﮏ ﻫﺪف ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﯿﺮود‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮدن درس‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ))ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮدن (( ﻫﻢ ﺑﺮاي ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﻫﻢ ﺧﻮد ﯾﮏ ﻣﻬﺎرت اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان آن را ﻓﺮاﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ»ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮدن« ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي ﺗﻔﮑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮدن ﻣﯿﺘﻮان اﻃﻼﻋﺎت وﺳﯿﻊ را در ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﻧﺴﺨﮥ ﮐﻮﺗﺎه ﺗﺮ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد ﺗﺎ ﻫﺪف ﻣﺘﻦ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﻮد ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺟﻤﻼت ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‬
‫اﺻﻠﯽ ﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﺟﺰﯾﯿﺎت در ﯾﮏ ﺑﺎزﮔﻮﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺟﻮﻫﺮ ﺧﻼﺻﻪ ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻮدن‬
‫آن اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت »ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮدن« ﺑﺎ »اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﮐﻠﯿﺪي« در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺮدن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻼش‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ دوﺑﺎره ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺘﻦ ﺟﺪﯾﺪي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻫﺎي ﺑﺮاي ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮدن‬
‫‪ -١‬ﻣﻄﻠﺒﯽ را ﮐﻪ ﻣﯿﺨﻮاﻫﯿﺪ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻼش ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺪون ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐﺮدن ﺑﻔﻬﻤﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬زﯾﺮ ﮐﻠﻤﺎت و ﻋﺒﺎراﺗﯽ ﮐﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﻣﻬﻢ اﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻂ ﺑﮑﺸﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﮐﻢ ﻓﺎﯾﺪه ﺗﺮ ﺣﺬف ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺧﻼﺻﻪ را ﺑﺎ ﮐﻠﻤﺎت ﺧﻮد ﺗﺎن ﺑﻨﻮﺳﯿﺪ‪ .‬از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺘﻦ اﺻﻠﯽ ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻄﻤﯿﻦ ﺷﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺷﺨﺼﯽ‬
‫ﺧﻮد را در ﺧﻼﺻﻪ وارد ﻧﻪ ﮐﺮده اﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺷﺨﺼﯽ را ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﻋﺒﺎرات ﺧﻼﺻﻪ وارد ﮐﺮد ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﻠﻤﻪ و ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫در ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯿﺮود ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ‪ ٢٠ -١۵‬ﻓﯿﺼﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم ﺧﻼﺻﻪ ﺑﺮاي اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ آن ﺑﺎ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﯽ ﺑﭙﺮدازﯾﺪ‪.‬‬
‫ارزﯾﺎﺑﯽ )‪(Evolution‬‬
‫ارزﯾﺎﺑﯽ ﻋﺒﺎرت از ﭘﺮوﺳﮥ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﯿﺰان ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﯾﺎدﮔﯿﺮﻧﺪه در رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﭘﺮوﺳﻪ ﻣﻨﻈﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ارزﯾﺎﺑﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻃﺒﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﻣﻨﻈﻢ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﯽ ﻧﻈﻢ و‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ از رﻓﺘﺎر ﺷﺎﮔﺮدان را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ارزﯾﺎﺑﯽ ﮔﻔﺖ‪ .‬در ﺿﻤﻦ ﮐﺎر ﺑﺮد))ﻫﺪف ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﯽ(( ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ارزﯾﺎﺑﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺪف ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﯽ از ﭘﯿﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ آﻣﻮزﺷﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺸﺨﯿﺺ و ﮐﻤﮏ ﺑﻪ اﻋﺘﻼي وﺿﻊ ﺗﺪرﯾﺲ‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮي‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻻن در ﻣﻮرد ﻣﻌﻠﻤﺎن‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان و ﺗﺪارك ﺿﻮاﺑﻄﯽ در ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﯿﻖ در زﻣﯿﻨﮥ ﺗﺪرﯾﺲ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫روش ﻫﺎي اﺳﺎﺳﯽ در ارزﯾﺎﺑﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻫﺪف ﻫﺎي دورة ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ﺑﻮده و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن ﺑﻪ‬
‫رﻫﻨﻤﺎﯾﯽ و اﻧﮕﯿﺰه دادن ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان و ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ارزﯾﺎﺑﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻫﺎ‪ ،‬روش ﻫﺎي‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻀﻤﻮن درﺳﯽ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫ارزﯾﺎﺑﯽ ﺑﺮاي اﺻﻼح ﭘﺮوﺳﮥ آﻣﻮزش ﺑﻮده و داوري ارزﯾﺎﺑﯽ در ﻣﻮرد ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮد‪ ،‬رﻓﺘﺎر و ﺷﺨﺼﯿﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻤﺮات اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت‪.‬‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ دﯾﮕﺮ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺎﯾﺪ در اﻣﺮ ارزﯾﺎﺑﯽ دﺧﺎﻟﺖ داده ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه اﯾﻦ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫اﻣﯿﺪ ﺑﺨﺶ ﺑﺮاي ارزﯾﺎﺑﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫اﻫﻤﯿﺖ و ﺿﺮورت ارزﯾﺎﺑﯽ در اﻣﺮ آﻣﻮزش‬
‫ارزﯾﺎﺑﯽ در آﻣﻮزش دو ﻓﺎﯾﺪة اﺳﺎﺳﯽ دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬اﮔﺎه ﺷﺪن ﺷﺎﮔﺮد از ﻣﯿﺰان ﻣﺆﻓﻘﯿﺖ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﺧﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬آﮔﺎه ﺷﺪن ﻣﻌﻠﻢ از ﻣﯿﺰان ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻀﻤﻮن درﺳﯽ‪.‬‬
‫آﮔﺎﻫﯽ ﺷﺎﮔﺮد از ﻣﯿﺰان ﻣﺆﻓﻘﯿﺖ ﺧﻮد ﺳﺒﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺷﺎﮔﺮد ﺑﺎ آﮔﺎﻫﯽ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ در ﺑﺎرة ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺧﻮد‬
‫ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاي ﯾﺎدﮔﯿﺮي و ﮐﺴﺐ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺷﺎﮔﺮد ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﺧﻮد را ﺑﭙﺬﯾﺮد و‬
‫ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان آن ﺗﻼش ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ارزﯾﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ و ﺑﻪ درﺳﺘﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻘﻮﯾﺖ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫آﮔﺎه ﺷﺪن ﻣﻌﻠﻢ از ﻣﯿﺰان ﻣﺆﻓﻘﯿﺖ ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻀﻤﻮن ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻢ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬از ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ و ﻗﻮت ﻣﻀﻤﻮن درﺳﯽ و ﺷﯿﻮة ﺗﺪرﯾﺲ ﺧﻮﯾﺶ آﮔﺎه ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﺻﻼح آن اﻗﺪام ﮐﻨﺪ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻓﻦ‬
‫ﻣﻌﻠﻤﯽ در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آﻣﻮزﺷﯽ و ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ در آن اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن ارزﯾﺎﺑﯽ و ﻫﺪف آن‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﮥ ﺗﺸﺨﯿﺼﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻤﺮي‪ ،‬وﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﺗﺸﺨﯿﺼﯽ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺸﺨﯿﺺ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﻫﺎ و ﻣﻬﺎرت ﻫﺎي ورودي ﺷﺎﮔﺮدان در ﺷﺮوع ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﮥ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ آﻣﻮزش اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ب‪ -‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﺴﺘﻤﺮ‪ :‬ﻋﺒﺎرت از ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﻨﻈﻢ و ﻣﺴﺘﻤﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﯿﺺ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﺷﺎﮔﺮد در ﭘﺎﯾﺎن ﻫﺮ‬
‫ﻓﺼﻞ ﯾﺎ درس در ﻃﻮل ﺳﺎل ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ج‪ -‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‪ :‬در ﭘﺎﯾﺎن ﻫﺮ ﺻﻨﻒ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﯿﺺ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﺷﺎﮔﺮد از ﮐﻞ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮐﻠﯽ و ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫ﻫﺎي آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎﮔﺮد در ﯾﮏ ﺳﺎل ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي اﺳﺘﺮاﺗﯿﮋي ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ)اﺳﺘﺮاﺗﯿﮋي ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ( از زواﯾﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي اﺳﺖ و ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ذﯾﻞ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬روش ﺗﺪرﯾﺲ ﻋﻨﻌﻨﻮي ﯾﺎ ﻏﯿﺮ رﺳﻤﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﻣﺪارس ﻏﯿﺮ رﺳﻤﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ -2‬روش ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺪرﯾﺲ‪.‬‬
‫‪ -3‬روش ﻟﮑﭽﺮ )ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ ﯾﺎ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ(‬
‫‪ -4‬روش ﻃﻮﻓﺎن ﻣﻐﺰي ﯾﺎ ﻓﮑﺮي‬
‫‪-5‬روش اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‬
‫‪-6‬روش ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ‬
‫‪-7‬روش ﺳﺆال و ﺟﻮاب‬
‫‪10‬‬
 ‫‪-8‬روش اﻧﻔﺮادي‬
‫‪-9‬روش ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﯾﯽ‬
‫‪-10‬روش ﭘﺮوژه ﯾﯽ‬
‫‪-11‬روش ﮔﺮوﻫﯽ )ﮔﺮوﭘﯽ(‬
‫‪-12‬روش ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‬
‫‪-13‬روش اﯾﻔﺎي ﻧﻘﺶ‬
‫‪-14‬روش اﺳﺘﻘﺮاﯾﯽ‬
‫‪-15‬روش آزﻣﺎﯾﺸﯽ‬
‫‪-16‬روش ﻗﺼﻪ ﮔﻮﯾﯽ‬
‫‪ -17‬روش ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ)از ﭼﻨﺪ‪ ،‬روش اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدن در ﯾﮏ درس( ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺘﻮد ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﮔﺎن ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ اراﺋﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬روش ﻫﺎي ﻓﻌﺎل و دو ﺟﺎﻧﺒﻪ‬

‫ﺗﻌﺪادي از روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻢ و ﺷﺎﮔﺮدان را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻄﻠﻮب ﻓﻌﺎل ﻣﯽ ﺳﺎزد و ﯾﺎد دادن و ﯾﺎد ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت دو ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻦ روش ﻫﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻌﻠﻢ و ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺸﻒ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد و ﻫﺮ ﯾﮏ از روش ﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻮر ﺗﺪرﯾﺲ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻼوه ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در درون آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ از ﯾﮏ ﯾﺎ‬
‫ﭼﻨﺪ روش ﺟﺰﺋﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ روش ﻫﺎ ﻣﺮاﺣﻠﯽ دارﻧﺪ و در آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﻈﻢ ﺷﺮوع ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺗﺎ‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﻣﻔﻬﻮم اداﻣﻪ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬از ﻣﯿﺎن اﯾﻦ روش ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ روش اﺳﺘﻘﺮارﯾﯽ‪ ،‬ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪ ،‬اﯾﻔﺎي ﻧﻘﺶ‪ ،‬روش‬
‫آزﻣﺎﯾﺸﯽ و ﻏﯿﺮه اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -2‬روش ﻫﺎي ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ‬

‫روش ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻓﻌﺎل ﺑﻮدن ﺟﺮﯾﺎن آﻣﻮزش‪ ،‬از ﻧﻮع روش ﻫﺎي ﻓﻌﺎل ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ‬
‫روش ﻫﺎي ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ را از روش ﻫﺎي ﻓﻌﺎل ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﻤﮑﺎري و ﻫﻢ ﻓﮑﺮي ﭼﻨﺪ ﺷﺎﮔﺮد در راه رﺳﯿﺪن‬
‫ﺑﻪ ﻫﺪف اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﮑﺎن دارد روش ﻓﻌﺎل آﻣﻮزش ﺑﯿﻦ ﻣﻌﻠﻢ و ﺷﺎﮔﺮد ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد وﻟﯽ روش ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮوﭘﯽ اﺳﺖ و در‬
‫آن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﯿﻢ ﯾﺎ ﮔﺮوه اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي دارد‪ .‬ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺗﻌﺎوﻧﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻓﻌﺎل و ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺒﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد دﯾﮕﺮي از روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬روش ﻟﮑﭽﺮ ﺷﺎﮔﺮدان را ﻣﻨﻔﻌﻞ و ﻣﻌﻠﻤﺎن را ﻓﻌﺎل ﻣﯿﮑﻨﺪ؛ زﯾﺮا‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺒﻪ داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬از اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ روش ﻫﺎ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮان از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ در‬
‫ﻋﻤﻠﯿﻪ ﺗﺪرﯾﺲ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬

‫وﺳﯿﻠﻪ ﻫﺎ و ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻀﻤﻮن‬

‫‪ -1‬ﻣﻮاد و وﺳﺎﯾﻞ ﻣﻤﺪ درﺳﯽ ﻣﻮر ﻧﯿﺎز‬
‫ﺗﺨﺘﮥ ﺳﯿﺎه‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺎرﮐﺮ‪ ،‬ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪ ،‬ﮐﺘﺎب رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬روز ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﻣﺠﻼت‪ ،‬ﭼﺎرﺗﻬﺎي آﻣﻮزﺷﯽ‪ ،‬ﻓﻠﺶ‬
‫ﮐﺎرﺗﻬﺎ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺮﻧﺖ‪ ،‬اﻧﻮاع ﺳﻼﯾﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺼﺎوﯾﺮ‪ ،‬ﻓﻠﻢ ﻫﺎ‪ ،‬اﻃﻠﺲ ﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﻣﺪل ﮐﺮة‬
‫زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﮔﺮاف ﻫﺎ‪،‬ﺟﺪول ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ‪ ،‬ﺷﺠﺮه ﻫﺎي ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﻓﻠﻢ ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و داﺳﺘﺎﻧﯽ در راﺑﻄﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻋﮑﺲ ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻫﺎ‪ ،‬اﺷﮑﺎل و ﺗﺼﺎوﯾﺮ از ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﮐﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮ‪ ،‬اﻟﺒﻮم‬
‫ﻣﺴﮑﻮﮐﺎت‪ ،‬ﭘﻮل ﮐﺎﻏﺬي و ﻓﻠﺰي و ﻏﯿﺮه از ﺟﻤﻠﮥ ﻣﻮارد و وﺳﺎﯾﻞ ﻣﻤﺪ درﺳﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻧﺘﻈﺎرات از ﻣﻌﻠﻢ‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫داﺷﺘﻦ ﺷﻬﺎدﺗﻨﺎﻣﻪ ﻟﯿﺴﺎ ﻧﺲ ﯾﺎ اﻗﻼً ﻓﻮق ﺑﮑﻠﻮرﯾﺎ ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﮥ ﻣﻌﻠﻤﯽ‪ ،‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ آﺧﺮﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎت و دﺳﺖ آوردﻫﺎي‬
‫ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻀﻤﻮن‪ ،‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺳﻨﯽ و ذﻫﻨﯽ ﺷﺎﮔﺮدان‪ ،‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎل و ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ و ﺷﯿﻮه‬
‫ﻫﺎي ارزﯾﺎﺑﯽ از داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺷﺎﮔﺮدان‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪي ﺑﻪ ﺷﻐﻞ ﻣﻌﻠﻤﯽ و داﺷﺘﻦ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ وﻣﺴﻠﮑﯽ‬
‫‪ -‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ در ﻃﺮاﺣﯽ ﭘﻼن درﺳﯽ ﺑﺮاي دروس ﻣﺨﺘﻠﻒ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ادارة ﺻﻨﻒ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد و وﺳﺎﯾﻞ ﻣﻤﺪ درﺳﯽ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﻧﺘﻈﺎرات از ﻣﮑﺘﺐ‬
‫‪ -‬ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدن ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻀﻤﻮن )ﺗﻬﯿﻪ ﮐﺘﺐ درﺳﯽ‪ ،‬رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ و ﻟﻮازم ﻣﻤﺪ درﺳﯽ(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮ ﻗﺮاري ار ﺗﺒﺎط ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎ واﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎﮔﺮدان‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﻮﺑﺎت وزارت ﻣﻌﺎرف در اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ زﻣﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﻌﻠﻤﺎن در ﺻﻨﻒ و رﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﻣﻌﻠﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -‬اﯾﺠﺎد ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ در ﻣﮑﺘﺐ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻬﯿﻪ ﮐﺘﺎب ﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﻣﻌﻠﻤﺎن و ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﻧﺘﻈﺎرات از واﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫‪ -‬ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻌﻠﻤﯿﻦ اﻃﻔﺎل ﺧﻮد در ﻣﻮرد وﺿﻌﯿﺖ ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﺷﺎﮔﺮدان‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺑﻮدن از ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ درﺳﯽ ﺷﺎﮔﺮدان‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﻤﮑﺎري ﻣﺘﺪاوم ﺑﺎ ﻣﮑﺘﺐ‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫رﻫﻨﻤﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻀﻤﻮن‬

‫در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻗﺒﻠﯽ اﯾﻦ رﻫﻨﻤﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﺎت و ﮐﻠﯿﺎت ﻣﻀﻤﻮن درﺳﯽ‪ ،‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و روش‬
‫ﻫﺎي ارزﯾﺎﺑﯽ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﭘﻼن ﺳﺎﻻﻧﮥ ﺗﺪرﯾﺲ و روش ﺗﺪرﯾﺲ ﻫﺮ درس آﺷﻨﺎ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻼن ﺳﺎﻻﻧﮥ ﺗﺪرﯾﺲ‬

‫ﭘﻼن ﺳﺎﻻﻧﮥ ﺗﺪرﯾﺲ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﯾﮏ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ در ﻃﻮل ﯾﮏ ﺳﺎل ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﺷﻮد‪ .‬در‬
‫ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﺷﺮوع ﺳﺎل ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﺑﺮاي وﻻﯾﺎت ﺳﺮد ﺳﯿﺮ و ﮔﺮم ﺳﯿﺮ ﻓﺮق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در وﻻﯾﺎت ﮔﺮﻣﺴﯿﺮ ﺳﺎل ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ از اول‬
‫ﺧﺰان ﺷﺮوع ﻣﯽ ﺷﻮد و دو ﻫﻔﺘﮥ ﻣﺎه ﺟﺪي ﺑﻪ اﻣﺘﺤﺎن اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه و در ﻫﻔﺘﮥ آﺧﺮ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﻪ رﺧﺼﺘﯽ ﻣﯽ‬
‫روﻧﺪ‪ .‬در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺎه ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻮزا دو ﻫﻔﺘﮥ اول ﺑﻪ اﻣﺘﺤﺎن اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه و ﺷﺎﮔﺮدان در دو ﻫﻔﺘﻪ آﺧﺮ ﺑﻪ‬
‫رﺧﺼﺘﯽ اﺧﯿﺮ ﺳﺎل ﻣﯿﺮوﻧﺪ ‪.‬‬
‫در وﻻﯾﺎت ﺳﺮدﺳﯿﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ از دوم ﻣﺎه ﺣﻤﻞ آﻏﺎز ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺘﺤﺎن ﭼﻬﺎر ﻧﯿﻢ ﻣﺎﻫﻪ در دو ﻫﻔﺘﻪ آﺧﺮ ﻣﺎه‬
‫ﺳﺮﻃﺎن آﻏﺎز ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎﮔﺮدان در دو ﻫﻔﺘﮥ اول ﻣﺎه اﺳﺪ ﭘﺲ از اﻣﺘﺤﺎن ﺑﻪ رﺧﺼﺘﯽ ﻣﯿﺮوﻧﺪ‪ .‬اﻣﺘﺤﺎن ﭘﺎﯾﺎن ﺳﺎل‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ در دو ﻫﻔﺘﮥ ﻣﺎه ﻗﻮس ﺷﺮوع ﻣﯽ ﺷﻮد و ﭘﺲ از آن ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﻪ رﺧﺼﺘﯽ زﻣﺴﺘﺎﻧﯽ ﻣﯿﺮوﻧﺪ‪ .‬ﻃﻮل ﺳﺎل ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع ‪ 28‬ﻫﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﯿﻢ ﭘﻼن ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﻌﺪاد ﺻﻔﺤﺎت ﮐﺘﺎب درﺳﯽ را ﺑﺮ ﻋﺪد‪ 28‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻋﺪد‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ در ﻫﻔﺘﻪ ﭼﻪ ﺗﻌﺪاد ﺻﻔﺤﻪ از ﮐﺘﺎب درﺳﯽ را ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻼن روزاﻧﮥ ﻫﺮ درس ﺷﺎﻣﻞ اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ ﻫﺮ درس‪ ،‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ روش ﻫﺎي ارزﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻟﻮازم ﺗﺪرﯾﺲ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ)اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ اداي اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯿﮑﻢ‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮي ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺳﻮال ﻧﻤﻮدن از‬
‫درس ﻗﺒﻠﯽ اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ ،‬اراﺋﻪ درس ﺟﺪﯾﺪ و ارزﯾﺎﺑﯽ از اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﺷﺎﮔﺮدان(‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻮال ﻫﺎي ﻣﺘﻦ درس و‬
‫ﭘﺎﯾﺎن درس و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اﺿﺎﻓﯽ ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺎ ﺟﺪﯾﺖ و دﻟﺴﻮزي‪ ،‬آﮔﺎﻧﻪ و‬
‫ﻣﺪﺑﺮاﻧﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺪرﯾﺲ ﺷﺎﮔﺮدان ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﮑﻦ ﺗﻄﺒﯿﻖ و ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫ﭘﻼن رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ ﺻﻨﻒ ﯾﺎزدﻫﻢ‬
‫ﻓﺼﻞ‪ :‬اول‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺼﻞ‪ :‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ‬
‫‪ -1‬زﻣﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ) ‪ 8‬ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ (‬

‫ﺳﺎﻋﺎت درﺳﯽ‬ ‫ﺷﻤﺎره ﻋﻨﺎ وﯾﻦ درس‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ‬ ‫‪1‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫اﺟﺰاي ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ‬ ‫‪2‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺸﺒﻮع وﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع‬ ‫‪3‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي آﯾﻮﻧﯽ‬ ‫‪4‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ‬ ‫‪5‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﺮﯾﺘﯽ‬ ‫‪6‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺎرﻣﻠﯿﺘﯽ ‪---‬‬ ‫‪7‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ و ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻓﺼﻞ اول‬ ‫‪8‬‬

‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ ﻓﺼﻞ‬

‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ از ﮐﺪام ﻧﻮع ﻣﻮاد ﺑﻮده و در ﻣﻮرد ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان درك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﻮاد اﺳﺎﺳﯽ ﺣﯿﺎت ﺑﻮده و داراي ا ﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺧﻮاص ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ را ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻬﯿﻪ و آﻧﻬﺎ را در ﺣﯿﺎت روزﻣﺮة ﺧﻮد اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ‬
‫‪ -1‬ﮔﺎز در ﮔﺎز ؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬ﻫﻮا ‪ ،‬ﻣﺎﯾﻊ در ﻣﺎﯾﻊ ؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬اﻟﮑﻮل در آب‬
‫ﺟﺎﻣﺪ درﺟﺎﻣﺪ ؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬اﻟﯿﺎژ ﻫﺎ‬
‫‪- 2‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم را در ﮔﯿﻼس آب اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬دﯾﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم اﺿﺎﻓﯽ در آب ﺣﻞ‬
‫ﻧﻤﯿﮕﺮدد و در ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮔﯿﻼس ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ‪ .‬در ﻫﺮ ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬ﻣﺤﻠﻞ و ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﮥ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﻪ درﺟﮥ ﺣﺮارت ﻣﻌﯿﻦ ‪،‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﯿﻦ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻣﺤﻠﻞ ﺣﻞ ﺷﺪه ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ و اﯾﻦ اﻧﺪازه ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻞ و درﺟﮥ ﺣﺮارت‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﻣﻮاد ﻣﺸﺎﺑﻪ در ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﻞ ﻣﯿﮕﺮد ﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻦ ﻧﻔﺘﺎﻟﯿﻦ در ﺑﻨﺰﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺣﻞ ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد ؛ اﻣﺎ در اﻟﮑﻮل ﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺣﻞ ﻧﻤﯽ ﮔﺮد ﻧﺪ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻧﻔﺘﺎﻟﯿﻦ در آب ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺣﻞ ﻧﻤﯽ ﮔﺮدﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮاد ﻣﺸﺎﺑﻪ در‬

‫‪14‬‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻨﺤﻞ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﺑﻠﯿﻦ در ﭘﺘﺮول ﻣﻮﺗﺮ ﺣﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻣﺎدة ﻓﻮق ﻏﯿﺮ ﻗﻄﺒﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ًا در ﺗﺮﮐﯿﺐ آن‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﺎﻧﺐ دﯾﮕﺮ‪ ،‬روﻏﻦ ﺑﺎ آب ﻣﺨﻠﻮط ﻧﻤﯿﮕﺮدد؛ زﯾﺮا آب ﯾﮏ ﻣﺎدة ﻗﻄﺒﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﯾﮏ ﻣﺎده درﻣﺎدة دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻗﻮاي ﺟﺬب ﻧﺴﺒﯽ ﺑﯿﻦ ذرات )ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎ ﯾﺎ آﯾﻮﻧﻬﺎ( ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺳﺎس ﺟﺪول ذﯾﻞ ﺑﺮاي اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ‪ AgNO3‬ﺑﻪ درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﺮارت ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﺟﻮاب اراﺋﻪ ﮐﺮد‪:‬‬

‫)‪ (o C‬درﺟﮥ ﺣﺮارت‬ ‫‪: AgNO3 / 100 g H 2O‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ‬

‫‪122‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪216‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪311‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪440‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪585‬‬ ‫‪80‬‬
‫‪733‬‬ ‫‪100‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﺑﺎ ازدﯾﺎد ﺣﺮارت اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ‪ AgNO3‬در آب زﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ب – ﻗﺮار ﻣﻼﺣﻈﮥ ﺟﺪول‪،‬اﮔﺮ ‪ 300g‬ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﻧﻘﺮه در ‪100g‬آب ﺑﻪ درﺟﮥ ﺣﺮارت ‪ 30 o C‬ﻋﻼوه ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﺷﺪه ﻣﺸﺒﻮع ﺑﻮده ؛ زﯾﺮا در ‪ 30 o C‬ﺣﺮارت ‪ 216‬ﮔﺮام آن ﺣﻞ در‪100g‬آب ﺣﻞ ﺷﺪه و ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺸﺒﻮع آن ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ج‪ -‬اﮔﺮ ‪ 100g‬ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﻧﻘﺮه در ‪ 100g‬آب ﺑﻪ درﺟﮥ ﺣﺮارت ‪ 40 o C‬ﻋﻼوه ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﯿﻆ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪-5‬‬
‫‪W % = 6.5%‬‬ ‫‪100‬‬ ‫_‬ ‫‪6. 5 g‬‬
‫‪mNa2 SO4 = 458 g‬‬ ‫‪X‬‬ ‫_‬ ‫‪45 g‬‬
‫‪100 • 45 g‬‬
‫?= ‪X‬‬ ‫= ‪X‬‬ ‫‪= 692.3 g‬‬
‫‪6.5‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮآن ﮐﺘﻠﮥ ﻣﺤﻠﻮل ‪ 692.3 g‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪-6‬‬
‫‪W % = 5%‬‬ ‫‪100‬‬ ‫_‬ ‫‪5g‬‬
‫‪mKI = 258mg‬‬ ‫‪X‬‬ ‫_‬ ‫‪258mg‬‬
‫‪100 · 258mg‬‬
‫?= ‪X‬‬ ‫= ‪X‬‬ ‫‪= 5160mg‬‬
‫‪5‬‬
‫‪ -7‬اﻟﻒ‬
‫‪V = 250mL‬‬
‫‪mNaHCO3 = 5.623g‬‬
‫‪m · 100mL 5.623g · 1000mL‬‬
‫? = ‪CM‬‬ ‫= ‪CM‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.268molar‬‬
‫‪M ·V‬‬ ‫‪84 g · 250mL‬‬
‫ب‪-‬‬
‫‪V = 500 mL‬‬
‫‪m K 2 Cr2O7 = 184 .6 g‬‬
‫‪m · 100 mL 184 .6 g · 1000 mL‬‬
‫? = ‪CM‬‬ ‫= ‪CM‬‬ ‫=‬ ‫‪= 1 .256 molar‬‬
‫‪M ·V‬‬ ‫‪294 g · 500 mL‬‬

‫‪15‬‬
 -‫ج‬
V = 1 .25 L
n Na 2 SO 4 = 2 .5 mol
mols 2 .5 mol
CM = ? CM = = = 2 .00 molar
L 1 .25 L
-‫د‬
V = 1 .00 L
m NaCl = 16 .45 g
m • 100 mL 16 .45 g • 1000 mL
CM = ? CM = = = 0 .3 molar
M •V 58 .5 g • 1000 mL
-8
V = 2L
m NaOH = 60 g
m · 100 mL 60 g · 1000 mL
CM = ? CM = = = 0 .75 molar
M ·V 40 g · 2000 mL
-9
V = 500 mL
m H 2 SO 4 = ?
m • 100 mL M • CM •V
C M = 3 .5 molar CM = ⇒m =
M •V 1000 mL
98 g 3 .5 molar • 500 mL
m= = 171 . 5 g
1000 mL
-10
n=?
V HCl = 85 .00 mL
n
C M = 2 .20 mol CM =
V
n = CM • V = 2 .20 mol / 1000 mL • 85 .00 mL
n. = 0 .2 mol
-11
.‫ ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ اﺳﺖ‬-‫اﻟﻒ‬
. ‫ آب ﻣﺤﻠﻞ اﺳﺖ‬-‫ب‬
-‫ج‬
m′ = 1 .5 kg
m NaOH = 80 .00 gg
m • 1000 g 80 g • 1000 g
Cm = ? Cm = = = 1 .3molal
M • m ′ 40 g • 1500 g
-12
m′ = 250 g
m NaOH = 36 . 5 g
m • 1000 g 36 .5 g • 1000 g
Cm = ? Cm = = = 4 molal
M • m ′ 36 .5 g • 250 g

16
 -13
m′
= 250 g
m HNO 3 = ?
m • 1000 g
Cm = ? Cm =
M • m′
Cm • M • m ′ 1molal • 63 g • 3000 g
m= = = 189 g
1000 g 1000 g
-14
n HCl
n HCl = 1mol N HCl =
n HCl + n H 2O
1mol
N HCl = = 0 .23
1mol + 3 . 31mol
3 .31mol
N HCl = = 0 .77
1mol + 3 .31mol
n H 2O = 3 .31mol
N HCl = ?
N H 2O = ?
m H 2O = n • M ⇒ m H 2O = 3 .31mol • 18 g / mol = 59 .58 g
m • 1000 g 18 g • 1000 g
Cm = ? Cm = = = 16 .8 molal
M • m ′ 18 g • 59 .58 g

-15
n HC 2 H 3 C 2 O 2 = 0 .763 mol
m H 2 O = 1kg
N HC 2 H 3O 2 = ?
n · 1000 g 0 .763 mol · 1000 g
Cm = ? Cm = = = 0 .763 molal
m¢ 1000 g
n HC 2 H 3C 2 O 2 0 .763 mol 0 .763 mol
N HC 2 H 3O 2 = = = = 0 .0135
n HC 2 H 3C 2 O 2 + n H 2 O 0 .763 mol + 55 .5 mol 56 ,313 mol

17
‫در س اول‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪3 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬

‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ‬

‫دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻌﺮﯾﻒ دﻗﯿﻖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ را ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ و ﻣﺸﺨﺼﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﺎور ﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را از ﻣﺨﻠﻮط ﻫﺎ ﻓﺮق ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‪.‬‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺎﺿﺮي‪،‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬
‫دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪7‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬آﯾﺎ ﮐﻮﮐﺎﮐﻮﻻ وﻓﺎﻧﺘﺎرا ﻧﻮﺷﯿﺪه اﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻨﻬﺎ ﮐﺪام ﻧﻮع‬
‫ﻣﻮاداﻧﺪ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪38‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ودﯾﮕﺮ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﺳﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺎز وﮐﻤﭙﻨﻨﺖ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ وﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ )‪(1 –1‬‬
‫اﻧﻮاع ﻣﺨﻠﻮط ﻫﺎ‬
‫ﺳﺎﻣﺎن وﻣﻮاد‪ :‬ﺑﯿﮑﺮ‪150‬ﻣﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮه ﭼﻬﺎر ﻋﺪد ‪ ،‬ﮔﻞ رس‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل ﻧﻮﺷﺎﺑﮥ رﻧﮕﻪ ‪ ،‬روﻏﻦ وﻣﯿﻠﮥ ﺷﯿﺸﻪ ﯾﯽ‪.‬‬
‫ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ‬
‫‪ -1‬ﭼﻬﺎر ﻣﺨﻠﻮط ﻣﺨﺘﻠﻒ را در ﭼﻬﺎر ﺑﯿﮑﺮ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﻬﯿﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﺎﯾﺪ در ﺣﺪود ‪ 100mL‬آب و‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻮادﻫﺎي ذﯾﻞ را دارا ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪1g NaCl -a‬‬
‫‪2.5g -b‬ﮔﻞ رس‬
‫‪10 mL -c‬ﻧﻮﺷﺎﺑﮥ رﻧﮕﻪ‬
‫‪10 mL -d‬روﻏﻦ‬
‫‪ -2‬ﻫﺮ ﻣﺨﻠﻮط را ﺑﺎ ﻣﯿﻠﮥ ﺷﯿﺸﻪ ﯾﯽ ﺷﻮر داده و ﻣﺸﺨﺼﺎت آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﮐﺪام ﯾﮑﯽ از ﻣﺨﻠﻮط ﻫﺎي ﻓﻮق ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ اﺳﺖ؟‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﻣﺨﻠﻮط ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ‬
‫ب ‪ -‬ﻣﺨﻠﻮط ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ‬
‫ج ‪ -‬ﻣﺨﻠﻮط ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ‬
‫د ‪ -‬ﻣﺨﻠﻮط ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ‬
‫از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻓﻮق ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل ‪ NaCl‬در آب‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮط ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ؛‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻋﺒﺎرت از ﻣﺨﻠﻮط ﻫﺎي ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﻃﻮرﯾﮑﻪ ﻗﺒﻼ" اﺷﺎره ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‪ ،‬ﻓﺸﺎر‪،‬ﺣﺮارت وﺣﺠﻢ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ ‪،‬ﻣﺎﯾﻊ و ﮔﺎزات را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ؛ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻪ‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﯾﮏ ﺗﻌﺪاد ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﺤﻠﻮل را ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ دو وﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺎده ﺑﻮده ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ اﺟﺰاي ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪة آن ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ ﻣﻌﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﻣﺤﻠﻮل از دو ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ ) ‪ ( Solutes‬و ﻣﺤﻠﻞ)‪ (Solvents‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪Solution=Solute+ Solvent‬‬
‫ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ) ‪ :(solute‬آن ﺟﺰء ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺤﻠﻞ ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﻪ ذرات ﮐﻮﭼﮏ )ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎ ‪،‬اﺗﻮم ﻫﺎ‬
‫وﯾﺎ آﯾﻮﻧﻬﺎ( ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻠﻞ )‪ :(lventso‬آن ﺟﺰء ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺣﻞ ﻧﻤﻮدن ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ را در ﺧﻮد دارا ﺑﻮده و آن را ﺑﻪ اﺟﺰاي‬
‫ﮐﻮﭼﮏ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻞ ﺧﻮب ﻃﺒﯿﻌﺖ آب ﺑﻮده؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ در ﺑﺎرة آب و رول آن در ﺣﯿﺎت ﻣﻮﺟﻮدات ﺣﯿﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫آب و اﻫﻤﯿﺖ آن در ﺣﯿﺎت ﻣﻮﺟﻮدات ﺣﯿﻪ‬
‫ﮐﺮة زﻣﯿﻦ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺳﯿﺎره ﯾﯽ از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار آب در آن زﯾﺎد ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ آب درا ﯾﻦ‬
‫ﺳﯿﺎره ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﻧﺒﺎﺗﺎت ﺑﻪ زﻧﺪه ﮔﯽ ﺧﻮﯾﺶ اداﻣﻪ داده و ﻣﻮﺟﻮدات ﺣﯿﻪ در اﯾﻦ ﺳﯿﺎره زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻫﻤﯿﺖ آب ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻬﻢ آن در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺣﯿﺎﺗﯽ اورﮔﺎﻧﯿﺰم ﺑﻮده‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺑﯿﻮ ﺷﯿﻤﮑﯽ در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ آب‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﺣﺠﺮات ﻓﻌﺎل زﻧﺪه ‪ 20 _ 60%‬آب را دارا ﺑﻮده ودر اورﮔﺎﻧﯿﺰم اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻟﻎ وزﻧﺪة ﻧﻮرﻣﺎل ﮐﻪ ﮐﺘﻠﮥآن ‪ 70‬ﮐﯿﻠﻮﮔﺮام‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ 50-45 ،‬ﻟﯿﺘﺮ آب ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ‪ 3.5‬ﻟﯿﺘﺮ آن در ‪5‬ﻟﯿﺘﺮ ﺧﻮن‪10.5 ،‬ﻟﯿﺘﺮ آن در ﻏﺪوات ﻟﻤﻒ و آب ﺧﺎرج‬
‫ﺣﺠﺮوي و ﻣﺘﺒﺎﻗﯽ آن در داﺧﻞ ﺣﺠﺮات ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮐﺜﺮ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﭘﺮوﺳﻪ ﻫﺎي ﺑﯿﺎﻟﻮژﯾﮑﯽ را ﺧﻮاص ﻓﺰﯾﮑﯽ و ﮐﯿﻤﯿﺎوي آب ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬ﭘﺮوﺳﻪ ﻫﺎي ﻫﻀﻢ ﻏﺬا‬
‫ﻋﻤﻠﯿﻪ ﻣﯿﺘﺎﺑﻮﻟﯿ ﺰم ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮن و ﺳﻨﺘﯿﺰ ا ﻧﺴﺎج‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﺑﯽ وﺑﺎ اﺷﺘﺮاك ﻓﻌﺎل آب ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫آب ﻣﺤﻠﻞ ﺧﻮب ﻣﻮاد ﻋﻀﻮي و ﻏﯿﺮ ﻋﻀﻮي ﺑﻮده؛ ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﻮاد زﻫﺮي و ﻓﺎ ﺿﻠﻪ از داﺧﻞ اورﮔﺎﻧﯿﺰم ﺗﻮﺳﻂ آب ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ﻣﺤﻠﻮل ﺧﺎرج ﻣﯽ ﮔﺮدد ‪ .‬آﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻋﺮق از ﭘﻮﺳﺖ ﺗﺒﺨﯿﺮ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬درﺟﮥ ﺣﺮارت ﺑﺪن را ﺛﺎﺑﺖ و ﻧﻮرﻣﺎل‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ .‬اﺷﮏ ﮐﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﻣﺮﻃﻮب ﻧﻤﻮدن ﻗﺮﻧﯿﻪ ﭼﺸﻢ و ﺧﺎرج ﻧﻤﻮدن ﮔﺮد و ﺧﺎك را از ﭼﺸﻢ دارد‬
‫‪ 99%‬از آب ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آب در اﻧﺴﺎﺟﯽ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ وﻇﺎﯾﻒ ﺷﺎن در اورﮔﺎﻧﯿﺰم زﯾﺎدﺗﺮ اﺳﺖ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻧﺨﺎع ﺷﻮﮐﯽ‪،69.7%‬ﻗﺸﺮ‬
‫دﻣﺎغ ‪،83.3%‬ﮔﺮده ‪ ،83%‬ﻗﻠﺐ ‪ ،79.3%‬اﻣﻌﺎ ‪ ،77%‬ﺷﺶ ﻫﺎ ‪ ،79.1%‬ﻃﺤﺎل ‪ ،76%‬ﻣﺦ ﺳﻔﯿﺪ ‪ ،70%‬ﻋﻀﻼت ‪، 76%‬‬
‫ﺟﻠﺪ ‪ ،72%‬ﮐﺒﺪ‪ ،60%‬اﻧﺴﺎج ارﺗﺒﺎﻃﯿﻪ ‪ ،79.6%‬ﻏﻀﺮوف‪ 55%‬و ﺳﮑﻠﯿﺖ ‪ 22%‬آب را دارا اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮاص ﻓﺰﯾﮑﯽ و ﮐﯿﻤﯿﺎوي آب اﮐﺜﺮاً از ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﯽ و ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺎي ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن ﻫﻀﻢ ﻏﺬا‬
‫‪،‬ﻣﯿﺘﺎﺑﻮﻟﯿﺰم ﻣﻮاد‪،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮن و ﺗﺮﮐﯿﺐ اﻧﺴﺎج در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﺑﯽ و ﻏﯿﺮه ﺑﺎ اﺷﺘﺮاك ﻓﻌﺎل آب ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫آب داراي ﺧﻮاص ﮐﺎذب درﺟﮥﺣﺮارت ﻏﻠﯿﺎن ﺑﻠﻨﺪ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ و ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﻤﻮدن ﺧﻮب را دارا ﺑﻮده و ﻫﺪاﯾﺖ‬
‫ﮔﺮﻣﺎي ﮐﻢ وﺗﺒﺨﯿﺮزﯾﺎد را از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪.‬راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و اﮐﺴﯿﺠﻦ در ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻗﻄﺒﯽ‬
‫ﺑﻮده‪.‬داي ﭘﻮل ﻣﻮﻣﻨﺖ آن ‪ 6.1 • 10 30 Cb • m‬اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار داي ﭘﻮل ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب ﺑﺎﻋﺚ ﺳﻤﺖ‬
‫_‬

‫دﻫﯽ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮔﺮدﯾﺪه و آب ﺧﻮد را در ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﻧﮕﻬﺪاري ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬
‫دﯾﮕﺮ ﺧﻮد راﺑﻄﮥ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮده وﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب ﺷﮑﻞ ﺗﺘﺮا ﻫﺎﯾﺪرال را دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ زاوﯾﮥ رواﺑﻂ وﻻﻧﺴﯽ‬
‫آن ‪ 105‬درﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺮژي راﺑﻄﮥ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﯽ ‪ 20 _ 25kjoul / mol‬و ‪ 10‬ﻣﺮاﺗﺒﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﮐﻮوﻻﻧﺖ ﺿﻌﯿﻒ و اﻧﺮژي ﮐﻤﺘﺮ را دارا‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ؛اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ راﺑﻄﮥ واﻧﺪر‪-‬واﻟﺲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﻮي اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺜﺎﻓﺖ اﻋﻈﻤﯽ آب در‪ 4‬درﺟﮥ ﺳﺎﻧﺘﯽ ﮔﺮاد ‪ 1g/L‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫را ﺑﻄﮥ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ در ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ آب )ﯾﺦ( ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻏﯿﺮ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮده ؛ از ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﯾﺦ ﺧﻼ ﻫﺎي زﯾﺎد‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده وﮐﺜﺎﻓﺖ ﯾﺦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آب ﻣﺎﯾﻊ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪20‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬رواﺑﻂ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﯽ‬
‫آب در ﭘﺮوﺳﻪ ﻫﺎي اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ – رﯾﺪﮐﺸﻦ ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل دارد ‪،‬ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﻧﻤﻮده و آﯾﻮن ﻫﺎ را ﻗﺸﺮ‬
‫ﻫﺎﯾﺪراﯾﺘﯽ ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺛﺒﺎت آﯾﻮن ﻫﺎ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫در س دوم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪5 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫اﺟﺰاي ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد اﺟﺰا و اﻧﻮع ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﺎور ﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ از اﺟﺰاي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و اﻧﻮاع‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺤﺘﻠﻒ را ﺳﺎﺧﺘﻪ و از آﻧﻬﺎ در ﺣﯿﺎت روزﻣﺮه اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬

‫ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‪.‬‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠــﺎد اﻧﮕﯿــﺰه‪:‬آﯾــﺎ ﺑــﻪ ﻧــﺎم ﭘﺘــﺎس ﮐــﺪام ﻣــﺎده ﯾــﯽ را‬
‫ﻣﯿﺸﻨﺎﺳﯿﺪ و ﮐﺎرﺑﺮد آﻧﺮا ﻣﯿﺪاﻧﯿﺪ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه‪،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﺟﺰاي ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ واﻧﻮاع آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ اﺟﺰاي ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ اراﺋﻪ‬ ‫ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل را از ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻮاد؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﯿﺮوم را از ﺳﯿﺘﺮوز ‪،‬ﮔﻠﻮﮐﻮز‪ ،‬آب و ﻧﻤﮏ ‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را‬ ‫ﺑﺴﺎزد‪.‬‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫اﺷﮑﺎل ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ‪ :‬ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ از ﻟﺤﺎظ ﺟﺴﺎﻣﺖ ﻗﻄﺮ ذرات ﺑﻪ دو ﻧﻮع اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از‪ :‬ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ و‬
‫ﮐﻠﻮﺋﯿﺪي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ از ﻣﺤﻠﻞ و ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ داراي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﺑﻮده‬
‫و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺘﺤﻮل را دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺴﺎﻣﺖ ﻗﻄﺮ ذرات آﻧﻬﺎ ‪ 1nm‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﮐﻠﻮﺋﯿﺪي‪ :‬ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻧﺪ ﮐﻪ ذرات اﻧﻬﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮوﻧﯽ داﺷﺘﻪ و ﺟﺴﺎﻣﺖ ﻗﻄﺮ ذرات ‪10 _100nm‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻋﺎﻟﯽ‪ :‬درﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻋﺎﻟﯽ ؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﺮوﺗﯿﻦ ﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻮده و ﻗﻄﺮ ذرات‬
‫در آﻧﻬﺎ ‪ 1_10nm‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫در س ﺳﻮم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪7 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺸﺒﻮع وﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻣﺸﺒﻮﻋﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﺎور ﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ از ﻟﺤﺎظ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻣﺤﻠﻞ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﻣﺸﺒﻮع و ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﻣﺸﺒﻮع و ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‪.‬‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ،‬ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم و آب ﻣﻘﻄﺮ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬آﯾﺎ ﻣﯿﺘﻮان در ﯾﮏ ﮔﯿﻼس ﭼﺎي ده ﻗﺎﺷﻖ ﺑﻮره‬
‫را ﺣﻞ ﮐﺮد؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را ددر روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺸﺒﻮع و ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺸﺒﻮع و ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع را ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آن را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺸﺒﻮع و ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﻣﻌﻠﻢ ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻮة ﮐﺎر آﻧﺮا‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮده ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﯿﺎ ﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ )‪ (1 – 2‬ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﻣﺸﺒﻮع و ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع‬

‫ﺳﺎﻣﺎن و ﻣﻮادﻣﻮرد ﺿﺮورت‪ :‬ﺑﯿﮑﺮ ‪ ، 250mL‬ﺗﺮﻣﺎﻣﯿﺘﺮ‪ ،‬ﭼﺮاغ ﺑﻨﺴﻦ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪ‪ ،‬ﺣﻠﻘﮥ ﮔﯿﺮا‪ ،‬ﺟﺎﻟﯽ‬
‫ﻧﺎﺳﻮز و ‪ 60g‬ﺳﻮدﯾﻢ اﺳﺘﯿﺖ ) ‪. (CH 3 - COONa‬‬
‫ﻃﺮز اﻟﻌﻤﻞ‪ 100mL :‬آب را در ﯾﮏ ﺑﯿﮑﺮ ‪ 250mL‬اﻧﺪاﺧﺘﻪ وآﻧﺮا اﻟﯽ ‪ 80 o C‬ﺣﺮارت دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺎزﻣﺎﻧﯽ ﺳﻮدﯾﻢ اﺳﯿﺘﯿﺖ را در آب ﮔﺮم ﻋﻼوه و ﻣﺤﻠﻮل را ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺷﻮر دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل‬
‫ﻣﺸﺒﻮع آن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﺳﻮدﯾﻢ اﺳﯿﺘﯿﺖ ﺟﺎﻣﺪ ﻣﻤﮑﻦ در ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﯿﮑﺮ‬
‫دﯾﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺤﻠﻮل را ﻓﻠﺘﺮ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﻗﺴﻤﺖ ﺟﺎﻣﺪ را از ﻣﺤﻠﻮل ﺟﺪا ﻧﻤﻮده و ﺑﻌﺪاً ﻣﺤﻠﻮل را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد‬
‫ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﺗﺎ ﺳﺮد ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -3‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل دوﺑﺎره ﺑﻪ درﺟﮥ ﺣﺮارت اﺗﺎق ﺳﺮد ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﯾﮏ ﭼﻨﺪ ﮐﺮﺳﺘﻞ‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ اﺳﺘﯿﺖ را ﺑﻪ آن ﻋﻼوه ﻧﻤﻮده و ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺧﻮد را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫دﻟﯿﻞ رﺳﻮب ﺳﺮﯾﻊ آن ﭼﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﮐﺪام ﻧﻮع ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻠﯿﮥ رﺳﻮب ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺸﺒﻮع ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ؟‬
‫ﺟﻮاب‪ :‬دﻟﯿﻞ رﺳﻮب ﺳﺮﯾﻊ آن‪ ،‬ﻣﺸﺒﻮﻋﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻮدﯾﻢ اﺳﯿﺘﺎت ﺑﻮده ﮐﻪ دﯾﮕﺮ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ آن‬
‫در ﻣﺤﻠﻮل اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ ؛ زﯾﺮا درﺟﮥ ﺣﺮارت ﻣﺤﻠﻮل ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﻣﺤﻠﻞ ﻫﻢ در ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ‬
‫آﯾﻮﻧ ﻬﺎي ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ ﻣﺼﺮوف ﺑﻮده ﮐﻪ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﮥ اﺿﺎﻓﯽ را در ﺧﻮد ﺣﻞ ﮐﺮده ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺎﻓﻮق ﻣﺸﺒﻮع ﺣﺎﺻﻞ و رﺳﻮب ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬

‫‪ -8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬

‫ﺗﯿﻮري ﮐﯿﻤﯿﺎوي اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ‬
‫ﺧﻮاص ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ زﯾﺎد ﺗﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ذرات اﺟﺰاي ﻣﺘﺸﮑﻠﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ روﺳﯽ دﯾﻤﺘﺮي‬
‫اﯾﻮاﻧﻮﯾﭻ ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﺑﯽ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ وﺗﺤﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺮارداده و اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ذرات ﻣﺤﻠﻞ و ﻣﺎده‬
‫ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻧﺎ ﭘﺎﯾﺪار ﻧﻮع ﻫﺎﯾﺪرﯾﺖ ﻫﺎرا ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪.‬ﺗﯿﻮري ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﯿﻮري ﻫﺎﯾﺪرﻻﯾﺘﯽ و ﯾﺎ ﺗﯿﻮري ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﯾﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﯿﻮري ﻓﺰﯾﮑﯽ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻠﻤﺎ ﭘﺮوﺳﻪ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻣﻮاد را در ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﻮﻋﯽ از ﭘﺮوﺳﻪ ﻫﺎي ﻓﺰﯾﮑﯽ ﮐﻪ در آن ذرات ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺘﺠﺎ ﻧﺲ در ﻣﺤﻠﻞ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺮ ﻓﺪاران اﯾﻦ ﺗﯿﻮري واﻧﺖ ﻫﻮف و ارﻫﯿﻨﻮس اﺳﺖ ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺧﻮاص‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ را ﺑﺎ ﺧﻮاص ﮔﺎزات آﯾﺪﯾﺎل ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﮥﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻫﺎي ﻣﻘﺪاري آﻧﻬﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺎزات را‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﯿﻖ وﻗﺒﻮل ﻧﻤﻮده اﻧﺪ؛ اﯾﻦ ﺗﯿﻮري ﺑﺮاي ﮔﺎزات رﻗﯿﻖ اﯾﺪﯾﺎل ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻮده ‪ ،‬در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻻزم اﺳﺖ‬

‫‪25‬‬
 ‫ﺗﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوي اﺟﺰاي ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻧﯿﺰ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻧﮑﺸﺎف ﻋﻠﻢ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻫﻢ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوي و ﻫﻢ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻓﺰﯾﮑﯽ ﺑﯿﻦ ذرات ﻣﺎدة‬
‫ﻣﻨﺤﻠﻪ وﻣﺤﻠﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮ دارد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در ﭘﺮوﺳﮥ اﻧﺤﻼ ﻟﯿﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺮوﺳﮥاﻧﺤﻼﻟﯿﺖ و ﻗﺪرت ﺣﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ آب‪ :‬آب ﺑﻨﺎ ﺑﺮ داﺷﺘﻦ ﺛﺎﺑﺖ داي اﻟﮑﺘﺮﯾﮏ ﺑﺰرگ ‪ Ξo = 78‬اﮐﺜﺮ ﻣﻮاد‬
‫ﺟﺎﻣﺪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ را در ﺧﻮد ﺣﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب ﺑﺎ آﯾﻮن ﻫﺎي ﻣﻮاد ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ را اﻧﺠﺎم داده ‪،‬‬
‫دراﯾﻦ ﺻﻮرت آﯾﻮن ﻫﺎ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﺪه وﻣﻮاد ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪،‬ﻣﺤﻠﻞ ﻗﻄــــﺒﯽ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ آﯾﻮن داي ﭘﻮل را‬
‫‪q1 • q2‬‬
‫‪( F = k‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺎرادي و ﮐﻮﻟﻤﺐ )‬
‫‪r2‬‬
‫ﻃﻮرﯾﮑﻪ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد ‪ ،‬ﻗﻮة ﺟﺬب ﯾﺎ دﻓﻊ ﭼﺎرج ﻫﺎي ﺑﺮﻗﯽ ﻣﻌﮑﻮﺳﺎ" ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﻣﺮﺑﻊ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﭼﺎرج ﻫﺎ از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ و ﺛﺎﺑﺖ‬
‫داي اﻟﮑﺘﺮﯾﮏ ﻣﺤﯿﻂ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎره دﯾﮕﺮ دو ﭼﺎرج ﻣﺨﺎﻟﻒ در ﻣﺤﯿﻂ آﺑﯽ ﺑﻪ ﻗﻮه ‪ 1.70‬ﺣﺼﮥ ﻗﻮة آﻧﻬﺎ در ﺧﻼ ﯾﮏ‬
‫دﮔﺮ را ﺟﺬب ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﮐﺮﺳﺘﺎل ﻧﻤﮏ ‪ KCl‬را در آب ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ؛ دراﯾﻦ ﺻﻮرت آﯾﻮن ﻫﺎي ‪Cl‬و ‪ K +‬ﻧﻤﮏ ﻣﺬﮐﻮر از ﺷﺒﮑﻪ‬
‫_‬

‫ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ در آب ﺑﻪ ﺳﺎده ﮔﯽ ﺟﺪا ﮔﺮدﯾﺪه و ﺗﻮﺳﻂ آب ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ آﯾﻮن ﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﭘﺎﯾﺪاري آﻧﻬﺎ در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ از آﯾﻮن ﻫﺎي ﻣﻨﻔﯽ‪ ،‬ﻗﻄﺐ ﻣﺜﺒﺖ داي ﭘﻮل آب‬
‫را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﻮد ﮐﺶ ﻧﻤﻮده و ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﮕﻬﺪاري و آﯾﻮن ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﻗﻄﺐ ﻣﻨﻔﯽ آب را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺟﺬب ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪ .‬آﯾﻮن ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ زﯾﺎدﺗﺮ ﺗﻮﺳﻂ آب ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ )‪(Hydration‬ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬آﯾﻮن ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪراﯾﺖ‬
‫ﺷﺪه ﺧﯿﻠﯽ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﺑﻮده و آﯾﻮن ﻫﺎي »ﮐﺘﯿﻮﻧﯽ« زﯾﺎدﺗﺮ ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﺪر ﮐﻪ ﮐﺘﯿﻮن ﻫﺎ ﭼﺎرچ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺰرگ را‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه زﯾﺎدﺗﺮ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﮔﺮدﯾﺪه وﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﺛﺒﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ را دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ ﻣﻘﺪار آب ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ را در ﺷﺒﮑﮥ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪FeSO4 • 7H2O,KAl2 (SO4 )3 • 12H2O,AlCl3 •6H2O, MgCl2 • 6H2O,CaCl2 •6H2O‬‬

‫‪26‬‬
 ‫در س ﭼﻬﺎرم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪9 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي آﯾﻮﻧﯽ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي آﯾﻮﻧﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﺎور ﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﯾﻮﻧﯽ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﻮده ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را از‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫ﺧﻮد ﻋﺒﻮر ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي آﯾﻮﻧﯽ ﺑﻮده و آﻧﻬﺎ را درﺣﯿﺎت روزﻣﺮة ﺑﻪ‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬

‫ﮐﺎرﺑﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‪.‬‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪،‬ﻣﺮﮐﺒﺎت آﯾﻮﻧﯽ ‪،‬آب ﻣﻘﻄﺮ و ﻣﻨﺒﻊ ﺣﺮارت ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬آﯾﺎ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم در آب ﺧﻮب ﺣﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ﯾﺎ‬
‫اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي آﯾﻮﻧﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺧﻮاص آﻧﺮا ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ - .‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ درﻣﻮرد اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻣﺮﮐﺒﺎت‬
‫‪ -‬ﯾﮏ ﺗﺠﺮﺑﮥ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم و اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ آﯾﻮﻧﯽ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ اﺟﺮاي ﺗﺠﺮﺑﻪ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺠﺮﺑﮥ اﻧﺠﺎم ﺷﺪة‬ ‫ﮐﻠﻮراﯾﺪ را اﺟﺮا ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ را ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﺧﻮد ﻧﯿﺰﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس رآﺑﺪآﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﮔﺮاف ذﯾﻞ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ذﯾﻞ ﺟﻮاب اراﺋﻪ ﮐﻨﯿﺪ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺸﺒﻮع اﻣﻮﻧﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ را ﺑﻪ ﺣﺮارت ﻫﺎي ‪ 80 o C ,40 o C ,0 o C‬ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ ،‬در ﻫﺮ درﺟﮥ‬
‫ﺣﺮارت ﻓﻮق ﺑﻪ ﮐﺪام ﻣﻘﺪار اﻣﻮﻧﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ را در ‪ 100‬ﮔﺮام آب ﺣﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ؟‬
‫‪ - 2‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺸﺒﻮع ﺳﻮدﯾﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ راﺑﻪ ﺣﺮارت ﻫﺎي ‪ 80 o C ,40 o C ,0 o C‬ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪ ،‬در ﻫﺮ درﺟﮥ‬
‫ﺣﺮارت ﻓﻮق ﺑﻪ ﮐﺪام ﻣﻘﺪار ﺳﻮدﯾﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ را در ‪ 100‬ﮔﺮام آب ﺣﻞ ﻣﯿﺸﻮد ؟‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬ﮔﺮاف اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻧﻤﮏ ﻫﺎ در ‪ 100‬ﮔﺮام آب ‪:‬‬

‫‪ -1‬از ﮔﺮاف ﻓﻮق ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﮕﺮددﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺮارت ﻫﺎي ‪ 80 o C ,40 o C ,0 o C‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪32‬ﮔﺮام ‪42 ،‬ﮔﺮام و‪60‬ﮔﺮام اﻣﻮﻧﯿﻢ‬
‫ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﮔﺮاف ﻓﻮق راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﺣﺮارت واﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻣﻮاد را در ﺻﺪ ﮔﺮام آب ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬از ﮔﺮاف ﻓﻮق ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﮕﺮددﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺮارت ﻫﺎي ‪ 80 o C ,40 o C ,0 o C‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ 70‬ﮔﺮام ‪ 105،‬ﮔﺮام و‪150‬ﮔﺮام‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﺣﺎ ﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ -8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﮐﻼس ﻫﺎي ﻣﻮاد ﻣﻨﺤﻞ در آب ‪:‬ﺗﻤﺎم ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ‪rateNit‬در آب ﻣﻨﺤﻞ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﮏ ﻫﺎي اﺳﯿﺘﺎت در آب ﻣﻨﺤﻞ اﻧﺪ‪،‬اﮐﺜﺮ ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﮐﻠﻮراﯾﺪ دار‪ ،‬آﯾﻮداﯾﺪ دار و ﺑﺮوﻣﺎﯾﺪ دار در آب ﻣﻨﺤﻞ ﺑﻮده؛ اﻣﺎ‬
‫ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﻫﻠﻮﺟﻦ ﻫﺎي ﺳﯿﻤﺎب ‪،‬ﻧﻘﺮه و ﺳﺮب ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺤﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮐﺜﺮ ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﺳﻠﻔﯿﺖ دار در آب ﻣﻨﺤﻞ‬
‫ﺑﻮده‪ PbSO 4 , CaSO 4 , AgSO 4 , HgSO 4 ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﻢ ﺣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﻧﻤﮏ ‪ BaSO 4 , SrSO 4‬ﺣﻞ ﻧﻤﯿﺸﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﮔﺮوپ اول اﺻﻠﯽ و ﻧﻤﮏ ﻫﺎي اﻣﻮﻧﯿﻢ در آب ﻣﻨﺤﻞ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻼس ﻫﺎي ﻧﻤﮏ ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺤﻞ در آب‬
‫اﮐﺜﺮ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ در آب ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺤﻞ ﺑﻮده؛اﻣﺎ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻓﻠﺰات اﻟﻘﻠﯽ ‪ NH 4 OH ،‬و ‪ Ba(OH)2‬درآ ب‬
‫ﻣﻨﺤﻞ اﻧﺪ؛ﻻﮐﻦ ‪ Ca(OH) 2 , Sr(OH) 2‬در آب ﮐﻢ ﻣﻨﺤﻞ اﻧﺪ‪ .‬اﮐﺜﺮ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ ﻫﺎ و ﻓﺎﺳﻔﯿﺖ ﻫﺎ در آب ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺤﻞ اﻧﺪ؛اﻣﺎ‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ ﻫﺎ و ﻓﺎﺳﻔﯿﺖ ﻫﺎي ﻓﻠﺰات اﻟﻘﻠﯽ و ‪ NH 4+‬درآب ﻣﻨﺤﻞ ﻣﯿﺒﺎ ﺷﻨﺪ‪ ،‬اﮐﺜﺮ ﺑﺎي ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ ﻫﺎ و ﺑﺎي ﻓﺎﺳﻔﯿﺖ ﻫﺎ در‬
‫‪28‬‬
‫آب ﻣ ﻨﺤﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬اﮐﺜﺮ ﺳﻠﻔﺎﯾﺪ ﻫﺎ در آب ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺤﻞ ﺑﻮده؛ ﻻﮐﻦ ﺳﻠﻔﺎﯾﺪﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ اول اﺻﻠﯽ ‪،‬‬
‫ﮔﺮوپ‪II‬اﺻﻠﯽ و ‪ ( NH 4 ) 2 S‬در آب ﻣﻨﺤﻞ اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺮژي ﭘﺮوﺳﻪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ‪ :‬ﻃﻮرﯾﮑﻪ ﻗﺒﻼ ﺗﺬﮐﺮﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ ‪ ،‬ﺣﺮارت ﺑﺎﻻي ﭘﺮوﺳﮥ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ دارد ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟ ﮥ‬
‫ﭘﺮوﺳﮥ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ و ﺣﺮارت ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪ΔHsolution = Ucry + ΔH hydration‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق ‪ ΔHsol‬اﻧﺘﻠﭙﯽ ﻣﻮﻻري اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ‪ Ucry ،‬اﻧﺮژي ﺷﺒﮑﮥ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ و ‪ ΔH hyd‬اﻧﺘﻠﭙﯽ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ را اﻓﺎده‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫در س ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪11 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮردﻏﻠﻈﺖ وواﺣﺪ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ در ﻃﺐ و ﺻﻨﻌﺖ ﻏﻠﻈﺖ دﻗﯿﻖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ رول ارزﻧﺪه را‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫دارا اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻏﻠﻈﺖ دﻗﯿﻖ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‪.‬‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻣﻨﺤﻠﻪ وﻣﺤﻠﻞ ﻫﺎ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﮐﺪام ﻧﻮع ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ را ﻣﯿﺘﻮان در ﺧﻮن ﺗﺰرﯾﻖ‬
‫ﮐﺮد؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﮑﺎت‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻬﻢ ﻣﻮﻟﯽ وﺳﻬﻢ ﮐﺘﻠﻮي ﻣﻬﻢ آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﯿﺼﺪي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آﻧﺮا ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ را ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﯿﺼﺪي ﺗﻬﯿﻪ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ) ‪(Consentration‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻓﯽ واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ و ﯾﺎ ﻓﯽ واﺣﺪ ﮐﺘﻠﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻏﻠﻈﺖ ﯾﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪n‬‬
‫=‪C‬‬ ‫= ‪,C‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪m′‬‬
‫در اﯾﻦ ﻓﻮرﻣﻮل ﻫﺎ ‪C‬ﻏﻠﻈﺖ‪ m،‬ﻣﻘﺪار ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ‪ n،‬ﻣﻮل ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ‪v،‬ﺣﺠﻢ و َ‪ m‬ﻣﻘﺪار ﮐﺘﻠﻪ ﻣﺤﻠﻞ را اﻓﺎده ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ را ﻣﯿﺘﻮان ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺲ ﺑﺎﺻﺮه و ﯾﺎ ﻻﻣﺴﮥ ﺧﻮد ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮد؛ اﻣﺎ در ﻃﺐ و ﺻﻨﻌﺖ ﻏﻠﻈﺖ دﻗﯿﻖ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺸﺨﺺ و ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﮐﺮد ‪.‬ﺑﺮاي در ﯾﺎﻓﺖ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎ و ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﺷﺶ واﺣﺪ ﻗﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ذﯾﻞ ﻫﺮ ﯾﮏ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﻮل ﻓﺮﮐﺸﻦ )‪: (fraction Mol‬ﻋﺒﺎرت از ﻣﻘﺪار ﻣﻮل ﻫﺎي ﯾﮑﯽ از اﺟﺰاي ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻮل‬
‫ﻫﺎي اﺟﺰاي ﻣﺘﺸﮑﻠﮥ ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺖ ؛ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫‪n1‬‬
‫= ‪N1‬‬
‫‪n 1 + n 2 + ….n i‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪:‬ﺳﻬﻢ ﻣﻮﻟﯽ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ و ﻣﺤﻠﻞ ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ از ‪ 46‬ﮔﺮام ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ و ‪ 180‬ﮔﺮام آب‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪46 g‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪180 g‬‬
‫=‪n‬‬ ‫=‬ ‫= ‪= 0.8mol , n‬‬ ‫=‬ ‫‪= 10 mol‬‬
‫‪M 58.5 g / mol‬‬ ‫‪M 18 g / mol‬‬
‫‪nNaCl‬‬ ‫‪0.8mol‬‬
‫= ‪N NaCl‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.074‬‬
‫‪n NaCl + nH 2O o.8mol + 10 mol‬‬
‫‪nH 2O‬‬ ‫‪10mol‬‬
‫= ‪N H 2O‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.926‬‬
‫‪n NaCl + nH 2O‬‬ ‫‪o.8mol + 10mol‬‬
‫ﻧﻮت‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﻬﻢ ﻣﻮﻟﯽ اﺟﺰاي ﻣﺘﺸﮑﻠﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﯾﮏ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪N1 + N 2 + ………N i = 1‬‬
‫‪.2‬ﺳﻬﻢ ﮐﺘﻠﻮي وﻓﯿﺼﺪي ﮐﺘﻠﻮي‪ :‬ﺳﻬﻢ ﮐﺘﻠﻮي ﻋﺒﺎرت از ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺘﻠﻪ ﯾﮑﯽ از اﺟﺰاي ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﮐﺘﻠﻪ‬
‫ﻫﺎي اﺟﺰاي ﻣﺘﺸﮑﻠﮥ ﻣﺤﻠﻮل )ﮐﺘﻠﻪ ﻣﺤﻠﻮل(اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪m1‬‬
‫= ‪W1‬‬
‫‪m1 + m2 + .....mi‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ NH 4OH 150g:‬در ‪ 250g‬آب ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪،‬ﺳﻬﻢ ﮐﺘﻠﻮي ‪ NH 4OH‬را درا ﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل در ﯾﺎﻓﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪m1‬‬ ‫‪150 g‬‬ ‫‪150 g‬‬
‫= ‪W1‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫ﺣﻞ‪= 0.375 :‬‬
‫‪m1 + m2 + .....mi 250 g + 150 g 400 g‬‬

‫‪31‬‬
 ‫‪m1‬‬ ‫‪250 g‬‬ ‫‪250 g‬‬
‫= ‪W1‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 0.625‬‬
‫‪m1 + m2 + .....mi 250 g + 150 g 400 g‬‬
‫ﻧﻮت‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺳﻬﻢ ﮐﺘ ﻠﻮي اﺟﺰاي ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﯾﮏ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪W1 + W2 + .....Wi = 1‬‬
‫ﺳﻬﻢ ﻓﯿﺼﺪي ﮐﺘﻠﻮي‪ :‬ﻋﺒﺎرت از ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺘﻠﮥ ﯾﮑﯽ از اﺟﺰاي ﻣﺤﻠﻮل را ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﺘﻠﻪ ﻫﺎي اﺟﺰاي ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ‪،‬ﺿﺮب ﻋﺪد ‪ 100‬اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪m1‬‬
‫= ‪W %1‬‬ ‫‪• 100‬‬
‫‪m1 + m2 + .....mi‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ KOH 130g:‬در ‪500g‬آب ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪،‬ﺳﻬﻢ ﮐﺘﻠﻮي ‪ KOH‬وآب را درا ﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل در ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪m1‬‬
‫= ‪W %1‬‬ ‫‪• 100‬‬
‫‪m1 + m2 + .....mi‬‬
‫‪130 g‬‬
‫= ‪W%‬‬ ‫‪• 100‬‬
‫‪130 g + 500 g‬‬
‫‪130 g • 100‬‬
‫= ‪W % KOH‬‬ ‫‪= 20.635%‬‬
‫‪630 g‬‬
‫‪500 g • 100‬‬ ‫‪50000 g‬‬
‫= ‪W % H 2O‬‬ ‫=‬ ‫‪= 79.365%‬‬
‫‪500 g + 130 g‬‬ ‫‪630 g‬‬

‫‪32‬‬
 ‫در س ﺷﺸﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪13 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻرﯾﺘﯽ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬

‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻرﯾﺘﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻮل ﻓﯽ واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ را ﻋﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻرﯾﺘﯽ و ﻣﻮل ﻓﯽ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﺮ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ وﮐﺎرﺑﺮد ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻرﯾﺘﯽ در اﻣﻮر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‪.‬‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪،‬ﺑﺎﻟﻮن ژوژه‪ ،‬ﻣﻮاد ﻣﻨﺤﻠﻪ و ﻣﺤﻠﻞ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪.‬‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬

‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬

‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﻏﻠﻈﺖ ﺧﻮن ﺷﺨﺺ ﻧﻮرﻣﺎل ‪0.30 -0.25‬‬
‫ﻣﻮﻟﺮ اﺳﺖ ‪،‬اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻪ ﻣﻔﻬﻮم دارد‪ .‬؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﺮﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻرﯾﺘﯽ‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آﻧﺮا ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻرﯾﺘﯽ‪ :‬ﻣﺤﻠﻮل داراي ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻرﯾﺘﯽ را ﻣﯿﺘﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻرﯾﺘﯽ ﻋﺒﺎرت از ﻣﻘﺪار ﻣﻮل ﻫﺎي ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻓﯽ واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪moles‬‬
‫= ‪CM‬‬
‫‪V‬‬
‫‪mol‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫‪mol‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪3 ,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫واﺣﺪﻫﺎي ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻرﯾﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪،‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪dcem 3‬‬ ‫‪L‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻮل ﻫﺎي ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻓﯽ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ؛ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻏﻠﻈﺖ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻮﻟﺮ‪ moler‬ﯾﺎد‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﯾﮏ ﻣﻮل ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل داراي ﻏﻠﻈﺖ ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ﺑﻮده و اﮔﺮ ﺳﻪ ﻣﻮل‬
‫ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤﻠﻮل داراي ﻏﻠﻈﺖ ﺳﻪ ﻣﻮﻟﺮو اﮔﺮ ‪ 0.2mol‬ﻣﻮل ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ در‬
‫ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل داراي ﻏﻠﻈﺖ ‪ 0.2‬ﻣﻮﻟﺮ ﯾﺎ ‪ 2decemeter‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻ رﯾﺘﯽ را ﻣﯿﺘﻮان ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺴﺒﺖ و ﯾﺎ ﻓﻮرﻣﻮل ذﯾﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪m.1000ml.m olar‬‬
‫= ‪CM‬‬
‫‪M .v‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ Ca (OH ) 2 120 g‬در ‪ 10 L‬ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﺮ آن را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪ ،‬ﮐﺘﻠﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ‬
‫‪ 74amu , Ca (OH ) 2‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪m.1000ml.m olar‬‬
‫= ‪CM‬‬
‫‪M .v‬‬
‫‪120g.1000ml.molar‬‬
‫= ‪CM‬‬ ‫‪= 0.16molar‬‬
‫‪74g . 10000mL‬‬

‫‪34‬‬
 ‫در س ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪ :‬اﻟﯽ ‪14‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺎرﻣﻠﯿﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻮﻻرﻟﯿﺘﯽ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬

‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮ رد ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺎرﻣﻠﯿﺘﯽ و ﻣﻮﻻﻟﯿﺘﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدل – ﮔﺮام ﻓﯽ واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ را ﻋﻠﻈﺖ‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫ﻧﺎرﻣﻠﯿﺘﯽ و ﻣﻮل ﻓﯽ ﮐﺘﻠﮥ ﻣﺤﻠﻞ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻﻟﯿﺘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ وﮐﺎرﺑﺮد ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺎرﻣﻞ و ﻣﻮﻻﻟﯿﺘﯽ در اﻣﻮر زﻧﺪه ﮔﯽ‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‪.‬‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪،‬ﺑﺎﻟﻮن ژوژه‪ ،‬ﻣﻮاد ﻣﻨﺤﻠﻪ ‪ .‬ﻣﺤﻠﻞ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﻏﻠﻈﺖ ﺳﯿﺮوم ﻫﺎي اﯾﺰوﺗﺎﻧﯿﮏ ﺑﺎ ﺧﻮن ﭼﻘﺪر‬
‫اﺳﺖ ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺎرﻣﻞ و ﻣﻮﻟﻞ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آﻧﺮا ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻮﻻرﯾﺘﯽ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺎرﻣﻠﺘﯽ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺎرﻣﻠﺘﯽ ﻋﺒﺎرت از ﻣﻘﺪار ﻣﻌﺎدل‪-‬ﮔﺮام)‪(Eq-g‬ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻓﯽ واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ اﺳﺖ ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫‪Eq - g‬‬
‫= ‪CM‬‬
‫‪V‬‬
‫‪Eq - g Eq - g Eq - g‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫واﺣﺪ ﻫﺎي ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻗﯿﺎﺳﯽ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮل ﻣﻌﺎدل ﯾﺎ ﻧﺎرﻣﻠﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫‪m3‬‬ ‫‪decm3‬‬ ‫‪L‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﺎدل ‪ -‬ﮔﺮام ﻫﺎي ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻓﯽ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻏﻠﻈﺖ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺎرﻣﻞ‬
‫‪ normal‬ﯾﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫‪Eq - g‬‬
‫= ‪CN‬‬ ‫‪= normal‬‬
‫‪L‬‬
‫اﮔﺮ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل ‪ -‬ﮔﺮام ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل داراي ﻏﻠﻈﺖ ﯾﮏ ﻧﺎرﻣﻞ واﮔﺮ‬
‫‪ 0.02 Eq-g‬ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل داراي ﻏﻠﻈﺖ ‪ N 0.2 N‬ﯾﺎ ‪ 2‬دﯾﺴﯽ ﻧﺎرﻣﻞ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺎرﻣﻠﯿﺘﯽ را ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ اﺳﺎس ﻧﺴﺒﺖ ‪،‬ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﯾﺎ ﻓﻮرﻣﻮل ذﯾﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪m.1000 mL‬‬
‫= ‪CN‬‬ ‫‪Eq- g •V‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺎرﻣﻞ ﻣﺤﻠﻮل ‪ H 2SO 4‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در ‪ 1500mL‬آن ‪ H 2SO 4 130.4 g‬ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬ﮐﺘﻠﮥ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ‪ H 2SO 4‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 98amu‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪m • 1000mL • N‬‬
‫‪m H 2SO 4 = 130g‬‬ ‫= ‪CN‬‬
‫‪Eq - g • V‬‬
‫‪130 .4 g • 1000 mL • N‬‬
‫‪V = 1500mL‬‬ ‫= ‪CN‬‬ ‫‪= 1 .8 N‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪49 g • 1500 mL‬‬
‫‪M = 98amu‬‬
‫? = ‪CN‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻﻟﯿﺘﯽ‪:‬ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻﻟﯿﺘﯽ ﻋﺒﺎرت از ﻣﻘﺪار ﻣﻮل ﻫﺎي ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻓﯽ واﺣﺪ ﮐﺘﻠﻪ ﻣﺤﻠﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪mole‬‬
‫= ‪Cm‬‬
‫‪m′‬‬
‫‪solvent‬‬
‫‪mol‬‬ ‫‪mol mol‬‬
‫وﻏﯿﺮه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫واﺣﺪ ﻫﺎي ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻﻟﯿﺘﯽ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‬
‫‪pound‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪Kg‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻮل ﻫﺎي ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻓﯽ ﮐﯿﻠﻮ ﮔﺮام ﻣﺤﻠﻞ ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻮﻻل ‪ molal‬ﯾﺎد ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬
‫‪mol‬‬
‫= ‪Cm‬‬ ‫‪= molal‬‬
‫‪Kg‬‬

‫‪36‬‬
‫اﮔﺮ ﯾﮏ ﻣﻮل ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻓﯽ ﮐﯿﻠﻮ ﮔﺮام ﻣﺤﻠﻞ ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل داراي ﻏﻠﻈﺖ ﯾﮏ ﻣﻮﻟﻞ ﺑﻮده‪ ،‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ دو ﻣﻮل ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻓﯽ ﮐﯿﻠﻮﮔﺮام ﻣﺤﻠﻞ ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬ﻣﺤﻠﻮل داراي ﻏﻠﻈﺖ دو ﻣﻮﻟﻞ و‬
‫اﮔﺮ ‪ 0.4mol‬ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻓﯽ ﮐﯿﻠﻮ ﮔﺮام ﻣﺤﻠﻞ ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل داراي ﻏﻠﻈﺖ ‪ 4‬دﯾﺴﯽ ﻣﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻﻟﯽ را ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ اﺳﺎس ﻧﺴﺒﺖ‪،‬ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﯾﺎ ﻓﻮ رﻣﻮل ذﯾﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪m.1000g .molal‬‬
‫= ‪Cm‬‬
‫‪M . m′‬‬
‫دراﯾﻦ ﻓﻮرﻣﻮل ‪ Cm‬ﻣﻮﻟﻞ ‪ m‬ﮐﺘﻠﮥ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ‪ m′،‬ﮐﺘﻠﮥ ﻣﺤﻠﻞ و ‪ M‬ﮐﺘﻠﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ را اﻓﺎده ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ 248 g :‬ﮔﺮام ‪ HNO 3‬در ‪ 1500g‬آب ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﮐﺘﻠﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ‪ 63amu, HNO 3‬اﺳﺖ ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﻣﻮﻟﻞ آن را در ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎ ﺋﯿﺪ‪.‬‬
‫‪m.1000g .molal‬‬
‫‪m = 248‬‬ ‫= ‪Cm‬‬
‫‪M . m′‬‬
‫‪248 g • 1000 g • molal‬‬
‫‪m′‬‬
‫‪= 1500 g‬‬ ‫= ‪Cm‬‬ ‫‪= 2 .62 molal‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪63 g • 1500 g‬‬
‫‪M = 63‬‬
‫? = ‪Cm‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﺗﯿﺘﺮ‪ :‬ﻏﻠﻈﺖ ﺗﯿﺘﺮ‪teter‬ﻋﺒﺎرت از ﻣﻘﺪار ﮔﺮام ﻫﺎي ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻓﯽ ﻣﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪grams‬‬
‫= ‪CT‬‬
‫‪mL‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ NaNO3 5molar‬داراي ﮐﺪام ﻏﻠﻈﺖ ﺗﯿﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟‬

‫ﮐﺘﻠﮥ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ‪ NaNO3‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 85amu‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪n‬‬
‫‪m‬‬
‫‪,m = n • M‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪M‬‬

‫‪m = 5mol • 85 g / mol = 425 g‬‬

‫‪425g‬‬ ‫‪g‬‬
‫= ‪CT‬‬ ‫‪= o.425‬‬
‫‪1000mL‬‬ ‫‪mL‬‬

‫‪37‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ‪ :‬دوم‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺼﻞ ‪:‬ﺧﻮاص ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ‬
‫‪ -1‬زﻣﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ) ‪ 8‬ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ (‬

‫ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺷﻤﺎره ﻋﻨﺎوﯾﻦ درس‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺧﻮاص ﮐﺎﻟﯿﮕﺎﺗﯿﻒ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻋﻤﻠﯿﮥ آﺳﻤﻮس و ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎرﻣﺤﻠﻞ در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺻﻌﻮد درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﻨﺰﯾﻞ درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ‬ ‫‪5‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ و ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬ ‫‪6‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ و ﻗﻮي‬ ‫‪7‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺧﻼﺻﮥ ﻓﺼﻞ و ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻓﺼﻞ‬ ‫‪8‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ ﻓﺼﻞ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﺧﻮاص ﮐﺎﻟﯿﮕﺎﺗﯿﻒ و ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ وﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬درك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﺧﻮاص ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮاص ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ وﻣﺤﻠﻞ ﻧﺒﻮده ؛ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ذرات‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪة ﺷﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺧﻮاص ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ را از ﻫﻢ ﻓﺮق ﻧﻤﻮده و ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻬﯿﻪ ﮐﺮده ‪،‬درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ‪،‬اﻧﺠﻤﺎد و ﻓﺸﺎر‬
‫آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ آﻧﻬﺎ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻓﺼﻞ‬
‫ب‬ ‫اﻟﻒ ‪-5،‬‬ ‫اﻟﻒ ‪-4 ،‬‬ ‫ب ‪-3 ،‬‬ ‫ج ‪-2 ،‬‬ ‫‪-1‬‬
‫اﻟﻒ ‪ - 10 ،‬ب‬ ‫اﻟﻒ ‪- 9 ،‬‬ ‫ب ‪-8 ،‬‬ ‫ب ‪-7 ،‬‬ ‫‪-6‬‬
‫ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ‬
‫‪-1‬‬
‫‪mC6 H 8 O2 N 2 S‬‬ ‫‪5g‬‬
‫‪nC6 H 8 O2 N 2 S‬‬ ‫‪M C 6 H 8O2 N 2 S‬‬ ‫‪172 g / mol‬‬
‫‪m = 5g‬‬ ‫= ‪N C 6 H 8 O2 N 2 S‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪nC6 H 8 O2 N 2 S + nC6 H 8 O2 N 2 S‬‬ ‫‪mC 6 H 8 O2 N 2 S‬‬ ‫‪mC2 H 6O‬‬ ‫‪5g‬‬ ‫‪10 g‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪M C6 H 8O2 N 2 S M C 2 H 6 O 173g / mol 46 g / mol‬‬

‫‪38‬‬
 0 .03 mol 0 .03 mol
m C 2 H 6O = 10 g N C6 H 8O2 N 2 S = = = 0. 12
0. 03 mol + 0 .22 mol 0 .25 mol
Δp
p 0 = 4000 mmHg N C 6 H 8O2 N 2 S = ⇒Δ p = N C6 H 8O2 N 2 S P0 = 0 .12 • 400 mmHg = 48 mmHg
P0
M C6 H 8O2 N 2 S = 172 Δp = p 0 _ p , p = p 0 _ Δp = 400 mmHg _ 48 mmHg = 352 mmHg
MC 2 H 6 O = 46 p = 352 mmHg

-2

_
m = 5g Dp = p 0 p
m H 2 O = 100 g D p = 31 .82 mmHg _ 31 . 2 mmHg
p = 31 .2 mmHg D p = 0 .62 mmHg
m1
Dp Dp M1
P 0 = 31 .82 mmHg = N1 , =
p0 p0 m1 m H 2O
+
M 1 M H 2O
5g
0 . 62 mmHg M1
M =? =
31 . 82 mmHg 5g 100 g
+
M 1 18 g / mol
5g
M1
T = 30 0 C 0 . 0195 mmHg =
5g
+ 5,55 mol
M1

æ 5g ö 5g
0.0195mmHg çç ( + 5.55mol ÷÷) =
è M1 ø M1
0.1g · mmHg 5g
+ 0.11mol · mmHg =
M1 M1
0.1g · mmHg 5g _
- = 0.11mol · mmHg
M1 M1
0.1mmg · g - 5 g _
= 0.11mmHg · mol
M1
_ - 4.9mmHg · g
M1 = = 45 g / mol
0.11mmHg · mol
_

39
 -3
Dp
m=? = N1
p0
m1
Dp M1
mH 2O = 100 g =
p0 m1 m2
+
M1 M 2
m1
0 . 5 mmHg 60 g / mol
D p = 0 .5tor = 0 .5 mmHg =
760 mmHg m1 100 g
+
60 g / mol 18 g / mol
P 0 = 760 mmHg
m1
60 g / mol
M = 60 g / mol 0 .000658 =
m1
+ 5. 55 mol
60 g / mol
T = 00 C
m1 m1
0 .000658 ( + 5 .55 mol ) =
60 g / mol 60 g / mol
0 .000658 m1 m1
+ 0 .00365 mol =
60 g / mol 60 g / mol
m1 0 . 000658 m1
+ 0 .00365 mol = _
60 g / mol 60 g / mol
0. 219 molm 1 = 0 .999342 mol
0 .999342 mol
m1 = = 4. 56 g
0 .219 mol

-4
m = 2. 4 g DT f = K · C m
m · 1000 g · molal
m ¢2 = 75 g DT f = K
M · m¢
m · 1000 g · molal
T2 = _ 0 .975 0 C M =K·
DT f · m ¢
_
T1 = 5. 5 0 C D T f = T1 T2 = 5. 4 0 C _ ( - _ 0 .975 0 C ) = 6. 37 0 C
0
C · kg 2 .4 g · 1000 g · mol / kg
Farmol = ? M = 5 .12 · = 26
mol 6 . 475 0 C · 75 g
K = 52 . 12 °C × kg / mol

M = 26 g / mol
M (CnH 2n _ 2)n = 26
12n + 1 • 2n _ 2 = 26
28
14n = 26 + 2 ,n = ,n = 2
14
C 2 H 2•2_ 2
C2 H 2 HC ≡CH
.‫ﻣﺮﮐﺐ ﺣﺎﺻﻠﻪ اﺳﯿﺘﯿﻠﯿﻦ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‬

40
 -5
M = 6.86 • 10 4 g / mol Pos = CRT
m1000m • molar
V = 100mL Pos = RT
M •V
Pos • M • V
Pos = 6.15mmHg m=
1000m • molar • RT
6.15mmHg • 6.86 • 10 4 g / mol • 100mL
m=
1000mL • 298 K • 62.35mmHg • L / mol • K
T = 250 C = 298K
m=? m = 2.24 g
-6
m = 1,15 g ΔT f = T1_T2 = K • C m
m1000 g • molal
m = 100 g ΔT f = K •
M • m′
m • 1000 g • molal
Pos = 6.15mmHg M =K•
ΔT f • m′
mol
0 1.15 g • 1000 g •
5.12 C • Kg kg
T2 = 4.950 C M = •
mol 0.450 C • 100 g
T1 = 5.40 C = 298K M = 130.8 g / mol
M =?
K = 5.12

41
 ‫در س اول‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪20 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺧﻮاص ﮐﺎﻟﯿﮕﺎﺗﯿﻒ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﺧﻮاص ﮐﺎﻟﯿﮕﺎﺗﯿﻒ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺧﻮاص ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ ﯾﺎ ﻣﺤﻠﻞ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﻧﺒﻮده؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ذرات آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺧﻮاص ﮐﺎﻟﯿﮕﺎﺗﯿﻒ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﭼﺮا آب اﻧﺘﯽ ﻓﺮﯾﺰ ﺑﻪ ﺣﺮارت ﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﻣﻨﺠﻤﺪ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﻮاص ﮐﺎﻟﯿﮕﺎﺗﯿﻒ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺧﻮاص‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﯽ ﺧﻮاص آﻧﺮا ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﻧﻮاع ﺧﻮاص ﮐﺎﻟﯿﮕﺎﺗﯿﻒ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎﻟﯿﮕﺎﺗﯿﻒ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﺻﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻮاد ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻣﺤﻠﻞ وﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﺸﺎر آن‬
‫ﺳﺎﻣﺎن و ﻣﻮاد ﻣﻮرد ﺿﺮورت ‪ :‬ﺑﯿﮑﺮ ‪ ،‬ﻣﯿﻠﮥ ﺷﻮردﻫﻨﺪه ‪ ،‬ﻗﯿﻒ ‪ ،‬ﮐﺎﻏﺬ ﻓﻠﺘﺮ ‪ ،‬ﻧﯿﻞ ﺗﻮﺗﯿﺎ ‪ ،‬ﭘﻮدر ﺳﻠﻔﺮ ‪ ،‬آب ﻣﻘﻄﺮ‪،‬‬
‫ﻃﺮز اﻟﻌﻤﻞ ‪ :‬ﯾﮏ ﺑﯿﮑﺮ راﻧﯿﻤﻪ ﭘﺮ از آب ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﺑﺎﻻي آن ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﮐﻢ ﻣﺨﻠﻮط ﻧﯿﻞ ﺗﻮﺗﯿﺎ وﭘﻮدر ﺳﻠﻔﺮ ﻋﻼوه ﻧﻤﺎﯾﯿ ﺪ‬
‫‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﺪام ﯾﮑﯽ از اﺟﺰاي ﻣﺨﻠﻮط ﻣﺘﺬﮐﺮه ﺧﻮﺑﺘﺮ ﻧﻔﻮذ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد ؟ ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﯽ ﻣﻮاد ﻣﺤﺘﻮﯾﺎت ﺑﯿﮑﺮ را‬
‫ﻓﻠﺘﺮ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺧﻮد را در ﮐﺘﺎﺑﭽﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻧﻤﻮده وﺑﻪ ﺳﺆاﻻت زﯾﺮ ﺟﻮاب ﺑﺪﻫﯿﺪ‪:‬‬
‫‪ – 2‬ﺑﻪ واﺳﻄﮥ ﻋﻤﻠﯿﮥ ﻓﻠﺘﺮ ﮐﺮدن ‪ ،‬ﮐﺪام‬ ‫‪ - 1‬ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻔﻮذ ﮐﺪام ﺟﺰ ﻣﺨﻠﻮط در آب ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ؟‬
‫ﺟﺰﻣﺨﻠﻮط ﻣﺬﮐﻮر از ﻣﺤﻠﻮل ﺟﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ؟‬
‫‪ – 3‬ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻠﯿﮥ ﻓﻠﺘﺮ ﮐﺮدن ازﮐﺪام ﻣﻮاد ﻣﺘﺬﮐﺮه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ؟‬

‫ﺷﮑﻞ )‪ : ( 2- 2‬ﺳﺮﻋﺖ وﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﯽ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻮاد در ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬

‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻮاد از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻓﺮق دارد‪ ،‬ﻣﻮاد ي داراي ذرات ﺑﺰرگ داراي ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﺸﺎرﮐﻢ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮادي داراي ذرات ﮐﻮﭼﮏ اﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﭼﻮن ﻧﯿﻞ ﺗﻮﺗﯿﺎ در ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﺑﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﯿﮕﺮدد؛ اﻣﺎ ﺳﻠﻔﺮ اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ را ﻧﺪارد ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﯿﻞ ﺗﻮﺗﯿﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻠﻔﺮﺑﯿﺸﺘﺮ وﺧﻮﺑﺘﺮ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻪ واﺳﻄﮥ ﻋﻤﻠﯿﮥ ﻓﻠﺘﺮ ﮐﺮدن ﺳﻠﻔﺮ از ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺟﺪا ﻣﯿﮕﺮدد ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻠﯿﮥ ﻓﻠﺘﺮ ﮐﺮدن ﻋﺒﺎرت از ﻣﺤﻠﻮل ﮐﺎﭘﺮ ﺳﻠﻔﯿﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪43‬‬
 ‫‪ -8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫دﯾﻔﯿﻮژن ‪ :Diffusion‬ﭘﺮوﺳﮥ ﺗﺴﺎوي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮدي ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ و ﻣﺤﻠﻞ را در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﺮﮐﺖ ذرات آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم دﯾﻔﯿﻮژن ﯾﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎﻻي ﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﯿﻆ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ‪ ،‬آب ﺧﺎﻟﺺ ﻋﻼوه ﮔﺮدد؛ دراﯾﻦ ﺻﻮرت دﯾﺪه‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب در ﻃﺒﻘﮥ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻣﺤﻠﻮل و ذرات ﻧﻤﮏ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺎﻻي ﻣﺤﻠﻮل ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎ در ﺗﻤﺎم ﻗﺴﻤﺖ ﻇﺮف ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺴﺎوي ﮔﺮدد ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ دﯾﻔﯿﻮژن ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ‪ ckfi‬ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ آن ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪Δm‬‬ ‫‪ΔC‬‬
‫‪= D•S‬‬
‫‪Δt‬‬ ‫‪ΔX‬‬
‫‪Δm‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ دﯾﻔﻮژن و ‪ D‬ﺿﺮﯾﺐ دﯾﻔﯿﻮژن ‪ S‬ﺳﻄﺢ ﮐﻪ دﯾﻔﯿﻮژن از ان ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ ،‬در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق‬
‫‪Δt‬‬
‫‪ΔC‬‬
‫ﮐﺮادﻧﺖ ﻏﻠﻈﺖ ؛ﯾﻌﻨﯽ ﺷﯿﭗ ﻏﻠﻈﺖ را اﻓﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ΔX‬‬

‫‪44‬‬
 ‫در س دوم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب‪21 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻋﻤﻠﯿﮥ آﺳﻤﻮس و ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻋﻤﻠﯿﮥآﺳﻤﻮس و ﻓﺸﺎرآﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ و ﺷﯿﻮة‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ را ﯾﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﯿﮥ آﺳﻤﻮس و ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ در ﭘﺮوﺳﮥ ﺣﯿﺎﺗﯽ و‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ رول اﺳﺎﺳﯽ را دارا اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ودرﯾﺎﻓﺖ ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ وآﺳﻤﻮﻣﺘﺮ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪:‬ﻋﻠﺖ ﺑﻠﻨﺪ رﻓﺘﻦ ﻓﺸﺎر اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را درروي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯿﮥ آﺳﻤﻮس و‬ ‫ﮐﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آﻧﺮا ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺗﻬﯿﮥ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ از ﮔﺮوپ ﻫﺎي ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﻤﮏ ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ا اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﮐﺎر ﮔﺮوﭘﯽ ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪45‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫اﺷﮑﺎل ذﯾﻞ را ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮده و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪﮐﻪ ﮐﺪام ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺣﺠﺮات ﺣﯿﻮاﻧﯽ وﻧﺒﺎﺗﯽ در داﺧﻞ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي‬
‫ﻫﺎﯾﭙﺮ ﺗﺎﻧﯿﮏ‪ ،‬ﻫﺎﯾﭙﻮ ﺗﺎﻧﯿﮏ و اﯾﺰوﺗﺎﻧﯿﮏ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ؟ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺣﺠﺮات ﻣﺬﮐﻮر را ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎزﯾﺪ ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﺣﺎﻟﺖ ﺣﺠﺮات ﻧﺒﺎﺗﯽ وﺣﯿﻮاﻧﯽ در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﯾﺰوﺗﺎﻧﯿﮏ ‪ ،‬ﻫﺎﯾﭙﺮﺗﺎﻧﯿﮏ وﻫﺎﯾﭙﻮﺗﺎﻧﯿﮏ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺟﻮاب‪ :‬درﺷﮑﻞ اول ﺣﺠﺮات در ﻣﺤﻠﻮل اﯾﺰوﺗﻮﻧﯿﮏ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در آن ﮐﺪام ﺗﻐﯿﯿﺮي روﻧﻤﺎ ُﻧﮕﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در ﺷﮑﻞ دوم ‪ ،‬ﺣﺠﺮات در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎﯾﭙﻮ ﺗﻮﻧﯿﮏ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ‪ ،‬ﻫﯿﻤﻮﻟﯿﺰ ﺣﺠﺮات ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺷﮑﻞ ﺳﻮم ‪ ،‬ﺣﺠﺮات در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎﯾﭙﺮ ﺗﻮﻧﯿﮏ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ‪ ،‬ﭘﻼزﻣﻮﻟﯿﺰ )ﭘﻮچ ﺷﺪن ( ﺣﺠﺮات ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪46‬‬
 ‫‪ -8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻋﻤﻠﯿﮥ آﺳﻤﻮس و ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ‬
‫ﻋﺒﻮر آب ﯾﺎ ﮐﺪام ﻣﺤﻠﻞ دﯾﮕﺮ را از ﻏﺸﺎي ﻧﯿﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻤﻠﯿﮥ آﺳﻤﻮس ﯾﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻏﺸﺎ ﻫﺎي ﻧﯿﻤﻪ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ ﻃﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ ذرات ﮐﻮﭼﮏ را اﺟﺎزة ﻋﺒﻮر داده؛ اﻣﺎ ذرات ﺑﺰرگ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯿﺴﺎزد‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻤﻠﯿ ﮥ‬
‫آﺳﻤﻮس ﻋﺒﺎرت از دﯾﻔﯿﻮژن ﯾﮏ ﻃﺮﻓﻪ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ‪ :‬ﻓﺸﺎر اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻗﻮة ﮐﻪ ﻋﺒﻮر ﻣﺤﻠﻞ را از ﻏﺸﺎ ﻧﯿﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﯿﻆ ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯿﺴﺎزد‪،‬‬
‫داراي ﻫﻤﺎن ﺧﻮاﺻﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﻮر ﮔﺎزات را از ﻇﺮف ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر زﯾﺎد ﺑﻪ ﻇﺮف داراي ﻓﺸﺎر ﮐﻢ ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯿﺴﺎزد‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﻗﻮه ﯾﯽ وارده ﻓﯽ واﺣﺪ ﺳﻄﺢ را درﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﯾﺎد ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻧﻪ ﺧﻮاص ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ ﺑﻮده و ﻧﻪ از ﻣﺤﻠﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه در ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ﻣﺘﺸﮑﻞ از‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮده و آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻏﺸﺎي ﻧﯿﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي رﻗﯿﻖ‪ ،‬واﻧﺖ ﻫﻮف ﻣﻌﺎدﻻت وﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮔﺎزات را ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد و ﻧﻈﺮﯾﮥ ذﯾﻞ را‬
‫اراﺋﻪ ﮐﺮد‪ :‬ﺣﺠﻢ ﻫﺎي ﻣﺴﺎوي ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﺴﺎوي ذرات را دارا اﻧﺪ ‪:‬‬
‫‪n‬‬
‫=‪P‬‬ ‫‪RT‬‬ ‫‪ PV = nRT‬ﯾﺎ‬
‫‪V‬‬
‫‪n‬‬
‫= ‪ C‬اﺳﺖ ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ P = CRT‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن‬
‫‪V‬‬
‫در اﯾﻦ ﻓﻮرﻣﻮل ﻫﺎ ‪ p‬ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﻮل ‪ v،‬ﺣﺠﻢ ﻣﺤﻠﻮل‪ n ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ ‪ T،‬ﺣﺮارت وارده‬
‫ﺑﺎﻻي ﻣﺤﻠﻮل و ‪ R‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮔﺎزات ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎررﻓﺘﻪ اﺳﺖ ) ‪. ( R = 8.31 joul / mol • K‬‬
‫آﺳﻤﻮﻣﺘﺮ‬
‫‪. 1‬ﻏﺸﺎي ﻧﯿﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ ﻇﺮف‬
‫‪. 2‬ﻇﺮف ﺣﺎوي آب و ﯾﺎ ﻣﺤﻠﻞ دﯾﮕﺮ‬
‫‪. 3‬ﻣﺎﻧﻮ ﻣﺘﺮ‬
‫‪ . 4‬ﻣﯿﻠﮥ راﺑﺮي‬

‫در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺗﻌﺪاد ذرات در ﻓﯽ واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮده؛ ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ آﻧﻬﺎ زﯾﺎد‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ﭼﻮن ﺗﻌﺪاد آﯾﻮن ﻫﺎ در ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮده؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻓﻮرﻣﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس آن ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﻮل‬
‫ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪47‬‬
 ‫‪P = iCRT‬‬
‫درا ﯾﻦ ﻓﻮرﻣﻮل ‪ i‬ﺿﺮﯾﺐ واﻧﺖ ﻫﻮف ﺑﻮده و ﺑﻪ درﺟﮥ اﻧﻔﮑﺎك ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ راﺑﻄﻪ دارد ﮐﻪ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ را ﻣﯿﺘﻮان ﻗﺮار ذﯾﻞ‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ودر ﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮد‪ ):‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ‪ i‬ﺗﻌﺪاد آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﺎدة اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ را اﻓﺎده ﻣﯿﮑﻨﺪ(‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ ذرات‬

‫=‪I‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻮﻟﻬﺎي ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﻧﺎ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه ‪ +‬ذرات ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه =ﺗﻌﺪاد ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ ذرات‬
‫‪ = nNAa‬ذرات ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه‬
‫‪ = NA - NAa‬ذرات ﻧﺎﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه‬
‫‪ = NA‬ﺗﻌﺪاد ذرات ﯾﮏ ﻣﻮل ﻫﺮﻣﺎده‬
‫)‪nNAα + (NA - NAα) NA(nα +1 - α‬‬
‫=‪i‬‬ ‫=‬
‫‪NA‬‬ ‫‪NA‬‬
‫‪nα +1 - α‬‬
‫=‪i‬‬ ‫)‪, i -1 = nα - α , i -1 = α(n -1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪i -1‬‬ ‫)‪α(n -1‬‬ ‫‪i -1‬‬
‫=‬ ‫=‪, α‬‬
‫)‪(n -1‬‬ ‫)‪(n -1‬‬ ‫‪n -1‬‬

‫در ﻣﻌﺎدﻟﮥاﺧﯿﺮ ‪ n‬ﺗﻌﺪاد آﯾﻮن ﻫﺎ ي ﻣﺎدة اﻟﮑﺘﺮو ﻟﯿﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل ﻓﻮق ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﺿﺮﯾﺐ ‪ i‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻞ از ﯾﮏ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﻮده ‪ ،‬ازاﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯿﺘﻮان ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻓﺸﺎر‬
‫آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺸﺎر آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﭘﻼزﻣﺎي ﺧﻮن ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده و در اﻧﺘﺮوال ‪ 700-800 kpa‬ﻗﺮار دارد‪ .‬از ﻓﺸﺎر ﺑﺰرگ ﺧﻮن ﺑﺮ ﻣﯽ آﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺧﻮن زﯾﺎد ﺑﻮده و ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻋﺎﻟﯽ و ﻧﻤﮏ ﻫﺎ در ﺧﻮن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖ اﯾﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم ‪ Angotic pressure‬ﯾﺎد ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ‪ 0.5%‬ﻓﺸﺎر ﺧﻮن را ﻧﺸـــــﺎن داده و ﻣــﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 3.5- 4.9 Kpa‬اﺳﺖ‬
‫ﻋﻤﻠﯿﮥ آﺳﻤﻮس ﻧﻘﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﯽ را در ﻋﺒﻮرﻣﺤﻠﻞ ﻫﺎ ي ﻣﺎﯾﻊ وﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ در ﻋﻤﻠﯿﻪ ﻫﺎي ﺑﯿﺎﻟﻮﺟﯿﮑﯽ دارا اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻏﺸﺎ ﻫﺎي ﺣﺠﺮوي ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﻏﺸﺎي ﻧﯿﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ در ﻣﻮﺟﻮدات ﺣﯿﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده و اﻣﮑﺎن ﻋﺒﻮر ﻣﺎﯾﻌﺎت را ﺑﻪ داﺧﻞ‬
‫ﺣﺠﺮه ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯿﺴﺎزد‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮآن ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺎ از ﻗﺸﺮ ﺣﺠﺮوي داﺧﻞ ﺣﺠﺮات‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ؛زﯾﺮا ﻏﺸﺎ ﻫﺎي ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﻗﻄﺒﯽ ﺑﻮده وﻗﺪرت اﻧﺘﺨﺎب را دارا اﻧﺪ‪ .‬از ﻋﻤﻠﯿﮥ آﺳﻤﻮس در ﺗﺪاوي ا ﻣﺮاض ﮔﺮده ﻫﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯿﺂورﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻠﯿﻪ را ﺑﻪ ﻧﺎم دﯾﺎﻟﯿﺰ )‪ (Dialysis‬ﯾﺎد ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﮐﻮﭼﮏ از ﻗﺒﯿﻞ ﯾﻮرﯾﺎ از‬
‫ﻏﺸﺎي ﻧﯿﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮده ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﺑﺰرگ از ﻗﺒﯿﻞ ﭘﺮوﺗﯿﻦ ﻋﺒﻮر ﮐﺮده ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫آب ﺷﻮر درﯾﺎ ﻫﺎ و اﺑﺤﺎر را ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻤﻠﯿﮥ ﻣﻌﮑﻮس ﺧﻮاص آﺳﻤﻮس ﺷﯿﺮﯾﻦ و ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻮﺷﯿﺪن ﻣﯿﺴﺎزﻧﺪ؛ ﻃﻮرﯾﮑﻪ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫اﺳﺖ ‪،‬آب ﻫﺎي ﻋﺎدي وﺷﯿﺮﯾﻦ ‪ ،‬در آﺑﻬﺎي ﺷﻮر ﻧﻔﻮذ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻤﮏ آب ﻫﺎي ﺷﻮر ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪه ؛‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻻي آب ﺷﻮر ﮐﻪ ﺑﻪ داﺧﻞ ﻇﺮف ﻏﺸﺎي ﻧﯿﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪ ،‬ﻓﺸﺎر وارد ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮﻋﮑﺲ آب از‬

‫‪48‬‬
‫ﻣﺴﺎﻣﺎت ﻏﺸﺎ‪‬ي ﻧﯿﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ ﺧﺎرج ﮔﺮدﯾﺪه و ﺧﺎﻟﺺ ﺗﺮ ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻋﻤﻠﯿﻪ ﻫﺎ در ﮐﺸﺘﯽ ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ‬
‫آورﻧﺪ‪ ،‬اﺷﮑﺎل ذﯾﻞ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪:‬‬

‫‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫در س ﺳﻮم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪25 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎرﻣﺤﻠﻞ در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬

‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ وﻣﺤﻠﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ و آﻧﺮا ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻼوه ﻧﻤﻮدن ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻣﺤﻠﻞ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آن ﻫﺎ ﺗﻨﺰﯾﻞ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻗﺎدر ﺑﻪ درﯾﺎﻓﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻣﺤﻠﻞ ﻫﺎ و ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ،‬آب ﻣﻘﻄﺮ و اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮاد ﻣﻨﺤﻠﮥ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬
‫وﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬

‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬

‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬آﯾﺎ آب ﺑﻪ زودي ﻏﻠﯿﺎن ﻣﯿﮑﻨﺪ وﯾﺎ ﻣﺤﻠﻮل‬
‫ﻧﻤﮑﯽ آن ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر‬ ‫اراﺋﻪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﯽ آﻧﺮا ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان را ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﮔﺮوپ ﺗﻘﺴﯿﻢ وﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻠﯽ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻣﺤﻠﻞ و ﻣﺤﻠﻮل آن را ﺗﻌﯿﯿﻦ ‪ -‬درﮐﺎر ﮔﺮوﭘﯽ ﺧﻮد ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪50‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬درﺳﻪ ﻇﺮف ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﻫﺮﯾﮏ آب ﺧﺎﻟﺺ ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮﺑﻮره ودو ﻣﻮﻟﺮ ﺑﻮره ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺒﺨﯿﺮ‬
‫و ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪.‬‬
‫ب – در ﺷﮑﻞ زﯾﺮ آب ﺧﺎﻟﺺ و ﻣﺤﻠﻮل ﻧﻤﮑﯽ درﻣﺤﯿﻂ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺮارت ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﮐﺪام‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات رادر ﻣﻘﺪار آب ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮐﺮد ؟‬

‫ﺷﮑﻞ ) ‪ ( 7 - 2‬ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻣﺤﻠﻞ ﺧﺎﻟﺺ وﻣﺤﻠﻮل آن‬

‫ﺟﻮاب‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺒﺨﯿﺮ ﻣﺤﻠﻞ ﺧﺎﻟﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ وﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل دوﻣﻮﻟﺮ زﯾﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬در ﺷﮑﻞ زﯾﺮ آب ﺧﺎﻟﺺ و ﻣﺤﻠﻮل ﻧﻤﮑﯽ در ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺮارت ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن آب ﮐﻢ ﺷﺪه زﯾﺮا‬
‫ﯾﮏ ﻣﻘﺪار آن ﺗﺒﺨﯿﺮ ﻧﻤﻮده؛ اﻣﺎ در ﻣﺤﻠﻮل ﺗﻐﯿﯿﺮات ﮐﻢ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ رﺳﯿﺪه؛ زﯾﺮا ﺳﻄﺢ ﺗﺒﺨﯿﺮ آن ﭘﺎﯾﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزﯾﺪ‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻪ ﻓﯿﺼﺪ اﻣﻮﻧﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ داراي ﮐﺪام ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﺑﻮده‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻞ آن آب وﮐﺘﻠﮥ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ‬
‫ﻧﻤﮏ ﻧﻮﺷﺎدر )‪ (NH Cl‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 53.5‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫ﺣﻞ ‪ :‬اﺑﺘﺪا ﺳﻬﻢ ﻣﻮﻟﯽ ﻣﺎدة ﻣﺤﻠﻞ ﯾﺎ ﻣﻨﺤﻠﻪ را درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ‪:‬‬

‫‪51‬‬
 ‫‪m/M‬‬ ‫‪3g/5 3.5g mol 1‬‬
‫‪W% = 3%‬‬ ‫‪N‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪NH 4 Cl‬‬ ‫‪m/M + m/M‬‬ ‫‪_1‬‬ ‫‪_1‬‬
‫‪3g/5 3.5g mol‬‬ ‫‪+ 97 g/18g mol‬‬
‫‪0.0 56mol‬‬ ‫‪0.0 6m0l‬‬
‫‪m NH 4 Cl = 3g‬‬ ‫= ‪N NH Cl‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.0 102‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0.0 6mol + 5.38mol 5.44mol‬‬
‫‪Δp‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪= 97 g‬‬ ‫‪N‬‬ ‫=‬ ‫‪Dp = N‬‬ ‫‪p 0 = 0.0 12 ·101.3kpa = 1.03kpa‬‬
‫‪H 2O‬‬ ‫‪NH 4 Cl‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪NH 4 Cl‬‬
‫‪p‬‬
‫_‬
‫‪Δp = p _ P‬‬ ‫‪, p = p _ Δp‬‬ ‫‪, p = 101.3kpa 1.03kpa‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪p = 100 .258kp‬‬
‫درﺣﻘﯿﻘﺖ ﺣﻞ ﻧﻤﻮدن ﯾﮏ ﻣﺎدة ﻏﯿﺮ ﻣﻔﺮ در ﻣﺤﻠﻞ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻔﺮ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻣﺤﻠﻞ ﮔﺮدﯾﺪه وﻋﻠﺖ آن اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﻣﺎدة ﻏﯿﺮ ﻣﻔﺮ داراي ﻗﻮة ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮده و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﻣﺤﻠﻞ ﻣﺨﻠﻮط ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺮژي‬
‫ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﻣﺤﻠﻞ را ﮐﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻞ را‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺎﺧﺘﻪ ؛ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﮐﻪ اﻧﺮژي ﺑﯿﺸﺘﺮ را از اﻧﺮژي ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ دارا اﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻢ‬
‫ﺷﺪه و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﮐﻪ از ﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﻮل ﻓﺮار ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻢ ﺑﻮده و ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫ﮔﺮاف ذﯾﻞ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﺳﻬﻢ ﻣﻮﻟﯽ ﻣﺤﻠﻞ و ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻣﺤﻠﻮل را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪:‬‬

‫‪52‬‬
 ‫در س ﭼﻬﺎرم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪27 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺻﻌﻮد درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬

‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ و ﺑﺎ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﻣﺤﻠﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪. .‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﻮة ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﻣﺤﻠﻞ و ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻠﻨﺪ رﻓﺘﻦ‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ (‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺗﺮﻣﺎﻣﺘﺮ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬آﯾﺎ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن آب ﻣﻘﻄﺮ ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ ﯾﺎ از‬
‫‪5‬‬ ‫آب ﻧﻞ ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﮐﺎر ﮔﺮوﭘﯽ ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﯽ ﻣﺸﺨﺼﺎت آن را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان را ﺑﻪ ﮔﺮوپ ﻫﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮﮔﺮوپ ‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫وﻇﯿﻔﻪ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل را ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ درﯾﺎﻓﺖ وﺑﺎ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن آب ﻣﻘﻄﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪53‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﮑﺮ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﻧﻘﻄﮥ ﺟﻮش ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻞ ﺧﺎﻟﺺ آﻧﻬﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮده‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﯿﺴﺖ وﺑﺎﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﭼﺮا ؟ ﻋﻠﺖ‬
‫آن را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪.‬‬
‫ﺣﻞ ‪ :‬ﻧﻘﻄﮥ ﺟﻮش ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻞ ﺧﺎﻟﺺ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮي ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي‬
‫ﻣﺤﻠﻞ را ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺎﺧﺘﻪ؛ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﮐﻪ اﻧﺮژي ﺑﯿﺸﺘﺮ را از اﻧﺮژي ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ دارا اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﮐﻢ ﺷﺪه و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﮐﻪ از ﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﻮل ﻓﺮار ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻢ ﺑﻮده و ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻧﻤﻮده و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯿﺮود‪.‬‬
‫‪ -8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫از ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻞ ﺧﺎﻟﺺ و ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻞ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم و ﯾﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻮره ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آب ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ؛زﯾﺮا ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آﻧﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺎده زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺟﻮش ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻣﺎﯾﻊ ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﻫﻮاي روي ﺳﻄﺢ ﻣﺎﯾﻊ )ﻓﺸﺎر ﻣﺤﯿﻂ( ﻣﺴﺎوي ﮔﺮدد ‪.‬‬
‫آب ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻪ ﻓﺸﺎر ﯾﮏ اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ در ‪ 100 0 C‬ﻏﻠﯿﺎن ﻧﻤﻮده و دراﯾﻦ ﺣﺮارت ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎرآب ﺑﻪ ﯾﮏ اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ ﻣﯿﺮﺳﺪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ درﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آب ﺧﺎﻟﺺ ﮐﻤﺘﺮاﺳﺖ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي رﺳﺎﻧﺪن ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر‬
‫اﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ ‪،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي آب از ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﺳﻄﺤﯽ ﻣﺘﻮﺻﻞ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي داﺧﻠﯽ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ از ﻫﺮ ﺳﻤﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺟﺬب‬
‫ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻄﯽ داﺷﺘﻪ و از اﻧﺮژي ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺮﺧﻮردار اﻧﺪ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ اﻧﺮژي ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﻧﯿﺎز دارﻧﺪﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺳﺒﺐ ﻣﯿﮕﺮددﺗﺎ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻞ ﺧﺎﻟﺺ ﺷﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﻮاد ﻏﯿﺮ ﻣﻔﺮ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻞ ﺧﺎﻟﺺ آن ﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‬
‫ﺑﺎدر ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻓﻮق ﺟﺪول ذﯾﻞ را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﯿﺪ )ﻓﺸﺎر ﯾﮏ اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ اﺳﺖ(‬
‫ﺟﺪول ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن و اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﻮاد ﻏﯿﺮ ﻣﻔﺮ ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻞ ﺧﺎﻟﺺ آﻧﻬﺎ‪:‬‬
‫ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ‬ ‫ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ‬ ‫ﺑﻮره‬ ‫ﺑﻮره‬ ‫ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﺮ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫؟‬ ‫‪101.560 C‬‬ ‫‪101.040 C‬‬ ‫‪101.040 C‬‬
‫آﻏﺎز درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل‬
‫‪100.52 0 C‬‬
‫؟‬ ‫_‬
‫‪5.550 C‬‬ ‫_‬
‫‪3.710 C‬‬ ‫_‬
‫‪3.710 C‬‬ ‫_‬
‫‪1.850 C‬‬
‫آﻏﺎز درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮل‬
‫دوﻣﻮل‬ ‫دوﻣﻮل‬ ‫دوﻣﻮل‬ ‫دوﻣﻮل‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ذرات ﻣﺎدة ﯾﮏ ﻣﻮل‬
‫ﻣﻨﺤﻠﻪ‬
‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺟﺪول ﻫﺬا ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ذﯾﻞ ﺟﻮاب اراﺋﮥ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ودو ﻣﻮﻟﺮ ﺑﻮره را اراﺋﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪54‬‬
 ‫‪ -2‬ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ و ودو ﻣﻮﻟﺮ ﺑﻮره را اراﺋﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬آﯾﺎ ﺑﻪ اﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﺪ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن و اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ را ﭘﯿﺸﺒﯿﻨﯽ ﮐﻨﯿﺪ؟‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪ -1‬از ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ودو ﻣﻮﻟﺮ ﺑﻮره داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ﺑﻮره‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل دو ﻣﻮﻟﺮة آن ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -2‬از ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ و دو ﻣﻮﻟﺮ ﺑﻮره ﺑﺮ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﮐﻤﯿﺖ ﺑﺎﻫﻢ‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻮده ‪ ،‬ﻋﻠﺖ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ذرات آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻫﻢ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻪ اﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت ﻣﯿﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن و اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﺑﺎ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن و‬
‫اﻧﺤﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ﺑﻮره‪ ،‬ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ و ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ" ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺗﻌﺪاد ذرات آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪55‬‬
 ‫در س ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪29 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻨﺰﯾﻞ درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ و ﺑﺎ درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﻣﺤﻠﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﻮة ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﻣﺤﻠﻞ و ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﭘﺎﯾﯿﻦ‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫آﻣﺪن درﺟﮥاﻧﺠﻤﺎد ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ وﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺤﺘﻠﻒ و آب ﻣﻘﻄﺮ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﭼﺮاآب ﻟﯿﻠﯿﺘﺮ ﻣﻮﺗﻮر ﻫﺎ در زﻣﺴﺘﺎن ﻣﻨﺠﻤﺪ‬
‫ﻧﻤﯿﺸﻮﻧﺪ ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﮑﺎت‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ و ﻣﻬﻢ آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﮐﺎر ﮔﺮوﭘﯽ ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آﻧﺮا ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان را ﺑﻪ ﮔﺮوپ ﻫﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮﮔﺮوپ وﻇﯿﻔﻪ ‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫دﻫﻨﺪ ﺗﺎ درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ر ا ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫درﯾﺎﻓﺖ وﺑﺎ درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد آب ﻣﻘﻄﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪56‬‬
 ‫‪ -7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﻘﻄﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ وﺗﻨﺰﯾﻞ اﻧﺠﻤﺎد آﻧﻬﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻞ ﺧﺎﻟﺺ ‪ ،‬ﺷﺎﮔﺮدان ﻗﺮارﺟﺪول‬
‫زﯾﺮ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل را ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﻌﯿﻦ ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ذﯾﻞ ﺗﻬﯿﻪ ودرﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن واﻧﺠﻤﺎد آﻧﻬﺎ را اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ )‬
‫ﻓﺸﺎر ﻣﺤﯿﻄﯽ اﯾﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﯾﮏ اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ اﺳﺖ(‪:‬‬
‫ﺟﺪول )‪ ( ٢-١‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯾﯽ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﺗﺤﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ‪:‬‬
‫ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ‬ ‫ﺳﻮدﯾﻢ‬ ‫ﺷﮑﺮ‬ ‫ﺷﮑﺮ‬ ‫ﻧﻮع ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ‬
‫ﮐﻠﻮراﯾﺪ‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻞ‬
‫‪101.56‬‬ ‫‪0‬‬
‫آﻏﺎزدرﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ‪C‬‬
‫‪101.04‬‬ ‫‪101.04‬‬ ‫‪101.03‬‬ ‫‪100.52‬‬
‫آﻏﺎز درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد ‪C‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪5.55‬‬ ‫‪3.71‬‬ ‫_‬ ‫‪3.71‬‬ ‫_‬
‫‪0‬‬
‫‪3.71‬‬ ‫‪1.85‬‬

‫ﯾﮏ ﻣﻮل‬ ‫ﯾﮏ ﻣﻮل‬ ‫ﯾﮏ ﻣﻮل‬ ‫دوﻣﻮل‬ ‫ﺗﻌﺪادﻣﻮل ذرات ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ ﯾﮏ ﻣﻮل‬
‫اﻟﻒ – ﻧﻘﻄﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ و ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ را ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ وﻧﺘﯿﺠﻪ را ﺗﺤﺮﯾﺮدارﯾﺪ ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬ﻧﻘﻄﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ودو ﻣﻮﻟﺮ ﺷﮑﺮ را ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺮده وﻧﺘﯿﺠﻪ را ﺗﺤﺮﯾﺮدارﯾﺪ ‪.‬‬
‫ج ‪ -‬ﻧﻘﻄﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ و دوﻣﻮﻟﺮ ﺷﮑﺮ را ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ وﻧﺘﯿﺠﻪ را ﺗﺤﺮﯾﺮدارﯾﺪ‪.‬‬
‫د – ﺳﻄﺢ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻧﻘﻄﮥ اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ و ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ وﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ﺷﮑﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آب ﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﻧﺘﯿﺠﻪ را ﺗﺤﺮﯾﺮدارﯾﺪ ‪.‬‬
‫ﻫـ – ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ وﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﻮده وﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن در ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﯿﺸﻮد وﯾﺎ ﺧﯿﺮ ؟‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬از ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ وﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن‬
‫ﻫﺮ دو ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬از ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ و ودو ﻣﻮﻟﺮ ﺑﻮره ﺑﺮ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﮐﻤﯿﺖ ﺑﺎﻫﻢ‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻮده ‪ ،‬ﻋﻠﺖ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ذرات آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻫﻢ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج ‪ -‬از ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ و دو ﻣﻮﻟﺮ ﺑﻮره ﺑﺮ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﮐﻤﯿﺖ ﺑﺎﻫﻢ‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻮده ‪ ،‬ﻋﻠﺖ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ذرات آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻫﻢ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫د ‪ -‬ﺳﻄﺢ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻧﻘﻄﮥ اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ و ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ وﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ﺷﮑﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آب ﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﺤﺎر ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻞ ﺧﺎﻟﺺ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫـ ‪ -‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﻮاد ﻏﯿﺮ ﻣﻔﺮ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻞ ﺧﺎﻟﺺ آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ و درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﻮاد ﻏﯿﺮ ﻣﻔﺮ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻞ ﺧﺎﻟﺺ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪57‬‬
 ‫‪ -8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ در ﻣﺤﻠﻞ ﺣﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﻘﻄﮥ اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺎﺻﻠﻪ ﭘﺎﯾﯿﻨﺘﺮ از ﻧﻘﻄﮥ اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻞ آن‬
‫اﺳﺖ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻧﻘﻄﮥ اﻧﺠﻤﺎد آب ﺧﺎﻟﺺ ‪ 0 0 C‬ﺑﻮده ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﮐﺪام ﻣﺎدة ﻏﯿﺮ ﻣﻔﺮ ﺣﻞ ﮔﺮدد‪،‬درﺟﮥ‬
‫اﻧﺠﻤﺎد آن ‪ 0 0 C‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد)ﻧﻘﻄﮥ اﻧﺤﻤﺎد وذوب ﯾﮏ ﻣﺎده ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﯾﮑﺴﺎن اﻧﺪ(؛ زﯾﺮا ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﮐﻤﺘﺮ‬
‫از ﺣﺎﻟﺖ ﯾﺦ ﺧﺎﻟﺺ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﻠﻮل ﯾﺦ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺑﺎ ﺗﻨﻘﯿﺺ ﺣﺮارت ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر‬
‫ﯾﺦ ‪ ،‬ﺳﺮﯾﻊ ﺗﺮ از ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎرآب ﻣﺎﯾﻊ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ درﺧﺘﻢ ﺳﺮد ﺷﺪن ﻣﺤﻠﻮل ‪،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﯾﺦ و ﻣﺎﯾﻊ آب در‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺮارﺗﯽ ﮐﻪ در آن ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻨﺠﻤﺪ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﻧﻘﻄﮥ اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻄﻠﻮب ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺻﻔﺮ درﺟﻪ اﺳﺖ وﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ درﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﻣﺎﯾﻊ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ را ﮐﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي آﺑﯽ در ﺣﺮارت ﺻﻔﺮ درﺟﮥ ﺳﺎﻧﺘﯽ ﮔﺮاد ‪ ،‬ﺻﺮف ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﯾﻊ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺮد ﻧﻤﻮدن ﻣﺤﻠﻮل ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﺧﺮوج ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي آب از ﺣﺎﻟﺖ ﯾﺦ ﮐﻤﺘﺮ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺦ ﯾﮑﺴﺎن ﺷﺪه وﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻧﻘﻄﮥ اﻧﺠﻤﺎد آب در ﻣﺤﻠﻮل ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺷﮑﺎل ذﯾﻞ را ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬ﻧﻘﻄﮥ اﻧﺠﻤﺎدآب در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﻠﻮل‬

‫ﭼﻮن ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻘﻄﮥ اﻧﺠﻤﺎد آب را ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ؛ از اﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ و ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ را‬
‫درﺟﺎده ﻫﺎ وﺳﺮك ﻫﺎ ﻣﯿﭙﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ از ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺦ در ﺳﺮﻣﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﯿﻂ ﭘﺎﯾﻨﻨﺘﺮ از‬
‫درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد ﻣﺤﻠﻮل ﻧﻤﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺦ ﺑﻪ روي ﺟﺎده ﻫﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭼﻨﺪ ﮔﺮام اﯾﺘﯿﻠﯿﻦ ﮔﻼﯾﮑﻮل ) ‪ (C2 H 6O2‬در ‪ 10‬ﻟﯿﺘﺮ آب ﺣﻞ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺎﺻﻠﻪ در ﻟﯿﻠﯿﺘﺮ ﻣﻮﺗﺮ ﺑﻪ ﺣﺮارت‬
‫‪ _ 23.30 C‬ﻣﻨﺠﻤﺪ ﮔﺮدد‪ .‬ﮐﺘﻠﮥ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ) ‪ 62.1g / mol (C2 H 6O2‬و ﮐﺜﺎﻓﺖ ﻣﺤﻠﻮل ‪ 1g / mL‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫‪m.1000 g .molal‬‬
‫‪ΔT f = K .‬‬ ‫‪m .M‬‬

‫‪M •ΔT •m′‬‬ ‫‪62.1g • 23.30 C • 10000 g‬‬

‫=‪m‬‬
‫‪f‬‬
‫=‬
‫‪K •1000 g •molal‬‬
‫‪1.860 C • kg / mol • 1000 gmol / kg‬‬
‫‪m = 7779 g = 7.779kg‬‬

‫‪58‬‬
 ‫در س ﺷﺸﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪31 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ و ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ و ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮاص ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ و ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ از ﻫﻢ‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫ﻓﺮق دارد‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ و ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ را از ﻫﻢ ﻓﺮق ﮐﺮده و آﻧﻬﺎ را در‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫ﺣﯿﺎت روزﻣﺮه ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪،‬ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ و ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬آﯾﺎ از ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻮره ﺑﺮق ﻋﺒﻮر ﻣﯿﮑﻨﺪ؟ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ و ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﯽ آﻧﺮا ﺗﻮﺿﯿﺢ ‪ -‬در ﮐﺎر ﮔﺮوﭘﯽ ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان را ﺑﻪ ﮔﺮوپ ﻫﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮده ‪،‬ﺑﻪ ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺮﮔﺮوپ وﻇﯿﻔﻪ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ و ﻏﯿﺮ ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ر ا ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪59‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﮑﺮ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫در اﺷﮑﺎل اﻟﻒ‪ ،‬ب و ج ﻗﺮار زﯾﺮ ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺮﻗﯽ ﭼﻨﺪ ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ و ﻏﯿﺮاﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ آﺑﯽ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪،‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ وﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎرا از ﻫﻢ ﺟﺪاﻧﻤﻮده وﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺮﻗﯽ آﻧﻬﺎ را از ﻫﻢ ﻓﺮق ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ )‪ (11 - 2‬اﻟﻒ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻮره در آب‪ ،‬ب – ﻣﺤﻠﻮل ‪ ، CuSO4 × 5H 2 O‬ج – ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ اﻣﻮﻧﯿﺎ‬
‫ﺣﻞ‪ :‬اﻟﻒ – ﻣﺤﻠﻮل ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﻮده ؛ زﯾﺮا ﺑﻮره ﺑﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﻤﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫ب ‪ -‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ CuSO4 × 5H 2 O‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﻮده ﻣﺮﮐﺐ ﻣﺤﻠﻮل ‪ CuSO4‬در آب ﺑﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ Cu 2+‬و ‪ SO4 2-‬ﭘﺎرﺟﻪ‬
‫ﺷﺪه و ﻫﺎدي ﺑﺮق ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ اﻣﻮﻧﯿﺎ ﻫﺎدي ﺿﻌﯿﻒ ﺑﺮق ﺑﻮده؛ زﯾﺮا در ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ اﻣﻮﻧﯿﺎ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺐ ‪ NH 4OH‬ﺗﺸﮑﯿﻞ و ﺑﻪ ‪ NH 4 +‬و‬
‫‪ OH‬ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫_‬

‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬

‫در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﯿﻦ آﯾﻮﻧﻬﺎ ‪ ،‬ﻗﻮة ﺟﺎذﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده و آﯾﻮﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻮاد ﻣﻨﺤﻠﮥ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻧﺒﻮده ؛ زﯾﺮا ﺑﯿﻦ آﯾﻮﻧﻬﺎي ﭼﺎرج دار ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﻮة آﯾﻮﻧﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده و از ﺳﻄﺢ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﯿﮑﺎﻫﺪ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺎﻟﻢ ﺳﻮﯾﺪﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم واﻧﺖ ﻫﻮف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺎ اراﺋﮥ ﮐﻤﯿﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﺿﺮﯾﺐ واﻧﺖ ﻫﻮف ) ‪ (i‬اﯾﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻘﺪاري ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﺮد؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ‪ MgSO4‬و ‪، NaCl‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ از ﻫﺮ ﻣﻮل اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺒﺎت دو ﻣﻮل آﯾﻮن در ﻣﺤﻠﻮل ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد؛ اﻣﺎ ﻗﻮة ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﯿﻦ آﯾﻮﻧﻬﺎ در ﻣﺤﻠﻮل ‪MgSO4‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺑﺰرﮔﯽ ﭼﺎرج ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل ‪ NaCl‬ﻫﻢ ﻏﻠﻄﺖ اش ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ؛ ﻃﻮري ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻗﻮة آﯾﻮﻧﯽ ) ‪ (i‬در ﻣﺤﻠﻮل‬
‫‪ MgSO4 ، 0.001M‬ﻣﺴﺎوي ‪ 1.82‬و ﻣﺤﻠﻮل ‪ NaCl 0.001M‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 1.97‬اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ارﻗﺎم ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻌﺪادي از آﯾﻮﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﭼﺎرج ﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ در ﻧﺰدﯾﮏ ﻫﻢ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و اﯾﻦ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﭼﺎرج ﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻔﺖ آﯾﻮﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺗﻌﺪاد آﯾﻮﻧﻬﺎي ﺟﻔﺖ ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺒﺐ ﺗﻨﻘﯿﺺ آﯾﻮﻧﻬﺎ در ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﺷﺪه و در ﺻﻮرت رﻗﯿﻖ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ‬
‫ﺗﻌﺪاد آﯾﻮﻧﻬﺎي ﺟﻔﺖ ﺧﻨﺜﯽ از ﻫﻢ دور ﮔﺮدﯾﺪه و ﺗﻌﺪاد آﯾﻮﻧﻬﺎ زﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد؛ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻗﯿﻤﺖ ) ‪ (i‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﻘﺪار ) ‪ (i‬ﺑﺮاي ‪ NaCl‬از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 2‬ﺑﻮده )دوآﯾﻮن ‪ Na +‬و ‪ ( Cl‬؛ اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ‬
‫_‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻗﻮه ﻫﺎي ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﯿﻦ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 2‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﻗﺪر ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل رﻗﯿﻖ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪاره ﺿﺮﯾﺐ ) ‪(i‬‬
‫ﺑﻪ دو ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬

‫‪60‬‬
 ‫‪0.001M‬‬ ‫‪0.01M‬‬ ‫‪0.1M‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﻣﻮﻻر‬
‫ﻣﻘﺪار ) ‪(i‬‬
‫‪1.97‬‬ ‫‪1.94‬‬ ‫‪1.87‬‬
‫ﺗﻌﺎدل در ﺳﯿﺴﺘﻢ رﺳﻮب ﻣﺤﻠﻮل‪ :‬در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﻣﺸﺒﻮع اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ؛ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪ BaSO4‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎس ﻓﺎز ﺟﺎﻣﺪ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن دو ﭘﺮوﺳﻪ ﺟﺮﯾﺎن داردﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از ﯾﮏ ﻃﺮف‬
‫_‪2‬‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﻗﻄﺒﯽ آب ﺑﺎ ﮐﺘﯿﻮن ‪ Ba 2+‬و اﻧﯿﻮن ‪ S O4‬ﮐﻪ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﺒﮑﻪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ‪ BaSO4‬ﻣﻮﺟﻮد اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﻧﺮژي ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ آزاد ﺷﺪه‪ ،‬آﻧﻬﺎ را از ﺷﺒﮑﻪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ و‬
‫ﻣﺤﻠﻮل آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ آﯾﻮن ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪرﯾﺖ ﺷﺪة ‪ Ba 2+‬و ‪ So42‬از ﻃﺮف آﯾﻮن ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫اﻟﭽﺎرج آﻧﻬﺎ ﮐﻪ در ﺷﺒﮑﮥ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﺟﺎﻣﺪ ﻫﻨﻮز ﻣﻮﺟﻮد اﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺬب ﮔﺮدﯾﺪه ) ‪ ( BaSO4 ⇔Ba 2+ + SO 4 2‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ از‬
‫_‬

‫ﻗﺸﺮ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺘﯽ ﺟﺪا و دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺷﺒﮑﮥ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﺟﺎﻣﺪ ﺟﺬب ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪.‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺳﺮﻋﺖ ﻫﺮ دو ﭘﺮوﺳﮥ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺷﺪه‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه را ﻣﯿﺘﻮان ﻗﺮار ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﻧﺸﺎن داد‪:‬‬
‫_‬
‫‪BaSO4‬‬ ‫‪Ba 2+ + SO 4 2‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎل آﯾﻮن ﻫﺎ در ﻣﺤﻠﻮل و ﭘﺮوﺳﮥ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ آن )داﺧﻞ ﺷﺪن آﯾﻮﻧﻬﺎ دوﺑﺎره در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻓﺎز ﺟﺎﻣﺪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ(ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻻي‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﺎدة ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮدﮐﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﻣﺎدة ﺟﺎﻣﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده ؛ درا ﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﮐﺘﻠﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺗﻌﺎدل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮن ﻫﺎي ﮐﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫‪[ Ba +2 ][SO] 24‬‬
‫=‪K‬‬
‫] ‪[ BaSO4‬‬
‫] ‪K sp = [ Ba 2+ ][SO42-‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﮥ اﺧﯿﺮ ‪ K sp‬ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ )‪ (Solubility product‬ﺑﻮده و ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺗﻌﺎدل ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ را ﻧﺸﺎن داده و ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻓﺎز ﺟﺎﻣﺪ ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺸﺒﻮع آن اﺳﺖ‪.‬ﺣﺎﺻ ﻞ‬
‫ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ‪ BaSO4‬در ‪ 25o C‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ K sp = 1.1 • 10 10‬اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت دﻗﯿﻖ ﺑﻪ ﻋﻮض ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮن ﻫﺎ‬
‫_‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آﻧﻬﺎ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺳﺎده و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﻮة آﯾﻮﻧﯽ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﻣﺸﺒﻮع اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ‪m £ 0.001‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آﯾﻮن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮرﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﻮده و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ ‪ K sp‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﻣﯿﺘﻮان اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ واﺣﺪ ‪ mol / L‬و ‪ g / L‬اﻧﺪازه‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬و ﺑﻪ ‪ S‬اﻓﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪة دو آﯾﻮﻧﯽ )‪(Binary‬از ﻗﺒﯿﻞ‬
‫‪ AlPO4 , BaSO4 , AgCl‬وﻏﯿﺮه ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ‪ S‬اﻓﺎده ﻣﯿﮕﺮدد؛ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺮ ﯾﮏ از آﯾﻮن ﻫﺎ ﻣﺴﺎوي ﻋﯿﻦ‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ‪ S‬ﺑﻮده ؛ اﻣﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت از ‪ K sp = S 2‬و ‪ S = K sp‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬‬
‫‪M BaSO 4 = 233‬‬

‫‪61‬‬
 ‫[‬ ‫[]‬
‫‪K sp = Ba 2 + SO4‬‬
‫_‪2‬‬
‫‪]= 1.11·10‬‬ ‫_‬
‫‪10‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪s = 1.11 · 10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪= 1.05 · 10 5 mol / L‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪s = 233g / mol · 1.05 · 10 5 mol / L = 2.45 · 10 3 g / mol‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﯿﻦ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻣﻮﻻري ‪ S‬و ﻗﯿﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﮐﻪ از ﭼﻨﺪﯾﻦ‬
‫آﯾﻮن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻐﻠﻖ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬از اﻧﻔﮑﺎك ﯾﮏ ﻣﻮل ‪ CaF2‬ﯾﮏ ﻣﻮل ‪ Ca 2+‬و دو ﻣﻮل ‪F‬‬
‫_‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﯾﺪه و ﻏﻠﻈﺖ اﯾﻦ آﯾﻮن ﻫﺎ ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ ﺑﻪ‪:‬‬

‫‪K sp = Ca‬‬ ‫[‬ ‫‪2+‬‬
‫) ‪][F ] = S • ( 2 S‬‬
‫_‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪= 4S 3‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﮥ ﻓﻮق ﺑﺮاي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﭼﻨﺪﯾﻦ آﯾﻮﻧﯽ )‪ (poly ions‬و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﺑﺮاي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي‬
‫ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﮐﻪ ﻗﺮار ﻣﻌﺎدﻟﻪ ذﯾﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯽ ﮔﺮدد؛ ﻣﯿﺘﻮان ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ را ﻗﺮار ذﯾﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪:‬‬
‫_‬
‫‪Mem An‬‬ ‫‪mMe n + + nA m‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق ‪ Me‬ﮐﺘﯿﻮن و ‪ A‬اﻧﯿﻮن را اﻓﺎده ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ اﯾﻦ آﯾﻮن ﻫﺎ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪:‬‬
‫‪K sp = Me‬‬ ‫[‬ ‫‪n+‬‬
‫] ‪] [A‬‬
‫‪m‬‬ ‫_‬ ‫‪n‬‬
‫‪= ( mS ) m • ( nS ) n = m m S m • n n S n‬‬
‫‪K sp = m m • n n • S m + n‬‬
‫‪K sp‬‬
‫= ‪S m +n‬‬
‫‪m • nn‬‬ ‫‪m‬‬

‫‪Ksp‬‬
‫‪S = m +n m n‬‬
‫‪m •n‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‬
‫‪ -1‬اﮔﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ آﯾﻮن ﻫﺎي ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﮐﻮﭼﮑﺘﺮاز ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮﻧﻬﺎ ‪ K sp‬ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫دراﯾﻦ ﺻﻮرت رﺳﻮب ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪-2‬اﮔﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ آﯾﻮﻧﻬﺎي ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ K sp‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺸﺒﻮع و رﺳﻮب‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪-3‬درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ آﯾﻮن ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ‪ K sp‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬رﺳﻮب ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬رﺳﻮب زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ آﯾﻮن ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ‬
‫‪ K sp‬ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪62‬‬
 ‫در س ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪32 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ و ﻗﻮي‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ و اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻗﻮي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮاص ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ و ﻗﻮي از ﻫﻢ ﻓﺮق دارد‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ وﻗﻮي را از ﻫﻢ ﻓﺮق ﮐﺮده و آﻧﻬﺎ را در‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫ﺣﯿﺎت روزﻣﺮة ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪،‬ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ و ﻗﻮي‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه آﯾﺎ از ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻮره ﺑﺮق ﻋﺒﻮر ﻣﯿﮑﻨﺪ؟ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ و ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آن را ‪ -‬در ﮐﺎر ﮔﺮوﭘﯽ ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان را ﺑﻪ ﮔﺮوپ ﻫﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮده ‪،‬ﺑﻪ ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ‬
‫ﻫﺮﮔﺮوپ وﻇﯿﻔﻪ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ و ﻏﯿﺮ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ر ا ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﺗﻬﯿﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪63‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﺑﺮاي آﻣﻮزش ﺧﻮد ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ذﯾﻞ را اﻧﺠﺎم دﻫﯿﺪ ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﺮﮐﺒﺎت ذﯾﻞ را در آب ﺗﺤﺮﯾﺮ دارﯾﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ , ( NH 4 )3 PO4 -‬پ ‪ , Na2CO3‬ج ‪Cr ( NO3 )3‬‬
‫‪ – 2‬ﮐﺪام ﯾﮑﯽ از ﻣﺮﮐﺒﺎت ذﯾﻞ در ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ي ﻫﺎي ﺷﺎن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ وﮐﺪام ﯾﮏ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ آﯾﻮﻧﯽ ﺑﻮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ؟‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﻣﯿﺘﺎﻧﻮل ‪ ،‬ب – ﺳﻮدﯾﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ‪ ،‬ج – ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ‪ ،‬د – اﺳﯿﺘﻮن‬
‫_‬
‫‪Cr ( NO3 )3‬‬ ‫‪Cr 3+ + 3 NO31‬‬ ‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‪2‬‬
‫‪Na 2CO3‬‬ ‫‪2 Na + CO3‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‪3‬‬
‫‪( NH 4 )3 PO4‬‬ ‫‪3 NH 4 + PO4‬‬

‫‪ -2‬اﻟﻒ ‪ -‬ﻣﯿﺘﺎﻧﻮل در ﻣﺤﻠﻮل ﺷﺎن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب – ﺳﻮدﯾﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ در ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻪ ﺷﮑﻞ آﯾﻮﻧﯽ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ج –‪ -‬ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ در ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻪ ﺷﮑﻞ آﯾﻮﻧﯽ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪.‬‬
‫د – اﺳﯿﺘﻮن در ﻣﺤﻠﻮل ﺷﺎن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫اﮔﺮ ﻓﯿﺼﺪي درﺟﮥ ﺗﻔﮑﯿﮏ آﯾﻮﻧﯽ ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.2‬ﻣﻮﻟﺮ اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ) ‪ (CH 3 - COOH‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ %0.935‬ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮن ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪α % = 0.935%‬‬ ‫‪[H + ] = C • α‬‬
‫‪α = 0.00935‬‬ ‫‪[H + ] = 0.2M • 0.00935 = 0.00187M‬‬
‫‪C = 0. 2 M‬‬
‫? = ] ‪[H +‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺗﯿﻮري اﻧﻔﮑﺎك اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﮑﯽ ارﻫﯿﻨﻮس رول ﻣﻬﻢ را در ﺗﯿﻮري ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﺑﺎزي ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﯿﻮري ﻣﺬﮐﻮر ازدﯾﺎد ﻓﺸﺎر‬
‫آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ‪ ،‬ﺗﻨﺰﯾﻞ درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد و ﺻﻌﻮد درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﻏﯿﺮ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﻮاد ﻏﯿﺮ ﻣﻔﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ و ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﻓﺮق آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﻣﻼ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ‪ ،‬ﻣﻮﺻﻮف ﺛﺒﺎت ﮔﺮﻣﺎي‬
‫ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ‪،‬ﮔﺮﻣﺎي ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻗﻮي را ﺗﻮﺳﻂ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي ‪ ،‬ﺧﻮاص ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﺑﻔﺮي‪ ،‬اﻧﻔﮑﺎك‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻮي ﺑﻌﻀﯽ از اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ ﻫﺎ وﻏﯿﺮه را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﻮد؛ ﭼﻮن ﺗﯿﻮري اﻧﻔﮑﺎك اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺎس ﺗﯿﻮري ﻓﺰﯾﮑﯽ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ؛ ازا ﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﭘﺎرﭼﻪ ﺷﺪن ﻣﻮاد را ﺑﻪ آﯾﻮن ﻫﺎ در ﺻﻮرت ﺣﻞ‬
‫ﺷﺪن در آب‪ ،‬ﻋﺪم ﺛﺒﺎت وﭘﺎﯾﺪاري ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﯽ ﻗﻮي و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي و ﻧﻤﮏ را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﯿﻮري‬
‫ﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آﻣﺪ ﮐﻪ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﻧﺪ‪:‬‬

‫‪64‬‬
 ‫اﻧﻔﮑﺎك اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﮑﯽ و ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ آﯾﻮن ﻫﺎ‬
‫در ﻣﻮاد ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ آﯾﻮﻧﯽ ذرات ﭼﺎرج دار ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻟﻌﻼﻣﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮة ﺟﺬب اﻟﮑﺘﺮوﺳﺘﺎﺗﯿﮑﯽ ﻗﻮي ﺑﺎ ﻫﻢ ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺤﻠﻞ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻗﻄﺒﯽ ﺑﺎﺷﺪو ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ را ﺑﺎ آﯾﻮن ﻫﺎ اﻧﺠﺎم داده ﺑﺘﻮاﻧﺪ؛ دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي آزاد‬
‫ﺷﺪه در اﺛﺮ ﻋﻤﻞ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ و ﯾﺎ اﻧﺮژي ﺳﻠﻮاﺗﯿﺸﻦ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻣﺼﺮف رﺳﯿﺪه در ﻗﻄﻊ رواﺑﻂ ﺷﺒﮑﻪ‬
‫ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ دراﯾﻦ ﺻﻮرت آﯾﻮن ﻫﺎ از ﺷﺒﮑﻪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﺟﺪا ﮔﺮدﯾﺪه و ﻋﻤﻠﯿﮥ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮐﻨﻨﺪه ﮔﯽ ﻣﺤﻠﻞ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻞ ﻗﻄﺒﯽ و ﺛﺎﺑﺖ داي اﻟﮑﺘﺮﯾﮏ آن ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ‬
‫داي اﻟﮑﺘﺮﯾﮏ آب ‪ Ξo = 78‬ﺑﻮده‪ ،‬ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮐﻨﻨﺪه ﮔﯽ آ ب ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﺤﻠﻞ ﻫﺎ ﺑﻪ درﺟﻪ اول‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻟﻤﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ‪I.A.Kablicov‬اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‪ :‬ﻗﺪرت ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮐﻨﻨﺪه ﮔﯽ ﻣﺤﻠﻞ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ داي اﻟﮑﺘﺮﯾﮏ‬
‫آن اﺳﺖ‪.‬ﻋﻼوه از ﺑﺰرﮔﯽ ﺛﺎﺑﺖ داي اﻟﮑﺘﺮﯾﮏ‪ ،‬در ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻞ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ و ﻣﺤﻠﻞ ﻧﯿﺰ رول‬
‫اﺳﺎﺳﯽ را ﺑﺎزي ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ذرات ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ وﻣﺤﻠﻞ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﺎ ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﯾﺪار ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت در ﭘﺮوﺳﮥ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﻘﺪار ﮐﺮﻣﺎي ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺑﻮده؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب را ﮐﻪ‬
‫آﯾﻮن ﻫﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ ﻧﯿﺰ اراﯾﻪ ﮐﺮده ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺷﻌﺎع آﯾﻮن ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﺪه را ﻧﯿﺰ اﻧﺪازه ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب و ﺷﻌﺎع آﯾﻮن ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﯿﺘﻮان ﺧﻮاص آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎﺧﺖ؛‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺷﻌﺎع آﯾﻮﻧﯽ آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ اول اﺻﻠﯽ در ﺷﺒﮑﮥ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﺷﺎن از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﺋﯿﻦ ﮔﺮوپ زﯾﺎد‬
‫ﺷﺪه و ﺑﺮﻋﮑﺲ از ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ ﮐﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد؛ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫‪Li < Na < K < Rb < Cs < Fr‬‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﺑﯽ ﺑﻌﺪ از ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ آﯾﻮن ﻫﺎ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺘﻨﺎوب ‪ ،‬ﺷـــﻌﺎع آﯾﻮن ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﺪه‬
‫> ‪ Li + > Να + > Κ + > Rb +‬اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫‪Cs + > Fr +‬‬ ‫ﺑﺮﻋﮑﺲ اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ‪:‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺷﻌﺎع آﯾﻮﻧﯽ‪ ،‬آﯾﻮن ﻫﺎ و ﻣﺎ ﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب ﺑﺎ ﺗﻨﻘﯿﺺ ﺷﻌﺎع آﯾﻮﻧﯽ آﯾﻮن ﻫﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪه و ﻗﻄﺐ ﻣﻨﻔﯽ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎ را زﯾﺎد ﺗﺮ ﺟﺬب و ﻣﻘﺪار ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب را ﺑﻪ دور ﺧﻮد زﯾﺎد ﺗﺮ ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ؛ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب ﺑﻪ اﻃﺮاف آﯾﻮن ﻫﺎ زﯾﺎد و ﺣﺠﻢ آﯾﻮن ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﺪه ﺑﺰرگ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺟﺴﺎﻣﺖ و ﺣﺠﻢ آﯾﻮن ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﺪه و ﺧﻮاص آﯾﻮﻧﻬﺎ؛ از ﻗﺒﯿﻞ‪ :‬ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﻧﻔﻮذ ﺷﺎن را از ﺳﻮراخ ﻣﻤﺒﺮان ﺣﺠﺮوي‬
‫ﻗﺪرت اﺑﺴﺎرﺑﯿﺸﻦ و ﮐﻮاﮔﻠﯿﺸﻦ آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺗﯿﻮري اﻧﻔﮑﺎك اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺑﻮده؛ اﻣﺎ ﺗﯿﻮري ﻣﺬﮐﻮر ﺧﻮاص و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻗﻮي ﮐﻪ آب آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ آﯾﻮن ﻫﺎ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧﻤﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ؛ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺗﯿﻮري ﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﯾﺠﺎد ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ﻣﮑﻤﻞ ﺗﯿﻮري ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮﺑﻮده ودر زﯾﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫ﺗﯿﻮري ‪Debye-hukel:‬‬
‫ﺗﯿﻮري ‪ debye-hukel‬در ﺳﺎل ‪ 1923‬ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ دراﯾﻦ ﺗﯿﻮري ﺧﻮاص ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻗﻮي ﺑﺎ‬
‫در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻟﮑﺘﺮوﺳﺘﺎﺗﯿﮑﯽ ﺑﯿﻦ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪ .‬آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻟﭽﺎرج ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ در‬
‫‪65‬‬
‫داﺧﻞ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﺪه و از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮدور ﻗﺮار داﺷﺘﻪ؛اﻣﺎ ﺑﺎ آن ﻫﻢ در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي‬
‫ﻏﻠﯿﻆ ﻣﯿﻞ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﯾﮏ دﯾﮕﺮ را ﺟﺬب ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﺪر ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻗﻮه ﺟﺬب ﺑﯿﻦ‬
‫ذرات ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻟﭽﺎرج زﯾﺎد ﺷﺪه؛ دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻫﺮ ﯾﮏ از آﯾﻮن ﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ آﯾﻮن ﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻟﭽﺎرج ﺧﻮدﺟﺬب و‬
‫اﺣﺎﻃﻪ ﮔﺮدﯾﺪه و ﻧﻈﻢ ذرات را در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده و ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﺛﺮ آﯾﻮن ﻫﺎ در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﮐﻢ ﺷﺪه و‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﺣﻘﯿﻘﯽ زﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮد د؛ در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﮐﺎﻣﻼ ﺑﻪ آﯾﻮن ﻫﺎ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﻪ ﮔﺮدﯾﺪه و در ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎي‬
‫ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮﻧﺪ؛ اﯾﻦ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﺛﺮ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﯾﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪.‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﺒﺎرت از ﻏﻠﻈﺖ ﺣﻘﯿﻘﯽ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺖ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ذﯾﻞ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﺛﺮ را اﻓﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫‪a=C • f‬‬
‫‪ f‬ﻋﺒﺎرت از ﺿﺮﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‪ a ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ‪ C‬ﻏﻠﻈﺖ ﺣﻘﯿﻘﯽ را اﻓﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ ،‬ﺿﺮﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬ ‫در ﻓﻮرﻣﻮل ﻓﻮق‬
‫‪ C‬ﺗﻔﺎوت دارد‪.‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺿﺮﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﻌﯿﺎر‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺪام اﻧﺪازه ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ‪ a‬از ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ را از ﻣﺤﻠﻮل ﮐﺎﻣﻞ )‪(Idial‬ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﮐﻢ ﺷﻮد ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ زﯾﺎد ﺷﺪه؛ درا ﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ f → 1‬ﺗﻘﺮب ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﺴﺎوي ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺰﯾﮑﯽ ﺿﺮﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﺎ ﮐﺎر اﺟﺮا ﺷﺪة ﺗﻐﯿﯿﺮﯾﮏ ﻣﻘﺪارﻣﺎده از ﻣﺤﻠﻮل اﯾﺪﯾﺎل ارﺗﺒﺎط دارد ‪ .‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ وﯾﺎ ﺿﺮﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻣﮑﺎن اﺳﺘﻔﺎده را از ﺗﻤﺎم ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﮐﻪ ﺧﻮاص ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬
‫ﻫﺎي ﻗﻮي را واﺿﺢ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽ ﺳﺎزد؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﮐﺘﻠﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﻠﻮل‬
‫ﻫﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪AK+a A‬‬ ‫‪ck+ fk+.CA FA‬‬
‫=‪K‬‬ ‫‪aKA‬‬ ‫=‬ ‫‪ckAfkA‬‬
‫‪KA ® K + A‬‬

‫‪66‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ‪ :‬ﺳﻮم‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺼﻞ ‪:‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫‪ -1‬زﻣﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ) ‪ 8‬ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ (‬

‫ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺷﻤﺎره ﻋﻨﺎوﯾﻦ درس‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆ ﺛﺮ در ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺣﺮارت ﺑﺎﻻي ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ارﻫﯿﻨﻮس‬ ‫‪5‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﮥ )‪ (Collision‬ﯾﺎ ﺗﺼﺎدم ذرات در ﻣﻮاد ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫‪6‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ‬ ‫‪7‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺧﻼﺻﮥ ﻓﺼﻞ و ﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫‪8‬‬

‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ ﻓﺼﻞ‬

‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮد و ﺗﺎﺑﻊ ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان درك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ و ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي رول اﺳ ﺎﺳﯽ را ﺑﺎزي ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺎ آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺮاﯾﻂ وﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮدن ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻣﺨﺘﻠﻒ را اﻧﺠﺎم داده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -3‬ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻓﺼﻞ‬
‫‪ -8 ،‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -6 ،‬ج ‪ -7 ،‬ب‬ ‫‪ -3 ،‬اﻟﻒ ‪ -4 ،‬ج ‪ -5 ،‬د‬ ‫‪ -2 ،‬د‬ ‫‪ -1‬اﻟﻒ‬
‫‪ -9‬د ‪ -10 ،‬اﻟﻒ‬
‫ﺟﻮاﺑﺎت ﺳﺆاﻻت ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ‬
‫‪ -1‬ﺳﺮﻋﺖ ﻧﺴﺒﺘﯽ ﻣﻮاد ﻣﺼﺮف ﺷﺪة اوﻟﯿﻪ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺤﺼﻮﻻ ت ﺑﺮاي ﻫﺮﯾﮏ از ﺗﻌﺎﻣﻼت ذﯾﻞ را ﺗﺤﺮﯾﺮ دارﯾﺪ‪:‬‬
‫¾ ) ‪2C 2 H 6 ( g ) + 7O2 ( g‬‬
‫) ‪¾® 4CO 2 ( g ) + 6 H 2 O( g‬‬

‫¾ ) ‪2 HOF ( g‬‬
‫) ‪¾® 2 HF ( g ) + O2 ( g‬‬
‫¾ ) ‪4 PH 3 ( g‬‬
‫) ‪¾® P4 ( g ) + 6 H 2 ( g‬‬
‫¾ ) ‪N 2 ( g ) + 3H 2 ( g‬‬
‫) ‪¾® 2 NH 3 ( g‬‬
‫¾ ) ‪2 H 2 CO3 ( g ) + O2 ( g‬‬
‫) ‪¾® 2CO2 ( g ) + 6 H 2 O( g‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪67‬‬
 ‫] ‪1d [C 2 H 6 ] _ 1d [O2 ] d [CO 2 ] 1d [H 2O‬‬
‫_‬
‫=‪V‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫اﻟﻒ ‪-‬‬
‫‪2dt‬‬ ‫‪7dt‬‬ ‫‪4dt‬‬ ‫‪6dt‬‬
‫_‬
‫] ‪1d [HOF ] 1d [HF ] d [O2‬‬
‫=‪V‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫ب‪-‬‬
‫‪2dt‬‬ ‫‪2dt‬‬ ‫‪dt‬‬
‫ج‪-‬‬
‫] ‪1d [PH 3 ] 1d [P4‬‬
‫_‬
‫] ‪d [H 2‬‬
‫=‪V‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪4dt‬‬ ‫‪dt‬‬ ‫‪6dt‬‬
‫_‬
‫] ‪1d [N 2 ] 1d [H 2‬‬ ‫] ‪d [NH 3‬‬
‫=‪V‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫د‪-‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪3dt‬‬ ‫‪2dt‬‬
‫_‬
‫] ‪1d [H 2CO3‬‬ ‫_‬
‫] ‪1d [O2‬‬ ‫] ‪d [CO2‬‬ ‫] ‪1d [H 2O‬‬
‫=‪V‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫ﻫـ ‪-‬‬
‫‪2dt‬‬ ‫‪dt‬‬ ‫‪2dt‬‬ ‫‪6dt‬‬

‫‪ -2‬ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺠﺰﯾﮥ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪ در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﮐﺘﻠﺴﺖ آﯾﻮن ‪ I -‬ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫¾ ‪H 2O2 ( g ) + I -‬‬
‫‪¾® H 2 O + IO -‬‬
‫¾ ‪H 2O2 ( g ) + OI -‬‬
‫‪¾® H 2O + I - + O2‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق را ﺗﺤﺮﯾﺮ دارﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪V = k1 [H 2 O2 ] I -‬‬‫] [‬
‫‪ -3‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺨﺎرات آب ﻣﺤﺼﻮل ﺑﯽ ﺿﺮر ﺑﻮده ‪ ،‬ﮔﺎز ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﻣﻮاد ﺳﻮﺧﺖ در ﺳﻔﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻓﻀﺎﯾﯿﻤﻮرد‬
‫¾ ) ‪ 2 H 2 ( g ) + O2 ( g‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ذﯾﻞ ﺟﻮاب اراﺋﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮد ‪ ،‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ) ‪¾® 2 H 2O ( g‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﺮﻋﺖ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ] ‪ [H 2 ], [O2‬و ] ‪ [H 2O‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ زﻣﺎن ﺗﺤﺮﯾﺮ دارﯾﺪ‪.‬‬
‫‪mol‬‬
‫‪ 0.23‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ‪ H 2O‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬ ‫ب‪ -‬اﮔﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺼﺮف ) ‪، O2 ( g‬‬
‫‪L×s‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫] ‪1 D[H 2‬‬ ‫] ‪D[O2 ] 1 D[H 2O‬‬
‫=‪V‬‬ ‫‪=-‬‬ ‫=‬ ‫اﻟﻒ‪-‬‬
‫‪2 Dt‬‬ ‫‪Dt‬‬ ‫‪2 Dt‬‬
‫] ‪D[O2 ] 1 D[H 2O ] 1 D[H 2O‬‬ ‫‪mol‬‬
‫‪V =-‬‬ ‫=‬ ‫‪Þ‬‬ ‫‪= 0.23‬‬
‫‪Dt‬‬ ‫‪2 Dt‬‬ ‫‪2 Dt‬‬ ‫‪L×s‬‬
‫ب‪-‬‬
‫] ‪D[H 2O‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫] ‪D[H 2 O‬‬ ‫‪mol‬‬
‫=‪V‬‬ ‫‪= 2 × 0.23‬‬ ‫= ‪ÞV‬‬ ‫‪= 0.46‬‬
‫‪Dt‬‬ ‫‪L×s‬‬ ‫‪Dt‬‬ ‫‪L×s‬‬
‫‪ – 4‬اﻧﺮژي ﻓﻌﺎل ﺳﺎزي ﺗﻌﺎﻣﻞ ذﯾﻞ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫¾ ) ‪N 2 O5 ( g‬‬
‫) ‪¾® 2 NO2 ( g ) + O2 ( g‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺮﻋﺖ در ﺣﺮارت ‪ 25 0 C‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ K = 3,4.10 -5.s -1‬ودر ﺣﺮارت ‪ 55 0 C‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ K = 1,5.10 .s‬اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪-3 -1‬‬

‫‪68‬‬
 ‫ﺣـــﻞ ﺳـــﺆال ﭼﻬـــﺎرم‪:‬‬
‫‪K1‬‬ ‫‪Ea‬‬ ‫‪1 1‬‬
‫? = ‪Ea‬‬ ‫‪log‬‬ ‫=‬ ‫) _ (‬
‫‪K 2 2.30 • R T2 T1‬‬
‫_‬
‫‪5‬‬
‫‪o‬‬ ‫‪3.4 • 10‬‬ ‫‪Ea‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪T1 = 25 C = 298K‬‬ ‫‪log‬‬ ‫_‬ ‫=‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫(‬ ‫_‬ ‫)‬
‫‪1.5 • 10‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2.30 • 8.31 j • mol • K‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪328K 298K‬‬
‫_‬
‫‪2‬‬
‫‪Ea‬‬
‫‪T2 = 55o C = 328K‬‬ ‫‪log 2.25 • 10‬‬ ‫=‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫) ‪(0.00305K _ 0.003356K‬‬
‫‪19.113 j • mol 1 • K 1‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫‪Ea‬‬ ‫_‬
‫‪K 1 = 3.4 · 10‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪· sec‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪1.65‬‬
‫_‬
‫_‬ ‫_‬
‫) ‪( _ 3 · 10 4‬‬
‫‪j · mol 1 · K‬‬ ‫‪1‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫_‬ ‫_‬
‫_‬
‫‪1.65 j · mol 1 · K‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪K 2 = 1.5 · 10‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪· sec‬‬ ‫‪1‬‬
‫_‬
‫‪= Ea / 19.13‬‬
‫_‬
‫‪3 · 10‬‬ ‫‪4‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪1.65 j · mol 1 · K 1‬‬
‫_‬
‫‪= Ea / 19.113‬‬
‫_‬
‫‪3 · 10 _ 4‬‬
‫‪Ea = 5.5 Kjoul / mol × 19.113kjoal / mol = 105.12kjoul / mol‬‬

‫‪-5‬‬
‫‪K1‬‬ ‫‪Ea‬‬ ‫‪1 1‬‬
‫‪T1 = 300 K‬‬ ‫‪log‬‬ ‫=‬ ‫) _ (‬
‫‪K 2 2.30 • R T2 T1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪Ea‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪T2 = 310 K‬‬ ‫= ‪log‬‬ ‫(‬ ‫_‬ ‫)‬
‫‪3 2.30 • R 310 K 300 K1‬‬
‫_‬ ‫‪Eo‬‬
‫‪K1 = 1‬‬ ‫= ‪0.4772‬‬ ‫) ‪(0.003226 K _ 0.003333K‬‬
‫‪2.30 • 8.31 j / mol • K‬‬
‫_‬ ‫‪Eo‬‬
‫‪K2 = 3‬‬ ‫= ‪0.4772‬‬ ‫) ‪( _ 1.07 • 10 _ 4 K‬‬
‫‪19.113 j / mol • K‬‬
‫_‬
‫‪0.4772 • 19.113 j / mol‬‬
‫= ‪Ea‬‬ ‫_‬ ‫‪_4‬‬ ‫‪= 8.52 •10 4 joul / mol‬‬
‫‪1.07 • 10‬‬
‫¾ ) ‪ NO2 ( g ) + CO ( g‬ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ) ‪¾® NO ( g ) + CO2 ( g‬‬ ‫‪-6‬‬
‫¾ ) ‪NO2 ( g ) + NO2 ( g‬‬
‫) ‪¾® NO3 ( g ) + NO ( g‬‬ ‫)آﻫﺴﺘﻪ(‬
‫)ﺳﺮﯾﻊ( ) ‪¾® NO2 ( g ) + CO2 ( g‬‬
‫¾ ) ‪NO3 ( g ) + CO ( g‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ را ﺗﺤﺮﯾﺮ دارﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬ﭼﻮن ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺑﻄﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﮕﺮدد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪:‬‬
‫‪V = K1[ NO2 ]2‬‬
‫ﺗﺠﺎرب ﻋﻤﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﺮﻋﺖ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬اﻧﺮ ﮋي ﻓﻌﺎل ﺳﺎزي اﮐﺜﺮ ﺗﻌﺎﻣﻼت ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ‪ E 0 = 60kjoul / mol‬ﺗﺎ ‪ E 0 = 250kjoul / mol‬ﺑﻮده ﮐﻪ در ﺣﺪود ﯾﮏ راﺑﻄﮥ‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻫﺮ ده درﺟﻪ ﺣﺮارت از ‪ 300k‬ﺗﺎ ‪ ، 310 K‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ اﻧﺮژي ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ دو ﭼﻨﺪ ﻣﯿﮕﺮدد‪E 0 = 60kjoul / mol .‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﺑﯿﺴﺖ ﭘﻨﺞ ﭼﻨﺪ ﻣﯿﮕﺮدد‪E 0 = 250kjoul / mol .‬‬
‫‪69‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺮ ﮋي ﻓﻌﺎل ﺳﺎزي ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﻪ ‪ E 0 = 65kjoul / mol‬ت اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺎ ازدﯾﺎد ‪ 273K‬ﺑﻪ ‪ ، 298k‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ دو ﭼﻨﺪ‬
‫زﯾﺎد ﻣﯿﻨﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪-8‬‬

‫ﭼﻮن ﮔﺮاف واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﻌﮑﻮس ﻏﻠﻈﺖ و زﻣﺎن ﯾﮏ ﺧﻂ ﺳﺘﻘﯿﻢ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ از ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﺮﻋﺖ درﺟﻪ دوم ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﻮده و ﻫﻢ از‬
‫ﮔﺮاف ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﮕﺮدد‪ :‬ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﺮﻋﺖ آن ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪V = K [ A]2‬‬

‫‪70‬‬
 ‫در س اول‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪ :‬ﺻﻔﺤﮥ ‪40‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ‬
‫دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ داﻧﺴﺘﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي در ﺻﻨﻌﺖ و ﻃﺒﺎﺑﺖ‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫رول اﺳﺎﺳﯽ را دارا اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﺑﻪ اﺳﺮع وﻗﺖ اﻧﺠﺎم داده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﮔﺮاف ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﭼﻪ وﻗﺖ ﺷﯿﺮ ﺑﻪ ﻣﺎﺳﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ؟‬
‫‪5‬‬
‫زﻣﺎن‬
‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت‬ ‫اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‬
‫‪ -‬ﭼﺎرت ﻫﺎي اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﮐﯿﻤﯿﺎوي اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوپ ﻫﺎي ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻬﯿﻪ و آن را در ﺻﻨﻒ ‪ -‬در ﺗﻬﯿﮥ ﭼﺎرت ﻫﺎي اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺎﻣﻼت‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪71‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﮐﻨﯿﺘﯿﮏ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ) ‪ : ( Chemical Kinetics‬ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ‪ ،‬ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﯾﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ و‬
‫ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ را ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬ﺷﯿﻤﺎي ذﯾﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ آﻣﻮزﺷﯽ را در ﻣﻮردﮐﻨﯿﺘﯿﮏ ﮐﯿﻤﯿﺎوي اراﺋﻪ‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪:‬‬

‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬

‫در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﻫﻢ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ را اﻧﺠﺎم داده‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ را ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﯽ آوﻧﺪ؛ دراﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ در ﺣﺎل ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﻮرﯾﮑﻪ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮ ﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﺷﺎﺧﮥ دﯾﮕﺮ ﻋﻠﻢ ﮐﯿﻤﯿﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﻄﺢ اﻧﺮژﯾﮑﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎ‬
‫وﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ وﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻣﻮرد ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻧﺘﺮوﭘﯽ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﺳﻤﺖ ﺟﺮﯾﺎن ﺗﻌﺎﻣﻞ را ﭘﯿﺸﺒﯿﻨﯽ‬
‫ﮐﺮده ؛ اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت داده ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﺪ ‪،‬روي ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ اﻣﮑﺎن ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻌﺎﻣﻼت را ﭘﯿﺸﺒﯿﻨﯽ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ ﮐﻨﯿﺘﯿﮏ‪ ،‬راه ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ و ﮐﻨﯿﺘﯿﮏ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﮑﻤﻞ ﯾﮏ دﯾﮕﺮ اﻧﺪ؛ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ‪ ،‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ درﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﮔﺮدد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ دو ﺷﺮط ذﯾﻞ را داﻧﺴﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﻣﮑﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ را از ﻟﺤﺎظ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -2‬از ﻧﻈﺮ ﮐﻨﯿﺘﯿﮑﯽ داراي ﺷﺮاﯾﻂ ﻻزم وﺳﺮﻋﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل اول ‪ :‬زﻧﮓ زدن ﺑﺪﻧﮥ ﻣﻮﺗﺮ ﻫﺎ را از ﻫﺮدو ﻟﺤﺎظ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ ‪:‬‬
‫ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ‪ :‬اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﺻﻮرت ﮐﯿﺮد و اﻣﮑﺎن آن ‪ ΔG < 0‬ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ‪:‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﮐﺪام ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ؟‬

‫‪72‬‬
 ‫ﺳﺮﻋﺖ زﻧﮓ زدن ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻌﺎﻣﻞ ارﺗﺒﺎط دارد‪:‬‬

‫¾¾ ) ‪4 Fe( s ) + 3O ( g‬‬

‫)‪¾® 2 Fe O · xH O ( s‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 3‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺬﮐﻮر ﻣﻤﮑﻦ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺷﺐ وروز اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻂ ﺗﻌﺎﻣﻞ )ﻣﺤﯿﻂ اﺳﯿﺪي‪،‬ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻧﻤﮏ ﻫﺎ‬
‫وﻏﯿﺮه( ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪة ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل دوم ‪ :‬ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻟﻤﺎس ﺑﻪ ﮐﺮاﻓﯿﺖ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﻢ ‪:‬‬
‫ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ‪ :‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻟﻤﺎس ﺑﻪ ﮔﺮاﻓﯿﺖ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ) ‪( ΔG < 0‬‬
‫_‬
‫¾¾ ) ‪C (diamond‬‬
‫)‪¾® C ( graphite‬‬ ‫‪DG = 2.87 kj / mol‬‬
‫ﮐﻨﯿﺘﯿﮏ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪ :‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻟﻤﺎس ﺑﻪ ﮔﺮاﻓﯿﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺎﺣﻮل ﻣﺎ‪:‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﺳﺮﯾﻊ اﻧﺠﺎم ﮔﺮدد؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﺳﻮﺧﺘﻦ ﺑﻨﺰﯾﻦ ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ وﻏﯿﺮه ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻄﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﺮدد؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪ :‬زﻧﮓ زدن آﻫﻦ و ﮔﻨﺪه ﺷﺪن ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ وﻏﯿﺮه‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ زﯾﺎد ﺑﻄﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﺮدد؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﺣﻞ ﺷﺪن ﺷﯿﺸﻪ در آب وﻏﯿﺮه ‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﻋﻠﻢ وﺳﯿﻊ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﮐﺜﺮ رﺷﺘﻪ ﻫﺎي اﺳﺎﺳﯽ اﻧﺠﯿﻨﯿﺮي ‪ ،‬زراﻋﺖ ‪ ،‬ﻃﺐ ‪ ،‬ﻓﺎرﻣﺴﯽ وﻏﯿﺮه ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﺗﺒﺪﻻت ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺮژي را ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎ وﮐﺎر ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬دراﯾﻦ ﺟﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺘﻪ واﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮ ﺑﻮدن وﯾﺎ ﻧﺒﻮدن ﭘﺮوﺳﻪ ﻫﺎي ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﺗﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﯿﻢ ‪ .‬در ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ زﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺗﻌﺎﻣﻞ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﮐﻨﯿﺘﯿﮏ ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺎس ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ را ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺳﻪ ﻗﺎﻧﻮن آن ﺗﺸﮑﯿﻞ داده اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﯾﺠﺎب ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎت را ﻗﺒﻼً ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ‪:‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ) ‪ :(System‬ﻋﺒﺎرت از ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ اﺷﯿﺎي ﻣﺎدي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺪام ﯾﮑﯽ از وﺳﯿﻠﻪ ﻫﺎ از ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺎﺣﻮل ﺷﺎن‬
‫ﺟﺪاﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺎﺣﻮل ‪ :‬ﻋﺒﺎرت از ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪة ﻓﻀﺎي ﻣﺎﺣﻮل ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺘﻮﯾﺎت آن را در ﺑﺮ ﻣﯿﮕﯿﺮد ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت راﺑﻄﻪ ﯾﯽ ﺑﺎﻣﺤﯿﻂ ﻣﺎﺣﻮل ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع ذﯾﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ‪:‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎز ‪،‬‬
‫ﺑﺴﺘﻪ وﻣﺠﺰا ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺎز ‪ :‬ﻋﺒﺎرت از آن ﻗﺴﻤﺖ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ داراي ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي وﻓﺰﯾﮑﯽ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮده وﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫روﯾﺖ از دﯾﮕﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎ ﺟﺪاﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﺟﺴﻢ ‪ :‬ﻣﻮادي ﮐﻪ ﺷﮑﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﯽ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﻮده ودر ﻓﻀﺎ ﺟﺎي ﻣﻌﯿﻦ را اﺷﻐﺎل ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﺴﻢ ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد ‪.‬‬
‫ﮐﺎﻣﭙﻨﯿﻨﺖ )‪ : (Compenent‬ﮐﺎﻣﭙﻨﯿﻨﺖ ﯾﺎ ﻣﺎدة ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﻗﺴﻤﺖ ﺟﺰﺋﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻮده ﮐﻪ اﺟﺰاي‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ را در ﺑﺮ ﻣﯿﮕﯿﺮد ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل ‪ :‬آب ‪ ،‬ﯾﺦ وﺑﺨﺎرات آب در ﯾﮏ ﻇﺮف ‪ ،‬ﻧﻮع ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺘﺮوﺟﻦ ﺑﻮده واز ﺳﻪ ﻓﺎز‬

‫‪73‬‬
 ‫وﯾﮏ ﮐﻤﭙﻨﯿﻨﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ :‬ﺳﯿﺴﺘﻢ داراي دوﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺣﺎﻟﺖ اﮔﺮﯾﮕﺎﺗﯽ وﺣﺎﻟﺖ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ را ﺑﺰرﮔﯽ ﻫﺎي ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯿﺴﺎزد ‪:‬‬
‫ﺗﻮازن ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ‪ A,B,C‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ وﻫﺮ ﮐﺪام از آﻧﻬﺎ داراي ﺣﺮارت ‪ T A,TB , TC‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺗﻤﺎس اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮازن ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ را ﺑﯿﻦ ﻫﻢ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ A‬ﺑﺎ‪ B‬وﺳﯿﺴﺘﻢ ‪B‬‬
‫ﺑﺎ‪ C‬در ﺗﻤﺎس ﻗﺮارﮔﯿﺮﻧﺪ ‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻮازن ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻗﺮارﻣﯿﺸﻮد ؛ ﯾﻌﻨﯽ ‪:‬‬
‫‪TB = TC‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪T A = TB‬‬
‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ ﺣﺮارت وﮔﺮﻣﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ از ﺟﺴﻢ ﮔﺮم ﺑﻪ ﺟﺴﻢ ﺳﺮد ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ؛ اﯾﻦ ﺗﻮازن ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﻋﺒﺎرت‬
‫از ﻗﺎﻧﻮن ﺻﻔﺮ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﺑﻮده وﺛﺒﻮت آن ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ A‬ﺑﺎﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ B‬ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮازن ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ را دارا ﺑﺎﺷﺪ )‪ ( A » B‬وﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ B‬ﺑﺎﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ C‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮازن‬
‫ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ؛ دراﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ A‬ﺑﺎ ‪ C‬ﻧﯿﺰ در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮازن ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﻗﺮار دارد؛ ﯾﻌﻨﯽ ‪:‬‬
‫) ‪( A » B) ، ( B » C‬‬ ‫)‪، ( A » C‬‬
‫‪T A = TB = TC‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮازن ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺻﻔﺮ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﯾﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺣﺮارت وﻓﺸﺎر ‪ :‬ﺣﺮارت وﻓﺸﺎر را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﯾﺎد ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ .‬ﻓﺸﺎر ﻋﺒﺎرت از ﻗﻮة وارده ﻓﯽ واﺣﺪ ﺳﻄﺤﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺎﺣﻮل آن ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮازن ﻗﺮارﮔﯿﺮد‬
‫؛دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻓﺸﺎر داﺧﻠﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ وﻓﺸﺎر ﺧﺎرﺟﯽ و ﻓﺸﺎر ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺣﺮارت ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎده آن را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﺮد ‪ .‬اﮔﺮ دو ﺳﯿﺴﺘﻢ داراي ﺣﺮارت ﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻔﺎوت ﻣﻘﺪار ﺣﺮارت ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺮق ﺣﺮارﺗﯽ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ‪ .‬در ﻋﻠﻢ‬
‫ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ از درﺟﮥ ﺣﺮارت ﻣﻄﻠﻘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ درﺟﮥ ﺣﺮارت ﻣﻄﻠﻘﻪ و ﺳﺎﻧﺘﯿﮕﺮاد ﻗﺮار ذﯾﻞ‬
‫اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪= T 0 + 273.15‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪C‬‬

‫ﮔﺮﻣﺎ وﮐﺎر ‪ :‬ﮔﺮﻣﺎ ‪ ،‬ﮐﺎر واﻧﺮژي ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻌﺎدل ﺑﻮده ‪ ،‬اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﮕﺮدد؛اﻣﺎ ﮔﺮﻣﺎ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﯿﮕﺮدد ‪ .‬ﮔﺮﻣﺎ را ﺑﻪ ‪ Q‬و ﮐﺎر را ﺑﻪ ‪ A‬اﻓﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺎﺣﻮل ﺧﻮد ﺗﺒﺎدﻟﮥ‬
‫ﻣﻮاد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ ﺗﺒﺎدﻟﮥ ﮔﺮﻣﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺴﺘﻪ ( درﯾﻦ ﺻﻮرت در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﯽ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬
‫وﮔﺮﻣﺎي اﺿﺎﻓﯽ از ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯿﮕﺮدد واﻧﺮژي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﻢ ﻣﯿﮕﺮدد واﮔﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﺎر اﻧﺠﺎم دﻫﺪ؛ دراﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﺣﺮﮐﺖ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻞ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد وﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ ﮔﺮﻣﺎ ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ وﺗﺒﺎدﻟﮥ اﻧﺮژي‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﻣﺎ وﮐﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮي ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻌﺎدل اﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮدو اﻧﺮژي ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ وﮔﺮﻣﺎي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺳﺒﺐ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﯿﺮ ﻣﻨﻈﻢ واﻧﺘﻘﺎل ﮐﺎر ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اول ﻋﺒﺎرت از ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻘﺎي اﻧﺮژي اﺳﺖ ؛ ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺮژي ﻣﻤﮑﻦ از ﯾﮏ ﺷﮑﻞ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﯾﮕﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدد؛‬

‫‪74‬‬
‫اﻣﺎ ازﺑﯿﻦ ﻧﻤﯿﺮود‪ .‬اﻧﺮژي ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻐﯿﯿﺮ داد‪ .‬دوﻃﺮﯾﻘﮥ ﺗﻌﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻧﺮژي ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ – 1‬داﺧﻞ ﻧﻤﻮدن وﯾﺎ ﮐﺸﯿﺪن اﻧﺮژي ‪ :‬ﻓﺮﺿﺎ" اﮔﺮ ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازة )‪ (Q‬اﺿﺎﻓﻪ ﮔﺮدد ‪ ،‬اﻧﺮژي آن از ‪ E1‬ﺑﻪ‬
‫‪ E 2‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﮔﺮﻣﺎي ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد وﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﺎر اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﺪ؛ دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﻘﺎي اﻧﺮژي دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬
‫‪Q = DE = E 2 - E1‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق ‪ D‬ﺗﻐﯿﯿﺮ را اﻓﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ‪ d‬اﻓﺎده ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﻃﺮﯾﻘﮥ دوم ﺗﺒﺎدﻟﮥ ﮐﺎر واﻧﺮژي ﺑﯿﻦ ﻣﺤﯿﻂ وﺳﯿﺴﺘﻢ ﻃﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎر اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺸﻮد ‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﺎر ﺑﺪون ﺗﺒﺎدﻟﮥ ﮔﺮﻣﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ )‪ ، (Q = 0‬ﻣﺤﯿﻂ ﺑﻪ ﮐﻤﯿﺖ ‪ W‬ﮐﺎر را ﺑﺎﻻي ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷﺪ؛ دراﯾﻦ ﺻﻮرت ) ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻘﺎي اﻧﺮژي (‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻣﻌﺎدل ﮐﺎراﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎﻻي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ اﻧﺮژي آن اﻓﺰوده ﻣﯿﺸﻮد ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫‪DE = E 2 - E1 = W‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﺎر وﮔﺮﻣﺎ داده ﺷﻮد ‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻘﺎي اﻧﺮژي ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻧﺮژﯾﮑﯽ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪DE = E 2 - E1 = Q + W‬‬
‫‪DQ = DU 1 + A‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق ﺷﮑﻞ رﯾﺎﺿﯿﮑﯽ ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ‪ :‬اﻧﺮژي ﺟﻬﺎن ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺗ ﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ‪ :‬اﻧﺘﺮوﭘﯽ ﺟﻬﺎن دا ﯾﻤ ًﺎ در ازدﯾﺎد اﺳﺖ‬

‫‪75‬‬
 ‫در س دوم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪42:‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف‬
‫زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن اﻧﺪازه‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺷﺪه ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي را اﻧﺪازه ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬ﻣﻮادﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻏﺮض ﺗﻌﺎﻣﻼت و دﺳﺘﮕﺎه‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺮوﻣﺎﺗﻮﮔﺮاﻓﯽ ‪.‬‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬درﻣﻮرد ﮐﺮوﻣﺎﺗﻮﮔﺮاﻓﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دارﯾﺪ؟‬
‫‪5‬‬

‫زﻣﺎن‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫‪ -‬ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﺑﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺻﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪76‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫درﯾﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ دﻟﭽﺴﭗ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺮوﻣﯿﻦ وﻓﺎرﻣﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﻪ ﺣﺮارت ﺛﺎﺑﺖ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن آن ﻃﻮري‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ آب ﺑﺮوﻣﯿﻦ ﺳﺮخ رﻧﮓ را ﺑﺎﻻي ﻣﺤﻠﻮل ﺑﯽ رﻧﮓ ﻓﺎرﻣﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﻋﻼوه ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺎﺻﻠﻪ در اﺑﺘﺪا‬
‫رﻧﮓ ﺳﺮخ و ﺑﻌﺪ ًا ﮐﻢ رﻧﮓ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪:‬‬
‫¾ )‪Br2 (aq ) + HCOOH (aq‬‬
‫) ‪¾® 2 HBr (aq ) + CO 2 ( g‬‬
‫ﺳﺮخ رﻧﮓ‬ ‫ﺑﯽ رﻧﮓ‬ ‫ﺑﯽ رﻧﮓ‬ ‫ﺑﯽ رﻧﮓ‬
‫ﺑﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺑﯽ رﻧﮓ ﻣﯿﮕﺮدد ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ‪ 1.5‬ﻣﻮﻟﺮ وﻣﺤﻠﻮل ‪ 2‬ﻣﻮﻟﺮ ‪ Br2‬و ‪ HCOOH‬را ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻤﻮده واﺟﺮاات ذﯾﻞ را اﻧﺠﺎم دﻫﯿﺪ ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ 1.5‬ﻣﻮﻟﺮ ‪ Br2‬و ‪ HCOOH‬را ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﯿﻦ ﯾﮏ ﺟﺎ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﻣﺪت زﻣﺎن ﺑﯽ رﻧﮓ ﺷﺪن آن را‬
‫ﯾﺎداﺷﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ 2‬ﻣﻮﻟﺮ ‪ Br2‬و ‪ HCOOH‬را ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﯿﻦ ﯾﮑﺠﺎ ﻧﻤﻮده و ﻣﺪت زﻣﺎن ﺑﯽ رﻧﮓ ﺷﺪن آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ذﯾﻞ ﺟﻮاب دﻫﯿﺪ ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ را در دو ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ در ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪ .‬آﯾﺎ آﻧﻬﺎ از ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ ؟‬
‫‪ - 2‬ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﻌﺎﻣﻞ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻮﻟﯿﺪ ‪ HBr‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﮔﺮاف ﻏﻠﻈﺖ ‪ -‬زﻣﺎن ﺗﻌ ﺎﻣﻞ را ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ‪ Br2‬و ﺗﻮﻟﯿﺪ ‪ HBr‬رﺳﻢ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪.‬‬
‫ﺣﻞ ‪ :‬ﺑﻪ اﺳﺎس اﺟﺮاي ﺗﺠﺎرب ﻋﻤﻠﯽ ﺣﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫درﺟﻪ ﻫﺎي ﺗﻌﺎﻣﻼت‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ درﺟﮥ ﺻﻔﺮ ‪ :‬اﮔﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﯾﮑﯽ از ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎ ﺣﺴﺎس ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن‬
‫از ﻟﺤﺎظ درﺟﻪ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ‪ N2O‬ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ ﻃﻼ در ﻓﺸﺎر ﺑﻠﻨﺪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ‪ N2O‬ﻧﺒﻮده و ﺗﺠﺰﯾﻪ آن ﺑﺎ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪:‬‬
‫]‪d [ A‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫=‬ ‫‪=K‬‬
‫‪dt‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻘﺮر ﻣﺘﺤﻮل ﻫﺎ در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ‪:‬‬
‫‪d [ A] = - K .dt‬‬
‫اﮔﺮ از ﻣﻌﺎدﻟﮥ اﺧﯿﺮ اﻧﺘﮕﺮال ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺤﺪودة زﻣﺎﻧﯽ ﺻﻔﺮ اﻟﯽ ‪ t‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪[ A]t‬‬
‫‪d [ A] = _ k ò dt‬‬
‫‪t‬‬
‫] [‪ò‬‬
‫‪A0‬‬ ‫‪0‬‬

‫] ‪[A‬‬ ‫_‬
‫= ‪[ A ]o‬‬ ‫‪kt‬‬
‫‪t‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق ‪ [A]0‬و ‪ [A]t‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻏﻠﻈﺖ ‪ A‬در زﻣﺎن ﺷﺮوع ﺗﻌﺎﻣﻞ و زﻣﺎن ‪ t‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮔﺮاف ﻏﻠﻈﺖ ]‪ [A‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ زﻣﺎن ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻣﻞ درﺟﻪ ﺻﻔﺮ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮔﺮدد ‪ ،‬درﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﻣﯿﻞ ‪ K‬وﻣﺒﺪأ‬

‫‪77‬‬
 ‫‪ [A]0‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬

‫]‪[ A‬‬

‫‪[A]0‬‬

‫‪t‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﺗﻐﯿﯿ ﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ زﻣﺎن‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ درﺟﻪ اول‬
‫اﮔﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ) ﻣﺤﺼﻮل ® ‪ ( A‬ﻧﻮع ﺗﻌﺎﻣﻞ درﺟﻪ اول ﺑﺎﺷﺪ ؛ دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﺮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬
‫]‪d [ A‬‬
‫= ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫‪= K [ A] ..........................................................................1‬‬
‫‪dt‬‬
‫]‪d [ A‬‬
‫‪= kd ..................................................................................................2‬‬
‫]‪[ A‬‬
‫ﺑﻪ اﺳﺎس رواﺑﻂ رﯾﺎ ﺿﯿﮑﯽ ﻣﯿﺘﻮان ﻣﻌﺎدﻟﮥ )‪ (2‬را ﺣﻞ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻞ آن ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﯿﻦ‬
‫زﻣﺎن ﺻﻔﺮ اﻟﯽ ‪ t‬و ﺑﯿﻦ ﻏﻠﻈﺖ اوﻟﯿﻪ ‪ A‬و ﻏﻠﻈﺖ ‪ [ A ]0‬وﻏﻠﻈﺖ ‪ A‬در ﻟﺤﻈﮥ ‪ [ A ]t ،t‬اﻧﺘﮕﺮال ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬
‫‪[ A ]t‬‬ ‫] ‪d [A‬‬ ‫‪t‬‬
‫[‪ò‬‬ ‫‪A ]0‬‬ ‫] ‪[A‬‬
‫‪= - ò Kdt‬‬
‫‪0‬‬

‫‪ln [A ]t - ln [ A ]0 = - Kt‬‬
‫ﭼﻮن ‪ lnX=2,303log X‬اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪log[ A]t - log[ A]O = log‬‬

‫‪[A]t‬‬ ‫‪=-‬‬
‫‪Kt‬‬
‫‪-----------------3‬‬
‫‪[ A] 0‬‬ ‫‪2,303‬‬
‫‪K‬‬
‫‪log[ A] t = (-‬‬ ‫‪) t + log[ A]0 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 4‬‬
‫‪2,3‬‬
‫‪t= X‬‬ ‫و‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ 4‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ‪ y=ax+b‬اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ‪Log [A ]t = y‬‬
‫‪K‬‬
‫‪) a = -‬ﮐﻤﯿﺖ ﺛﺎﺑﺖ ‪ ،‬ﺿﺮﯾﺐ زاوﯾﻪ ( ‪ b = log[A]O ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﯽ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ‪ 3y‬ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫‪2.3‬‬
‫)‪(y=ax+b‬ﺑﻮده ؛ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ اراﯾﮥ ﻟﻮﮔﺎرﺗﻢ ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ زﻣﺎن ‪،‬ﯾﮏ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ ؛دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﻧﻮﻋﯽ از ﺗﻌﺎﻣﻼت درﺟﻪ اول اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﺪ ﯾﻞ ﻣﺮﮐﺐ )‪ (CH3-N=C‬ﺑﻪ اﺳﺘﻮﻧﺘﯿﺮﯾﻞ ﻧﻮع ﺗﻌﺎﻣﻞ درﺟﻪ اول اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﺑﺎ در‬ ‫‪ - 2.22 × 10 -5 s -1‬ﺑﻮده و‬ ‫)ﮔﺮاف ﺷﮑﻞ اﻟﻒ و ب( ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﯿﻞ ﺧﻂ ﻣﺴﺎوي‬
‫ﻧﻈﺮداﺷﺖ ﻣﻌﺎدﻟﮥ )‪ (4‬اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪K‬‬
‫_ = ‪ = _ 2.22 • 10 5 s 1‬ﻣﯿﻞ ﺧﻂ‬
‫_‬ ‫_‬

‫‪2,3‬‬

‫‪78‬‬
 ‫‪K = 2.3 × 2.22 × 10 -5 = 5.11 × 10 -5.s -1‬‬

‫ب‬ ‫اﻟﻒ‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬اﻟﻒ – ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺸﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن ‪ ،‬ب ‪ -‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻟﻮﮔﺎرﺗﻢ ﻓﺸﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن ‪:‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ‪ :‬ﺗﻌﺎﻣﻼﺗﯽ ﮐﻪ در ﻓﺎز ﮔﺎز ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻮض ﻏﻠﻈﺖ از ﻓﺸﺎر ﺟﺰﺋﯽ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﺮد ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت درﺟﻪ دوم‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت درﺟﻪ دوم ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺎده اوﻟﯿﻪ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫]‪d [A‬‬
‫= ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫‪= K [ A] - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -1‬‬
‫‪2‬‬

‫‪dt‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻣﻼت درﺟﻪ دوم دو ﻣﺎدة ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ = K [A][B ] - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -2‬ﺳﺮﻋﺖ‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﮥ )‪ (1‬ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ‪ dt‬و ‪ [ A ]2‬و ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺘﯿﮕﺮال از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﯿﺘﻮان ﻣﻌﺎدﻟﮥ ذﯾﻞ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪:‬‬
‫‪[ A]t‬‬ ‫]‪- d [ A‬‬ ‫‪t‬‬
‫] [‪ò‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪[A]2‬‬
‫=‬ ‫‪K‬‬ ‫‪ò0 dt‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪= k .t - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 3‬‬
‫‪[A]t [A]O‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ زﻣﺎن )‪ (t‬ﯾﮏ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺖ؛ ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﭘﺲ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻣﻌﺎدﻟﮥ )‪ (3‬ﻣﻌﮑﻮس ﻏﻠﻈﺖ‬
‫‪[ A ]t‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت درﺟﻪ اول را از ﺗﻌﺎﻣﻞ درﺟﻪ دوم ﻣﺠﺰا ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻟﻮﮔﺎرﺗﻢ ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ زﻣﺎن ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻮﻋﯽ از ﺗﻌﺎﻣﻼت درﺟﻪ اول و اﮔﺮ ﮔﺮاف ﻣﻌﮑﻮس ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺮﺣﺴﺐ زﻣﺎن ﺧﻂ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻮع درﺟﻪ دوم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﺟﺪول ذﯾﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺰﯾﻪ ‪ NO2‬ﺑﻪ ‪ 300 0 C‬ﺣﺮارت ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻮع ﺗﻌﺎﻣﻞ درﺟﻪ اول اﺳﺖ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ درﺟﻪ دوم ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫) ‪2 NO2 ( g ) → 2 NO ( g ) + O2 ( g‬‬
‫ﮔﺮاف‪ :‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺠﺰﯾﻪ ‪: NO2‬‬

‫‪79‬‬
 ‫زﻣﺎن ﺑﻪ ﺛﺎﻧﯿﻪ‬ ‫ﻋﻠﻈﺖ ‪ NO2‬ﺑﻪ ﻣﻮﻟﺮ‬ ‫] ‪log[NO2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪[NO2 ]M -1‬‬
‫ﺻﻔﺮ‬ ‫‪0.01‬‬ ‫‪-4.6‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪0.0079‬‬ ‫‪-4.8‬‬ ‫‪127‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪0.0065‬‬ ‫‪-5.0‬‬ ‫‪154‬‬
‫‪200‬‬ ‫‪0.0048‬‬ ‫‪-5.2‬‬ ‫‪208‬‬
‫‪300‬‬ ‫‪0.0038‬‬ ‫‪-5.4‬‬ ‫‪263‬‬

‫ﺣﻞ‪ :‬ﺑﺮاي درﯾﺎﻓﺖ درﺟﮥ ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪،‬ﮔﺮاف ﻗﯿﻤﺖ ﻟﻮﮔﺎرﺗﻢ ﻏﻠﻈﺖ ‪ NO2‬و ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻌﮑﻮس ﻏﻠﻈﺖ ‪ NO2‬را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫زﻣﺎن ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ب‬ ‫اﻟﻒ‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬اﻟﻒ – ﮔﺮاف ﻟﻮﮐﺎرﺗﻢ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ زﻣﺎن‪ ،‬ب‪ -‬ﻣﻌﮑﻮس ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺮﺣﺴﺐ زﻣﺎن ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﮔﺮاف ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺸﺎر اﯾﺰوﻧﺘﺮﯾﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن‬

‫ﻃﻮري ﮐﻪ از ﮐﺮاف ﻓﻮق ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﮔﺮاف ﻣﻌﮑﻮس ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻌﺎﻣﻞ از ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﺮﻋﺖ درﺟﻪ دوم ﭘﯿﺮوي‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﻫﻢ ﻗﺮار ﮐﺮاف )ب( ‪ K = 0.543.M -1 Sec -1‬ﺑﻮده‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮﻋﺖ ‪ V = K [NO 2 ]2 ،‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪80‬‬
 ‫در س ﺳﻮم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪45 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆ ﺛﺮ در ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺪام ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ را در ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوي رول اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫را داراﻧﺪ‪..‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺮارت ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎي ﻓﺰﯾﮑﯽ ﻣﻮاد وﻏﻠﻈﺖ آﻧﻬﺎ‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫در ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي رول دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﺎدر ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬آﻫﻦ ‪ ،‬آب و ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪:‬اﮔﺮ ﺑﯿﻞ ﺻﯿﻘﻠﯽ در ﺑﺎغ ﻣﺪت ﭼﻨﺪي ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﺪام ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻪ آن روﻧﻤﺎ ﺧﻮاﻫﺪﺷﺪ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوي آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ را‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوپ ﻫﺎي ﺷﺎﮔﺮدان ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ را اﻧﺠﺎم در ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوي اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ و در ﮐﺎر ﮔﺮوﭘﯽ ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل داﺷﺘﻪ‬ ‫دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس رآﺑﺪآﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ وﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪81‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫اﺷﮑﺎل ذﯾﻞ ﺳﻮﺧﺘﻦ ﭼﻮب ﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ‪ .‬ﺳﻮﺧﺘﻦ ﭼﻮب در ﮐﺪام ﯾﮑﯽ از اﺷﮑﺎل ﺳﺮﯾﻊ ﺗﺮ اﺳﺖ ؟‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺎن را ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ )‪ (4– 3‬ﺳﻮﺧﺘﻦ ﭼﻮب ﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﺟﻮاب‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ اﻟﻒ – ﭼﻮن ﺳﻄﺢ ﺗﻤﺎس ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﭼﻮب ﺑﺎ ﺟﺰء دﯾﮕﺮي ﺗﻌﺎﻣﻞ؛ ﯾﻌﻨﯽ آﮐﺴﯿﺠﻦ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻄﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ ب – ﭼﻮن ﺳﻄﺢ ﺗﻤﺎس ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﭼﻮب ﺑﺎ ﺟﺰء دﯾﮕﺮي ﺗﻌﺎﻣﻞ؛ ﯾﻌﻨﯽ آﮐﺴﯿﺠﻦ ﻧﺴﺒﺘﺎ" زﯾﺎد اﺳﺖ ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻟﻒ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ ج – ﭼﻮن ﺳﻄﺢ ﺗﻤﺎس ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﭼﻮب ﺑﺎ ﺟﺰء دﯾﮕﺮي ﺗﻌﺎﻣﻞ؛ ﯾﻌﻨﯽ آﮐﺴﯿﺠﻦ زﯾﺎد اﺳﺖ ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻣﮑﺎن‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺮﯾﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻧﺼﻒ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﺼﻒ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ) ‪ (t‬ﻋﺒﺎرت از ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻧﺼﻒ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯿﮕﺮدد؛ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎره دﯾﮕﺮ‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺪت زﻣﺎن ﺿﺮوري ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻧﯿﻢ ﭘﺮوﺳﮥ ﺧﻮد ﻋﺒﺎرت ا ز ﻧﺼﻒ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﯿﻤﺖ ) ‪(t‬‬
‫‪2‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ذﯾﻞ ﻗﺮار داده ﺷﻮد ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬‫‪[A]O‬‬ ‫‪= (-‬‬
‫‪K‬‬
‫‪)t‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪[A] æ - K ö÷t 1‬‬
‫‪log O = ç‬‬
‫‪,‬‬
‫‪[A]O‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪[A]O è 2.3 ø 2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪- 2.3 log‬‬
‫‪1 é - K ù t1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2 = 0.693‬‬
‫‪log = ê‬‬ ‫‪ú‬‬ ‫= ‪, t‬‬
‫‪2 ë 2.3 û 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪0.693‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺼﻒ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ ‪ .‬ﻧﺼﻒ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ در‬ ‫در ﺗﻌﺎﻣﻼت درﺟﻪ اول ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ در ﻣﺪت‬
‫‪K‬‬
‫ﻣﺜﺎل ﮐﺘﺎب درﺳﯽ )ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﺘﺎﯾﻞ اﯾﺰوﻧﺘﺮﯾﻞ( در ﮔﺮاف ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ اراﺋﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺼﻒ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﻓﺸﺎر اوﻟﯿﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﻘﻠﯿﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﯿﺘﺎﯾﻞ اﯾﺰو ﻧﯿﺘﺮﯾﻞ ‪ 13320sec‬اﺳﺖ‪ .‬در‪ 26640sec‬ﻓﺸﺎر ﻣﯿﺘﺎﯾﻞ اﯾﺰوﻧﺘﺮﯾﻞ ﺑﻪ‬
‫‪4‬‬

‫‪82‬‬
 ‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﻌﺎﻣﻼت درﺟﻪ اول اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﻫﺎي ﻣﺴﺎوي ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻢ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻧﺼﻒ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻫﺴﺘﻮي واﻧﻔﺠﺎري ﻣﻮاد رادﯾﻮ اﮐﺘﯿﻒ زﯾﺎد ﺗﺮ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‬
‫ﯾﮏ ﻇﺮف ﭼﻮﺑﯽ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ودر ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 146 C‬در آن ‪ 15.1%‬در ﯾﺎﻓﺖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻧﺼﻒ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ‪ 146 C‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 5760‬ﺳﺎل اﺳﺖ ‪ ،‬ﻗﺪاﻣﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﻦ ﻇﺮف را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ‪:‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪6‬‬ ‫ﺣﻞ ‪ :‬اﺑﺘﺪا ﺛﺎﺑﺖ ‪K‬را ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻧﻔﺠﺎري ‪C‬‬
‫‪0,693‬‬ ‫‪0.693‬‬
‫=‪، K‬‬
‫_‬
‫‪t1‬‬ ‫‪= 1.203 • 10 4‬‬
‫‪2‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪5760‬‬
‫‪[ A]t‬‬
‫_‬
‫‪4‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪15.1‬‬ ‫‪t • 1,203 • 10‬‬
‫‪log‬‬ ‫(=‬ ‫‪)t‬‬ ‫‪, log‬‬ ‫=‬
‫‪[ A]O‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪2.303‬‬
‫‪t = 15717,5 year‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺸﺎر اﯾﺰوﻧﺘﺮﯾﻞ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن‬

‫‪83‬‬
 ‫در س ﭼﻬﺎرم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪48 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺣﺮارت ﺑﺎﻻي ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺣﺮارت ﺑﺎﻻي ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺮارت ﺑﺎﻻي ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي و ﺳﺮﻋﺖ آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻣﺨﺘﻠﻒ را در ﺣﺮارت ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺠﺎم داده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ﻣﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻏﺮض ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي در ﺣﺮارت‬
‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﻨﮓ ﮐﺎرﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﻻي ﮐﯿﻠﮥ ﺧﺎم در ﭘﺨﺘﻦ‬
‫آن ﮐﺪام ﺗﺄﺛﯿﺮ دارد؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺣﺮارت ﺑﺎﻻي ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺣﺮارت ﺑﺎﻻي‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﺑﻪ ﮔﺮوپ ﻫﺎي ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﯾﺪﺗﺎﻫﺮﮔﺮوپ درﺣﺮارت ‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﮐﺎرﮔﺮوﭘﯽ ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺎﻣﻞ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﺋﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪84‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫درﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪة ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﯿﻦ ﮔﺎز ‪ F2‬و ‪ NO2‬را در ﻧﻈﺮ ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬
‫¾ ‪2 NO2 + F2‬‬
‫‪¾® 2 NO2 F - - - - - - - - - - - - - - - -1‬‬
‫در ﯾﮏ ﻧﮕﺎه ﺳﻄﺤﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯿﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق ﺑﺎ درﺟﮥ ﺳﻮم ﻗﺮار ذﯾﻞ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫‪) V = K .[NO2 ]2 [ F 2 ] - - - - - - - - - - - - - - - 2‬ﺳﺮﻋﺖ ﭘﯿﺸﺒﯿﻨﯽ ﺷﺪه (‬
‫ﺗﺠﺎرب ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق درﺟﻪ دو ﺑﻮده و ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻗﺮار ﻣﻌﺎدﻟﻪ ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ ) V = K .[NO2 ] [ F2 ] - - - - - - - - - - - - - -3‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺠﺮﺑﯽ (‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫) ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻄﯽ (‬ ‫‪K‬‬
‫‪1 2 NO F + F - - - - - - - - - 4‬‬
‫®¾¾ ‪NO2 + F2‬‬ ‫‪2‬‬

‫) ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺮﯾﻊ (‬ ‫‪K‬‬

‫‪2 2 NO F - - - - - - - - - - - - - 5‬‬
‫®¾¾ ‪NO2 + F‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻄﯽ و ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم آن ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺮﯾﻊ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺮﺣﻠﻪ اول )ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﺑﻄﯽ( ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻮده وﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻮع ﺗﻌﺎﻣﻞ درﺟﻪ دوم ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪) V = K1 .[NO2 ] [ F 2 ] - - - - - - - - - - - - - - - - - -6‬ﺳﺮﻋﺖ (‬
‫اﮔﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوي در ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻄﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪة ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ) ‪ (Rate determinin g‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ وﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ درﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪة ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺤﺮﯾﺮ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ F‬ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﺣﺪ اوﺳﻂ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺎزﻣﺎﻧﯽ‬ ‫‪K‬‬ ‫) ‪2 2 NO F‬‬
‫®¾¾ ‪( NO2 + F‬‬ ‫‪2‬‬ ‫در ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪة اﺧﯿﺮ‬
‫اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﺪ اوﺳﻂ وﺳﺮﻋﺖ ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺴﺎوي ﮔﺮدد؛ دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻏﻠﻈﺖ ﺣﺪ وﺳﻂ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯿﻤﺎﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺎدر ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻏﻠﻈﺖ ﺣﺪ اوﺳﻂ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﺮ زﻣﺎن ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫]‪d[F‬‬
‫‪= 0 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7‬‬
‫‪dt‬‬
‫ﻫﻤﭽﻮ ﺗﻘﺮب را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺘﻢ ) ‪ (Steady state‬ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ اﯾﻦ ﺗﻘﺮب ﻣﯿﺘﻮان ﺑﺮاي ‪ F‬ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ‪:‬‬
‫]‪d[F‬‬
‫‪= K 1 [NO 2 ] [F2 ] - K 2 [F ][NO 2 ] = 0 - - - - - - - - - - - -8‬‬
‫‪dt‬‬
‫®¾¾ ‪ NO 2 + F2‬ﭼﻮن‪F‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﻼﻣﮥ آن ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ودرﻣﺮﺣﻠﮥ‬ ‫‪K1‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﮥ اول در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪2NO 2 F + F‬‬
‫®¾¾ ‪ ، NO2 + F‬ﭼﻮن‪ F‬ﺑﻪ ﻣﺼﺮف رﺳﯿﺪه ‪ ،‬ﻋﻼﻣﮥ آن ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ ‪ .‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪8‬‬
‫‪K‬‬
‫دوم ﻣﻌﺎدﻟﻪ در ‪2 NO 2 F‬‬
‫‪2‬‬

‫ﻣﯿﺘﻮان ﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬

‫‪K 1 [NO 2 ] [F2 ] = K 2 [F][NO 2 ] - - - - - - - - - - - - - - - - - 9‬‬

‫‪85‬‬
‫‪[F ] K 1 [F2 ] - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -10‬‬
‫‪K2‬‬
‫ﺑﺎ ﻗﺮاردادن ﻣﻘﺪار ﻏﻠﻈﺖ ] ‪ [F‬در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ‪ NO2 F‬ﮐﻪ از ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺳﺮﻋﺖ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ‪:‬‬
‫‪V = K.[NO 2‬‬ ‫‪] [ F ]...........................................................................11‬‬
‫‪2‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ 1‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪:‬‬

‫] ‪1 d [F‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪V‬‬ ‫‪= K 1 [NO2 F ] = {K 1 [NO2 ][F2 ] } + {K 2 [NO2 ][F ] } - - - - - -12‬‬
‫‪2 dt‬‬ ‫‪2‬‬
‫اﮔﺮ ﻗﯿﻤﺖ ‪ F‬را در ﻣﻌﺎدﻟﮥ اﺧﯿﺮ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪1ì‬‬ ‫‪K 1 [F2 ]ü‬‬
‫=‪V‬‬ ‫‪íK 1 [NO 2 ][F2 ] + K 2 [NO 2 ] +‬‬ ‫‪ý = K 1 [NO 2 ][F2 ] - - - - - - - 13‬‬
‫‪2î‬‬ ‫‪K2 þ‬‬
‫ﻣﺜﺎل اول ‪ :‬ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺠﺰﯾﻮي ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪ در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﮐﺘ ﻠﺴﺖ ‪ I -‬ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫¾ ‪ ) H 2 O 2 + I -‬ﺑﻄﯽ (‬
‫‪¾® H 2 O + IO -‬‬
‫®¾¾ ‪) H 2 O2 + IO -‬ﺳﺮﯾﻊ (‬
‫‪K‬‬
‫‪H 2 O + O2 + I -‬‬
‫‪1‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق را ﺗﺤﺮﯾﺮ دارﯾﺪ ‪.‬‬

‫ﺟﻮاب ‪:‬‬
‫] [‬
‫‪V = K 1 [H 2 O2 ] I -‬‬
‫ﻣﺜﺎل دوم ‪ :‬ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ) ‪¾® NO ( g ) + CO2 ( g‬‬
‫¾ ) ‪ NO2 ( g ) + CO ( g‬ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪K‬‬
‫¾¾ ) ‪) NO ( g ) + NO ( g‬ﺑﻄﯽ (‬
‫¾‬‫) ‪1 ® NO ( g ) + NO ( g‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪K‬‬
‫) ﺳﺮﯾﻊ(‬ ‫¾¾ ) ‪NO3 ( g ) + CO ( g‬‬‫¾‬‫) ‪2 ® NO ( g ) + CO ( g‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺑﻄﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬ﭘﺲ ‪:‬‬
‫‪V = K 1 [NO 2 ] 2‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق را ﺗﺠﺎرب ﻋﻤﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺛﺒﻮت ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪86‬‬
 ‫در س ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪49 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ارﻫﯿﻨﻮس‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﺎدﻟﮥ ارﻫﯿﻨﻮس را ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﻮﺻﻮف در ﻣﻮرد ﺳﺮﻋﺖ ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﻰ ﮐﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﺎ درﺟﮥ ﺣﺮارت راﺑﻄﮥ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫دارد‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﻌﺎدﻻت و ﻧﻈﺮﯾﺎت ارﻫﯿﻨﻮس ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي را اﻧﺠﺎم داده‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻣﻮدﻟﻬﺎي ﮔﺮوپ ﻫﺎي وﻇﯿﻔﻮي‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﭼﺮا در اﺛﺮ ﻣﺎﻟﺶ زرﻧﯿﻖ ﮐﻮﮔﺮد اﻓﺮوﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﯿﺸﻮد؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ارﻫﯿﻨﻮس وﻣﻌﺎدﻻت ﺳﺮﻋﺖ آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ درﻣﻮرد ﻣﻌﺎدﻟﮥ ارﻫﯿﻨﻮس‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت وﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي و ﺣﺮارت را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺻﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪87‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ اﻧﺮژي ﻓﻌﺎل ﺳﺎزي‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺑﺎﻫﻢ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻘﺪاري ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺿﺮﯾﺐ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ذﯾﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪_Ea/RT‬‬
‫‪K = Ae‬‬
‫راﺑﻄﮥ ﻓﻮق ﺑﻪ ﻧﺎم ارﻫﯿﻨﻮس ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮده ﮐﻪ در آن ‪ T‬ﺣﺮارت ﻣﻄﻠﻘﻪ ‪ R ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺎزات ‪ Ea‬اﻧﺮژي ﻓﻌﺎل ﺳﺎزي و ﺛﺎﺑﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ارزش ﺳﺮﻋﺖ را ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﺗﺼﺎدﻣﺎت ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺪﻫﺪ و ‪ K‬ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎزك ﺷﺪن ﻗﺸﺮ اوزون در اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي اوزون ) ‪ (O3‬در ﻗﺸﺮ ﺑﺎﻻي اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﺘﺮاﺗﻮﺳﻔﯿﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺣﺮارت‬
‫وﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر‪ ،‬از ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آﮐﺴﯿﺠﻦ در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﻮﺗﻮﻧﻬﺎي ﻧﻮري دارﻧﺪة‬
‫ﻃﻮل ﻣﻮج ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ اﺗﻮﻣﻬﺎي آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫)‪O2 + λν ( λ ≈242nm‬‬ ‫• ‪→ 2O‬‬
‫اﺗﻮﻣﻬﺎي آﮐﺴ ﯿﺠﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﻗﺮار ﻓﻮق ﺑﺎ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي دﯾﮕﺮ آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬اوزون را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫‪O2 + O‬‬ ‫‪→ O3‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ در ﻫﺮ ﻗﺴﻤﺖ و ارﺗﻔﺎع اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ ﻣﯿﺘﻮان ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﮐﻢ اوزون را درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮد؛ اﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ‪ 90 %‬اوزون‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ در ارﺗﻔﺎع ‪ 15‬ﺗﺎ ‪ 50‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ) ﻗﺸﺮ اﺳﺘﺮاﺗﻮﺳﻔﯿﺮ ( ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺒﺎﺷﺪﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺸﺮ‬
‫اوزون ﻣﺸﻬﻮر ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ اوزون در اﯾﻦ ﻗﺸﺮ ‪ 1_ 3 ppm‬اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺸﺮ اوزون در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺸﻌﺸﻊ ﻗﻮِي ﻧﻮري )ﻣﺎوراي‬
‫ﺑﻨﻔﺶ ‪ ( uv‬ﮐﻪ از ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف زﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﯾﮏ ﺳﭙﺮ ﻋﻤﻞ ﮐﺮده و ﻣﻮﺟﻮدات ﺣﯿﻪ را در ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ از‬
‫ﺧﻄﺮ اﯾﻦ ﺗﺸﻌﺸﺎت ﻧﺠﺎت ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:‬‬
‫ﻫﺮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل اوزون در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﺸﻌﺸﻊ ﻣﺄوراي ﺑﻨﻔﺶ ﺑﻪ ﯾﮏ اﺗﻮم آﮐﺴﯿﺠﻦ وﯾﮏ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آن ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ذرات ﺣﺎﺻﻠﻪ دو ﺑﺎره ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻮﺻﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل اوزون را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪:‬‬
‫‪O2 + O‬‬ ‫‪→ O3 +‬‬ ‫ﺷﻌﺎع ﻣﺎﺗﺤﺖ ﺳﺮخ‬

‫‪88‬‬
 ‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻓﻮق ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺘﻨﺎوب وﺗﮑﺮار ﺳﺒﺐ ﺟﺬب ﺷﻌﺎع ﻣﺄوراي ﺑﻨﻔﺶ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬دوران اوزون ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬دوران اوزون‬

‫ﺑﻌﻀﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻗﺸﺮ اوزون را از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮد ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ در دوران ﺗﺸﮑﯿﻞ اوزون اﺧﻼل وارد ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ و ﻗﺸﺮ‬
‫اوزون را از ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺒﺮﻧﺪ‪،‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮﮐﺒﺎﺗﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺜﺎل آن را ﻣﯿﺘﻮان ﮐﻠﻮرو ﻓﻠﻮرو ﮐﺎرﺑﻨﻬﺎ ﯾﺎ ‪ CFC‬ﺑﺎ ﻋﺚ اﺧﻼل‬
‫دوران اوزون ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫درﻧﺘﯿﺠﮥ ﻋﻤﻞ ﺷﻌﺎع ﻣﺄوراي ﺑﻨﻔﺶ در ﺳﺘﺮاﺗﻮﺳﻔﯿﺮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ‪ CFC‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮔﺮدﯾﺪه و رادﯾﮑﺎﻟﻬﺎي ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ﺑﺎ اوزون ﻗﺮار ﻣﻌﺎدة ذﯾﻞ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪:‬‬
‫• ‪O3 + Cl‬‬ ‫• ‪→ O2 + ClO‬‬
‫• ‪ ClO‬ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ اﺗﻮﻣﻬﺎي آﮐﺴﯿﺠﻦ ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ودوﺑﺎره رادﯾﮑﺎل ﮐﻠﻮرﯾﻦ را ﻗﺮار ذﯾﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫• ‪O + ClO‬‬ ‫• ‪→ O2 + Cl‬‬
‫رادﯾﮑﺎل ﮐﻠﻮرﯾﻦ دورا ن را دوﺑﺎره ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮده ؛ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻫﺮ اﺗﻮم ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪ 100000‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي اوزون را از ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺮد‪:‬‬

‫• ‪O3 + NO‬‬ ‫‪→ O2 + NO2‬‬

‫‪NO 2 + O‬‬ ‫‪→ NO + O2‬‬
‫‪O3 + O‬‬ ‫‪→ 2O2‬‬

‫رادﯾﮑﺎﻟﻬﺎي دﯾﮕﺮ ؛ از ﻗﺒﯿﻞ ‪ NO‬و ‪ _ OH‬وﻏﯿﺮه ﻧﯿﺰ ﻃﺒﻘﮥ اوزون را ﺑﻌﺪ از ﺗﻌﺎﻣﻞ از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪89‬‬
 ‫در س ﺷﺸﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪52 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻧﻈﺮﯾﮥ )‪ (Collision‬ﯾﺎ ﺗﺼﺎدم ذرات در ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﺗﺼﺎدم ﻫﺎ‪ ،‬اﻧﻮاع ﺗﺼﺎدﻣﻬﺎ ي ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ و ﺗﺄﺛﯿﺮ آﻧﻬﺎ در ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﻰ ﮐﻪ ﺗﺼﺎدم ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ در ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ ،‬رول اﺳﺎﺳﯽ را‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫دارا اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻗﺎدر ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﺗﺼﺎدﻣﺎت ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺑﻮده و ﺑﻪ اﺳﺎس آﻧﻬﺎ ﺳﺮﻋﺖ و ﻣﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼ ت را ازدﯾﺎد ﺑﺨﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻣﻮاد ﮐﯿﻤﯿﺎوي اوﻟﯿﻪ ﻏﺮض ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪.‬‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺪون ﺗﺼﺎدم‪ ،‬ﻣﻮاد ﺑﺎﻫﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ؟‬

‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را درروي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﯽ ﺗﺼﺎدﻣﺎت ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ در آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﻣﺜﺎﻟﻬﺎي را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل واﺑﺴﺘﻪ ﮔﯽ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﯽ ﺗﺼﺎدﻣﺎت ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ در ﺗﻌﺎﻣﻼت‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺼﺎدﻣﺎت ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺻﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪90‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫) ‪ NOCl ( g ) + Cl • ( g‬ﻣﻤﮑﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ دو ﺗﺼﺎدم ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫در ﺗﻌﺎﻣﻞ ) ‪→ NO ( g ) + Cl2 ( g‬‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻋﺪم ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﯾﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﺑﺎدﻟﯿﻞ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﯿﺎن ﺑﺪارﯾﺪ ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ :‬ﻃﻮري ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻮرد دوم ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺻﻮرت‬
‫ﻧﻤﯿﮕﯿﺮد؛ اﻣﺎ در ﺗﺼﺎدم اوﻟﯽ ‪ ،‬اﺗﻮم ﻫﺎ در ﺳﻤﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺗﻮزﯾﻦ ﺷﺪة ﯾﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪ ،‬ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه وﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ؛ اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﯽ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ ﮐﺮده ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﺪ ‪ .‬ﭘﺮوﺳﮥ ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺤﺖ آن اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺸﻮد ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي از ﻧﻈﺮ ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺑﻪ دودﺳﺘﮥ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻌﺎﻣﻼت ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯾﯽ‬
‫وﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯾﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺗﻌﺪاد از ﺗﻌﺎﻣﻼت در ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮدﯾﺪه ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪ NO :‬و ‪ O3‬در ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺮارذﯾﻞ ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪:‬‬
‫¾ ) ‪NO ( g ) + O3 ( g‬‬
‫) ‪¾® NO 2 ( g ) + O2 ( g‬‬
‫در ﺑﻌﻀﯽ از ﺗﻌﺎﻣﻼت )ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﺘﺎﯾﻞ اﯾﺰو ﻧﺘﺮﯾﻞ ( ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺼﺎدم ﻧﻤﻮده ودرﻧﺘﯿﺠﻪ اﻧﺮژي‬
‫ﺿﺮوري ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﻮد را ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻨﻤﺎﯾﺪ ‪:‬‬
‫‪C:‬‬
‫‪CH 3 _ N ≡C :‬‬ ‫||| ‪→ CH 3 ....‬‬ ‫‪→ CH 3 _ C ≡N‬‬
‫‪N‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق را ﺗﻌﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯾﯽ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪ .‬اﮐﺜﺮ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯾﯽ ﻧﺒﻮده وﺑﻪ ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺳﺎده‬
‫ﺻﻮرت ﻧﻤﯿﮕﯿﺮد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎ ﺑﺎﻫﻢ ﺗﺼﺎدم ﻧﻤﻮده وﺗﻌﺎﻣﻞ را اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬‬
‫¾ ‪H 2O2 + 2 Br - + 2 H +‬‬
‫‪¾® Br2 + 2 H 2O‬‬
‫ﺗﺼﺎدم ﭘﻨﺞ ذرة ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ) دو ﻣﻮل ‪ ، Br -‬دو ﻣﻮل ‪ H +‬و ﯾﮏ ﻣﻮل ‪ ( H 2 O2‬ﻫﻢ زﻣﺎن ﺑﺎﻫﻢ ﺗﺼﺎدم ﻧﻪ ﮐﺮده وﻋﻤﻼً‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ در دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد وﺳﻪ ﺟﺰء ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﻫﻢ ﺗﺼﺎدم ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ‪:‬‬
‫¾ ‪H 2 O2 + Br - + H +‬‬
‫‪¾® HOBr + H 2 O‬‬

‫‪91‬‬
‫¾ ‪HOBr + Br - + H +‬‬
‫‪¾® Br2 + H 2 O‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﺗﻌﺎﻣﻼت در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺘﻌﺪد ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬‬
‫‪2 N 2 O5‬‬ ‫¾‬
‫‪¾® 4 NO2 + O2‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ اﺧﯿﺮ ﻓﻮق درﺟﻪ اول ﺑﻮده وﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﺮﻋﺖ آن ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ = KN 2 O5‬ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪N 2 O5 + N 2 O 5‬‬ ‫*‪¾® N 2 O5 + N 2 O 5‬‬
‫¾‬
‫) *‪ N 2 O 5‬ﯾﮏ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﺑﺎ اﻧﺮژي ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاي ﻋﺒﻮر از ﻣﺎﻧﻊ اﻧﺮژﯾﮑﯽ اﺳﺖ(‬
‫¾ *‪ìï N 2 O 5‬‬
‫‪¾® NO 2 + NO3 üï‬‬
‫‪í‬‬ ‫‪ý. 2‬‬
‫¾ ‪ïî NO2 + NO3‬‬ ‫‪¾® N 2 O5 ïþ‬‬

‫‪NO2 + NO 3‬‬ ‫¾‬

‫‪¾® NO2 + NO + O2‬‬
‫‪NO + NO3‬‬ ‫¾‬
‫‪¾® 2 NO2‬‬ ‫‪or‬‬ ‫¾ ‪NO + N 2 O‬‬
‫‪¾® 3NO3‬‬
‫‪5‬‬

‫ﻫﺮﯾﮏ از ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻓﻮق را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻋﻨﺼﺮي وﯾﺎ اﺳﺎﺳﯽ) ‪ ( Elementry Reaction‬ﯾﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺑﻪ ﻣﻮﻧﻮﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ وﯾﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﮔﺮدﯾﺪه اﻧﺪ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪O3 +O 3‬‬ ‫‪¾® O3 +O *3‬‬
‫¾‬
‫‪O *3‬‬ ‫¾‬
‫‪¾® O2 + O‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت دو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻌﺎﻣﻞ دو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل از ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫‪NO +O 3‬‬ ‫¾‬
‫‪¾® NO 2 + O2‬‬

‫‪92‬‬
 ‫در س ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪55 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف‬
‫زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ و اﻧﻮاع آﻧﺮا ﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﻰ ﮐﻪ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺴﺮﯾﻊ ﮐﻨﻨﺪة ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ را در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻨﻒ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬
‫در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺠﺰﯾﻮي ‪ KClO3‬ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪:‬‬
‫‪5‬‬
‫‪ MnO2‬ﭼﻪ رول دارد؟‬
‫زﻣﺎن‬
‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را درروي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺻﯿﺢ ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ‬
‫اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪93‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﺧﻮد را آزﻣﺎﯾﺶ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ درﮐﺪام ﯾﮑﯽ از ﺗﻌﺎﻣﻼت ذﯾﻞ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﻮﻣﻮﺟﻦ وﮐﺪام ﯾﮑﯽ ﻫﺘﺮوﺟﻦ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ؟‬
‫اﻟﻒ – ﺗﺠﺰﯾﮥ ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﮐﻠﻮرﯾﺖ در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ‪. MnO2‬‬
‫ب – ﺗﺠﺰﯾﮥ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪ در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ آﯾﻮﻧﻬﺎي آﻫﻦ )‪. (II‬‬
‫ج – ﺗﺠﺰﯾﮥ ﮔﺎز ‪ N 2 O‬در ﺳﻄﺢ ﻃﻼ ‪.‬‬
‫ﺟﻮاب ﻫﺎ‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﻮﻣﻮﺟﻦ‬
‫ب‪ -‬ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺘﺮوﺟﻦ‬
‫ج‪ -‬ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺘﺮوﺟﻦ‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻋﻤﻞ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ دوﻣﯿﺤﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ذﯾﻞ ﺳﺒﺐ ازدﯾﺎد ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﻧﺮژي ﻓﻌﺎل ﺳﺎزي را ﮐﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﻧﺮژي ﻓﻌﺎل ﺳﺎزي ﺻﻔﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺗﺼﺎدﻣﺎت ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻃﺒﻖ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ارﻫﯿﻨﯿﻮس ) ‪ ( A = zp‬ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﺘﻠﺴﺘﻬﺎ ﺗﻌﺪاد ﺗﺼﺎدﻣﺎت ) ‪ (z‬زﯾﺎد ﺷﺪه و ﺗﻌﺪاد ﺗﺼﺎدﻣﺎت‬
‫ﮐﺎري )‪ ( p‬ﻧﯿﺰ زﯾﺎد ﺷﺪه و ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ؟‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﮐﺘﻠﺴﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬داراي ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﯾﺎ ﻋﻤﻞ ﺧﺎص ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺪون ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻓﺮق‬
‫دارد؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﯾﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺪون ﮐﺘﻠﺴﺖ ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ‪ x‬و ‪ y‬ﺗﺼﺎدﻣﺎت ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪:‬‬

‫‪X +Y‬‬ ‫‪→ XY‬‬

‫در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ دوﻣﺮﺣﻠﻪ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪:‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪X +C‬‬ ‫‪→ XC‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪XC + Y‬‬ ‫‪→ XY + C‬‬
‫دراﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ C‬ﮐﺘﻠﺴﺖ ﺑﻮده‪ ،‬ﻃﻮري ﮐﻪ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ دوﺑﺎرة ﮐﺘﻠﺴﺖ در ﻣﺮﺣﻠﮥ دوم ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ ،‬ﮐﺘﻠﺴﺖ دوﺑﺎره‬
‫داﺧﻞ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﻪ ﻧﺎم دوران ﮐﺘﻠﺴﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮدﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺎس ﯾﮏ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐﺘﻠﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﮐﺘﻠﺴﺘﻬﺎ در ﺻﻨﻌﺖ از اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮر دار ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﮐﻢ ﮐﺘﻠﺴﺖ‬
‫ﻫﺎ ﻣﺤﺼﻮﻻت زﯾﺎد را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آورﻧﺪ؛ از اﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ ﻣﺴﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫را ﺑﺎز ﻧﻤﻮده و ﮐﺎر ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺑﺎ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ اﻧﺮژي ﮐﻤﺘﺮ ﻓﻌﺎل ﺳﺎزي را ﺿﺮورت داﺷﺘﻪ ؛ اﻣﺎ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺑﺪون ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺮژي ﻓﻌﺎل ﺳﺎزي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺿﺮورت دارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮاف ذﯾﻞ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪:‬‬

‫‪94‬‬
 ‫از ﮔﺮاف ﻓﻮق ﻣﯿﺘﻮان ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ ذﯾﻞ را اﺳﺘﻨﺘﺎج ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪) ΔH -1‬ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻧﺘﻠﭙﯽ ( ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﻪ ﮐﺘﻠﺴﺖ در آﻧﻬﺎ ﺳﻬﻢ دارﻧﺪ و ﺗﻌﺎﻣﻼﺗﯽ ﮐﻪ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ در آن‬
‫ﺳﻬﻢ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ در ﻣﺴﯿﺮ رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺮژي ﻓﻌﺎل ﺳﺎزي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬
‫) ‪ ( Ea , f‬و ﻣﻌﮑﻮس ) ‪ ( Ea ,r‬ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺪازه ﮐﻢ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬

‫‪95‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ‪ :‬ﭼﻬﺎرم‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺼﻞ ‪ :‬ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫‪ -1‬زﻣﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ) ‪ 9‬ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ (‬

‫ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ درس‬ ‫ﺷﻤﺎره‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﻌﺎدل رﺟﻌﯽ و ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل‬ ‫‪1‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوِي‬ ‫‪2‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﮐﺘﻠﻪ‬ ‫‪3‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮدر ﺗﻌﺎدل ‪،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪4‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺣﺠﻢ ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺣﺮارت ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮐﺘﻠﺴﺖ‬ ‫‪5‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ٍﺗﻌﺎدل آﯾﻮﻧﯽ ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻫﺎي آب ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‬ ‫‪6‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ آﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك‬ ‫‪7‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﺗﻌﺎدل‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫‪8‬‬

‫ﺻﻨﻌﺘﯽ اﻣﻮﻧﯿﺎ‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ و ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻓﺼﻞ‬ ‫‪9‬‬

‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ ﻓﺼﻞ‬

‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﭼﯿﺴﺖ و ﮐﺪام ﻋﻮاﻣﻞ در ﺗﻌﺎدل ﻣﺆﺛﺮ اﻧﺪ؟ در ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﺗﻌﺎدل‬ ‫‪-‬‬
‫واﻫﻤﯿﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي را در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﻨﻌﺖ اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان درك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﻨﺪة ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﻮده و در اﯾﻦ ﺗﻌﺎدل ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺆﺛﺮاﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ را در ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮده و ﻓﮑﺘﻮر ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را در ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺸﺨﺺ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻓﺼﻞ‬
‫ﺣﻞ ﺳﺆال اول ‪:‬‬
‫¬¾ ‪PCl 5‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® PCl 3‬‬ ‫‪+ C2‬‬
‫‪0.02 mol / L‬‬ ‫‪0.027 mol / L 0.027 mol / L‬‬
‫‪0.32mol 0.32mol‬‬
‫·‬
‫] ‪[ PCl3 ][O2‬‬ ‫‪12 L‬‬ ‫‪12 L = 0.04mol / L‬‬
‫= ‪Kc‬‬ ‫=‬
‫] ‪[ PCl5‬‬ ‫‪0.21mol‬‬
‫‪12 L‬‬
‫‪96‬‬
 ‫ﺟﻮاب ﺳﺆال دوم ‪:‬‬
‫) ‪(I‬‬ ‫) ‪3O2 ( g‬‬ ‫‪→2O3 ( g ) , ΔH = positive‬‬
‫) ‪( II‬‬ ‫)‪H 2 ( g) + I2 (g‬‬ ‫‪→2 HI ( g ) , ΔH = positive‬‬
‫) ‪( III‬‬ ‫) ‪2SO2 ( g ) + O2 ( g‬‬ ‫‪→2 SO3 ( g ) , ΔH = negative‬‬
‫) ‪( IV‬‬ ‫) ‪CH 2 = CH 2 ( g ) + H 2 ( g‬‬ ‫‪→CH 3 _ CH 3 , ΔH = negativ‬‬
‫اﻟﻒ – در ﻣﻌﺎدﻟﮥ اول و دوم ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺑﺎ ازدﯾﺎد ﺣﺮارت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯿﮑﻨﺪ ؛زﯾﺮا ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻧﺪوﺗﺮﻣﯿﮏ‬
‫ﺑﻮده ‪،‬ﺑﺎازدﯾﺎد ﺣﺮارت‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ آن زﯾﺎد ﺗﺮ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪،‬ﺗﻌﺎدل ﺑﺎ ازدﯾﺎد ﺣﺮارت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯿﮑﻨﺪ ؛ زﯾﺮا ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮔﺰوﺗﺮﻣﯿﮏ ﺑﻮده‬
‫‪،‬ﺑﺎازدﯾﺎد ﺣﺮارت ﺳﺮﻋﺖ ان ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ب ‪ -‬در ﻣﻌﺎدﻟﮥ دوم ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ازدﯾﺎد ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ ؛ زﯾﺮا در ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻣﺎدة ﺟﺎﻣﺪ آﯾﻮدﯾﻦ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ‬
‫‪،‬ازدﯾﺎد ﻓﺸﺎر در ﺳﺮﻋﺖ آن زﯾﺎد ﺗﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪2 HI‬‬ ‫) ‪→ I 2 ( s) + H 2 ( g‬‬
‫] ‪[I ][H‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0.1mol • 0.1mol‬‬ ‫‪0.01mol 0.01mol‬‬
‫= ‪Kc‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 0.01235‬‬
‫] ‪[HI‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪[1mol‬‬ ‫_‬
‫] ‪0.1mol‬‬
‫‪2‬‬
‫‪[0.9]2‬‬ ‫‪0.81mol‬‬
‫‪ - 4‬ﺑﺎ ﺑﺮ ﻗﺮاري ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﯾﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ رﺟﻌﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺎوي ﺷﺪه و ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه وﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯿﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺴﺎوي ﺳﺮﻋﺖ ﻫﺎو ﺛﺎﺑﺖ ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺪام ﻋﺎﻣﻠﯽ‬
‫ﺗﻌﺎدل را ﺑﺮﻫﻢ ﻧﺰﻧﺪ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻏﻠﻈﺖ‪ ،‬ﻓﺸﺎر‪ ،‬درﺟﮥ ﺣﺮارت و ﮐﺘﻠﺴﺖ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮردن‬
‫ﺗﻌﺎدل ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮐﺪام ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮ ﻫﻢ زدن ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ در ﺟﻬﺘﯽ ﺟﺎ ﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﺰاﺣﻢ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﺮده و اﺛﺮ آن را ﺑﺮ ﻃﺮف و ﯾﺎ ﺗﻘﻠﯿﻞ دﻫﺪ ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﯾﺎد ﺷﺪه ﯾﮏ ﺗﻌﺎدل ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ و ﺗﻮﺟﯿﻪ را ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﻟﯽ ﺷﺎﺗﻠﯿﻪ‪ ،‬ﮐﯿﻤﯿﺎدان ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬واﻣﺮوز ﺑﻪ ﻧﺎم »اﺻﻞ ﻟﯽ ﺷﺎﺗﻠﯿﻪ«ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ‪.‬‬
‫اﺻﻞ ﻟﯽ ﺷﯿﺘﻠﯽ در ﺗﻮﻟﯿﺪات ﺻﻨﻌﺘﯽ رول اﺳﺎﺳﯽ را دارا اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬اﻣﻮﻧﯿﺎ ﻣﺎدة ﺑﺎاﻫﻤﯿﺖ در ﺻﻨﻌﺖ اﻣﺮوزي ﺑﻮده‬
‫ﮐﻪ در ﺗﻬﯿﮥ ﮐﻮد ﻫﺎي ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪ ،‬ﻣﻮاد اﻧﻔﺠﺎري وﺻﻨﻌﺖ ﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮد ‪ .‬ﮐﯿﻤﯿﺎدان ﻫﺎ‬
‫ﮐﻮﺷﺶ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﻣﺎده را از ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ وﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ ‪ .‬اوﻟﯿﻦ ﻋﺎﻟﻤﯽ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻣﻮﻧﯿﺎ‬
‫را از ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ وﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ‪ (Haber Pr ocess) ،‬از ﺟﺮﻣﻨﯽ ﺑﻮد؛ ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ را‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﺎﺑﺮ ﯾﺎد ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ از ﺟﻤﻠﮥ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﻌﺎدﻟﯽ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫¾ ) ‪3H 2 ( g ) + N 2 ( g‬‬
‫) ‪¾®2 NH 3 ( g‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪DH = -21,8kcal‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه در ﻋﻤﻠﯿﮥ ﺗﻮﻟﯿﺪي ‪ NH 3‬ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﺮارت داده ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﭗ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺎزات ‪ N 2‬و ‪H 2‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﻨﻌﺘﯽ اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺳﻌﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ ﺗﺎ ﺟﻬﺖ و ﺳﻤﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف راﺳﺖ‬
‫ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﻤﭽﻮ ﻣﻄﻠﺒﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺣﺮارت ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﻻي ﺳﯿﺴﺘﻢ وارد‬
‫‪97‬‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬در ﺻﻨﻌﺖ ﻋﻤﻠﯿﮥ ﻣﻌﺮوف ﻫﺎﺑﺮ )‪ (Haber Pr ocess‬ﻣﺮوج ﺑﻮده و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮﯾﻦ درﺟﮥ ﺣﺮارت ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫اﻣﻮﻧﯿﺎ ‪ 400 - 500o C‬و ﻓﺸﺎر در ﺣﺪود ‪ 200atm‬ﺗﺜﺒﯿﺖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﻌﺎدل ﮔﺎزي )‪¾®2B(g ) + C(g‬‬
‫¾ ) ‪ 2A (g‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﻣﻮل ‪ A‬ﺑﻪ ﻣﺼﺮف رﺳﯿﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫‪ 1.0mol‬ﻣﺮﮐﺐ ‪ C‬در ﻓﻼﺳﮏ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪¾®2 B( g ) + C ( g ) :‬‬
‫¾ ) ‪2 A( g‬‬
‫‪[B]2 [C ] [1mol ]2 [1mol ] 1mol 3‬‬
‫= ‪Kc‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 0.11‬‬
‫‪[ A]2‬‬ ‫‪[4mol _ 1mol ]2 [3mol ]2‬‬
‫‪ -6‬ﭼﻮن ﻣﯿﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﯿﻮري اﻧﻔﮑﺎك اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ درﺟﮥ اﻧﻔﮑﺎك )‪ (α‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ را ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﻘﺪاري‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎده ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ ‪ α = 0 ،‬ﺑﻮده‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ‪ α → 1‬ﺗﻘﺮب ﻧﻤﺎﯾﺪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬
‫ﻗﻮي اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﺎﺷﺪ ‪ 0 < α < 1‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ Kc = 10 1 - 10‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻗﻮي ﺑﻮده ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ Kc = 10 2 - 10 3‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻮده‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﮔﺮ‬
‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪2‬‬

‫‪ Kc < 10‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﻗﻮت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﻔﮑﯿﮏ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯿﮕﺮددﺑﻪ اﯾﻦ‬ ‫و اﮔﺮ‬
‫_‬
‫‪4‬‬

‫اﺳﺎس ﻣﯿﺘﻮان اراﯾﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ‪:‬‬

‫‪ Ka = 6.4 • 10‬ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ‬
‫_‬
‫‪5‬‬
‫)‪: ( Benzoic acide‬‬ ‫‪(a‬‬
‫‪ Ka = 4.5 • 10‬ﺗﯿﺰاب ﻗﻮي‬ ‫)‪: ( Nitrous acide‬‬
‫_‬
‫‪4‬‬
‫‪(b‬‬
‫)‪ Ka = 1.6 • 10 4 : ( Formic acide‬ﺗﯿﺰاب ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫_‬
‫‪(c‬‬
‫‪ Ka = 1.1 • 10‬ﺗﯿﺰاب ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫_‬
‫‪2‬‬
‫)‪(Chlorous acide‬‬ ‫‪(d‬‬
‫)‪ Ka = 2.1 • 10 9 ( Hypobromou s acide‬ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ‬
‫_‬
‫‪(e‬‬
‫‪ - -7‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ C7 H 5O2- , H +‬و ‪ HC7 H 5O2‬را در ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.5M‬اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫_‬
‫‪5‬‬
‫‪K a = 6.4 • 10‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫_‬
‫¬¾ ‪HC7 H 5O2‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫)‪¾® C7 H 5 O 2 (aq ) + H + (aq‬‬
‫‪0.5molar‬‬ ‫‪0.5molara‬‬ ‫‪0.5molar‬‬
‫_‬
‫‪Ka‬‬ ‫‪6.4 · 10‬‬ ‫‪5‬‬
‫_‬
‫=‪a‬‬ ‫=‬ ‫‪= 1.1314 · 10‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪0.5‬‬
‫_‬
‫‪α = 1.1 • 10 2‬‬
‫] [‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪H + = Ca = 0.5 · 1.1314 · 10 2 = 6 · 10 3 = 5.657 ×10 -3‬‬
‫‪[C H O ]= Ca = 0.5 ·1.1314 ·10‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2‬‬
‫‪= 6 · 10‬‬
‫_‬
‫‪3‬‬

‫¾ )‪ 2CO(g ) + O 2 (g‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﮑﺘﻮرﻫﺎي ذﯾﻞ را ﺑﺎﻻي آن‬

‫‪ -8‬ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪¾® 2CO 2 (g ) + heat‬‬
‫ﺑﯿﺎن ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪:‬‬
‫‪-a‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐﺘﻠﺴﺖ‬

‫‪98‬‬
 ‫‪-b‬ازدﯾﺎد درﺟﮥ ﺣﺮارت‬
‫‪ -c‬ﮐﺎﻫﺶ ﺣﺠﻢ ﻇﺮف ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫‪ -d‬ﺗﺄﺛﯿﺮ واردﻧﻤﻮدن ﮔﺎز ‪ He‬را درﻇﺮف ﺑﺎﻻي ﻏﻠﻈﺖ ‪ ، CO 2‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺣﺠﻢ ﻇﺮف ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬اﮔﺮ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪¾® 2CO 2 (g ) + heat‬‬
‫¾ )‪ 2CO(g ) + O 2 (g‬ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻋﻼوه ﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﺗﻘﻠﯿﻞ اﻧﺮژي‬
‫ﻓﻌﺎل ﺳﺎزي ﺷﺪه وﺗﻌﺎﻣﻞ ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي را ﺳﺮﻋﺖ ﻣﯿﺒﺤﺸﺪ‪ .‬ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ در ﺗﻌﺎﻣﻼت رﺟﻌﯽ اﻧﺮژي ﻫﺮدو ﺳﻤﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ را‬
‫ﯾﮑﺴﺎن ﮐﻢ ﻣﯿﺴﺎزد؛ اﻣﺎ در ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﺪام ﺗﻐﯿﯿﺮ وارد ﮐﺮده ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﻃﻮري ﮐﻪ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮔﺰوﺗﺮﻣﯿﮏ )‪ (Exothermic‬و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﮑﻮس آن ﯾﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫اﻧﺪوﺗﺮﻣﯿﮏ )‪ (Endothermic‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﺻﻞ ﻟﯽ ﺷﺎﺗﻠﯿﻪ‪ ،‬اﮔﺮ درﺟﮥ ﺣﺮارت ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ آن‬
‫ﺳﻤﺘﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﺛﺮ ﻓﮑﺘﻮر ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﻨﺪه را ﮐﺎﻫﺶ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬اﮔﺮ درﺟﮥ ﺣﺮارت ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮده ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺻﻞ ﻟﯽ‬
‫ﺷﺎﺗﻠﯿﻪ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﮐﺎﻫﺶ درﺟﮥ ﺣﺮارت‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ) ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ( ﺗﻐﯿﯿﺮﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﻫﺮﮔﺎه از ﮐﻤﯿﺖ ﻓﺸﺎر وارده در ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮔﺎزي ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺘﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺟﻬﺖ داده و ﺟﺮﯾﺎن ﻣﯽ ﯾﺂﺑﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﻮلﻫﺎي ﮔﺎز در ﻫﻤﺎن ﺳﻤﺖ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت اراﯾﻪ ﺷﺪة ﻓﻮق وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺣﺠﻢ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ ﯾﺂﺑﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺸﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ وارد ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ ) ‪ CO ( g ) + O2 ( g‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺟﻬﺖ ﻣﯿﺪﻫﺪ؛ زﯾﺮا ﻗﺴﻤﯽ ﮐﻪ درﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﻮزﯾﻦ ﺷﺪة ﻓﻮق ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯿﺮﺳﺪ‪،‬‬
‫ﺿﺮﯾﺐ ﻣﺤﺼﻮل ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫د‪ -‬ﭼﻮن ﺑﺎ ﻋﻼوه ﻧﻤﻮدن ﮔﺎز ‪ He‬درﻇﺮف ﺑﺎﻻي ﻏﻠﻈﺖ ‪ ، CO 2‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺣﺠﻢ ﻇﺮف ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ؛‬
‫ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺣﺠﻢ ﻇﺮف را ﮔﺎز ﻫﯿﻠﯿﻢ اﺷﻐﺎل ﻧﻤﻮده و ﺣﺠﻢ ﮔﺎز ‪ CO 2‬ﮐﻢ ﺷﺪه ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻌﺎدل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻃﺮف راﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ‪ CO 2‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻣﻌﺎدﻻت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ذﯾﻞ ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺗﻌﺎدل آﻧﻬﺎ داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪:‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫)‪HCN (aq) + OH (aq‬‬ ‫‪→CN (aq ) + H 2O(l ) , K C1 = 4.9 × 10 4‬‬
‫)‪H + (aq) + OH (aq‬‬ ‫‪→H 2O (l ) , K C2 = 1,0 × 1014‬‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ‪ K C‬ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﭘﺎﯾﯿﻦ را ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻗﯿﻤﺘﻬﺎي داده ﺷﺪة ﻓﻮق ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪¾®H + (aq ) + CN - (aq‬‬
‫¾ )‪HCN (aq‬‬
‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫‪K1 4.9 • 10 4‬‬ ‫_‬
‫‪10‬‬
‫= ‪Ka‬‬ ‫=‬ ‫‪14 = 4.9 • 10‬‬
‫‪K 2 1.0 • 10‬‬
‫‪ -10‬در ﻣﻮرد ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪرﯾﺖ ﺷﺪه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دارﯾﺪ و ﻣﯽ داﻧﯿﺪ ﮐﻪ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻠﻮري اﯾﻦ ﻧﻤﮏ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﯿﻦ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﮐﺐ ﻧﯿﻞ ﺗﻮﺗﯿﺎ ) ‪ (CuSO4 • 5 H 2O‬را ﮐﻪ ‪ 5‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ دارد‪ ،‬در ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺐ ﮐﻪ رﻧﮓ آن آﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬در اﺛﺮ ﮔﺮم ﺷﺪن ﺑﺎ از دﺳﺖ دادن ﻣﺎﻟﯿﮑﻮلﻫﺎي آب ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻮدر ﺳﻔﯿﺪ رﻧﮓ‬

‫‪99‬‬
‫ﻣﺒﺪل ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻧﻤﮏ ﺳﻔﯿﺪ رﻧﮓ در ﻫﻮاي ﻣﺮﻃﻮب ﻗﺮار داده ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮي در رﻧﮓ آن ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫رﺳﯿﺪ؟ آﯾﺎ ﻋﻤﻠﯿﮥ دور ﻧﻤﻮدن ﭘﻨﭻ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب از ) ‪ (CuSO4 • 5 H 2O‬ﺗﻌﺎﻣﻞ رﺟﻌﯽ )ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﯾﺮ( اﺳﺖ؟‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ) ‪ (CuSO4 • 5 H 2O‬ﺣﺮارت داده ﺷﻮد ‪،‬آب ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده ﺑﻪ ‪ CuSO4‬ﻣﺒﺪل ﺷﺪه و در‬
‫ﻫﻮاي ﻣﺮﻃﻮب دوﺑﺎره ﺑﻪ ‪ CuSO4 • 5H 2O‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه؛ ﭘﺲ ﯾﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ رﺟﻌﯽ اﺳﺖ‪:‬‬
‫¬¾ ) ‪(CuSO4 · 5H 2O (s‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® CuSO4 (s) + 5 H 2O(l‬‬

‫‪ -11‬ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ از ‪ 0.02mol‬ﺳﻮدﯾﻢ ﻓﺎرﻣﯿﺖ ) ‪ ( NaCHO 2‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.05M , HCHO2‬ﺗﻬﯿﻪ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺣﺠﻢ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﯿﭻ ﻧﻮع ﺗﻐﯿﯿﺮي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮن ‪ H +‬را در ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪K a = 1,6 ´ 10 -4 .‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫_‬

‫‪1-‬‬ ‫¾ ‪HCHO2‬‬‫‪¾®H + + CHO2‬‬

‫‪ :‬ﻏﻠﻈﺖ ﺗﻌﺎدﻟﯽ اوﻟﯽ‪2-‬‬ ‫‪0.5 x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪ :‬ﻏﻠﻈﺖ ﺗﻌﺎدﻟﯽ دوﻣﯽ‪3-‬‬ ‫‪(0,1 x )mol / L‬‬ ‫‪xmol / L‬‬ ‫‪( x + 0.02)mol / L‬‬
‫_‬
‫] ‪[H +‬‬ ‫] ‪[CH O2‬‬
‫_‬
‫‪4-‬‬ ‫= ‪Ka‬‬ ‫‪= 1.6 • 10‬‬ ‫‪4‬‬
‫] ‪[HCHO‬‬ ‫‪2‬‬

‫)‪( x )( x + 0.02‬‬ ‫_‬

‫‪5-‬‬ ‫_‬ ‫‪= 1.6 10 4‬‬
‫)‪(0.5 x‬‬
‫از آﻧﺠﺎي ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪة آﯾﻮن ﻓﺎرﻣﯿﺖ ازﻓﺎرﻣﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﻧﺎ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ و آن را ﺑﻪ ‪ X‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ‪ ،‬از ﺟﻤﻊ و‬
‫ﺗﻔﺮﯾﻖ ﻧﻤﻮدن ‪ X‬ﻣﯿﺘﻮان در ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪0 .02 x‬‬ ‫‪0.5‬‬
‫⇒ ‪= 1 .6 · 1 0 4‬‬ ‫⇒‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪x = 1 . 6 · 10‬‬ ‫‪4‬‬
‫·‬
‫‪0 ,5‬‬ ‫‪0 .02‬‬
‫‪[H ] = 1 .5 · 10‬‬
‫_‬
‫‪3‬‬

‫‪pH = 2 .4‬‬
‫‪-12‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪Ka‬‬
‫‪α = 0.72%‬‬ ‫=‪α‬‬
‫‪C‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪α = 7.2 • 10‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪K a = α 2C ⇒ ( 7.2 • 10 3 ) 2 • 0.5‬‬
‫_‬
‫‪5‬‬
‫‪Ka = 2.6 • 10‬‬

‫‪100‬‬
 -13
: ‫ﺣﻞ‬
a ) 0.03M HNO3
[H ] = 0.3M < pH = log 0.3 = 0.52
+ _

b)[H ] = 0.001N H SO · 2 = 2 · 10 Þ
_ _
+
2 4
3
pH = _ log 2 · 10 3

pH = 2.69
[ ]
c) OH = 10
_ _
1
, pOH = _ log OH [ ] _
, pOH = - log 10 1 Þ pOH = 1
_

pH + pOH = 14 , pH + 1 = 14 Þ pH = 14 _1 Þ pH = 13
[ ] _
d ) OH = 2 · 4 · 10
_
4
Þ pOH = _ log 8 · 10
_ 4

pOH = 3.1
pH + pOH = 14 Ü Þ pH = 14 _ pOH = 14 - 3.1
pH = 10.9
‫ درﺳﺖ ﭘﺮ ﻧﻤﻮدن ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﺟﺪول ﺟﻮاﺑﻬﺎ‬-14

pOH pH [OH ]‫ و‬mol / L [H ]‫ و‬mol / L

- + ‫ﺗﯿﺰاب ﯾﺎ اﻟﻘﻠﯽ‬

7 7 1.0 × 10 -7 1.0 × 10 -7
‫ ﺗﯿﺰاب‬x
1.0 10
_
3 _
11
0,01N NaOH
3 11 10
‫ ﺗﯿﺰاب‬x
_
11
10.45 3.55 1.43 • 10 7.0 × 10 -4
‫ ﺗﯿﺰاب‬x
_ _
13 2
3.96 • 10 2.52 • 10
12 × 4 1. 6

101
 ‫در س اول‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪62 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻼت رﺟﻌﯽ و ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﺗﻌﺎﻣﻼت رﺟﻌﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ و ﻣﻔﻬﻮم رﺟﻌﯽ ﺑﻮدن را ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﻰ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي رﺟﻌﯽ ﺑﻮده و ﺗﻌﺎﻣﻞ در ﺻﻮرﺗﯽ‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫رﺟﻌﯽ ﻧﻤﯿﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻔﺮ وﯾﺎ رﺳﻮب ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﺎدر ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎي ﺗﻌﺎدﻟﯽ ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮرد ﺿﺮورت را ﺑﻪ‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫دﺳﺖ آورده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻣﻮاد ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺎﺿﺮي‪،‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬اﮔﺮ ﻧﯿﻞ ﺗﻮﺗﯿﺎ دارﻧﺪة رﻧﮓ آﺑﯽ ﺣﺮارت داده ﺷﻮد‬
‫ﮐﺪام رﻧﮓ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯿﮑﻨﺪ و ﭼﺮا ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت رﺟﻌﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت رﺟﻌﯽ‪،‬‬ ‫اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم رﺟﻌﯽ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل وﺗﻌﺎدل ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل وﺗﻌﺎدل ﻓﺰﯾﮑﯽ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻓﺰﯾﮑﯽ را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪102‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﮑﺮ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﺷﮑﻞ ﻫﺎي زﯾﺮ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎي را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﺎر ﺷﺪن ﯾﮏ ﻣﺎﯾﻊ در ﻇﺮف ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﯿﭙﯿﻮﻧﺪد‪ .‬ﺑﻪ اﺷﮑﺎل زﯾﺮ‬
‫دﻗﯿﻘﺎً ﻧﻈﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ وﺑﻪ ﺳﺆاﻟﻬﺎي ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ‪ ،‬ﺟﻮاب دﻫﯿﺪ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ)‪ (3-4‬ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺒﺨﯿﺮ و ﺗﺮاﮐﻢ آب در ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻣﺎﻧﯽ‬

‫‪ -1‬در ﮐﺪام ﺷﮑﻞ ﻇﺮوف ﺳﺮ ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬در آﻏﺎز ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻤﻠﯿﮥ ﺗﺒﺨﯿﺮ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد؟ ﺟﻮاب‪ :‬ﻧﻤﺒﺮ ‪1‬‬
‫‪ -2‬در ﮐﺪام ﺷﮑﻞ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻌﯿﺎن آﻫﺴﺘﻪ ﺗﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺒﺨﯿﺮ اﺳﺖ؟ ﺟﻮاب ‪ :‬در ﻧﻤﺒﺮ‪2‬‬
‫‪ -3‬در ﮐﺪام ﺷﮑﻞ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺒﺨﯿﺮ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺮاﮐﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﺟﻮاب ‪ :‬ﻧﻤﺒﺮ ‪3‬‬
‫‪ -4‬آﯾﺎ ﺑﺮاي ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪن ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺒﺨﯿﺮ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺮاﮐﻢ ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن ﻇﺮف ﺣﺘﻤﯽ اﺳﺖ؟ ﺟﻮاب ‪ :‬ﺑﻠﯽ‬
‫ﺟﻮاب ‪ :‬ﺷﮑﻞ ‪3‬‬ ‫‪ -5‬در ﮐﺪام ﺷﮑﻞ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﻌﯿﻦ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ؟‬
‫‪ -6‬آﯾﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪن ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻮﻗﻒ ﺗﺒﺨﯿﺮ و ﺗﺮاﮐﻢ اﺳﺖ؟ ﺟﻮاب ‪ :‬ﺑﻠﯽ‬
‫ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ :‬درﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺑﺨﺎرات آب و ﮐﺘﻠﮥ ﻣﺎﯾﻊ آب ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ؛ ﻣﮕﺮ ﺗﺒﺨﯿﺮ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﺪد‬
‫آب ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﯾﮑﺮوﺳﮑﻮﭘﯿﮏ ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ ﻣﯿﯿﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻌﺎدل دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ )‪ (Dynamic Equilibriu m‬ﯾﺎد‬
‫ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﺎﺳﺮﺣﺪ ﻣﻌﯿﻦ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﻣﻌﯿﻦ را ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﻣﯿﻨﺎﻣﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرة دﯾﮕﺮ ﭘﺪﯾﺪة‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﺎﺳﺮﺣﺪي ﭘﯿﺶ ﻣﯿﺮود ﮐﻪ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﻗﺮارﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻄﺢ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺴﺘﻪ ﮔﯽ دارد‪.‬‬
‫در اﮐﺜﺮ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪،‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص ﺳﻄﺢ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ از اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ در ﺳﻨﺘﯿﺰ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﻣﻮاد ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪،‬ﻻﺑﺮاﺗﻮارﻫﺎ ‪،‬ﻓﺎﺑﺮﯾﮑﺎت ﺗﻮﻟﯿﺪي ‪،‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﮔﺎزات‪ ،‬ﻣﺎﯾﻌﺎت و ﺟﺎﻣﺪات در‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮاز اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺆال ﻗﺎﺑﻞ اﻫﻤﯿﺖ دراﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ﯾﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺎﮐﺪام ﺣﺪ ﭘﯿﺶ‬
‫ﻣﯿﺮود؟ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ ﺳﺆال ‪ ،‬ﻣﺜﺎل ذﯾﻞ را اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ ‪:‬ﯾﮏ ﻇﺮف را ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﮔﯿﺮا دارآﻧﺮا ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ ‪،‬ﺣﺮارت ﻫﺮدوﺑﺨﺶ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮده؛اﻣﺎ ﻓﺸﺎرﮔﺎز درﯾﮏ ﺑﺨﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻓﺸﺎر ﮔﺎز دﯾﮕﺮ‬

‫‪103‬‬
‫اﺳﺖ؛ دراﯾﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ ﮔﯿﺮا ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺻﻔﺤﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺪام اﺗﻔﺎﻗﯽ روﻧﻤﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟ ﺻﻔﺤﻪ آﻧﻘﺪر‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺸﺎر ﻫﺮدو ﺑﺨﺶ ﻣﺴﺎوي ﮔﺮدد‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت دو ﮔﺎز ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل رﺳﯿﺪه اﺳﺖ؛ دراﯾﻦ ﻣﺜﺎل در‬
‫اﺑﺘﺪا ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻏﯿﺮ ﻣﺘﻌﺎدل ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده و در اﺛﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﺻﻔﺤﻪ ﻓﺸﺎر وﺣﺮارت در ﻫﺮدو ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل رﺳﯿﺪه‬
‫اﺳﺖ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯿﺘﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺻﻔﺤﻪ ﺳﺒﺐ اﯾﺠﺎد ﺗﻌﺎدل در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﻧﻮع‬
‫ﺗﻌﺎدل ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯽ ﺑﻮده و ﺗﺴﺎوي ﻓﺸﺎر ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﺗﻌﺎدل دﯾﮕﺮي ﻫﻢ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻌﺎدل ﺣﺮارﺗﯽ ﺑﻮده‬
‫وﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت از ﺟﺴﻢ ﮔﺮم ﺑﻪ ﺟﺴﻢ ﺳﺮد ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯿﮕﺮددو اﯾﻦ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت ﺗﺎزﻣﺎﻧﯽ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺎدل‬
‫ﺣﺮارﺗﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻌﺎدل ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﻧﻮع ﺗﻌﺎدل ﻓﺰﯾﮑﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪،‬از ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﺑﺎﻻ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات‬
‫ﻓﺰﯾﮑﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﯿﺴﺘﻢ روﻧﻤﺎ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﻋﺮض ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌﺎدل ﺑﯿﻦ اﺟﺰاي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻌﺎدل ﺑﯿﻦ اﺟﺰاي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯿﮕﺮدد ‪،‬ﺧﻮاص ﻣﺎﯾﮑﺮوﺳﮑﻮﭘﯿﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ؛ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺸﺎر ‪ ،‬ﺣﺮارت وﻏﯿﺮه در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ‪.‬ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﻘﻄﮥ ﺗﻌﺎدل آن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺎدل ﻓﺰﯾﮑﯽ و ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ" ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻮده ؛ اﻣﺎ ﺗﻔﺎوت آﻧﻬﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻮاد وﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﻮاد ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ و ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ ﻣﯿﻞ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﯿﻦ اﺟﺰاي ﺷﺎن ﺗﻌﺎدل ﺑﺮ ﻗﺮار ﮔﺮدد؟ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﮐﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺪون ﮐﻤﮏ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ در ﯾﮏ ﺳﯿﺴﻢ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﯿﭙﯿﻮﻧﺪد‪،‬ﻏﺮض ﭘﺎﯾﺪاري ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ وﺳﯿﺴﺘﻢ ﺛﺒﺎت را ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌﺎدل ‪،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎﺛﺒﺎت ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﯿﺂﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻬﻢ‪ :‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص‪،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ‪ ،‬از ﺣﺎﻟﺖ ﻏﯿﺮ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺗﺤﺖ ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﺗﺮ اﺳﺖ؛ﻟﺬا ﺗﻤﺎﯾﻞ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ ﻏﺮض درﯾﺎﻓﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﺛﺒﺎت اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل در ﺣﺎل ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل‬
‫را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ﻧﻮع ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯽ ﺑﻮده‪ ،‬ﻏﺮض روﺷﻦ ﺷﺪن اﯾﺠﺎد ﺗﻌﺎدل دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آب را در ﯾﮏ‬
‫ﻇﺮف اﻧﺪاﺧﺘﻪ وﯾﮏ ﺳﺮﭘﻮش را ﺑﺎﻻي آن ﻗﺮار دﻫﯿﺪ؛ دراﯾﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ ﻏﻠﻈﺖ آب ﺑﺎﻻي ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﯾﻊ آن ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﮔﺮدد ‪ ،‬دﯾﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺨﺎرات آب در ﺳﻄﺢ ﻣﺎﯾﻊ آن ﺑﺎ ﺗﺪرﯾﺞ زﯾﺎد ﺷﺪه ؛ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺒﺨﯿﺮ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫¾ ) ‪H 2O (l‬‬
‫) ‪¾® H 2O( g‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺳﺮﻋﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺨﺎرات آب در ﺳﻄﺢ ﻣﺎﯾﻊ ﮐﻢ ﺷﺪه و ﺑﻼﺧﺮه زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺮا ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺨﺎرات آب ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﮑﺮده ‪،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﯿﻦ ﻓﺎز ﺑﺨﺎر و ﻓﺎز ﻣﺎﯾﻊ ﻣﯿﻨﺎﻣﻨﺪو اﯾﻦ‬
‫ﺗﻌﺎدل زﻣﺎﻧﯽ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻋﻤﻠﯿﮥ ﻣﻌﯿﺎن و ﺗﺒﺨﯿﺮ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻌﺎدل دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي زﻣﺎﻧﯽ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯿﮕﺮددﮐﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﻪ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﻣﺴﺎوي ﮔﺮدد‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﭼﻮن ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻫﺮدوﺳﻤﺖ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎ وﻓﺸﺎر ﻫﺎي ﺟﺰﺋﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯿﻤﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫در ﻧﻘﻄﮥ ﺗﻌﺎدل ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻣﻮاد اوﻟﯽ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺪون ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯿﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻧﻤﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻮارد ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪ :‬از ﺗﻌﺎﻣﻞ دوﻣﻮل ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ‬

‫‪104‬‬
 ‫وﯾﮏ ﻣﻮل آﮐﺴﯿﺠﻦ در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﮐﺘﻠﺴﺖ ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺮﯾﻊ ذﯾﻞ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪:‬‬
‫¾¾ ) ‪2 H 2 ( g ) + O2 ( g‬‬
‫¬‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® 2 H 2 O(l‬‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق ﺗﺎزﻣﺎﻧﯽ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺗﻌﺎدل ذﯾﻞ ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدد‪:‬‬
‫¾¾ ) ‪2 H 2 ( g ) + O2 ( g‬‬
‫¬‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® 2 H 2O(l‬‬

‫ﮔﺮﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ وآﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎﻫﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬آب را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده اﻧﺪ ؛ اﻣﺎ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار‬
‫ﮐﻢ آﻧﻬﺎ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪105‬‬
 ‫در س دوم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪64 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوِي‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﺑﺎ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻋﻤﺪة آن ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐﻤﯿﺎوي ﺷﻮاﻫﺪ ﻋﯿﻨﯽ را در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮات‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮدي‪ ،‬رﺟﻌﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻃﻮر دواﻣﺪاروﺗﻮازن دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ را در ﺗﻌﺎﻣﻼت‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫رﺟﻌﯽ اﻓﺎده ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آورده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺎﺿﺮي‪،‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬اﮔﺮ ‪ N 2O5‬ﺑﺎ ‪ H 2O‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﺪ‪،‬ﮐﺪام ﻣﺮﮐﺐ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫)آﻣﻮزش ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ ‪ - .‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت داده ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺗﻌﺎدل‬ ‫وﺧﺼﻮﺻﯿﺎت آن را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎدل‬ ‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ در ﻣﻮرد ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت‬ ‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪.‬‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل را‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﺋﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻃﺮح ﺣﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪106‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ذﯾﻞ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ ‪:‬‬
‫) ‪A( g ) + B( g‬‬ ‫) ‪→ C ( g ) + D( g‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻇﺮف ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﮔﺎز ‪ A‬و ‪ B‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده و ﺗﻮﺳﻂ وﺳﯿﻠﮥ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻏﻠﻈﺖ اﯾﻦ ﮔﺎزات را ﻣﯿﺘﻮان‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﺎت را ﻣﯿﺘﻮان در ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺎس اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﻏﻠﻈﺖ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻮاد‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ در زﻣﺎن ‪ t0‬آﻏﺎز ﯾﺎﻓﺘﻪ و در زﻣﺎن ‪ t1‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ A‬و ‪ B‬ﮐﻢ ﺷﺪه و ﻏﻠﻈﺖ ‪ C‬و ‪ D‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯿﮕﺮدد‬
‫)دراﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﻏﻠﻈﺖ ‪ C‬و ‪ D‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﯾﮏ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﯾﮏ اﺳﺖ( ‪ ،‬در زﻣﺎن ‪ t 2‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ A‬و ‪ B‬ﮐﻢ و ﻏﻠﻈﺖ‬
‫‪ C‬و ‪ D‬ﻫﻨﻮز زﯾﺎد ﺷﺪه ؛ وﻟﯽ در زﻣﺎن ‪ t 2‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن ‪ t0‬ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ ‪ ،‬در زﻣﺎن ‪ t3‬ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮاد ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬در زﻣﺎن ‪ t0‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪:‬‬
‫) ‪A( g ) + B( g‬‬ ‫) ‪→ C ( g ) + D( g‬‬
‫ﭼﻮن در زﻣﺎن ‪ t1‬ﻣﻘﺪار ﻣﻮاد ‪ C‬و ‪ D‬زﯾﺎد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ رﺟﻌﯽ ﻫﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬
‫) ‪A( g ) + B ( g‬‬ ‫←‬ ‫) ‪→ C (g ) + D(g‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ A‬و ‪ B‬ﮐﻢ ﺷﺪه ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻄﯽ ﺷﺪه و ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﮑﻮس آن زﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬در زﻣﺎن ﻗﺒﻞ از ‪ t3‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﮐﻢ ﺷﺪه و ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻌﮑﻮس‬
‫آن ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ زﯾﺎد و در زﻣﺎن ‪ t3‬اﯾﻦ دو ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺴﺎوي ﻣﯿﮕﺮددو ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯿﮕﺮدد؛ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﯿﻦ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ‬
‫) ‪A( g ) + B ( g‬‬ ‫←‬ ‫) ‪→ C (g ) + D(g‬‬ ‫وﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪:‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل‬

‫ﺗﻌﺎدل را ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ روش ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ ﻗﺮار ﮐﺮد؛ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻌﺎﻣﻞ ذﯾﻞ را ﻣﯿﺘﻮان در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ‪:‬‬
‫) ‪CO2 ( g ) + H 2 ( g‬‬ ‫) ‪→ CO ( g ) + H 2O( g‬‬
‫ﯾﮑﯽ از را ه ﻫﺎي اﺳﺘﻘﺮار ﺗﻌﺎدل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻮل ﻫﺎي ﻣﺴﺎوي ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه ) ﯾﮏ ﻣﻮل ﻫﺮﯾﮏ از‬

‫‪107‬‬
‫ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه( ﺑﻪ ﻇﺮف اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد و اﻧﺘﻈﺎر ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد ﺗﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬ﺷﮑﻞ اﻟﻒ را در ذﯾﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫روش دوم ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻮل ‪ CO2‬و )‪ H 2O‬را در ﻇﺮف ﻋﻼوه ﮐﻨﯿﻢ ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮات‬
‫ﻏﻠﻈﺖ در ﺷﮑﻞ ب ﻗﺮار ذﯾﻞ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ؛ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﭗ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻬﺎي‬
‫ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻮاد در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﯾﮑﺴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﮑﻞ ج ﻗﺮار ذﯾﻞ ﻣﻮاردي را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ وارد ﻧﻤﻮدن‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮل ﻫﺎي ‪ CO2‬و ) ‪ H 2‬را در ﻇﺮف ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻘﺪار ﻣﻮل ‪ CO‬و ‪ H 2O‬در‬
‫ﻇﺮف زﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد ؛ اﻣﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎ در اﯾﻦ ﺗﻌﺎدل ﺑﺎ ﮔﺮاف اﻟﻒ وب ﻓﺮق دارﻧﺪ‪.‬‬
‫روش ﭼﻬﺎرم در ﺷﮑﻞ ﻗﺮار ذﯾﻞ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬دراﯾﻦ روش ﻣﻘﺪار ﻣﺴﺎوي ﻣﻮل ﻫﺎي ‪ CO2‬و ‪ H 2‬در ﻇﺮف‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻋﻼوه ﺷﺪه و ﻫﻢ ﻣﻘﺪار اﺿﺎﻓﯽ ‪ CO‬ﺑﺎ آن اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دوﺑﺎره در اﯾﻦ ﻣﻮرد در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻮاد ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﻃﺒﻖ اﺻﻮل ﻣﯿﺘﻮان در ﻫﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﻌﺎدل را‬
‫ﺑﺮﻗﺮارﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﯾﺎ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ در ﻣﺨﻠﻮط اوﻟﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:‬روﺷﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل‬

‫‪108‬‬
 ‫در س ﺳﻮم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪65 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﮐﺘﻠﻪ و ﺗﻌﺎدل‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺗﺄﺛﯿﺮﻏﻠﻈﺖ و راﺑﻄﮥ آن را ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﮐﺘﻠﻪ و ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫ﻋﻤﻞ ﮐﺘﻠﻪ و ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل راﺑﻄﻪ دارد‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي را درﯾﺎﻓﺖ و ﺑﻪ اﺳﺎس آن ﺗﻌﺎﻣﻼت را‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫اﻧﺤﺎم داده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺗﺠﺰﯾﻪ ﯾﯽ آب را ﻣﯿﺪاﻧﯿﺪ؟‬
‫‪5‬‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﮐﺘﻠﻪ وﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺗﻌﺎﻣﻼت را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﮐﺘﻠﻪ‬ ‫ﮐﻤﯿﺎوي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ را ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﺜﺎل ﻫﺎ درﯾﺎﻓﺖ وﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﻤﯿﺎوي اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎدرﻧﻈﺮداﺷﺖ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ ‪،‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫درﻣﻮرد ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺧﻮد ﻧﯿﺰ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﺋﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪109‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﮑﺮ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫اﻟﻒ‪:‬‬
‫‪[ NH 3 ]2‬‬
‫=‪K‬‬ ‫‪= 3.6 × 10 8 × mol - 2 L2‬‬
‫] ‪[ H 2 ]3 [ N 2‬‬
‫ب‪:‬‬
‫ﺑﯿﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﻓﻮق و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﮑﻮس آن راﺑﻄﮥ ﻣﻌﮑﻮس ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪:‬‬
‫ج‪:‬‬
‫] ‪[ H 2 ]3[ N 2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪[ H 2 ]3[ N 2 ] 1‬‬
‫=‪K‬‬ ‫=‬ ‫=‪K‬‬ ‫=‬
‫‪[ NH 3 ]2‬‬ ‫‪3.6 × 108 mol 2 × L2 ,‬‬ ‫‪[ NH 3 ]2‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪mol 2‬‬
‫‪= 2.8 × 10 -9 2‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﮐﻨﯿﺘﯿﮏ و ﺗﻌﺎدل‬
‫ﺑﻪ اﺳﺎس ﺑﺮرﺳﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﯿﺘﻮان ﺗﻌﺎدل ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬
‫و ﻣﻌﮑﻮس ﺗﻌﺎﻣﻼت رﺟﻌﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺎوي ﺑﻮده ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل و ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ وﻣﻌﮑﻮس ﺗﻌﺎﻣﻼت رﺟﻌﯽ‬
‫راﺑﻄﻪ دارﻧﺪ؛ اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط را ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ اﺳﺎس ﯾﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺋﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ‪:‬‬

‫در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق ‪ K1‬و ‪ K 2‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس ﺑﻮده ﮐﻪ ﺳﺮﻋﺖ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪:‬‬
‫]‪[ A][ B‬‬
‫‪V1 = K1‬‬
‫‪t‬‬
‫]‪[C ][ D‬‬
‫‪V2 = K 2‬‬
‫‪t‬‬
‫در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺎوي ﺑﻮده؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﺮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬
‫]‪[ A][ B‬‬ ‫]‪[C ][ D‬‬
‫‪K1‬‬ ‫‪= K2‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪[C ][ D] K1‬‬
‫=‬ ‫‪=K‬‬
‫‪[ A][ B] K 2‬‬
‫ﻃﺮف ﭼﭗ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻮده ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﮐﻨﯿﺘﯿﮑﯽ ﻓﻮق ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﯿﺮﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯾﯽ ‪ ،‬در ﻧﻘﻄﮥ ﺗﻌﺎدل ﯾﮏ ﮐﻤﯿﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻣﻼت دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺘﻮان ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل وﯾﺎ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪:‬‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺬﮐﻮر ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ در دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺮار ذﯾﻞ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪:‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﮥ اول ‪:‬‬

‫‪110‬‬
 ‫ﻣﺮﺣﻠﮥ دوم ‪:‬‬

‫ﻃﺒﻖ اﺻﻞ ﺗﻮازن ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ )‪ ، (principle of detailed balacing‬اﮔﺮ ﯾﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯾﯽ در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﮥ آن در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل ﺑﻮده ؛ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮاي ﻣﺮﺣﻠﮥ اول و دوم ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ ﮐﻪ ‪:‬‬
‫] ‪K1[ A]2 = K _ 1[ A2‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﮥ اول ‪:‬‬
‫‪[ A2 ] K1‬‬
‫=‬
‫‪[ A]2 K _ 1‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﮥ دوم ‪K 2 [ A2 ][ B] = K _ 2 [C ][ D][ A] :‬‬
‫‪[C ][ D][ A] K1‬‬
‫=‬
‫]‪[ A2 ][ B‬‬ ‫‪K_2‬‬
‫‪K1‬‬
‫= ‪ K‬اﺳﺖ ؛ ﭘﺲ‪:‬‬ ‫ﭼﻮن ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ دو ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﻮﻣﯽ ﺑﻮده ؛ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫‪K_2‬‬
‫]‪[C ][ D][ A‬‬
‫‪=K‬‬
‫]‪[ A2 ][ B‬‬

‫‪111‬‬
 ‫در س ﭼﻬﺎرم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪67 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮدر ﺗﻌﺎدل‪،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻏﻠﻈﺖ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ را در ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ وﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ درﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي رول اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫را دارا اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﺎ ﻋﯿﺎر ﻧﻤﻮدن ﻏﻠﻈﺖ و ﻣﻬﯿﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺮاﯾﻂ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل را در ﺗﻌﺎﻣﻼت‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬اﮔﺮدو ﮔﺮام ﻣﻮاد ﺑﺎﻫﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪارﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼﻘﺪر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ در ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ و ﻋﻮاﻣﻞ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﺄﺛﯿﺮﻏﻠﻈﺖ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ را ﺧﺎرﺟﯽ در ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ‬
‫و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﺎدﻻت اﺳﺘﺤﺼﺎل را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﺎداﺷﺖ و ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪112‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫در ﻇﺮﻓﯽ ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ﺛﺎﺑﺖ ‪ 10L‬و درﺟﮥ ﺣﺮارت ‪ 727o C‬ﺗﻌﺎدل زﯾﺮ ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫¾ ) ‪2SO2 ( g ) + O2 ( g‬‬
‫) ‪¾®2 SO3 ( g‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪K = 2.8 × 10 2 mol.L-1‬‬
‫ﺑﺎ دﻗﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﯽ دﻗﯿﻖ ﺷﮑﻞ ﻓﻮق ﺑﻪ ﺳﺆاﻟﻬﺎي ﻣﻄﺮح ﺷﺪة ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺟﻮاب دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺟﺪول زﯾﺮ را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻏﻠﻈﺖ‬
‫]) ‪[SO 2 (g‬‬ ‫])‪[O 2 (g‬‬ ‫]) ‪[SO 3 (g‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﺗﻌﺎدﻟﯽ در ﺣﺎﻟﺖ )‪(1‬‬

‫ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﺗﻌﺎدﻟﯽ در ﺣﺎﻟﺖ )‪(2‬‬

‫ب‪ -‬ﻏﻠﻈﺖ در ﮐﺪام ﺑﺎﻟﻮن اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟‬

‫ج‪ -‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﮐﺪام ﺑﺎﻟﻮنﻫﺎ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ؟ از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﺪ؟‬
‫ﺟﻮاب‬
‫اﻟﻒ ‪-‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎ‬
‫]) ‪[SO 2 (g‬‬ ‫])‪[O 2 (g‬‬ ‫]) ‪[SO 3 (g‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﺗﻌﺎدﻟﯽ در ﺣﺎﻟﺖ )‪(1‬‬
‫‪1.16mol‬‬ ‫‪0.32mol‬‬ ‫‪0.16mol‬‬ ‫‪0 . 68 mol‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﺗﻌﺎدﻟﯽ در ﺣﺎﻟﺖ )‪(2‬‬
‫‪2.27mol‬‬ ‫‪0.54mol‬‬ ‫‪0.27 mol‬‬ ‫‪1.46mol‬‬
‫ب ‪ -‬ﻏﻠﻈﺖ در ﺑﺎﻟﻮن دوم ) ‪ (2.27 mol‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺎﻟﻮن اول ) ‪ (1.16mol‬زﯾﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج‪-‬ا ﻓﺰاﯾﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻟﻮن اول ﺑﺮ ﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫د‪ -‬در اﺛﺮ ﻋﻼوه ﺷﺪن )‪ ، SO3 (g‬ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ؛ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ]) ‪ [SO 2 (g‬و ])‪ [O 2 (g‬ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه ودر ﺟﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﯾﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﮐﻮﭼﮏ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻫـ ‪ -‬ﺑﺎﻋﻼوه ﻧﻤﻮدن )‪ SO3 (g‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ زﯾﺎد ﺷﺪه ؛ اﻣﺎ ﺳﺮﻋﺖ اﻓﺖ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌﺎدل‬

‫‪113‬‬
 ‫ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت رﻓﺖ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺴﺎوي ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ‪ -‬در اﺛﺮ ﻋﻼوه ﻧﻤﻮدن )‪ ، SO3 (g‬ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮﭼﮏ ﺷﺪه ؛زﯾﺮا ﻏﻠﻈﺖ )‪ SO3 (g‬ﮐﻪ در ﻣﺨﺮج ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺮاردارد‪ ،‬زﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﻃﻮرﯾﮑﻪ در ﺑﻨﺪ ﻫـ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﺎﻋﻼوه ﻧﻤﻮدن )‪ SO3 (g‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ زﯾﺎد‬
‫ﺷﺪه ﺟﻬﺖ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﺗﻌﺎدل ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﭗ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪.‬‬
‫اﮔﺮ در ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ )ﻣﻮاد ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﺎدل ( ﺗﻐﯿﯿﺮﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ آن اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻏﻠﻈﺖ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻌﺎدل‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺸﺒﻮع آﯾﻮدﯾﻦ را در ﮐﺎرﺑﻦ ﺗﺘﺮا ﮐﻠﻮراﯾﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻃﻮري ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار اﯾﻮدﯾﻦ ﺟﺎﻣﺪ ﻫﻢ در ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻘﺪار ﮐﻢ ﮐﺎرﺑﻦ ﺗﺘﺮا ﮐﻠﻮراﯾﺪ در ﻣﺤﻠﻮل اﺿﺎﻓﻪ ﮔﺮدد ‪،‬ﮐﺪام ﺗﻐﯿﯿﺮي در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫رﺳﯿﺪ؟‬
‫در اﺛﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﺎرﺑﻦ ﺗﺘﺮا ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﺗﻌﺎدل در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮرده ؛زﯾﺮا دراﺛﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺤﻠﻞ ﻣﻘﺪار ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ ﮐﻢ ﺷﺪه‬
‫؛ ﯾﻌﻨﯽ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮرده ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﻤﻞ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار آﯾﻮدﯾﻦ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﻼوه ﮔﺮدد ﺗﺎ ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮدﯾﻦ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدﻟﯽ آن‬
‫ﮔﺮدد؛ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫‪[I ] = K‬‬
‫‪2‬‬

‫اﻣﺎ در ﻧﺘﯿﺠﮥ ازدﯾﺎد ﻣﻘﺪار ﻣﺤﻠﻞ ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آﯾﻮدﯾﻦ در ﻣﺤﻠﻮل ﮐﻢ ﺷﺪه ‪،‬ﻋﻠﺖ آن ازدﯾﺎد ﺣﺠﻢ ﻣﺤﻠﻞ در ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪[I ] < K‬‬
‫‪2‬‬

‫در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﺎﯾﺪ ﻏﻠﻈﺖ اﯾﻮدﯾﻦ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ K‬اﺳﺖ‪:‬‬

‫¾¾ ‪I 2 ( s ) + solvation‬‬
‫¬‬
‫¾¾‬
‫)‪¾® I 2 ( solution‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ از ﭼﭗ ﺑﻪ راﺳﺖ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺻﻞ ﻟﯽ ﺷﺘﻠﯿﻪ )‪(Henry –lechhatelier‬‬
‫ﯾﺎد ﺷﺪه ﮐﻪ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﮔﺮ در ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ )ﻣﻮاد ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﺎدل ( ﺗﻐﯿﯿﺮﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ آن اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿﺖ ) ‪ ( BaSO4‬در آب ‪:‬‬
‫_‪2‬‬
‫¾¾ ‪BaSO4 ( s) + H 2 O‬‬
‫¬‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® Ba 2+ (aq ) + SO4 (aq‬‬

‫اﮔﺮ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻓﻮق ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﺳﻮدﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿﺖ ) ‪ ( Na 2 SO4‬ﻋﻼوه ﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﺪام ﺗﻐﯿﯿﺮي درآن روﻧﻤﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬
‫ﭼﻮن ﺳﻮدﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﮑﻤﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯿﮕﺮدد؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ SO4 2‬زﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد ‪:‬‬
‫_‬

‫_‪2‬‬
‫¬¾ ‪Na2 SO4‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® 2 Na + (aq ) + SO4 (aq‬‬

‫ﻃﺒﻖ اﺻﻞ ﻟﯽ ﺷﯿﺘﻠﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻌﺎدﻟﯽ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿﺖ ) ‪ ( BaSO4‬ﺟﺎﻣﺪ در آب ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﻮده ؛زﯾﺮا ﻏﻠﻈﺖ ﯾﮑﯽ از‬

‫‪114‬‬
‫اﺟﺰاي ﺳﯿﺴﺘﻢ زﯾﺎد ﺷﺪه؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﯾﻦ اﻓﺰاﯾﺶ ﭘﯿﺶ ﻣﯿﺮود و ﻣﺴﯿﺮ آن ﻃﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﻮن‬
‫ﺑﺎرﯾﻢ ) ‪ Ba 2+ (aq‬ﺑﺎ آﯾﻮن ﺳﻠﻔﯿﺖ ) ‪ ( SO4 2‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿﺖ ) ‪ ( BaSO4‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫_‬

‫ﻗﺒﻞ از ﻋﻼوه ﻧﻤﻮدن ﺳﻮدﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿﺖ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب آﯾﻮﻧﻬﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﻮده ؛ﯾﻌﻨﯽ ‪:‬‬
‫_‬
‫‪Ba 2+ (aq ) + SO4 2 (aq) = K‬‬
‫ﺑﺎ ازدﯾﺎد ﺳﻮدﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿﺖ راﺑﻄﮥ ذﯾﻞ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫_‬
‫‪Ba 2+ (aq ) + SO4 2 (aq ) > K‬‬
‫] ‪[SO ] = [SO ]for [BaSO ]+ [SO ]for [Na SO‬‬
‫‪4‬‬
‫_‪2‬‬
‫‪4‬‬
‫_‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫_‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﻏﻠﻈﺖ ) ‪ ( SO4 2‬و ) ‪ Ba 2+ (aq‬ﮐﻢ ﮔﺮددﺗﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ K‬ﺷﻮد؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ رﺳﻮب ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿﺖ‬
‫_‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻌﺎدل ﺳﻮق ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ Ba 2+ (aq ) + SO4 2 (aq) = K‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮاف ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع اراﺋﻪ‬
‫_‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دراﯾﻦ ﮔﺮاف دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿﺖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﻘﻄﻪ ﯾﯽ در ﮔﺮاف ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ)ﻧﻘﻄﮥ ‪ ( o‬؛اﻣﺎ‬
‫ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮدﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿﺖ > ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﺤﻮل اﻓﻘﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺤﻮر ﻃﻮﻟﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ) ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻂ ﻧﻘﻄﻪ ﯾﯽ ‪ ،( a‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد ‪،‬ﺗﺤﻮل ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﻄﻮط ﻧﻘﻄﻪ ﯾﯽ ‪b‬ﺑﺎ ﻣﯿﻞ ‪+1‬‬
‫ﺑﻮد‪.‬ﮔﺮاف ﻣﺬﮐﻮر ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ SO4 2‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ از آﯾﻮﻧﻬﺎي ) ‪ ( Ba 2+‬ﺑﻮده؛ اﻣﺎ ﮐﻤﺘﺮ از‬
‫_‬

‫ﻣﻘﺪار آن ﺑﻌﺪ از اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮدﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﮔﺎزي ﻧﯿﺰ ﺻﺪق ﻣﯿﮑﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻫﻨﺮي ﻟﯽ ﺷﯿﺘﻠﯽ )‪ (Henry –lechhatelier‬در ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪1936- 1850‬م در ﻓﺮاﻧﺴﻪ زﻧﺪه ﮔﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﻓﺰﯾﮑﺪان و‬
‫اﻧﺠﯿﻨﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻮد ‪،‬ﻣﻮﺻﻮف در ﺳﺎل ‪ 1884‬م ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﻃﺮح رﯾﺰي ﮐﺮد و ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪115‬‬
 ‫در س ﭘﻨﺠﻢ‬
‫‪71‬‬ ‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪:‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺸﺎر ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺣﺠﻢ ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺣﺮارت ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮐﺘﻠﺴﺖ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﺗﺄﺛﯿﺮﻓﺸﺎر ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺣﺠﻢ ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺣﺮارت و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺸﺎر ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺣﺠﻢ ‪ ،‬ﺣﺮارت وﮐﺘﻠﺴﺖ ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺣﺠﻢ ‪ ،‬ﺣﺮارت ‪ ،‬ﮐﺘﻠﺴﺖ ﺳﻤﺖ ﺗﻌﺎدل را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻣﻮدﻟﻬﺎي ﮔﺮاﻓﻬﺎي ﺗﻐﯿﯿﺮات‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺎﺿﺮي‪،‬‬
‫ﺑﻪ‬ ‫دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬اﮔﺮ ﺣﺠﻢ ‪ ،‬ﺣﺮارت وﮐﺘﻠﺴﺖ در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﻤﯿﺎوي‬
‫‪5‬‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺳﻤﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﮐﺪام ﻃﺮف ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬

‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺸﺎر ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺣﺠﻢ ‪،‬ﺣﺮارت ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺣﺠﻢ ﺑﺎ ﺣﺮارت‬ ‫وﮐﺘﻠﺴﺖ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺣﺮارت وﮐﺘﻠﺴﺖ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ وﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎي را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ در ﻣﻮرد ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺸﺎر ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات‬ ‫وﮐﺘﻠﺴﺖ را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺻﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺠﻢ ‪،‬ﺣﺮارت وﮐﺘﻠﺴﺖ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺎﮔﺮدان‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺮا ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﺪآﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ‪ ،‬ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ‬
‫را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪116‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫درﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺻﻄﻼﺣﺎت‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ :‬ﺷﯽ ﯾﺎ اﺷﯿ ﺎي ﮐﻪ از ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺎﺣﻮل ﺧﻮد ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻏﺸﺎ ﺟﺪا ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﯿﺴﺘﻢ ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﮐﺘﻠﺴﺖ ‪ :‬ﻣﻮادي ﮐﻪ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﻬﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ را ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪه ؛ اﻣﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻧﻤﯿﺮﺳﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﮐﺘﻠﺴﺖ‬
‫ﯾﺎدﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﺸﺎر‬
‫ﯾﮑﯽ از روﺷﻬﺎي ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ آن ﻣﯿﺘﻮان ﻓﺸﺎر ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮔﺎزي در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل را در ﺣﺮارت ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ داد ﮐﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت از ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺠﻢ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﺖ ؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺠﻢ ﯾﮏ ﺳﻠﻨﺪر ﻣﯿﺘﻮان ﻓﺸﺎر آﻧﺮا ﺗﻐﯿﯿﺮ داد ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻨﻘﯿﺺ ﺣﺠﻢ ‪ ،‬ﻓﺸﺎر زﯾﺎد ﺷﺪه و ﺑﺎ ازدﯾﺎد آن ﻓﺸﺎر ﮐﻢ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﺑﻪ ﺣﺮارت ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﮔﺎزات ) ‪ H 2 ( g ) ، N 2 ( g‬و ) ‪ NH 3 ( g‬ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻇﺮف ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮه ﻣﻮﺟﻮد‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻇﺮف دوﻟﯿﺘﺮه اﻧﺘﻘﺎل داده ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﮥ اﯾﻦ اﻧﺘﻘﺎل ﺗﻌﺎدل ذﯾﻞ ﺑﻪ ﮐﺪام ﺳﻤﺖ ﺟﺮﯾﺎن ﭘﯿﺪا ﻣﯿﮑﻨﺪ؟‬
‫¾¾ ) ‪N 2 ( g ) + 3H 2 ( g‬‬
‫¬‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® 2 NH 3 ( g‬‬

‫ﺟﻮاب ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﻮط ﮔﺎزات ﺑﻪ ﻇﺮف ﺑﺰرﮔﺘﺮي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻓﺸﺎر ﮐﻢ ﺷﺪه و درﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻌﺎدل‬
‫ﻏﺮض ﺟﺒﺮان ﺗﻨﻘﯿﺺ ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ﮔﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻘﺪار ي از ) ‪ NH 3 ( g‬ﺑﻪ ) ‪ H 2 ( g‬و‬
‫) ‪ N 2 ( g‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ‪،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ روﻧﻤﺎ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺣﺮارت در ﺗﻌﺎدل‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم اﮔﺮ ﺣﺮارت زﯾﺎد ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﺳﻤﺘﯽ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯿﮕﺮددﮐﻪ ﺣﺮارت را ﺟﺬب ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬در اﺛﺮ ﺗﻨﻘﯿﺺ‬
‫ﮔﺮﻣﺎ ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﺳﻤﺘﯽ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯿﮕﺮددﮐﻪ ﮔﺮﻣﺎ آزاد ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺟﺬب ﮐﻨﻨﺪة ﮔﺮﻣﺎ )اﻧﺪوﺗﺮﻣﯿﮏ (ﺳﺮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪،‬ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﮐﺪام ﺳﻤﺖ ﺑﺮ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟ﻣﻘﺪار ‪ K‬ﮐﺪام‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮي را ﻣﺘﻘﺒﻞ ﻣﯿﮕﺮدد؟‬
‫اﮔﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺟﺬب ﮐﻨﻨﺪة ﮔﺮﻣﺎ )اﻧﺪوﺗﺮﻣﯿﮏ (ﺳﺮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﺳﻤﺘﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ﮔﺮﻣﺎ آزاد ﮔﺮدد‪ ،‬در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻘﺪار ‪ K‬زﯾﺎد ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺰاﯾﻢ ) ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ (‬
‫اﻧﺰاﯾﻢ ﻫﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺧﺎص ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﺑﻮده ﮐﻪ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ‪ .‬اﻧﺰاﯾﻢ ﻫﺎ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻣﻐﻠﻖ را در‬
‫ﻻ ﭘﺮوﺗﯿﻦ ﻫﺎ‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت وﻧﺒﺎﺗﺎت واﻧﺴﺎن ﻫﺎ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻫﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺰاﯾﻢ ﺧﺎص ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻧﺰاﯾﻢ ﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫وﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﻬﻢ ﺑﯿﻮﺷﯿﻤﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮوﺗﯿﻦ ﻫﺎ از ﭘﻮﻟﯿﻤﺮاﯾﺰﯾﺸﻦ اﻣﯿﻨﻮ اﺳﯿﺪ ﻫﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻮرﻣﻮل آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ذﯾﻞ‬
‫اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪117‬‬
 ‫‪NH 2 -CH - COOH‬‬
‫|‬
‫‪R‬‬
‫ﺑﯿﺴﺖ ﻧﻮع اﻣﯿﻨﻮ اﺳﯿﺪ ﻓﻌﺎل ﺑﯿﺎﻟﻮژﯾﮑﯽ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ از ﭘﻮﻟﯽ ﻣﺮاﯾﺰﯾﺸﻦ آﻧﻬﺎ ﭘﺮوﺗﯿﻨﻬﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺪن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﯿﻦ ﻫﺎي ﺧﺎص ﺿﺮورت دارد ‪ ،‬ﭘﺮوﺗﯿﻦ ﻫﺎي ﻣﻮادﻏﺪاﯾﯽ ﺑﻪ اﻣﯿﻨﻮ اﺳﯿﺪ ﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪةآن ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﺪه و‬
‫در ﺣﺠﺮات ﺑﺪن دوﺑﺎره ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﯿﻦ ﻣﻮرد ﺿﺮورت ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ درﺣﺠﺮات ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﻧﺰاﯾﻢ ﻫﺎ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﯿﮕﯿﺮد و ﺑﺪون اﻧﺰاﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺠﺰﯾﮥ ﭘﺮوﺗﯿﻦ ﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب ﺑﻪ ﮐﻨﺪي ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﻧﺰاﯾﻢ ﻫﺎي ﺗﺠﺰﯾﻪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﮐﺎرﺑﻮﮐﺴﯽ ﭘﯿﭙﺘﺎﯾﺪاز‪ ( Carboxy Peptidase -A ) A -‬اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﺴﺘﮥ آن ﻋﻨﺼﺮ ﺟﺴﺖ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻧﺰاﯾﻢ ﮐﺎرﺑﻮﮐﺴﯽ ﭘﯿﭙﺘﺎﯾﺪ ‪A -‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻧﺰاﯾﻢ ﮐﺎرﺑﻮﮐﺴﯽ ﭘﯿﭙﺘﺎﯾﺪ ‪ A -‬ﮐﻪ از ‪ 307‬اﻣﯿﻨﻮاﺳﯿﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬اﯾﻦ اﻧﺰاﯾﻢ ﭘﺮوﺗﯿﻦ را در‬
‫ﺳﻮراخ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺟﺎداده و آﯾﻮن ‪ Zn 2 +‬آن ﺑﺎ ﮔﺮوپ ‪ C = O‬ﻣﺮﺗﺒﻂ ﮔﺮدﯾﺪه و ﮔﺮوپ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﻞ را ﻗﻄﺒﯽ ﻣﯿﺴﺎزد‬
‫وﺳﺒﺐ ﻗﻄﻊ راﺑﻄﮥ ﭘﯿﭙﺘﺎﯾﺪي ) ‪ (C – N‬ﻣﺠﺎورﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬

‫‪118‬‬
 ‫در س ﺷﺸﻢ‬
‫‪73‬‬ ‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪:‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻌﺎدل آﯾﻮﻧﯽ ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻫﺎي آب ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﺗﻌﺎدل آﯾﻮﻧﯽ ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ اﯾﻮﻧﻬﺎي آب‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ ھﺎ وﻧﻤﮑﮭﺎ درﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي آﺑﯽ ﺑﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎ‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ وآﯾﻮﻧﻬﺎ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻋﻤﻠﯿﮥ آﯾﻮﻧ ﺎﯾﺰﯾﺸﻦ را اﻧﺠﺎم وﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧ ﺎﯾﺰﯾﺸﻦ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﺟﺪول ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺎﺿﺮي‪،‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬آﯾﺎ آب ﺧﺎﻟﺺ ﻫﺎدي ﺑﺮق اﺳﺖ ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯿﮥ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ وآﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ آب ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل آﯾﻮﻧﯽ ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻋﻤﻠﯿﮥﺗﻔﮑﯿﮏ آب را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان آﯾﻮﻧﻬﺎي آب و ﺛ ﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در اﺟﺮاي ﺗﺠﺎرب ﻋﻤﻠﯽ ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪119‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ در س ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺻﻄﻼﺣﺎت‬
‫آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ )‪ :(Ionization‬ﻋﻤﻠﯿﮥ ﺗﺠﺰﯾﮥ ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ را ﺑﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ ،‬ﺑﮫ ﻧﺎم آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫¾¬¾ )‪ MA( s‬ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪة ﻟﯽ ﺷﯿﺘﻠﯽ ‪ ،‬ﺑﺎ‬‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ‪:‬ﻃﻮري ﮐﻪ ﻣﯿﺪاﻧﯿﺪ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﻌﺎدﻟﯽ )‪¾® M + (aq) + A (aq‬‬
‫_‬

‫¾¾‬

‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻏﻠﻈﺖ ) ‪ A (aq‬ﯾﺎ )‪ M + (aq‬ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ )‪ MA(s‬ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬در ﻣﺜﺎل ذﯾﻞ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯿﮕﺮدد‬
‫_‬

‫ﮐﻪ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺳﺮب ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﺑﻪ ﺣﺮارت ‪ 25o C‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 1.6 • 10 2 mol / L‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻟﯽ ﺷﯿﺘﻠﯽ ‪،‬ﺑﺎ اﻓﺰﯾﺶ‬
‫_‬

‫‪ Cl‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺳﺮب ﮐﻢ ﺷﺪه و ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬

‫_‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ‪ AgI‬را در ﻣﺤﻠﻮل ‪ NaI ، 0.1molar‬ﺑﻪ ﺣﺮارت ‪ 25o C‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬در اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ آﯾﻮن ‪ I‬ﮐﻪ از ‪ Na I‬ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ Ag +‬و ‪ I‬ﻣﺴﺎوي ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫_‬ ‫_‬

‫اﮔﺮ ﻣﻘﺪار اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ‪ AgI‬را در ﻣﺤﻠﻮل ‪ X ، Na I 0.1molar‬ﻓﺮض ﻧﻤﺎﯾﻢ ‪،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮاي آﯾﻮﻧﻬﺎي در ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺗﻌﺎدل دارﯾﯿﻢ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪ [ I ] = X + 0.1molar‬و ‪= [ Ag + ] = X‬ﻣﻘﺪار اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ‪AgI‬‬
‫_‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺗﻌﺎدل آن ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫_‬ ‫‪_ 17‬‬
‫‪K sp = [ Ag + ][ I ] = X (0.10molar + X ) = 8.3 • 10‬‬
‫ﭼﻮن ﮐﻤﯿﺖ ‪ X‬ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯿﺘﻮان ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ‪ 0.1molar‬از آن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮد؛ ﭘﺲ‪:‬‬
‫_‬
‫¾¾ ) ‪AgI (s‬‬
‫¬‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® Ag + (aq) + I (aq‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ اﺟﺰاي ﻗﺒﻞ از ﻋﻼوه ﻧﻤﻮدن ‪ AgI‬ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫ﺻﻔﺮ‬ ‫‪0.1molar‬‬

‫‪NaCl 0.1molar‬‬
‫‪ NaI‬وﺗﻌﺎدل‬ ‫‪0 . 1 molar‬‬ ‫ﻏﻠﻈﺘﻬﺎ ﺑﻌﺪ از ﻋﻼوه ﻧﻤﻮدن ‪ AgI‬ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫‪X‬‬ ‫‪0.1 + X‬‬
‫درﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪K sp = [ Ag + ][ I ] = 8.3 • 10‬‬ ‫‪17‬‬

‫_‬
‫‪17‬‬
‫‪[ X ][0.1] = 8.3 • 10‬‬
‫_‬
‫‪16‬‬
‫‪X = 8.3 • 10‬‬
‫‪ X = 8.3 • 10‬ﺑﻮده و در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﭘﺲ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ‪ AgI‬را در ﻣﺤﻠﻮل ‪ NaCl ، 0.1molar‬ﺑﻪ ﺣﺮارت ‪25o C‬‬
‫_‬
‫‪16‬‬

‫‪ 9.1 • 10‬اﺳﺖ( ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ‪ AgI‬در آب ﺧﺎﻟﺺ )اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ‪ AgI‬در آب ﺧﺎﻟﺺ در ﺣﺮارت ‪ 25o C‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ‬
‫_‬
‫‪9‬‬

‫ﻃﻮر ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ‪ 10 7‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻌﺎدﻻت ﻓﻮق ‪ K sp‬ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮﻧﯽ ﻣﻮاد ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه‬
‫ﺑﻮده و اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻣﻮاد را اراﯾﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪120‬‬
 ‫درس ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪78 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮ آﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﻋﻤﻞ آﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك و ﺗﺄﺛﯿﺮ آن در ﺗﻌﺎدل ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ آﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك در ﻋﻤﻠﯿﮥ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ و ﺗﻌﺎدل ﺗﺄﺛﯿﺮ‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ دارد‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﻋﻤﻞ آﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك را در ﺗﻌﺎدل آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻠﯽ درﯾﺎﻓﺖ‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ)ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ (‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬درﻧﻤﮑﻬﺎي ‪ Na2 SO4‬و ‪ CaSO4‬ﮐﺪام آﯾﻮن‬
‫‪5‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ؟‬
‫زﻣﺎن‬
‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد آﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك وﺗﺄﺛﯿﺮ آن در ﺗﻌﺎدل را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل آﯾﻮﻧﯽ و‬ ‫آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ‪ ،‬آﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك اراﯾﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزد‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در اﺟﺮاي ﺗﺠﺎرب ﻋﻤﻠﯽ ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪121‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ آﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﻻي اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ‬
‫ﻃﻮري ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮدﯾﻢ ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﯾﮏ ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ؛ رﺳﻮب ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ آﯾﻮﻧﯽ در ﯾﮏ‬
‫آن ﻣﺎده‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺸﺒﻮع‬ ‫ﮐﻪ ‪Ksp‬‬ ‫ﻣﺤﻠﻮل زﻣﺎﻧﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ؛ رﺳﻮب ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﯿﮕﺮدد‪ .‬ﺑﺮﻋﻼوه‪،‬‬ ‫‪Ksp‬‬ ‫‪ AgCl‬ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ آﯾﻮﻧﻬﺎي ] ‪ [ Cl‬و] ‪[Ag‬‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬

‫ﺳﺘﺨﯿﻮﻣﺘﺮي ﺳﺎدة آن ] ‪ [Ag ] = [ Cl‬ﺑﻮده ؛ اﻣﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺎدل در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﯿﺸﻮد‪.‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬

‫ﻓﺮﺿﺎ" ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻢ ﮐﻪ داراي دو ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ ﺑﺎ آﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك در آن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده و ﻋﺒﺎرت از ‪ AgCl‬و‬
‫‪ ،‬ﻗﺮار ﻋﻤﻠﯿﮥ ذﯾﻞ ازدﯾﺎد ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ آﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻘﺮه در ﻣﺤﻠﻮل ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫‪AgCl‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬در اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﺠﺰﯾﮥ‬ ‫‪AgNO 3‬‬

‫‪H O‬‬
‫)‪¾® Ag + (aq) + NO 3- (aq‬‬
‫¾‪AgNO 3 (s) ¾¾2‬‬

‫ﻋﻼوه ﮔﺮدد ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮن ‪ éêëAg + ùúû‬در ﻣﺤﻠﻮل زﯾﺎد ﺷﺪه و ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫‪AgNO 3‬‬ ‫ﯾﮏ ﻣﻘﺪار‬ ‫‪AgCl‬‬ ‫اﮔﺮ در ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺸﺒﻮع‬
‫اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺑﺰرگ ﻣﯿﺸﻮد ‪:‬‬
‫‪Q = Ag +‬‬ ‫[‬ ‫] ‪] [C l‬‬
‫‪o‬‬
‫‪-‬‬
‫‪o‬‬ ‫‪> K sp‬‬
‫در ﻗﺴﻤﺖ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻣﺤﻠﻮل رﺳﻮب ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد ‪ ،‬ﻗﺮار ﭘﺮﻧـﺴﯿﭗ‬ ‫‪AgCl‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮارﺷﺪن دوﺑﺎرة ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﻣﻘﺪاري از‬
‫ﮔﺮدد ؛ درﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﺄﺛﯿﺮ آﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك در اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ‬ ‫ﺑﻪ ‪Ksp‬‬ ‫ﭘﯿﺸﺒﯿﻨﯽ ﺷﺪة ﻟﯽ ﺷﯿﺘﻠﯽ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻣﺴﺎوي‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ‬ ‫‪é Ag + ù‬‬
‫‪êë‬‬ ‫‪úû‬‬
‫ﻧﻤﮏ )‪ (AgCl‬در ﻣﺤﻠﻮل ﺗﻘﻠﯿﻞ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ ‪ .‬ﺧﺎطر ﻧﺸﺎن ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻏﻠﻈﺖ‬
‫] ‪ [ Cl -‬ﻧﺒﻮده و در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ] ‪ [Ag + ] > [ Cl -‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪.‬‬ ‫‪g/L‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪AgNO 3 6.5 × 10-3 M‬‬ ‫را در ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫‪AgCl‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ : 17 -10‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ‬
‫ﺣﻞ وﻧﺘﺎﯾﺞ ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺆال ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ آﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﺑﻮده ‪ ،‬ﻃﻮري ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ آﯾﻮن‬
‫اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫از ‪AgCl‬‬ ‫در ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺆﺛﺮ‬ ‫‪Ksp‬‬ ‫در ﮐﻤﯿﺖ‬ ‫) ‪(Ag+‬‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك‬
‫و ‪ Cl -‬ﺑﻮده‬ ‫‪Ag+‬‬ ‫و ‪ ( AgNO 3‬ﻋﺒﺎرت از‬ ‫‪AgCl‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﮥ اول ‪ :‬آﯾﻮﻧﻬﺎي اﺳﺎﺳﯽ در ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺬﮐﻮر ) ﻫﺮدو ﻧﻤﮏ‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﺎﻇﺮ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫‪NO-‬‬
‫‪3‬‬ ‫وآﯾﻮن‬
‫ﯾﮏ ﻣﺎدة اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻗﻮي ﺑﻮده و ﮐﺎﻣﻼ" ﺑﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯿﮕﺮدد ‪:‬‬ ‫‪AgNO 3‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﮥ دوم ‪:‬‬
‫¾‪AgNO 3 (s) ¾H‬‬
‫¾‬
‫‪2O‬‬
‫)‪® Ag + (aq) + NO 3 (aq‬‬
‫‪6.5 10 3 M‬‬ ‫‪6.5 10 3 M‬‬
‫اﻓﺎده ﻧﻤﻮده و ﺗﻐﯿﯿﺮات را در ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﻗﺮار ذﯾﻞ ﺧﻼﺻﻪ‬ ‫‪S‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪ AgCl‬را در ﻣﺤﻠﻮل ‪AgNO 3‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻣﻮﻟﺮ‬
‫)‪¾® Ag + (aq‬‬
‫‪H O‬‬
‫¾‪AgCl(s) ¾¾2‬‬ ‫)‪+ Cl - (aq‬‬ ‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﻢ ‪:‬‬
‫‪ M:‬اﺑﺘﺪاﯾﯽ‬ ‫‪-‬‬
‫‪6.5 × 10 3 M‬‬ ‫‪0.00‬‬
‫‪ M:‬ﺗﻐﯿﯿﺮ‬ ‫‪+S‬‬ ‫‪+S‬‬
‫‪-‬‬
‫ﺗﻌﺎدﻟﯽ ‪M:‬‬ ‫‪(6.5 × 10 3 M + S) S‬‬

‫‪122‬‬
 ‫‪K sp = [Ag + ] [Cl‬‬ ‫]‬
‫‪10‬‬
‫‪1.6 10‬‬ ‫)‪= (6.5 10 3 M + S) (S‬‬
‫ﻣﻨﺤﻞ ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫‪AgNO 3‬‬ ‫ﮐﻪ از ﻧﻤﮏ‬ ‫آﯾﻮن ‪Ag+‬‬ ‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ" ﻏﯿﺮﻣﻨﺤﻞ اﺳﺖ ‪ ،‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ‬ ‫‪AgCl‬‬ ‫ﭼﻮن‬
‫‪S + 6.5 × 10-3 » 6.5 × 10-3‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫‪6.5 × 10-3‬‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از‬ ‫‪S‬‬ ‫را ﮐﻤﺘﺮﻣﯽ ﺳﺎزد ‪.‬‬ ‫‪AgCl‬‬ ‫ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ‬
‫ﺑﻮده ‪ ،‬ازاﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﺮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬
‫‪1.6 × 10-10 » 6.5 × 10-3 S‬‬
‫‪S = 2.5 × 10-8 M‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﮥ ﭼﻬﺎرم ‪ :‬در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل‬
‫‪[Ag + ] = (6.5 • 10 3 + 2.5 • 10 8 )M ≈6.5 • 10 3 M‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫_‬

‫‪[Cl ] = 2.5 • 10 8 M‬‬ ‫_‬

‫ﺗﻨﻬﺎ از ‪ AgCl‬ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﻫﺎي ‪Cl -‬‬ ‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺗﺨﻤﯿﻦ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺳﻮم ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻤﺎﻣﯽ آﯾﻮن‬
‫اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫‪2.5 × 10-8 M‬‬ ‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ‬ ‫‪AgNO 3‬‬ ‫ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﺪه‪ ،‬در ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫‪AgCl‬‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻘﺪار‬
‫را ﻗﺮار ذﯾﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ‪:‬‬ ‫‪AgCl‬‬ ‫اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ‬ ‫‪143.4g‬‬ ‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ‬ ‫‪AgCl‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﯿﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻮل‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ‪ :‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ‪ AgCl‬درآب ﺧﺎﻟﺺ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 1.9 ´ 10-3 g/L‬اﺳﺖ ؛ ازﯾﻨﺮواﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﮐﻢ آن ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ‬
‫) ‪( 3.6 ´ 10-6 g/L‬درﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ‪ AgNO 3‬ﻣﺴﺘﻨﺪاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪123‬‬
 ‫در س ﻫﺸﺘﻢ‬
‫‪79‬‬ ‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪:‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﺗﻌﺎدل‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي در ﺗﻮﻟﯿﺪ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫ﺻﻨﻌﺖ اﻣﻮﻧﯿﺎ‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪر ﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي و ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي را در ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﯽ ﺗﻌﺎدل را‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫اﻓﺎده ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬

‫‪ -‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬درﺻﻨﻌﺖ دراﺛﺮ ﻓﺸﺎر زﯾﺎد‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻣﻮﻧﯿﺎ زﯾﺎد‬
‫ﻣﯿﮕﺮد وﯾﺎﮐﻢ ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل و ﻃﺮوق آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اراﯾﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪ ،‬ﯾﺎداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزد‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در اﺟﺮاي ﺗﺠﺎرب ﻋﻤﻠﯽ ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪124‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺻﻄﻼﺣﺎت‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﺗﻌﺎدل در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ‬
‫ﺗﻌﺎدل در ﺳﯿﺴﺘﻢ رﺳﻮب – ﻣﺤﻠﻮل‪ :‬در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﻣﺸﺒﻮع اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ) ‪ ( BaSO4‬ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻤﺎس ﻓﺎز ﺟﺎﻣﺪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن در آﻧﻬﺎ دو ﺟﺮﯾﺎن اداﻣﻪ دارد ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﯾﮏ دﯾﮕﺮﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬از ﯾﮏ ﻃﺮف‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﻗﻄﺒﯽ آب ﺑﺎ ﮐﯿﺘﻮن ‪ Ba 2+‬و اﻧﯿﻮن ‪ SO4 2‬ﮐﻪ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﺒﮑﻪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﻣﻮﺟﻮد اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻌﯿﻦ ﻗﺮار‬
‫_‬

‫داﺷﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ و اﻧﺮژي ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ آزاد ﺷﺪه آﻧﻬﺎ را از ﺷﺒﮑﻪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ‪ BaSO4‬ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﺤﻠﻮل‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮآﯾﻮن ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪرﯾﺖ ﺷﺪة ‪ Ba 2+‬و ‪ SO4 2‬از ﻃﺮف آﯾﻮن ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﭽﺎرج‬
‫_‬

‫آﻧﻬﺎ ﮐﻪ در ﺷﺒﮑﮥ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﺟﺎﻣﺪ ﻫﻨﻮز ﻣﻮﺟﻮد اﻧﺪ‪ ,‬ﺟﺬب ﮔﺮدﯾﺪه و در ﻧﺘﯿﺠﻪ از ﻗﺸﺮ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺘﯽ ﺟﺪا و دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺷﺒﮑﻪ‬
‫ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﺟﺎﻣﺪ ﺟﺬب ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺳﺮﻋﺖ ﻫﺮ دو ﭘﺮوﺳﮥ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﻣﺴﺎوي ﺷﺪه‪ ,‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺴﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه را ﻗﺮار ﻣﻌﺎدﻟﮥ ذﯾﻞ ﻣﯿﺘﻮان ﻧﺸﺎن داد‪:‬‬
‫_‬
‫‪BaSO4 ⇔Ba 2+ + SO4 2‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎل آﯾﻮن ﻫﺎ در ﻣﺤﻠﻮل و ﭘﺮوﺳﻪ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ آن )داﺧﻞ ﺷﺪن آﯾﻮﻧﻬﺎ دوﺑﺎره در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻓﺎز ﺟﺎﻣﺪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ(ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻻي‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﺎده ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ﮐﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﻣﺎده ﺟﺎﻣﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﮐﺘﻠﻪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺗﻌﺎدل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮن ﻫﺎﯾﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫] ‪[ Ba + 2 ][ So42‬‬
‫=‪K‬‬
‫] ‪[ BaSO4‬‬
‫] ‪Ksp = [ Ba 2+ ][ So4‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺧﯿﺮ ‪ K sp‬ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ )‪ (Solubility product‬ﺑﻮده و ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺗﻌﺎدل ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ را ﻧﺸﺎن داده و ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻓﺎز ﺟﺎﻣﺪ ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه و ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺸﺒﻮع آن اﺳﺖ‪.‬ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ‪ BaSO4‬در ‪ 25o C‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ) ‪ ( K sp = 1.1 • 10 10‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫_‬

‫ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ ‪ K sp‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﻣﯿﺘﻮان اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ واﺣﺪ ‪ mol / L‬و ‪g / L‬‬
‫‪، AgCl‬‬ ‫اﻧﺪازه ﻣﯿﮕﺮدد و ﺑﻪ ‪ s‬اﻓﺎده ﻣﯿﺸﻮد ‪ .‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه دو آﯾﻮﻧﯽ )‪(Binary‬از ﻗﺒﯿﻞ‬
‫‪ AlPO4 ، BaSO4‬وﻏﯿﺮه ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ‪ S‬اﻓﺎده ﻣﯿﺸﻮد ؛ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺮ ﯾﮏ از آﯾﻮن ﻫﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻮده و ﻋﯿﻦ ﻗﯿﻤﺖ ‪ S‬را دارا‬
‫ﺑﻮده؛ اﻣﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت از‪:‬‬
‫‪ K s p = S 2 ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪:‬‬ ‫‪S = K sp‬‬

‫‪125‬‬
 ‫_‬ ‫_‬
‫‪K sp = [ Ba 2+ ][SO4 2 ] = 1.05 • 10 5 mol / L‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪10‬‬
‫‪S = 1.1 • 10‬‬ ‫‪= 1.05 • 10 5 mol / L‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪S = 233 g / mol • 1.05 • 10 5 mol / L = 2.45 • 10 3 g / L‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‬
‫‪ -1‬اﮔﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ آﯾﻮن ﻫﺎي ﮐﻢ ﺷﻮﻧﺪه ﮐﻮﭼﮑﺘﺮاز ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻏﻠﻈﺖ اﯾﻮﻧﻬﺎ ‪ K sp‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬دراﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت رﺳﻮب ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬اﮔﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ آﯾﻮﻧﻬﺎي ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ K sp‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺸﺒﻮع و رﺳﻮب‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ -3‬درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ اﯾﻮن ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﺑﺰرﮐﺘﺮ از ‪ K sp‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬رﺳﻮب ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﺗﺮﺳﻮب زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ آﯾﻮن ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ‬
‫‪ K sp‬ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﭘﺮوﺳﻪ ﻫﺎﺑﺮ ‪ :‬ﮐﺎرﺑﺮد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻫﺎي ﺗﻌﺎدﻟﯽ در ﺻﻨﻌﺖ اﻣﻮﻧﯿﺎ ‪:‬‬
‫از ‪ NH 3‬در ﺗﻬﯿﻪ ﮐﻮد ﻫﺎي ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻮاد ﻣﻨﻔﺠﺮه و ﻣﻮاد ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺻﻨﻌﺘﯽ‪،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾﺨﭽﺎل اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻓﺮﯾﺘﺲ‬
‫ﻫﺎﺑﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻣﻮﻧﯿﺎ ) ‪ ( NH 3‬در ﻻﺑﺮاﺗﻮارﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻓﺘﺨﺎر اﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻧﺎم ) ﭘﺮوﺳﮥ ﻫﺎﺑﺮ ( ﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﯾﺎد ﺷﺪه ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اي از ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﻌﺎدﻟﯽ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪N 2 + 3H 2 ← → 2 NH 3 ΔH = 92 KJ mol‬‬
‫‪1‬‬

‫در ﭘﺮوﺳﮥ ﻫﺎﺑﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﮔﺎز در دو ﻃﺮف ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽ رود ﮐﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻌﺎدل را ﺟﺎﺑﺠﺎ ﮐﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ دو ﻣﻮل ﮔﺎز در ﺳﻤﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﭼﻬﺎر ﻣﻮل ﮔﺎز درﺳﻤﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ دﻫﻨﺪه ﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﺸﺎر ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ‪ NH 3‬ﺷﻮد ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﭘﺮوﺳﮥ ﻫﺎﺑﺮ ﺗﺎ آن ﺟﺎي ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻓﺸﺎر ﻫﺎي‬
‫ﺑﺎﻻ اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﭘﺮوﺳﮥ ﻫﺎﺑﺮ اﮔﺰوﺗﺮﻣﯿﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﺎﻫﺶ درﺟﮥ ﺣﺮارت ﺗﻌﺎﻣﻞ را در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ‪ NH 3‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﮐﺮد؛ اﻣﺎ ﮐﺎﻫﺶ درﺟﮥ ﺣﺮارت ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت رﺟﻌﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻣﻮﻧﯿﺎ در درﺟ ﮥ‬
‫ﺣﺮارت ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻌﺎدل آن ﻗﺪر آﻫﺴﺘﻪ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﺗﻬﯿﮥ اﻣﻮﻧﯿﺎ در ﻋﻤﻞ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﭘﺮوﺳﻪ را در درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑﻠﻨﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ ﺗﻌﺎدل را ﺳﺮﯾﻊ ﺗﺮ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﮐﻤﮏ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺗﺎ در درﺟﻪ ﻫﺎي ﺣﺮارت ﮐﻤﺘﺮ ‪NH 3‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﯿﺸﺘﺮ و ارزان ﺗﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮد ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺰاﯾﺎي ﭘﺮوﺳﻪ ﻫﺎﺑﺮ‪ ،‬ﺧﺎرج ﮐﺮدن ‪ NH 3‬از ﻣﺤﯿﻂ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺎﯾﻊ‬
‫ﮐﺮدن ﮔﺎز ‪ NH 3‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻣﻮﻧﯿﺎﭘ ﯿﺶ ﻣﯽ رود و دراﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ N 2‬و ‪ H 2‬ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻤﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﭘﺮوﺳﮥ ﻫﺎﺑﺮ در ﺳﺎل ‪ 1918‬ﺟﺎﯾﺰة ﻧﻮﺑﻞ را اﺧﺬ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺮﻣﻦ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﻨﻌﺘﯽ ‪ NH 3‬در ‪ 1913‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻮاد ﻣﻨﻔﺠﺮه ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ را اﻣﯿﺪوار ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪126‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ‪ :‬ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺼﻞ ‪ :‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي آﺑﯽ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ‬
‫‪ -1‬زﻣﺎن ﺗﺪرﯾﺲ )‪ 9‬ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ (‬

‫ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ درس‬ ‫ﺷﻤﺎره‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﮥ ﮔﯿﻠﺒﺮت ﻟﯿﻮﯾﺲ‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاﺑﯽ و اﻟﻘﻠﯽ آب‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫‪ _ pH‬ﻣﻌﯿﺎر ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻗﻮت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ‬ ‫‪5‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ‬ ‫‪6‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ‬ ‫‪7‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻓﯿﺼﺪي آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺗﻔﮑﯿﮏ و آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ‬ ‫‪8‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺧﻼﺻﮥ ﻓﺼﻞ و ﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫‪9‬‬

‫‪ - 2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ ﻓﺼﻞ‬

‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان در ﻣﻮرد ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬درك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﻬﻢ در ﺻﻨﻌﺖ و ﻃﺒﺎﺑﺖ اﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ را از ﻫﻢ ﺗﻤﯿﺰ ﮐﻨﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را اﺳﺘﺤﺼﺎل ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫‪ -3‬ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻓﺼﻞ‬
‫‪-1‬‬
‫_‬

‫¬¾ ) ‪a) CO 2 3 (aq ) + H 2O(l‬‬

‫¾‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® HCO3 (aq ) + OH - (aq‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫¬¾ ) ‪b) HF (aq) + H 2O (aq) + OH (aq‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® H 3O + (aq ) + F (aq‬‬

‫) ‪c )NH (aq) + H O (l ) ¾¾¾¾¾¾¾® NH 4+ (aq ) + OH - (aq‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫¾¾¾¾¾¬‬

‫‪HSO4- + HCl ¾¾¾¾¾¾¾® H 2 SO4 + Cl -‬‬

‫¾¾¾¾¾¬‬

‫‪-2‬‬

‫‪127‬‬
 ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪a _ HSO3‬‬ ‫‪b _ C2 H 3O2‬‬ ‫‪C _ HAsO4 2‬‬ ‫‪d _ NH 3‬‬
‫‪-3‬‬
‫‪a _ HC7 H 5O2‬‬ ‫‪b _ HBrO2‬‬ ‫‪C _ NH 4 +‬‬ ‫‪d _ H 3 AsO4‬‬
‫‪-4‬‬
‫_‬
‫‪a‬‬ ‫¾ ) ‪NH 4+ (aq ) + CN (aq‬‬
‫)‪¾®HCN (aq) + NH 3 (aq‬‬
‫‪acide1‬‬ ‫‪bas2‬‬ ‫‪acide2‬‬ ‫‪bas1‬‬
‫_‬
‫‪b‬‬ ‫)‪¾®(CH 3 )3 NH + (aq ) + OH (aq‬‬
‫¾ ‪(CH 3 )3 N (aq) + H 2O‬‬
‫‪bas1‬‬ ‫‪acide2‬‬ ‫‪acide1‬‬ ‫‪bas2‬‬
‫_‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪c‬‬ ‫¾ )‪HCHO2 (aq) + PO43 (aq‬‬
‫)‪¾®CHO2 (aq ) + HPO42 (aq‬‬
‫‪acide1‬‬ ‫‪bas2‬‬ ‫‪bas1‬‬ ‫‪acide2‬‬
‫‪ -5‬ﭼﻮن آب ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺿﻌﯿﻒ وﻣﺮﮐﺐ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﻢ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﻫﺎدي‬
‫ﺧﻮب ﺑﺮق ﻧﺒﻮده‪ ،‬اﮐﺮ از ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮ آب ﺑﻪ ﺣﺮارت ‪ 250 C‬ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق ﻋﺒﻮر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 10 7 mol / L‬آﯾﻮن ‪ H +‬و ﺑﻪ‬
‫_‬

‫ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻘﺪار آﯾﻮن ‪ OH‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬

‫_‬

‫اﮔﺮ در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﻣﺮﮐﺒﺎﺗﯽ داراي ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻠﻮل ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﯾﺎد‬
‫ﻧﻤﻮده و اﮔﺮ آﯾﻮن ‪ H +‬در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﺑﻮده و ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ آن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺗﯿﺰاب ﺣﻞ ﺷﺪه در آن اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﺻﻔﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬اﮔﺮ در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﻣﺮﮐﺒﺎﺗﯽ داراي ﺧﻮاص اﻟﻘﻠﯽ ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻠﻮل ﻗﻠﻮي‬
‫ﯾﺎد ﻧﻤﻮده و اﮔﺮ آﯾﻮن ‪ OH‬در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻗﻠﻮي ﺑﻮده و ﻗﻠﻮﯾﺖ آن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫_‬

‫اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻣﺮﮐﺐ اﻟﻘﻠﯽ ﺣﻞ ﺷﺪه در آن اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﻗﻠﻮﯾﺖ ﺻﻔﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-7‬‬

‫‪[H ][OH ] = 10‬‬

‫_‬ ‫_‬

‫] [‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫_‬
‫)‪a‬‬ ‫‪14‬‬
‫= ‪Þ H+‬‬ ‫_‬ ‫= ] ‪Þ [H +‬‬ ‫_‬ ‫‪= 2 · 10‬‬ ‫‪10‬‬

‫] ‪[OH‬‬ ‫‪5 · 10‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪[H ] = 2 · 10 10‬‬ ‫_‬

‫‪[H ][OH ] = 10‬‬

‫_‬ ‫_‬

‫=] [‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫_‬
‫)‪b‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪⇒H‬‬ ‫‪+‬‬
‫_‬ ‫= ] ‪⇒[ H‬‬
‫‪+‬‬
‫_‬ ‫‪= 3.125 · 10‬‬ ‫‪6‬‬

‫] ‪[OH‬‬ ‫‪3.2 · 10‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪[H ] = 3.125 ·10 6‬‬

‫_‬

‫‪[H ][OH ] = 10‬‬ ‫=] [‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫_‬
‫)‪c‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪⇒H‬‬ ‫‪+‬‬
‫_‬ ‫= ] ‪⇒[ H‬‬
‫‪+‬‬
‫_‬
‫‪5‬‬
‫‪= 1 · 10‬‬ ‫‪9‬‬

‫] ‪[OH‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪[H ] = 1 ·10‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‬
‫‪9‬‬

‫‪ -8‬ﭼﻮن ﻏﻠﻈﺖ ‪ H +‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ‪ OH‬دوﺻﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ) ‪ ( [H + ] = 2 • 10 5‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ pH‬آن ﻗﺮار‬
‫_‬ ‫_‬

‫ذﯾﻞ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬

‫)‪= _ (log 2 + log 10 5 ) ⇒ pH = _ (0.3 _ ( _ 5 log 10‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪pH = _ log 2 • 10‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪pH = 4.7‬‬

‫‪128‬‬
 ‫‪-9‬‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﯽ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻗﻠﻮي‬ ‫‪pOH‬‬ ‫‪pH‬‬ ‫] ‪[OH‬‬ ‫_‬
‫] ‪[H +‬‬
‫ﻗﻠﻮي‬ ‫‪4.875‬‬ ‫‪9.125‬‬ ‫‪1.33 • 10‬‬
‫_‬
‫‪5‬‬
‫‪7.5 • 10‬‬
‫_‬
‫‪10‬‬

‫ﺗﯿﺰاﺑﯽ‬ ‫‪9.444‬‬ ‫‪4.556‬‬ ‫‪3.6 • 10‬‬

‫_‬
‫‪10‬‬
‫‪2.78 • 10‬‬
‫_‬
‫‪5‬‬

‫ﻗﻠﻮی‬ ‫‪8.25 .‬‬

‫‪5.75‬‬ ‫‪10 -5.75‬‬ ‫‪10 -2.25‬‬
‫ﻗﻠﻮي‬ ‫‪5.70‬‬ ‫‪8. 3‬‬ ‫‪10 -5.7‬‬ ‫‪10 -8.3‬‬
‫‪- 10‬‬
‫_‬
‫‪4‬‬
‫‪Kb‬‬ ‫‪6.4 • 10‬‬ ‫_‬
‫‪2‬‬
‫=‪α‬‬ ‫=‬ ‫‪= 9.34 • 10‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪0.075‬‬
‫_‬
‫‪2‬‬
‫‪α = 9.34 • 10‬‬
‫‪[OH ] = C α = 0.075 • 9.34 • 10 = 6.54 • 10 mil / L‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2‬‬ ‫_‬
‫‪3‬‬

‫‪[OH ] = 6.54 • 10 mol / L‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪3‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪[OH ][H ] = 10 ⇒[H ] = [10 ] = 10‬‬
‫_‬ ‫‪+‬‬ ‫_‬
‫‪14‬‬ ‫‪+‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪3‬‬
‫‪OH‬‬ ‫‪6.54 • 10‬‬
‫‪[H ] = 1.53 • 10‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‬
‫‪12‬‬

‫‪pH = _ log[H + ] = _ log 1.53 • 10‬‬

‫_‬
‫‪12‬‬
‫‪= 11.8‬‬

‫‪-11‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‬
‫)‪a‬‬ ‫¬¾ ‪C3 H 7 NH 2 + H 2O‬‬
‫¾‬‫‪¾® C3 H 7 NH 3 + OH‬‬
‫¾¾‬

‫_‪2‬‬ ‫_‪3‬‬ ‫‪+‬‬

‫)‪a‬‬ ‫¬¾ ‪H 2 PO4 + H 2O‬‬
‫¾‬‫‪¾® HPO4 + H 3O‬‬
‫¾¾‬
‫_‬ ‫_‬
‫)‪a‬‬ ‫¾¾ ‪C6 H 5CO2 + H 2O‬‬
‫¬‬
‫‪¾® C5 H 5COOH + OH‬‬
‫¾¾‬

‫‪ -12‬اﻟﻒ ‪ :‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻗﻮي ﻧﻮع ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎﯾﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي آﺑﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﮑﻤﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه و آﯾﻮﻧﻬﺎ را‬
‫_‬
‫¬¾ ‪H 2 SO4 + H 2O‬‬
‫¾‬‫) ‪¾® H 3O + (aq) + HSO4 (aq‬‬
‫¾¾‬

‫_‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫¾¾ ‪HCl + H 2O‬‬
‫¬‬
‫) ‪¾® H 3O + (aq ) + Cl (aq‬‬
‫¾¾‬

‫ب‪ -‬ﻣﻘﺪار ] ‪ [H +‬در ﻣﺤﻠﻮل ‪ HCl 0.5molar‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﯿﺰاب ﺑﻮده ؛زﯾﺮا اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻗﻮي اﺳﺖ و‬
‫ﻣﮑﻤﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬
‫_‬
‫¾¾ ‪HCl + H 2O‬‬
‫¬‬
‫) ‪¾® H 3O + (aq ) + Cl (aq‬‬
‫¾¾‬

‫‪0.5mol / L‬‬ ‫‪0.5mol / L‬‬ ‫‪0.5mol / L‬‬

‫‪[H ] = 0.5mol / L‬‬
‫‪+‬‬

‫‪129‬‬
 ‫‪-13‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪2g‬‬
‫=‪n‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.06mol‬‬
‫‪M 30 g / mol‬‬
‫¬¾ ‪Li2O + 2 H 2O‬‬‫¾‬‫) ‪¾® 2 Li + 2OH (aq‬‬
‫¾¾‬

‫‪0.06mol × 2mol‬‬
‫‪1mol‬‬ ‫‪2mol‬‬ ‫=‪n‬‬ ‫‪= 0.12mol‬‬
‫‪1mol‬‬
‫‪0.06mol‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪600mL - 36mL = 564mL = 0.564 L‬‬
‫‪moles 0.12mol‬‬
‫= ‪CM‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.2molar‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪0.564 L‬‬
‫[‬ ‫]‬
‫ﭼﻮن ‪ LiOH‬اﻟﻘﻠﯽ ﻗﻮي اﺳﺖ ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﮑﻤﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه ﻏﻠﻈﺖ ‪ OH = 0.2molar‬اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ‪:‬‬
‫_‬

‫‪pOH = _ log[OH ] = - log 0.2molar = 0.7‬‬

‫‪pH + pOH = 14 Þ pH = 14 _ pOH = 14 _ 0.7 = 12.3‬‬

‫‪-14‬‬
‫_‬
‫‪5‬‬
‫‪Kb‬‬ ‫‪6.3 • 10‬‬ ‫_‬
‫‪1‬‬
‫=‪α‬‬ ‫=‬ ‫‪= 1.26 • 10‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪0.05‬‬
‫_‬
‫‪1‬‬
‫‪α = 1.26 • 10‬‬
‫‪[H O ] = C α = 0.05 • 1.26 • 10‬‬
‫‪3‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‬
‫‪1‬‬
‫‪= 6.3 • 10 3 mil / L‬‬
‫_‬

‫‪[H O ] = 6.3 • 10 mol / L‬‬

‫‪3‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‬
‫‪3‬‬

‫‪[C 7 H 5O ] = C α = 0.05 • 1.26 • 10‬‬

‫‪2‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪1‬‬ ‫_‬
‫‪= 6.3 • 10 3 mil / L‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪[C7 H 5O2 ] = 6.3 • 10 3 mol / L‬‬
‫‪[HC H O ] = C Cα = 0.05molar‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪6.3 • 10 3 molar‬‬
‫_‬

‫‪[HC H O ] = o.o437molar‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -15‬از ﻧﻈﺮ ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ ﯾﮏ ﺗﯿﺰاب ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺮوﺗﻮن دﻫﻨﺪه وﯾﮏ اﻟﻘﻠﯽ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺮوﺗﻮن ﮔﯿـــﺮﻧﺪه ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬ﻫﺮ ﺗﯿﺰاب‬
‫ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ داراي اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ ﺑﻮده وﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﻫﺮ اﻟﻘﻠﯽ ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ داراي ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوج ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي‬
‫ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ داراي ﺧﻼي اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪– 16‬‬
‫‪+‬‬
‫‪→(CH 3 ) 2 NH 2 + OH‬‬
‫_‬
‫‪a) (CH 3 ) 2 NH + H 2O‬‬ ‫←‬

‫‪+‬‬
‫_‬
‫] ‪[ (CH 3 ) 2 NH 2 ][OH‬‬
‫= ‪Kb‬‬
‫] ‪[(CH 3 ) 2 NH )][H 2O‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪b) CO3 2 + H 2O‬‬ ‫←‬ ‫‪→ HCO3 + OH‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫] ‪[ HCO3 ][OH‬‬
‫= ‪Kb‬‬ ‫_‬
‫] ‪[CO32 ][ H 2O‬‬

‫‪130‬‬
 ‫_‬ ‫_‬
‫‪c) CHO21 + H 2O‬‬ ‫←‬ ‫‪→ HCHO2 + OH‬‬
‫_‬
‫] ‪[ HCHO2 ][OH‬‬
‫= ‪Kb‬‬ ‫_‬
‫]‪[CHO21 ][ H 2O‬‬
‫‪-17‬‬
‫) ‪→NO2 (aq) + H 2O(l‬‬
‫_‬
‫)‪a) HNO2 (aq ) + OH (aq‬‬
‫‪acide‬‬ ‫‪bas‬‬ ‫‪bas‬‬ ‫‪acide‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫) ‪b) FeBr3 (aq ) + Br (aq‬‬ ‫)‪→Fe Br4 (aq‬‬
‫‪acide‬‬ ‫‪bas‬‬ ‫‪bas‬‬
‫)‪c‬‬ ‫‪2+‬‬
‫)‪Zn (aq ) + 4 NH 3 (aq‬‬ ‫)‪→Zn( NH 3 ) 24+ (aq‬‬
‫‪acide‬‬ ‫‪bas‬‬ ‫‪acide‬‬
‫) ‪d ) SO2 ( g ) + H 2O (l‬‬ ‫)‪→H 2 SO3 (aq‬‬
‫‪bas‬‬ ‫‪acide‬‬ ‫‪acide‬‬
‫‪ -18‬اﻟﻒ ‪ -‬در ﺑﯿﻦ ‪ K +‬و ‪ Ca 2+‬آﯾﻮن ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﺗﯿﺰاﺑﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده ؛زﯾﺮا ﺷﻌﺎع آﯾﻮﻧﯽ آن ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮده‬
‫_‬
‫اﻧﯿﻮن ‪ OH‬را از آب ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﺗﺠﺮﯾﺪ ﻧﻤﻮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ب‪ -‬در ﺑﯿﻦ ‪ Fe 2+‬و ‪ Fe43+‬آﯾﻮن ‪ Fe 2+‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﯾﻮن ‪ Fe 3+‬ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﺗﯿﺰاﺑﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده ؛زﯾﺮا آﯾﻮن ﮐﻮﭼﮏ‬
‫_‬
‫ﺑﻮده‪ ،‬اﻧﯿﻮن ‪ OH‬را ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﺗﺠﺮﯾﺪ ﻧﻤﻮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ج‪ -‬در ﺑﯿﻦ ‪ Al 3+‬و ‪ Ga 3+‬آﯾﻮن ‪ Al 3+‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﯾﻮن ‪ Ga 3+‬ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﺗﯿﺰاﺑﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده ؛زﯾﺮا آﯾﻮن ﻣﺬﮐﻮر‬
‫_‬
‫داراي ﺷﻌﺎع آﯾﻮﻧﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮده‪ ،‬اﻧﯿﻮن ‪ OH‬را ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﺗﺠﺮﯾﺪ ﻧﻤﻮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‬
‫‪– 19‬‬
‫‪+‬‬
‫‪→ H + OH‬‬
‫_‬
‫‪H 2O‬‬ ‫←‬
‫_‬
‫_‬
‫‪7‬‬ ‫‪1mL • 10 7 mol‬‬
‫‪1000mL‬‬ ‫‪10 mol‬‬ ‫=‪n‬‬
‫‪10 3 mL‬‬
‫_‬
‫‪10‬‬
‫‪1mL‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n = 10‬‬ ‫‪mol‬‬
‫‪– 20‬‬
‫¬¾ ‪SO2 + H 2O‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® H 2 SO3‬‬
‫‪64 g · 3.9 L‬‬
‫‪22.4 L‬‬ ‫‪64 g‬‬ ‫=‪m‬‬
‫‪22.4 L‬‬
‫‪3.9 L‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪m = 11.143 g‬‬
‫‪Vsolution = Vsolute + Vsolvent = 1L + 3.9 L = 4.9 L = 4900mL‬‬
‫‪m · 1000mL · molar 11.143g · 1000mLmolar‬‬
‫= ‪CM‬‬ ‫=‬
‫‪M ·V‬‬ ‫‪64 g 4.900mL‬‬
‫‪C M = 0.0355molar‬‬

‫‪131‬‬
‫ﭼﻮن ‪ H 2 SO3‬ﺗﯿﺰاب ﻗﻮي ﺑﻮده ‪ ،‬ﻣﮑﻤﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯿﮕﺮدد؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮن ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﺗﯿﺰاب ﺑﻮده ؛ درﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﺮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬
‫‪[H SO ] = [H ] = 0.355molar‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪+‬‬

‫‪pH = _ log[ H + ] = _ log 0.355molar‬‬

‫‪pH = 0.45‬‬

‫‪-21‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫) ‪HNO2 (aq ) + F (aq‬‬ ‫‪→HF + NO2‬‬
‫_‬
‫ﺳﻤﺖ ﺟﺮﯾﺎن ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻃﺮف راﺳﺖ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ) ‪ F (aq‬اﻟﻘﻠﯽ ﻗﻮي ﺑﻮده‪،‬ﭘﺮوﺗﻮن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪-22‬‬
‫‪pH = 5.12‬‬ ‫] ‪pH = log[H +‬‬
‫? = ] ‪[H +‬‬ ‫] ‪5.12 = _ log[H +‬‬
‫‪log[H + ] = _ 5.12‬‬ ‫‪⇒[H + ] = 10 5.12‬‬
‫_‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫= ] ‪[H +‬‬ ‫=‬ ‫= ‪= 128 = 25 128‬‬
‫‪105.12‬‬ ‫‪512‬‬
‫‪10‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪10 25‬‬
‫‪-23‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪a) OH = 5,25 ´ 10‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪M‬‬

‫‪[OH ][H ] = 10‬‬ ‫=] [‬ ‫=] [‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪⇒H‬‬
‫] ‪[OH‬‬ ‫‪⇒H‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪14‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫‪= 1.9 · 10‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪5.25 · 10‬‬ ‫‪9‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪b) OH = 8,3 · 10‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪M‬‬

‫‪[OH ][H ] = 10‬‬

‫_‬ ‫_‬

‫=] [‬ ‫=] [‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫_‬
‫‪⇒ H‬‬ ‫‪⇒ H‬‬
‫] ‪[OH‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪14‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫‪= 1.2 · 10‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪8.3 · 10‬‬ ‫‪3‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪12‬‬
‫‪c) OH = 3.6 • 10‬‬ ‫‪M‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪[OH ][H ] = 10‬‬
‫_‬
‫‪+‬‬ ‫_‬
‫‪14‬‬
‫‪⇒[H‬‬ ‫‪+‬‬
‫=]‬ ‫‪10‬‬
‫] ‪[OH‬‬ ‫_‬ ‫‪⇒[H‬‬ ‫‪+‬‬
‫=]‬ ‫‪10‬‬
‫_‬
‫‪12‬‬
‫‪= 2.7 • 10‬‬
‫_‬
‫‪3‬‬

‫‪3.6 • 10‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪8‬‬
‫‪d ) OH = 2.1 • 10‬‬ ‫‪M‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪[OH ][H ] = 10‬‬
‫_‬
‫‪+‬‬ ‫_‬
‫‪14‬‬
‫‪⇒[H‬‬ ‫‪+‬‬
‫=]‬ ‫‪10‬‬
‫] ‪[OH‬‬ ‫_‬ ‫‪⇒[H‬‬ ‫‪+‬‬
‫=]‬ ‫‪10‬‬
‫_‬
‫‪8‬‬
‫‪= 4.7 • 10‬‬
‫_‬
‫‪7‬‬

‫‪2.1 • 10‬‬
‫‪– 24‬‬
‫‪C = 0.5m‬‬
‫? = ‪pH‬‬
‫‪_ 10‬‬
‫‪Ka = 4.9 • 10‬‬

‫‪132‬‬
 _
10
Ka 4.9 • 10 _
5
α= = = 3.13 • 10
C 0. 5
[H + ] = C α = 0.5 • 3.13 •10 5 = 1.565 • 10
_ _
5

pH = _ log[H + ] = _ log 1.565 • 10 5 = 4.8

_

pH = 4.8
‫ ﻋﻼوه‬NaOH ‫ﻣﺤﻠﻮل‬ 0.1molar ،‫ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار‬HCN ‫ ﻣﺤﻠﻮل‬0.2molar ‫ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻻي ﻣﺤﻠﻮل‬-25
‫ ﻗﺮار ذﯾﻞ‬HCN ‫ آن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﻏﻠﻈﺖ‬0.1molar ‫ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار‬،‫ آن ﺣﻨﺜﯽ ﮔﺮدﯾﺪه‬0.1molar ،‫ﮔﺮدد‬
:‫درﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‬
HCN + NaOH ¾
¾® NaCN + H 2O
0.2m 0.1m 0.1m
100mL • 0.1mol
1000mL 0.1m n= = 0.01nol
1000mL
100mL n
V = 100mL + 200mL = 300mL = 0.3L
0.01mol
CM = = 0.03molar
0.3L
_
Ka 1.5 · 10 5
a= = = 2.236 ×10-2
C 0.03
[ ]
H + = C a = 0.03 · 2.236 ×10 -2 = 0.068 ×10 -2
[ ]
pH = _ log H + = - log 6.7 ×10 -4
pH = 3.174
-26

pH = 5
[H + ] = 10 5
_

[H + ] 10
_
5
[H ] = C
+
α ,α = = _ = 10
_
4
C 10 1

Ka 2
, K a = C α 2 ⇒ K a = 10 1 • 10
_ _ _
4 9
α= = 10
C
CH 4 - e ‫ ؛‬HNO 3 - d ‫ ؛‬H 2C2 H3O2 - c ‫ ؛‬NH 3 - b ‫ ؛‬CH 3OH - a - 27
. Al(OH) 3 - e C 2 H 5 OH H 2S - c NaOH - b NH 3 - a - 28

133
 ‫در س اول‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪87 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﯿﺰ اب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺧﻮاص‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن وﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯿﻬﺎ داراي ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺧﺎص ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺧﻮد اﻧﺪ و اﯾﻦ ﺧﻮاص ﺷﺎن ﻣﺮ ﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را از ﻫﻢ ﺗﻤﯿﺰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﻟﯿﻤﻮ ﺷﻮ ر اﺳﺖ ﯾﺎ ﺷﺮﯾﻦ ؟‬
‫‪5‬‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را درروي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎرا ﺗﻌﺮﯾﻒ وراﺟﻊ ﺑﻪ آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪،‬ﺧﻮاص آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺎ ﺗﺠﺎرب ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﻓﺮق ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﺎ وﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪،‬ﺧﻮاص آﻧﻬﺎ‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در اﺟﺮاي ﺗﺠﺎرب ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل داﺷﺘﻪ‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ - .‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را ﯾﺎدداﺷﺖ واﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪134‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ :‬ﺟﻮره ﻫﺎي ﻣﺰدوج اﻟﻘﻠﯽ وﺗﯿﺰاب را در ﺗﻌﺎﻣﻞ ذﯾﻞ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‪:‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫¬¾ ‪CN + H 2O‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® HCN + OH‬‬

‫ﺣﻞ‪:‬در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق ‪ CN‬اﻟﻘﻠﯽ ﺑﻮده و ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوج آن ‪ HCN‬اﺳﺖ؛ ھﻤﭽﻨﺎن ‪ H 2O‬ﺗﯿﺰاب ﺑﻮده ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج‬
‫_‬

‫_‬
‫آن ‪ OH‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ ﯾﮏ ﺗﯿﺰاب ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺮوﺗﻮن دﻫﻨﺪه وﯾﮏ اﻟﻘﻠﯽ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺮوﺗﻮن ﮔﯿـــﺮﻧﺪه ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬ﻫﺮ ﺗﯿﺰاب ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ‬
‫داراي اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ ﺑﻮده وﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﻫﺮ اﻟﻘﻠﯽ ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ داراي ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوج ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ در آب وﺳﮑﯿﻞ ‪ pH‬آن‪ :‬آب داراي ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻣﻔﻮﺗﯿﺮﯾﮏ ﺑﻮده وﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫و ‪ OH -‬ﻫﺮدو‬ ‫‪H+‬‬ ‫ﺷﮑﻞ اﻟﻘﻠﯽ ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ وﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﯿﺰاب ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺮارت ‪ 25o C‬ﻏﻠﻈﻠﺖ آﯾﻮن ﻫﺎي‬
‫ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺴﺎوي ﺑﻮده وﻫﺮﯾﮏ ‪ 10 -7 mol/L‬اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪ pH‬ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ آﻧﻬﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪،‬اﮔﺮ ‪ pH‬ﯾﮏ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﮐﻮﭼﮏ وﻏﻠﻈﺖ ] ‪ [H +‬آن ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮ ل داراي ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﺑﺰرگ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺗﯿﺰاب واﻟﻘﻠﯽ‪ :‬ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎي ﻗﻮي واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي ﮐﺎﻣﻼ" آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ‬
‫ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺑﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ ﺗﯿﺰاب ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج و ] ‪ [Η +‬را ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ اﺳﺎس ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺗﻌﺎدل آن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل در ﺗﻌﺎﻣﻞ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاﺑﯽ واﻟﻘﻠﯽ ﻧﻤﮑﻬﺎ واﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ ‪ :‬ﻧﻤﮑﻬﺎ ﺑﺎ آب ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ﻣﺮﮐﺒﺎت را ﺗﺸﮑﯿــــﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﮏ وآب را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﯾﺎد ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ‪.‬ﺑﺎدر ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺧﻮاص ﮐﺘﯿﻮﻧﻬﺎ واﻧﯿﻮﻧﻬﺎي ﻧﻤﮑﻬﺎ ﻣﯿﺘﻮان ‪ pH‬ﻣﺤﯿﻂ‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ را ﭘﯿﺸﺒﯿﻨﯽ ﮐﺮد ‪.‬‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ ﺑﺎ آب ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده درﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎ وﯾﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﯿﺪ ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ ‪ :‬ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎ را ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﻣﺎدة ﭘﺮوﺗﻮن دﻫﻨﺪه واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﻣﺎدة ﭘﺮوﺗﻮن‬
‫ﮔﯿﺮﻧﺪه ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮه اﻧﺪ ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﺑﺎ ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ وﺗﻌﺎﻣﻼت آﻧﻬﺎ ﮐﺎﻣﻼ" ﺻﺪق‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺟﻮره ﻫﺎ ي ﻣﺰدوج ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ‪:‬ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ي ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎ‬
‫ﻣﻮاد ﭘﺮوﺗﻮن دﻫﻨﺪه واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻣﻮاد ﭘﺮوﺗﻮن ﮔﯿﺮﻧﺪه ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻧﯿﻮن ﻫﺮ ﺗﯿﺰاب اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج آن ﺑﻮده واﮔﺮ ﯾﮏ ﺗﯿﺰاب‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺧﻮد را از دﺳﺖ دﻫﺪ ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج ﻣﺮﺑﻮﻃﮥ آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ‪.‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج آﯾﻮن‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ را ﺟﺬب ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ ،‬ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوج آن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ‪.‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ ﻫﺮﺗﯿﺰاب دارﻧﺪة اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج و ﻫﺮ‬
‫_‬
‫اﻟﻘﻠﯽ داراي ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوج ﺧﻮد ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬آﯾﻮن ‪ Cl‬اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج ﺗﯿﺰاب ‪ HCl‬اﺳﺖ ‪ H O .‬اﻟﻘﻠﯽ‬
‫‪2‬‬

‫‪135‬‬
 ‫ﻣﺰدوج ﺗﯿﺰاب ‪ H O +‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﮥ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪H :O :‬‬ ‫‪H :O :‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪é‬‬ ‫‪ù‬‬
‫|‬ ‫||‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫|‬ ‫||‬ ‫‪..‬‬ ‫‪ê‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪ú‬‬
‫)‪¾ ® H - C - C - O : - (aq‬‬
‫¾ ¾‪H - C - C - O - H + H - O:‬‬ ‫‪+ êH -‬‬ ‫‪O -H ú‬‬
‫|‬ ‫‪..‬‬ ‫|‬ ‫¬‬ ‫|‬ ‫‪..‬‬ ‫‪ê‬‬ ‫|‬ ‫‪ú‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪êë‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪úû‬‬

‫‪CH‬‬ ‫)‪¾ ® CH - COO - (aq) + H O + (aq‬‬

‫¾ ¾ )‪- COOH(aq) + HOH(l‬‬
‫‪3‬‬ ‫←‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪acide‬‬ ‫‪bas‬‬ ‫‪bas‬‬ ‫‪acide‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج ﻫﻤﯿﺸﻪ داراي ﯾﮏ ﺟﺰ اﺗﻮم ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و ﯾﮏ ﯾﺎﺑﯿﺸﺘﺮ از ﯾﮏ ﭼــــــﺎرج ﻣﻨﻔﯽ راداراﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺎاﻟﻤﻘﺎﺑﻞ ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوج ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪﭼﺎرج ﻣﺜﺒﺖ راداراﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق دوﺟﻮره اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج وﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوج ‪ 1‬و‪ 2‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬آ ﯾﻮن اﺳﯿﺘﺎت ) ‪ (CH COO -‬اﻟﻘﻠﯽ‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﺰدوج ﺗﯿﺰاب ﺳﺮﮐﻪ )‪ (CH COOH‬اﺳﺖ‪ .‬آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ‪ HCl‬و ‪ CH COOH‬ﻫﺮدو ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب واﻟﻘﻠﯽ‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ اﻧﺪ ‪.‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه ﻣﯿﺪﻫﺪ ﺗﺎ اﻣﻮﻧﯿﺎ را ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ اﻟﻘﻠﯽ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ؛ زﯾﺮا اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺐ ﭘﺮوﺗﻮن ﮔﯿﺮﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫‪é‬‬ ‫‪ù‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ú‬‬
‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪ê‬‬ ‫|‬ ‫‪ú‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪N H+H‬‬ ‫‪¾® ê H N H ú‬‬
‫¾¾ ‪O:‬‬ ‫‪+H‬‬ ‫‪O:‬‬
‫|‬ ‫|‬ ‫‪← ê‬‬ ‫|‬ ‫‪ú‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ê‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ú‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪ú‬‬
‫‪ë‬‬ ‫‪û‬‬
‫‪+‬‬
‫)‪NH 3 (aq) + HOH(l) ¾¾® NH 4 (aq) + OH - (aq‬‬
‫¬‬
‫‪bas1 acde 2‬‬ ‫‪acede1 bas 2‬‬

‫دراﯾﻦ ﺟﺎ ‪ NH +‬ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوج اﻟﻘﻠﯽ ‪ NH‬ﺑﻮده و ‪ OH -‬اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج ‪ H O‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬اﺗﻮﻣﯽ راﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ ﺣﯿﺚ اﻟﻘﻠﯽ ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ ﻗﺒﻮل ﮐﺮد ﮐﻪ داراي ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮون آزاد ﺑﻮده وآﯾﻮن‬
‫‪ H +‬را ﺑﺎﻻي ﺧﻮد ﻧﺼﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻼﺻﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ‪ NaOH‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺐ اﻟﻘﻠﯽ ﻧﺒﻮده؛ زﯾﺮا ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺮوﺗﻮن‬
‫را ﺑﺎﻻي ﺧﻮد ﻧﺼﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ ﭼﻮن ‪ NaOH‬ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﻮده و در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﮑﻤﻞ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﮔﺮدﯾﺪه؛‬
‫ﭼﻮن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ اﻟﻘﻠﯽ ﻗﻮي وﭘﺮوﺗﻮن ﮔﯿﺮﻧﺪه ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده؛ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺎس ﯾﮏ اﻟﻘﻠﯽ ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫)‪OH -(aq) + H3O+ (aq) ¾¾® 2H 2O(l‬‬
‫¬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺎس زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ‪ NaOH‬ودﯾﮕﺮ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ را اﻟﻘﻠﯽ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺎ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﮔﺮوپ ‪ OH -‬را‬
‫در آﻧﻬﺎ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮده ﮐﻪ از آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪136‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺟﻮره ﻫﺎي ﻣﺰدوج اﻟﻘﻠﯽ وﺗﯿﺰاب ﻫﺎ را در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ اﻣﻮﻧﯿﺎ وﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻓﻠﻮراﯾﺪ ﻗﺮار ﻣﻌﺎدﻟﮥ ذﯾﻞ ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﯿﺪ ‪:‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫®¾¾)‪NH3(aq)+ HF(aq‬‬
‫)‪¾ NH4 (aq)+ F (aq‬‬
‫¬‬
‫ﺣﻞ وﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي ‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫ﭼﻮن اﻣﻮﻧﯿﺎ ‪ NH 3‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ NH 4‬ﯾﮏ اﺗﻮم ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ وﯾﮏ ﭼﺎرج ﻣﺜﺒﺖ ﮐﻤﺘﺮ را دارا اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫‪ F -‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ HF‬ﯾﮏ اﺗﻮم ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﮐﻤﺘﺮ وﯾﮏ ﭼﺎرج ﻣﻨﻔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ را دارا اﺳﺖ ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﻮره ﻫﺎي ﻣﺰدوج آﻧﻬﺎ‬
‫ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫‪ F - -2‬اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج ‪HF‬‬ ‫‪, NH‬‬ ‫‪ NH -1‬اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ) ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎل ﻓﻮق( ‪ :‬ﺟﻮره ﻫﺎي ﻣﺰدوج اﻟﻘﻠﯽ وﺗﯿﺰاب را در ﺗﻌﺎﻣﻞ ذﯾﻞ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪:‬‬
‫‪CN - + H 2 O ¾¾¾® HCN + OH -‬‬
‫¬‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل آﯾﻮن ﻫﺎﯾﺪروﻧﯿﻢ ) ‪ (H O +‬ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻮن ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﯾﮏ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب وﯾﮏ ﭘﺮوﺗﻮن ﻫﺎﯾﺪرﯾﺖ‬
‫‪3‬‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮده و ﭘﺮوﺗﻮن ﻫﺎ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب ﯾﮑﺠﺎﺷﺪه ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﻣﻐﻠﻖ را ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺜﺎل آن را‬
‫ﻣﯿﺘﻮان ‪ H O +‬و ‪ H 9 O 4+‬اراﯾﻪ ﮐﺮد ؛ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻣﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ آﯾﻮن ﻫﺎﯾﺪروﻧﯿﻢ را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯿﺒﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﺎده ﮔﯽ‬
‫‪5 2‬‬
‫وﺳﻬﻮﻟﺖ در ﮐﺎر ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﻪ ﻋﻮض آﯾﻮن ﻫﺎﯾﺪرﯾﺖ ‪ H + ،‬وﯾﺎ ‪ H O +‬را ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ .‬ﻋﻤﻮﻣﺎ" در اراﯾﮥﻏﻠﻈﺖ‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ‪ ،‬اﯾﻮن ‪ H +‬ﯾﺎ ‪ H O +‬را ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪3‬‬

‫‪137‬‬
 ‫در س دوم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪89 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﮥ ﮔﯿﻠﺒﺮت ﻟﯿﻮﯾﺲ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ را ﺑﻪ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﮥ ﮔﯿﻠﺒﺮت ﻟﯿﻮﯾﺲ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﮥ ﮔﯿﻠﺒﺮت ﻟﯿﻮﯾﺲ ‪،‬ﻫﺮ ﻣﺎدة اﻟﮑﺘﺮون‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫ﮔﯿﺮﻧﺪه ﺗﯿﺰاب واﻟﮑﺘﺮون دﻫﻨﺪه اﻟﻘﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻟﯿﻮﯾﺲ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻟﯿﻮﯾﺲ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ‪،‬آﻧﻬﺎ را از ﻫﻢ ﻓﺮق‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬

‫ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ،‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯿﻬﺎي ﻟﯿﻮﯾﺲ ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻣﺎن‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬آﯾﺎ اﻣﻮﻧﯿﺎ اﻟﻘﻠﯽ اﺳﺖ وﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﯿﺰاب ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ؟‬
‫‪5‬‬
‫زﻣﺎن‬
‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را ﺑﺎﻻي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ را ﺑﻪ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻟﯿﻮﯾﺲ ﺗﻮﺿﯿﺢ و ﺗﺸﺮﯾﺢ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﮥ ﮔﯿﻠﺒﺮت ﻟﯿﻮﯾﺲ اراﺋﻪ‬ ‫‪ - -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را ﯾﺎدداﺷﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪138‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﺣﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫) ‪2CH 3CH 2OH (l ) + 2 Na (s‬‬ ‫) ‪→ 2CH 3CH 2ONa (s ) + H 2 (g‬‬
‫اﺗﻮم ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ آﮐﺴﯿﺠﻦ درﮔﺮوپ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﯿﻞ راﺑﻄﻪ دارد‪ ،‬ﻧﻮع ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻮض ﺑﻮده ؛زﯾﺮا راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و آﮐﺴﯿﺠﻦ در اﯾﻦ ﮔﺮوپ ﻗﻄﺒﯽ اﺳﺖ ‪ ،‬دراﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻟﮑﻮل ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده و ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ آن ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫¾) ‪H 2CO 3 (aq ) + CN - (aq‬‬
‫) ‪¾®HCN (aq ) + HCO 3- (aq‬‬
‫_‬

‫در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق ‪ H 2CO3‬ﺗﯿﺰاب ﺑﻮده و ﭘﺮوﺗﻮن دﻫﻨﺪه ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ‪ HCO3‬اﻟﻘﻠﯽ و ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوج‬
‫آن ‪ H 2CO3‬اﺳﺖ ‪ HCN ،‬ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوج اﻟﻘﻠﯽ ‪ CN‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫_‬

‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬

‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻟﯿﻮﯾﺲ‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎدان اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻟﯿﻮﯾﺲ )‪ (G.N.Lewis‬ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮ را ﺑﺮاي ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻓﻮرﻣﻮل ﺑﻨﺪي وﻃﺮح ﻧﻤﻮد ‪:‬‬
‫اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻣﻮادي اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎي آزاد ﺧﻮد را ازدﺳﺖ دﻫﻨﺪ و ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎ ﻣﻮادي اﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎي‬
‫آزاد ﻣﻮاد را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﺮوﺗﻮﻧﯿﺸﻦ اﻣﻮﻧﯿﺎ ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﺣﯿﺚ اﻟﻘﻠﯽ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‬
‫ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻟﯿﻮﯾﺲ ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﺗﯿﺰاب ﻋﻤﻞ‬ ‫‪H+‬‬ ‫ﻟﯿﻮﯾﺲ آﻧﺮا ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮده و ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎي آزاد ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﻮن‬
‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ‪ ،‬از دﺳﺖ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻟﯿﻮﯾﺲ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻟﻘﻠﯽ وﺗﯿﺰاب ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ و دادن ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎ ﺑﺎﯾﮏ دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﮏ وآب ﻧﻤﯿﮕﺮدد‪ .‬ﺗﻌﺮﯾﻔﺎت ﻟﯿﻮﯾﺲ ﺑﻪ اﻟﻘﻠﯽ وﺗﯿﺰاب ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻔﺎت ﻋﻠﻤﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده؛ زﯾﺮا‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻟﻘﻠﯽ وﺗﯿﺰاب ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮ را ﻧﯿﺰ در ﻗﺒﺎل داﺷﺘﻪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻼت در ﺗﻌﺮﯾﻔﺎت ﺗﯿﺰاب واﻟﻘﻠﯽ ﻋﻠﻤﺎي دﯾﮕﺮ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﮐﺎرﺑﻦ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫)‪CO2 (g) + H 2O(l) ¾¾® H 2CO2 (aq‬‬
‫¬‬
‫ﻗﺮار ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻟﯿﻮﯾﺲ درك ﮔﺮدﯾﺪﮐﻪ ‪:‬اوﻻ" ﯾﮑﺠﻮره اﻟﮑﺘﺮون آزاد را اﺗﻮم آﮐﺴﯿﺠﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب ﺑﻪ اﺗﻮم ﮐﺎرﺑﻦ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐﺎرﺑﻦ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ داده‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎي ﭘﺎي راﺑﻄﮥ ﮐﺎرﺑﻦ – اﮐﺴﺠﻦ ﺑﻪ اﺗﻮم آﮐﺴﯿﺠﻦ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯿﮕﺮدد و اورﺑﯿﺘﺎل ﺧﺎﻟﯽ در اﺗﻮم ﮐﺎرﺑﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﮐﻪ ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮون آزاد اﺗﻮم آﮐﺴﯿﺠﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب در‬
‫آن ﺟﺎﮔﺰﯾﻦ ﻣﯿﮕﺮدد ‪ .‬ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺬﮐﻮر را در زﯾﺮ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪:‬‬

‫‪139‬‬
 ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪: O:‬‬ ‫‪:O‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪..+‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪H : O:‬‬ ‫‪: O:‬‬
‫ﺗﯿﺰاب ﻟﯿﻮﯾﺲ اﺳﺖ ‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺑﻌﺪي ﯾﮏ ﭘﺮوﺗﻮن از اﺗﻮم آﮐﺴﯿﺠﻦ دارﻧﺪة ﭼﺎرج‬ ‫‪CO 2‬‬ ‫اﻟﻘﻠﯽ ﻟﯿﻮﯾﺲ و‬ ‫‪H 2O‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﺸﻮد ‪:‬‬ ‫‪H 2CO3‬‬ ‫ﻣﺜﺒﺖ ﺟﺪاﺷﺪه وﺑﺎﻻي آﮐﺴﯿﺠﻦ دارﻧﺪة ﭼﺎرج ﻣﻨﻔﯽ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ درﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪O:‬‬ ‫‪: O:‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪..+‬‬
‫‪:‬‬
‫‪O..‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪:O:‬‬ ‫‪H : O:‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭘﺮوﺗﻮن دﻫﻨﺪه ﺑﻮده واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭘﺮوﺗﻮن ﮔﯿﺮﻧﺪه اﻧﺪ ‪ .‬ﻫﺮ ﺗﯿﺰاب داراي اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج ﺑﻮده وﻫﺮ‬
‫اﻟﻘﻠﯽ دارﻧﺪة ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوج ﺧﻮد اﻧﺪ ‪ ).‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺮﻧﺴﺘﯿﺪ (‬
‫ﻣﻌﯿﺎر ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻋﺒﺎرت از ‪ pH‬آﻧﻬﺎ اﺳﺖ و ‪ pH‬ﻋﺒﺎرت از ﻣﻨـــﻔﯽ ﻟﻮﮔﺎرﺗﻢ ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮن ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ)‬
‫دارا ﻣﯽ‬ ‫‪pH = 7‬‬ ‫وﻣﺤﻠﻮل ﺧﻨﺜﯽ‬ ‫‪pH > 7‬‬ ‫را دارا ﺑﻮده ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل اﻟﻘﻠﯽ‬ ‫‪pH < 7‬‬ ‫ﻣﻮل ﻓﯽ ﻟﯿﺘﺮ( در ‪ 25o C‬اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي آﺑﯽ ﮐﻪ در ذﯾﻞ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﻧﺪ ‪ ،‬ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎي ﻗﻮي ﺑﻮده؛ زﯾﺮا ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﮑﻤﻞ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪﮐﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت از ‪) H 2SO 4 ,HCl,HBr,HI.HClO4‬ﻣﺮﺣﻠﮥ اول آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ( و ‪ HNO 3‬اﻧﺪ‪ .‬اﮐﺜﺮﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮده و‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬
‫اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي ﻋﺒﺎرت از ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ اﻟﻘﻠﯽ واﻟﻘﻠﯽ زﻣﯿﻨﯽ) ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ ( اﻧﺪ‬

‫‪140‬‬
 ‫؛ زﯾﺮا اﯾﻨﻬﺎ در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﺑﯽ ﺷﺎن ﮐﺎﻣﻼ" ﺑﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ K a‬ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و ‪ K b‬ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ را اﻓﺎده ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎ‬
‫ازﻃﺮﯾﻘﮥ درﯾﺎﻓﺖ ﻓﯿﺼﺪي آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺤﻠﻮل ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ ﮐﻪ رﻗﯿﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬داراي ﻓﯿﺼﺪي‬
‫آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺧﻮب اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎي دو ﭘﺮوﺗﻮﻧﯽ وﭼﻨﺪﯾﻦ ﭘﺮوﺗﻮﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎي ﯾﮏ ﭘﺮوﺗﻮﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﯾﮏ ﺗﯿﺰاب و اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج آن ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮﻧﻬﺎي آب‬
‫اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪Ka • Kb = Kw‬‬
‫اﮐﺜﺮ ﻧﻤﮑﻬﺎ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻗﻮي ﺑﻮده و ﮐﺎﻣﻼ" ﺑﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺗﻌﺎﻣﻞ آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻧﻤﮏ ﺑﺎ آﯾﻮﻧﻬﺎي آب را ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﻨﺪﮐﻪ ﺳﺒﺐ اﯾﺠﺎد ﻣﺤﯿﻂ اﺳﯿﺪي وﯾﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻣﯿﮕﺮدد ‪ .‬درﻧﺘﯿﺠﮥ ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ دارﻧﺪة اﻧﯿﻮن ﺿﻌﯿﻒ‬
‫ﯾﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ ‪ ،‬ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺤﻠﻮل اﻟﻘﻠﯽ ﺑﻮده و درﺻﻮرت ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮدن ﮐﺘﯿﻮن ﯾﺎ ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوج اﻟﻘﻠﯽ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﮔﺮدﯾﺪه و ﻣﺤﯿﻂ ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ‬ ‫و ‪Fe 3 +‬‬ ‫‪Al 3 +‬‬ ‫آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻓﻠﺰي ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﭼﺎرج ﺑﺰرگ ؛ ازﻗﺒﯿﻞ ‪:‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﺗﯿﺰاﺑﯽ اﺳﺖ‪ .‬ا ﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎﺑﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﺗﯿﺰاﺑﯽ ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ واﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ ﺻﻨﻒ ﺑﻨﺪي ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻟﯿﻮﯾﺲ ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﺎدة ﮐﻪ ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎي ﻣﻮاد دﯾﮕﺮرا ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﺗﯿﺰاب ﺑﻮده و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻣﺮﮐﺒﺎﺗﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎ را ازدﺳﺖ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻟﯿﻮﯾﺲ اﻟﮑﺘﺮون ﮔﯿﺮﻧﺪه ﺑﻮده وﺿﺮور ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﺷﺎن اﺗﻮم ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺣﺘﻤﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪141‬‬
 ‫در س ﺳﻮم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪93 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻆ‪0‬‬

‫ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاﺑﯽ و اﻟﻘﻠﯽ آب‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاﺑﯽ و اﻟﻘﻠﯽ آب را ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاﺑﯽ و اﻟﻘﻠﯽ آب ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﺎص‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫آن اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاﺑﯽ و اﻟﻘﻠﯽ آب را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ،‬آب ﻣﻘﻄﺮ و اﻧﺪﮐﺘﻮر ﻫﺎ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬در ﻣﻮرد آب ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دارﯾﺪ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاﺑﯽ و اﻟﻘﻠﯽ آب ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ در ﻣﻮرد ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاﺑﯽ و‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاﺑﯽ و اﻟﻘﻠﯽ آب را ﻗﻠﻮي آب اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاﺑﯽ و‬ ‫اﻣﺘﺤﺎن و ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺻﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪.‬‬
‫اﻟﻘﻠﯽ آب را اﻣﺘﺤﺎن ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪ ،‬ﺷﺎﮔﺮدان ﺧﻮد ﻧﯿﺰ‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﯽ راﯾﺎدداﺷﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪142‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﺣﻞ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪:‬‬
‫‪[H + ][OH ]= 10 14 mol 2 / Li2‬‬
‫_‬

‫‪[1.3mol / L] [OH ] = 10 14 mol 2 / Li 2‬‬

‫_‬

‫_‬
‫‪10 14‬‬
‫] ‪[OH‬‬‫_‬
‫=‬
‫‪1. 3‬‬
‫_‬
‫‪= 7.7 • 10 15‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪15‬‬
‫‪[OH ] = 7.7 • 10‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫آب و اﻫﻤﯿﺖ آن در ﺣﯿﺎت ﻣﻮﺟﻮدات ﺣﯿﻪ‬
‫ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺳﯿﺎره از ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﺷﻤﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار آب در آن زﯾﺎد ﺗﺮ اﺳﺖ ‪.‬ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ آب در اﯾﻦ‬
‫ﺳﯿﺎره ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﻧﺒﺎﺗﺎت ﺑﻪ زﻧﺪه ﮔﯽ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻫﻤﯿﺖ آب ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻬﻢ آن درﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺣﯿﺎﺗﯽ اورﮔﺎﻧﯿﺰم ﺑﻮده ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺑﯿﻮ ﺷﯿﻤﮑﯽ در ﻣﻮﺟﻮد ﯾﺖ آب‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﺣﺠﺮات ﻓﻌﺎل زﻧﺪه ‪ 60 – 80%‬آب را دارا ﺑﻮده و در اورﮔﺎﻧﯿﺰم اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻟﻎ وزﻧﺪة ﻧﻮرﻣﺎل ﮐﻪ ﮐﺘﻠﻪ آن ‪70‬‬
‫ﮐﯿﻠﻮﮔﺮام ﺑﺎﺷﺪ؛ ‪ 45 - 50‬ﻟﯿﺘﺮ آب ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ‪3.5‬ﻟﯿﺘﺮ آن در ‪ 5‬ﻟﯿﺘﺮ ﺧﻮن‪10.5،‬ﻟﯿﺘﺮ آن در ﻏﺪ وات‬
‫ﻟﻤﻔﺎوﯾﻪ و آب ﺧﺎرج ﺣﺠﺮوي و ﻣﺘﺒﺎﻗﯽ آ ن در داﺧــــــــﻞ ﺣﺠﺮات ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﭘﺮوﺳﻪ ﻫﺎي ﺑﯿﺎﻟﻮژﯾﮑﯽ را ﺧﻮاص ﻓﺰﯾﮑﯽ و ﮐﯿﻤـــــــﯿﺎوي آ ب ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺳﺎزد ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻋﻤﻮم ﭘﺮوﺳﻪ ﻫﺎي ﻫﻀﻢ ﻏﺬا ﻋﻤﻠﯿﻪ ﻣﯿﺘﺎﺑﻮﻟﯿﺰم ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮن و ﺳﻨﺘﯿﺰ ا ﻧﺴﺎج در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﺑﯽ وﺑﻪ اﺷﺘﺮاك ﻓﻌﺎل آب‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬آ ب ﻣﺤﻠﻞ ﺧﻮب ﻣﻮاد ﻋﻀﻮي و ﻏﯿﺮ ﻋﻀﻮي ﺑﻮده ؛ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﻮاد زﻫﺮي و ﻓﺎ ﺿﻠﻪ از داﺧﻞ‬
‫اورﮔﺎﻧﯿﺰم ﺗﻮﺳﻂ آ ب ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺤﻠﻮل ﺧﺎرج ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬آﺑﯽ ﮐﻪ ازﺑﺪن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻋﺮق ازﻃﺮﯾﻖ ﭘﻮﺳﺖ ﺗﺒﺨﯿﺮ ﻣﯿﮕﺮدد‬
‫‪،‬درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑﺪن را ﺛﺎﺑﺖ و ﻧﻮرﻣﺎل ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ .‬اﺷﮏ ﮐﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﻣﺮﻃﻮب ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ ﻗﺮﻧﯿﮥ ﭼﺸﻢ و ﺧﺎرج‬
‫ﻧﻤﻮدن ﮔﺮد و ﺧﺎ ك را از ﭼﺸﻢ دارد ‪ 99% ،‬از آب ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار آب درآن اﻧﺴﺎج ﺑﺴﯿﺎرزﯾﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ وﻇﺎﯾﻒ ﺷﺎن در اورﮔﺎﻧﯿﺰم زﯾﺎدﺗﺮ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﻧﺨﺎع‬
‫ﺷﻮﮐﯽ‪،69.7%‬ﻗﺸﺮ دﻣﺎغ ‪،83.3 %‬ﮔﺮده‪ ، 83%‬ﻗﻠﺐ ‪ ،79.3 %‬اﻣﻌﺎ‪ ،77%‬ﺷﺶ ﻫﺎ ‪ ، 79.1%‬ﻃﺤﺎل ‪ ،76%‬ﻣﺦ‬
‫ﺳﻔﯿﺪ ﺧﻮن ‪ ،70%‬ﻋﻀﻼت ‪،76%‬ﺟﻠﺪ‪ ،%72‬ﮐﺒﺪ ‪ ،60%‬اﻧﺴﺎج ارﺗﺒﺎﻃﯿﻪ‪ ، 79.6%‬ﻏﻀﺮوف‪، 55%‬و ﺳﮑﻠﯿﺖ‬
‫‪ 22 %‬آب را دارا اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺧﻮاص ﻓﺰﯾﮑﯽ و ﮐﯿﻤﯿﺎوي آب ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﯽ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫آب داراي ﺧﻮاص ﮐﺎذب ‪ ،‬درﺟﻪ ﺣﺮارت ﻏﻠﯿﺎن ﺑﻠﻨﺪ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ و ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﻤﻮدن ﺧﻮب را دارا ﺑﻮده و ﻫﺪاﯾﺖ‬
‫ﮔﺮﻣﺎي ﮐﻢ را از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎي ﺗﺒﺨﯿﺮزﯾﺎد رادارا اﺳﺖ ‪ .‬راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و آﮐﺴﯿﺠﻦ در ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻗﻄﺒﯽ ﺑﻮده ‪ ،‬داي ﭘﻮل ﻣﻮﻣﻨﺖ آن ‪ 6.1 10 30 Cb‬اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار داي ﭘﻮل ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب‬

‫‪143‬‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺳﻤﺖ دﻫﯽ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي آب ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ د ﯾﮕﺮ ﮔﺮدﯾﺪه ﺗﺎ ﺧﻮد را در ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﻧﮕﻬﺪاري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب‬
‫ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل دﯾﮕﺮ ﺧﻮد راﺑﻄﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮده و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺗﺘﺮال ﻫﺎﯾﺪرال را دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ زاوﯾﮥ رواﺑﻂ‬
‫‪0‬‬
‫وﻻﻧﺴﯽ آن ‪ 104.5‬درﺟﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫اﻧﺮژي راﺑﻄﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﯽ ‪ 20 -25Kj/mol‬ﺑﻮده و ‪ 10‬ﻣﺮاﺗﺒﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﮐﻮوﻻﻧﺖ ﺿﻌﯿﻒ و اﻧﺮژي ﮐﻤﺘﺮ را دارا‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ راﺑﻄﮥ واﻧﺪر‪ -‬واﻟﺲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﻮي اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺜﺎﻓﺖ اﻋﻈﻤﯽ آب در ‪ 4°C‬اﺳﺖ ﮐﻪ آن ‪1g/ ml‬‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﯽ در ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ آب ) ﯾﺦ( ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻏﯿﺮ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮده و از ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﯾﺦ ﺧﻼ ﻫﺎي زﯾﺎد‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده و ﮐﺜﺎﻓﺖ ﯾﺦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آب ﻣﺎﯾﻊ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:‬راﺑﻄﮥ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬راﺑﻄﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب وﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻓﺎرﻣﯿﮏ اﺳﯿﺪ‬

‫آب در ﭘﺮوﺳﻪ ﻫﺎي اﮐﺴﯿﺪ ﯾﺸﻦ – رﯾﺪ ﮐﺸﻦ ﺳﻬﻢ ﻓﻌﺎل دارد ‪ ،‬ﻣﺮ ﮐﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﻧﻤﻮده و آﯾﻮن ﻫﺎي آﻧﻬﺎ‬
‫را ﻗﺸﺮ ﻫﺎ ﺑﺪ راﯾﺘﯽ ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺛﺒﺎت آﯾﻮن ﻫﺎ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪.‬‬

‫‪144‬‬
 ‫در س ﭼﻬﺎرم‬
‫‪95‬‬ ‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪:‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪ _ pH‬ﻣﻌﯿﺎر ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ‪ _ pH‬ﻣﻌﯿﺎر ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮن ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻓﮑﺘﻮراﺳﺎﺳﯽ ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫_‬
‫‪pH -‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ‪pH _ meter‬‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪:‬ﮐﺪام ﻣﻌﺎﯾﻨﺎت ﺧﻮن را ﻣﯿﺪاﻧﯿﺪ ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را ﺑﺎﻻي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ‪ _ pH‬ﻣﻌﯿﺎر ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﯿﺎر‬ ‫_‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ در ﻣﻮرد ‪pH‬‬ ‫ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﻓﻮرﻣﻮل ﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ آﻧﺮا ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ pH -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺤﻠﻮل را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﺷﯿﻮة آﻧﺮا ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﯿﺎﻣﻮزاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ pH -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺤﻠﻮل را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪-‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﯽ را ﯾﺎدداﺷﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪145‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﮐﻤﯿﺖ ‪PH‬ﻣﻨﺤﯿﺚ ﻣﻌﯿﺎر ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻓﻌﺎل ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ‬
‫در ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪ :‬ﺗﯿﺰاب ﺳﺮﮐﻪ ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻓﻌﺎل ﻧﺒﻮده ؛ ﺑﻠﮑﻪ زﯾﺎد‬
‫ﺗﺮاز آن ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﺗﯿﺰاب ﺳﺮﮐﻪ ﻣﮑﻤﻞ ﺑﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﻪ ﺷﺪه ؛ ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻏﻠﻄﺖ ] ‪ [ H +‬در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ رﺳﺪ‪:‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪+‬‬
‫¬¾ ‪CH 3 COOH‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® CH 3 COO + H‬‬

‫ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﺑﺎﻟﻮﺳﯿﻠﻪ ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﻦ ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻓﻌﺎل ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ] ‪ [ H +‬در ﻣﺤﯿﻂ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻣﯿﺘﻮد ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮕﺮدد ‪.‬‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎي ﻗﻮي در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﮑﻤﻞ ﺑﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯿﮕﺮدد؛ دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻏﻠﻈﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﯿﺰاب ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻓﻌﺎل ﮐﻪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻏﻠﻈﺖ ] ‪ [ H +‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫¬¾ ‪HCl‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® Cl + H +‬‬

‫ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻓﻌﺎل‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﺮﺣﺪ ﺑﯿﻦ ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻓﻌﺎل در ﻃﺒﺎﺑﺖ رول اﺳﺎﺳﯽ را دارا ﺑﻮده ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه و‬
‫آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ] ‪ [ H +‬داراي ﻓﻌﺎﻟﯿــــــــﺖ ﻫﺎي ﻓﺰﯾﻮﻟــﻮژﯾﮑﯽ ﻣﺨﺘـــﻠﻒ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﻋﺼﺎرة ﻣﻌﺪة‬
‫اﻧﺴﺎن ﻫﺎ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎ ﺑﺎ ﻗﻮت ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ؛ اﻣﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ را ﺗﻨﻬﺎ ] ‪ [ H +‬ﮐﻪ از ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﻣﺠﺰا‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ؛از اﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ‪ pH‬وﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﻋﺼﺎره ﻣﻌﺪه داراي ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪PH = - log aH + = - log CH + . fH +‬‬
‫‪POH = - log aOH - = - log COH - . fOH -‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ pH‬و ‪ pOH‬را در ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﯾﺎ اﻟﻘﻠﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﯿﺘﻮان ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ و‬
‫درﺟﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و ﯾﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ pH .‬و ‪ pOH‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آﯾﻮﻧﻬﺎ ي آﻧﻬﺎ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي رﻗﯿﻖ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻗﻮي و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي ﻏﻠﻈﺖ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺴﺎوي ﺑﻮده؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﺮده‬
‫ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬
‫‪ pH = - log CH +‬و ‪pOH = - log COH -‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ pH‬و ‪ pOH‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ و ﻗﻠﻮي ﺿﻌﯿﻒ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﻼوه از ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﯾﺪ درﺟﻪ‬

‫‪146‬‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ و ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ را ﻧﯿﺰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ؛ زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﯾﻌﻨﯽ در ﻫﻤﭽﻮ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﻣﻘﺪار آﯾﻮﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎوﯾﺎ اﻟﻘﻠﯿﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ‪ pH‬و ‪ pOH‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯿﺘﻮان ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ذﯾﻞ را ﺑﺪﺳﺖ آورد ‪:‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ذﯾﻞ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬
‫¬¾ ‪CH 3 - COOH‬‬
‫¾‬ ‫‪¾® CH 3 - COO - + H +‬‬
‫¾¾‬ ‫‪Û‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪Ca‬‬ ‫‪Ca‬‬

‫‪H + = Ca‬‬ ‫‪Þ‬‬ ‫‪PH = - log Ca‬‬
‫‪Ka‬‬
‫= ‪ a‬اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‪:‬‬ ‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‬
‫‪C‬‬
‫‪Ka‬‬
‫‪pH = - log C‬‬ ‫‪= - log KaC‬‬
‫‪C‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫) ‪pH = - log( kaC ) 2 = - log( KaC‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫) ‪pH = - (log Ka + log C‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫) ‪pH = ( - log Ka - log C‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪pH = pKa - log C‬‬
‫‪2‬‬

‫در رواﺑﻂ اﺧﯿﺮ ﻓﻮق ‪ K a‬و ‪ C‬ﺑﺘﺮﺗﯿﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ و ﻏﻠﻈﺖ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ را اﻓﺎده ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ pOH‬اﻟﻘﻠﯽ‬
‫ﻫﺎ ﻗﺮار ذ ﯾﻞ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪NH 4OH‬‬ ‫←‬ ‫‪→ NH +4‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪Cα‬‬ ‫‪Cα‬‬
‫‪POH = log Cα‬‬

‫‪POH = log Ca‬‬

‫‪Kb‬‬
‫‪POH = log C‬‬ ‫‪= log K b .c‬‬
‫‪C‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫= ‪POH = log( K b C ) 2‬‬ ‫) ‪log( K b C‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫= ‪POH‬‬ ‫) ‪(log K b + log C‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪POH‬‬ ‫‪pK b - log C‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﭼﻮن ‪ pH + pOH = 14‬اﺳﺖ؛ ﭘﺲ‪:‬‬
‫‪pH = 14 - pOH‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫) ‪pH = 14 - ( pK b - log C‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪pH = 14 -‬‬ ‫‪K b + log C‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪147‬‬
 ‫در س ﭘﻨﺠﻢ‬
‫‪97‬‬ ‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪:‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻗﻮت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻗﻮت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ داراي ﻗﻮت ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ را ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﻮت ﺷﺎن ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬

‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎ ﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬

‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﭼﻪ ﻃﻮر ﻣﯿﺘﻮان ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯿﻬﺎي ﺿﻌﯿﻒ و‬
‫ﻗﻮي را از ﻫﻢ ﻓﺮق ﮐﺮد؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪-‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻗﻮت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻗﻮت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﻗﻮت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ وﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎل ﻗﻮت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ اراﺋﻪ‬ ‫ﺗﻮﺻﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺎﮔﺮدان آﻧﺮا ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب داده و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪148‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ و ﻗﻮي‬
‫ﻋﺎ ﻟﻤﯽ ﺑﻨﺎم ارﻫﯿﻨﻮس )‪ (Arrhenus‬در ﺳﺎل ‪ 1887‬ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﺧﻮاص ﮐﺎﻟﯿﮕﺎﺗﯿﻒ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ و ﻏﯿﺮ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ را ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﯿﻮري اﻧﻔﮑﺎك اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﯽ ﮐﻪ ﺧﻮدش اراﯾﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬واﺿﺢ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻋﻤﺪه اﯾﻦ‬
‫ﺗﯿﻮري ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬اﻟﮑﺘﺮو ﻟﯿﺘﻬﺎ ﻣﻮادي اﻧﺪ ﮐﻪ در اﺛﻨﺎي ﺣﻞ ﺷﺪن در ﻣﺤﻠﻞ ﺑﻪ آﯾﻮن ﻫﺎي ﭼﺎرج دار ﺗﻔﮑﯿﮏ و ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﮐﻤﯿﺖ و ﭼﺎرج آﯾﻮﻧﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮاص ﻣﺎدة ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﻮاد اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﮐﺎﻣﻼ ﺑﻪ آﯾﻮن ﻫﺎ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﮕﺮدد ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ‬
‫ﻋﺪة از ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي دﯾﮕﺮآﻧﻬﺎ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﻤﯽ ﮔﺮدﻧﺪ ‪ ،‬درﺟﮥ ﺗﻔﮑﯿﮏ ) ‪ ( a‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ را ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫درﺟﮥ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻋﺒﺎرت از ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﻣﺎده اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ در‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪Ni‬‬
‫=‪α‬‬
‫‪N‬‬
‫‪ - 3‬ﺗﯿﻮري اﻧﻔﮑﺎك اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ درﺟﻪ اﻧﻔﮑﺎك ) ‪ (a‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ را ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﻘﺪاري ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎده ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ ‪ α = 0‬ﺑﻮده ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ درﺟﮥ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ) ‪ ( a Þ 1‬ﺗﻘﺮب‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﻗﻮي اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﺎﺷﺪ ‪ 0 < a < 1‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت دﯾﮕﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﻋﺒﺎرت از ﺛﺎﺑﺖ اﻧﻔﮑﺎك آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻏﻠﻈﺖ ‪ ،‬درﺟﻪ اﻧﻔﮑﺎك و ﺛﺎﺑﺖ اﻧﻔﮑﺎك‬
‫را ﻋﺎﻟﻤﯽ ﺑﻨﺎم اﺳﺘﻮاﻟﺪ )‪(Ostwald‬درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺻﻮف اﻧﻔﮑﺎك ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ ‪ CH3 - COOH‬را ﻏﺮض اﯾﻦ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ ﮐﺎ ر ﺑﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ آن ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪CH 3‬‬ ‫‪COOH‬‬ ‫←‬
‫‪→ CH‬‬ ‫‪COO + H +‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﮐﺘﻠﻪ را در ﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪:‬‬
‫‪[H + ][CH 3‬‬
‫‪COO‬‬ ‫]‬
‫=‪K‬‬
‫] ‪[CH 3 COOH‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﻏﻠﻈﺖ اوﻟﯽ ‪ CH 3 - COOH‬ﻋﺒﺎرت از ‪ C‬وﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮن ﻫﺎي آن ‪ Ca‬ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت اﯾﻦ‬
‫ﺗﯿﺰاب ﻣﮑﻤﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﮕﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ؛ ﭘﺲ ‪ K‬آن ﻗﺮار ذﯾﻞ در ﯾﺎﻓــــﺖ ﺷﺪه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ‪:‬‬
‫‪Ca × Ca‬‬ ‫‪C 2a 2‬‬ ‫‪Ca 2‬‬
‫=‪K‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪C - Ca C (1 - a ) 1 - a‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﺛﺎﺑﺖ اﻧﻔﮑﺎك اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ‪ ،‬درﺟﻪ اﻧﻔﮑﺎك و ﻏﻠﻈﺖ را ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﻮري ﮐﻪ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‬

‫‪149‬‬
‫‪ ،‬درﺟﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ راﺑﻄﻪ ﻣﻌﮑﻮس دارد‪،‬درﺟﮥ ﺗﻔﮑﯿﮏ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ‪ a << 1‬ﺑﻮده ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯿﺘﻮان‬
‫در ﻣﺨﺮج ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق از آن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮد ‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﺮده ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪K = Cα 2‬‬
‫= ‪α2‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪C‬‬

‫‪K‬‬
‫=‪α‬‬ ‫‪C‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ اﺧﯿﺮ ﺑﻨﺎم ﻣﻌﺎدﻟﮥ اﺳﺘﻮاﻟﺪ ﯾﺎد ﺷﺪه و ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﮐﺘﻠﻪ اﺳﺖ ؛ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﮐﺘﻠﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي را اﻓﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻋﺒﺎرت از ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﯿﻮري اﻧﻔﮑﺎك اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﮑﯽ ارﻫﯿﻨﻮس رول ﻣﻬﻢ را در ﺗﯿﻮري ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﺑﺎزي ﮐﺮد ؛ ﺗﯿﻮري ﻣﺬﮐﻮر ازدﯾﺎد ﻓﺸﺎر‬
‫آﺳﻤﻮﺗﯿﮏ‪ ،‬ﺗﻨﺰﯾﻞ درﺟﮥ اﻧﺠﻤﺎد و ﺻﻌﻮد درﺟﻪ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﻏﯿﺮاﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬
‫ﻣﻮاد ﻏﯿﺮ ﻣﻔﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ و ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮده و ﻓﺮق آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﻣﻼ ﺳﺎﺧﺖ ‪.‬ﻋﻼوه ﺑﺮآن ﻣﻮﺻﻮف ﺛﺒﺎت ﮔﺮﻣﺎي ﻫﺎﯾﺪ رﯾﺸﻦ‪،‬‬
‫ﮔﺮﻣﺎي ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻗﻮي را ﺗﻮﺳﻂ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي ‪ ،‬ﺧﻮاص ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﺑﻔﺮي ‪ ،‬اﻧﻔﮑﺎك ﻣﺮﺣﻠﻮي ﺑﻌﻀﯽ‬
‫از اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ ﻫﺎ وﻏﯿﺮه را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪150‬‬
 ‫در س ﺷﺸﻢ‬
‫‪100‬‬ ‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪:‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻗﻮي وﺿﻌﯿﻒ ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ ازﻫﻢ‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﻓﺮق دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬

‫‪ -‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ را از ﻫﻢ ﻓﺮق ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي وﺿﻌﯿﻒ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﺗﯿﺰاب ﻧﻤﮏ ﺗﺤﺮﯾﺶ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﯾﺎ ﺗﯿﺰاب ﺳﺮﮐﻪ ؟‬
‫‪5‬‬

‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس رادر روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ وﻗﻮي ‪،‬‬ ‫ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎي را اراﯾﻪ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ﻫﺎي اراﯾﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﻠﻢ درﻣﻮرد ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و‬ ‫ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ وﻗﻮي را ﺗﺤﻠﯿﻞ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ و اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪151‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ :‬ﺳﻤﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ذﯾﻞ را ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻧﺴﺒﯽ ﻗﻮت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﺷﺎﻣﻞ در آن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ) ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪H S‬‬ ‫) ‪+ CH COO (aq‬‬ ‫) ‪→ HC H O + HS (aq‬‬ ‫ﺟﺪول ‪(2-5‬‬
‫)‪2 (aq‬‬ ‫‪3‬‬ ‫←‬ ‫‪2 3 2‬‬

‫_‬
‫‪ CH COO‬ﯾﮏ اﻟﻘﻠﯽ ﻗﻮي و ‪ CH COOH‬ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ ﻣﻮزدوج آن اﺳﺖ ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺟﺪول ‪2-5‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫_‬
‫‪ HS‬اﻟﻘﻠﯽ ﻗﻮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ H S‬ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ و اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج آن‬
‫)‪2 (aq‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ‬
‫در ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎي ﺿﻌﯿﻒ در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﻧﺎ ﺷﺪه ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺒﺎﺷﺪﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫‪ H 3 O +‬و اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج آن ﮐﻤﺘﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ ؛ ﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از ‪ CH 3COOH ، HF :‬وآﯾﻮن اﻣﻮﻧﯿﻢ‬
‫‪ NH4+‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ داراي ﻗﻮت ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮده‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ را ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺤﺺ‬
‫ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬دراﯾﻦ ﻣﻮرد درﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪي ﻣﻌﻠﻮات اراﯾﻪ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﺗﻮﺿﺤﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎي ﻗﻮي اراﯾﻪ ﺷﺪ ‪ ،‬در اﻟﻘﻠﯽ‬
‫ﻫﺎي ﻗﻮي ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪﻫﺎي ﻓﻠﺰي اﻧﺪ ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﺻﺪق ﻣﯿﮑﻨﺪ؛ ﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ اول اﺻﻠﯽ‬
‫؛ازﻗﺒﯿﻞ‪ KOH ، NaOH :‬و ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻟﻘﻠﯽ زﻣﯿﻨﯽ؛ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ Ba(OH)2 :‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪ ،‬اﯾﻦ ﻫﺎ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻗﻮي ﺑﻮده ﮐﻪ در‬
‫آب ﮐﺎﻣﻼ" ﺑﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه ‪ ،‬آﯾﻮﻧﺎﯾﺰ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪H O‬‬
‫¾‪NaOH(s) ¾¾2‬‬ ‫)‪¾® Na+ (aq) + OH- (aq‬‬
‫‪H O‬‬
‫¾‪KOH(s) ¾¾2‬‬ ‫)‪¾® K + (aq) + OH - (aq‬‬
‫‪H O‬‬
‫)‪¾® Ba2 + (aq) + 2OH- (aq‬‬
‫¾‪Ba(OH)2 (s) ¾¾2‬‬
‫اﮔﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﮐﺴﯽ اﺳﯿﺪ ﻫﺎ را ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ‪ ،‬درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ دو اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺒﺎت داراي ﮔﺮوپ ‪OH‬‬
‫اﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪:O:‬‬
‫‪.. || ..‬‬
‫‪: O - N - O- H‬‬
‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬

‫اﮔﺮ ‪ HNO3‬را ﺑﺎ ‪ NaOH‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ‪ ،‬دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﻫﺮدو داراي ﮔﺮوپ ‪ - OH‬اﻧﺪ ‪ .‬ﭼﻮن ﺳﻮدﯾﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬

‫‪152‬‬
‫آﮐﺴﯿﺠﻦ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻒ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ) ﺳﻮدﯾﻢ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ اﻟﮑﺘﺮوﭘﻮزﯾﺘﯿﻒ اﺳﺖ ( ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺎس اﻟﮑﺘﺮون‬
‫ﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ آﮐﺴﯿﺠﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪه وﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ آﯾﻮﻧﯿﮏ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ آﯾﻮﻧﻬﺎي‬
‫‪ Na+‬و ‪ OH -‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ؛ اﻣﺎ در ﻣﺮﮐﺐ ‪ ، HNO3‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﻋﻨﺼﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻒ ﺑﻮده و راﺑﻄﮥ ‪ N - O‬در‬
‫‪ N - O - H‬زﯾﺎدﺗﺮ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﮐﻮوﻻﻧﺖ را دارد ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺐ ‪ OH -‬را از دﺳﺖ ﻧﺪاده‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻮض راﺑﻄﮥ‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ وآﮐﺴﯿﺠﻦ ) ‪ ( O - H‬زﯾﺎد ﺗﺮ ﻗﻄﺒﯽ ﺷﺪه و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭘﺮوﺗﻮن ‪ H+‬را از دﺳﺖ ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪.‬‬
‫اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ اﻧﺪ ‪ ،‬اﻣﻮﻧﯿﺎ ﯾﮏ اﻟﻘﻠﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮده‪ ،‬در آب ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻧﺎﭼﯿﺰ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﻣﯿﮕﺮدد ‪:‬‬
‫)‪NH3 (aq)+ H 2O ¾¾® NH+4 (aq)+OH- (aq‬‬
‫¬‬
‫در ﺟﺪول ﺻﻔﺤﮥ ‪ 99‬ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﺑﻌﻀﯽ از ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻣﺰدوج آﻧﻬﺎ ﺑﺎدر ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻗﻮت ﺷﺎن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫درج اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻣﻮزش آن ﻧﮑﺎت ذﯾﻞ ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫· اﮔﺮ ﯾﮏ ﺗﯿﺰاب ﻗﻮي ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج آن ﻗﻮت ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ را ﻧﺪارد ‪.‬‬
‫· ‪ H3O+‬ﯾﮏ ﺗﯿﺰاب ﻗﻮي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ‪.‬ﺗﯿﺰاب ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ H3O+‬ﻗﻮي ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫آب ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ H3O+ ،‬و اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج آﻧﺮا ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪ HCl :‬ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ H3O+‬ﯾﮏ ﺗﯿﺰاب‬
‫ﻗﻮي اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺎ آب ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ؛ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ H3O+‬و ‪ Cl -‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪:‬‬
‫)‪HCl(aq) + H2O(l) ¾¾® H 3O+ (aq) + Cl - (aq‬‬

‫ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎي ﺿﻌﯿﻒ ﺗﺮ از ‪ H3O+‬ﺑﺎ آب ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﻄﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ؛ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ H3O+‬واﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج آﻧﺮا ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯿﺪﻫﺪ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬‬
‫)‪HF(aq) + H 2O(l) ¾¾® H 3O + (aq) + F - (aq‬‬
‫¬‬

‫‪153‬‬
 ‫در س ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪101 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ‬
‫دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ﻣﮑﻤﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﻤﯿﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ و درﺟﮥ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫آﯾﺎ ﺗﯿﺰاب ﺳﺮﮐﻪ در ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﺗﻔﮑﯿﮏ‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪:‬‬
‫ﻣﯿﺸﻮد ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺗﯿﺰاب‬ ‫دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎي را اراﯾﻪ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ﻫﺎي اراﯾﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ را درﻣﻮرد ﺗﻔﮑﯿﮏ‬ ‫را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ راﯾﺎدداﺷﺖ و اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪154‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫_‬
‫] [‬
‫ﻣﺸﻖ وﺗﻤﺮﯾﻦ ‪:‬ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ [ A ] ، H +‬و ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﻧﺎ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪة ﻣﺤﻠﻮل ‪ [ AH ] 0.2molar‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫_‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ‪Ka = 2.7 • 10 4 .‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫_‬
‫¾ ¾ ¾ ) ‪AH ( aq‬‬
‫‪¾® A‬‬ ‫) ‪( aq‬‬ ‫) ‪+ H + ( aq‬‬
‫¬‬‫¾¾‬

‫‪0 . 2 mol / L‬‬ ‫‪0 .2 mol / L a‬‬ ‫‪0. 2 mol / L a‬‬

‫_‬
‫‪Ka‬‬ ‫‪2. 7 ·10 4‬‬ ‫_‬ ‫_‬
‫= ‪a‬‬ ‫=‬ ‫‪= 13 .5 ·10 4 = 3. 7 · 10 2‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪0 .2‬‬
‫_‬
‫‪a = 3 .7 · 10 2‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪[ H + ] = C α = 0 . 2 • 3 . 7 • 10 2 = 7 . 4 • 10 3‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪[ A ] = C α = 0 . 2 • 3 . 7 • 10 2 = 7 . 4 • 10 3‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪[ AH ] = C C α = 0 . 2 7 . 4 • 10 3 = 0 . 1926‬‬

‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬

‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻗﻮي در ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه‪ ،‬آﯾﻮن ﻫﺎﯾﺪروﻧﯿﻢ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫_‬
‫¬¾ ‪H 2 SO4 + H 2O‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫)‪¾® H 3O + (aq ) + HSO4 (aq‬‬
‫_‬
‫¬¾ ‪HCl + H 2O‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® H 3O + (aq) + Cl (aq‬‬

‫ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ در آب ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﻤﯿﺸﻮﻧﺪ وﻗﺮار ﻣﻌﺎدﻟﮥ ذﯾﻞ ﺑﺎ آب ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫_‬
‫‪AH + H O‬‬ ‫) ‪→ H O + (aq ) + A (aq‬‬
‫‪2‬‬ ‫←‬ ‫‪3‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل آن ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫_‬
‫‪AH + H‬‬ ‫‪O ¾ ¾ ¾¾® H O + ( aq ) + A‬‬ ‫) ‪( aq‬‬
‫‪2‬‬ ‫¾ ¾¬‬ ‫‪3‬‬

‫_‬
‫‪[ H 3 O + ][ A‬‬ ‫]‬
‫=‪K¢‬‬
‫] ‪[ HA ][ H 2 O‬‬

‫در ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي رﻗﯿﻖ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه وﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 55,5mol / L‬اﺳﺖ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﺮده‬
‫ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬
‫_‬
‫‪[ H 3O + ][ A‬‬ ‫]‬
‫‪K′‬‬
‫= ] ‪[ H 2O‬‬ ‫‪=K‬‬
‫] ‪[ HA‬‬
‫دراﯾﻦ ﻓﻮرﻣﻮل ‪ K‬را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل وﯾﺎ ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺗﯿﺰاب ﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ‪ K a‬ﻧﯿﺰ اﻓﺎده ﻣﯿﮕﺮدد و ﻗﺪرت‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎ ﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪ .‬ﻫﺮ ﻗﺪر ﮐﻪ ‪ K a‬ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮده و ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ‪ K a‬ﻣﯿﺘﻮان‬
‫‪155‬‬
 ‫ﻏﻠﻈﺖ ‪ H 3O +‬را در ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪25o C‬‬ ‫ﺟﺪول ‪:‬ﺛﺎ ﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺑﻌﻀﯽ ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎي دو وﯾﺎﭼﻨﺪﯾﻦ اﺳﺎﺳﻪ واﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج آن در‬
‫ﻧﺎم ﺗﯿﺰاب‬ ‫ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‬ ‫‪Ka‬‬ ‫اﻟﻘﻠﯽ‬ ‫‪Kb‬‬
‫ﻣﺰدوج‬
‫ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ‬ ‫‪H 2SO 4‬‬ ‫‪O‬‬
‫||‬
‫ﺑﺴﯿﺎرﺑﺰرگ‬ ‫‪HSO -‬‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ‬
‫‪H -O - S-O -H‬‬
‫‪4‬‬
‫||‬
‫‪O‬‬
‫آﯾﻮن ﻫﺎﯾﺪروﺳﻠﻔﯿﺖ‬ ‫‪HSO -‬‬ ‫‪1.3 × 10- 3‬‬ ‫‪SO 2 -‬‬ ‫‪7.7 × 10-13‬‬
‫‪O‬‬
‫||‬
‫‪4‬‬ ‫‪H - O - S - O -‬‬ ‫‪4‬‬
‫||‬
‫‪O‬‬
‫‪ C 2 H 2O 4‬اﮔﺰاﻟﯿﮏ اﺳﯿﺪ‬ ‫‪6.5 × 10- 2‬‬ ‫‪C 2 HO 4-‬‬ ‫‪1.5 × 10-13‬‬
‫‪O O‬‬
‫|| ||‬
‫‪H - O - C- C- O - H‬‬

‫‪ C HO -‬ﻫﺎﯾﺪرو اﮐﺰﻻت‬ ‫‪O O‬‬

‫||‬ ‫||‬ ‫‪6.1 × 10- 5‬‬ ‫‪C 2O 2 -‬‬ ‫‪1.6 × 10-10‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪H - O - C- C- O-‬‬ ‫‪4‬‬

‫ﺳﻠﻔﻮرس اﺳﯿﺪ‬ ‫‪H 2SO 3‬‬ ‫‪O‬‬

‫||‬ ‫‪1.3 × 10- 2‬‬ ‫‪HSO -‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪7.7 × 10-13‬‬
‫‪H -O - S-O -H‬‬

‫ﻫﺎﯾﺪروﺳﻠﻔﻮراﯾﺖ‬ ‫‪HSO -‬‬

‫‪3‬‬
‫‪O‬‬
‫‪6.3 × 10- 8‬‬ ‫‪SO 2 -‬‬ ‫‪1.6 × 10- 7‬‬
‫||‬ ‫‪3‬‬
‫‪H - O - S - O-‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﮏ اﺳﯿﺪ‬ ‫‪H 2CO 3‬‬ ‫‪4.2 × 10- 7‬‬ ‫‪HCO -‬‬ ‫‪2.4 × 10- 8‬‬
‫‪O‬‬
‫||‬ ‫‪3‬‬
‫‪H - O - C- O - H‬‬

‫آﯾﻮن ﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻨﯿﺖ‬ ‫‪HCO -‬‬ ‫‪4.8 × 10- 11‬‬ ‫‪CO 2 -‬‬ ‫‪2.1× 10- 4‬‬
‫‪O‬‬
‫‪3‬‬ ‫||‬ ‫‪3‬‬
‫‪H - O - C- O-‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ‬ ‫‪H 2S‬‬ ‫‪H -S-H‬‬ ‫‪9.5 × 10- 8‬‬ ‫‪HS -‬‬ ‫‪1.1 × 10- 7‬‬
‫آﯾﻮن ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺳﻠﻔﺎﯾﺪ‬ ‫‪HS -‬‬ ‫‪H - S-‬‬ ‫‪1.0 × 10-19‬‬ ‫‪S2 -‬‬ ‫‪1.0× 105‬‬
‫‪H 2 PO 4-‬‬
‫‪O-H‬‬
‫ﻓﺎﺳﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ‬ ‫‪H 3 PO 4‬‬ ‫|‬ ‫‪7.5 × 10- 3‬‬ ‫‪1.3 × 10-12‬‬
‫‪H -O -‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪-O-H‬‬
‫||‬
‫‪O‬‬

‫‪ H PO -‬داي ﻫﺎﯾﺪرو ﻓﺎﺳﻔﻮرﯾﮏ‬ ‫‪O-‬‬

‫‪6.2 × 10- 8‬‬ ‫‪HPO 2 -‬‬ ‫‪1.6 × 10- 7‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫|‬
‫‪4‬‬
‫آﯾﻮن‬ ‫‪H - O -‬‬ ‫‪P‬‬
‫||‬
‫‪- O - H‬‬

‫‪O‬‬

‫ﻫﺎﯾﺪروﻓﺎﺳﻮرﯾﮏ آﯾﻮن‬ ‫‪HPO 2 -‬‬ ‫‪O-‬‬

‫‪4.8 × 10-13‬‬ ‫‪PO 3 -‬‬ ‫‪2.1× 10- 2‬‬
‫‪4‬‬ ‫|‬
‫‪H - O - P - O-‬‬ ‫‪4‬‬
‫||‬
‫‪O‬‬

‫* ‪ H 2SO 3‬ﻫﯿﭻ ﮔﺎه ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺟﺪا ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮده ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﺮﺳﺪ ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ‬
‫آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ‪ Ka‬آن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺮوﺳﮥ زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫)‪SO 2 (g) + H 2O(l) ¾ ¾ ® H + (aq) + HSO 3- (aq‬‬
‫¬‬
‫**ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ‪ HS -‬ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ واﻧﺪازﮔﯿﺮي آن ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮده ‪ ،‬ارﻗﺎم درج ﺷﺪه در ﺟﺪول ﺗﺨﻤﯿﻨﯽ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ؛ دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮن‬ ‫‪Ka 1 > Ka 2‬‬ ‫در دروس ﮔﺬﺷﺘﻪ اراﯾﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ در ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎي دو ﭘﺮوﺗﻮﻧﯽ‬
‫‪ éê H + ùú‬در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﮥ اول آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ؛ ﺑﺮ ﻋﻼوه ﻏﻠﻈﺖ اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج آن ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﮥ دوم آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‬
‫‪ë‬‬ ‫‪û‬‬

‫‪156‬‬
 ‫اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪Ka 2‬‬ ‫ﻋﺪدا"‬
‫ﻓﺎﺳﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﯿﺰاب ﭼﻨﺪﯾﻦ ﭘﺮوﺗﻮﻧﯽ ﻣﻬﻢ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ آﯾﻮن ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﻣﯿﮕﺮدد ‪:‬‬
‫‪H PO‬‬ ‫)‪¾ ¾® H + (aq) + H PO - (aq‬‬
‫‪3‬‬ ‫¬ )‪4(aq‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪é H + ù é H PO - ù‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪úû êë 2‬‬ ‫‪4 úû‬‬
‫‪Ka = ë‬‬ ‫‪= 7.5 × 10 - 3‬‬
‫‪1‬‬ ‫[‬
‫‪H 3 PO 4‬‬ ‫]‬
‫‪H 2PO 4-‬‬ ‫)‪¾ ¾® H + (aq) + HPO 2 - (aq‬‬
‫)‪(aq‬‬ ‫¬‬ ‫‪4‬‬
‫‪éH + ù éHPO 2 - ù‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪úû êë‬‬ ‫‪4 úû‬‬
‫‪Ka 2 = ë‬‬ ‫‪= 6.2 × 10 - 8‬‬
‫‪éH PO - ù‬‬
‫‪êë 2‬‬ ‫‪4 úû‬‬

‫‪HPO 2 -‬‬ ‫)‪¾ ¾ ® H + (aq) + PO 3 - (aq‬‬

‫¬ )‪4 (aq‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪é H + ù é PO 3 - ù‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪úû êë‬‬ ‫‪4 úû‬‬
‫‪Ka 3 = ë‬‬ ‫‪= 4.8 × 10 - 13‬‬
‫‪é HPO 2 - ù‬‬
‫‪êë‬‬ ‫‪4 úû‬‬
‫ﻃﻮرﯾﮑﻪ دﯾﺪﯾﻢ ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﭘﺮوﺗﻮﻧﯽ ﺑﻮده ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ آن در ﻣﺮاﺣﻞ دوم‬
‫وﺳﻮم ﮐﻮﭼﮏ ﺷﺪه ﻣﯿﺮود ؛ ﭘﺲ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ در ﻣﺤﻠﻮل دارﻧﺪه ﻓﺎﺳﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﺗﯿﺰاب آﯾﻮﻧﺎﯾﺰ‬
‫_‬
‫‪ H PO 1‬در ﻫﻤﭽﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﺷﺪه ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ وﻫﻢ ﻏﻠﻈﺖ ‪ éê H + ùú‬و‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪ë‬‬ ‫‪û‬‬

‫‪157‬‬
 ‫در س ﻫﺸﺘﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪107 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻓﯿﺼﺪي آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺗﻔﮑﯿﮏ و آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻓﯿﺼﺪي آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ و ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ را ﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﯿﺼﺪي آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ و ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎﻣﺸﺨﺼﺎت‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ را اﻓﺎده ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻓﯿﺼﺪي آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ و ﺛﺎﺑﺖ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي وﺿﻌﯿﻒ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﮐﺪام ﻓﮑﺘﻮر ﻫﺎ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي‬
‫ﻗﻮي وﺿﻌﯿﻒ را ﻣﯿﺘﻮان از ﻫﻢ ﻓﺮق ﮐﺮد ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﻓﯿﺼﺪي آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻓﯿﺼﺪي‬ ‫و ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺗﻔﮑﯿﮏ و آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﻟﻘﻠﯽ ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ‬
‫آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ وﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺗﻔﮑﯿﮏ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎي اراﯾﻪ ﺷﺪة درﯾﺎﻓﺖ ﻓﯿﺼﺪي وﺛﺎﺑﺖ ﺿﻌﯿﻒ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿ ﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ را ﺑﻪ ‪ -‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎي اراﯾﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ را درﻣﻮرد‬
‫ﻓﯿﺼﺪي آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ و ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي‬ ‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺣﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺿﻌﯿﻒ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ و اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪158‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ وﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻣﺰدوج آﻧﻬﺎ‬
‫راﺑﻄﮥ ﻣﻬﻢ ﺑﯿﻦ ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺗﯿﺰاب و ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻣﺰدوج آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﻧﺪ ‪ :‬دراﯾﻦ ﻣﻮرد ﺗﯿﺰاب‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ را ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﻣﺜﺎل در ﻧﻈﺮ ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ ‪:‬‬
‫)‪CH 3 - COOH(aq) ¾¾® H + (aq) + CH 3 - COO - (aq‬‬
‫¬‬
‫‪éH + ù éCH3 - COO - ù‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪úû êë‬‬ ‫‪úû‬‬
‫‪Ka = ë‬‬
‫]‪[CH3 - COOH‬‬
‫ﺑﺎ آب ﻗﺮار ذﯾﻞ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﺪ ‪:‬‬ ‫‪CH 3 - COO-‬‬ ‫اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج‬
‫)‪CH 3 - COO- (aq) + H 2O ¾¾® CH 3 - COOH(aq) + OH - (aq‬‬
‫¬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺬﮐﻮر را ﻣﯿﺘﻮان ﻗﺮار ذﯾﻞ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪[CH3 - COOH] éêOH - ùú‬‬
‫= ‪Kb‬‬ ‫‪ë‬‬ ‫‪û‬‬
‫‪éCH - COO- ù‬‬
‫‪êë‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪úû‬‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﯾﻦ دوﺛﺎﺑﺖ اراﯾﻪ ﺷﺪة ﻓﻮق ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪éH + ù éCH3 - COO- ù‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪úû êë‬‬ ‫‪úû‬‬
‫‪[CH3 - COOH ] éêOH - ùú‬‬
‫‪Ka × Kb = ë‬‬ ‫×‬ ‫‪ë‬‬ ‫‪û‬‬
‫]‪[CH3 - COOH‬‬ ‫‪éCH - COO - ù‬‬
‫‪3‬‬
‫‪êë‬‬ ‫‪úû‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺣﺎﺻﻞ در اﺑﺘﺪا ﻋﺠﯿﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ ؛ اﻣﺎ ﺑﻌﺪ داﻧﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺎ ﻋﺠﯿﺐ ﻧﺒﻮده ‪،‬درﺳﺖ و‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻻت ‪1‬و‪ 2‬را ﻗﺮار زﯾﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮده وﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮﻧﯽ و آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺧﻮدي آﻧﻬﺎ‬
‫را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﻢ ‪:‬‬
‫)‪(1‬‬ ‫‪CH 3 - COOH(aq) ¾ ¾® H + (aq) + CH 3 - COO - (aq) Ka‬‬
‫¬‬
‫)‪(2) CH 3 - COO (aq) + H 2O ¾ ¾® CH 3 - COOH(aq) + OH - (aq‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Kb‬‬
‫¬‬
‫)‪(3‬‬ ‫)‪H 2O(l) ¾¾® H + (aq) + OH - (aq‬‬ ‫‪Kw‬‬
‫¬‬
‫ﻣﺜﺎل ﻓﻮق ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ وﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﻮﻣﯽ از آﻧﻬﺎ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد؛ دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﻮﻣﯽ ﻋﺒﺎرت از ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل اﯾﻦ دوﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه‬
‫‪K •K = K‬‬ ‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﺟﻔﺖ ﺗﯿﺰاب واﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج آن ﻣﻌﺎدﻟﮥ زﯾﺮ ﺻﺪق ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﺪ‪:‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪w‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق ﻣﯿﺘﻮان ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮدﮐﻪ‪:‬‬
‫‪Kw‬‬ ‫‪Kw‬‬
‫= ‪Ka‬‬ ‫و‬ ‫= ‪Kb‬‬
‫‪Kb‬‬ ‫‪Ka‬‬
‫ﺑﺰرگ (‬ ‫) ‪Kb‬‬ ‫ﮐﻮﭼﮏ ( واﻟﻘﻠﯽ ﻗـــــﻮي ﻣﺰدوج‬ ‫‪Ka‬‬ ‫ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﻌﺎدﻻت ﻓﻮق ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ)‬
‫وﺑﺮﻋﮑﺲ آن را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و ﻧﻮاﻗﺺ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﻢ ‪.‬‬

‫‪159‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ‪ :‬ﺷﺸﻢ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺼﻞ ‪:‬ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ‬
‫‪ -1‬زﻣﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ) ‪ 6‬ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ (‬

‫ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺷﻤﺎره ﻋﻨﺎوﯾﻦ درس‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ھﺎ واﻟﻘﻠﻲ ھﺎ وﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﮏ ھﺎ‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي‬ ‫‪3‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻋﻀﻮي ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺣﻨﺜﯽ ﺳﺎزی ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫‪4‬‬
‫وﺣﺮارت‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺮف ﻫﺎي ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ‪،‬‬ ‫‪5‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺧﻼﺻﮥ ﻓﺼﻞ و ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻓﺼﻞ‬ ‫‪6‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ ﻓﺼﻞ‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻮرد ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان درك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ از ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﻬﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻤﮑﻬﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﯿﺰاب را ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ودﯾﮕﺮ ﻣﻮاد اﻧﺠﺎم داده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -3‬ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻓﺼﻞ‬
‫‪ -10‬ج‬ ‫‪ -8‬ج ‪ -9‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -6‬اﻟﻒ ‪ -7‬ج‬ ‫‪ -5‬د‬ ‫‪ -3‬ج ‪ -4‬ج‬ ‫‪ -2‬د‬ ‫‪ -1‬د‬
‫ﺟﻮاﺑﺎت ﺳﺆاﻻت ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‪ :‬ﺗﺠﺰﯾﮥ ﻣﺮﮐﺒﺎت را ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق ﺑﻪ ﻧﺎم اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﯾﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜـﺎل ‪ :‬اﮔـﺮ ﺟﺮﯾـﺎن ﺑـﺮق را‬ ‫‪-1‬‬
‫از آب ﻋﺒﻮر دﻫﯿﻢ آب ﻃﺒﻖ ﻣﻌﺎدﻟﻪء ذﯾﻞ ﺑﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ وآﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯿﮕﺮدد ‪:‬‬

‫) ‪2 H 2O(l‬‬ ‫) ‪→ 2 H 2 ( g ) + O2 ( g‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي‬

‫ﯾﮑﯽ از ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﻌﻮﯾﻀﯽ دوﮔﺎﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ وﺑﺮﻋﮑﺲ آن ﻣـﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﮏ وآب ﻣﯿﮕﺮدد ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬‬

‫) ‪HCl (aq) + NaOH (aq‬‬ ‫) ‪→ NaCl (aq ) + H 2O (l‬‬

‫‪160‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي در ﻣﺤﯿﻂ آﺑﯽ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎواﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ در ﻣﺤﯿﻂ آﺑـﯽ ﻗـﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮﻧـﺪ ‪ ،‬درآب‬
‫ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﻪ آ ﯾﻮﻧﻬﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﺸﻮد ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬‬

‫_‬
‫‪HCl + H O‬‬ ‫‪→ Cl‬‬ ‫‪+ H O+‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪H 2O‬‬
‫‪NaOH(s) +‬‬ ‫)‪→ Na + (aq) + OH (aq‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﻣﺤﻠﻮل ﻓﻮق ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﻮﻧﺪ ‪،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ذﯾﻞ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ‪.‬‬

‫¾ )‪Cl - + H 3O + + Na + (aq ) + OH - (aq‬‬

‫‪¾® Na + (aq) + Cl - (aq) + 2 H 2 O‬‬

‫‪-3‬‬
‫‪V2 = 200mL‬‬ ‫‪V1C1 = V2C2‬‬
‫‪V1C1‬‬
‫‪C1 = 2m‬‬ ‫= ‪C2‬‬
‫‪V2‬‬
‫‪200mL • 2m‬‬
‫‪V2 = 100mL‬‬ ‫= ‪C2‬‬ ‫‪= 4m‬‬
‫‪100mL‬‬
‫? = ‪C2‬‬

‫‪-4‬‬
‫‪(1) H 2O + HIn‬‬ ‫‪→ H 3O + + In‬‬
‫_‬
‫] ‪[ H 3O + ][ In‬‬
‫= ‪Kc‬‬
‫]‪[ H 2O ][ HIn‬‬
‫‪(2) In + H 2O‬‬ ‫←‬ ‫‪→ HIn + OH‬‬
‫_‬
‫] ‪[ HIn][OH‬‬
‫= ‪Kc‬‬ ‫_‬
‫] ‪[ H 2O][ In‬‬

‫‪(1) 2 Hg O‬‬
‫‪Δ‬‬
‫ﺗﺠﺮﯾﺪي ) ‪→ 2 Hg ( s ) + O2 ( g‬‬ ‫‪-5‬‬

‫‪→ H + + OH‬‬ ‫ﺗﺠﺮﯾﺪي‬

‫_‬
‫‪(2) H 2O‬‬
‫ﺗﺠﺮﯾﺪ ﺗﻌﻮﯾﻀﯽ‬
‫) ‪AgNO3 (aq ) + NaCl (aq‬‬ ‫‪→ NaNO3 + AgCl‬‬
‫‪-6‬‬
‫‪V1 = 10mL‬‬ ‫‪V1C1 = V2C2‬‬
‫‪V2C 2‬‬
‫? = ‪C1‬‬ ‫= ‪C1‬‬
‫‪V1‬‬
‫‪25mL • 0.4m‬‬
‫‪V2 = 25mL‬‬ ‫= ‪C2‬‬ ‫‪= 1m‬‬
‫‪10mL‬‬
‫‪C 2 = 0.4m‬‬

‫‪161‬‬
 ‫‪: -7‬ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﻌﻮﯾﻀﯽ ﺳﺎده‬

‫دراﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﻌﺎﻣﻼت ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻨـﺼﺮ ﻣـﺸﺎﺑﻪ ﺗﻌـﻮﯾﺾ ﻣﯿﮕـﺮدد ‪ .‬ﺗﻌـﺎﻣﻼت ﺗﻌﻮﯾـﻀﯽ زﯾـﺎد ﺗـﺮدر‬
‫ﻣﺤﯿﻂ ﻫﺎي آب ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ‪:‬‬

‫¾ ‪A + BX‬‬
‫‪¾® AX + B‬‬

‫¾ ‪Y + BX‬‬
‫‪¾® YX + B‬‬

‫دراﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻓﻮق ‪ X , B , A‬و ‪ Y‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻮده و ‪ AX‬و ‪ BY‬ﻣﺮﮐﺒﺎت را اﻓﺎده ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ‪.‬‬

‫اﮐﺜﺮ ﻓﻠﺰات ﻓﻌﺎل ﺑـﺎ ﻣﺤﻠـﻮل ﻫـﺎي ﺗﯿﺰاﺑـﯽ )ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﺜـﺎل ‪ :‬ﮐﻠﻮرﯾـﮏ اﺳـﯿﺪ وﯾـﺎ ﺳـﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳـﯿﺪ ( ﺗﻌﺎﻣـﻞ ﻧﻤـﻮده ‪ ،‬ﮔـﺎز‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ وﻧﻤﮏ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫¾ ) ‪Mg (s ) + 2 HCl (aq‬‬

‫) ‪¾® MgCl 2 (aq) + H 2 ( g‬‬
‫‪ -8‬اﻣﯿﻦ ﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﯿﺪ ﻫﺎي ﻋﻀﻮي )ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ اﻟﮑﻮل ﻫﺎ( ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ﻣﺮﮐﺒﺎﺗﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻣﺎﯾﺪ ﻫﺎ ﯾﺎد‬
‫ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل ‪:‬‬
‫اﻣﺎﯾﺪ ﻫﺎ ﻫﻢ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده وﻫﻢ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﻨﺘﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ از ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫|‬ ‫||‬ ‫||‬
‫¾ ‪C H 3 - N - H + H - O - C- CH 3‬‬
‫‪¾® CH 3 - C- NH - CH 3 + H 2 O‬‬

‫‪-9‬‬
‫‪V1 = 10mL‬‬ ‫‪V1C1 = V2C2‬‬
‫‪V2C 2‬‬
‫? = ‪C1‬‬ ‫= ‪C1‬‬
‫‪V1‬‬
‫؛‬
‫‪5mL • 0.2m‬‬
‫‪V2 = 5mL‬‬ ‫= ‪C2‬‬ ‫‪= 0.1m‬‬
‫‪10mL‬‬
‫‪C 2 = 0.2m‬‬

‫‪– 10‬‬
‫_‬
‫‪+‬‬
‫¬¾ ) ‪HCl (aq‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® Cl (aq ) + H (aq‬‬
‫_‬
‫¬¾ ) ‪NaOH (aq‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫)‪¾® Na + (aq) + OH (aq‬‬
‫_‬
‫¾ ) ‪H + + (aq ) + OH (aq‬‬
‫‪¾® H 2O‬‬
‫_‬
‫¾ ) ‪Na + (aq) + Cl (aq‬‬
‫‪¾® NaCl‬‬

‫‪162‬‬
 ‫در س اول‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪115 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ھﺎ واﻟﻘﻠﻲ ھﺎ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ‬
‫دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ وﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﮏ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت درﺳﺖ‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ از ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻧﻤﮏ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ را ﺑﺎﻫﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ داده ‪ ،‬ﻧﻤﮑﻬﺎ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎﻻي ﻟﯿﻤﻮ آب ﺻﺎﺑﻮن اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﺪام‬
‫‪5‬‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﺮﺳﺪ ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ ھﺎ ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫وﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﮑﻬﺎاز آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ‪،‬‬
‫اﻟﻘﻠﯽ ھﺎ وﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﮑﻬﺎ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‬
‫‪ -‬ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯿﻬﺎ را ﺑﻪ اﺳﺎس ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻤﺎي ﮐﯿﻤﯿﺎ ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﯿﺰاب را ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ‬ ‫روﺷﻦ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫را ﯾﺎدداﺷﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪163‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﻧﻤﮏ ﻫﺎ ‪ :‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ﻧﻤﮏ وآب را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ‪،‬در ﺿﻤﻦ ﺣﺮارت ﻧﯿﺰ آزاد ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫اﯾﻦ ﺣﺮارت در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب واﻟﻘﻠﯽ ﻗﻮي ‪ 13.7kcal / mol‬ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﮔﺮﻣﺎي ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫اﻟﻒ – ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﯿﺰاب ﻗﻮي واﻟﻘﻠﯽ ﻗﻮي ‪:‬‬
‫¾ ‪HCl + NaOH‬‬
‫‪¾® NaCl + H 2O‬‬ ‫‪+ 13.7kcal / mol‬‬
‫ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫_‬
‫‪¾® Cl + H 3O +‬‬
‫¾ ‪HCl + HOH‬‬
‫_‬
‫‪¾® Na + + OH‬‬
‫¾ ‪NaOH‬‬
‫_‬
‫‪H 3O + + OH‬‬ ‫¾‬
‫‪¾® 2 H 2O + 13.7 kcal / mol‬‬
‫در ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻠﯽ اﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ Cl‬و ‪ Na +‬ﺳﻬﯿﻢ ﻧﺒﻮده و در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﺎري را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫_‬

‫ب‪ -‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻗﻮي‬

‫در ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﻣﻘﺪار زﯾﺎد ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ ﺑـﺪون ﺗﻔﮑﯿـﮏ ﺷـﺪن ﺑـﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧـﺪه ‪ ،‬ﺗﻔﮑﯿـﮏ ﻧﻤﯿﮕـﺮدد‪ ،‬اﮔـﺮ ﻓﻮرﻣـﻮل ﺗﯿـﺰاب‬
‫ﺿﻌﯿﻒ را ﺑﻪ ‪ HA‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ در ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻌﺪ از ﻋـﻼوه ﻧﻤـﻮدن اﻟﻘﻠـﯽ ﻗـﻮي ﺻـﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪،‬ﻗـﺮار‬
‫ذﯾﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫¬¾ ‪HA + OH‬‬
‫¾‬‫‪¾® A + H 2O‬‬
‫¾¾‬

‫در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق اﻧﺘﻘﺎل ﭘﺮوﺗﻮن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در ﻣﺤﻠﻮل ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫_‬
‫¬¾ ‪HA + HOH‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® A + H 3O +‬‬

‫ﺗ ﻌﺎﻣﻞ اﺧﯿﺮ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺗﻌﺎﻣـﻞ اوﻟـﯽ ﺑـﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ ﮐﻤﺘـﺮ ﺻـﻮرت ﻣﯿﮕﯿـﺮد ؛ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﺜـﺎل‪ :‬ﺗﻌﺎﻣـﻞ اﺳـﯿﺘﯿﮏ اﺳـﯿﺪ ﺑـﺎ ﺳـﻮدﯾﻢ‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ‪:‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫¬¾ ‪CH 3COOH + OH‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® CH 3COO + H 2O‬‬

‫در ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.1molar‬ﺗﻌﺎدل در ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ 99.96%‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﯿﭙﯿﻮﻧﺪد ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﯿﺰاب ﻗﻮي و اﻟﻘﻠﯽ ﺿﻌﯿﻒ‬
‫در ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﻣﻘﺪار زﯾﺎد اﻟﻘﻠﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﺪون ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ‪ ،‬ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﻤﯿﮕﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻓﻮرﻣﻮل اﻟﻘﻠـﯽ ﺿـﻌﯿﻒ‬
‫را ﺑﻪ ‪ B‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ در ﻣﺤﻠﻮل ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﭘﺮوﺗـﻮن و ﺗـﺸﮑﯿﻞ آﯾـﻮن‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﻧﯿﻢ ﺑﻮده ﮐﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي اﯾﻮن ﻫﺎﯾﺪروﻧﯿﻢ ﺑﺎﻻي اﻟﻘﻠﯽ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده و ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻗﺮار ذﯾﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫_‬
‫¬¾ ‪H 2O + HCl‬‬
‫¾‬‫‪¾® H 3O + + Cl‬‬
‫¾¾‬

‫¬¾ ‪B + H 3O +‬‬
‫¾‬‫‪¾® BH + + H 2O‬‬
‫¾¾‬

‫‪164‬‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﯿﺰاب واﻟﻘﻠﯽ و ﺗﻌﺎﻣﻞ آب و اﻟﻘﻠﯽ را ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ؛ اﻣﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﯿﺰ از ﻟﺤﺎظ ﮐﻤﯿﺖ ﻧـﺎﭼﯿﺰ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫_‬
‫¬¾ ‪H 2O + B‬‬
‫¾‬‫‪¾® BH + + OH‬‬
‫¾¾‬

‫_‬
‫¬¾ ‪OH + H 3O +‬‬
‫¾‬‫‪¾® 2 H 2O‬‬
‫¾¾‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﺧﻨﺜﯽ ﻧﻤﻮدن اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺎﯾﺪروﮐﻠﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﻫﺎﯾﺪروﮐﻠﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ داراي ‪H 3O +‬و ‪ Cl‬ﺑﻮده و در ﻣﺤﻠﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ ذﯾﻞ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪:‬‬
‫_‬

‫‪+‬‬
‫¬¾ ‪NH 3 + H 3O +‬‬
‫¾‬‫‪¾® NH 4 + H 2O‬‬
‫¾¾‬

‫د‪ -‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ و اﻟﻘﻠﯽ ﺿﻌﯿﻒ ‪ :‬دراﯾﻦ ﻧـﻮع ﺗﻌﺎﻣـﻞ اﻧﺘﻘـﺎل ﭘﺮوﺗـﻮن ﺑـﯿﻦ ﺗﯿـﺰاب و اﻟﻘﻠـﯽ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ‪:‬‬
‫_‬
‫¬¾ ‪HA + B‬‬
‫¾‬‫‪¾® BH + + A‬‬
‫¾¾‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻃﺮف راﺳﺖ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ؛ ﻻﮐﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻗﺒﻠﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬ﺗﻌﺎﻣﻞ اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﺎ اﻣﻮﻧﯿﺎ ‪:‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‬
‫¬¾ ‪CH 3COOH + NH 3‬‬
‫¾‬‫‪¾® NH 4 + CH 3COO‬‬
‫¾¾‬

‫در ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.1molar‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ 99.4%‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﯿﭙﯿﻮﻧﺪد ‪.‬‬

‫‪165‬‬
 ‫در س دوم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪116 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ‬
‫دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ و ﻃﺮز ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ را ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﻤﮏ ﻫﺎ را ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺧﻮاص ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻠﺰات‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ داده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ازﻓﻠﺰات و ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﯿﺰاب ﻣﻌﺪه ﮐﻢ ﻣﯿﮕﺮدد؟‬
‫‪5‬‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﯾﻪ و را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب‬ ‫ﻣﻌﺎدﻻت ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ را ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫ﻫﺎ و ﻓﻠﺰات اراﯾﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ را ﺷﺎﮔﺮدان ﻧﯿﺰ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را ﯾﺎدداﺷﺖ و اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪166‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ‪ :‬ﻓﻠﺰات ﻓﻌﺎل ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ را آزاد وﻧﻤﮏ را ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪.‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ﯾﮏ ﺳﺎن ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﺗﯿﺰاب ﻧﻤﮏ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ﻓﻌﺎل ) ﻓﻠﺰاﺗﯽ ﮐﻪ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل‬
‫ارﺟﺎﻋﯽ ﻣﻨﻔﯽ دارﻧﺪ( ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪،‬ﻧﻤﮏ ﮐﻠﻮراﯾﺪ را ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ را آزاد ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫¾ ‪2 HCl + Fe‬‬
‫‪¾® FeCl2 + H 2‬‬
‫¾ ‪HCl + Cu‬‬
‫‪¾® X‬‬
‫ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﻪ دو ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ﺗﻌﺎﻣﻞ را اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺳﺮد و رﻗﯿﻖ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ‪:‬ﻋﻤﻞ اﯾﻦ ﺗﯿﺰاب ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎﯾﺪروﮐﻠﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺑـﻮده؛‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ﻓﻌﺎل ) دارﻧﺪة ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﻣﻨﻔﯽ( ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﻧﻤﮏ ﺳﻠﻔﯿﺖ را ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ را آزاد ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺳﺮد و رﻗﯿﻖ‬
‫‪H 2 SO4 + Fe‬‬ ‫‪→ FeSO 4 + H 2‬‬
‫ﺳﺮد و رﻗﯿﻖ‬
‫‪H 2 SO4 + Cu‬‬ ‫‪→X‬‬
‫‪ -1‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﮔﺮم و ﻏﻠﯿﻆ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات‪ :‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﮔﺮم و ﻏﻠﯿﻆ ﺑﺎ اﮐﺜﺮ ﻓﻠﺰات ﺑـﻪ اﺳـﺘﺜﻨﺎي‬
‫ﻃﻼ و ﭘﻼﺗﯿﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﻤﮏ ﺳﻠﻔﯿﺖ‪ ،‬ﮔﺎز ﺳﻠﻔﺮ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ و آب را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﮔﺮم وﻏﻠﯿﻆ‬
‫‪H 2 SO 4 + Fe‬‬ ‫‪→ FeSO 4 + SO 2 + H 2 O‬‬

‫ﮔﺮم وﻏﻠﯿﻆ‬
‫‪2 H 2 SO 4 + Cu‬‬ ‫‪→ CuSO 4 + SO 2 + 2 H 2 O‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﮑﻞ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻏﻠﯿﻆ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ‪:‬اﯾﻦ ﻧﻮع اﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻓﻠﺰات ﺑﻪ ﺟﺰ از ﻃﻼ وﭘﻼﺗﯿﻦ ﺗﻌﺎﻣـﻞ ﻧﻤـﻮده ‪،‬ﻧﻤـﮏ‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ و ﮔﺎز ﺧﺮﻣﺎﯾﯽ رﻧﮓ ‪ NO2‬و آب را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫‪2 HNO3 + Hg‬‬ ‫‪→ Hg ( NO3 ) 2 + 2 NO2 + H 2O‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ رﻗﯿﻖ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﻮع اﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻓﻠﺰات ﺑﻪ ﺟﺰ از ﻃﻼ وﭘﻼﺗﯿﻦ ﺗﻌﺎﻣـﻞ ﻧﻤﻮده‪،‬ﻧﻤـﮏ‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ و ﮔﺎز ﺑﯽ رﻧﮓ ‪ NO‬و آب را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫رﻗﯿﻖ‬
‫‪4HNO3 + Fe‬‬ ‫¾‬
‫‪¾® Fe( NO3 ) 2 + 2NO + 2H 2O‬‬

‫رﻗﯿﻖ‬
‫‪8HNO3 + 3Cu‬‬ ‫¾‬‫‪¾®3Cu( NO3 ) 2 + 2NO + 4H 2O‬‬

‫‪167‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ زﯾﺎد رﻗﯿﻖ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﻮع اﺳﯿﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ﻓﻌـﺎل ﺗﻌﺎﻣـﻞ ﻧﻤـﻮده ‪،‬ﻧﻤـﮏ اﻣـﻮﻧﯿﻢ‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ وآب را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ؛ ﮐﻪ ﻣﺜﺎل اﯾﻦ ﻓﻠﺰات ﻋﺒﺎرت از آﻫﻦ ‪ ،‬ﺟﺴﺖ ‪،‬ﮐﻠﺴﯿﻢ وﻣﮕﻨﯿﺰﯾﻢ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫زﯾﺎد رﻗﯿﻖ‬
‫‪10HNO3 + 4Zn‬‬ ‫‪→ 4Zn( NO3 ) 2 + NH4 NO3 + 3H 2O‬‬

‫زﯾﺎد رﻗﯿﻖ‬
‫‪10HNO3 + 4Fe‬‬ ‫‪→ 4Fe( NO3 ) 2 + NH 4 NO3 + 3H 2O‬‬

‫‪168‬‬
 ‫در س ﺳﻮم‬

‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪117 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﮑﻬﺎ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي را ﺑﺎ ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ آن ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﻤﮏ وآب را‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ داده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪:‬آﯾﺎ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ را ﻣﯿﺘﻮان ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻤﮏ ﻫﺎ ﺧﻨﺜﯽ‬
‫ﻧﻤﻮد ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي و ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺧﻨﺜﯽ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺗﻮﺻﯿﺢ ﺳﺎزي اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎدرﻧﻈﺮداﺷﺖ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪.‬‬
‫درﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل را ﺷﺎﮔﺮدان ﻧﯿﺰ اراﺋﻪ‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﯽ راﯾﺎدداﺷﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪169‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫‪ -1‬اﮔﺮ در ﭘﺨﺖ ﺷﺮﯾﻨﯽ ﻣﻘﺪار ﺷﺮﺑﺖ ﺷﺮﯾﻨﯽ ) ‪ ( NaHCO3‬زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺮﯾﻨﯽ ﻧﺮم ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه ‪ ،‬در ﺻﻮرت ﮐﻢ‬
‫ﺑﻮدن ﺷﺮﺑﺖ ﺷﺮﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺷﺮﯾﻨﯽ ﺳﺨﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻓﻮق ‪:‬‬
‫‪HOOC (CHOH ) 2 COOH + 2 NaHCO3‬‬ ‫‪→ NaOOC (CHOH ) 2 COONa + 2 H 2 O + 2CO2 -1‬‬
‫‪2 NaAl ( SO4 ) 2 + 6 NaHCO3‬‬ ‫‪→ Al2 O3 + 4 Na 2 SO4 + 3H 2 O + 6CO2‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ در ﻣﻌﺪه‬
‫ﻋﺼﺎرة ﻣﻌﺪه ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﯿﺰاﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻏﺪه ﻫﺎي ﻗﺸﺮ ﻣﺨﺎﻃﯽ ﻣﻌﺪه ﺗﺮﺷﺢ ﻣﯿﮕﺮدد‪ pH ،‬ﻋﺼﺎرة ﻣﻌﺪه‬
‫ﯾﮏ اﻟﯽ دو ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ آن ده ﻣﺮاﺗﺒﻪ ازﺗﯿﺰاب ﻟﯿﻤﻮ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ؛ ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻃﻌﻢ اﺳﺘﻔﺮاق ﺗﺮش و زﻧﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺗﯿﺰاﺑﯽ‬
‫ﮐﻪ از ﺟﺪار ﻣﻌﺪه ﺗﺮﺷﺢ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﺗﯿﺰاب ﻗﻮي ‪ HCl‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ 5%‬ﻋﺼﺎرة ﻣﻌﺪه را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪ .‬وﻇﯿﻔﮥ‬
‫آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از رﺷﺪ ﺑﮑﺘﺮﯾﺎ ﻫﺎ و ﻫﻀﻢ ﻏﺬا اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻄﻮر اﺳﯿﺪﻫﺎ در ﻣﻌﺪه ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد؟‬
‫ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﻌﺪةاﻧﺴﺎن را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪ ،‬اﻃﺮاف ﻣﻌﺪه را ﯾﮏ ﻗﺸﺮ ﻣﺨﺎﻃﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رگ ﻫﺎي ﺧﻮن‬
‫در آن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬ﻣﺤﺼﻮل ﻧﻬﺎﯾﯽ اﺣﺘﺮاق ﻣﻮاد در ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﮐﺎرﺑﻦ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ آب ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﮏ اﺳﯿﺪ آﯾﻮن ‪ H +‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪:‬‬

‫‪CO 2 ( g ) + H 2O‬‬ ‫) ‪H 2CO3 (aq‬‬

‫_‬
‫) ‪H 2CO3 ( aq‬‬ ‫) ‪H + + HCO3 ( aq‬‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق در ﭘﻼزﻣﺎي ﺧﻮن ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت آﯾﻮن ‪ H +‬ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺰاﯾﻢ ﻫﺎ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺪه ﻣﻨﺘﻘـﻞ ﮔﺮدﯾـﺪه و‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻌﺎدل ﭼﺎرج ﻫﺎي ﻣﻨﻔﯽ وﻣﺜﺒﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺴﺎوي آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ Cl‬ﻧﯿﺰاز ﭘﻼزﻣﺎي ﺧﻮن ﺑﻪ ﻣﻌﺪه ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯿﮕـﺮدد‪.‬ﻗـﺸﺮ‬
‫_‬

‫ﺣﺠﺮات ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﺬﮐﻮر اﺟﺎزة ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﻮن را ﻧﻤﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮردن ﻏﺬا ﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﺗﺮﺷﺢ آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ H +‬ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﻌﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﺑـﺴﯿﺎر ﮐـﻢ اﯾـﻦ آﯾﻮﻧﻬـﺎ در ﻣﺤـﺎط ﻣﻌـﺪه ﺑـﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه و ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي ﻣﯿﮕﺮدد در ﻫﺮ دﻗﯿﻘﻪ در ﺣﺪود ﻧﯿﻢ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺣﺠﺮه در ﻣﻌﺪه ازﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ و ﺣﺠﺮات ﺟﺪﯾـﺪ ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﻌﺪة ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ درﺣﺪود ﺑﻌﺪ از ﻫﺮ ﺳﻪ روزﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺎزﺳـﺎزي ﻣﯿﮕـﺮدد‪ .‬در ﺻـﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ ﻣﻘـﺪار‬
‫ﺗﯿﺰاب ﻣﻌﺪه ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﮔﺮدد‪ ،‬ﻋﺪة از آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ H +‬ﺑﻪ ﭘﻼزﻣﺎي ﺧﻮن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﻤﻮده و ﻣﻤﮑـﻦ در ﺟـﺪار ﻣﻌـﺪه ﺳـﺒﺐ‬
‫اﻧﻘﺒﺎض آن ﮔﺮدد ﮐﻪ درد ‪،‬ﺗﻮروم وﺧﻮﻧﺮﯾﺰي را ﺑﻪ ﺑﺎر آورد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﻣﻘﺪار ﺗﺮﺷﺢ اﺳﯿﺪ ﻣﻌﺪه ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯿﺖ و ﻣﻘﺪار ﻋﺬاﯾﯽ ﺑﺴﺘﻪ ﮔـﯽ دارد ﮐـﻪ داﺧـﻞ ﻣﻌـﺪه ﻣﯿﮕـﺮدد ‪ ،‬ﮔﺮﭼـﻪ‬
‫ﻋﺼﺎرة ﻣﻌﺪه ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ زﯾﺎﺗﺮ اﺳﯿﺪي ﺑﻮده ؛ اﻣﺎ ﺧﻮردن زﯾﺎد وﻋﺼﺒﺎﻧﯿﺖ ﺳﺒﺐ ازدﯾﺎد آن ﺷـﺪه و ﺳـﺆ ﻫﺎﺿـﻤﻪ را ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎر ﻣﯿﺂورد ‪.‬‬
‫‪170‬‬
 ‫ﯾﮑﯽ از راه ﻫﺎي ﺗﻨﻘﯿﺺ اﺳﯿﺪ ﻣﻌﺪه و ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮن ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺧﻮردن دواﻫﺎي اﻧﺘﯽ اﺳﯿﺪ ﻫﺎ )‪ ( Antiacides‬اﺳﺖ‬
‫‪،‬اﻧﺘﯽ اﺳﯿﺪﻫﺎ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺗﯿﺰاب ‪ HCl‬را ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪CaCO3 + HCl‬‬ ‫‪→ CaCl 2 + CO2 + H 2O‬‬
‫ﺟﺪول ذﯾﻞ ﺑﻌﻀﯽ از اﻧﺘﯽ اﺳﯿﺪ ﻫﺎرا ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪:‬‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫ﻧﺎم ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬ ‫ﻧﺎم ﮐﯿﻤﯿﺎوي اﻧﺘﯽ اﺳﯿﺪ‬
‫‪CaCO3‬‬ ‫‪Alka _ 2‬‬
‫ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ‬
‫‪NaHCO3‬‬ ‫‪Alka _ seltzer‬‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺎي ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ‬
‫‪MgCO3‬‬ ‫‪Bufferin‬‬ ‫ﻣﮕﻨﯿﺰﯾﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ‬

‫‪Mg (OH ) 2‬‬ ‫‪Milk of magnesia‬‬ ‫ﻣﮕﻨﯿﺰﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ‬

‫‪Al (OH ) 2 NaCO3‬‬ ‫‪Rolaids‬‬
‫داي ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﯽ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﺳﻮدﯾﻢ‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ‬
‫ﻣﻘﺪار ﮐﺎرﺑﻦ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻣﺬﮐﻮر ﻓﺸﺎر ﮔﺎزات داﺧﻞ ﻣﻌﺪه را زﯾﺎد ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺳﺒﺐ آروغ زدن‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬اﺳﺘﻔﺎد از ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﮕﻨﯿﺰﯾﻢ ﻋﻮارض ﺟﺎﻧﺒﯽ داﺷﺘﻪ ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ از اﺳﺘﻌﻤﺎل زﯾﺎد آن ﻫﺎ ﺧﻮد داري ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪171‬‬
 ‫در س ﭼﻬﺎرم‬

‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪120 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻋﻀﻮي ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي وﺣﺮارت‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪر ﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻋﻀﻮي ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺣﻨﺜﯽ ﺳﺎزی وﺣﺮارت ﺑﻪ‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﺻﻮرت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﯿﻮة ﺗﻌﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ را ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻋﻀﻮي و اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻧﯿﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده ﯾﮏ دﯾﮕﺮ را ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻠﯽ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻋﻀﻮي ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ اﻧﺠﺎم داده‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎ و اﻟﻘﻠﯿﻬﺎ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎﻻي اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﯾﮏ ﻣﻘﺪارﺳﻮدﯾﻢ دﻗﯿﻘﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﻋﻼوه ﮔﺮدد ‪ ،‬ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ؟‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در رو ي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻋﻀﻮي ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻨﺜﯽ ﺳﺎزی وﺣﺮارت ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ ﻧﻤﻮده ‪،‬ﺑﻪ ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي‬
‫ﻋﻀﻮي ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزی وﺣﺮارت اراﺋﻪ‬ ‫ﺷﮑﻞ ﺗﺠﺮﺑﯽ آن را واﺿﺢ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐﺮده و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪172‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻋﻀﻮي‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻋﻀﻮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺮوپ ﺗﯿﺰاﺑﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻪ دو ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿـﺮد‪ ،‬ﯾﮑـﯽ اﯾﻨﮑـﻪ راﺑﻄـﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﮔـﺮدد‪ ،‬دﯾﮕـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ راﺑﻄـﻪ ﺑـﯿﻦ ﮐـﺎرﺑﻦ‬ ‫) ‪(H +‬‬ ‫ﺑﯿﻦ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و آﮐـﺴﯿﺠﻦ ) ‪ (-O - H‬ﻗﻄـﻊ ﮔﺮدﯾـﺪه و ﭘﺮوﺗـﻮن‬
‫وآﮐﺴﯿﺠﻦ )‪ (C - O‬ﻗﻄﻊ ﮔﺮدﯾﺪه و ‪ - OH‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ وﻗﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﻌﻮﯾﻀﯽ زﻧﺠﯿﺮ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻦ ﻣـﺸﺒﻮع‬
‫ﻗﻄﻊ ﺷﺪه و ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺟﻤﻌﯽ زﻧﺠﯿﺮ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻨﻬﺎي ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪O-H‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﻗﻄﻊ راﺑﻄﮥ‬
‫ﺟﺪا ﮔﺮدد ‪ ،‬درﻧﺘﯿﺠـﻪ اﻧﯿـﻮن ﻧﻤـﮏ ﺣﺎﺻـﻞ ﻣـﯽ ﮔـﺮدد ﮐـﻪ در‬ ‫‪H+‬‬ ‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﯾﻮن‬ ‫‪-COOH‬‬ ‫اﮔﺮ اﺗﻮم ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﮔﺮوپ‬
‫ﺗﻌـﻮﯾﺾ ﮔﺮدﯾـﺪه و ﮐﻠﻤـﮥ‬ ‫‪-ate‬‬ ‫آﻧﯿﻮن ﺗﯿﺰاﺑـﯽ در ﻧﻤﮑﻬـﺎ ﺑـﻪ ﭘـﺴﻮﻧﺪ‬ ‫‪-oic‬‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺐ آن اﻧﯿﻮن ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده و ﭘﺴﻮﻧﺪ‬
‫ﺗﯿﺰاب ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺣﺬف ﻣﯿﮕﺮدد ؛ ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬آﯾﻮن ) ‪ (CH3COO-‬ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﺘﯿﺖ ﯾﺎد ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﮏ‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﮐﺴﻠﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ﻓﻌﺎل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬درﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻤﮏ ﺗﺸﮑﯿﻞ و ‪ H 2‬آزاد ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫¾ ‪2 R - COOH + 2 Na‬‬
‫‪¾® 2 R - COONa + H 2‬‬
‫‪caboxylicacid‬‬ ‫‪salt‬‬
‫¾ ‪2 HCOOH + Na‬‬‫‪¾® 2 HCOONa + H 2‬‬
‫‪formicacid sodium‬‬ ‫‪sodiumformate‬‬
‫ﻣﺜﺎل‬
‫در ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺘﻨﺪرد ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 48 g‬ﯾﮏ ﻣﻮﻧﻮاﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﻓﻠﺰ ﻣﮕﻨﯿﺰﯾﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻘـﺪار ‪ 8.96 L‬ﮔـﺎز ﻫﺎﯾـﺪروﺟﻦ آزاد‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﮐﺎرﺑﻮﮐﺴﻠﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﮐﺪام اﺳﺖ؟‬
‫ﺣﻞ ‪ :‬ﻣﻘﺪار ﻣﻮل ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ آزاد ﺷﺪه را درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﻢ ‪:‬‬
‫‪1molH 2‬‬ ‫‪22.4 L‬‬
‫‪1mol 8.96 L‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪8.96 L‬‬ ‫=‪n‬‬ ‫‪= 0.4mol‬‬
‫‪22.4 L‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪2 R COOH + Mg‬‬ ‫‪→( R COO ) 2 Mg + H 2‬‬
‫‪0.4mol 2mol‬‬
‫‪2mol‬‬ ‫‪1molH 2‬‬ ‫=‪n‬‬ ‫‪= 0.8mol‬‬
‫‪1mol‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪0.4mol‬‬
‫‪m‬‬
‫= ‪ n‬اﺳﺖ ؛ﭘﺲ دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬ ‫ﭼﻮن‬
‫‪M‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪48 g‬‬
‫= ‪M‬‬ ‫=‬
‫‪n 0.8mol‬‬
‫‪M = 60 glmol‬‬

‫‪173‬‬
 ‫دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﯿﺰاب ﻣﺬﮐﻮر ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪:‬‬
‫‪C n H 2 n +1COOH = 12n + 1 × 2n + 1 + 12 + 32 + 1 = 60‬‬
‫‪14‬‬
‫= ‪14n = 60 - 46 = 14 n‬‬ ‫‪=1‬‬
‫‪14‬‬
‫‪n =1‬‬ ‫‪CH 3COOH‬‬
‫ﭘﺲ ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﯿﺰاب ﻋﺒﺎرت ‪ CH 3COOH‬اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ي ﻋﻀﻮي‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﮐﺴﻠﯿﮏ اﺳﯿﺪﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﻤﮏ وآب را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨـﺪ ‪ .‬ﭼـﻮن اﺳـﯿﺪ‬
‫ﻫﺎي ﻋﻀﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻬﺎي ﺿﯿﻌﻒ اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯿﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻤﮏ و آب را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻠـﻮل ﻫﻤـﯿﻦ ﻧﻤـﮏ و آب‬
‫ﺧﻮاص اﻟﻘﻠﯽ را دارا اﺳﺖ ؛ زﯾﺮا ﺑﺎ آب ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﮔﺮدﯾﺪه ‪،‬ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ واﻟﻘﻠﯽ ﻗﻮي را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫¾ ‪2CH 3COOH + Ba(OH ) 2‬‬ ‫‪¾®(CH 3COO ) 2 Ba + 2 H 2O‬‬
‫‪COOH + 2 KOH‬‬ ‫‪→ COOK + 2 H O‬‬
‫|‬ ‫|‬ ‫‪2‬‬
‫‪COOH‬‬ ‫‪COOK‬‬
‫‪Oxalicacid‬‬ ‫‪PotassiumOxalate‬‬
‫اﯾﺴﺘﺮﯾﻔﯿﮑﯿﺸﻦ )ﺗﺸﮑﯿﻞ اﯾﺴﺘﺮ(‬
‫اﻟﮑـــﻮل ﻫـــﺎ آب را ﺗـــﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤـــﻮده و ﮔـــﺮوپ‬ ‫‪H+‬‬ ‫اﺳـــﯿﺪ ﻫـــﺎ ﺑـــﺎ‬ ‫‪-OH‬‬ ‫در ﺗﻌـــﺎﻣﻼت اﯾﺴﺘﺮﯾﻔﯿﮑﯿـــﺸﻦ ﮔـــﺮوپ‬
‫‪O‬‬
‫اﯾﺴﺘﺮرا ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻣﯿﮑﻨﻨـﺪ‪ ،‬اﯾـﻦ ﺗﻌﺎﻣـﻞ در ﻣﻮﺟﻮدﯾـﺖ ﺳـﻠﻔﻮرﯾﮏ‬ ‫) ‪( R - O-‬‬ ‫ﺑﺎ ﮔﺮوپ اﻟﮑﻮاﮐﺴﺎﯾﺪ‬ ‫‪(R -‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪//‬‬
‫)‬
‫اﺳﺎﯾﻞ‬
‫\‬

‫اﺳﯿﺪﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ‪:‬‬

‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪//‬‬ ‫‪H SO 4‬‬ ‫‪ll‬‬
‫‪R-‬‬ ‫‪C‬‬ ‫¾ ¾‪+ H - O - R' ¾¾2‬‬
‫‪¾® R - C - O - R ¢ + H - O - H‬‬
‫\‬
‫‪OH‬‬

‫‪174‬‬
 ‫در س ﭘﻨﺠﻢ‬

‫‪124 -121‬‬ ‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪:‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺮف ﻫﺎي ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ و ﻣﻌﺮف ﻫﺎي ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻋﻤﻠﯿﮥ ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﻣﻮاد ﺿﺮوري ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه و‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫ﻣﻌﺮف ﻫﺎي ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻋﻤﻠﯿﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﻋﻤﻠﯿﮥ ﺗﺘﺮﯾﺸﻦ را ﺑﻪ درﺳﺘﯽ اﻧﺠﺎم داده وﻣﻌﺮف ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮده‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪،‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ و ﻣﻌﺮف ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻨﺪ ﻓﻄﺮه ﻓﯿﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﯿﻦ در آب ﺧﺎﻟﺺ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﺪام ﺗﻐﯿﯿﺮي در آب ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ؟‬

‫زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ ،‬ﻣﻌﺮف ﻫﺎي ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺮف‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ‪ ،‬ﻣﻌﺮف ﻫﺎي ﻫﺎي ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐﺮده‬
‫وﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺻﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را ﯾﺎداﺷﺖ و اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪175‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫اﻧﺪﯾﮑﺎﺗﻮرﻫﺎي ﺗﯿﺰاب – اﻟﻘﻠﯽ‬
‫اوﻟﯽ در ﻣﺤﻠـﻮل ﺑﺎﺷـﺪ ‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻮﻟﻬﺎي ‪ OH-‬ﻋﻼوه ﺷﺪه ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪H +‬‬ ‫ﻧﻘﻄﮥ ﺗﻌﺎدل ﻋﺒﺎرت از ﻫﻤﺎن ﻧﻘﻄﮥ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻘﻄﮥ ﺗﻌﺎدل درﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺪام ﮐﻤﯿﺖ اﻟﻘﻠﯽ ﺑـﺎﻻي ﻣﻘـﺪار ﻣﻌـﯿﻦ ﺗﯿـﺰاب داﺧـﻞ ﻓﻼﺳـﮏ از ﻃﺮﯾـﻖ‬
‫ﺑﯿﻮرﯾﺖ ﻏﺮض ﺧﻨﺜﯽ ﺷﺪن آن ﻋﻼوه ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻃﺮﯾﻘﮥ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ اﻫﺪاف ﻋﺒﺎرت از ﻋﻼوه ﻧﻤﻮدن ﭼﻨـﺪ‬
‫ﻗﻄﺮه ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻌﺮف ﺗﯿﺰاب ‪ -‬اﻟﻘﻠﯽ ﺑﺎﻻي ﺗﯿﺰاﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻟﻘﻠﯽ ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﻣﯿﮕﺮدد ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﻌﺮف ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﯾﮏ ﺗﯿﺰاب ﺿﻌﯿﻒ ﻋﻀﻮي وﯾﺎاﻟﻘﻠﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﻋﻀﻮي ﺑﻮده ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر آﺷـﮑﺎر داراي رﻧـﮓ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺷﮑﻞ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺶ و ﻏﯿﺮ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺧﻮد ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻦ دو ﺷﮑﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ‪ pH‬ﻣﺤﻠـﻮﻟﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در‬
‫آن ﻣﻌﺮف ﺣﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﻄﮥ ﺧﺘﻢ ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﻣﯿﺮﺳـﺪ ﮐـﻪ ﻣﻌـﺮف رﻧـﮓ ﺧـﻮد را ﺗﻐﯿﯿـﺮ دﻫـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﺻﻮرت ﺗﻤــــﺎم ﻣــــﻌﺮف در ﻋﯿﻦ ‪ pH‬ﺗﻐﯿﯿﺮ رﻧـﮓ ﻧﻤﯿﮑﻨﻨـﺪ ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺘﺨـﺎب ﻣﻌـﺮف درﺗﯿﺘﺮﯾـﺸﻦ ﻣﻌـﯿﻦ ﺑـﻪ ﺧﺎﺻـﯿﺖ‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﯽ – اﻟﻘﻠﯽ)ﻣﻤﮑﻦ ﻗﻮي ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺿﻌﯿﻒ(ﮐﻪ در ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﺑﻪ ﮐﺎرﻣﯿﺮود ‪ ،‬ارﺗﺒـﺎط دارد ‪ .‬ﺑـﺎ اﻧﺘﺨـﺎب ﻣﻌـﺮف ﺻـﺤﯿﺢ در‬
‫ﻋﻤﻠﯿﮥ ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﻧﻘﻄﮥ ﺧﺘﻢ را ﺑﺮاي ﻣـﺸﺨﺺ ﻧﻤـﻮدن ﻧﻘﻄـﮥ ﺗﻌـﺎدل ﺑـﻪ ﮐـﺎرﺑﺒﺮﯾﻢ ‪ ،‬اﯾـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را در زﯾـﺮ ﻣﻼﺣﻈـﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد ‪.‬‬
‫اﻓﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻢ ‪ :‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﻣﻌـﺮف ﺗﯿﺰاﺑـﯽ ﻣـﺆﺛﺮ‬ ‫‪HIn‬‬ ‫دراﯾﻦ ﺟﺎ ﯾﮏ ﺗﯿﺰاب ﯾﮏ ﭘﺮوﺗﻮﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ رﻧـﮓ ﻫـﺎي ﺑـﺎرز را در ﻣﺤﻠـﻮل داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ‪ .‬آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾـﺸﻦ ﺗﯿـﺰاب در اﻧﺘـﺮوال‬ ‫‪In-‬‬ ‫‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج آن ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫‪HIn‬‬

‫ﮐﻮﭼﮏ را در ﻣﻌﺎدﻟﮥ زﯾﺮ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻢ ‪:‬‬

‫¬¾ )‪HIn(aq‬‬
‫¾‬‫)‪¾® H + + (aq) + In - (aq‬‬
‫¾¾‬

‫اﮔﺮ ﻣﻌﺮف ﺗﯿﺰاب ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل آن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﺻـــــﻞ ﻟﯽ ﺷﯿﺘﻠﯽ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﭗ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻧﻤـﻮده ﺑﺎﺷـﺪ ‪ ،‬رﻧـﮓ ﺑـﺎرز‬
‫آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﻧﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕـﺮ در ﻣﺤـﯿﻂ ﻗﻠـﻮي ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﺗﻌـﺎدل ﺑـﻪ ﻃـﺮف‬ ‫‪HIn‬‬ ‫ﻣﻌﺮف ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺟﺰﺋﯿـﺎت ‪ ،‬ﻣﯿﺘـﻮاﻧﯿﻢ ﺑـﻪ اﺳـﺎس‬ ‫اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج آن ) ‪(In-‬‬ ‫راﺳﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﻮده ور ﻧﮓ ﻣﺤﻠﻮل ﻧﺎﺷﯽ از‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ذﯾﻞ رﻧﮓ اﻧﺪﯾﮑﺎﺗﻮر را ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ ‪:‬‬
‫‪[HIn] ³ 10‬‬ ‫ﺑﺮازﻧﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬ ‫‪HIn‬‬ ‫رﻧﮓ ﺗﯿﺰاب‬
‫‪éIn - ù‬‬
‫‪êë‬‬ ‫‪úû‬‬
‫‪[HIn] ³ 10‬‬ ‫ﺑﺮازﻧﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬ ‫) ‪(In-‬‬ ‫رﻧﮓ اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺰدوج‬
‫‪éIn - ù‬‬
‫‪êë‬‬ ‫‪úû‬‬

‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪.‬‬ ‫‪ HIn‬و ‪In-‬‬ ‫اﮔﺮ ‪ [HIn] » éêëIn - ùúû‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬رﻧﮓ ﻣﺤﻠﻮل ﻋﺒﺎرت از ﻣﺨﻠﻮط رﻧﮓ‬
‫ﻧﻘﻄﮥ ﺧﺘﻢ ﯾﮏ ﻣﻌﺮف در ﯾﮏ ‪ pH‬ﻣﻌﯿﯿﻦ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻧﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ؛ ﺑﻠﮑﻪ در ﯾـﮏ ﺣـﺪود ‪ pH‬ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد ﮐـﻪ در ﻧﻘﻄـﮥ‬
‫ﺧﺘﻢ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪد ‪ .‬درﻋﻤﻞ ﻣﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ را اﻧﺘــــﺨﺎب ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ ﮐﻪ ﺣﺪود ﻧﻘﻄـﮥ ﺧـﺘﻢ آن در ﻣﻨﺤﻨـﯽ ﺗﯿﺘﺮﯾـﺸﻦ ﺳـﯿﺮ‬

‫‪176‬‬
‫ﺻﻌﻮدي را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ؛ ﭘﺲ ﻧﻘﻄﮥ ﻣﻌﺎدل آن ﻧﯿﺰ درﻣﻨﺤﻨﯽ ﺳﯿﺮ ﺻﻌﻮدي را دارا اﺳـﺖ ‪ .‬ﺑﺮﺟـﺴﺘﻪ ﮔـﯽ اﯾـﻦ ﭘﯿﭽﯿـﺪه ﮔـﯽ‬
‫آن اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ pH‬ﻧﺰوﻟﯽ ﻧﻘﻄﮥ ﺗﻌﺎدل زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ اﻧﺪﯾﮑﺎﺗﻮر رﻧﮓ ﺧﻮد را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﻣﯿﺮﺳـﺪ ‪ .‬ﻓﯿﻨـﻮل ﻓﺘـﺎﻟﯿﻦ‬
‫اﺳـﺖ ‪ .‬ﻓﯿﻨـﻮل ﻓﺘـﺎﻟﯿﻦ در ﻣﺤﻠـﻮل ﺗﯿﺰاﺑـﯽ وﺧﻨﺜـﯽ ﺑـﯽ رﻧـﮓ ﺑـﻮده ؛ اﻣـﺎ در‬ ‫‪NaOH‬‬ ‫و‬ ‫‪HCl‬‬ ‫ﻣﻌﺮف ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﺗﯿﺘﺮﯾـﺸﻦ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل اﻟﻘﻠﯽ رﻧﮓ ﺳﺮخ ارﻏﻮاﻧﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯿﮑﻨـﺪ ‪ .‬اﻧـﺪازه ﮔﯿـﺮي ﻫـﺎ ﻧـﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫـﺪ ﮐـﻪ در ‪ pH < 8.3‬ﻣﻌـﺮف‬
‫ﻓﯿﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﯿﻦ ﺑﯽ رﻧﮓ ﺑﻮده ؛ اﻣﺎ زﻣﺎﻧﯽ رﻧﮓ ﮔﻼﺑﯽ را اﺧﺘﯿـﺎر ﻣﯿﮑﻨـﺪ ﮐـﻪ ‪ pH > 8.3‬ﺑﺎﺷـﺪ ‪ .‬ﻃﻮرﯾﮑـﻪ در ﺷـﮑﻞ ذﯾـﻞ‬
‫ﻋﻼوه ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﮐﻢ ‪NaOH‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﺸﻮد ‪ ،‬ﻧﺸﯿﺐ ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪ pH‬در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻧﻘﻄﮥ ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ" ﺣﺠﻢ ﻣﻌﺎدل ﯾﮏ ﻗﻄﺮة ﺑﯿﻮرﯾﺖ اﺳـﺖ ( ﺗﻐﯿﯿـﺮات ﺑـﺰرگ را در ‪ pH‬ﻣﺤﻠـﻮل ﺳـﺒﺐ ﻣﯿﮕـﺮدد ‪ .‬در‬ ‫) ‪0.05mL‬‬

‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻧﺰول ‪ pH‬ﺳﯿﺮ ﻋﻤﻮدي ﻣﻨﺤﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﮥ ﺧﺘﻢ را ﻧـﺸﺎن داده و در آن‬
‫ﻓﯿﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﯿﻦ از ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯽ رﻧﮓ ﺑﻪ ﺳﺮخ ارﻏﻮاﻧﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ رﻧﮓ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾـﺪ ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﺻـﻮرت اﯾـﻦ ﻧـﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫـﺪ ﮐـﻪ ﻣﻌـﺮف را‬
‫ﻣﯿﺘﻮان ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻘﻄﮥ ﺗﻌﺎدل ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد ) ﺷﮑﻞ (‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﺗﯿﺰاب ﻗﻮي ﺗﻮﺳﻂ اﻟﻘﻠﯽ ﻗﻮي در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻣﻌﺮف ﻣﯿﺘﺎﯾﻞ رﯾﺪ و ﻓﯿﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﯿﻦ‬
‫اﮐﺜﺮ ﻣﻌﺮف ﻫﺎي ﺗﯿﺰاب – اﻟﻘﻠﯽ در ﻣﻮاد رﻧﮕﻪ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﻧﺪ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬اﮔﺮ ﮐـﺮم ﺳـﺮخ را ﺑـﻪ ﭘﺎرﭼـﻪ ﻫـﺎي ﺧـﻮرد ﺗﺒـﺪﯾﻞ‬
‫ﻧﻤﻮده در آب ﺟﻮش ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ‪ ،‬ﺷﯿﺮة رﻧﮕﻪ ﺣﺎﺻـﻞ ﻣﯿـﺸﻮد ﮐـﻪ رﻧـﮓ ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ را در ‪ pH‬ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻧـﺸﺎن‬
‫ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪ .‬ﺟﺪول ذﯾﻞ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻣﻌﺮف ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﯿﺰاب– اﻟﻘﻠﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻ" در ﺗﯿﺘﺮﯾـﺸﻦ ﺗﯿـﺰاب ﻫـﺎ –‬
‫اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯿﺮوﻧﺪ و اﻧﺘﺨﺎب آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻟﻘﻠﯽ و ﺗﯿﺰاب ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪177‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬رﻧﮓ ﺑﻌﻀﯽ اﻧﺪﯾﮑﺎﺗﻮر ﻫﺎ در ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ‬
‫ﺟﺪول ‪ :‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻌﺮﻓﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ وﻋﺎدي‬
‫ﻣﻌﺮف ﻫﺎ‬ ‫رﻧــــــﮓ‬ ‫ﺳﺎﺣﮥ‬

‫ﻣﻌﺮف ﺗﯿﺰاﺑﯽ‬ ‫ﻣﻌﺮف اﻟﻘﻠﯽ‬

‫‪Thymol blue‬‬ ‫ﺳﺮخ‬ ‫زرد‬ ‫‪1.2 _ 2.8‬‬
‫‪Bromophenol blue‬‬ ‫زرد‬ ‫ﺑﻨﻔﺶ ارﻏﻮاﻧﯽ‬ ‫‪0.3_ 6.4‬‬
‫‪Methyl orange‬‬ ‫ﻧﺎرﻧﺠﯽ‬ ‫زرد‬ ‫‪1.3_ 4.4‬‬
‫‪Methyl rede‬‬ ‫ﺳﺮخ‬ ‫زرد‬ ‫‪2.4 _ 6.3‬‬
‫‪Chlorophenol blue‬‬ ‫زرد‬ ‫ﺳﺮخ‬ ‫‪4.8 _ 6.4‬‬
‫‪Bromothemol blue‬‬ ‫زرد‬ ‫آﺑﯽ‬ ‫‪6.0 _ 7.6‬‬
‫‪Cresol red‬‬ ‫زرد‬ ‫ﺳﺮخ‬ ‫‪7.2 _ 8.8‬‬
‫‪Phenol phtalein‬‬ ‫ﺑﯿﺮﻧﮓ‬ ‫ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﮔﻼﺑﯽ‬ ‫‪8.3_10.0‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺎﺣﮥ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﻌﺮف از رﻧﮓ اﺳﯿﺪي ﺗﺎ رﻧﮓ اﻟﻘﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪pH‬‬ ‫*ﺳﺎﺣﮥ‬

‫‪178‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ‪ :‬ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺼﻞ ‪ :‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق از ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫‪ -1‬زﻣﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ) ‪ 7‬ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ (‬

‫ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ درس‬ ‫ﺷﻤﺎره‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻫﺎدي ﻫﺎ و ﻏﯿﺮ ﻫﺎدي ﻫﺎ‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﭘﯿﻞ ﺑﺮﻗﯽ ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻗﻮة ﻣﺤﺮﮐﮥ ﺑﺮﻗﯽ ﭘﯿﻞ‪ ،‬ﭘﺘﺎﻧﺸﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮود ﺳﺘﺎﻧﺪرد‬ ‫‪4‬‬
‫ﭘﯿﻞ ﻫﺎي ﺗﺮ وﺧﺸﮏ‪ ،‬ﭘﯿﻞ ﺳﻮﺧﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻏﻠﻈﺖ ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫‪5‬‬
‫ﺑﺎﻻي وﻟﺘﺎژ ﭘﯿﻞ‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺧﻼﺻﮥ ﻓﺼﻞ‬ ‫‪6‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻓﺼﻞ‬ ‫‪7‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ ﻓﺼﻞ‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮق ﭼﻄﻮر ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق ﮐﺪام ﻫﺎ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان درك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮق ﻋﺎﻣﻞ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ وﺗﻤﺪن ﺻﻨﻌﺖ اﻣﺮوزي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺮژي ﺑﺮﻗﯽ را ﺑﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎو ي وﺑﺮﻋﮑﺲ آن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -3‬ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻓﺼﻞ‬
‫ج ‪ -3 ،‬اﻟﻒ ‪ -4 ،‬ج ‪ -5 ،‬ج ‪ - 6 ،‬اﻟﻒ ‪ -7 ،‬ب‬ ‫‪-2 ،‬‬ ‫د‬ ‫‪-1‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -10 ،‬د‪ -11 ،‬ج‬ ‫اﻟﻒ‪-9 ،‬‬ ‫‪-8‬‬
‫ﺟﻮاﺑﺎت ﺳﺆاﻻت ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ‬
‫ﺣﻞ ﺳﻮال اول ‪:‬‬
‫_ _‬
‫)‪Fe 2e ® Fe 2 + (aq‬‬ ‫‪: Anode‬‬
‫‪Fe 3 + + 3e - ® (aq)Fe‬‬ ‫‪: Cathode‬‬

‫_ _‬
‫)‪Ni(s) 2e → Ni 2+ (aq‬‬ ‫‪Anode‬‬
‫)‪HCl(aq) | H (g) | Pt(s‬‬ ‫‪Cathode‬‬
‫‪2‬‬

‫‪179‬‬
 ‫_ _‬
‫)‪Ag(s) e → Ag1+ (aq‬‬ ‫‪Anode‬‬
‫_‬
‫)‪Cl (aq) → AgCl(s) + Ag(s‬‬ ‫‪Cathode‬‬

‫ﺣﻞ ﺳﺆال دوم ‪:‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪PdCl‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪( aq ) → Pd + 2Cl ( g ) + 4e‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2 AgI + PdCl 2 ( aq ) → Pd + Cl ( g ) + I ( s ) + 2 AgCl + 2e‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫ﻗﺮار ﻣﻼﺣﻈﮥ ﺟﺪول ﻗﻮة ﻣﺤﺮﮐﮥ ‪ 2 I ( aq ) → I ( s ) + 2e‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 0.49V‬ﺑﻮده‬
‫‪2‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫ﻗﺮار ﻣﻼﺣﻈﮥ ﺟﺪول ‪ 1-7‬ﻗﻮة ﻣﺤﺮﮐﮥ ارﺟﺎﻋﯽ ‪ 2 I ( aq ) → I ( s ) + 2e‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 0.49V‬ﺑﻮده و ﻗﻮة ﻣﺤﺮﮐﮥ‬
‫‪2‬‬
‫_‬ ‫‪+‬‬
‫‪ PdCl‬ﻧﯿﺰ ‪ - 0.40V‬اﺳﺖ‪ .‬وﻟﺘﺎژ ﭘﯿﻞ ﻗﺮار ذﯾﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ Pd 2 / Pd‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ - 0.40V‬اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪4‬‬
‫‪0‬‬
‫‪E = E ( anode) - E ( catode) = -0.40V - (-0.49V ) = 0.09V‬‬
‫‪o‬‬ ‫‪o‬‬

‫‪ -3‬ﺣﻞ ﺳﺆال ﺳﻮم ‪:‬‬

‫‪2 A + 2 HCl (aq ) → 2 ACl + H‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2C + 2 HCl ¾¾® 2CCl + H‬‬
‫‪2‬‬
‫‪C+M‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪→ A+B+D‬‬
‫‪ B‬را ﺑﻪ ‪B‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪+‬‬ ‫ﻃﻮرﯾﮑﻪ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ C ،‬ارﺟﺎع ﮐﻨﻨﺪ‪ ‬ﻗﻮي ﺑﻮده؛ زﯾﺮا ﻓﻠﺰات را ﺑﻪ ‪ A, B, D‬ارﺟﺎع ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ‪ D‬آﯾﻮن‬
‫ارﺟﺎع ﻣﯿﮑﻨﺪ ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻌﺪ از ‪ C‬ارﺟﺎع ﮐﻨﻨ ‪‬ﺪ دوم ﺑﻮده؛ﭘﺲ‪ :‬ﺧﺎﺻﯿﺖ ارﺟﺎﻋﯽ ‪ C > D > A > B‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻞ ﺳﻮال ﭼﻬﺎرم ‪:‬‬
‫‪H 2O2 , F2 , Cl 2 , O2 , MnO4-‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺧﺎﺻﯿﺖ اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻨﻨﺪه ﮔﯽ ‪ MnO4-‬و ‪ H 2O2‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ‪ pH‬اﺳﺖ؛ ﻃﻮرﯾﮑﻪ ‪ MnO4-‬در ﻣﺤﯿﻂ اﺳﯿﺪي ﺧﻮاص‬
‫اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻨﻨﺪه ﮔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ را دارا ﺑﻮده و ‪ H 2O2‬در ‪ pH‬ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﯾﺎ اﻟﻘﻠﯽ اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻨﻨﺪه ﻋﻤﻞ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ‬
‫اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻨﻨﺪه ﮔﯽ ‪ Cl 2 , O2‬و ‪ F2‬در ﻫﺮ ﻧﻮع ﻣﺤﯿﻂ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ب‪ MnO4- -‬و ‪ H 2O2‬در ﻣﺤﯿﻂ اﺳﯿﺪي ﻗﺪرت اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻨﻨﺪه ﮔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ را دارا اﻧﺪ؛ زﯾﺮا در ﻣﺤﯿﻂ ﺗﯿﺰاﺑﯽ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ از‬
‫اﮐﺴﯿﺪي ﺷﻮﻧﺪه ﺑﻪ ارﺟﺎع ﺷﻮﻧﺪه ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺟﻮاب ﺳﺆال ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻮادي ﮐﻪ ‪ Fe 3+‬را ﺑﻪ ‪ Fe‬ارﺟﺎع ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﺪ؛ وﻟﯽ ‪ Fe 2+‬را ﺑﻪ ‪ Fe‬ارﺟﺎع ﮐﺮده ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻋﺒـﺎرت‬
‫از ﻣﻮادي اﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﻞ اﺳﺘﻨﺪرد آﻧﻬﺎ در ﺟﺪول ﺑﺰرگ از ‪ - 0.04V‬ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و وﻟﺘﺎژ آﻧﻬﺎﻋﻼﻣﮥ ﻣﺜﺒﺖ را دارا اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﻣﻮادي ﮐﻪ ‪ Fe 3+‬را ﺑﻪ ‪ Fe 2+‬ارﺟﺎع ﺳـﺎﺧﺘﻪ؛ اﻣـﺎ ‪ Fe3+‬را ﺑـﻪ ‪ Fe‬ارﺟـﺎع ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﻧﺘﻮاﻧـﺪ ‪ ،‬ﻋﺒـﺎرت از ﻣـﻮادي اﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫وﻟﺘﺎژآن ﻫﺎ ‪ 0.77V‬ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺮ از ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﭼﻮن وﻟﺘﺎژ )‪ Zn(s‬در ﺟﺪول ﻟﻮ ﮐﻮﻣﻮﺗﯿﻒ ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺮ از ‪ Al 3+‬ﻗﺮار دارد ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻌﻮﯾﺾ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻣـﺸﮑﻞ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪.‬‬

‫‪180‬‬
‫د‪ -‬ﭼﻮن در ﻣﺤﯿﻂ اﺳﯿﺪي ﺧﻮاص ارﺟﺎﻋﯽ ‪ Mn 2+‬ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ) ‪ O2(g) O2 ( g‬ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﺪ ﺗﺎ )‪ Mn2+ (aq‬را ﺑـﻪ‬
‫‪ MnO2‬در ﻣﺤﻠﻮل اﺳﯿﺪي ﻣﺒﺪل ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺟﻮاب ﺳﺆال ﺷﺸﻢ‪ :‬اﻟﻒ‪ -‬ﻗﺮار ﻣﻼﺣﻈﮥ ﺟﺪول)‪ (1-7‬ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪ ،‬وﻟﺘﺎژ ‪ Zn | Zn 2+ (1molar ) = -0.76V‬ﺑـﻮده و‬
‫وﻟﺘﺎژ ﻗﺴﻤﺖ ﮐﺘﻮد ﭘﯿﻞ ‪ Fe 2+ (1 ×10 -3 molar ) | Fe = -0.44V‬اﺳﺖ ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬
‫‪Zn | Zn 2+ (1molar ) || Fe 2+ (1 × 10 -3 molar ) | Fe‬‬
‫‪0‬‬
‫‪E o= E‬‬ ‫‪-E‬‬ ‫‪= 0.76V - (-0.44V ) = 12V‬‬
‫‪o‬‬
‫)‪( anode‬‬ ‫) ‪( catode‬‬

‫ب‪Cu ( s ) | CuCl 2 (1,2molar ) || Cl 1- (2,4molar ) | Cl 2 (1atm) Pt (s ) -‬‬

‫‪Cu ( s ) | Cu 2+ = -0.52V‬‬
‫‪| Cl 1- | Cl 2 (1atm) Pt (s ) = 1.37V‬‬

‫‪0‬‬
‫‪E o= E‬‬ ‫‪-E‬‬ ‫‪= -0.52V - (-1.37) = 0.85V‬‬
‫‪o‬‬
‫)‪( anode‬‬ ‫)‪( catode‬‬

‫‪ -7‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﻞ اﺳﺘﻨﺪرد ﺟﺪول ‪ 1-7‬ﮐﺘﺎب درﺳﯽ وﻟﺘﺎژ ﭘﯿﻞ ذﯾﻞ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ ‪:‬‬

‫) ‪Pt ( s ) | Fe 2+ | Fe 3+ || Cl - | Cl 2 ( g ) | Pt (s‬‬

‫¾ ‪2{Fe 2+‬‬
‫}‪¾® Fe 3+ + 1e‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬از ﺟﺪول ﻣﺬﮐﻮر دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪E 0 = -0.77V‬‬

‫در ﺟﺪول ‪ 1-7‬ﻧﯿﻤﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ارﺟﺎﻋﯽ و ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﻞ اﺳﺘﻨﺪرد ارﺟﺎع ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪،‬در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻧﯿﻤﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮده ﺷﻮد ‪ ،‬ﻋﻼﻣﮥ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﻞ ﺳﺘﻨﺪرد آن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪:‬‬

‫¾ ‪Cl 2 ( g ) + 2e -‬‬
‫) ‪¾® 2Cl - (aq‬‬ ‫‪E 0 = +1.36V‬‬

‫ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ‪ E 0 = -0.182V‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪﮐﻪ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪:‬‬

‫¾ ‪Fe 2+ (aq) + Cl 2‬‬

‫) ‪¾® 2 Fe 3+ (aq ) + Cl - (aq‬‬ ‫در ﭘﯿﻞ‬

‫‪E 0 = E 0 catode - E 0 anode = 1.33V - 0.77V = 0.59V‬‬

‫‪ E 0 -8‬ﭘﯿﻠﯽ را درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ زﯾﺮ در آن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫¾ ‪Fe 2+ (aq) + Mg‬‬

‫)‪¾® 2 Fe + Mg + (aq‬‬ ‫? = ‪E0‬‬ ‫اﻟﻒ‪-‬‬

‫¾ ‪Fe + 2 Ag +‬‬
‫‪¾® Fe 2+ + 2 Ag‬‬ ‫? = ‪E0‬‬ ‫ب‪-‬‬

‫ﺣﻞ ‪:‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول ‪ 1-7‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬

‫‪E 0 Mg 2+ / Mg = -2.37V‬‬ ‫‪E 0 Fe 2+ / Fe = -0.44V‬‬

‫‪E 0 Ag + / Ag = + 0.7V‬‬

‫‪181‬‬
 ‫) ‪E 0 = E 0 catode - E 0 anode = -0.44V - (-2.37V‬‬
‫اﻟﻒ‪-‬‬
‫‪E 0 = +1.93V‬‬

‫) ‪E 0 = E 0 catode - E 0 anode = +0.8V - (-0.44V‬‬

‫ب‪-‬‬
‫‪E 0 = +1.24V‬‬

‫‪ -9‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول ‪ 1-7‬ﭘﯿﺸﺒﯿﻨﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ‪ HNO3‬ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﻓﻠﺰ ﻃﻼ را در ﺧﻮد ﺣﻞ و ‪ Cu 3+‬را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﺪ؟‬

‫ﺣﻞ‪ :‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﯿﻤﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ HNO3‬ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫¾ ‪NO3- + 4 H + + 3e -‬‬
‫‪¾® NO + 2 H 2O‬‬ ‫‪E 0 = 0.96V‬‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﯿﻤﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻃﻼ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪¾® Au 3+ + 3e -‬‬
‫¾ ‪Au‬‬ ‫‪- E 0 = -1.50V‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥﻧﯿﻤﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻓﻮق‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ در ﺣﺠﺮه را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪:‬‬

‫¾ ‪Au ( s ) + NO3- + 4 H +‬‬

‫‪¾® Au 3+ 9aq) + NO ( g ) + 2 H 2 O‬‬
‫‪E 0 = 0.96V - 1.50V = -0.544V‬‬

‫از آﻧﺠﺎﯾﮑﻪ ‪ E 0‬ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﻤﻞ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺘﻨﺪرد ﺻﻮرت ﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻠﺰ ﻃﻼ در ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮة ﺗﯿﺰاب‬
‫ﺷﻮره ﺣﻞ ﻧﻪ ﺷﺪه و ‪ Au 3+‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﯿﮕﺮدد‪.‬‬

‫‪182‬‬
 ‫در س اول‬

‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪129 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻫﺎدي ﻫﺎ و ﻏﯿﺮ ﻫﺎدي‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﻫﺎدي ﻫﺎ و ﻏﯿﺮ ﻫﺎدي ﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﺟﺴﺎم ازﻟﺤﺎظ ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺮﻗﯽ ﺑﻪ ﻫﺎدي و ﻏﯿﺮ ﻫﺎدي ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬اﺟﺴﺎم ﻫﺎدي و ﻏﯿﺮ ﻫﺎدي را از ﻫﻢ ﺗﻤﯿﺰ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪،‬اﺟﺴﺎم ﻫﺎدي وﻏﯿﺮﻫﺎدي و دﺳﺘﮑﺎه اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﭼﺮا ﺳﯿﻢ ﻫﺎي ﺑﺮق را ﺗﻮﺳﻂ راﺑﺮ ﻣﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻫﺎدي ﻫﺎ و ﻏﯿﺮ ﻫﺎدي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﻫﺎدي و ﻏﯿﺮ ﻫﺎدي‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﻫﺎدي ﻫﺎ و ﻏﯿﺮ ﻫﺎدي را ﺑﮕﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ را ﮐﻪ درﻣﻮرد‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎدي و ﻏﯿﺮ ﻫﺎدي اراﯾﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎداﺷﺖ وﺧﻮد‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب داده و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ و اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪183‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫‪ – 1‬ﺣﺮﮐﺖ آﯾﻮﻧﻬﺎ در اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﺎرج آﯾﻮﻧﻬﺎ ﺑﻮده؛ ﻃﻮرﯾﮑـﻪ آﯾـﻮن ﻣﺜﺒـﺖ ﺑـﻪ ﮐﺘـﻮد رﻓﺘـﻪ و آﯾـﻮن ﻣﻨﻔـﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮف اﻧﻮد ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – 2‬اﺟﺴﺎم ﻫﺎدي ﻧﻮع اول‪ :‬ﻫﺎدي ﻫﺎي اﻧﺪ ﮐﻪ داراي اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي آزاد ﺑـﻮده وﺟﺮﯾـﺎن ﺑـﺮق از آﻧﻬـﺎ ﻣﻼﯾـﻢ وﯾـﮏ ﺳـﺎن‬
‫ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ ،‬ﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ را ﻣﯿﺘﻮان ﺳﯿﻢ ﻫﺎي ﻓﻠﺰات اراﺋﻪ ﮐﺮد ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﻫﺎدي ﻫﺎي ﻧﻮع دوم ‪ :‬ﻧﻮﻋﯽ از ﻫﺎدي ﻫﺎ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺬاﺑﻪ و ﯾﺎ ﻣﺤﻠﻮل آﯾـﻮﻧﯽ از ﺧـﻮد ﻋﺒـﻮر ﻣـﯽ‬
‫دﻫﻨﺪ ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﻫﺎدي ﻫﺎ ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺤﻠـﻮل از ﺧـﻮد اﺟـﺎزة ﻋﺒـﻮر ﻣﯿﺪﻫﻨـﺪ ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧـﺎم اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿـﺖ ﻫـﻢ ﯾـﺎد‬
‫ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬راﺑﺮ ‪ ،‬ﺷﯿﺸﻪ و ﻏﯿﺮه اﺟﺴﺎم ﻋﺎﯾﻖ ﺑﻮده‪ ،‬ﺳﯿﻢ ﻣﺴﯽ ‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻤﯽ و ﻏﯿﺮه ﻧﻮع ﻫﺎدي ﻧـﻮع اول ﺑـﻮده ‪ ،‬ﻣﺤﻠـﻮل آﺑـﯽ ﻧﻤـﮏ‬
‫ﻃﻌﺎم ‪ ،‬ﺗﯿﺰاب ﮔﻮﮔﺮد وﻏﯿﺮه ﻫﺎدي ﻧﻮع دوم اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻮاد از اﺗﻮم ﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﺮ اﺗﻮم داراي اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎي ﻣﻌﯿﻦ وﻣﺸﺨﺺ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﻧﺮژي ﺑﺮﻗﯽ از‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯿﺂﯾﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻣﮑﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﻪ ﺑﺮﻗﯽ و ﺑﺮ ﻋﮑﺲ آن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﮥ اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ‬
‫ﻋﺎﻟﻤﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﮔﻠﻮاﻧﯽ )‪(Luigi Galvani‬ﻣﯿﺨﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻗﻮر ﺑﻘﻪ را ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐﻨﺪ ؛ دراﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫دﯾﮕﺮي ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻘﻪ را روي ﻣﯿﺰي ﮐﻪ درآن ﯾﮏ وﺳﯿﻠﮥ ﺑﺮﻗﯽ ﻗﺮا ر داﺷﺖ‪ ،‬رﻫﺎ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺗﻔﺎﻗﯽ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺮﻗﯽ را روﺷﻦ ﮐﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮐﺎرد ﺟﺮاﺣﯽ در ﻋﺼﺐ ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﺑﻘﻪ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﺎي‬
‫ﭘﺎي ﺑﻘﻪ ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮔﺮدﯾﺪ و اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺎر ﻫﺎ ﺗﮑﺮارﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﻘﺒﺎﺿﺎت ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﺠﺎﻧﺎت ﻋﺼﺒﯽ ﺑﻮده اﻧﺪ ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﻣﺬﮐﻮر را ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﯿﻞ وﻟﺘﺎ ي ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ ﻗﻮة ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﻦ اﻧﻘﺒﺎﺿﺎت ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﺎي ﭘﺎي ﺑﻘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺮق ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﯾﺎد ﮐﺮد ‪.‬‬
‫وﻟﺘﺎ‬
‫‪1827-‬‬ ‫)‪(Alessandro Guhsppe Antonio AnastasioVolta‬‬ ‫ﻋﺎﻟﻤﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻟﮑﺴﺎﻧﺪروﺟﯿﻮﺳﭙﯽ اﻧﺘﻮﻧﻮ اﻧﺎﺳﺘﺎزﯾﻮ وﻟﺘﺎ‬
‫)‪1745‬م (ﻣﺨﺎﻟﻒ ﮔﻠﻮاﻧﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺻﻮف ﮐﻮﺷﺶ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺗﯿﻮري ﺑﺮﻗﯽ ﺣﯿﻮاﻧﯽ را رد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫اﺧﺘﺮاع ﭘﯿﻞ وﻟﺘﺎﯾﯽ ﺷﺪ‪ ،‬واﺣ ﺪ اﻧﺪازة ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق ﺑﻪ اﻓﺘﺨﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻪ ﻧﺎم وﻟﺖ ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﺘﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﯿﺚ اﺳﺘﺎد‬
‫ﻓﺰﯾﮏ در ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﭘﺎوا )‪ (Pava‬وﻇﯿﻔﻪ داﺷﺖ ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﮥ ﮔﻠﻮاﻧﯽ را ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪،‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﮔﺰارش وﻟﺘﺎ‪،‬ﻋﺒﻮر ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق‬
‫ﺑﯿﻦ دوﻓﻠﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ رﻃﻮﺑﺖ ﮔﻮﺷﺖ ﭘﺎي ﺑﻘﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ وﺻﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ‪،‬ﺳﺒﺐ اﻧﻘﺒﺎض ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﻣﺎﻫﯿﺠﮥ ﭘﺎي ﻗﻮرﺑﻘﻪ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻮﺻﻮف ﺑﺎر اول ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق از ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯿﺂﯾﺪ‪ .‬وﻟﺘﺎ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1799‬ﻣﯿﻼدي ﯾﮏ ﭘﯿﻞ ﻋﻤﻮدي را ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ از اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎي ﺟﺴﺖ ‪ -‬ﻣﺲ ﯾﺎ از ﺟﺴﺖ – ﻧﻘﺮه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬

‫‪184‬‬
‫ﺑﻮد‪.‬ﺑﺮاي ﺟﺪاﮐﺮدن اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎي ﻓﻠﺰي ‪ ،‬از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ‪ ،‬در ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ورﻗﻪ ﻫﺎي ﮐﺎﻏﺬي را ﮐﻪ در ﻣﺤﻠﻮل ﻧﻤﮑﻬﺎ ﻫﺎ ﻏﻮﻃﻪ‬
‫داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮار داد‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﯿﻞ وﻟﺘﺎﯾﯽ )‪(Voltaic Pile‬ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ﭘﺪر ﭘﯿﻞ ﻫﺎي ﻗﻠﻮي اﻣﺮوزي‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎﯾﮑﻞ ﻓﺎرادي)‪ (M.Faraday‬ﮐﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪1867‬م ﮐﺸﻔﯿﺎت زﯾﺎدي را در ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق دارا اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮار ذﯾﻞ‬
‫اﻧﺪ‪:‬‬
‫ﮐﺸﻒ اﻟﻘﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن اوﻟﯿﻦ ﻣﻮﻟﺪ ﻫﺎ و ﻣﻮﺗﻮر ﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮﻗﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫ﮐﺸﻒ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﺎﺳﯽ اﻟﮑﺘﺮوﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ‬ ‫‪-2‬‬
‫ﮐﺸﻒ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻮر ﻗﻄﺒﯽ ﺷﺪه در ﺳﺎﺣﮥﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫ﮐﺸﻒ ﺧﻮاص ﭘﺎراﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ و دﯾﺎ ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﯽ‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫ﺑﮑﺮل‪ :‬اﻧﺘﻮان ﮐﯿﺴﺮ ﺑﮑﺮل)‪ 1878-1788) (Antoine Cesur Becquerel‬م (ﺑﺪون ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﭘﺪر ﻋﻠﻢ ﮐﯿﻤﯿﺎي‬
‫ﺑﺮق اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺻﻮف در اوﻟﯿﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ اﮔﺮ دو اﻟﮑﺘﺮود ﭘﻼﺗﯿﻨﯽ را در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﯿﺰاﺑﯽ‬
‫ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮﻗﯽ ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1829‬ﻣﯿﻼدي زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﯾﮏ ﺣﺠﺮة ﺗﯿﺰاب – ﻗﻠﻮي‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺎﻟﻮاﻧﻮﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن ﺛﺎﺑﺘﯽ را در ﻣﺪت ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ‬
‫ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬ﺑﮑﺮل اوﻟﯿﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺟﺮﯾﺎن )‪ (Constant Current‬را اراﺋﻪ ﮐﺮد و ﺑﻌﺪاز آن ﮐﯿﻤﯿﺎدان اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﮐﺎرﺑﮑﺮل را‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎﯾﮥاﮐﻤﺎل رﺳﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫داﻧﯿﻞ ‪:‬ﺟﺎن ﻓﺮﯾﺪرﯾﮏ داﻧﯿﻞ )‪ (John Frederic Daniell‬در ﺳﺎل ‪ 1839‬ﻣﯿﻼدي ﺗﺠﺎرب ﺧﻮد را در ﻣﻮرد‬
‫ذوب ﻓﻠﺰات ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺑﻄﺮي ﮐﻪ از ﻫﻔﺘﺎد ﺣﺠﺮه ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻧﺠﺎم داد ‪ ،‬ﻣﻮﺻﻮف ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ را ﮐﻪ از‬
‫ﺷﻌﺎع ﻣﺎوراي ﺑﻨﻔﺶ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻫﺎﯾﺶ ﻧﯿﺰ آﺳﯿﺐ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﻮﺻﻮف ﻧﺸﺎن داد‬
‫ﮐﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻓﻠﺰي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻓﻠﺰات ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را ﺧﻮب ﺗﺮ در اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ي ﻓﻠﺰ‪ -‬ﻧﻤﮏ )ﻇﺮﻓﯽ‬
‫دارﻧﺪة ﺗﯿﻐﻪ ﯾﯽ ﻓﻠﺰي و آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻓﻠﺰي ﻣﺜﺒﺖ (ﻋﺒﻮر ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪185‬‬
 ‫درس دوم‬

‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪130 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪةﺑﺮق ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي رﯾﺪوﮐﺲ ﺑﺮق ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﯿﮕﺮدد‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬اﻧﺮژي ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﺑﻪ ﺑﺮﻗﯽ وﺑﺮﻋﮑﺲ آن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻣﻮدﻟﻬﺎ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﭼﺮا ﺑﺪون ﺑﻄﺮي ﻣﻮﺑﺎﯾﻞ ﻓﻌﺎل ﻧﻤﯿﮕﺮدد؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت داده و اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻼت راﺑﺎ ﭼﻨﺪ ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و‬ ‫ﻣﺜﺎل روﺷﻦ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ وﺧﻮد ﻧﯿﺰ‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ‬
‫را ﯾﺎدداﺷﺖ و اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪186‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﺣﻞ ﺳﺆال ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ‪:‬‬
‫‪Ca + Cl2‬‬ ‫‪→ CaCl2‬‬
‫دراﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻠﺴﯿﻢ ارﺟﺎع ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻮده و ﮐﻠﻮرﯾﻦ را ارﺟﺎع ﻧﻤﻮده ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﻠﻮرﯾﻦ اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ وﻻﻧﺲ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﯽ ﺗﻮان ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ راﺑﻄﻪ ﻫﺎي ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻋﻨﺎﺻﺮ را داﻧﺴﺖ ) و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻘﯿﺎس ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ آن ﻫﺎ را درﺗﺸﮑﯿﻞ راﺑﻄﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي درك ﮐﺮد ( ﮐﻤﯿﺖ وﻻﻧﺲ ‪ ،‬ارﻗﺎم رواﺑﻂ ﮐﯿﻤﯿﺎوي را‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﺗﻮم ﻫﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪ .‬وﻻﻧﺲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﮐﻤﯿﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﯽ اﺗﻮم ﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺗﻮم‬
‫ﻣﺸﺨﺺ راﺑﻄﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ و ﻋﻼﻣﺎت ) ‪ ( +‬و ﯾﺎ ) ‪ ( -‬را ﻧﺪارﻧﺪ ؛ زﯾﺮا وﻻﻧﺲ ارﻗﺎم رواﺑﻂ را درﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯿﺴﺎزد؛ ﻟﯿ ﮑﻦ در ﻣﺮﮐﺒﺎت اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﮐﻪ رواﺑﻂ ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺎﻻي اﺗﻮم ﻫﺎي‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﯽ ﺑﻠﻨﺪ اﺧﺬ ﻣﺆﻗﻌﯿﺖ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ و درﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ اﺗﻮم ﭼﺎرج ﻣﻌﯿﻦ را ﮐﺴﺐ ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺼﻮر‬
‫درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ واﺿﺢ و ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﺗﻮﺳﻂ درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ اﺗﻮم درﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﭼﺎرج ﺑﺮﻗﯽ ﻗﺴﻤﯽ اﺗﻮم‬
‫ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﺷﺪن اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي وﻻﻧﺴﯽ ﺑﺎﻻي ﻋﻨﺼﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻒ ‪ ،‬درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ذرﯾﻌﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﻫﺮﯾﮏ از راﺑ ﻄﻪ ﻫﺎ درﻣﺎﻟﯿﮑﻮل و ﯾﺎ آﯾﻮن ﺑﺎ اﺗﻮم ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯽ‬
‫ﺗﻌﻠﻖ دارد ‪ ،‬درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ اﺗﻮم ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻼﻣﺖ ) ‪ ( +‬و ﯾﺎ ) ‪ ( -‬اﻓﺎده ﻣﯿﮕﺮدد ‪ .‬ﻋﻼﻣﮥ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ درﺟﮥ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ اﺗﻮم‬
‫ﻋﻨﺼﺮي ﺑﻪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد ﮐﻪ ازآن ارﻗﺎم اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎ ﺟﺪا ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و ﮐﻤﯿﺖ درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪن‬
‫اﻟﮑﺘﺮون را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺗﻮم ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻠﺤﻖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﻦ درﺟﺎت اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ اﺗﻮم ﻫﺎ درﺣﺎﻟﺖ آزاد‬
‫)ﻋﻨﺼﺮي( و درﻣﺮﮐﺒﺎت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺸﺨﺼﺎت اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻮﺗﯽ ﺟﺪول و ﻣﻮاد ذﯾﻞ رﻫﻨﻤﺎ ﺷﺪه ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﺗﻮم ﻫﺎي آﮐﺴﯿﺠﻦ درﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ درﺟﺎت اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺗﺎم وﯾﺎ ﮐﺴﺮي را از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﺪ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫و درﻣﺮﮐﺒﺎت ‪ KO2‬و ‪ KO3‬ﺑﺘﺮﺗﯿﺐ ‪ -1‬و‬ ‫_‬
‫‪1 ، H 2 O2‬‬ ‫درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ آﮐﺴﯿﺠﻦ در اﮐﺜﺮ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ _ 2‬ﺑﻮده و‬
‫‪2‬‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺨﺺ درﺟﻪ‬ ‫آﮐﺴﯿﺠﻦ ‪+ 2‬‬ ‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪ ،‬در ﻣﺮﮐﺐ اﮐﺴﯽ ﻓﻠﻮراﯾﺪ ‪ OF2‬درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ‬ ‫‪-1‬‬
‫‪3‬‬
‫اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ درﻣﺮﮐﺒﺎت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪ + 1‬ﺑﻮده؛اﻣﺎدرﻣﺮﮐﺒﺎت ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻫﺎي ﻓﻠﺰات ﻓﻌﺎل )‪(Hydride Metals‬‬
‫ﻧﻤﺒﺮاﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ آن)‪ (-1‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ اﺗﻮم ﻫﺎ در آﯾﻮن ﻫﺎي ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺳﺎده ﺑﺎ ﮐﻤﯿﺖ و ﻋﻼﻣﮥ ﭼﺎرج ﺑﺮﻗﯽ آﯾﻮﻧﻬﺎﻣﺴﺎوي ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‬
‫؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻤﯿﺖ ﭼﺎرج و ﻋﻼﻣﮥآﯾﻮن ‪ HPO4 2-‬ﮐﻪ ‪ 2 -‬اﺳﺖ و ﻗﺮار ذﯾﻞ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬

‫‪+ 1 + (+5) + (-2 × 4) = 2 -‬‬

‫‪ -3‬درﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﺑﻪ ﺷﮑﻞ راﺑﻄﮥ ﮐﻮوﻻﻧﺖ وﯾﺎ راﺑﻄﮥ آﯾﻮﻧﯽ ‪ -‬ﮐﻮ وﻻﻧﺴﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪ ، HNO3 , NH 4 NO 2 , NH 4 NO2 , NH 3‬درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ اﺗﻮم اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻒ ﻗﻮي ﻋﻼﻣﻪ ) ‪ ( -‬و اﺗﻮم ﻫﺎي داراي‬

‫‪187‬‬
 ‫ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻒ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻪ ﻋﻼﻣﻪ ) ‪ ( +‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﯿﺸﻮد ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي د ا ﻧﺴﺘﻦ درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻣﻌﯿﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻠﺴﻠﻪ از ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻌﻘﻮل ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﻓﺮﻣﻮل ﮔﺮاﻓﯿﮑﯽ ﻣﺮﮐﺐ ﻣﻄﻠﻮب ﺗﺤﺮﯾﺮ‬
‫ﮔﺮدد ‪ ،‬در ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ دار ) ‪ ،( N 2 H 4 , HNO3 HNO2 , NH 4 OH , NH 3‬ﺑﺘﺮﺗﯿﺐ درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ‪ ,+5 + 3, _ 3, _ 3‬و ‪ _ 2‬را دارا ﺑﻮده ﮐﻪ اﯾﻦ درﺟﺎت اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺑﻄﻮر آﺷﮑﺎ ر درﻓﺮﻣﻮل ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﺮﺳﺪ ‪ .‬درﺻﻮرت ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ رواﺑﻂ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﯿﻦ اﺗﻮم ﻫﺎي ﻋﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮ ) ‪ ( N 2 H 4‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي‬
‫ﮐﻪ آن ﻫﺎرا ارﺗﺒﺎط داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد وﺑﻪ ﺗﻌﻘﯿﺐ آن ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎي ﻫﺮ ﯾﮏ از اﺗﻮم ﻫﺎ ﻋﻤﻠﯽ ﻣﯿﮕﺮدد ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﮐﻪ از اﺗﻮم ﻫﺎ ﻋﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ) ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ N 2 , Br2 , Cl 4 , H 2 :‬وﻏﯿﺮه ( درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ‬
‫اﺗﻮم ﻫﺎي اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ درﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﻗﻮة ﺟﺬب اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﻫﻤﭽﻮ اﺗﻮم ﻫﺎ در‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﺷﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ واﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺎي ﻫﺮ دو اﺗﻮم ﻗﺮار دارد؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬درﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ) ‪ ( H : H‬و ﮐﻠﻮرﯾﻦ ) ‪ ( Cl : Cl‬درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﺑﻮده؛ ﻟﯿﮑﻦ‪ ) Covalence‬ﮐﻮ‬
‫وﻻﻧﺴﯽ( آﻧﻬﺎ ﺑﺎ درﻧﻈﺮداﺷﺖ ﮐﻤﯿﺖ ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي وﻻﻧﺴﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد ‪.‬‬
‫‪ -5‬در اﮐﺜﺮ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻋﻀﻮي ‪ ،‬رواﺑﻂ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺿﻌﯿﻒ ﻗﻄﺒﯽ را دارا ﺑﻮده ‪ ،‬ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪن اﺗﻮم ﮐﺎرﺑﻦ ﺑﺎ اﺗﻮم‬
‫ﻫﺎي دﯾﮕﺮ؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻓﻠﻮرﯾﻦ ‪ ،‬آﮐﺴﯿﺠﻦ ‪ ،‬ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ وﻏﯿﺮه ﮐﻪ دراﺳﮑﻠﯿﺖ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻋﻀﻮي ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﮐﺎرﺑﻦ و اﺗﻮم ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﺷﺪه و ﭘﻮﻻرﺗﯽ ) ﻗﻄﺒﯿﺖ( آﻧﻬﺎ را در ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ زﯾﺎد ﻣﯿﺴﺎزد ‪ .‬درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ اﺗﻮم ﻫﺎ درآﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﮐﻮ وﻻﻧﺴﯽ ﻗﻄﺒﯽ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 6‬ﻓﻠﺰات درﺣﺎﻟﺖ ﻋﻨﺼﺮي داراي ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﻨﻈﻢ ﮐﺜﺎﻓﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﻫﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ از اﯾﻦ ﺳﺒﺐ درﺟﻪ‬
‫اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺻﻔﺮﻗﺒﻮل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -7‬درآﯾﻮن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻟﺠﺒﺮي درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺗﻤﺎم اﺗﻮم ﻫﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﭼﺎرج آﯾﻮن اﺳﺖ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻟﺠﺒﺮي درﺟﺎت‬
‫اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ اﺗﻮم ﻫﺎ ﮐﻪ درﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺮﮐﺐ ﺧﻨﺜﯽ ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺻﻔﺮﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ -8‬در ﻣﺮﮐﺒﺎت ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﻣﻌﻤﻮﻻ درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ اﺗﻮم ﻣﺮﮐﺰي آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯿﺴﺎزﻧﺪ؛ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪ :‬درﻣﺮﮐﺐ‬
‫] ‪ [Ni ( NH 3 ) 5 ]SO4 ، K 2 [Fe (SCN ) 5‬ﺑﺘﺮﺗﯿﺐ درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ آﻫﻦ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ) ‪ ( + 3‬ﺑﻮده و درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﮑﻞ‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ) ‪ ( + 2‬اﺳﺖ ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎد آوري اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺴﺘﻦ درﺟﮥ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻇﺎﻫﺮي ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪه و ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ واﻗﻌﯽ اﺗﻮم ﻣﻄﻠﻮب را در ﻣﺮﮐﺐ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﯽ ﺳﺎزد ‪ .‬درﺑﺴﯿﺎري ﺣﺎﻻت درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ وﻻﻧﺲ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪ :‬در ‪ ( Methane ) CH 4‬ﻓﺎرﻣﯿﮏ اﺳﯿﺪ ) ‪ ( HCOOH‬ﻣﯿﺘﺎﻧﻮل ) ‪( CH3–OH‬‬
‫ﻓﺎرم اﻟﺪﯾﻬﺎﯾﺪ ) ‪ ( CH 2O‬و ﮐﺎرﺑﻦ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ ( CO2‬درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﮐﺎرﺑﻦ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺴﺎوي‬
‫ﺑﻪ ‪ 0, _ 2, + 2,+4‬و ‪ + 4‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ و ﻫﻢ زﻣﺎن ﺑﺎ آن وﻻﻧﺲ اﺗﻮم ﮐﺎرﺑﻦ درﺗﻤﺎم ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 4‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫داﺳﺘﻦ درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺑﺼﻮرت ﺧﺎص درﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ رﯾﺪﮐﺸﻦ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮد‪.‬‬

‫‪188‬‬
 :‫ﺟﺪول ذﯾﻞ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﯽ ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‬

I II III IV V VI VII VIII

I 2 3 4 5 6 7 8
H 2,1
Be
Li 1 B 2,0 C 2,5 N3,0 O 3,5 F 4,0
1,5
Mg
Na 0,9 Al 1,5 Si 1,8 P 2,1 S 2,5 Cl 3,0
1,2
As Mn
K 0,8 Ca 1,0 Sc 1,3 Ti 1,3 Cr 1,6
2,11 1,6
Fe Co
Nb
Pb 0,8 Zn 1,6 Ga 1,6 Gc 2,0 Sc 2,4 Br 2,8 Ni 1,6 1,7
1,7
1,8
Ag
Sr 1,0 Y 1,3 Zr 1,5 Sb 1,8 Te 2,1 I 2,6
1,9
Rn Rh Pd
Cs 0.75 Cd 1,7 In 1,7 Hf 1,4 2,0 2,1
2,1
Ba 0,9 Os Ir Pt
Fr 0,7 Hg 1,8 La 1,2 Pb 1,6 Bi 1,8 Po 2,3 At 2,2 2,1 2,1
Ra 0,9 2,1

189
 ‫در س ﺳﻮم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪131 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﭘﯿﻞ ﺑﺮﻗﯽ ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﭘﯿﻠﻬﺎي ﺑﺮﻗﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻞ ﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪ ﺑﺮق اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬از ﭘﯿﻞ ﻫﺎ ﺑﺮق را اﺳﺘﺤﺼﺎل ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻣﻮدﻟﻬﺎ‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬آﯾﺎ ﭘﯿﻞ ﺑﺮﻗﯽ ﮐﯿﻤﯿﺎوي را دﯾﺪه اﯾﺪ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫)آﻣﻮزش ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را د روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﭘﯿﻞ ﺑﺮﻗﯽ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻞ ﺑﺮﻗﯽ ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ و اﻧﻮاع آﻧﺮا ﺑﺎ ﻣﺜﺎل ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻃﺮزﮐﺎر وﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﭘﯿﻞ ﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫داده وﻋﻤﻞ آﻧﻬﺎر ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ - .‬ﺑﺎدرﻧﻈﺮداﺷﺖ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ‪،‬درﻣﻮرد‬
‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﮔﺮدان ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ‬
‫را ﯾﺎداﺷﺖ و اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪190‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻃﻮرﯾﮑﻪ در ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺻﻨﻒ دﻫﻢ ﺗﺬﮐﺎر ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه‪ ،‬در ﯾﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ -‬رﯾﺪﮐﺸﻦ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ از اﮐﺴﯿﺪي‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ارﺟﺎع ﺷﻮﻧﺪه اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪.‬ﺑﺮاي درك ﺑﻬﺘﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق در ﯾﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ رﯾﺪوﮐﺲ ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﯿﻦ‬
‫‪ Fe 2+‬و ‪ MnO4‬را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻢ ‪:‬‬
‫_‬

‫_‬
‫) ‪8 H + + MnO4 (aq ) + Fe 2+ (aq‬‬ ‫) ‪→ Mn 2+ + 5 Fe 3+ (aq) + 4 H 2O(l‬‬
‫در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق ‪ Fe 2+‬اﮐﺴﯿﺪي ﺷﺪه و ‪ MnO4‬ارﺟﺎع ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻌﺎدﻻت ﻧﯿﻤﻪ‬
‫_‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎرا ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻢ‪:‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫¾ ‪8 H + + MnO4 (aq ) + 5e‬‬
‫‪¾® Mn 2+ + 4 H 2O(l ) Re duction‬‬
‫_‬
‫¾ ) ‪5( Fe 2+ (aq‬‬
‫) ‪¾® +5( Fe 3+ (aq ) + e‬‬ ‫‪Oxidation‬‬
‫ﻃﻮرﯾﮑﻪ در ﻓﻮق دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد ‪،‬ﺑﺮاي ﻣﺴﺎوي ﺷﺪن ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎي ﺑﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه وﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻧﯿﻤﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺑﻪ ﻋﺪد ‪ 5‬ﺿﺮب ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫_‬ ‫_‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ‪ MnO4‬و ‪ Fe‬ﻫﺮدو در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﺼﺎدم ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ ﻫﺎ از ‪ MnO4‬ﺑﻪ‬
‫‪2+‬‬

‫‪ Fe 2+‬اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻧﺮژي ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯿﺂﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه وﮐﺎر ﻣﻔﯿﺪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯿﮕﺮدد‪.‬ﭼﻄﻮر ﻣﯿﺘﻮان اﯾﻦ اﻧﺮژي را ﺑﻪ ﮐﺎرﻣﻔﯿﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد؟ﺟﻮاب اﯾﻦ ﺳﺆال ﻃﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ اﮐﺴﯿﺪي‬
‫ﮐﻨﻨﺪه و ارﺟﺎع ﮐﻨﻨﺪه ﺗﺠﺮﯾﺪ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻧﺮژي ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﻔﯿﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ ي ﻗﺸﺮ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ارﺟﺎع ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻨﻨﺪه اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮدد‪،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮﻗﯽ ﮐﻪ از ﺣﺮﮐﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ در ﺳﯿﻢ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ارﺑﯿﻦ ﯾﮏ وﺳﯿﻠﮥ ﺑﺮﻗﯽ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﻮﺗﻮر ﺑﺮق ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮده و ﮐﺎراﻧﺠﺎم ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬ﺷﮑﻞ‬
‫_‬

‫ذﯾﻞ را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺳﯿﻢ ﺟﺮﯾﺎن ﭘﯿﺪاﮐﻨﻨﺪ و از ‪ Fe‬ﺑﻪ ‪ MnO4‬ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫‪2+‬‬

‫ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ دﺳﺘﮕﺎ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﻋﯿﺎر ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻢ ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﯿﺮﺳﺪ‪ ،‬ﭼﺮا؟‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮﻗﯽ‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪات دﻗﯿﻖ ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ دوﻗﺴﻤﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ دﺳﺘﮕﺎه ذﯾﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﯿﻤﯽ ﺑﺎﻫﻢ وﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن ﻟﺤﻈﻪ‬
‫وي ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدﯾﺪه و ﺳﭙﺲ ﺗﻮﻗﻒ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻋﻠﺖ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ دوﺑﺎره از ﻗﺴﻤﺖ ﭼﭗ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﻪ ﻃﺮف‬
‫راﺳﺖ ﺳﺮازﯾﺮ ﺷﺪه ‪ ،‬ﮐﺜﺎﻓﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ زﯾﺎد وﻣﻨﻔﯽ ﭼﺎرج ﺷﺪه و ﺳﻤﺖ ﭼﭗ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرج‬

‫‪191‬‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ دراﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺮژي ﺿﺮورت اﺳﺖ ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ ﺑﻪ زود ﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯿﮕﺮدد؛ ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻪ ﺳﺎده ﮔﯽ ﺣﻞ ﻣﯿﮕﺮدد؛ ﻃﻮرﯾﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي‬
‫ﻫﺮدوﻇﺮف ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﺒﺎدﻟﮥ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﻣﺤﻠﻮل ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد وﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﺮدوﺳﻤﺖ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻨﺜﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ دو ﻣﺤﻠﻮل ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﭘﻞ ﻧﻤﮑﯽ ﺷﺒﮑﻪ دار )‪) (salt bridge‬ﻟﻮﻟﮥ ‪ u‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آن ﯾﮏ ﻣﺎدة‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ( ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯿﮕﺮدد‪،‬ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ دو ﻣﺤﻠﻮل ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﭘﻞ ﻧﻤﮑﯽ ﺷﺒﮑﻪ دار )‪(salt bridge‬‬
‫در ﻫﺮ دو روش ‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬آﯾﻮﻧﻬﺎ ﺑﯿﻦ دو ﻣﺤﻠﻮل ﺟﺮﯾﺎن ﭘﯿﺪا ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﯿﻦ‬
‫آﯾﻮﻧﻬﺎ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯿﺸﻮد ‪ ،‬دوره ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ از اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ارﺟﺎع ﺷﻮﻧﺪه ﺟﺎري ﺷﺪه و اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﯿﺰ از ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل دﯾﮕﺮ ﺟﺎري ﺷﺪه ﺗﺎ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ ﺧﻨﺜﯽ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎه آﻣﺎده ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ‪ ،‬ﯾﮏ ﺣﺠﺮة اﻟﮑﺘﺮو ﺷﯿﻤﯽ ﻧﻮع ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺮژي ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮﻗﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ و ﺣﺠﺮة ﮐﻪ اﻧﺮژي ﺑﺮﻗﯽ را ﺑﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ‪،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺠﺮة اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ در‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼﺗﯽ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺣﺠﺮة اﻟﮑﺘﺮو ﮐﯿﻤﯿﺎوي روﻧﻤﺎ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬در ﻣﺤﻞ ﺗﻤﺎس ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ و اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎ ﺑﻮده ؛ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﮐﻪ در ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎﯾﯽ اﻧﺘﻘﺎل اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ .‬اﻟﮑﺘﺮودﯾﮑﻪ در آن ﻋﻤﻠﯿﮥ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم اﻧﻮد‬
‫ﯾﺎد ﺷﺪه و اﻟﮑﺘﺮودﯾﮑﻪ در آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ارﺟﺎع ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ‪،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﮐﺘﻮد ﯾﺎد ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬

‫‪192‬‬
 ‫در س ﭼﻬﺎرم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪134 -133 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻗﻮة ﻣﺤﺮﮐﮥ ﭘﯿﻞ‪ ،‬ﭘﺘﺎﻧﺸﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮود ﺳﺘﺎﻧﺪرد‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﻗﻮة ﻣﺤﺮﮐﮥ ﭘﯿﻞ ‪ ،‬ﭘﺘﺎﻧﺸﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮود ﺳﺘﺎﻧﺪرد ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﭼﺎرج ﺑﺮﻗﯽ در ﯾﮏ ﺳﺎﺣﮥ ﺑﺮﻗﯽ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﮐﺎر‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﻘﺪار ﮐﺎر اﺟﺮاﺷﺪه ر ا دراﺛﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﯿﻦ ﺑﺮق ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ ‪،‬اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎو ﻣﻨﺒﻊ ﺑﺮق‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻣﺎن‬
‫ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﮐﺎر ﺑﺮﻗﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن ‪40‬‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻞ ﻣﺤﺮﮐﮥ ﺑﺮﻗﯽ‪ ،‬ﭘﺘﺎﻧﺸﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮود ﺳﺘﻨﺪرد را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ و ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ اﻧﺠﺎم ﮐﺎر را ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﻗﻮة ﻣﺤﺮﮐﮥ ﭘﯿﻞ‪،‬‬
‫ﭘﺘﺎﻧﺸﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮود ﺳﺘﺎﻧﺪرد اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ‬ ‫دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻓﻮرﻣﻮل ‪ W = q • V‬را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ و ﯾﮏ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﻓﻮرﻣﻮل ‪ W = q • V‬ﮐﺎر ﺑﺮﻗﯽ را‬ ‫ﻣﺜﺎل را ﺣﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را ﯾﺎدداﺷﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪193‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﻗﻮة اﻟﮑﺘﺮوﻣﻮﺗﻮر ﺣﺠﺮه ) ‪(Cell potential‬‬
‫ﺣﺠﺮة ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﯾﮏ ارﺟﺎع ﺷﻮﻧﺪه درﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖ ﺧﻮد ﺑﻮده ﮐﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ را از ارﺟﺎع ﮐﻨﻨﺪة ﻗﺴﻤﺖ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺣﺠﺮه ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﻮد ﻣﯿﮑﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﻗﻮه ﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ را در دوره ﺟﺎري ﻣﯿﺴﺎزد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﻞ ﺣﺠﺮه ﯾﺎ ) ‪ (εCell‬ﯾﺎ‬
‫ﻗﻮة اﻟﮑﺘﺮوﻣﻮﺗﻮر )‪ ( Electro motor force‬ﯾﺎد ﻣﯿﺸﻮد ‪ .‬واﺣﺪ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﻞ ﺑﺮﻗﯽ وﻟﺖ ) ‪ (Volt‬اﺳﺖ ‪ ،‬وﻟﺖ ﻣﻌﺎدل ﯾﮏ ژول‬
‫ﮐﺎر ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﺑﺮق ﺑﻪ ﮐﻮﻟﻤﺐ )‪ (Coulomb‬اﻟﮑﺘﺮون اﺳﺖ ﮐﻪ از اﻧﻮد ﺑﻪ ﮐﺘﻮد ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻄﻮر ﻣﯿﺘﻮان ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﻞ ﺣﺠﺮه را اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﮐﺮد؟‬
‫ﯾﮑﯽ از راه ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﻞ ﺣﺠﺮه ﻋﺒﺎرت از اﺳﺘﻔﺎده از وﻟﺖ ﻣﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻋﺒﻮر ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق از ﯾﮏ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮق از وﻟﺖ ﻣﺘﺮ ﻋﺒﻮر ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪،‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از اﻧﺮژي ﺣﺠﺮه در اﺛﺮ اﺻﻄﮑﺎك ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎ‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ وﺿﺎﯾﻊ ﻣﯿﮕﺮدد؛ از اﯾﻦ ﺳﺒﺐ وﻟﺖ ﻣﺘﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺣﺠﺮه را ﮐﻤﺘﺮ از ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﻞ واﻗﻌﯽ آن ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ .‬راه‬
‫ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺣﺠﺮه را ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق از آن ﻋﺒﻮر ﻧﻨﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﮔﺮدد‪.‬‬
‫وﻟﺖ ﻣﺘﺮ ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﯾﮏ ﺻﻔﺤﮥ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي وﻟﺘﺎژ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻐﺬﯾﮥ ﺧﺎرﺟﯽ )ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺣﺠﺮه( ﻗﻮه ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﺘﺎژي را ﮐﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎه)ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﻮﻣﺘﺮي ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد(ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻃﻮري ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ از دورة ﺣﺠﺮه ﻋﺒﻮر ﻧﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬در اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺣﺠﺮه از ﻟﺤﺎظ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﺎدل ﺑﻮده ؛ اﻣﺎ ﺧﻼف ﺟﻬﺖ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﻮ ﻣﺘﺮ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻣﻌﺎدل ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل واﻗﻌﯽ ﺣﺠﺮه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ وﻟﺖ ﻣﺘﺮ ﻫﺎي دﯾﺠﯿﺘﺎﻟﯽ ﻃﺮح رﯾﺰي ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺴﯿﺎرﮐﻢ را‬
‫را ﻫﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ و ﮐﺎر ﻫﻢ ﺑﺎ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪:‬وﻟﺖ ﻣﺘﺮ دﯾﺠﯿﺘﻠﯽ‬

‫‪194‬‬
 ‫در س ﭘﻨﺠﻢ‬

‫‪139‬‬ ‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪:‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﭘﯿﻞ ﻫﺎي ﺗﺮ وﺧﺸﮏ‪ ،‬ﭘﯿﻞ ﺳﻮﺧﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻي وﻟﺘﺎژ ﭘﯿﻞ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﭘﯿﻞ ﻫﺎي ﺗﺮ وﺧﺸﮏ‪ ،‬ﭘﯿﻞ ﺳﻮﺧﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻي وﻟﺘﺎژ ﭘﯿﻞ‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻞ ﻫﺎي ﺗﺮ وﺧﺸﮏ‪ ،‬ﭘﯿﻞ ﺳﻮﺧﺘﯽ ودﯾﮕﺮ ﭘﯿﻞ ﻫﺎ اﺳﺎس‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ اﻣﺮوزي را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده اﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬از ﭘﯿﻞ ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده درﺳﺖ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﯿﻞ ﻫﺎ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻣﺎن‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪:‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﻮﺑﺎﯾﻞ ﻫﺎ ﺑﻪ اﺳﺎس ﮐﺪام ﻣﻨﺒﻊ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ؟ دﻗﯿﻘﻪ‬
‫‪5‬‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را ‪40‬‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻞ ﻫﺎي ﺗﺮ وﺧﺸﮏ‪ ،‬ﭘﯿﻞ ﺳﻮﺧﺘﯽ و ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻي وﻟﺘﺎژ ﭘﯿﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻞ ﻫﺎي ﺗﺮ وﺧﺸﮏ‪،‬‬
‫ﭘﯿﻞ ﺳﻮﺧﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻي وﻟﺘﺎژ ﭘﯿﻞ اراﺋﻪ‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل اﻧﻮاع ﭘﯿﻞ ﻫﺎ را از ﻫﻢ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ وﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎي را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﮔﺮدان آﻧﺮا‬ ‫ﺗﻤﯿﺰﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪195‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﺛﺄﺛﯿﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻي ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺣﺠﺮه‬
‫در ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﺻﻨﻒ ﯾﺎزدﻫﻢ ﺣﺠﺮه در ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺘﻨﺪرد ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬دراﯾﻦ ﺟﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻏﻠﻈﺖ درﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬در ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺘﻨﺪرد ) در ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺘﻨﺪرد ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎ ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ اﺳﺖ ( ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺠﺮة ذﯾﻞ را در ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬
‫¾ )‪Cu ( s ) + 2Ce 4+ (aq‬‬
‫)‪¾® Cu 2+ (aq ) + 2Ce 3+ (aq‬‬
‫دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺣﺠﺮه ‪ 1.37V‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻏﻠﻈﺖ ‪ Ce 4+‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﯾﮏ ﻣﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺣﺠﺮه ﭼﻘـﺪر ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺑﻮد؟‬
‫اﻓــﺰاﯾﺶ ﻏﻠﻈــﺖ ‪ Ce 4+‬ﺗﻌﺎﻣــﻞ را ﺑــﻪ ﺳــﻤﺖ ﺗــﺸﮑﯿﻞ ﻣﺤــﺼﻮل زﯾــﺎد ﺗــﺮ ﻫــﺪاﯾﺖ ﻧﻤــﻮده ودرﻧﺘﯿﺠــﻪ ﻗــﻮة ﺗﻨﺒــﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬــﺎ‬
‫زﯾــﺎد ﺷــﺪه و ﭘﻮﺗﻨــﺸﯿﺎل ﺣﺠــﺮه زﯾــﺎد ﻣﯿﮕــﺮدد‪ ،‬از ﻃــﺮف دﯾﮕــﺮ اﻓــﺰاﯾﺶ ﯾﮑــﯽ از ﻣﺤــﺼﻮﻻت‬ ‫) ‪( Elctro motor force‬‬

‫) ‪ Ce 3+‬ﯾﺎ‪ (Cu 2+‬ﺑﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮده ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺣﺠﺮه ﮐـﻢ ﺷـﺪه ﮐـﻪ ﻣﺜـﺎل ذﯾـﻞ ﻣﻄﻠـﺐ را ﺧـﻮﺑﺘﺮ‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻي ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺣﺠﺮه وی‪:‬‬
‫) ‪2 Al ( s ) + 3Mn 2+ (aq‬‬ ‫) ‪→ 2 Al 3+ (aq ) + 3Mn( s‬‬ ‫‪ε oCell = 0.48V‬‬
‫‪ ε‬از ‪ ε oCell‬ﺑﺰرگ اﺳﺖ وﯾﺎاﯾﻨﮑﻪ ﮐﻮﭼﮏ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ؟‬ ‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﻣﻮارد ذﯾﻞ آﯾﺎ‬
‫‪Cell‬‬
‫‪a) [Al 3+ ] = 2molar‬‬ ‫‪, [Mn 2+ ] = 1molar‬‬
‫‪b) [Al 3+ ] = 1molar‬‬ ‫‪Mn 2+ = 3molar‬‬
‫‪ε‬‬ ‫ﺟﻮاب‪ :‬اﻟﻒ‪ -‬اﻓﺮاﯾﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﯾﮑﯽ از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﺳﺖ؛ ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫‪Cell‬‬
‫‪. (ε‬‬ ‫از ‪ ε oCell‬ﮐﻤﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )‪< 0.47‬‬
‫‪Cell‬‬
‫‪ ε‬از‬ ‫ب‪ -‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﯾﮑﯽ از ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎ ﺑﯿـﺸﺘﺮ از ﯾـﮏ ﻣـﻮﻟﺮ ‪،‬ﻋﺎﻣـﻞ ﭘﯿـﺸﺮﻓﺖ ﻏﻠﻈـﺖ ﻣﯿﮕﺮدد‪،‬؛ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪Cell‬‬
‫‪(ε‬‬ ‫‪ ε oCell‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪> 0.47) .‬‬
‫‪Cell‬‬

‫‪196‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ‪ :‬ﻫﺸﺘﻢ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺼﻞ ‪ :‬ﺗﺠﺰﯾﮥ ﺑﺮﻗﯽ‬
‫‪ -1‬زﻣﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ) ‪ 7‬ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ (‬

‫ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺷﻤﺎره ﻋﻨﺎوﯾﻦ درس‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﭘﯿﻞ ﻫﺎ ي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﯽ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ در ﻣﺤﯿﻂ ﻫﺎي آﺑﯽ‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎري و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﺘﻮد ﻫﺎي ﻓﻠﺰي زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ‬ ‫‪5‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻘﺪاري اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺎرادي‪ ،‬ﺗﺨﻠﯿﺺ‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫‪6‬‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﻠﺰات‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺧﻼﺻﮥ ﻓﺼﻞ وﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫‪7‬‬
‫‪ - 2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ ﻓﺼﻞ‬
‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان در ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﯾﮥ ﺑﺮﻗﯽ) اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ( ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ و ﮐﺎرﺑﺮد آﻧﺮا ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان درك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺠﺰﯾﮥ ﺑﺮﻗﯽ) اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ( داراي اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎد ﺑﻮده و ﻋﺎﻣﻞ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﮑﻨﺎﻟﻮﺟﯽ ﻋﺼﺮي‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﺠﺰﯾﮥ ﺑﺮﻗﯽ) اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ (ﻓﻠﺰات را ﻣﻠﻤﻊ و ﻣﻮاد ﺿﺮوري را ﺑﻪ اﺳﺎس اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻓﺼﻞ‬
‫‪ -6 ،‬اﻟﻒ ‪ -7 ،‬اﻟﻒ ‪-8 ،‬ج ‪ -9،‬د‬ ‫‪ -4‬ج ‪ -5 ،‬اﻟﻒ‬ ‫‪ - 3‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -2‬ب‬ ‫‪ -1‬اﻟﻒ‬
‫ﺟﻮاﺑﺎت ﺳﺆاﻻت ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ‬
‫‪ -1‬ﺑﺎ ﻣﺜﺎل ذﯾﻞ ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ ﺳﺆال اول ﺟﻮاب اراﺋﻪ ﮐﺮد‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺣﺮارت ‪ 8010 C‬ﺷﺒﮑﮥ ﺑﻠﻮري ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﺷﺮوع ﺑـﻪ ذوب ﺷـﺪن ﻧﻤـﻮده وﺗـﺎ ﺧـﺘﻢ ﻋﻤﻠﯿـﮥ ذوب ﺣـﺮارت ﺛﺎﺑـﺖ ﺑـﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﯿﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ذوب ﺷﺪه ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را اﺟﺎزة ﻋﺒﻮر ﻣﯿﺪﻫﺪ ؛ اﮔﺮ درﯾﮏ ﻇﺮف ﻓﻠـﺰي اﻟﮑﺘـﺮود ﮐـﺎرﺑﻨﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺣﯿﺚ اﻧﻮد ﻗﺮار داده ﺷﻮد و ﻓﻠﺰ ﻇﺮف ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﮐﺘﻮد ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮده ﺷﻮد و درﺑﯿﻦ آن ﻧﻤـﮏ ذوب ﺷـﺪه ﻗـﺮار ﮔﯿـﺮد ‪ ،‬دراﯾـﻦ‬
‫ﺻﻮرت اﻧﻮد وﮐﺘﻮد ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق وﺻﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬آﯾﻮن ﺳـﻮدﯾﻢ ) ‪ ( Na +‬ﺑـﻪ ﮐﺘـﻮد وآﯾـﻮن ﮐﻠﻮراﯾـﺪ ) ‪ (Cl -‬ﺑـﻪ اﻧـﻮد‬

‫‪197‬‬
‫ﻣﯿﺮود ‪ .‬آﯾﻮﻧﻬﺎي ﺳﻮدﯾﻢ در ﮐﺘﻮد ﻓﻠﺰي ﺟﺪار ﻇﺮف ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮون را ﺣﺎﺻﻞ وﺑﻪ اﺗﻮم ﻫﺎي ﺳﻮدﯾﻢ ﻣﺒﺪل وﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺟﺮﻗﻪ ﯾـﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻌﻠﮥ زرد رﻧﮓ آﺷﮑﺎر ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﻌﻠﻪ در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺎ آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑـﻪ ﻣﯿـﺎن ﻣﯿﺂﯾـﺪ ؛ ﺑـﻪ ﻃﻮرﻣﺜـﺎل‪ :‬از اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿـﺰ‬
‫ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﻣﺬاﺑﻪ ) در ﺣﺪود ﺣﺮارت ‪ (8000C‬ﮔﺎز ﮐﻠﻮرﯾﻦ و ﻓﻠﺰ ﺳﻮد ﯾﻢ را ﻗﺮار ﻣﻌﺎدﻟﮥ ذﯾﻞ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪2Cl ® Cl (g)+ 2e‬‬ ‫)‪( Oxidation‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ در اﻧﻮد‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2Na + + 2e -‬‬ ‫)‪®2Na(l‬‬ ‫‪Reduction‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ در ﮐﺘﻮد ‪:‬‬
‫‪0‬‬
‫)‪2NaCl(s‬‬ ‫‪¾800‬‬
‫)‪¾¾C® 2Na(l‬‬ ‫)‪+ Cl 2 (g‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ در ﺣﺠﺮه اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺘﻮد رﻓﺘﻪ و آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﻨﻔﯽ ﺑﻪ اﻧﻮد ﻣﯿﺮود‪.‬‬

‫ب‪ -‬در ﮐﺘﻮد ﺗﻌﺎﻣﻼت ارﺟﺎﻋﯽ و در اﻧﻮد ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻨﯽ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪.‬‬

‫ج – اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ از اﻧﻮد ﺧﺎرج ﺷﺪه ؛ ﺑﻪ ﮐﺘﻮد اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ داﺧﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ‪ MgCl2‬ﻗﺮار ذﯾﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ‪،‬ﺑﻪ اﻧﻮد وﮐﺘﻮد ﺟﺮﯾﺎن ﭘﯿﺪا ﻣﯿﮑﻨﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪-‬‬

‫_‬
‫‪MgCl ( s ) → Mg 2 + + 2Cl‬‬
‫‪2‬‬
‫_‬
‫‪Mg 2 + + 2e → Mg‬‬ ‫‪cathode‬‬ ‫‪reduction‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2Cl → Cl ↑+2e‬‬ ‫‪Anode‬‬ ‫‪Oxidation‬‬
‫‪2‬‬

‫_‬
‫)‪MgCl ( aq ) → Mg 2 + (aq) + 2Cl (aq‬‬
‫‪2‬‬
‫_‬
‫) ‪Mg 2+ (aq ) + 2e → Mg ( s‬‬ ‫‪cathode‬‬ ‫‪Re duction‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2Cl (aq) → Cl ( g ) ↑+2e‬‬ ‫‪Anode‬‬ ‫‪Oxidation‬‬
‫‪2‬‬

‫ب ‪ -‬در اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ‪ MgCl2‬ﮔﺎز ﮐﻠﻮرﯾﻦ و ﻣﮕﻨﯿﺰﯾﻢ ﻓﻠﺰي ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ از اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺤﻠﻮل آن‬
‫ﻣﺤﯿﻂ اﻟﻘﻠﯽ ﺑﻮده ‪ ،‬ﮔﺎز ﮐﻠﻮرﯾﻦ و ﻣﺤﻠﻮل ) ‪ Mg (OH‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ -3‬اﮔﺮ ‪ KBr‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﮔﺮدد‪ ،‬در ﮐﺘﻮد ﻓﻠﺰ ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ) ‪ (K‬و در اﻧﻮد ﺑﺮوﻣﯿﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬

‫در اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ ‪ ، Cu (NO 3 ) 2‬در اﻧﻮد اﻣﮑﺎن دو ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ذﯾﻞ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪198‬‬
 ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪2H O(l) ® 4H‬‬ ‫‪(aq) + O (g) + 4e‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2 NO 1 (aq) + 2 H O‬‬ ‫‪→ 2 HNO ( aq ) + 2OH‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﺑﺎدر ﻧﻈـﺮ داﺷـﺖ اﯾﻨﮑـﻪ ﺗﻌﺎﻣـﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾـﺸﻦ آب از ﻧﻈـﺮ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿـﮏ ﺑـﻪ ﺳـﺎده ﮔـﯽ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ‪ NO3‬اﻧﺠـﺎم ﻣﯿﮕـﺮدد‬
‫_‬

‫وﺑﺎﯾﺪآﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺮدد ؛ اﻣﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف ‪ HNO3‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد؛ زﯾـﺮا ﺗﻌـﺎﻣﻼت در اﻟﮑﺘﺮودﻫـﺎ ﻓـﻮق اﻟﻌـﺎده ﭘﭽﯿـﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪.‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫) ‪2 NO (aq) + H O(l‬‬ ‫‪→ 2 HNO (g) + 2OH‬‬ ‫‪Oxidation‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪2H 2 O(l) ®4H + (aq) + O 2 (g) + 4e -‬‬ ‫‪Reduction‬‬

‫‪ -4‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﺟﻮاب اراﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﮐﺪام ﺗﻌﺎﻣﻼت در ﺣﺠﺮه ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد ؟‬

‫ﻃﻮرﯾﮑﻪ در ﺷﮑﻞ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﻣﻮاد ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﮐﻪ ﻣﺲ ﻧﯿﺰ در آن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪ ،‬در اﻧﻮد ﻗﺮار دارد ‪ ،‬ﺑﺎ اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﯿﮥ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ذره ﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﯾﺎ آﯾﻮن ﻫﺎدر ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ وارد ﺷﺪه و ﻣﺲ ﮐﻪ ﺧﺎﻟﺼﯿﺖ‬
‫آن ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺎﻻي ﮐﺘﻮد ﮐﻪ ﻫﻢ ﻧﻮع آن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬رﺳﻮب ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬ﺑﻪ ﺣﯿﺚ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﮐﺎﭘﺮ‬
‫ﺳﻠﻔﯿﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺟﻮاب ‪ :‬وﻗﺘﯿﮑﻪ اﻟﮑﺘﺮود در داﺧﻞ ﻧﻤﮏ ﺳﺮب ﺑﺮوﻣﺎﯾﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﻓﺮو ﺑﺮده ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺮق ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻤﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﮔﺮوپ‬
‫روﺷﻦ ﻧﻤﯿﮕﺮدد؛ زﯾﺮا ﻧﻤﮓ ﺳﺮب ﺑﺮوﻣﺎﯾﺪ ﻫﺎدي ﻧﻮع دوم ﺑﻮده‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺬاﺑﻪ وﯾﺎ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﻫﺎدي ﺑﻮده ‪ ،‬آﯾﻮﻧﻬﺎ‬
‫واﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎي آن در دراﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ ﺣﺮﮐﺖ داﺷﺘﻪ ؛ اﻣﺎ در ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ آﯾﻮﻧﻬﺎ و اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ ﻣﺘﺤﺮك ﻧﻤﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪199‬‬
 ‫‪ -6‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم‬
‫در اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ‪ ،‬در اﻧﻮد اﻣﮑﺎن دو ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ذﯾﻞ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪2H‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪O(l‬‬ ‫‪® 4H +‬‬ ‫‪(aq) + O‬‬
‫‪2‬‬
‫‪(g) + 4e‬‬
‫‪-‬‬

‫‪2Cl - (aq) ¾¾® Cl (g) + 2e -‬‬

‫‪2‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ آب ازﻧﻈﺮﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ Cl‬ﺑﻪ ﺳﺎده ﮔﯽ ﻧﺠﺎم ﻣﯿﮕﺮدد وﺑﺎﯾﺪ آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺮدد ؛ ﻻﮐـﻦ ﺑـﺮ‬
‫‪-‬‬

‫ﺧﻼف ﮐﻠﻮرﯾﻦ آزاد ﻣﯿﮕﺮدد؛ زﯾﺮا ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻟﮑﺘﺮودي ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﭘﯿﭽﯿﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪2Cl - (aq) ®Cl 2 (g) + 2e -‬‬ ‫‪Oxidation‬‬

‫‪2H 2 O(l) ®4H + (aq) + O 2 (g) + 4e -‬‬ ‫‪Reduction‬‬

‫از اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم‬
‫ﺑﻪ ﺣﺮارت ‪ 8010 C‬ﺷﺒﮑﮥ ﺑﻠﻮري ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﺷـﺮوع ﺑـﻪ ذوب ﺷـﺪن ﻧﻤـﻮده وﺗـﺎ ﺧـﺘﻢ ﻋﻤﻠﯿـﮥ ذوب ﺣـﺮات ﺛﺎﺑـﺖ ﺑـﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﯿﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ذوب ﺷﺪه ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را اﺟﺎزة ﻋﺒﻮر ﻣﯿﺪﻫﺪ ؛ اﮔﺮ درﯾﮏ ﻇﺮف ﻓﻠـﺰي اﻟﮑﺘـﺮود ﮐـﺎرﺑﻨﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺣﯿﺚ اﻧﻮد ﻗﺮاداده ﺷﻮد و ﻓﻠﺰ ﻇﺮف ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﮐﺘﻮد ﺑﻪ ﮐـﺎرﺑﺮده ﺷـﻮد و درﺑـﯿﻦ آن ﻧﻤـﮏ ذوب ﺷـﺪه ﻗـﺮار ﮔﯿـﺮد ‪،‬در اﯾـﻦ‬
‫ﺻﻮرت اﻧﻮد وﮐﺘﻮد ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق وﺻﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬آﯾﻮن ﺳـﻮدﯾﻢ ) ‪ ( Na +‬ﺑـﻪ ﮐﺘـﻮد وآﯾـﻮن ﮐﻠﻮراﯾـﺪ ) ‪ (Cl -‬ﺑـﻪ اﻧـﻮد‬
‫ﻣﯿﺮود ‪ .‬آﯾﻮﻧﻬﺎي ﺳﻮدﯾﻢ در ﮐﺘﻮد ﻓﻠﺰي ﺟﺪار ﻇﺮف اﻟﮑﺘﺮون را ﺣﺎﺻﻞ وﺑﻪ اﺗﻮم ﻫﺎي ﺳﻮدﯾﻢ ﻣﺒﺪل وﺑﻪ ﺷـﮑﻞ ﺟﺮﻗـﻪ ﯾـﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻌﻠﮥ زرد رﻧﮓ آﺷﮑﺎر ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﻌﻠﻪ در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺎ آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑـﻪ ﻣﯿـﺎن ﻣﯿﺂﯾـﺪ ؛ ﺑـﻪ ﻃﻮرﻣﺜـﺎل‪ :‬از اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿـﺰ‬
‫ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﻣﺬاﺑﻪ ) در ﺣﺪود ﺣﺮارت ‪ (8000C‬ﮔﺎز ﮐﻠﻮرﯾﻦ و ﻓﻠﺰ ﺳﻮد ﯾﻢ را ﻗﺮار ﻣﻌﺎدﻟﮥ ذﯾﻞ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪2Cl ® Cl (g)+ 2e‬‬ ‫)‪( Oxidation‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ در اﻧﻮد‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2Na + + 2e -‬‬ ‫)‪®2Na(l‬‬ ‫‪Reduction‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ در ﮐﺘﻮد ‪:‬‬
‫‪0‬‬
‫)‪2NaCl(s‬‬ ‫‪¾800‬‬
‫)‪¾¾C® 2Na(l‬‬ ‫)‪+ Cl 2 (g‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ در ﺣﺠﺮه اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬
‫‪ -7‬آﯾﻮن ﻫﺎي ‪ Na+ ,Sn 2 + ,Cl - ,SO 4 2 -‬ﺑﯿﻦ اﻧﻮد وﮐﺘﻮد ﭘﻼﺗﯿﻨﯽ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﯿﮕـﺮدد ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻋﺒـﻮر ﺟﺮﯾـﺎن ﺑـﺮق ﮐـﺪام‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ذﯾﻞ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪:‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬

‫¾ )‪2Cl - (aq‬‬
‫‪¾® Cl ( g ) + 2e -‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ در اﻧﻮد‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ در ﮐﺘﻮد ‪2Na + + Sn 2 + + SO 2 - ¾¾® Sn( s) + Na SO :‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2 4‬‬
‫‪ -8‬در ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮداراي آﯾﻮن ‪ ، I -‬در ﻣﻮﻗﻊ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺤﺼﻮل ذﯾﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫¾ )‪2 I - (aq‬‬
‫‪¾® I 2‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ در اﻧﻮد‪:‬‬

‫‪200‬‬
 m1 , m2 .m3 = ? q = I ×t
I = 15 Am q = 15 Am × 3600sec = 54000cb = 0.56 f
-9
t = 1h = 3600sec
q=?
29.5 g × 0.56 f
1 f - 29.5 g m1 = = 16.52 g
1f – ‫اﻟﻒ‬
0.56 f - m1
254g × 0.56 f
1 f - 254g m2 = = 14.1986g
1f -‫ب‬
0.56 f - m2
9.3g × 0.56 f
1 f - 9.33g m3 = = 5.225g
1f -‫ج‬
0.56 f - m3
-10
V =? V = h × s = 50cm2 × 0.01cm = 0.5cm3
h = 0.1mm
s = 50cm2 q = I × t = 0.050mAm × 271080sec = 13554cb = 0.14 f
I = 50mAm
0.14 f × 31.7 g
t = 75.3h = 271980sec 1f - 31.7 g m= = 4.453g
1f
q=? 0.14 f - m
m 4.453g
m=? d= = 3
= 8.91g / cm3
V 0.5cm
d =?

201
 ‫در س اول‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪147 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﭘﯿﻞ ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﯽ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﮐﺎر ﭘﯿﻞ ﻫﺎ ي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﯽ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم را‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻞ ﻫﺎ ي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﯽ و اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﻣﻮاد‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺣﯿﺎﺗﯽ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬از ﭘﯿﻞ ﻫﺎ ي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﯽ واﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﯿﻞ ﻫﺎ‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪:‬اﮔﺮ ﺳﻮدﯾﻢ ﺿﺮورت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺮد ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻞ ﻫﺎ ي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﯽ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﻞ ﻫﺎي‬ ‫ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻋﻤﻠﯿﮥ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﯽ و اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم اراﺋﻪ‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻠﯽ ﺧﻮد ﻣﻌﻠﻢ اﺟﺮا ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﺠﺎرﺑﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ در ﻣﻮرد ﭘﯿﻞ ﻫﺎي‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﯽ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ وﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺪﻋﻤﻠﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪202‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺑﺮﻗﯽ دﺳﺘﮕﺎه اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬
‫ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﻋﯿﺎر و وﻟﺖ ﻣﺘﺮ را در ﻣﺴﯿﺮ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق در آن ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﯿﻢ ‪،‬اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻮﻟﺪ‬
‫ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ وﻟﺘﺎژ ﭘﺎﯾﻪ دار داﺷﺘﻪ ؛ اﻣﺎ در اﻧﺘﺮوال ‪ 0V‬اﻟﯽ ‪ 6V‬وﻟﺘﺎژ را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﯿﺨﻮاﻫﯿﻢ ﻣﺸﺨﺼﺎت‬
‫ﺗﺠﺮﺑﯽ ) ‪ I = f (u‬دﺳﺘﮕﺎه را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ‪.‬ﺗﺎزﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﻗﻮة ﻣﺤﺮﮐﮥ ‪ u‬ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 1.8V‬ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺒﺎب ﻫﺎ در ﻇﺮف اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬
‫دﯾﺪه ﻧﻤﯿﺸﻮد‪ .‬و ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن در دوره ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﯿﺸﻮد‪ .‬اﮔﺮ وﻟﺘﺎژ ﺑﻠﻨﺪ ) ‪ ( E ′≥ 1.8V‬ﺑﺮده ﺷﻮد‪،‬آن را ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻗﻮةﻣﺤﺮﮐﮥ ﻣﻘﺎوﻣﺖ داﺧﻠﯽ ﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪،‬ﺟﺮﯾﺎن از دوره ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮده وﺣﺒﺎب ﻫﺎي اﮐﺴﯿﺠﻦ و ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ در اﻧﻮد و ﮐﺘﻮد‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن ﻋﺒﻮر ﮐﺮده ﺑﻌﺪ از ‪ E > 1.8V‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﻄﯽ ﺑﺎ زاوﯾﮥ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ‪ 75o‬ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻋﻤﻮدي زﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ U = E′‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﻗﻮة ﻣﺤﺮﮐﮥ ‪ U‬در دو اﻧﺠﺎم اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪+ rI‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪:‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ‪ I‬ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ‪ U = E ′‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت در دﺳﺘﮕﺎه ‪ U = E ′= 1.8V‬اﺳﺖ ؛ﯾﻌﻨﯽ ﻗﻮة ﻣﺤﺮﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫از ‪ 1.8V‬ﺿﺮورت اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ داﺧﻠﯽ دﺳﺘﮕﺎه ﺻﻔﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺣﺎل اﯾﻦ ﻗﻮة ﻣﺤﺮﮐﻪ را ﺑﺎ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﻞ ﻧﻮرﻣﺎل ﺟﻮره ﻫﺎ‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻢ ‪:‬‬
‫‪ε = ε o (O2 / H 2O) = ε( H 3O + / H 2O = 1.23V‬‬

‫‪U > E′‬‬

‫‪= 1.23V‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪة ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﺗﻤﺎم ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻃﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻮة ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻣﺘﻮﺻﻞ ﺑﻪ دو اﻟﮑﺘﺮود ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﯿـﺸﺘﺮ وﯾـﺎ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺟﻮره ﻫﺎي ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ در اﻟﮑﺘـﺮود ﻫـﺎ اﮐـﺴﯿﺪي و ﯾـﺎ ارﺟـﺎع ﻣﯿﮕـﺮدد‪ ،‬دراﯾـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ ﺧـﺎص‬
‫)دراﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰﻣﺤﻠﻮل ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ(اﺧﺘﻼف اﯾﻦ دو در اﺛﺮ ﺑﻄﯽ ﺑﻮدن ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ آب در اﻧﻮد ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪n = E′‬‬
‫_‬
‫‪ε ~ (O2 / H 2O) = ε( H 3O + / H 2O = 1.23V‬‬
‫دراﯾﻦ ﻓﻮرﻣﻮل ‪ n‬وﻟﺘﺎژ اﺿﺎﻓﯽ ﯾﺎ )‪ (Overvoltage‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ‪ 2.7%‬ﮐﺘﻠﮥ آب ﺑﺤﺮ را ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ داده اﺳﺖ ‪ .‬در ﺻﻨﻌﺖ ﺳﻮدﯾﻢ را ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﮥ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫‪203‬‬
‫ﺑﺮﻗﯽ ‪ NaCl‬ﻣﺬاب در ﭘﯿﻞ داﻧﺰ ) ‪ (downs - coll‬ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﻞ داﻧﺰ ﯾﮏ ﭘﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1921‬ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﮐﺖ دوﭘﻮﻧﺖ ) ‪ (du pont‬ﻃﺮﺣﻪ وﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﭘﯿﻞ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ اﻧﻮد‬
‫ﮔﺮاﻓﯿﺘﯽ وﯾﮏ ﮐﺘﻮد آﻫﻨﯽ‪ ،‬ﻓﻠﺰ ﺳﻮدﯾﻢ ﺧﺎﻟﺺ ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬
‫ﻓﻠﺰ ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ آزاد در ﻃﺒﯿﻌﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ اﻣﺎ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن در ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺷﺪه‬
‫‪ Na +‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده واﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ‪ Na‬ﻓﻌﺎل ﺑﻮده و‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮدﯾﻢ در ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻪ ﺷﮑﻞ آﯾﻮن‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ را اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺪﻫﺪ‪،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮدي را ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺠﺎم و اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ آﯾﻮن ÷‪ æç N a ö‬ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫‪+‬‬

‫‪è‬‬ ‫‪ø‬‬
‫ﻣﯿﺸﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻓﻠﺰ ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺮژي زﯾﺎد ﻣﺼﺮف ﺷﻮد؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬اﮔﺮ ﻫﺪف ﻣﺎ ﺗﻬﯿﮥ ﻓﻠﺰ ‪Na‬‬
‫از ‪ NaCl‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ذﯾﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻌﮑﻮس آن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد‪:‬‬
‫¾ ) ‪2 Na ( s ) + Cl2 ( g‬‬
‫‪¾® 2 NaCl ( s ) DH = 822 KJ‬‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺧﻮد ﺑﺨﻮدي ﭘﺮوﺳﮥ ﺗﺠﺰﯾﮥ ﺣﺮارﺗﯽ ‪ ، NaCl‬ﺑﻪ ﺣﺮارت ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ در ﺣﺪود ‪) 4267o C‬ﮐﻤﺘﺮ از ﺣﺮارت ﻃﺒﻘﮥ ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﺮة زﻣﯿﻦ(ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺿﺮورت اﺳﺖ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻣﺎده‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ اﯾﻦ درﺟﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﺮ ﻣﺬاﺑﮥ ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ راه ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻮدﯾﻢ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﭘﯿﻞ داﻧﺰ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫ﻧﯿﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻧﻮدي‬ ‫¾ )‪2C l ( e‬‬

‫‪¾® 2e + Cl2‬‬
‫‪+‬‬
‫ﻧﯿﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﺘﻮدي‬ ‫¾ ‪2 N a ( e ) + 2e‬‬
‫)‪¾® Na (e‬‬
‫‪+‬‬
‫¾ )‪ 2 N a (e) + 2 + 2C l (e‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻠﯽ‬
‫) ‪¾® 2 Na (e) + Cl 2 ( g‬‬

‫در ﭘﺮوﺳﮥ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺳﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﮔﺎز ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﺧﺎﻟﺺ ) ‪ (NaCl‬در ‪ 801o C‬ذوب ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮدن ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ‪ CaCl 2‬ﺑﻪ آن درﺟﮥ ذوب‬
‫را ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ 587 o C‬ﭘﺎﺋﯿﻦ ﻣﯽ آورد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﭘﯿﻞ داﻧﺰ‬

‫‪204‬‬
 ‫درس دوم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب ‪،‬درﺳﯽ‪149 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ در ﻣﺤﯿﻂ ﻫﺎي آﺑﯽ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﭘﯿﻞ ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﯽ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻠﻬﺎ ي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﯽ و اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم رول‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ رادر ﺻﻨﻌﺖ دارا اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬از اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﻮاد اﺟﺴﺎم ﻣﻮرد ﺿﺮورت را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎ ﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﯿﻞ ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺪون ﻧﻤﮏ‪ ،‬آب اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس رادر روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬ ‫داده و ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل آﻧﺮا ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان روﺷﻦ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ در ﻣﻮرداﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺬاﺑﮥ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ راﯾﺎدداﺷﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪205‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﺑﯽ‬
‫در اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﺑﯽ‪ ،‬ﻧﻤﯿﺘﻮان ﺗﻌﺎﻣﻼت را در ﮐﺘﻮد واﻧﻮد ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮد ؛ زﯾﺮا در ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب ﻫﻢ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﺗﻌﺎﻣﻼت اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ورﯾﺪﮐﺸﻦ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬اﮐﺮ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬
‫ﮔﺮدد‪،‬ﻣﺤﺼﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﮔﺎز ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﻮرﯾﮑﻪ در ﺷﮑﻞ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬آب در ﮐﺘﻮد ارﺟﺎع‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫) ‪→ 2OH (aq ) + H 2 ( g‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2 H 2 O ( l ) + 2e‬‬ ‫‪cathod‬‬
‫در اﻧﻮد ﻧﯿﺰ آب اوﮐﺴﯿﺪي ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫‪→ O2 ( g ) + 4 H + ( g ) + 4e‬‬
‫_‬
‫) ‪2 H 2 O (l‬‬ ‫‪anod‬‬
‫اﮔﺮ از ﻣﻌﺮﻓﻬﺎي اﺳﯿﺪ ‪ -‬ﻗ ﻠﻮي در ﻧﺰدﯾﮏ اﻧﻮد و ﮐﺘﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾـﺪ ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿـﺮات رﻧـﮓ ﻧـﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫـﺪ ﮐـﻪ ﻣﺤﻠـﻮل‬
‫اﻃﺮاف ﮐﺘﻮد ﻗﻠﻮي ﺑﻮده و ﻣﺤﻠﻮل اﻃﺮاف اﻧﻮد ﺗﯿﺰاﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ آب ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در زﻣـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﻻزم اﺳـﺖ‬
‫ﺗﺎ ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎي ﺑﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺴﺎوي ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ارﺟـﺎﻋﯽ در ﮐﺘـﻮد دو ﭼﻨـﺪ ﺗﻌـﺪاد ﺗﻌﺎﻣـﻞ‬
‫اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ در اﻧﻮد اﺳﺖ‪:‬‬
‫) ‪→ 4OH (aq ) + 2 H 2 ( g‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪4 H 2 O ( l ) + 4e‬‬ ‫‪cathod‬‬
‫‪→ O2 ( g ) + 4 H + ( g ) + 4e‬‬
‫_‬
‫) ‪2 H 2 O (l‬‬ ‫‪anod‬‬
‫در ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ دو ﻧﯿﻤﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ ،‬ﺿﺮﯾﺐ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫)‪→ O2 ( g ) + 2 H 2 ( g ) + 4OH (aq) + 4 H + (aq‬‬
‫_‬
‫) ‪6 H 2 O (l‬‬
‫‪4 H 2O‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ آب ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫) ‪2 H 2O(l‬‬ ‫) ‪→ O2 ( g ) + 2 H 2 ( g‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﺳﺆال اﯾﺠﺎد ﮔـﺮدد ﮐـﻪ رول ﭘﻮﺗﺎﺷـﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾـﺖ در اﯾـﻦ ﺗﻌﺎﻣـﻞ ﭼﯿـﺴﺖ؟ زﯾـﺮا در آﯾﻮﻧﻬـﺎي ‪ NO3‬و ‪ K +‬ﮐـﺪام‬
‫_‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮي دﯾﺪه ﻧﻤﯿﺸﻮد‪ .‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و آﮐﺴﯿﺠﻦ در ﺗـﺸﮑﯿﻞ آب ﻧـﻮع ﺗﻌﺎﻣـﻞ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﺧـﻮدي اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻨﻘﯿﺺ اﻧﺮژي آزاد ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از اﯾﻦ ﻣﺤﺼﻮﻻت در ﺣﺠﺮة ﺳﻮﺧﺘﯽ ﻏﺮض ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯿﺂﯾـﺪ ؛‬
‫اﻣﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﮑﻮس آن ﻧﻮع ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮدي ﻧﻪ ﺑﻮده ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﺠﺮة اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺑﻪ واﺳﻄﮥ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪→ O2 + 4 H + + 4e‬‬
‫_‬
‫• _‬
‫) ‪2 H 2O(l‬‬ ‫‪ε = _ 1.23V‬‬ ‫‪anod‬‬
‫) ‪4 H 2O(l‬‬ ‫) ‪→ 2 H 2 ( g ) + 4OH ( g‬‬ ‫‪ε • = _ 0.83V‬‬ ‫‪: Cathod‬‬
‫) ‪2 H 2O(l‬‬ ‫) ‪→ O2 ( g ) + 2 H 2 ( g‬‬ ‫‪ε • = _ 2.067V‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ‪:‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎد آور ﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﻫﺎي ﻓﻮق ﺑﻪ اﺳﺎس ﻓﺮض ﻧﻤـﻮدن ﻣﻮﺟﻮدﯾـﺖ اﻧـﻮد در ﻣﺤﻠـﻮل ﯾـﮏ ﻣـﻮﻟﺮ ‪ H +‬وﮐﺘـﻮد در‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ‪ OH‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ ‪) .‬در آب ﺧﺎﻟﺺ ‪ [OH ] = [H + ] = 10 7‬اﺳﺖ( ‪ .‬ﻣﺤﺼﻮل ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺣﺠـﺮه‬
‫_‬ ‫_‬ ‫_‬

‫‪206‬‬
 ‫‪ _ 2.067V‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻋﻤﻞ‪ ،‬اﮔﺮ اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎي ﭘﻼﺗﯿﻨﯽ اﯾﻦ ﺣﺠﺮة اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ وﻟﺘﺎژ ﺑﻠﻨـﺪ ﺑـﺮق ؛ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﺜـﺎل‪:‬ﺑﻄـﺮي ‪ 6V‬ﻫـﻢ وﺻـﻞ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﺪام ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ راﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد؛زﯾﺮا آب ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﻫﺎدي ﺑﺴﯿﺎر ﮐـﻢ ﺑـﺮق‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ وﮐﻤﺘﺮ اﮐﺴﯿﺪي ﯾﺎ ارﺟﺎع ﻣﯿﮕﺮدد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ‪ KNO3‬در اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿـﺰ ﻣـﺬﮐﻮر وﻇﯿﻔـﮥ ﻻزم را دارا‬
‫اﺳﺖ‪.‬ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ‪ ) KNO3‬وﯾﺎ ﮐﺪام اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ دﯾﮕﺮ(اﻃﺮاف اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎ را در ﻣﺤﻠﻮل از ﻟﺤﺎظ ﺑﺮﻗـﯽ ﺧﻨﺜـﯽ ﻧﮕﻬﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ در اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ‪ KNO3‬ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻤﯽ ﺑﻮد اﻃﺮاف ﮐﺘﻮد را ‪ H +‬و اﻧﻮد را ‪ OH‬اﺣﺎﻃﻪ ﻣﯿﻨﻤﻮد و اﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﺜﺒـﺖ‬
‫_‬

‫در ﮐﺘﻮد وآﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﻨﻔﯽ در اﻧﻮد ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻤﯽ ﺑﻮد ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ آب اﻣﮑﺎن ﭘـﺬﯾﺮ ﻧﻤـﯽ ﺑـﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﯿﮑـﻪ ‪ KNO3‬در آب ﺣـﻞ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ K +‬ﺑﻪ ﮐﺘـﻮد رﻓﺘـﻪ و درآﻧﺠـﺎ ﺑـﺎ آﯾﻮﻧﻬـﺎي ‪ OH‬ﺣﺎﺻـﻞ ﺷـﺪه از اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿـﺰ آب ﻣﺨﻠـﻮط ﮔﺮدﯾـﺪه و‬
‫_‬

‫آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ NO3‬ﻫﻢ ﺑﻪ اﻧﻮد رﻓﺘﻪ و ﺑﺎ آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ H +‬ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻤﯿﺖ ﻣـﺴﺎوي ﭼـﺎرج ﻫـﺎ در ﺗﻤـﺎم‬
‫_‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮده؛ زﯾـﺮا ﺗﻌـﺎﻣﻼت در ﺳـﻄﺢ اﻟﮑﺘـﺮود ﻫـﺎ ﻣﻐﻠـﻖ اﺳـﺖ؛ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺧـﺎص در‬
‫ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻫﻢ آﮐﺴﯿﺠﻦ و ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ در اﻟﮑﺘﺮود ﻫـﺎ ﻫﻨـﻮز ﻣﻐﻠـﻖ اﺳـﺖ؛ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﺜـﺎل‪ :‬در‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺤﻠﻮل ‪ ، NaCl‬ﻣﻤﮑﻦ در اﻧﻮد دوﺗﻌﺎﻣﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ذﯾﻞ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪:‬‬
‫_‬
‫) ‪H 2 O (l‬‬ ‫←‬ ‫‪→ O2 ( g ) + 4 H + (aq ) + 4e‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫) ‪2Cl (aq‬‬ ‫←‬ ‫‪→ Cl 2 ( g + 2e‬‬

‫اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ آب از ﻧﻈﺮ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ) ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ • ‪ ΔG‬ﺗﻌﺎﻣﻞ( ﺳﺎده ﺗـﺮ از اﮐﺴﯿﺪﯾـﺸﻦ ‪ Cl‬اﺳـﺖ ‪ ،‬اﻧﺘﻈـﺎر ﻣﯿـﺮود‬
‫_‬

‫ﮐﻪ ﮔﺎز آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗـﺸﮑﯿﻞ ﮔـﺮدد؛ اﻣـﺎ ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ ﻣﻐﻠـﻖ ﺑـﻮدن ﺗﻌﺎﻣـﻞ در اﻟﮑﺘـﺮود ﻫـﺎ ‪ ،‬ﮔـﺎزﮐﻠﻮرﯾﻦ ﺗـﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕـﺮدد)در‬
‫ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﻣﺤﻠﻮل ‪ NaCl‬ﻏﻠﯿﻆ ﺑﺎﺷﺪ‪(.‬؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮاز ﻧﻈﺮ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ در اﻧﻮد آﮐـﺴﯿﺠﻦ ﺑﺎﺷـﺪ ‪ ،‬اﯾـﻦ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﺎﻣﻞ روﻧﻤﺎ ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد؛ زﯾﺮا ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻣﻐﻠﻖ دﯾﮕﺮي ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2 H 2O(l ) + 2e‬‬ ‫←‬ ‫)‪→ H 2 ( g ) + 2OH (aq‬‬ ‫‪: cathode‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫) ‪2Cl (aq‬‬ ‫←‬ ‫‪→ Cl 2 ( g + 2e‬‬ ‫‪: Anode‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﯿﻆ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم در ﺻﻨﻌﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎل زﯾﺎد دارد‪.‬‬
‫ﻃﻮرﯾﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺗﻌﺎﻣﻼت در اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ اﺳـﺎس اﻃﻼﻋـﺎت ﺗﺠﺮﺑـﯽ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿـﺰ در‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ دﯾﮕﺮ ﭘﯿﺶ ﮔﻮﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﻣﺤﻠﻮل ‪ CuBr2‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﻓﻠﺰ ﻣـﺲ‬
‫ﺑﺎﻻي ﮐﺘﻮد ﺗﺮﺳﺐ ﻧﻤﻮده و ﻣﺤﻠﻮل اﻃﺮاف اﻧﻮد رﻧﮓ زرد – ﻧﺎرﻧﺠﯽ را ﺑﻪ ﺧـﻮد اﺧﺘﯿـﺎر ﻣﯿﮑﻨـﺪ‪.‬اﯾـﻦ ﻣـﺸﺎﻫﺪات ﻣﯿﺮﺳـﺎﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻓﻠﺰ ﻣﺲ در ﮐﺘﻮد ارﺟﺎع ﺷﺪه و آﯾﻮﻧﻬﺎي ﺑﺮوﻣﺎﯾﺪ در اﻧﻮد اﮐﺴﯿﺪي ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫_ ‪Cu 2 + (aq ) + 2e‬‬ ‫←‬ ‫)‪→ Cu ( s‬‬ ‫‪Cathod‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫)‪2 Br (aq‬‬ ‫←‬ ‫‪→ Br2 ( g + 2e‬‬ ‫‪Anod‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ در ﺣﺠﺮه ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫_‬
‫¬¾ )‪Cu 2+ (aq ) + 2 Br (aq‬‬
‫¾‬‫) ‪¾® Br2 (l ) + Cu ( s‬‬
‫¾¾‬

‫‪207‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﯾﮏ اﯾﻮن ﺧﺎص در ﻣﺤﻠﻮل ‪ ،‬در ﻋﻤﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ – رﯾﺪﮐﺸﻦ در ﺣﺠـﺮة اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿـﺰ ﺑـﻪ ﻣﻨﺒـﻊ اﺻـﻠﯽ ﺗﻮﻟﯿـﺪ آﯾﻮﻧﻬـﺎ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻪ ﺑﻮده ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ‪ CuBr2‬را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺤﻠـﻮل ﻫـﺎي دﯾﮕـﺮ را ﮐـﻪ آﯾـﻮن ‪ Cu 2+‬ﯾـﺎ‬
‫‪ 2Br‬را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬ﻣﯿﺘﻮان ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻧﻤﻮد ‪ .‬ﭼﻮن در ﮐﺘﻮد ‪ Cu 2+‬ارﺟـﺎع ﺷـﺪه و ‪ 2Br‬در اﻧـﻮد اﮐـﺴﯿﺪي ﻣﯿﮕـﺮدد؛‬
‫_‬ ‫_‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﯾﻮن ﻫﺎي ﻫﺮ ﻧﻤﮏ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻓﻮق ارﺟﺎع و رﯾﺪﮐﺸﻦ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪208‬‬
 ‫در س ﺳﻮم‬

‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪151 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ‬
‫دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﻃﺮز اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ ﻫﺎ را ﺑﯿﺎ ﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﮏ ﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﻪ ﻣﻮاد‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫اوﻟﯿﮥ آﻧﻬﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم را اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﻮده اﺟﺰاي ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪة آﻧﺮا ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم و ﺣﺠﺮة اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﻣﺤﻠﻮل ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﻫﺎدي ﺑﺮق اﺳﺖ وﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را ﺑﺎﻻي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻃﻌﺎم اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ درﻣﻮرد اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ ﻫﺎ‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ ‪.‬‬
‫اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻣﻮزد‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را ﯾﺎدداﺷﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪209‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ وﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ‪ Cu (NO 3 ) 2‬را ﭘﯿﺸﺒﯿﻨﯽ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺣﺠﺮه را ﺗﺤﺮﯾﺮ دارﯾﺪ ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬در اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﻤﮏ ‪ ، Cu (NO 3 ) 2‬در اﻧﻮد اﻣﮑﺎن دو ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ذﯾﻞ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫¾ ‪Cu + + + 2e -‬‬
‫‪¾® Cu 0‬‬
‫‪2H O(l) ® 4H‬‬ ‫‪(aq) + O (g) + 4e‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2 NO 1 (aq) + 2 H O‬‬ ‫‪→ 2 HNO ( aq ) + 2OH‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﺑﺎدر ﻧﻈﺮ داﺷﺖ اﯾﻨﮑـﻪ ﺗﻌﺎﻣـﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾـﺸﻦ آب از ﻧﻈـﺮ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿـﮏ ﺑـﻪ ﺳـﺎده ﮔـﯽ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ‪ NO3‬اﻧﺠـﺎم ﻣﯿﮕـﺮدد‬
‫_‬

‫وﺑﺎﯾﺪآﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺮدد ؛ ﻟﯿﮑﻦ ﺑـﺮ ﺧـﻼف ‪ HNO3‬ﺣﺎﺻـﻞ ﻣﯿﮕـﺮدد؛ زﯾـﺮا ﺗﻌـﺎﻣﻼت در اﻟﮑﺘﺮودﻫـﺎ ﻓـﻮق اﻟﻌـﺎده‬
‫ﭘﭽﯿﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫) ‪2 NO (aq) + H O(l‬‬ ‫‪→ 2 HNO (g) + 2OH‬‬ ‫‪Oxidation‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪2H 2 O(l) ®4H + (aq) + O 2 (g) + 4e -‬‬ ‫‪Reduction‬‬

‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﻮاد اﻟﮑﺘﺮو ﻓﻌﺎل‪ :‬ﺑﻌﻀﯽ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻫﻢ ﻣﻮﺟﻮد اﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣـﺼﺮف ﻧـﻪ رﺳـﯿﺪه و اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿـﺰ‬
‫آب را ﺳﺮﯾﻊ ﻣﯿﺴﺎزد ؛ اﻣﺎاﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻫﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده ﮐﻪ ﺧﻮد اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﮔﺮدﯾـﺪه و ﻓﻌـﺎل ﻣﯿﺒﺎﺷـﻨﺪ ﮐـﻪ ﻣﺜـﺎل آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻣﯿﺘﻮان ﻗﻠﻌﯽ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ‪،‬ﮐﺎﭘﺮ ﺳﻠﻔﯿﺖ و ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﻧﺎم ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﻬﺎرا ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﻗﺮار ذﯾﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻢ ‪:‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ‪ SnCl2‬در ﻣﺤﯿﻂ ﺗﯿﺰاﺑﯽ‪:‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎه اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ را ﮐﻪ ﻣﺘﺸﮑﻞ از دواﻟﮑﺘﺮود ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﯿﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ و در آن ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺮ ‪ SnCl2‬را ﮐﻪ ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﯽ اﻧﺪازﯾﻢ ‪،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺪت ﭼﻨﺪ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﻓﻠﺰ ﻗﻠﻌﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ داﻧﻪ ﻫـﺎي ﮐﻮﭼـﮏ در ﮐﺘـﻮد ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﺎخ وﺑـﺮگ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﯿﮕﯿﺮد و ﮔﺎز ﮐﻠﻮرﯾﻦ از ﻃﺮﯾﻖ اﻧﻮد ﻣﺘﺼﺎﻋﺪ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫_‬
‫‪+‬‬ ‫‪2+‬‬
‫ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻠﻮل ‪:‬ﺑﺮ ﻋﻼوة ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب ‪ ،‬آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ Cl , Sn‬و ‪ H 3O‬ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ارﺟﺎع ﻣﻤﮑﻨﻪ در ﮐﺘﻮد‪:‬‬
‫_‬
‫¾ ‪Sn 2+ + 2e‬‬
‫‪¾® Sn‬‬ ‫‪e · = 0.14V‬‬
‫_‬
‫‪2 H 3O + 2e → H 2 + 2 H 2 O‬‬
‫‪+‬‬
‫‪e · = 0.00V‬‬
‫ﺑﺎدر ﻧﻈﺮ داﺷﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﯿﻂ اﺳﯿﺪي اﺳﺖ‪ ،‬در اﻧﻮد ﺗﻌﺎﻣﻼت ذﯾﻞ ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬
‫_‬
‫_‬
‫‪¾® Cl2 + +2e -‬‬
‫¾ ‪2Cl‬‬ ‫‪e · = 1.36V‬‬
‫_‬ ‫‪1‬‬ ‫_‬
‫‪3H 2O + 2e → O2 + 2H 3O + + 2 e‬‬ ‫‪e · = 1.23V‬‬
‫‪2‬‬

‫‪210‬‬
‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺟﺪول ذﯾﻞ و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎي ﻓﻮق ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻗﺎ ﻋـﺪه ‪ ،‬در اﻧـﻮد ﺟـﻮره ﻫـﺎي‬
‫اﮐﺴﯿﺪي ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل آﻧﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ودرﮐﺘﻮد ﺟﻮره ﻫﺎي ارﺟﺎع ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل آﻧﻬﺎ زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪H 2O → O2‬‬ ‫‪In anode‬‬ ‫•‪ε‬‬
‫‪H 3O + → H 2‬‬
‫_‬
‫‪In cathode‬‬ ‫‪Cl 2‬‬ ‫‪← 2Cl‬‬
‫_‬
‫‪ε • = 1.36V‬‬ ‫اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻣﻤﮑﻨﻪ‬
‫‪O2‬‬ ‫‪← H 2O‬‬ ‫‪ε • = 1.23V‬‬

‫‪ H 3O →H 2‬ارﺟﺎع ﻣﻤﮑﻨﻪ‬
‫‪+‬‬
‫‪ε • = 0.00V‬‬
‫‪Sn 2 + → Sn‬‬ ‫‪ε • = 0.14V‬‬
‫ﻟﯿ ﮑﻦ در اﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﭘﯿـﺸﺒﯿﻨﯽ ﻧﻈـﺮي ﻣﻄﺎﺑﻘـﺖ ﻧـﺪارد‪ ،‬در ﻋﻤـﻞ ﻣـﺸﺎﻫﺪه ﻣﯿﮕـﺮدد ﮐـﻪ ﻗﻠﻌـﯽ در ﮐﺘـﻮد و ﮔـﺎز‬
‫ﮐﻠﻮرﯾﻦ و در اﻧﻮد ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﺳﺎده ﺑﻮده‪ ،‬درﻗﺪم اول ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺟﻮره ﻫﺎ در اﻧﻮد ودر ﮐﺘـﻮد ﻧﺰدﯾـﮏ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﻮده و دوم اﯾﻨﮑﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ وارﺟﺎع آب ﺑﻄﯽ ﺑﻮده‪ ،‬درﻋﻤﻞ ﺑﺎﯾﺪ وﻟﺘﺎژ اﺿﺎﻓﯽ ‪) 0.6V‬در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﺮﺑـﻮط‬
‫ﺑﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ورﯾﺪﮐﺸﻦ ﺑﺎﺷﺪ( و ‪ ) 0.6V‬در ﻣﻮرد ﻫﺮ دوﺣﺎﻟﺖ (را ﺑﺮاي از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﻗﻮة ﻣﻘﺎوﻣـﺖ داﺧﻠـﯽ ﺳﯿـﺴﺘﻢ داده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑ ﻪ دﺳﺘﮕﺎه اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻗﻮة ﻣﺤﺮﮐﮥ ﺻﻌﻮدي وﺻﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬دﯾﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ ﮐـﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿـﺰ ‪ SnCl2‬ﺑـﻪ ‪U ≈0.6V‬‬
‫‪ E′‬اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﮐﻤﯿـﺖ ارزﺷـﯽ ﺑﯿـﺸﺘﺮ از ﮐﻤﯿـﺖ ﻫـﺎي‬
‫آﻏﺎز ﻣﯿﮕﺮدد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺣﺪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ دﺳﺘﮕﺎه اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ‪= 0.6V‬‬
‫ﺟﻮره ﻫﺎي اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻧﻮد وﮐﺘﻮد اﺳﯿﺪي و ارﺟﺎع ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫_‬
‫_‬
‫‪ε = ε•Cl2 / Cl‬‬ ‫‪(ε• Sn2+ / Sn‬‬
‫‪ε = 1.36V ( _ 0.14) = 1.5V‬‬
‫ﻗﻮة ﻣﺤﺮﮐﮥ را ﮐﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻄﻠﻮب دارا اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺪار وﻟﺘﺎژ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ؛ﯾﻌﻨﯽ ‪ 1.6V‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾـﻦ وﻟﺘـﺎژ آب‬
‫ﻧﻪ اﮐﺴﯿﺪي ﺷﺪه وﻧﻪ ارﺟﺎع ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬ﻇﺮف اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ‪SnCl2‬‬

‫‪211‬‬
 ‫در س ﭼﻬﺎرم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪152 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺷﺪه وﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻋﻤﻠﯿﮥ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ را اﻧﺠﺎم داده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﻇﺮف اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬اﮔﺮ ﮐﺸﺘﮥ ﺳﻠﻔﺮي را درآب ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‬
‫‪،‬ﻣﺤﻠﻮل آن ﮐﺪام ﻃﻌﻢ را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ در ﻣﻮرد اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و‬ ‫‪ -‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ را ﺗﺤﺖ ﯾﮏ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ ﺗﺤﺖ‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺧﻮد ﻧﯿﺰ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪212‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اول ‪:‬‬
‫اﻣﺘﺤﺎن آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﺘﺤﺮك‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺮﮐﺖ آﯾﻮﻧﻬﺎ را در ﻋﻤﻠﯿﮥ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ‪ ،‬از آﯾﻮن ﻫﺎي رﻧﮕﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ‪.‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﭘﺮ ﻣﻨﮕﻨﺎت ) ‪( KMnO 4‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﺳﺎﻣﺎن ووﺳﺎﯾﻞ را ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪:‬‬

‫ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻨﺲ ﭼﻨﺪ ﺑﻠﻮر ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﭘﺮ ﻣﻨﮕﻨﺎت را در وﺳﻂ ﮐﺎﻏﺬ ﺻﺎﻓﯽ ﻣﺮﻃﻮب ﻗﺮار دﻫﯿﺪ ‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را اﻟﯽ ﻣﺪت‬
‫‪ 20‬دﻗﯿﻘﻪ از آن ﻋﺒﻮر دﻫﯿﺪ ‪.‬‬
‫* اﯾﻮن ﻫﺎي ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﺑﯽ رﻧﮓ و اﯾﻮن ﻫﺎي ﭘﺮﻣﻨﮕﻨﯿﺖ ارﻏﻮاﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺪام ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ را درروي ﮐﺎﻏﺬ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﻧﻤﻮد ؟ آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﻨﮕﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮐﺪام اﻟﮑﺘﺮود ﺧﻮاﻫﯿﺪ رﻓﺖ؟‬
‫ﭼﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﯿﮑﻨﯿﺪ! ؟ آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﻨﮕﺎﻧﯿﺖ ﭼﺎرج ﻣﻨﻔﯽ را دارا اﺳﺖ وﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﺎرج ﻣﺜﺒﺖ را دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ؟ ﭼﺮا ؟‬
‫ﺣﻞ ﺳﺆاﻻت ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫در اﺑﺘﺪا ﭘﻮﺗﺎﺳﯿﻢ ﭘﺮ ﻣﻨﮕﻨﺎت ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪه رﻧﮓ ارﻏﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯿﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را اﻟﯽ ﻣﺪت ‪ 20‬دﻗﯿﻘﻪ از آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﻨﮕﺎﻧﯿﺖ ﻋﺒﻮر دﻫﯿﻢ ‪ ،‬آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﻨﮕﺎﻧﯿﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف اﻧﻮد رﻓﺘﻪ‬
‫و آﯾﻮﻧﻬﺎي ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﺑﻪ ﻃﺮف ﮐﺘﻮد ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﻨﮕﺎﻧﯿﺖ ﭼﺎرج ﻣﻨﻔﯽ را دارا اﺳﺖ وآﯾﻮﻧﻬﺎي ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻣﺜﺒﺖ را دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﭘﻮﺗﺎﺳﯿﻢ ﭘﺮ ﻣﻨﮕﻨﺎت‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﻮده ﺑﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﻌﺎدﻟﮥ ذﯾﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫_‬
‫) ‪KMnO ¾¾ ¾¾® K + (aq) + Mn O4 (aq‬‬
‫¬ ‪4‬‬
‫¾¾‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ دوم‬
‫ﻣﺲ ﮐﺮوﻣﺎﯾﺖ ) ‪: (CuCr2O 4‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎه را ﻗﺮار ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ آﻣﺎده ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫از دﺳﺘﮕﺎه ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را ﻋﺒﻮر دﻫﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺘﻮاﻧﯿﺪ رﻧﮓ ﻫﺎي ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪.‬‬

‫‪213‬‬
 ‫آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﺲ رﻧﮓ آﺑﯽ وآﯾﻮﻧﻬﺎي ﮐﺮوﻣﺎت رﻧﮓ زرد را دارا اﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 1‬ﮐﺪام رﻧﮓ را در اﻧﻮد ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﺪ ؟‬
‫‪ - 2‬ﮐﺪام رﻧﮓ را در ﮐﺘﻮد ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﺪ؟‬
‫‪ – 3‬ﮐﺪام آﯾﻮﻧﻬﺎ در ﮐﺘﻮد ﺟﺬب ﻣﯿﮕﺮدد ؟‬

‫ﺟﻮاب ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﭼﻮن در اﻧﻮد آﯾﻮﻧﻬﺎي ﮐﺮوﻣﺎت ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪،‬رﻧﮓ زرد دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬در ﮐﺘﻮد آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﺲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ رﻧﮓ آﺑﯽ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ - 3‬در ﮐﺘﻮد آﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﺟﺬب ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺳﻮم‬
‫ﺳﺮﮐﯿﺖ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﻋﯿﺎر ﺳﺎزﯾﯿﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤ ًﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ را ﺧﻮد ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ – 1‬ﺑﻪ اﻃﺮاف اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎ ﮐﺪام ﻣﻮاد ﺟﻤﻊ ﻣﯿﮕﺮدد ؟‬
‫‪ – 2‬ﮔﺎز آزاد ﺷﺪه را ازﻃﺮﯾﻖ ﮐﺘﻮد ﺗﻮﺳﻂ ﻟﺘﻤﺲ ﻣﺮﻃﻮب آزﻣﺎﯾﺶ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را ﻗﻄﻊ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪:‬‬
‫‪ -‬ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﯽ در ﮐﺎﻏﺬ ﻟﺘﻤﺲ ﻣﯽ اﻓﺘﺪ؟‬
‫‪ -‬ﮐﺪام ﮔﺎز آزاد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ؟‬
‫‪ -‬اﻟﮑﺘﺮود ﻣﻨﻔﯽ را از ﻇﺮف اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺧﺎرج ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ‪ ،‬ﻋﻠﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ رﻧﮓ ﺳﻄﺢ اﯾﻦ اﻟﮑﺘﺮود‬
‫ﭼﯿﺴﺖ ؟‬

‫‪214‬‬
 ‫ﺟﻮاب‬
‫‪ –1‬ﺑﻪ اﻃﺮاف اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎ آﯾﻮﻧﻬﺎي ﺟﻤﻊ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﮔﺎز آزاد ﺷﺪه را ازﻃﺮﯾﻖ اﻧﻮد ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ رﻧﮓ ﻟﺘﻤﺲ را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯿﺪﻫﺪ‬
‫‪ -3‬ﻟﺘﻤﺲ ﺗﻐﯿﺮ رﻧﮓ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﮔﺎزﮐﻠﻮرﯾﻦ آزاد ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺻﻄﻼﺣﺎت‬
‫‪ -1‬اﻧﺘﻘﺎل اﻟﮑﺘﺮون ) ‪ : ( Electon Transfer‬اﻧﺘﻘﺎل اﻟﮑﺘﺮون را از ﯾﮏ اﺗﻮم ﺑﻪ اﺗﻮم دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ) ‪ ( Electon Transfer‬ﯾﺎد‬
‫ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻨﻨﺪه ) ‪: (Oxidizing agent‬ﻣﺎدةﮐﻪ ﺑﺎﮔﺮﻓﺘﻦ اﻟﮑﺘﺮون ارﺟﺎع ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ) ‪ (Oxidizing agent‬ﯾﺎد‬
‫ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫‪-3‬ارﺟﺎع ﮐﻨﻨﺪه ) ‪: ( Re doxing agent‬ﻣﺎدة ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺎﺧﺘﻦ اﻟﮑﺘﺮون اﮐﺴﯿﺪي ﻣﯿﺸﻮد‪،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ) ‪ ( Re doxingagent‬ﯾﺎد‬
‫ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻧﻤﺒﺮ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ) ‪ : (Oxid Number‬ﻣﻘﺪار ﭼﺎرج ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ وﻣﻨﻔﯽ ﻗﺴﻤﯽ اﺗﻮﻣﻬﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻣﺮﮐﺐ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﭘﻞ ﻧﻤﮑﯽ )‪ : (Salts bridege‬ﻧﻤﮑﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي دوﻗﺴﻤﺖ ﺣﺠﺮه را ﺑﺎﻫﻢ ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺪﻫﺪ‪،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﻞ ﻧﻤﮑﯽ ﯾﺎد‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻗﻮة اﻟﮑﺘﺮوﻣﻮﺗﻮري ﺣﺠﺮه )‪ : (Cell Potentioal‬ﻗﻮة ﮐﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ را در دورة ﯾﮏ ﺣﺠﺮه اﻟﮑﺘﺮو ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫ﺟﺎري ﻣﯿﺴﺎزد ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺣﺠﺮه ﯾﺎ ﻗﻮة اﻟﮑﺘﺮوﻣﻮﺗﻮري ﺣﺠﺮه ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ﺑﻪ ) ‪ (emf‬اﻓﺎده ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ -7‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺧﻄﯽ )‪: (Line Nation‬ﻧﻮع ﺳﻤﺒﻮل ﻧﻮﯾﺴﯽ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺣﺠﺮةاﻟﮑﺘﺮو ﮐﯿﻤﯿﺎوي اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻗﺴﻤﺖ اﻧﻮد‬
‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ﻗﺴﻤﺖ ﮐﺘﻮد آن ﺑﻪ ﻃﺮف راﺳﺖ دو ﺧﻂ ﻋﻤﻮد ﻗﺮار دارد‪:‬‬
‫‪Ande Cathode‬‬
‫‪ -8‬ﺣﺠﺮة ﻏﻠﻈﺘﯽ )‪ : (Consentration Cell‬ﺣﺠﺮة اﻟﮑﺘﺮو ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﻗﺴﻤﺖ آن داراي ﻣـﻮاد ﻣـﺸﺎﺑﻪ ﺑـﻮده؛‬

‫‪215‬‬
 ‫اﻣﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﺷﺎن از ﻫﻢ ﻓﺮق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺠﺮة ﻏﻠﻈﺘﯽ ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ -9‬ﺑﻄﺮي ﺧﺎﻟﯽ ﯾﺎ ﻣﺮده )‪ : (Deadbattery‬ﻧﻮع ﺑﻄﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺣﺠـﺮه در آن ﺗﮑﻤﯿـﻞ ﺷـﺪه و ﮐـﺪام ﻗـﻮة‬
‫ﻣﺤﺮك ﺑﺮاي ﺗﺮاﮐﻢ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ داﺧﻞ ﺳﯿﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻤﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -10‬اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻨﺪة آﯾﻮﻧﻬﺎ )‪ : ( Ion Selective electrodes‬اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﯾـﮏ آﯾـﻮن‬
‫ﺧﺎص ﺣﺴﺎس ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺎم ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -11‬ﺑﻄﺮي ﻫﺎي ﻧﻮع اول )‪ : (Primaryba ttery‬ﺑﻄﺮي ﻫﺎي ﺣﺠﺮوي ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺮف رﺳـﯿﺪن ﻣـﻮاد ﺗﻌﺎﻣـﻞ ﮐﻨﻨـﺪه‬
‫ﻫﺎ ﻏﯿﺮ ﻓﻌﺎل ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ ‪،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻄﺮي ﻫﺎي ﻧﻮع اول ﯾﺎد ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -12‬ﺑﻄﺮي ﻫﺎي ﻧﻮع دوم )‪ : (Secondarybattery‬ﺑﻄﺮي ﻫﺎي ﺣﺠﺮوي ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﻋﺒـﻮر دادن ﺧـﻼف ﺳـﻤﺖ ﺗﻌﺎﻣـﻞ‬
‫ﺣﺠﺮه دوﺑﺎره ﻓﻌﺎل ﭼﺎرج ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ ‪،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻄﺮي ﻫﺎي ﻧﻮع دوم ﯾﺎد ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -13‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ) ‪ : (Corrosion‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم اﮐﺴﯿﺪي ﺷﺪن ﻓﻠﺰات را ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -14‬زﻧﮓ زدن )‪ : (Rust‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻓﻠﺰ آﻫﻦ را زﻧﮓ زدن ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -15‬ﺑﻄﺮي ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ )‪ : (Flow Cell batteries‬ﺑﻄﺮي ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ ﻧﻮع ﺑﻄﺮي اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ – رﯾﺪﮐﺸﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧـﺮژي را‬
‫در دو ﻣﺤﻠﻮل از ﺟﻮره ﻫﺎي اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ – رﯾﺪﮐﺸﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ذﺧﯿﺮه ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -16‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ )‪ : (Electroly sis‬ﺗﺠﺰﯾﮥ ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ را ﺑﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮق ﺑﻪ ﻧﺎم اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻬﯿﻪ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ‪ :‬ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاد ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ در ﺻﻨﻌﺖ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﺮاي ﺗﻬﯿﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮاد دﯾﮕﺮ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ آن )) اﺳﯿﺪ ﻣﺎدر(( اﻃﻼق ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﺼﺮف ﺳﺎﻻﻧﻪ اﯾﻦ اﺳﯿﺪ ﺷﺎﺧﺺ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯿﺰان رﺷﺪ و‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﻫﺮ ﮐﺸﻮر در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد در ﺳﺎل ‪ 2002‬ﮐﺎر ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﺣﺪود ‪ 40‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ‬
‫ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﻪ روﺷﯽ ﻣﺠﺎورت و روش ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﺳﺮﺑﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬روش‬
‫ﻣﺠﺎورت اﻣﺮوز ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ رود و اﺳﯿﺪ ﺣﺎﺻﻞ از آن ﺧﺎﻟﺺ ﺗﺮ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در ﻫﺮ دور روش ‪ SO2‬و ‪ SO3‬ﺗﺨﻤﺾ ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﺑﻪ ‪ H 2 SO4‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ SO2‬از ﺳﻮزاﻧﺪن ﮔﻮﮔﺮد ﺑﺎ ‪ O2‬ﯾﺎ ﺑﺮﺷﺘﻪ ﮐﺮدن ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪن ﺳﻠﻔﺎﯾﺪار ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﺮﯾﺖ ﯾﺎ ﺳﻮزاﻧﺪﻧﯽ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺳﻠﻔﺎﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﯿﺂﯾﺪ‪:‬‬
‫)‪1‬‬ ‫¾ ) ‪S ( s ) + O2 ( g‬‬
‫) ‪¾® SO2 ( g‬‬
‫)‪2‬‬ ‫¾ ) ‪4 FeS ( s ) + 7O2 ( g‬‬
‫) ‪¾® 2 Fe2O3 + 4SO2 ( g‬‬
‫)‪3‬‬ ‫¾ ) ‪2 H 2 S ( g ) + 3O2 ( g‬‬
‫) ‪¾® 2 SO2 ( g ) + 2 H 2O( g‬‬
‫ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰ‬
‫) ‪SO2 ( g ) + O2 ( g‬‬ ‫) ‪® 2 SO3 ( g‬‬

‫ﺑﺪون ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰاﺗﻮر ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬در روش ﻣﺤﻔﻈﻪ ﺳﺮﺑﯽ ) ‪ (Lead chumber procem‬از ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰاﺗﻮر‬
‫ﮔﺎز ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ‪ NO2‬و در روﺷﯽ ﻣﺠﺎورت از ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰاﺗﻮر وﻧﺎدﯾﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ (V2O5‬ﻫﻤﺮا ﺑﺎ ﺳﻮﻟﻔﺎت ﻓﻠﺰ ﻫﺎي‬
‫اﻟﻘﻠﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﺸﻮد‪.‬ﮔﺮﭼﻪ از ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ SO3‬و آب ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫¾ ‪SO3 ( g ) + H 2O‬‬
‫)‪¾® H 2 SO4 (aq‬‬

‫‪216‬‬
‫اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ و در ﻣﻘﯿﺎﺳﯽ ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬اﯾﻦ دو ﻣﺎده را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽ آﻣﯿﺰﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺗﻌﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺣﺮارت راآزاد‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ده و اﻧﺠﺎم آن ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺨﺎر ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ) ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺨﺎر آب و ﻗﻄﺮه ﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ‬
‫اﺳﯿﺪ( ﺗﻤﺎم ﻓﻀﺎي ﮐﺎر ﺧﺎﻧﻪ را ﭘ‪‬ﺮﮐﻨﺪ؛ از اﯾﻦ رو‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻫﺮ ﯾﮏ ﻣﻮل ‪ SO3‬را ﺑﺎﯾﮏ ﻣﻮل ‪ H 2 SO4‬ﮐﻪ از ﻗﺒﻞ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ داده ﺗﺎﭘﯿﺮوﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ) ‪ ( pyrosulforic acid‬ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﯿﺪ را ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ دورﮐﻨﻨﺪه ﯾﺎ‬
‫¾ ) ‪. SO3 ( g ) + H 2 SO4 (l‬‬
‫) ‪¾® H 2 S 2O7 (l‬‬ ‫اوﻟﺌﻮم ) ‪ (oleum‬ﻧﯿﺰﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﺎده ﺣﺎﺻﻞ از ‪ SO3‬ﺣﻞ ﺷﺪه در ﺳﻠﻔﻮرﯾﺖ اﺳﯿﺪ را در آب ﺣﻞ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫اﺳﯿﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﯽ رﻧﮓ ‪ ،‬ﺑﯽ ﺑﻮ وروﻏﻨﯽ ﺷﮑﻞ اﺳﺖ‪ ،‬در ‪10.5o C‬ﻣﻨﺠﻤﺪ و ﺑﻪ ﺣﺮارت ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﺪه ‪ SO2 ،‬آزاد‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد ‪.‬‬

‫‪217‬‬
 ‫در س ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪156 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎري و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﺘﻮد ﻫﺎي ﻓﻠﺰي زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎري و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﺘﻮد ﻫﺎي ﻓﻠﺰي زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎري و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﺘﻮد ﻫﺎي ﻓﻠﺰي زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ رول‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺷﯿﻮة ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎري و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﺘﻮد ﻫﺎي ﻓﻠﺰي زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ را ﯾﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪،‬ﮐﺘﻮد ﻫﺎي ﻓﻠﺰي ‪ ،‬ﻧﻤﮏ ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‪ ،‬وﻣﻨﺒﻊ ﺑﺮق‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬

‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬

‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬آﯾﺎ ﻗﺎﺷﻖ ﻫﺎي ﻧﻘﺮه ﯾﯽ از ﻧﻘﺮه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫وﯾﺎاﯾﻨﮑﻪ ﻣﻠﻤﻊ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎري و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﺘﻮد ﻫﺎي ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎري و‬ ‫ﻓﻠﺰي زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎري و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﺘﻮد ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﺘﻮد ﻫﺎي ﻓﻠﺰي زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ اراﺋﻪ‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ وﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺎي ﻓﻠﺰي زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ﻫﺎي را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﮔﺮدان آﻧﺮا‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﯽ را ﯾﺎدداﺷﺖ و اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪218‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ آﻫﻦ )زﻧﮓ زدن (‬
‫ﻋﻨﺼﺮ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑﺴﯿﺎر ﻓﻌﺎل واﮐﺴﯿﺪي ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻮده ‪ ،‬ﻃﻮرﯾﮑﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻠﺰات ﻧﺠﯿﺒﻪ ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻃﻼ‪ ،‬ﭘﻼﺗﯿﻦ ‪ ،‬ﭘﻼدﯾﻢ را ﺑﻄﻮر‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮدي اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﮐﺴﯿﺠﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻠﺰات اﮐﺴﯿﺪي ﺷﺪه ‪،‬ﮐﻪ ﻣﺜﺎل آﻧﺮا ﻣﯿﺘﻮان‬
‫زﻧﮓ زدن آﻫﻦ ﻓﺮورﯾﺨﺘﻦ و ﻓﺮﺳﻮده ﺷﺪن ﻓﻠﺰات را اراﺋﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﻓﺮورﯾﺨﺘﻦ ﻓﻠﺰﻫﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ اﮐﺴﯿﺪﯾﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم زﻧﮓ زدن ﯾﺎد‬
‫ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﻋﻮا ﻣﻞ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﺳﺒﺐ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻓﻠﺰات ﺷﺪه ‪،‬ﺑﺮﺧﯽ ﻓﻠﺰات در اﺛﺮ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪن ﺑﺎ آب و ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﺳﯿﺪي‬
‫ﻓﺮﺳﻮده ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻗﻄﻌﮥ آﻫﻦ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻗﻄﺮه آب ﺗﻤﺎس داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ و ارﺟﺎع ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪:‬‬
‫‪O 2 ( g ) + 2 H 2 O + 4e‬‬ ‫) ‪→ 4O H ( aq‬‬ ‫ﻧﯿﻤﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ارﺟﺎﻋﯽ‪:‬‬

‫ﻧﯿﻤﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻨﯽ‪:‬‬

‫‪¾® F e 2+ ( aq) + 2e‬‬
‫¾ ) ‪Fe ( s‬‬

‫اﯾﻦ دو ﺗﻌﺎﻣﻞ در دو ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﻄﻌﮥ آﻫﻦ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪:‬‬

‫اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎ از ﺑﯿﻦ ﻓﻠﺰ واز ﻗﺴﻤﺖ اﻧﻮد ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮐﺘﻮد ﺟﺮﯾﺎن ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ) ،‬ﺟﺮﯾﺎن دروﻧﯽ – ﻫﺪاﯾﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ( در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ‬
‫آﯾﻮن ﻫﺎ در آب )دورة ﺧﺎرﺟﯽ – ﻫﺪاﯾﺖ اﯾﻮﻧﯽ ( ﺟﺮﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ ‪ ،‬دورة ﺑﺮﻗﯽ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد؛ از اﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﺪون آب‬
‫دورة ﻣﺬﮐﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺒﻮده و زﻧﮓ زدن ﺻﻮرت ﻧﻤﯿﮕﯿﺮد‪ .‬آﯾﻮن ﻫﺎي آﻫﻦ ) ‪ ( Fe 2+‬ﺑﺎ ﻋﺒﻮر از آب ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪Fe(OH )2‬‬
‫رﺳﻮب ﻧﻤﻮده و اﯾﻦ رﺳﻮب ﻧﯿﺰ اﮐﺴﯿﺪي ﺷﺪه ﻣﺮﮐﺐ ‪) Fe(OH )3‬ﻓﯿﺮﯾﮏ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ( ﯾﺎ رﻧﮓ آﻫﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬
‫¾ )‪Fe 2+ (aq ) + 2O H (aq‬‬
‫)‪¾® Fe(OH ) 2 ( s‬‬
‫¾ ‪4 Fe(OH ) 2 ( s) + O2 ( g ) + 2 H 2O‬‬
‫)‪¾® 4 Fe(OH )3 ( s‬‬
‫ﺷﯿﻮة ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ آﻫﻦ ‪ :‬روش ﻫﺎي ﻗﺪﯾﻤﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﻏﺮض ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻓﻠﺰات ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‬
‫آﻫﻦ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از رﻧﮓ ﮐﺮدن آﻫﻦ ‪ ،‬ﻗﯿﺮ ﻧﻤﻮدن ﺳﻄﺢ ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ آﻫﻨﯽ و ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺮدن ﻇﺮوف ﻓﻠﺰي‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬اﯾﻦ ﻫﺎ ﻧﻮع روش ﻫﺎي اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﻠﺰات ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺤﺎﻓﻈﻮي ﺗﺸﮑﯿﻞ داده و ﻓﻠﺰات را از ﻋﻤﻞ اﮐﺴﯿﺠﻦ ‪،‬آب )‬
‫رﻃﻮﺑﺖ (‪ ،‬و آﯾﻮن ﻫﺎ در اﻣﺎن ﻧﮕﻬﻤﯿﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ روش ﻫﺎي ﮐﻪ ﻏﺮض ﻧﮕﻬﺪاري ﻓﻠﺰات ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯿﺮود ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎري و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﺘﻮد ﻫﺎي ﻓﻠﺰي‬
‫ﺑﻮده ﮐﻪ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﮔﺮ دو ﻓﻠﺰ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﮏ دﯾﮕﺮ در ﺗﻤﺎس اﻧﺪ ‪ ،‬در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا ورﻃﻮﺑﺖ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﻧﻮع ﭘﯿﻞ ﮔﻠﻮاﻧﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯿﺂﯾﺪ‪،‬‬
‫دراﯾﻦ ﭘﯿﻞ ﻓﻠﺰي ﮐﻪ اﻧﺮژي ) ‪ (E°‬ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮ دارد‪،‬ﺑﻪ ﺣﯿﺚ اﻧﻮد ﮐﺎر ﻣﯿﮑﻨﺪ و ﺑﺎ اﮐﺴﺪي ﺷﺪن د ﭼﺎر ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد؛ اﻣﺎ ﻓﻠﺰي ﺑﺎ ‪ E°‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﮐﺘﻮد ﮐﺎر ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ درآن ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﯿﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎري و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﺘﻮد ﻫﺎي ﻓﻠﺰي آﻫﻦ‪ ،‬ﻃﻮري ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ آﻫﻦ را ﺑﺎﯾﮏ ﻓﻠﺰ ﻓﻌﺎل ﺗﺮ؛ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ Mg :‬ﯾﺎ‬
‫‪219‬‬
‫‪ Zn‬ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯿﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻠﺰاﺗﯽ ﮐﻪ ‪ E°‬آﻧﻬﺎ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از آﻫﻦ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬ﺑﻪ ﺣﯿﺚ اﻧﻮد ﻋﻤﻞ ﮐﺮده‪ ،‬آﻫﻦ را ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬دراﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ آﻫﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺸﺮ ﻧﺎزك ﻓﻠﺰ ﺟﺴﺖ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم آﻫﻦ‬
‫ﮔﻠﻮاﻧﯿﺰ ﯾﺎ ﺳﻔﯿﺪ ﯾﺎد ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬

‫ﻗﻄﺮة آب‬ ‫) ‪O2 ( g‬‬ ‫ﺷﮑﻞ‪ :‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﯾﮏ ﮔﺎﻟﻮاﻧﯿﺰه‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﺧﺮاﺷﯿﺪه ﮔﯽ در ﺳﻄﺢ آﻫﻦ ﺳﻔﯿﺪ اﯾﺠﺎد ﺷﻮد‪ ،‬در ﻣﺤﻞ ﺗﺨﺮﯾﺶ ﯾﮏ ﭘﯿﻞ ﮔﻠﻮاﻧﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺸﻮد؛ در اﯾﻦ ﭘﯿﻞ‬
‫ﺟﺴﺖ ) ‪ (Zn‬ﺑﻪ ﺣﯿﺚ اﻧﻮد‪ ،‬اﮐﺴﯿﺪي ﺷﺪه و ﻓﺮﺳﻮده ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫‪¾® Zn 2+ (aq ) + 2e‬‬
‫¾ ) ‪Zn( s‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ) اﮐﺴﺎﯾﺶ ( ﻓﻠﺰ ﺟﺴﺖ ) ‪ (Zn‬در ﺳﻄﺢ ﻓﻠﺰ آﻫﻦ و در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ‬
‫داده ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬
‫‪¾® 4OH -‬‬
‫¾ ‪O2 ( g ) + 2 H 2O + 4e‬‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﻠﺰ آﻫﻦ ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﮐﺘﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻓﺮﺳﻮده ﻧﻤﯿﮕﺮدد‪.‬‬

‫‪220‬‬
 ‫در س ﺷﺸﻢ‬

‫‪157‬‬ ‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪:‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻘﺪاري اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺎرادي‪ ،‬ﺗﺨﻠﯿﺺ ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﻠﺰات‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻘﺪاري اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺎرادي‪ ،‬ﺗﺨﻠﯿﺺ ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج و‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﻠﺰات ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻘﺪاري اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺎرادي‪ ،‬ﺗﺨﻠﯿﺺ ‪،‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﻠﺰات ﺑﺨﺶ اﺳﺎس ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺑﺮق ﺑﻮده و ارزش ﺻﻨﻌﺘﯽ را دارا اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻘﺪاري اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺎرادي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت را در‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻘﺪاری ﺑﺮق ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﻮده وﻋﻤﻠﯿﮥ ﺗﺨﻠﯿﺺ ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﻓﻠﺰات را اﻧﺠﺎم داده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﺳﺎﻣﺎن آﻻت ﻣﻠﻤﻊ ﮐﺎري‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه‪ :‬اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﺨﻠﯿﺺ ﻓﻠﺰات ﭼﻄﻮر ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﺮد؟‬
‫‪5‬‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫)آﻣﻮزش ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را ﯾﺎدداﺷﺖ‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را ﺑﺎﻻي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻘﺪاري اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮن و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺎرادي‪ ،‬ﺗﺨﻠﯿﺺ ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﻠﺰات ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻘﺪاري اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﯾﺎ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺎرادي‪ ،‬ﺗﺨﻠﯿﺺ ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﻠﺰات اراﺋﻪ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻃﺮﯾﻘﮥ اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﺨﻠﯿﺺ ﻓﻠﺰات را ﺑﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻃﺮﯾﻘﮥ اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﺨﻠﯿﺺ ﻓﻠﺰات راﯾﺎد ﮔﯿﺮد‪.‬‬ ‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﯿﺎﻣﻮزاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس راﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪221‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﻓﻠﺰات ﻫﺎدي ﺧﻮب ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق ﺑـﻮده و ﺟﺮﯾـﺎن اﻟﮑﺘـﺮون ﻫـﺎي آزاد ﻓﻠـﺰات ﻋﺎﻣـﻞ ﻫـﺪاﯾﺖ ﺑـﺮق اﻧـﺪ‪ .‬در ﻣﺤﻠـﻮل ﻫـﺎي‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ آﯾﻮن ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺮﻗﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮد ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را از ﺧﻮد ﻋﺒﻮر ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ و رﯾﺪﮐﺸﻦ در ﺳﻄﺢ اﻟﮑﺘـﺮود ) ﺳـﺮﺣﺪ دو ﻫـﺪاﯾﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧـﯽ و آﯾـﻮﻧﯽ ( ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ ؛ از اﯾـﻦ‬
‫ﺳﺒﺐ آﻧﻬﺎ راﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪(Law of‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺎرادي ) ‪faraday‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎي ﭘﻼﺗﯿﻦ را در ﺑﯿﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﯿﺰاب ﻧﻤﮏ داﺧﻞ ﮐﺮده و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق و ﺗﻔﺎوت ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ وﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت اﯾﻮن ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﮐﻪ داراي ﭼﺎرج ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف اﻟﮑﺘﺮود ﻣﻨﻔﯽ ) ﮐﺘﻮد ( و‬
‫اﯾﻮن ﮐﻠﻮراﯾﺪ ) ‪ (C l‬ﮐﻪ داراي ﭼﺎرج ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف اﻟﮑﺘﺮود ﻣﺜﺒﺖ ) اﻧﻮد ( ﻣﯿﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ .‬اﯾﻮن ﮐﻠﻮراﯾﺪ ) ‪ (C l‬ﭼﺎرج ﻣﻨﻔﯽ ﺧﻮد را در اﻧﻮد از دﺳﺖ داده و ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻨﺼﺮي را اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯿﮑﻨﺪ‬
‫و ‪ 35.5 g‬ﮔﺮام ﮐﻠﻮرﯾﻦ در اﻧﻮد و ﯾﮏ ﮔﺮام ﻫﺎﯾﺪورﺟﻦ در ﮐﺘﻮد ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﮕﺮدد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻘﺪار ﻣﻮاد ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در اﻧﻮد و‬
‫ﮐﺘﻮد ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﮐﺘﻠﮥ ﻣﻌﺎدل آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻣﯿﺘﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﭼﺎرج ﻫﺎي ﻣﻨﻔﯽ ﮐﻪ ازﮐﺘﻮد‬
‫ﺑﻪ ﮐﺘﯿﻮن اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﭼﺎرج ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﻮد از ﯾﮏ اﻧﯿﻮن اﺧﺬ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬اﯾﻦ ﭼﺎرج‬
‫ﻫﺎي ﺗﺒﺎدﻟﻪ ﺷﺪه ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺘﻮد و اﻧﻮد ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺴﺎوي ﺑﻮده و از ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮون ﮐﻪ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﮐﻤﯿﺖ ﺑﺮق را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺎرت ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﻧﯿﻮن ﺗﻮﺳﻂ اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎ و دوران ﺑﺮق ﺧﺎرﺟﯽ ) ﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ دو اﻟﮑﺘﺮود را ﺑﺎﻫﻢ وﺻﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ(‪ ،‬ﭼﺎرج ﺧﻮدر را ﮐﻪ از‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﺶ ﻣﻨﺸﺄﻣﯿﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺘﯿﻮن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪه و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﺮ دو اﯾﻮن ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻓﺎرادي ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اول ﻓﺎرادي ‪ :‬ﻣﻘﺪار ﻣﻮادي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در اﻧﻮد ﯾﺎ ﮐﺘﻮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﺳﺮﮐﯿﺖ ﺑﯿﻦ اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﺪا ﮐﺮدن ﯾﮏ اﺗﻢ ‪ -‬ﮔﺮام )‪ ، (1atom _ gram‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ وﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﯾﮏ‬
‫‪ (H‬وﯾﺎ‬ ‫‪ 6.022 · 10‬اﺗﻢ ﻫﺎ ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﯿﻦ ﺑﺮق )‪ (96491cb‬ﺿﺮور اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ آﯾﻮن )‬
‫‪+‬‬ ‫‪23‬‬
‫اﺗﻮم _ﮔﺮام ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﯾﺎ‬

‫ﺑﻮده ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖ اول ﺑﺎ‬

‫‪F‬‬
‫=‬
‫‪96491‬‬
‫‪23 = 1.602 • 10‬‬
‫) ‪NA (6.022 • 10‬‬
‫_‬
‫‪19‬‬
‫) (‬
‫ﮐﻠﻮراﯾﺪ ‪ C l‬داراي ﭼﺎرج ﻋﻨﺼﺮي ‪coulomb‬‬

‫ﻋﻼﻣﮥ )‪ (+‬و در ﺣﺎﻟﺖ دوم ﺑﺎ ﻋﻼﻣﻪ )‪(-‬ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﯿﺰاب ﮔﻮﮔﺮد اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﮏ اﺗﻢ_ﮔﺮام‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪ 96490‬ﮐﻮﻟﻤﺐ ﺿﺮورت ﺑﻮده ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺰ اﺗﻢ ‪ H‬داراي ﭼﺎرج ﻣﺜﺒﺖ ﻋﻨﺼﺮي ‪cb‬‬
‫_‬
‫‪19‬‬
‫‪1.602 • 10‬‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪،‬از اﯾﻦ ﺳﺒﺐ آﯾﻮن ﺳﻠﻔﯿﺖ داراي دو ﭼﺎرج ﻣﻨﻔﯽ ﺑﻮده ؛ زﯾﺮا ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪ H 2 SO4‬از ﻟﺤﺎظ ﭼﺎرج ﺧﻨﺜﯽ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﺮاي ﺧﻨﺜﯽ ﻧﻤﻮدن ﭼﺎرج ﯾﮏ آﯾﻮن_ ﮔﺮام ﺳﻠﻔﯿﺖ ‪ 2 • 96490cb‬ﺑﺮق ﺿﺮورت اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮار ﻓﻮق در اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬

‫‪222‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ‪ CuSO4‬ﺑﺮاي ﺟﺪا ﮐﺮدن ﯾﮏ اﺗﻢ _ﮔﺮام ‪ Cu‬در ﮐﺘﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ 2 • 96490cb‬ﺑﺮق ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮﺳﺪ؛ ﭘﺲ‪:‬‬
‫ﻧﻈﺮﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪:‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن دوم ﻓﺎرادي ‪ :‬ﻣﻘﺪار ﻣﻌﯿﻦ ﻣﻮادي ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﯿﻦ ﺑﺮق ﺑﺎﻻي ﮐﺘﻮد ﯾﺎ اﻧﻮد ﺗﺮﺳﺐ و ﯾﺎ آزاد ﻣﯿﯿﮕﺮدد‪،‬‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ" ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﮐﺘﻠﮥ ﻣﻌﺎدل آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫وزن ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ) وﯾﺎ وزن ﻓﻮرﻣﻮل (‬

‫ﮐﺘﻠﮥ ﻣﻌﺎدل=‬
‫وﻻﻧﺲ‬

‫ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن واﺣﺪ ﻣﻘﺪار ﺑﺮق ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮﻟﻤﺐ ) ‪ (Cb‬ﻋﺒﺎرت از آن ﻣﻘﺪار ﺑﺮق اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﻤﻠﯿﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺑﺮاي ﺟﺪا‬
‫‪q M 109.170 g‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪ m‬ﮔﺮام‬ ‫•‬ ‫=‬ ‫ﻣﻌﺎدل‪ -‬ﮔﺮام ﯾﮏ ﻣﺎده؛ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﺮاي ﺟﺪا ﮐﺮدن ‪= 0.001118‬‬ ‫ﮐﺮدن‬
‫‪F n‬‬ ‫‪96490‬‬ ‫‪96491‬‬
‫ﻧﻘﺮه از ﻣﺤﻠﻮل ﻧﻤﮏ آن ﺿﺮورت اﺳﺖ‪ .‬دراﯾﻦ ﻓﻮرﻣﻮل ‪ q‬ﻣﻘﺪار ﺑﺮق ) ‪ I ، (q = It‬ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق)ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن‬
‫ﺑﺮق ﯾﮏ ﮐﻮﻟﻤﺐ در ﯾﮏ ﺛﺎﻧﯿﻪ ﻋﺒﺎرت از ﯾﮏ اﻣﭙﯿﺮ اﺳﺖ( ‪ F ،‬ﻋﺪدﻓﺎرادي‪ M ،‬ﮐﺘﻠﮥ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺎدة ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﮔﺮام‬
‫ﺑﻮده و ‪ n‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎ را اﻓﺎده ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪223‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ‪ :‬ﻧﻬﻢ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺼﻞ ‪ :‬ﻓﻠﺰات‬
‫‪ -1‬زﻣﺎن ﺗﺪرﯾﺲ )‪ 9‬ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ (‬

‫ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ درس‬ ‫ﺷﻤﺎره‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻃﺮﯾﻘﮥ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻓﻠﺰات‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻓﻠﺰات ﮔﺮوپ اول‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺳﻮدﯾﻢ‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ دوم اﺻﻠﯽ‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﮐﻠﺴﯿﻢ‬ ‫‪5‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺳﻮم‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ‬ ‫‪6‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻓﻠﺰات اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ ‪،‬آﻫﻦ‬ ‫‪7‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻣﺲ‪ ،‬ﮐﺮوﻣﯿﻢ‬ ‫‪8‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺧﻼﺻﮥ ﻓﺼﻞ وﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫‪9‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ ﻓﺼﻞ‬
‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻠﺰات ﮐﺪام ﻧﻮع ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان درك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻠﺰات از ﺟﻤﻠﮥ ﻋﻨﺎﺻﺮي داراي ﺧﻮاص ﺧﺎص اﻧﺪ ﮐﻪ رول اﺳﺎﺳﯽ را در ﺻﻨﻌﺖ دارا اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان ﻓﻠﺰات را از ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات و ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات ﺗﻔﺮﯾﻖ وﻫﻢ ﻓﻠﺮات را ﺑﻪ اﺳﺎس ﺧﻮاص ﺧﺎص ﺷﺎن از ﻫﻢ ﺗﻤﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻓﺼﻞ‬
‫‪ -6 ،‬اﻟﻒ ‪ -7 ،‬د ‪ -8 ،‬ج ‪ -9،‬ب ‪ -10‬د‬ ‫‪ - 3‬ب ‪ -4 ،‬ج ‪ -5 ،‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -1‬ب ‪ -2‬اﻟﻒ‬
‫ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ‬
‫اﻟﻒ – ‪Fe O + 2Al(s) ¾¾¾® 2Fe(l) + Al O (s) , ΔH = -832kjoul/mol‬‬
‫‪2 3‬‬ ‫‪2 3‬‬
‫‪-０‬‬
‫ب ‪Al 2 O3 ( s ) + 2 NaOH (aq ) → 2 NaAlO2 (aq ) + H 2 O (l ) -‬‬
‫‪ - 2‬ﺗﻌﺎﻣﻼت در ﮐﻮرة ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺣﺮارت‬
‫) ‪CaCO3 ( s‬‬ ‫) ‪¾¾ ¾ ¾¾® CaO ( s ) + CO2 ( g‬‬
‫¾ ) ‪CaO ( s ) + SiO2 ( s‬‬
‫) ‪¾® CaSiO3 ( s‬‬
‫¾ ‪CaO + Al 2O3‬‬ ‫) ‪¾® Ca ( AlO2 ) 2 (l‬‬
‫¾ ) ‪6CaO + P4 O10 (s‬‬
‫)‪¾® 2Ca 3 ( PO4 ) 2 (s‬‬
‫ﻣﺨﻠﻮط ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ در درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻮره ذوب ﺷﺪه وﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺬاﺑﻪ ﺑﻮده ‪ ،‬ﭼﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻫﻦ‬
‫ﺳﺒﮏ اﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ ازﻣﺬاﺑﮥ آﻫﻦ ﻗﺮاردارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪224‬‬
 ‫ارﺟﺎع آﻫﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮاﮐﺴﺎﯾﺪ وﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ آن درﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﻮره ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫درﻗﺴﻤﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻮره ‪ Fe 2 O3‬ﺑﻪ ‪ Fe 3 O4‬ﻣﺒﺪل ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫¾ ) ‪3Fe( s )+ 3 O2 ( g ) + CO ( g‬‬
‫) ‪¾® 2 Fe3O4 ( s ) + CO 2 ( g‬‬
‫درﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﺋﯿﻦ ﮐﻮره ‪:‬‬
‫) ‪Fe3O4 (s ) + CO ( g ) ¾¾ ¾¾® 3FeO (s ) + CO2 ( g‬‬
‫درﻧﻮاﺣﯽ وﺳﻂ ﮐﻮره ﺑﻪ ﺣﺮارت ‪ 1000 0 C‬اﮐﺴﺎﯾﺪ آﻫﻦ ‪ FeO‬ﺑﻪ آﻫﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫¾ ) ‪FeO ( s ) + CO ( g‬‬
‫) ‪¾® Fe( s ) + CO2 ( g‬‬
‫‪ – 3‬ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺳﻮدﯾﻢ‬
‫‪ -‬ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺎ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻫﻮا ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ﺟﻼي ﻓﻠﺰي ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪:‬‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ﭘﺮاﮐﺴﺎﯾﺪ )‪¾® Na 2O 2 (s‬‬
‫¾ )‪Na (s ) + O 2 (g‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮدﯾﻢ در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺣﺮارت ﺑﺎ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ راﻣﯽ ﺳﺎزد‪:‬‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ) ‪¾® 2 NaH(s‬‬
‫¾ )‪2 Na (s) + H 2 (g‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺎ ﻫﻠﻮﺟﻦ ﻫﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﻫﻼﯾﺪﻫﺎي اﻟﻘﻠﯽ )ﻧﻤﮏ ﻓﻠﺰات اﻟﻘﻠﯽ( را ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ‪:‬‬
‫¾ )‪2 Na (s) + Cl 2 (g‬‬
‫)‪¾® 2 NaCl(s‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺎ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﻧﻤﮏ ﻫﺎ را ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﮔﺎز ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ را آزاد ﻣﯿﺴﺎزد‪:‬‬
‫¾ )‪2 Na (s) + 2HCl(aq‬‬
‫) ‪¾® 2 NaCl(aq) + H 2 (g‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺎ آب ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻟﻘﻠﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ و ﮔﺎز ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ را آزاد ﻣﯽ ﺳﺎزد‪:‬‬
‫¾ )‪2 Na (s) + 2H 2O(l‬‬
‫)‪¾® 2 NaOH(aq) + H 2 (g‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮدﯾﻢ و ﻓﻠﺰات دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮔﺮوپ ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫¾ )‪Me( s ) + OH (aq‬‬
‫‪¾® No Re action‬‬
‫‪ -4‬ﮐﻠﺴﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﭼﻮﻧﮥ زﻧﺪه )‪(CaO‬‬
‫‪ CaO‬ﻣﺎدة ﺳﻔﯿﺪ و ﺑﯽ ﺷﮑﻞ )‪ (amorphous‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮﻧﻪ ﺑﺎ آب ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده آب ﭼﻮﻧﻪ )ﭼﻮﻧﮥ ﻣﺮده( راﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫¾ ) ‪CaO( s ) + H 2 O(l‬‬
‫‪¾® Ca(OH ) 2 ( s ) + 896.8kJ‬‬
‫ﻣﺨﻠﻮط )‪ CaO(s ) + NaOH(s‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻮداﻻﯾﻢ )‪ (Soda lim e‬ﯾﺎد ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻌﻤﺎل ﭼﻮﻧﮥ زﻧﺪه )‪(CaO‬‬
‫‪-‬ﺑﺮاي ﻧﺮم ﮐﺮدن آب ﺳﺨﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﻮدر ﺑﻠﯿﭽﻨﮓ‬
‫‪-‬ﭼﻮﻧﻪ ﺑﺮاي ﺳﻔﯿﺪﻧﻤﻮدن ﺷﯿﺮة ﺑﻮرة ﺑﮑﺎر ﻣﯿﺮود‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺣﯿﺚ آب ﺟﺬﺑﺎن درﮔﺎز ﻫﺎ و اﻟﮑﻮﻟﻬﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯿﺸﻮد‬

‫‪225‬‬
‫‪ -‬ﭼﻮﻧﻪ در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻤﻨﺖ‪ ،‬ﺷﯿﺸﻪ و ‪ CaCl2‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮔﺮدﯾﺪه و ﻣﺨﻠﻮط رﯾﮓ ‪ ،‬ﭼﻮﻧﻪ و آب را ﺑﻪ ﻧﺎم ﭼﻮﻧﮥ ﺳﺨﺖ ‪،‬‬
‫ﺿﺪ رﻃﻮﺑﺖ و ﻋﺎﯾﻖ ﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﻤﻨﺖ ﺑﺎ ﭼﻮﻧﻪ ﯾﮑﺠﺎ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺎدة ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ واﺗﺮﭘﺮوف )ﻋﺎﯾﻖ آب(‬
‫اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻮﻧﮥﺳﻔﯿﺪ در ﻻﺑﺮاﺗﻮار ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﻣﺎدة ﺗﺸﺨﯿﺺ ﮐﻨﻨﺪة ‪ CO 2‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪-5‬‬
‫‪ -1‬ﮐﻠﺴﯿﻢ را از اﻟﮑﺘﺮوﻻﯾﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻣﺨﻠﻮط ‪ CaCl 2‬ﺑﺎ ‪) CaF2‬درﺟﮥ ذوﺑﺎن آن را از درﺟﮥ ذوﺑﺎن ‪ Ca‬ﻓﻠﺰي ﯾﻌﻨﯽ ‪840 o C‬‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ آورده ﺷﻮد‪ (.‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪3CaO(s) A1(l‬‬ ‫) ‪→ Al O + 3 Ca (s‬‬
‫‪2 3‬‬
‫‪-2‬‬
‫‪ -6‬اوﻟﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻓﻮﻻد ﺗﺨﻠﯿﺺ ﭼﺪن اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﻣﯿﺘﻮد ﺑﺴﻤﺮ)‪ (Bessemer‬ﯾﺎد ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﻋﺒﺎرت ازﻇﺮف ﻓﻠﺰي اﺳﺘﻮاﻧﮥ ﺷﮑﻞ ﺑﺰرگ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻻي ﻣﺤﻮر ﺧﻮد اﻟﯽ ‪ 180 o‬ﭼﺮﺧﺶ را اﻧﺠﺎم داده ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺟﺪار داﺧﻠﯽ آن اوﻻ ً ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮاد ﻣﻘﺎوم وﺑﻌﺪ ًا‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮادي داراي ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻗﻠﻮي ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪ :‬دوﻟﻮﻣـــــــﯿﺖ ) ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ ﻣﻀﺎﻋﻒ ‪ Mg‬و ‪ (Ca‬ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻨﺠﺎﯾﯿﺶ ﻣﻮاد درﯾﻦ ﻇﺮف درﺣﺪود ‪ 25‬ﺗﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬درﻧﺘﯿﺠﮥ ﻋﻤﻞ ﺣﺮارت دوﻟﻮﻣﯿﺖ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﺪه واﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ ‪MgO‬‬
‫و‪ CaO‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ازﻣﺨﻠﻮط آﻫﻦ‪ ،‬ﻣﺬاﺑﮥ ﻫﻮاي ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﺷﺪه وﮔﺮم ﻋﺒﻮر داده ﺷﺪه ﮐﻪ درﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﯽ ﻫﺎي آﻫﻦ‬
‫) ﺳﻠﻔﺮ ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮر و ﺳﻠﯿﮑﺎن (اوﻻ ً ﺑﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺷﺎن ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﯾﺪه وﺑﻌﺪا ً ﺑﺎ ‪ CaO‬و ‪ MgO‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫ﻧﻤﮏ ﻫﺎي را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻫﻦ ﺳﺒﮏ ﺑﻮده ودرﻣﺬاﺑﮥ آﻫﻦ ﺷﻨﺎورﺷﺪه و درﺳﻄﺢ آن ﻗﺮارﻣﯿﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ‬
‫ذﯾﻞ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﺪرن ﺑﺴﻤﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﺪرن ﺑﺴﻤﺮ‪:‬‬

‫‪ -7‬ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪن دارﻧﺪه ﻣﺲ را ﺧﻮرد ﺳﺎﺧﺘﻪ وﺑﻪ ﭘﻮدر ﻣﺒﺪل ﻣﯿﺴﺎزﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً آن را درﻣﺎﯾﻌﺎت ﺷﻨﺎور ﻧﻤﻮده ﺗﺎ ﻣﺲ ازﺳﻨﮓ‬
‫ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺟﺪا ﮔﺮدد‪ ،‬دراﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮط ﮐﻤﯽ روﻏﻦ را ﻧﯿﺰ ﻋﻼوه ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ؛ ﺳﭙﺲ ﻫﻮا را از داﺧﻞ ﻣﺨﻠﻮط ﻋﺒﻮرﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﻨﮓ‬
‫ﻣﻌﺎدن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺷﻨﺎوردرﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺧﺎك وﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﺳﻨﮕﯿﻦ درﻗﺴﻤﺖ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻇﺮف ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮﻧﺪ و ﺳﻨﮓ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺑﺎ ﻫﻮا و روﻏﻦ ازﺳﻮراخ ﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺧﺎرج ﻣﯿﮕﺮدد؛ دراﯾﻦ ﻣﺤﻞ ﺳﻨﮓ ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺧﺎﻟﺺ ﺷﺪة ﺧﺎص ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ‬
‫آﯾﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺨﻠﯿﺺ ﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﺲ را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪:‬‬

‫‪226‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬دﺳﺘﮕﺎه ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﯽ ﻣﺲ از ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﯽ ﻫﺎ ‪:‬‬
‫ﻣﺲ را ازﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺧﺎﻟﺺ ﺷﺪة ﻗﺮار ﻓﻮق‪ ،‬ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ دوﻃﺮﯾﻘﻪ ﺑﺪﺳﺖ آورد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ازﻃﺮﯾﻘﻪ‬
‫‪ Pyrometallurgy‬و ) ‪ ( Hydro metallurqy‬ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ درﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬درﻃﺮﯾﻘﮥ اول ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪن را ﺑﺎ‬
‫ﻫﻮا ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫¾ ) ‪4CuFeS 2 ( s ) + 7O2 ( g‬‬
‫) ‪¾® 4CuS ( s ) + 4 Fe 2 O3 (s ) + 4 SO2 ( g‬‬
‫دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻘﺪار زﯾﺎد ‪ SO 2‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ درﻫﻮا ﻣﻨﺘﺸﺮﮔﺮدﯾﺪه وﻋﻮاﻗﺐ ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ را ﺑﺮاي زﻧﺪه ﮔﯽ وﻣﺤﯿﻂ‬
‫زﯾﺴﺖ درﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﯿﺂورد؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﮔﺎز ﺑﻪ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻣﺒﺪل ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺳﻠﻔﺎﯾﺪ ﻣﺲ ‪ CuS‬ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ارﺟﺎع ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎ ي ﻗﻮي ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪ O2 :‬ارﺟﺎع وﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﺎﻟﺺ ﻋﻨﺼﺮي ﺟﺪا‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫) ‪CuS ( s ) + O2 ( g ) ¾¾® Cu ( s ) + SO2 ( g‬‬

‫درﻣﺮﺗﺒﮥ دوم ﻫﺎﯾﺪرو ﻣﯿﺘﺎﻟﻮروﺟﯽ ‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪﻧﯽ را درﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺣﻞ ﻧﻤﻮده وﺑﻌﺪا ً آﻧﺮا ﺑﺎ ارﺟﺎع ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎ ﮐﻪ‬
‫‪Cu 2+‬‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬ﯾﮏ ﺟﺎ ﻧﻤﻮده‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺲ ﺧﺎﻟﺺ ﻋﻨﺼﺮي ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ‬ ‫‪Cu‬‬
‫ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل آن ﭘﺎﯾﯿﻦ از‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﯿﺰﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺲ را ازﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﺑﺪﺳﺖ آورد ‪.‬‬
‫ﻣﺲ ﻫﺎدي ﺧﻮب ﺑﺮق ﺑﻮده وازآن ﺳﯿﻢ ﻫﺎي ﻫﺎدي ﺑﺮق را ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﻟﯿﺎژ ﺧﻮب ﻣﺲ وﻗﻠﻌﯽ را ﺑﻨﺎم ﺑﺮﻧﺰ ﯾﺎد ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ؛‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل ‪ :‬اﮐﺜﺮا ً درﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي ﺣﻞ ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد ؛اﻣﺎ دراﺳﯿﺪ ﻫﺎي ﻗﻮي ﻏﻠﯿﻆ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ آن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫¾ ) ‪3Cu (s) + 8 H 3O + (aq ) + 2 NO31- (aq‬‬
‫‪¾® 3Cu 2+ (aq ) + 2 NO ( g ) + 12 H 2 O‬‬
‫‪ -8‬اوﻟﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﮔﺮوپ ﺷﺸﻢ ﻓﺮﻋﯽ ﮐﺮوﻣﯿﻢ ﺑﻮده ‪،‬اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ رﻧﮓ زرد درﺧﺸﺎن را دارا ﺑﻮده وﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫دارد‪.‬‬
‫ﻓﻠﺰﮐﺮوﻣﯿﻢ درﺣﺎﻟﺖ ﭘﻮدر از ﻟﺤﺎظ ﺗﺮﻣﻮد ﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﺧﺎﺻﯿﺖ ارﺟﺎﻋﯽ را دارا ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ زﯾﺎد ﺑﺎ‬
‫آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده؛ اﻣﺎدرﺣﺎﻟﺖ ﻓﻠﺰي ﺳﻄﺢ ﺧﺎرﺟﯽ آﻧﺮا اﮐﺴﺎﯾﺪ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه وﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي داﺧﻠﯽ آن را ازاﮐﺴﺎﯾﺪ ﺷﺪن‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ ،‬دراﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﻘﺎوم ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﯾﻮن ﻫﺎي ‪ Cr 3+‬ﮐﺮوﻣﯿﻢ درﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﻣﺮﮐﺐ ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺘﯽ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ داده ﮐﻪ ﻗﻮه‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﯽ آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪227‬‬
‫‪[Cr ( H 2 O) 6 ] 3+ + H 2 O ¾¾®[Cr ( H 2 O) s OH ]2+ + H 3O +‬‬ ‫‪, Ka = 1,3 × 10 -4‬‬

‫ﻧﻤﮏ ‪ PbCrO‬را ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل وازآن دررﻧﮓ ﻫﺎي روﻏﻨﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯿﺂورﻧﺪ ‪ ،‬ازﯾـﻦ رﻧـﮓ‬
‫‪4‬‬
‫ﻫﺎ درﺟﺎده ﻫﺎي ﻣﻮﺗﺮﻫﺎ درﭼﻬﺎرراﻫﯽ ﻫﺎ ﻏﺮض روﺷﻨﯽ آن در ﺷﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ ‪ .‬درﯾﻦ ﺻﻮت ﺟـﺎدة ﻣـﻮﺗﺮ رو‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ ‪ I‬اﺻﻠﯽ راﺑﻨﺎم ﻓﻠﺰات اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﯾﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ؛ زﯾﺮا ازﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻗﻠﻮي) ‪(Bases‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻗﻮي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ اﺻﻠﯽ دوم ﻓﻠﺰات ﺑﻮده وازﻟﺤﺎظ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻓﻌﺎل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ازﯾﻦ ﺳﺒﺐ درﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ ﺑﻨﺎم ) ‪ (Beryl‬ﺑﻮده ﮐﻪ ﻣﺘﺸﮑﻞ ازﺑﻠﻮرﻫﺎي‬
‫) ‪ (3BeO, Al 2O 3 ×6 SiO 2‬اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ازاﯾﻦ ﺑﻠﻮرﻫﺎ ﺗﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺗﻦ ﮐﺘﻠﻪ دارد ‪ .‬زﻣﺮد ﻧﯿﺰ ازﺟﻤﻠﻪ اﻧﻮاع ﺑﺮﯾﻞ‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪﮐﻪ رﻧﮓ ﺳﺒﺰ آن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻧﺎ ﺧﺎﻟﺺ ﻫﺎي ‪ Cr 3+‬اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﭼﻮن اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﺗﺮﮐﯿﺐ زﻣﯿﻦ زﯾﺎد ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه و اﻟﻘﻠﯽ را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ؛ ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻟﻘﻠﯽ زﻣﯿﻨﯽ ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - 10‬ﺟﻮاب‬
‫ﺧﻮاص ﺳﻮدﯾﻢ‬
‫‪ -‬ﺳﻮدﯾﻢ در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺣﺮارت ﺑﺎ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ راﻣﯽ ﺳﺎزد‪:‬‬
‫¾ )‪2 Na (s) + H 2 (g‬‬
‫) ‪¾® 2 NaH(s‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺎ ﻫﻠﻮﺟﻦ ﻫﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﻫﻼﯾﺪﻫﺎي اﻟﻘﻠﯽ )ﻧﻤﮏ ﻓﻠﺰات اﻟﻘﻠﯽ( را ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ‪:‬‬
‫¾ )‪2 Na (s) + Cl 2 (g‬‬
‫)‪¾® 2 NaCl(s‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺎ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ﻧﻤﮏ ﻫﺎ را ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﮔﺎز ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ را آزاد ﻣﯿﺴﺎزد‪:‬‬
‫¾ )‪2 Na (s) + 2HCl(aq‬‬
‫) ‪¾® 2 NaCl(aq) + H 2 (g‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺎ آب ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻟ ﻘﻠﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ و ﮔﺎز ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ را آزاد ﻣﯽ ﺳﺎزد‪:‬‬

‫¾ )‪2 Na (s) + 2H 2O(l‬‬

‫)‪¾® 2 NaOH(aq) + H 2 (g‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮدﯾﻢ و ﻓﻠﺰات دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮔﺮوپ ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺳﻮدﯾﻢ‬
‫ﻓﻠﺰات اﻟﻘﻠﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻮدﯾﻢ را از اﻟﮑﺘﺮوﻻﯾﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪﻫﺎ و ﻫﻼﯾﺪﻫﺎي آﻧﻬﺎ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ را ﺑﺎر اول ﻋﺎﻟﻤﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم )‪) (Sir Humphry Davy‬دﯾﻮي( در ﺳﺎل ‪ 1807‬از اﻟﮑﺘﺮوﻻﯾﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ‪NaOH‬‬
‫ﻣﯿﺘﻮد ﭘﺮوﺳﺲ ﻧﺰوﻟﯽ ) ‪ (Down' s Pr ocess method‬ﯾﺎ ﺣﺠﺮة‬ ‫اﺳﺘﺤﺼﺎل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻘﻪ را ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﭘﺎﺋﯿﻦ )‪ (Down' s Cell‬ﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻋﻮض ‪ NaOH‬از ‪ NaCl‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ NaCl .‬در ‪ 800o C‬ذوب ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ آوردن ﻧﻘﻄﮥ‬
‫ذوﺑﺎن آن ﺳﻪ ﺑﺎر ‪ CaCl 2‬را ﺑﺎﻻي آن ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ‪ 2 : 3‬ﻋﻼوه ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﻘﻄﮥ ذوﺑﺎن را ﺑﻪ ‪ 600o C‬ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﯿﺎورد‪.‬‬

‫‪228‬‬
‫درﻋﻤﻠﯿﮥ ﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ اﻧﻮد از ﮔﺮاﻓﯿﺖ وﮐﺘﻮد از آﻫﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪،‬از ﻣﺠﺮاي ﺑﺎﻻﯾﯽ دﺳﺘﮕﺎه اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ‪ NaCl‬ﻣﺎﯾﻊ‬
‫راﻋﻼوه ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎز ﮐﻠﻮرﯾﻦ در اﻧﻮد ﮔﺮاﻓﯿﺖ آزاد ﻣﯿﮕﺮدد و ﺳﻮدﯾﻢ ﻓﻠﺰي در ﮐﺘﻮد آﻫﻨﯽ ﺟﻤﻊ ﻣﯿﺸﻮد ‪ .‬ﺗﻌﺎﻣﻼت‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪¾® Na + + Cl -‬‬
‫¾ )‪NaCl(l‬‬
‫¾ ‪ Na + + e-‬درﮐﺘﻮد‬
‫‪¾® Na‬‬
‫¾ ‪ 2Cl -‬در اﻧﻮد‬
‫‪¾® Cl 2 + 2e -‬‬

‫ﺧﻮاص ﮐﻠﺴﯿﻢ ‪ :‬ﮐﻠﺴﯿﻢ ﺑﺎ آب ﺳﺮد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﺮده‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ و ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ راﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ آن ﺑﺎ آب‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻠﺰات اﻟﻘﻠﯽ ﺑﺎ آب ﺑﻪ ﮐﻨﺪي ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪:‬‬
‫¾ )‪Ca (s) + 2H 2O(l‬‬
‫) ‪¾® Ca (OH) 2 (aq ) + H 2 (g‬‬
‫ﮐﻠﺴﯿﻢ ﺑﺎ ﮔﺎز ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪،‬ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ راﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪:‬‬
‫¾ )‪Ca (s) + Cl 2 (g‬‬
‫)‪¾® CaCl 2 (s‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻠﺴﯿﻢ ﺑﺎ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ﮔﺎز ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ را آزاد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫¾ ) ‪Ca (s) + 2HCl(aq‬‬
‫) ‪¾® CaCl 2 (s) + H 2 (g‬‬
‫¾ ) ‪Ca (s) + H 2SO 4 (aq‬‬
‫)‪¾® CaSO 4 (s) + H 2 (g‬‬

‫اﺳﺘﺤﺼﺎل ﮐﻠﺴﯿﻢ‬
‫ﮐﻠﺴﯿﻢ را از اﻟﮑﺘﺮوﻻﯾﺰ ﻣﺬاﺑﮥ ﻣﺨﻠﻮط ‪ CaCl 2‬ﺑﺎ ‪) CaF2‬درﺟـﮥ ذوﺑـﺎن آن را از درﺟـﮥ ذوﺑـﺎن ‪ Ca‬ﻓﻠـﺰي ﯾﻌﻨـﯽ ‪840 o C‬‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ آورده ﺷﻮد‪ (.‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ‪ Ca‬در ﮐﺘﻮد آﻫﻨﯽ وﮔﺎز ﮐﻠﻮرﯾﻦ در اﻧﻮد ﮔﺮاﻓﯿﺘﯽ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﮐﻪ ﯾﮏ ﮔﺎز ﻗﯿﻤﺘﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:‬دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻬﯿﮥ ﮐﻠﺴﯿﻢ ﻓﻠﺰي‬

‫ﻃﺮﯾﻘﮥ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﮐﻠﺴﯿﻢ ﻋﺒﺎرت از ارﺟﺎع اﮐﺴﺎﯾﺪ آن ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻠﺰاﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪o‬‬
‫‪2Al(s) + 4CaO(s) ¾1200‬‬
‫¾¾‬ ‫‪C‬‬
‫)‪® CaO × Al2O3 (s) + 3Ca (s‬‬
‫ازﻓﻠﺰ ﮐﻠﺴﯿﻢ در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻌﻀﯽ اﻟﯿﺎژ ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪229‬‬
 ‫در س اول‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪163 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻃﺮﯾﻘﮥ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻓﻠﺰات‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻓﻠﺰات ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل آﻧﻬﺎ را ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻠﺰات ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﺻﻨﻌﺖ اﻣﺮوزي را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﻓﻠﺰات را ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ وﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻓﻠﺰات ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪:‬ﺳﯿﺦ ﮔﻮل ﭼﯿﺴﺖ؟ و اﺳﺘﻌﻤﺎل آن در ﮐﺪام‬
‫ﻣﻮارد اﺳﺖ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را ﺑﺎﻻي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻓﻠﺰات ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻬﯿﮥ ﻓﻠﺰات را ﺗﻮﺿﯿﺢ ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻓﻠﺰات اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻨﺮال ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻓﻠﺰات را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﻌﺮﻓﯽ ‪ -‬ﻣﻨﺮال ﻫﺎي دارﻧﺪة ﻓﻠﺰات را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ ﻣﻌﺮﻓﯽ‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ وﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺪ ﻣﻨﺮال دارﻧﺪة‬ ‫ﮐﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﻠﺰات را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را ﯾﺎدد اﺷﺖ و اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪230‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫دردﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺴﺌﻠﮥ ﻣﻬﻢ را ﺑﺎﯾﺪ درﻧﻈﺮداﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫اول ‪ :‬اﺻﻮﻻ ًٌ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮاﺑﻌﺎد ﮐﻮﭼﮏ اﺗﻮم ﻫﺎي ﻋﻨﺼﺮاول ﻫﺮﮔﺮوپ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل ٌ ‪ :‬ﻟﯿﺘﯿﻢ درﮔﺮوپ اول اﺻﻠﯽ وﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ‬
‫درﮔﺮوپ دوم اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﺧﻮاص ﻣﺘﻔﺎوت را ازﻋﻨﺎﺻﺮ دﯾﮕﺮﮔﺮوپ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ وﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ داراي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮون‬
‫| ‪ 1S‬ﺧﻮاص ﻣﺘﻔﺎوت را ازدﯾﮕﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ ﺧﻮد دارا اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪ ﯾﻦ ﻣﻠﺤﻮظ اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ازﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﮔﺮوپ آن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫دوم ‪ :‬ﻋﻨﺎﺻﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﯾﯿﺎﮔﻮﻧﺎل ) ‪ ( Diaganal‬ﺑﺎﻫﻢ دﯾﮕﺮدرﺟﺪول ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ ﻗﺮاردارﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﺻﺘﺎ ً ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ ‪I‬‬
‫‪ II,‬و‪ III‬وﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺟﺪول ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺸﺎﺑﻪ را ﺑﺎﻫﻢ دارا اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﺑﺎدرﻧﻈﺮداﺷﺖ ﺧﻮاص اﻟﮑﺘﺮون ﮔﯿﺮﻧﺪه ﮔﯽ واﻟﮑﺘﺮون دﻫﻨﺪه ﮔﯽ ﻣﯿﺘﻮان اﮐﺜﺮ ﺧﻮاص ﻋﻨﺎﺻﺮرا ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮد ‪.‬‬
‫درﺟﺪول اﻟﮑﺘﺮون ﮔﯿﺮﻧﺪه ﮔﯽ ﭘﺎوﻟﻨﮓ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﻓﻠﻮرﯾﻦ )‪ ( EN = 4‬اﻟﮑﺘﺮون ﮔﯿﺮﻧﺪه ﻗﻮي ﺑﻮده و ‪Cs‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﭘﻮزﺗﯿﻒ ﺗﺮﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻠﺰي )ﻃﺮف ﭼﭗ ﺟﺪول( ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺒﻪ‬
‫ﻓﻠﺰي ) دروﺳﻂ ﺟﺪول ( وﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮﻓﻠﺰي ) ﺑﻪ ﻃﺮف راﺳﺖ ﺟﺪول ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ ( ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ ‪ :‬ﻋﻨﺎﺻﺮﯾﮑﻪ اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ﺳﻮﯾﻪ ﻓﺮﻋﯽ ‪ d‬ﺷﺎن ﯾﮑﯽ ﺑﻌﺪ ازدﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺘﻨﺎوب ﺗﻮﺳﻂ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ‬
‫درﺣﺎﻟﺖ ﭘﺮﺷﺪن اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻨﺎم ﻋﻨﺼﺮاﻧﺘﻘﺎﻟﯽ ﯾﺎ ‪ Transational‬ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮدر وﺳﻂ ﺟﺪول ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ وﻃﻮري ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ً اراﺋﻪ ﺷﺪ ‪ ،‬دراﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ﺳﻮﯾﻪ اﻧﺮژﯾﮑﯽ ‪ d‬ﺗﻮﺳﻂ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ درﺣﺎل ﭘﺮﺷﺪن ﺑﻮده ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﺳﻮﯾﻪ داراي ﭘﻨﺞ اورﺑﯿﺘﺎل اﺳﺖ ‪ ،‬ده اﻟﮑﺘﺮون اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي آن را ﻣﺸﺒﻮع ﻣﯿﺴﺎزﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ درﻗﺴﻤﺖ وﺳﻂ ﺟﺪول‬
‫ده ﺳﺘﻮن ﻋﻤﻮدي ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ درﻫﺮﺳﺘﻮن ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ ﻗﺮاردارد‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺘﻮن ﻫﺎ وﯾﺎﮔﺮوﭘﻬﺎ ﺑﻨﺎم ﮔﺮوپ ﻫﺎي ﻓﺮﻋﯽ‬
‫‪ VIII B ,VII B , VI B ,VB , IVB , III B‬ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ آﻫﻦ‪ ،‬ﮐﻮﺑﺎﻟﺖ وﻧﯿﮑﻞ وﻫﻢ ﻋﻨﺎﺻﺮدوره ﭘﺎﺋﯿﻦ اﯾﻦ‬
‫‪ VIII‬ﻓﺮﻋﯽ ﻗﺮارداده اﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪B‬‬ ‫ﮔﺮوپ ﻫﺎ ﭘﻼﺗﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ دﯾﮕﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﻪ ﺳﺘﻮن ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ را درﮔﺮوپ‬
‫دوﺳﺘﻮن ﺑﻌﺪي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ داراي ﯾﮏ و دو اﻟﮑﺘﺮون وﻻﻧﺴﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﯾﮏ ازاﯾﻦ ﺳﺘﻮن ﻫﺎ را ﺑﻨﺎم ﮔﺮوپ ﻓﺮﻋﯽ‬
‫‪ I B‬و ‪ II B‬ﯾﺎد ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ازﻋﻨﺼﺮ ﻟﻨﺘﺎﻧﯿﻢ آﻏﺎزﯾﺎﻓﺘﻪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﯾﺎد آوري اﺳﺖ اﯾﻨﮑﻪ ‪ :‬ﭘﺮﺷﺪن ﻫﻔﺖ اورﺑﯿﺘﺎل ﺳﻮﯾﻪ ﻓﺮﻋﯽ ‪4 f‬‬
‫ازﻋﻨﺎﺻﺮﻟﻨﺘﺎﻧﯿﻢ ﭼﻬﺎرده ﻋﻨﺼﺮدﯾﮕﺮ درﭘﺮﯾﻮد ﺷﺸﻢ ﻣﻮﺟﻮداﺳﺖ ﮐﻪ اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ‪ 4 f‬آﻧﻬﺎ درﺣﺎﻟﺖ ﭘﺮﺷﺪن اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫راﺑﻄﮥ اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ‪ f‬ﺑﻪ اﺗﻮﻣﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺗﺮازاﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد دراورﺑﯿﺘﺎل ‪ S‬و‪ d‬اﺳﺖ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﭼﻬﺎرده ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ ‪ IIIB‬ﺷﺒﺎﻫﺖ زﯾﺎد دارﻧﺪ؛ ازﯾﻦ ﺳﺒﺐ آﻧﻬﺎ را درﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﻌﺪاز ﻟﻨﺘﺎﻧﯿﻢ ﻗﺮارداده وﺑﻨﺎم‬
‫‪ Lanthanides‬ﯾﺎد ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل آﻧﻬﺎ را درﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺟﺪول ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺷﺎن ﺗﺤﺮﯾﺮ‬
‫ﻣﯿﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪231‬‬
‫درﭘﺮﯾﻮد ﻫﻔﺘﻢ ﻧﯿﺰ‪ 14‬ﻋﻨﺼﺮ ﻗﺮاردارﻧﺪ ﮐﻪ اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ﺳﻮﺑﻪ ﻓﺮﻋﯽ ‪ 5 f‬ﺷﺎن ﺗﻮﺳﻂ اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎ درﺣﺎﻟﺖ ﭘﺮﺷﺪن ﺑﻮده و‬
‫ﺑﻌﺪ ازﻋﻨﺼﺮ‪ Actinium‬ﻗﺮاردارﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را درﺧﺎﻧﻪ ﻋﻨﺼﺮ ‪ Actinium‬ﺗﺼﻮرﻧﻤﻮده وﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺧﺎص ﻋﻨﺎﺻﺮي‬
‫داراي ﺧﻮاص ﻣﺸﺎﺑﻪ را درﺟﺪول ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ ﺗﺸﮑﯿﻞ داده اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﯿﺰﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ‪ Lanthanidis‬درﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﭘﺎﺋﯿﻦ ﺟﺪول ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ ﺗﺤﺮﯾﺮﮔﺮدﯾﺪه وﺑﻪ ﻧﺎم ‪ Actinides‬ﯾﺎد ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬

‫‪232‬‬
 ‫در س دوم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪166 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻓﻠﺰات ﮔﺮوپ اول‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻠﺰي ﮔﺮوپ اول اﺻﻠﯽ و ﺧﻮاص ﻓﺰﯾﮑﯽ و ﮐﯿﻤﯿﺎوي آﻧﻬﺎ‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻠﺰات ﮔﺮوپ اول ﺧﻮاص ﺧﺎص ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد را دارا اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ اول را ﺑﺎدر ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺧﻮاص و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﺎن ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺒﺮﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ اول اﺻﻠﯽ‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﮐﺎﺳﺘﮏ ﺳﻮدا ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن ﺻﺎﺑﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﯿﺸﻮد داراي ﮐﺪام ﻋﻨﺼﺮ ﻓﻠﺰي اﺳﺖ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را ﺑﺎﻻي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ اول و ﺧﻮاص ﻓﺰﯾﮑﯽ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﻮاص ﻓﺰﯾﮑﯽ‬ ‫وﮐﯿﻤﯿﺎوي آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل اﺿﺎﻓﯽ را در ﻣﻮرد ﺧﻮاص ﻋﻨﺎﺻﺮ وﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ اول اﺻﻠﯽ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮوپ اول اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ را ﮐﻪ درﻣﻮرد‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮاص ﻓﻠﺰات اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را ﯾﺎدداﺷﺖ و اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪233‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ ‪ I‬اﺻﻠﯽ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ‪ I‬اﺻﻠﯽ راﺑﻨﺎم اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎﻧﯿﺰ ﯾﺎد ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا ازﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻗﻠﻮي) ‪ (Bases‬ﺑﺴﯿﺎر ﻗﻮي‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺟﺪول ذﯾﻞ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻧﻮرﻣﺎل ﻋﻨﺎﺻﺮ اﯾﻦ ﮔﺮوپ ) ‪ I‬اﺻﻠﯽ ( را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪Me +‬‬ ‫ﺟﺪول ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻧﻮرﻣﺎل ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻟﻘﻠﯽ ﺑﻪ وﻟﺖ‬
‫‪Me‬‬
‫‪Li‬‬ ‫‪Na‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪Rb‬‬ ‫‪Cs‬‬ ‫‪Fr‬‬
‫‪- 3.05‬‬ ‫‪- 2.71‬‬ ‫‪- 2.94‬‬ ‫‪- 2.93‬‬ ‫‪- 2.92‬‬ ‫‪- 2.92‬‬
‫‪Na +‬‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻧﺎرﻣﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ ‪ I‬اﺻﻠﯽ ازﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﺋﯿﻦ ﮐﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺎﻋﺪه ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل‬
‫‪Na‬‬

‫ﺳﻮدﯾﻢ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﯽ‬ ‫زﯾﺎد ﺗﺮﺑﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ ﻣﺜﺄﻟﻪ ﺑﺮﻋﮑﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ارﺟﺎع ﮐﻨﻨﺪة ﺧﻮب ﻋﻨﺎﺻﺮاﯾﻦ ﮔﺮوپ‬ ‫‪Li +‬‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ از‬
‫‪Li‬‬

‫ﺑﻮدن ﺑﺮﺧﯽ ازﻋﻨﺎﺻﺮ ﮐﻪ اﮐﺜﺮاً درﭘﺮﯾﻮد دوم ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮدن ﺣﺠﻢ اﺗﻮم ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ اول‬
‫را ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪه ﻫﺲ ﺑﺎ‬ ‫‪Li +‬‬ ‫ﮔﺮوپ ﻫﺎ ﺑﻮده ‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻮدن ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻧﺎرﻣﻞ ذوج‬
‫‪Li‬‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ‪ Na+ Na‬ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﺮد‪ .‬اﮔﺮﻣﻨﻈﻮر ا ز ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان آﻧﺮا درﭘﺮﯾﻮد دوم‬
‫ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫‪Li +‬‬ ‫ﺑﺪ ﺳﺖ آورد ‪ .‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ذوج‬ ‫‪- nFΔF o =ΔG‬‬ ‫ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻧﺮژي آزاد و ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫‪Li‬‬

‫ﭘﺎﺋﯿﻦ ﺗﺮاﺳﺖ ؟ ﻟﯿﮑﻦ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﮐﯿﻔﯿﺖ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﻐﯿﺮات اﻧﺘﻠﭙﯽ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ را دراﯾﻦ‬ ‫‪Na +‬‬ ‫ﺑﻪ‬
‫‪Na‬‬

‫و‬ ‫‪Li +‬‬ ‫ﭘﺪﯾﺪه دارد ‪ ،‬ﻣﯿﺴﺮﻣﯿﮕﺮدد ‪ .‬درﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺨﺘﺼﺮ ‪ ،‬دور ‪‬ه ﻫﺲ ) ﺳﺎﯾﮑﻞ ‪ ( Hess‬راﺑﺮاي ذوج ﻫﺎي‬
‫‪Li‬‬
‫‪+‬‬
‫‪ Na Na‬رﺳﻢ ﻧﻤﻮده وﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻮدن ذوج ﻟﯿﺘﻢ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮارﻣﯿﺪﻫﻢ‪ .‬ﻋﻠﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮدن ﺣﺠﻢ اﺗﻮم ﻫﺎي‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ اول ﮔﺮوپ ﻫﺎ ﺑﻮده ‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻮدن ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻧﺎرﻣﻞ ذوج ‪ Li + Li‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ‪،‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﻫﺲ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ‪ Na+ Na‬ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﺮد‪ .‬اﮔﺮﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﯿﺘﻮان آﻧﺮا درﭘﺮﯾﻮد‬
‫‪Li +‬‬ ‫ﺑﺪ ﺳﺖ آورد ‪ .‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ذوج‬ ‫‪- nFΔF o =ΔG‬‬ ‫دوم ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻧﺮژي آزاد و ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫‪Li‬‬

‫ﭘﺎﺋﯿﻦ ﺗﺮاﺳﺖ ؟ ﻟﯿﮑﻦ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﮐﯿﻔﯿﺖ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻧﺘﻠﭙﯽ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ را‬ ‫‪Na +‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫‪Na‬‬

‫دراﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه دارد ‪ ،‬ﻣﯿﺴﺮﻣﯿﮕﺮدد ‪ .‬درﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺎاﺳﺘﻔﺎده ازﺟﺪول ﻫﺎي ﺿﻤﯿﻤﮥ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ‪ ،‬دورةﻫﺲ‬
‫‪+‬‬ ‫‪Li +‬‬
‫و ‪ Na Na‬رﺳﻢ ﻧﻤﻮده وﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻮدن ذوج ﻟﯿﺘﻢ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ‬ ‫‪Li‬‬
‫) ﺳﺎﯾﮑﻞ ‪ ( Hess‬راﺑﺮاي ذوج ﻫﺎي‬
‫ﻗﺮارﻣﯿﺪﻫﻢ‪:‬‬

‫‪234‬‬
 ‫‪+‬‬
‫¾‪Li( g ) ¾D‬‬
‫‪H I = 519‬‬
‫¾‬ ‫) ‪¾® Li( g‬‬ ‫¾‪N a ( g ) ¾D‬‬
‫‪HI = 494‬‬
‫¾‬ ‫) ‪¾® N a ( g‬‬
‫­‬
‫|‬ ‫|‬
‫­‬
‫‪DH‬‬ ‫‪= 159kj‬‬ ‫‪DH hy = -558‬‬ ‫‪DH‬‬ ‫‪= 107‬‬ ‫‪DHhy = -444‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪5‬‬

‫|‬ ‫¯‬ ‫|‬ ‫¯‬

‫‪Li‬‬ ‫)‪(s‬‬ ‫) ‪Li(aq‬‬ ‫) ‪N a (s‬‬ ‫) ‪Na(aq‬‬
‫? = ‪DH‬‬ ‫? = ‪DH‬‬

‫‪ DH‬ﻧﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺘﻠﭙﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ازﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻟﺠﺒﺮي اﻧﺘﻠﭙﯽ ﻫﺎي دﯾﮕﺮﻗﺮارذﯾﻞ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫‪ΔH = ΔH + ΔH + ΔHhydaton‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪I‬‬
‫‪ΔH æ ö = 159Kj + 519kj - 558 = 120 Kjoul mol‬‬
‫÷ ‪ç Li‬‬
‫‪è‬‬ ‫‪ø‬‬

‫‪ΔH æ‬‬ ‫‪= 107 + 494 - 444 = 157 Kjoul mol‬‬

‫‪ç‬‬
‫‪è‬‬
‫‪Na ö÷ø‬‬
‫‪+‬‬
‫‪ ) 157 K joul mol‬ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﺪه ( ﺑﻮده‪ ،‬درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ اﻧﺮژي آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‬ ‫‪, N a (aq‬‬ ‫ﻣﻘﺪاراﻧﺮژي آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ )‬
‫)‪ Li + (aq‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 120kloul/m ol‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻮده؛ اﻣﺎ اﻧﺘﻠﭙﯽ ﺗﺼﻌﯿﺪ و اﻧﺮژي آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‪ Na‬ﮐﻤﺘﺮ ازﻣﻘﺎدﯾﺮ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ‪ Li‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ را دارا ﺑﻮده وازﺧﻮاص ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﯿﺮوي ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬

‫‪235‬‬
 ‫در س ﺳﻮم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪169 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺳﻮدﯾﻢ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺧﻮاص و اﺳﺘﺤﺼﺎل آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻮدﯾﻢ داراي ﺧﻮاص ﺧﺎص ﺑﻮده واز راه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯿﺘﻮان‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺳﻮدﯾﻢ را ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده و ﻫﻢ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﺳﻮدﯾﻢ ﻓﻠﺰي‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﭼﺮا ﺳﻮدﯾﻢ را در ﺑﻮﺗﻞ ﻫﺎي ﺗﯿﻞ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‬
‫؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را ﺑﺎﻻي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﻮدﯾﻢ ‪ ،‬ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي وﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺧﻮاص‬ ‫اﺳﺘﺤﺼﺎل آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي‪ ،‬ﻓﺰﯾﮑﯽ وﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي اﺳﺘﺤﺼﺎل آن‬ ‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل اﺿﺎﻓﯽ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺳﻮدﯾﻢ را اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﯿﺎ ﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را ﯾﺎدداﺷﺖ واﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪236‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺎ آب‬
‫ﺳﺎﻣﺎن و ﻣﻮاد ﻣﻮرد ﺿﺮورت‪ :‬ﺗﺸﺖ ﭘﺮ از آب‪ ،‬ﺳﻮدﯾﻢ ﻓﻠﺰي‪ ،‬ﭼﺎﻗﻮ و ﭘﻨﺲ‪.‬‬
‫ﻃﺮز اﻟﻌﻤﻞ‪ :‬دو ﯾﺎ ﺳﻪ ﺗﻮﺗﮥ ﮐﻮﭼﮏ ﺳﻮدﯾﻢ را ﺗﻮﺳﻂ ﭼﺎﻗﻮ ﻗﻄﻊ ﮐﺮده وآن را ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻨﺲ داﺧﻞ ﺗﺸﺖ ﭘﺮ از آب‬
‫ﺑﯿﻨﺪازﯾﺪ‪ ،‬ﺷﻌﻠﻪ ور ﺷﺪن و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺮﯾﻊ ﺳﻮدﯾﻢ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دﻫﯿﺪ ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺎ آب‬

‫ﺣﻞ‪ :‬زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ دو ﯾﺎ ﺳﻪ ﺗﻮﺗﮥ ﮐﻮﭼﮏ ﺳﻮدﯾﻢ را ﺗﻮﺳﻂ ﭼﺎﻗﻮ ﻗﻄﻊ ﮐﺮده وآن را ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻨﺲ داﺧﻞ ﺗﺸﺖ ﭘﺮ از آب ﻧﻤﺎﯾﻢ‬
‫‪ ،‬ﺷﻌﻠﻪ ور ﺷﺪن و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺮﯾﻊ ﺳﻮدﯾﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺗﻌﺎﻣﻞ آن ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫↑ ‪2 Na (s ) + 2 H 2O (l ) → 2 NaOH + H 2‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﺮﮐﺒﺎت زﯾﺎد ﺳﻮدﯾﻢ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ درﺻﻨﻌﺖ و ﻃﺒﺎﺑﺖ رول اﺳﺎﺳﯽ را ﺑﺎزي ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﺟﺎ در ﻣﻮرد‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ‪:‬در ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﻣﺼﺮف ﺗﯿﺰاب ﮔﻮﮔﺮد در ﺳﻄﺢ ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ؛ اﻣﺎدر ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﻣﺼﺮف ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ در ﺳﻄﺢ ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم از ﻣﻌﺎدن ﻃﺒﯿﻌﯽ آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ‬
‫درآب‬ ‫‪+‬‬
‫)‪Na (aq‬‬ ‫آورﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﯿﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﺮا ﻣﻘﺪار زﯾﺎد ﻧﻤﮏ در آب اﺑﺤﺎر ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ؟ ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﻘﺪار اﯾﻦ دو ﻋﻨﺼﺮ درﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﯾﮑﺴﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺘﻪ‬ ‫‪K‬‬
‫‪+‬‬
‫)‪(aq‬‬ ‫ﺳﯽ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از آﯾﻮن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ در آب ﺑﺤﺮ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺰرﮔﯽ اﯾﻦ آﯾﻮن ﺳﺒﺐ ﻣﯿﮕﺮدد ﺗﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ آن ﺑﺎ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب‬ ‫‪+‬‬
‫)‪Na (aq‬‬ ‫داراي ﺣﺠﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ از آﯾﻮن‬ ‫‪K‬‬
‫‪+‬‬
‫)‪(aq‬‬ ‫‪ -1‬آﯾﻮن‬
‫ﻧﻮع آﯾﻮن – داي ﭘﻮل ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺳﺒﺐ ﺗﻨﻘﯿﺺ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ درآب ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬راﺑﻄﮥ ﺳﻮدﯾﻢ در ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻏﯿﺮ ﻋﻀﻮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ راﺑﻄﮥ ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ در اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮده ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﻮﻧﻬﺎي ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ از ﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﺗﺠﺮﯾﺪ و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺤﻠﻮل در اﺑﺤﺎر ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ؛ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻧﻤﮏ‬

‫‪237‬‬
 ‫ﻫﺎي ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ در ﺧﺸﮑﻪ و درﺟﺎ ﻫﺎي ﮐﻪ ﻧﺒﺎﺗﺎت در آن ﺟﺎ ﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪-3‬ﻋﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺒﺎﺗﺎت ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﺑﻮده ‪ ،‬ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﯾﮑﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺿﺮوري ﻧﻤﻮي ﻧﺒﺎت ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺒﺎﺗﺎت روش‬
‫ﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﻣﺆﺛﺮ را در ﺟﺬب ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯿﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮدﯾﮑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻤﮏ ﺳﻮدﯾﻢ در آب ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ رﯾﺸﮥ ﻧﺒﺎﺗﺎت‬
‫را ﺟﺬب ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ وﺳﻮدﯾﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻨﺤﻞ در آب ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯿﻤﺎﻧﺪﮐﻪ ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﻪ‬ ‫‪K‬‬
‫‪+‬‬
‫)‪(aq‬‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ ؛ اﻣﺎ ﻧﺒﺎﺗﺎت آﯾﻮﻧﻬﺎي‬
‫اﺑﺤﺎر ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ ازﺧﻮاص ﻓﺰﯾﮑﯽ ﺟﺎﻟﺐ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻟﻘﻠﯽ ﺳﭙﮑﺘﺮ اﻧﺘﺸﺎري آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺧﻼي ﺑﺮﻗﯽ درﺑﺨﺎرات اﯾﻦ ﻓﻠﺰات اﯾﺠﺎد‬
‫ﮔﺮدد وﯾﺎ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻧﻤﮏ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎﻻي ﺷﻌﻠﮥ ﭼﺮاغ ﮔﺎزي ﻗﺮاردﻫﯿﻢ ‪ ،‬ﻧﻤﮏ ﻟﯿﺘﯿﻢ رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰي ﯾﺎﻗﻮﺗﯽ وﻧﻤﮏ ﺳﻮد ﯾﻢ‬
‫رﻧﮓ زرد را دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﻧﻤﮏ ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ رﻧﮓ ﺑﻨﻔﺶ راﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯿﮕﯿﺮد‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬رﻧﮓ ﺷﻌﻠﻪ ﻫﺎي ﺑﻌﻀﯽ ﻓﻠﺰات ﮔﺮوپ اول اﺻﻠﯽ‬

‫‪238‬‬
 ‫در س ﭼﻬﺎرم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪171 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ دوم اﺻﻠﯽ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ دوم اﺻﻠﯽ ﺧﻮاص وﺳﺎﺣﺘﻤﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ دوم اﺻﻠﯽ ﻓﻠﺰات ﺑﻮده و داراي ﺧﺎﺻﯿﺖ‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺧﺎص ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻠﺰي در ﺣﯿﺎت روزﻣﺮة ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﻌﻀﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ دوم اﺻﻠﯽ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﭼﻮﻧﻪ ﮐﺪام ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺎﻣﻞ اﻧﺪ؟‬
‫‪5‬‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ دوم اﺻﻠﯽ وﺧﻮاص آﻧﻬﺎ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ دوم را در ﺟﺪول ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ دوم اﺻﻠﯽ و ﺧﻮاص آﻧﻬﺎ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ‬
‫و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﺸﺨﺺ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آﻧﺮا ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ را ﮐﻪ درﻣﻮرد ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اراﺋﻪ‬ ‫ﺧﻮاص آﻧﻬﺎ‬ ‫ﮔﺮوپ دوم اﺻﻠﯽ و‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﺋﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪239‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ‪ II‬اﺻﻠﯽ ) ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻟﻘﻠﯽ زﻣﯿﻨﯽ (‬
‫ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ اﺻﻠﯽ دوم ﻓﻠﺰات ﺑﻮده وازﻟﺤﺎظ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻓﻌﺎل ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ؛ ازﯾﻦ ﺳﺒﺐ درﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﯿﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪2+‬‬
‫‪( Be‬؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬ ‫‪ e‬ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻗﺮاردارد ) ﺑﻪ ﺟﺰ‬
‫‪M‬‬
‫‪Me‬‬
‫ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل زوج ﻫﺎي ﻓﻠﺰات ﮔﺮوپ ‪ II‬اﺻﻠﯽ‬
‫اﯾﻨﻬﺎ آﯾﻮن ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪروﻧﯿﻢ را ارﺟﺎع ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ را آزاد ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪2+‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ وﻗﻄﺒﯽ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آب را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﻮد ﺟﺬب ﻧﻤﻮده و ﻣﺮﮐﺐ ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ‬ ‫ﻫﺎي ‪B e‬‬ ‫آﯾﻮن‬
‫‪2+‬‬
‫‪ [ Be( H 2 O) 2 ]2+‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ .‬ﭼﻮن آﯾﻮن ﻫﺎي ‪ Be‬ﻗﻄﺒﯽ ﺑﻮده ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮآن ﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺳﻤﯽ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ BeX 2‬ﺑﺎ راﺑﻄﮥ ﮐﻮوﻟﻨﺖ ازﻣﺸﺨﺼﺎت ﺧﺎص ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ ﺑﻮده ﮐﻪ ازﻓﻠﺰات دﯾﮕﺮ اﯾﻦ‬
‫ﮔﺮوپ ﻓﺮق دارد‪.‬‬
‫ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ‪ BeH 2‬ﻧﻮﻋﯽ ازﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي داراي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻓﻀﺎي ﺧﻄﯽ اﺳﺖ ‪ .‬دو اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎﯾﺒﺮﯾﺪ ﺷﺪة ‪ Be‬ﮐﻪ‬
‫ازﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄﯽ اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ‪ 2s‬و ‪ 2 p‬ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﻧﺪ‪ SP ،‬ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ ‪ h1 h1‬و ‪ h2‬اﻓﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺪاﺧﻞ وﭘﻮﺷﺶ اﯾﻦ دواورﺑﯿﺘﺎل ﺑﺎ اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ‪ 1S a‬و ‪ 1S b‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ دو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل اورﺑﯿﺘﺎل راﺑﻄﻪ ﯾﯽ ) ‪ (Bonding‬را‬
‫ﺑﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﯽ ‪ Y1‬و ‪ Y2‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯿﺂورد‪:‬‬
‫‪Ψ1 = λ1h1 + λ 2 1Sa‬‬
‫‪Ψ 2 = λ1h2 + λ 2 1Sb‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﺗﺪاﺧﻞ دو اورﺑﯿﺘﺎل) ‪ 1s‬اﺗﻮم ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﺎ ‪ sp‬اورﺑﯿﺘﺎل ‪( Be‬‬

‫ﺳﻮﯾﻪ ﻫﺎي اﻧﺮژﯾﮑﯽ اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي راﺑﻄﻪ ﯾﯽ ‪ s x‬و ‪ s‬و اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ﻏﯿﺮ راﺑﻄﻪ ﯾﯽ ) ‪ ( Antibonding‬در ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬
‫‪z‬‬
‫‪ BeH‬درﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ داي ﮐﻠﻮراﯾﺪ را درﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﻠﻮرﯾﻦ درﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﮐﺎرﺑﻦ وﺣﺮارت ‪ 600C o‬اﻟﯽ ‪ 800C o‬ﯾﺎ ‪ BeO‬ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻣﯿﺂورﻧﺪ‪:‬‬

‫‪240‬‬
 ‫)‪BeO (s) + Cl 2(g) + C (s‬‬ ‫¾‪¾-‬‬
‫‪¾600‬‬ ‫‪800C‬‬
‫)‪¾® BeCl 2(g) + CO (g‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﺳﻮﯾﻪ ﻫﺎي اﻧﺮژﯾﮑﯽ دراورﺑﯿﺘﺎل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ‪BeH 2‬‬

‫‪ BeCl 2‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ‪ BeH 2‬ﺧﻮاص اﺳﯿﺪ ﻫﺎي ﻟﯿﻮﯾﺲ را دارا ﺑﻮده ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫‪ BeCl 2‬ﺧﻮد را ﺟﺬب وﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﭼﻬﺎروﺟﻬﯽ ‪ BeX 4‬را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آورد ﮐﻪ زﻧﺠﯿﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺳﻄﺤﯽ را ﻗﺮار‬
‫ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ‪ BeCl2‬و ‪: BeH 2‬‬

‫‪241‬‬
 ‫در س ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪173 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﮐﻠﺴﯿﻢ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﮐﻠﺴﯿﻢ ‪ ،‬ﺧﻮاص‪ ،‬اﺳﺘﺤﺼﺎل وﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﻠﺴﯿﻢ وﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﻣﻮاد ﻣﻬﻢ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﮐﻠﺴﯿﻢ و ﻣﺮﮐﺒﺎت آﻧﺮا ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ، ،‬ﺳﺎﻣﺎن آﻻت ﯾﮏ ﺗﺠﺮﺑﮥ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﮐﻠﺴﯿﻢ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬

‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬

‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬در ﻣﻮرد ﭼﻮﻧﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دارﯾﺪ ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫)آﻣﻮزش ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس رادر روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﮐﻠﺴﯿﻢ ‪ ،‬ﺧﻮاص‪ ،‬اﺳﺘﺤﺼﺎل ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﮐﻠﺴﯿﻢ وﺧﻮاص آن‬ ‫وﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﺮﮐﺒﺎت ﮐﻠﺴﯿﻢ را اراﺋﻪ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ را ﮐﻪ درﻣﻮرد اﺳﺘﻌﻤﺎل‬ ‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻠﺴﯿﻢ وﺧﻮاص آن اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ ﻧﻤﻮده و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪242‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺧﺎص ﮐﻠﺴﯿﻢ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻫﻢ ﮔﺮوپ آن‬
‫ﻧﺎم ﻣﺮﮐﺒﺎت‬ ‫ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﺮﺑﻮط‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ‬ ‫‪MeO‬‬ ‫اﮔﺮ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ دوم ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮔﺮدﻧﺪ ‪ ،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ‬
‫ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ﺑﺎ آب ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﻣﺮﺑﻮﻃﮥ آن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺬﮐﻮر ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻟﻘﻠﯽ ﻗﻮي را دارا ﺑﻮده ؛ ﻟﯿﮑﻦ ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ‬
‫ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻣﻔﻮﺗﯿﺮ را دارا اﺳﺖ‪ ،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻣﺬﮐﻮر در ﺣﺮارت ﻫﺎي‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﭘﺎﯾﻪ دار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ‬ ‫) ‪Me(OH‬‬
‫‪2‬‬ ‫از ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ دوم اﺻﻠﯽ ‪،‬‬
‫ﻫﺎ‬ ‫ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﮥ ﺷﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﯾﺪه وﻫﻢ اﮔﺮ ﻧﻤﮏ‬
‫ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ اﯾﻦ ﮔﺮوپ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ رﺳﻮب داده‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪورﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ دوم ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﻢ در آب ﺣﻞ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد) ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﺑﺎرﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ(‪.‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ دوم ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ را دارا‬
‫ﺑﻮده؛ اﻣﺎ ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ‬ ‫‪MeCO‬‬
‫‪3‬‬ ‫اﮐﺜﺮ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ دوم دراﺛﺮ ﺣﺮارت ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ و ﮐﺎرﺑﻦ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻣﺒﺪل ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺎي‬ ‫) ‪Me(HCO‬‬
‫‪3 2‬‬ ‫ﺑﺎي ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ دوم درﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﯽ ﺛﺒﺎت‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ‬ ‫ﺑﻮده و در آب ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺣﻞ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﻫﺎ‬ ‫) ‪Me(NO‬‬
‫‪3 2‬‬ ‫اﮐﺜﺮ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ دوم دراﺛﺮ ﺣﺮارت ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ و ﮐﺎرﺑﻦ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻣﺒﺪل ﻣﯿﮕﺮدد‬
‫ﻧﻤﮏ ﺗﯿﺰاب‬ ‫‪MeA‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻗﻮي ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ دوم در آب ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫ﻗﻮي‬ ‫و ﻣﺤﻠﻮل آﻧﻬﺎ ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ؛ ﻣﮕﺮ ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ درﻣﺤﻠﻮل‬
‫آﺑﯽ ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬آﯾﻮن ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻣﻮﻧﯿﻢ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪243‬‬
 ‫در س ﺷﺸﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪176 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺳﻮم‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺳﻮم از ﺟﻤﻠﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ‪ ،‬ﺧﻮاص‪ ،‬اﺳﺘﺤﺼﺎل وﻣﺮﮐﺒﺎت‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺳﻮم از ﺟﻤﻠﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ وﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﻣﻮاد ﻣﻬﻢ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺳﻮم از ﺟﻤﻠﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ را ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل‬
‫ﮐﺮده و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ،‬ﺳﺎﻣﺎن آﻻت ﯾﮏ ﺗﺠﺮﺑﮥ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ اﺳﺘﺤﺼﺎل اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬

‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬

‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬زﻣﺮد ﭼﯿﺴﺖ ؟ در ﻣﻮرد آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دارﯾﺪ ؟‬
‫‪5‬‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫)آﻣﻮزش ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را ﺑﺎﻻي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺳﻮم از ﺟﻤﻠﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ،‬ﺧﻮاص‪ ،‬اﺳﺘﺤﺼﺎل وﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺳﻮم از‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺟﻤﻠﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ‪ ،‬ﺧﻮاص‪ ،‬اﺳﺘﺤﺼﺎل وﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺒﺎت اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ را اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ را ﮐﻪ درﻣﻮرد اﺳﺘﻌﻤﺎل اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ‬
‫وﺧﻮاص آن اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪244‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﺑﺎ ﺗﯿﺰاب رﻗﯿﻖ ﻧﻤﮏ‬
‫ﺳﺎﻣﺎن و ﻣﻮاد ﻣﻮرد ﺿﺮورت‪ :‬ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب داﻧﯽ‪ ،‬ﺳﯿﻢ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﺧﺎﻟﺺ و ﺗﯿﺰاب رﻗﯿﻖ ‪.HCl‬‬
‫ﻃﺮز اﻟﻌﻤﻞ‪ :‬در ﯾﮏ ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ‪ HCl‬را اﻧﺪاﺧﺘﻪ در آن ﺳﯿﻢ اﻟﻤﻮﻧﯿﻤﯽ را داﺧﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﺑﮑﺸﯿﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ روﻧﻤﺎ وﺷﻤﺎ آن را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮده ﺑﺘﻮاﻧﯿﺪ ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺗﻌﺎﻣﻞ را ﺑﻌﺪ از اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﯿﮥ ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪،‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮوﭘﯽ‬
‫ﯾﺎداﺷﺖ و در ﮐﺘﺎﺑﭽﻪ ﻫﺎي ﺗﺎن ﺗﺤﺮﯾﺮﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻢ ﺑﺎ ﺗﯿﺰاب ﻧﻤﮏ‬

‫‪6HCl + 2 Al‬‬ ‫ﺣﻞ‪→ 2AlCl + 3H ↑ :‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ ‪ III‬اﺻﻠﯽ‬
‫ﭼﻮن ﺑﻮرون ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰ ﺑﻮده ‪ ،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ آن ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﯿﺰاﺑﯽ را دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ازﺑﻮرون ‪ ،‬اﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻢ درﮔﺮوپ ﻗﺮارداردﮐﻪ‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ آن ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ را دارا اﺳﺖ ‪ .‬اﮐﺴﺎﯾﺪ اﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻢ ازاﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎص ﺑﺮﺧﻮردارﻣﯿﺒﺎﺷﺪ؛ ﯾﺮا اﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻢ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫ازآﻧﻬﺎ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ) ‪ (H 3 BO 3‬را ﻣﯿﺘﻮان ازاﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺳﻨﮓ ﺑﻮرﮐﺲ درﺗﯿﺰاب ﮔﻮﮔﺮد ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ﺑﻠﻮرﺳﻔﯿﺪ ﺟﺎﻣﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ در ‪ 1710 C‬ذوب ﻣﯿﮕﺮدد ‪ .‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪ B( OH ) 3‬ﺑﺎﺟﺬ ب ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮون آزاد ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬
‫آب ﺑﻪ ﺣﯿﺚ اﺳﯿﺪ ﻟﯿﻮﯾﺲ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده وﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ اﺳﯿﺪ ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ را دارا ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪H 3BO 3 + H 2O ®( OH ) B -OH 2‬‬
‫‪3‬‬
‫اﺳﯿﺪ ﻟﯿﻮﯾﺲ‬ ‫اﺳﯿﺪ ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ‬
‫‪+‬‬
‫)‪( OH ) 3 B -OH (aq) + H 2O( l ) ®[B(OH)14- (aq) + H 3 O(aq‬‬
‫ﺑﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻣﺎﻧﻊ از ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺷﻌﻠﻪ درﻣﻮاد ﭼﻮﺑﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﺎﻏﺬ ﻫﺎ ﻣﯿﮕﺮدد ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪ ن ﺧﻄﺮآﺗﺶ ﺳﻮزي‬
‫‪ ،‬ازﻣﺤﻠﻮل ‪ 5%‬ﺑﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ درﺧﻤﯿﺮه ﮐﺎﻏﺬ وﯾﺎ درﻣﻮاد ﻋﺎﯾﻖ ﺣﺮارﺗﯽ ﻣﻨﺎزل اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬

‫‪245‬‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻏﯿﺮﻓﻠﺰات را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﺑﺪون آب ) آﻧﻬﺎﯾﺪ راﯾﺪ اﺳﯿﺪ( ) ‪ ( Anhyderid acide‬ﯾﺎد ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﮔﺮدﻧﺪ ‪ ،‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط آﻧﻬﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫‪B 2 O 3 + 3H 2O ® 2H 3 BO 3‬‬

‫اﺳﺘﺨﺮاج اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﮥ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬

‫اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﯾﮑﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﺸﮑﯿﻞ زﻣﯿﻦ ﺳﻬﻢ زﯾﺎد داﺷﺘﻪ وﺑﻌﺪ از آﮐﺴﯿﺠﻦ و ﺳﻠﯿﮑﺎن ﺑﻪ درﺟﮥ ﺳﻮم ﻗﺮار‬
‫دارد‪ .‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻓﻠﺰ ﻓﻌﺎل ﺑﻮده و درﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ ﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﯽ آن ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻮﮐﺴﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺨﺮاج اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ از ﺑﻘﯿﻪ ﻫﺎي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪة ﻓﻠﺰات ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1782‬ﻣﯿﻼدي ﻟﻮازﯾﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﮐﺮد‪،‬‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ارﺟﺎع ﮐﻨﻨﺪه ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﺪ آﮐﺴﯿﺠﻦ را از اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻣﺠﺰا ﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ در ﺳﺎل ‪ 1854‬ﻣﯿﻼدي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﺸﻒ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻓﻠﺰ ﮔﺮان ﻗﯿﻤﺖ و ﻧﺎدر ﺑﻮده ﮐﻪ‬
‫ﻧﺎﭘﻠﯿﻮن ﺳﻮم ﺑﺮاي ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن ﻣﻬﻢ و ﮔﺮان ﻣﺎﯾﮥ ﺧﻮد از ﻗﺎﺷﻖ وﭘﻨﺠﮥ اﻟﻤﻮﻧﯿﻤﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﻨﻤﻮد‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1884‬ﻣﯿﻼدي دو داﻧﺸﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﯾﮏ ﭼﺎرﻟﺰ ﻣﺎرﺗﯿﻦ )‪ (Charls Martin Hall‬اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ وﭘﻞ ﻟﻮﯾﯽ ﺗﻮﺳﻦ ارت‬
‫)‪ (Herutt, paul Louis Toussaint‬ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‪ ،‬ﻓﻠﺰ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ را ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎي‬
‫ﻣﺬﮐﻮر در اﯾﻦ ﻣﻮرد از ﮐﺮﯾﻮﻟﯿﺖ ) ‪ (Na 3 AlF6‬اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﻣﻮرد از ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﺑﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮕﺮدد؛ اﻣﺎ‬
‫در ﻣﻮرد اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻧﻤﯿﺘﻮان از ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ‪ Al3+‬ﺑﺮاي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰاﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد ؛ زﯾﺮا از ﻧﻈﺮ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﻞ ﻫﺎي ارﺟﺎﻋﯽ‪ ،‬آب‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﯾﻮن ‪ Al3+‬زود ارﺟﺎع ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫_‬
‫‪Al3+ + 3e ® Al‬‬ ‫‪e · = _ 1.66V‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2 H 2O + 2e ® H 2 + 2OH‬‬ ‫= ·‪e‬‬ ‫_‬
‫‪0.83V‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ‪ Al3+‬را ﻧﻤﯿﺘﻮان اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﮐﺮد؛ اﻣﺎ آﯾﻮﻧﻬﺎ را ﻣﯿﺘﻮان ﺑﺎ ذوب ﻧﻤﮏ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آورد ‪ .‬درﺟﮥ‬
‫ذوﺑﺎن ‪ Al 2 O 3‬ﺟﺎﻣﺪ زﯾﺎدﺗﺮ از ‪ 20500 C‬ﺑﻮده ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻠﯽ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ آن ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺣﺮارت ذوﺑﺎن‬
‫ﻣﺨﻠﻮط ‪ Al 2 O 3‬و ‪ 1000 0 C ، Na 3 AlF6‬ﺑﻮده ﮐﻪ از اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺮ آن ﻣﯿﺘﻮان اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ )‪ (Al‬را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ را از ﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺑﻮﮐﺴﯿﺖ آن ﮐﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ آﺑﺪار و ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﯽ ﻫﺎي ﺷﺎﻣﻞ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي آﻫﻦ‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن وﺗﯿﺘﺎﻧﯿﻢ اﺳﺖ ‪،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت اﺑﺘﺪا ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪﻧﯽ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ را ﺑﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﺒﺪل‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺮاي ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎزي اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪاز ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ‬
‫ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ دارد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﻣﺤﻠﻮل ﻗﻠﻮي ﺣﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫) ‪Al 2 O3 + NaOH → 2NaAlO2 (aq ) + H 2O(l‬‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪﻫﺎي ﻓﻠﺰي دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺑﺎ اﮐﺴﺎﯾﺪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻣﺨﻠﻮط ﺑﻮده و ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻟﻘﻠﯽ را دارا اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه و‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﺷﺎﻣﻞ اﻟﻤﻮﻧﯿﺖ ) ‪ (NaAlO2‬را از ﻣﺨﻠﻮط دﯾﮕﺮاﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ ﻓﻠﺰات ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ و آن را ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﻦ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ‬
‫اﺳﯿﺪي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪،‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ آﺑﺪار دوﺑﺎره ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯿﺂﯾﺪ‪:‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫)‪2CO 2 + 2AlO 2 (aq ) + (n + 1) H 2O (l ) → + NaOH → 2HCO 3 (aq) + Al2O3 • nH 2O( s‬‬
‫اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺧﺎﻟﺺ را ﺣﺮارت ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ﺗﺎﺧﺸﮏ ﮔﺮدد‪،‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺧﺎﻟﺺ را ﺑﺎ ﮐﺮﯾﻮﻟﯿﺖ ﻣﺨﻠﻮط و‬

‫‪246‬‬
‫ذوب ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﮥ ﻧﻬﺎﯾﯽ ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﻠﺰ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺧﺎﻟﺺ درﺳﻄﺢ ﮐﺎرﺑﻦ ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺮارت ﺑﻠﻨﺪ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ .‬در ﮐﺘﻮد آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ Al3+‬ﺑﻪ ‪ Al‬ارﺟﺎع ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬

‫) ‪Al3+ (aq ) + 3e → Al ( s‬‬

‫_‬

‫ﺑﻪ ﺣﺮارت ﺑﻠﻨﺪ ﺣﺠﺮه‪ ،‬ﻓﻠﺰ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه وﭼﻮن ﮐﺜﺎﻓﺖ آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ‬
‫درﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺣﺠﺮه رﺳﻮب ﻣﯿﮑﻨﺪ‪:‬‬
‫_‪2‬‬
‫اﻧﯿﻮن اﮐﺴﺎﯾﺪ در اﻧﻮد اﮐﺴﯿﺪي ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫_‬
‫‪2O‬‬ ‫‪→ O 2 ( g ) + 4e‬‬
‫ﮔﺎز آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﻗﺮار ﻓﻮق ﺑﺎ اﻧﻮد ﮐﺎرﺑﻨﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده و درﻧﺘﺠﻪ ﮐﺎرﺑﻦ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫‪O 2 + C → CO 2‬‬
‫ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﺎﯾﺪ اﻧﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﯿﺮﺳﺪ دوﺑﺎره ﺗﺠﺪﯾﺪ ﮔﺮدد‪ .‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﺣﺠﺮه ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪Al 2 O3 + 3C → 4 Al + 3CO2‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬دﺳﺘﮕﺎه اﺳﺘﺤﺼﺎل اﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻢ‬

‫‪247‬‬
 ‫در س ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪181 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻓﻠﺰات اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ‪ ،‬آﻫﻦ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ از ﺟﻤﻠﻪ آﻫﻦ ‪ ،‬ﺧﻮاص‪ ،‬اﺳﺘﺤﺼﺎل وﻣﺮﮐﺒﺎت آن‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ از ﺟﻤﻠﻪ آﻫﻦ وﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﻣﻮاد ﻣﻬﻢ ﺑﻮده و‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ از ﺟﻤﻠﻪ آﻫﻦ را ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل و اﺳﺘﻌﻤﺎل‬
‫ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ، ،‬ﺳﺎﻣﺎن آﻻت ﯾﮏ ﺗﺠﺮﺑﮥ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ اﺳﺘﺤﺼﺎل آﻫﻦ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬

‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬

‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬در ﻣﻌﺪن ﮐﻮﺗﻞ ﺣﺎﺟﯽ ﮔﮏ ﮐﺪام ﻓﻠﺰ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ؟‬
‫‪5‬‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ از ﺟﻤﻠﻪ آﻫﻦ ‪ ،‬ﺧﻮاص‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺤﺼﺎل وﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ آﻫﻦ ‪ ،‬ﺧﻮاص‪ ،‬اﺳﺘﺤﺼﺎل وﻣﺮﮐﺒﺎت آن اراﺋﻪ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﺮﮐﺒﺎت آﻫﻦ را اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ را ﮐﻪ درﻣﻮرد اﺳﺘﻌﻤﺎل‬ ‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻫﻦ وﺧﻮاص آن اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزد‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪248‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮاﻧﺘﻘﺎﻟﯽ ) ‪( d-Elements‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ اﮐﺜﺮاً ﻓﻠﺰات ﺳﺨﺖ ﺑﻮده و ﻣﻮرد اﺳﺘﻌﻤﺎل زﯾﺎد را درﮐﺎرﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دارﻧﺪ‪ .‬آﻫﻦ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻓﻠﺰي ﻣﺲ ‪،‬‬
‫وﻧﺎدﯾﻢ ‪ ،‬ﻧﯿﮑﻞ و ﻣﻨﮕﺎﻧﯿﻢ درﺗﻬﯿﻪ اﻟﯿﺎژ ﻫﺎ رول اﺳﺎﺳﯽ را دارا اﻧﺪ‪ .‬ﻓﻠﺰات ﻣﺬﮐﻮر ﺗﻤﺪن اﻣﺮوزي ﺑﺸﺮﯾﺖ را ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬درﺑﯿﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ ﻓﻠﺰات دﯾﮕﺮي ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ درﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺪرن اﻣﺮوزي رول اﺳﺎﺳﯽ را ﺑﺎزي ﻧﻤﻮده ؛ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮرﻣﺜﺎل ‪ :‬ازﻓﻠﺰ ﺗﯿﺘﺎن )‪ (Ti‬درﺻﻨﻌﺖ ﻃﯿﺎره ﺳﺎزي وﻧﺎدﯾﻢ )‪ (V‬ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﮐﺘﻠﺴﺖ درﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد وﻫﻢ درﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻠﺰات ﻗﯿﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﮥ ﭘﻮل اﮐﺜﺮﻣﻤﺎﻟﮏ ﺟﻬﺎن اﻧﺪ ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ازﭘﻼﺗﯿﻦ‬
‫‪ ،‬ﻃﻼ وﻧﻘﺮه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬ازﻓﻠﺰات ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻪ ﻋﻠﺖ زﯾﺒﺎﺋﯽ ﺳﻄﺢ وﻣﻘﺎوﻣﺖ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﻓﻠﺰات زﯾﻨﺘﯽ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آورﻧﺪ ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ d‬ﻓﻠﺰي ﺑﻮده وﻫﺎدي ﺑﺮق اﻧﺪ ‪ .‬ﻧﻘﺮه درﺷﺮاﯾﻂ ﻋﺎدي ﻫﺎدي درﺟﻪ اول ﺑﺮق ﺑﻮده ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﻓﻠﺰات ﺟﻼ دار اﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﭼﮑﺶ ﺧﻮردن را دارا وﺑﻪ اوراق ﻧﺎزك ﻣﺒﺪل ﺷﺪه وﺳﯿﻢ ازآن ﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬رﻧﮓ‬
‫اﮐﺜﺮآﻧﻬﺎ ﺳﻔﯿﺪ ﺑﻮده و درﺟﻪ ﻏﻠﯿﺎن آﻧﻬﺎ ازﻓﻠﺰات ﮔﺮوپ اول ودوم اﺻﻠﯽ ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻧﯿﺰدرﻋﺮﺻﻪ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺑﻮده ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﺲ رﻧﮓ ﺳﺮخ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻗﻬﻮه ﯾﯽ ‪ ،‬ﻃﻼ زرد وﺳﯿﻤﺎب درﺷﺮاﯾﻂ ‪ STP‬ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﯾﻊ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه‬
‫وﺷﻔﺎف ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ d‬آﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﺎ ﻧﻤﺒﺮﻫﺎي اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻃﻮري ﮐﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﺷﺎن‬
‫ﺑﺎﻧﻤﺒﺮاﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﮐﻮﭼﮏ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺑﯿﺰي داﺷﺘﻪ ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ وﺑﺰرگ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﯿﺰاﺑﯽ را دارا اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل ‪:‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﻓﺮﻋﯽ ﮐﺮوﻣﯿﻢ اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎ را دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ d‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﭗ ﺟﺪول ﻗﺮاردارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ ‪ S‬ﺷﺒﺎﻫﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ آﻧﻬﺎداراي اﻟﮑﺘﺮوﯾﻮزﺗﯿﻮﺗﯽ زﯾﺎد‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ را دارا ﺑﻮده و اﺳﺘﺨﺮاج آﻧﻬﺎ ازﻣﻌﺎ دن ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻞ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ ‪ III‬ﻓﺮﻋﯽ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮﺷﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﮔﺮوپ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ ازﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﻬﻢ ﻓﺰﯾﮑﯽ وﮐﯿﻤﯿﺎوي آﻧﻬﺎ در ذﯾﻞ ﺗﺤﺮﯾﺮﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ :‬ﺧﻮاص ﻓﺰﯾﮑﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ‪ III‬ﻓﺮﻋﯽ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫‪Sc‬‬
‫‪La‬‬
‫‪Y‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت‬ ‫‪Y‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ‬ ‫‪(Ar)3d1 5s 2‬‬

‫‪(Kr)4d1 5s 2‬‬
‫‪(Xe)5d1 6s 2‬‬ ‫‪( Rn)6d 1 7 s 2‬‬

‫درﺟﮥ ﻏﻠﯿﺎن‬ ‫‪2730‬‬ ‫‪2927‬‬ ‫‪3470‬‬

‫‪-‬‬
‫درﺟﮥذوﺑﺎن‬ ‫‪1539‬‬ ‫‪1509‬‬ ‫‪920‬‬ ‫‪1050‬‬
‫ﮐﺜﺎﻓﺖ‬ ‫‪3.0‬‬ ‫‪4.47‬‬
‫‪6.17‬‬ ‫‪-‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻮﺗﯽ‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪1.3‬‬
‫‪1.1‬‬ ‫‪1.1‬‬

‫‪249‬‬
‫ﺳﮑﺎﻧﺪﻧﯿﻢ )‪ (Sc‬درﺳﺎل ‪ 1937‬ﮐﺸﻒ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮ اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻓﻌﺎل ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﻮده‬
‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Ca‬ﺑﺎ آب ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﺪ ‪ .‬درﻫﻮاي ﻣﺮﻃﻮب ﺳﻄﺢ آن ﺗﯿﺮه وﺗﺎرﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ رﺳﺪ‪.‬‬
‫آﯾﻮن ‪ Sc 3+‬ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺒﺎت را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ و ﻫﻢ ﻣﺮﮐﺐ ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ‬
‫ﻫﺎﯾﺪرﯾﺘﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺜﺎل آﻧﺮا ﻣﯿﺘﻮان ‪ [Sc( H 2 O ) 6 ]3+‬اراﯾﻪ ﮐﺮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺐ ازﻟﺤﺎظ ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ ﺗﯿﺰاب‬
‫ﺑﻮده ﮐﻪ ﻗﺪرت ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ آن ﻣﻌﺎدل ‪ CH 3 _ COOH‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرده ﻋﻨﺼﺮﺳﻠﺴﻠﻪ ﻟﻨﺘﻨﺎﯾﺪ ﻫﺎ ﮐﻪ درﺧﺎﻧﮥ ﻟﻨﺘﺎ ﻧﯿﻢ ﺟﺎ دارد‪ ،‬ﻧﻤﺒﺮاﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ + 3‬را دارا اﻧﺪ و اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺧﺎﺻﯿﺖ‬
‫ﻗﻠﻮي را دارﻧﺪ ‪ ،‬ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ارﺟﺎﻋﯽ ﻣﻨﻔﯽ را دارا ﺑﻮده و ﺧﻮاص آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﮔﺮوپ ‪ III B‬ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪ .‬درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪3‬‬
‫‪ +‬را ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﯿﺎرﮐﺮده و ﻧﻤﺒﺮ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ + 2‬و ‪ + 4‬را ﻧﯿﺰ ﺑﻌﻀﯽ ازآﻧﻬﺎ دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻧﻤﺒﺮاﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ + 2‬و ‪ + 4‬آﻧﻬﺎ ﭘﺮ ﺷﺪن ﺗﺪرﯾﺠﯽ اورﺑﯿﺘﺎﻟﻬﺎي ‪ 4 f‬ﺗﻮﺳﻂ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ وﭘﺎﯾﺪاري ﻧﺴﺒﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺪن ﺣﺪ اﻋﻈﻤﯽ اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎ در ‪ 4 f‬ﻋﻤﻠﯽ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ‪ IVB‬ﻓﺮﻋﯽ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭼﻬﺎرم ﻓﺮﻋﯽ ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻋﻤﺪة ﺷﺎن درﺟﺪول ذﯾﻞ درج اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫‪22 Ti‬‬
‫‪Zr‬‬ ‫‪Hf‬‬ ‫‪Kr‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت‬ ‫‪40‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ (Ne)3d 45‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ‬ ‫‪(Ar)4d2552‬‬ ‫‪( Kr )5d2652‬‬ ‫‪(Rn)6d2752‬‬
‫درﺟﻪ ﻏﻠﯿﺎن‬ ‫‪3260‬‬ ‫‪3580‬‬ ‫‪5400‬‬ ‫‪-‬‬
‫درﺟﻪ ذوﺑﺎن‬ ‫‪1668‬‬ ‫‪1852‬‬ ‫‪2222‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﮐﺜﺎﻓﺖ‬ ‫‪4.51‬‬ ‫‪6.49‬‬ ‫‪13.1‬‬ ‫‪-‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﯽ‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﯿﺘﺎن ﻓﻠﺰﺳﺒﮏ ﺑﻮده ‪ ،‬ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﺎدي ﻃﯿﺎره ﻫﺎ ازآن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬درﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ازﺧﻮد ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ؛‬
‫زﯾﺮا ﺳﻄﺢ آﻧﺮا آﮐﺴﺎﯾﺪ اﺣﺘﻮا ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪﻧﯽ آن )‪ (Ilmenite‬ﻣﺘﺸﮑﻞ ازاﮐﺴﺎﯾﺪ ﻣﻀﺎﻋﻒ ) ‪ ( FeTiO3‬وروﺗﯿﻞ‬
‫)‪ (Rutil‬ﺑﻪ ﺻﻮرت اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ (TiO2‬ﺑﻮده وﻏﺮض اﺳﺘﺤﺼﺎل آن ازاﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ و ارﺟﺎع ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﻗﻮي ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺗﺎﻣﻶن ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪1000 o C‬‬
‫¾ ¾ ¾¾ ) ‪TiO2 ( s ) + 2 C ( s ) + 2Cl 2 ( g‬‬ ‫) ‪¾® TiCl 2 ( g ) + 2 CO ( g‬‬
‫)‪TiCl 2 + Mg ( s) ® Ti ( s) + Mg Cl 2 ( s‬‬
‫درﻣﺮﮐﺒﺎت ﭘﺎﯾﺪار ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﺗﯿﺘﺎن ﻧﻤﺒﺮاﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ +4‬را دارا ﺑﻮده وﻣﺮﮐﺐ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ آن ‪ TiO2‬اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ﭘﺎﯾﺪار وﻏﯿﺮ ﺳﻤﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ازآن در رﻧﮏ ﻫﺎي ﻧﻘﺎﺷﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ TiCl 4 .‬درﺷﺮاﯾﻂ ﻋﺎدي ﻣﺎﯾﻊ ﺑﻮده وﺑﻪ‬
‫ﺣﺮارت ‪ 136 0 C‬ﻏﻠﯿﺎن ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ودرﻫﻮاي ﻣﺮﻃﻮب ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰﻣﯽ ﮔﺮدد و ازآن دود ﻣﺘﺼﺎﻋﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫) ‪TiCl 4 (l ) + H 2 O(l ) ® TiO2 ( s) + 4 HCl (aq‬‬

‫ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق ازﻃﺮﯾﻖ ﻃﯿﺎره ﻫﺎ ﻏﺮض ﺗﺤﺮﯾﺮﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ درﻫﻮا‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده وﻣﺮدم را آﮔﺎه ﻣﯿﺴﺎزد و درﻓﺸﻨﮓ ﻫﺎي‬
‫‪250‬‬
 ‫ﮐﻪ ازﻃﯿﺎره ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ آزاد ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬ﻧﯿﺰ از ‪ TiCl 4‬ﭘﺮﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﯾﻮن ‪ Ti 3+‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ‪ Al 3+‬ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐﻮﭼﮑﯽ وﭼﺎرج زﯾﺎد ﺧﺎﺻﯿﺖ اﺳﯿﺪ ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ را ازﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪،‬‬
‫درﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ‪ ،‬اﮐﻮا ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ‪ [Ti ( H 2 O) 6 ]3+‬راﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﭘﺮوﺗﻮن دﻫﻨﺪه ﻋﻤﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬

‫)‪[Ti( H 2O)6 ]3 + + H 2O ¾¾®[Ti( H 2O)5 OH ]2 + (aq) + H 3 O+ (aq‬‬

‫¾ )‪2 H O + (aq) + S 2 - (aq‬‬
‫) ‪¾® H S (aq ) + 2 H O (l‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺗﯿﺘﺎن ﻧﻤﮏ ﻫﺎي را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﯿﺘﺎﻧﯿﺖ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل ‪ CaTiO3 :‬وﯾﺎ ‪ BaTiO 3‬را ﻧﯿﺰدارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ذﯾﻞ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫¾ ‪TiO2 + BaO‬‬
‫‪¾® BaTiO3‬‬
‫¾ ‪TiO2 + CaO‬‬
‫‪¾® CaTiO3‬‬
‫ﻣﺮﮐﺐ ‪ BaTiO 3‬ﺟﺎﻣﺪ ﺑﻮده ‪ ( Piezoelctrique) ،‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺎﺻﯿﺖ ‪ Piezoelectrique‬ﻋﺒﺎرت از ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آوردن‬
‫ﺑﺮق دراﺛﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯽ ﺑﺎﻻي ﺷﺒﮑﻪ ﺑﻠﻮري اﺳﺖ‪ ،‬درﺣﻘﯿﻘﺖ اﻫﺘﺰازات ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯽ درآن ﺑﻪ ﻋﻼﯾﻢ ﺑﺮﻗﯽ ﻣﺒﺪل ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ وﻧﺎدﯾﻢ )ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ‪ V‬ﻓﺮﻋﯽ (‬
‫دراﯾﻦ ﮔﺮوپ ﻋﻨﺎﺻﺮ وﻧﺎدﯾﻢ )‪ ، (Vanadium)( V‬ﻧﯿﻮﺑﯿﻢ )‪ (Niobium‬وﺗﻨﺘﺎﻟﯿﻢ ‪ Tantalium‬ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ذﯾﻞ ﺧﻮاص ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ‪ V‬ﻓﺮﻋﯽ را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪:‬‬

‫وﻧﺎدﯾﻢ رﻧﮓ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮي ﻧﻘﺮﯾﯽ را دارا ﺑﻮده وﻧﺮم ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وآن را از ارﺟﺎع ‪ V2 O5‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﻧﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ازارﺟﺎع‬
‫ﮐﻠﻮرووﻧﺎدﯾﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬دراﯾﻦ ﺟﺎ ارﺟﺎع ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻨﮕﺎن ﺑﻮده ‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ درﺗﻬﯿﻪ ﻓﻮﻻد اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ V2 O5‬درﺻﻨﻌﺖ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ وﯾﮏ ﻣﺎده ﺟﺎﻣﺪ زرد رﻧﮓ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪VO 2+‬‬
‫درﺻﻨﻌﺖ ﮐﺎﺷﯽ ﺳﺎزي وﺳﺮاﻣﯿﮏ ﺳﺎزي ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﯽ رﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ V2 O5‬ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ را دارا ﺑﻮده و درﻧﺘﯿﺠﮥ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ آن درﺗﯿﺰاب ﻫﺎ آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ VO 2+‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫¾ ¾¾ ‪V2 O5 + 2 H 3O +‬‬
‫‪¾® 2VO2+ + 3H 2 O‬‬

‫آﯾﻮن ﻫﺎي ) ‪ (VO 2+‬در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﭘﻮﻟﯿﻤﯿﺮاﯾﺰﯾﺸﻦ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ آن ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫)‪10 VO2+ (aq ) + 22 H 2 O ® [H 2V10 O28 ] + 14 H 3 O (aq‬‬
‫‪4-‬‬

‫‪V2 O5‬دراﻟﻘﻠﯿﻬﺎ ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه و اﻧﯿﻮن ‪ VO 43-‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ و اﯾﻦ اﻧﯿﻮن ﻧﯿﺰﻋﻤﻠﯿﻪ ﭘﻮﻟﻤﺮاﯾﺰﯾﺸﻦ را اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺪﻫﺪ‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫‪¾®[HV2 O7 ] (aq ) + 4 H 2 O‬‬
‫‪3-‬‬
‫¾ ¾¾ )‪2 VO 43- (aq ) + 3H 3 O (aq‬‬

‫‪251‬‬
 ‫د رس ﻫﺸﺘﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪187 -186 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﺲ‪ ،‬ﮐﺮوﻣﯿﻢ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮﻣﺲ وﮐﺮوﻣﯿﻢ ‪ ،‬ﺧﻮاص‪ ،‬اﺳﺘﺤﺼﺎل وﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﻫﺎ‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺲ و ﮐﺮوﻣﯿﻢ وﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﻣﻮاد ﻣﻬﻢ ﺑﻮده و ﺑﻪ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺲ و ﮐﺮوﻣﯿﻢ را ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل و اﺳﺘﻌﻤﺎل‬
‫ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ،‬ﻣﺲ ‪،‬ﮐﺮوﻣﯿﻢ وﻣﺮﮐﺒﺎت آﻧﻬﺎ‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬اداي ﺳﻼم ‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬دﯾﮓ ﻫﺎي ﻣﺴﯽ را دﯾﺪه اﯾﺪ؟ در ﻣﻮرد آن‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دارﯾﺪ ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺲ و ﮐﺮوﻣﯿﻢ ‪ ،‬ﺧﻮاص‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺤﺼﺎل وﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺲ و ﮐﺮوﻣﯿﻢ ‪،‬‬
‫ﺧﻮاص‪ ،‬اﺳﺘﺤﺼﺎل وﻣﺮﮐﺒﺎت آﻧﻬﺎ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪،‬‬ ‫ﮐﻨﺪ ا‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﺲ و ﮐﺮوﻣﯿﻢ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ را ﮐﻪ درﻣﻮرد اﺳﺘﻌﻤﺎل‬ ‫اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺲ و ﮐﺮوﻣﯿﻢ وﺧﻮاص آن اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪252‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫درﮔﺮوپ ﺷﺸﻢ ﻓﺮﻋﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮐﺮوﻣﯿﻢ )‪، (Chromium‬ﻣﻮﻟﺒﺪﻧﯿﻮم )‪ (Molybdinium‬وﻟﻔﺮام )‪ (Tungston‬ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ازﻣﺸﺨﺼﺎت آﻧﻬﺎ در ﺟﺪول ذﯾﻞ ﺧﻼﺻﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺟﺪول‪ :‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ‪ VI‬ﻓﺮﻋﯽ ‪:‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫درﺟﻪ ﻏﻠﯿﺎن‬ ‫درﺟﻪ ذوﺑﺎن‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﯽ ﮐﺜﺎﻓﺖ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ‬
‫‪Cr‬‬ ‫‪( Ar )3d 5 4s 1‬‬ ‫‪1.6‬‬
‫‪2665‬‬ ‫‪1875‬‬ ‫‪7.19‬‬
‫‪Mo‬‬ ‫‪(kr )4d 5 5s 1‬‬ ‫‪5560‬‬ ‫‪2610‬‬ ‫‪15.2‬‬ ‫‪1.8‬‬
‫‪W Xe)4 F 5d 6 s‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪5930‬‬ ‫‪3410‬‬ ‫‪19.3‬‬ ‫‪1.7‬‬

‫اوﻟﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮاﯾﻦ ﮔﺮوپ ﮐﺮوﻣﯿﻢ ﺑﻮده ‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ رﻧﮓ زرد درﺧﺸﺎن را دارا ﺑﻮده ودر ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ دارد‪.‬‬
‫ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪﻧﯽ آن اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻣﻀﺎﻋﻒ آﻫﻦ وﮐﺮوﻣﯿﻢ ﺑﻮده ﮐﻪ ارﺟﺎع آن درﻗﻮس ﺑﺮﻗﯽ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﮐﺎرﺑﻦ ﻗﺮار ذﯾﻞ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪FeO.Cr2 O3 ( s ) + 4C ( s ) ¾¾¾® 2Cr ( s ) + Fe( s ) + 4CO ( g ) :‬‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ‪ ) IB‬ﻣﺲ ‪ ،‬ﻧﻘﺮه و ﻃﻼ(‬

‫ﻣﺲ )‪( Cupperium‬‬
‫ﻣﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮐﻤﺘﺮ را دارا ﺑﻮده وﺑﺎﻻي ﺑﻌﻀﯽ ازﺻﺨﺮه ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ آزاد ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﻣﺲ‬
‫ﮐﺮة زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﻠﻔﺎﯾﺪ ﻫﺎ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪﻧﯽ آﻧﺮا ﺑﻨﺎم ﭼﻠﮑﻮﭘﺮﯾﺖ ) ‪ (CuFeS 2‬ﯾﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ وﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﮥ‬
‫رﯾﮓ ﺷﻮي آن را ازاﯾﻦ ﺳﻨﮓ ﺟﺪا ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻃﻮري ﮐﻪ ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪﻧﯽ دارﻧﺪة ﻣﺲ را ﺧﻮرد ﺳﺎﺧﺘﻪ وﺑﻪ ﭘﻮدر ﻣﺒﺪل‬
‫ﻣﯿﺴﺎزﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً آن را درﻣﺎﯾﻌﺎت ﺷﻨﺎور ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺲ ازﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺟﺪا ﮔﺮدد‪ ،‬درﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮط ﮐﻤﯽ روﻏﻦ را ﻧﯿﺰ‬
‫ﻋﻼوه ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻫﻮا را از داﺧﻞ ﻣﺨﻠﻮط ﻋﺒﻮرﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺎدن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺷﻨﺎوردرﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻻ وﺧﺎك وﺳﻨﮓ‬
‫ﻫﺎي ﺳﻨﮕﯿﻦ درﻗﺴﻤﺖ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻇﺮف ﻗﺮارﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺑﺎ ﻫﻮا و روﻏﻦ ازﺳﻮراخ ﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺧﺎرج‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد؛ دراﯾﻦ ﻣﺤﻞ ﺳﻨﮓ ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺧﺎﻟﺺ ﺷﺪة ﺧﺎص ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺨﻠﯿﺺ ﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﺲ را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﺲ در ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﻔﺼﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪه ‪ ،‬دراﯾﻦ ﺟﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ دﯾﮕﺮ ﮔﺮوپ اول ﻓﺮﻋﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫اراﺋﻪ ﻣﯿﮕﺮدد ‪:‬‬
‫ﻧﻘﺮه ‪ :‬ﻧﻘﺮه ﺑﻪ ﻣﻘﺪارﺑﺴﯿﺎرﮐﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻓﻠﺰﺧﺎﻟﺺ درﻃﺒﯿﻌﺖ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ آن را درﻣﻮﻗﻊ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﺲ وﺳﺮب ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺿﻤﻨﯽ ازﻣﻌﺎدن اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل اﻟﮑﺘﺮود ﻧﻘﺮه ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻻﺗﺮازﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻗﺮاردارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻘﺮه ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ H 3 O +‬را ارﺟﺎع ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛اﻣﺎ‬
‫‪253‬‬
 ‫‪ HNO3‬ﺑﺎ آن ﻫﻢ ﻧﻘﺮه را درﺧﻮد ﺣﻞ ﻧﻤﻮده و ﻃﺒﻖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ذﯾﻞ ﺑﻪ آن ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪1-‬‬
‫¾ ‪3 Ag (s) + N O 3 (aq ) + 4 H 3 O +‬‬
‫‪¾® 3 Ag + (aq ) + NO ( g ) + 6 H 2 O‬‬
‫ﻧﻘﺮه درﻣﺤﻠﻮل ﻫـﺎي آﺑﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ Ag +‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده ‪ ،‬ارﺟﺎع ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻧﻘﺮه درآب ﻏﯿﺮﻣﻨﺤﻞ ﺑﻮده )ﺑﻪ‬
‫ﺟﺰء از ‪ AgNO3‬و ‪ . ( AgF‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﻧﻘﺮه ﺑﺎ ‪ NO3-‬ﺑﻮده ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺐ ‪ AgNO3‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻼ ‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻃﻼ ﮐﻢ ﺑﻮده وﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﺎﻟﺺ درﻃﺒﯿﻌﺖ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻃﻼي ﺧﺎﻟﺺ درﺧﺸﻨﺪه ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‬
‫وﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻟﯿﺎژ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺳﺨﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻃﻼي ﺧﺎﻟﺺ ‪ 24‬ﻋﯿﺎر ﺑﻮده و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻟﯿﺎژ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺧﻮد درﺧﺸﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﺧﺸﻨﺪه ﮔﯽ وﺳﺨﺘﯽ ﻃﻼ ﺑﻪ ﻓﯿﺼﺪي ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮده ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪ :‬ﻃﻼي ده ﻋﯿﺎر وﭼﻬﺎرده ﻋﯿﺎر ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺘﺸﮑﻞ از‬
‫‪Au 3+‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪Au‬‬
‫ﻃﻼ درﮐﺘﻠﻪ اﻟﯿﺎژ آن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﺟﻔﺖ ‪ Au + Au‬آن ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 1,69 V‬ﺑﻮده وﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﺟﻔﺖ‬ ‫‪24‬‬
‫و‬ ‫‪24‬‬

‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 1,4 V‬اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل اﻟﮑﺘﺮود ‪ NO31- NO‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻌﺎﻣﻞ ارﺟﺎﻋﯽ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻋﺒﺎرت‬
‫‪+‬‬
‫‪NO 13- (aq) + 2 H 3 O(aq) + 3 e ® NO(g) + 6H 2 O‬‬ ‫‪Ξ 0 = 0,96 V‬‬ ‫از‪:‬‬
‫اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻃﻼ درﻫﯿﭻ ﺻﻮرت در ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺣﻞ ﻧﺸﺪه ودرﺗﯿﺰاب ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﺸﮑﻞ از‪ 3‬ﻗﺴﻤﺖ ‪HCl‬‬
‫ﻏﻠﯿﻆ و ﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖ از ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺣﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬درﻋﻤﻞ ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﻧﻮزاد ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ آن ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫[‬ ‫]‬
‫‪1-‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫¬¾ ) ‪Au ( s )+ 3 NO31- (aq ) + Cl (aq ) + 6 H 3 O(aq‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® AuCl 4‬‬ ‫‪+ 3 NO2 ( g ) + 2 H 2 O‬‬

‫درﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ وﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬ ‫‪Au 3 +‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق ﮐﻮﭼﮑﺘﺮازﯾﮏ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﭼﻮن آﯾﻮن ﻫﺎي‬
‫] ‪ [ AuCl 4‬ﺑﻮده ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ٌ ﺗﻌﺎﻣﻞ ازﻃﺮف ﭼﭗ ﺑﻪ راﺳﺖ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪاﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫‪1-‬‬
‫ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ‬
‫ﻧﻤﺒﺮاﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻃﻼ ‪ + 3‬ﺑﻮده و ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻃﻼ ﺑﺎ ﻧﻤﺒﺮاﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ + 1‬ﺻﺮف درﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﺑﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‬
‫‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ آﺑﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ‪ Au +3‬ﻣﺒﺪل ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪3Au 1 + (aq‬‬ ‫)‪→ 2Au(S) + Au 3 + (aq‬‬ ‫‪Ξ 0 = 0.2 V‬‬
‫←‬

‫] ‪[ Au 3 +‬‬ ‫_‬
‫‪= 10 10‬‬
‫‪[ Au + ]3‬‬

‫زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﯾﮏ آﯾﻮن ‪ ) Au 1+‬ﯾﮏ اﺗﻮم – ﮔﺮام ( درﻣﺤﻠﻮل ﻗﺮارﮔﯿﺮد ‪ ،‬ﺑﻪ آﯾﻮن ﻫﺎي ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﯾﺪه وازﻣﺤﯿﻂ‬
‫ﺗﻌﺎدل ﺧﺎرج ﻣﯿﺸﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻃﻼ درﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ درﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ آﮐﺴﯿﺠﻦ وآﯾﻮن ‪ CN -‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ‪ Au +‬ﻣﺒﺪل وﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎ‬
‫آﯾﻮن ﻫﺎي ‪ CN -‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺐ ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪4Au(s) + 8 C N(aq) + O (g) + 2H O‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫←‬
‫[‬ ‫]‬
‫)‪→ 4 Au(CN) 2 1 (aq) + 4OH (aq‬‬

‫ﻃﺒﻖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﻃﻼ را ازﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ وﺑﻪ ﻣﺮﮐﺐ ﮐـﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﻓـﻮق اﻟـﺬﮐﺮ ﻣﺒـﺪل ﻣـﯽ ﺳـﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﮐـﺎﻣﭙﻠﮑﺲ‬
‫ﻣﺬﮐﻮر را ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺴﺖ ﻣﻮﺟﻮد درﻣﺤﯿﻂ ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ارﺟﺎع ﻧﻤﻮده ‪ ،‬درﻧﺘﯿﺠﻪ ﻃﻼ رﺳـﻮب ﻧﻤـﻮده و ﺑﻌـﺪ ازﺻـﺎف ﮐـﺮدن اﯾـﻦ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ‪ ،‬ﻃﻼي ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه را درﺗﯿﺰاب ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﺣـﻞ ﮐـﺮده و ﺑـﻪ ﮐـﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ]) ‪ [Au (Cl 4‬ﻣﺒـﺪل ﻣـﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ ﮐـﻪ درﻧﺘﯿﺠـﮥ‬
‫ارﺟﺎع اﯾﻦ ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﻃﻼي ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪254‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ‪ :‬دﻫﻢ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺼﻞ ‪ :‬ﻋﻨﺎﺻﺮﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰی‬
‫‪ -1‬زﻣﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ) ‪ 7‬ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ (‬

‫ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ درس‬ ‫ﺷﻤﺎره‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺧﺎص ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ھﻔﺘﻢ اﺻﻠﯽ‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﮐﻠﻮرﯾﻦ‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺷﺸﻢ اﺻﻠﯽ‪،‬آﮐﺴﯿﺠﻦ‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺳﻠﻔﺮ‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭘﻨﺠﻢ اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس‬ ‫‪5‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭼﻬﺎرم اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﻦ‬ ‫‪6‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺧﻼﺻﮥ ﻓﺼﻞ و ﺳﺆاﻻت ﻓﺼﻞ‬ ‫‪7‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ ﻓﺼﻞ‬
‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ nsnp‬داراي ﺧﻮاص ﻏﯿﺮﻓﻠﺰي ﺑﻮده و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﺎص ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد را دارا اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎﮔﺮدان درك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ nsnp‬ﻏﯿﺮﻓﻠﺰي ﺑﻮده ‪،‬ﺑﻪ ﺷﺶ ﮔﺮوپ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه ودر ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﻣﯿﺮوﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰ ي را از ﻓﻠﺰات و ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺮزات ﺗﻤﯿﺰ ﻧﻤﻮده و آﻧﻬﺎ را در ﻋﺮ ﺻﮥ زﻧﺪه ﮔﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻓﺼﻞ‬
‫‪-4‬د ‪ -5 ،‬اﻟﻒ ‪ -6 ،‬د ‪ -7 ،‬د ‪ -8 ،‬ج ‪ -9،‬اﻟﻒ‬ ‫‪،‬‬ ‫‪ -1‬د ‪ -2 ،‬ج ‪ - 3‬ب‬
‫‪ -10‬اﻟﻒ ‪ -11 ،‬ب ‪ -12 ،‬ج‬
‫ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ‬
‫‪-١‬‬
‫‪C + 2CaO‬‬ ‫‪→ 2Ca ( s ) + CO2‬‬
‫‪C+S‬‬ ‫‪→ CS 2‬‬
‫‪NH 4 NO2‬‬ ‫‪→ NH 3 + HNO3‬‬
‫)‪NH 3( g ) + HCl( aq‬‬ ‫‪→ NH 4Cl‬‬

‫‪ -٢‬ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ﻋﻨﺎﺻﺮي اﻧﺪ ﮐﻪ اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ﺳﻮﯾﮥ اﻧﺮژﯾﮑﯽ ‪ p‬ﻗﺸﺮ اﺻﻠﯽ آﺧﺮي آﻧﻬﺎﺗﻮﺳﻂ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ درﺣﺎﻟﺖ ﭘﺮﺷﺪن‬
‫ﺑﻮده و ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎ ﺳﻮﯾﮥ اﻧﺮژﯾﮑﯽ آﺧﺮي ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﻫﺸﺖ اﻟﮑﺘﺮون‪ ،‬ﭘﻮره ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﺪ‪ .‬ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ﺑﻪ ﻃﺮف‬
‫راﺳﺖ ﺟﺪول دوره ﯾﯽ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪255‬‬
‫ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ‪ 20%‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺪول دوره ﯾﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪ .‬در ﮔﺮوپ ﺳﻮم ﺑﻮرون در ﮔﺮوپ ﭼﻬﺎرم ﮐﺎرﺑﻦ‪،‬‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن و ﺟﺮﻣﺎﻧﯿﻢ ‪،‬در ﮔﺮوپ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ‪ Bi‬دﯾﮕﺮﺗﻤﺎﻣﺎ" ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ﺑﻮده و ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ ﻫﺎي ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﻫﻔﺘﻢ و ﻫﺸﺘﻢ‬
‫ﺟﺪول ﭘﺮﯾﻮدﯾﮏ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮي ﮐﻪ داراي ﺧﻮاص ﻣﻀﺎﻋﻒ اﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﺒﯿﻪ ﻓﻠﺰات ﯾﺎد ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﻏﯿﺮﻓﻠﺰ در ﭘﺮﯾﻮد ﻣﺮﺑﻮﻃﮥ ﺧﻮد از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻃﺮف ﭼﭗ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻨﻔﯿﺖ ﺑﺮﻗﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ را داﺷﺘﻪ ودر ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮐﯿﻤﯿﺎوي اﻟﮑﺘﺮون‬
‫ﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﻮد ﮐﺶ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﮥ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ در ﮔﺮوپ ﻓﻠﺰات اﻟﻘﻠﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ؛ﻣﮕﺮﻏﯿﺮﻓﻠﺰ ﻓﻌﺎل ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪،‬ﻋﻠﻤﺎ ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ‬
‫را در ﮔﺮوپ ﻫﻔﺘﻢ اﺻﻠﯽ ﻗﺮاردﻫﻨﺪ ‪ .‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﯿﺰاﺑﯽ دارﻧﺪ و ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ﻣﺮﮐﺒﺎﺗﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻤﮏ ﯾﺎد ﺷﺪه و راﺑﻄﮥ اﯾﻮﻧﯽ را ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز و ﯾﺎ ﺟﺎﻣﺪات ﺷﮑﻨﻨﺪه را دارا ﺑﻮده ﮐﻪ‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺮﻗﯽ و ﺣﺮارﺗﯽ آﻧﻬﺎ ﮐﻢ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻋﻨﺼﺮدوﻣﯽ ﮔﺮوپ ﺳﻮم ﺑﻮده ‪ ،‬ﺧﻮاص ﻓﻠﺰي ﻣﺸﺨﺺ را دارا ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ وﺧﻮاص ﻏﯿﺮﻓﻠﺰي آن ﮐﻤﺘﺮ ﻣﺤﺴﻮس‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻗﻮي واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي ﺧﻮاص اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ را ازﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ؛ ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﺎ ﺷﺒﻪ‬
‫ﻓﻠﺰات وﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮك دارد‪:‬‬
‫) ‪2Al (s ) + 6 H 3 O + (aq) ® 2 Al 3 + ( aq ) + 6 H 2O (l ) + 3H 2 ( g‬‬
‫اﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻢ درﺗﺮﮐﯿﺐ ﻗﺸﺮ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار واﻓﺮ ﺳﻬﯿﻢ ﺑﻮده؛ اﻣﺎ ﺑﺎ آن ﻫﻢ ﻏﻠﻈﺖ آن درﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﯽ ﮐﻢ اﺳﺖ ‪ .‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ‬
‫از ﻧﮕﺎه ﮐﺘﻠﻪ ﺳﻬﯿﻢ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻧﻤﺒﺮاﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ +3‬را دارا اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ‬ ‫‪7.5%‬‬ ‫در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻗﺸﺮ زﻣﯿﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﮔﺎز ﻧﺠﯿﺐ ‪ Ne‬را اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﻫﺎي ﺑﺎ ﻋﺪد ﮐﻮاردﻧﯿﺸﻦ ‪ 4‬را ﻣﯿﺴﺎزﻧﺪ ؛زﯾﺮا ﭼﻬﺎر اورﺑﯿﺘﺎل ﺧﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ آﯾﻮن ‪ Al 3+‬را دارا اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪-3e -‬‬
‫­‬ ‫®¾¾¾‬
‫¯­‬
‫‪3S‬‬ ‫‪3P‬‬ ‫‪Al 3+‬‬

‫درﻣﺤﯿﻂ ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﺳ ﻮدﯾﻢ اﻟﻤﻮﻧﯿﺖ ﺑﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺤﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺨﻠﻮط را ﻓﻠﺘﺮ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪2 NaAlO2 (aq) + H 2 CO3 (aq) + 2H 2 O(l) ¾¾® 2 Al(OH) 3 (s ) + Na 2 CO 3‬‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدد‪:‬‬ ‫‪Al 2 O3‬‬ ‫اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه را ﺣﺮارت ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫‪D‬‬
‫)‪2Al(OH) 3 (s) ¾¾® Al 2 O3 (s) + 3H 2 O(l‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3 10‬‬
‫‪85 At 1s 2 s 2 p 3s 3 p 6 d‬‬ ‫‪4 s 2 4 p 6 d 10 4 f 14 5s 2 5 p 6 5d 6S 2 6 P‬‬ ‫‪-4‬‬
‫‪ -5‬ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﺑﺎ آب ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ﻫﺎﯾﭙﻮ ﮐﻠﻮرس اﺳﯿﺪ و ﻫﺎﯾﺪروﮐﻠﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ را ﻣﯽ ﺳﺎزد‪:‬‬
‫¾ )‪Cl 2 ( g ) + H 2O(1‬‬
‫)‪¾® HOCl( aq ) + HCl( aq‬‬
‫ﻧﻤﺒﺮ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﮐﻠﻮرﯾﻦ در ﻫﺎﯾﭙﻮﮐﻠﻮرس اﺳﯿﺪ ‪ +1‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺧﻮاص ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﮐﻠﻮراﯾﺪ‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﮐﻠﻮراﯾﺪﮔﺎز ﺑﯽ رﻧﮓ‪ ،‬ﻣﺨﺮش و آب ﺟﺬﺑﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻮاي ﻣﺮﻃﻮب ﻏﺒﺎر ﯾﺎ اﺑﺮ ﺳﻔﯿﺪ رﻧﮓ را ﻣﯿﺴﺎزد‪ .‬از‬
‫ﺣﻞ ﺷﺪن آن در آب ﺗﯿﺰاب ﻧﻤﮏ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ اﯾﻮن ﻫﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬

‫‪256‬‬
 ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫¾ ¾ ¾ ¾ ¾¾ )‪HCl ( aq) H 2O(1‬‬
‫‪¾® H 3O + Cl‬‬
‫‪ -7‬ﺧﺎﺻﯿﺖ اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺷﺸﻢ ﻃﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪة ﮔﺮوپ ﺧﻮد )اﮐﺴﯿﺠﻦ( ﺗﻌﺎﻣـــــــــﻞ ﻧﻤﻮده‬
‫ﻧﻤﺒﺮاﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻣﺜﺒﺖ را اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﺸﺘﺮك اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ آن ) ‪ (ns 2 np 4‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ‬
‫داﺷﺘﻦ دو اﻟﮑﺘﺮون ﻃﺎﻗﻪ در اورﺑﯿﺘﺎﻟﻬﺎي ﺳﻮﯾﮥ ‪ p‬ﺧﻮد‪ ،‬دو وﻻﻧﺴﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ‪.‬‬
‫اﮐﺴﯿﺠﻦ ﯾﮏ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰ ﺗﯿﭙﯿﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ 21%‬اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ‪ 45.5% ،‬زﻣﯿﻦ و ‪ 65%‬ﮐﺘﻠﻪ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﻠﺰات و‬
‫ﻏﯿﺮﻓﻠﺰات) ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻫﯿﻠﯿﻢ‪ ،‬ﻧﯿﻮن و آرﮔﻮن( ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪ -8‬اوزون ﮔﺎز آﺑﯽ روﺷﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ در ‪ 111.3o C‬ﻏﻠﯿﺎن ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ و زﯾﺎد زﻫﺮي اﺳﺖ‪ .‬اوزون ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﻪ اﺗﻮﻣﯽ و ﯾﮏ‬
‫ﻧﻮع اﻟﻮﺗﺮوﭘﯽ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق و ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﻤﺎﺳﮏ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻮي ﺗﺨﺮﯾﺶ‬
‫ﮐﻨﻨﺪة اوزون ﺑﻪ ﻣﺸﺎم ﻣﯿﺮﺳﺪ‪ .‬ﻃﻮل راﺑﻄﻪ در ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل اوزون ﻣﻌﺎدل ﻃﻮل راﺑﻄﻪ درﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻬﺎي ﺳﻮﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪﻫﺎ‬
‫) ‪ (O -‬اﺳﺖ وﺣﺪ وﺳﻄﯽ ﺑﯿﻦ راﺑﻄﻪ ﺳﺎده ورواﺑﻂ دوﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ دراﯾﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن رﯾﺰوﻧﺎس‬
‫‪2‬‬
‫ذﯾﻞ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬

‫اوزون درﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﺑﯽ اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻨﻨﺪه ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده وﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﺳﺘﻨﺪرد آن ‪ 2.07‬وﻟﺖ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -9‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻌﻤﺎل اﮐﺴﯿﺠﻦ‪:‬ﺑﺪون اﮐﺴﯿﺠﻦ زﻧﺪهﮔﯽ ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﻧﺒﺎﺗﺎت ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬در ﺟﺎﻫﺎي ﮐﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺧﺎﻟﺺ را ﻏﺮض ﺗﻨﻔﺲ ﺑﻪ آن ﺟﺎ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﯿﺒﺮﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﺑﻠﻨﺪ و ﺗﺤﺖ آب ﺑﺤﺮ اﮐﺴﯿﺠﻦ را‬
‫در ﺑﺎﻟﻮﻧﻬﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻪ و از آن در ﺗﻨﻔﺲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮﯾﻀﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻫﻮارا ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎدي ﺗﻨﻔﺲ ﮐﺮده‬
‫ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ داده ﻣﯿﺸﻮد ‪.‬‬
‫در ﭼﺮاغ ﻫﺎي اﮐﺴﯽ اﺳﯿﺘﻠﯿﻦ ﻏﺮض ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻮدن ﻓﻠﺰات و وﯾﺮﻧﮓ ﮐﺎري ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯿﺮود‪ .‬ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﻮل ﺑﺎ اﮐﺴﯿﺠﻦ را ﺑﻪ‬
‫ﺣﯿﺚ ﻣﻮاد ﺳﻮﺧﺖ اﻗﻤﺎر ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ در ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯿﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -10‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ‪ VA‬ﺟﺪول دوره ﯾﻰ‬

‫اﯾﻦ ﮔﺮوپ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ )‪ ،(N‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس )‪ ،(P‬ارﺳﻨﯿﮏ )‪ (As‬اﻧﺘﯿﻤﻮﻧﯽ )‪(Sb‬و ﺑﺴﻤﻮت )‪ (Bi‬ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ داراي ‪ 5‬اﻟﮑﺘﺮون وﻻﻧﺴﯽ اﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺮارت اﻃﺎق ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﮔﺎز ﺑﯽ رﻧﮓ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس ﻣﻮم ﻣﺎﻧﻨﺪ )ﺳﻔﯿﺪ‪ ،‬ﺳﺮخ و ﺳﯿﺎه( ارﺳﻨﯿﮏ ﺟﺎﻣﺪ ﻓﻮﻻدي ﺧﺎﮐﯽ‪،‬‬
‫اﻧﺘﯿﻤﻮﻧﯽ ﺟﺎﻣﺪ ﺳﻔﯿﺪ آﺑﯽ و ﺑﯿﺴﻤﻮت ﺟﺎﻣﺪ ﮔﻼﺑﯽ روﺷﻦ ﺑﺎ ﺟﻼي ﻓﻠﺰي ﺑﻮده ﮐﻪ ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ و ﻓﺎﺳﻔﻮرس ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات‬
‫ﺗﯿﭙﯿﮏ‪ As ،‬و ‪ Sb‬ﺷﺒﯿﻪ ﻓﻠﺰات و ‪ Bi‬ﻓﻠﺰ اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﻗﺸﺮ ﺧﺎرﺟﯽ اﯾﻦ ﮔﺮوپ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ ns 2 np 3‬ﺑﻮده ‪ ،‬در‬

‫‪257‬‬
‫را اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻪ اﻟﮑﺘﺮون ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز ﻧﺠﯿﺒﮥ ﭘﺮﯾﻮد ﺧﻮﯾﺶ و‬ ‫_‬
‫ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻧﻤﺒﺮﻫﺎي اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ + 5‬ـــ ‪3‬‬
‫ﺑﺎدادن ‪ 5‬اﻟﮑﺘﺮون ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز ﻧﺠﯿﺒﮥ ﭘﺮﯾﻮد ﻗﺒﻠﯽ ﺧﻮد را اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -11‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﮐﺘﻠﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺮارت و ﻓﺸﺎر زﯾﺎد ﺑﺎ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده اﻣﻮﻧﯿﺎ را ﻣﯿﺴﺎزد‪:‬‬
‫ﮐﺘﻠﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺮارت و ﻓﺸﺎر ‪200atm‬‬
‫) ‪3 H 2( g ) + N 2 ( g‬‬ ‫) ‪2 NH 3( g‬‬

‫‪ -12‬دو اﻟﻮﺗﺮوﭘﯽ ﮐﺎرﺑﻦ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﺎ ارزش ﺑﻮده ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﮔﺮاﻓﯿﺖ و اﻟﻤﺎس ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ و ﮔﺮاﻓﯿﺖ ﺗﺤﺖ ﺣﺮارت و ﻓﺸﺎر‬
‫زﯾﺎد در وﻗﺖ ﮐﻢ ﺑﻪ اﻟﻤﺎس ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫)اﻟﻤﺎس( ‪C‬‬ ‫)ﭘﺮوﺳﮥ ﺧﻮد ﺑﺨﻮدي( )ﮔﺮاﻓﯿﺖ ‪C‬‬
‫)ﮔﺮاﻓﯿﺖ( ‪C‬‬ ‫)ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر زﯾﺎد( اﻟﻤﺎس ‪C‬‬
‫ﺷﮑﻞ ﺟﺪﯾﺪ اﻟﻮﺗﺮوﭘﯽ ﮐﺎرﺑﻦ در ﺳﺎل ‪ 1985‬ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوه ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎي اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي ﻫﻨﺮي ﮐﺮوﺗﻮ در‬
‫ﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﻗﺪﯾﻤﯽ ﮐﺸﻒ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ در آن ‪ 60%‬ﮐﺎرﺑﻦ ﺑﺎ ﻫﻢ ﯾﮑﺠﺎ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪ C60‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﻮده و ﺷﮑﻞ ﺗﻮپ‬
‫ﻓﻮﺗﺒﺎل ﯾﺎ ﺗﻮپ ﺳﺎﮐﺮ را داﺷﺘﻪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﻮﻟﯿﺮﻧﺲ ﯾﺎدﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ اﺛﺮ ﮐﺸﻒ ﻓﻮﻟﯿﺮﻧﺲ اﯾﻦ ﮔﺮوپ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺟﺎﯾﺰة ﻧﻮﺑﻞ‬
‫ﺳﺎل ‪ 1996‬را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬اﻟﻮﺗﺮوﭘﯽ ﻫﺎي ﮐﺎرﺑﻦ‬

‫‪258‬‬
 ‫در س اول‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪192 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺧﺎص ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ ﻫﻔﺘﻢ اﺻﻠﯽ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺧﺎص ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﻫﻔﺘﻢ اﺻﻠﯽ را ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﻫﻔﺘﻢ اﺻﻠﯽ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ﺑﻮده‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻬﻢ در ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﻫﻔﺘﻢ اﺻﻠﯽ را ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺷﺎن از ﻓﻠﺰات‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫وﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ وﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬

‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬

‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﮐﺪام ﻣﻮاد در ﮐﻠﻮرﯾﻨﯿﺸﻦ آب اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮕﺮدد؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ‬ ‫ﺗﺪرﯾﺲ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬ ‫‪:1-6‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫)آﻣﻮزش ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس رادر روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺧﺎص ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﻫﻔﺘﻢ اﺻﻠﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي و‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﻫﻔﺘﻢ اﺻﻠﯽ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي را ﺑﺎدر ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ را ﮐﻪ درﻣﻮرد‬ ‫ﮔﺮوپ ﻫﺎي ﺷﺎن اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي وﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﻫﻔﺘﻢ اﺻﻠﯽ اراﺋﻪ‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ وﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪259‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻬﻢ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮔﺮوپ اول ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ﮔﺮوپ ﺑﻨﺪي ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫در ﻣﻮرد آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ ﮔﺮدد‪:‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ )‪(Hydrogen‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ازﺟﻤﻠﮥ ﻓﺮاوان ﺗﺮﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ 75%‬ﮐﺘﻠﮥ ﻃﺒﯿﻌﺖ ازآن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ آن ‪ 1s1‬ﺑﻮده و درﻃﺒﯿﻌﺖ داراي ﺳﻪ اﯾﺰوﺗﻮپ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ازﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺳﺒﮏ ‪، ( Protium )11 H‬‬
‫‪ (Deuterum)2 D‬و ‪ ( Tertium ) 31T‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺮﯾﺸﯿﻢ ‪ 31T‬رادﯾﻮ اﮐﺘﯿﻒ ﺑﻮده ﻧﺼﻒ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ آن ‪ 12.3‬ﺳﺎل‬
‫‪1‬‬
‫‪3‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ ﺗﺸﻌﺸﻊ ‪ b‬را ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﻮده ﺑﻪ ‪ 2 He‬ﻣﺒﺪل ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫‪3 T ¾¾ ¾¾® 3 He + 0 e‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-1‬‬
‫ﻓﯿﺼﺪي ‪ 2 D‬درﻃﺒﯿﻌﺖ ‪ 0,02%‬ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ 11 H‬ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ازاﯾﻦ اﯾﺰوﺗﻮپ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ درﺗﺸﺨﯿﺺ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻋﻀﻮي اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آورﻧﺪ‪ .‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ درﻗﺸﺮ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ آزاد ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮده ؛ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ درﺻﻨﻌﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻌﻤﺎل زﯾﺎد دارد‪ .‬دراﻣﺮﯾﮑﺎ ‪ 0.3‬ﺗﻦ آن‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﯿﺮﺳﺪ‪ 1 ،‬ﺣﺼﻪ آن درﺳﻔﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻓﻀﺎي ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﻣﻮاد ﺳﻮﺧﺖ ﺑﻪ ﮐﺎرﻣﯿﺮود و ‪ 50%‬آن درﺳﻨﺘﯿﺰ‬
‫‪100‬‬
‫اﻣﻮﻧﯿﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬

‫‪N 2 + 3 H 2 ®2NH 3‬‬

‫ﻏﺮض اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻣﯿﺘﺎﻧﻮل ﻧﯿﺰ ازﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯿﺂﯾﺪ‪:‬‬

‫‪0‬‬
‫‪2H 2 + CO‬‬ ‫‪¾300‬‬
‫®‪¾¾C‬‬ ‫‪CH 3 - OH‬‬
‫‪250atm‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق درﺣﻀﻮرﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ ازﻗﺒﯿﻞ ﮐﺮوﻣﯿﻢ ‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ وﻏﯿﺮه ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻓﻮق ﻣﯿﺘﺎﻧﻮل را‬
‫ﺣﺎﺻﻞ وازآن درﺻﻨﻌﺖ ﭘﻼﺳﺘﯿﮏ ﺳﺎزي وﺑﻪ ﮐﻤﮏ اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﺮاي ﺗﻬﯿﻪ اﻟﯿﺎف ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ‬
‫آورﻧﺪ‪ .‬دراﺳﺘﺨﺮاج ﻣﺲ ازﻣﻌﺎدن ﻧﯿﺰ ازﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫) ‪Cu 2+ (aq ) + H (g) ¾¾® Cu o (s) + 2 H(aq‬‬
‫‪2‬‬

‫‪Cu 2 +‬‬ ‫‪H+‬‬

‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 0.34‬وﻟﺖ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل‬ ‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﺑﻮده وﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل‬ ‫ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻧﺎرﻣﻞ زوج‬
‫‪Cu‬‬ ‫‪H2‬‬
‫ﻧﻮرﻣﺎل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق ‪ 0.34V‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﯽ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ‪ CuS ، CuO‬را در ‪ H 2 SO 4‬ﺣﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺎﺻﻠﻪ را ﺑﻌﺪازﻓﻠﺘﺮﮐﺮدن ازﮔﺎز‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻋﺒﻮرد داده‪ ،‬درﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ Cu 2 +‬ارﺟﺎع ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺎﻟﺺ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﺸﻮد ‪،‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺻﻨﻌﺖ را ﺑﻨﺎم‬

‫‪260‬‬
 ‫ﻫﺎﯾﺪروﻣﺘﺎﻟﻮرﺟﯽ ﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪ .‬درﺻﻨﻌﺖ ﻏﺬاﯾﯽ ﻏﺮض ﺗﺒﺪﯾﻞ روﻏﻨﯿﺎت ﻣﺎﯾﻊ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﺪ ازﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫| |‬
‫‪\ C = C / + H ® H - C- C- H‬‬
‫‪/‬‬ ‫\‬ ‫‪2‬‬ ‫| |‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق ﺑﻪ ﺣﺮارت ‪ 22 0 C‬وﻓﺸﺎر ‪ 10atm‬اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮاﺳﺖ وﻫﻢ دراﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ Ni‬ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯿﺮود‪.‬‬
‫اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﮐﻪ درﺻﻨﻌﺖ ﺑـﻪ ﻣـﺼﺮف ﻣـﯽ رﺳـﺪ‪.‬ازﺗﻌﺎﻣـﻞ ﮐﺮﮐﻨـﮓ ) ‪ (Caracking‬ﻫﺎﯾـﺪروﮐﺎرﺑﻦ ﻫـﺎي‬
‫ﺑﺎداﺷﺘﻦ ﮐﺘﻠﻪ اﺗﻮﻣﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ؛ دراﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ وآب ﺣﺘﻤﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪800 0 C‬‬
‫¾ ‪CH 4 + H 2 O‬‬
‫)‪¾® CO(g) + 2H 2 (g‬‬
‫‪Ni‬‬

‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ را درﺑﻌﻀﯽ ازﻣﻤﺎﻟﮏ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوي ﺑﺮﻗﯽ زﯾﺎد دارﻧﺪ‪ ،‬ازاﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰﻧﻤﮏ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫ﻣﯿﺂورﻧﺪ‪:‬‬
‫‪joul‬‬
‫)‪2H 2 O(l ) ¾¾¾® 2H 2 (g)+ O 2 (g‬‬ ‫‪, ΔH = 474K‬‬
‫‪mol‬‬

‫ﺧﻮاص ﺧﺎص ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ‪ :‬ﯾﮑﯽ ازﺧﻮاص ﻣﻬﻢ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮدن ﺣﺠﻢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ راﺑﻄﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺣﺠﻢ اﺗﻮم ﺧﻨﺜﯽ(‪،‬‬ ‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﺣﺠﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ ﮐﺘﯿﻮن ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ )‬
‫‪10000‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫ﺧﻮاص ﺧﺎﺻﯽ را ﺑﻪ آن ﻋﻄﺎ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﯿﺚ اﺳﯿﺪ ﻗﻮي در ‪ H 3 O‬و ‪ N H‬ﺧﻮد را ﺗﺒﺎرزﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪4‬‬

‫ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﻬﻢ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ‬

‫ﻼ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮده‪ ،‬ﺳﺘﺎره ﮔﺎن وﮐﻬﮑﺸﺎﻧﻬﺎ ‪ 75%‬ازﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻃﻮري ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﻧﺪ‪ .‬درﺗﻤﺎم ﺳﺘﺎره ﮔﺎن ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬درﺳﯿﺎره زﻣﯿﻦ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺑﺎ آﮐﺴﯿﺠﻦ و‬
‫دﯾﮕﺮﻋﻨﺎﺻﺮﺑﻪ ﻣﻘﺪار زﯾﺎد ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﺗﺎﺣﺎل ﺑﯿﺶ ازﺷﺶ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺮﮐﺐ ﻋﻀﻮي را ﮐﺸﻒ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺟﺰاﺳﺎس ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﮐﺎرﺑﻦ وﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ً ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده؛ اﻣﺎ ﺻﺮف‬
‫ﺑﺎ ﮔﺎزات ﻧﺠﯿﺒﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﺮده ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ‪ .‬ذﯾﻼ ًٌ ﻣﺮﮐﺒﺎت دو ﻋﻨﺼﺮي را ﮐﻪ ﯾﮑﯽ آن ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺮﮐﺒﺎت دوﻋﻨﺼﺮ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ آﻧﻬﺎ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ازﻣﺮﮐﺒﺎت ﻧﻤﮑﯽ ﺑﺎ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آﯾﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ وﺑﺎﻻﺧﺮه ﺳﻮﻣﯽ آن ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻓﻠﺰي ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﺎﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ ‪ I‬اﺻﻠﯽ‬
‫و ‪ II‬اﺻﻠﯽ ﻣﺮﮐﺒﺎت دوﻋﻨﺼﺮي را ﺑﻨﺎم ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪﻫﺎ ) ‪ (Hydrides‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪﮐﻪ دراﯾﻦ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫_‬
‫اﻧﯿﻮن ‪ H‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوﭘﻬﺎي ‪ III‬اﻟﯽ ‪ VI‬اﺻﻠﯽ ﻣﺮﮐﺒﺎت دارﻧﺪة راﺑﻄﻪ اﺷﺘﺮاﮐﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‬
‫وﺑﺎﻋﻨﺎﺻﺮاﻧﺘﻘﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻓﻠﺰي را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫‪261‬‬
 ‫‪ -1‬ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻧﻤﮑﯽ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ )‪(Hydrides‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪﻫﺎ ﻣﺮﮐﺒﺎت اﻧﺪ ﮐﻪ ازﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻧﻤﺒﺮاﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ )‪ (- 1‬وﻓﻠﺰات اﻟﻘﻠﯽ واﻟﻘﻠﯽ زﻣﯿﻨﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪:‬‬

‫) ‪2K (s ) + H (g‬‬ ‫) ‪→ 2KH(s‬‬

‫‪2‬‬
‫ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻫﺎ )‪ (Hydrides‬ﺟﺎﻣﺪ ﺳﻔﯿﺪ رﻧﮓ ﺑﻮده ودرﺟﻪ ذوﺑﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻠﻨﺪﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ دراﯾﻦ ﻣﺮﮐﺒﺎت‬
‫‪-‬‬
‫اﻧﯿﻮن ‪ H‬درﺗﻤﺎم ﺷﺒﮑﮥ ﺑﻠﻮري درﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻗﺮارداﺷﺘﻪ؛دراﯾﻦ اﻧﯿﻮن ﯾﮏ ﭘﺮوﺗﻮن ﺑﺎﻻي دواﻟﮑﺘﺮون ﺗﺄﺛﯿﺮ وارد‬
‫‪-‬‬
‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺷﻌﺎع آﻧﻬﺎي ‪ H‬ﺗﺎﺑﻊ ﮐﺘﯿﻮن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻣﻠﺤﻖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﺷﻌﺎع آﯾﻮن ﻫﺎي آن ﺑﯿﻦ‬
‫ارﻗﺎم ‪ 1.81o A‬و ‪ 1.36o A‬ﻗﺮاردارد‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫ﭼﻮن دراﯾﻦ ﻣﺮﮐﺒﺎت ‪ H‬ﻣﯿﻞ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زودي اﻟﮑﺘﺮون اﺿﺎﻓﯽ را ازدﺳﺖ دﻫﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ارﺟﺎع ﮐﻨﻨﺪة ﻗﻮي ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﺳﺘﻨﺪرد آن ‪ 2.25V‬اﺳﺖ‪:‬‬
‫)‪H 2 ( g ) + 2 e ®2H - ( aq‬‬ ‫‪, E o = 2,25V‬‬

‫‪Na‬‬ ‫‪H2‬‬
‫‪+‬‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻗﺪرت ارﺟﺎﻋﯽ ‪ H -‬ﻣﻌﺎدل ﻗﺪرت ارﺟﺎﻋﯽ ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﻮده ‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻧﻮرﻣﺎل‬
‫‪Na‬‬ ‫‪H‬‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮﻫﺎﯾﺪراﯾﺪﻫﺎ ﺑﺎ آب ﺗﻌﺎﻣﻞ داده ﺷﻮد ‪ ،‬ﮔﺎزﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ را آزاد ﻣﯿﺴﺎزﻧﺪ‪:‬‬
‫­ ‪NaH (S ) + H 2O( l ) ®NaOH + H 2‬‬

‫‪H O‬‬
‫ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻣﺰدوج ‪ 2‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪OH -‬‬
‫‪-‬‬
‫)‪2H O(l) + 2 e ® 2OH (aq) + H (g‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪-‬‬
‫‪H + 2 e ® 2H‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪å o = -2.25V‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Η‬‬
‫اﮔﺮﺟﻮره ﯾﯽ ‪ 2‬ﻣﻌﮑﻮس دو ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق ﺑﺎﻫﻢ ﺟﻤﻊ اﻟﺠﺒﺮي ﮔﺮدد‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ‪:‬‬
‫‪Η-‬‬
‫↑‬
‫®¾¾ ‪2H O + 2H‬‬ ‫‪¾ 2OH + 2H‬‬
‫‪2‬‬ ‫←‬ ‫‪2‬‬
‫‪ΔE = 2.25 0.42 = 1.73V‬‬
‫‪o‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﮐﻮوﻟﻨﺖ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺮﮐﺒﺎت ازﺗﻌﺎﻣﻞ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﺎﻏﯿﺮﻓﻠﺰات ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎرﺑﻦ ‪،‬‬
‫ﻫﻠﻮﺟﻦ ‪ ،‬آﮐﺴﯿﺠﻦ ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي اﮐﺜﺮ اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎزرا داراﺑﻮده ﮐﻪ ﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ‬
‫را ﻣﯽ ﺗﻮان ‪ CH - CH , CH , H O, NH , HCl‬وﻏﯿﺮه اراﺋﻪ ﮐﺮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ازﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﺎ ﻏﯿﺮﻓﻠﺰات ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪H 2 + Cl 2‬‬ ‫ﻧﻮر¾‬

‫‪¾® 2HCl‬‬
‫‪2-‬‬
‫‪ S‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪:‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ دﯾﮕﺮ را ﻣﯽ ﺗﻮان ازﻋﻤﻞ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺑﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫‪262‬‬
‫¾ ¾ ‪FeS (s ) + 2HCl‬‬
‫‪¾® FeCl‬‬ ‫) ‪+ H S (g‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫¾ ¾ ‪(C ≡C )2 + 2H 2 O‬‬
‫‪¾® 2 HC ≡CH + 2OH‬‬

‫) ‪CaF (s) + H SO ¾ ¾ ¾® CaSO (s) + 2HF (g‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ -3‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻫﺎي ﻓﻠﺰات‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻫﺎدي ﺑﺮق ﺑﻮده وﮔﺮﻣﺎ را ﻧﯿﺰ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺎم ﻣﺴﻤﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻮم ﻫﺎي‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ درﻫﺎﯾﺪراﯾﺪﻫﺎي ﻓﻠﺰات ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده ‪ ،‬اﺗﻮم ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ درﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎي ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ آﻧﻬﺎ ﺧﺎﻟﯿﮕﺎه ﻫﺎي‬
‫ﺷﺒﮑﻪ را ﭘﺮﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫‪2Cu( s ) + H‬‬
‫(‪2‬‬
‫)‪g‬‬ ‫) ‪¾¾® 2CuH( s‬‬
‫ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ؛ ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﻣﺨﺰن ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ درﺣﻤﻞ ﻧﻘﻞ‬ ‫‪De h ydrogenatio n‬‬ ‫ﭼﻮن اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻣﺲ ‪CuH‬‬

‫‪263‬‬
 ‫در س دوم‬
‫‪195‬‬ ‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪:‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﮐﻠﻮرﯾﻦ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪،‬ﺧﻮاص ﻓﺰﯾﮑﯽ وﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻻزﻣﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﮐﻠﻮرﯾﻦ و ﻣﺮﮐﺒﺎت آن ارزش ﺣﯿﺎﺗﯽ و ﺻﻨﻌﺘﯽ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﺧﻮاص ﮐﻠﻮرﯾﻦ وﻣﺮﮐﺒﺎت آن را داﻧﺴﺘﻪ ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐﻠﻮرﯾﻦ و ﻣﺮﮐﺒﺎت آﻧﺮا‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫در ﻃﺒﺎﺑﺖ و ﺻﻨﻌﺖ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻣﺮﮐﺒﺎت ﮐﻠﻮرﯾﻦ و ﮔﺎز ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬

‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬

‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﭼﺮا ﺗﻨﻔﺲ ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﺮگ ﻣﯿﺸﻮد ؟‬
‫‪5‬‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬درﻣﻮردﺧﻮاص ﺧﺎص ﻓﺰﯾﮑﯽ وﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ و ارزش ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ آﻧﺮا ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﮐﻠﻮرﯾﻦ وﺧﻮاص‬
‫آن و ﻫﻢ ﻣﺮﮐﺒﺎت آن اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل را درﻣﻮرد ﺧﻮاص ﻣﺮﮐﺒﺎت ﮐﻠﻮرﯾﻦ اراﺋﻪ ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ را در ﻣﻮرد‬ ‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮاص ﮐﻠﻮرﯾﻦ و ﻣﺮﮐﺒﺎت آن ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ وﺧﻮد‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ و ﻣﻔﻬﻮم درس را ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪264‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ‬
‫ﺟﻮاب ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺻﻔﺤﮥ ‪198‬‬
‫‪ -‬زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﮔﺎز ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﺑﺎ رﻧﮓ ﻫﺎ وﺑﺮگ ﻫﺎ اﻣﺘﺤﺎن ﮔﺮدد‪ ،‬رﻧﮓ آﻧﻬﺎ را زاﯾﻞ ﻣﯽ ﺳﺎزد ؛ زﯾﺮا ﮐﻠﻮرﯾﻦ ارﺟﺎع ‪،‬رﻧﮓ‬
‫وﺑﺮگ اﮐﺴﯿﺪي ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ -‬ﮔﺎز ﮐﻠﻮرﯾﻦ رﻧﮓ زرد ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺳﺒﺰي دارد ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮگ ﺳﺒﺰ ﺑﯽ رﻧﮓ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺟﻮاب ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺻﻔﺤﮥ ‪199‬‬
‫اﮔﺮ در دﻫﻦ ﻇﺮﻓﯽ ﮐﻪ در ﺗﺠﺮﺑﮥ ﻣﺬﮐﻮر ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﺟﻤﻊ آوري ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻮاد رﻧﮕﻪ ﯾﺎﺑﺮگ ﺳﺒﺰ ﻧﺰدﯾﮏ ﮔﺮدد‪ ،‬آن‬
‫را اﮐﺴﯿﺪي ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﺑﯽ رﻧﮓ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ‪ VII‬اﺻﻠﯽ‬
‫ﻫﻠﻮﺟﻦ ﻫﺎ درﺣﺎﻟﺖ ﻋﻨﺼﺮي ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻓﻠﻮرﯾﻦ وﮐﻠﻮرﯾﻦ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺮوﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﯾﻊ‬
‫وﺑﺎﻻﺧﺮه آﯾﻮدﯾﻦ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﻫﻠﻮﺟﻦ ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ داي آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ دراورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي اﻧﺘﯽ ﺑﺎﻧﺪﻧﮏ ) ‪ p * x‬و ‪ (p * y‬آﻧﻬﺎ ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮون ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ و ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آﻧﻬﺎ‬
‫دﯾﺎﻣﮕﻨﯿﺘﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﺳﻮﯾﻪ ﻫﺎي اﻧﺮژي ﻫﻠﻮﺟﻦ ﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫*‬
‫‪ = å d -å d = 8-6 = 2 = 1‬ﺗﻌﺪاد رواﺑﻂ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻃﻮري ﮐﻪ ازﻓﺮﻣﻮل وﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي ﻣﯿﺸﻮد ‪ ،‬ﺗﻌﺪداد رواﺑﻂ د رﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ) ‪ ( X 2‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﯾﮏ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻓﻠﻮرﯾﻦ وﮐﻠﻮرﯾﻦ درﻃﺒﯿﻌﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻠﻮﺟﻦ ﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﻓﻠﻮرﯾﻦ اﮐﺜﺮا ً ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫‪265‬‬
 ‫‪ ( Spath fluor )CaF2‬و ‪ (Cryolithe) AlF3‬ﻣﻮﺟﻮدﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻓﻠﻮرﯾﻦ اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻨﻨﺪة ﻗﻮي اﺳﺖ ‪ ،‬ﺻﺮف ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﮥ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ‪ KHF2‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺤﻠﻮل از ‪ HF‬ﻣﺎﯾﻊ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺮﮐﺒﺎت دﯾﮕﺮ ﻫﻠﻮﺟﻦ ﻫﺎ درﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮدﯾﺪ ‪ .‬درﯾﻦ ﺟﺎ ﻫﻼﯾﺪ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻗﺮارﻣﯿﺪﻫﯿﻢ‪ .‬درﺟﺪول ذﯾﻞ ﺧﻮاص ﻓﺰﯾﮑﯽ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻫﻼﯾﺪ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﺷﺎن اراﯾﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﺑﯿﻦ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻫﻼﯾﺪ ﻫﺎ ‪ HF‬اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮده وﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ آن ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪HF + H 2 O‬‬ ‫¬¾‬
‫¾‬ ‫®¾‬
‫¾¾¾‬
‫‪H 3O + F -‬‬ ‫‪K = 7,2 × 1 0 4‬‬

‫ﻋﻠﺖ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮدن ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﯿﺰاﺑﯽ ‪ HF‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ راﺑﻄﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬
‫ﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻮﺻﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ وﭘﻮﻟﯿﻤﯿﺮ ‪ ( HF ) n‬راﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺗﻌﺎﻣﻞ آﯾﻮﻧﻬﺎي ‪ F -‬ﺑﺎ ‪ HF‬را ﻣﯿﺘﻮان‬
‫ﻗﺮار ذﯾﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪F + HF‬‬ ‫¬¾‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫®¾‬ ‫‪HF‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪K = 5,1‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬دﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﻲ ﺳﺎﯾﮑﻞ‬

‫‪ DH 1‬ﻋﺒﺎرت ازاﻧﺘﻠﭙﯽ آزاد ﺳﺎﺧﺘﻦ آب وﺗﺸﮑﯿﻞ ) ‪ HX (g‬ﮔﺎزي‪ DH 2 ،‬ﻋﺒﺎرت ازاﻧﺘﻠﭙﯽ ﺗﻔﮑﯿﮏ راﺑﻄﻪ ‪ HX‬ﮔﺎزي‬
‫وﺗﺒﺪﯾﻞ آن ﺑﻪ اﺗﻮم ﻫﺎي ﮔﺎزي ) ‪ H (g‬و ) ‪ DH 3 ، X (g‬اﻧﺘﻠﭙﯽ آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ‪ H‬و ‪ DH 4‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻧﺮژي ﻧﺼﺐ‬
‫اﻟﮑﺘﺮون ﺑﺎﻻي ‪ X‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه ‪ DH 5‬و ‪ DH 6‬ﻋﺒﺎرت از اﻧﺘﻠﭙﯽ آﯾﻮﻧﻬﺎ ﻫﺎي ‪ H +‬و ‪ X -‬درآب اﺳﺖ ‪ .‬ﺟﺪول ذﯾﻞ‬
‫راﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺟﺪول ‪:‬ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺘﻠﭙﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ آﯾﻮﻧﻬﺎﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻫﻼﯾﺪ ﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﯿﺰاب‬ ‫)‪ΔH 2 (D‬‬ ‫)‪ΔH 4 (-A‬‬ ‫‪ΔH 5 +‬‬ ‫‪DH 6‬‬ ‫‪DHdiss‬‬
‫‪ΔH1‬‬ ‫) ‪ΔH 3 (l‬‬

‫‪HF‬‬ ‫‪48.1‬‬ ‫‪563.4‬‬ ‫‪1318.6‬‬ ‫‪-232.8‬‬ ‫‪-1598.1‬‬ ‫‪-4.2‬‬

‫‪HCl‬‬ ‫‪17.6‬‬ ‫‪1318.6‬‬ ‫‪-349.5‬‬ ‫‪1460.1‬‬ ‫‪-41.9‬‬
‫‪432‬‬
‫‪HBr‬‬ ‫‪20.9‬‬ ‫‪366.3‬‬ ‫‪1318.6‬‬ ‫‪-323.6‬‬ ‫‪-1426.2 -46.0‬‬
‫‪HI‬‬ ‫‪23.0‬‬ ‫‪298.9‬‬ ‫‪1318.6‬‬ ‫‪-245.1‬‬ ‫‪1382.7 -37.7‬‬
‫در ﺟﺪول ﻓﻮق ‪ DH‬ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻔﮑﯿﮏ ‪ HX‬ﺑﻪ آﯾﻮن ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﺪه ﺑﻮده وﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮدن آﻧﺮا اﻓﺎده ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬‬

‫‪266‬‬
 ‫درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺗﻔﺎوت ‪ DH‬دﯾﮕﺮﻫﺎﯾﺪروﻫﻼﯾﺪ ﻫﺎ ازﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺪرت اﺳﯿﺪي دﯾﮕﺮﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻫﻼﯾﺪ ﻫﺎ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﻤﺒﺮاﺗﻮﻣﯽ اﺗﻮم ﻫﻠﻮﺟﻦ آﻧﻬﺎ زﯾﺎد ﺗﺮﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي داﻧﺴﺘﻦ ﻗﺪرت‬
‫اﺳﯿﺪي اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﺎﯾﺪ ﻓﮑﺘﻮرﻫﺎي ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ آﻧﻬﺎ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮدد‪ .‬ﺷﮑﻞ ﻓﻮق را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬درﯾﻦ ﺟﺎ اﻧﺘﻠﭙﯽ‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ‪ DH diss‬ﻋﺒﺎرت ازﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻟﺠﺒﺮي اﻧﺘﻠﭙﯽ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮده ﮐﻪ ازراه ﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ آﯾﻮﻧﻬﺎي‬
‫) ‪ H + (aq‬و ‪ X -‬ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪DH Diss = DH 1 + DH 2 + DH 3 + DH 4 + DH 5 + DH 6‬‬
‫ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮي اﺳﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻓﻌﺎل در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺤﺎﻟﺖ آزاد ﯾﺎﻓﺖ ﻧﺸﺪه و ﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ زﯾﺎد ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﺸﻮد ‪.‬‬
‫ﭼﻮن اﮐﺜﺮ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﮐﻠﻮرﯾﻦ در آب ﻣﻨﺤﻞ اﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﮐﻠﻮرﯾﻦ در اﺑﺤﺎر روز اﻓﺰون ﺑﻮده وﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار زﯾﺎد در‬
‫‪، NaCl‬ﺳﻨﮓ ‪ (KCl )syLvile‬و ﮐﺎرﻧﺎﻟﯿﺖ‬ ‫ﻣﻌﺎدن ﭘﯿﺪاﻣﯿﺸﻮد ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻃﺒﯿﻌﯽ ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﻧﻤﮏ‬
‫‪ KCl .MgCl2 .6 H 2O‬اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺮﮐﺐ ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﭙﻮﮐﻠﻮرﯾﺖ ) ‪ (NaOCl‬ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﺳﻔﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﺮاﮐﺴﯿﺪ ‪ H 2O2‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ( و اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪) ،‬ﺳﻔﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺣﺎوي ‪ 5%‬ﺳﻮدﯾﻢ‬
‫ﻫﺎﯾﭙﻮﮐﻠﻮراﯾﺖ اﻧﺪ و ﺿﺪ ﻋﻔﻮﻧﯽ ﮐﻨﻨﺪة ﺳﺎده و ﻣﻮﺛﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺐ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺧﻔﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﮔﯽ را دارا‬
‫ﺑﻮده و ﺣﺘﯽ ﺳﺒﺐ ﻣﺮگ ﻣﺸﻮد ‪.‬‬
‫‪ Cl 2 , Br2‬ازﻟﺤﺎظ ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻒ ﺷﺎن از ﻫﻢ دﯾﮕﺮ ﻓﺮق ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﭘﺎوﻟﯿﻨﮏ ) ‪ (Pauling‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﯽ را ﺑﻪ ﺣﯿﺚ واﺣﺪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﯾﮏ اﺗﻮم ﮐﻪ در راﺑﻄﮥ ﮐﻮوﻟﻨﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ را ﺗﺎ ﺣﺪي ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف ﺧﻮدﮐﺶ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ازدﯾﺎد اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﯽ ﻫﻠﻮﺟﻦ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ذﯾﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪:‬‬

‫‪eleclronegativity‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪Cl Br‬‬ ‫‪I‬‬

‫‪267‬‬
 ‫در س ﺳﻮم‬
‫‪201‬‬ ‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪:‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺷﺸﻢ اﺻﻠﯽ‪ ،‬آﮐﺴﯿﺠﻦ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺷﺸﻢ اﺻﻠﯽ وآﮐﺴﯿﺠﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ وآﮐﺴﯿﺠﻦ‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫را ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺷﺸﻢ اﺻﻠﯽ ازﺟﻤﻠﻪ آﮐﺴﯿﺠﻦ را ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺷﺸﻢ اﺻﻠﯽ را ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺧﻮاص آن از دﯾﮕﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻤﯿﺰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪-4‬ﻣﻮادو ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺷﺸﻢ ‪.‬‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺎﺿﺮي‪،‬‬
‫ﺑﻪ‬ ‫دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪:‬ﮐﺪام ﮔﺎز در اﺛﺮﺗﻨﻔﺲ داﺧﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻨﻔﺴﯽ ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫‪5‬‬ ‫ﺣﯿﻪ ﻣﯿﮕﺮدد ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را ﺑﺎﻻي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫درﻣﻮرد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺷﺸﻢ اﺻﻠﯽ ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺷﺸﻢ‬ ‫وآﮐﺴﯿﺠﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺻﻠﯽ ازﺟﻤﻠﻪ آﮐﺴﯿﺠﻦ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و‬ ‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل اﺳﺘﺤﺼﺎل آﮐﺴﯿﺠﻦ را اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ را در ﻣﻮرد‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ اراﯾﮥ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺤﺼﺎل آﮐﺴﯿﺠﻦ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ وﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪268‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫اﺳﺘﺤﺼﺎل آﮐﺴﯿﺠﻦ از ﭘﺘﺎﺷﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺖ‬
‫ﺳﺎﻣﺎن و ﻣﻮاد ﻣﻮرد ﺿﺮورت‪ :‬ﻓﻼﺳﮏ‪ ،‬ﺳﺮ ﭘﻮش ﺳﻮراﺧﺪار‪ ،‬ﻧﻞ زاﻧﻮﺧﻢ‪ ،‬ﭘﺎﯾﭗ راﺑﺮي‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ‪ ، KClO3‬ﺗﺸﺖ‬
‫آب‪ ،‬ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﯿﻮب داﻧﯽ‪ ،‬آب‪ ،‬ﮔﻮﮔﺮد و ﻣﻨﺒﻊ ﺣﺮارت‪.‬‬
‫ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ‪ :‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ‪ KClO3‬را ﺑﺎ ‪ MnO2‬ﻣﺨﻠﻮط ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﻓﻼﺳﮏ ﺑﯿﺎﻧﺪازﯾﺪ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ ﻋﯿﺎر‬
‫ﻧﻤﻮده و ﻣﻨﺒﻊ ﺣﺮارت را روﺷﻦ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب راﭘﺮ از آب ﻧﻤﻮده و آن را داﺧﻞ ﺗﺸﺖ آب ﻣﻌﮑﻮس ﮔﺬاﺷﺘﻪ از‬
‫اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﺮﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺗﻮﺳﻂ آﺗﺶ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪة ﭼﻮب ﮔﻮﮔﺮد‪ ،‬دوﺑﺎره ﻣﺸﺘﻌﻞ ﺷﺪن ﭼﻮب ﮔﻮﮔﺮد را اﻣﺘﺤﺎن ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺮا آﺗﺶ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪه دوﺑﺎره روﺷﻦ ﻣﯿﮕﺮدد ؟‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺗﻌﺎﻣﻞ را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬اﺳﺘﺤﺼﺎل آﮐﺴﯿﺠﻦ از ﭘﺘﺎﺷﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺖ‬

‫ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫‪ -1‬ﭼﻮن آﮐﺴﯿﺠﻦ ﻣﻤﺪ اﺣﺘﺮاق اﺳﺖ؛ ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ آﺗﺶ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪه‪ ،‬دوﺑﺎره روﺷﻦ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬

‫‪→ KCl + 3O2‬‬

‫‪MnO2‬‬
‫‪2 KClO3‬‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﺗﺠﺰﯾﮥ ﺑﺮﻗﯽ آب‬
‫ﺳﺎﻣﺎن و ﻣﻮاد ﻣﻮرد ﺿﺮورت‪ :‬ﺑﻄﺮي‪ ،‬دوﻋﺪد اﻟﮑﺘﺮود ﮐﺎرﺑﻨﯽ‪ ،‬دو ﻋﺪد ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب‪ ،‬ﺗﺸﺖ آب ‪،‬ﮔﻮﮔﺮد و آب‪.‬‬
‫ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ‪ :‬اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎ را داﺧﻞ ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب ﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻧﻤﻮده در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب ﻫﺎي در آب ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﮑﻮس‬
‫در ﺗﺸﺖ آب ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬داﺧﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ .‬اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎ را ﺑﺎ ﺑﻄﺮي وﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و اﮐﺴﯿﺠﻦ را ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻮﮔﺮد اﻣﺘﺤﺎن ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﺣﺠﻢ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ دو ﺑﺮاﺑﺮ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺗﻌﺎﻣﻞ را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻮاب و ﺣﻞ ﺳﺆاﻻت ‪ :‬ﭼﻮن آﮐـﺴﯿﺠﻦ و ﻫﺎﯾـﺪروﺟﻦ ﺑـﻪ ﺷـﮑﻞ ﻣـﺎﻟﯿﮑﻮل ﺑـﻮده ‪ ،‬در ﯾـﮏ ﻣـﺎﻟﯿﮑﻮل آب ﯾـﮏ اﺗـﻮم‬
‫آﮐﺴﯿﺠﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد ؛ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ از دو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب ﯾﮏ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آﮐﺴﯿﺠﻦ و دو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺗﺠﺮﯾـﺪ ﮔـﺮدد‪،‬‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻗﺮار ﻗﺎﻧﻮن اوﮔﺪرو و ﮔﯿﻠﻮﺳﮏ ﯾﮏ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﯾﮏ ﺣﺠﻢ را دارا ﺑـﻮده و دو ﻣـﺎﻟﮑﻮل دو ﺣﺠـﻢ را اﺷـﻐﺎل‬

‫‪269‬‬
 ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪Δ‬‬
‫) ‪2 H 2O(l‬‬ ‫) ‪→ 2 H 2 ( g ) + O2( g‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﺗﺠﺰﯾﮥ ﺑﺮﻗﯽ آب‬

‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت آﮐﺴﯿﺠﻦ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت زﯾﺎد آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﯽ زﯾﺎد آن )‪ (3.4‬ﮐﻨﺪ ﺑﻮده و ﻋﻠﺖ آن ازدﯾﺎد اﻧﺮژي راﺑﻄﮥ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ‬
‫آن ) ‪ (494kjoul / mol‬اﺳﺖ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻼﺗﯿﮑﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﻄﻊ راﺑﻄﮥ آﮐﺴﯿﺠﻦ‪ -‬آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﺮارت ﺑﻠﻨﺪ‬
‫اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺜﺮ اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺣﺮارت زﯾﺎد را ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﯿﺂورد‪ .‬ﺗﻌﺎﻣﻼت آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑﺎ ﻣﻮاد دﯾﮕﺮﻣﻤﮑﻦ ﺣﺮارت زا‬
‫ﺑﺎﺷﺪ وﯾﺎاﯾﻨﮑﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺣﺮارت ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺮارت اﺗﺎق ﻫﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫آﮐﺴﯿﺠﻦ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع آﯾﻮن را ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از آﯾﻮﻧﻬﺎي ﺳﻮﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺮاﮐﺴﺎﯾﺪ ‪،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ و اوزوﻧﺎﯾﺪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪-1‬آﯾﻮن ﺳﻮﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ : (O‬اﯾﻦ اﻧﯿﻮن ﺑﻪ واﺳﻄﮥ ﻋﻼوه ﮐﺮدن ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮون ﺑﻪ ﯾﮏ اورﺑﯿﺘﺎل ‪ π* 2 p‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬
‫_‬

‫‪2‬‬

‫آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه‪،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮون ﺟﻮره ﻧﺎﺷﺪه ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﻮره و ﺗﻌﺪاد رواﺑﻂ ﺑﻪ ‪ 1 1‬ﺗﻘﻠﯿﻞ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫_‪2‬‬
‫‪ -2‬آﯾﻮن ﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ : (O‬اﯾﻦ اﯾﻮن در اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ‪ π* 2 p‬ﺧﻮد دو اﻟﮑﺘﺮون ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ) ‪ (O‬دارا ﺑﻮده‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻌﺪاد راﺑﻄﮥ آن ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﻘﻠﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ و دﯾﯿﺎ ﻣﮕﻨﯿﺘﯿﮏ اﺳﺖ‪.‬‬

‫_‪2‬‬
‫‪ -3‬آﯾﻮن اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ : (O‬اﯾﻦ آﯾﻮن ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﯿﻮن اﯾﺰو اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ ﺑﻮده و ﭘﺎرا ﻣﮕﻨﯿﺘﯿﮏ اﺳﺖ‪.‬‬
‫_‬

‫‪ -4‬اوزوﻧﺎﯾﺪ ) ‪: (O3‬اﯾﻦ آﯾﻮن ﭘﺎراﻣﮕﻨﯿﺘﯿﮏ ﺑﻮده وﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮون ﺟﻮره ﺷﺪه را دارا ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ و از ﺗﻌﺎﻣﻞ اوزون ﺑﺎ‬
‫‪ RbOH ، KOH‬و ‪ CsOH‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ اﺷﮑﺎل اورﺑﯿﺘﺎﻟﯽ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪270‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ‪ :‬اﺷﮑﺎل اورﺑﯿﺘﺎل ‪ -‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬
‫اﮐﺜﺮ ﻓﻠﺰات ) ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻧﻘﺮه وﻃﻼ ( ﺑﺎ آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﻠﺰاﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ اول اﺻﻠﯽ ﺑﻮده وﻫﻢ ﻓﻠﺰاﺗﯽ ﮐﻪ داراي ﺷﻌﺎع اﺗﻮﻣﯽ ﺑﺰرگ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪،‬ﺑﻪ ﻓﺸﺎر اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ ﺳﻮﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ را ﻣﯿﺘﻮان ‪ Rb ، K‬و ‪ Cs‬اراﺋﻪ ﮐﺮد‪:‬‬
‫) ‪Cs (s ) + O2 → CsO2 ( s‬‬
‫از ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﻮدﯾﻢ و آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺳﻮدﯾﻢ ﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫)‪2 Na (s ) + O2 → Na 2O2 ( s‬‬
‫ﻟﯿﺘﯿﻢ ﺗﻨﻬﺎ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده ؛زﯾﺮا ﺷﻌﺎع اﺗﻮم آن ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮده‪ ،‬ﺳﻮﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪ را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺮده ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫) ‪4 Li( s) + O2 (g) → 2Li 2O( s‬‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات )ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﮔﺎز ﻧﺠﯿﺒﻪ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﮔﺮوپ ) ‪( (VII‬ﺑﺎ آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ را‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪،‬ﮔﺎزات ﻧﺠﯿﺒﻪ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﮔﺮوپ ) ‪ (VII‬در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻌﯿﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬اﮐﺴﯿﺎﯾﺪ ﻣﺮﺑﻮط را ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪271‬‬
 ‫در س ﭼﻬﺎرم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪207 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺳﻠﻔﺮ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﺳﻠﻔﺮ وﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اراﺋﻪ وآﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻠﻔﺮ و ﻣﺮﮐﺒﺎت آن داراي ارزس ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺷﺪه ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺳﻠﻔﺮ و ﻣﺮﮐﺒﺎت آﻧﺮا ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺧﻮاص ﺷﺎن از دﯾﮕﺮ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﺳﺎﻣﺎن آﻻت ﺗﺠﺮﺑﯽ ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﮐﺪام ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ادوﯾﻪ اﻣﺮاض اﻧﮑﻮر دﻗﯿﻘﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯿﺮود؟‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس رادر روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﺳﻠﻔﺮ و ﻣﺮﮐﺒﺎت آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﻠﻔﺮ و اﺳﺘﺤﺼﺎل‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آن اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل اﺳﺘﺤﺼﺎل و ﮐﺎرﺑﺮد ﺳﻠﻔﺮ را اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ را ﮐﻪ در‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺳﻠﻔﺮ و ﻣﺮﮐﺒﺎت آن اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ وﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﯽ را ﯾﺎدداﺷﺖ و اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪272‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﺳﻠﻔﺮ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ داراي ﭼﻨﺪ اﺗﻮم ﺑﻮده واﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي وﻻﻧﺴﯽ درآن ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻋﺪد ﺑﺎﻟﻎ ﻣﯽ ﮔﺮدد؟‬
‫ﺟﻮاب ‪ :‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﺳﻠﻔﺮ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ داراي ﺳﻪ اﺗﻮم ﺑﻮده واﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي وﻻﻧﺴﯽ درآن ﺑﻪ ﻫﺠﺪه ﻋﺪد ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آن ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬

‫ﺳﻠﯿﻦ )‪ (Selenium‬وﺗﻠﻮر )‪( Tellurium‬‬
‫ﺳﻠﯿﻦ وﺗﻠﻮر ازﺟﻤﻠﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎدره ﺑﻮده وﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﻣﺤﺼﻮل ﻓﺮﻋﯽ در ﻣﻮﻗﻊ اﺳﺘﺨﺮاج ﻓﻠﺰات از ﺳﻠﻔﺎﯾﺪ ﻫﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺮﻗﯽ ‪ Se‬درﺗﺎرﯾﮑﯽ ﮐﻢ ﺑﻮده؛ اﻣﺎ در روﺷﻨﯽ وﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻧﻮر ﻫﺎدي ﺧﻮب ﺑﺮق ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ درﺣﺠﺮه‬
‫ﻫﺎي ﻓﻮﺗﻮ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪ ت ازآن اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ وﻫﻢ ازآن ﻏﺮض ﯾﮏ ﻃﺮﻓﻪ ﺑﻮدن ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻨﺎوب اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آورﻧﺪ‪ .‬ازﺗﻠﻮر ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﺳﻠﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪ Se‬و ‪ Te‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي )‪ (S‬ﺑﻮده وﺧﻮاص ﻓﻠﺰي آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ازدﯾﺎد ﻧﻤﺒﺮاﺗﻮﻣـــﯽ ﺷﺎن اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ و ﻗﺪرت اﺳﯿﺪي آﻧﻬﺎ در‬
‫ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﻤﺒﺮ اﺗﻮﻣﯽ ﺷﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪H S‬‬ ‫¬¾ ‪+ H O‬‬
‫¾‬ ‫‪¾® HS 1 + H + O‬‬ ‫‪K = 1,×1 0 7‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫¾¾‬ ‫‪3‬‬
‫‪H Se + H O‬‬ ‫¬¾‬‫¾‬‫‪¾® HSe - + H O +‬‬ ‫‪K = 2 ×10 4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫¾¾‬ ‫‪3‬‬
‫‪1-‬‬
‫¬¾ ‪H Te + H O‬‬
‫¾‬ ‫¾‬‫®‬ ‫‪HT‬‬ ‫‪e + H +O‬‬ ‫‪K = 2,3 × 1 0 3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫¾¾‬ ‫‪3‬‬
‫ﺧﻮاص ﻓﺰﯾﮑﯽ ‪ SeO2‬و ‪ TeO2‬ﺑﺎ ﺧﻮاص ﻓﺰﯾﮑﯽ ‪ SO2‬ﻓﺮق دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ درﺷﺮاﯾﻂ ﻋﺎدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﻮده‬
‫‪ ،‬درﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪ TeO2‬ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺐ آﯾﻮﻧﯽ اﺳﺖ ‪ SeO2 .‬داراي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن زﻧﺠﯿﺮي ﺑﺎزﺑﻮده‬
‫‪ ،‬درآب ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه وﻣﺤﻠﻮل اﺳﯿﺪي را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل زﻧﺠﯿﺮي ‪: SeO2‬‬

‫‪273‬‬
 ‫در س ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪211 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭘﻨﺠﻢ اﺻﻠﯽ ‪،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭘﻨﺠﻢ اﺻﻠﯽ ‪،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ و ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل آﻧﻬﺎ را ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭘﻨﺠﻢ اﺻﻠﯽ ‪،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس ﺑﻪ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺷﺪه ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭘﻨﺠﻢ اﺻﻠﯽ ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس را ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ‬
‫ﺧﻮاص ﺷﺎن از دﯾﮕﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮﻓﺮق ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﺳﺎﻣﺎن آﻻت ﺗﺠﺮﺑﯽ ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﮐﻬﻨﻪ ﭼﺮا آﺗﺶ ﺳﻮزي‬
‫‪5‬‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭘﻨﺠﻢ اﺻﻠﯽ ‪،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫ﻓﺎﺳﻔﻮرس ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل در ﻣﻮرد اﺳﺘﺤﺼﺎل و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﯽ ‪،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس ا راﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮوپ ﭘﻨﺠﻢ اﺻﻠﯽ ‪،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ را ﮐﻪ در ﻣﻮرد‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺤﺼﺎل و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭘﻨﺠﻢ اﺻﻠﯽ اراﺋﻪ‬ ‫‪-‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ وﺑﯿﺎﻣﻮزد‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ و اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪274‬‬
 ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬ ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ از اﻣﻮﻧﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ‬
‫ﺳﺎﻣﺎن و ﻣﻮاد ﻣﻮرد ﺿﺮورت ‪ :‬اﻣﻮﻧﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮاﯾﺖ ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﺣﺮارت ‪،‬اﺳﺘﯿﻨﺪ ﺑﺎ ﮔﯿﺮا و ﺑﺎدو ﭘﺎﯾﻪ ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺎﻣﺘﺮ ‪،‬ﺗﯿﻮپ راﺑﺮي‬
‫ﻧﻞ زاﻧﻮﺧﻢ ‪ ،‬ﺗﺸﺖ ﭘﺮ ازآب‪ ،‬ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب دوﻋﺪد و ﻣﻨﺒﻊ ﺣﺮارت )ﭼﺮاغ اﻟﮑﻮﻟﯽ(‬
‫ﻃﺮز اﻟﻌﻤﻞ‪:‬دﺳﺘﮕﺎه را ﻗﺮار ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ آﻣﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪ و در ﯾﮏ ﺑﺎﻟﻮن ﯾﮏ ﻣﻘﺪار اﻣﻮﻧﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮاﯾﺖ را ﻋﻼوه ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪،‬‬
‫دﻫﻦ ﺑﺎﻟﻮن را ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎرك دوﺳﻮراﺧﻪ ﻣﺴﺪود ﺳﺎﺧﺘﻪ در ﯾﮏ ﺳﻮراخ آن ﺗﺮﻣﺎﻣﺘﺮ ودر ﺳﻮراخ دوﻣﯽ آن ﻧﻞ زاﻧﻮﺧﻢ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻞ زاﻧﻮﺧﻢ دﯾﮕﺮ وﺻﻞ اﺳﺖ ‪،‬ﻗﺮار دﻫﯿﺪ ‪،‬ﻧﻞ دوﻣﯽ را ﺑﻪ داﺧﻞ ﺗﺸﺖ ﭘﺮ از آب ﮐﻪ ﺑﺎﻻي آن دو ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب ﭘﺮ‬
‫از آب ﻗﺮار دارد ‪،‬ﺑﻪ دﻫﻦ اﯾﻦ ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب ﻫﺎ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻞ ﺑﺎﻟﻮن را ﺣﺮارت دﻫﯿﺪ ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺎن را در‬
‫اﺟﺮاي اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿ ﺖ ﻋﻤﻠﯽ ﺗﺤﺮﯾﺮداﺷﺘﻪ و ﮔﺎزاﺗﯽ ﮐﻪ در ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب ﻫﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ وﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺗﻌﺎﻣﻞ را ﺗﺤﺮﯾﺮ‬
‫دارﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ از اﻣﻮﻧﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮاﯾﺖ‬

‫ﺟﻮاب ‪ :‬در اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﻤﻠﯽ ﮔﺎز ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ در ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب ﻫﺎ ﺟﻤﻊ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪Δ‬‬
‫‪NH NO‬‬ ‫) ‪→ 2H O + N 2( g‬‬
‫‪4‬‬ ‫)‪2(l‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ‪ V‬اﺻﻠﯽ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ‪ V‬اﺻﻠﯽ داراي ﺧﻮاص ﻣﺘﻔﺎوت ازﻫﻤﺪ ﯾﮕﺮ ﺑﻮده ‪ ،‬ﻃﻮري ﮐﻪ ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ وﻓﺎﺳﻔﻮرس ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰ ارﺳﯿﻨﮏ‬
‫واﻧﺘﻤﻮﻧﯽ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰ ﺑﺎﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻢ اﺳﺖ‪ ،‬درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ + 5، – 3‬و ‪ + 3‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ازﻣﺸﺨﺼﺎت ﺧﺎص اﯾﻦ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮداﻧﺴﺖ ‪ ،‬ﻻﮐﻦ ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﻧﻤﺒﺮ ﻫﺎي اﮐﺴﯿﺪ ﯾﺸﻦ ‪ +1، + 2 ، + 3 ،+ 4 ، + 5‬و ‪ – 3‬را دارا اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎاﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻧﻤﺒﺮاﺗﻮﻣﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ‪ ، V‬ﻣﺮﮐﺒﺎت آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻧﻤﺒﺮاﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ + 5‬و ‪ – 3‬اﺳﺖ‪،‬ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار ﺑﻮده و ﮐﻢ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫درﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ ‪ III‬و‪ IV‬ﻧﯿﺰ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮﮔﺮوپ ‪ V‬ازﻟﺤﺎظ ﺧﻮاص ازﻫﻤﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﻓﺮق دارﻧﺪ؛ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪ NH 3 :‬ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻗﻠﻮي داﺷﺘﻪ وازﻟﺤﺎظ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﺑﻮده ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ‪ PH 3‬ﺧﺎﺻﯿﺖ‬
‫ﻗﻠﻮي ﺿﻌﯿﻒ داﺷﺘﻪ و ازﻟﺤﺎظ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﺑﯽ ﺛﺒﺎت ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ؛اﻣﺎ درﻣﺮﮐﺒﺎت ‪ BiH 3 , SbH 3 , AsH 3‬ﺧﻮاص‬

‫‪275‬‬
 ‫ﻗﻠﻮي ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﯽ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ ازﺧﺎﺻﯿﺖ ﺧﺎص ﻋﻨﺎﺻﺮ اﯾﻦ ﮔﺮوپ داﺷﺘﻦ درﺟﻪ اﮐﺴﯿﺪ ﯾﺸﻦ ‪ + 3‬درﻣﺮﮐﺒﺎت آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ‪ N 2O3‬و‬
‫‪ P2O3‬ﺧﺎﺻﯿﺖ اﺳﯿﺪي داﺷﺘﻪ؛ اﻣﺎ ‪ AS2O3‬و ‪ Sb2O3‬ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ را دارا ﺑﻮده ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ‪ Bi2O3‬ﺧﺎﺻﯿﺖ‬
‫ﻗﻠﻮي را دارا اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ )‪( Nitrogen‬‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ درﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه واﻧﺮژي راﺑﻄﻪ ﯾﯽ آن ‪ 942 Kjoul mol‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ‪CO 2‬‬

‫ﻗﺮاردارد ‪ .‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ و ‪ ) CO‬ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮاﮐﺴﺎﯾﺪ (ﻋﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ را دارا ﺑﻮده ‪،‬ﻫﺮدو راﺑﻄﻪ ﺳﻪ‬
‫ﮔﺎﻧﻪ ) ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﺳﮕﻤﺎ ودو راﺑﻄﻪ ‪ ( p‬را دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎوﺟﻮد ﯾﮑﻪ اﻧﺮژي راﺑﻄﻪ ﯾﯽ ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮاﮐﺴﺎﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ زﯾﺎد ﺗﺮاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎآن ﻫﻢ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺸﺨﺺ را دارا ﺑﻮده؛ اﻣﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ) ‪ ( N 2‬ﻣﺤﺴﻮس ﻧﻤﯿﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ آن اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل ‪ :‬اﻧﺮژي آزاد ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﺳﻠﺴﻠﮥ ﺗﻤﺎم ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آﮐﺴﺎﯾﺪﻫﺎي ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ درﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﺸﮑﻠﻪ‬
‫ﺷﺎن ) ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ وآﮐﺴﯿﺠﻦ( ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار اﻧﺪ‪ ،‬ازﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻋﺪم ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﺮﮐﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫آن ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪ ،‬زﯾﺮاﺗﻌﺎﻣﻞ آن ﺑﺎ اﮐﺜﺮﻣﻮاد ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﻄﯽ وﺑﻪ ﮐﻨﺪي ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ .‬ﺗﺸﮑﯿﻞ اﻣﻮﻧﯿﺎ ازﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ‬
‫وﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺷﺎﻫﺪ ﮔﻔﺘﺎر ﻓﻮق اﺳﺖ ‪ .‬اﻧﺮژي آزاد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺳﺘﻨﺪرد اﻣﻮﻧﯿﺎ ‪ 16,6Kjoul mol‬در ‪ 25o C‬ﺑﻮده ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ آن ﻗﺮارذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫)‪N 2 (g) + 3H 2 (g‬‬ ‫¾¾‬
‫®¾‬ ‫)‪2NH 3 (g‬‬
‫¾¬‬
‫¾¾‬

‫ﻗﯿﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ K = e ΔG RT = 8,3.102‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﻓﻮق ﮐﻤﯿﺖ ﺑﺰرگ ﺑﻮده وﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﺳﻨﺘﯿﺰ اﻣﻮﻧﯿﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻗﺮارﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻄﯽ ﺑﻮده وﻟﯽ ﻫﺮﮔﺰ‬
‫درﺷﺮاﯾﻂ )‪ (STP‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻻﮐﻦ درﺣﺮارت وﻓﺸﺎر ﺑﻠﻨﺪ درﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ اﻣﻮﻧﯿﺎ اﻣﮑﺎن‬
‫ﭘﺬ ﯾﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻫﻢ درﺳﻨﺘﯿﺰ اﻣﻮﻧﯿﺎ ازﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ آن ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده وآن اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻧﺘﻠﭙﯽ ﺳﺘﻨـﺪرد ﺗﻌــﺎﻣﻞ‬
‫در ‪ ΔH = - 46Kjoul mol ، 25o C‬وﺑﻪ ﺣﺮارت ‪ 273o K‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ DH = -56Kjoul mol‬ﺑﻮده و ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل‬
‫دردرﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻮﭼﮏ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﯿﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﮐﻤﮏ راﺑﻄﮥ ذﯾﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯿﺂﯾﺪ‪:‬‬
‫‪K2‬‬ ‫‪o‬‬
‫‪ln‬‬ ‫) ‪= - ΔH ( 1 - 1‬‬
‫‪K1‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪T 2 T1‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق درﺻﻮرﺗﯽ ﺻﺪ ق ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ‪ DH‬درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺮارت ﺣﺴﺎس ﻧﺒﺎﺷﺪ؛اﻣﺎ در واﻗﻌﯿﺖ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ‪100%‬‬
‫درﺳﺖ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻘﺮب ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﯿﺘﻮان اوﺳﻂ ‪ DH‬درﺑﯿﻦ دوﺣﺮارت را درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬

‫‪276‬‬
 ‫‪o‬‬ ‫)‪ΔH o (298) + ΔH (723‬‬
‫= ‪ΔH‬‬
‫‪2‬‬
‫= ‪ΔH‬‬‫‪o‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪= - 5 1 Kjou mol‬‬
‫‪2‬‬
‫‪K‬‬
‫‪2,3log × 273 = 51 ( 1 . 1 ), logK (723) = - 435‬‬
‫‪2,3 ×10 2 8,3 723 298‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪= 4,5 × 1 0 3‬‬
‫‪723‬‬
‫اﮔﺮﻓﺸﺎر درﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﻨﺘﯿﺰ اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮده ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻨﺘﯿﺰ اﻣﻮﻧﯿﺎ درﺻﻨﻌﺖ اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎد دارد‪ .‬زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ازﻫﻮا اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻣﯿﮕﺮدد‪،‬اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ آن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫‪،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ وﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯿﺂﯾﺪ‪ .‬در ﺷﯿﻤﺎي ذﯾﻞ ﺳﻨﺘﯿﺰاﻣﻮﻧﯿﺎ وﺗﺒﺪﯾﻞ آن ﺑﻪ ﮐﻮدﻫﺎي ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﻫﻮا‬ ‫ﮔﺎز زﻏﺎ ل ﺳﻨﮓ‬ ‫ﮔﺎز ﻧﻔﺖ‬ ‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬

‫‪H2‬‬

‫‪CO2‬‬
‫‪H 2 SO4‬‬
‫‪NH 3‬‬ ‫‪( NH 4 ) 2 SO4‬‬
‫‪NH‬‬

‫‪( NH 2 ) 2 CO‬‬

‫‪HNO3‬‬ ‫‪(Ca ( NO3 ) 2‬‬

‫‪NH 4 NO3‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﻧﻤﺎي از اﻫﻤﯿﺖ ﺳﻨﺘﯿﺰ اﻣﻮﻧﯿﺎ وﮐﻮد ﻫﺎي ﮐﯿﻤﯿﺎوي از آن‬

‫‪277‬‬
 ‫در س ﺷﺸﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪216 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭼﻬﺎرم اﺻﻠﯽ ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﻦ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭼﻬﺎرم اﺻﻠﯽ و ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ و ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل آﻧﻬﺎ را ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭼﻬﺎرم اﺻﻠﯽ و ﮐﺎرﺑﻦ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺷﺪه ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭼﻬﺎرم اﺻﻠﯽ و ﮐﺎرﺑﻦ را ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺧﻮاص ﺷﺎن‬
‫از دﯾﮕﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮﻓﺮق ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﺳﺎﻣﺎن آﻻت ﺗﺠﺮﺑﯽ ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﭼﺮا ﻣﺮﮐﺒﺎت ﮐﺎرﺑﻦ زﯾﺎد اﺳﺖ ؟‬
‫‪5‬‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭼﻬﺎرم اﺻﻠﯽ و ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل در ﻣﻮرد اﺳﺘﺤﺼﺎل و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ اﺻﻠﯽ وﮐﺎرﺑﻦ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪة ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ را ﮐﻪ در ﻣﻮرد‬ ‫ﭼﻬﺎرم اﺻﻠﯽ و ﮐﺎرﺑﻦ اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺤﺼﺎل و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﭼﻬﺎرم اﺻﻠﯽ‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ وﺑﯿﺎﻣﻮزد‪.‬‬ ‫‪-‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪278‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻃﻮري ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮاول ﻫﺮ ﮔﺮوپ داراي ﺧﻮاص ﻣﺘﻔﺎوت ازﻋﻨﺎﺻﺮ دﯾﮕﺮ ﻫﻤﺎن ﮔﺮوپ اﺳﺖ ‪ .‬ﮐﺎرﺑﻦ ﮐﻪ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ اول ﮔﺮوپ ‪ IV‬اﺻﻠﯽ اﺳﺖ داراي ﺧﻮاص ﻣﺘﻔﺎوت ازﻋﻨﺎﺻﺮ دﯾﮕﺮﻫﻤﯿﻦ ﮔﺮوپ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬ﺑﯿﻦ اﺗﻮم‬
‫ﻫﺎي ﮐﺎرﺑﻦ راﺑﻄﻪ دوﮔﺎﻧﻪ ‪ C = O , C = C‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ اﺗﻮم ﻫﺎي ‪ Si‬ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﯽ‬
‫ﺑﻮده وﻣﺎده‬ ‫رﺳﺪ‪ CO2 .‬ﮔﺎز ﭘﺎﯾﺪار ﺑﻮده ﮐﻪ درﻣﻮﻗﻊ ﺗﻨﻔﺲ آزاد ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ‪ SiO2‬ﻣﺘﺸﮑﻞ از ‪O _ Si _ O‬‬
‫ﺟﺎﻣﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﺸﺮزﻣﯿﻦ را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﻗﺸﺮ ﺧﺎرﺟﯽ ) وﻻﻧﺴﯽ ( ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ ns 2 np 2‬ﺑﻮده وﻫﺮﭼﻬﺎر اﻟﮑﺘﺮون رواﺑﻂ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ را ﮐﻪ‬
‫ﻋﯿﻦ ارزش راﺑﻄﻪ ﯾﯽ را دارا اﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﺎ اﺗﻮم ﻫﺎ ﺑﺮﻗﺮارﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬دوﻋﻨﺼﺮ اول اﯾﻦ ﮔﺮوپ راﺑﻄﻪ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮﻗﺮارﻧﻤﻮده‬
‫درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮﻣﺘﺒﺎﻗﯽ اﯾﻦ ﮔﺮوپ اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي وﻻﻧﺴﯽ اورﺑﯿﺘﺎل ‪ S‬ﻣﯿﻞ ﺷﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ راﺑﻄﻪ را ﻧﺪارﻧﺪ ؛زﯾﺮاﺑﻪ ﻫﺴﺘﻪ‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﻤﺒﺮاﺗﻮﻣﯽ درﻋﻨﺎﺻﺮﻋﯿﻦ ﮔﺮوپ از ﺑﺎﻻﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﯾﯿﻦ زﯾﺎد ﺷﺪه ‪ ،‬اﺧﺘﻼف اﻧﺮژﯾﮑﯽ اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي‬
‫‪ S‬و‪ P‬ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ رﺳﯿﺪه ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ‪ S‬ﺗﻤﺎﯾﻞ ﮐﻤﺘﺮي ﺑﺮاي ﺗﺸﮑﯿﻞ راﺑﻄﻪ ازﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ )‪( Carbon‬‬
‫ﺑﻮده ﮐﻪ ﻓﯿﺼﺪي اﻧﺘﺸﺎر ﺷﺎن در ﻃﯿﻒ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ 98,89%‬و ‪0,11%‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪6‬‬ ‫و‪C‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪6‬‬ ‫ﮐﺎرﺑﻦ ﻃﺒﯿﻌﯽ داراي دو اﯾﺰوﺗﻮپ ‪C‬‬
‫اﺳﺖ؛ ﻟﯿﮑﻦ درﻃﺒﯿﻌﺖ اﯾﺰوﺗﻮپ ‪ 146C‬ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺟﻮداﺳﺖ ﮐﻪ درﻃﺒﻘﺎت ﺑﻠﻨﺪ اﺗﻤﺴﻔﯿﺮ درﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻫﺴﺘﻮي ذﯾﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪14 N + 1 n→1 H +14 C‬‬
‫‪7 0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬
‫ﻧﺼﻒ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ‪ 5568 , 146 C‬ﺳﺎل اﺳﺖ ودرﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺸﻌﺸﻊ ‪ b‬ﺑﻪ ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﻣﺒﺪل ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪14 C®14 N + - 0 e‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪1‬‬
‫رواﺑﻂ دراﻟﻮﺗﺮوﭘﯽ ﻫﺎي ﮐﺎرﺑﻦ ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ رﺳﺪ‪ ،‬دراﻟﻤﺎس ﻫﺮاﺗﻮم ﮐﺎرﺑﻦ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر اﺗﻮم دﯾﮕﺮﺗﻮﺳﻂ‬
‫راﺑﻄﻪ ﻫﺎي ﺳﮕﻤﺎ ﻣﺘﻮﺻﻞ ﮔﺮدﯾﺪه وﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آن ﭼﻬﺎر وﺟﻬﯽ ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ ‪ .‬اﻟﻤﺎس ﺳﺨﺖ ﺗﺮﯾﻦ ﺑﻠﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﺣﺎل‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ اﻟﻮﺗﺮوﭘﯽ ﮐﺎرﺑﻦ ﻋﺎﯾﻖ ﺑﺮق ﺑﻮده وﺑﺮﻋﮑﺲ ﻫﺪاﯾﺖ ﺣﺮارﺗﯽ آن ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻨﺞ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺲ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﮔﺮاﻓﯿﺖ اﺗﻮم ﻫﺎي ﮐﺎرﺑﻦ در ﺳﻄﺢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﺶ وﺟﻬﯽ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎ ﯾﮏ دﯾﮕﺮﻣﺘﻮﺻﻞ ﺑﻮده ‪ ،‬ﻃﻮل راﺑﻄﻪ آن ‪1,42o A‬‬
‫ﺑﯿﻦ دواﺗﻮم ﮐﺎرﺑﻦ اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﻄﻮح اﺗﻮم ﻫﺎ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 3.4 o A‬ﺗـﻮﺳﻂ ﻗـﻮة واﻧﺪر‪ -‬واﻟﺲ ) ‪( Vander waals‬‬
‫ﺑﺎﻻي ﯾﮏ دﯾﮕﺮﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻗﻮه ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻي درﯾﮏ دﯾﮕﺮ ﻟﻐﺰش دارﻧﺪ ‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ اﺗﻮم ﻫﺎ‬
‫دردوﺳﻄﺢ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﺒﻮده و ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﺳﻮﻣﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪279‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻓﻀﺎي ﮔﺮاﻓﯿﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ داراي اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آن ‪ CO‬و ‪ CO2‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﯾﻦ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه‬
‫‪،‬درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﺳﻠﯿﮑﺎن ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮاﮐﺴﺎﯾﺪ ‪ :‬اﮔﺮ ﮐﺎرﺑﻦ وﯾﺎﻣﺮﮐﺒﺎت ﻋﻀﻮي آن ﺑﺎ ﻣﻘﺪارﮐﻢ آﮐﺴﯿﺠﻦ اﺣﺘﺮاق ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ CO ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد ‪ ،‬درﺻﻨﻌﺖ ‪ CO‬را ازﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ CH 4‬ﺑﺎ ﺑﺨﺎرات ‪ H 2O‬ﻃﺒﻖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ذﯾﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﻧﺪ‪:‬‬
‫)‪CH (g) + H O(g‬‬ ‫)‪→ CO(g) + 3H (g‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮاﮐﺴﺎﯾﺪ ﮔﺎز ﺑﯽ رﻧﮓ و ﺑﯽ ﺑﻮ ﺑﻮده وﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﺷﺘﻐﺎل را داراﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درآب ﻏﯿﺮﻣﻨﺤﻞ ﺑﻮده ‪ ،‬اﻧﺮژي راﺑﻄﻪ ﯾﯽ‬
‫آن ‪ 1074kjoul ×mol -1‬اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮐﻤﺘﺮ را دارا ﺑﻮده؛ اﻣﺎ ﺑﺎآن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﺳﯿﺪ ﻟﯿﻮﯾﺲ‬
‫ﻋﻤﻞ ﮐﺮده ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي آزاد ﮐﺎرﺑﻦ ﺑﺎ دﯾﮕﺮﻋﻨﺎﺻﺮ راﺑﻄﮥ ﮐﻮارد ﯾﻨﯿﺸﻦ را ﺑﺮﻗﺮارﻣﯽ ﺳﺎزد؛ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫] ‪Ni(s)+ 4 CO(g) ®[Ni(CO) 4‬‬

‫ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮاﮐﺴﺎﯾﺪ ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﻫﺎي ﺳﻤﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪ :‬درﺧﻮن ﺑﻪ ﻋﻮض ‪ O2‬ﺑﺎ اﺗﻮم آﻫﻦ‬
‫ﻫﯿﻤﻮﮔﻠﻮﺑﯿﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻤﻮم را ﺧﻔﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻫﻼك ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ازاﯾﻦ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ارﺟﺎع ﮐﻨﻨﺪه‬
‫دراﺳﺘﺨﺮاج ﻓﻠﺰات اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬دراﺳﺘﺨﺮاج آﻫﻦ ﺑﻪ ‪: 800 o C‬‬
‫‪8000 C‬‬
‫)‪Fe 2O 3 + CO ¾¾¾® 2Fe(l) + 3CO 2 (g‬‬
‫‪ - 2‬ﮐﺎرﺑﻦ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ‪ :‬ﮐﺎرﺑﻦ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ (CO2‬ﮔﺎز ﺑﯽ رﻧﮓ ﺑﻮده و درﻧﺘﯿﺠﻪ اﺣﺘﺮاق ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺎرﺑﻦ و ﯾﺎ ﻣﻮاد‬
‫ﻋﻀﻮي درﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ آﮐﺴﯿﺠﻦ ﮐﺎﻓﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد وﻫﻢ درﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﺨﻤﺮاﻟﮑﻮﻟﯽ و ﻋﻤﻞ اﺳﯿﺪ ﻫﺎي ﻗﻮي ﺑﺎﻻي‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ ﻫﺎ ‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﺎز ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ﮐﺎرﺑﻦ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ درﺷﺮاﯾﻂ )‪ (STP‬ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ﻫﺮﯾﮏ از اﺗﻮم‬
‫ﻫﺎي آﮐﺴﯿﺠﻦ درﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪ CO2‬ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ راﺑﻄﮥ ﺳﮕﻤﺎ ) ‪ (s‬وﯾﮏ راﺑﻄﮥ ‪ p‬ﺑﺎ اﺗﻮم ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﺘﻮﺻﻞ ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ و رواﺑﻂ‬

‫‪280‬‬
 ‫‪æ‬‬ ‫‪π π ö‬‬
‫آن ﺧﻄﯽ ÷ ‪ ç O = C = O‬اﺳﺖ ‪ ،‬ﻃﻮل ﻫﺮراﺑﻄﻪ ‪ 1.162 A‬واﻧﺮژي وﺳﻄﯽ ﻫﺮﯾﮏ آن ‪ 802 Kloul mol‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ و‬
‫‪o‬‬
‫‪ç‬‬ ‫‪δ δ‬‬ ‫÷‬
‫‪è‬‬ ‫‪ø‬‬
‫ﮐﻤﺘﺮازراﺑﻄﻪ ‪ (1072 Kloul mol)C ºO -‬اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﮐﺎرﺑﻦ وآﮐﺴﯿﺠﻦ در ‪ CO 2‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫‪ 2×802 = 1602kjoul×mol -1‬اﻧﺮژي ﺿﺮورت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﯿﺪي ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ ﺗﯿﻮري ﻟﯿﻮﯾﺲ را دارا ﺑﻮده ‪ ،‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ آن ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫‪ H 2CO3‬ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫¬¾ ‪CO2 + H 2 O‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® H 2 CO3‬‬

‫اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ‪ CO 2‬درآب ‪ 0.032%‬اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﯿﺰاب ‪ H 2 CO3‬ﺗﺎﺣﺎل ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا‬
‫ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار ﺑﻮده ‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ‪ Dehydation‬ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﻧﻤﮏ اﯾﻦ ﺗﯿﺰاب ﺑﻨﺎم ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ ) ‪ (Carbonate‬ﯾﺎد ﺷﺪه و‬
‫ﻧﺎﭘﺎﯾﺪارﺑﻮده دراﺛﺮﺣﺮارت وﯾﺎ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﺑﻪ ‪ CO2‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬

‫) ‪CaCO ¾¾® CaO + CO (g‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪281‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ‪ :‬ﯾﺎزدﻫﻢ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺼﻞ ‪ :‬ﻋﻨﺎﺻﺮﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات‬
‫‪ -1‬زﻣﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ) ‪ 6‬ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ (‬

‫ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ درس‬ ‫ﺷﻤﺎره‬

‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺧﻮاص وﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات ‪،‬ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻮر‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻮرون‬ ‫‪2‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻫﺎي ﺑﻮرون ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن‬ ‫‪4‬‬
‫ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺳﻠﯿﮑﺎن ډاي اﮐﺴﺎﯾﺪ ‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫‪5‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺳﯽ‬ ‫ﺧﻼﺻﮥ ﻓﺼﻞ و ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪6‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ ﻓﺼﻞ‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات ﮐﺪام ﻧﻮع ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان درك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات داراي ﺧﻮاص دوﮔﺎﻧﻪ ﺑﻮده وﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻬﻢ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات را از ﻓﻠﺰات وﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ﺗﻤﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -3‬ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻓﺼﻞ‬
‫‪-6 ،‬پ ‪ -7 ،‬اﻟﻒ ‪ -8 ،‬د ‪ -9،‬ب ‪-10‬اﻟﻒ‬ ‫‪-4‬پ ‪ -5 ،‬ج‬ ‫‪-3‬ج‬ ‫‪ -2‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -1‬پ‬
‫ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ‬
‫) ‪( B2 H 6‬‬ ‫‪ -١‬ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺮون ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ داي ﻣﯿﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دوﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﯾﺎ داي ﻣﯿﺮ آن‬

‫درﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎزي ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪282‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دوﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ) ‪ ( B2 H 6‬درﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎزي‬

‫‪ -2‬ﺑﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﻠﻮري ﺳﻔﯿﺪ ﺟﺎﻣﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ در ‪ 171C o‬ذوب ﻣﯿﮕﺮدد ‪.‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪ B(OH )3‬ﺑﺎﺟﺬب ﺟﻮره‬
‫اﻟﮑﺘﺮون آزاد ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب ﺑﻪ ﺣﯿﺚ اﺳﯿﺪ ﻟﯿﻮﯾﺲ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده وﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ اﺳﯿﺪ ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ را‬
‫دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻫﺎي ﺑﻮرون‬

‫‪H 3 BO 3 + H 2 O ®( OH ) B - OH - + H +‬‬
‫‪3‬‬
‫اﺳﯿﺪ ﻟﯿﻮﯾﺲ‬ ‫اﺳﯿﺪ ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ‬
‫‪+‬‬
‫)‪(OH )3 B - OH (aq) + H 2O(l ) ® [B(OH)14- (aq) + H 3 O(aq‬‬
‫ﺑﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻣﺎﻧﻊ از ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺷﻌﻠﻪ درﻣﻮاد ﭼﻮﺑﯽ؛ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎلً‪ :‬ﮐﺎﻏﺬ ﻫﺎ ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪن ﺧﻄﺮآﺗﺶ ﺳﻮزي‬
‫‪ 5%‬ﺑﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ درﺧﻤﯿﺮه ﮐﺎﻏﺬ وﯾﺎ درﻣﻮاد ﻋﺎﯾﻖ ﺣﺮارﺗﯽ ﻣﻨﺎزل اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫‪-3‬‬
‫‪22400mL • 1.22 g‬‬
‫‪280mL‬‬ ‫‪____ 1.22 g‬‬ ‫= ‪M‬‬ ‫‪= 97.6‬‬
‫‪280mL‬‬
‫‪22400mL ____ M‬‬
‫‪22.2 • 97.6 g‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪____ 22.2 g‬‬ ‫= ‪m1‬‬ ‫‪= 21.6672 g‬‬
‫‪100‬‬
‫‪97.6 ____ m1‬‬

‫‪283‬‬
 ‫‪77.8 • 97.6 g‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪____ 77.8 g‬‬ ‫= ‪m2‬‬ ‫‪= 75.9338 g‬‬
‫‪100‬‬
‫‪97.6 ____ m2‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪21.6672 g‬‬
‫‪nB‬‬ ‫=‬ ‫‪= 2.004mol‬‬
‫‪M 10.81g / mol‬‬
‫‪m 75.9328g‬‬
‫= ‪nF‬‬ ‫=‬ ‫‪= 3.996mol‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪19g/mol‬‬
‫‪nB = 2.004mol ÷ 2.004mol = 1‬‬
‫‪n F = 3.996mol ÷ 2.004mol = 2‬‬
‫‪B=1‬‬ ‫‪BF2‬‬
‫‪F=2‬‬ ‫‪M ( BF2 )a = 97.6‬‬
‫‪97.6‬‬
‫‪(48.81)a = 97.6‬‬ ‫=‪a‬‬
‫‪48.81‬‬
‫‪a=2‬‬ ‫‪(BF2 ) 2‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪B2 F4‬‬
‫‪ -4‬ﯾﮑﯽ از ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻫﺎي ﺑﻮرون ‪ 81.2%‬ﺑﻮرون دارد ‪ ،‬ﮐﺘﻠﮥ ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮥ آن ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ‪ 25mL‬در ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺘﻨﺪرد‬
‫‪ 1,22g‬اﺳﺖ ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ آن را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪22400mL • 1.22 g‬‬
‫‪25mL‬‬ ‫‪____ 1.22 g‬‬ ‫= ‪M‬‬ ‫‪= 1093.12‬‬
‫‪25mL‬‬
‫‪22400mL ____ M‬‬
‫‪1093.12 · 81.2‬‬
‫‪100 ____ 81.2 g‬‬ ‫= ‪m1‬‬ ‫‪= 887.613‬‬
‫‪100‬‬
‫‪1093.12 ____ m1‬‬
‫‪109.3 · 18.8‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪____ 18.8 g‬‬ ‫= ‪m1‬‬ ‫‪= 20.5484 g‬‬
‫‪100‬‬
‫‪109.3 ____ m1‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪88.7516 g‬‬
‫‪nB‬‬ ‫=‬ ‫‪= 8.2mol‬‬
‫‪M 10.81g / mol‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪20.5484g‬‬
‫= ‪nH‬‬ ‫=‬ ‫‪= 20.4mol‬‬
‫‪M 1.008g/mol‬‬
‫‪nB = 8.2mol ÷ 8.2mol = 1 • 2 = 2‬‬
‫‪n H = 20.4mol ÷ 8.2mol = 2.5 • 2 = 5‬‬
‫‪B=2‬‬ ‫‪B2 H 5‬‬
‫‪H=5‬‬ ‫‪M(B 2 H 5 )a = 109.3‬‬
‫‪109.3‬‬
‫‪21.62a = 109.3‬‬ ‫= ‪⇒a‬‬ ‫‪=5‬‬
‫‪21.62‬‬
‫‪ SiC –5‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻠﯿﮑﺎن ﮐﺎر ﺑﺎﯾﺪ ) ‪ (Silican corbide‬ﯾﺎ ﮐﺮﺑﻮرﻧﺪم ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬ﻣﺎده ﺳﺨﺖ ‪ ،‬ﻧﺎﺳﻮز اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫ﺣﺮارت دادن ﮐﺎرﺑﻦ ﺑﺎ ‪ SiO2‬اﻟﯽ ‪ 2000°c‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺮاي ﺗﻬﯿﻪ ﺧﺸﺖ ﻫﺎي ﻧﺎﺳﻮز ‪ ،‬اﺑﺰار ﻫﺎي‬
‫آﺳﺎﯾﺶ و ﺳﻤﻨﺖ ﻧﺎﺳﻮزﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯿﺮود‪:‬‬
‫‪Si + 2C + SiO2‬‬ ‫‪2000 ° c‬‬ ‫‪→ 2 SiC + O2‬‬

‫‪284‬‬
‫‪ -6‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻫﺎي ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪ :‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻫﺎي ﺳﻠﯿﮑﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﯿﻼن )‪ (Silane‬ﯾﺎد ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻦ ﻫﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪H H‬‬ ‫‪H H‬‬
‫| |‬ ‫| |‬
‫‪H- C- C-H‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪H - Si - Si - H‬‬
‫| |‬ ‫| |‬
‫‪H H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫ﺳﯿﻼن ﻫﺎ داراي ﻓﺮﻣﻮل ﻋﻤﻮﻣﯽ ) ‪ (Sin H 2 n + 2‬ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻦ ﻫﺎي ﻣﺸﺒﻮع ) ‪ (Cn H 2 n + 2‬ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ درﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻦ ﻫﺎي ﻣﺸﺒﻮع ‪ n‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮﻗﯿﻤﺖ را دارا ﺑﺎﺷﺪ؛اﻣﺎ درﺳﯿﻼن ﻫﺎ ‪ n‬اﻟﯽ ‪ 6‬ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ و ‪ Si 6 H 14‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﺮده ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ؛ زﯾﺮا راﺑﻄﻪ ‪ Si-Si‬ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮده وﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﺰرگ را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺮده‬
‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ وﻫﻢ راﺑﻄﮥ دوﮔﺎﻧﻪ وﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺑﯿﻦ اﺗﻮم ﻫﺎي ‪ Si‬ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺳﯿﻼن ﻫﺎ ﻣﻮاد ﺑﯽ رﻧﮓ ﺑﻮده وﻓﻌﺎل ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ درﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻫﻮا اﺣﺘﺮاق ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪Si 3 H 8 + 3 O 2 ® 3 SiO 2 + 4H 2O‬‬
‫ﺳﯿﻼن ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﻧﻔﺠﺎري ﺑﺎ ﻫﻠﻮﺟﻦ ﻫﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬درﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ‪ Al 2 Cl 6‬ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﮐﺘﻠﺴﺖ درﻣﺤﯿﻂ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ آن ﺑﺎ ﻫﺎﯾﺪروﮐﻠﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮول ﺑﻮده وﮐﻠﻮرﺳﯿﻼن ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻮرو ﻣﯿﺘﺎن را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪Al Cl‬‬
‫­ ‪2 ¾6® SiH Cl + H‬‬
‫‪HCl + SiH‬‬
‫‪4‬‬
‫¾‬‫¾‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﺳﻠﯿﮕﻮن ﻫﺎ ﻋﺎﯾﻖ وﻣﺎﻧﻊ ﻧﻔﻮذ آب ﺷﺪه وﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻧﺪاﺷﺘﻪ وﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺤﺎﻓﻈﻮي درﮐﺎرﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﯽ رﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺳﻠﯿﮑﺎن ﺑﺎ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ﺷﺒﺎﻫﺖ داﺷﺘﻪ ؛ اﻣﺎ ﺧﻮاص ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺮﻗﯽ و ﻓﺰﯾﮑﯽ آن ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة ﺧﺎﺻﯿﺖ‬

‫ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰي آن ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ﺑﻠﻮري ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻤﺎس ﺑﻮده ؛ اﻣﺎ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ اﺗﻮم ﻫﺎي آن ﺑﻪ اﻧﺪازة اﺗﻮم ﻫﺎي ﮐﺎرﺑﻦ در‬

‫اﻟﻤﺎس ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻧﯿﻤﻪ ﻫﺎدي ﺑﻮده ؛ اﻣﺎ اﻟﻤﺎس ﻫﺎدي اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪285‬‬
 ‫در س اول‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪224 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺧﻮاص وﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻮر‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﻮاص وﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻮر‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﻮاص اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ را دارا ﺑﻮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ را از ﻓﻠﺰات وﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ﺗﻤﯿﺰ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫‪٥‬‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﺑﻮرﮐﺲ ﭼﯿﺴﺖ و درﮐﺪام ﻣﻮرد آﻧﺮا ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎرﺑﺮده اﯾﺪ ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﻮاص وﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات از ﺟﻤﻠﻪ آن را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ در ﻣﻮرد ﺧﻮاص‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻮر ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫وﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫‪ -‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و اﺳﺘﺤﺼﺎل آﻧﺮا اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮر اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻦ درس را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ درﻣﻮرد‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮاص وﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ازﺟﻤﻠﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻮر ا اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ‬
‫وﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را ﯾﺎدداﺷﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪286‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﺣﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﻨﮕﺎن‬ ‫ﻧﺎم ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫ﻧﻤﺒﺮ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ‬ ‫ﺷﻤﺎره‬
‫ﻣﻨﮕﺎن‬
‫ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي‬ ‫‪Potassium permanganate‬‬ ‫‪KMnO4‬‬ ‫‪Mn +7‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي‬ ‫‪Potassium manganate‬‬ ‫‪K 2 MnO4‬‬ ‫‪Mn +6‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰي‬ ‫‪Potassium manganite‬‬ ‫‪K 4 MnO4‬‬ ‫‪Mn +4‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي‬ ‫‪manganium( II )oxide‬‬ ‫‪MnO‬‬ ‫‪Mn +2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺻﻄﻼﺣﺎت‬
‫‪ -1‬ﺑﻮروﻧﻬﺎ ‪ :‬ﻣﺮﮐﺒﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮرون وﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺎم ﯾﺎد ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬راﺑﻄﮥ ﺳﻪ ﻣﺮﮐﺰي ‪ :‬راﺑﻄﮥ ﮐﻪ در آن ﺳﻪ اﺗﻮم ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮون در ﯾﮏ اورﺑﯿﺘﺎل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ واﺣﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻣﺘﻮﺻﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺎم ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع راﺑﻄﻪ در ﺑﻮر ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻫﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺳﯿﻼﻧﻬﺎ ‪ :‬ﻣﺮﮐﺒﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺳﻠﯿﮑﺎن و ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺎم ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ‪ III‬اﺻﻠﯽ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ‪ III‬اﺻﻠﯽ داراي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﻗﺸﺮوﻻﻧﺴﯽ ‪ ns 2np1‬ﺑﻮده و ﺑﻮرون اوﻟﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮاﯾﻦ ﮔﺮوپ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮاص ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰي را دارا ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﮐﺴﺎﯾﺪ وﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ آن ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﯿﺰاﺑﯽ را دارا ﺑﻮده و ﺑﺎ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻣﺮﮐﺒﺎت‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ دوﻋﻨﺼﺮي را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻢ ﻋﻨﺼﺮدوﻣﯽ اﯾﻦ ﮔﺮوپ ﺑﻮده ‪ ،‬ﺧﻮاص ﻓﻠﺰي را دارا ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ وﺧﻮاص ﻏﯿﺮﻓﻠﺰي آن ﮐﻤﺘﺮ ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻗﻮي واﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎي ﻗﻮي ﺧﻮاص اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ را ازﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ ،‬ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﺎ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰات وﺟﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك دارد‪.‬‬
‫) ‪2Al (s ) + 6 H 3 O + (aq) ® 2 Al 3 + ( aq ) + 6 H 2O (l ) + 3H 2 ( g‬‬
‫اﺗﻮم ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻮرون ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮده ؛ از اﯾﻦ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻏﯿﺮﻓﻠﺰي داراي ﺧﻮاص ﻣﺠﺰا از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻫﻢ ﮔﺮوپ ﺧﻮد‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﺷﻌﺎع اﺗﻮﻣﯽ ﻓﻠﺰات ‪120 pm‬ﺑﻮده وﺷﻌﺎع ﻋﻨﺎﺻﺮﻏﯿﺮﻓﻠﺰي ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 120 pm‬اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﮔﺮوپ ﺳﻮم ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ اﻧﯿﻮن ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻃﻮرﯾﮑﻪ از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ‪ ns 2np1‬آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬زﯾﺎد ﺗﺮ ﻧﻤﺒﺮ‬
‫اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ + 3‬را اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪ .‬ﭼﻮن ﺷﻌﺎع اﺗﻮم ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻮرون ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ ؛ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ اﻧﺮژي آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ آن ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﻮن ‪ B3+‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﯿﮕﺮدد ؛ از اﯾﻦ رو رواﺑﻂ ﺑﻮرون در ﻣﺮﮐﺒﺎت آن اﺷﺘﺮاﮐﯽ ﺑﻮده و اﻧﺮژي ﺿﺮوري‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺠﺮﯾﺪ ﺳﻪ اﻟﮑﺘﺮون از اﺗﻮم ﺑﻮرون از اﻧﺮژي ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ و از اﻧﺮژي ﺷﺒﮑﮥ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻤﯿﮕﺮدد‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ دﯾﮕﺮ‬
‫ﮔﺮوپ ﺳﻮم ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ راﺑﻄﮥ آﯾﻮﻧﯽ وﯾﺎ ﮐﻮﻻﻧﺴﯽ را در ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎﻟﯿﻢ ‪ ،‬اﻧﺪﯾﻨﯿﻢ و ﺗﺎﻟﯿﻢ ﻧﻤﺒﺮ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ‬
‫‪287‬‬
‫‪ + 1‬را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ ،‬ﮔﺎﻟﯿﻢ و اﻧﺪﯾﻨﯿﻢ ﺑﺎ ﻧﻤﺒﺮ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ + 1‬ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﯽ ﺛﺒﺎت را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده ‪،‬‬
‫درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﺒﺮ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ + 3‬ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﺎ ﺛﺒﺎت را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ و ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ﺳﻮم ﺷﯿﻮة ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ را درﺗﻨﻘﯿﺺ ﺧﺎﺻﯿﺖ اﺳﯿﺪي ﺑﺎ ازدﯾﺎد ﻧﻤﺒﺮ اﺗﻮﻣﯽ از‬
‫ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻃﻮرﯾﮑﻪ ‪ B2O3‬و ‪ B(OH ) 3‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ H 3 BO3‬ﺗﺤﺮﯾﺮﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﺗﯿﺰاب ﺑﻮده ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺒﺎت اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ و‬
‫ﮔﺎﻟﯿﻢ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ ‪ In2O3 ،‬و ‪ Tl 2O3‬ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻟﻘﻠﯽ را داراﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪول ذﯾﻞ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ وﺑﻌﻀﯽ ﺧﻮاص ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﮔﺮوپ ﺳﻮم را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪:‬‬
‫ﺟﺪول )‪ ( 2- 11‬ﺧﻮاص ﻓﺰﯾﮑﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ ‪ I‬اﺻﻠﯽ‪:‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫‪B‬‬ ‫‪Al‬‬ ‫‪Ga‬‬ ‫‪In‬‬ ‫‪Tl‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﺰﯾﮑﯽ‬

‫درﺟﻪ‬
‫‪2300‬‬ ‫‪659‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪155‬‬ ‫‪304‬‬
‫ذوﺑﺎن ) ‪( 0 C‬‬

‫درﺟﻪ ﻏﻠﯿﺎن ) ‪( 0 C‬‬ ‫‪2550‬‬ ‫‪2500‬‬ ‫‪2070‬‬ ‫‪2100‬‬ ‫‪1457‬‬

‫ﺷﻌﺎع اﺗﻮﻣﯽ‬
‫‪80‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪155‬‬
‫)‪( pm‬‬
‫ﺷﻌﺎع آﯾﻮﻧﯽ‬
‫_‬ ‫‪52‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪95‬‬
‫)‪( pm‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫‪( Xe) 6S 2 6 p1‬‬
‫‪1S 2 2S 2 2 p1‬‬ ‫‪( Ne) 3s 2 3 p1‬‬ ‫‪( Ar ) 4S 2 4 p1‬‬ ‫‪Kr 5s 2 5 p1‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ‬

‫اﻧﺮژي آﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‬ ‫‪579‬‬ ‫‪579‬‬ ‫‪560‬‬ ‫‪589‬‬

‫‪801‬‬
‫‪2422‬‬ ‫‪1814‬‬ ‫‪1968‬‬ ‫‪1814‬‬ ‫‪1952‬‬
‫‪kj / mol‬‬ ‫‪2740‬‬ ‫‪2953‬‬ ‫‪2692‬‬ ‫‪2866‬‬
‫‪3657‬‬
‫ﻧﻤﺒﺮاﺗﻮﻣﯽ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪81‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮﺑﻮر ﺗﻤﺎﯾﻞ ﮐﻢ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺮﮐﺒﺎت زﻧﺠﯿﺮي را دارا ﺑﻮده؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﻣﺮﮐﺐ ‪ B2Cl4‬ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺮﮐﺐ زﻧﺠﯿﺮي ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ Cl2 BBCl2‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﺪ‪ ،‬؛ اﻣﺎ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻋﻨﺎﺻﺮ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮔﺮوپ ﻫﻤﭽﻮ ﻣﺮﮐﺒﺎت را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﺮده ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪288‬‬
 ‫در س دوم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪225:‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻮرون‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻮرون ‪ ،‬ﺧﻮاص وﻣﻮرد اﺳﺘﻌﻤﺎل آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻮرون در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﻃﺐ‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﮐﺎرﺑﺮد دارد‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻮرون را در ﻋﺮﺻﮥ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي از ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮرون‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬در ﻟﺸﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺨﺘﮥ ﮐﺮﻣﺒﻮل ﮐﺪام ﻣﺎده ﺑﻪ ﮐﺎر دﻗﯿﻘﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫ﻣﯿﺮود ؟‬
‫زﻣﺎن‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس رادر روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻮرون ‪،‬ﺧﻮاص و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آﻧﻬﺎ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻮرون‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻃﺮز اﺳﺘﺤﺼﺎل و اﺳﺘﻌﻤﺎل آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﺎﮐﺮدان اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻃﺮز اﺳﺘﺤﺼﺎل و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻮرون را‬ ‫ﺑﯿﺎﻣﻮزاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪ ،‬ﺷﺎﮐﺮدان آﻧﺮا درﻋﻤﻞ‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎده ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﯽ را ﯾﺎدداﺷﺖ و اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪289‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫در ﻣﺘﻦ درس ﺳﺆال ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬

‫ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻮرون‬
‫ﺑﻮرون ﺑﺎ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺑﻮرون ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ؛از اﯾـﻦ ﺳـﺒﺐ ﺑـﻮرون ﺑـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ ﺧـﺎﻟﺺ در‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ وﺟﻮد ﻧﻪ دارد ‪ .‬ﺑﻮرون ﺧﺎﻟﺺ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎ ﻟﯽ داراي رﻧﮓ ﺧﺎﮐﯽ ﺳﯿﺎه ﺑﻮده و ﺑﻌـﺪ از اﻟﻤـﺎس ﺳـﺨﺖ ﺗـﺮﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻮرون ﺑﻪ ﺣﺮارت ﻋﺎدي ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق را ﻋﺒ ﻮر داده ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ؛ ﻣﮕـﺮ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﺑﺮﻗـﯽ آن دراﺛـﺮ ازدﯾـﺎد ﺣـﺮارت‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯿﺮود‪ .‬ﻣﺮﮐﺐ ﻣﻬﻢ ﺑﻮرون ‪ BH 3‬اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮﮐـﺐ ﺑـﺎ در ﻧﻈـﺮ داﺷـﺖ ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧـﯽ ﻗـﺸﺮ ﺧـﺎرﺟﯽ اﺗـﻢ‬
‫‪ B‬داراي ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎده ‪ BH 3‬ﺑﻮده؛ ﻣﮕﺮ ﮐﺘﻠﮥ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ آن ﺑﺎ دﯾﻤﯿﺮ ) ‪ ( B2 H 6‬آن ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد ‪.‬‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻏﯿﺮﻓﻠﺰات را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﯿﺰاب ﻫـﺎي ﺑـﺪون آب ) اﻧﻬﺎﯾﺪراﯾـﺪ اﺳـﯿﺪ( )‪ ( Anhydride acide‬ﯾـﺎد ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﮔﺮدد ‪ ،‬ﺗﯿﺰاب ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط آﻧﻬﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫‪B O + H O ® 2H BO 3‬‬
‫‪2 3 3 2‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﺷﯿﺸﻪ وﻣﺮﮐﺒﺎت ﺳﺎزﻧﺪة آن ‪ :‬ﻣﻮاد اوﻟﯿﮥ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪة ﺷﯿﺸﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺳﻠﯿﮑﺎن داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪، ( SiO2‬ﺑﻮرﯾﮏ‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ ( B2O3‬ﻓﺎﺳﻔﻮرﯾﮏ اﮐﺴﯿﺎﯾﺪ ) ‪ ( P2O5‬ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﺷﯿﺸﻪ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ‪ .‬ﻋﻼوه از اﮐﺴﺎﯾﺪﻫﺎي‬
‫ﻣﺬﮐﻮر ﻣﺮﮐﺒﺎت و اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ‪ Ga2O3 ، Al2O3 ، TeO2 ، Sb2O3 ، As2O3 ، Bi2O3 ، GeO2‬و ‪ V2O3‬ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫اﺳﺖ‪.‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺳﺎزﻧﺪة ﺷﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﻧﺎﻣﺤﺪود ﺑﻮده؛ اﻣﺎ ‪ SiO2‬ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪة اﺻﻠﯽ ﺷﯿﺸﻪ ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﯿﺸﻪ از ﺳﻠﯿﮑﺎن ﺧﺎﻟﺺ ‪ ،‬ﺷﯿﺸﮥ ﻣﺮﻏﻮب ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﻪ در ﮐﻠﮑﯿﻦ ﻫﺎ ودر وازه ﻫﺎ از آن ﻣﯿﺘﻮان‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد ؛ اﻣﺎ درﺟﮥ ذوﺑﺎن ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪ 2000o C‬ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﺼﺎرف ﺑﻠﻨﺪ را اﯾﺠﺎب ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ؛ ازاﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﺮاي ﺗﻘﻠﯿﻞ درﺟﮥ‬
‫ذوﺑﺎن آن ﻣﻮاد ﮔﺪاز اور دﯾﮕﺮي را ﺑﻪ آن ﻋﻼوه ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ‪ Cs 2O ، Li2O ، PbO ، Na2O‬و ‪Rb2O‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮدﯾﮑﻪ اﺳﺘﻔﺎدة ﻣﻮاد ذوب ﮐﻨﻨﺪه ذوب ﺳﻠﯿﮑﺎن را در ﺷﯿﺸﻪ ﺳﺎزي ﮐﻢ ﻣﯿﺴﺎزد ؛ ﺳﺒﺐ ﺗﻨﻘﯿﺺ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﯿﺸﻪ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺤﻠﻞ ﻫﺎي ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮔﺮدﯾﺪه و از آن در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻮﺗﻞ ﻫﺎي ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﺎﯾﻌﺎت وﺷﯿﺸﻪ ﻫﺎي ﮐﻠﮑﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﮕﺮدد‪ ،‬ﺑﺮاي رﻓﻊ اﯾﻦ ﻧﻘﯿﺼﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ اول و دوم اﺻﻠﯽ و اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻓﻠﺰات اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ و ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺧﺎص اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺳﺎﻣﺎن ﺷﯿﺸﻪ ﯾﯽ از اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻓﻠﺰات اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬در زﻣﺎن ﻫﺎي ﺳﺎﺑﻖ از اﮐﺴﺎﯾﺪ ﯾﻮراﻧﯿﻢ‬
‫در رﻧﮓ آﻣﯿﺰي ﺳﺎﻣﺎن ﺷﯿﺸﻪ ﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮕﺮدﯾﺪ ؛ اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺸﻌﺸﻌﺎت آن در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﯿﮕﺮدد‪.‬‬

‫‪290‬‬
 ‫در س ﺳﻮم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪227 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻫﺎي ﺑﻮرون‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ را داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﻪ اﺳﺎس آن ﺧﻮاص ﻓﺰﯾﮑﯽ وﮐﯿﻤﯿﺎوي‬ ‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫آﻧﺮ را ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ وﻫﻢ درﻣﻮرد ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻫﺎي ﺑﻮرون ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫در ﺧﻮاص آن رول اﺳﺎﺳﯽ را‬ ‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫دارااﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ‪ ،‬آن را از دﯾﮕﺮ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺗﻤﯿﺰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﺳﺎﻣﺎن آﻻت ﻵﺑﺮاﺗﻮاري‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬

‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬

‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬
‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬
‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬ﺑﻮرون ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﮐﺪام رﻧﮓ را دارا ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻮرون‬ ‫اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‬
‫‪ -‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ ﺧﻮاص ﻓﻠﻮراﯾﺪ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻫﺎي ﺑﻮرون را ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﺮﮐﺒﺎت آن‬ ‫ﻓﺰﯾﮑﯽ وﮐﯿﻤﯿﺎوي آن را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻫﺎي ﺑﻮرون ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ارﯾﻪ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﻘﺎﯾﺴﻮي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را ﯾﺎدداﺷﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﻃﺮح ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪291‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬

‫ﺗﺤﺮﯾﺮﻣﻌﺎدﻻت ﮐﯿﻤﯿﺎوی ﺗﻌﺎﻣﻼت ‪:‬‬

‫‪D‬‬
‫اﻟﻒ ‪B O + 3Mg ¾¾® 3MgO + 2 B -‬‬
‫‪2 3‬‬
‫‪D‬‬
‫ب ‪2BBr + 3H ¾¾® 2 B + 6 HBr -‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪D‬‬
‫ج ‪2B + N ¾¾® 2 BN -‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ‪: BF3‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪ BF3‬ﻣﺜﺎل ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻈﺮﯾﮥ اورﺑﯿﺘﺎل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل اﺳﺖ ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪ BF3‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺴﻄﺢ ﻣﺘﻘﺎرن را دارا ﺑﻮده ‪ ،‬ﻃﻮري ﮐﻪ اﺗﻮم ﻫﺎي ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻫﺎي ﻣﺴﺎوي‬

‫‪ 1,2910 A‬در را س ﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚ ﻣﺴﺎوي اﻻﺿﻼح ﻗﺮار داﺷﺘﻪ واﺗﻮم ﺑﻮر درﻣﺮﮐﺰآن ﺑﺎ زاوﯾﮥ ‪ 120 o‬ازﻫﺮﺳﻪ اﺗﻮم ﻓﻠﻮرﯾﻦ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬وﺿﻌﯿﺖ اﺗﻮم ﻫﺎي ﻓﻠﻮرﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺗﻮم ﺑﻮرون درﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪ BF3‬درﯾﮏ ﺳﻄﺢ‬
‫درﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪ AlCl3 , BCl3 , AlF3 , BF3‬ﺷﺶ اﻟﮑﺘﺮون دراورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ) ‪ (s‬راﺑﻄﻮي ) ‪ ( s x , s y , s z‬ﻗﺮارداﺷﺘﻪ‬
‫راﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪ ،‬ﻗﺮار دارد ‪ .‬اﻧﺮژي اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻫﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ‬ ‫‪p‬‬ ‫ودواﻟﮑﺘﺮون دراورﺑﯿﺘﺎل ‪ p z‬ﮐﻪ ﯾﮏ راﺑﻄﻪ‬

‫اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫‪120o‬‬ ‫‪ 644 Kjoul mol‬اﺳﺖ ‪ .‬دراﯾﻦ ﻣﺮﮐﺐ اﺗﻮم ﺑﻮرون داراي ‪ SP - hybride‬ﺑﻮده ﮐﻪ زاوﯾﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﯾﻦ اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎ درﺷﮑﻞ ذﯾﻞ اراﺋﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و راﺑﻄﮥ اورﺑﯿﺘﺎل ‪ p‬ﺑﺎ ﻧﻮ )‪ (9‬اﺗﻮم ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪292‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬وﺿﻌﯿﺖ اﺗﻮم ﻫﺎي ﻓﻠﻮرﯾﻦ درﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪BF3‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺴﻄﺢ در ﻣﺮﮐﺒﺎت د ﯾﮕﺮ ﮔﺮوپ ) ‪ (III‬اﺻﻠﯽ ) ‪ (Ti,In,Ga,Al‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﺮﺳﺪ وﻫﻢ درﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬
‫‪æ‬‬ ‫‪2-‬‬ ‫‪1-‬‬ ‫‪ö‬‬
‫ﻣﺮﮐﺒﺎت آﮐﺴﯿﺠﻦ دار ؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪ ç BO 33- , CO 3 , NO 3 ,SO 3 ÷ :‬دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪è‬‬ ‫‪ø‬‬
‫ﻣﺮﮐﺒﺎت ‪ ، BH 3‬و ‪ BCl 3‬و ‪ BF3‬درﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎزي ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ داﯾﻤﺮ )‪ (Dimer‬ﭘﯿﺪا ﻣﯿﺸﻮد و ﺑﻌﻀﯽ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ B 2 F6 , B 2Cl 6 ,B 2 H 6‬ﻧﯿﺰ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﻮاردﯾﻨﯿﺸﻦ اﺗﻮم ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺑﺎﮐﻠﻮرﯾﻦ وﯾﺎ ﻓﻠﻮرﯾﻦ‬
‫دراﻃﺮاف اﺗﻮم ﺑﻮرون ﭼﻬﺎروﺟﻬﯽ ﻏﯿﺮﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﺷﮑﺎل ذﯾﻞ دﯾﺎﮔﺮام ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪ BF3‬وﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دوﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ) ‪(B 2 H 6‬‬
‫وﻣﺮﮐﺒﺎت ﻫﻠﻮﺟﻨﺪار ﺑﻮرون وﯾﺎاﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻢ را درﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎزي ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ ﻓﻮق ﺳﻮﯾﻪ اﻧﺮژﯾﮑﯽ اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ﻓﻠﻮر وﺑﻮرون واورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ) ‪ ( BF3‬راﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ‪ .‬ﻃﻮري ﮐﻪ دﯾﺪه‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ ،‬اورﺑﯿﺘﺎل ‪ 2S 2‬اﺗﻮ م ﻓﻠﻮرﯾﻦ در راﺑﻄﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻪ ﮐﺮده و اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺒﺮﯾﺪ ﺷﺪه ‪ SP 2‬اﺗﻮم ﺑﻮرون ﺑﺎ‬
‫اورﺑﯿﺘﺎل ‪ 2 P‬اﺗﻮﻣﻬﺎي ﻓﻠﻮرﯾﻦ ﺳﻪ راﺑﻄﮥ ﻣﺴﺎوي ‪ s‬را اﯾﺠﺎد ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ‪.‬‬

‫‪293‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ﯾﺎﮔﺮام ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ ‪:‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮري ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ‪ 2 p‬اﺗﻮم ﻫﺎ ي ﻓﻠﻮرﯾﻦ ﺳﻪ راﺑﻄﮥ ﺳﮕﻤﺎ ‪ d‬وﯾﮏ راﺑﻄﮥ ‪ p‬را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﻧﺪ‬

‫وراﺑﻄﮥ ‪ p‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ رﯾﺰوﻧﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪294‬‬
 ‫در س ﭼﻬﺎرم‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ‪228 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪ ،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫‪ -‬در ﻣﻮرد ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪ ،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻠﯿﮑﺎن و اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻣﻮاد ﻣﻬﻢ در ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻃﺒﯿﻌﺖ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﺑﻮده‪ ،‬آﻧﺮا ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬از ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪ ،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن اﺳﺘﻔﺎدة ﻻزﻣﻪ ﮐﺮده و ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﺳﺎﻣﺎن آﻻت ﻵﺑﺮاﺗﻮاري‬ ‫‪ -4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و آﻣﻮزش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه‪ :‬رﯾﮓ ﻫﺎ از ﮐﺪام ﻣﻮاد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ )آﻣﻮزش‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ را ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﻠﯿﮑﺎن و اﮐﺴﺎﯾﺪ‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪ ،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن را ﺑﺎ اراﺋﮥ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي ﺧﺎرج از ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﺑﻪ ‪ -‬ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ درﻣﻮرداﺳﺘﺤﺼﺎل‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪ ،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ‬ ‫ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫وﺑﯿﺎوزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﻃﺮح ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪295‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﺣﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ‪:‬‬

‫‪Na SiF + 4Na‬‬ ‫‪→ 6NaF + Si‬‬

‫‪2 6‬‬
‫‪heat‬‬
‫)‪SiO 2 (s)+ 2C(s‬‬ ‫‪→ 2CO(g) + Si‬‬

‫‪8000 C‬‬
‫)‪SiCl 4 (g) + 2H 2 (g‬‬ ‫)‪→ Si + 4HCl(g‬‬

‫‪600 _ 7000 C‬‬

‫)‪SiCl4 + 4Na(s‬‬ ‫) ‪→ Si(s) + 4 NaCl ( s‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪ :‬ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺳﻠﯿﮑﺎن ﺑﺎ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰات ﺷﺒﺎﻫﺖ داﺷﺘﻪ؛ اﻣﺎ ﺧﻮاص ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺮﻗﯽ و ﻓﺰﯾﮑﯽ آن ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة‬
‫ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰي آن ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ﺑﻠﻮري ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻤﺎس ﺑﻮده؛ اﻣﺎ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ اﺗﻮم ﻫﺎي آن ﺑﻪ اﻧﺪازة اﺗﻮم ﻫﺎي‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ در اﻟﻤﺎس ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻧﯿﻤﻪ ﻫﺎدي ﺑﻮده؛ اﻣﺎ اﻟﻤﺎس ﻋﺎﯾﻖ اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻠﯿﮑﺎن ﺑﻪ ﺟﯿﺚ ﻣﺎدة ﻧﯿﻤﻪ ﻫﺎدي‬
‫در ﺗﺮاﻧﺰﺳﺘﻮر ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ" ‪ 28%‬ﻗﺸﺮ زﻣﯿﻦ را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده اﺳﺖ و ﻓﺮاوان ﺗﺮﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻌﺪ از آﮐﺴﯿﺠﻦ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ آزاد در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻪ ﺑﻮده ؛ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﻠﯿﮑﻦ داي اﮐﺴﺎﯾﺪ و ﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﺳﻠﯿﮑﺎﺗﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ را در ﮐﻮره ﻫﺎي ﺑﺮﻗﯽ در ﻧﺘﯿﺠﮥ ارﺟﺎع ﺳﻠﯿﮑﺎن داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎرﺑﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯿﺂورﻧﺪ‪:‬‬
‫‪heat‬‬
‫)‪SiO (s) + 2C(s‬‬ ‫‪→ 2CO(g) + Si‬‬
‫‪2‬‬

‫اﮔﺮ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻮق ﻣﻘﺪار ﮐﺎرﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻮض ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺐ ‪ SiC‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫‪heat‬‬
‫)‪SiO (s) + 3C(s‬‬ ‫‪→ 2CO(g) + SiC‬‬
‫‪2‬‬

‫ﺷﮑﻞ ﺑﻠﻮري ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪة ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ اﻟﻤﺎس ﺑﻮده و رﻧﮓ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮي ﺻﯿﻘﻞ ﺷﺪه را دارا و ﻧﯿﻤﻪ ﻫﺎدي ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﺗﻮم ﻫﺎي ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﮐﺎرﺑﻦ در اﻟﻤﺎس ﻗﻮي ﻧﺒﻮده ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎي راﺑﻄﻮي ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺴﺘﻘﺮ‬
‫ﻧﻤﯿﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻠﯿﮑﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﮥ ﺣﺮارت ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺷﺪه وﺑﻪ ﻗﺸﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ اﻧﺮژي ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻗﺸﺮ‬
‫وﻻﻧﺴﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ﺧﺎﻟﺺ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺮاﻧﺰﺳﺘﻮر ﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬در ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯿﺂﯾﺪ‪،‬در ﻣﺮﺣﻠﮥ اول‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ را ﺑﺎ ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ داده ‪ ،‬درﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ SiCl‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪ SiCl ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺎﯾﻊ ﻣﻔﺮ‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﻘﻄﯿﺮ ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ارﺟﺎع ﻣﯿﮕﺮددو ﺑﻪ ﺳﻠﯿﮑﺎن ﺧﺎﻟﺺ ﻣﺒﺪل ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ SiC‬ﺑﻨﺎم ﺳﻠﯿﮑﺎن ﮐﺎر ﺑﺎﯾﺪ ) ‪ (Silican corbide‬ﯾﺎ ﮐﺮﺑﻮرﻧﺪم ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد ‪ ،‬ﻣﺎده ﺳﺨﺖ ‪ ،‬ﻧﺎﺳﻮز اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺣﺮارت‬
‫دادن ﮐﺎرﺑﻦ ﺑﺎ ‪ SiO2‬اﻟﯽ ‪ 2000°c‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺮاي ﺗﻬﯿﻪ ﺧﺸﺖ ﻫﺎي ﻧﺎﺳﻮز‪ ،‬اﺑﺰار ﻫﺎي آﺳﺎﯾﺶ و‬
‫ﺳﻤﻨﺖ ﻧﺴﻮزﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯿﺮود‪:‬‬

‫‪296‬‬
‫‪Si + 2C + SiO2‬‬ ‫‪2000 ° c‬‬ ‫‪→ 2 SiC + O2‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪:‬ﺑﻠﻮرﻫﺎي ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ اﻟﻤﺎس‬

‫‪297‬‬
 ‫در س ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ‪231 :‬‬

‫ﺷﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺳﻠﯿﮑﺎن داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮﺿﻮع درس‬
‫از ﺷﺎﮔﺮدان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯿﺮود ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬درﻣﻮرد ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺳﻠﯿﮑﺎن داي اﮐﺴﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﻔﺼﻞ‬
‫‪-2‬اﻫﺪاف آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬داﻧﺸﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻠﯿﮑﺎن داراي ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻌﯿﻦ ﺑﻮده و ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن ﺑﻪ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﯽ‬
‫ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻣﯿﮑﺮدد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﯽ‬
‫‪ -‬ﺳﻠﯿﮑﺎن را ﺑﻪ اﺳﺎس ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي از دﯾﮕﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻤﯿﺰ و ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن را‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬روش ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ‬
‫‪-4‬ﻣﻮاد و ﻟﻮازم ﺿﺮوري ﺗﺪرﯾﺲ ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و ﺳﺎﻣﺎن آﻻت ﻵﺑﺮاﺗﻮاري‬
‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب )ﺷﻔﺎﻫﯽ و ﮐﺘﺒﯽ(‬ ‫‪ -5‬ﺷﯿﻮة ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ -6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ :‬ﺳﻼم دادن‪ ،‬اﺣﻮال ﭘﺮﺳﯽ‪،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮي‪ ،‬دﯾﺪن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ درس ﻗﺒﻠﯽ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزش در ﺻﻨﻒ‬
‫‪5‬‬ ‫اﯾﺠﺎداﻧﮕﯿﺰه ‪ :‬در ﮐﺎر ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮐﺪام ﻣﻮاد را ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﻣﯿﺒﺮﻧﺪ ؟‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫)آﻣﻮزش ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ارزﯾﺎﺑﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻌﻠﻢ دﻗﯿﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ آن را‬ ‫‪ -‬ﻋﻨﻮان درس را در روي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ دارد‪.‬‬
‫ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺳﻠﯿﮑﺎن‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬راﺟﻊ ﺑﻪ‬
‫ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اراﺋﻪ ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ راﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﻮاص ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺳﻠﯿﮑﺎن‬
‫داي اﮐﺴﺎﯾﺪ‪،‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ و‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن را ﺑﺎارآﺑﮥ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي ﺧﺎرج از ‪ -‬ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﺎي اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺳﻠﯿﮑﺎن داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ‪-‬‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎ را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ اراﺋﻪ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪،‬ﯾﺎدد اﺷﺖ وﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻣﻌﻠﻢ ﺟﻮاب اراﺋﻪ داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ را‬ ‫‪ -‬در س را ﺑﺎ ﻃﺮح ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ و اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮔﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪298‬‬
 ‫‪ - 7‬ﺟﻮاب ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻦ درس‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬

‫)‪Na CO + SiO (l‬‬ ‫‪→ CO (g) + Na SiO‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪.‬‬
‫)‪CaCO + SiO (l‬‬ ‫‪→ CO (g) + CaSiO‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺴﺘﻨﯽ ﻫﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن داي اﮐﺴﺎﯾﺪ‪ :‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻋﺒﺎرت ازﺳﻠﯿﮑﺎن داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‬
‫و ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي آن ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﻮة ﻟﻮﻧﺪون ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻮﺻﻞ اﻧﺪ‪ SiO .‬داراي ﺷﺒﮑﮥ ﺑﻠﻮري ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﺣﺠﯿﻢ ﺑﻮده‪ ،‬درﺟﮥ‬
‫‪2‬‬
‫ذوﺑﺎن آن ‪ 1700o C‬اﺳﺖ‪،‬ﯾﮑﯽ از ﺷﺒﮑﮥ ﺑﻠﻮري ﺳﻠﯿﮑﺎن داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ اﻟﻤﺎس ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﻋﻮض‬
‫اﺗﻮﻣﻬﺎي ﮐﺎرﺑﻦ ‪ ،‬اﺗﻮﻣﻬﺎي ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻪ وﺑﯿﻦ ﻫﺮ ﺟﻮره اﺗﻮم ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪ ،‬اﺗﻮم آﮐﺴﯿﺠﻦ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻠﺴﻠﮥ ﻣﺮﮐﺒﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ راﺑﻄﮥ ‪ Si _ O‬را دارا اﻧﺪ‪ SiO .‬ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ آﮐﺴﯿﺠﻦ‬
‫‪2‬‬
‫وﺳﻠﯿﮑﺎن ﺑﻮده و درﻧﺘﯿﺠﮥ اﺣﺘﺮاق ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ در ﻫﻮا ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ H SiO .‬ﻣﺤﺼﻮل ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺳﻠﯿﮑﺎن‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺷﮑﻞ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺜﺎل آن را ﻣﯿﺘﻮن ﮐﻮارﺗﺰ ‪ ،‬ﻋﻘﯿﻖ رﻧﮕﻪ‪،‬رﯾﮓ و ﻏﯿﺮه‬
‫ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن داي اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻧﻮع اﮐﺴﺎﯾﺪ اﺳﯿﺪي ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯿﺮود ؛ اﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﻧﻮع ﺗﯿﺰاب از آن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎﻻي آب ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و اﮔﺮ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﺳﻠﯿﮑﺎت ﻫﺎ ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ‪ H SiO‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎت ﻫﺎ را ﻣﯽ ﺗﻮان از ﺣﺮارت دادن اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﻓﻠﺰات ﯾﺎ ﮐﺎرﺑﻮﻧﺎت ﻫﺎي ﻓﻠﺰات ﺑﺎ ‪ SiO‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫‪2‬‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎت ﻫﺎي ﻓﻠﺰات ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوپ اول اﺻﻠﯽ‪ ،‬در آب ﺣﻞ ﻣﯿﮕﺮدد)در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻮﻟﯽ ﺳﻠﯿﮑﺎن داي اﮐﺴﺎﯾﺪ و‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻓﻠﺮات ﮔﺮوپ اول اﺻﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ از دو ﺑﻪ ﻧﺴﺒ ﺖ ﯾﮏ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪(.‬‬
‫اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻠﯿﮑﺎت ﻫﺎ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪ .‬واﺣﺪ اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎ ﮔﺮوپ ‪ SiO 2 -‬ﭼﻬﺎر وﺟﻬﯽ ﺑﻮده‬
‫‪4‬‬
‫ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪.‬آﯾﻮن ﺳﺎدة ‪ SiO 2 -‬در ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻌﺪﻧﯿﺎت ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﻣﺜﺎل آن را ﻣﯽ ﺗﻮان ‪ZrSiO‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫اراﺋﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻬﺎر ﺟﻮره اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎي راﺑﻄﻪ ﯾﯽ اﺗﻮم ﺳﻠﯿﮑﺎن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﭼﻬﺎر وﺟﻬﯽ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫دﯾﮕﺮ ﺳﻠﯿﮑﺎت ﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﯾﮏ ﭼﻬﺎر وﺟﻬﯽ را دارا ﺑﻮده ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﺗﻮﻣﺎي آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑﻪ ﻫﻢ دﯾﮕﺮ وﺻﻞ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﮐﻪ اﺗﻮم آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑﯿﻦ دو ﭼﻬﺎروﺟﻬﯽ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ؛ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﺜﺎل‪ :‬ﺳﻨﮓ ﺗﻮرﺗﻮﺗﯿﺖ ) ‪ (Sc2Si2O7‬داراي‬

‫‪299‬‬
 ‫_‬
‫آﯾﻮن ‪ Si2O74‬اﺳﺖ ﮐﻪ از دو ﭼﻬﺎر وﺟﻬﯽ ‪ SiO42 -‬ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﺗﻮم آﮐﺴﯿﺠﻦ وﺻﻞ اﻧﺪ ‪،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ در آﯾﻮﻧﻬﺎي ﺳﻠﯿﮑﺎت‬

‫‪300‬‬
 ‫ﯾﺎدداﺷﺖ‬
‫ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﺻﻨﻒ ﯾﺎزدﻫﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻗﺘﻀﺄ ﺷﺮاﯾﻂ و ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از دﯾﺰاﯾﻦ اﯾﺪﯾﺖ ﻣﮑﻤﻞ ﻧﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ در‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺗﺎﯾﭙﯽ ﮐﻤﯿﭙﻮﺗﺮي و ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي ﻣﺸﻬﻮد ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ؛ ﭼﻮن ﮐﺘﺎب ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻪ ﻫﺮازﻫﺎ ﺟﻠﺪ ﭼﺎپ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﮑﺎﺗﺐ ﮐﺸﻮر ﻣﺤﺒﻮب ﻣﺎ ﺗﻮزﯾﻊ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و اﻣﮑﺎن رﻓﻊ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﮐﺘﺎب ﻣﺬﮐﻮر ﻣﯿﺴﺮ ﻧﻪ ﺑﻮده ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻼت‬
‫وﭼﺎﻟﺸﻬﺎي ﮐﺘﺎب ﻣﺬﮐﻮر رﻓﻊ و در ﭼﺎپ ﻫﺎي آﯾﻨﺪه ﮐﺘﺎب درﺳﺖ و ﺑﺪون اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺑﻪ دﺳﺘﺮس ﺷﺎﮔﺮدان و ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ رﻓﻊ ﻣﺸﮑﻼت ﻓﻌﻠﯽ ﺷﺎﮔﺮدان و ﻣﻌﻠﻤﺎن ﮐﺸﻮر ﻣﺤﺒﻮب اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﮐﺘﺎب و ﺗﺼﺤﯿﺢ آن ﻃﯽ ﯾﮏ ﺟﺪول‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﺿﻤﯿﻤﻪ رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺒﺎن از آن ﻣﺴﺘﻔﯿﺪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﻋﺰﯾﺰ اﯾﻦ‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت را ﺑﺮﻣﻼ ﺳﺎﺧﺘﻪ واﺻﻼﺣﺎت آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺷﺎن اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﯾﺎد آوري اﺳﺖ اﯾﻨﮑﻪ ‪ :‬در ﺑﻌﻀﯽ ازﺳﺆاﻻت و ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﻫﺎي ﮐﺘﺎب ﻣﺸﮑﻠﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد ‪ ،‬ﻃﻮرﯾﮑﻪ در ﻣﺘﻦ‬
‫ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺆاﻟﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻪ ﺑﻮده ؤ ﺣﻞ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮد و ﺳﺆاﻻت ﺧﺎرج از ﻣﻄﺎﻟﺐ درﺳﯽ در‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻫﺎي ﺑﻌﻀﯽ از ﻓﺼﻠﻬﺎ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬درراﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺳﺆاﻻت ﺣﺬف و ﺑﻪ ﻋﻮض آن ﺳﺆاﻻت‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب درﺳﯽ درج وﺣﻞ ﮔﺮﯾﺪه اﺳﺖ و در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي درﺳﯽ ﻧﯿﺰ اﺻﻼح ﺷﺪه وﺳﺆاﻻت درﺳﺖ اراﺋﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺎس در ﭼﺎب ﺑﻌﺪي ﮐﺘﺎب درﺳﯽ اﺻﻼح ﺷﺪة ﺻﻨﻒ ﯾﺎزدﻫﻢ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ رﻫﻨﻤﺎي ﻣﻌﻠﻢ ﻫﺬا ﺗﻘﺪﯾﻢ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻣﺰﯾﺪ ﻣﻌﻠﻢ ﺻﺎﺣﺒﺎن و ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﮑﺎﺗﺐ ﮐﺸﻮر را در آﻣﻮزش اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺑﺎرﮔﺎه )ج( ﺧﻮاﻫﺎﻧﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺣﺘﺮام‬
‫ﭘﻮﻫﻨﺪوي دﯾﭙﻠﻮم اﻧﺠﯿﻨﯿﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤﺪ ﻋﺰﯾﺰ‬

‫‪301‬‬
 ‫ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫ﻏﻠﻂ‬ ‫ﺳﻄﺮ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﺼﻞ‬ ‫ﺷﻤﺎره‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‬ ‫ﻣﺤﺴﺎﺑﺎت‬ ‫‪12‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪1‬‬
‫اراﺋﻪ‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬ ‫‪20‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺑﻮده ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻮده‪ ,‬ﮐﻪ‬ ‫‪19‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫‪3‬‬
‫ﻗﻮس ﻧﺎﺧﻮﻧﮏ ﺑﻪ ﺳﻄﺮ ﮐﺎﻣﻼ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮدد‬ ‫وﻣﺤﻞ‬ ‫‪22‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪10ml‬‬ ‫‪mL10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪7‬‬
‫ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮد)ﺷﮑﻞ‪(2 -1‬‬ ‫ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪).‬ﺷﮑﻞ‪(2 -1‬ﮐﻪ‬ ‫‪32‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪8‬‬
‫ﮐﺎر‬ ‫ﮐﺎري‬ ‫‪11‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪9‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬ ‫ﺷﮑﻞ )‪(4 - 1‬‬ ‫)درﭘﺎﯾﺎن ﺑﺤﺚ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮدد(‬ ‫ﺷﮑﻞ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪10‬‬
‫ﮔﻠﻮﮐﻮز ) ‪(C6 H12O6‬‬
‫ﺳﻄﺮ ‪ 13‬و ﭼﻬﺎرده ﮐﺸ‪‬ﺪه ﺷﻮد‬ ‫ﺳﻄﺮ ‪ 13‬و ﭼﻬﺎرده ﮐﺸ‪‬ﺪه ﺷﻮد‬ ‫‪13‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪11‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻦ ﻫﺎي ﻧﻔﺘﺎﻟﯿﻦ‬ ‫ﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻦ ﻫﺎ ﻧﻔﺘﺎﻟﯿﻦ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪12‬‬
‫؛اﻣﺎ‬ ‫‪,‬اﻣﺎ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪13‬‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪،‬ﻫﺮ دو‬ ‫ﻣﯽ ﮔﺮدد ﻫﺮ دو‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪14‬‬
‫ﻧﻤﯿﮕﺮدد؛زﯾﺮا‬ ‫ﻧﻪ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬زﯾﺮا‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪15‬‬
‫ﻧﻪ ﺷﻮد‪،‬ﺑﺎﻗﯽ‪.....‬‬ ‫ﻧﻪ ﺷﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫‪14‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪16‬‬
‫ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‬ ‫ﮔﺮاف ) ‪....... (1- 7‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪17‬‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪ 58.5g‬ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ‪..‬‬ ‫)‪ 58.59‬ﻧﻤﮏ ‪(.......‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪19‬‬
‫) ‪(l.00L‬‬ ‫‪l.00 L‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪NaCl 58.5 g‬‬ ‫‪NaC lg 58.5‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪21‬‬
‫‪ b‬ﮐﺸﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ C‬ﺑﻪ ‪ b‬ﺗﻌﻮﯾﺾ ﮔﺮدد‬ ‫‪ - b‬ﺑﻌﺪ ًا‬ ‫‪9‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪22‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻠﻄﺖ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻏﻠﻄﺖ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪23‬‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤﻠﻮل‪.....‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪24‬‬
‫ﮔﺮام ﻫﺎي ﻣﺎدة ﻣﻨﺤﻠﻪ‬ ‫ﮔﺮام ﻫﺎي ﻣﺎده ﻣﻨﺤﻠﻪ‬ ‫‪17‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪2molar‬‬ ‫‪mclar 2‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪26‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﻣﻮاد ﻗﻄﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﻗﻄﺮ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪27‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎ درﯾﮏ ﺳﻄﺮ آورده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻮل ﻫﺎ‬ ‫‪11‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪28‬‬
‫ﻧﺸﺎن‬ ‫ﺷﺎن‬ ‫‪24‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪29‬‬
‫‪.‬‬ ‫؟‬ ‫ﺳﻮال‪7‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪250mL‬‬ ‫‪mL250‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪31‬‬
‫‪250 g‬‬ ‫‪g 250‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪32‬‬
‫‪302‬‬
 ‫ﺣﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺣﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪33‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ‪ 18‬اﻧﺘﻘﺎل داده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﺤﻠﻮل ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪19‬‬ ‫دوم‬ ‫‪34‬‬
‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﺮﮐﺖ‬ ‫‪11‬‬ ‫‪20‬‬ ‫دوم‬ ‫‪35‬‬
‫ﻋﮑﺲ ﭘﺎﺋﯿﻦ ﺑﺮده ﺷﻮد‬ ‫ﻋﮑﺲ‬ ‫‪20‬‬ ‫دوم‬ ‫‪36‬‬
‫ﻣﯿﺸﻮد؛ اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻣﯿﺸﻮد اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬ ‫‪24‬‬ ‫‪20‬‬ ‫دوم‬ ‫‪37‬‬
‫ﺑﻮﻟﺪ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺳﺎﻣﺎن وﻣﻮاد ﻣﻮرد ﺿﺮورت‬ ‫‪28‬‬ ‫‪21‬‬ ‫دوم‬ ‫‪38‬‬
‫ﻓﺮق دارد‪،‬ﻣﻮادي‬ ‫ﻓﺮق دارد ﻣﻮادي‬ ‫‪6‬‬ ‫‪21‬‬ ‫دوم‬ ‫‪39‬‬
‫ﻧﻔﻮذ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﻧﻔﻮذ ﺑﻨﺎم‬ ‫‪9‬‬ ‫‪21‬‬ ‫دوم‬ ‫‪40‬‬
‫درﺟﻪ دار‬ ‫درﺟﮥ دار‬ ‫‪6‬‬ ‫‪22‬‬ ‫دوم‬ ‫‪41‬‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﻋﺒﺎرت از‬ ‫‪6‬‬ ‫دوم‬ ‫‪42‬‬
‫‪ R‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ اﺳﺖ‬ ‫‪ R‬ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺖ‬ ‫‪16‬‬ ‫‪22‬‬ ‫دوم‬ ‫‪24‬‬
‫‪700 - 800 kpa‬‬ ‫‪Re a 700 - 800 7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪23‬‬ ‫دوم‬ ‫‪43‬‬
‫‪3 / 5 - 4 / 9 Kpa‬‬ ‫‪3 / 5Kpa , 4 / 9 Kpa‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪23‬‬ ‫دوم‬ ‫‪44‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻮع‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﻧﻮع‬ ‫‪16‬‬ ‫‪23‬‬ ‫دوم‬ ‫‪45‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪،‬اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪاﯾﻦ‪.....‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪24‬‬ ‫دوم‬ ‫‪46‬‬
‫ﻫﺎﯾﭙﺮﺗﻮﻧﯿﮏ ) ‪(Hypertonic‬‬ ‫ﻫﺎﯾﭙﺮﺗﻮﻧﯿﮏ ‪Hypertonic‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪24‬‬ ‫دوم‬ ‫‪47‬‬
‫ﺷﺪه‪plazmolyis ،‬‬ ‫ﭘﻮچ ﺷﺪه ‪...... plazmolyis‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪24‬‬ ‫دوم‬ ‫‪48‬‬
‫ﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﺑﻪ ﻧﺎم‪.....‬‬ ‫ﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﭘﻮﺗﺎﻧﯿﮏ‬ ‫‪7‬‬ ‫‪24‬‬ ‫دوم‬ ‫‪49‬‬
‫ﻫﺎﯾﭙﻮﺗﺎﻧﯿﮏ ) ‪(Hypo tan ic‬‬ ‫ﻫﺎي ﭘﻮﺗﺎﻧﯿﮏ )‪( Hypo tan ic‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪24‬‬ ‫دوم‬ ‫‪50‬‬
‫ﮐﻔﯿﺪه‪ ،‬از‪......‬‬ ‫ﮐﻔﯿﺪه از ﺑﯿﻦ‪.....‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪24‬‬ ‫دوم‬ ‫‪51‬‬
‫ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‬ ‫ﺳﻄﺮاﺧﯿﺮ‬ ‫‪24‬‬ ‫دوم‬ ‫‪52‬‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬ ‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪26‬‬ ‫دوم‬ ‫‪53‬‬
‫اﺳﺖ؛ از اﯾﻦ رور‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ رور‬ ‫‪14‬‬ ‫‪27‬‬ ‫دوم‬ ‫‪54‬‬
‫ﯾﺎد داﺷﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪات‬ ‫ﯾﺎد داﺷﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪات‬ ‫‪16‬‬ ‫‪31‬‬ ‫دوم‬ ‫‪55‬‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﺳﻄﺮاﺧﯿﺮ‬ ‫‪32‬‬ ‫دوم‬ ‫‪56‬‬
‫) ‪(a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫ﺳﻄﺮاﺧﯿﺮ‬ ‫‪33‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪57‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪a = ،‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ‪a = 0‬‬ ‫ﺳﻄﺮ اول‬ ‫‪33‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪58‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫دوم‬ ‫‪33‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪59‬‬
‫اﻧﻔﮑﺎك اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﮑﯽ‪.‬‬ ‫اﻧﻔﺎﮐﺎﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﮑﯽ‬ ‫‪25‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪0 /1 molur‬‬ ‫‪0, molur‬‬ ‫ﭼﻞ ﻣﺜﺎل‬ ‫‪36‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪61‬‬
‫) ‪(Is o tan ic‬‬ ‫‪Is otonic‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪62‬‬
‫‪Hyper tan ic‬‬ ‫‪Hyper‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪63‬‬
‫) ‪(Hypo tan ic‬‬ ‫‪Hypotunic‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪64‬‬
‫ج‪ -‬اﻟﻒ و ب‬ ‫چ – اﻟﻒ و‬ ‫ﺳﻮال‪4‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪65‬‬
‫ﺳﺆاﻻت‪.....‬‬ ‫ﺳﻮاﻻت ‪....‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪37‬‬
‫‪66‬‬
‫‪303‬‬
 ‫‪C3 H 6O‬‬ ‫‪C2 H 6 O‬‬ ‫ﺳﺆال ‪1‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪67‬‬
‫ﺣﺬف ﮔﺮدد‬ ‫دراﯾﻦ ﺣﺮارت‬ ‫‪//‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪68‬‬
‫‪31.2‬‬ ‫‪2.31‬‬ ‫ﺳﺆال ‪2‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪69‬‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬در آن‬ ‫ﻣﯽ ﮔﺮدد در آن‬ ‫‪29‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪70‬‬
‫ﺑﻮد؛ ) ‪((NH 2 )2 CO‬‬ ‫‪(NH 2 )2 CO‬‬ ‫ﺑﻮد‪،‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪71‬‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺎوي‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﻣﺴﺎوي‬ ‫‪4‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪72‬‬
‫‪dm‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪40‬‬ ‫ﺳﻮم‬
‫= ‪V‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪73‬‬
‫]‪- 1 d [A] - 1 d [B] 1 d [C] 1 d [D‬‬ ‫]‪-1 d[A] -1 d[B] -1 d[C] -1 d[D‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪//‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‪V‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪a dt‬‬ ‫‪b dt‬‬ ‫‪c dt‬‬ ‫‪d dt‬‬ ‫‪a dt b dt‬‬ ‫‪c dt d dt‬‬

‫‪74‬‬
‫ﻓﻮق در ﻫﺮﻓﺎﺻﻠﮥ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺜﺒﺖ‬ ‫ﻓﻮق ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮده‬ ‫‪28‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪75‬‬
‫دراﯾﻦ ﻧﻘﻄﮥ‬ ‫دراﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪76‬‬
‫‪-(0.0905-0.100)mol.L‬‬ ‫‪-1‬‬
‫=‬
‫‪- (0.0905 - 0.100)mol.L-1‬‬
‫‪= 1.9molar.Sec -1‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪41‬‬
‫=‬ ‫‪=1.910-4 molar‬‬
‫‪.Sec-1‬‬ ‫‪(50 - 0)Sec‬‬
‫‪(50-0)Sec‬‬
‫‪77‬‬
‫) ﻋﻼﻣﮥ د ﻓﺮﻧﺴﯿﺎل (‬ ‫ﻋﻼﻣﻪ دﻓﺮﻧﺴﯿﺎل‬ ‫‪4‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪78‬‬
‫در اﯾﻦ ﻧﻘﻄﮥ زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫در اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪79‬‬
‫ﺳﻄﺮ ‪ 10‬و ‪ 11‬ﺑﺎﻫﻢ ﯾﮏ ﺟﺎ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺳﻄﺮ ‪ 10‬و ‪ 11‬ﺑﺎﻫﻢ ﯾﮏ ﺟﺎ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪80‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﮥ زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪81‬‬
‫‪400 sec‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪42‬‬
‫‪600 sec‬‬
‫) ‪C - C ! - ( 0 .017 - 0 .042‬‬ ‫‪0.017 - 0.042‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪42‬‬
‫‪= 2‬‬
‫‪t 2 - t1‬‬ ‫‪800 - 600‬‬
‫‪= 6 .2 × 10 - 5‬‬ ‫‪600 sec‬‬ ‫=‬ ‫‪= 6.2 ×10 -5‬‬
‫‪800 - 600‬‬ ‫‪82‬‬
‫‪400sec‬‬ ‫ﻣﻴﻞ ﺩﺭ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﮥ زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪//‬‬ ‫‪83‬‬
‫اﺳﺖ؛ زﯾﺮا‬ ‫اﺳﺖ زﯾﺮا‬ ‫‪7‬‬ ‫‪43‬‬
‫‪84‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪44‬‬
‫‪85‬‬
‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪86‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫‪8‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪87‬‬
‫] ‪V = K [ A] [B‬‬ ‫] ‪V = 0 K [A] [B‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪n.‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪n.‬‬
‫‪88‬‬
‫ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬ ‫ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪89‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪90‬‬
‫ﻣﺘﻐﯿﯿﺮ ﺗﺮ اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺘﻐﯿﺮﺗﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫‪10‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪91‬‬
‫¾¾ ‪I 2 + H 2‬‬ ‫‪¾® 2 HI‬‬
‫ﭘﻄﻲ‬
‫¾ ‪Cl 2 + H 2‬‬
‫‪¾® 2HCl‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪92‬‬
‫زﯾﺎد ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد‬ ‫زﯾﺎد ﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﻌﺪاد‬ ‫‪18‬‬ ‫‪45‬‬
‫‪93‬‬
‫آﯾﻮدﯾﻦ‬ ‫اﯾﻮدﯾﻦ‬ ‫‪23‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪94‬‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ ‪:‬‬ ‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ‬ ‫‪12‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪95‬‬
‫‪304‬‬
 ‫آﯾﻮن ‪ NH 4+‬ﺑﻪ ﻋﻮﺽ ﺁﻳﻮﻥ ‪ NO21-‬ﺍﮔﺰﻳﻦ آﯾﻮن ‪ NH 4+‬ﺑﻪ ﻋﻮﺽ ﺁﻳﻮﻥ ‪NO21-‬‬ ‫ﺟﺪول‬ ‫‪46‬‬ ‫‪//‬‬
‫ﺟﺎﮔﺰﻳﻦ ﮔﺮﺩﺩ‪.‬‬ ‫ﮔﺮﺩﺩ‪.‬‬ ‫‪96‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﺮ‬ ‫ﺗﻐﯿﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪47‬‬
‫‪97‬‬
‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪98‬‬
‫از ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﻌﺎدﻟﮥ‬ ‫از ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪99‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ‬ ‫ﺗﻐﯿﺮ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪100‬‬
‫اﻃﺮاف ﻣﻌﺎدﻟﮥ‬ ‫اﻃﺮاف ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪10‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪101‬‬
‫‪5.4 × 10 -7‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪log‬‬
‫‪3.5 × 10 -7‬‬
‫‪=X‬‬ ‫‪log‬‬
‫‪0.13‬‬
‫ﯾﺎ‬ ‫= ‪X‬‬ ‫‪=1‬‬
‫‪0.2‬‬
‫‪0.2‬‬
‫‪0.2 = X × 0.2‬‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫= ‪X‬‬ ‫‪=1‬‬ ‫‪0.2 = X × 0.2‬‬
‫‪0.2‬‬
‫‪102‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‬ ‫اﺧﯿﺮ‬ ‫‪48‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪103‬‬
‫ﻣﯿﺘﺎﯾﻞ اﯾﺰوﻧﺘﺮﯾﻞ‬ ‫ﻣﯿﺘﺎﯾﻞ‬ ‫ﺳﻄﺮاﺧﯿﺮ‬ ‫‪48‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪104‬‬
‫ﮔﺬار‬ ‫ﮔﺎز‬ ‫‪3‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪105‬‬
‫ﻣﯿﺘﺎﯾﻞ‬ ‫ﻣﺘﯿﺎﯾﻞ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪106‬‬
‫ﻣﺎدة اوﻟﯿﻪ‬ ‫ﻣﺎده اوﻟﯿﻪ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪107‬‬
‫ﻧﻘﻄﮥ‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫‪7‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪108‬‬

‫ﺳﻄﺮ ده ﻫﻢ ﺑﺎ ﺳﻄﺮ ﻧﻬﻢ آورده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﻄﺮ ده ﻫﻢ ﺑﺎ ﺳﻄﺮ ﻧﻬﻢ آورده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪109‬‬
‫راﺑﻄﮥ ﺧﻄﯽ‬ ‫راﺑﻄﻪ ﺧﻄﯽ‬ ‫‪15‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪110‬‬
‫‪(6 -3‬‬ ‫‪8-3‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪111‬‬
‫‪- Ea‬‬
‫‪æ - Ea ö‬‬ ‫اﺧﯿﺮ‬ ‫‪49‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪K = A×e‬‬ ‫‪RT‬‬ ‫‪K = Acxpç‬‬ ‫÷‬
‫‪è RT ø‬‬ ‫‪112‬‬
‫) ‪(Fr.......Factor‬‬ ‫‪( Fv ....... fator‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪113‬‬
‫‪، Ea‬‬ ‫‪Ea‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪114‬‬
‫ﻣﯿﻞ ﺧﻂ × ‪Ea = 2.30 × R‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪//‬‬

‫‪ = log DK‬ﻣﯿﻞ ﺧﻂ‬ ‫‪= 5.4 ×103 K -1‬‬

‫‪1‬‬
‫‪D‬‬
‫‪T‬‬
‫‪E a = 2.30 × 8.31 j × mol -1 × K -1 × ( -5.39 × 10 3 k -1‬‬

‫‪E a = 1.03 ×10 5 joul × mol -1 = 103kjoul × mol -1‬‬ ‫‪115‬‬

‫‪Collision‬‬ ‫) ‪(collision‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪116‬‬
‫) ‪(K‬‬ ‫() ‪K‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪117‬‬
‫درﻧﺘﯿﺠﮥ‬ ‫درﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫‪23‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪118‬‬
‫)‪(11- 3‬‬ ‫)‪(8 - 3‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪52‬‬
‫‪119‬‬
‫ب‪ -‬ﺳﻤﺖ ﮔﯿﺮي ‪ ...‬ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫اﺷﮑﺎل ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫‪24‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪120‬‬

‫‪305‬‬
 ‫‪ 16‬ﺗﺼﺎدم‬ ‫‪ 6‬ﺗﺼﺎدم‬ ‫‪9‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪121‬‬
‫ﻣﯿﮕﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﯿﮕﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫‪23‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪122‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮد‪:‬‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪123‬‬
‫ﺗﺮ ﻣﯿﺸﻮد؛ در اﯾﻦ‬ ‫ﺗﺮ ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬در اﯾﻦ‪....‬‬ ‫اﺷﮑﺎل‬ ‫‪55‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪124‬‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‪.‬‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‪:‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪125‬‬
‫راﺑﻄﮥ ﺧﻄﯽ‬ ‫ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪126‬‬
‫)‪(12-3‬‬ ‫)‪(11-3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪127‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫ﮐﻨﺪي‬ ‫‪6‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪128‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ‬ ‫ﺗﻐﯿﺮ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪129‬‬
‫؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬‬ ‫؛ ﻣﺜﻼً‬ ‫‪10‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪130‬‬
‫ﺑﻄﯽ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ‬ ‫ﺑﻄﯽ ﺑﻮده ﺑﻨﺎﺑﺮ‬ ‫‪12‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪131‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪132‬‬
‫ﺣﺬف ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫را‬ ‫‪12‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪133‬‬
‫اﻧﺮژي‬ ‫اﻧﺮزي‬ ‫‪3‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪134‬‬
‫ج‪-‬‬ ‫خ‪-‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪135‬‬
‫د‪-‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪136‬‬
‫ﺟﺎﻣﺪ‬ ‫ﭼﺎﻣﺪ‬ ‫‪20‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪137‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ‬ ‫ﺳﻮال ﭘﻨﺠﻢ ﺗﻐﯿﺮ‬ ‫‪60‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪138‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ N 2 O4‬ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﻪ‬ ‫‪11‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪139‬‬
‫ﮐﻢ‪NO ،‬‬ ‫ﮐﻢ در اﺳﯿﺪ‬ ‫‪14‬‬ ‫‪64‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم‬ ‫‪140‬‬
‫ﺗﺠﺰﺋﻪ ‪ N 2 O4‬ﺑﻪ وﺟﻮد‬ ‫ﺗﺠﺰﯾﻪ‬ ‫‪14‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪141‬‬
‫ﻣﺤﻮر ‪ N 2 O4‬ﻫﻤﺰﻣﺎن‬ ‫ﻣﺤﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن‬ ‫‪14‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪142‬‬
‫ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ زﻣﺎن‬ ‫اﺧﯿﺮ‬ ‫‪64‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪143‬‬
‫اﻟـــــﻒ‪ -‬ﮔـــــﺮاف ﺗﻐﯿﯿـــــﺮ ﻏﻠﻈﺘﻬـــــﺎي اﻟــﻒ‪ -‬ﮔــﺮاف ﺗﻐﯿﯿــﺮ ﻏﻠﻈﺘﻬــﺎي ‪ NO2‬از‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬ ‫‪64‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪ NO 2 - N 2O 4‬ب‪ -‬ﮔـــﺮاف ﺣﺎﻟـــﺖ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﯽ‬ ‫ﺷﮑﻞ‬
‫ب‪ -‬ﺗﻐﯿﯿـــﺮ ﻏﻠﻈـــﺖ ‪ N 2O4‬از ﺣﺎﻟـــﺖ‬ ‫ﺗﻌﺎدل ﮔﺎزات‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ‪ NO 2 - N 2O 4‬ﻧﻈﺮ اﺑﺘﺪاﯾﯽ‬
‫ج‪ -‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺎﻟﺖ ‪N 2O4‬و ‪ NO2‬از‬ ‫ﺑﻪ زﻣﺎن‬
‫ﺣﺎﻟﺖ اﺑﺘﺪاﯾﯽ‬ ‫‪144‬‬
‫]) ‪V2 = K 2 × [N 2O4 ( g‬‬ ‫]) ‪V2 = K 2 × [N 2O4 (g‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪145‬‬
‫]) ‪K1 × [NO2 ( g )] = K 2 × [N 2O4 ( g )]K1 × [NO2 ( g )] = K 2 × [N 2O4 ( g‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪65‬‬
‫‪146‬‬
‫]) ‪K1 [N 2O4 ( g‬‬ ‫]) ‪K1 [N 2O4 ( g‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪65‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫‪K 2 [NO2 ( g )] 2‬‬ ‫‪K 2 [NO2 ( g )] 2‬‬ ‫‪147‬‬
‫ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‪،‬درﻧﻈﺮﺷﻮد ‪ K = K‬ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮔﺮدد‬ ‫‪K‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪66‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪148‬‬
‫‪306‬‬
 ‫=‪K‬‬
‫]) ‪[N 2O4 ( g‬‬ ‫‪[N 2O4 ( g )] 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪//‬‬
‫=‪K‬‬
‫‪[NO2 ( g )] 2‬‬ ‫‪[NO2 ( g )] 2‬‬ ‫‪149‬‬
‫ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪150‬‬
‫درﺣﺮارت ‪ 25 C‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﻤﯿﺸﻮد‬
‫‪0‬‬
‫درﺣﺮارت ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﻤﯿﺸﻮد‬ ‫‪7‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪151‬‬
‫اﻣﻮﻧﯿﺎ‬ ‫اﻣﻮﻧﯿﺎ‬ ‫‪9‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪K = 3.6 ×10 × mol × L‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪K = 3.6 × 108 × mol × L2‬‬ ‫‪152‬‬
‫¬¾ ) ‪( g ) + N 2 ( g‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫¾¾ ) ‪¾® 2 NH 3 ( g ) 2 H 2 ( g ) + N 2 ( g‬‬
‫¬‬
‫) ‪¾® 2 NH 3 ( g‬‬
‫¾¾‬
‫‪11‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪//‬‬

‫‪153‬‬
‫¬¾ ) ‪NH 3 ( g‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫¾¬¾ ) ‪¾® 3H 2 ( g ) + N 2 ( g ) 2 NH 3 ( g‬‬‫) ‪¾® 2 H 2 ( g ) + N 2 ( g‬‬
‫¾¾‬
‫‪13‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪//‬‬

‫‪154‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬ ‫‪22‬‬ ‫‪67‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪155‬‬
‫ﺷﮑﻞ )‪(6-4‬ﻇﺮف ﭘﺮ از ﮔﺎزات‬ ‫ﺷﮑﻞ )‪--- (6-4‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪156‬‬
‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﯿﺪ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪157‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮﺟﻬﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬درﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫ﺟﻬﺖ ﻣﯿﺪﻫﺪ و اﺟﺮا‬ ‫‪14‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪158‬‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽ ﺷﻮد؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪:‬‬ ‫ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ ﺷﻮد‬ ‫‪15‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪159‬‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬ ‫ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪160‬‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪161‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺑﺘﺪاي ﺻﻔﺤﻪ ‪ 71‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺜﺎل ﺑﺎﯾﺪ رﻧﮓ داده ﺷﻮد‬ ‫‪،‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪//‬‬
‫اﺳﺖ‪،‬‬ ‫‪162‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺳﺖ‪....‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ درﺳﺖ‪...‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪163‬‬
‫ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد‪....‬‬ ‫ﻗﺮار دارد ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد‪....‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪164‬‬
‫ﻧﺨﺘﺴﺖ ‪ Kc‬ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫‪16‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪165‬‬
‫ﮔﺎزات اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺎزات اﻧﺪ‬ ‫‪19‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪166‬‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﺎﺛﯿﺮ‪...‬‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ‪...‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪167‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺬف ﮔﺮدد‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺬف ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪73‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم‬ ‫‪168‬‬
‫ﮔﺎزات‬ ‫ﺑﯿﻦ‬ ‫ﺷﮑﻞ)‪(9-4‬ﺗﻌﺎدل‬ ‫ﺷﮑﻞ)‪---(9-4‬‬ ‫زﯾﺮ ﺷﮑﻞ‬ ‫‪73‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪ NO2‬و ‪N 2O4‬‬ ‫‪169‬‬
‫ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﺎ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﮐﺘﻠﺴﺖ ﺑﺎ ﺳﺒﺐ‬ ‫‪21‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪170‬‬
‫ﻣﯿﺸﻮد و اﯾﻦ‬ ‫ﻣﯿﺸﻮد ؛ و اﯾﻦ‬ ‫اﺧﯿﺮ‬ ‫‪73‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪171‬‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ؛ ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪172‬‬
‫ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫در ﯾﮏ ﺛﺎﻧﯿﻪ‬ ‫‪21‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪173‬‬
‫ﯾﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ‬ ‫ﯾﺎد ﻣﯿﺸﻮد ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪174‬‬
‫‪[ H ] = Ca %‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪175‬‬
‫‪HCOOH‬‬ ‫‪[HIO3‬‬ ‫ﺟﺪول‬ ‫‪76‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪176‬‬
‫زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‪...‬‬ ‫زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ‪...‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪76‬‬
‫‪177‬‬
‫‪307‬‬
 ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‪...‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ‪..‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪178‬‬
‫ﭘﯿﺮوي ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﭘﯿﺮوي ﻣﯿﮑﻨﺪ ﻃﺒﻌﺎ ﺑﻪ‬ ‫‪22‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪179‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥﺑﻨﺪ ﺳﻮم و ﭼﻬﺎر ﮐﻤﯽ ﭘﯿﺶ آورده ﻣﻌﺎدﻟﮥﺑﻨﺪ ﺳﻮم و ﭼﻬﺎر ﮐﻤﯽ ﭘﯿﺶ آورده‬ ‫‪21‬‬ ‫‪77‬‬
‫ﺷﻮد ﺑﺎ ارﻗﺎم آن‬ ‫ﺷﻮد ﺑﺎ ارﻗﺎم آن‬
‫‪180‬‬
‫در ﻣﺤﺎﺳـــﺒﻪ ) ‪ (0.1 - x‬ﺻـــﺮف ﻧﻈـــﺮ در ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ از ‪ x‬در ) ‪ (0.1 - x‬ﺻــﺮف‬ ‫‪5‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪//‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬ ‫‪181‬‬
‫در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪:‬‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪78‬‬
‫‪182‬‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ اﺳﺘﯿﺖ ﺑﻪ ‪ X + 1‬ﺑﺮﺳﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﻮدﯾﻢ اﺳﺘﯿﺖ ﺑﻪ ‪ 0.1M‬ﺑﺮﺳﺪ‪،‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪83‬‬
‫ﭼﻮن ‪ pH + pOH = 14‬اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن‬ ‫‪7‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪84‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎي‬ ‫‪ ..‬ﺧﻮاﻧﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻓﻀﺎي‬ ‫‪4‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪185‬‬
‫ﯾﺎ ﯾﮏ دﯾﮕﺮ‪ ،‬دو ﺑﺎره‬ ‫ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دوﺑﺎره‬ ‫‪5‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪186‬‬
‫ﺗﻘﻠﯿﻞ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬ ‫ﺗﻘﻠﯿﻞ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ‬ ‫‪15‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪187‬‬
‫ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‬ ‫*ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪----‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪188‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ‪،‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‬ ‫‪23‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪189‬‬
‫‪ ...‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ) ‪(Kc‬‬ ‫ﺗﻌﺎدل ‪Kc‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪190‬‬
‫‪K a = 6.4 × 10‬‬ ‫‪-5‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺆال ‪7‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪191‬‬
‫¾)‪¾®CN - (aq ) + H 2 O(l ) , K C1 = 4,9 ´ 10 4 HCN(aq) + H-(aq‬‬
‫¾ ) ‪aq‬‬ ‫‪¾®CN- (aq) + H2O(l) , KC = 4,9´104‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪192‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‬ ‫‪10‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪193‬‬
‫‪0.02molar‬‬ ‫‪0 / 02mol‬‬ ‫ﺳﻮال ‪11‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪194‬‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯽ ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﻮال ‪12‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪195‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻮال ‪13‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪196‬‬
‫آﺷﻨﺎﯾﯽ‬ ‫اﺷﻨﺎﯾﯽ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪197‬‬
‫درﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪23‬‬ ‫‪87‬‬ ‫ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ﮐﻠﻤﮥ ‪ Hydronium‬ﺗﺤﺖ ‪ H O‬آورده‬
‫‪3‬‬
‫‪+‬‬

‫ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪198‬‬
‫ﯾﮏ ﺟﺎ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬ ‫ﯾﮏ ﺟﺎ ﺷﺪه ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬ ‫‪20‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪199‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫‪13‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪200‬‬
‫اﺳﯿﺪ ﻟﯿﻮﯾﺲ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻗﺮار ذﯾﻞ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫اﺳﯿﺪ ﻟﯿﻮﯾﺲ اﺳﺖ دراﯾﻦ ‪--‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪//‬‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪:‬‬
‫®¾¾ ‪CO2 + H 2O‬‬
‫¬‬
‫‪H 2CO 3‬‬ ‫‪201‬‬
‫ﺳﺎزﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﺳﺎزﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪202‬‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬ ‫ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪203‬‬
‫[‬
‫‪Kc H O = Kw = H‬‬
‫‪2‬‬
‫]‬ ‫] ‪[ ][OH ]H , [H 2O ] = Kw = [H ][OH‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪204‬‬

‫‪308‬‬
 ‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫اﺧﯿﺮ‬ ‫‪94‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪205‬‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 1/ 3‬ﻣﻮﻟﺮ‬ ‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﻣﻮﻟﺮ‬ ‫‪17‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪206‬‬
‫واﺣﺪ ‪ pH‬ﺗﺎ ‪ 14‬ﯾﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ‬ ‫واﺣﺪ ‪ pH‬ﺗﺎ ‪ 10‬ﯾﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ‬ ‫‪25‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪207‬‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﯽ ﻧﻮﺳﯿﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬ ‫ﻧﻤﻮده ﻣﯽ ﺗﯿﻮﺳﯿﻢ‬ ‫‪14‬‬ ‫‪96‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪208‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻫﻢ ﻣﺜﺎل اﺳﺖ‪ ،‬دﯾﺰاﯾﻦ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫‪14‬‬ ‫‪97‬‬ ‫‪//‬‬
‫ﻣﺜﺎل ﺷﮑﻞ داده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪209‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول )‪(2-5‬‬ ‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول )‪(1-5‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪101‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪210‬‬
‫‪Ú‬‬ ‫‪Ú‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪102‬‬ ‫‪//‬‬
‫آﻧﻬﺎ در ‪: 25 C °‬‬ ‫آﻧﻬﺎ در‪25 C ° :‬‬ ‫‪211‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺳﻄﺮ اول ﺑﻪ ﻃﯽ ﺳﻄﺮ ‪ 21‬ﺗﺤﺮﯾﺮ‬ ‫‪21‬‬ ‫‪105‬‬ ‫‪//‬‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪212‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ ‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﮐﻤﯽ ﭘﺎﺋﯿﻦ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻢ!‬ ‫‪21‬‬ ‫‪105‬‬ ‫‪//‬‬
‫ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪213‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ‪ HNO3‬اﺳﺘﻔﺎده ‪....‬‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫‪21‬‬ ‫‪106‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪214‬‬

‫= ‪ %‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪....‬‬
‫‪[H ] ×100‬‬
‫‪+‬‬
‫‪[H ] = 100‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪107‬‬ ‫‪//‬‬
‫]‪[HA‬‬ ‫]‪[HA‬‬ ‫‪215‬‬
‫در ‪25C °‬‬ ‫در‬ ‫‪1‬‬ ‫‪109‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪216‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ‪ OH‬را در ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ‪ 0,15MNH 3‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬ ‫درﻣﺜﺎل‬ ‫‪109‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪ 0,15MNH 3‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬ ‫‪217‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪=1 × 210 5‬‬ ‫‪=1 × 210 5‬‬
‫‪0/ 4 - X‬‬ ‫‪0/ 4X‬‬ ‫‪218‬‬
‫‪é‬‬ ‫‪ù‬‬‫‪-‬‬
‫‪-3‬‬ ‫‪pOH = 2 / 710‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪êëO H úû = 2.7 ×10‬‬
‫‪219‬‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪220‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻏﻠﻈﺖ آﯾﻮﻧﯽ‬ ‫ﺗﻔﮑﯿﮏ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪221‬‬
‫‪a-‬‬ ‫¾ ) ‪CO32 - (aq ) + H 2 O(l‬‬
‫)‪¾®HCO3- (aq ) + OH - (aq‬‬ ‫ﺳﺆال اول‬ ‫‪111‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪b-‬‬ ‫)‪¾®H 3 O + (aq) + F - (aq‬‬
‫¾ ) ‪HF (aq) + H 2 O(l‬‬
‫‪c-‬‬ ‫) ‪¾®NH 4+ (aq) + OH - (aq‬‬
‫¾ ) ‪NH 3 (aq ) + H 2 O(l‬‬
‫‪d-‬‬ ‫¾ )‪HSO4- (aq) + HCl(aq‬‬
‫) ‪¾®H 2 SO4 (aq ) + Cl - (aq‬‬ ‫‪222‬‬
‫‪BrO‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪-b‬‬ ‫‪BrO‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪- b C 7 H 5O‬‬
‫‪-‬‬
‫‪-a‬‬ ‫ﺳﻮم‬ ‫‪111‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪C7 H 5O4-‬‬ ‫‪-a‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪NH3‬‬ ‫‪-c‬‬ ‫‪H 2 AsO -4 d NH3‬‬ ‫‪-c‬‬

‫‪H 2 AsO -4‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪223‬‬

‫‪H 2 AsO‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪-c‬‬ ‫‪H 2 AsO4‬‬ ‫‪-c‬‬ ‫‪2‬ﺳﻮال‬ ‫‪111‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪224‬‬
‫ﺳﺆال‬ ‫‪111‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪a-‬‬ ‫¾ )‪NH (aq) + CN (aq‬‬
‫‪4‬‬ ‫)‪¾®HCN(aq) + NH3 (aq‬‬
‫‪b-‬‬ ‫)‪¾®(CH3 )3 NH + (aq ) + OH- (aq‬‬
‫¾ ‪(CH 3 )3 N(aq) + H 2O‬‬
‫‪c-‬‬ ‫¾ )‪HCHO2 (aq ) + PO34- (aq‬‬
‫)‪¾®CHO2- (aq ) + HPO24 - (aq‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم‬ ‫‪225‬‬
‫‪HSO 4‬‬ ‫‪1-‬‬
‫‪HSO‬‬ ‫‪1-‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪226‬‬

‫‪309‬‬
 ‫‪-‬‬
‫) ‪CN (aq‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪//‬‬
‫) ‪C N (aq‬‬ ‫‪227‬‬
‫‪-‬‬
‫‪OH 2‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪3-O H‬‬ ‫‪228‬‬
‫‪2-‬‬
‫‪PO , HPO 4‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2-‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪PO , HPO4‬‬
‫‪4‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪229‬‬
‫دو ﺻﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪112‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪230‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ] [‬
‫‪ H‬در‬ ‫‪+‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه در‬ ‫‪3‬‬ ‫‪112‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪231‬‬
‫‪7,5 ´ 10‬‬ ‫‪-10‬‬
‫‪7,5 ´ 10‬‬ ‫‪10‬‬
‫ﺟﺪول‬ ‫‪112‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪232‬‬
‫‪3,6 ´10‬‬ ‫‪-10‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪3,6 ´ 10 M‬‬ ‫‪10‬‬
‫ﺟﺪول‬ ‫‪112‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪233‬‬
‫) ‪(K b = 6, 4 ´ 10‬‬ ‫‪-4‬‬
‫) ‪( K b = 6, 4 ´ 10‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪112‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪234‬‬
‫‪ ، 6.3 ×10‬ﻫﺮﮔﺎه‬ ‫‪-5‬‬
‫‪ 6 × 3 ×10‬ﻫﺮﮔﺎ‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪112‬‬
‫‪235‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪OH‬‬ ‫‪1‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪113‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪OH‬‬ ‫‪236‬‬
‫‪Br 1-‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪113‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪237‬‬
‫ﺣﺬف ﮔﺮدد‬ ‫اﮔﺮ‬ ‫‪9‬‬ ‫‪113‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪238‬‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬ ‫ﻣﻘﺎﺳﯿﮥ‬ ‫‪11‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪239‬‬
‫‪-‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪240‬‬
‫) ‪.....Ka‬‬ ‫‪......)Ka‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪241‬‬
‫‪- 26‬‬ ‫‪26 -‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪242‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ‪ 7‬ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‬ ‫‪7‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪243‬‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ؟‬ ‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫‪2‬‬ ‫‪114‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪244‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺗﯿﺰاب‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮد‬ ‫‪13‬‬ ‫‪115‬‬ ‫ﺷﺸﻢ‬ ‫‪245‬‬
‫ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﯿﮕﺮددد‪:‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪116‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪246‬‬
‫ﻧﺪارد ﮐﻪ‬ ‫ﻧﺪارد‪،‬ﮐﻪ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪117‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪247‬‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺮﮐﺒﺎت‬ ‫ﻧﻤﻮده ﻣﺮﮐﺒﺎت‬ ‫‪8‬‬ ‫‪117‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪248‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬ ‫ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪117‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪249‬‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬ ‫ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪118‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪250‬‬
‫ﻣﯿﺪﻫﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﯿﺪﻫﺪ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪251‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات‬ ‫ﺗﻐﯿﺮات‬ ‫‪10‬‬ ‫‪119‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪252‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺎز‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﮔﺎز‬ ‫‪15‬‬ ‫‪119‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪253‬‬
‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‬ ‫‪24‬‬ ‫‪119‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪254‬‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪255‬‬
‫؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪:‬‬ ‫ﻣﺜﻼً ‪:‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪256‬‬
‫ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪120‬‬ ‫ﺷﺸﻢ‬ ‫‪257‬‬
‫ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪258‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ 30‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪120‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪259‬‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪:‬‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪121‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪260‬‬

‫‪310‬‬
 ‫ﺣﺬف ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬ ‫‪15‬‬ ‫‪121‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪261‬‬
‫‪ V2‬ﺣﺠﻢ اﻟﻘﻠﯽ را اﻓﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ V2‬اﻓﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪262‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد ‪:‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪122‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪263‬‬
‫را ﺗﻮﺳﻂ ‪ NaOH‬ﺗﯿﺘﺮش ﮐﻨﯿﺪ‬ ‫را ﺗﻮﺳﻂ ‪ NaOH‬ﺗﯿﺘﺮ ﮐﻨﯿﺪ‬ ‫ﻣﺎدة ‪9‬‬ ‫‪123‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪264‬‬
‫‪ .‬در ذﯾﻞ اﯾﻦ ﻣﻌﺮف ﻫﺎ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽ ﺣﺬف ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪124‬‬ ‫‪//‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻢ‬ ‫‪265‬‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺜﺎﻟﻞ‬ ‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﮐﻪ ﻣﺜﺎل‬ ‫‪11‬‬ ‫‪124‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪266‬‬
‫ﻣﯿﺘﻮان‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮان‬ ‫‪11‬‬ ‫‪124‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪267‬‬
‫ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪124‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪268‬‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل درﺳﺖ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫‪124‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪269‬‬
‫ﺣﺬف ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﯾﮏ وﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺎده‬ ‫‪1‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪270‬‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺮﮐﺒﺎت‬ ‫ﻧﻤﻮده ﻣﺮﮐﺒﺎت‬ ‫‪8‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪271‬‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬ ‫ﻧﻤﻮده ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‪...‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪272‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد ‪:‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪273‬‬
‫ﺣﺴﺎس ﺑﻮده‪ ،‬در ﻣﺤﯿﻂ‬ ‫ﺣﺴﺎس ﺑﻮده در ﻣﺤﯿﻂ‬ ‫‪24‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪274‬‬
‫‪ ...............‬ﺗﯿﺰاب‬ ‫‪.............‬آب‬ ‫‪7‬‬ ‫‪126‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪275‬‬
‫‪ pH‬ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ را درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﯽ ﻣﻮرد اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮال دﯾﮕﺰ ﺗﻌﻮﯾﺾ‬ ‫ﺳﻮال ‪7‬‬ ‫‪126‬‬ ‫‪//‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ آن ‪ 0.001molar‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺪﯾﺪه اﺳﺖ‬
‫اﻟﻒ‪ 4 -‬ب – ‪ 5‬ج‪ -‬اﻟﻒ و ب د –‬
‫ﻫﯿﭽﮑﺪام‬ ‫‪276‬‬
‫ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪127‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪277‬‬
‫ﺗﺤﺮﯾﺮ دارﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﺮ دارﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪127‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪278‬‬
‫ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﺑﺎﻻي‬ ‫‪14‬‬ ‫‪127‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪279‬‬
‫ﺗﺤﺮﯾﺮ دارﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﺮ دارﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪127‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪280‬‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد؛ ﭘﺲ‬ ‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪....‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪281‬‬
‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﺎل‬ ‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺜﺎل‬ ‫‪4‬‬ ‫‪129‬‬ ‫ﻫﻔﺘﻢ‬ ‫‪282‬‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫‪7‬‬ ‫‪129‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪283‬‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﺎل‬ ‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫‪12‬‬ ‫‪129‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪284‬‬
‫ارﺗﺒﺎط دارد‪:‬‬ ‫ارﺗﺒﺎط دارد‬ ‫‪17‬‬ ‫‪129‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪285‬‬
‫رﻗﯿﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬ ‫رﻗﯿﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬ ‫‪19‬‬ ‫‪129‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪286‬‬
‫ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﯿﻢ ‪:‬‬ ‫ﻗﺮارﻣﯿﺪﻫﻢ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪287‬‬
‫ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻋﺒﺎرت از ﻧﺼﺐ‬ ‫‪8‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪//‬‬
‫اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ‬ ‫‪288‬‬
‫ﺑﺎﻻ ﻣﯿﺮود‪،‬و دﯾﮕﺮآن اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎ را اﺧﺬ‬ ‫ﺑﺎﻻ ﻣﯿﺮود؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪//‬‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭼﺎرج ﻣﻔﯽ رااﺧﺘﯿﺎر ﻣﯿﮑﻨﺪ؛ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫‪289‬‬
‫‪311‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل ‪:‬‬
‫ﺑﻮده؛ اﻣﺎ‬ ‫ﺑﻮده‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫‪14‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪290‬‬
‫ﯾﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﯾﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪291‬‬
‫ﺗﻘﻠﯿﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬درﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫ﺗﻘﻠﯿﻞ ﻧﻤﻮده درﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫‪18‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪292‬‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪131‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪293‬‬
‫ﻣﺒﺪل ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﻣﺒﺪل ﻣﯽ ﺳﺎز ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫‪6‬‬ ‫‪131‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪294‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺎدة‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺎده‬ ‫‪8‬‬ ‫‪131‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪295‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﯿﻠﮥ‬ ‫ﯾﮏ ﻣﯿﻠﻪ‬ ‫‪11‬‬ ‫‪131‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪296‬‬
‫‪Zn‬‬ ‫‪zn‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪131‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪297‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات‬ ‫ﺗﻐﯿﺮات‬ ‫‪19‬‬ ‫‪131‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪298‬‬
‫ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد؛زﯾﺮا‬ ‫ﯾﺎد ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬زﯾﺮا‬ ‫‪2‬‬ ‫‪132‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪299‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ؛ زﯾﺮا‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬زﯾﺮا‬ ‫‪3‬‬ ‫‪132‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪300‬‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪132‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪301‬‬
‫دورة‬ ‫دوره‬ ‫‪7‬‬ ‫‪132‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪302‬‬
‫آورﯾﻢ ‪:‬‬ ‫آورﯾﻢ‪.‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪132‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪303‬‬
‫ُﭘﻞ ﻧﻤﮑﯽ‬ ‫ﭘﻞ ﻧﻤﮏ‬ ‫‪13‬‬ ‫‪132‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪304‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪132‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪305‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‬ ‫ﻣﺜﻼ"‬ ‫‪27‬‬ ‫‪132‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪306‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮود اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﻟﮑﺘﺮود اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪134‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪307‬‬
‫؛ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ‬ ‫‪ ،‬ﺑﻨﺎً‬ ‫‪11‬‬ ‫‪134‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪308‬‬
‫آﯾﻮن ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫آﯾﻮن ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫‪16‬‬ ‫‪134‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪309‬‬
‫‪E°‬‬ ‫‪°E‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪134‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪310‬‬

‫)‪(1- 7‬‬ ‫)‪(2 - 15‬‬ ‫ﺑﺎﻻي ﺟﺪول‬ ‫‪135‬‬ ‫‪//‬‬

‫‪311‬‬
‫‪Cu‬‬ ‫‪2+‬‬
‫¬¾ ‪+ 2e‬‬
‫¾‬‫‪-‬‬
‫¾¾‬
‫‪¾® Cu‬‬ ‫ﺟﺪول ‪12‬‬ ‫‪136‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪312‬‬
‫‪Co 3+ + 1e - , Co‬‬ ‫‪2+‬‬ ‫ﺟﺪول‬ ‫‪137‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪313‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪138‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪314‬‬
‫‪0 / 76V‬‬ ‫‪V 0 / 76‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪138‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪315‬‬
‫‪Fe(s) ¾¾ ® Fe 2 + + 2e -‬‬ ‫ﻫﻔﺘﻢ‬
‫‪-‬‬ ‫‪2 + + 2e -‬‬
‫‪E0‬‬ ‫‪Ox = + 0,44V Fe(s) + 2e ¾¾ ® Fe‬‬ ‫‪E 0 Ox = + 0,44V‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪138‬‬
‫‪316‬‬
‫ﺟﺪول )‪(1‬‬ ‫ﺟﺪول )‪(2‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪138‬‬
‫‪317‬‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻼﻣﮥ‬ ‫ﺷﻮد ﻋﻼﻣﻪ‬ ‫‪13‬‬ ‫‪138‬‬
‫‪318‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪:‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪138‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪319‬‬
‫ﺷﻮد؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪:‬‬ ‫ﺷﻮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪:‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪139‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪320‬‬
‫؛ﻻﮐﻦ‬ ‫‪،‬ﻻﮐﻦ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪139‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪321‬‬
‫‪312‬‬
 ‫؛زﯾﺮا‬ ‫‪،‬زﯾﺮا‬ ‫‪7‬‬ ‫‪139‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪322‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﺑﺨﺶ)‪(8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪139‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪323‬‬
‫‪ .‬ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ﮐﻪ ‪ ..‬ﻣﯽ ﮔﺮدد‪:‬‬ ‫ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ‪ ..‬ﻣﯽ ﮔﺮدد‬ ‫‪13‬‬ ‫‪139‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪324‬‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪139‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪325‬‬
‫درﮐﺘﻮد‬ ‫دراﻧﻮد‪.‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪139‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪326‬‬
‫در ﺑﻄﺮي ‪:‬‬ ‫در ﺑﻄﺮي ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪28‬‬ ‫‪139‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪327‬‬
‫ﮐﺘﯿﻮن در ﺳﺮ ﺳﻄﺮ آورده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪139‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪328‬‬
‫و‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪329‬‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫ﻧﻤﻮده ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪330‬‬
‫ﻣﯽ آوردﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﯽ آورﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ‬ ‫‪22‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪331‬‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ را ﻣﯿﺘﻮان‬ ‫‪3‬‬ ‫‪142‬‬ ‫‪//‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ‪،‬‬ ‫‪332‬‬
‫اﺳﺖ؛زﯾﺮا‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا‬ ‫‪23‬‬ ‫‪142‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪333‬‬
‫اﺳﺖ؛زﯾﺮا‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا‬ ‫ﺳﻄﺮ اﺧﯿﺮ‬ ‫‪142‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪334‬‬
‫ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﻠﻒ‪ ،‬اﺳﺖ‬ ‫‪9‬‬ ‫‪143‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪335‬‬
‫ﮐﺪام ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬ ‫ﮐﺪام ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬ ‫‪13‬‬ ‫‪143‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪336‬‬
‫ﺑﻪ ‪Pd‬‬ ‫ﺑﻪ ‪Ag‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪144‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪337‬‬
‫ﮔﺮدد‪B, A, D ،‬‬ ‫ﮔﺮدد ‪B, A, D‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪144‬‬
‫‪338‬‬
‫‪ B‬را ارﺟﺎع ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻓﻠﺰ‬
‫‪n+‬‬
‫آﯾﻮن‬ ‫آﯾﻮن را ارﺟﺎع ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻓﻠﺰ را‬ ‫‪144‬‬ ‫‪//‬‬

‫را‬ ‫‪D n+ , B‬‬ ‫‪339‬‬

‫دارد و‬ ‫دارد‪ .‬و‬ ‫‪14‬‬ ‫‪144‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪340‬‬
‫ﮐﺮده ﻧﺘﻮاﻧﺪ‪،‬ﮐﺪام‬ ‫ﮐﺮده ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﮐﺪام‬ ‫‪22‬‬ ‫‪144‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪341‬‬
‫آﯾﺎ ) ‪Zn(S‬‬ ‫آﯾﺎ ‪( Zn( S‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪144‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪342‬‬
‫‪ KW = 10‬اﺳﺖ ‪:‬‬ ‫‪-14‬‬
‫‪-8‬‬ ‫‪: KW = 10‬‬ ‫‪-14‬‬ ‫‪144‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪343‬‬
‫ﻣﯿﺂﻣﻮزاﻧﺪ‬ ‫ﻣﯽ آﻣﻮزاﻧﺪ؟‬ ‫‪7‬‬ ‫‪146‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪344‬‬
‫ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﻣﯽ ﺳﺎزد ﺑﻨﺎم‬ ‫‪1‬‬ ‫‪147‬‬ ‫ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫‪345‬‬
‫؛ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪:‬‬ ‫ﻼ‬
‫‪ :‬ﻣﺜ ً‬ ‫‪8‬‬ ‫‪147‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪346‬‬
‫ﺑﺒﺮﯾﻢ‪،‬اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎ‬ ‫ﺑﺒﺮﯾﻢ اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎ‬ ‫‪23‬‬ ‫‪147‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪347‬‬
‫ﺳﻄﺮ ﯾﺎزده ﻫﻢ در ﺳﻄﺮ ده ﻫﻢ ﯾﮑﺠﺎ ﺷﻮد ‪ 15‬در‬ ‫‪148‬‬ ‫‪//‬‬
‫ﺳﻄﺮ آورده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪348‬‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در‪.....‬‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ در‪.....‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪148‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪349‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‪:‬‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪149‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪350‬‬
‫ﻗﻠﻮي ﯾﺎ ﺧﻨﺜﯽ‬ ‫ﻗﻠﻮي ﺑﺎ ﺧﻨﺜﯽ‬ ‫‪19‬‬ ‫‪149‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪351‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮاﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪151‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪352‬‬

‫‪313‬‬
 ‫ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﭘﺲ‬ ‫ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬ﭘﺲ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪151‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪353‬‬
‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺠﺪدا"‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﻢ ﻣﺠﺪدا"‬ ‫‪1‬‬ ‫‪153‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪1531‬‬
‫ﮔﺎز ﺟﻤﻊ ﺷﺪه‬ ‫ﮔﺎز ﺟﻤﻊ‬ ‫‪354‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ‬ ‫‪12‬‬ ‫‪153‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪355‬‬
‫ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ (.‬ﺣﺎﺻﻞ ‪...‬‬ ‫)اﻧﻮد اﺳﺖ ﻣﯿﺪﻫﺪ( ﺣﺎﺻﻞ‪....‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪153‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪356‬‬
‫ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪153‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪357‬‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ؟‬ ‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬ ‫‪1‬‬ ‫‪155‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪358‬‬
‫ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‬ ‫ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‬ ‫‪15‬‬ ‫‪155‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪359‬‬
‫اﺷﮑﺎل درﺳﺖ ﮔﺮدد و ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﻻ از ﻋﮑﺲ‬ ‫‪.‬‬ ‫‪156‬‬ ‫‪//‬‬
‫ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪360‬‬
‫ﺟﺎي ﮔﺰﯾﻦ ﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ ‪--‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮔﺮدداﯾﻦ ‪--‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪156‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪361‬‬
‫ﺑﻪ ﮐﺪام‬ ‫ﭼﻪ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪157‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪362‬‬
‫‪Q = I × a ×t‬‬ ‫‪Q = I × at‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪157‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪363‬‬
‫ﺿﺮورت اﺳﺖ؛ﭘﺲ‬ ‫ﺿﺮورت اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪157‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪364‬‬
‫اﻟﻒ‬ ‫آﻟﻒ‬ ‫‪24‬‬ ‫‪157‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪365‬‬
‫ﻋﺒﻮر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺜﺎﻓﺖ‪...‬‬ ‫ﻋﺒﻮرﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﺜﺎﻓﺖ‪...‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪161‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪366‬‬
‫اراﯾﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪه‪.....‬‬ ‫اراﯾﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ‬ ‫‪11‬‬ ‫‪162‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪367‬‬
‫داﺷﺘﻪ‪ ،‬اﮐﺜﺮ‬ ‫داﺷﺘﻪ اﮐﺜﺮ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪163‬‬ ‫ﻧﻬﻢ‬ ‫‪368‬‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺮﯾﻘﮥ‬ ‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻃﺮﯾﻘﻪ‬ ‫‪7‬‬ ‫‪163‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪369‬‬
‫ﻣﯿﺪه ﻧﻤﻮده‪ ،‬در آب ﻣﯽ اﻧﺪازﻧﺪ‬ ‫ﻣﯿﺪه ﻧﻤﻮده در آب ﻣﯽ اﻧﺪازﻧﺪ‬ ‫‪13‬‬ ‫‪163‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪370‬‬
‫ﻣﯽ آﯾﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﯽ آﯾﺪ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪166‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪371‬‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻮاد‬ ‫ﺷﺪه ﻣﻮاد‬ ‫‪9‬‬ ‫‪166‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪372‬‬
‫ﻗﻠﻮي ) ‪(Basos‬‬ ‫ﻗﻠﻮي( ) ‪Basos‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪166‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪373‬‬
‫ﻗﺸﺮ‬ ‫ﻣﺪار‬ ‫‪2‬‬ ‫‪167‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪374‬‬
‫ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ازدﯾﺎد‬ ‫ﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ازدﯾﺎد‬ ‫‪11‬‬ ‫‪167‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪375‬‬
‫را دارا اﺳﺖ‪:‬‬ ‫را دارا اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪168‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪376‬‬
‫ﻧﻤﻮده ‪،‬اﮐﺴﺎﯾﺪ‬ ‫ﻧﻤﻮده اﮐﺴﺎﯾﺪ‬ ‫‪11‬‬ ‫‪168‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪377‬‬
‫از آب ﺑﻪ دﺳﺖ‪...‬‬ ‫از آب ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫‪21‬‬ ‫‪168‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪378‬‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ اﻣﺎ‬ ‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫‪22‬‬ ‫‪168‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪379‬‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و‬ ‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و‬ ‫‪26‬‬ ‫‪168‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪380‬‬
‫) ‪ (K 2 O‬ﺧﻮد را‪...‬‬ ‫) ‪ (K 2 O‬را‬ ‫‪12‬‬ ‫‪169‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪381‬‬
‫داوي‬ ‫دﯾﻮي‬ ‫‪3‬‬ ‫‪170‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪382‬‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪172‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪383‬‬
‫‪MgCO 3‬‬ ‫‪M g CO3‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪172‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪384‬‬
‫داده‪ ،‬ﮔﭻ‬ ‫داده ﮔﭻ‬ ‫‪14‬‬ ‫‪172‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪385‬‬
‫‪314‬‬
 ‫‪ MgCl 2‬را ﺧﺸﮏ ﮐﺮده‬ ‫‪ MgCl 2‬ﺧﺸﮏ ﮐﺮده‬ ‫‪5‬‬ ‫‪173‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪386‬‬
‫و ﮐﻠﺴﯿﻢ ﻓﻠﻮراﯾﺪ‬ ‫و در ﮐﻠﺴﯿﻢ ﻓﻠﻮراﯾﺪ‬ ‫‪18‬‬ ‫‪173‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪387‬‬
‫ﻃﺒﻖ‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ‬ ‫‪29‬‬ ‫‪173‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪388‬‬
‫¾ ) ‪¾® Ca (OH ) 2 ( s) CaO ( s) + H 2 O(l‬‬
‫¾ ) ‪CaO ( s) + H 2 O (l‬‬ ‫‪¾® Ca (OH ) 2 ( s) + 896.8kJ‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪174‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪+ 896.8kJ / mol‬‬
‫‪389‬‬
‫‪請‬ﺪﻓﻮﻧﻪ ]) ‪[ fe2 (SO4 )3 (CaCO3‬‬ ‫‪請‬ﺪﻓﻮﻧﻪ ) ‪(CaCO3‬‬ ‫‪175‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪390‬‬
‫ﺣﺬف ﮔﺮدد‬ ‫را‬ ‫‪4‬‬ ‫‪176‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪391‬‬
‫ﺧﺎﻟﯽ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‪...‬‬ ‫ﺧﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬ ‫‪10‬‬ ‫‪177‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪392‬‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‬ ‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‬ ‫ﺳﻄﺮ اﺧﯿﺮ‬ ‫‪177‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪393‬‬
‫در اﯾﻦ‬ ‫درﯾﻦ‬ ‫‪10‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪394‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎم‬ ‫‪28‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪395‬‬
‫‪Me+ ( Al 3 + )(SO ) × 12H O‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪179‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪4 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪Me+ (Me3+ )(SO ) × 12H O‬‬
‫‪4 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪396‬‬
‫ﻗﺮارﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪،‬ﺑﺨﺎرارت‬ ‫ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﺑﺨﺎرات‬ ‫‪17‬‬ ‫‪179‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪397‬‬
‫‪AlCl3 × 6 H 2O‬‬ ‫‪( AlCl 3 ) × 6 H 2 O‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪179‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪398‬‬
‫ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ‪ Al - Cl‬ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ‬ ‫ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ‬ ‫‪22‬‬ ‫‪179‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪399‬‬
‫ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪة‬ ‫وﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫‪28‬‬ ‫‪179‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪400‬‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ﻣﯿﺘﺎاﻟﻤﻮﻧﯿﺖ‬ ‫ﺳﻮدﯾﻢ اﻟﻤﻮﻧﯿﺖ‬ ‫‪33‬‬ ‫‪179‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪401‬‬
‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪402‬‬
‫ﺗﺤﺮﯾﺮ دارﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﯾﺎد داﺷﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬ ‫‪12‬‬ ‫‪181‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪403‬‬
‫‪،‬‬ ‫از‬ ‫‪15‬‬ ‫‪181‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪404‬‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬اورﺑﯿﺘﺎل ﻫﺎي ﺳﻮﯾﮥ‬ ‫اﻧﺪ ﺳﻮﯾﮥ‬ ‫‪15‬‬ ‫‪181‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪405‬‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬اورﺑﯿﺘﺎﻟﻬﺎي ﺳﻮﯾﮥ‬ ‫دارﻧﺪ ﺳﻮﯾﮥ‬ ‫‪16‬‬ ‫‪181‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪406‬‬
‫‪81m‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪81m‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪182‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪407‬‬
‫ﮐﻪ‬ ‫و‬ ‫‪3‬‬ ‫‪184‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪408‬‬
‫‪Fe 3 O 4‬‬ ‫‪Fe 2 O 4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪184‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪409‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ‬ ‫‪14‬‬ ‫‪184‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪410‬‬
‫وﻣﻌﺎدﻟﮥ‬ ‫و ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪184‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪411‬‬
‫ﻣﯿﺘﻮان‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮان‬ ‫‪17‬‬ ‫‪185‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪412‬‬
‫درﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫درﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫‪18‬‬ ‫‪185‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪413‬‬
‫(‬
‫)‬ ‫‪4‬‬ ‫‪185‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪414‬‬
‫ﻣﯿﺪﻫﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﯽ دﻫﺪ‪:‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪185‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪415‬‬
‫در اﯾﻦ‬ ‫درﯾﻦ‬ ‫‪19‬‬ ‫‪186‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪416‬‬
‫ﺣﺬف ﮔﺮدد‬ ‫از‬ ‫‪2‬‬ ‫‪187‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪417‬‬
‫‪Hydre mefallaryg‬‬ ‫) ‪(Hydre mefallaryg‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪187‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪418‬‬
‫در اﯾﻦ‬ ‫درﯾﻦ‬ ‫‪12‬‬ ‫‪187‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪419‬‬
‫‪315‬‬
 ‫‪//‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪187‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪420‬‬
‫ﻣﯿﺘﻮان‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮان‬ ‫‪20‬‬ ‫‪187‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪421‬‬
‫ﻧﻤﻮده ‪،‬ﮔﺎز‬ ‫ﻧﻤﻮده ﮔﺎز‬ ‫‪22‬‬ ‫‪187‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪422‬‬
‫ﻧﻤﻮده‪،‬‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬ ‫‪22‬‬ ‫‪187‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪423‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫‪25‬‬ ‫‪187‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪424‬‬
‫ﻫﻮا‬ ‫ﺣﻮا‬ ‫‪1‬‬ ‫‪188‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪425‬‬
‫در اﯾﻦ‬ ‫درﯾﻦ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪188‬‬ ‫ﻧﻬﻢ‬ ‫‪426‬‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﻧﻤﻮده اﻣﺎ‬ ‫‪9‬‬ ‫‪188‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪427‬‬
‫ﻧﻤﮏ داي ﮐﺮوﻣﺎت‬ ‫ﻧﻤﮏ ﮐﺮوﻣﺎت‬ ‫‪14‬‬ ‫‪188‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪428‬‬
‫در اﯾﻦ‬ ‫درﯾﻦ‬ ‫‪10‬‬ ‫‪188‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪429‬‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪:‬‬ ‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻤﺎﯾﻢ ‪.‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪188‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪430‬‬
‫آورﻧﺪ؛زﯾﺮا‬ ‫آورﻧﺪ زﯾﺮا‬ ‫‪28‬‬ ‫‪188‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪431‬‬
‫ﻣﯿﺂورﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ‬ ‫ﻣﯽ آورﻧﺪ‪ ،‬ازﯾﻦ‬ ‫‪30‬‬ ‫‪188‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪432‬‬
‫داﺷﺘﻪ‪ ،‬اﮐﺜﺮ‬ ‫داﺷﺘﻪ اﮐﺜﺮ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪189‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪433‬‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺮﯾﻘﻪ‬ ‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻃﺮﯾﻘﻪ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪189‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪434‬‬
‫) ‪(Bases‬‬ ‫) ‪Bsses‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪189‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪435‬‬
‫) ‪(NaOH‬‬ ‫‪NaOH‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪189‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪436‬‬
‫آن را اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ‬ ‫آن اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ‬ ‫‪18‬‬ ‫‪189‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪437‬‬
‫ﺳﻄﺮ‪ 7‬ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪438‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪439‬‬
‫‪-1‬‬ ‫‪1-‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪440‬‬
‫ﻫﻼﯾﺪﻫﺎ‪ HF ،‬اﺳﯿﺪ‬ ‫ﻫﻼﯾﺪﻫﺎ اﺳﯿﺪ‬ ‫‪22‬‬ ‫‪193‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪441‬‬
‫درﻧﺘﯿﺠﮥ‬ ‫درﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫‪17‬‬ ‫‪193‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪442‬‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﯾﺎﺑﻪ‪..‬‬ ‫ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﯾﺎﺑﻪ‬ ‫‪17‬‬ ‫‪194‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪443‬‬
‫ﻧﻤﺒﺮ اﮐﺴﯿﺪﺷﻦ‬ ‫ﻧﻤﺒﺮاﮐﺘﯿﺪﯾﺴﻦ‬ ‫‪16‬‬ ‫‪195‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪444‬‬
‫ﺑﻮﻟﺪ ﮔﺮدد‬ ‫ﺳﺎﻣﺎن و ﻣﻮاد ﻣﻮرد ﺿﺮورت‬ ‫‪3‬‬ ‫‪197‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪445‬‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻻي‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﺎﻻي‪...‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪199‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪446‬‬
‫ﺣﺬف ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ‬ ‫‪14‬‬ ‫‪199‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪447‬‬
‫در ﺳﻄﺮ ﭼﻬﺎر ﻃﺮز اﻟﻌﻤﻞ ﻋﻼوه ﮔﺮدد‬ ‫‪199‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪448‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪199‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪449‬‬
‫اﺳﺘﺤﺼﺎل ﮐﻠﻮرﯾﻦ از ﺗﺠﺰﯾﮥ ‪---‬‬ ‫ﺗﺠﺰﯾﮥ ‪---‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪450‬‬
‫ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﻤﻮدو ﮐﻠﻮرﯾﻦ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬ ‫ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻋﺼﺮ ‪---‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪//‬‬
‫در ﻋﺼﺮ ‪---‬‬ ‫‪451‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ‬ ‫‪10‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪452‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ‬ ‫‪13‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪453‬‬
‫‪316‬‬
 ‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪201‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪454‬‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﮔﺮدد‬ ‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‬ ‫‪28‬‬ ‫‪201‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪455‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪة‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه‬ ‫‪29‬‬ ‫‪201‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪456‬‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﻤﺒﺮ‪...‬‬ ‫ﻧﻤﻮده ﻧﻤﺒﺮ‪....‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪202‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪357‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﮔﺮوپ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ اﯾﻦ ﮔﺮوپ‬ ‫‪23‬‬ ‫‪202‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪458‬‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎ ﻧﻤﺒﺮ‬ ‫اﮐﺴﺎﯾﺪﻫ ًﺎ ﻧﻤﺒﺮ‪...‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪202‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪459‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‬ ‫‪17‬‬ ‫‪203‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪460‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﻠﺰات اﻟﻘﻠﯽ‬ ‫ﺑﺎ ﻓﻠﺰات‬ ‫‪6‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪461‬‬
‫ب ‪ -‬ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‬ ‫‪6‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪462‬‬
‫اوزون در ﻓﺎز ﮔﺎز‬ ‫در ﻓﺎز ﮔﺎز ‪O3‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪463‬‬
‫ﺷﮑﻞ )‪(3-11‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ذﯾﻞ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪105‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪464‬‬
‫اوزون در ﻓﺎز ﮔﺎز‬ ‫در ﻓﺎز ﮔﺎز ‪O3‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪206‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪465‬‬
‫‪326.8‬‬ ‫‪163.4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪207‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪466‬‬
‫؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‬ ‫‪5‬‬ ‫‪207‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪467‬‬
‫ﺗﺼﻔﯿﻪ و ﭘﺎك‬ ‫و ﺗﺼﻔﯿﻪ ﭘﺎك‬ ‫‪17‬‬ ‫‪207‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪468‬‬
‫ﺳﺘﻨﺪر آن ‪ 2.07‬وﻟﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﺳﺘﻨﺪر آن اﺳﺖ‬ ‫‪19‬‬ ‫‪207‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪469‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺐ دراﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ O2‬در‬ ‫اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ دراﯾﻦ‬ ‫‪27‬‬ ‫‪207‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪470‬‬
‫)راﺳﺖ ﮐﻨﺠﯽ(‬ ‫) راﺳﺖ ﮐﻨﺠﯽ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪208‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪471‬‬
‫ﺗﻦ ﺳﻠﻔﺮ را ﺑﻪ اﺳﺎس‬ ‫ﺗﻦ ﺑﻪ اﺳﺎس‬ ‫‪12‬‬ ‫‪208‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪472‬‬
‫ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪة‬ ‫ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه‬ ‫‪2‬‬ ‫‪208‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪473‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪209‬‬
‫‪- 10 C‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪10 C‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪474‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ SO2‬ﺑﺎ اﮐﺴﯿﺠﻦ‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ اﮐﺴﯿﺠﻦ‬ ‫‪12‬‬ ‫‪209‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪475‬‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ‪ SO3‬ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻄﯽ‬ ‫‪12‬‬ ‫‪209‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪476‬‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻌﺪ ًا‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻌﺪ ًا‬ ‫‪13‬‬ ‫‪210‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪477‬‬
‫؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‬ ‫‪1‬‬ ‫‪210‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪478‬‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬ ‫ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪211‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪479‬‬
‫آزاد ﻣﯿﺴﺎزد ‪:‬‬ ‫ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ را ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪211‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪480‬‬
‫وﻣﻮاد اﻧﻔﻼﻗﯿﻪ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪211‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪481‬‬
‫‪ -3‬در اﺳﺘﺤﺼﺎل ﮐﻮد‬ ‫‪ /3‬ﮐﻮد‪.....‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪211‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪482‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ‬ ‫ﻃﺒﯿﻌﺖ‬ ‫‪17‬‬ ‫‪212‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪483‬‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮس‬ ‫ﻧﺎﺗﯿﺮﯾﮏ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪213‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪484‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ‪ 21‬ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪213‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪485‬‬
‫اﺳﺖ ؛ وﻟﯽ‬ ‫اﺳﺖ وﻟﯽ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪214‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪486‬‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ را ﺑﺎ‬ ‫ﻧﺎﺗﯿﺮوﺟﻦ ﺑﺎ‬ ‫‪17‬‬ ‫‪214‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪487‬‬
‫‪50.4‬‬ ‫‪5Q - 4‬‬ ‫ﺟﺪول‬ ‫‪214‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪488‬‬
‫‪317‬‬
 ‫ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ .‬ﮐﻪ‬ ‫‪10‬‬ ‫‪215‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪489‬‬
‫ﻣﯽ آورﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻤﯽ‬ ‫ﻣﯽ آورﻧﺪ ﻗﺴﻤﯽ‬ ‫‪15‬‬ ‫‪215‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪490‬‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ‬ ‫ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ‪:‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪215‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪491‬‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ در ﺳﺎﺧﺘﻦ ‪..‬‬ ‫در ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫‪22‬‬ ‫‪215‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪492‬‬
‫ﻣﯿﮕﺮددو ﻫﻢ در‬ ‫ﻣﯽ ﮔﺮدد در‬ ‫‪23‬‬ ‫‪215‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪493‬‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻣﺎﯾﻊ‬ ‫ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪﻣﺬﮐﻮر ﻣﺎﯾﻊ‬ ‫‪28‬‬ ‫‪215‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪494‬‬
‫زﯾﺎد ﻓﻌﺎل ﺑﻮده ‪ ،‬در‬ ‫ﻓﻌﺎل ﺑﻮده در‬ ‫‪12‬‬ ‫‪216‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪495‬‬
‫ﻧﻤﺒﺮ ﻫﺎي اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ‬ ‫اﮐﯿﺴﺪﯾﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮ ﻫﺎي‬ ‫‪28‬‬ ‫‪216‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪496‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﮐﺎرﺑﻦ ﮐﺎرﺑﺎﯾﺪ‬ ‫‪18‬‬ ‫‪217‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪497‬‬
‫)ﮔﺮاﻓﯿﺖ(‬ ‫)ﮔﺮاﻓﺖ (‬ ‫‪9‬‬ ‫‪218‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪498‬‬
‫ﮐﺸﻒ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﮐﺸﻒ ﮐﻪ‬ ‫‪11‬‬ ‫‪218‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪499‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ‬ ‫ﻃﯿﻒ‬ ‫‪17‬‬ ‫‪218‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪500‬‬
‫ﺣﺬف ﮔﺮدﯾﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﺎﻟﺺ و ﻋﻨﺼﺮي‬ ‫‪1‬‬ ‫‪219‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪501‬‬
‫اﻧﺮژﯾﮑﯽ ‪ P‬آﻧﻬﺎ‬ ‫اﻧﺮژﯾﮑﯽ آﻧﻬﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪220‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪502‬‬
‫‪ 11 10 9 8 7 6 5‬و ‪12‬‬ ‫‪8,7,6,5,4,3,2,1‬‬ ‫‪/13/11‬‬ ‫‪221‬‬ ‫‪//‬‬
‫‪,19/15‬‬
‫‪/21/17‬‬
‫‪25/23‬‬ ‫‪503‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ‪..‬‬ ‫‪ .12‬ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫‪25‬‬ ‫‪221‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪504‬‬
‫‪3 H 2O‬‬ ‫‪H2O‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪221‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪505‬‬
‫‪HPO3‬‬ ‫‪P4‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪221‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪506‬‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪223‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪507‬‬
‫اراﺋﻪ‬ ‫اراﯾﻪ‬ ‫اﺧﯿﺮ‬ ‫‪223‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪508‬‬
‫ﻃﻮرﯾﮑﻪ درﺑﻌﻀﯽ‬ ‫ﻃﻮرﯾﮑﻪ ﺑﻌﻀﯽ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪224‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪509‬‬
‫ﻣﺮﮐﺒﺎت‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت‬ ‫‪6‬‬ ‫‪224‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪510‬‬
‫ﻧﻤﺒﺮ‬ ‫ﻧﺒﺮ‬ ‫‪16‬‬ ‫‪224‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪511‬‬
‫اراﺋﻪ‬ ‫اراﯾﻪ‬ ‫‪19‬‬ ‫‪224‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪512‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ‬ ‫ﭘﻌﻀﯽ‬ ‫‪23‬‬ ‫‪224‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪513‬‬
‫)‪(1-11‬‬ ‫ذﯾﻞ‬ ‫‪15‬‬ ‫‪225‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪514‬‬
‫)‪(1-11‬‬ ‫)‪(8-12‬‬ ‫ﺷﮑﻞ‬ ‫‪225‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪515‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪225‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬
‫‪516‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪226‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬
‫‪517‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪226‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪518‬‬
‫‪17‬‬ ‫‪226‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬
‫‪519‬‬

‫‪318‬‬
 ‫‪5%‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪226‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪520‬‬
‫ﻓﻀﺎي‬ ‫ﻓﻀﺎﺋﯽ‬ ‫‪27‬‬ ‫‪226‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪521‬‬
‫ﺑﻮرون ﻧﺎﯾﺘﺮاﯾﺪ )‪(BN‬‬ ‫)‪ (BN‬ﺑﻮرون ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺪ‬ ‫‪29‬‬ ‫‪226‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪522‬‬
‫‪3CO‬‬ ‫‪CO‬‬ ‫‪ 9‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪227‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪523‬‬
‫‪3C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪ 9‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪227‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪524‬‬
‫ﻗﺮار دارد ‪ ،‬اﯾﻦ‬ ‫ﻗﺮار دارد اﯾﻦ‬ ‫‪11‬‬ ‫‪227‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪525‬‬
‫ﺣﺬف ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ ﻧﯿﺎرد‬ ‫‪11‬‬ ‫‪227‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪526‬‬
‫اﺳﯿﺪ‬ ‫اﺳﯿﺪي‬ ‫‪11‬‬ ‫‪227‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪527‬‬
‫ﺣﺬف ﮔﺮدد‬ ‫را‬ ‫‪15‬‬ ‫‪227‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪528‬‬
‫◦‬
‫‪120‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪227‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪529‬‬
‫ﻣﺮﮐﺒﺎت‬ ‫در ﻣﺮﮐﺒﺎت‬ ‫‪2‬‬ ‫‪228‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪530‬‬
‫ﻣﺮﮐﺒﺎت‬ ‫ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫‪9‬‬ ‫‪228‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪531‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آن‬ ‫و‬ ‫‪9‬‬ ‫‪228‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪532‬‬
‫‪BH41-‬‬ ‫‪BH-2‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪228‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪533‬‬
‫‪NaBH4‬‬ ‫‪NaBH2‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪228‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪534‬‬
‫‪NaBH4‬‬ ‫‪NaBH2‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪228‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪535‬‬
‫ﺣﺬف ﮔﺮدد‬ ‫‪H2‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪228‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪536‬‬
‫ﺣﺬف ﮔﺮدد‬ ‫‪ B-‬و‪Mg‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪228‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪537‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻫﺎ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮده ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﮐﺎرﺑﻦ‬ ‫‪31‬‬ ‫‪228‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪538‬‬
‫آﻧﻬﺎ را‬ ‫اﻧﺮا‬ ‫‪1‬‬ ‫‪229‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪539‬‬
‫‪+4,+2‬‬ ‫‪+2،4‬‬ ‫ﺟﺪول‬ ‫‪229‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬
‫ﺳﻄﺮ ‪5‬‬ ‫‪540‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫‪11‬‬ ‫‪229‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪541‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺳﻠﯿﮑﺎن‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫‪20‬‬ ‫‪229‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪542‬‬
‫دارا اﺳﺖ ‪،‬‬ ‫داراﺑﻮده ‪.‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪229‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪543‬‬
‫‪2CO‬‬ ‫‪CO‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪230‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪544‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫‪1‬‬ ‫‪231‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪545‬‬
‫◦‬
‫‪1983 C‬‬ ‫‪1983C‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪231‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪546‬‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬ ‫را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﺪ‬ ‫‪18‬‬ ‫‪231‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪547‬‬
‫؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ‪:‬‬ ‫؛ ﻣﺜﻼً‬ ‫‪26‬‬ ‫‪231‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪548‬‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ‬ ‫ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﺳﻠﯿﮑﺎن‬ ‫‪1‬و‪2‬‬ ‫‪231‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪549‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ‪(CH3)2siCL2‬‬ ‫ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ زﻧﺠﯿﺮ‬ ‫‪18‬‬ ‫‪232‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪550‬‬
‫*ﻋﻨﺎﺻﺮﯾﮑﻪ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮﯾﮑﻪ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪233‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪551‬‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﯿﺮاب‬ ‫ﮔﺮدد ﺗﯿﺮاب‬ ‫‪13‬‬ ‫‪233‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪552‬‬
‫‪(CH3)2SiH2‬‬ ‫‪(CH3)2SiH‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪233‬‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ ‫‪553‬‬
‫‪319‬‬
(Na2B4O7.XH2O) (Na2B4)O7.XHO) 8 234 ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ 554
2CO(g) CO(g) 10 234 ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‬ 555

320