ცადამყვანები,

გამაბრუებლები
და სხვები
ფსიქოაქტიური საშუალებების
ფიზიკური და ფსიქიკური ეფექტები

მერვე გამოცემა

დერილ ს. ინაბა, ფარმაკოლოგიის დოქტორი, CATC-V, CADC III

კლინიკური და ბიჰევიორული ჯანმრთელობის სერვისების დირექტორი,
ადიქციის აღდგენა-გამოჯანმრთელების ცენტრი, მედფორდი, ორეგონი
კვლევის და განათლების მიმართულების დირექტორი, CNS Productions, Inc.,
მედფორდი, ორეგონი
ფარმაკოლოგიის ასოცირებული კლინიკური პროფესორი, კალიფორნიის
უნივერსიტეტი, სამედიცინო ცენტრი, სან ფრანცისკო
კონსულტანტი/ინსტრუქტორი, იუტას უნივერსიტეტი, ალკოჰოლიზმის და
წამალდამოკიდებულების სკოლა, სოლტ ლეიკ სითი, იუტა

უილიამ ე. კოენი, CGAC I

EIGHTH EDITION

Darryl S. Inaba, Pharm.D., CATC-V, CADC III

Director of Clinical and Behavioral Health Services, Addictions Recovery Center,
Medford, Oregon
Director of Research and Education, CNS Productions, Inc., Medford, Oregon
Associate Clinical Professor of Pharmacology, University of California Medical
Center, San Francisco
Consultant/Instructor, University of Utah, School on Alcoholism and Other Drug
Dependencies, Salt Lake City, Utah

William E. Cohen, CGAC I

თბილისი
2017

1
 UPPERS, DOWNERS, ALL AROUNDERS
PHYSICAL AND MENTAL EFFECTS OF PSYCHOACTIVE DRUGS
COPYRIGHT © CNS PRODUCTIONS, INC.TM

ცადამყვანები, გამაბრუებლები და სხვები

ფსიქოაქტიური საშუალებების ფიზიკური და ფსიქიკური ეფექტები

მთარგმნელები:

მაკა ჩხეიძე

ქეთევან თოდაძე

მალხაზ გაგუა

ნინო ბარძიმიშვილი

მარიამ რაზმაძე

თინათინ ამირეჯიბი

ნინო აღდგომელაშვილი

რედაქტორი:

ნინო აღდგომელაშვილი

This report is published in the frame of the project “Development of Human Resources, Evidence Base and Quality Standards in
Addictology in Georgia”, funded by EC, within the TEMPUS funding mechanism 544219-TEMPUS-1-2013-1CZ-TEMPUS-SMHES
(2013 – 4566 / 001 – 001).

This project has been funded with support from the European Commission. This publication reflects the views only of the authors,
and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.

წინამდებარე გამოცემა დაფინანსებულია ევროკომისიის TEMPUS-ის დაფინანსების მექანიზმის გამოყენებით, პროექტის „ადამიანური
რესურსების, მტკიცებულებათა ბაზისა და ხარისხის სტანდარტების განვითარება საქართველოს ადიქტოლოგიაში“ ფარგლებში
544219-TEMPUS-1-2013-1CZ-TEMPUS-SMHES (2013 – 4566 / 001 – 001).

ევროკომისიის მიერ ამ გამოცემის მხარდაჭერა არ ნიშნავს მისი შინაარსის გაზიარებას, რომელიც მხოლოდ ავტორების
მოსაზრებებს ასახავს. აქედან გამომდინარე, ევროკომისია პასუხს არ აგებს ამ პუბლიკაციის შინაარსზე.

ISBN 978-9941-27-225-7

2
 სარჩევი

თავი 1 5 ბენზოდიაზეპინები 124

ბარბიტურატები 129
სტიმულატორები სხვა დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები 130
შესავალი 5 ნარკოტიკული საშუალებების ურთიერთქმედება 133
ზოგადი კლასიფიკაცია 6 რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკული საშუალებები
და ფარმაცევტული ინდუსტრია 134
ძირითადი ეფექტები 9
თავის შეჯამება 136
კოკაინი 13
მოსაწევი კოკაინი 24
ამფეტამინები 30 თავი 3 139
ამფეტამინისმაგვარი მოქმედების ნივთიერებები 38
მსგავსი და ურეცეპტოდ გასაცემი სტიმულატორები 42 ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები
მცენარეული სტიმულატორები 43 შესავალი და ისტორია 139
კოფეინი 48 კლასიფიკაცია 141
ნიკოტინი 54 ზოგადი ეფექტები 141
დასკვნები 74 LSD, პსილოციბინის სოკოები და ინდოლის
თავის შეჯამება 75 ჯგუფის სხვა ფსიქოდელიური საშუალებები 145
პეიოტი, MDMA და ფენილალკილამინის
ჯგუფის სხვა ფსიქოდელიური საშუალებები 154
თავი 2 79 ანტიქოლინერგული ფსიქოდელიური
საშუალებები (ბელადონა, ლენცოფა,
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და მანდრაგორი, ლემა) 161
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები ფენციკლიდინი, კეტამინი, სალბი და სხვა
ზოგადი კლასიფიკაცია 79 ფსიქოდელიური საშუალებები 162
დიდი დეპრესანტები 80 მარიხუანა და სხვა კანაბინოიდები 168
მცირე დეპრესანტები 81 თავის შეჯამება 193
რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკული
საშუალებების ეპიდემია 81
თავი 4 197
ოპიატები/ოპიოიდები 84
შესავალი 84
სხვა ადიქციები
კლასიფიკაცია 86
შესავალი 197
მოხმარების მეთოდების ისტორია 86
კომპულსური ქცევები 198
მეოცე და ოცდამეერთე საუკუნე 90
მემკვიდრეობითობა, გარემო და კომპულსური
ოპიოიდების ეფექტები 92 ქცევა 199
ტკივილის თერაპიული მართვა თუ ჰიპერალგეზია? 94 კომპულსური აზარტული თამაში 201
ოპიოიდებით გამოწვეული სხვა პრობლემები 103 კომპულსური საყიდლებზე სიარული და ყიდვა 213
ექსპერიმენტირებიდან ადიქციამდე 107 უკონტროლო შემგროვებლობა 215
სპეციფიკური ოპიოიდები 109 კვებითი აშლილობები 216
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები 118 სექსდამოკიდებულება 227
ისტორია 119 ელექტრონული ადიქციები 230
კლასიფიკაცია 120 დასკვნები 235
მოხმარება, არასათანადო მოხმარება, თავის შეჯამება 236
ავადმოხმარება და ადიქცია 120

3
თავი 5 239 შედეგები და შემდგომი მეთვალყურეობა 353
ინდივიდუალური თუ ჯგუფური თერაპია? 353
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: ინდივიდუალური თერაპია 353
აკვნიდან სამარემდე ჯგუფური თერაპია 355
პრევენცია 239 მკურნალობა და ოჯახი 362
პრევენციის კონცეფციები 240 ოჯახური მკურნალობის მიზნები 362
ისტორია 241 განსხვავებული ოჯახური მიდგომები 362
პრევენციის მეთოდები 246 სხვა ქცევები 364
პრევენციის გამოწვევები 257 ტრავმა-ინფორმირებული და ტრავმა-
აკვნიდან სამარემდე 259 ფოკუსირებული ზრუნვა 365
მოხმარების პატერნები 259 აღდგენა-გამოჯანმრთელების კონსულტანტი 366
ორსულობა და მშობიარობა 261 მკურნალობის დამხმარე და დამატებითი სერვისები366
ახალგაზრდები და სკოლა 273 მკურნალობა ნარკოტიკის სპეციფიკის მიხედვით 369
სიყვარული, სექსი და ნარკოტიკები 283 პოლინარკოტიკული ავადმოხმარება 369
ნარკოტიკები სამუშაო ადგილზე 299 სტიმულატორები (კოკაინი და ამფეტამინები) 370
ნარკოტიკები სამხედრო სამსახურში 303 თამბაქო 373
ნარკოტესტირება 305 ოპიოიდები 375
ნარკოტიკები და ხანდაზმულები 310 დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
(ბარბიტურატები და ბენზოდიაზეპინები) 379
დასკვნები 316
ალკოჰოლი 380
თავის შეჯამება 317
ფსიქოდელიური ნივთიერებები 382
მარიხუანა 384
თავი 6 321 საინჰალაციო საშუალებები 385
ქცევითი ადიქციების მკურნალობა 386
მკურნალობა სამიზნე პოპულაცია 394
შესავალი 322 ქალები და კაცები 395
თავის ტვინის დაავადება 322 ახალგაზრდები 395
თანამედროვე მკურნალობის საკითხები 323 ხანდაზმული ამერიკელები 396
მკურნალობის ეფექტიანობა 327 ეთნიკური ჯგუფები 398
მკურნალობა და კვლევები 327 სხვა ჯგუფები 405
ავადმოხმარების მკურნალობის შედეგების კვლევა 328 მკურნალობის ხელშემშლელი გარემოებები 407
მკურნალობა და სასჯელაღსრულების განვითარების შეფერხება და კოგნიტური
დაწესებულებები 329 დარღვევები 407
მკურნალობის პრინციპები და მიზნები 330 მონიტორინგი 408
ეფექტიანი მკურნალობის პრინციპები 330 წინააღმდეგობრივი მიზნები 408
ავადმოხმარების მკურნალობის პრინციპები სამკურნალო რესურსები 409
სისხლის სამართლის სისტემაში 331
მედიკამენტური ჩარევის სრულყოფა 409
ეფექტიანი მკურნალობის მიზნები 332
შესავალი 409
პროგრამის შერჩევა 333
ნივთიერებათა მოხმარებით გამოწვეული
დიაგნოზი 333 აშლილობების სამკურნალო
მკურნალობის ვარიანტები 336 ლიცენზირებული და არალიცენზირებული
მკურნალობის დაწყება 339 მედიკამენტები 409
აღიარება და მიმღებლობა 340 სამედიცინო სტრატეგიების შემუშავება
ნივთიერებათა მოხმარებით გამოწვეული
მკურნალობის უწყვეტობა 345
აშლილობის სამკურნალოდ 411
დეტოქსიკაცია 345
ახალი მედიკამენტების შემუშავების პროცესი 415
საწყისი თავშეკავება 347
თავის შეჯამება 416
გრძელვადიანი თავშეკავება 348
აღდგენა-გამოჯანმრთელება 348
გამოყენებული სავაჭრო დასახელებები 419
რეციდივის პრევენცია 349
ბიბლიოგრაფია 421
რეციდივის პრევენციის სტრატეგიები 352

4
 1
სტიმულატორები

ამ თავში მიმოხილულია მსოფლიოში გავრცელებული ცადამყვანების სტი-

თავის მულატორების, ან ხატოვნად რომ ვთქვათ, ცადამყვანების ფართო სპექტრი.
მიმოხილვა ნარკოტიკულ საშუალებებს მიეკუთვნება ძლიერი სტიმულატორები, რო-
გორიცაა კოკაინი/კრეკი, მეთამფეტამინი, დიეტური აბები და ყურადღების
დეფიციტის/ჰიპერაქტივობის დარღვევის (ADHD) სამკურნალო წამლები.
შედარებით სუსტი სტიმულატორებია მცენარეული წარმოშობის კათი,
ბეტელის კაკალი, ეფედრინი, კოფეინი და ნიკოტინი. დღესდღეობით,
ჯარიმების თუ დაპატიმრებების თავიდან ასაცილებლად, ახალი სინთეზური
სტიმულატორების შექმნა ერთი ნაბიჯით უსწრებს წინ მათ გამოსავლენ
მეთოდებს. სინთეზური სტიმულატორები, რომლებსაც აბაზანის მარილებად
ასაღებენ, ძირითადად, მეთკათინონისგან წარმოებული დიზაინერული
მეთამფეტამინის ფორმებია.
ეს ყველაფერი მიმოხილულია სოციალური, ფინანსური, ფიზიკური და
ემოციური ზეგავლენის ჭრილში და გვიჩვენებს, თუ როგორ აისახება ნარ-
კოტიკული საშუალებების მოხმარება ჩვენს სოციალურ ფუნქციონირებაზე.
ამ თავის ბოლო პარაგრაფი ყურადღებას ამახვილებს თამბაქოს ისტორიაზე,
მის ზემოქმედებაზე და თამბაქოს კომპანიების მიზანმიმართულ ძალისხმევაზე,
რომ ნიკოტინზე დამოკიდებული გახადონ ამერიკელთა 20% და მსოფლიო
მოსახლეობის 50%. აქვე მიმოხილულია 2014 წელს გამოქვეყნებული
სანიტარულ-ეპიდემიოლოგიური ინსპექციის 32-ე ანგარიში, რომელიც ეხება
უშუალო და პასიური მოწევით გამოწვეულ ჯანმრთელობის გამანადგურებელ
შედეგებს.

Introduction
შესავალი
შესავალი
სტიმულატორები არის მსოფლიოში ყველაზე ფართოდ მოხმარებული
ფსიქოაქტიური ნარკოტიკული საშუალებები. ბოლო რამდენიმე წელია,
მედიის ფოკუსში მოქცეულია აბაზანის მარილები, ელექტროსიგარეტი,
ძლიერი ენერგეტიკული სასმელები, მექსიკიდან მეთამფეტამინის გაზრდი-
ლი ნაკადი, დაბინძურებული კოკაინი, და "სცენაზე" კვლავ დაბრუნებული
ექსტაზი. შედარებით ბანალური სტიმულატორები − კოფეინი და თამბაქო
− სენსაციურ ნარკოტიკული საშუალებებთან შედარებით, ბოლო რიგებშია,
თუმცა, სტატისტიკა მათ ყველაზე ფართოდ მოხმარებას ადასტურებს.
ბეტელის კაკალი და კათიც კი უფრო მეტად გამოიყენება, ვიდრე კოკაინი და
მეთამფეტამინი.

5
 stimulants explores how the drugs influence the way our society fu
The last part of the chapter focuses on tobacco’s history, effects, and
panies’ knowledge and use of the addictive properties of nicotine
of Americans and 50% of the world’s societies. It also examines the 3
2013 წელს, ამერიკის შეერთებულ შტატებში: ტაილანდში
the და სამხრეთ-აღმოსავლეთ
Surgeon General, released in 2014, on the აზიის რიგ health co
devastating
ქვეყნებში დღემდე სერიოზული
smoking and secondhand smoke. პრობლემა აქვთ
თითქმის 4.6 მილიონი ამერიკელი მოიხმარდა
„ია ბა“-ს გამო. ეს არის მეთამფეტამინის სახეობა,
კოკაინს (კრეკის ჩათვლით), ხოლო 1.15 მილიონი
რომელიც მზარდი პოპულარობით სარგებლობს.
− არასამედიცინო დანიშნულებით მოიხმარდა
მეთამფეტამინებს ინექციურად, პერორალურად,
შეყნოსვის ან მოწევის გზით.1
შედარებისთვის:
Introduction
ზოგადი კლასიფიკაცია

67.8 მილიონი ადამიანი ეწეოდა სიგარეტს1 ზოგი სტიმულატორი

Stimulants მოიპოვება
are the most widely used მცენარეებში:
psychoactive drugsკოკას in the world
ბუჩქი the(კოკაინი),
years, media focus თამბაქოს
on stimulantsმცენარე
centered on (ნიკოტინი),
bath salts, electronic c
144 მილიონი ზრდასრული ადამიანი (>18) სვამდა
ger energy
კათის drinks,
ბუჩქი the expanded
(კათინონი), ეფედრასtrafficking
ბუჩქიof(ეფედრინი),
methamphetamines from
ყავას ყოველდღე2,3
contaminated
ბეტელის კაკალი forms of(არეკოლინი)
cocaine paste, andდა aყავის
resurgence of ecstasy. The
მცენარე
ერთი ადამიანი მოიხმარდა 165 ლიტრ place stimulants—caffeine and tobacco—took
(კოფეინი). სხვა სტიმულატორები მზადდება სინთეზის a back seat to the more s
გამაგრილებელ (უმეტესად კოფეინის შემცველ) even
გზით ლეგალურ ან „ქუჩის“ ლაბორატორიებში; ყველაზე Even bet
though statistics prove that they are more widely used.
სასმელს (ახალგაზრდები − დაახლოებით, სამჯერ are more widely used than cocaine and methamphetamine.
მეტად გავრცელებულია მეთამფეტამინები, დიეტური
მეტს).3 აბები,
Last მეთილფენიდატი
year (რიტალინი), მეთკათინონი და
in the United States:
გასულ წლებში, მსოფლიოს მასშტაბით, სტიმულა- მსგავსი
სტიმულატორები.
Almost 4.6 million Americans used cocaine (including crack), wh
ტორების მოხმარება კიდევ უფრო ფართოდ იყო shot, snorted, ate, or smoked methamphetamines for nonmedical
არსებობს სინთეზური დიზაინერული ნარკოტიკული
გავრცელებული: საშუალებების
Compare this with:მთელი კლასი − ამფეტამინის
400-დან 600 მილიონამდე ადამიანი ბეტელის მოლეკულის
67.8 millionვარიაციები
Americans who (ამფეტამინის
smoked cigarettesანალოგები
1

კაკალს, ხშირად თამბაქოსთან კომბინირებულს ან ფენეთილამინები).

144 million (18 and up) ნარკოტიკული
who drank coffee საშუალებები,
on a daily basis2,3
(გუტკა), ისეთივე სიხშირით მოიხმარდა, როგორც როგორიცაა MDMA (ექსტაზი), MDA, MMDA, და MDE
43.5 gallons of soft drinks per person (most of them caffeinated
სხვები ყავას.6 www.cnsproductions.com/e7vcc
კლასიფიცირდება
sumed (young people როგორც
averageფსიქო-სტიმულატორები
almost three times that amount)3
და დეტალურად მე-3 თავშია განხილული.
1 მილიარდ ადამიანზე მეტი ეწეოდა სიგარეტს. მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ ფსიქოდელიური 3.1
ეთიოპიის, სომალის და იემენის მოსახლეობაში ეფექტის გარდა, ნარკოტიკული საშუალებები იწვევენ
მამაკაცთა უმეტესობა და ქალების დიდი ნაწილი მეთამფეტამინის მსგავს ფიზიკურ და ფსიქიკურ
სოციალურ ურთიერთობებში მოიხმარდა კათს − ზემოქმედებას.
მასტიმულირებელ ფოთლებს.

ცხრილი 1-1. სტიმულატორები

ნარკოტიკის დასახელება ზოგიერთი სავაჭრო დასახელება ქუჩის დასახელება

კოკაინი (კოკას ფოთლებიდან)

COCAINE
კოკაინის ჰიდროქლორიდი (II სია)
Cocaine HCL
კოკაინის თავისუფალი ფუძე (II სია)
Cocaine freebase
კოკაინის პასტა (ექსტრაქციის შუალედური
პროდუქტი, შეიცავს სხვა ალკალოიდებს და
დამაბინძურებელ მინარევებს)
Cocaine paste
სინთეზური ამფეტამინები
AMPHETAMINES (synthetic)
ამფეტამინის დექსტრო და ლევო იზომერები
(II სია)
D,L amphetamine
ბენზფეტამინი (III სია)
Benzphetamine
დექსტროამფეტამინის სულფატი
(ლიზდექსამფეტამინი)(II სია)
Dextroamphetamine sulfate (lisdexamfetamine)
არ აქვს, მაგრამ მისი წარმოება
და გაყიდვა კანონიერად ხდება
სამედიცინო დანიშნულებისთვის
(ადგილობრივი ანესთეზიური
საშუალება)
არ აქვს
არ აქვს
ადერალი®/Adderall,®
ბიფეტამინი®/Biphetamine®
დიდრექსი®/Didrex®
დექსედრინი®/Dexedrine,®
ვივანსი®/Vyvanse®
Coke, blow, toot, snow, flake, girl,
lady, nose candy, big C, la dama
blanca
Crack (კრეკი), base, rock, boulya,
hubba, primo, basuco, pestillos
Pasta, paste, basay, basuco,
oxidado, oxi, rust
Speed (სპიდი), crosstop
(ქროსტოპი), whites, black
beauties, bennies, cartwheels
(კარტვილსი), pep pills
Dexies, Christmas trees, beans

6 თავი 1
ცხრილი 1-1. სტიმულატორები
ნარკოტიკის დასახელება ზოგიერთი სავაჭრო დასახელება ქუჩის დასახელება
დექსტროამფეტამინი (მეთამფეტამინის დექსტრო არ აქვს Crystal meth (კრისტალ მეთი), ice
იზომერი) (აისი), ya ba (ია ბა), glass, batu,
Dextromethamphetamine (dextro isomer shabu, yellow rock, Nazi speed,
methamphetamine) smurf dope, peanut butter meth

მეთამფეტამინის თავისუფალი ფუძე (II სია) არ აქვს Snot

Freebase methamphetamine
ლევოამფეტამინი ვიკსი®/Vicks® ინჰალატორი
Levoamphetamine (სიაში არ არის)
მეთამფეტამინის ჰიდროქლორიდი (II სია) დეზოქსინი®/Desoxyn® Crank (კრენკი), meth (მეთი),
(ამერიკის გარეთ) crystal (კრისტალი), peanut butter
Methamphetamine HCL speed, pervitin
მეთილენდიოქსიმეთამფეტამინი (მდმა) და არ აქვს Ecstasy
ამფეტამინის სხვა ანალოგები (მდა, მმდა და მდე)
Methylenedioxymethamphetamine (MDMA) and
other amphetamine analogues (MDA, MMDA, and
MDE)
ფენეთილინი (პროწამალი, რომელიც კაპტაგონი®/Captagon®
ორგანიზმში მოხვედრისას ამფეტამინად და
თეოფილინად გარდაიქმნება)
Phenethylline (fenethylline)
ამფეტამინისმაგვარი მოქმედების ნივთიერებები
AMPHETAMINE CONGENERS

დექსფენფლურამინი რედუქსი®/Redux® დექსფენფლურამინის და

Dexfenfluramine (IV სია) (აღარ იყიდება აშშ-ში) ფენფლურამინის კომბინაცია
ფენტერმინის ჰიდროქლორიდთან
ან ფენტერმინის ფისთან,
სახელად ფენ-ფენი
Dexfenfluramine and fenfluramine
with phentermine HCL or
phentermine resin was called fen-
phen
დიეთილპროპიონი (IV სია) ტენუატი®/Tenuate®
Diethylpropion
ფენფლურამინი (IV სია) პონდიმინი®/Pondimin® ფენ-ფენი (კომბინირებული)
Fenfluramine Fen-phen (in combination)
მეთილფენიდატი (II სია) რიტალინი-SR®/Ritalin-SR,® გრანულები
Methylphenidate კონცერტა®/Concerta,® მეტადატი Pellets
ER® ან CD®/Metadate ER®
or CD,® (მეთილფენიდატის
ჰიდროქლორიდი), მეთილინი
ER®/Methylin ER,® დეიტრანას®
სალბუნი/Daytrana® Patch
დექსმეთილფენიდატი ფოკალინი®/Focalin®
Dexmethylphenidate
ფენდიმეტრაზინი (III სია) ბონტრილი®/Bontril,® პრელუ-2®/ Pink hearts
Phendimetrazine Prelu-2®
პემოლინი (II სია) (და ქუჩის მეთილპემოლინი) სილერტი®/Cylert® Popcorn coke, U4EUH, euphoria
Pemoline (and street methyl pemoline)
ფენტერმინის ჰიდროქლორიდი (IV სია) ადიპექს-P®/Adipex-P,® ობენიქსი®/ Robin’s eggs, black-and-whites,
Phentermine HCL Obenix,® ზანტრილი®/Zantryl,® fen-phen (in combination)
ფასტინი®/Fastin®
ფენტერმინის ფისის კომპლექსი იონამინი®/Ionamin® ფენ-ფენის შემადგენელი
Phentermine resin complex (IV სია)
სხვა დიეტური აბები და ატიპური სტიმულატორები
OTHER DIET PILLS AND ATYPICAL STIMULANTS
მოდაფინილი პროვიგილი®/Provigil®
Modafinil

სტიმულატორები 7
 ცხრილი 1-1. სტიმულატორები
ნარკოტიკის დასახელება ზოგიერთი სავაჭრო დასახელება ქუჩის დასახელება

სიბუტრამინი (IV სია) მერიდია®/Meridia®

Sibutramine
ატომოქსეტინი სტრატერა®/Strattera®
Atomoxetine
მსგავსი და ურეცეპტოდ გასაცემი
სტიმულატორები
LOOK-ALIKE AND OVER-THE-COUNTER
STIMULANTS
შეიძლება შეიცავდეს კოფეინს, ეფედრინს, მსგავსი: სუპერ ტუტი®/Super Toot® Legal speed, robin’s eggs, black
ფენილეფრინს, ფენილპროპანოლამინს ურეცეპტო: დექსატრიმი®/ beauties
(ამოღებულია გაყიდვიდან) და/ან Dexatrim,® აკუტრიმი®/Acutrim,®
ფსევდოეფედრინს სუდაფედი®/Sudafed®
caffeine, ephedrine, phenylephrine,
phenylpropanolamine, pseudoephedrine
მცენარეული კოფეინი, მცენარეული ეფედრა სხვადასხვა ბრენდული
დასახელებით
სხვადასხვა მცენარეული სტიმულატორები
MISCELLANEOUS PLANT STIMULANTS
არეკოლინი (არეკას ან ბეტელის კაკალი) ბიდი/Bidi Areca, supari (Hindi), binlang
Arecoline (areca or betel nut) (Taiwan), mahk (Thai), bidi, gutka
(with tobacco)
კათინონი, კათინი (კათის ბუჩქი, Catha edulus) არ აქვს Cat, qat, chat, miraa, Arabian tea,
(მეთკათინონი არის სინთეზური ვერსია) catha, goob, ikwa, ischott, khat
Cathinone, cathine (khat bush) (Catha edulus) kaad, kafta, la salade, liss, bathtub
(methcathinone is the synthetic version) speed, wild cat

ეფედრინი (ეფედრას ბუჩქი) ბევრი კომერციული პროდუქტი Ma huang, marwath

Ephedrine (ephedra bush)
იოჰიმბინი (იოჰიმბინის ხე) იოჰიმბი 8®/Yohimbi 8,®
Yohimbine (yohimbe tree) მენფაუერი®/Manpower®
ახალი დიზაინერული სტიმულატორები
NEW DESIGNER STIMULANTS
მეთკათინონი (I სია) შეცდომაში შემყვანი სხვადახვა აბაზანის მარილები
Methcathinone პროდუქტი (მაგ., მწერებისგან
დამცავი) (insect repellants)
4-მეთილმეთკათინონი (I სია) მეფედრონი/Mephedrone აბაზანის მარილები
4-methylmethcathinone
მეთილენდიოქსიპიროვალერონი (I სია) შეცდომაში შემყვანი სხვადასხვა Bath salts, M-KAT, drone, plant
Methylenedioxypyrovalerone (MDPV) პროდუქტი food, meow, Ivory Wave,® super
coke, peevee
მეთილონი (I სია) შეცდომაში შემყვანი სხვადასხვა აბაზანის მარილები
Methylone პროდუქტი
6-(2-ამინოპროპილ)ბენზოფურანი (6APB) შეცდომაში შემყვანი სხვადასხვა Benzo fury
6-(2-aminopropyl)bensofuran (6APB) პროდუქტი
მეთამფეტამინის მსგავსი მოლეკულის უამრავი შეცდომაში შემყვანი სხვადასხვა აბაზანის მარილები
ვარიაციაა ბაზარზე; ყოველთვიურად ემატება პროდუქტი
ახალ-ახალი
კოფეინი (ქსანტინები)
CAFFEINE (xanthines)

შოკოლადი (კაკაოს მარცვლები) ჰერში®/Hershey,® ნესტლე®/

Chocolate (cocoa beans) Nestlé,® გირარდელი®/
Ghirardelli,® სნიკერსი®/Snickers,®
მარსი®/Mars,® ქედბერი®/
Cadbury,® ლინდტი®/Lindt®

8 თავი 1
ცხრილი 1-1. სტიმულატორები
ნარკოტიკის დასახელება ზოგიერთი სავაჭრო დასახელება ქუჩის დასახელება

ყავა კოლუმბიური, ფრანგული, Java, joe, mud, roast, battery acid,

Coffee ესპრესო, ლატე, მოკა, დეკაფი, leaded, unleaded, mojo, rocket fuel
დრიპი
Colombian, French, espresso,
latte, mocha, decaf, drip
კოლა (კოლას კაკლიდან) კოკა-კოლა®/Coca-Cola,® პეპსი®/
Colas (from cola nut) Pepsi®
კოფეინშემცველი გამაგრილებელი სასმელები დოქტორ პეპერ®/Dr. Pepper,®
(სინთეზური) მაუნთინ დიუ®/Mountain Dew®
(no-cola-nut synthetics)
კოფეინშემცველი წასახემსებელი კრეკერი „ჯეკ დი“®/Cracker
Jack’D®
ენერგეტიკული სასმელები რედბული®/Red Bull,® ბლასტი®/
Blast,® ენერჯი®/Energy,®
მონსტერ®/Monster,® ნოუ ფეა®/No
Fear,® როკსტარი®/Rockstar®
გუარანა, მატე, იოკო სხვადასხვა
Guarana, maté, yoco
ურეცეპტო სტიმულატორები ნოუდოზი®/NoDoz,® ალერტი®/
Alert,® ვივარინი®/Vivarin®
ჩაი ლიპტონი®/Lipton,® სთეში®/ Cha, chai
Stash,® თეთლი®/Tetley®
ნიკოტინი
NICOTINE
საღეჭი თამბაქო დეიზ ვორქი®/Day’s Work,® Chew, chaw
Chewing tobacco ბიჩნათი®/Beechnut®
სხვა უკვამლო თამბაქო (ტომსიკები, ქემელ სთრიფსი®/Camel Strips,®
ჩხირები, აბები, ლენტები, ინჰალატორები, ორბსი®/Orbs,® სტიქსი®/Sticks,®
ელექტროსიგარეტები) სნუსი®/Snus,® ნიკოტროლი®/
Other smokeless tobacco (pouches, sticks, pills, Nicotrol®
strips, inhalers, electronic cigarettes)

ხსნადი თამბაქო (იხსნება პირში ჩადებისას) რეინოლდს ტობაკო ქენდი/R.J.

Dissolvable tobacco Reynolds Tobacco Candy
სიგარეტები მარლბორო®/Marlboro,® Smoke, butt, toke, coffin nail,
Cigarettes ნიუპორტი®/Newport,® პალმალი®/ cancer stick
Pall Mall,® კენტი®/Kent,® ამერიკან
სპირიტ®/American Spirit,® კაპრი®/
Capri®
სიგარები დაჩ მასტერს®/Dutch Masters,® Stogie
Cigars გარსია ი ვეგა®/Garcia y Vega,®
მონტეკრისტო®/Montecristo,®
მურიელი®/Muriel,® ვაით ოული®/
White Owl®
ელექტრონული სიგარეტები ვი2ციგს®/V2cigs,® ბულ სმოუკი®/ Vape, e-cigs
(ელექტროსიგარეტები) Bull Smoke,® გრიინი®/Green,®
Electronic cigarettes (e-cigarettes) სმოუკი®/Smoke,® ჰალო®/Halo,®
პანდა®/Panda,® ბლუ®/Blu®

ჩიბუხის თამბაქო სერ ვალტერ რალეი®/Sir Walter

Pipe tobacco Raleigh®
ნოტიო და საყნოსი თამბაქო (ბურნუთი) კოპენჰაგენი®/Copenhagen,® Dip
Snuff სკოალი®/Skoal®
ბიდი (დაქუცმაცებული თამბაქოს და ბეტელის სხვადასხვა, ძირითადად Beedi
კაკლის ნარევი, სიგარეტის ფორმით − „გუტკა“) ინდოეთში
Bidi (ground tobacco and betel nut in a cigarette
– gutka)

სტიმულატორები 9
ძირითადი ეფექტები
სხვადასხვა სიმძლავრის მიუხედავად, ყველა სტიმუ-
ლატორი ზრდის ქიმიური და ელექტრული აქტივობის
დონეს ცენტრალურ და პერიფერიულ ნერვულ
სისტემაში. სტიმულატორები, დაბალი დოზებით, იწვევს
ენერგიის უეცარ ტალღად მოვარდნას/მოზღვავებას
(rush), გულის აჩქარებას და არტერიული წნევის
მატებას. ასევე, ხშირდება სუნთქვა, მცირდება მადა და
წყურვილის გრძნობა. ამ დროს მომხმარებელი უფრო
ფხიზელი, აქტიური, თავდაჯერებული, მოუსვენარი და
აგრესიულია.
სტიმულატორები კლინიკურად გამოიყენება
ნარკოლეფსიის, სიმსუქნის და ყურადღების
დეფიციტის/ჰიპერაქტივობის დარღვევის (ADHD)
სამკურნალოდ.
ძლიერი სტიმულატორები გამოიყენება არასამე-
დიცინო დანიშნულებით − ეიფორიის გამოსაწვევად,
ფხიზლად, ენერგიულად ყოფნისა და უკიდურესი
სიგამხდრის მისაღწევად.
სტიმულატორები ამგვარ ზემოქმედებას ახდენენ ტვინის
ბუნებრივი ენერგიის ქიმიურ აგენტებზე და ასტიმუ-
ლირებენ ტვინის ფიზიოლოგიურ დაჯილდოება/
განმტკიცების გზებს.
ნასესხები ენერგია
ნორმალური ენერგია (შიდა სტიმულატორები)
ბიოქიმიური პროცესი, რომელიც ენერგიას ზრდის,
მოიცავს ადრენალინის ორ ნეიროტრანსმიტერს:
ეპინეფრინი (E), რომელიც უფრო მეტ ზემოქმედებას
ახდენს ფიზიკურ ენერგიაზე;
ნორეპინეფრინი (NE), რომელიც უფრო
მეტ ზემოქმედებას ახდენს თავდაჯერებაზე,
მოტივაციაზე და კარგად ყოფნის შეგრძნებაზე.
სხვა ნეიროტრანსმიტერები − სეროტინინი (5-HT) და
დოფამინი (DA), ასევე გავლენას ახდენენ ენერგიაზე,
თუმცა, უფრო ნაკლებად.
ენერგიის ეს ქიმიური აგენტები უფრო მეტად გამოიყოფა,
როცა გვღვიძავს, ვიდრე როცა გვძინავს; თუმცა,
საშუალოდ 24-საათიანი მოქმედება მყარად შეინიშნება.
ზოგჯერ, ორგანიზმს სჭირდება დამატებითი ენერგია ან
თავდაჯერების მომატება, მაგალითად, როცა ადამიანი
ვარჯიშობს, შეშინებულია ან გაქცევა უნდა, შეყვარებულია
ან ჩხუბობს. ამ მომენტებში, ნერვული სისტემა სის-
ტემატურად და ბუნებრივად გამოათავისუფლებს და-
მატებით ეპინეფრინს, ნორეპინეფრინს და სხვა ქიმიურ
აგენტებს. საბოლოოდ, ჭარბი ენერგია ხელახლა
შეისრუტება (რეაბსორბირდება) ან მეტაბოლიზდება,
რაც ორგანიზმს საშუალებას აძლევს დაწყნარდეს და
თანდათან დაუბრუნდეს ნორმალურ მდგომარეობას.
10 თავი 1
„ბუნებრივი „კაიფის“, აღმაფრენის გრძნობა იყო,
როცა კლდეზე ავცოცდი; ძალიან შემეშინდა. გრძნობ,
როგორ ივსები ადრენალინით და იმდენად მაღლა
ხარ, რომ გული ამოვარდნაზე გაქვს და უნდა დაჯდე.
აცოცების შემდეგ, ხუთ წუთში დავჯექით და არ
მახსოვს, ოდესმე ასე კარგად მეგრძნო თავი, გარდა
იმ პერიოდისა, როცა ნარკოტიკებს მოვიხმარდი.“
18 წლის კოკაინის ავადმომხმარებელი,
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ნარკოტიკებით აღძრული ენერგია
(გარე სტიმულატორები)
ორგანიზმის საკუთარი ენერგიის ქიმიური აგენ-
ტების (ეპინეფრინი, ნორეპინეფრინი და დოფამინი)
ბუნებრივად გამოყოფისგან განსხვავებით, სტიმულა-
ტორი ორგანიზმს აიძულებს, გამოათავისუფლოს
ენერგია და სხეული გაავსოს დიდი მოცულობის ჭარბი
ენერგიით, იმაზე მეტით, ვიდრე ეს ორგანიზმს სჭირდება.
ჭარბი ენერგია გამოიხატება ფიზიკური აქტივობით,
უზომო ლაპარაკით და გადამეტებული სიფხიზლით.
ეს ეფექტი კიდევ უფრო იზრდება კოკაინითა და
ამფეტამინებით, რადგან ისინი ნეიროტრანსმიტერებს
აიძულებენ ცირკუალაციას მათი რეაბსორბციის ან/და
მეტაბოლიზიმის ბლოკირების გზით.11
„მე ეს ადრენალინისთვის გავაკეთე. მინდოდა
ფხიზლად ვყოფილიყავი. ცხოვრებისგან სიამოვნებას
ვერ ვიღებდი, არადა, მინდოდა მაქსიმუმი მიმეღო.
მე ფხიზლად ვიყავი და ასე გრძელდებოდა, კიდევ
ვაკეთებდი ერთი და იგივეს“.
19 წლის სტიმულატორებზე დამოკიდებული,
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ზემოქმედებიდან გამოსვლა და აღკვეთის
სინდრომი
როცა ძლიერ სტიმულატორებს პერიოდულად
მოიხმარენ, ორგანიზმს დრო აქვს აღსადგენად; თუმცა,
როცა დიდი დოზებით და უწყვეტად იღებენ გარკვეული
პერიოდის განმავლობაში, ენერგიის მარაგი იცლება
და ორგანიზმი რეზერვის გარეშე რჩება − გამომშრალი
და გამოფიტული. უფრო ძლიერი სტიმულატორების
ზემოქმედებიდან გამოსვლა (crash) და თანმდევი
აღკვეთის სიმპტომები, კერძოდ კი, დეპრესია, შეიძლება
დღეები ან კვირები გაგრძელდეს, და ზოგჯერ, თვეებიც
კი.
სტიმულატორები აიძულებენ ორგანიზმს,
გამოათავისუფლოს თავისი ბუნებრივი,
ენერგიაზე პასუხისმგებელი ქიმიური აგენტები
(ეპინეფრინი, ნორეპინეფრინი და დოფამინი). ამ
ნეიროტრანსმიტერების „ბოროტად გამოყენება“
იწვევს მათ ამოწურვას.
 „თავიდან იმდენი რამის გაკეთება შეგიძლია... თუმცა,
გარკვეული დროის მერე, ასეთი აღმაფრენა აღარ
გაქვს, აღარ დაფრინავ; არ აქვს მნიშვნელობა,
რამდენად მეტს აკეთებ, უბრალოდ, გიწევს გაჩერება
და საშინელი დეპრესია გეუფლება: დაღლლი ხარ,
სეირნობის თავიც კი არ გაქვს, ლოგინიდან ვერ დგები
და ძალიან გეძინება. დეპრესია 8 დღე გამიგრძელდა,
თუმცა პირველი 3-4 დღე იყო განსაკუთრებით მძიმე.“
36 წლის მეთამფეტამინზე დამოკიდებული ქალი,
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ისეთ მსუბუქ სტიმულატორსაც კი, როგორიც ყავა
ან ენერგეტიკული სასმელია, შეუძლია შეამციროს
ენერგიის მარაგი, რადგან მომხმარებელს მის
მიმართ ტოლერანტობა უვითარდება. დროთა გან-
მავლობაში, დღეში 6 ან 8 ჭიქა ყავა ან ამავე რაო-
დენობის ენერგეტიკული სასმელი მომხმარებელს
გამოაფხიზლებს, თუმცა, მხოლოდ დასაწყისში. მნიშვნე-
ლოვანია გვახსოვდეს, რომ ენერგია და თავდაჯერება,
რომელსაც სტიმულატორებისგან ვიღებთ, უფასოდ არ
გვეძლევა. ეს არის ერთგვარი სესხი ორგანიზმიდან,
რომელიც მოგვიანებით უნდა გადავიხადოთ დროის
დათმობით მის გამოსაჯანმრთელებლად.
თვითგადარჩენის გზა
კოკაინი, ამფეტამინი და სხვა ძლიერი სტიმულატორები,
გარდა იმისა, რომ გამოათავისუფლებენ ქიმიურ
ნივთერებებს, შეუძლიათ გაანადგურონ ადამიანის
თვითგადარჩენის ნერვული გზა, რომელსაც
ასევე, დაჯილდოება/განმტკიცების გზას უწოდებენ.
შედარებით მსუბუქი სტიმულატორებიც კი გარკვეულ
ზემოქმედებას ახდენენ ამ სისტემაზე. ჩვეულებრივ,
თვითგადარჩენის მექანიზმი ამოქმედებას იწყებს,
როცა უნდა დაკმაყოფილდეს ფსიქოლოგიური ან
ფიზიოლოგიური საჭიროება (მაგ., შიმშილი, წყურვილი,
სექსუალური ჟინი). როცა საჭიროება სრულად არის
დაკმაყოფილებული, „შეჩერების“ (stop) ჩამრთველი
პრეფრონტალურ ქერქში გზავნის სიგნალს, რომ
პიროვნებამ შეწყვიტოს ქმედება.
ძლიერი სტიმულატორები აბნევენ ტვინს − ისეთ
გრძნობებს უჩენენ სასიცოცხლოდ საჭირო ქმედებებზე,
თითქოს უკვე მომხდარიყოს (მაგ., ტვინს უგზავნიან
სიგნალს, რომ შიმშილი დაკმაყოფილებულია,
მიუხედავად იმისა, რომ საკვები არ მიუღიათ, ან რომ
წყურვილი დაკმაყოფილებულია, თუმცა წყალი არ
დაულევიათ); შესაბამისად, ნარკოტიკის მომხმარებელი
აღარც ჭამს და აღარც სვამს.
დოფამინი არის ნეიროტრანსმიტერი, რომელიც
ყველაზე ხშირად არის ჩართული ამ გრძნობების
გამოწვევაში. ძლიერი სტიმულატორის ზემოქმედებით
2-10-ჯერ მეტი დოფამინი გამოიყოფა, ვიდრე
ნორმალური აქტივობების დროს.
„ნარკოტიკი იწყებს შენს ტვინზე ზემოქმედებას.
ძალიან მალე საკუთარი ტვინი გეუბნება, „შენ გინდა
ეს ნარკოტიკი, შენ მოგწონს ეს ნარკოტიკი, შენ
მოგწონს რასაც აკეთებ“.
32 წლის მეთის ავადმომხმარებელი ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ნარკოტიკების ავადმოხმარების ეროვნული ინსტიტუტის
(NIDA) მკვლევრებმა სურათზე გამოსახეს თავის ტვინის
ლიმბური (ემოციური) სისტემა კოკაინის ლტოლვის
დროს. ამისთვის გამოიყენეს პოზიტრონულ-ემისიური
ტომოგრაფიის (PET) სკანოგრამა. მათ აღმოაჩინეს,
რომ კოკაინის ლტოლვა უკიდურესად ააქტიურებს ამ
სქემას − განსაკუთრებით ამიგდალას, ტვინის ემოციურ
კომუტატორს.7,8 ტვინზე ამგვარი ზემოქმედება ძალიან
ჰგავს მეთამფეტამინით გამოწვეულ ლტოლვას.
წონაში კლება
როგორც წესი, ჰიპოთალამუსი პასუხისმგებელია
შიმშილზე, მაგრამ რადგან სტიმულატორებს
შეცდომაში შეჰყავთ ორგანიზმი, თითქოს მათი საბაზისო
საჭიროებები დაკმაყოფილებულია, მომხმარებელი
შეიძლება კვების უკმარისობით დასუსტდეს ან/
და გაუწყლოვნება დაემართოს. რეალურად,
სტიმულატორების ხანგრძლივად მომხმარებლებს
უჩნდებათ ვიტამინებისა და მინერალების დეფიციტი,
უზიანდებათ კბილები და ეწყებათ ჯანმრთელობის სხვა
პრობლემები.9 თამბაქოსაც შეუძლია მადის დაქვეითება.
ხოლო წონის მომატების შიში კოკაინის, ამფეტამინის,
ნიკოტინისა და კოფეინის მომხმარებლებსაც კი
აიძულებს შეინარჩუნონ საკუთარი მავნე ჩვევები.
„ბოლოს გამხდარი 6 თუ 7 წლის ასაკში ვიყავი.
გარდატეხის ასაკში უკვე ჭარბწონიანი გავხდი.
მახსოვს, მამაჩემს საფულედან ფულს ვპარავდი
ურეცეპტოდ გასაცემი დიეტური აბების საყიდლად.
დაახლოებით 22 კილოთი ზედმეტს ვიწონიდი.
ექიმმა გამომიწერა ბიფეტამინები, როცა 16 წლის
ვიყავი. ამ წამლებმა გული ამიჩქარა, ამიტომ მიღება
დიდხანს ვეღარ გავაგრძელე. კოლეჯში მოწევა
დავიწყე და ამან წონაში კლება დამაწყებინა. 10
წლის შემდეგ, როცა მოწევას თავი დავანებე, 15
კილომდე მოვიმატე. ყავა კი ცოტას მეხმარებოდა,
მაგრამ ძალიან მიჭირდა მადის კონტროლი, რადგან
წონას მთელი ცხოვრება ვებრძოდი.“
64 წლის კომპულსურად მჭამელი მამაკაცი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
კარდიოვასკულური გვერდითი
ეფექტები
ბევრი სტიმულატორი, მათ შორის, ნიკოტინი და კოფეი-
ნი, სისხლძარღვების შევიწროებას და სპაზმებს იწვევენ,
სტიმულატორები 11
რის გამოც ქსოვილებსა და ორგანოებს, მათ შორის, კანს,
სისხლის მიწოდება ეზღუდება (ალბათ შეგიმჩნევიათ
ინტენსიური მწეველებისა და მეთზე დამოკიდებული
ადამიანების ფერმკრთალი, შესიებული სახე). რადგან
სისხლის მიწოდება შემცირებულია, ქსოვილის აღდგენა
და გამოჯანმრთელებაც შენელებულია. გულისცემა
აჩქარებულია და ძლიერი სტიმულატორების მიღებისას
იწყება ძლიერი არითმია და ზოგჯერ ტაქიკარდიაც
კი. ამავე დროს, მატულობს არტერიული წნევა, რაც
ნიშნავს იმას, რომ სისხლძარღვი შეიძლება გასკდეს
(ან ტვინში ჩაქცევა განვითარდეს), თუმცა მოხმარების
საწყის ეტაპზე, ეს ნაკლებად მოსალოდნელია. ამ
ნარკოტიკული საშუალებების ქრონიკული მიღება
ნელ-ნელა ასუსტებს სისხლძარღვებს, თუმცა, იზრდება
ინსულტის რისკი.10
სტიმულატორების მიღება დეპრესანტებთან ერთად
(პოლინარკოტიკული მოხმარება) დამატებით იწვევს
მოულოდნელ და სიცოცხლისთვის საშიშ კარდიო-
ვასკულურ ზემოქმედებას. ერთად მიღებისას ალკო-
ჰოლი და კოკაინი მეტაბოლიზდება კოკაეთილენად,
რასაც შეიძლება კიდევ უფრო მძიმე კარდიოვასკულური
ზემოქმედება მოჰყვეს ვიდრე ცალ-ცალკე რომელიმე
ამ ნივთიერების მიღებას (გახშირებული გულის
შეტევები კოკაინის/ალკოჰოლის უზომოდ მოხმარების
(გაღრევების) მეორე დღეს).
ემოციური/ფსიქიკური გვერდითი
ეფექტები
ძლიერი სტიმულატორების მიერ ნეიროტრანსმიტერე-
ბის ჭარბად გამოთავსუფლება ზრდის თავდაჯერებას,
კონცენტრაციის უნარს (განსაკუთრებით, ვისაც ADHD
აქვს) და იწვევს ეიფორიას.
„აღტკინებული ხარ, ერთ ადგილას დაჯდომა და
მოშვება არ შეგიძლია. უნდა იმოძრაო, ვერ ჩერდები,
ვერც შენი ხელები და ფეხები ჩერდება. და რაღაცას
ხედავ, თითქოს რაღაცის ბლოკირებას იწყებ“.
43 წლის მეთის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
დიდი ხანია, რაც კოკაინს არასასურველი
შეგრძნებების ჩასახშობად იყენებენ. თუმცა, როცა
მოხმარება გრძელდება, დოფამინის, ეპინეფრინის,
ნორეპინეფრინის და სხვა ნეიროგადამცემების დის-
ბალანსი ხშირად იწვევს გადაჭარბებულ ლაპარაკს,
მოუსვენრობას, გაღიზიანებადობას და უძილობას.
შედარებით მსუბუქი სტიმულატორებიც, კოფეინის,
კათის და ეფედრას ჩათვლით, ასევე იწვევს ამ
სიმპტომებს, თუ მათ ჭარბად მოიხმარენ.
„ეს დაახლოებით ისეთი რამეა, ნერვებს რაღაც
ფანერა რომ გადააფარო და მერე უცებ მოხსნა
− ძაბვის სადენივით გააშიშვლო. შეიძლება სავსე
ავტობუსში იდგე და უცებ გააფთრდე სპონტანურად,
ყოველგვარი რეალური მიზეზის გარეშე.“
25 წლის მეთის ავადმომხმარებელი
12 თავი 1
ჭარბი და უწყვეტი მოხმარების შემთხვევაში, დიდი
ალბათობით იწყება პარანოია, აგრესია და ძალადობა.
მეთამფეტამინის/კოკაინის ჭარბი დოზებით მიღება
ან ხანგრძლივად მოხმარება, ცენტრალურ ნერვულ
სისტემაში დოფამინის დისბალანსის გამო, იწვევს
სტიმულატორებით პროვოცირებულ პარანოიას და
ფსიქოზს. ზოგჯერ, რიტალინის® ჭარბად მიღებაც ასევე
იწვევს ფსიქოზურ მდგომარეობას. სტიმულატორებით
პროვოცირებული ფსიქოზის განსხვავება რეალური
ფსიქოზისგან (მაგ., შიზოფრენია) საკმაოდ რთულია.
„ჩემი მოტოციკლით დავდიოდი და მესმოდა როგორ
მელაპარაკებოდა ის. ვხედავდი, ხეებიდან სახეები
როგორი გამოდიოდა და კიდევ სხვა უამრავი გიჟური
რაღაცები მელანდებოდა. 10-დღიანი უძილობის
მერე, თავი სიზმარში გგონია, რეალობას ვეღარ
არჩევ. ასეთ დღეში მაგდებდა ნარკოტიკი. უკვე
ძალიან მქონდა შეტოპილი“.
22 წლის მეთზე დამოკიდებული პირი, რომელიც თერაპიულ თემში
ცხოვრობს
ტოლერანტობა და ადიქციის
ტენდენცია
ვინაიდან სტიმულატორები ნეიროტრანსმიტერების
გამოთავისუფლების პროვოცირებას ახდენენ,
ცენტრალური ნერვული სისტემა ამ ქიმიური
აგენტების წარმოებას ამცირებს, სწრაფად ავითარებს
ტოლერანტობას, რასაც ხშირად მივყავართ ფიზიკურ
და ფსიქოლოგიურ დამოკიდებულებამდე.
ძლიერი სტიმულატორების უწყვეტი მოხმარების შედე-
გად სეროტონინისა და დოფამინის რეცეპტორი უბნების
რაოდენობა მცირდება მიმდებარე ბირთვში და ტვინის
სხვა უბნებში. ეს ცნობილია, როგორც შემამცირებელი
რეგულაცია და ტვინში აჩენს ნარკოტიკზე კიდევ
უფრო მომატებულ ლტოლვას, რათა მცირე რაო-
დენობით დარჩენილი რეცეპტორების მეტი
სტიმულირება მოახდინოს.12 ამგვარი ტოლერანტობა
შეიძლება ძალიან გაიზარდოს. თუმცა კოკაინზე და
მეთამფეტამინზე ფიზიკური დამოკიდებულება არ არის
ისეთი მწვავე, როგორც ჰეროინის შემთხვევაში, მაგრამ
ფსიქოლოგიური დამოკიდებულება ისევე ძლიერია და
იწვევს მძაფრ ლტოლვას ზემოქმედებიდან გამოსვლის
დროს და შემდგომი აღკვეთის პროცესში. ფიზიკური
დამოკიდებულების ზრდას მივყავართ ადიქციის
ჩამოყალიბებამდე.
ტოლერანტობა და დამოკიდებულება შეიძლება
განვითარდეს ასევე მეთამფეტამინისმაგვარი მოქ-
მედების მქონე, კოფეინის, ნიკოტინისა და სხვა ტიპის
ზომიერი სტიმულატორებისგან. რეალურად, ყველაზე
ძლიერი დამოკიდებულება, როგორც ფიზიკური, ისე
ფსიქოლოგიური, თამბაქოს მოხმარებისას ვითარდება.
კოკაინი
„ცოტას შევისუნთქავ. წამოვწვები დივანზე და
ვფიქრობ რუბიკონზე, რომელიც ეს-ესაა გადავლახე.
რაღაც მომენტში სინანულის გრძნობაც ჩნდება და
მერე მოყვება მოწყენილობა. შემდეგ ტალღებად
მოდის ეიფორია, რომელიც გონებიდან ყველა
ნეგატიურ ფიქრს გამორეცხავს... ასე ენერგიულად
თავი არასდროს მიგრძნვია... წამოვხტები ხოლმე
და სახლის ლაგებას ვიწყებ, იატაკიდან ჭერამდე
ყველაფერს ვხეხავ.“
ტენისის სუპერვარსკვლავი ანდრე აგასი, 2009 წლის ავტობიოგრაფიულ
წიგნში „Open“ მის მიერ კოკაინის მოხმარებაზე გვიყვება (ნიუ იორკი,
ალფრედ კნოფი)
„იმ პერიოდში, როცა კოკაინს მოვიხმარდი, ისე
ჩანდა, თითქოს ნარკოტიკი ჩემი მეგობარი იყო.
ამას სხვებთან ერთად არ ვაკეთებდი. ეს საშინელი
გზაა სიცარიელის შესავსებად, რადგან მხოლოდ
ზრდის სიცარიელეს, არამცთუ ავსებს, რადგან ეს
არარეალურია.“
ლედი გაგა
„სელებრითების“ ბიოგრაფიებს ან პერიოდულ
გამოცემებში მსხვილად გამოტანილ სათაურებს თუ არ
ჩავთვლით, რომლებიც ახლად გამოსულ ფილმზე,
სპორტული ვარსკვლავის მიერ კოკაინის მოხმარებაზე
ან მის სარეაბილიტაციო კურსში ჩარიცხვის შესახებ
გვამცნობენ, ამ ნარკოტიკის საჯაროობა და
პოპულარობა დრამატულად შემცირდა 1970-იანი
წლების კოკაინის თავისუფალი ფუძის და 1980-1990-
იანი წლების კრეკის ეპიდემიის შემდეგ. დღესდღეობით
მედია უფრო დაინტერესებულია აბაზანის მარილებით,
სინთეზური და სამედიცინო მარიხუანათი და რეცეპტით
გასაცემი ტკივილგამყუჩებლებით.
სტიმულატორების და დეპრესანტების
ერთგვარი ციკლურობა ახასიათებს.
„ჩვენს ქალაქში კრიმინალის მიზეზი ძირითადად
კოკაინია.“
ატლანტის პოლიციის უფროსი, ჯორჯიის შტატი, 1911 წ.
კოკაინის ეპიდემია თაობების გამოტოვებით ჩნდება.
პირველი ეპიდემია მეცხრამეტე საუკუნის დასაწყის-
ში გავრცელდა, სწრაფადვე მას შემდეგ, რაც
კოკას ფოთოლისგან კოკაინი მიიღეს. ეპიდემიას
ხელი დიდად შეუწყო ზიგმუნდ ფროიდის და სხვა
ექიმების ჩანაწერებმა, დაპატენტებული წამლების
და კოკაინის შემცველი ღვინის გამოშვებამ.
შემდეგი ეპიდემია მშფოთვარე ოციან წლებში
იყო და დაემთხვა პირველ მსოფლიო ომში
მოკავშირეების გამარჯვებასთან დაკავშირებულ
ეიფორიას, თავისუფალი ეკონომიკისა და
საფონდო ბაზრის განვითარებას.
ამის შემდეგ 1970-იან და 1980-იან წლებამდე
არაფერი ყოფილა, თუმცა მერე მოსაწევი კოკაინის
საოცარი ბუმი და პოპულარობა მოჰყვა.
შემდეგ, ექსპერიმენტებმა და შემთხვევითმა მოხმარებამ
გარკვეულწილად იკლო; თუმცა, კოკაინის ფხვნილის
სახით მოხმარება საკმაოდ გავრცელებული იყო 2000-
იან წლებამდე ამერიკაში და კიდევ უფრო მეტად −
ევროპაში. კოკაინის დამოკიდებულებაზე მკურნალობის
პროგრამაში მისულთა საშუალო ასაკი გაიზარდა,
ხოლო ახალგაზრდა თაობამ უფრო მეთამფეტამინის
და ექსტაზის მოხმარება დაიწყო.
ბოტანიკა, მოსავლიანობა და
გადამუშავება
კოკას ბუჩქი არსებობის მილიონობით წელს ითვლის.
ერთი მწერალი ნახევრად ხუმრობით ამბობდა, რომ ამ
მცენარის ჭამის შედეგად გადაშენდნენ დინოზავრები,
რადგან იგი საშინლად ტოქსიკურია. კოკას ბუჩქი,
რომელიც შეიცავს კოკაინს, ძირითადად ანდების
ფერდობებზე იზრდება სამხრეთ ამერიკაში (პერუ,
ბოლივია, ეკვადორი და განსაკუთრებით, კოლუმბია).
შედარებით ნაკლები რაოდენობით იზრდება ამაზონის
ჯუნგლების გარკვეულ ნაწილში და ინდონეზიაში
კუნძულ იავაზე. Erythroxylum coca და Erythroxylum
novogranatense მცენარეების კულტივაცია სამხრეთ
ამერიკაში მსოფლიო მოსავლის 97%-ს შეადგენს.
მომწვანო-მოყვითალო ბუჩქები, რომლებიც ყველაზე
კარგად ზღვის დონიდან 450-1,500 მეტრ სიმაღლეზე
იზრდება, შეიძლება 4.5 მეტრი იყოს სიმაღლეში,
თუმცა, კულტივირებული ბუჩქების სიმაღლე 1.80-
2.40 მეტრია. კოკას ბუჩქის ფოთლები შეიცავს 0.5-
1.5% ალკალოიდურ კოკაინს (წონით). დაახლოებით
ნახევარ ჰექტარზე განთავსებული კოკას ბუჩქების
მოსავალი იძლევა 1,5 -2 კილოგრამი კოკაინს.13
ეპიდემიებს
კოკაინის გამოყოფის და გასუფთავების (რაფინირების)
ტექნიკა 4 ან 5-ეტაპიანი პროცესია იმის მიხედვით, თუ
რომელი ქიმიური რეაგენტები გამოიყენება:
1. დაალბეთ ფოთლები ტუტესა და წყალში
2. დაამატეთ ბენზინი, ნავთი ან აცეტონი
3. მოაშორეთ ფოთლები და დაამატეთ მჟავა
4. დაუმატეთ კირი და ამიაკი
5. გამოაცალკევეთ კოკაინის ჰიდროქლორიდი
მიღებული მასისგან.14
კოკას ფოთლების კოკაინად გადამუშავება ფსიქო-
აქტიური საშუალების აქტიური ინგრედიენტების გამო-
ყოფის და კონცენტრირების ტიპური ნიმუშია.
კონტრაბანდა და ქუჩაში ვაჭრობა
2013 წელს, ნარკოტიკებისა და დანაშაულის გაეროს
ოფისმა შეაფასა კულტივირებული კოკას პლანტაციები
სტიმულატორები 13
ჰექტრობით 3 სამხრეთამერიკულ ქვეყანაში
ცხრილი 1-2).
კულტივირებული კოკას სავარაუდო რაოდენობა
ცხრილი 1-2
(ჰექტარი)
ქვეყანა 2002 2011
ბოლივია 21,600 27,000
კოლუმბია 102,00 64,000
პერუ 46,700 64,000
ოდესღაც კოლუმბია კოკას ფოთლების წარმოების
წამყვან პოზიციაზე იმყოფებოდა, მაგრამ პერუში
აჯანყებულთა ჯგუფის მიერ კოკაინის მოყვანის და
კოკაინად გადამუშავების ზრდამ, 2009 წელს ბოლივიაში
ევო მორალესის ხელახლა გაპრეზიდენტებამ, და ასევე,
კოკას აღმოფხვრის საკმაოდ აქტიური პროგრამის
განხორციელებამ კოლუმბიაში (აშშ-ის დახმარებით),
შეცვალა კოკას მოყვანის ბალანსი (ფართობის
მიხედვით).15
კოკაინის კონტრაბანდამ მეტწილად მექსიკელი ნარკო-
დაჯგუფებების და კარტელების ხელში გადაინაცვლა;
მიუხედავად იმისა, რომ ამერიკის შეერთებულ
შტატებში კოკაინის მოხმარებამ იკლო, წელიწადში
მაინც დაახლოებით 4.6 მილიონამდე მომხმარებელს
მოითვლიან. გაეროს შეფასებით, ეს უთანაბრდება
ევროპელ მომხმარებელთა წლიურ რაოდენობას.
კარიბის ჯგუფებსაც აქტიური წილი აქვს კონტრაბანდაში.
ამ დაჯგუფებებიდან ბევრი საზღვაო მარშრუტს ანიჭებს
უპირატესობას, რადგან საჰაერო სივრცეზე უფრო მეტი
კონტროლია; თან, ამერიკის შეერთებული შტატების
სამხრეთ საზღვარზე განსაკუთრებით გამკაცრებულია
კონტროლი 2001 წლის 11 სექტემბრის ტერორისტული
აქტების შემდეგ. მიუხედავად იმისა, რომ ფედერალურმა
მთავრობამ 2011 წელს 80 ტონაზე მეტი კოკაინი
დააკავა, დაახლოებით 100-200 ტონა მაინც მოხვდა
აშშ ბაზარზე. ვარაუდობენ, რომ დაახლოებით 700-
800 ტონა კოკაინი აწარმოეს ანდების რეგიონში 2011
წელს.15
კოკაინის კონტრაბანდის წილი გადაიხარა
მექსიკაში დაფუძნებული ნარკო-
დაჯგუფებებისა და კარტელებისკენ.
კოკაინის ვაჭრობით მიღებული თანხების ოდენობა
განსხვავებულია სხვადასხვა პერიოდში. როცა
ნარკოტიკი პირველად გახდა პოპულარული 1884
წელს, 1 გრამის ფასი ოთხჯერ აღემატებოდა დღეს
არსებულ ფასს, ინფლაციის გათვალისწინებით.
კოკაინის წარმოება გაიზარდა 1883 წელს წარმოებული
340 გრამიდან 71,827 კილოგრამამდე 1886 წელს.16
დღესდღეობით ფასები მომატებულია, შესაბამისად
გაზრდილია ვაჭრობა და შემოსავლები, თუმცა, ზუსტად
დათვლა შეუძლებელია:
ამერიკელები, 2004 წლიდან მოყოლებული,
წელიწადში დაახლოებით $36.1 მილიარდს
14 თავი 1
(იხ. ხარჯავენ კოკაინზე (საცალო ვაჭრობით), ბოლო
წლებში − უფრო მომეტებულად.
საბითუმო ბაზარზე, ერთი კილო რაფინირებული
კოკაინის ფასი მერყეობს $12,000-35,000
ფარგლებში (საშუალოდ $23,000), საშუალო
სისუფთავით − 84%.
აშშ-ში ქუჩის დონეზე, ერთი გრამი კოკაინის ფასი
მერყეობს $50-200 ფარგლებში (საშუალოდ, $95),
რომლის საშუალო სისუფთავე 56.5%-ია.
კრეკ-კოკაინის „ქვები“ სიდიდით 0.1-0.5 გრამია და
$10-20 დოლარად იყიდება თითოეული.
კოკაინის აქტიური მომხმარებელი ნარკოტიკზე
საშუალოდ $186-ს ხარჯავს კვირაში.15,17,18,256
განსხვავებულია ვარაუდები ჩვეულებრივ და აქტიურ
მომხმარებელთა რაოდენობასთან დაკავშირებით
− გამომდინარე კვლევიდან და აქტიური (hardcore)
მომხმარებლის ცნების განმარტებიდან. ითვლება თუ
არა აქტიურ მომხმარებლად ადამიანი, რომელიც
თვეში ერთხელ მოიხმარს კოკაინს? მაგ., 2012 წელს,
„ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების შესახებ
ეროვნული კვლევის“ ფარგლებში გამოითვალეს, რომ
ამერიკის შეერთებულ შტატებში თვეში დაახლოებით
1.65 მილიონი ადამიანი მოიხმარს კოკაინს.
თუმცა, „ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარების
პროგნოზირების პროგრამამ“, რომლის ფარგლებშიც
ციხეში მჯდომი პირებიც გამოიკითხეს ნარკოტიკული
საშუალებების მოხმარების შესახებ და გამოკითხვა კი
გამყარებულ იქნა შარდის ანალიზის მონაცემებით,
ივარაუდა ორჯერ მეტი აქტიური მომხმარებელი.
ნებისმიერი კვლევის შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია
კვლევის მეთოდების თანმიმდევრულობა წლიდან
წლამდე; ძალიან ბევრი კვლევა გაცილებით
მნიშვნელოვანია ტენდენციების დასადგენად, ვიდრე
აბსოლუტური რიცხვების მისაღებად.19,20,21
მოხმარების ისტორია
კოკასა და კოკაინის ისტორიაში ბევრი ეტაპი ასოცირდება
მოხმარების მეთოდების ცვლასა და ნივთიერების
სისუფთავესთან. მეთოდები განსხვავებულია:
ფოთლის დაღეჭვა, ან დაფქვა და შემდეგ
ღრძილებზე დადება
რაფინირებული კოკაინის ღვინოში ან ჩაიში შერევა
და დალევა
ინექციური გზით მოხმარება
კოკაინის ჰიდროქლორიდის შეყნოსვა
კოკაინის თავისუფალი ფუძის ან კრეკის
კრისტალების მოწევა
ფოთლების ღეჭვა
კოკას ფოთლების თავდაპირველ კვალს პერუს
ჩრდილოეთ ნაპირზე მოსახლე „ჰუაკა პრიეტას“
დასახლებასთან მივყავართ, რაც ადასტურებს რომ
სამხრეთ ამერიკის ადგილობრივ კულტურებში
კოკას ფოთლებს ძვ.წ. 2,500 წლის წინ იყენებდნენ.
ისინი ფოთლებს მოიხმარდნენ შიმშილის გრძნობის
შესამცირებლად, დაღლილობის მოსახსნელად,
მეტი გამძლეობისა და სოციალური ურთიერთობების
გასაუმჯობესებლად. ადგილობრივები ფოთოლს
ღეჭავდნენ, გამოდენილ წვენს უმატებდნენ ცოტა კირს
ან ნაცარს (ნიჟარებიდან მიღებულს), რათა გაეზარდათ
ლოყებისა და ღრძილების ლორწოვანი ქსოვილების
მიერ წვენის შეწოვა (ტვინზე ზემოქმედებისთვის,
ნარკოტიკს 3-5 წუთი სჭირდება). ჩვეულებრივმა
მომხმარებელმა შეიძლება 12-15 გრამი ფოთოლი
დაღეჭოს დღეში სამჯერ ან ოთხჯერ; შესაწოვად
კოკაინის მაქსიმალური რაოდენობა 1 გრამამდეა.
პერუში ინკების ადგილობრივი ტომები კოკას ფოთოლს
ცხოვრების ყველა სფეროში მოიხმარდნენ − როგორც
დღეს ამერიკელები ყავას ან ჩაის. ინკების ცივილიზაციაში
კოკაინის მოხმარება თავდაპირველად მხოლოდ
მღვდლებისა და დიდგვაროვნებისთვის იყო დასაშვები,
თუმცა, როცა კონკისტადორებმა ინკების იმპერია
დაიპყრეს მე-16 საუკუნეში, მოსახლეობას უფლება
მისცეს კოკას ფოთლის მასიური კულტივაცია დაეწყოთ.
კოკა ძირითადად პირადი მოგებისთვის მოჰყავდათ
− სახელმწიფო გადასახადების გენერირებისთვის,
და იმისთვისაც, რომ ადგილობრივ, დაპყრობილ
ინკებს მათთვის უფრო ეფექტიანად ემუშავათ მთიან
ტერიტორიებზე, განსაკუთრებით, ესპანურ ვერცხლის
მაღაროებში.16,22
დღესაც კი, ინდიელთა 90%, რომლებიც ცხოვრობენ იმ
რეგიონებში, სადაც კოკა მოჰყავთ, ფოთოლს ღეჭავს.
ბოლივიაში, ბევრ ადგილობრივ ოჯახში, სტუმრებს
პატივისცემის ნიშნად, სადილით გამასპინძლებამდე,
ფოთლებს სთავაზობენ საღეჭად. სისხლში კოკაინის
დონე კოკას ფოთლის მომხმარებელთან ოთხჯერ
ნაკლებია კოკაინის მწეველთან შედარებით, და
შვიდჯერ ნაკლებია ინტრავენურ მომხმარებელთან
შედარებით.14 გარდა იმისა, რომ კოკას ფოთლებს
იყენებენ როგორც სტიმულატორს და შიმშილის
კონტროლის საშუალებას, დაახლოებით 100 გ
დაღეჭილი ფოთოლი ვიტამინების და მინერალების
რეკომენდებულ დღიურ ნორმას უზრუნველყოფს.23
კოკას ფოთლების კულტივაცია თუ ვაჭრობა, ღეჭვა თუ
გადამუშავება კანონით ნებადართულია ბოლივიაში,
პერუსა და ჩრდილო-დასავლეთ არგენტინაში. Coca
y bica (კოკას ფოთლები, ნატრიუმის ბიკარბონატი
და სხვა ტუტე ნივთიერებები) ბაზრობებზე, გაზეთების
ჯიხურებში და სხვა პატარა მაღაზიებში დაუფარავად
იყიდება.
სულ ცოტა ხნის წინ, ნარკოტიკების და დანაშაულის
გაეროს ოფისმა აღიარა კოკას ფოთლების ტრა-
დიციული ღეჭვა ნარკოტიკის დასაშვებ მოხმარებად.
ნარკოტიკული საშუალებების შესახებ გაეროს
კონვენციიდან ეს ერთადერთი გამონაკლისი ბოლივიის
პრეზიდენტ მორალესის დამსახურებაა, რომელიც
თვლიდა, რომ ქვეყნის კულტურული ტრადიცია ამ
კონვენციით ნადგურდებოდა.
კოკადან კოკაინამდე
1859 წელს, ალბერტ ნიემანმა, გოტინგენის
უნივერსიტეტის (გერმანია) სტუდენტმა კოკაინი კოკას
ფოთოლში შემავალი სხვა ქიმიური ნივთიერებებისგან
გამოაცალკევა. ეს რაფინირებული ძლიერი
ალკალოიდი − კოკაინის ჰიდროქლორიდი − 200-
ჯერ უფრო ძლიერი იყო (წონის მიხედვით), ვიდრე
კოკას ფოთოლი. რაფინირებულ კოკაინს სხვადასხვა
ფორმით მოიხმარენ: პერორალურად, ინექციურად ან
მოწევით. ასე დაიწყო ნარკოტიკის ფართომასშტაბიანი
მოხმარების ეტაპი. თუმცა, ოცმა წელმა განვლო,
ვიდრე ნარკოტიკი პოპულარული გახდებოდა.
პოპულარობა ნაწილობრივ კარლ კოლერმა მოუტანა,
რომელმაც აღმოაჩინა მისი ანესთეზიური თვისებები
და ასევე, ზიგმუნდ ფროიდმა, რომელმაც თავის
წიგნში − „კოკას შესახებ“ რაფინირებული კოკაინის
ჰიდროქლორიდის სამედიცინო და ფსიქიატრიული
მიზნებისთვის მოხმარებას გაუწია რეკომენდაცია.
ნარკოტიკის გამოყენებას ურჩევდნენ სხვადასხვა
ავადმყოფობის სამკურნალოდ, მათ შორის, ისეთის,
როგორიცაა: დეპრესია, ტუბერკულოზი, კუჭ-ნაწლავის
პრობლემები, ასთმა და მორფინზე ან ალკოჰოლზე
დამოკიდებულება. ასევე ურჩევდნენ მის გამოყენებას
ადგილობრივ ანესთეზიურ საშუალებად ან როგორც
აფროდიზიაკს.24 ფროიდს ყველაზე მეტად სწორედ
სტიმულირებისა და ხასიათის დაბალანსების თვისება
მოეწონა ამ ნარკოტიკში; თუმცა, რადგან კოკაინი
ახალი ნარკოტიკი იყო და მისი ზემოქმედება კარგად არ
იყო შესწავლილი, ფროიდმა გარკვეული შეცდომები
დაუშვა საკუთარ დასკვნებში.
„კოკა გაცილებით ძლიერია და ნაკლებად საზიანო,
ვიდრე ალკოჰოლი; მის ფართომასშტაბიან
გამოყენებას აფერხებს მხოლოდ მისი მაღალი
ფასი... უკვე ხაზი გავუსვი იმ ფაქტს, რომ როცა კოკას
ეფექტი გადის, დეპრესიული მდგომარეობა არ
ვითარდება.“
ზიგმუნდ ფროიდი (Freud, 1884)
ფროიდისა და სხვების გადაჭარბებული დასკვნები და
შეფასებები ექსპერიმენტული პროცესის დასაწყისში
გაკეთდა, ვიდრე კოკაინზე დამოკიდებულებასა
და მიჩვევას აღიარებდნენ, როგორც პრობლემას.
მას შემდეგ, რაც ნარკოტიკი ფართოდ გახდა ხელ-
მისაწვდომი და ზოგიერთი ქრონიკული მომხმა-
რებელიც გახდა, რაფინირებული კოკაინის ნამდვილი
ხასიათი და თვისებები გაცხადდა და ეს თვით ფროიდმა
და მისმა კოლეგებმაც დაინახეს.
სტიმულატორები 15
სასმელი კოკაინი
კოკაინის ჰიდროქლორიდის გახსნა შეიძლება წყალში
ან ალკოჰოლში. ამ თვისებამ მოხმარების სხვა
მეთოდებიც გახადა შესაძლებელი, კერძოდ, დალევა,
ინექციური გზით მიღება და შეყნოსვა. პერორალურად
მიღების შემთხვევაში, კოკაინის მეტაბოლიტებს 15-30
წუთი სჭირდება ტვინამდე მისაღწევად.
1860-იანი წლების დასაწყისში, საფრანგეთსა და
იტალიაში ძალიან პოპულარული იყო კოკაინის
ღვინოები. თუმცა, კოკაინის ეპიდემია პირველად
მაშინ დაიწყო, როცა ჭკვიანმა მწარმოებელმა და
გამყიდველმა, ანჯელო მარიანიმ დაამზადა Vin Mariani
და მის პროპაგანდას შეუდგა ცნობილ ადამიანებს
შორის (როგორიც იყო, მაგალითად, თომას ედისონი,
რობერტ ლუის სტივენსონი, პაპი ლეო XIII). მიუხედავად
იმისა, რომ ღვინო კოკაინს ზომიერად შეიცავდა
(ორი ჭიქა ღვინო უდრიდა ერთ ხაზ კოკაინს), მისი
ეფექტი ზომიერზე გაცილებით მეტი იყო, რადგან იგი
იმავდროულად ალკოჰოლსაც შეიცავდა.16
1880-იან და 1890-იან წლებში მოულოდნელად
დაიწყო დაპატენტებული წამლების ბუმი, რომელთაც
დამატებული ჰქონდა კოკაინი, ოპიუმი, მორფინი,
ჰეროინი, კანაფი და ალკოჰოლი. მათ რეკლამას
უწევდნენ, როგორც სხვადასხვა დაავადების
სამკურნალო საშუალებებს, როგორიცაა ასთმა და
ჭინჭრის ციება, დაღლილობა, დეპრესია, შფოთვა და
ბევრი სხვა დაავადება.
რადგან ამ დაპატენტებული წამლებით შეეძლოთ
ტკივილის და თანმხლები ეიფორიის კონტროლი,
სამუდამოდ შენარჩუნდა მოსაზრება, რომ ისინი
მხოლოდ სიმტპომებს კი არ აკონტროლებენ, არამედ
დაავადებასაც კურნავენ. 1800-იანი წლების ბოლოს
კოკაინისა და სხვა რეცეპტით გასაცემი მედიკამენტების
ხანგრძლივმა მოხმარებამ შექმნა დამოკიდებული
მომხმარებლების საკმაოდ დიდი არმია. მათი უმეტესობა
ქალები იყვნენ.25
კოკაინის ინექციური მოხმარება
1853 წელს, ჰიპოდერმული ნემსის გამოგონება
გაცილებით სწრაფად აისახა მორფინის მოხმარებაზე,
ვიდრე კოკაინის მოხმარებაზე. ამას ორი მიზეზი ჰქონდა:
პირველი, ოპიუმიდან მორფინის გამოყოფა კოკაინის
მიღებამდე 50 წლით უფრო ადრე დაიწყო და მეორე,
ოპიატი, როგორიცაა მორფინი, ტკივილგამაყუჩებელ
საშუალებად გამოიყენებოდა ყირიმის ომში და აშშ-
ის სამოქალაქო ომში. მოსახლეობა მას იყენებდა,
როგორც ტკივილის, შფოთვის და ფაღარათის
სამკურნალო საშუალებას.
სამედიცინო თვალსაზრისით, კოკაინის კანქვეშ ინექცია
ან სველ ქსოვილებზე დატანა იწვევდა ადგილობრივ
ანესთეზიას, რასაც კარგად იყენებდნენ მცირე
ქირურგიული ოპერაციების ჩატარებისას. სამწუხაროდ,
16 თავი 1
როცა ექიმებმა პირველად დაიწყეს კოკაინის
გამოყენება სამედიცინო დანიშნულებით, ბევრმა
მათგანმა არ იცოდა ზედოზირების რისკების შესახებ,
შესაბამისად, რამდენიმე პაციენტი დაიღუპა. ზოგიერთი
ექიმი, მათ შორის, უილიამ ჰოლსტედი, თანამედროვე
ქირურგიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, თავად გახდა
დამოკიდებული ამ ნივთიერებაზე.
კოკაინის ინტრავენურად შეყვანა 30 წამში იწვევს
ენერგიის უეცარ მოზღვავებას და წარმოშობს სისხლში
კოკაინის ყველაზე მაღალ დონეს. მოზღვავების
ტალღა ამ დროს უფრო ინტენსიურია, ვიდრე ფოთლის
დაღეჭვის, კოკაინის ღვინის დალევის ან კოკაინის
ჰიდროქლორიდის შეყნოსვის დროს. თუ კოკაინს
კანქვეშ ან კუნთში იკეთებენ, „კაიფი“ 3-5 წუთით
ყოვნდება და არც ისე ინტენსიურია.
კოკაინის შეყნოსვა და შეწოვა
1900-იანი წლების დასაწყისში, დაიწყო კოკაინის
მოხმარების ახალი მეთოდის ბუმი: ფხვნილის
შესუნთქვა ნესტოებით. ამ მეთოდით, ნარკოტიკი
ცხვირის ქსოვილებში შედის და შემდეგ ტვინს აღწევს
3-5 წუთის განმავლობაში. პიკური ეფექტი რამდენიმე
წუთის შემდეგ დგება.
„კოკაინის შეყნოსვა ცხვირს მიღიზიანებს და ძალიან
არაკომფორტულია, თან დრო სჭირდება, ინექციით
უფრო სწრაფია. პრინციპში, 20 წუთი დამჭირდა
(შეყნოსვის დროს), რომ „კაიფში“ შევსულიყავი და
შემდეგ მიმეღწია მომენტისთვის, სადაც არ მინდოდა
ყოფნა.“
26 წლის კოკაინზე დამოკიდებული პირი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში.
კოკაინის შეყნოსვა მოხმარების საკმაოდ შეზღუდული
მეთოდია: ნარკოტიკი კუმშავს კაპილარებს, რომლებიც
შეიწოვენ მას, და შემდეგ, რაც უფრო მეტჯერ შეიყნოსავს
ადამიანი, მით უფრო ნელდება შეწოვა; კოკაინის დონე
სისხლში გაცილებით დაბალია, ვიდრე ნარკოტიკის
ინტრავენური მოხმარების დროს. კოკაინის შეკუმშვის
ეფექტი რომ შესუსტდება, ცხვირის ქსოვილები იწყებს
შეშუპებას. სურდო, ცხვირით სუნთქვის გაძნელება
და ცხვირით ფრუტუნი − კოკაინის მომხმარებლების
დამახასიათებელი ნიშანია. ქრონიკულ მოხმარებას
შეუძლია ცხვირის ქსოვილების მოსპობა და
რიგ შემთხვევაში, ნესტოების გამყოფი ძგიდის
პერფორაციაც.26
გარდა იმისა, რომ შეწოვა ხდება ცხვირის, ღრძილებისა
და ლოყების ლორწოვანი გარსით, კოკაინის
შეწოვა სწორი ნაწლავის და ვაგინის ლორწოვანი
ქსოვილითაცაა შესაძლებელი და მოქმედებს როგორც
ადგილობრივი ანესთეზიური საშუალება. რექტალურ
მეთოდს ძირითადად მამაკაცები მიმართავენ გეი-
საზოგადოებაში.14 კოკაინის შეწოვა ასევე შეიძლება
ეპიდერმისით, თუმცა, არც ისეთ მაღალ დონეზე, რომ
ტვინში დიდი ეფექტი გამოიწვიოს, მაგრამ საკმაოდ
მაღალ დონეზეიმისთვის, რომ სისხლში გამოჩნდეს და
პრობლემები შექმნას ნარკოტესტირების დროს.
მოსაწევი კოკაინი
მიუხედავად მტკიცებულების არსებობისა, რომ
პერუს შამანები კოკას ფოთლებს წვავდნენ და
კვამლს შეისუნთქვდნენ, რათა შეეცვალათ საკუთარი
ცნობიერების მდგომარეობა და კავშირი დაემყარებინათ
ღმერთებთან, ექსპერიმენტატორები კვლავაც
ეძებდნენ გზებს, როგორ შეესუნთქათ უფრო მეტად
კონცენტრირებული კვამლი (კოკაინის გამოყოფა
და გასუფთავება ამ დროს უკვე ცნობილი იყო). 1914
წელს, ფარმაცევტულმა კომპანიამ Park-Davis ბაზარზე
გამოიტანა სიგარეტები, რომლებიც გადამუშავებულ
კოკაინს შეიცავდა; თუმცა, მაღალი ტემპერატურა (195°C),
რომელიც კოკაინის ჰიდროქლორიდის მოსაწევად
იყო საჭირო, ანადგურებდა მისი ფსიქოაქტიური
თვისებების უმეტესობას. ამგვარად, კოკაინის დაღეჭვა,
დალევა, ინექციურად მოხმარება და შეყნოსვა კვლავაც
მოხმარების ძირითად მეთოდებად დარჩა 1970-
იანი წლების შუა ხანებამდე, ვიდრე ქუჩის ქიმიკოსები
კოკაინის ჰიდროქლორიდს კოკაინის თავისუფალ
ფუძედ გარდაქმნიდნენ. ამ პროცესმა აქროლების
ტემპერატურა დაიყვანა 98°C-ზე და კოკაინი მოსაწევად
ვარგისი გახადა. 1914 წელს გამოშვებული კოკაინის
ჰიდროქლორიდის სიგარეტებისგან განსხვავებით,
ახლა მოწევა შესაძლებელი იყო მისი ფსიქოაქტიური
თვისებების შენარჩუნებით.
1980-იანი წლების დასაწყისში და შუა პერიოდში,
კოკაინის თავისუფალი ფუძის მიღების უმარტივესი
მეთოდი გამოჩნდა (კოკაინის ჰიდროქლორიდს
მხოლოდ საჭმელ სოდას უმატებდნენ ეთერის გარეშე;
ამ გზით მიღებული მოსაწევი ბევრ მინარევს შეიცავდა
და ამიტომ "ბინძური" შეარქვეს). ეს საფუძვლად
დაედო კოკაინის კიდევ ერთი ეპიდემიის გავრცელებას.
მოსაწევი კოკაინის ამ ახალ ფორმას „კრეკი“ ერქვა.
როცა შეწოვა ფილტვებით ხდება, კოკაინი ტვინს 5-8
წამში აღწევს, ხოლო ვენაში გაკეთების შემთხვევაში
ამას 15-30 წამი სჭირდება. მოსაწევი კოკაინი ტვინს ისე
სწრაფად აღწევს, რომ ვერ ასწრებს მეტაბოლიზაციას
და ამდენად, გამოწვეული ეფექტი უფრო მკვეთრია.
ამგვარი სწრაფი ასვლა-ჩამოსვლა, მატარებლის
ატრაქციონის ეფექტს იწვევს და ინტენსიურ ლტოლვას
და განუწყვეტელი ნარკოტიზაციის პატერნს აჩენს.
„პირველად რომ მოვწიე კრეკი, შუშის მილი ტუჩებთან
მივიდე და ტუჩები დავიწვი, ვეღარაფერს ვგრძნობდი,
ხოლო სუნი კოკაინის ფხვნილის ან კრეკის მოწევისას
იმდენად ძლიერია, რომ არასდროს დაგავიწყდება.
ისეთი შეგრძნება მქონდა, თითქოს რაღაცას თავი
დავაღწიე და ვლივლივებდი.”
27 წლის კრეკის მწეველი ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
კრეკის მოწევა და კოკაინის
ჰიდროქლორიდის ინექციური მოხმარება
ყველაზე პოპულარული მეთოდებია −
ამავდროულად, სწრაფი და ძლიერი
ზემოქმედებით გამორჩეული.
ფიზიკური და ფსიქიკური ზემოქმედება
როგორც ნებისმიერი ახლად აღმოჩენილი ნარკოტიკის
შემთხვევაში, კოკაინზე ბევრი მითი გავრცელდა და
ბევრი დამცველიც გამოუჩნდა. როგორც ამბობენ, 1886
წელს, რობერტ ლუის სტივენსონმა „ექიმ ჯეკილისა
და მისტერ ჰაიდის უცნაური ამბავი“ სულ რაღაც ექვს
დღეში, კოკაინის ზემოქმედების ქვეშ დაწერა. იგი
კოკაინს ტუბერკულოზის სამკურნალოდ იღებდა.
„ბევრჯერ შემიმჩნევია, რომ ჩემს მეორე პერსონაჟში
უნარები უფრო ძლიერდება და განწყობაც უფრო
ელასტიური ხდება. ასე მოხდა, ჯეკილმა დათმო,
თუმცა, ჰაიდი მიხვდა ამ მომენტის მნიშვნელობას.
ნარკოტიკები ხომ ჩემს კარადაში მედო, ხელი
როგორ მიმიწვდებოდა?“
რობერტ ლუის სტივენსონი, Dr. Jekyll and Mr. Hyde, 1886
რომანში მოთხრობილია ექიმ ჯეკილის დრამატული
ტრანსფორმაციის შესახებ, როცა ის მოიხმარს ახალ
ქიმიურ ნაერთს, რომელიც თვითონ დაამზადა; მისი
ალტერ ეგოს − მისტერ ჰაიდის მანია შეიძლება
დავუკავშიროთ კოკაინის ინტენსიური მოხმარების
ეფექტს, კონკრეტულად კი, ნარკოტიკით გამოწვეულ
ფსიქოზს, პარანოიას და ბრაზს. კონტრასტების,
აღმაფრენის და დაღმასვლის, მკვეთრი პიროვნული
ტრანსფორმაციის ამგვარი იდეა ყოველთვის
შეინიშნება, როცა კოკაინის ეფექტს სწავლობენ.
მეტაბოლიზმი
იმის გამო, რომ კოკაინი ძალიან სწრაფად
მეტაბოლიზდება, შედეგი იფანტება უფრო სწრაფად,
ვიდრე ამფეტამინების ან ამფეტამინისმაგვარი
მოქმედების ნივთიერებების შემთხვევაში. კოკაინი
მეტაბოლიზდება ეკგონინის მეთილეთერად,
ბენზოილეკგონინად და თუ ალკოჰოლიც არის
ჩართული, კოკაეთილენად. კოკაინის ნახევრად დაშლის
პერიოდი დაახლოებით 30-90 წუთია. ეს ნიშნავს, რომ
ამ პერიოდში, ნახევარი ნარკოტიკი მეტაბოლიზდება
ფარმაკოლოგიურად არააქტიურ მეტაბოლიტებად.
მას შემდეგაც კი, რაც ნარკოტიკი თითქმის გაქრება
სისხლიდან, ეფექტი მაინც გრძელდება. კოკაინი
შარდში 36 საათის განმავლობაში რჩება.
სამკურნალო გამოყენება
რადგან კოკაინი არის ერთადერთი ბუნებრივი
წარმოშობის ადგილობრივი ანესთეზიური საშუალება
სტიმულატორები 17
სისხლძარღვების შევიწროების ძლიერი ეფექტით, იგი
გამოიყენება აეროზოლის ფორმით, რათა გააბუჟოს
ნესტოები, როცა სასუნთქ მილებს უდებენ პაციენტს
ცხვირში, ან რომ გააბუჟოს თვალი ან ყელი ოპერაციის
დროს და გააყუჩოს ქრონიკული ტკივილი. ამგვარი
ადგილობრივი ანესთეზიური ეფექტი ასევე აბუჟებს
ნესტოების დერეფნებს, როცა ნარკოტიკს შეისუნთქავენ.
კოკაინის რეცეპტორები ასევე აღმოაჩინეს ბრონქებში
და ფილტვის გლუვ კუნთებში; ამდენად, ნარკოტიკის
მოხმარება აფართოებს ბრონქებს. ამ ეფექტის გამო
კოკაინს ერთ დროს იყენებდნენ ასთმის სამკურნალოდ.
სინთეზური ადგილობრივი ანესთეზიური საშუალებები,
კერძოდ კი პროკაინი და ლიდოკაინი (რომელთაც
კოკაინის მსგავსი ეფექტი აქვთ) დღესდღეობით
გამოიყენება თვალის ოპერაციების, კბილის
პროცედურების და სხვა ნაკლებად მძიმე ქირურგიული
ოპერაციების დროს.
ნეიროქიმია და ცენტრალური ნერვული სისტემა
კოკაინის ეფექტების უმეტესობა არის სეროტონინისა
და სამი კატექოლამინ ნეიროტრანსმიტერის ზემო-
ქმედების შედეგი. ეს ნეიროტრანსმიტერებია ნო-
რეპინეფრინი, ეპინეფრინი და დოფამინი. კოკაინი
ამ ნეიროტრანსმიტერების რეაბსორბციას უშლის
ხელს, რითაც ზრდის მათ კონცენტრაციას სინაფსში
და აძლიერებს ეფექტს.27,28 NIDA-ს რეგიონუ-
ლი ნეიროვიზუალიზაციის ცენტრში, კოკაინის
მომხმარებლებთან ექსპერიმენტის დროს, ექიმმა
ნორა ვოლკოვმა გამოიყენა PET-ის სკანოგრამები,
რათა ეჩვენებინა, რომ კოკაინი ბლოკავს დოფამინის
უკუმიტაცების უბნების 60-77%-ს. ამ ადგილების სულ
მცირე, 47% უნდა დაებლოკათ მომხმარებლებში, რათა
მათ ეგრძნოთ ნარკოტიკით გამოწვეული ეიფორიის
მდგომარეობა.29,30,31
ზემოქმედებიდან გამოსვლა (crash). იმის გამო,
რომ კოკაინი უკუმიტაცების პორტებს ბლოკავს, იგი
ნეიროტრანსმიტერებს ენზიმებით (რომლებიც ტვინის
უჯრედებს შორის ცირკულირებენ) მეტაბოლიზმისგან
დაუცველს ტოვებს, რაც იწვევს ნეიროტრანსმიტერების
სწრაფ დეპლეციას (ამოწურვას).26 რადგან კოკაინი ასე
სწრაფად მეტაბოლიზდება, თავდაპირველი ეიფორია,
თავდაჯერების და ყოვლისშემძლეობის გრძნობა,
ენერგიის უეცარი მოზღვავება და კმაყოფილების
გრძნობა ისევე მოულოდნელად ქრება, როგორც
გაჩნდა. ამგვარად, კოკაინის მოხმარების შემდეგ მისი
ზემოქმედებიდან გამოსვლა შეიძლება ინტენსიურ
დეპრესიაში გადაიზარდოს; ამგვარი დეპრესია
რამდენიმე საათი, დღე და კვირაც კი შეიძლება
გაგრძელდეს.
კოკაინის ბიოლოგიური მექანიზმები საკმაოდ
კომპლექსურია. მაგ., მასაჩუსეტსის წამყვან
საავადმყოფოში ექსპერიმენტის ჩატარებისას, კოკაინის
10 მომხმარებელის ტვინის სკანოგრამამ, რომელიც
ნარკოტიკის გაკეთებისთანავე გადაუღეს, აჩვენა ტვინის
18 თავი 1
გააქტიურების 90 მკაფიო უბანი, განსაკუთრებით,
ამიგდალა და მიმდებარე ბირთვი.32 სამწუხაროდ,
ინტენსიურ სტიმულაციას თავისი საზღაური აქვს.
ეს დაახლოებით იგივეა, რაც 230 ვოლტზე ჩართო
115-ვოლტიანი ნათურა. ნათურა უფრო კაშკაშა ხდება,
თუმცა, დაძაბულობა გადაწვავს ვარვარის ძაფებს.
კოკაინის მოქმედება ზოგ ნეიროტრანსმიტერზე:
დოფამინი კოორდინაციას უწევს ნატიფი მოტო-
რიკის უნარებს, ასტიმულირებს თვითგადარჩენის
(ჯილდოს) ნერვულ გზებს და არეგულირებს
აზროვნებას; მაგრამ, ამავე დროს, მას შეუძლია
ტვინში შიშის ცენტრის ზედმეტად სტიმულირება
და შედეგად პარანოიის გამოწვევა. უნებლიე
მოძრაობები ან ხმამაღლა საუბარი შეიძლება
მომხმარებელს აუტანლად საგანგაშოდ მოეჩვენოს.
„კარზე პატარა ლურსმნის ნახვრეტები იყო და
იგი იფიცებოდა, რომ ამ ჭუჭრუტანებიდან ვიღაც
გვითვალთვალებდა. საწოლზე ფეხი დავდე და
სახეში გამარტყა, „შე ბოზო, ვის აძლევ სიგნალს?“
დაწოლამდე საწოლის ქვეშ იხედებოდა, ამოწმებდა.“
34 წლის კრეკის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
სხვა კატექოლამინები (ეპინეფრინი და
ნორეპინეფრინი) იწვევენ თავდაჯერების მატებას,
ენერგიის მოწოლას და ეიფორიას, რაც საბოლოოდ
გადაიზრდება გამოფიტვაში, ლეთარგიულ ძილში
(ანერგია), ანჰედონიაში (სიამოვნების განცდის
უუნარობა) და დაბალ არტერიულ წნევაში.
სეროტონინი და აცეტილქოლინიც გამოიყოფა,
და მერე კოკაინი სწრაფადვე ამცირებს მათ
რაოდენობას (დეპლეცია).
სექსუალური ეფექტები
„თავს ისე გრძნობ, თითქოს ძალიან სექსუალური ხარ
და ყველაზე მაგარი კაცი დედამიწაზე.“
36 წლის კოკაინზე დამოკიდებული პაციენტი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
„პირველად როცა ეს გავაკეთე, გამოვცოცხლდი
და რაღაც ორგაზმისმაგვარი ვიგრძენი, ყოველი
შეხება აღმაგზნებდა, თუმცა მალევე გამიარა ამ
ყველაფერმა.“
28 წლის კოკაინზე დამოკიდებული ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
კოკაინს და ამფეტამინებს მსგავსი სექსუალური
ზემოქმედება აქვთ. კოკაინი დაბალი დოზით აძლიერებს
სექსუალურ სურვილს, აყოვნებს ეაკულაციას და
მიიჩნევა აფროდიზიაკად ბევრი მომხმარებლის მიერ.
რიგ შემთხვევაში, იგი იწვევს სპონტანურ ეაკულაციას.
უფრო დიდი დოზებით და ქრონიკულად მოხმარება
სქესობრივი დისფუნქციის მიზეზი ხდება.
 „გარკვეული პერიოდის შემდეგ, თავი უკვე იმპოტენტი
გგონია, გინდა, მაგრამ არ შეგიძლია... არანაირი
ეფექტი არ აქვს. საპირისპირო სქესის ადამიანს უნდა
რაღაც გაგიკეთოს და შენ რეაქცია არ გაქვს, შენი
სხეული აღარ რეაგირებს, არც შეხებაზე და არც
ემოციაზე.“
36 წლის კოკაინზე დამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
მე-19 საუკუნის ბოლოსაც კი, როცა ყოველ მეაფთიაქეს კოკაინი
მომარაგებული ჰქონდა, ის მაინც ძვირად ფასობდა. დღესაც, აშშ-
ში ლეგალურად გასაყიდი 1 უნცია კოკაინი, რომელიც სამედიცინო
მიზნებისთვის, ძირითადად ზედაპირული ანესთეზიისთვის
მოიხმარება, $150-250 ღირს. არალეგალურად კი 1 უნციის ფასი
$2000-ს აღწევს.
© 2014 CNS Productions Inc.
გარდა ამისა, სულ უფრო მეტი ფულია საჭირო ჩვევის
დასაკმაყოფილებლად. ამავდროულად, კოკაინით
გამოწვეული შეუკავებლობა ხშირად მაღალრისკიან
სექსუალურ ქცევაში გადადის და უჩვეულო სექსუალური
პრაქტიკის მიზეზი ხდება.33
აგრესია, ძალადობა და კოკაეთილენი
„ჩემი გამოცდილებით, კოკაინის მოხმარება,
პირდაპირ აზიანებს ნერვულ სისტემას. ზოგჯერ ისე
ვარ, რომ ლამის ადამიანის მოკვლა მინდება. ეს არის
გონების არაჯანსაღი მდგომარეობა... ერთგვარი
კონტროლის დაკარგვა, მთელი შენი გონება ერთი
ფიქრისკენ არის მომართული: „პირველად სად
დავარტყა?“
32 წლის კოკაინის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
კოკაინის მოხმარება ასოცირდება მომატებულ
აგრესიასა და ძალადობასთან, განსაკუთრებით მათში,
ვინც ძალადობისკენ მიდრეკილია:
დამთრგუნველი ფუნქციები ეხშობა თავის ტვინის
ქერქის წინა ნახევარსფეროებში და საფეთქლის
წილებში.
ემოციური ტრიგერული ზონები ზედმეტად სტიმუ-
ლირდება ამიგდალაში.
ბრძოლის ცენტრი ზეაქტიურდება ლიმბურ სის-
ტემაში ისე, რომ აგრესია და, პერიოდულად
ძალადობა, წამიერად მოდის.
ოჯახში ძალადობის მცირე კვლევაში, მკვლევრებმა
აღმოაჩინეს, რომ მოძალადეთა 67% მოიხმარდა
კოკაინს ინციდენტის დღეს და ფაქტიურად ყველა
მათგანი პარალელურად იღებდა ალკოჰოლსაც.
ინტერვიუები და კვლევა მიუთითებს, რომ კოკაეთილენი
(კოკაინის და ალკოჰოლის აქტიური მეტაბოლიტი)
იწვევს უფრო მეტ აჟიტაციას, ეიფორიას და ძალადობას,
ვიდრე მხოლოდ კოკაინი.34,35
„ჩემს მეგობარს ბევრი მოწევისგან ჰალუცინაციები
ჰქონდა, ეგონა, მის ძმებს ვემტერებოდი და ერთხელ
სახეც დამიზიანა თავისი ჰალუცინაციების გამო.
სახეში გამარტყა და ბეტონის კედელს მიმანარცხა.“
28 წლის კრეკის ავადმომხმარებელი ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
პარანოია და დისფუნქციური ცხოვრების სტილი,
რომელიც კოკაინის მოხმარებასთან არის დაკავში-
რებული, ქმნის გაძლიერებული ძალადობის საფრთხეს.
ნიუ იორკის საგამოძიებო ოფისში გვამების გაკვეთის
დასკვნების შესწავლამ აჩვენა, რომ 1990-იან წლებში,
მკვლელობის მსხვერპლთა 31%-ს კოკაინი აღმოაჩნდა
ორგანიზმში (4,298 მსხვერპლიდან 1,332). დადებითი
ტესტის მქონეთა ორი მესამედი 15-34 წლის იყო და
მათი 86% − მამაკაცი.39
კარდიოვასკულური ეფექტები
„გული მქონდა ძალიან აჩქარებული, ტაქიკარდია,
სუნთქვის უკმარისობის შეგრძნება. მეგონა, ირგვლივ
ყველაფერი მოძრაობდა ძალიან სწრაფად და
ინტენსიურად.“
34 წლის კოკაინის ავადმომხმარებელი ქალი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
ფიზიოლოგიური თვალსაზრისით, კოკაინის ხან-
გრძლივად მოხმარება ყველაზე მეტად კარდიო-
ვასკულურ სისტემას აზიანებს. კოკაინი მოქმედებს
სისხლის ცირკულაციის სისტემაზე უშუალო კონტაქტით
(რეცეპტრორების მეშვეობით პირდაპირ გულზე და
სისხლძარღვებზე) და შემდეგ გადადის ავტონომიური
ნერვული სისტემის სიმპათიკურ ნაწილზე ტვინში.
ინექციურად შეყვანისას კოკაინი აჩქარებს გულისცემას
და ავიწროებს სისხლძარღვებს, რაც იწვევს არტერიული
წნევის აწევას 20-30 ერთეულით და ზოგჯერ მეტითაც.40
ეს ნიშნავს, რომ რაც უფრო მეტი სისხლია ცენტრალური
სისხლძარღვებისთვის ხელმისაწვდომი კუნთების
გასააქტიურებლად და რაც მეტადაა გაზრდილი გულში
სისხლის შედინება, მით ნაკლები ოდენობა რჩება
მომცრო სისხლძარღვებისთვის, რათა მათ განკურნონ
დაზიანებული ქსოვილები, დაეხმარონ საჭმლის
სტიმულატორები 19
მომნელებელ სისტემას და ჟანგბადით მოამარაგონ
სხვა პერიფერიული სისტემები. ეს იწვევს ცვლილებებს
უჯრედულ დონეზე, აზიანებს გულის კუნთებს,
კორონარულ არტერიებს და სხვა სისხლძარღვებს.
გაზრდილ არტერიულ წნევას შეუძლია ასვე
სისხლძარღვების დასუსტება და ინსულტის გამოწვევა
მოხმარებიდან დაახლოებით სამ საათში. ქრონიკული
მომხმარებლების გული ხშირად ოდნავ გადიდებულია
და კორონარული არტერიული სისხლი ნელა მიედინება.
კოკაინის ქრონიკული მოხმარება ასევე იწვევს გულის
კუნთში ნაწიბურის წარმოქმნას, რომელიც „სალტეს
შემოჭერის“ სახელითაცაა ცნობილი. ეს ქრონიკულ
მომხმარებლებს გულის შეტევის კიდევ უფრო მეტი
საფრთხის წინაშე აყენებს.14,41
ექიმმა შენგან ლაიმ და მისმა კოლეგებმა ჯონ
ჰოპკინსის უნივერსტიტეტში აღმოაჩინეს, რომ კოკაინის
ავადმოხმარების შედეგად, სისხლძარღვების შიდა
კედლებში კალციუმისა და ცხიმის ნაწილაკები გროვდება
(დიაგრამა 1-1). მათი მტკიცებით, ეს პრობლემა
კოკაინის ახალგაზრდა მომხმარებლებისთვის
უფროა დამახასიათებელი, ვიდრე სხვა ახალგაზრდა
არამომხმარებლებისთვის.42
კოკაინი ავიწროებს სისხლძარღვებს,
შეუძლია დააზიანოს კორონარული
არტერიები და გამოიწვიოს გულის
პრობლემები ან ინსულტი.
კორონარული არტერიის გამაგრება
კალციუმის
შევიწროებული ნადები
სადინარი
კორონარული
არტერია
დიაგრამა 1-1
კოკაინის ავადმოხმარებამ შეიძლება გამოიწვიოს
დაგროვება (სურათზე თეთრად) კორონარულ არტერიებში. ცხიმისა
და კალციუმის დაგროვება სისხლძარღვების კედლებზე იწვევს
მის შევიწროებას, თანმდევ ინსულტს ან ინფარქტს. კოკაინი ასევე
იწვევს სისხლძარღვების შევიწროებას, რითაც ზრდის კორონარული
არტერიის სრული დაბლოკვის ალბათობას.
© 2014 CNS Productions, Inc.
20 თავი 1
კოკაეთილენი უფრო მეტად იწვევს კარდიალური
გამტარობის ანომალიას, ვიდრე თავად კოკაინი და
ამიტომ, უფრო მეტია გულის შეტევის რისკი. რადგან
კოკაეთილენის საშუალო ნახევრად დაშლის პერიოდი
სამჯერ აღემატება (2 საათი) კოკაინის ნახევრად დაშლის
პერიოდს (38 წუთი), მისი ზემოქმედება, მაღალი
არტერიული წნევის ჩათვლით, გაცილებით დიდხანს
გრძელდება.14,36 კოკაინის ბევრმა მომხმარებელმა
იცის ამ ხანგრძლივი ნახევრად დაშლის პერიოდის
ეფექტის შესახებ, ამიტომ წინასწარ „ჩაუფენენ“
ხოლმე ალკოჰოლს, რათა გაახანგრძლივონ უფრო
ძვირადღირებული კოკაინის ეფექტები.37,38
ნეონატალური ეფექტები
„ჩემი სამი შვილი პირდაპირ ჩემგან წაიყვანეს
საავადმყოფოში, საკუთარი კალთიდან ამაცალეს,
ანალიზმა აჩვენა, რომ კოკაინი ჰქონდათ სისხლში
და გადაიყვანეს ჩვილ ბავშვთა სახლში, ამიკრძალეს
საკუთარი შვილების ნახვა.“
30 წლის კრეკის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
როცა ორსული ქალი კოკაინს მოიხმარს, ნაყოფი
რამდენიმე წამში ექცევა ნარკოტიკული საშუალებების
ზემოქმედების ქვეშ. კარდიოვასკულურ სისტემაზე
მასტიმულირებელი ეფექტის გამო, დიდია ნაყოფის
მოშლის, ინსულტის, პლაცენტის ჩამოშლის და ჩვილ
ბავშვთა უეცარი სიკვდილის სინდრომის (SIDS)
რისკები, რადგან მომატებულია არტერიული წნევა და
სისხლძარღვების პათოლოგიები.41
ერთ-ერთი კვლევით შეისწავლეს 717 ჩვილი,
რომელთა დედები კოკაინის მომხმარებლები იყვნენ.
ბავშვები, როგორც წესი, დაახლოებით 1.2 კვირით
ადრე იყვნენ დაბადებული, იწონიდნენ 536 გრამით
ნაკლებს, სიგრძეში იყვნენ 2.6 სანტიმეტრით პატარა
და თავის ქალის გარშემოწერილობა ჰქონდათ 1.5
სანტიმეტრით ნაკლები, ვიდრე იმ ჩვილებს, ვისაც
კოკაინთან შეხება არ ჰქონიათ.43 6 წლამდე ასაკის იმ
ბავშვებში, რომელთაც დაბადებისას კოკაინთან კავშირი
გამოუვლინდათ, ჩატარდა 36 კვლევა, რომელიც
შეისწავლიდა მათ ფიზიკურ განვითარებას, კოგნიციას,
მეტყველების უნარებს, მოტორულ უნარებსა და ქცევას.
კვლევების ანალიზმა კოკაინის მინიმალური გავლენა
აჩვენა. ეს ნიშნავს, რომ ბევრმა ბავშვმა ასაკთან ერთად
გადალახა კოკაინის ზოგიერთი ეფექტი ან სწავლის
ალტერნატიული მეთოდები განუვითარდა.44
კალციუმის
„საავადმყოფოდან გამოსვლიდან პირველი 2-3
კვირის განმავლობაში ჩვილები თავს კარგად
გრძნობენ, თუმცა შემდეგ, მოულოდნელად,
ქიმიური ნივთიერება, რითაც დაიბადნენ, გამოდის
სისტემიდან და მოქმედებას იწყებს. მათ ეწყებათ
რამდენიმეკვირიანი ინტენსიური აღკვეთის პერიოდი,
გულყრა, ტრემორი, გულისრევა და დიარეა და
დღეში 16-20 საათი ტირიან. დაახლოებით ორ
კვირაში ტვინი კოკაინის ნაწილს (ფაქტობრივად,
 კოკაინის მეტაბოლიტს) უკან აბრუნებს სისტემაში,
რაც ბავშვს მცირე ხნით შვებას აძლევს, თუმცა,
შემდეგ, ეს პროცესი ისევ თავიდან იწყება.“
მიმღები მშობელი, რომელიც უვლის ნარკოტიკით დაზარალებულ ჩვილებს
ნარკომომხმარებელთა შვილებში აღმოჩენილი ანო-
მალიების უმეტესობა უფრო მეტად დაკავშირებულია
დედის ცხოვრების სტილთან და არა იმასთან, თუ რა
ნარკოტიკს იყენებდა იგი. ამფეტამინისა და კოკაინის
მომხმარებლები ზოგადად ცუდად იკვებებიან, ეწევიან
თამბაქოს და აქვთ ვენერიული ან ნარკოტიკით
გამოწვეული დაავადება, როგორიცაა ჰეპატიტი ან
აივ/შიდსი, რომლებიც ასევე მოქმედებს ემბრიონზე.
ნარკოტიკზე დამოკიდებული დედა, მეტი ალბათობით,
უფრო გულგრილი იქნება ჩვილის მიმართ,
ვიდრე არამომხმარებელი დედა. ასე, რომ ჩნდება
უგულებელყოფის, ემოციური დეპრივაციის საფრთხე
და დედაშვილური კავშირის დეფიციტი.45 მაგალითად,
ერთ კვლევაში შეისწავლეს 218 კოკაინთან შეხებაში
მყოფი მაღალი რისკის მქონე ბავშვი, დაბალი სოციო-
ეკონომიკური სტატუსის მქონე დედები და აღმოჩნდა,
რომ მათთან გონებრივი ჩამორჩენის მაჩვენებელი
ხუთჯერ უფრო მეტი იყო, ვიდრე ზოგად მოსახლეობაში,
თუმცა, მხოლოდ ორჯერ აღემატებოდა კოკაინთან
შეხებაში არმყოფი ბავშვების მაჩვენებელს იგივე
სოციო-ეკონომიკურ ჯგუფში. მსუბუქი ან უფრო ძლიერი
გონებრივი ჩამორჩენა ასევე ორჯერ აღემატებოდა
კოკაინთან შემხებლობაში არმყოფი ბავშვების
მაჩვენებლებს.46
მიუხედავად კოკაინის ტოქსიკურობის მწვავე
პრობლემებისა და აღკვეთის პროცესისა, რომელიც
კოკაინის ზემოქმედების ქვეშ მყოფ ნაყოფს ან
ჩვილებს ახასიათებთ, იმედი მაინც არის. თუ ჩვილი
მიიღებს სათანადო პრე- და პოსტნატალურ ზრუნვას
სამკურნალო დაწესებულებიდან, უწყვეტ, კარგი
ხარისხის პედიატრიულ და მშობლის ზრუნვას, მას
აქვს შანსი, რომ დაეწიოს თავისი ასაკის, კოკაინის
ზემოქმედების ქვეშ არმყოფი ბავშვების ემოციურ და
ფიზიკურ განვითარებას 8-10 წლის ასაკამდე.44
ტოლერანტობა
ეიფორიული ზემოქმედების მიმართ ტოლერანტობა
ვითარდება პირველი ინექციური მოხმარების ან
მოწევის შემდეგ. ერთ ჯერზე ჭარბად ან ქრონიკულად
მომხმარებლები სულ რამდენიმე დღის ან კვირის
შემდეგ 24 საათის განმავლობაში მიღებულ დოზებს
0.05 გრამიდან 2 გრამამდე ზრდიან, რათა ისეთივე
ინტენსიური, ტალღისებრი მოზღვავება იგრძნონ,
როგორიც პირველი „კაიფის“ დროს. ტოლერანტობა
უკავშირდება ტვინის შეგუებას კოკაინის მიერ გამო-
თავისუფლებული დოფამინის, ეპინეფრინის
და ნორეპინეფრინის სიჭარბესთან. ამ ნეირო-
ტრანსმიტერების და რეცეპტორების რაოდენობა
თანდათანობით იწურება (დეპლეცია). ნაკლები
რეცეპტორი ნიშნავს დოფამინის ნაკლებ აქტიურობას,
რაც ამცირებს ნარკოტიკის დამაჯილდოებელ ეფექტს.
ნაკლები ნორეპინეფრინი და ეპინეფრინი ნიშნავს
აქტიური ნივთიერებების ნაკლებობას, რაც თავის
მხრივ თრგუნავს ტვინს და სხეულს და სასურველი
ეფექტის მისაღებად ჩნდება მოთხოვნა ნარკოტიკის
რაოდენობის გაზრდაზე.47,48,48A ტოლერანტობა არ
არის ერთადერთი ეფექტი; პარანოია მატულობს,
ხოლო კარდიოვასკულური ტოლერანტობა უფრო
ნელა ვითარდება, რაც მომხმარებელს კიდევ უფრო
მეტი რისკის წინაშე აყენებს.36
აღკვეთა, ლტოლვა და რეციდივი
1980-იან წლებამდე, ბევრი მკვლევარის მოსაზრებების
საპირისპიროდ, ნამდვილი აღკვეთის სიმპტომები მაშინ
გამოიკვეთება, როცა კოკაინის მოხმარებას შეწყვეტენ.
თუმცა, ზემოქმედებიდან გამოსვლის მსგავსად,
აღკვეთის ეფექტი შეიძლება დიდხანს გაგრძელდეს:
კვირები, თვეები, შეიძლება წლებიც − გააჩნია დოზებს,
სიხშირეს, მოხმარების ხანგრძლივობას და ნებისმიერ
მანამდე არსებულ ფსიქიკურ პრობლემებს. ძირითადი
სიმპტომებია:
ანჰედონია (სიამოვნების განცდის უუნარობა)
ანერგია (ენერგიის სრულიად არქონა)
ემოციური დათრგუნვა
მოტივაციის ან ინიციატივის დაკარგვა
შფოთვა
მკაფიო და უსიამოვნო სიზმრები
ინსომნია
მომატებული მადა
ფსიქომოტორული აჟიტაცია
ინტენსიური ლტოლვა ნარკოტიკის მიმართ49,50,51
„ფეხში დამჭრეს და ახლა ტყვია მაქვს ფეხში.
სისხლისგან ვიცლებოდი და ერთადერთი, რაც
მინდოდა, [კოკაინის] მოწევა იყო. ჩემს მეგობარს
ვუთხარი, „მიდი რა, ერთი მომაწევინე“. ვეწეოდი
ჩიბუხით, რომელიც სავსე იყო სისხლით. ვეწევი,
ეს-ესაა „კაიფი“ მეწყება და ამ დროს სისხლისგან
ვიცლები და ვკვდები.“
65-წლის კრეკზე დამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ყოველწლიურად, აშშ-ში გადაუდებელი
სამედიცინო დახმარების ნახევარი მილიონი
შემთხვევა უკავშირდება კოკაინს.
ეს სიმპტომები ასევე დამახასიათებელია ამფეტამინის
აღკვეთის პროცესისთვის. სწორედ ამ სიმპტომების,
სტიმულატორები 21
და განსაკუთრებით ლტოლვის გამო, მომხმარებელი,
რომელიც უკვე გამოჯანმრთელების გზაზეა, ისევ და
ისევ უბრუნდება მოხმარებას (რეციდივი). კოკაინის (ან
ამფეტამინის) კომპულსური მოხმარების ტიპური ციკლი
ასეთია:
განუწყვეტელი ნარკოტიზაციის შემდეგ, რომელიც,
ჩვეულებრივ, გრძელდება რამდენიმე დღე,
მომხმარებელე იფიტება და მთელი დღე სძინავს
ენერგიის აღსადგენად.
რამდენიმე დღის შემდეგ მომხმარებელი თავს
გაცილებით უკეთ გრძნობს და ხშირად ხდება,
რომ ტოვებს მკურნალობის პროცესს. ნორმალურ
გრძნობებში ამგვარ დროებით დაბრუნებას
უწოდებენ ეუთიმიას.
თუმცა, ნარკოტულ საშულებების მოხმარების
თავის დანებებიდან ერთი კვირის ან 10 დღის
შემდეგ, იწყება ლტოლვა, ენერგიის დონე ეცემა
და მომხმარებელი ვეღარ იღებს სიამოვნებას
გარემოსგან, აქტივობებიდან ან მეგობრებისგან.
ემოციური დათრგუნვა იზრდება.
თავშეკავებიდან 2-4 კვირაში, ლტოლვა და
დეპრესია პიკს აღწევს და თუ მომხმარებელი
ინტენსიური მკურნალობის პროგრამაში არ არის
ჩართული, ხშირია რეციდივის შემთხვევა.
ცხოველებზე კვლევებმა დაადასტურა, რომ რეციდივის
ძლიერი ტენდენციის ერთი მიზეზი არის დოფამინის
D2 რეცეპტორების მომატებული მგრძნობელობა
პრეფრონტალურ ქერქში, რაც მომხმარებელს უფრო
დაუცველს ხდის კოგნიტური დარღვევისა და ლტოლვის
მიმართ. ეს ნიშნავს, რომ მხოლოდ დოფამინის
რეცეპტორების რაოდენობა კი არ ზემოქმედებს
ლტოლვაზე, არამედ მგრძნობელობამომატებული
რეცეპტორების პროპორციაც. ამ უკანასკნელთ
შეიძლება რამდენიმე თვე დასჭირდეთ ნორმალურ
მდგომარეობაში დასაბრუნებლად.52,53
„კვლევის შედეგები გვიჩვენებს, რომ კოკაინის
ხანგრძლივი მოხმარება ტვინს იმგვარად
ცვლის, რომ აზიანებს ყურადღების უნარს, რაც
ასე მნიშვნელოვანია რეალურ ცხოვრებაში
გადაწყვეტილებების მისაღებად.“
დ-რი ტერი რობინსონი, NIDA-ის მკვლევარი, მიჩიგანის უნივერსიტეტი
ზედოზირება
ამერიკის შეერთებულ შტატებში გადაუდებელი
სამედიცინო დახმარების სამსახურს წელიწადში 1.6
მილიონი ვიზიტორი ჰყავს ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარების მიზეზით; მათგან 505,000 ანუ 32%
კოკაინის მომხმარებელია, რომელთა უმეტესობაც
კრეკს მოიხმარს.54 კოკაინის ზედოზირება შეიძლება
სულ მცირე, გრამის მეხუთედმა და ყველაზე დიდი,
1.2 გრამმა გამოიწვიოს. „კაინის რეაქცია“(„caine
22 თავი 1
reaction“) ძალიან ინტენსიურია და ზოგადად, ცოტა
ხანს გრძელდება. უმეტეს შემთხვევაში ზედოზირება
ფატალურ შედეგს არ იწვევს. 2008 წელს, ამერიკის
გულის ასოციაციამ გადაუდებელი სამედიცინო
დახმარების ექიმებს მოუწოდა ფრთხილად შეემოწ-
მებინათ კოკაინის მოხმარება, როცა პაციენტები,
განსაკუთრებით ახალგაზრდები, მკერდის ტკივილით,
სუნთქვის უკმარისობით და გულის შეტევის სხვა
სიმპტომებით შემოვიდოდნენ. ეს განსაკუთრებით
მნიშვნელოვანია, რადგან გადაუდებელი სამედიცინო
დახმარების სამსახურის პაციენტების 1-6%-ს, ვისაც
კოკაინთან ასოცირებული მკერდის ტკივილი აქვს,
გულის შეტევაც აქვთ. ამიტომ, ყველაზე ეფექტურია
მიღებამდე მათი მონიტორინგი.
„ზედმეტი მომივიდა და მერე მივხვდი, რაც გავაკეთე.
მუხლები მიკანკალებდა და ტუალეტში წავიქეცი,
უნიტაზზე. ვკანკალებდი, თითქოს კონვულსია
მქონდა, ჩემი მეგობარი რომ არ შემსწრებოდა და
შხაპის ქვეშ არ დავესვი, არ ვიცი რა დამემართებოდა.“
36 წლის კოკაინზე დამოკიდებული
ამერიკის შეერთებულ შტატებში წელიწადში 2,000-დან
3,000-მდე ფატალური შედეგი ფიქსირდება, თუმცა
გარდაცვალება დგება უშუალო ზემოქმედებიდან 40 წთ
− 5 სთ შუალედში (ზოგჯერ, მეორე დილით).
სიკვდილი, ჩვეულებრივ, დგება ტოქსიკურობის საწყის
მასტიმულირებელ ფაზაში (გულყრა, ჰიპერტენზია,
ჰიპერთერმია, ინსულტი და ტაქიკარდია) ან გვიანი
დეპრესიის ფაზაში, რაც სუნთქვის უკმარისობითა და
კომით მთავრდება.16
გულის შეტევა და გარდაცვალება ზოგჯერ მძიმე
საღამოს შემდეგ დილით დგება, რადგან კოკაეთილენი
სისხლში და ტვინში რჩება მას შემდეგ, რაც კოკაინი და
ალკოჰოლი მეტაბოლიზდება.35
„მინახავს მეგობარი ზედოზირების მდგომარეობაში.
სახის კანი მონაცრისფრო-მომწვანო გაუხდა.
თვალები აღმა აატრიალა, გული გაუჩერდა და
ისე ხრიალებდა, როგორც მომაკვდავი ხრიალებს,
ძლივს მოვახერხე მისი გამოყვანა მდგომარეობიდან.
ასეთ შიშს არავის ვუსურვებ.“
კოკაინის ინტრავენური მომხმარებელი
მომხმარებლებს, რომლებიც პირველად მოიხმარენ
კოკაინს, ან თუნდაც იმ მომხმარებლებს, რომლებიც
ადრე მოიხმარდნენ კოკაინს, უფრო ძლიერი რეაქცია
აქვთ, ვიდრე ჩვეულებრივ ჩნდება ხოლმე და იმაზე
ძლიერიც, ვიდრე თავად მოელიან. ეს გარკვეულწილად
დაკავშირებულია ფენომენთან, რომელსაც „ინვერსიულ
ტოლერანტობას“ ან „გაღვივებას“(„kindling“) უწოდებენ.
ეს ნიშნავს, რომ რაც მეტად მოიხმარენ ადამიანები
ნარკოტიკს, განსაკუთრებით კოკაინს, მით მეტად
ხდებიან სენსიტიური (და არა ნაკლებ სენსიტიური) მისი
ტოქსიკური მოქმედების მიმართ.
სხვადასხვა ეფექტები
ფორმიკაცია. ესაა დისბალანსი სენსორულ ნეირონებში.
გამოწვეული კოკაინისა და ამფეტამინის ხანგრძლივი
ან მაღალი დოზით მოხმარებით და ქმნის შეგრძნებას,
თითქოს კანქვეშ ასობით მწერი დაცოცავდეს („კოკას
ხოჭოები“, „მეთის ხოჭოები“ ან „თოვლის ხოჭოები“).
ცნობილია, რომ კოკაინის ან „სპიდის“ მომხმარებლები
სხეულს დასისხლიანებამდე იფხანენ ამ წარმოსახვითი
მწერების თავიდან მოსაცილებლად.
დენტალური ეროზიები. ხშირად წარმოიშვება ცუდი
კვების, პირის ღრუს ჰიგიენის დარღვევის, პირის
სიმშრალისა და კოკაინის ეროზიული ზემოქმედების
შედეგად (სინუსიდან წვეთებად ჩადის ზედა წინა
კბილებში; პაციენტი განმეორებით და კომპულსურად
იხეხავს კბილებს, როცა მოწამლულია).55,56
გულყრა. გამოწვეული ზედოზირებით, ინსულტით
ან სისხლდენით; გულყრა კოკაინის რეგულარული
მომხმარებლების 2-10%-ს ემართება.14 კოკაინის
ზედოზირებით გამოწვეული გულყრა ქალებში უფრო
ხშირია (სამჯერ მეტად), ვიდრე მამაკაცებში.
გასტროინტესტინური გართულებები. მიუხედავად იმისა,
რომ კოკაინის ინტენსიური მომხმარებლებისთვის უფრო
ჩვეული კარდიოვასკულური პრობლემებია, მათთან
მაინც გვხვდება კუჭის წყლული, რეტროპერიტონული
ფიბროზი, ვისცერული ინფარქტი, ნაწლავების იშემია,
კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის პერფორაცია და მსხვილი
ნაწლავის იშემია.57
„კრეკის ან მეთის ცეკვა“ (ქორეოათეტოზური
მოძრაობები). იგულისხმება უნებლიე, კლაკნილი, აქეთ-
იქით მოქანავე, არათანაბარი, მკვეთრი და ტალღოვანი
მოძრაობები, ძირითადად ხელებისა და მხრების, თუმცა
ფეხებიც ერთვება. მიიჩნევა, რომ ეს არის ნათხემში
კოკაინის ან ამფეტამინის ტოქსიკურობით გამოწვეული
დოფამინის დონის ცვლილების შედეგი.58,59
კოკაინით გამოწვეული ფსიქოზი და სხვა
ფსიქიკური პრობლემები
რადგან კოკაინი ზრდის დოფამინის დონეს, განმეო-
რებითმა მოხმარებამ შეიძლება გამოიწვიოს სტიმულა-
ტორებით პროვოცირებული პარანოიდული ფსიქოზი/
შიზოფრენია.60 1970-იან წლებში მეცნიერები
დააკვირდნენ, რომ დიდი დოზების მომხმარებელთა
მდგომარეობა ეიფორიიდან დისფორიაში და
საბოლოოდ ფსიქოზში გადადიოდა, ხოლო მოხმარების
ფორმა გავლენას ახდენდა ამ სიმპტომების ხარისხზე.
მეთამფეტამინის ჭარბი მოხმარება უფრო მეტად იწვევს
ფსიქოზს, ვიდრე კოკაინის მოხმარება, რადგან მეთს
უფრო ხანგრძლივი მოქმედება ახასიათებს.
კოკაინით გამოწვეული ფსიქოზის სიმპტომებია მკვეთ-
რად გამოხატული სმენითი, ვიზუალური ან ტაქტილური
ჰალუცინაციები და პარანოიდული ბოდვები.49 ექიმებს
უჭირთ მანამდე არსებული ფსიქოზისა და კოკაინით/
მეთამფეტამინით პროვოცირებული ფსიქოზის ერთ-
მანეთისგან განსხვავება.
მიზეზის დასადგენად საჭიროა უფრო სიღრმისეული
ფსიქოლოგიური და ნარკოტიკული საშუალებების
მოხმარების ისტორიის შესწავლა და ნარკო-ტესტირება.
ნარკოტიკებით გამოწვეული ფსიქოზის ერთ-ერთი
მკაფიო ნიშანია ის, რომ თუ პაციენტი გარკვეული
პერიოდი (რამდენიმე საათი, დღე ან ზოგჯერ რამდენიმე
თვე) სტიმულატორს არ იღებს (თავშეკავება), სიმპტო-
მები ქრება. კოკაინის განმეორებითმა მოხმარებამ
შეიძლება ისევ სენსიტიური გახადოს მომხმარებელი.
ასე, რომ სულ უფრო მცირე დოზები გამოიწვევს
ფსიქოზურ სიმპტომებს. დროებითი პარანოიის შედა-
რებით მსუბუქი სიმპტომები ქრონიკული მომხმა-
რებლების 33-50%-ს აქვს.61
კოკაინის მოხმარებასთან
დაკავშირებული სხვა პრობლემები
პოლინარკოტიკული მოხმარება
კოკაინის მასტიმულირებელი ეფექტი შეიძლება იმდე-
ნად ინტენსიური იყოს, რომ მომხმარებელს დასჭირდეს
დამამშვიდებელი მედიკამენტი დაძაბულობის
მოსახსნელად ან ჩასაძინებლად. ამ მიზნით ყველაზე
ხშირად მოხმარებული ნივთიერებებია: ალკოჰოლი,
ჰეროინი და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები.
კოკაინის ან მეთამფეტამინის კომბინაციას ჰეროინთან
ან სხვა დამამშვიდებელ საშუალებასთან, უწოდებენ
„სპიდბოლს“ (“speedball”). ზოგჯერ, მეორე ნივთიერება
შეიძლება უფრო მეტ პრობლემას ქმნიდეს, ვიდრე
თავად კოკაინი. კოკაინთან კომბინაციაში ხშირად
მოიხმარენ ნიკოტინსაც. გასაგები მიზეზების გამო,
ადამიანი, რომელიც სიგარეტს ეწევა, 22-ჯერ მეტი
ალბათობით მოწევს კოკაინს, ვიდრე ის, ვინც საერთოდ
არ ეწევა სიგარეტს.62
ფალსიფიკაცია და დაბინძურება
ბოლო წლებში აშშ-ის ნარკოტიკებთან ბრძოლის
სამმართველო (DEA) გვამცნობდა, რომ ამერიკის
შეერთებული შტატების საზღვარზე ამოღებული
კონტრაბანდული კოკაინის 80% შეიცავდა ლევა-
მისოლს, სახიფათო ვეტერინარულ წამალს, რომელიც
გამოიყენება დეჰელმინტაციისთვის და გამოწვეული
აქვს, სულ მცირე, ერთი ფატალური შემთხვევა.63
მიუხედავად ხელმისაწვდომობის, სისუფთავის
თუ ფასისა, ქუჩის დონეზე, კოკაინი ყოველთვის
ფალსიფიცირებულია. ქუჩის დილერები ნარკოტიკს
უმატებენ ფალსიფიცირებულ ნივთიერებებს, რათა
ნარკოტიკის სისუფთავე 80-90%-დან 60%-მდე
შეამცირონ. ფალსიფიცირებული ნივთიერებებია:
საბავშვო საფაღარათო საშუალებები, ლაქტოზა, B
ვიტამინი, ასპირინი, მანიტოლი, შაქარი, პროკაინი
სტიმულატორები 23
(ადგილობრივი ანესთეზიური საშუალება) და ტალკის
ფხვნილიც კი.64
„ძალიან ბევრი პრობლემა მაქვს, ვენების,
მაგალითად. ბევრჯერ ამიცდა ხელი და კანქვეშ
გავიკეთე, რამაც აბსცესები, ჰემატომები გამოიწვია.
ჩემი ვენები ზოგ ადგილებში ქვასავით გამაგრდა...
მკლავზე, მაგალითად, აშკარად მაქვს ვენების
ინფექცია, რის გამოც ახლა ანტიბიოტიკებს ვსვამ.“
27 წლის კოკაინის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
40,000,000
კოკაინის მოხმარების სიხშირე
35,000,000 აშშ-ში 2012 წელს
30,000,000
25,000,000
კომპულსია
კოკაინის მოხმარების ყველა ნეგატიურ ფაქტორს
თუ გავითვალისწინებთ − ხარჯი, ფალსიფიკაცია,
არალეგალურობა, ზედოზირების რისკი და ფიზიკური
თუ ფსიქოლოგიური საფრთხეები − ჩნდება ორი
კითხვა: რატომ იყენებენ ადამიანები კოკაინს? და
რატომ იყენებენ ისინი კოკაინს ასე კომპულსურად?
„თავიდან მგონი ყოველ ერთ საათში ვიღებდი,
რადგან მეგონა, რომ შეგრძნებები უფრო დიდხანს
გაგრძელდებოდა. რაც უფრო მეტს ვიღებდი,
შეგრძნება არც ისე დიდხანს გრძელდებოდა.
შეიძლება ყოველ 10 წუთში მქონოდა აღმაფრენა,
შეიძლება − ყოველ ხუთ წუთში, ვცდილობდი
როგორმე ამეჩქარებინა თავი და რაც შეიძლება
დიდხანს გამყოლოდა „კაიფი“, თუმცა, ჩვეულებრივ,
ეს უკონტროლო მდგომარეობაა.“
26 წლის კრეკის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში

20,000,000
კოკაინის კომპულსური მოხმარების რამდენიმე მიზეზი
არსებობს:
15,000,000
პირველად მოხმარებისას განცდილი უკიდურესი
10,000,000 ინტენსივობით მოზღვავების ხელახლა განცდის
სურვილი
5,000,000
კოკაინი ცვლის ტვინის ნეიროქიმიურ ბალანსს
0 (allostasis) და წარმოქმნის ინტენსიურ ლტოლვას
ოდესმე გასულ გასულ ხშირი
მოხმარებული წელს თვეს მოხმარება ინტენსიური „კაიფის“ შემდეგ ზემოქმედებიდან
გამოსვლის ეფექტების თავიდან ასაცილებლად
დიაგრამა 1-2 დოზის გაზრდა ან ყოველ ოც წუთში მოწევა
ამერიკაში 37 მილიონ ადამიანს აქვს გასინჯული კოკაინი. მათგან 5.3 განუწყვეტელი ნარკოტიზაციის დროს; კოკაინს
მილიონმა კოკაინი გასულ წელს მოიხმარა, 1.9 მილიონმა − გასულ ძირითადად განუწყვეტელი ნარკოტიზაციის
თვეს; დაახლოებით 1.3 მილიონი ადამიანი კოკაინზე დამოკიდებული პატერნით მოიხმარენ, კოკას ფოთლებსაც კი
ან ავადმომხმარებელია (ბოლო ერთი წლის განმავლობაში). ამ გადაბმულად ღეჭავენ ხოლმე
მაჩვენებლებიდან, დაახლოებით 1/4-მა მოსაწევი ფორმით მიიღო
ფსიქიკური დაავადების სიმპტომების, განსაკუთ-
ნარკოტიკი (კრეკი)
რებით, დეპრესიის კონტროლი
SAMHSA, 2012

„ერთად იღებენ სიამოვნებას ფოთლების ღეჭვით...

როცა დაბინძურებულ ნარკოტიკს ინტრავენურად
იყენებენ, სისხლძარღვებში ხვდება გამხსნელები,
ბაქტერიები და ვირუსები, როგორიცაა მაგ., შიდსი,
B ჰეპატიტი და ყველაზე ხშირად, C ჰეპატიტი. სხვა
საშუალებებიც, როგორიცაა მაგ., მარიხუანას გასახვევი
ქაღალდი, შეიძლება ასევე იყოს დაბინძურებული და
ინფექციის გადამტანი. კვლევების უმეტესობაში, C
ჰეპატიტის მაჩვენებელი ინტრავენურ მომხმარებლებში
50-90%-ია. კოკაინის მოხმარება სხვადასხვა
მდგომარეობას კიდევ უფრო ამძიმებს, განსაკუთრებით,
შიდსს, რადგან იგი ზრდის ვირუსულ დატვირთვას და
ამცირებს CD4 მაჩვენებლებს.65
გადაბმულად რამდენიმე დღიანი სიამოვნების
დასრულება, როგორც ჩანს, გამოწვეულია არა
იმდენად ძილის ან ჭამის მოთხოვნილებით, არამედ
სურვილით, რომ კოკამ დაასრულოს ეს გაუთავებელი
ღრეობა.“
იოჰან ფონ ჩუდი, 1854 (Karch, 2001)
მოსაწევი კოკაინი
(კრეკი, თავისუფალი ფუძე, ოქსიდადო)
მიუხედავად იმისა, რომ მოსაწევი კოკაინი 1970-იანი
წლებიდან იყიდება, კოკაინის თავისუფალი ფუძის
ფორმით ეპიდემია 1981 წლამდე არ დაწყებულა − მაშინ,
როცა ბაჰამის კუნძულებიდან ფხვნილის დიდი პარტიით
შემოტანამ ფასი თითქმის 80%-ით დააგდო. ბაჰამის

24 თავი 1
კუნძულები იმ დროს იყო კოლუმბიიდან გადაზიდვის
მთავარი პუნქტი. დილერებმა მიიღეს საკმაოდ
გონივრული მარკეტინგული გადაწყვეტილება, რომ
ფხვნილი გადაეკეთებინად კრეკად, რათა გაეყიდათ
პატარა ნატეხებად ე.წ. „ქვებად“ და ერთი მოსაწევი დოზა
დაახლოებით $2.50-ად. სამხრეთ ფლორიდა გახდა
გადამამუშავებელი ლაბორატორიების თავმოყრის
ადგილი და კრეკის მოხმარება დანარჩენ შტატებშიც
გავრცელდა. თავიდან კოკაინი ღამის კლუბებში
აიტაცეს, შემდეგ კოკაინის freebase-სალონებში, და
კრეკის სახლებში (1984), და ბოლოს, ქუჩაში დაიწყეს
პირდაპირ გაყიდვა და მოწევა.66
„უკვე ვეღარ ვიტანდი სიფხიზლეს, მინდოდა მომეწია
კრეკი, რადგან კრეკის მოწევას საკუთარი ფიქრებიდან
შორს მიყავხარ. რეალობაზე აღარ ფიქრობ. აღარ
ფიქრობ შენს კომუნალურ გადასახადებზე. „ვაიმე,
ეს ხვალ უნდა გადავიხადო“ − აღარ გაწუხებს.
საკუთარ თავზეც აღარ ფიქრობ; ირგვლივ აღარავინ
გადარდებს, გარდა კრეკისა.“
43 წლის კრეკზე, კოკაინსა და მეთზე დამოკიდებული ქალი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
თავიდან, ნიუ იორკში, ახალი მომხმარებლების
სამი მეოთხედი ახალგაზრდა, თეთრკანიანი
პროფესიონალები ან საშუალო კლასის ახალგაზრდები
იყვნენ ლონგ აილენდიდან, ნიუ ჯერსიდან და
ვესტჩესტერის ოლქიდან (ძირითადად, „ფრიბეიზის“
მწეველები). დაბალი ღირებულების გამო, მოსაწევი
კოკაინის ორივე ფორმა სწრაფად გავრცელდა
მოსაზღვრე უბნებში. ვარაუდობენ, რომ 1980-იანი
წლების ბოლოს 10,000 დაჯგუფების წევრი ყიდდა
კოკაინს (და სხვა ნარკოტიკებს) აშშ-ის ქალაქებში.18
კრეკი არის კოკაინი. თავისუფალი ფუძეც
არის კოკაინი. მოწევა რომ შეძლებოდათ,
ისინი მცირედ შეცვალეს ქიმიურად.
კრეკის გავრცელებას ზოგი მედიის ყურადღებას
უკავშირებდა. სხვები ფიქრობდნენ, რომ მოსაწევი
კოკაინის ძირითადი თვისებები იყო ეპიდემიის მიზეზი.
ფაქტია, რომ კრეკის მოხმარება კვლავაც რჩება მწვავე
პრობლემად, მიუხედავად იმისა, რომ მნიშვნელოვნად
შემცირდა მედია საშუალებებში გაშუქება. აშკარაა,
რომ აქ უფრო ადიქციის ფაქტორია და არა მედიის
ყურადღების.
1990-იანი წლებისთვის, ნარკოტიკს აბრალებდნენ
საზოგადოებაში არსებულ ყველა ნეგატიურ
მოვლენას: ჯგუფური ძალადობა, შიდსი, კრიმინალი
და ადიქცია. ამ პერიოდში, ეპიდემიამ კლება იწყო.
XXI საუკუნის დასაწყისში, უკვე ასაკში შესული კრეკის
მომხმარებლები საზოგადოებაში დამკვიდრდნენ,
უმეტესობა − დაბალშემოსავლიან ჯგუფებში. ერთ
კვლევაში, ადიქციის მკურნალობის პროგრამებში
მისული ქალების დაახლოებით ორი მესამედი 35
წლის და მეტი ასაკის იყო. 42%-ს 11 ან მეტწლიანი
მოხმარების ისტორია ჰქონდა.67 მიუხედავად იმისა,
რომ კოკაინის სამჯერ ან ოთხჯერ მეტი მომხმარებელი
მხოლოდ შეიყნოსავს ან ინექციურად მოიხმარს
ნარკოტიკს, კოკაინის მკურნალობის პროგრამაში
მისული პაციენტების 70% კრეკის მწეველია, რადგან
ამ ნარკოტიკულ საშუალებას ახასიათებს ინტენსიური
კომპულსურობა. კრეკის მოხმარების სამკურნალოდ
მიმართვიანობა მკვეთრად დაეცა ბოლო წლებში.67
მოსაწევი კოკაინის ფარმაკოლოგია
1970-იანი წლების დასაწყისში, სამხრეთამერიკულ
კოკაინის ლაბორატორიებში მიხვდნენ, რომ კოკაინის
პასტა, კოკაინის გადამუშავების შუალედური პროდუქტი,
რომელიც კოკას ფოთოლში არსებულ 18 სხვა ქიმიურ
ნივთიერებას შეიცავს, შეიძლება ისე მოწიონ, რომ
შენარჩუნდეს ეიფორიული და მასტიმულირებელი
ეფექტი. ქიმიურად, კოკაინის პასტა არის კოკაინის
თავისუფალი ფუძე. ცომისებრი მოთეთრო სუბსტანცია
ასევე შეიცავს ისეთ ქიმიურ ნივთიერებებს, როგორიცაა
ნავთი, გოგირდმჟავა და ნატრიუმის კარბონატი.
საშუალო და დაბალი კლასის წარმომადგენლები
მას, ჩვეულებრივ, ეწევიან თამბაქოში ან მარიხუანაში
შერეულს. მარიხუანასთან ნარევს ჰქვია „ბაზუკა“,
„ბასუკო“ ან „პასტა“. ეფექტი იგივეა, რაც შესაყნოსი
კოკაინის შემთხვევაში, მხოლოდ უფრო ინტენსიური და
სწრაფი.
„რამდენიმეწუთიანი ინტენსიური სიამოვნების შემდეგ,
მათ ეწყებათ შფოთვა და მგზნებარე სურვილი,
რომ გააგრძელონ მოწევა. შედეგად, იწყება
განმეორებადი ან განუწყვეტელი მოწევა. როცა
„პასტა“ უთავდებათ, ისინი აკვიატებული შფოთვის
მდგომარეობაში ცდილობენ რაიმე გზით მოიპოვონ
ან იყიდონ დამატებითი ნარკოტიკი. მომხმარებელს
არ სძინავს, არ აქვს მადა და ერთადერთი, რაც უნდა,
მოწევის გაგრძელებაა. ზოგ პაციენტთან პირველივე
„ნაფაზიდან“ ვლინდება აღქმის დარღვევა
(ვიზუალური ჰალუცინაციები).“
Journal of Psychoactive Drugs, 199268
რამდენიმე წელიწადში მოხმარების ასეთი პატერნი
შესუსტდა, მაგრამ, ბოლო წლებში, ამ პრაქტიკამ
ახალი აფეთქების ტალღა გამოიწვია სამხრეთ
ამერიკაში, კონკრეტულად ბრაზილიაში, სადაც
გამოჩნდა ახალი, კოკაინიდან მიღებული ნარკოტიკი
სახელად ოქსიდადო, იგივე „ოქსი“ და იგივე „rust“
(ჟანგი). დოზა უფრო იაფია, ვიდრე კოკაინის სხვა
ფორმების და ადვილად დასამზადებელიცაა. უკვე 20
წელზე მეტია, რაც ეს ცნობილია (ადრე უწოდებდნენ
„ბასუკოს“ ან „პასტას“), მაგრამ ხელახალი ინტერესი
გამოაღვიძა მისმა გამოჩენამ რიო დე ჟანეიროს
და სან პაოლოს შედარებით მდიდრულ უბნებში
და ასევე, მოახლოებულმა ბრაზილიის 2016 წლის
ოლიმპიადამ. რიო ბრანკოში, სადაც სულ 320,000
მოსახლეა, „ოქსის“ მომხმარებელთა სავარაუდო
სტიმულატორები 25
რაოდენობა 8,000 ანუ ყოველი მე-40 მცხოვრებია.68A,68B
ფსიქიკური მოქმედება უფრო დამაძაბუნებელია, ვიდრე
კოკაინის ჰიდროქლორიდით ან კრეკით გამოწვეული.
ნარკოტიკის გავრცელება მის გადამეტებით გასაჯა-
როებას და მისგან მოსალოდნელი საფრთხეების
ხმაურიან რეკლამას უნდა უმადლოდეს. აქაც
დაახლოებით იგივე განმეორდა, რაც აშშ-ში 1980-იან
წლებში, როცა კრეკის ეპიდემიაზე მედიაში ატეხილმა
განგაშმა იმოქმედა.
კოკაინის თავისუფალი ფუძე (freebase − მყარი, მოსა-
წევად გამოსაყენებელი კოკაინის ფორმა). კოკაინის
ჰიდროქლორიდს ამატებენ ტუტეს და აცხელებენ.
შედეგად წარმოიქმნება კოკაინის თავისუფალი ფუძის
სუფთა კრისტალები.
„იაფი მოსაწევი“ ან „ბინძური მოსაწევი“ მზადდება
კოკაინის გახსნით საკვები სოდის წყალხსნარში და
გაცხელებით მის გამოკრისტალებამდე. ამ მეთოდით
არ სცილდება იმდენი ჭუჭყი და მინარევი, როგორც,
თავისუფალი ფუძის მიღებისას ხდება. ამდენად,
დამაბინძურებელი მინარევები, როგორიცაა მაგ.,
საკვები სოდა, შიგ რჩება. ამ მეთოდით მიღებული
მოსაწევი კოკაინის ნატეხებს უწოდებენ „კრეკს“ (რადგან
მოწევისას გამოსცემს გასკდომის/ტკაცუნის ხმებს) ან
„ქვებს“, რადგან მიღებული პროდუქტი ქვის ნატეხებს
წააგავს.
გარდაქმნილი კოკაინის თავისუფალ ფუძეს,
რომელიც მიღებულია ზემოთ აღწერილი რომელიმე
მეთოდით, ოთხი ისეთი ქიმიური თვისება გააჩნია,
რაც მომხმარებლებისთვის უფრო მიმზიდველს ხდის
ნარკოტიკს:
უფრო დაბალ ტემპერატურაზე ლღვება, ვიდრე
ფხვნილი (98°C ნაცვლად 195°C-სა), ამიტომ
მისი გაცხელება და აქროლება შესაძლებელია
მინის მილშიც. ზედმეტად მაღალი ტემპერატურა
ანადგურებს ნარკოტიკის უმრავლეს ფსიქოაქტიური
თვისებას.
ტვინს უფრო სწრაფად აღწევს, რადგან სისტემაში
პირდაპირ ფილტვების გავლით შედის.
ტვინის ცხიმოვანი უჯრედებით უფრო სწრაფად
შეიწოვება, რაც იწვევს უფრო ინტენსიურ რეაქციას.
მომხმარებლებს შეუძლიათ ორგანიზმში კოკაინის
გაცილებით მაღალი დოზები შეუშვან უფრო
მოკლე დროში, რადგან ფილტვებში უფრო დიდი
სივრცეა (თითქმის ფეხბურთის მოედნის ზომის).
გარდა სახელებისა: crack (კრეკი), rock და freebase
(ფრიბეიზი), მოსაწევ კოკაინს ასევე უწოდებენ:
hubba, „gravel“, Roxanne, „girl“, „fry“ და boulya.
ხშირად ჰგონიათ, რომ თავისუფალი ფუძე და
კრეკი კოკაინისგან განსხვავებული ნარკოტიკებია.
26 თავი 1
სინამდვილეში, კრეკი და თავისუფალი ფუძე, უბრა-
ლოდ, განსხვავებული მეთოდებით დამზადებული
მოსაწევი კოკაინის ფორმებია. კოკაინის პასტაც თავი-
სუფალი ფუძეა ქიმიური აგებულებით, მხოლოდ, ბევრ
მინარევს შეიცავს. მომხმარებლები ამბობენ, რომ
კრეკი ყველაზე მეტად იწვევს მიჩვევას, რადგან უფრო
ძლიერი ლტოლვის პროვოცირებას ახდენს.
„რაღაცნაირად, სიბევრის განცდას გიტოვებს და ეს
სწორედ ისაა, რაც გინდა − მეტი! აი, მაგალითად,
პლანს თუ მოწევ, „კაიფი“ მოდის, მაგრამ მეტი აღარ
გინდა, მეტს აღარ ეძებ; ეს კი მოჩვენებასავით არის −
ერთი ციცქნა რაღაც, რომელიც $20 ღირს, სამ-ხუთ
წუთში ქრება.“
36 წლის კრეკის მომხმარებელი ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
მოქმედება და გვერდითი
ეფექტები
კრეკის მოწევის ეფექტი კოკაინის შეყნოსვის ან
ინექციურად მოხმარების მსგავსია, მაგრამ რადგან
მოსაწევი კოკაინი ტვინს უფრო სწრაფად აღწევს,
მოქმედება და გვერდითი ეფექტები უფრო ინტენსიური
ჩანს., კრეკის მწეველების სამწუხაროდ, კოკაინის
დაახლოებით 50% ჰაერში იკარგება, როცა მას
სიგარეტის ფორმით ეწევიან და 75% კოკაინი იკარგება,
როცა მოსაწევი მილით ეწევიან.68C ასე რომ, იგივე
ეფექტი რომ მიიღონ, რაც ინექციური მოხმარებისას,
უფრო მეტი კოკაინი უნდა მოწიონ. კოკაინის მოწევა
და ინტრავენური მოხმარება სისხლში ერთნაირ დონეს
წარმოშობს, მაგრამ რადგან ნარკოტიკს ხანმოკლე
მოქმედება აქვს (15-20 წუთი), ტვინის მუდმივი
რეაგირებისთვის მისი გაბმით მოხმარებაა საჭირო.
ამის მიღწევა გაცილებით ადვილი და თან ნაკლებად
მტკივნეულია მოწევით და არა ინექციური მოხმარებით.
კრეკის მოწევა იწვევს ენერგიის უეცარ, ინტენსიურ
მოზღვავებას, რომელიც 5-10 წამი გრძელდება
და მოჰყვება ეიფორია და ემოციური აგზნება,
რომელიც რამდენიმე წუთს გრძელდება. 5-20 წუთის
შემდეგ, ამას ენაცვლება გაღიზიანება, დისფორია
(ზოგადი დისკომფორტი) და შფოთვა, რომელთაც
მომხმარებელი ხელახალ მოწევამდე და „კაიფში“
დაბრუნებამდე მიჰყავთ.
მოსაწევი კოკაინის ფიზიკურად გამოხატული გვერდითი
ეფექტებია წყურვილი, ხველა, ტრემორი, გამომშრალი
კანი, ლუღლუღით/გაურკვევლად მეტყველება და
დაბინდული მხედველობა. თუ ნარკოტიკის მოხმარება
ქრონიკულ სახეს იღებს, შეიძლება ეს ნიშნებიც
დაერთოს: ტკივილი მკერდის არეში, ყელის ტკივილი,
შავი ან სისხლიანი ნახველი, ჰიპერტენზია, წონაში
კლება, ტრემორი და გულის პრობლემები.
კოკაინის პლაზმური დონე (ნანოგრამი მილილიტრში)
კოკაინის აბსორბცია
500
400
300
200
100
0
0 60 120 180
დოზის მიღებიდან გასული წუთები
NIDA-ს კვლევითი მონოგრაფია 99, ავადმოხმარებული მოსაწევი ნივთიერებების კვლევის შედეგები, 1990
უფრო უჩვეულო ფიზიკური გვერდითი ეფექტებია:
კრეკის კერატიტი, ანუ თვალის ეროზია კოკაინის
ანესთეზიური ეფექტის გამო, როცა მომხმარებელმა
არ იცის, რომ თვალის ზედმეტად მოსრესვა
დაზიანებას იწვევს
კრეკ-ცერი და კრეკ-ხელი, გამოწვეული ბუტანის
სანთებლების ანთებით კრეკის მილების
გასაცხელებად; ცერა თითზე ვითარდება კოჟრები
და ხელზე კი − დამწვრობები
ზედაპირული კრეკის დამწვრობები სახეზე და
ხელებზე, როცა კრეკის ან თავისუფალი ფუძის
ნატეხების შუშის ჩიბუხში გასადნობად პატარა
სანათებს იყენებენ
უფრო სერიოზული დამწვრობები ჩნდება, როცა
თავისუფალი ფუძის მიღების დროს ეთერი
ფეთქდება.
კოკაინის ქრონიკული მოხმარების არასასურველი
ფსიქოლოგიური შედეგებია პარანოია, ინტენსიური
ლტოლვა, მაღალრისკიანი სქესობრივი აქტივობა,
ასოციალური ქცევა, ყურადღების პრობლემები,
გაღიზიანებადობა, ნარკოტიკზე სიზმრები, ჰიპერაგზნება,
ვიზუალური და სმენითი ჰალუცინაციები, დეპრესია და
კოკაინური ფსიქოზი.69,70
რესპირატორული გართულებები
ამ საკმაოდ უსიამოვნო სუბსტანციის შესუნთქვამ
შეიძლება ასევე გამოიწვიოს მკერდის ტკივილი,
პნევმონია, ხველება, კრეკის ფილტვის სინდრომი და
სხვა რესპირატორული გართულებები, მათ შორის,
სისხლჩაქცევები, სუნთქვის უკმარისობა და სიკვდილი,
დიაგრამა 1-3
ამ გრაფიკზე ნაჩვენებია კოკაინის
პლაზმური დონე სისხლში, მას შემდეგ,
რაც ერთი და იგივე დოზა სხვადასხვა
ინტრავენური მეთოდით მიიღო მომხმარებელმა.
მოწეული
მოწევის შემთხვევაში, კოკაინი ოდნავ
ნაზალური
უფრო სწრაფად აღწევს ტვინს, ვიდრე
ორალური
ინტრავენური მოხმარებისას; ინექციური
მოხმარებისას, ერთჯერადად უფრო დიდი
რაოდენობა შედის სისტემაში; ფოთლების
დაღეჭვისას პლაზმური პიკური დონე
უფრო მაღალია, ვიდრე მოწევის დროს.
240 300
რადგან ნარკოტიკი ზემოქმედებს ტვინის მედულაზე
(რესპირატორული კონტროლის ცენტრი). კრეკის
ფილტვი შედარებით ახალი სინდრომია, რომელსაც
ახასიათებს ტკივილი, სუნთქვის პრობლემები და
ტემპერატურა, რაც პნევმონიის სიმპტომებს წააგავს.36
კრეკის ბევრი მომხმარებელი ეწევა კუპრის მაგვარ შავ
ნარჩენებს კრეკის მილებში. ეს მათ სასუნთქ ორგანოებს
ავსებს და ფილტვები ვეღარ ახერხებენ სათანადოდ
ფუნქციონირებას, რის შედეგადაც ჩნდება შავი ან მუქი
ყავისფერი ნახველი.71 ყველა ეს რესპირატორული
პრობლემა კიდევ უფრო მძიმდება იმის გამო, რომ
მომხმარებელთა უმეტესობა პარალელურად სიგარეტს
ეწევა. გაღიზიანება, ლორწოვანი გარსის განადგურება
და ფილტვების კიბო ხშირად ამ კომბინაციის შედეგია.
პოლინარკოტიკული ავადმოხმარება
მოსაწევი კოკაინის მიერ გამოწვეული ინტენსიური
სტიმულაცია ზრდის ანტიდეპრესანტების მიღების რისკს,
განსაკუთრებით, ალკოჰოლის.
„კრეკი ჩემი რჩეული ნარკოტიკი იყო. დავლევდი,
რომ ცოტა შევზარხოშებულიყავი, მაგრამ თუ ამას
სასმელით ვერ მივაღწევდი, წავიდოდი ცოტა
ჰეროინის საშოვნელად, რომ შემეყნოსა; ეს კი ცოტა
დამაწყნარებდა, მაგრამ სრულიად განსხვავებული
„კაიფი“ მექნებოდა და ცუდად გავხდებოდი, რადგან
ჰეროინს არ მოვიხმარ!“
36 წლის კრეკის მომხმარებელი ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
რამდენიმე ნივთიერების კომბინირებულად მოხმა-
რებისას ძნელია მიხვდე, რასთან გვაქვს საქმე. ერთი
და იგივე სიტყვას შეიძლება ჰქონდეს ორი სხვადასხვა
სტიმულატორები 27
მნიშვნელობა. ზოგი მწეველი კომბინირებულად მოიხ-
მარს კოკაინის თავისუფალ ფუძეს და მარიხუანას (ამას
უწოდებენ: primos, champagne, caviar, cocoa puff,
gremmies, fry daddies, hubba ან woolies). ზოგჯერ
მომხმარებლები კრეკს კეტამინთან ან ფენციკლიდინთან
ურევენ და შედეგად იღებენ საზარელ ნარევს (space
basing, whack, tragic magic). კოკაინის თავისუფალი
ფუძის დამატება მოსაწევ ფისოვან ჰეროინში ქმნის
მოსაწევ „სპიდბოლს“ (ე.წ. „hot rocks ან Belushis“). კრეკს
ან კოკაინის ჰიდროქლორიდს ასევე იყენებენ ღვინის
კოქტეილებთან ერთად დასალევი „სპიდბოლის“
მისაღებად; ამას „კრეკის გამაგრილებელ სასმელს“
უწოდებენ.
ზედოზირება
„ჩემმა ერთმა მეგობარმა იმდენი „ფრიბეიზი“
მოწია, კრუნჩხვები დაეწყო და სისხლს აღებინებდა.
მართლა საშინელება იყო, ძალიან შემეშინდა, მეგონა
კვდებოდა. ამ დროს მეც ვეწეოდი მეორე მეგობართან
ერთად... არადა, როცა მდგომარეობიდან გამოვიდა,
ისევ ამის მოწევა გააგრძელა.“
16 წლის კრეკის მომხმარებელი გოგონა, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ზედოზირების ყველაზე ხშირი სიმპტომებია ძალიან
აჩქარებული გულისცემა, ჰიპერვენტილაცია, ოფლიანი
და წებოვანი კანის და სწრაფი სიკვდილის შეგრძნება.
ზედოზირების მდგომარეობიდან ბევრი ახერხებს
გამოსვლას; წელიწადში კოკაინის ზედოზირებით
მხოლოდ 2-3% კვდება.54 სიკვდილის მიზეზი ხდება
გულის უკმარისობა, ინსულტი, შეტევა, სუნთქვის
უკმარისობა და მწვავე ჰიპერთერმია (სხეულის
გადახურება).
კრეკის მოხმარების სხვა შედეგები
ეკონომიკური შედეგები
კრეკის დილერებმა 1980-იან წლებში ძალიან გაზარდეს
გაყიდვები, რისი მიზეზიც თავისუფალი სამეწარმეო
სისტემის ყველაზე წარმატებული გაყიდვების
სტრატეგიების გამოყენება იყო, კერძოდ: მათ შეამცირეს
ფასი, გაზარდეს გამყიდველების რაოდენობა და ამით
ეფექტურად დაფარეს ტერიტორიები, წაახალისეს
თავისუფალი ვაჭრობა, რათა თავიდან აერიდებინათ
დაბეგვრა და კონფისკაცია და შექმნეს ისეთი დიზაინის
შეფუთვა, რომ პროდუქტი მიმზიდველი გახადეს
მოსახლეობის უფრო ფართო სეგმენტისთვის.72
ოქსიდადო კი − პოპულარულად დაბალი ფასით აქციეს.
კრეკი არ ღირს კოკაინის ჰიდროქლორიდზე იაფი,
უბრალოდ, უფრო პატარა შეკვრებად იყიდება.
კოკაინის ჰიდროქლორიდის 1 გრამი ანუ ქუჩაში
ასაღები სტანდარტული რაოდენობა, $50-100
28 თავი 1
ღირს. შედარებისთვის: 0.1 გრამი, რომელიც აქციეს
კრეკად ანუ „ქვებად“, იყიდება $10-20-ად, რაც
მოზარდებისთვის ხელმისაწვდომი ფასია. არადა,
გრამებზე გადაანგარიშებით, კრეკის ფასი, სულ მცირე,
ორჯერ აღემატება კოკაინის ჰიდროქლორიდისას.
ოქსიდადოს ერთი დოზის ფასია მხოლოდ $1-2. კრეკ-
კოკაინის ეკონომიკამ გაზარდა დილერების რიცხვი
და ნარკოტიკის ხელმისაწვდომობა. დილერობას თან
სდევს ფულსა და სპეციფიკურ, დილერულ ცხოვრების
სტილზე მიჩვევა.
„ვიცი, რომ დანაშაულია, ვიცი რომ ცუდია, მაგრამ
უკვე გავები ამ ხაფანგში, თან ფულსაც შევეჩვიე.
სხვა რა ვაკეთო? რა შემიძლია, „მაკდონალდსში“
წავიდე და იქ ვიმუშაო? აქ ყოველდღე ამდენ
ფულს ვშოულობ, არ შემიძლია „მაკდონალდსში“
დავბრუნდე და 8.50 დოლარად ვიმუშაო. რა არის
$8.50, აქ საათში ვშოულობ $8.75-ს და ესეც კი
საკმაოდ შეურაცხმყოფელია.”
16 წლის კრეკის დილერი და მომხმარებელი
ნარკოდაჯგუფებები
1,000-ზე მეტი დაჯგუფების 100,000-ზე მეტი წევრით
ლოს ანჯელესს „ამერიკის ნარკოდილერთა დაჯგუ-
ფებების დედაქალაქსაც“ უწოდებენ. დაჯგუფებაში
ბაიკერები, თეთრკანიანი სუპრემასისტები, აფრო-
ამერიკელები, მექსიკური წარმოშობის ამერიკელები
(სურენოსები ანუ სამხრეთელები), იტალიელები,
რუსები, აზიელები და ეთნიკური კუბელები შედიან.
„აშშ-ის დაჯგუფებებსა და მექსიკაში დაფუძნებული
ტრანსნაციონალური კრიმინალური ორგანიზაციების
(TCOs) თანამშრომლობა გაიზრდება შეერთებული
შტატების მიმართულებით და მის ტერიტორიაზე
ნარკოტიკების გადაზიდვისა და გაყიდვების საქმეში“.
ნარკოტიკების საფრთხის შეფასება ეროვნულ დონეზე, აშშ იუსტიციის
დეპარტამენტი18
აშშ-ის 15-ზე მეტი დაჯგუფებაა დაკავშირებული
მექსიკაში მდებარე ტრანსნაციონალურ კრიმინალურ
ორგანიზაციებთან (TCOs), რათა შეთანხმებულად
იმოქმედონ საბითუმო პარტიების გადაზიდვებზე. პარ-
ტიები არა მარტო კოკაინს, არამედ, მარიხუანას,
მეთამფეტამინსა და ჰეროინსაც მოიცავს. ამ საქმეში
განსაკუთრებული აქტიურობით გამოირჩევიან სუ-
რენოსების და ლათინო-ამერიკელების ქუჩური
დაჯგუფებები სამხრეთ კალიფორნიაში. ზოგი მათგანი
კალიფორნიაში არსებულ მექსიკურ მაფიასთანაა (La
Eme) შეკრული, ზოგიც − ლოს ანჯელესის 38-ე ქუჩის
და ტექსასის Barrio Azteca-ს ციხის დაჯგუფებებთან;
ასევე ცნობილი დაჯგუფებებია: ბლადს (Bloods), ქრიპს
(Crips) და იამაიკელები.18
კოკაინის გამო დაპატიმრებები ამერიკის საერთო ნარ-
კოტიკულ საშუალებებთან დაკავშირებული დაპატიმ-
რებების 42%-ს შეადგენს.73 იუსტიციის სამინისტროს
გათვლით, ამერიკის შეერთებულ შტატებში დაჯგუფე-
ბის 785,000 წევრია. ნარკოდაჯგუფებების პრობლემა
სხვა ქვეყნებშიც არის გავრცელებული, მექსიკაში,
კოლუმბიაში და ინგლისშიც კი.18
სულ რამდენიმე ახალგაზრდა დილერი ყიდულობს
ახალ მანქანებს და ძვირადღირებულ ოქროულობას
საკუთარი სიმდიდრის დემონსტრირებისთვის, წვრილი
დილერების უმეტესობა კი იმდენს გამოიმუშავებს,
რომ საკუთარი ჩვევა დაიკმაყოფილოს. 2010 წლის
3 აგვისტოს ფედერალური ჯარიმა კრეკ-კოკაინის
წარმოებასა და გასაღებაზე გაუთანაბრდა კოკაინის
ფხვნილისას. რადგან კრეკს უფრო ფართოდ
უმცირესობები მოიხმარენ, წამოვიდა ბრალდებები,
რომ კანონი რასიზმის ნიშნებს შეიცავდა.
სოციალური შედეგები
„ყოველ ჯერზე, რამდენი ჩიბუხს მოვუკიდებდი, ჩემი
ქალიშვილი მეუბნებოდა „დედა!“ და მე ვუყვიროდი
„რა გინდა, რატომ მაწუხებ?“ მართლა ძალიან
მეშლებოდა ნერვები. ჩემი ბიჭიც გამაღიზიანებლად
იქცეოდა, სპეციალურად ხმაურობდა ან ისეთ
რამეს აკეთებდა, რომ შევეწუხებინე, იცოდა რასაც
ვაკეთებდი.“
32 წლის კრეკის მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ნარკოტიკის კომპულსური ხასიათიდან გამომდინარე,
კრეკზე დამოკიდებულებას კატასტროფული სოციალუ-
რი შედეგები მოჰყვა ამერიკის შეერთებულ შტატებში,
კერძოდ ბავშვების მიტოვება, უგულებელყოფა და
ძალადობა, მარტოხელა მშობლობა ან საერთოდ
მშობლების ზრუნვას მოკლებული ბავშვები და კრეკზე
დამოკიდებულ შვილიშვილებზე ზრუნვით დატანჯული
ბებია-ბაბუების მზარდი რაოდენობა. გარდა ამისა,
გაჩნდნენ კრეკის მიღების სანაცვლოდ სექსით მოვაჭრე
ქალები.
„კოკაინის მომხმარებელ ქალთა ორი ტიპი არსებობს.
ერთია ე.წ. ‘tossup’, რომლებიც საკუთარი სხეულით
ვაჭრობენ კრეკის სანაცვლოდ. მათ ყველაფერი
დაკარგეს, არც თავმოყვარეობა შერჩათ. მე და ჩემი
და ვმუშაობდით, რომ ჩემი ძმისთვის მოგვეტანა
ნარკოტიკი. როგორც კი თავისას მიიღებდა,
ყვირილს გვიწყებდა, „წადით, გაეთრიეთ ჩემი
სახლიდან“; არადა მე და ჩემი და ვიხდიდით ქირას,
გადასახადებს, ვკვებავდით საკუთარ შვილებს,
ვაცმევდით, სახლს ვალაგებდით; ჯერ არ ვიყავით
ფსკერზე დაშვებული, თავმოყვარეობა არ გვქონდა
დაკარგული.”
24 წლის კრეკზე დამოკიდებული ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
კვლევაში მონაწილე 283 ქალიდან, ვინც საკუთარი
სხეულით ვაჭრობდა ფულის ან კრეკის სანაცვლოდ, 30%
ინფიცირებული იყო აივ-ით.74 კრეკის მოხმარებასთან
ასოცირდება კრიმინალის მაღალი მაჩვენებელი, რაც
ფართოდ აისახება მომხმარებელთა ოჯახებზე ქალაქის
ზოგიერთ უბანში და გამოიხატება დაპატიმრებების,
ძალადობრივი სიკვდილობისა და ბავშვთა მიტოვების
მაღალი პროცენტულობით. რეალურად, ციხეში
პატიმართა 53% არის უმამო ოჯახებიდან, ხოლო
არასრულწლოვანი პატიმრების 70% მარტოხელა
მშობლის გაზრდილია.75
კოკაინის და ამფეტამინების
შედარება
კოკაინისა და ამფეტამინების ფიზიკური და ფსიქიკური
ზემოქმედება ძალიან ჰგავს ერთმანეთს, თუმცა, არის
განსხვავებებიც.
ფასი. კოკაინის ინტენსიური მომხმარებელი
დღეში საშუალოდ ხარჯავს $100-300, მაშინ, როცა
ამფეტამინების ინტენსიური მომხმარებლის დღიური
ხარჯია $50-100. ხარჯები ერთმანეთს უახლოვდება, თუ
ამფეტამინების მომხმარებელს მაღალი ტოლერანტობა
აქვს განვითარებული.
„კაიფის“ ხარისხი. მოსაწევი ან ინექციური კოკაინი ან
ინტრავენურად მოხმარებული მეთამფეტამინი უეცრად
მოაზღვავებს ენერგიას, რასაც მოჰყვება „კაიფი“
ან ეიფორია. ნარკოტიკების დალევა ან შეყნოსვაც
წარმოშობს ეიფორიას, თუმცა, კოკაინს უფრო
ინტენსიურად „მოაქვს“. რთულად გასაზომია, მაგრამ
მომხმარებელთა უმეტესობა ამტკიცებს, რომ კოკაინის
შემთხვევაში უეცრად მოზღვავებული ენერგია და
„კაიფი“ ინტენსივობით აღემატება ამფეტამინებისგან
გამოწვეულს, თუმცა ამ უკანასკნელის მოხმარებით მეტი
რაოდენობით და ხანგრძლივად გამყოლი ენერგია
მიიღება.
„კოკაინი უფრო ეიფორიულია, მაგრამ არ არის
ისე ინტენსიური, როგორც „სპიდი“. ეს უკანასკნელი
ძალიან ინტენსიურია, მიდიხარ, მიდიხარ და
მიდიხარ. კოკა უფრო ცოტა ხანს გრძელდება. როცა
სპიდის გაკეთება მინდოდა, მთავარი მიზეზი ის იყო,
რომ რაღაც საქმე მქონდა დასამთავრებელი და
მეჩვენებოდა, რომ სპიდი მეხმარებოდა. რაც შეეხება
კოკაინს, მეგონა, სხვა არჩევანი არ მქონდა. კოკაინს
ძალიან სწრაფად და ძალიან მძიმედ გამოვყავდი.“
კრეკ-კოკაინის მწეველი
ზემოქმედების ხანგრძლივობა. კოკაინის ძირითადი
ეფექტი დაახლოებით 40 წუთი გრძელდება, ხოლო
ამფეტამინების − 4-6 საათი.
წარმოება. კოკაინი მცენარისგან იწარმოება, ხოლო
ამფეტამინები − სინთეზით.
მოხმარების მეთოდები. ორივე ნარკოტიკის მოხმარება
შესაძლებელია შეყნოსვით, მოწევით და ინექციური
გზით. მეთამფეტამინი მიიღება ასევე პერორალურად
და კოკაინიც − კოკაინის ღვინის ან კოკა-კოლას სახით.
სტიმულატორები 29
ადიქციის მაჩვენებელი. ერთ სამკურნალო დაწე-
სებულებაში კლიენტების კვლევამ აჩვენა, რომ
მეთამფეტამინის მომხმარებლები უფრო სწრაფად
ეჩვეოდნენ ნარკოტიკს და მკურნალობასაც უფრო
სწრაფად იწყებდნენ, ვიდრე კოკაინის მომხმა-
რებლები.76 კომპულსური მოხმარების შეწყვეტა კრეკის
მოწევის შემთხვევაში უფრო სწრაფად ხდება, ვიდრე
კოკაინის ჰიდროქლორიდის შეყნოსვისას.
კოკაინი უფრო ძვირია და მეტაბოლიზდება
უფრო სწრაფად, ვიდრე მეთამფეტამინი.
ორივეს მოხმარება შეიძლება ინექციურად,
თუმცა, კრეკის მოწევა მეტი ეიფორიის
გამომწვევად ითვლება.
ამფეტამინები
ამფეტამინების ავადმოხმარება მსოფლიოს მასშტაბით
მკვეთრად გაიზარდა ადრეულ 2000-იან წლებში.
სავარაუდო შეფასებით, 2012 წელს მსოფლიოში 34
მილიონამდე ადამიანმა ერთხელ მაინც მოიხმარა
ამფეტამინი და მეთამფეტამინი. შესადარებლად: 19.4
მილიონმა მოიხმარა ექსტაზი ანუ MDMA, 17 მილიონმა
მოიხმარა კოკაინი, 16.5 მილიონმა − ჰეროინი და 181
მილიონმა − მარიხუანა.15 თუმცა, აშშ-ში კვლავ კოკაინი
რჩება ყველაზე პოპულარულად (2012 წელს 4.6
მილიონმა მოიხმარა კოკაინი ერთხელ მაინც, ხოლო
მეთი − 1.1 მილიონმა).19
„გაეროს მონაცემებით, აზიაში კრისტალ მეთის
და მეთის აბების ჩამორთმევის რეკორდული
მაჩვენებელი დაფიქსირდა 2012 წელს.“
Washington Post, 7 ნოემბერი, 2013
მეთამფეტამინების და ამფეტამინების შესახებ მედიაში
გამოტანილი მსხვილი სათაურები ხელს უწყობს
ნარკოტიკების ხელახალ პოპულარიზაციას და აზიურ
ბაზრებზე გავრცელებას. მაგრამ, რამდენადაც ესენი
სინთეზური ნარკოტიკებია, სათაურებში უფრო მათი
წარმოებაა ხაზგასმული: მეთის საოჯახო ლაბო-
რატორიები, ეფედრინის და ფსევდოეფედრინის
კონტრაბანდა, ნედლეულის ემბარგო, ნარკოლაბო-
რატორიების დახურვა, აფთიაქებში ნედლეულზე
წვდომის შეზღუდვა. მსოფლიოს ზოგ ადგილას, განსა-
კუთრებით აზიაში, მეთამფეტამინის მოხმარება მესამე
ადგილს იკავებს მარიხუანასა და ალკოჰოლის შემდეგ.
თანამედროვე სათაურები მეტ ყურადღებას მიმართავს
აბაზანის მარილებზე, რომლებიც სინთეზური, არადე-
ტექტირებადი, მეთამფეტამინის მსგავსი ნარკოტიკია.
კლასიფიკაცია
ამფეტამინები ცნობილია, როგორც სიმპათომიმეტიკუ-
რი აგენტები, რადგან ისინი ახდენენ ნეიროტრანსმიტე-
30 თავი 1
რების გამოთავისუფლების სტიმულირებას ტვინში, რაც
ააქტიურებს ადამიანის სიმპათიკურ ნერვულ სისტემას. ეს
უკანასკნელი პასუხისმგებელია რეაქციაზე „იბრძოლე ან
გაიქეცი“. გარდა ამისა, ისინი ახდენენ თვითგადარჩენის
გზების სტიმულირებას. ამფეტამინების ქუჩური დასა-
ხელებებია: meth (მეთი), uppers (ცადამყვანები), speed,
crank, crystal, ice, shabu და glass. არსებობს ძლი-
ერი სინთეზური სტიმულატორების ჯგუფი, რომელიც
კოკაინის მსგავსია, თუმცა, უფრო ხანგრძლივი მოქ-
მედება ახასიათებს და იაფია. ამფეტამინების მიღება
ყველაზე ხშირად შეყნოსვით, ინექცირებით, მოწევით
ან პერორალურად ხდება. მოსაწევი ამფეტამინის
მოხმარება ბოლო 20-30 წლის განმავლობაში
გაიზარდა, რადგან ქუჩაში ხელმისაწვდომი გახდა მზა
ფორმით („აისი“, „კრისტალი“ და „გლასი“).
რამდენიმე განსხვავებული ტიპის ამფეტამინი არსებობს:
ამფეტამინი, მეთამფეტამინი, დექსტროამფეტამინი
და ყველაზე გავრცელებული − მეთამფეტამინის
ოპტიკური იზომერი დექსტრომეთამფეტამინი. ყოველი
მათგანი მსგავსი ზემოქმედებით ხასიადება, მაგრამ
განსხვავებულია მათი სიძლიერე და წარმოების
მეთოდი. ასევე, განსხვავებულია ფსიქოლოგიური და
ფიზიკური ზემოქმედებაც, და თან ფსიქოლოგიური
აღემატება ფიზიკურს.
მოხმარების ისტორია
კოკაინის მსგავსად, ამფეტამინის ინტენსიური
მოხმარებაც გარკვეული ციკლურობით ხასიათდება:
იწყება 1930-იან წლებში, მეორე ტალღა − 1960-იან
წლებშია და მესამე კი − 1990-იანებში.
აღმოჩენა და ინტენსიური მოხმარების პირველი
ტალღა
რუმინელმა ქიმიკოსმა ლაზარ ედელეანუმ პირველმა
მიიღო ამფეტამინი სინთეზის გზით 1887 წელს ბერლი-
ნის უნივერსიტეტში, როცა ცდილობდა ეფედრინის ჩამ-
ნაცვლებლის პოვნას. ეფედრინი არის ეფედრას ბუჩქის
ბუნებრივი ექსტრაქტი, რომელიც საუკუნეების მანძილზე
გამოიყენებოდა ასთმის სამკურნალოდ. მეთამფეტამინი
კი არის ამფეტამინის მოლეკულის ვარიაცია, რომელიც
სინთეზის გზით მიიღეს იაპონიაში 1919 წელს.
ამფეტამინის მასტიმულირებელი თვისებები და
სამედიცინო დანიშნულებით გამოყენება 1930-
იან წლებამდე არ მომხდარა. ამ პერიოდში, მე-
თედრინის® (მეთამფეტამინი) და ბენზედრინის®
(დექსტროამფეტამინი) ინჰალატორები ბაზარზე გა-
მოვიდა, როგორც ბრონქოდილატორები (ბრონ-
ქების გასაფართოებელი საშუალება) ასთმიანი პა-
ციენტებისთვის სუნთქვის გასაადვილებლად. ეს
წამლები ასევე აღიარეს, როგორც სტიმულატორები,
რომლებიც მომხმარებელს ენერგიულს ხდიდა,
დაბალ არტერიულ წნევას მაღლა სწევდა, ებრძოდა
ძილიანობას და აქვეითებდა მადას. ექიმები ამ წამალს
უნიშნავდნენ ტვინის მინიმალური დისფუნქციის დროს −
მდგომარეობა, რომელიც დღეს ცნობილია, როგორც
„ყურადღების დეფიციტი/ჰიპერაქტივობის დარღვევა“.
წამალი რეცეპტის გარეშე იყიდებოდა, როცა ხმა დაირხა
მისი ფსიქოაქტიური ზემოქმედების მიზნით გამოყენების
შესახებ. მოიფიქრეს მოხმარების სხვადასხვა მეთოდები:
ინჰალატორებში დასველებული ბამბის სასმელში
ჩალბობა, ან ბამბის ტამპონების ღეჭვით და ღრძილების
ხსნარით გაჟღენთვა ან სულაც გადაყლაპვა. ინჰა-
ლატორები 1959 წლამდე ურეცეპტოდ იყიდებოდა,
ხოლო მეთედრინი® ოფიციალური გაყიდვებიდან 1968
წლამდე არ ამოუღიათ.
მეორე მსოფლიო ომის დროს მოკავშირეების და
ასევე გერმანული და იაპონური სამხედრო ძალები,
ამფეტამინებს ფართოდ იყენებდნენ აბების ფორმით,
რათა პილოტები ფხიზლად ყოფილიყვნენ ხანგრძლივი
მისიებისთვის, ხოლო სახმელეთო ძალები ფხიზელი
და მეტად აგრესიულები ყოფილიყვნენ ბრძოლაში.
გერმანელებმა პერვიტინის® 35 მილიონი დოზა
დაარიგეს ჯარი ენერგიულად რომ ჰყოლოდათ.
ომის დასასრულისკენ მათ ექსპერიმენტი ჩაატარეს
აბებით, რომელიც შეიცავდა კოკაინის და ოპიატის
ტკივილგამაყუჩებლების ნაზავს პერვიტინთან® − მათი
მიზანი იყო სუპერ ჯარისკაცის შექმნა. რაც შეეხება აშშ-ს,
ვარაუდობენ, რომ კანონიერად დარიგდა დაახლოებით
200 მილიონი ბენზედრინის® ტაბლეტი ამერიკელ
ჯარისკაცებს შორის მეორე მსოფლიო ომის დროს და
225 მილიონი − ვიეტნამის კონფლიქტის დროს.77,78
II მსოფლიო ომის დასაწყისში
ამფეტამინებს ფართოდ იყენებდნენ,
რათა შეენარჩუნებინათ სიფხიზლე და
ბრძოლისუნარიანობა ჯარისკაცებსა და
პილოტებში.
ამფეტამინებს ასევე იყენებდნენ ნარკოლეფსიის
(ძილიანობის), ეპილეფსიის ერთ-ერთი ფორმის
და დეპრესიის სამკურნალოდ. ამფეტამინებს არა-
დანიშნულებისამებრ მოიხმარდნენ სტუდენტები
გამოცდებისთვის მზადების პროცესში და დიდი
სატვირთო მანქანის მძღოლები ხანგრძლივ დის-
ტანციებზე. ის ფაქტი, რომ ამფეტამინებიც იწვევს
ეიფორიას და ეგზალტაციას, წამლის გამოყენებას ხელს
არ უშლიდა. ჯერ კიდევ 1943 წელს, სმიტის, კლაინისა
და ფრანგული ფარმაცევტული კომპანიების ნახევარზე
მეტი ბენზედრინს® ყიდდა იმ ადამიანებზე, რომელთაც
წონაში დაკლება სურდათ ან დეპრესიას ებრძოდნენ.
პრინციპში, ეს იყო პირველი ანტი-დეპრესანტი,
რომელიც ექიმებისთვის გახდა ხელმისაწვდომი.77
ამფეტამინის ავადმოხმარება იაპონიაში მეორე
მსოფლიო ომის შემდეგაც გაგრძელდა − სამხედრო
საწყობებიდან ძალიან დიდი რაოდენობით წამალი
დაიტაცეს და დაიწყეს შავ ბაზარზე გაყიდვა. მიუხედავად
იმისა, რომ 1951 წელს იაპონიაში მიღებულმა „იაპონიის
სტიმულატორი ნარკოტიკების პროგრამამ“ პრობლემა
გარკვეული კონტროლის ქვეშ მოაქცია, ამფეტამინის
ავადმოხმარება მაინც გრძელდებოდა.79 იაპონიაში
ყოველწლიურად დაახლოებით 1-დან 2 მილიონამდე
ადამიანი მოიხმარს ამფეტამინს და 15,000-25,000
ადამიანს იჭერენ გასაღება-მოხმარებისთვის.
კრიმინალურ სინდიკატებს („იაკუძა“) ნარკოტიკი
კონტრაბანდით შემოაქვთ ჩინეთიდან (მაგ., ფუჯიანის
პროვინციიდან), ასევე, ტაილანდიდან, მიანმარიდან ან
ფილიპინებიდან და აკონტროლებენ გაყიდვებს.
ინტენსიური მოხმარების მეორე ტალღა
(გასახდომი აბები და „სპიდი“)
აღიარეს რა ამფეტამინის მადის დამაქვეითებელი
თვისებები, აშშ-ის ფარმაცევტულმა კომპანიებმა 1950-
1960-იან წლებში დაიწყეს ამფეტამინზე დამზადებული
გასახდომი აბების რეკლამირება ჭარბწონიანი მოსახ-
ლეობის მზარდ სეგმენტში. რეკლამის შედეგად, ამფე-
ტამინებისა და მეთამფეტამინების დიდი რაოდენობა,
მათ შორის დიეტამინი®, ნობესი®, ობეტროლი®,
ბარ-დექსი®, დექსედრინი® და დექსამილი®, უხვად
გამოჩნდა სარეცეპტო წამლების ბაზარზე. მსოფლიოს
მასშტაბით, 1970 წელს, დაახლოებით 10 მილიარდი
აბი იწარმოებოდა კანონიერად14. 1970 წელს, ამერიკის
მოსახლეობის დაახლოებით 6-8% მოიხმარდა
რეცეპტით გაცემულ ამფეტამინებს, ძირითადად, წონის
დასაკლებად.80
„ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი, რის გამოც მეთის მიღება
დავიწყე, ჩემი სხეულის ფორმების შეცვლა იყო. ვერ
ვიტანდი ჭარბწონიანი რომ ვიყავი. მეგობრებისგან
შევიტყე, რომ ბევრმა ძალიან სწრაფად დაიკლო
წონაში და სწორედ ეგ მსურდა ყველაზე მეტად.“
25 წლის მეთის ავადმომხმარებელი ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
1960-იანი წლებში „სპიდის“ ბუმი დაიწყო, რაც კანონიერი
თუ უკანონო წარმოების ამფეტამინების გავრცელებას
მოჰყვა შედეგად. ჰიპების მოძრაობის ერთ-ერთი
ჩანასახოვანი ღონისძიების „სიყვარულის ზაფხულის“
ცეცხლი სწორედ ამფეტამინებით გამოშვებული ენერ-
გიით „დაინთო“.
„თუ სან ფრანცისკოში მიდიხარ, თმაში ყვავილები
უნდა ჩაიწნა. თუ სან ფრანცისკოში ჩახვალ ზაფხულში,
იქ ყველგან სიყვარული დაგხვდება.“
ჯონ ფილიპსი, „სან ფრანცისკო“, 1967 წ.
1967 წლის დაწყებისთანავე ათასობით ახალგაზრდამ
მოიყარა თავი სან ფრანცისკოს მახლობლად, ჰეით
ეშბერიში (Haight Ashbury) „ჰიპური გამოცდილების“
მისაღებად, რაც გულისხმობდა LSD-ს, მარიხუანას,
STP-ს, MDA-ს და განსაკუთრებით, ამფეტამინების
მოხმარებას. იმავე წელს დაარსდა „ჰეით ეშბერის
უფასო კლინიკა“, რომელიც მკურნალობს ნარკო-
ტიკული საშუალებების მომხმარებლებს, ვისაც უცნობ
ნარკოტიკულ საშუალებებზე მძიმე ფიზიკური ან
ფსიქიკური რეაქცია უვითარდება.
სტიმულატორები 31
 „პრინციპში, კლინიკა გავხსენით „მსოფლიოში
ნარკოტიკების უმსხვილესი ექსპერიმენტირების“
პერიოდში. გახსნის პირველივე დღეს, 1967 წლის
7 ივნისს, 400 ადამიანი მივიღეთ, მათგან უმეტესობა
ამფეტამინის და LSD-ს პრობლემით. ახლა
აბაზანის მარილების − სინთეზური დიზაინერული
ნარკოტიკების და ახალი ფსიქოაქტიური ნივთიე-
რებების მოხმარებით „მსოფლიოში ნარკოტიკების
უმსხვილესი ექსპერიმენტირების“ მეორე ფაზის
შუაგულში ვართ.“
დერილ ინაბა, ფარმაკოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, ჰეით ეშბერის
კლინიკის ყოფილი ხელმძღვანელი
„მსოფლიოში ნარკოტიკების უმსხვილესი
ექსპერიმენტირების“ საპასუხოდ, კონგრესმა 1970
წელს მიიღო „ნარკოტიკების ავადმოხმარების
პრევენციისა და კონტროლის საყოველთაო აქტი“,
სადაც კლასიფიცირებულია ბევრი ნარკოტიკი და
განსაკუთრებით, ამფეტამინები. ეს ართულებდა მათ
კანონიერი გზით შეძენას შეერთებულ შტატებში. გარდა
ამისა, გამკაცრდა რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკული
საშუალებების რეგულაციაც. თუმცა, მზარდი მოთხოვნის
დასაკმაყოფილებლად გაფართოვდა ქუჩის ბაზარი
და ახლა, კანონიერად წარმოებული ამფეტამინების
ნაცვლად, ყიდულობდნენ უკანონოდ წარმოებულ
სპიდს ან კრენკს. ნარკოტიკის სისუფთავე 1970-იან
წლებში თუ 30% იყო, 1983 წლისთვის უკვე 60%-ს
მიაღწია, მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული კანონი
მეთამფეტამინის დასამზადებელ პრეკურსორების
კონტროლსაც ითვალისწინებდა.9
ქუჩის სპიდის ყველაზე პოპულარული ფორმა იყო
„ქროსტოპი“ (crosstop, რომელსაც ასევე უწოდებენ:
„cartwheels“ და „white crosses“). ეს აბები აშშ-ში
კონტრაბანდულად შემოდიოდა მექსიკიდან. 1970-
იანი წლების დასაწყისში, თუ 100 აბის ფასი $5-10 იყო,
1990-იან წლებში 1 აბის ფასი უკვე $1-5 ფარგლებში
მერყეობდა (ისიც, თუ იშოვიდი). დღესდღეობით
ნამდვილი აბი თითქმის არ იშოვება და ნაყალბევი
(მიმსგავსებული) „ქროსტოპები“, რომლებიც შეიცავენ
კოფეინს ან ეფედრინს, ვრცელდება, როგორც სუსტი
ჩამნაცვლებლები.
1960-იან წლებში ლეგალური ამფეტამინების
გაყიდვები ძირითადად წონის დაკლებაზე
იყო მიმართული. 1970-იან წლებში და
მას შემდეგ კი ამფეტამინების აკრძალვის
ძირითად მიზეზად იქცა მათი მოხმარება
ენერგიის მომატებისა და ეიფორიის
გამოწვევის მიზნით.
1980 და 1990-იან წლებში კვლავ გაიზარდა უკანო-
ნო მეთამფეტამინების ხელმისაწვდომობა და
ავადმოხმარება. ეს განსაკუთრებით ეხება ორს:
კრენკს (მეთამფეტამინის სულფატი) და კრისტალს
(მეთამფეტამინის ჰიდროქლორიდი). მკაცრი სახელმ-
წიფო რეგულაციებისა და კონტროლის გამო საჭირო
გახდა ამფეტამინების უკანონოდ წარმოება. ამ პერი-
32 თავი 1
ოდის ჭკვიანმა ქუჩის ქიმიკოსებმაც არ დააყოვნეს და
ისწავლეს სპიდის დამზადება გაციებისა და ასთმის
სამკურნალო წამლების სახეცვლილებით.
ინტენსიური მოხმარების მესამე ტალღა და “აისი”
1990-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა მეთამფე-
ტამინის საკმაოდ ძლიერი მოსაწევი ფორმა, დექსტრო-
მეთამფეტამინის იზომერი (ქუჩური დასახელებით:
„აისი“, „გლასი“, ბატუ და შაბუ), როგორც ყველაზე
მოდური ახალი ნარკოტიკული საშუალება. 2000-
იანი წლების შუა პერიოდში, ამ ტიპის მეთამფეტამინი,
ჰიდროქლორიდის მარილის ფორმით, გახდა წამყვანი
ქუჩის ნარკოტიკი მთელ შეერთებულ შტატებში. „აისი”
ახალ ახირებად იქცა, რადგან გარდა იმისა, რომ ის
მოსაწევია, უფრო ძლიერი და ხანგრძლივი ეფექტითაც
გამოირჩევა. მოსაწევი ორ-სამჯერ უფრო ძვირი
ღირდა, ვიდრე სხვა ქუჩური მეთამფეტამინები, რაც
გასაოცარია, რადგან მისი მომზადება მეთამფეტამინის
ჰიდროქლორიდიდან ძალიან მარტივი და უსაფრთხო
კრისტალიზაციის პროცესით არის შესაძლებელი.
1990-იანი წლების შუახანებში, აშშ-ის ნარკოტიკების
წინააღმდეგ ბრძოლის ფედერალურმა სამსახურმა,
პრაქტიკულად, მთელი ქვეყნის მასშტაბით ამოიღო
მეთამფეტამინის ახალი ფორმის ქუჩის სახეობები,
სხვადასხვა დასახელებით, მათ შორის: crystal, crystal
meth, peanut butter, chalk, tweak, yellow rock, glass,
rose quartz speed.
2000-იანი წლების შუახანებში „კრისტალ“ მეთის ინ-
ტენსიური ავადმოხმარებით გამოწვეულმა პრობლე-
მებმა აზიის ბევრ ქვეყანაში იჩინა თავი. დექსტრო-
მეთამფეტამინის იზომერის ავადმოხმარება ვიეტნამსა
და სამხრეთ კორეაში ფართოდ გავრცელდა.
ტაილანდში, პატიმართა ორი მესამედი სასჯელს იხდის
ნარკოტიკებთან დაკავშირებული დანაშაულების გამო,
მათი უმეტესობა კი „კრისტალ მეთთან“ დაკავშირებული
დანაშაულებისთვის. იაპონიაში იგი ცნობილია,
როგორც shabu ან kakuseizai, ფილიპინებში − bato,
მალაიზიაში − batu, სამხრეთ კორეაში − philopon,
ჩინეთში − yatouwan და ya ba ან yaa maa − ტაილანდში,
მიამარში, ლაოსსა და კამბოჯაში. „ია ბას“ ანუ „კრისტალ
მეთის“ და კოფეინის კომბინაციას, რომელიც აზიაში
იწარმოება (ძირითადად, ტაილანდსა და მიამარში),
მოიხმარენ პერორალურად ან ამტვრევენ და ეწევიან
ფოლგაში გახვეულს.
მეთამფეტამინის მსგავსი ნარკოტიკი ფენეთილინი
(კაპტაგონი®) არის პროწამალი, ნივთიერება,
რომელსაც ორგანიზმი მეტაბოლიტებად გარდაქმნის
და რომლებიც ასევე აქტიურია (ამფეტამინი და
თეოფილინი). წამალს იყენებდნენ რეგულარული
ამფეტამინების ალტერნატივად, რადგან მისი
კარდიოვასკულური ეფექტი ნაკლებ მწვავე იყო. მას
იყენებდნენ ADHD-ის, ნარკოლეფსიის და დეპრესიის
სამკურნალოდ, ვიდრე 1986 წელს, გაერომ არ აღიარა,
როგორც პოტენციური ნარკოტიკული საშუალება
ავადმოხმარებისთვის. ფენეთილინს ავად მოიხმარდნენ
ძირითადად არაბულ ქვეყნებში, განსაკუთრებით
საუდის არაბეთში ბოლო წლებში. უკანონო მწარმოებ-
ლები კაპტაგონს მიმსგავსებული ფორმით უშვებდნენ.
ნარკოტიკის ფალსიფიცირებული ვერსიები ხშირად
შეიცავს რეგულარულ ამფეტამინებს და კოფეინს. ახალი
ამბების სააგენტოები ავრცელებდნენ ინფორმაციას,
რომ 2013-2014 წლების სირიის სამოქალაქო
კონფლიქტის დროს უხვად ხდებოდა ფენეთილინის
გამოყენება.
თანამედროვე მოხმარება
კანონიერი მოხმარება. დღესდღეობით ამგფეტამინებს
და მეთამფეტამინებს იყენებენ ADHD-ის,ნარკოლეფსიის
და პერიოდულად, ზედმეტი წონის სამკურნალოდ.
უკანონო მოხმარება. ისტორიულად, სტიმულატორების
ეპიდემია 10-15 წელი გრძელდება და ტალღისებურად
მოძრაობს ამერიკის შეერთებული შტატების ერთი
სანაპიროდან მეორემდე. „კაიფის“ ინტენსივობიდან
და გვერდითი ეფექტების სიმწვავიდან გამომდინარე,
ამფეტამინის ავადმოხმარება საბოლოოდ თვითშემზღუ-
დველი ხდება და მოხმარების თავდაპირველი სწრაფი
ზრდა გარკვეულ დონეზე სტაბილურდება.
2014 წელს ეპიდემია ჯერ კიდევ თავის გზით მიექანება.
2002-დან 2012 წლამდე ამფეტამინზე დამოკიდებულთა
რიცხვი, ვინც სამკურნალოდ მიაკითხა, თითქმის
გაორმაგდა; მას შემდეგ რაოდენობამ ოდნავ იკლო.67
მეთამფეტამინების მოხმარებამ კი იკლო შეერთებულ
შტატებში 2002 წლიდან, მაგრამ მისი მოხმარებით
გამოწვეული სოციალური და ჯანმრთელობის
პრობლემები მაინც დარჩა.1,81
„სპიდის გაკეთება დავიწყე. ყოველდღე, სულ
ცოტა, $20 მჭირდებოდა და დედა არ მაძლევდა.
იძულებული გავხდი, ან ამით ვაჭრობა დამეწყო, ან
სხვა რამეების მოპარვა და გაყიდვა, რადგან უკვე
ძალიან ვიყავი დამოკიდებული. ვიპარავდი მანქანებს
და მაგნიტოფონებს ვიღებდი; ნებისმიერი ვინმე
შემეძლო გამეძარცვა, ოღონდ „კაიფი“ მქონოდა.
ისე, მანქანის მოპარვაც ერთგვარი „კაიფი“ იყო“.
17 წლის მეთის ინტრავენური მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ტიპური მომხმარებლის პროფილი ასეთია: თეთრ-
კანიანი მამაკაცი, 19-დან 40 წლამდე; თუმცა, უნდა
ითქვას, რომ დასავლეთის რაღაც ნაწილში და ჰავაიზე,
მეთის მომხმარებელი ქალების და კაცების რაოდენობა
თანაბარია. ჰავაიზე დადგენილი მომხმარებლების
დიდი უმრავლესობა აზიური ან წყნარი ოკეანის
კუნძულების წარმომავლობისაა. ბოლო პერიოდში
მეთის მოხმარება შავკანიანთა და ესპანურენოვან
ამერიკელთა თემებშიც გაიზარდა.
მეთი განსაკუთრებით გავრცელდა ჰომოსექსუალთა
საზოგადოებაში. ნიუ იორკში ჩაატარეს კვლევა,
რომელშიც 2,335 გეი და ბისექსუალი მამაკაცი
მონაწილეობდა; აღმოჩნდა, რომ მათგან 10.4%
ბოლო სამი თვის განმავლობაში მოიხმარდა მეთს,
რაც მთლიანი პოპულაციის მაჩვენებელს 10-15-ჯერ
აღემატებოდა. ალკოჰოლისა და მარიხუანას შემდეგ,
„კრისტალ მეთი“ არის რჩეული ნარკოტიკი. მეთს უფრო
ხშირად ახალგაზრდა გეი მოიხმარს ჰომოსექსუალთა
ბარებში და სექს-კლუბებში ან მასშტაბური წვეულებების
დროს, რომელთა ორგანიზება მაღალ დონეზე
ხდება ნარკოტიკებსა და სექსზე განსაკუთრებული
აქცენტით.82,83 სამწუხაროდ, აივ/შიდსის მაჩვენებელი
ასევე უკიდურესად მაღალია ჰომოსექსუალთა წრეში და
ეს დიდწილად ინტრავენური მოხმარების პრაქტიკისა
და მეთის ეფექტების გამოა. სხვადასხვა ფობიები, მათ
შორის, იდენტობის გამჟღავნების შიში, საკუთარ თავთან
მარტო დარჩენის შიში, ემოციური პრობლემები ზოგადად
უფრო დამახასიათებელია ჰომოსექსუალებისთვის, რის
გამოც იზრდება ნარკოტიკების მოხმარების ტენდენცია
საკუთარი გრძნობების ჩასახშობად.
„მთავარი იყო „მეკაიფა“, მეცეკვა, სექსი მქონოდა და
ფიქრისთვის დრო არ დამრჩენოდა, დეპრესიასთან
პირისპირ არ დავრჩენილიყავი; აღარ მიწევდა
მლიქვნელობა და ქედის მოხრა, როცა დედა ან მამა
მირეკავდა და მეკითხებოდა როგორ ვიყავი.“
25 წლის მეთის მომხმარებელი ჰომოსექსუალი მამაკაცი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
მეთამფეტამინის წარმოება
ისტორიულად, მეთამფეტამინების ქუჩაში წარმოება-
გასაღებას ძირითადად ბაიკერთა დაჯგუფებები
აკონტროლებდნენ (Hell’s Angels, Gypsy Jokers);
ამის ძირითადი მიზეზი დიდი ფული და ბაიკერების
ნარკოტიკისადმი მიდრეკილება იყო. არსებობდა
რისკი და ხდებოდა კიდეც აფეთქებები, თუ ქიმიურ
ნივთიერებებს არასწორად შეურევდნენ. კვამლი
ტოქსიკური იყო. ღუმელებიდან ამოსული საშინელი
სუნი ძალოვან სტრუქტურებს ეხმარებოდა ადვილად
ეპოვათ მეთის ლაბორატორიები.
მეთის საწარმოებლად ქუჩის ქიმიკოსს ადვილად
შეუძლია შეიძინოს ადგილობრივ სამეურნეო
მაღაზიაში ქვამარილი, აკუმულატორის მჟავა, წითელი
ფოსფორის საგზაო მაშხალები, იოდი, უწყლო ამიაკი,
საცურაო აუზისთვის განკუთვნილი მჟავა, მინის
ქილები, ყავის ფილტრები და პლასტმასის მილები.84,85
მასალების ხელმისაწვდომობა და ღია სივრცე სუნის
იოლად გასაფანტად ის ორი მიზეზია, რის გამოც
ლაბორატორიებს ქალაქგარეთ ხსნიდნენ.86
ბოლო წლებში, მეთის წარმოების უსაფრთხო,
უფრო მარტივი, უფრო იაფი და უსუნო მეთოდები
გაჩნდა, რამაც გაზარდა ერთჯერადი მწარმოებლების
რაოდენობა. მეთის დამზადება შეიძლებოდა
გაზქურაზე ნებისმიერ ადგილას ფსევდოეფედრინის
(ეფედრინის ნახევრადსინთეზური ვარიანტი)
გამოყენებით. „შეანჯღრიე-გამოაცხე“ ან „ერთი ჯამის“
სტიმულატორები 33
მეთოდით ქუჩის ქიმიკოსი იყენებს ორლიტრიან გაზიანი
სასმელის ცარიელ ბოთლს, გაციების საწინააღმდეგო
წამლების გროვას და ადვილად ხელმისაწვდომ
ქიმიურ ნივთიერებებს.87 DEA-ს მონაცემებით, ფსევდო-
ეფედრინიდან მეთამფეტამინის წარმოების 300-ზე მეტი
გზა არსებობს.
მეთის ფასი რადიკალურად განსხვავდება ლოკაციების
მიხედვით. კვლევებით გამოიკვეთა, რომ 1 უნცია (28
გრ) მეთის ფასი $2,700-5,400 ფარგლებში მერყეობს
და ერთი სუფთა გრამის ფასი კი $200-300 ფარგლებშია
საშუალოდ, ლოკაციიდან გამომდინარე. მიუხედავად
იმისა, რომ ფასი გაიზარდა, წამლის სისუფთავემ
იკლო.89,90
იუსტიციის დეპარტამენტისთვის ცნობილი იყო,
რომ მეთის საწარმოებლად გამოყენებული
ფსევდოეფედრინი არაკანონიერი არხებით დიდ
პარტიებად შემოჰქონდათ მექსიკიდან. ეფედრინი
და ფსევდოეფედრინი მსოფლიოს 8 ქარხანაში
იწარმოება (5 ინდოეთში, 2 ჩინეთში და 1 გერმანიაში).
უკანონო მეთის ლაბორატორიების უმეტესობა პატარა
საწარმოები იყო, რომელთაც დღეში მხოლოდ 450
გრამი მეთამფეტამინის წარმოება შეეძლოთ, თუმცა,
მექსიკური ნარკოდაჯგუფებების საწარმოებში (ლა-
ბორატორიების საერთო რაოდენობის 26%, ძირითა-
დად დასავლეთში განთავსებული), სულ რაღაც
ორ დღეში, 10-70 კილოგრამ მეთს ამზადებენ. აშშ
ნარკოტიკებთან ბრძოლის სამმართველოს ვარაუდით,
მექსიკური სუპერ ლაბორატორები აწარმოებენ
ამერიკის შეერთებულ შტატებში მთლიანად მოხმა-
რებული მეთამფეტამინის სამ მეოთხედს.85
მეთამფეტამინის უკანონო სინთეზი გარემოსაც
უქმნის საფრთხეს წარმოებისას გამოყენებული ქი-
მიური ნივთიერებებით (თუნდაც ახალ მეთოდებს
იყენებდნენ). ლაბორატორიები მოწყობილია ბინებში,
დაქირავებულ სასტუმროს ნომრებში, ტრაილერებში
და საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში გაშლილ
კარვებშიც კი. ხშირად მეთის „მზარეულები“, უბრალოდ,
ტოვებენ ბინას, სადაც დროებითი ლაბორატორია
ჰქონდათ მოწყობილი და ღიად ტოვებენ ტოქსიკურ
და კიბოს გამომწვევ ქიმიურ რეაგენტებს, როგორიცაა
აცეტონი, წითელი ფოსფორი, მარილმჟავა, ბენზოლი
და ტყვიის აცეტატი, ან ჩუმად ყრიან წყლის არხებში
და ნაგავსაყრელებზე. თითოეული კილოგრამი
მეთამფეტამინის წარმოება 5-7 კგ ტოქსიკურ ნარჩენს
ტოვებს. რეიდის შედეგად აღმოჩენილი ერთი
ლაბორატორიის გაწმენდას რამდენიმე ათასი დოლარი
სჭირდება.
2012 წელს, აშშ-ში ნარკოტიკებთან ბრძოლის
სამმართველომ და სახელმწიფო ძალოვანმა სტრუქტუ-
რებმა 11,210 მეთამფეტამინის ლაბორატორია, ნაგავ-
საყრელი და საწარმოო ადგილსამყოფელი დახურეს.
ეს 2004 წელთან შედარებით 50%-ით ნაკლებია, თუმცა,
უმეტესობა მათგანი საოჯახო ტიპის ლაბორატორიები
იყო და არა მეგა-ლაბორატორიები.91
34 თავი 1
მეთამფეტამინის ეფექტები
მოხმარების მეთოდები
შეყნოსვა იწვევს ტკივილს და გაღიზიანებას ცხვირის
ლორწოვან გარსში, განსაკუთრებით, ჭარბად
მოხმარებისას.
ინტრავენური მოხმარებისას ნარკოტიკის დიდი
რაოდენობა პირდაპირ სისხლს ერევა და იწვევს
ინტენსიურ „კაიფს“ (შეყნოსვისა და პერორალურად
მიღებისგან განსხვავებით). თუმცა, ის ხშირად
იწვევს სისხლძარღვების ტკივილს. გარდა ამისა,
ინტრავენური მოხმარების შემთხვევაში არსებობს
დაბინძურებული შპრიცებით ინფიცირების
საფრთხე. ლოს ანჯელესში ჩატარებულმა კვლევამ
აჩვენა, რომ მეთის ინტრავენურ მომხმარებლებში
შიდსის ინფექციის მაჩვენებელი სამჯერ აღემატება
არამომხმარებელთა მაჩვენებელს.93
პერორალურად მიღება იმდენად პოპულარული
აღარ არის, რადგან ნარკოტიკს დიდი დრო
სჭირდება ტვინამდე მისასვლელად და თან
მეთამფეტამინს ძალიან მწარე გემო აქვს. ამიტომ,
ხშირად ჟელატინის ცარიელ კაფსულაში ან
ქაღალდის ნაკუწში ახვევენ და ისე ყლაპავენ.
„კრისტალ მეთს“ ან „აისს“, კოკაინის თავისუფალი
ფუძის მსგავსად, ჩიბუხით ეწევიან.
მოხმარების ფორმის მიუხედავად, ამფეტამინების
მოქმედება 4-6 საათს გრძელდება, ხოლო კოკაინის −
10-90 წუთი. ზოგი ამტკიცებს, რომ „აისის“ ეფექტი, სულ
მცირე, 8 საათს გრძელდება, ზოგიც − 24 საათს ამბობს.
ნეიროქიმია
ამფეტამინების მოხმარება ზრდის ნეიროტრანსმი-
ტერების დონეს (ნორეპინეფრინი, ეპინეფრინი და
დოფამინი).
ჯერ მეთამფეტამინი აიძულებს ნეიროტრანსმიტე-
რების გამოთავისუფლებას ნერვულ ტერმინალებში
არსებული ბუშტუკებიდან (ვეზიკულებიდან)
შემდეგ, პაწაწინა ტუმბოები, რომელთაც ტრანსპორ-
ტერებს უწოდებენ და ჩვეულებრივ, ხელახლა
შეისრუტავენ ნეიროტრანსმიტერებს, იცვლიან
მიმართულებას და ნეიროგადამცემებს ჭარბი
რაოდენობით უშვებენ სინაფსურ ნაპრალში
და ბოლოს, ამფეტამინები ბლოკავენ ენზიმებს,
რომლებიც ჭარბი ნეიროტრანსმიტერების მეტა-
ბოლიზმს ახდენენ. ამით ქიმიურ აგენტებს დაგ-
როვების და განგრძობადი, ზედმეტი სტიმულირების
საშუალებას აძლევენ.
ეს ბოლო ეფექტი − ზედმეტი სტიმულირება ნიშნავს,
რომ მეთამფეტამინის მოხმარებისას, ჭარბი კატექო-
ლამინები ყოვნდება სინაფსში გაცილებით უფრო მეტ
ხანს, ვიდრე კოკაინის შემთხვევაში. ეს არის მთავარი
მიზეზი, რის გამოც ამფეტამინით გამოწვეული „კაიფი“
უფრო ხანგრძლივია, ვიდრე კოკაინის შემთხვევაში.28
ამფეტამინების განგრძობით მოხმარება იწვევს გრძელ-
ვადიან და ზოგჯერ პერმანენტულ ცვლილებებს
ადამიანის სხეულში. მას უქვეითდება ამ სასიცოცხლოდ
მნიშვნელოვანი ნეიროტრანსმიტერების წარმოების
უნარი.
ცხოველებზე ჩატარებული კვლევებიდან ჩანს, რომ
ნორეპინეფრინის დონე კვლავაც შემცირებულია
ინტენსიური მოხმარების შეწყვეტიდან 3-6 თვის
განმავლობაში.9 დოფამინის დონეც დაქვეითებული
რჩება მოხმარების შეწყვეტის შემდეგ. კიდევ
ერთი კვლევა ჩატარდა, სადაც გამოჩნდა, რომ
მეთამფეტამინების ყოფილ მომხმარებლებში,
არამომხმარებელთა საკონტროლო ჯგუფთან
შედარებით, 24%-ით არის შემცირებული დოფამინის
ტრანსპორტირება, რაც იწვევს მოძრაობის შეფერხებას
და სიამოვნების გრძნობის დაქვეითებას.94 ამის გამო
მომხმარებელი იწყებს ხელოვნური სტიმულატორების
გამოყენებას, რათა გაიაქტიუროს დოფამინი და
ნორეპინეფრინი იმ დონემდე, რომ თავი ნორმალურად
მაინც იგრძნოს და არა „კაიფში“. სხვაგვარად რომ
ვთქვათ, ამფეტამინის გახანგრძლივებული მოხმარება
ცვლის ტვინის ქიმიას იმგვარად, რომ იზრდება
ლტოლვა. რაც მეტ ამფეტამინს ან კოკაინს მოიხმარენ,
მით მეტის მიღების საჭიროება ჩნდება.
მეთამფეტამინის 22 ინტენსიური მომხმარებლის
კვლევისას აღმოაჩინეს საკმაოდ შემაშფოთებელი
მტკიცებულება, რომ ამგვარი მომხმარებლების
ტვინი საშუალოდ 11.3%-ით კარგავს ლიმბურ რუხ
ნივთიერებას, კონკრეტულად კი, ჰიპოკამპუსს,
სარტყლისებრ ხვეულას და პარალიმბურ კორტექსს;
ეს არის სფეროები, რომლებიც ასოცირდება
ლტოლვასთან, ემოციებთან, გუნებ-განწყობასთან და
მეხსიერებასთან.95
„მეხსიერება საერთოდ აღარ მივარგა; ვერ ვიხსენებ,
მაგალითად, 5 წლის წინ რას ვაკეთებდი და ამას
ძალიან განვიცდი. ჩემი უმცროსი შვილი წელს
15 წლის ხდება და მის ცხოვრებაზე ვერაფერს
გეტყვით, ალაგ-ალაგ მომენტები მახსოვს, მცირე
ფრაგმენტები.“
43 წლის მეთის ავადმომხმარებელი პატიმარი ქალი
მოულოდნელად, კვლევამ აჩვენა, რომ საბოლოო
ჯამში, მომხმარებელთა ტვინი ჩვეულებრივზე საშუალოდ
10%-ით უფრო დიდია, რადგან მასში მატულობს
თეთრი ნივთიერება, რაც შესაძლოა, მეთამფეტამინით
გამოწვეული ანთების შედეგი იყოს.95 მეთამფეტამინით
გამოწვეული ძალიან ბევრი სტრუქტურული ცვლილება
ქრება, მაგალითად, ჰიპოკამპური შეკუმშვა, თუმცა,
ამას თვეები და ზოგჯერ წლები სჭირდება.96,97 ამ ტიპის
ანომალიების გამო თავშეკავებით პროვოცირებულ
დეპრესიას და შფოთვას აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში სჭირდება მართვა.98
„ხშირად კონცენტრაციის პრობლემა მიჩნდებოდა.
როცა წიგნს ვკითხულობ, მეჩვენება რომ სიტყვები
დარბიან ფურცელზე; ვიცი, რომ ეს მეთის მოხმარების
პირდაპირი შედეგია. ვიცი, რომ რაღაც დამიზიანდა
და ახლა ვცდილობ ვისწავლო, როგორ ვიცხოვრო
ასე.“
43 წლის მეთის ავადმომხმარებელი მამაკაცი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
კალიფორნიის უნივერსიტეტის უახლეს კვლევებში
გამოიყენეს მაგნიტურ რეზონანსული გამოკვლევა
(MRI) რათა მაქსიმალურად განევრცოთ ექიმების
− ნორა ვოლკოვის და ედიტ ლონდონის კვლევის
შედეგები, სადაც აკვირდებოდნენ გამოჯანმრთელების
ეტაპზე მყოფი მეთამფეტამინის მომხმარებლების
ტვინში მიმდინარე პროცესებს და რეციდივის რისკის
სიგნალებს. აღმოჩნდა, რომ მომხმარებლებს, ვისაც
რეციდივის რისკი აღენიშნება, მოქმედება უქვეითდებათ
ტვინის ხუთ სხვადასხვა უბანზე (ტვინის მარჯვენა
ცენტრალური წილი, მარჯვენა ქვედა ყიფლიბანდის
წილი, მარჯვენა შუა საფეთქლის ხვეულა, მარცხენა
დორსალური სტრიატუმი (caudate putamen და
მარცხენა სარტყლისებრი ხვეულა), რაც ზოგიერთს
ურთულებს ორი გადაწყვეტილების ერთდროულად
მიღების უნარს.99 ეს ნიშნავს, რომ მათ, ვისაც რეციდივის
ტენდენცია აქვთ, უჭირთ გადაწყვეტილების მიღება და
ვერ უმკლავდებიან ლტოლვას.
მეთის ინტენსიური მომხმარებლის ტვინს
აღსადგენად ორ წლამდე დრო სჭირდება...
თუმცა, უწინდელისგან მაინც განსხვავდება.
ფიზიკური მოქმედება და გვერდითი ეფექტები
კოკაინის მსგავსად, ამფეტამინების მცირე და საშუალო
დოზების საწყისი ფიზიოლოგიური ეფექტებია:
მოჭარბებული ენერგია, აჩქარებული გულისცემა,
აწეული სხეულის ტემპერატურა, გახშირებული სუნთქვა,
მაღალი არტერიული წნევა, ბრონქების დილატაცია და
მადის დაქვეითება.
„გავიკეთებდი სპიდს და მალევე მეწყებოდა ენერგიის
საოცარი მოზღვავება. ზოგი ამას სექსუალურ გრძნო-
ბებს ადარებს. მინახავს, როგორ კვდებიან ზედმეტი
სპიდის მიღების შედეგად. გული ამოხტომაზე
მქონდა, ოფლი მდიოდა და მერე, როცა ეს უეცარი
მოზღვავება გამივლიდა, საოცრად დიდ ენერგიას
ვგრძნობდი.“
19 წლის მეთის მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
უზღვავი ენერგია და ნარკოტიკებით პროვოცირებული
თავდაჯერება არის ის ორი მიზეზი, რის გამოც მას
მოიხმარენ ათლეტები. გარდა ამისა, მძლეოსნები,
ტანმოვარჯიშეები და სხვა სპორტსმენები მიმართავენ
მას ანორექსიული ეფექტისთვის (როცა წონაში დაკლება
სურთ), რათა წონითი კატეგორიის მოთხოვნები
დააკმაყოფილონ.
სტიმულატორები 35
კოკაინის მომხმარებლების მსგავსად, მეთამფეტამინის
მომხმარებლები გადააბამენ ხოლმე მოხმარებას 3, 4 და
10 დღეც კი, რითაც საკუთარ სხეულს, განსაკუთრებით
კი კარდიოვასკულურ და ნერვულ სისტემებს დიდი
სტრესის ქვეშ აყენებენ. უეცარი მოზღვავების დროს,
ჭარბი ენერგია სად წაიღონ, არ იციან − ცეკვავენ,
ვარჯიშობენ, მანქანას შლიან ნაწილებად და თავიდან
აწყობენ, ან სახლს ღებავენ.
„მომწონდა პატარა ჩანახატების კეთება. საათობით
ვხატავდი, ყველაფერს, უამრავ წვრილ დეტალს.
სახლს ვხეხავდი ჭერიდან იატაკამდე, ხის იატაკსაც
ვაპრიალებდი, მტვერსასრუტით ვასუფთავებდი
ჭერს მთელ სახლში და თუ საქმე გამომელეოდა,
მტვერსასრუტიდან ნაგავს გადმოვყრიდი და
თავიდან ვიწყებდი დასუფთავებას. გარეთ გასვლა
არ მიყვარდა, რადგან პარანოია მეწყებოდა.“
38 წლის ამფეტამინის მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ამფეტამინების მიმართ ჩნდება ტოლერანტობა. დღეში
15-30 მილიგრამი ადერალი® ნორმალური დოზაა,
რასაც ექიმები ნიშნავენ; დიდი ხნის მომხმარებლები,
დღეში 5,000 მილიგრამს ანუ 5 გრამს იღებენ 24 საათში,
უწყვეტი ნარკოტიზაციის დროს (ე.წ. „სწრაფი გარბენი“).
ამგვარი გადაჭარბებული მოხმარება (ან დიდი დოზებით
მოხმარება) დეპრესიასა და ლეთარგიას იწვევს, რადგან
ენერგიის ნეიროტრანსმიტერების მარაგი იწურება.
გრძელვადიანი მოხმარება იწვევს ძილის დარ-
ღვევას, გულ-სისხლძარღვთა ტოქსიკურობას და
მალნუტრიციას. სისხლძარღვების ტოქსიკურობა
იწვევს ცერებრული სისხლძარღვების დაზიანებას,
შედეგად ჩნდება მრავლობითი ანევრიზმები და
ინსულტის საფრთხე. ხანგრძლივი პერიოდის შემდეგ,
მომხმარებელს შეიძლება დაემართოს არითმია, რა-
საც გულის კუნთის პათოლოგიები იწვევს9. ცუდი
კვება, ტკბილი საკვების მიმართ ლტოლვა, პირის
ღრუს ჰიგიენის დარღვევა, პირის სიმშრალე, და
დამატებით, ამფეტამინების ჭარბი რაოდენობით
გამოწვეული კალციუმის გამორეცხვის ეფექტი ხშირად
იწვევს ღრძილების ცვეთას და კბილების ლპობას. ეს
„მეთის პირის“ სახელითაა ცნობილი. ამფეტამინების
მოხმარების ერთ-ერთი მკაფიო ნიშანი პირის ღრუს
მძიმე პრობლემებია.100
თუ მომხმარებელს არ აქვს ტოლერანტობა ჩამოყა-
ლიბებული, ზოგადად სენსიტიურია ან ჭარბ რაოდე-
ნობას იღებს, არსებობს ზედოზირების რისკი, რაც
შეიძლება გადაიზარდოს კრუნჩხვებში, ჰიპერთერ-
მიაში, ინსულტში, კარდიოვასკულურ ზეაგზნებასა
(overexcitement) და კოლაფსში.
„ერთხელ სპიდი გავიკეთე და მაშინვე გულყრა
დამეწყო. პულსი დამივარდა და ვისთან ერთადაც
ვიყავი, დავინახე, მკერდზე როგორ მაწვებოდა. სულ
გავშავდი, ყველაფერი მტკიოდა, თუმცა, მეორე
დღეს მაინც არ შემიწყვეტია მოხმარება.“
38 წლის მეთის მომხმარებელი
36 თავი 1
მეთამფეტამინების და კოკაინის აღკვეთა იწვევს
ფიზიკურ და ემოციურ დათრგუნვას, უკიდურეს
გაღიზიანებას, ნერვიულობას, ენერგიის ნაკლებობას,
ანჰედონიასა და ლტოლვას.
ნეონატალური ეფექტები
მეთამფეტამინის ავადმოხმარება უფრო გავრცელე-
ბულია ქალებში, განსხვავებით სხვა ნარკოტიკებისგან,
სადაც გენდერულად თანაბარი გადანაწილებაა; მათი
უმეტესობა ფერტილური ასაკისაა. მეთის მოხმარება
ფეხმძიმობისას სერიოზულრ რისკებს უქმნის ბავშვის
ფიზიკურ და გონებრივ განვითარებას. ზიანი შეიძლება
წამოვიდეს, როგორც ნარკოტიკის მოხმარების
პირდაპირი ეფექტიდან, ისე მეთზე მიჩვეული ცხოვრების
სტილის შედეგებისგან, როგორიცაა მაგ., ცუდი კვება და
ნარკოტიკული საშუალებების ინტრავენური მოხმარება
დაბინძურებული შპრიცებით.
საშვილოსნოსშიდა და ნეონატალური რისკებია:
გაღიზიანებული ბავშვის სინდრომი, მათ შორის,
სინათლისა და შეხების ნეონატალური აუტანლობა,
ტრემორი, კუნთების კოორდინაციის პრობლემები,
პათოლოგიური რეფლექსები, წოვისა და ყლაპვის
პრობლემები და ცუდი ძილი. ყველაზე ხშირად
მეთის ზემოქმედების ქვეშ მყოფ ახალშობილებს
ახასიათებთ დაბალი აქტიურობა, მაღალი
ლეთარგია და სხვა ახალშობილებთნ შედარებით
მეტი სტრესი101
ნაადრევი მშობიარობა და თანდაყოლილი დე-
ფორმაციები (მოგრეხილი ტერფები და კიდურების
დეფორმაციები)
ნაყოფის მოშლის რისკი და სისხლჩაქცევა, პო-
ტენციურად ფატალური შედეგი დედისა და
ნაყოფისთვის
საშვილოსნოსშიდა ტვინში სისხლჩაქცევა და
ინსულტი
აივ, C და B ჰეპატიტიტების გაზრდილი რისკი
მეთამფეტამინის ზემოქმედების ქვეშ მყოფი ჩვილების
განვითარებასთან დაკავშირებული რისკები:
ზრდა-განვითარების შეფერხება
დასწავლის სირთულეები
ყურადღების დეფიციტის/ჰიპერაქტივობის დარღვე-
ვის მომატებული რისკი
აგრესიის გაზრდილი რისკები
ჩვილთა უეცარი სიკვდილის (SIDS) რისკი.101A,102
ერთ კვლევაში შეისწავლეს მეთამფეტამინის ავად-
მომხმარებელი 153 დედის 406 შვილი, რომელთაგან
33%-ს შეზღუდული შესაძლებლობები აღმოაჩნდა.103
ფსიქიკური და ემოციური ეფექტები
ამფეტამინები თავდაპირველად წარმოშობენ ზომიე-
რად ინტენსიურ ეიფორიას, მოუსვენრობის, სექსუა-
ლური ჟინის და განგაშის გრძნობებს, კეთილდღეობისა
და თავდაჯერების შეგრძნებებს. თუმცა, ხანგრძლივი
მოხმარების შემთხვევაში, დაუბალანსებელმა ნეირო-
ტრანსმიტერებმა შეიძლება წარმოშვას პარანოია,
გაღიზიანებადობა, აგზნება, აგრესია, ცნობიერების
აბნევა, განსჯის უნარის და მეხსიერების დაქვეითება
და ჰალუცინაციებიც კი.
ამფეტამინები გამოათავისუფლებენ ნეიროტრანსმი-
ტერებს, რაც წააგავს სექსუალურ დაკმაყოფილების
განცდას და ზოგჯერ იყენებენ კიდეც სქესობრივი
აქტივობის გასაძლიერებლად (განსაკუთრებით,
ლგბტ საზოგადოებაში); ასევე, იმ ადამიანებში, რომ-
ლებიც პარტნიორების გამოცვლისადმი არიან მიდრე-
კილნი და/ან უნდათ სქესობრივი ურთიერთობის
გახანგრძლივება. თუმცა, ტოლერანტობის სწრაფად
განვითარება და ნეიროტრანსმიტერების რაოდენობის
შემცირება იწვევს სექსუალური მოთხოვნილებისა და
მოქმედების დაქვეითებას. ბევრი მომხმარებლისთვის
მეთამფეტამინის ინექციით ან მოწევით გამოწვეული
ენერგიის მოზღვავება ანაცვლებს სქესობრივი აქტი-
ვობის ეფექტს.
„როცა ნარკოტიკს ვიღებდი, არავისთან დავდიოდი.
ნარკოტიკები მერჩივნა ნებისმიერ გოგოს. გო-
გოსთან რომც მქონოდა დაგეგმილი პაემანი და
ამ დროს დილერს დაერეკა და შეხვედრა ეთხოვა,
მაშინვედილერთან გავიქცეოდი. დილერთან წასვლა
და ნარკოტიკების აღება მერჩივნა პაემანზე წასვლას.“
19 წლის მეთის ავადმომხმარებელი მამაკაცი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
მეთამფეტამინის ჭარბი დოზით მოხმარებით გამო-
წვეული აგრესია დამოკიდებულია დოზაზე, გარემოზე
და მომხმარებლის მანამდე არსებულ ძალადობრივ
მიდრეკილებაზე. მომძლავრებული ეჭვიანობა, პა-
რანოია და ზედმეტი თავდაჯერება იწვევს სხვათა
მოქმედებების არასწორად აღქმას და შესაბამისად,
ძალადობრივ ქმედებებს მათ წინააღმდეგ. უკიდურეს
შემთხვევაში, გახანგრძლივებული მოხმარება გადადის
ძალისმიერ, სუიციდურ და ჰომიციდურ აზრებში.
„შემეძლო მეგობარ გოგოს უაზროდ გავბრაზებოდი,
როცა „კაიფში“ ვიყავი. სუპერპარანოიკი ვხდებოდი.
ისე დავარტყამდი ხოლმე, რომ ხელი მილურჯდე-
ბოდა.“
32 წლის მეთის ავადმომხმარებელი
აგრესიისადმი ამგვარი მიდრეკილება პირდაპირ
არის დაკავშირებული ბავშვებზე ძალადობასა და
მათ უგულებელყოფასთან. ორეგონში, სადაც მეთის
მოხმარება განსაკუთრებით მაღალია, ბავშვთა
ძალადობის და უგულებელყოფის შემთხვევათა 80%
დაკავშირებულია მეთის მოხმარებასთან.103
ამფეტამინებისა და მეთამფეტამინების ჭარბი მოხ-
მარება იწვევს ამფეტამინურ ფსიქოზს, ისევე რო-
გორც კოკაინს შეუძლია კოკაინური ფსიქოზის
გამოწვევა; ამფეტამინური ფსიქოზის სიმპტომები
მოიცავს ჰალუცინაციებს, რეალობის შეგრძნების
დაკარგვას და არეულ მეტყველებას. ეს სიმპტომები
ძალიან ჰგავს შიზოფრენიისა და პარანოიდული
ფსიქოზის სიმპტომებს და ძნელია მათი განსხვავება.
მეთამფეტამინის უნარი, რომ დოფამინი დიდი
რაოდენობით გამოათავისუფლოს, არის ზემოთ
ჩამოთვლილ სიმპტომთა უმეტესობის მიზეზი. ამის
საწინააღმდეგოდ, ფსიქიატრიული პრეპარატები,
რომლებიც შიზოფრენიის სიმპტომების კონტროლის
მიზნით გამოიყენება, ზღუდავს ან ბლოკავს
დოფამინის გამოყოფას. რამდენიმე კვლევა შეეცადა
დაედგინა, თუ ამფეტამინების რა დოზაა საჭირო
ფსიქოზის პროვოცირებისთვის. ადრეულ კვლევებში
ამტკიცებდნენ, რომ სულ რაღაც 55 მილიგრამია საჭირო
ფსიქოზის დასაჩქარებლად, თუმცა სხვა კვლევებში
2,000-5,000 მილიგრამზე საუბრობენ. ერთ კვლევაში
მონაწილე მომხმარებელთა ნახევარმა განიცადა
ფსიქოზური ეპიზოდები მოხმარების დაწყებიდან
პირველი ორი წლის განმავლობაში, თუმცა, სხვებს ასეთ
შედეგებამდე მისვლისთვის 10 წელი დასჭირდათ.77
„უკვე საშინლად ამომივიდა ყელში ამდენი ხანი
„კაიფში“ ყოფნა. სასტიკად გირევს გონებას. ერთხელ
მთელი 23 დღე უძილოდ ვიყავი, ერთი საათიც არ
მიძინია, ერთხელაც არ მომიხუჭავს თვალი. როცა
ამდენი ხანი არ გძინავს, ფაფასავით ხარ აზელილი,
გონება არ გიმუშავებს, ვერც ლაპარაკობ და ეს
საშინელი შეგრძნებაა. აღარ მინდა იგივე განვიცადო.“
17 წლის მეთის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ამფეტამინურ ფსიქოზზე საუბარი პირველად 1930-იანი
წლების ბოლოს დაიწყეს − მალევე ამ ნარკოტიკის
გავრცელებიდან. ბევრი შემთხვევა დაფიქსირდა
მეორე მსოფლიო ომის დროს და 1950-იან და 1960-
იან წლებში, მას შემდეგ, რაც ამფეტამინები იქცა
უპირატეს ნარკოტიკად. ამფეტამინური ფსიქოზი ჭარბი
მოხმარებისა და მძიმე დეპრესიის შედეგად ჩნდება.
დეპრესია ხშირად მაღალი დოზებით ინტრავენურ
მოხმარებას ან „აისის“ დიდი დოზით მოწევას ახლავს.
თუმცა, ფსიქოზი, როგორც წესი, მუდმივი არ არის.
ფსიქიკურად არეული მომხმარებელი, ჩვეულებრივ,
ნორმალურ სახეს იბრუნებს მას შემდეგ, რაც ტვინის ქი-
მია ხელახლა დაბალანსდება, ჩვეულებრივ, რამდენიმე
დღეში ან კვირაში. თუმცა, ზოგი მომხმარებელი
განიცდის ლტოლვას და უენერგიობას დეპრესიასთან
და ფსიქოზთან ერთად უფრო ხანგრძლივად –
განსაკუთრებით, თუ მომხმარებელს მანამდე ჰქონია
ფსიქიკური პრობლემები.104 რადგან ხანგრძლივ
მოხმარებას შეუძლია ასევე ნერვული უჯრედების
დაზიანება, ასეთ მომხმარებელთა ტვინში მიმდინარე
ზოგი ფსიქიკური და ემოციური ცვლილება შეიძლება
მთელი ცხოვრება გაგრძელდეს, იმის მიუხედავად,
სტიმულატორები 37
ჰქონია თუ არა მომხმარებელს ფსიქიკური პრობლემები
მანამდე.105
დექსტრომეთამფეტამინი („აისი“ ან „კრისტალი“) ტვინის
სტიმულირებას უფრო მაღალი ხარისხით ახდენს,
ვიდრე ამფეტამინები და მეთამფეტამინები, თუმცა,
უფრო ნაკლები ხარისხით ასტიმულირებს გულს,
სისხლძარღვებს და ფილტვებს. კარდიოვასკულური
ეფექტების თითქმის 25%-მდე შემცირებას ჩვეულებრივ
„კრენკთან“ შედარებით, მომხმარებელი შეცდომაში
შეყავს და იგი კიდევ უფრო მეტ „აისს“ ეწევა, რადგან
ვერ გრნობს ტოქსიკურ ეფექტს ორგანიზმში.
შედეგად, ეს გადაიზრდება უფრო მწვავე პარანოიაში,
ჰალუცინაციაში და ჰიპერფხიზელ აზროვნებაში, თვით-
მკვლელობაზე ფიქრებში. დეტოქსიკაციის კლინი-
კების მრავალწლიანმა გამოცდილებამ აჩვენა, რომ
„აისის“ ჭარბად მოხმარების ფსიქიკური და ფსიქოზური
სიმპტომების დეტოქსიკაციას, ჩვეულებრივ, რამდენიმე
დღით მეტი სჭირდება, ვიდრე დეტოქსიკაციას
მეთამფეტამინების რეგულარული მოხმარების დროს.
ამფეტამინისმაგვარი მოქმედების
ნივთიერებები
„სტუდენტები სპეციალურად იგონებდნენ ADHD
სიმპტომებს, რომ მიეღოთ რიტალინი® − „გონების
მასტიმულირებელი“ ნარკოტიკი. ზოგი სტუდენტი
უნამუსობად თვლიდა, რომ მათი თანატოლები,
რომლებიც აბებს ყლაპავდნენ, „ცალი ფეხი უკვე კარგ
სამსახურში ჰქონდათ შეყოფილი“. როგორც ერთმა
24 წლის სტუდენტმა თქვა: „ეს უსამართლობაა მათ
მიმართ, ვინც ცდილობს, ბევრი იშრომოს.“
Straits Times, სინგაპური, 21 ოქტომბერი, 2013
„კომპანია Wyeth (ამჟამად კორპორაცია Pfizer-
ის ნაწილი) იძულებული გახდა $21 მილიარდზე
მეტი დაეხარჯა, რათა გადაეჭრა 200,000-ზე მეტი
ადამიანის პრობლემა. ისინი ჩიოდნენ დიეტური
პრეპარატის fen-phen გამო, რომელიც ორი ტიპის
ნარკოტიკულ საშუალებას შეიცავდა.“
Above the Law, ლეგალური ტაბლოიდი, 2010 წ.
როცა ფედერალური კანონმდებლობით ამფეტამინების
რეცეპტით გაცემა მკაცრად შეიზღუდა, ექიმებმა დაიწყეს
ამფეტამინისმაგვარი მოქმედების პრეპარატების
გამოწერა პაციენტებისთვის, რომელთაც გარკვეული
მკურნალობა სჭირდებოდათ (ძირითადად, ADHD და
სიმსუქნე) და მანამდე ამფეტამინებს მოიხმარდნენ.
ამფეტამინისმაგვარი მოქმედების ნივთიერებები
(Amphetamine congeners) არის სტიმულატორი
წამლები, რომელთაც განსხვავებული ქიმიური შე-
მადგენლობა აქვთ, მაგრამ ფარმაკოლოგიურად
დაკავშირებული არიან ამფეტამინებთან და ბევრი
მსგავსი, თუმცა, შედარებით სუსტი ეფექტები აქვთ.
რამდენიმე კვლევაში შეისწავლეს პაციენტები,
38 თავი 1
რომლებიც ამფეტამინისმაგვარი მოქმედების წამ-
ლებით მკურნალობდნენ და შემდეგ მათი ავად-
მოხმარება დაიწყეს. კვლევებმა აჩვენა, რომ ავად-
მოხმარება მინიმალურია, თუ პაციენტი მათ ექიმის
მეთვალყურეობის ქვეშ სათანადო დოზებით იღებს.
როგორც სხვა ბევრი ნარკოტიკული საშუალების
შემთხვევაში, პრობლემას იწვევს ჭარბი, არასათანადო
ან არადანიშნულებით მოხმარება; თუმცა, ზოგიერთი
დიეტური წამალი (მაგ., ფენ-ფენი) იწვევს გულის
დაზიანებას ექიმისგან დანიშვნის შემთხვევაშიც.107
ADHD, მეთილფენიდატი (რიტალინი®)
და კონცერტა®
მეთილფენიდატი (რიტალინი®) არის ყველაზე ხშირად
გამოყენებული ამფეტამინისმაგვარი მოქმედების მე-
დიკამენტი. მიუხედავად იმისა, რომ იგი ინიშნება, რო-
გორც ხასიათის გამოსაკეთებელი და ნარკოლეფსიის
სამკურნალო საშუალება, ყველაზე ხშირად მას ნიშნავენ
ყურადღების დეფიციტის/ჰიპერაქტივობის დარღვევის
სამკურნალოდ. ამფეტამინები, როგორიცაა ადერალი®
და დექსედრინი,® ასევე ფართოდ ინიშნება მის სამ-
კურნალოდ.
დიაგნოზი
ყურადღების დეფიციტის/ჰიპერაქტივობის დარღვევის
(ADHD) დადგენა და გამოკვლევა ხშირად დიაგნოს-
ტიკური ინტერვიუს საშუალებით ხდება. რადგან ზუსტი
დიაგნოსტიკური ტესტები არ არსებობს, რთულია
დადგენა იმისა, თუ რამდენად მწვავეა და რა დონეზეა
მისული ყურადღების დეფიციტის/ჰიპერაქტივობის
დარღვევა.108,109 დიაგნოსტირება განსაკუთრებით
რთულია ადრეული ბავშვობის ეტაპზე, რადგან სხვა
მდგომარეობასაც შეუძლია მსგავსი სიმპტომების
გამოწვევა. მაგ., ყურადღების დეფიციტი ხშირად იმ
ბავშვებში ჩნდება, რომელთაც დაბალი IQ აქვთ ან
პირიქით − მაღალი ინტელექტი აქვთ, მაგრამ ხვდებიან
დაბალი სტიმულირების გარემოში. სხვა კვლევებმა
აჩვენა, რომ ჰიპერაქტიური ბავშვების მოუსვენრობა
და წრიალი ხშირად უაზრო მოძრაობა არ არის;
პირიქით, ეს არის ნიშანი, რომ პრობლემა არსებობს და
ყურადღებაა საჭირო.110,111
უფრო ზუსტი დიაგნოზის დასმის მიზნით, ADHD-ის
სპეციალისტები, მათ შორის დ-რი დანიელ ამენი, იყენებს
ტვინის ტომოგრაფიის ტექნიკას, განსაკუთრებით,
SPECT-ს (ერთი ფოტონის ემისიის კომპიუტერული
ტომოგრაფია), რათა დააკვირდეს ტვინში მიმდინარე
პროცესებს ჰიპერაქტივობის დარღვევის დროს. მის
კლინიკაში აკვირდებიან იმ კლიენტების ტომოგრაფიის
შედეგებს, ვისაც ADHD სიმპტომები აქვს; აკვირდებიან
მეთამფეტამინის მოხმარებამდე და მოხმარების შემდეგ,
რათა უკეთ დასვან დიაგნოზი.112 დოქტორმა კენეთ
ბლუმმა აღმოაჩინა კონკრეტული გენები, რომლებიც
კორელაციაშია ADHD-სთან და რეკომენდაციას
იძლევა, რომ ვალიდური დიაგნოზის დასასმელად
გენეტიკური ტესტირებაც ჩაუტარონ პაციენტს.112
ADHD-ის მქონე 152 ბავშვის მაგნიტურ-რეზონანსულმა
კვლევამ (MRI) აჩვენა, რომ ამ ბავშვების თავის
ტვინი 3.2%-ით უფრო პატარაა, ხოლო თეთრი
ნივთიერება 6%-ით ნაკლებია, ვიდრე საკონტროლო
ჯგუფისა. უფრო პატარა ტვინი არ ნიშნავს დაბალ
ინტელექტს.113,114 ერთ-ერთი მთავარი დეფიციტი აღ-
მოჩნდა ტვინის აღმასრულებელ უბანში; პაციენტებს
უჭირთ ყურადღების მობილიზება.115 სხვა კვლევამ
აჩვენა, რომ უყურადღებო ქცევა შეიძლება გამოწვეული
იყოს სამუშაო მეხსიერების შეზღუდვით, რაც ხაზს უსვამს
აუცილებლობას, რომ მუდმივად უნდა გადამოწმდეს
ADHD-ის გამომწვევი მიზეზები და ეტიოლოგია.116
კიდევ ბევრი წელი დაჭირდება დამატებით კვლევებს,
რომ ზუსტად მოხდეს ADHD-ის დიაგნოსტირება და
ყველაზე ეფექტური მკურნალობის შერჩევა. შემდეგ წინა
პლანზე ინაცვლებს მკურნალობასთან დაკავშირებული
შეკითხვები. ამ მიზეზების გამო, ADHD-ის სამკურნალოდ
მედიკამენტების გამოყენება კვლავაც სადავოა, თუმცა
კი ფართოდ იყენებენ.
კლასიფიკაცია
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის დაავადებათა
საერთაშორისო კლასიფიკაცის (ICD-10) მიხედვით,
ADHD სამ ქვეტიპად არის კლასიფიცირებული:
1. ჰიპერკინეტიკური აშლილობა
2. აქტიურობისა და ყურადღების დარღვევები
3. ქცევის ჰიპერკინეტიკური აშლილობა (რომელიც
მოიცავს ზედა ორს).117
ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ამერიკის ფსიქიატრი-
ული ასოციაციის ფსიქიკური აშლილობების დიაგნოსტი-
კური და სტატისტიკური სახელმძღვანელოს მე-5
გამოცემის (DSM-5) მიხედვით, ADHD-ის სამი ქვეტიპია:
1. ADHD, კომბინირებული გამოვლინება
2. ADHD, უპირატესად უყურადღებო გამოვლინება
3. ADHD, უპირატესად ჰიპერაქტიურ-იმპულსური
გამოვლინება
უპირატესად უყურადღებო ტიპის ADHD-ის მქონე პირს
(ასევე ცნობილია, როგორც ყურადღების დეფიციტის
აშლილობა, ADD) შემდეგი ექვსი ან მეტი სიმპტომი
ახასიათებს:
უყურადღებოა დეტალების მიმართ
უჭირს ყურადღების კონცენტრირება სამუშაოზე ან
თამაშზე
ვერ შეატყობ გისმენს თუ არა, როცა პირისპირ
ელაპარაკები
უჭირს, მიჰყვეს მიცემულ ინსტრუქციებს და
შეასრულოს საშინაო დავალება, რეგულარული
სამუშაოები ან მოვალეობები
ვერ ახერხებს დავალებების ორგანიზებას
ადვილად ეფანტება ყურადღება გარე გამღი-
ზიანებლებზე
ხშირად გულმავიწყია ყოველდღიურ საქმიანობაში
უპირატესად ჰიპერაქტიურ-იმპულსური ტიპის ADHD-ის
მქონე ბავშვი (ჰიპერაქტივობის აშლილობა, HD):
მოუსვენარია, წრიალებს
შეუფერებელ დროს წამოხტება ადგილიდან
უადგილოდ მირბი-მორბის ან მიძვრება სადმე
არ შეუძლია წყნარად ითამაშოს ან გაერთოს
უჭირს ერთ ადგილზე ჯდომა
ხშირად ზედმეტად ბევრს ლაპარაკობს
დაუფიქრებელ პასუხს მანამდე წამოისვრის, ვიდრე
შეკითხვა დასრულდება
უძნელდება დაელოდოს თავის რიგს
სხვებს აწყვეტინებს ან უნებართვოდ ეჭრება
საუბარში
ADHD ნებისმიერი ტიპის დიაგნოსტირებისას გამოხა-
ტული უნდა იყოს:
ზოგიერთი სიმპტომის არსებობა 12 წლამდე
სიმპტომები უნდა გამოჩნდეს, სულ მცირე, ორ
სხვადასხვა გარემოში
უნდა არსებობდეს სოციალური ფუნქციონირების
შეფერხების მტკიცებულება
სიმპტომები უფრო მეტად სხვა ფსიქიკურ აშლი-
ლობას არ უნდა ესადაგებოდეს (ან უბრალოდ,
ბავშვურ მოუსვენრობას).49
ეპიდემიოლოგია
რადგან დიაგნოსტიკური დასკვნები აუცილებლად
სუბიექტურია, ADHD-ის პრევალენტობაც ფართო
დიაპაზონით გვხვდება.
აშშ-ის სასკოლო ასაკის ბავშვების 8%-ზე მეტ
(5-6 მილიონი) ბავშვს აქვს დიაგნოსტირებული
ADHD; შედარებისთვის, მსოფლიოს მასშტაბით,
ეს მაჩვენებელი 2-9.5% ფარგლებშია.49,118,119A,120
ბოლო 10 წელიწადში ეს მაჩვენებელი 50%-ით
გაიზარდა.
ADHD ორჯერ უფრო გავრცელებულია ბიჭებში,
ვიდრე გოგონებში.118
ფსიქიატრიული მკურნალობის მიმღები ბავშვების
40-70%-ს (სტაციონარული) და 30-50%-ს (ამბუ-
ლატორიული) შეიძლება ADHD დიაგნოზი
დაესვას.121,122,123
სტიმულატორები 39
 მოზრდილთა 2.9-16.4%-ს შეიძლება დაესვას
ADHD დიაგნოზი, დეფინიციის განვრცობიდან
გამომდინარე.124
გარდა ამისა, ADHD-ის მქონე ბავშვების 10-50%-ს
სიმპტომები უნარჩუნდებათ ზრდასრულობაშიც.125
ფარმაკოთერაპია
უცნაურია, მაგრამ მცირე დოზებით ბევრ სტიმულატორს
აქვს ყურადღების კონცენტრირების და ჰიპერაქტივობის
კონტროლის უნარი. მიიჩნევენ, რომ დოფამინის
დეპლეცია ყურადღების დეფიციტის/ჰიპერაქტივობის
დარღვევის ერთ-ერთი ძირითადი გამომწვევი
მიზეზია. ამფეტამინები ან ამფეტამინისმაგვარი
მოქმედების ნივთიერებები ხელს უწყობს დოფამინის
გამოთავისუფლებას და ხელს უშლის მის უკუმიტაცებას
და მეტაბოლიზმს. გარდა ამისა, სტიმულატორები
ზრდიან სეროტონინის აქტივობას ტვინში. ამით
აიხსნება მათი დამამშვიდებელი ზემოქმედება
ADHD-ის მქონე პირებში.126 მეთილფენიდატი ტვინის
იგივე უბნებში მუშაობს და გავლენას ახდენს ტვინის
იგივე ნეიროტრანსმიტერებზე, რაზეც კოკაინი და
ამფეტამინი.127
2013 წელს ADHD-ის მედიკამენტების დაახლოებით
51.1 მილიონი რეცეპტი გამოიწერა სასკოლის ასაკის
ბავშვებისა და მოზრდილებისთვის, რაც 10 წლის
წინანდელ მონაცემებზე 53%-ით მეტია და ეს ციფრები
კიდევ იზრდება. ამ წამლების საერთო ღირებულება
წელიწადში $7.2 მილიარდს შეადგენს.128 ესენია:
ამფეტამინის სტიმულატორები: ადერალი (+XR),
®
დექსედრინი,® დექსტროსტატი,® ვივანსი®
მეთილფენიდატის სტიმულატორები: რიტალინი®
(+SR, +LA), ფოკალინი,® მეთილინი® (+ER),
მეტადატი® (+ER, +CD), კონცერტა,® ქვილივანტ
XR,® დეიტრანას® სალბუნი
არასტიმულატორები: სტრატერა® (ატომოქსეტინი),
ინტუნივი® (გუანფაცინი ER)
ანტიდეპრესანტები: ველბუტრინი® (+SR, +XL),
ტოფრანილი,® პამელორი, ® ავენტილი,®
ნორპრამინი®
არტერიული წნევის წამლები: კლონიდინი
(კატაპრესი ), კაპვეი, ტენექსი®
® ®
სხვა: პემოლინი (ცილერტი®)
ყურადღების დეფიციტის/ჰიპერაქტივობის
დარღვევის სამკურნალოდ ორი ძირითადი
ნარკოტიკული საშუალება გამოიყენება:
მეთილფენიდატი (რიტალინი®) და
ამფეტამინი (ადერალი®)
40 თავი 1
ალტერნატიული თერაპიები
ყურადღების დეფიციტის/ჰიპერაქტივობის დარღვევის
სამკურნალოდ, დიეტური ცვლილებები და კვებითი
დანამატები ყველაზე მეტად გავრცელებული
ალტერნატიული თერაპიებია − მედიკამენტური
თერაპიის ჩასანაცვლებლად ან მის დანამატად. სხვა
საშუალებებია: განათლება, ვარჯიში, ცხოვრების
სტილის შეცვლა, ქცევის შეცვლა, ფსიქოთერაპია,
მშობელთა კლასები, მშობელთა დახმარების ჯგუფები
და ტელევიზორის ყურების და ელექტრონული
თამაშების შეზღუდვა.129
ჯანდაცვის ეროვნული ინსტიტუტის მიერ განხორ-
ციელებულ კვლევაში შეისწავლეს მეთილფენიდატის
ეფექტიანობა ცალკე, მეთილფენიდატის კავშირი
ქცევის მართვის თერაპიასთან, ქცევითი თერაპია და
სტანდარტული თერაპია, რომელიც კონკრეტულ
თემში იყო ხელმისაწვდომი. მკვლევრები ექვს
სხვადასხვა ადგილას მუშაობდნენ; მათ აღმოაჩინეს,
რომ პაციენტებთან, რომელთაც მხოლოდ ADHD
აქვთ, მეთილფენიდატი და თერაპიის კომბინაცია
უფრო ეფექტური იყო, ვიდრე მხოლოდ თერაპია.
მეორე მხრივ, შესწავლილ ბავშვთა 70%-ს ასევე
ჰქონდათ სხვა პრობლემები, როგორიცაა დეპრესია
და შფოთვა. მათ შემთხვევაში, ქცევითმა თერაპიამ
მნიშვნელოვანი სარგებელი მოიტანა, განსაკუთრებით,
როცა ის მეთილფენიდატთან ერთად კომბინაციაში
გამოიყენეს.129A
ფარმაკოთერაპიასთან დაკავშირებული
პრობლემები
2006 წელს, სურსათისა და წამლის მაკონტროლებელი
ორგანოს (FDA) მრჩეველთა ჯგუფმა ასეულობით
შეტყობინება მიიღო ფსიქოზის, მანიის და განსა-
კუთრებით, ჰალუცინაციების შემთხვევების შესახებ იმ
პაციენტებში (ძირითადად არასრულწლოვნები), ვინც
ADHD-ის წამლებით მკურნალობდა და სხვა რისკ
ფაქტორები არ ჰქონდა. ჯგუფის წევრებმა დაიწყეს
მედიკამენტების იარლიყების და ინსტრუქციების
დაწვრილებით შესწავლა, რათა დაედგინათ რამდენად
მკაფიოდ იყო აღნიშნული ფსიქოზის ან მანიის რისკი.
მიუხედავად იმისა, რომ მეთილფენიდატი და სხვა
ამფეტამინისმაგვარი მოქმედების ნივთიერებები სა-
თანადოდ გამოიყენეს სამედიცინო კლინიკებში, მათი
არასამედიცინო დანიშნულებით მოხმრება გახდა მიზეზი
ამ ნივთიერებათა ავადმოხმარების მზარდი პრაქტიკისა
2000-იანი წლების შუა ხანებში.130,131 ზოგი მიიჩნევს, რომ
უფრო მეტი უფროსკლასელი მოიხმარს მედიკამენტს
არასამედიცინო დანიშნულებით, ვიდრე მკურნალობის
მიზნით. ერთ-ერთი კოლეჯის კვლევისას აღმოჩნდა,
რომ სტუდენტთა 31% ან ავად მოიხმარდა მისთვის
მკურნალობის მიზნით შეძენილ მარაგს ან სხვებზე
ჰყიდდა.132 მეთილფენიდატი ქუჩაშიც იყიდებოდა და
წვეულებების ნარკოტიკად ითვლებოდა. რამდენიმე
მოზარდმა საკუთარი და-ძმების სამკურნალო
დანიშნულებით შეძენილი წამლები მოიპარა და
თავად მოიხმარა ან გაყიდა წვეულების დროს. ქუჩაში
მეთილფენიდატის („პელეტსი“, „ვიტამინი R“ და
„რიდსი“) ერთი აბის ფასია $3-10.
„კოლეჯში ჩემი მეგობარი ექიმთან წავიდა და
რიტალინი® გამოაწერინა. შემდეგ სხვა სტუდენტებზე
დაიწყო აბების სათითაოდ გაყიდვა. ბევრი
ფული გააკეთა, შემდეგ, მათ ურჩია ადერალზე®
გადასულიყვნენ და კიდევ უფრო მეტი ფული იშოვა.“
21 წლის მამაკაცი, კოლეჯის სტუდენტი
ADHD-ის თერაპიასთან დაკავშირებული პრობლემების
გამო, აშშ-ის სამხედრო სამსახურმა გადაწყვიტა ყველა
ის პირი, რომელიც არასრულწლოვნების დროს (12
წლიდან) მეთილფენიდატს მოიხმარდა, არ მიეღო
სამხედრო სამსახურში. პოლიტიკა ბოლო წლებში
შეიცვალა და ახლა მხოლოდ მათ გამორიცხავენ,
ვინც ბოლო ერთი წლის განმავლობაში ADHD-ის
სამკურნალო პრეპარატებს მოიხმარდა ან ვისაც ADHD-
ის გამოხატული სიმპტომები ჰქონდა. თუმცა, რაოდენ
სასაცილო თუ სატირალიც არ უნდა იყოს, ძალიან
ბევრმა მთავრობამ, აშშ-ის ჩათვლით, მეთამფეტამინები
თვითონ გახადა ჯარისკაცებისთვის ხელმისაწვდომი
სამხედრო მოქმედებების დროს.133
მეთილფენიდატი შედის სპეციალურ კონტროლს
დაქვემდებარებულ ნივთიერებათა II სიაში (ისევე,
როგორც ამფეტამინები). ეს ნიშნავს, რომ მას ახა-
სიათებს ძლიერი მიჩვევა. მომხმარებლებს, რომლებიც
იყენებენ მეთილფენიდატს, სწრაფად უვითარდებათ
ტოლერანტობა და ზრდიან დოზას. ზოგიერთი
მას იყნოსავს ან ინტრავენურად მოიხმარს, რათა
თავდაპირველ ეფექტს მიაღწიოს.
ძლიერი სტიმულატორების ბავშვებისთვის დანიშვნის
გრძელვადიანი ეფექტების შესახებ ბევრი შეკითხვაა,
მაგალითად, რამდენად იწვევს ამ ტიპის მედიკამენტები
დამოკიდებულებას? აღსანიშნავია, რომ კვლევებმა
აჩვენეს ალკოჰოლისა და ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარების გაზრდილი რისკი იმ პაციენტებში
(ზრდასრულებში), რომელთაც აქვთ ADHD და არ
უმკურნალიათ.121 და ბოლოს, კვლევამ, რომელშიც
მონაწილეობდა ნივთიერებათა მოხმარებით გამო-
წვეული აშლილობების (SUD) მკურნალობის პროგრა-
მაში ჩართული მოზარდთა ჯგუფი, დაადგინა, რომ
ჯგუფის მონაწილეთა ნახევარს ასევე აღენიშნებოდა
დიაგნოსტირებადი ADHD.134 ამგვარად, ნარკოტიკული
საშუალებების მომხმარებელთა შორის ADHD-ის
მაღალი მაჩვენებელი შეიძლება შემდეგი მიზეზებით
აიხსნას:
ნარკოტიკული საშუალებების გამოყენებით, ისინი
ცდილობენ თვითმკურნალობას.
შესაძლოა, ADHD-ს ადამიანი მიჰყავს სოცია-
ლურ გაუცხოებასთან და თვითშეფასების პრობ-
ლემებთან; ორივე მათგანი ალკოჰოლსა და სხვა
ნარკოტიკულ საშუალებებთან დაკავშირებული
პრობლემების წინაპირობაა.
შეიძლება მანამდე ჰქონდა ისეთი ფსიქიკური
მდგომარეობა, რაც ადამიანს მიდრეკილს ხდის
კომპულსური ქცევის მიმართ.
ფსიქოაქტიური სტიმულატორები ხელს უწყობს
ისეთი იდეების განვითარებას, თითქოს ნარკო-
ტიკული საშუალებების გამოყენება ფსიქიკურ
პრობლემებს გადაჭრის.
და ბოლოს, არსებობს გენეტიკური პრობლემები,
რომლებიც ორივესთან არის დაკავშირებული,
როგორც ADHD-სთან, ისე ნივთიერებათა ავად-
მოხმარებით გამოწვეულ აშლილობასთან.
ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ ტყუპებიდან თუ ერთ-ერთს
აქვს დარღვევა, მაშინ შანსი იმისა, რომ მეორესაც
ექნება, არის 11-18-ჯერ უფრო მეტი, ვიდრე არატყუპ და-
ძმაში.135 ხოლო ოსლოს უნივერსიტეტში ჩატარებულმა
სხვა კვლევამ აჩვენა, რომ მემკვიდრეობით ფაქტორებზე
მოდის დარღვევის მქონე და არმქონე პირთა შორის
განსხვავებების 80%. სხვა მკვლევრებმა აღმოაჩინეს,
რომ არსებობს გენეტიკური კავშირი ADHD-სა და
სხვა დამოკიდებულებით ან იმპულსური კონტროლის
აშლილობებს შორის, როგორიცაა მაგ., აზარტულ
თამაშებზე დამოკიდებულება, კომპულსური ჭამა,
ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების ჭარბად მოხმარება და
ტურეტის სინდრომიც კი.136,137
ADHD-ის მქონე ბავშვების ნახევარზე მეტს აქვს
ოპოზიციური, დევიანტური ქცევა; არიან ჯიუტები,
მუდმივად თავდაცვის რეჟიმში იმყოფებიან, მტკივ-
ნეულად რეაგირებენ უყურადღებობაზე და უცებ
შეუძლიათ განრისხება. თუ მკურნალობა არ უტარდებათ,
უფრო სერიოზული დევიანტური ქცევები შეიძლება
განუვითარდეთ, მათ შორის, ქურდობა, ვანდალიზმი და
განზრახ ხანძრის გაჩენა.25,138
რაც შეეხება პოზიტიურ მხარეს, ჰარვარდის სამედიცინო
სკოლამ ჩაატარა კვლევა, სადაც აღმოჩნდა, რომ 6-17
წლის ბიჭებს, რომელთაც აქვთ ADHD და მკურნალობენ
სტიმულატორებით, მათ შორის, რიტალინით,® 84%-
ით ნაკლები შანსი აქვთ, რომ გახდნენ ნარკოტიკების
და ალკოჰოლის მომხმარებლები ზრდასრულ ასაკში,
შედარებით იმ ბავშვებთან, რომელთაც მკურნალობა
არ უტარდებათ.135,139
ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში, ყურადღება
გადაიტანეს იმაზე, თუ რამდენად მიჰყვებოდა ADHD
ბავშვობიდან ზრდასრულ ასაკში. ძველი კვლევა
აჩვენებს, რომ ზრდასრულ ასაკში გადასვლისას ADHD
სიმპტომების მაჩვენებელი მცირდება. უახლეს კვლევაში
კი ამტკიცებენ, რომ აუცილებელია ADHD-ის მქონე
პაციენტების მკურნალობა მეთილფენიდატის ტიპის
პრეპარატებით მთელი ცხოვრების მანძილზე. ასაკის
მიუხედავად, მედიკამენტები თანაბარი ეფექტურობით
მოქმედებენ მოზრდილებსა და მოზარდებში.140
სტიმულატორები 41
მოზრდილებში ADHD-ის სავარაუდო პრევალენტობა
დაახლოებით 4.4%-ია.141
დიეტური აბები
1980 წლიდან სიმსუქნის მსოფლიო მაჩვენებელი
თითქმის გაორმაგდა. 2014 წელს, მსოფლიოში
სავარაუდოდ 528 მილიონი ადამინი ითვლებოდა
მსუქნად და 1.4 მილიარდი − ჭარბწონიანად. მათ-
გან დაახლოებით 150 მილიონი შეერთებული შტა-
ტებში ცხოვრობდა. დაავადებათა კონტროლისა და
პრევენციის ცენტრების (CDC) ინფორმაციით, აშშ
მოსახლეობის 68% იყო ჭარბწონიანი ან მსუქანი (35.7%).
ჭარბწონიანობის ეპიდემია საბოლოოდ შენელდა
და გათანაბრდა. აშშ-ში სიმსუქნის მიზეზით ყოველ-
წლიურად დაახლოებით 300,000 ადამიანი კვდება,
ხოლო სიმსუქნესთან დაკავშირებული ყოველწლიური
ჯანდაცვის ხარჯი $150 მილიარდს აჭარბებს.
დღესდღეობით მამაკაცების 24% და ქალების 38%
ამერიკის შეერთებულ შტატებში ცდილობს წონაში
დაკლებას და ამაში $65 მილიარდს ხარჯავს (კვებითი
დანამატების, აბების ან სავარჯიშო აპარატურის
შეძენაში).142 ფარმაკოლოგიური ბაზარი უზარმაზარია
იმ ადამიანებისთვის, ვისაც წონაში დაკლება უნდა.
ისტორიულად, ფარმაცევტული კომპანიები აგრესიული
მეთოდებით უდგებიან მოსახლეობის ამ სეგმენტს,
რაც გულისხმობს მრავალფეროვან რეცეპტით თუ
ურეცეპტოდ გასაცემი პრეპარატების წარმოებას.
მიუხედავად იმისა, რომ წონაში დაკლების მსურველთა
მხოლოდ 2-3% მოიხმარს დიეტურ აბებს, რიცხობრივად
ეს სამ მილიონ ადამიანს მაინც მოითვლის. სამწუხაროდ,
დიეტური აბების მოხმარების ყოველ ტალღას ახალი
პრობლემები მოაქვს. 1950-იან წლებში, ხოლო შემდეგ
1960 და 1970-იან წლებში, ბაზარი გაჯერებული იყო
ამფეტამინებით და მეთამფეტამინებით, რამაც გულის
პრობლემები, ცუდი კვება და დამოკიდებულება
გამოიწვია. ამფეტამინისმაგვარი მოქმედების ნივთი-
ერებები იყო მომდევნო ტალღა და ბაზარი ამჯერად გა-
ჯერდა დიეტური აბებით (ადიპექსი® და ობეტროლი®).
ამტკიცებდნენ, რომ ისინი უფრო უსაფრთხო იყო, ვიდრე
ამფეტამინები და მეთამფეტამინები. სტიმულაცია,
განწყობის ამაღლება და მადის დაქვეითება, რომელ-
თაც ამფეტამინისმაგვარი მოქმედების დიეტური
აბები იწვევს, ჩვეულებრივ, უფრო სუსტია, მაგრამ
მსგავს ზემოქმედებას (და გვერდით ეფექტებს) იწვევს,
როგორსაც ამფეტამინები (აგზნება, ნერვიულობა
და გახშირებული სუნთქვა, მომატებული წნევა და
გულისცემა). ჭარბი დოზებით გამოყენებისას, ვითარ-
დება კონვულსია, გულის პათოლოგიები და (იშვიათად)
ინსულტი, კომა და სიკვდილი.
ამფეტამინისმაგვარი მოქმედების დიეტური
აბები მხოლოდ მოკლე დროით მოქმედებს
და უმრავლესობას არასასურველი
გვერდითი ეფექტები ახლავს.
42 თავი 1
უნდა აღინიშნოს, რომ ცალკე მიღებისას (ანუ წონის
კონტროლის სხვა ღონისძიებების გარეშე), სტი-
მულატორები მხოლოდ დროებით აკლებინებს წონაში
და თან ახლავს წონაში მომატების რისკი, რადგან
იზრდება პრეპარატების მიმართ ტოლერანტობა.
1999 წლის 30 სექტემბერს, კომპანია American
Home Products, რომელიც სასამართლოში ჯგუფური
სარჩელის მოპასუხედ გამოდიოდა, დათანხმდა
გადაეხადა $3.75-დან $4.8 მილიარდამდე იმ
პაციენტებისთვის, რომელთაც ორი სახის ამფეტა-
მინისმაგვარი მოქმედების დიეტური აბები ფენფლუ-
რამინი (პონდიმინი®) და დექსფენფლურამინი
(რედუქსი ) მიიღეს და შედეგად, დაუზიანდათ გულის
®
სარქველი. ფენტერმინის კომბინაციას ფენფლურა-
მინთან ან დექსფენფლურამინთან იცნობდნენ,
როგორც „ფენ-ფენს“ (fen-phen). აქაც, სხვა მოდური
დიეტური აბების მსგავსად, შექმნილი ჯანმრთელობის
პრობლემების გამო, ადამიანებს დიდი საზღაურის
გაღება მოუხდათ წონის ფარმაკოლოგიური ხერხით
დაკლებაში.
ამფეტამინისმაგვარი მოქმედების სხვა პოპულარული
ნივთიერებებია პემოლინი (სილერტი®) და დიეთილ-
პროპიონი (ტენუატი® და ტეპანილი®). პემოლინს
და ატომოქსეტინს (სტრატერა®) შეუძლია ღვიძლის
დაზიანება. მიუხედავად იმისა, რომ ამ პრეპარატებს
ფართოდ მოიხმარენ მადის კონტროლისა და წონის
კლებისთვის (პირველ 6 თვეში, წონა მნიშვნელოვნად
იკლებს), მომხმარებლები შემდეგ მაინც იბრუნებენ
დაკლებულ წონას და იმაზე მეტსაც კი, ვიდრე მანამდე
იწონიდნენ.
ზოგადად, დიეტური აბები (ამფეტამინები და ამფე-
ტამინისმაგვარი მოქმედების) რეკომენდებულია
მხოლოდ მოკლე ვადით მოხმარებისთვის. ამიტომ,
ექიმების მხრიდან ფრთხილი მონიტორინგი ძალიან
მნიშვნელოვანია. დიეტური აბების გრძელვადიანი
და ჭარბი დოზებით მოხმარება ასოცირდება ავად-
მოხმარებისა და ადიქციის განვითარებასთან.
მსგავსი და ურეცეპტოდ გასაცემი
სტიმულატორები
მსგავსი სტიმულატორები
1980-იან წლებში, მიმსგავსების (look-alike) ფენომენმა
სტიმულატორების ავადმოხმარების გავრცელებას
შეუწყო ხელი. ისარგებლეს რა მასტიმულირებელი
პრეპარატების მიმართ მოსახლეობის ინტერესით,
რამდენიმე კანონიერმა მწარმოებელმა დაიწყო
კანონიერი ურეცეპტოდ გასაცემი პროდუქტების
გამოშვება. ეს პრეპარატები რეცეპტით გასაცემი
სტიმულატორების იდენტურად გამოიყურებოდა,
შეიცავდა ეფედრინს და ზოგჯერ, ფსევდოეფედრინს
(ანტი-ასთმური), ფენილპროპანოლამინს (შეშუპების
საწინააღმდეგო და მსუბუქი მადის დამაქვეითებელი
საშუალება) და კოფეინს (სტიმულატორი). მათ აერთია-
ნებდნენ, ერთად ფუთავდნენ და ყიდიდნენ როგორც
„ლეგალურ სტიმულატორებს“, რითაც ცდილობდნენ
მათ გასაღებას და მოსახლეობის განზრახ შეცდომაში
შეყვანას.143 იგივე ქიმიური ნივთიერებები გამოჩნდა
ქუჩაშიც − „სტრიტ სპიდი“, „კარტვილსი“ და „კრენკი“,
როგორც ამფეტამინის მსგავსები და სუპერკაინი,®
სუპერტუტი® და სნოუ,® როგორც კოკაინის მსგავსები.
ეს უკანასკნელები ხშირად შეიცავდა ბენზოკაინს ან
პროკაინს, რაც ორიგინალი ნარკოტიკის იმიტაციურ
ეფექტებს იწვევს.
მიმგავსებული პროდუქტების საშიშროება მათი
ტოქსიკურობიდან მოდის ჭარბად მოხმარების შემთხვე-
ვაში, განსაკუთრებით, როცა ორ ან მეტ პრეპარატს
ურევენ ერთმანეთში. გარდა ამისა, ამფეტამინის
მსგავს პრეპარატებზე დამოკიდებულება ვითარდება იმ
მომხმარებლებში, ვინც ქრონიკულად ავადმოიხმარს
მათ.144 ფიზიკური პრობლემები, ჩვეულებრივ, ვლინდება
შემდგომი გართულებების სახით: კარდიოვასკულური
პრობლემები, რომელიც შეიძლება მწვავეც იყოს,
რადგან დიდი დოზებით იღებენ სპიდის ან კოკაინის
მსგავსი „კაიფის“ განცდის განზრახვით. ამ მიზეზების გამო,
1980-იანი წლების დასაწყისში, სურსათისა და წამლის
მაკონტროლებელმა ორგანომ აკრძალა პროდუქტების
რეცეპტის გარეშე გაყიდვა, თუ ეს პროდუქტი ორ ან მეტ
მსგავს ინგრედიენტს შეიცავდა. ზოგი მწარმოებელი ამ
აკრძალვას გვერდს უვლიდა იმით, რომ ეფედრინის,
კოფეინის ან ფენილპროპანოლამინის შემცველ
მცენარეებს ურევდა ერთმანეთში და არა უშუალოდ
ნარკოტიკულ საშუალებებს, მაგალითად, მცენარეული
ექსტაზი (ჰერბალ ექსტაზი®).
სხვა ურეცეპტოდ გასაცემი
სტიმულატორები
მაღაზიების დახლებზე მასტიმულირებელი პროდუქ-
ტების დიდი არჩევანია სითხის თუ აბების სახით. ეს
პროდუქტები მომხმარებელს რამდენიმე საათიან
სიფხიზლეს სთავაზობენ. კოფეინი და კოფეინის
შემცველი მცენარეული სტიმულატორები ძირითადი
ინგრედიენტებია. წარსულში ურეცეპტოდ გაიცემოდა
ფსევდოეფედრინი და ფენილპროპანოლამინი,
რომელთაც შეშუპების საწინააღმდეგო, მსუბუქი
ანორექსიული და მასტიმულირებელი ეფექტი აქვთ
და ალერგიისა და გაციების საწინააღმდეგო ასობით
მედიკამენტებში შედიოდა (ხშირად, ანტიასთმურ
პრეპარატებთან კომბინაციაში, მაგ., ბენადრილი®);
ასევე, შედიოდა დიეტურ ურეცეპტო აბებშიც (დექსა-
დიეტი® და დექსატრიმი®). ვინც ამ წამლებს სვამენ და
ასევე, ყავას ან კოფეინის შემცველ სხვა სასმელებს
იღებენ, ხშირად შემოუტევთ-ხოლმე შფოთვა და
გულისცემაც უჩქარდებათ. მას შემდეგ, რაც მეთის
წარმოების ხელშეშლის მიზნით შეზღუდვები დაწესდა
ფსევდოეფედრინზე და ვინილპროპანოლამინზე,
ფარმაცევტული კომპანიები გადავიდნენ სხვა პრეპა-
რატების წარმოებაზე (მაგ., ფენილეფრინი), რომლებიც
არ გარდაიქმნება ამფეტამინებად. მათაც აქვთ ცო-
ტაოდენი მასტიმულირებელი და არასასურველი
გვერდითი ეფექტები.
კოფეინი, წლებია უკვე, ტაბლეტის ფორმით იყიდება,
როგორც ურეცეპტო სტიმულატორი, სავაჭრო
დასახელებით: ნოუდოზი® და ვივარინი.® FDA
აგრძელებს ამ პროდუქტების შესწავლას, აქვეყნებს
გაფრთხილებებს და ზოგჯერ პირდაპირ კრძალავს
მათ. დებატები გრძელდება.
მცენარეული სტიმულატორები
ბევრ ამერიკელს სჯერა, რომ ყავის ბუჩქიდან
მიღებული კოფეინი და კოკას ბუჩქიდან მიღებული
კოკაინი ძირითადი მცენარეული სტიმულატორებია.
თუმცა, მასტიმულირებელ ეფექტის მქონე უამრავი სხვა
მცენარე და მათი ექსტრაქტი საუკუნეებია გამოიყენება
მთელ მსოფლიოში ასეულ მილიონობით ადამიანის
მიერ ძირითადად ახლო აღმოსავლეთში, შორეულ
აღმოსავლეთსა და აფრიკაში. მათ შორისაა კათის
ბუჩქი, არეკას (ბეტელის) კაკალი, იოჰიმბის ხე და
ეფედრას ბუჩქი.
კათი და კათინონი
„სომალელი მეკობრეები მილიარდობით ფულს
„ათეთრებენ“ კენიაში „მირაას“ [კათი] ვაჭრობით“
Standard Digital, 4 ნოემბერი, 2013 145A
„მწყურვალე მცენარე წყალს იპარავს მშრალ იემენში:
ფერმერებს მოჰყავთ ნარკოტიკი; გვალვა აღვივებს
კონფლიქტებს.“
New Yourk Times, 1 ნოემბერი, 2009
კათის (ან კატი, khat, „qat“, „shat“, „miraa“) მოყვანა არის
ერთ-ერთი გზა იემენის დამშეული ფერმერებისთვის,
რომელთაც შემოსავლის მისაღებად დიდი არჩევანი
არ აქვთ. ამ ღარიბი აფრიკული ქვეყნის წყლის
მარაგის ნახევარზე მეტი კათის ბუჩქების მოყვანაზე
იხარჯება; სამაგიეროდ, მოყვანილი მოსავალი მთელი
ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნების სტიმულატორებზე
დამოკიდებულებას „კვებავს“. მოსახლეობის ზრდის
ფონზე (24 მილიონი), იემენის წყლის რესურსები
იწურება. მექსიკაში კოკაინის კარტელების მსგავსად,
კათის მაფია კანონს არაფრად აგდებს. ახლო
აღმოსავლეთის ქვეყნებიდან წასულ ემიგრანტებს
საკუთარი ჩვევები ამერიკის შეერთებულ შტატებშიც
ჩააქვთ. საზოგადოება, ვინც კათს მოიხმარს და მის
კონტრაბანდას ეწევა, შედგება აღმოსავლეთ აფრიკისა
და ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნებიდან წამოსული
ემიგრანტებისგან, რომლებიც დიდ ანკლავებად ცხოვ-
რობენ დალასში, ლოს ანჯელესში, ნიუ იორკში, სან
დიეგოში, სიეტლსა და ვაშინგტონში. ამ ქალაქებში კა-
თის ფოთლებიან ტოტებს შეკვრებად ყიდიან ზოგიერთ
მაღაზიასა და რესტორანში.145 სან დიეგოში, პოლიციის
სტიმულატორები 43
მიერ სომალელებისგან ამოღებული კონტრაბანდული
კათის ფოთლების მოცულობა რვაჯერ გაიზარდა
ბოლო რამდენიმე წელში. გაზრდილი კონტრაბანდული
საქმიანობის გამო, კალიფორნია შეუერთდა სხვა 27
შტატს და ფედერალურ მთავრობას და აკრძალა კათი.146
2013 წელს კათი დიდ ბრიტანეთშიც აიკრძალა, რასაც
სომალელი, კენიელი და ეთიოპიელი ემიგრანტების
აღშფოთება მოჰყვა, რომ არაფერი ვთქვათ მის
მწარმოებელ, სხვა ქვეყნებში მცხოვრებ ფერმერებზე,
რომლებიც თავს კათის მოყვანით ირჩენდნენ.
აფრიკის რქის ტერიტორიაზე (იგივე სომალის ნახე-
ვარკუნძული: ერითრეა, ჯიბუტი, ეთიოპია და სომალი) და
ახლო აღმოსავლეთის ნაწილში, კათი ადგილობრივი
მოსახლეობის ყოველდღიური ცხოვრების ნაწილია,
ანუ იგივე, რაც ამერიკელებისთვის ყავა ან თამბაქო.
კათის ბუჩქი 3-6 მეტრი იზრდება სიმაღლეში; მისი
მთავარი აქტიური ინგრედიენტი კათინონი (Cathinone)
ბუნებრივად წარმოშობილი ამფეტამინის მსგავსი
ნივთიერებაა, რომელიც წარმოქმნის მსუბუქ ეიფორიულ
ეფექტს; ასევე, იწვევს მხიარულ განწყობას, ლაყბობას,
ჰიპერაქტივობას, სიფხიზლეს, აგრესიულობას,
მოჭარბებულ თვითშეფასებას და მადის დაქვეითებას.147
კათი მოკრეფიდან მალე კარგავს პოტენციას, თუ
სწრაფად არ მიხედეს; ფოთლებს და ნაზს ყლორტებს
დილით ადრე კრეფენ, ნოტიოდ ინახავენ და სწრაფად
გადააქვთ ბაზარზე, სადაც შუადღემდე უნდა გაიყიდოს.
ახალ კათს ღეჭავენ და წვენს ყლაპავენ. გამომშრალი
ფოთლები და პატარა ყლორტები არ არის ისე
ძლიერმოქმედი, როგორც ახალი ფოთლები, თუმცა
შეიძლება ნაყენისთვის დაფქვა ან საღეჭი პასტის
გაკეთება.148,149
კათი ყოველდღიური ცხოვრების ნაწილია
სომალის ნახევრკუნძულსა და ახლო
აღმოსავლეთის ნაწილ ქვეყნებში, ისევე,
როგორც ყავა და ჩაი ამერიკასა და
ევროპაში, ან კოკას ფოთლები სამხრეთ
ამერიკაში.
კათი შეიძლება უფრო ძლიერმოქმედი იყოს, ვიდრე
ერთი ჭიქა მაგარი ყავა ან კოკას ფოთლებიდან
მომზადებული სასმელი. კათინონის ორგანიზმში
ნახევრად დაშლის პერიოდი დაახლოებით 90 წუთია,
ამიტომ, ფოთოლი უწყვეტად უნდა ღეჭონ, რომ
„კაიფი“ შეინარჩუნონ. ჭარბად მოხმარება იწვევს
ფიზიოლოგიურ გვერდით ეფექტებს ანორექსიის,
ტაქიკარდიის, ჰიპერტენზიის, დამოკიდებულების,
ქრონიკული უძილობის და კუჭის გაღიზიანების
ჩათვლით. ამასთან, მოქმედებს ქცევაზეც − ადამიანი
შეიძლება ადვილად გაღიზიანდეს, გახდეს აგრესიული
და მოძალადე.150
კათის ქრონიკული ავადმოხმარების აღკვეთის პრო-
ცესში მოსალოდნელია ფიზიკური გამოფიტვა,
თვითმკვლელობაზე ფიქრი და დეპრესია. სიმპტომები
ამფეტამინების აღკვეთის მსგავსია. ასევე, საუბრობენ
44 თავი 1
პარანოიდულ ჰალუცინაციებზე და ზედოზირებით
გარდაცვალებაზეც კი. მაიმუნებზე ჩატარებულ ექსპერი-
მენტებში, ცხოველებს უფლება მისცეს ნარკოტიკული
საშუალება თავად მიეღოთ, რათა ენახათ, თუ
რამდენად იწვევდა მიჩვევას. კათინონმა აჩვენა მაღალი
გამაძლიერებელი ეფექტი. ჭარბი დოზებით მოხმარების
ტენდენცია, რომელიც კოკაინისა და ამფეტამინების
შემთხვევაში ფიქსირდება, მაიმუნებსა და კათინონზე
ექსპერიმენტშიც გამეორდა.151
სომალიში მოსახლეობის დიდი ნაწილი ღეჭავს კათის
ბუჩქის ფოთლებს, ყლორტებს და ფესვებს (Catha edulis).
იემენში, მოსახლეობის ნახევარზე მეტი კათს მოიხმარს
და მათთვის ჩვეულებრივი ამბავია, ოჯახის შემოსავლის
ერთ მესამედზე მეტის დახარჯვა ამ ნარკოტიკულ
საშუალებაზე. კათს ძირითადად იყენებენ მამაკაცები იმ
რეგიონებში, სადაც იგი მოჰყავთ. სომალიში, იემენში,
აღმოსავლეთ აფრიკის ზოგ ქვეყნებში, სამხრეთ
არაბეთისა და ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნებში კათის
მოყვანა და რეალიზაცია ეკონომიკის მამოძრავებელია.
კათზე ჩანაწერები ჯერ კიდევ მე-13 საუკუნის საუკუნის
არაბულ გამოცემებში ჩნდება. ფოთლებს ზოგიერთი
ექიმი დეპრესიის სამკურნალოდ იყენებდა, თუმცა, კათი
ძირითადად გამოიყენებოდა და დღესაც გამოიყენება
სოციალურ გარემოში. ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნების
ბევრ ოჯახში ცალკე ადგილიც კი არის სახლში
გამოყოფილი, სადაც კათს ღეჭავენ, დაახლოებით ისე,
ბრიტანულ ოჯახებში ჩაის ოთახი რომ ცალკე აქვთ.
ამ ოთახებში იკრიბებიან კათის დასაღეჭად და ამას
„მეჯლისის წვეულებად“ (‘majlis parties’) მოიხსენიებენ.
მსოფლიოში ასობით მილიონი დოლარი იხარჯება ამ
ნარკოტიკულ საშუალებაზე, ღარიბ ქვეყნებშიც კი. კათის
მიერ გამოწვეული სტიმულაცია და მისი ზემოქმედებიდან
გამოსვლა ჯანმრთელობასა და ეკონომიკაზე ახდენს
გავლენას − მალნუტრიცია, მუშაობის დაქვეითებული
უნარი, შემცირებული წარმოება და დაკარგული
შემოსავლები.
მეთკათინონი და აბაზანის მარილები
ყოველწლიურად, მოზარდებისა და ახალგაზრდების
სულ უფრო მეტი რაოდენობა იყენებს კათინონის
მოლეკულის სინთეზურ ვარიაციებს მეთამფეტამინის
მსგავსი ეფექტის მისაღებად. ინფორმაცია ამ
ნარკოტიკული საშუალებების შესახებ ინტერნეტით
ვრცელდება. მათგან ყველაზე კარგად ცნობილია
მეთკათინონი (ქუჩაში ცნობილი, როგორც cat,
qat, M-KAT, drone, plant food და meow). ქუჩის
ქიმიკოსები მის სინთეზირებას ახდენენ ეფედრინისა
და ფსევდოეფედრინისგან; ეს იგივე პრეკურსორებია,
რომლებიც გამოიყენება მეთამფეტამინის საწარ-
მოებლად.85
მეთკათინონი (4-methylmethcathinone) პირველად
1927 წელს სინთეზის გზით მიიღეს ეფედრინისგან,
თუმცა, მხოლოდ 1957 წელს დააპატენტა პარკ-
დევისმა (Parke-Davis) აშშ-ში. მაშინ წარმოებაში
მაინც არ ჩაუშვიათ მისი გვერდითი ეფექტების გამო.
ფორმულა სწრაფად გახდა პოპულარული რუსეთში
და 1980-იანი წლების დასაწყისში, მეთკათინონის
წარმოებამ იქ მნიშვნელოვნად გაზარდა ნარკოტიკული
საშუალებების უკანონო მოხმარება. იყო პერიოდი,
როცა რუსეთში უკანონო ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმომხმარებელთა 20% მოიხმარდა მეთკათინონს.152
შერთებულ შტატებში მეთკათინონი სპეციალურ
კონტროლს დაქვემდებარებულ ნივთიერებათა I სიაში
შეტანილი ნარკოტიკია. შუა დასავლეთის შტატებში
ქუჩის ლაბორატორიებმა ადრეულ 1990-იან წლებში
დაიწყეს წარმოება და ქუჩაში გაყიდვა, როგორც
მეთამფეტამინის ალტერნატიული საშუალებისა.
თეთრ ფხვნილს, ჩვეულებრივ, შეიყნოსავენ, მაგრამ
ასევე შესაძლოა სითხესთან შერევით მისი დალევა ან
ინტრავენურად მოხმარება, ან სიგარეტად, შეკეთებით ან
კრეკის ჩიბუხით მოწევა. მწარმოებელს მისი დამზადება
იაფი უჯდება და ამიტომ 1 გრამის ფასი მერყეობს $40-
120 შუალედში, მაშინ, როცა მეთამფეტამინის ფასი
მერყეობს $40-200 შუალედში.85
კათის ნაცვლად მეთკათინონის გამოყენება იგივეა,
რაც კოკას ფოთლის ნაცვლად კოკაინის გამოყენება.
მეთკათინონი გაცილებით ინტენსიურია, ვიდრე
კათი, ამიტომ მისი ადიქციური თვისებები და
გვერდითი ეფექტები შეიძლება უფრო ინტენსიური
იყოს (მეთამფეტამინის ეფექტების მსგავსად).
გვერდითი ეფექტები 4-6 საათს გრძელდება და
გამოიხატება ნერვიულობით, გაძნელებული სუნთქვით
და კოორდინაციის დარღვევით. მეთკათინონის
ხანგრძლივ მომხმარებლებში PET-სკანირებამ უჩვენა
დოფამინის წარმოქმნის ხანგრძლივი შემცირება, რამაც
შეიძლება გამოიწვიოს პრობლემები ნერვულ სისტემასა
და კუნთებში, მაგალითად, პარკინსონიზმი (დოფამინის
დეფიციტით გამოწვეული დაავადება).155
კათინონის მოლეკულის მოდიფიკაციით მიიღება
აბაზანის მარილები − მეთამფეტამინის მსგავსი
ნარკოტიკული საშუალებების მთელი სერია.
მეთილმეთკათინონის (მეთკათინონის ერთ-ერთი
სახეობის, რომელიც ასევე ცნობილია მეფედრონის და
M-KAT სახელით) ავადმოხმარება სწრაფად გაიზარდა
დიდ ბრიტანეთში და 2010 წლისთვის რამდენიმე გარ-
დაცვალების ფაქტს მის ავადმოხმარებას მიაწერდნენ.
2010 წლის აპრილში დიდმა ბრიტანეთმა მეფედრონი
B-კლასის ნარკოტიკების ჯგუფს მიაკუთვნა და აკრძალა
მისი გამოყენება.153 მას შემდეგ, რაც მეფედრონის
აკრძალვა შევიდა ძალაში, 2010 წლის 16 აპრილს,
კიდევ ერთი სინთეტიკური ნარკოტიკი, მეთილონი
ანუ MDAI (5,6-methylenedioxy-2-aminoindane) გახდა
ხელმისაწვდომი. მან ჩაანაცვალა M-KAT, როგორც
კანონიერმა „საკაიფო“ საშუალებამ.154 სხვა აბაზანის
მარილები შეიცავენ მეთილდიოქსიპიროვალერონის
(MDPV) წარმოებულებს და მეთილონს ან სხვა
სინთეზურ სტიმულატორებს, მაგ., ნაფირონს (NRG-
1), მეთილენდიოქსიამინოინდანს, ბენზილპიპერაზინს
(BZP), და 5- ან 6- (2-ამინოპროპილ) ბენზოფურანს
(‘benzo fury’). ყოველი მათგანი უფრო ძლიერია, ვიდრე
კოკაინი და მეთამფეტამინი.154A
„სულ ასე, ერთი და იგივე, ერთი და იგივე, ერთი
და იგივე. ძნელია, არ ჩაიძირო, რადგან ეს
უზარმაზარი ინდუსტრიაა, რომელიც ბიზნესმენს
და არალეგალური ლაბორატორიის ქიმიკოსს
მილიონობით დოლარის შოვნას სთავაზობს. ამ
ნივთიერებების გამოყენებასთან დაკავშირებული
საფრთხე კი საკმაოდ შემაშფოთებელია.“
ლისა მარზილი, ფარმაცევტი, გამოყენებითი კლინიკური კვლევის
და განათლების განყოფილების ყოფილი თავმჯდომარე, „დომინიონ
დიაგნოსტიკსი“
აბაზანის მარილების უმეტესობა კათის
აქტიური ინგრედიენტის − კათინონის
მოლეკულის მოდიფიკაციით მიიღება
აბაზანის მარილებს ყიდიან, როგორც მცენარის
საკვებს, სამკაულების ან მინის საპრიალებელს,
მწერების დასაფრთხობს, ლაქების ამომყვანს,
ჭიამაიების მოსაზიდ საშუალებას და როგორც
„ლეგალურ“ სინთეზურ კოკაინს. ყოველი მათგანის
ეტიკეტზე გამაფრთხილებელი წარწერაა: „ადამიანმა
პირადი დანიშნულებით არ უნდა მოიხმაროს“, რათა
სახელმწიფომ მათზე აკრძალვა არ დააწესოს.
ფედერალური კანონით 2012 წელს აიკრძალა
მეფედრონი და MDPV. აკრძალულ ნივთიერებათა
სია კვლავ ივსება ახლად გამოშვებული ქიმიკატებით.
კანონმდებლობა, რომელიც უფრო გამოყენების
მიზანზე და არა კონკრეტულ ქიმიურ ფორმულაზეა
ორიენტირებული, უფრო ეფექტურად მუშაობს, თუმცა
კი ართულებს დევნის საფუძველს.
„ერთადერთი გზა, რომ მუდმივად ცვალებად
სინთეზურ ნარკოტიკებს გავუმკლავდეთ, ტესტების
შემუშავების განვითარებაა და არა იმ ნივთიერებების
აღმოჩენა, რომლის ტესტირებასაც ვახდენთ.
დღესდღეობით ჩემი კლიენტები ინტერნეტით
შედიან შარდის ტესტირების პროვაიდერის გვერდზე
და ნახულობენ იმ კონკრეტული ნივთიერებების
ჩამონათვალს, რაზეც ტესტირება უნდა გაიარონ.
ამიტომ, ტესტირებამდე ჯერ ყიდულობენ და
მოიხმარენ ისეთ ქიმიურ ნივთიერებებს, რომლის
გამოყენებაც თავიდან ააცილებთ ტესტირების
პოზიტიურ პასუხს.“
დერილ ინაბა, ფარმაკოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, ადიქციის
სარეაბილიტაციო ცენტრი, მედფორდი, ორეგონის შტატი
2014 წლისთვის უამრავი სახის აბაზანის მარილისგან
მხოლოდ ხუთის ტესტირება გახდა შესაძლებელი
(შარდში ან სისხლში). აბაზანის მარილს მოიხმარენ
შეყნოსვით, მოწევით, ინექციურად ან პერორალურად.
მათი მოქმედება სტიმულატორებისას წააგავს
− მოაქვთ სიფხიზლე, ჭარბი ენერგია, ახშირებენ
გულისცემას და ზრდიან არტერიულ წნევას. სხვა
სტიმულატორები 45
სიმპტომებთან ერთად, შეიძლება გამოიწვიონ თავის
ტკივილი, პალპიტაცია და გულისრევა. ფორმულაში
ოდნავმა ცვლილებამაც კი შეიძლება მკვეთრად
შეცვალოს რეაქციის სიძლიერე და თვისება − არსებობს
მოულოდნელი ჰალუცინაციების, პარანოიის, პანიკური
შეტევის და ძალადობრივი ქცევის საფრთხე. გულის
შეტევა, თირკმლის უკმარისობა, ღვიძლის უკმარისობა,
გაუწყლოვნება და მეთამფეტამინის ზედოზირების
სხვა სიმპტომებიც მოსალოდნელია. თუ პაციენტი
გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების სერვისში
მოხვდება, ძნელია იმის გარკვევა, თუ რა ნივთიერება
მიიღო, რადგან ზუსტი ეპიდემიოლოგიური კვლევები
არც ისე მრავლადაა.
MDPV-ის პოტენციის შესწავლამ 2012 წელს აჩვენა,
რომ ის 10-ჯერ უფრო ძლიერია, ვიდრე კოკაინი და
მეთამფეტამინი.154B
ბეტელის კაკალი
„არეკას კაკლის (უფრო ცნობილი, როგორც ბეტელის
კაკალი) ჩინეთის უზარმაზარი ინდუსტრიული ქსელი
მოიცავს 2.3 მილიონ ფერმერს სამხრეთით, ჰაინანის
პროვინციაში და 400,000-ზე მეტ მუშას ჰუნანის
ბეტელის კაკლის გადამამუშავებელ ქარხანაში,
რომელიც ყოველწლიურად 10 მილიარდი იუანის
[1.6 მილიარდი აშშ დოლარი] ღირებულების პრო-
დუქციას აწარმოებს.“
გუანჩჟოუს Time Weekly reports, 25 ოქტომბერი, 2013
მსოფლიოში 400-600 მილიონი ადამიანი ღეჭავს
ბეტელის კაკალს, არა მხოლოდ როგორც რეკრეაციულ
ნარკოტიკულ საშუალებას, არამედ, როგორც წამალს.
ზოგადი სახელწოდება − ბეტელის კაკალი (betel nut)
ტექნიკურად არასწორია: ეს არის არეკას კაკალი,
რომელიც ბეტელის პალმისგან მიიღება (Areca
catechu). კაკალი ფართოდ გამოიყენება ინდოეთში,
პაკისტანში, არაბულ ქვეყნებში, ტაივანში, მალაიზიაში,
ფილიპინებში, ახალ გვინეაში, პოლინეზიაში, სამხრეთ
ჩინეთში და აფრიკის ზოგიერთ ქვეყანაში. ტაივანში,
მამაკაცების 17% და ქალების 1%, ანუ დაახლოებით 2
მილიონი ადამიანი − კაკალს რეგულარულად ღეჭავს.
ტაილანდში ნაპოვნი მტკიცებულების თანახმად,
ადამიანები ამ კაკალს 12,000 წელზე მეტია ღეჭავენ;
პირველი მონაცემები არეკას კაკალზე, როგორც
სტიმულატორზე, ჰეროდოტეს დროს, ძვ.წ. 340 წელს
ჩნდება.
ბეტელის პალმა დიდ პლანტაციებად მოჰყავთ
ტროპიკულ ქვეყნებში. თითოეული პალმა
წელიწადში დაახლოებით 250 თესლს იძლევა.
მთავარი აქტიური ინგრედიენტი, არეკოლინი, ზრდის
ტვინში მასტიმულირებელი ნეიროტრანსმიტერების
− ეპინეფრინის და ნორეპინეფრინის დონეს. ამ
ცენტრალური ნერვული სისტემის სტიმულატორებს
ისეთივე მოქმედება აქვთ, როგორც ნიკოტინს და
ძლიერ ყავას – იწვევენ მსუბუქ ეიფორიას და აგზნებას
46 თავი 1
არეკას კაკალი − ბეტელის ხის ნაყოფი − ძირითადად აზიაში
გვხვდება. კაკალს ღეჭავენ და ხშირად პიტნის ან სხვა მცენარის
ფოთლებთან და ჩამქრალ კირთან ერთადაც − გემოსა და შეწოვის
გასაუმჯობესებლად.
©2008 CNS Production, Inc.
და ამცირებენ დაღლილობას. მაქსიმალური ეფექტი
დაღეჭვის დაწყებიდან 6-8 წუთში ჩნდება. ზოგი
მომხმარებელი ამტკიცებს, რომ ბეტელის ღეჭვა
ხსნის დაძაბულობას, ამცირებს მადას და აჩენს
კეთილდღეობის განცდას.156 ავადმომხმარებლები
კაკალს ღეჭავენ დილიდან საღამომდე, ზოგი კი −
მხოლოდ სოციალურ ვითარებებში, ისევე, როგორც
დასავლეთის ქვეყნებში ადამიანები ღეჭავენ საღეჭ
რეზინს ან სვამენ კოკა-კოლას. ამ ნარკოტიკს
ფსიქოლოგიური დამოკიდებულების გამოწვევა შეუძ-
ლია.157 გარკვეული ფიზიკური დამოკიდებულებაც
ვითარდება, რადგან აღკვეთას ძლიერი სიმპტომები
აქვს − იმის მსგავსი, რაც კოფეინის აღკვეთას ახლავს
თან.
ბეტელის კაკალს (კანი და/ან გული) ზოგადად ღეჭავენ
სხვა მცენარის ფოთოლთან ერთად (მაგ., პიტნა ან
მდოგვი) და ჩამქრალ კირთან კომბინაციაში − გემოს
მისაცემად და კარგად შესაწოვად. ამ მიქსტურის წვენი
დროთა განმავლობაში მუქ წითლად ღებავს კბილებს
და პირს. მაღალი დოზებით მიღების შემთხვევაში,
არეკოლინი შეიძლება ტოქსიკური იყოს. ბეტელის
კაკალში შემავალ კიდევ ერთ ნივთიერებას − მუსკარინს
ეპიდემიოლოგიურად უკავშირებენ საყლაპავი მილის
კიბოს. რეგულარული მომხმარებლების 7%-ს აქვს
პირის ღრუს და/ან საყლაპავი მილის კიბო. პირის ღრუს
და საყლაპავი მილის ლორწოვანი შრეების ქსოვილის
დაზიანება ბეტელის კაკლის მოხმარების ყველაზე
გავრცელებული შედეგია.158
პროდუქტმა სახელად გუტკა (Gutka) 1990-იან წლებში
პოპულარობა მოიპოვა და დიდი რაოდენობით
იყიდებოდა ინდოეთის ბაზარზე. იგი არის თამბაქოს,
ბეტელის კაკლისა და ბეტელის ფოთლების დატკბი-
ლული ნაზავი. მისი ფასი ბავშვებისთვისაც კი ხელ-
მისაწვდომია (დაახლოებით 40-50 ცენტი); შეფუთვაც
ისეთი აქვს, რომ ყურადღებას იპყრობს. 15 წლამდე
ასაკის 5 მილიონი ბავშვია მასზე დამოკიდებული; ზოგ
12 წლის ბავშვსაც კი პირში წინასიმსივნური დაზიანებები
აღმოაჩნდა.158 ამ პროდუქტის გაყიდვიდან მიღებული
შემოსავალი $1 მილიარდს აჭარბებს. სხვადასხვა
სამოქალაქო და სამთავრობო ჯგუფები აგრძელებენ
მუშაობას, რომ ეს ნივთიერება აკრძალონ, ან ყოველ
შემთხვევაში, მისი ერთ-ერთი დანამატი − მაგნიუმის
კარბონატი მაინც, თუმცა, ჯერჯერობით მათ მცდელობას
შედეგი არ მოჰყოლია.
2003 წლისთვის, ტაივანში 12-18 წლის ახალგაზრდების
18% აღიარებს, რომ ბეტელის კაკალს ღეჭავს, ხოლო
7.3% რეგულარული მომხმარებელია. „ბეტელ ქვიდს“
(„Betel quids“) არის ბეტელის კაკლის, ბეტელის
პილპილის ფოთლების (piper betel) და კირის
(კალციუმის ოქსიდი) მიქსტურა, რომელსაც ნახევრად
შიშველი ახალგაზრდა გოგონები ამზადებენ და
ყიდიან გზისპირა გამჭვირვალე, მინისკედლებიანი
ჯიხურებიდან.159 მათ „ბინ ლენგის გოგონებს“ (Bin
Lang girls), „ბეტელის კაკლის მზეთუნახავებს“ ან
„ბეტელის კაკლის გოგონებს“ უწოდებდნენ. ტაივანის
მთავრობამ, პრობლემის გადასაჭრელად კანონები
გამოსცა 2002 წელს და „ბეტელის კაკლის გოგონები“
დაავალდებულა ნახევრად მოშიშვლებული მკერდი,
წელი და დუნდულები დაეფარათ. ამან ერთგვარად
შეამცირა მოხმარება 2000-იანი წლების შუა პერიოდში.
მსოფლიოში 400-დან 600 მილიონამდე
ადამიანი ღეჭავს ბეტელის კაკალს
იოჰიმბი
იოჰიმბინი არის მწარე, არომატული ექსტრაქტი,
რომელიც მიიღება აფრიკული იოჰიმბის ხისგან
(Corynanthe და Pausinystalia yohimbe, ენდროსებრთა
ოჯახის წევრი). ექსტრაქტს ხარშავენ, როგორც
მასტიმულირებელ ჩაის ან გამოიყენებენ როგორც
სამკურნალო საშუალებას. იგი მიიჩნევა სუსტ
აფროდიზიაკად. მისი აქტიური ინგრედიენტია ალფა-
2 ადრენერგული ანტაგონისტი, რომელიც ზრდის
ნეიროტრანსმიტერ ნორეპინეფრინის აქტივობას.
შედეგად, სასქესო ორგანოში მეტი სისხლი შეედინება.
ამ მიზეზის გამო, იოჰიმბინს იყენებდნენ ერექციული
დისფუნქციის სამკურნალოდ მამაკაცებში, ხოლო
ქალებში სქესობრივი ლტოლვის გამოსაწვევად. თუმცა,
მისი ეფექტიანობა სადავო საკითხია.160 იგი ასევე ზრდის
არტერიულ წნევას და გულისცემას, აქვს ადგილობრივი
ანესთეზიური ეფექტი. ათლეტები (ბოდიბილდერები)
მას საკმაოდ დიდი დოზებით მოიხმარენ − მეტი
სტიმულაციისთვის და სხეულში ცხიმის შესამცირებლად.
მაღალი დოზებით მიღება კარდიოვასკულურ სისტემას
საფრთხეს უქმნის, არტერიულ წნევას ზემოთ სწევს
სახიფათო ნიშნულამდე.161 გარდა ამისა, მას ახასიათებს
სხვა გვერდითი ეფექტებიც, როგორიცაა საჭმლის
მომნელებელი სისტემის გაღიზიანება, შფოთვა, თავის
ტკივილი და ხშირი შარდვა.
იოჰიმბის ხე შეიცავს რამდენიმე ალკალოიდს; ქერქის
0.6-0.9% იოჰიმბინია. მისი ექსტრაქციით და დამუშავებით
შესაძლებელია აბების ან დასალევი ნაყენის მომ-
ზადება.162 იოჰიმბინი იწვევს სუსტ ეიფორიას და
პერიოდულ ჰალუცინაციებს; დიდი დოზებით შეიძლება
იყოს ტოქსიკური და სასუნთქი გზების პარალიზებით
სიკვდილი გამოიწვიოს.163 ზოგი მცენარეული აფთიაქი
ხის ქერქს და იოჰიმბინის მედიკამენტებს ყიდის
დაქვეითებული პოტენციის სამკურნალოდ; კერძოდ, ეს
პრეპარატებია: მეილ პერფორმანსი,® იოჰიმბ ფაუერი,®
მენ ფაუერი® და აფროდინი® (გაიცემა მხოლოდ
რეცეპტით).
ეფედრა (ეფედრინი)
ეფედრას ბუჩქი (Ephedra equisetina) მთელ
მსოფლიოში მოიპოვება გაუდაბნოებულ ადგილებში
და შეიცავს ეფედრინს. ეს მსუბუქიდან ზომიერამდე
მოქმედი სტიმულატორი გამოიყენება სამედიცინო
დანიშნულებით ასთმის, ნარკოლეფსიის, ალერგიებისა
და დაბალი არტერიული წნევის სამკურნალოდ. ბევრი
მისგან ჩაის აყენებს. მორმონები მას ყავის ნაცვალად
ხარშავდნენ. ეფედრინი, რომელიც ასევე ცნობილია
როგორც „მარვათ“ (“marwath”) და „მაჰუანგ“ (“ma
huang,”), ჩინეთში 5,000-ზე მეტი წელი გამოიყენებოდა,
როგორც მასტიმულირებელი, მატონიზებელი
სასმელი და დღესაც იყიდება მცენარეულ მაღაზიებში.
ეფედრინის გამოყოფა და სინთეზი 1885 წელს დაიწყეს,
თუმცა თითქმის მთელი 50 წლით მიივიწყეს, ვიდრე
ერთმა სამეცნიერო ჟურნალმა რეკომენდაცია არ
გაუწია მას, როგორც ასთმის სამკურნალო საშუალებას.
მისი პოპულარობა მკვეთრად გაიზარდა ამ აღმოჩენის
შემდეგ, რადგან მანამდე, ასთმის ეფექტურად
მკურნალობა მხოლოდ ეპინეფრინის ინექციით იყო
შესაძლებელი.
ნატურალური ეფედრა, სინთეზური ეფედრინი და
ფსევდოეფედრინი ასევე ძირითადი ინგრედიენტებია
მეთამფეტამინისა და მეთკათინონის სინთეზისთვის.
მათზე დიდმა მოთხოვნამ განაპირობა უკანონო
ვაჭრობის ზრდა და კონტრაბანდა ჩინეთიდან
და გერმანიიდან. ამ ქიმიური ნივთიერებების და
ფენილპროპანოლამინის შეზღუდვამ (მხოლოდ
რეცეპტით დაშვება) და ორეგონსა და სხვა შტატებში
სპეციალურ კონტროლს დაქვემდებარებულ
ნივთიერებათა III სიაში შეტანამ ქუჩის ქიმიკოსებს
საქმე გაურთულა, თუმცა, ასევე გაურთულა საქმე მათ,
ვისაც მართლა აქვთ ასთმა და გაციების სიმპტომები,
რადგან მათთვისაც გართულდა მედიკამენტების
წვდომა. 2004 წლამდე ეს მედიკამენტები ურეცეპტოდ
გაიცემოდა, დღეს კი რეცეპტი ან პირადობის მოწმობა
და ხელმოწერაა საჭირო ბევრი ამ მედიკამენტისთვის.
მიუხედავად იმისა, რომ ეფედრინი მოქმედებს უფრო
მეტად პერიფერიულ (მაგ., ბრონქოდილატაცია), და
შედარებით ნაკლებად ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე,
ვიდრე ამფეტამინები (მაგ., ეიფორია), მაინც ჭარბი
ეფედრინის მოხმარების ერთ-ერთი გავრცელებული
გვერდითი ეფექტი არის ნარკოტიკით გამოწვეული
სტიმულატორები 47
ფსიქოზი.14 ეფედრინის ექსტრაქტს ათლეტები იყენებენ
სხეულის მასის მოსამატებლად, თუმცა, ჭარბი დოზებით
მიღებას გულ-სისხლძარღვთა პრობლემები მოსდევს.
10 წლის განმავლობაში (1993 − 2002) სწავლობდნენ
გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების სერვისში
მოხვედრილ შემთხვევებს, სადაც პაციენტები
ხვდებოდნენ ეფედრას შემცველი მცენარეული
პროდუქტების გამოყენებისას. შესწავლამ აჩვენა, რომ
ტოქსიკური შემთხვევების რაოდენობა ასეთი პრო-
დუქტის მოხმარებისას თითქმის 3-ჯერ აღემატებოდა
იმ შემთხვევებს, როცა მოხმარებული მცენარეული
პროდუქტი არ შეიცავდა ეფედრას ან ეფედრინს.164
კარდიოვასკულური საფრთხეების გამო, ფეხბურთის
ეროვნულმა ფედერაციამ ეფედრინის მოხმარება
აკრძალა მოთამაშეებში და ბევრმა შტატმა აკრძალა
ეფედრინზე დამზადებული ნებისმიერი პროდუქტის
მოხმარება მოთამაშეებში. ინტერნეტში რამდენიმე მათი
მსგავსი და ურეცეპტოდ გასაცემი პროდუქტი იყიდება;
მათი რეკლამირება ხდება, როგორც ლეგალური
MDMA-ს (ექსტაზი), ამფეტამინის ჩამნაცვლებლების
ან სხვა სტიმულატორების სახით (მაგ., ქლაუდ 9® და
ნირვანა®). ეფედრინი მათი აქტიური ინგრედიენტია.
იმისთვის, რომ ავადმოხმარების სტიმულატორებისა
და ფსიქოდელიური საშუალებების მიმართ ლტოლვა
დააკმაყოფილონ, მწარმოებლებმა შემოიტანეს
სტიმულატორი მცენარეული პროდუქტები. ეს
კაფსულები და ტაბლეტები ეფედრინის მცენარეულ
ფორმას (ეფედრა) და/ან კოფეინის მცენარეულ
ექსტრაქტს (შესაძლოა, კოლას კაკლისგან) შეიცავენ
სხვა ბალახებსა და ვიტამინებთან ერთად.
კოფეინი
„ყავა უნდა იყოს ჯოჯოხეთივით შავი, სიკვდილივით
ძლიერი და სიყვარულივით ტკბილი.“
თურქული ანდაზა
კოფეინი არა მარტო ყველაზე პოპულარული
სტიმულატორია მსოფლიოში, არამედ, ნარკოტიკული
საშუალებაცაა, რომელიც ყველაზე მეტად ცვლის
განწყობას და აყალიბებს ჩვევას. კოფეინს შეიცავს ყავა,
ჩაი, შოკოლადი, გაზიანი და ენერგეტიკული სასმელები,
60 სხვადასხვა მცენარე და ასობით ურეცეპტო და
რეცეპტით გასაცემი მედიკამენტი. იგი იმდენად ბევრ
კულტურაშია ფესვგადგმული, რომ აკრძალვის
ან მოხმარების შემცირების მოწოდების ნებისმიერი
მცდელობა განწირულია კრახისთვის. ამერიკაში,
ყოველდღიურად, მოსახლეობის 85% კოფეინის
საკმაოდ მნიშვნელოვან რაოდენობას იღებს.165
როგორც ბევრი ფსიქოაქტიური საშუალების
შემთხვევაში, ყავის ან ჩაის მოხმარების რიტუალი
ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც სტიმულაცია.
მაგალითად, ერთგვარი რიტუალია ყავის შერჩევა,
48 თავი 1
მარცვლების დაფქვა, საყვარელი ადგილის შერჩევა,
სადაც თან წასაღებ ყავას აიღებთ (ფეხით ან მანქანით),
ათობით ყავის ჭიქის შეგროვება (თურქული ყავის,
ესპრესო, კაპუჩინო, უნალექო), გაზეთების კითხვა და
სასურველი ფუნთუშის შერჩევა დილის ყავასთან ან
შუა დღის ჩაისთან მისართმევად. ამერიკელებისთვის
ეს რიტუალი დაუსრულებელია: დილით სახლში
ყავის დალევა, სამსახურში წასვლისას ლატეს ხელს
გაყოლება, შეხვედრებსა თუ კონფერენციებზე
შესვენებები ყავით და/ან კოკა-კოლათი, „ნოუდოზ“®
ტაბლეტების მიღება, შინ დაბრუნებისას ენერგეტიკული
სასმელი და ბოლოს, საღამოს სადილის შემდეგ
უკოფეინო ყავის (7 მგ კოფეინი) მირთმევა.
კოფეინი, ყველა ფორმით, ყველაზე
პოპულარული სტიმულატორია მსოფლიოში:
მას შეიცავს ყავა, ჩაი, კოლას სასმელები და
შოკოლადი.
მოხმარების ისტორია
ჩაი
ჩაი არის მსოფლიოში ყველაზე ფართოდ მოხმარებული
სასმელი, წყლის შემდეგ. ფიქრობენ, რომ ჩაი ჩინეთში
ჯერ კიდევ ძვ.წ. 2700 წელს არსებობდა. თუმცა, მის
შესახებ პირველი ჩანაწერები მხოლოდ ძვ.წ. 221
წელს ჩნდება, როცა ჩინეთის იმპერატორმა ჩინგი-ში-
ჰუანგმა ჩაიზე გადასახადი დააწესა. ბუდისტმა ბერმა
საიჩომ ჩაის მცენარე იაპონიაში შეიტანა ახ.წ. 801 წელს,
თუმცა, მწვანე ჩაი იაპონური კულტურის მნიშვნელოვანი
ნაწილი მეთხუთმეტე საუკუნემდე არ გამხდარა.
ჩაის მირთმევის ცერემონია იაპონური კულტურის
მნიშვნელოვანი რიტუალი გახდა; ჩაის დალევის
რიტუალი სრულდებოდა სახლებსა და სასახლეებში.
მიზანი იყო შეკრება და რიტუალის ერთად შესრულება,
საუბარი და თავის შეცნობა. ჩაი ევროპაში დაახლოებით
მე-16 საუკუნის ბოლოს შეიტანეს და იგი ძალიან
სწრაფად გახდა პოპულარული; განსაკუთრებით,
ინგლისში და შემდეგ უკვე, ინგლისის კოლონიებში,
ამერიკის ჩათვლით.166 ჩაიზე გადასახადის დაწესების
გამო გააფთრებულმა ბოსტონელებმა, 1774 წელს
ჩაი დემონსტრაციულად ჩაღვარეს ბოსტონის ყურეში.
ამ ქმედებამ კიდევ ერთხელ გაუსვა ხაზი, თუ რაოდენ
მნიშვნელოვანი იყო ეს ფსიქოაქტიური ნივთიერება
კოლონიალურ ყოფაში.
„ამ სასმელის მთავარი ძალა და ეფექტი იმაში
მდგომარეობს, რომ უკუაგდებს მოჭარბებულ
ძილიანობას. თუმცა, ისინიც, ვინც კუჭი ამოიყორა
და ტვინიც ალკოჰოლით გაიბრუა, ჩაის შემდეგ თავს
კარგად გრძნობენ.“
იოჰან ნოიჰოფი, 1655 წ.
ამჟამად ჩაის ძირითადი ექსპორტიორებია შრი
ლანკა, ჩინეთი, ინდოეთი და კენია. იმპორტში ყველას
უსწრებენ რუსეთი, არაბეთის გაერთიანებული ემირატი,
დიდი ბრიტანეთი და ამერიკის შეერთებული შტატები.
მსოფლიოში მოხმარებული ჩაის 75% შავი, ხოლო 22%
− მწვანეა.
ყავა
„ყავა ცხოვრებაში დიდ ძალას მმატებს. მის ეფექტს
ეპიკურ სკალაზე ვაფასებ. ბევრი ამტკიცებს, რომ ყავა
მათ შთაგონებით ავსებთ, თუმცა, ყველამ იცის, რომ
ყავა მოსაწყენ ადამიანებს კიდევ უფრო მოსაწყენს
ხდის.“
ონორე დე ბალზაკი, „თანამედროვე სტიმულატორების შესახებ“, 1839 წ.
ყავა პირველად ეთიოპიაში მოიყვანეს, დაახლოებით,
ახ.წ. 650 წელს. ლეგენდის მიხედვით, ყავის
მასტიმულირებელი თვისებები მაშინ აღმოაჩინეს,
როცა ქალდიმ, არაბმა თხის მწყემსმა შეამჩნია, თუ
როგორ შეემატათ სიმკვირცხლე მის თხებს ყავის
ბუჩქის წითელი ნაყოფის მირთმევის შემდეგ. არაბებმა
ძალიან მალე დაიწყეს ამ მარცვლებისგან ცხელი
სასმელის მომზადება (ნაცვლად მარცვლების ღეჭვისა).
მოხმარება მთელ არაბეთში გავრცელდა მეცამეტე
საუკუნეში და მეთხუთმეტე საუკუნეში უკვე ევროპაშიც.
სასმელი იმდენად მასტიმულირებელი იყო, რომ ბევრ
კულტურაში იგი აკრძალეს, როგორც მომწამვლელი
ნივთიერება. კოლონიალურ ამერიკაში ბევრი
ამტკიცებდა, რომ ჩაის და ყავის მოხმარებამ ადამიანები
მიიყვანა თამბაქოს, ალკოჰოლის, ოპიუმისა და სხვა
ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარებამდე (ისევე,
როგორც დღეს მარიხუანას „კარიბჭის ნარკოტიკად“
თვლიან).166 ყავას და ჩაის დიდი რაოდენობით
შემოსავლები შეჰქონდა ბიუჯეტში. ამდენად, მათ
აკრძალვას ეწინააღმდეგებოდა მთავრობაც და
მოსახლეობაც.
დღესდღეობით ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ყავის
ყოველი მომხმარებელი წელიწადში დაახლოებით 9 კგ
ყავას მოიხმარს. ეს იმის ნახევარია, რასაც მოიხმარენ
ფინეთში, შვედეთში და დიდ ბრიტანეთში (სადაც ჩაის
ანიჭებენ უპირატესობას). საფრანგეთში და იტალიაში
ამერიკის შეერთებულ შტატებზე 10%-ით მეტ ყავას
მოიხმარენ.
ამერიკის შეერთებულ შტატებში სპეციალური
ყავის სახლების რაოდენობის საოცარი ზრდა ხომ
საერთოდ წარმოუდგენელი ამბავია. ყავის ჯიხურები
ყველგანაა განთავსებული − პარკინგის ადგილებში,
ბენზინგასამართ სადგურებზე, დიდ სუპერმარკეტებში
და სასურსათო მაღაზიების ქსელში. ყავიანი სასმელების
საცალო მოვაჭრეების რიცხვი 1989 წელს თუ 200 იყო,
2013 წლისთვის 30,000-მდე გაიზარდა და კვლავაც
აგრძელებს ზრდას. ყველაზე დიდი საცალო მოვაჭრეა
„სტარბაქსი“, რომელსაც 2013 წელს 62 ქვეყანაში
21,891 ყავის სახლი ჰქონდა; მისი სუფთა შემოსავალი
$13.3 მილიარდია.167,168,169 კონკურენცია იმდენად
გაიზარდა, რომ „მაკდონალდსმა“ და „ბურგერ კინგმა“
ყავის ხარისხი პრემიუმ დონეზე აიყვანეს და მოთხოვნის
დასაკმაყოფილებლად, სპეციალური ყავის (მაგ.,
ლატე) შეთავაზება დაიწყეს მომხმარებლებისთვის.
„სტარბაქსს“ თითქმის 22,000 სავაჭრო
ობიექტი აქვს 62 ქვეყანაში.
ყავის მოყვანის მხრივ ლიდერობენ: ბრაზილია
(50.82 მილიონი ცალი 60 კილოგრამიანი ტომარა),
კოლუმბია (9.5 მილიონი ტომარა), ეთიოპია (8.1
მილიონი ტომარა), ინდოეთი (5.25 მილიონი ტომარა),
გვატემალა (3.14 მილიონი ტომარა), ინდონეზია
(654,000 ტონა), ვიეტნამი (561,200 ტონა). მსოფლიო
ბაზარზე საერთო რაოდნობა შეადგენს 144.51 მილიონ
ტომარას.170
კაკაო
ბელიზში, ცენტრალურ ამერიკაში, ძვ.წ. 600 წლით
დათარიღებული მაიას ტომების თიხის ჭურჭელში
აღმოჩენილი ნაშთები კაკაოს სასმელის კვალზე
მიუთითებს.171 სხვა მტკიცებულებებს ძვ.წ. 1100 წლამდე
მივყავართ − როცა მწიფე, მოხალული და დაფქვილი
კაკაოს ხის (Theobroma cacao) მარცვლებიდან სუფთა
შოკოლადის მასას იღებდნენ.
შოკოლადი პირველად გამოიყენეს მაიას და
მოგვიანებით აცტეკების დიდგვაროვნებმა, როგორც
სასმელი (დაუმტკბარი), სანელებელი, საკვები,
სტიმულატორი და ასე განსაჯეთ, ვალუტაც კი. მას
მნიშვნელოვანი როლი ენიჭებოდა რელიგიურ
რიტუალებსა და დიდგვაროვანთა ღონისძიებებში.
ღვთისმსახურები კაკაოს მარცვლებს საღვთო
შეწირვისთვის, ხოლო მისგან დამზადებული სასმელს
საკრალური ცერემონიების დროს იყენებდნენ.
ეროპაში იგი ჰერნან კორტესმა შეიტანა 1528 წელს და
ვრცელდებოდა, როგორც სასიყვარულო სასმელი.
სხვა ფორმით მომზადება ფართოდ მე-19 საუკუნემდე
არ გავრცელებულა. სწორედ მე-19 საუკუნეში დაიწყეს
შოკოლადის ფილების გაყიდვა ბაზარზე. თანამედროვე
შოკოლადი ტკბილია და შეიცავს მყარ კაკაოს, კაკაოს
ცხიმს, და დამატკბობლებს.
შოკოლადში კოფეინის შედარებით მცირე რაოდე-
ნობაა, თუმცა, იგი შეიცავს სხვა აქტიურ ინგრედიენტს −
თეობრომინს, რომელსაც ასევე აქვს მასტიმულირებელი
თვისება.
კოფეინის შემცველი გამაგრილებელი სასმელები
კოფეინის შემცველი გამაგრილებელი სასმელები
არის კოლას გაზიანი სასმელები, რომლებიც ზოგჯერ
შეიცავს კოფეინის ექსტრაქტს აფრიკული კოლას ხის
(Cola nitida ან Cola acuminata) კაკლიდან, თუმცა,
კიდევ უფრო ხშირად შეიცავს მხოლოდ კოფეინს
(ყავიდან გამოცლილს). 1800-იანი წლების ბოლოსკენ,
სტიმულატორები 49
ამერიკის შეერთებულ შტატებში პოპულარული გახდა სასმელების ყველაზე დიდი მოხმარება აქვს ერთ
ნახშირორჟანგით გაჯერებული კოლას სამელი „კოკა- სულ მოსახლეზე (მსოფლიოში), საშუალო ამერი-
კოლა“.174 კელი წელიწადში სვამს 701 (ორასგრამიან) ჭიქა
გაზიან სასმელს, რომელთა უმეტესობა კოფეინის
ცხრილი 1-3. შემცველია.175 კოფეინის გარდა, გიგანტური,
კოფეინის შემცველობა სხვადასხვა ნივთიერებაში196,172,173 450-გრამიანი არადიეტური გამაგრილებელი სასმელი
რაოდენობა კოფეინი 400 კალორიასაც შეიცავს. ამერიკაში სიმსუქნის მზარდი
ყავა (236 მლ) პრობლემის ჭრილში ბავშვებზე ჩატარებულმა უახ-
უკოფეინო ყავა 7 მგ ლოესმა კვლევამ აჩვენა, რომ ბავშვებმა, რომლებმაც
შაქრიან სასმელებზე თქვეს უარი, წონაში კლება
ხსნადი ყავა 95 მგ
იწყეს. გარდა ამისა, მკვლევრებმა შეამჩნიეს, რომ
ნახარში ყავა 135 მგ
გამაგრილებელი სასმელები ასუსტებს კბილის
ჩაი (236 მლ) მინანქარს და აზიანებს კბილებს.176
მწვანე ჩაი 15–30 მგ
5-წუთიანი ნაყენი 60 მგ
1-წუთიანი ნაყენი 25 მგ ენერგეტიკული სასმელის ფენომენი
შავი ჩაი 40– 60 მგ
„ძლიერდება დაკვირვება ენერგეტიკული სასმელების
გამაგრილებელი სასმელები (355 მლ)
მწარმოებლებზე: რამდენადაც კონგრესმა გაამკაცრა
ჯოლთ კოლა® 70 მგ რეგულაციები, შესაძლებელი გახდა „რედ ბულის-
მაუნთინ დიუ ®
54 მგ თვის“ წარედგინათ სარჩელი [მომხმარებლის]
კოკა კოლა ან პეპსი კოლა
® ®
35–38 მგ გარდაცვალების ბრალდებით.“
სანკისთ ორინჯ 42 მგ ნატალი ზმუდა, Advertising Age online, 28 ოქტომბერი, 2013

შოკოლადი
რძიანი კაკაო (177 მლ) 4 მგ
„კვლევა აჩვენებს, რომ სულ უფრო მეტი სპორტს
მიმდევარი მოზარდი სვამს ენერგეტიკულ სასმელს.“
რძიანი შოკოლადი (118 მლ) 24 მგ
Los Angeles Daily News, 13 ოქტომბერი, 2013
შავი შოკოლადი(118 მლ) 80 მგ
კულინარიული (მწარე) შოკოლადი (118 მლ) 140 მგ ყველაზე ძველი ენერგეტიკული სასმელი გატო-
Häagen Dazs® ნაყინი (½ ფინჯანი) 32 მგ რეიდი® 1960-იან წლებში დაამზადეს ფლორიდის
ენერგეტიკული სასმელები უნივერსიტეტში („გატორების“ მშობლიურ უნივერ-
რედ ბული® (245 მლ) 80 მგ სიტეტში), რათა ათლეტებისთვის დაერეგულირე-
როკსტარი® (236 მლ) 80 მგ
ბინათ გაძლიერებული ფიზიკური ვარჯიშის შედეგად
ორგანიზმიდან დაკარგული სითხე, ნახშირწყლები და
სტარბაქსი ორმაგი® (192 მლ) 105 მგ
ელექტროლიტები. ის კოფეინს არ შეიცავდა. 1987
სპაიკ შუტერი(248 მლ) 300 მგ
წლამდე ბაზარს რაიმე მკვეთრი ნახტომი არ გაუკეთებია,
5-საათიანი ენერგია(59 მლ) 138 მგ ვიდრე ავსტრიელმა მეწარმემ დიტრიხ მატეშიცმა და
სხვა მცენარეები ტაილანდელმა ბიზნესმენმა კალეო იოვიდიამ არ
გუარანას ჩაი (236 მლ) 100–200 მგ შექმნეს მასტიმულირებელი სასმელი „რედ ბული“. 2011
გუარანას გამაგრილებელი სასმელი (236 მლ) 20 მგ წელს გაიყიდა 5 მილიარდი ქილა რედ ბული®/Red Bull®
მატე (236 მლ) 35–130 მგ
$3.4 მილიარდის შემოსავლებით. მეორე წარმატებული
ენერგეტიკული სასმელია მონსტერი®/Monster®, რომ-
იოკო (236 მლ) 100–200 მგ
ლის გაყიდვებიდან შემოსავალი შეადგენს $3.1 მი-
ენერგეტიკული პაკეტები
ლიარდს. ორივე ერთად აკონტროლებს ბაზრის 82%-ს.
ალთიმეით ენერჯაიზერი® (1 კაფსულა) 140 მგ
სტეკერი (1 კაფსულა)
®
250 მგ „ჩემი 13 წლის ქალიშვილი საუზმობისას მთელ ხმაზე
მედიკამენტები გაჰკიოდა, რომ შაქრის „კაიფში“ იყო ენერგეტიკული
დექსატრიმი® (1 კაფსულა) 200 მგ
სასმელი „როკსტარის“ მიღებით, რომელიც 4 ქილა
დაელია წინა ღამეს. მთელი ღამე არ უძინია, მთელი
ნოუ დოზ მაქსი (1 აბი )
®
200 მგ
ღამე მესმოდა, როგორ იცინოდა. იმედი მაქვს, ეს
ექსედრინი® (1აბი) 65 მგ მხოლოდ ენერგეტიკული სასმელის ბრალია.“
მიდოლი ან პერკოდანი (1 აბი) 32 მგ
41 წლის მამაკაცი, ენერგეტიკული სასმელის მომხმარებლის მამა

2012 წელს, გამაგრილებელი სასმელების ბაზარი
თითქმის $77 მილიარდის პროდუქციას მოიცავდა,
წინა წელთან შედარებით 1.3%-ით მეტს. ამერიკის
შეერთებულ შტატებში, რომელსაც გამაგრილებელი
„რედ ბულში“ 80 გრამი კოფეინია, ანუ ორჯერ მეტი,
ვიდრე კოკა-კოლას ქილაში (35 მგ), თუმცა, ნაკლები,
ვიდრე ნახარშ ყავაში (135-160 მგ).177 გარდა კოფეინისა,
ასევე შეიცავს ტაურინს, ჟენშენს, გუარანას, გლუკოზას

50 თავი 1

ან გლუკურონოლაქტონს, B ჯგუფის ვიტამინებს,
მინერალებს, შაქარს და ცოტა კოკაინსაც კი, რაც
უზრუნველყოფს ენერგიის სწრაფ მატებას. ბევრი
სპორტული/ენერგეტიკული სასმელი არ მიუთითებს
კოფეინის შემცველობას.
რეკლამირებით „რედ ბული“, როგორც ენერგიის მოსა-
მატებელი სასმელი, მომენტალურად გახდა პოპუ-
ლარული მთელ მსოფლიოში. თუმცა, დღესდღეობით
ენერგეტიკული სასმელების მთელი ნაკრები (Rockstar,®
5-Hour Energy,® Full-Throttle,® Monster,® Blast,® Zoom,®
Wired X-3000,® Bliss,® SoBe Adrenaline Rush,® Killer
Buzz® და Cocaine®) დომინირებს მაღაზიების, ღამის
კლუბების, ბარების, სავარჯიშო დარბაზების და
უნივერსიტეტის მაღაზიების დახლებზე. მოხმარებას
კიდევ უფრო ზრდის ის ფაქტი, რომ ენერგეტიკულ
სასმელს უმატებენ ალკოჰოლს ან სხვა შესარევს ბარის
დახლებზე. ბევრ ბარს ცალკე მენიუც აქვს ამგვარი
ნაზავებისთვის.
ენერგეტიკული სასმელების შემქმნელები ალკოჰოლს
ურევენ სხვა ინგრედიენტებს და ყიდიან ენერგეტიკულ
სასმელ „სპიდბოლის კოქტეილებს“ (მაგ., ფორლოკო,®
სპაიკსი®). ამ პრაქტიკის წინააღმდეგ ყვირილსა და
პროტესტს შედეგი არ მოსდევს. რადგან ეს სასმელები
ახალგაზრდებზეა გათვლილი, სახელმწიფო მოხე-
ლეები შეუპოვრად ებრძვიან ამ ტენდენციას.178 „ფორ-
ლოკოს“ 710 მლ-იანი ქილა შეიცავს დაახლოებით
156 მგ კოფეინს და ალკოჰოლს, რომელიც 4-5 ჭიქა
ღვინის ექვივალენტურია. ზედოზირებით გამოწვეული
ტოქსიკური შედეგების გამო პროდუქტი აიკრძალა
2011 წელს. აკრძალვისთვის რომ გვერდი აევლო,
მწარმოებელმა გადააკეთა სასმელი და გამოუშვა
ახალი ვარიანტი ნაკლები ალკოჰოლის და კოფეინის
შემცველობით.
ფლორიდის უნივერსიტეტმა ჩაატარა კვლევა 802
ბარის მეპატრონის მონაწილეობით. აღმოჩნდა, რომ
იმ კლიენტებს შორის, ვინც ალკოჰოლთან შერეულ
ენერგეტიკულ სასმელებს სვამენ, სამჯერ მეტი შანსია
ეგონოთ, რომ ბარს ფხიზლები ტოვებენ, რადგან
ენერგეტიკული სასმელის სტიმულაცია გადაფარავს
სიმთვრალის ფაქტს.179
ენერგეტიკული სასმელების მწარმოებლებს
შორის ლიდერობენ Red Bull® და Monster® −
ბაზრის 80%. მათ მოჰყვებიან Rockstar,® Amp,®
NOS®და Full Throttle.®
© 2014 CNS Production, Inc.
ენერგეტიკული სასმელების ბაზარზე
გაყიდვების 80% რედ ბულსა® და
მონსტერზე® მოდის.
მიუხედავად იმისა, რომ საოცარი პოპულარობა მოიპო-
ვა და მწარმოებლებმა კოლოსალური შემოსავლები
მიიღეს, კვლავაც მიდის დავა იმაზე, თუ რამდენად
ზრდის ენერგეტიკული სასმელები ცნობიერებასა და
ეფექტურობას ენერგიის მატებასთან ერთად. რამდენიმე
კვლევამ საკმაოდ პოზიტიური შედეგები გამოაქვეყნა,
თუმცა, სხვა კვლევებმა დადებითი ვერაფერი
ნახეს.166,180,181 არადა, თუ მომხმარებელთა უმეტესობას
ჰკითხავთ, სასმელები ნამდვილად მატებს ენერგიას
შაქრისა და კოფეინის გამო. სხვა ინგრედიენტების,
მაგალითად, B ვიტამინის და გუარანას მოქმედება,
ძნელი დასადგენია.
„ვფიქრობ, რომ მართლაც დიდ ენერგიას
მმატებს ეს სასმელები, თუმცა, მოგვიანებით მისი
ზემოქმედებიდან გამოსვლაც მეწყება და ამას
რეალურად ვგრძნობ. გული ისე მიჩქარდება, თითქოს
20 წუთი მერბინოს. კიდევ არის უფრო მომცრო ზომის
(60 მლ) ენერგეტიკული სასმელები; მე, მაგალითად,
ვსვამ უშაქროს და მგონი, რომ ნატურალურს. გულს
არ მიჩქარებს.“
21 წლის ქალი
ენერგეტიკული სასმელების გაყიდვების მაღალი
მაჩვენებელი მწარმოებლებს უბიძგებს, გამოიყენონ
ენერგეტიკული პროდუქტების ახალ-ახალი, განსხვა-
ვებული ფორმები მიმზიდველი შეფუთვით. აქამდე,
ყველაზე პოპულარული ($1 მილიარდის გაყიდვებით)
არის 5-hour ENERGY®, რომელიც გამოდის 60 მლ-
იანი შეფუთვით და შეიცავს 190 მგ კოფეინს, თიროზინს,
გლუკურონოლაქტონს და კიდევ რამდენიმე
ენერგიასთან ასოცირებულ ბიოქიმიურ ნივთიერებას.
კოფეინის შემცველი სხვა მცენარეები
სხვა მცენარეები, რომლებიც შეიცავენ კოფეინს,
მათ შორის, გუარანა (Paullinia cupana), მატე (Ilex
სტიმულატორები 51
paraguarenis), და იოკო (Paullinia yoco) − მოიპოვება
სამხრეთ ამერიკაში. გუარანა არის ბრაზილიის
ეროვნული სასმელი, რომელიც მზადდება გუარანას
ბუჩქის მარცვლებისგან და უფრო მეტ კოფეინს შეიცავს
(3-4%) ვიდრე ყავის მარცვლები (1-2%). მისგან
აკეთებენ კოფეინის შემცველ ტკბილ სასმელებს;
355-მილილიტრიანი ბოთლი შეიცავს 30 მგ კოფეინს
(„კოკა-კოლას“ იგივე მოცულობაშია 35 მგ).172 გუარანას
მარცვლები იყიდება ჯანსაღი კვების მაღაზიებში და მას
რეკლამას უწევენ, როგორც ხალხურ სამკურნალო
საშუალებას, იმის მიუხედავად, რომ ამდენ კოფეინს
შეიცავს.
მატე არის ყველაზე პოპულარული კოფეინის
შემცვლელი სასმელი არგენტინაში. ჩაის მცენარის,
ყავის მარცვლების და კაკაოს ხის შემდეგ, მატეს
პროდუქტები კოფეინის მეოთხე უდიდესი წყაროა
მსოფლიოში (მსოფლიო კოფეინის 3%). ეს არის
ცხელი, ჩაისმაგვარი სასმელი, რომელიც წვრილ
და წითელმარცვლოვანი მცენარის ფოთლებისგან
მზადდება და ხშირად გამოიყენება სხვა მცენარეული
მედიკამენტების მოსამზადებლად. ამბობენ, რომ იგი
კურნავს კუჭნაწლავს და რევმატიზმს, ხოლო მასში
დასველებული საფენების გამოყენებით კარგად
ხორცდება ჭრილობები. მატეს ფოთლები ბევრ ჯანსაღი
საკვების მაღაზიაში იყიდება. მატე არ უნდა აგვერიოს
„მატე დე კოკაში“, რომელიც შეიცავს კოკას ფოთლებს
და არა ჩაის ფოთლებს. მატეს ფოთოლი შეიცავს
დაახლოებით 0.7% კოფეინს, მაშინ როცა, იოკოში
2.7% კოფეინია.23,165
იოკო (yoco) წააგავს „იერბა მატეს“ (yerba mate),
თუმცა უფრო მეტ კოფეინს შეიცავს (2.7% vs. 0.7%).
იგი მზადდება „პაულინია იოკოს“ ვაზის ყლორტისგან,
რომელსაც ასუფთავებენ და ჭყლეტენ მისგან კოფეინის
შემცველი ექსტრაქტის მისაღებად.
ფარმაკოლოგია
კოფეინი არის ქსანტინის ქიმიური კლასის ალკალოიდი.
იგი სამოცზე მეტ მცენარეში მოიპოვება, მათ შორისაა
Coffea Arabica (ყავა), Thea sinensis (ჩაი), Theobroma
cacao (შოკოლადი), Cola nitida და acuminata (კოლას
სასმელები). თეთრი, მომწარო გემოს კრისტალური
ფხვნილი (C8H10N4O2) ფრიდლიბ ფერდინანდ
რუნგემ გამოაცალკევა 1819 წელს ყავიდან და რვა
წლის შემდეგ − ჩაიდან. ჩაის ფოთლები შეიცავს
უფრო მეტ კოფეინს, ვიდრე ყავა, მაგრამ საშუალო
ჭიქისთვის უფრო ნაკლები ჩაი გამოიყენება. კოფეინს
მოიხმარენ პერორალურად, ასევე, ინტრავენურად,
კუნთში შეყვანით ან რექტალურად, თუმცა, ძირითადი
მოხმარება მაინც პერორალურად ხდება. ორგანიზმში
კოფეინის ნახევრად დაშლის პერიოდი 3-7 საათია;
ამდენად, ორგანიზმიდან კოფეინის 95%-ის გამოსვლას
15-35 საათი სჭირდება. სკოლის ასაკის ბავშვების
ორგანიზმიდან კოფეინი ორჯერ უფრო სწრაფად
გამოიდევნება ზრდასრულ ადამიანებთან შედარებით.182
52 თავი 1
შეერთებულ შტატებში კოფეინის მოხმარება ერთ სულ
მოსახლეზე 300 მილიგრამია დღეში (დაახლოებით
ორი ჭიქა ყავა + ორი „კოკა-კოლა“); შვედეთში − 425
მგ (85% ყავიდან), ხოლო დიდ ბრიტანეთში − 445 მგ
(72% ჩაიდან).
აშშ-ში ერთი ადამიანის მიერ კოფეინის დღიური
მოხმარება შემდეგნაირად ნაწილდება: 60%
ყავიდან, 17% ჩაიდან და 16% − გამაგრილებელი
სასმელებიდან. დანარჩენი − ენერგეტიკული
სასმელებიდან და სხვა კოფეინის შემცველი
სასმელებიდან.182,183,184
ამერიკელების ნახევარზე მეტი სვამს 3 ჭიქა
ყავას ყოველდღიურად და როგორ წესი, ეს
არის ჩვეულებრივი ყავა (და არა ფართოდ
გავრცელებული სპეციალური ყავები − ლატე ან
ესპრესო).
აშშ-ში ზრდასრული ადამიანების 20% მოიხმარს
350 მილიგრამზე მეტ კოფეინს დღეში და 3%
მოიხმარს 650 მილიგრამზე მეტს.
ამერიკის შეერთებულ შტატებში ასობით სხვადასხვა
გამაგრილებელი სასმელის ბრენდების 65%
შეიცავს კოფეინს.
ფიზიკური და ფსიქიკური ეფექტები
ადამიანების რეაქცია კოფეინზე, როგორც ნებისმიერი
წამლის შემთხვევაში, ინდივიდუალურია: კოფეინის
განსხვავებული მეტაბოლიზმი; ტოლერანტობის დონე;
დაავადება, რომელიც ამკვეთრებს ეფექტს; სხვა
ნივთიერების მოხმარება, მათ შორის, ალკოჰოლის,
თამბაქოს ან სხვა სტიმულატორების – ეს ყოველივე
ცვლის ინდივიდის კოფეინზე რეაგირებას და რთული
ხდება რომელიმე ადამიანზე კონკრეტული ეფექტის
განჭვრეტა.165
სამედიცინო თვალსაზრისით, კოფეინი გამოიყენება,
როგორც ბრონქოდილატორი ასთმიან პაციენტებში.
იგი გამოიყენება, როგორც ტკვილგამაყუჩებლების
დანამატი და მოულოდნელად დავარდნილი წნევის
ამწევი საშუალება. ასევე, როგორც შეშუპების საწი-
ნააღმდეგო, შარდმდენი, გამოსაფხიზლებელი, მადის
დასაქვეითებელი და ანალგეტიკი მენსტრუალური
ტკივილის დროს. კოფეინი ტვინში სისხლძარღვებს
ავიწროებს, რის გამოც, იგი კარგი საშუალება ხდება
თავის ტკივილის, განსაკუთრებით შაკიკის (რომელიც
გამოწვეულია სისხლძარღვების გაფართოებით)
გასაყუჩებლად. ბოლოდროინდელი კვლევით
აღმოჩნდა, რომ ყოველდღიურად რამდენიმე ჭიქა
ყავის დალევამ შეიძლება შეამსუბუქოს ალკოჰოლით
დაზიანებული ღვიძლის მდგომარეობა ან შეამციროს
ციროზით გამოწვეული დაზიანებები.185
არასამედიცინო დანიშნულებით, კოფეინი ყველაზე
ფართოდ გავრცელებული მსუბუქი სტიმულატორია.
დაბალი დოზებით (100-200 მლ), კოფეინი ზრდის
სიფხიზლეს, ხელს უშლის ძილიანობას ან დაღლილო-
ბას და ხელს უწყობს აზროვნებას. 200 მილიგრამზე
მეტი ოდენობის დოზის მიღების შემთხვევაშიც კი,
იმატებს სიფხიზლე და მოქმედების ინტენსივობა. 600
მგ კოფეინის ინექციური მოხმარება დაახლოებით 20 მგ
ამფეტამინის მოქმედების ექვივალენტია.
ტვინის საკუთარი ქიმიური სტიმულატორების
გამოთავისუფლების გარდა, კოფეინის დამატებითი
მასტიმულირებელი ეფექტია ადენოზინის დათრგუნვა.
ადენოზინი ნეირომოდულატორია, რომელიც,
ჩვეულებრივ, აქვეითებს გუნებ-განწყობას, იწვევს
ძილიანობას, აქვს ანტიკონვულსური თვისებები და
განაპირობებს დაბალ არტერიულ წნევას, შენელებულ
გულისცემას და სისხლძარღვების გაფართოებას.
ადენოზინის დაბლოკვა იწვევს სიფხიზლეს, ამაღლე-
ბულ გუნებ-განწყობას, მაღალ არტერიულ წნევას,
აჩქარებულ გულისცემას და სისხლძარღვების შე-
ვიწროებას.165 რადგან კოფეინის მომხმარებელთა
რეაქცია ნარკოტიკზე ხშირად დამოკიდებულია
მემკვიდრეობითობაზე, წნევის მატება უფრო
გამოიხატება იმ პირებთან, ვინც მაღალი არტერიული
წნევისკენ არის მიდრეკილი.186
ისეთი სიმპტომები, როგორიცაა აგზნება, უძილობა,
კუჭნაწლავის სისტემის გაღიზიანება, მაღალი არტე-
რიული წნევა, ნერვიულობა და სახეზე ალმურის
მოდება შეიძლება გაჩნდეს დღიურად 350 მილიგრამზე
მეტი დოზის მიღების შემთხვევაში (3 ან 4 ჭიქა ყავა). ეს
დამოკიდებულია მომხმარებლის მგრძნობელობასა
და ტოლერანტობაზე. ერთ კვლევაში დააკვირდნენ
პირებს, რომელთაც 500 მგ კოფეინი მისცეს; აღმოჩნდა,
რომ მათ ტვინში სტრესის ჰორმონებმა 32%-ით
მოიმატა და საათობით დაყოვნდა მოხმარების შემდეგ.
ყავის მსმელებმა ასევე განიცადეს სტრესი იმ დღეებში,
როცა კოფეინს არ იღებდნენ.187 მოკლე დროში
1,000 მილიგრამზე მეტი დოზის მიღების შემთხვევაში
შეიმჩნევა გულისცემის სიხშირის გაზრდა, პალპიტაცია,
კუნთების უნებლიე მტკივნეული სპაზმები (კრამპები),
უთავბოლო აზრები, არეულ-დარეული მეტყველება,
ძილის სირთულეები, მოტორული დარღვევები,
ყურებში ხმაური, ღებინება და კონვულსიებიც კი.
კოფეინი ლეტალურია დაახლოებით 10 გრამის
მიღების შემთხვევაში (100 ჭიქა ყავა). რადგან ჭარბად
მოხმარება იწვევს მღელვარებას, ის, ვინც მიდრეკილია
პანიკური შეტევებისადმი, უნდა ერიდოს კოფეინის
მიღებას.166 თერაპევტებმა და ფსიქიატრებმა, რომლებიც
პაციენტებს მკურნალობენ შფოთვის სიმპტომებზე,
აუცილებლად უნდა დასვან შეკითხვები კოფეინის
მიღების ჩვევასთან დაკავშირებით. ძალიან ხშირად,
თერაპევტები არ ითვალისწინებდნენ პაციენტის
მიერ კოფეინის მიღებას, როცა კარდიოვასკულურ,
უძილობისა და კუჭის პრობლემებზე მკურნალობდნენ.
350 მილიგრამი ან მეტი კოფეინის მოხმარება ქალებში
აქვეითებს ნაყოფიერების მაჩვენებელს და ხშირად
უარყოფითად მოქმედებს ნაყოფზე (მაგ., მაღალი
არტერიული წნევა). იუტას უნივერსიტეტში ჩატარებულმა
რეტროსპექტულმა კვლევამ, სადაც 2,500 ორსული
მონაწილეობდა, აღმოაჩინა, რომ დღეში ექვსი ან მეტი
ჭიქა ყავის მიღება თითქმის აორმაგებს მუცლის მოშლის
რისკს, შედარებით იმ ქალებთან, ვინც საერთოდ
არ სვამს ყავას ან სვამს ერთ ან ორ ჭიქას დღეში.188
კოფეინის მოხმარებამ შეიძლება ხელი შეუშალოს
წონის კლებას, რადგან კოფეინი გამოათავისუფლებს
ინსულინს, რომელიც შაქრის მეტაბოლიზაციას ახდენს,
და სისხლში შაქრის დონის შემცირება კი აჩენს შიმშილის
გრძნობას.
„14 წლის ვიყავი, როცა მე და ჩემს მეგობარს
ორი კოლოფი ნოუდოზი® ჩაგვივარდა ხელთ.
გავინაწილეთ, ძალიან ცუდად გავხდით, იმაზე ცუდად,
ვიდრე ოდესმე ალკოჰოლით. ოთახი ტრიალებდა
გაუჩერებლად. კოფეინის ზედოზირება ხუმრობა არ
გეგონოთ.“
32 წლის კოფეინის ავადმომხმარებელი
კორონარული არტერიის დაავადება, გულის იშემიური
დაავადება, გულის შეტევა, კუჭის წყლული, დიაბეტი და
ღვიძლის ზოგიერთი პრობლემა შეინიშნება კოფეინის
ხანგრძლივად და მაღალი დოზებით მომხმარებლებში,
განსაკუთრებით, ისეთ ქვეყნებში, სადაც ერთ სულ
მოსახლეზე კოფეინის მოხმარება ძალიან მაღალია.
ამის საპირისპიროდ, უახლესი კვლევით, რომელშიც
110,000 იაპონელი მონაწილეობდა, აღმოჩნდა, რომ
ყავის ყოველდღიურ მომხმარებლებში ღვიძლის
კიბოს შანსი 50%-ით ნაკლებია, ვიდრე იმ ადამიანებში,
რომლებიც ყავის სმისგან თავს იკავებენ.
ტოლერანტობა, აღკვეთა და
დამოკიდებულება
კოფეინის ეფექტებისადმი ტოლერანტობის გაჩენა
სავსებით შესაძლებელია. ადამიანებს ყავასა და
ჩაიში შემავალი კოფეინის მიმართ სხვადასხვაგვარი
რეაქცია აქვთ. ყავის მსმელებმა შეიძლება
ტოლერანტობის გარკვეულ დონეს მიაღწიონ, როცა
გამოსაფხიზლებლად დილას სამი ჭიქა ყავის დალევით
იწყებენ ჩვეული ერთი ჭიქის ნაცვლად. ისინი, ვისაც,
მაღალი ტოლერანტობა აქვთ, ერთმა ჭიქა ყავამ
შეიძლება ძილიც კი მოჰგვაროთ. ყავის სმის ჩვევის
მქონე ადამიანების PET-სკანირებამ აჩვენა, რომ მათ
ყავა სჭირდებათ ტვინის აქტივაციისთვის.177 კოფეინის
უწყვეტი მოხმარება ზრდის ადენოზინის რეცეპტორული
უბნების რაოდენობას, ამიტომ, მეტი კოფეინია საჭირო
მათ დასაბლოკად; ესაა ერთ-ერთი ძირითადი
მექანიზმი ტოლერანტობის ჩამოსაყალიბებლად.190
აღკვეთის სიმპტომები ჩნდება გრძელვადიანი და დიდი
დოზების მოხმარების შეწყვეტის შემდეგ და შეიძლება
ისე დაბალი დოზების შემდეგაც გაჩნდეს, როგორიცაა
დღეში 100 მგ, რაც რეალურად ერთი ჭიქა ძლიერი ყავა
ან ორი კოლაა. ეს სიმპტომები ჩნდება 12-24 სათში,
პიკს აღწევს 24-დან 48 საათამდე და გრძელდება
სტიმულატორები 53
ორი დღიდან ერთ კვირამდე. აღკვეთის ყველაზე
მნიშვნელოვანი სიმპტომია მფეთქავი თავის ტკივილი,
რომელიც თანდათან უარესდება, მაგრამ ამსუბუქებს
ერთი ჭიქა ყავა. სხვა დამახასიათებელი სიმპტომებია
ძილიანობა, დაღლილობა, ლეთარგია, დეპრესია,
დაქვეითებული სიფხიზლე, გაღიზიანებადობა და
გრიპის მაგვარი სიმპტომებიც, როგორიცაა გულისრევა,
პირღებინება, კუნთების ტკივილი ან დაჭიმულობა. ერთ
ექსპერიმენტში მონაწილეებს უჩნდებოდათ აღკვეთის
სიმპტომები მას შემდეგ, რაც წყვეტდნენ დღეში
საშუალოდ 235 მილიგრამი კოფეინის ანუ ორი-სამი
ჭიქა ყავის მიღებას.166
აღკვეთის სიმპტომები ასევე შეიმჩნევა ახლად
დაბადებულ ბავშვებში, რომელთა დედები დღეში
200-დან 1,800 მილიგრამამდე კოფეინს იღებდნენ.
გაღიზიანებადობა, ნერვული ტოკვა და პირღებინება
დაბადებიდან საშუალოდ 20 საათში ეწყებათ და შემდეგ
ქრება.191
„ვარ თუ არა კოფეინზე დამოკიდებული? მთელი
ფაზები გავიარე: თავიდან ვიყავი ყავის ფანატი, ანუ
ვეძებდი საუკეთესო ხარისხის მარცვლებს; შემდეგ
დავიწყე იმ საშინელი ხსნადი ყავის მოხმარება
და ბოლოს კოლაზე დამოკიდებული გავხდი,
დღეში 10 ქილას მაინც ვსვამდი. მაგ დროისთვის,
ენერგეტიკული სასმელები გამოვიდა და მე უკვე
გულის პრობლემები დამეწყო სიმსუქნის გამო.
ამიტომ, იძულებული გავხდი თავი დამენებებინა.“
58 წლის მამაკაცი, რომელმაც კოფეინის მიღება შეწყვიტა
დამოკიდებულება შეიძლება წარმოიშვას, როცა
დღეში 500 ან მეტ მილიგრამ კოფეინს იღებენ (რაც
დაახლოებით 5 ფინჯანი ყავაა, 10 ქილა კოლა ან
8 ჭიქა ჩაი).165 ყავა, ამფეტამინებთან და კოკაინთან
შედარებით, ზომიერ დამოკიდებულებას ავითარებს,
დღიურ ფუნქციონიერებას ნაკლებად ეხება და უფრო
ნაკლები ღირს, ვიდრე ძლიერი სტიმულატორები.
თუმცა, დღეში სამჯერ 4-დოლარიანი ლატეს დალევაც
ჯიბეს აწვება. იმ ადამიანების ორი მესამედი, ვინც
კოფეინის მოხმარებაზე (კოფეინიზმი) მკურნალობს,
კვლავ უბრუნდება მის მოხმარებას.
აშშ-ში გაყიდვაში არსებული ყველა გამაგრილებელი
სასმელის 65% შეიცავს კოფეინს და ამის მიზეზი
დაუდგენელია. როგორც ჩანს, გემო აქ არაფერ შუაშია,
რადგან ერთ-ერთი კვლევით ნახეს, რომ გაზიანი
სასმელების მომხმარებელთა მხოლოდ 8% გრძნობს
კოფეინის გემოს.192 შაქრის და კოფეინის შემცველობის
გამო ბევრმა სკოლამ აკრძალა გამაგრილებელი
სასმელების გაყიდვა სკოლების მახლობლად,
განსაკუთრებით, „ლოს ანჯელესის გაერთიანებული
სკოლების რაიონში“ (LAUSD).193 ბევრი სკოლა
გადადის ენერგეტიკული სასმელების მოხმარების
შეზღუდვა/აკრძალვაზე.
54 თავი 1
ნიკოტინი
2014 წელს სანიტარულ-ეპიდემიოლოგიური ინსპექციის
ოფისმა გამოაქვეყნა 32-ე ანგარიში მოწევის თემაზე:
„მოწევის გავლენა ჯანმრთელობაზე − პროგრესის
50 წელი“. ანგარიშში მოთხრობილია მარცხსა და
წარმატებაზე მოწევის წინააღმდეგ 50-წლიან ომში.
მარცხი:
ყოველწლიურად 480,000 ამერიკელი კვდება
თამბაქოს მოხმრებით (ერთიანად 20 მილიონი −
1964 წელს პირველი ანგარიშის გამოსვლიდან
დღემდე)
მოწევა მოქმედებს ყოველ ორგანოსა და ქსოვილ-
ზე ორგანიზმში
მოწევით გამოწვეულ ან გაღრმავებულ დაავა-
დებათა ჩამონათვალს კიდევ რამდენიმე შეემატა,
მათ შორის: ღვიძლის კიბო, მსხვილი ნაწლავის
კიბო, შაქრიანი დიაბეტი, რევმატოიდული ართრი-
ტი, იმუნური სისტემის დისფუნქცია
აგრესიული მარკეტინგული სტრატეგიები − თამ-
ბაქოს ინდუსტრიის მიერ ინიცირებული და დაფი-
ნანსებული, მოწევის საფრთხეებზე განზრახ
შეცდომაში რომ შეყავს საზოგადოება და თამბაქოს
ავადმოხმარების მსოფლიო ეპიდემიას უძღვის წინ
პასიური მოწევა, რომელიც სხვადასხვა დაავა-
დებებს უკავშირდება და წლიურად 40,000 ადამია-
ნის სიკვდილის მიზეზი ხდება.195А
წარმატება:
პროაქტიურმა პუბლიკამ და მთავრობამ გაანახევრა
მოწევის მაჩვენებელი − 44%-დან (1964 წ.) 22%-
მდე ბოლო 50 წლის განმავლობაში
სამეცნიერო კვლევებმა კრიტიკულად მნიშვნე-
ლოვანი აღმოჩენები გააკეთა საზოგადოებრივი
ჯანდაცვისა და კანონმდებლობისთვის, თამბაქოს
მოხმრების შემცირებისა და თამბაქოთი გამოწვეული
დაავადებების პრევენციის მიმართულებით
თამბაქოს მოხმარებაზე ახლად შემოღებულმა
შეზღუდვებმა მკვეთრად შეამცირა პასიური მოწევის
მავნე ზემოქმედება ამერეკილებზე
ამერიკის შეერთებულ შტატებში არსებობს ცოდნა
და ნება იმისა, რომ ბოლო მოეღოს თამბაქოს
ეპიდემიას. 195А
თამბაქოს მოწევა და ღეჭვა იწვევს მეტ
სიკვდილს, ვიდრე ყველა დანარჩენი
ფსიქოაქტიური ნივთიერების მოხმარება
ერთად აღებული
უწყვეტი ბრძოლა თამბაქოს ინდუსტრიასა და საზო-
გადოებას შორის ყოველკვირეულად აისახება სათაუ-
რებშიც:
 „დაავადებთა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრი:
ელექტროსიგარეტებისა და მინისიგარების მწარ-
მოებლები მიზანში ბავშვებს იღებენ“
USA Today, 6 ნოემბერი, 2013
„მოწევა ინდოეთში ეპიდემიის სახეს იღებს“
Seattle Times, 22 თებერვალი, 2008
„მოწევაზე თავგანებებულ მწეველთა ნიკოტინურ
რეცეპტორებს ერთ თვეზე მეტი სჭირდება ნორმა-
ლური დონის აღსადგენად“
NIDA Notes, ტომი 22, 1
„მამაკაცებში ფილტვის კიბოთი გამოწვეული
სიკვდილობის 90% თამბაქოს მოწევითაა გამო-
წვეული“
CDC Facts Sheet, 15 იანვარი, 2010
„ნიუ იუორკის მუნიციპალიტეტი თამბაქოს ლეგა-
ლურად მომხმარებელთა ასაკს 21 წლამდე ზღუდავს“
Bloomberg online, 23 ოქტომბერი, 2013
„სიგარეტი ნიუ იორკში $11 ღირს: გახდის თუ არა
თამბაქოზე დაწესებული გადასახადის გაზრდა ნიუ
იორკელებს უფრო ჯანმრთელს?”
CBS News, 23 ივნისი, 2010
თამბაქოს თემაზე სათაურები და სტატიები ხაზს
უსვამს, თუ რა დიდი გავლენა აქვს ნიკოტინს
მსოფლიოს ჯანდაცვის სისტემაზე, საუნივერსიტეტო
კვლევით ინსტიტუტებზე და სამართლებრივ სისტე-
მებზე. ამერიკელთა დაახლოებით 22% სიგარეტის
რეგულარული მწეველია. ეს პროცენტული მაჩვე-
ნებელი ბევრად მაღალია სხვა ქვეყნებში. თუ ამაში
არა მოსაწევ (უკვამლო) თამბაქოსაც შევიტანთ,
აშშ-ის მაჩვენებელი 26.7%-მდე გაიზრდება. ზოგი
საავადმყოფოს ექიმი მიიჩნევს, რომ მათი პაციენტების
15-40%-ს თამბაქოსთან დაკავშირებული დაავადებები
აქვთ. თუმცა, სტატისტიკა ამბის მხოლოდ ერთ ნაწილზე
მიუთითებს. იმ ადამიანების გამოცდილება, რომელთაც
ოჯახში მწეველი ჰყავთ, ინფორმაციას უფრო პირადულს
ხდის.
„ბავშვობიდან და მერე უკვე ორმოცი-ორმოცდათი
წლის ასაკშიც ერთი ხმა მახსოვს − მამაჩემის
სიგარეტის წევით გამოწვეული ხველება. ეს
ხმა ფილტვებში იწყებოდა და შემდეგ ჰაერში
ფეთქდებოდა. მისი ხველების ხმა უბანში რამდენიმე
სახლის მიღმაც მესმოდა, შორიდან მესმოდა,
როგორ მოდიოდა სახლში. ჩემთვის ეს უბრალოდ
ფაქტი იყო, თუმცა, იგი მოგვიანებით „ამერიკული
თამბაქოს“ სარეკლამო მენეჯერი გახდა; ეს სწორედ
იმ დროს მოხდა, 1964 წელს, როცა გამოიცა
სანიტარულ-ეპიდემიოლოგიური ინსპექციის პირ-
ველი ანგარიში „ჯანმრთელობა და თამბაქო“. მან
1976 წელს თავი დაანება მოწევას და 17 წლის
შემდეგ ყელის კიბოთი გარდაიცვალა. ყელის კიბო
მრავალწლიანმა მოწევამ გამოიწვია [როგორც მისმა
ონკოლოგმა თქვა]. ჰმ, შერეული გრძნობებია...
თამბაქო ჩვენს ოჯახს ინახავდა და მერე კი მამაჩემის
სიცოცხლე წაიღო, ისევე, როგორც მილიონობით
სხვა ადამიანის.”
უილიამ კოენი, წინამდებარე წიგნის თანაავტორი
ისტორია
ამერიკელი ინდიელები და თამბაქო
თამბაქო დასავლეთ ნახევარსფეროს მკვიდრია.
თავიდან, მას დიდი მოკრძალებით ეპყრობოდნენ,
რადგან ღვთიურ მცენარედ მიიჩნევდნენ და სპირი-
ტუალურ და სამკურნალო რიტუალებში იყენებდნენ
ანტიკურ მეზოამერიკაში (მექსიკა და ცენტრალური
ამერიკის ნაწილი), სამხრეთ ამერიკაში და კარიბის
კუნძულების ნაწილზე. ძველ ცივილიზაციებს,
როგორიცაა მაიას ტომები (ძვ.წ. XXV საუკუნე),
ზაპოტეკები (ძვ.წ. XVII საუკუნე), აცტეკები (ახ.წ. XIII
საუკუნე), ინკები (ახ.წ. XIII საუკუნე), არავაკები (ახ.წ.
XIV საუკუნე) და ათეულობით სხვა ტომი, თამბაქოს
(Nicotiana) სხვადასხვა სახეობები მოჰყავდათ და
აჯვარებდნენ. თამბაქო ევროპასა და აზიაში მე-15
საუკუნის ბოლომდე არ გამოჩენილა.195
ამერიკის კონტინენტის აღმომჩენებმა (ქრისტეფორე
კოლუმბი, ამერიგო ვესპუჩი და სხვა ფრანგი, პორ-
ტუგალილი და ესპანელი მოგზაურები) შეამჩნიეს, რომ
რაღაც გამომშრალი ფოთლების „მოწევით“ ინდიელები
ერთგვარ სტიმულაციურ და დამამშვიდებელ ზემო-
ქმედებას იღებდნენ.23,196 მოგზაურებმა, მწერლებმა
და დიპლომატებმა, როგორებიც იყვნენ ჟან ნიკოტ დე
ვიიმენი, რამონ პანე და ფერნან კორტესი, თამბაქო
ევროპაში შეიტანეს და მისი გამოყენება დაიწყეს
რეკრეაციისა და სამკურნალო მიზნებით. ითვლებოდა,
რომ ის თითქმის ყველა ცნობილ დაავადებას კურნავდა,
მათ შორის, წყლულოვან აბსცესებს, ფისტულებს და
ჭრილობებს. ჩვენს საუკუნეში კი იგი ითვლება ბევრი
დაავადების გამომწვევ მიზეზად. თამბაქოს მოხმარება
გაავრცელეს მეზღვაურებმა, რომლებსაც ფოთლები და
მოხმარების მეთოდები ევროპაში, რუსეთში, იაპონიაში,
აფრიკაში, ჩინეთში და მსოფლიოს თითქმის ყველა
ქვეყანაში შეჰქონდათ.197
თავდაპირველად, თამბაქოს მოხმარების ყველაზე
გავრცელებული ფორმა იყო ჩიბუხით მოწევა;
თუმცა, მე-18 საუკუნეში, ევროპასა და ამერიკაში
პოპულარული გახდა დაღეჭვა და ცხვირით შესუნთქვა
(უკვამლო თამბაქო). უკვამლო თამბაქო მოხმარების
უპირატესი მეთოდი იყო პირველი მსოფლიო ომის
დასრულებამდე.198 საინტერესოა, რომ ერთ-ერთი
მიზეზი, რატომაც გადავიდნენ სიგარეტზე, იყო უკვამლო
თამბაქოსთან დაკავშირებული ჯანმრთელობის რის-
კები, მათ შორის, იმის შიში, რომ თამბაქოს დაღეჭვა
სტიმულატორები 55
იწვევდა ტუბერკულოზს − მეცხრამეტე საუკუნის და უფასოდ ურიგებდნენ ან იაფფასიანი სიგარეტებით
მეოცე საუკუნის დასაწყისის ძრწოლვის მომგვრელ ამარაგებდნენ. ამით საკუთარი ბაზარი გაზარდეს,
დაავადებას.199,200 რადგან მილიონობით ჯარისკაცი სიგარეტზე
დამოკიდებული გახდა. ინგლისში სიგარეტების
სპეციალური სარეზერვო მარაგიც შექმნეს მეორე
სიგარეტის მოწევა მსოფლიო ომის დროს − იმ შემთხვევებისთვის, თუ
მტერი შემოიჭრებოდა ან მიწოდება შეფერხდებოდა.
ტექნიკურმა თუ სოციალურმა ფაქტორებმა განაპირობა თამბაქოს ასეთმა პოპულარობამ არა მხოლოდ
როგორც თამბაქოს მოხმარების, ისე მისი ფსიქოაქტიური
მწეველთა რაოდენობა გაზარდა, არამედ სახელმწიფო
ინგრედიენტის − ნიკოტინის შემცველობის ზრდა
შემოსავლებიც აქციზის გადასახადებიდან. იმის ფონზე,
თამბაქოს პროდუქტებში. ეს ფაქტორები იყო:
რომ 2000 წლიდან მწეველთა რაოდენობა ამერიკის
სიგარეტის წარმოების ტექნოლოგიის გაუმჯობესება შეერთებულ შტატებში სტაბილურად იკლებს, თამბაქოს
(სიგარეტის შესახვევი მანქანის გამოგონება) პროდუქტების გაყიდვებმა 2005 წელს დაახლოებით
თამბაქოს უფრო მსუბუქი ტიპი, რომელიც უფრო $89 მილიარდი შეადგინა.201
ღრმად შესუნთქვის და უწყვეტად მოხმარების
საშუალებას იძლეოდა რბილმა თამბაქომ, იაფფასანმა სიგარეტებმა
თუ საღეჭმა თამბაქომ, ინტენსიურმა
შედარებით დაბალი ფასი, მასიური წარმოებიდან
მარკეტინგმა და რეკლამირებამ
გამომდინარე
მნიშვნელოვნად გაზარდა მოხმარება და
მეტად დახვეწილი რეკლამა შესაბამისად, ჯანმრთელობის პრობლემები
აგრესიული მარკეტინგი
1800-იანი წლების ბოლოს, როცა წელიწადში 40
ნიკოტინის თავისუფალი ფუძე − მეტი დამოკი-
ღერი სიგარეტი მწეველთა უმეტესობისთვის საშუალო
დებულების გამომწვევი ქიმიური ნივთიერება.
მაჩვენებელი იყო, ნიკოტინი და კუპრი ჯანმრთელობის
პირველი და მეორე მსოფლიო ომების დროს გამო- პრობლემებს არ იწვევდა, განსხვავებით დღევანდელი
ყენებული მარკეტინგული სტრატეგიების სამიზნეები მაჩვენებლებისგან. ახლა ინტენსიური მწეველი
ჯარისკაცები იყვნენ. სიგარეტის კომპანიები გამო- საშუალოდ 20-40 სიგარეტს ეწევა დღეში ანუ 10,000
ჩენილი პატრიოტიზმისთვის ჯარისკაცებს სიგარეტს ღერზე მეტს წელიწადში.

5,000
სანეპიდ-ინსპექციის 1964 წ. თამბაქოს მოწევის მედია-რეკლამის აკრძალვა
მოწეული სიგარეტის რაოდენობა ერთ სულ მოსახლეზე წელიწადში

ანგარიში მოწევასა
იწყება არამწეველთა უფლებების
და ჯანმრთელობაზე
დაცვის მოძრაობა
სიგარეტის მოხმარება
4,000
ერთ სულ მოზრდილზე 1900-2012
ურეცეპტოდ
გასაცემი
სიგარეტზე ნიკოტინის
მოწევის ფედერალური ჩამნაცვლებლები
აშშ-ს ჩართვა საწინააღმდეგო გადასახადი
II მსოფლიო დოქტრინის ორმაგდება თამბაქოს
3,000
ომში მედია-გზავნილები მწარმოებელთა
სანეპიდ-ინსპექციის შეთანხმება
მტკიცებულებების 1986 წ. ანგარიში ($25 მილიარდი)
შეგროვება პასიურ მოწევაზე
მოწევისა
2,000 სიგარეტის
და კიბოს
ფასი ეცემა
ურთიერთკავშირზე

სანეპიდ-ინსპექციის 2006 წ. ანგარიში

აშშ-ს ჩართვა პასიურ მოწევაზე (განახლ.)
1,000 I მსოფლიო დიდი
ფედერალური გადასახადის
ომში დეპრესიის
$0.62-ით გაზრდა
დასაწყისი
ოჯახში მოწევის პრევენცია და
თამბაქოს კონტროლის აქტი
0
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2012
წელი
დიაგრამა 1-4

56 თავი 1
ეს მხოლოდ 2011 წლის სტატისტიკაა:

გაიყიდა 293 მილიარდი სიგარეტი

შეიძინეს 124.6 მილიონი ფუნტი (56,518 ტონა)

უკვამლო თამბაქო

დაახლოებით 60 მილიონ 12 წლის ასაკის ან უფ-

როს ამერიკელს, სიგარეტი მოწეული ჰქონდა
გასულ თვეში

36.9 მილიონი ადამიანი სიგარეტს ყოველდღე

ეწეოდა

13.1 მილიონი ადამიანი ეწეოდა სიგარას

1.88 მილიონი ადამიანი თამბაქოს ეწეოდა ჩიბუხით

8.67 მილიონი მოიხმარდა უკვამლო თამბაქოს

მსოფლიოში წლიურად 5 ტრილიონ სიგარეტს

გასულ წელს ამერიკაში გაიყიდა 120 მილიონ ფუნტზე მეტი უკვამლო
ეწევიან თამბაქო (ნოტიო, წმინდად დაფქვილი და ფოთლოვანი). ეს
დაახლოებით 20 ფუნტია ერთ მომხმარებელზე.
$15.4 მილიარდი შეგროვდა მხოლოდ საშტატო
© 2014 CNS Production, Inc.
გადასახადებით. ფედერალური გადასახადი 1
კოლოფზე არის $1.01, რამაც ჯამში $17 მილიარდი
შემოსავალი მოიტანა. წმინდად დაფქვილი მშრალი თამბაქო ე.წ. ბურნუთი
გამოიყურება პუდრივით, რომელსაც ცხვირით
ისტორიულად, სიგარეტის ფასის 10%-ით გაზრდა
შეისრუტავენ ან ღრძილებში შეიზელენ. თამბაქოს
მოხმარებას ამცირებს 4%-ით.1,201
ყლორტებსა და ფოთლებს ფერმენტაციის შემდეგ
აშრობენ და წმინდად ფქვავენ. მშრალ ფხვნილს
სხვადასხვა ფორმით ყიდიან − დანამატების გარეშე,
უკვამლო თამბაქო დაბრაწული (ძალიან მშრალი), გაჟღენთილი (მენთო-
იმ 57 მილიონ ამერიკელთან შესადარებლად, ვინც ლის, ქაფურის ან ევკალიპტის არომატით) და სურ-
სიგარეტი გასულ თვეს მოწია, დაახლოებით 9 მილიონმა ნელოვანი. კიდევ არის გერმანული ვარიანტი, რომელ-
საც უწოდებენ „შმალცლერს“ (Schmalzler – ცხიმნარევი).
მოიხმარა უკვამლო (ანუ არამოსაწევი) თამბაქო.
ამერიკული თამბაქო უხეშად არის დანაკუწებული და
მეთორმეტეკლასელთა შორის წინა თვეში მოხმარების
მას ღრძილებში შეიზელენ შეწოვის მიზნით. თამბაქოს
მაჩვენებელი 12.2%-დან (1995 წ.) შემცირდა 8.3%-მდე
შესრუტვა აღიზიანებს ლორწოვან ქსოვილებს და
(2011 წ.); მეათეკლასელებისთვის მაჩვენებლები ასე
კლავს სუნის შეგრძნებას, ამიტომ ის არ არის ისეთივე
გამოიყურება: 9.7%-დან 6.6%-მდე.218
პოპულარული მეთოდი, როგორც მოწევა ან დაღეჭვა.
უკვამლო თამბაქოს (ასევე „გადმოსაფურთხებელ
თამბაქოდ“ წოდებული) სამი ძირითადი კატეგორია
არსებობს: ნოტიო (moist snuff), წმინდად დაფქვილი
(powder snuff) და ფოთლოვანი (loose-leaf).

ნოტიო თამბაქო არის წმინდად დაჭრილი თამბაქო,

რომელსაც ღრძილის მიდამოებში იდებენ, საიდანაც
ნიკოტინს კაპილარები შეიწოვს. პოპულარული
ბრენდებია კოპენჰაგენი® და სკოალი®. ნოტიო
(სველი) თამბაქო არის უკვამლო თამბაქოს ყველაზე
პოპულარული ფორმა ამერიკაში. გუტკა (Gutka)
არის ნოტიო თამბაქოს ერთ-ერთი ფორმა, რომელიც
უაღრესად პოპულარულია ინდოეთში. მასში შედის
ბეტელის კაკალი, ბეტელის ფოთლები, თამბაქოს
პასტა, მიხაკის ზეთი, გლიცერინი, პიტნა, მენთოლი და
ქაფური. გუტკასთან კიბოს და ჯანმრთელობის უფრო „ქემელის“ მიერ წარმოებული ამ ოთხი პროდუქტიდან ყველა შეიცავს
ნიკოტინს; თითქოს ამით ფილტვები დაცული უნდა იყოს კვამლისგან,
მეტი პრობლემა ასოცირდება, ვიდრე ამერიკულ ნოტიო მაგრამ ნიკოტინის ადიქტიური თვისებები ხომ ისევე ძლიერია.
თამბაქოსთან. თუ მომხმარებელს დამოკიდებულება უჩნდება, ის ადვილად
გადაერთვება სიგარეტზე.

© 2014 CNS Production, Inc.

სტიმულატორები 57
ფოთლოვან საღეჭ თამბაქოს იდებენ პირში და
ღეჭავენ, ვიდრე არ გამოუვა ნიკოტინიანი წვენი,
რომლის შეწოვაც ხდება. იგი სამი ფორმით გამოდის:
ხვეულებად, დაწნეხილი და დაკუწული. ბრენდებია:
ბიჩნათი® და რედმენი®. ამერიკის შეერთებულ შტატებში
უკვამლო თამბაქოს დაახლოებით 9 მილიონამდე
რეგულარული მომხმარებელია, რაც ნიშნავს წლიურად
$1 მილიარდზე მეტ გაყიდვებს.1,201
რაც ამერიკის შეერთებულ შტატებში თამბაქოს
კვამლისგან თავისუფალ გარემოზე კანონები დააწესეს,
თამბაქოს კომპანიები შეეცადნენ თამბაქო როგორმე
სოციალურად მისაღები გაეხადათ, რისთვისაც
2006 წლიდან უკვამლო თამბაქოს ალტერნატიული
პროდუქტების წარმოება დაიწყეს. მათ შორისაა,
ქემელ სნუსი® და „ფილიპ მორისის“ ტაბოკა®. ესაა
თამაქოს პატარა ტომსიკები, რომელსაც ნიკოტინის
მომხმარებლები ლოყასა და ღრძილს შუა იდებენ
ნიკოტინის შესაწოვად. ასევე, გამოსულია სტრიპსი,®
ორბსი® და სტიკსი,® რომლებიც პირში ჩადებისას
3-30 წუთში დნება. ცინიკოსები ამბობენ, რომ ამგვარი
პროდუქტებით კომპანიები ცდილობენ ადამიანები ისევ
დააინტერესონ ნიკოტინის მოხმარებაში. ეს ახალი,
ინოვაციური პროდუქტებიც იწვევენ მიჩვევას, თუმცა
ისე მასშტაბურად არა, რადგან მათში თამბაქოს წვენი
მინიმალური რაოდენობითაა.
სტიმულაციისა და დამამშვიდებელი ეფექტის გამო,
უკვამლო თამბაქოს ზოგიერთი პროფესიონალი და
თვითნასწავლი სპორტსმენიც იყენებს, მაგ., ათლეტები
ამერიკაში. გარდა ამისა, საღეჭი თამბაქოს ეს ახალი
ფორმები გაცილებით იოლი დასამალია სატელევიზო
კამერების ან მსაჯებისგან.
ბოტანიკა და ფარმაკოლოგია
ნიკოტინი მოიპოვება სხვა მცენარეების ფოთლებსა
და სხვა ნაწილებშიც, რომლებიც მიეკუთვნებიან
თამბაქოს (Nicotiana) გვარს მომაკვდინებელ
ძაღლყურძენასებრთა ოჯახიდან, რომელშიც ასევე
შედის პომიდორი, ბელადონა, ლენცოფა და პეტუნიები.
თამბაქოს 64 სახეობა არსებობს, თუმცა მისი ყველაზე
კომერციული სახეობაა Nicotiana tabacum − ნამდვილი
თამბაქო, მსუბუქი, ფართოფოთლებიანი მცენარე.
მიუხედავად იმისა, რომ თამბაქო ხელმისაწვდომია
სიგარეტების, სიგარების, ყალიონის თამბაქოს, საღეჭი
და საყნოსი თამბაქოს ფორმით, ამერიკაში მთლიანად
მოხმარებული თამბაქოს 90% მაინც სიგარეტზე მოდის.
ინდოეთში ყველაზე პოპულარულია უკვამლო თამბაქო
(ყველა მამაკაცის 85%). არ აქვს მნიშვნელობა, რა
ფორმით მიიღებენ − მოწევით, დაღეჭვით, ღრძილებზე
დადებით, შეყნოსვით თუ ოყნით, ეს სტიმულატორი,
საბოლოოდ, გავლენას ახდენს ტვინის იმავე უბანზე,
რომლებზეც კოკაინი და ამფეტამინები მოქმედებენ;
უბრალოდ, ნიკოტინის გავლენა მათთან შედარებით
ნაკლებ ინტენსიურია.
58 თავი 1
ნიკოტინი
ნიკოტინი არის თამბაქოში შემავალი მნიშვნელოვანი
ინგრედიენტი, რომელიც პასუხისმგებელია კარდიო-
ვასკულურ და ფსიქოაქტიურ ეფექტებსა და დამოკიდე-
ბულებაზე. ნამდვილი თამბაქოს საშუალო ზომის
ფოთოლი შეიცავს 2-5% ნიკოტინს, მწარე, სუნიან,
უფერო და ძლიერ შხამიან ალკალოიდს, რომელიც
წყალში გახსნისას ხდება ძლიერი ინსექტიციდი.
სიგარეტის კვამლის შესუნთქვით ნიკოტინი ტვინში
ხვდება 5-8 წამში. თამბაქოს დაღეჭვის ან ღრძილებზე
შეზელვის შემთხვევაში ტვინამდე მისაღწევად 3-8 წუთია
საჭირო.
საშუალო სიმაგრის სიგარეტი შეიცავს 10 მგ
ნიკოტინს, თუმცა მხოლოდ 1-3 მგ აღწევს
ფილტვებამდე წვისა და შესუნთქვის დროს.
ინტენსიური მწეველების შემთხვევაში, დაახლო-
ებით 6 მგ აღწევს ფილტვებში და შემდეგ სწრაფად
ნაწილდება და მეტაბოლიზდება. 70 მილიგრამი
ნიკოტინის ერთდროულად მიღებამ შეიძლება
ფატალური შედეგი გამოიღოს.
შედარებისთვის, თამბაქოს ერთი საღეჭი ულუფა,
დაახლოებით, 4.5 მგ ნიკოტინს აწვდის ორგანიზმს,
ხოლო ერთი პორცია შესასუნთქი თამბაქო − 3.6
მილიგრამს. პოტენციურად, უკვამლო თამბაქო
უფრო მეტად იწვევს მიჩვევას, ვიდრე სიგარეტი.
ერთი სიგარეტის ნიკოტინის ფაქტიური დონე
სისხლში იზომება დაახლოებით 35 მიკროგრამად
ერთ ლიტრ სისხლში (25 მკგ/ლ). საშუალო
მწეველს აქვს ნიკოტინის 5-40 მკგ/ლ დონე −
გააჩნია დღის მონაკვეთს.202
დილით პირველი სიგარეტი პულსაციას ზრდის 10-
20 დარტყმით წუთში, ხოლო არტერიულ წნევას
5-10 ერთეულით.
სწორედ ნიკოტინი იწვევს თამბაქოზე
დამოკიდებულებას და ამასთან ერთად,
ზემოქმედებს კარდიოვასკულურ და სასუნთქ
გზებზე.
ნიკოტინის ადიქციური მოქმედება არის თამბაქოს
ასე ფართომასშტაბიანი მოხმარების მთავარი მიზეზი.
ნიკოტინი, როგორც ცნს სტიმულატორი, არღვევს
ნეიროტრანსმიტერების ბალანსს (ენდორფინები,
ეპინეფრინი, დოფამინი და განსაკუთრებით,
აცეტილქოლინები). აცეტილქოლინი მოქმედებს
გულისცემაზე, არტერიულ წნევაზე, მეხსიერებაზე,
სწავლაზე, რეფლექსებზე, ძილზე, აგრესიაზე,
სქესობრივ აქტივობაზე და საღ გონებაზე. ნიკოტინი,
აცეტილქოლინის მსგავსად, იჭრება ნიკოტინურ
აცეტილქოლინური რეცეპტორების უბნებში და
აჭარბებს მათ ქოლინერგულ ეფექტებს. ამის
საპირისპიროდ, დოფამინის გამოყოფა მწეველს
კმაყოფილებისა და სიმშვიდის შეგრძნებას მატებს. ასე,
რომ სიგარეტს გააჩნია როგორც სტიმულატორის, ისე
ტრანკვილიზატორის ეფექტი.
 ნიკოტინის დონე სისხლში
ყოველი ნაფაზი
ნიკოტინი სისხლში
იწვევს
ნიკოტინის
მკვეთრ მატებას
სისხლსა და
ტვინში
0 2 4 6 8 10 12 14
გაღვიძება
24 საათი
„სიგარეტი ძალიან მაწყნარებს, კოკაინივით უეცარი
მოზღვავება ან „კაიფი“ არ მეწყება, მაგრამ ნიკოტინის
მოთხოვნას მიკმაყოფილებს. რადგან სახლში
ბავშვების გამო ვეღარ ვეწევი, ეს ბავშვებისგან
მაშორებს. თან, ეს ისეთი რამ არის, რაც მეც შემიძლია
გავაკეთო.“
39 წლის ქალი, დღეში ერთი კოლოფი სიგარეტის მწეველი
ინტენსიური სურვილი, რომ სისხლში და ტვინში
ნიკოტინის დონე შეინარჩუნონ აღკვეთის სიმპტომების
თავიდან ასაცილებლად, არის ყველაზე დიდი მიზეზი,
რის გამოც ადამიანები მოწევას აგრძელებენ. ამასთან,
ავტორებს მიაჩნიათ, რომ აღკვეთის სიმპტომებისგან
გათავისუფლებას შეუძლია გაააქტიუროს მიმდებარე
ბირთვი და აღძრას დაჯილდოების განცდა. ზოგი
ამტკიცებს, რომ ენერგიის ინტენსიური მოწოლა და
ეიფორია პირველად განცდილი ეფექტით მაშინ
ჩნდება, როცა ჰეროინის/ოპიოიდების აღკვეთის შემდეგ
მომხმარებელი ისევ უბრუნდება ნარკოტიკს.63
ნიკოტინის თავისუფალი ფუძე
1990-იანი წლების დასაწყისში, თამბაქოს ინდუსტრია
საჯაროდ აცხადებდა, რომ ნიკოტინი უსაფრთხოა და
არ იწვევს დამოკიდებულებას, მიუხედავად იმისა, რომ
სამეცნიერო მტკიცებულება საპირისპიროს ამბობდა;
თამბაქოს კომპანიებში ამბობდნენ, რომ მათთვის
არ იყო ცნობილი, თამბაქო თუ დამოკიდებულებას
იწვევდა. მათი აზრით, ბრენდის ერთგულება, მწეველის
კმაყოფილება და გემო იყო ის მთავარი მიზეზები,
რის გამოც ადამიანები ამა თუ იმ ბრენდს ირჩევდნენ.
დოქტორ სტენტონ გლანცის და სხვათა ნაშრომების
გამოქვეყნებამ აჩვენა, რომ თამბაქოს მრეწველობამ
არა თუ იცოდა ნიკოტინის დამოკიდებულების
გამომწვევი თვისების შესახებ, არამედ პირიქით,
ცდილობდნენ მეტად დაეხვეწათ წარმოების ტექნიკა,
რათა შეემცირებინათ ნიკოტინის შემცველობა, მაგრამ
გაეზარდათ მისი „ზეგავლენა“.
დიაგრამა 1-5
ამ დიაგრამაზე ნაჩვენებია სისხლში
ნიკოტინის დონე ინტენსიურ მწეველში
24-საათიან დროის მონაკვეთში.
შესამჩნევია, ღამით სისხლში კლება
როგორ გადადის დილისკენ სიგარეტისა
16 18 20 22 24 და ყავის მიმართ ინტენსიურ ლტოლვაში
ძილი გაღვიძება
„რატომ გვინდა სიგარეტი გავასაღოთ, როგორც
ნარკოტიკული საშუალება? იმიტომ, რომ არის
კიდეც. თუმცა, ამგვარ კონცეპტუალიზაციასთან
დაკავშირებული საფრთხეები და რისკები ამ
კედლებს სცილდება.”
უ.ლ. დანის მოხსენებითი ბარათი „ფილიპ მორისში“, 1969
გარდა ამისა, კომპანიის დოკუმენტები, რომელიც
გამოაშკარავდა 1999 წლის „თამბაქოს რეგულირების
კანონის“ ამოქმედებით, აჩვენებდა, ამონიუმის ნაერთი
როგორ გარდაქმნიდა ნიკოტინის ჰიდროქლორიდს
ნიკოტინის თავისუფალ ფუძედ, ზუსტად ისევე, როგორც
კოკაინის ჰიდროქლორიდს გარდაქმნიდნენ კოკაინის
თავისუფალ ფუძედ 1970-იან წლებში; ამ დანამატის
წყალობით, ნარკოტიკი ტვინში სისხლის ბარიერს
უფრო სწრაფად კვეთს, უფრო სწრაფად მოქმედებს
ტვინზე და აყალიბებს დამოკიდებულებას.203,204
„თამბაქოს კვამლის მაღალი PH-დან გამომდინარე,
თანამედროვე მარლბორო,® იმის ფონზეც კი, რომ
კვამლში ნიკოტინის და კუპრის შემცველობა 2/3-
ით შემცირებულია ბოლო წლებში, შეიცავს იგივე
ოდენობის თავისუფალ ნიკოტინს, როგორც წლების
წინ უინსტონის® კვამლი შეიცავდა.“
რ. ჯ. რეინოლდსის მოხსენებითი ბარათი, 1973
არსებობს მტკიცებულებები, რომ „ფილიპ მორისის“
კომპანიამ იცოდა ეს ფაქტი და ნიკოტინის თავისუფალ
ფუძეს იყენებდა ჯერ კიდევ 1960-იანი წლების
დასაწყისში. მარლბოროს® ადიქტიური თვისება
გაიზარდა მას შემდეგ, რაც მას დაუმატეს ნიკოტინის
თავისუფალი ფუძე, ხოლო ჭკვიანურმა სარეკლამო
კამპანიამ („მარლბოროს“ კოვბოი) უზარმაზარი
გაყიდვები მოიტანა და ეს მოცულობა წლითიწლობით
იზრდებოდა (2012 წელს 43.6%).
1950-იან წლებში თამბაქოს დამუშავებამ
ნიკოტინის თავისუფალი ფუძის მისაღებად
გზა გაუხსნა ნიკოტინს სწრაფად მიეღწია
მომხმარებლის ტვინამდე და გაეხადა იგი
დამოკიდებული
სტიმულატორები 59
სხვა თამბაქოს კომპანიებიც მიხვნდნენ, რომ თუ
ნიკოტინს შესძენდნენ დამოკიდებულების გამომწვევ
თვისებებს, გაცილებით მეტ ეკონომიკურ სარგებელს
მიიღებდნენ; მარლბოროს® წარმატების მაგალითზე,
მათ დაიწყეს იგივე დამუშავების ტექნიკის გამოყენება
საკუთარ პროდუქციაზე. საიდუმლო ჩანაწერებში,
კომპანიის თანამშრომლები საუბრობდნენ ნიკოტინის
უფრო მეტი ზეგავლენით მიღწეულ ეკონომიკურ
ეფექტებზე. „ფილიპ მორისის“ მსგავსად, სხვა
კომპანიებმაც შეამცირეს საკუთარ პროდუქციაში
ნიკოტინის მოცულობა, მაგრამ გაზარდეს ნიკოტინის
თავისუფალი ფუძის პროპორცია.
„როგორც აღმოჩნდა, საკმარისი ექსპერტიზა
გაგვაჩნია, რომ შევქმნათ სიგარეტი შემცირებული
კუპრით და იმდენივე „თავისუფალი ნიკოტინით“,
რამდენსაც მარლბორო,® უინსტონი® ან კენტი®
იყენებენ „მსუბუქი“ სიგარეტის დასამზადებლად −
ნიკოტინის ჯამური პროპორციის გაზრდის გარეშე.“
თამბაქოს კომპანია „ბრაუნ ენდ უილიამსონის“ მოხსენებითი ბარათი, 1980
დიდი პოლემიკა გაიმართა იმაზე, თუ რა იცოდნენ
თამბაქოს კომპანიებმა და როდის იცოდნენ; ეს
პოლემიკა რამდენიმე სამართალწარმოებაში გადაი-
ზარდა, რომლებიც ჯერ კიდევ ელიან უზენაესი
სასამართლოს გადაწყვეტილებებს. თამბაქოს
მრეწველობის მიმართ უნდობლობამ 2009 წელს
ობამას ადმინისტრაცია აიძულა, თამბაქოს სფეროს
რეგულირების უფლება სურსათისა და წამლის
მაკონტროლებელი ორგანოსთვის გადაეცა.
უწყვეტი მოხმარების სხვა მიზეზები
გარდა იმისა, რომ ნიკოტინი იწვევს ლტოლვას და
თამბაქოს მიღებას ზომიერად სასიამოვნო ეფექტები
აქვს, არსებობს კიდევ რამდენიმე მიზეზი, რის გამოც
ადამიანები არ წყვეტენ მოხმარებას:
სოციალური კონტექსტი (მოწევა შესვენებაზე სამ-
სახურში, სადილის ან სექსის შემდეგ)
სიგარეტის მოკიდებისა და მოწევის რიტუალი
მოწევის აღქმა, როგორც ზრდასრული ადამია-
ნისთვის შესაფერი აქტივობა
გუნებ-განწყობის ცვლილების სურვილი
დაუმორჩილებლის იმიჯის მორგება
მოსაზრება, რომ მოწევა არის სექსუალურად
მიმზიდველი
წონაში კლება. ნიკოტინი აქვეითებს მადას და ზრდის
მეტაბოლიზმს; არამწეველებთან შედარებით მწეველები
2-4 კილოგრამით ნაკლებს იწონიან.62 სიგარეტის თავის
დანებებას ხშირად ახლავს წონაში მატება, რისი შიშიც
ადამიანებს ხელს უშლით თავი დაანებონ სიგარეტს
ან მოგვიანებით დაუბრუნდნენ, როცა სასწორზე
კილოგრამების მატებას დაინახავენ. წონის მატებასთან
60 თავი 1
დაკავშირებული ერთი ჰიპოთეზის თანახმად, ნიკოტინი
ზრდის მეტაბოლურ მაჩვენებელს მეტი კალორიების
დასაწვავად და ამცირებს მემკვიდრეობითი წონის
ნიშნულს.206
თვითმკურნალობა. კვლევამ ასევე აჩვენა, რომ მწევე-
ლები თამბაქოს დეპრესიასთან გასამკლავებლად
მოიხმარენ. დიდი დეპრესია ორჯერ უფრო ხშირად
შეიმჩნევა მწეველებში, ვიდრე არამწეველებში (6.6%
და 2.7%). მწეველები, რომელთაც ჰქონდათ დიდი
დეპრესიის, სულ მცირე, ერთი ეპიზოდი, უფრო
ნაკლებად ანებებენ თამბაქოს თავს, ვიდრე ისინი, ვისაც
ამგვარი დეპრესია არ ჰქონია (14% და 28%).202 ერთ-
ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ ნიკოტინი ამაღლებს გუნებ-
განწყობას, რადგან ტვინში დოფამინის დონეს ზრდის
დაახლოებით 8%-ით.207 გენეტიკური მიდრეკილება
ასევე შეინიშნება ნიკოტინზე მიჩვევის შემთხვევაში. 2011
წლის კვლევამ აღმოაჩინა, რომ დიდ დეპრესიასთან
დაკავშირებული გენი კორელაციაშია ნიკოტინზე
გაზრდილ ადიქციასთან. 202A
„მოწევა მამშვიდებს. ახლა, მართალი რომ
გითხრათ, არ ვიცი, დამშვიდების გამო უფრო ვეწევი,
თუ სტრესისგან თავის დაღწევის გამო... სისხლში
ნიკოტინის დონის შენარჩუნება იმ ნიშნულამდე, რომ
არ გავნერვიულდე, სხვებს არ ვუყვირო, არ ვეჩხუბო
და თვალები არ დავთხარო.“
20 წლის მწეველი
ტოლერანტობა, აღკვეთა და ადიქცია
ტოლერანტობა
ნიკოტინის თავდაპირველი მოქმედების მიმართ
ფიზიოლოგიური ადაპტაცია სწრაფად ვითარდება და
როგორც ზოგი ამტკიცებს, უფრო სწრაფადაც, ვიდრე
ჰეროინის ან კოკაინის მოქმედების მიმართ. რამდენიმე
საათით მოწევა საკმარისია ორგანიზმისთვის, რომ
ისწავლოს, როგორ გაუმკლავდეს ახალ ტოქ-
სინებს, სავარაუდოდ, ნეიროადაპტაციის გზით. სხვა
ნარკოტიკული საშუალებების მომხმარებელთა მსგავ-
სად, მწეველებიც ამბობენ, რომ დილით პირველი
ნაფაზი არის ყველაზე სასიამოვნო, რადგან დილით
სისხლში ნიკოტინის დონე დაბალია ღამის საათებში
თავშეკავების გამო. მწეველები, რომლებიც სიგარეტს
თავს ანებებენ და შემდეგ ისევ უბრუნდებიან, თავიდან
თავბრუსხვევის და გულისრევის შეგრძნება აქვთ,
დამწყები მწეველების მსგავსად.
„ვერ აგიღწერთ, რა საშინელი ხველა ამივარდა
პირველი სიგარეტის მოწევისას. 15 წლის ვიყავი.
გული მერეოდა, თავბრუ მეხვეოდა; თუმცა,
მეგობრებზე შთაბეჭდილება მოვახდინე, როცა
ვუთხარი, რომ მოვწევდი; ახლა 25 წლის ვარ და
დღეში ორ კოლოფს ვეწევი, ვახველებ და ეს ჩვევა
წელიწადში $4,000 მიჯდება.“
დღეში ორი კოლოფის მწეველი
მას შემდეგ, რაც მწეველი შეეგუება თამბაქოს თავდა-
პირველ ეფექტებს, მას უვითარდება ტოლერანტობის
გარკვეული დონე, რაც დროთა განმავლობაში
კიდევ უდრო იზრდება. ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ
რეგულარულმა მწევლებმა, რომელთაც საშუა-
ლო მოხმარება გაზარდეს 50%-ით, განიცადეს თავ-
ბრუსხვევა, გულისრევა, პირღებინება, თავის ტკივილი
და დისფორია.208
აღკვეთა
დღეში ერთი ან ორი კოლოფის მოწევის ჩვევაზე
უარის თქმის შემდეგ, მწეველებს შეიძლება დაეწყოთ
თავის ტკივილი, ნერვიულობა, დაღლილობის
და შიმშილის შეგრძნება, ძლიერი გაღიზიანება,
კონცენტრაციის გაუარესება, დეპრესია, მოემატოთ
მადა, გაუჩნდეთ ძილის პრობლემები და ინტენსიური
ლტოლვა ნიკოტინზე. ამ სიმპტომების სიმძიმის
ხარისხი განაპირობებს რეციდივს.209 ნამდვილი
ფიზიოლოგიური დამოკიდებულება ვითარდება ტვინში
სწრაფი ფიზიკური და ქიმიური ცვლილებებით. ერთ-
ერთი მიზეზია აცეტილქოლინის მეტი რეცეპტორის
წარმოქმნა, განსაკუთრებით, ნიკოტინის რეცეპტორების.
ამგვარად, როცა მწეველი თავს ანებებს თამბაქოს,
აცეტილქოლინის მოქმედება აჭარბებს ყველა სხვა
დანარჩენი გააქტიურებული რეცეპტორის მოქმედებას,
რის გამოც მომხმარებელს ეუფლება მოუსვენრობა,
გაღიზიანება და უკმაყოფილების შეგრძნება. როცა
მომხმარებელი თავს ანებებს თამბაქოს მოხმარებას,
ზედმეტი რეცეპტორები ზრდიან ლტოლვას,
რადგან ისინი ვეღარ ივსება. იელის უნივერსიტეტის
მკვლევრებმა აჩვენეს, რომ ერთ თვეზე მეტი სჭირდება
ნიკოტინის რეცეპტორებს, რომ სიჭარბიდან ნორმას
დაუბრუნდენ. ამდენად, ეს პერიოდი მწეველისთვის
დიდი რისკის მატარებელია, რომ არ დაუბრუნდეს
მოწევას.210,211კვლევამ აჩვენა, რომ ნიკოტინის
მოულოდნელი აღკვეთა იწვევს ტვინის დაჯილდოების
ფუნქციის მნიშვნელოვან დაქვეითებას, ეს არის ეფექტი,
რომელიც დღეების მანძილზე გრძელდება212 და იწვევს
ნიკოტინის ინტენსიურ ლტოლვას ადამიანში, როცა
მოხმარება წყდება.
რელაქსაციის და კარგად ყოფნის შეგრძნება, რომელ-
საც მწეველთა უმეტესობა იღებს სიგარეტისგან, ფაქ-
ტიურად არის აღკვეთის სიმპტომების შემცირებასთან
დაკავშირებული განცდა. ამ მიზეზით, მწეველები
ცდილობენ სისხლში და ტვინში ნიკოტინის მუდმივი
დონე შეინარჩუნონ. მას შემდეგაც კი, რაც მწეველები
უფრო დაბალნიკოტინიან/დაბალკუპრიან სიგარეტის
ბრენდზე გადადიან, ისინი სიგარეტის ღერების
რაოდენობას ზრდიან დღეში, რათა სისხლში ნიკოტინის
დონე შეინარჩუნონ. ნიკოტინზე ლტოლვამ შეიძლება
მთელი ცხოვრება გასტანოს. აღკვეთის უარყოფითი
ეფექტების თავიდან ასარიდებლად ნარკოტიკის უწყეტი
გამოყენება ცნობილია სახელწოდებით: „ნარკოტიკის
ნეგატიური გაძლიერება“.
დამოკიდებულება
საუკუნეების განმავლობაში, მკვლევრები ამტკიცებენ,
რომ ნიკოტინს აქვს დამოკიდებულების გამომწვევი
თვისება.
„არ შემიძლია არ გამოვხატო ჩემი პროტესტი
ბოლო წლებში ამერიკაში გავრცელებული განსა-
ცვიფრებელი მოდის შესახებ, რომელიც არის
ერთგვარი კვამლის ყლაპვა, რაც მის მსხვერპლთ
მონად ხდის, უფრო მეტად, ვიდრე ინტოქსიკაციის
ნებისმიერი სხვა ფორმა, ძველი თუ ახალი. ეს
ადამიანები გაგიჟებით ყლაპავენ და ისუნთქავენ,
და თანაც დიდი სიამოვნებით, herba Nicotiana-ს ანუ
თამბქოს კვამლს.“
გერმანიის ელჩი ჰააგაში, 1627
თამბაქოს მოხმარება არის მარტივი მაგალითი
ადიქციის პროცესში ჩასაწვდომად. მოწევის პირდაპირი
ეფექტებით მიღებული პირველი სიამოვნება არ არის
ისე ინტენსიური, როგორც ალკოჰოლით, კოკაინით
ან ნებისმიერი სხვა ფსიქოაქტიური ნივთიერებით
განცდილი თავდაპირველი სიამოვნება. თავიდან
ყველა ახალი მწეველს უსიამოვნო შეგრძნებები აქვს.
ნიკოტინზე დამოკიდებული პირები ძალიან იშვითად

აშშ მოსახლეობის პროცენტული რაოდენობა,

ვინც სიგარეტი გასულ თვეს მოწია
1965 51%
1974 46%
1980 42%
1985 39%
1990 33%
1995 29%
2001 24.9%
2005 24.9%
2009 23.3%
2012 22.1% დიაგრამა 1-6
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55% SAMHSA 2013

სტიმულატორები 61
მოიხსენიებენ პირველი მოწევის გამოცდილებას,
როგორც სასიამოვნო პროცესს.
„როცა კოკაინის ან ჰეროინის დამოკიდებულებაზე
მკურნალობის პროგრამაში ჩართულ ადამიანებს
ვესაუბრები, ისინი მიყვებიან, როგორი „კაიფი“
განიცადეს თავიდანვე, პირველი მიღებისთანავე;
თუ როგორ დაეწყოთ ენერგიის უეცარი მოზღვავება
და შემდეგ ეიფორია, და ამაზე შეუძლიათ
დაუსრულებლად ისაუბრონ; თუმცა როცა ვეკითხები
ამიღწერონ თამბაქოს პირველი „კაიფი“, სახის
გამომეტყველება ეცვლებათ და ამბობენ, რომ
მსუბუქი სტიმულაცია და დამაწყნარებელი მოქმედება
იგრძნეს მხოლოდ მას შემდეგ, რაც შეეჩვივნენ
ხველას, თავბრუსხვევას, თავის ტკივილს და
გულისრევის შეგრძნებასაც კი; და ახლა ითვლება,
რომ ნიკოტინი ისეთივე დამოკიდებულებას იწვევს,
როგორსაც ჰეროინი.“
დერილ ინაბა, ფარმაკოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, წინამდებარე
წიგნის ავტორი
ერთ-ერთი ძლიერი ინდიკატორი იმისა, თუ თამბაქოს
რამდენად აქვს დამოკიდებულების განვითარების
პოტენციალი, არის აშშ-ში პროცენტული მაჩვენებელი
მწეველებისა, რომლებიც შემთხვევითი მოწევიდან
კომპულსურ მოწევაზე გადადიან, შედარებით სხვა
ფსიქოაქტიური საშუალებების მომხმარებლების
მაჩვენებელთან, რომლებიც კომპულსურ მოხმარებაზე
გადადიან.
37 მილიონ ადამიანს აქვს გასინჯული კოკაინი;
მათგან დაახლოებით 600,000 არის ყოველ-
კვირეული მომხმარებელი, ხოლო ყოველდღიური
მოხმარების მაჩვენებელი ძალიან მცირეა
111 მილიონ ადამიანს აქვს გასინჯული მარი-
ხუანა, მხოლოდ 6.8 მილიონი მოიხმარს მას
ყოველკვირეულად, და მცირე ნაწილი − ყოველ-
დღიურად
214 მილიონ ადამიანს აქვს გასინჯული
ალკოჰოლი, 60 მილიონზე ნაკლები ადამიანი
მოიხმარს ალკოჰოლს ყოველ კვირა, 17 მილიონი
მოიხმარს ყოველ დღე
162 მილიონ ადამიანს აქვს გასინჯული სიგარეტი,
57 მილიონმა ადამიანმა იგი მოწია წინა თვეს და 43
მილიონი ადამიანი ეწევა ყოველდღე.1
ეს მონაცემები აჩვენებს, რომ ვინც გასინჯა სიგარეტი,
მათი თითქმის ერთი მეოთხედი ყოველდღიური
მომხმარებელი გახდა, მაშინ, როცა ალკოჰოლის
გასინჯვის შემდეგ, მხოლოდ ერთი მეათედი ხდება
ყოველდღიური ავადმომხმარებელი. ბრიტანულ
კვლევაში, მოზარდთა 90%, რომელთაც მხოლოდ
სამი ან ოთხი სიგარეტი ჰქონდათ მოწეული კვლევის
მომენტისთვის, კომპულსური მწეველები გახდნენ
წლების შემდეგ. ეს სტატისტიკა მიუთითებს, რომ
თამბაქოს ყველაზე შემთხვევითი მოხმარებაც კი
შეიძლება გადაიზარდოს კომპულსურ მოხმარებაში.
62 თავი 1
მოწევის არგუმენტი ყოველთვის პირადი არჩევანის
უფლებაზეა მიმართული, თუმცა, გამოკითხულ
მწეველთა 80% ამბობს, რომ უნდა თავის დანებება
და დანარჩენი 10% ამბობს, რომ უნდათ რაოდენობის
შეზღუდვა. ეს ნიშნავს, რომ 10 მწეველიდან ცხრა
არ არის ბედნიერი მოწევით, თუმცა არ უნდა ან არ
შეუძლია თავის დანებება ნიკოტინზე ჩამოყალიბებული
დამოკიდებულების და ადიქციის გამო.
ბევრ ქვეყანაში, დღიური მოხმარების მაჩვენებელი
კიდევ უფრო მაღალია, ვიდრე ამერიკის შეერთებულ
შტატებში (19%): ჩინეთში მოზრდილ მამაკაცთა 60%
და ქალების 4% მწეველია; ინგლისსა და იაპონიაში −
22%. გლობალურად, 1 მილიარდი მოზრდილი ეწევა
თამბაქოს: ქალთა 12% და მამაკაცთა 47%. კიდევ
უფრო მეტი მოიხმარს უკვამლო თამბაქოს.
ნიკოტინის ლტოლვა უფრო ნაკლებად შესამჩნევია,
ვიდრე კოკაინის, ჰეროინის ან ალკოჰოლის, თუმცა
ისეთივე ძლიერია და შეიძლება ასოცირებული იყოს
„ცნობიერებაში თვთ-განსაზღვრულ ნიკოტინურ მდგო-
მარეობასთან“ ან „მდგომარეობაზე დამოკიდებუ-
ლებასთან“. ადამიანები ცდილობენ, მიაღწიონ ფიზიკურ
და ფსიქიკურ მდგომარეობას, რომელიც სულაც არ
არის სასიამოვნო, მაგრამ ეს არის ნაცნობი მდგო-
მარეობა, რომელიც თავად განისზღვრეს.
მწეველთა 80%-ს სურს თავის დანებება
კვლევა აჩვენებს, რომ ნიკოტინზე ადიქციისადმი
გენეტიკური მიდრეკილება მომხმარებელს ურთულებს
თამბაქოსთვის თავის დანებებას, იმ ადამიანებთან
შედარებით, რომელთაც ამგვარი გენეტიკური წინა-
განწყობა არ გააჩნიათ.209,214 გენეტიკა ასევე მიუთითებს,
რომ თითოეულ ეთნიკურ ჯგუფს აქვს საკუთარი
მგრძნობელობა ნიკოტინზე ადიქციის მიმართ.215
ერთ-ერთი სავარაუდო გენი დაჯილდოება/განმტკი-
ცების გზაზე არის DRD2A1 ალელი − იგივე, რაც
ალკოჰოლიზმის და სხვა ნარკოტიკებისადმი ადიქციის
შემთხვევაში.216 ამით შეიძლება ასევე აიხსნას, თუ
რატომ არის თამბაქოს მოწევა ასე მჭიდროდ და-
კავშირებული სხვა ნარკოტიკული საშუალებების
მოხმარებასთან. მაგალითად, მოზარდი მწეველი
თამბაქოს მოხმარება გასულ თვეს ეთნიკური
ცხრილი 1-4. წარმომავლობის მიხედვით, 18 წლის ან
უფროსი ასაკის
ეთნიკურ ჯგუფში
ეთნიკური ჯგუფი
მწეველთა %
ამერიკელი ინდიელი ან ალასკას
31.5%
მკვიდრი
თეთრკანიანი 20,6%
შავკანიანი 19.4%
ესპანურენოვანი ან ლათინო-
12.9%
ამერიკელები
აზიელები 9.9%
SAMHSA, 2013
3-ჯერ მეტი ალბათობით მიეჩვევა ალკოჰოლს, 8-ჯერ
მეტი ალბათობით − მარიხუანას და 22-ჯერ მეტი
ალბათობით − კოკაინს, ვიდრე ის ახალგაზრდა, რომე-
ლიც საერთოდ არ ეწევა.62 მეცნიერები განაგრძობენ
აცეტილქოლინთან ასოცირებული გენების შესწავლას,
რაც გავლენას ახდენს მოწევის სხვადასხვა ასპექ-
ტებზე, როგორიცა თავბრუსხვევის შეგრძნება პირვე-
ლად მოწეული სიგარეტისგან, სიამოვნება თავდა-
პირველი სიგარეტისგან, მოწევის დაწყების ასაკი,
დამოკიდებულების მაღალი რისკი და ფილტვების
კიბო.214 ამ და სხვა მსგავსი აღმოჩენების საფუძველზე,
გრძელდება კვლევა იმ მედიკამენტების საძიებლად,
რაც შეაჩერებს ნიკოტინის ლტოლვას.
თამბაქოზე მიჩვევა ისევე სერიოზულია, როგორც
ნებისმიერ ქუჩის ნარკოტიკზე. ამდენად, როცა ადა-
მიანი ადიქციის მკურნალობის პროგრამაში მიდის
იმ მიზნით, რომ თავი დაანებოს ყველა ნივთიერების
ავადმოხმარებას, რომელზეც მიჩვეულია, თამბაქოს
მოწევისთვის თავის დანებება აუცილებლად უნდა
შევიდეს მკურნალობის გეგმაში. ყველა ფსიქოაქტიური
ნივთიერების მოხმარება უნდა შეწყდეს. ნიუ იორკის
და ორეგონის შტატებში შეიმუშავეს თამბაქოზე თავის
დანებების სრულმასშტაბიანი პროგრამა ყველა იმ
პირისთვის, ვინც მკურნალობს ალკოჰოლსა თუ სხვა
ნივთიერებებზე. სტატისტიკა აჩვენებს, რომ როცა
თამბაქოს მოწევის შეწყვეტა მკურნალობის პროგრამის
ნაწილია, მნიშვნელოვნად იზრდება ყველა სხვა
ნარკოტიკისგან გამოჯანმრთელების შანსი.217
პირველად მოხმარების ასაკი
რაც უფრო ახალგაზრდაა ადამიანი, რომელიც
ალკოჰოლის, მარიხუანას, ნიკოტინისა თუ ნებისმიერი
სახის ნარკოტიკული საშუალების გასინჯვას იწყებს, მით
მეტია რისკი, რომ გაჩნდება ქიმიური დამოკიდებულების
პრობლემა. ეს განსაკუთრებით ეხება სიგარეტს. პირვე-
ლად მოხმარების ასაკი არის საუკეთესო ინდიკატორი
იმის განსასაზღვრად, თუ რამდენად შეიძლება ეს
ჩვევად ექცეს ახალგაზრდას, როცა ის ზრდასრულ ასაკს
მიაღწევს.
ახალგაზრდები, რომლებიც იწყებენ ნიკოტინის (ან
ნებისმიერი სხვა ნარკოტიკული საშუალების) მოსინჯვით
8-12 წლის ასაკში, ხუთჯერ მეტი ალბათობით დაასრუ-
ლებენ სიცოცხლეს მოწევის/ნარკოტიკის ავადმოხმა-
რებით, შედარებით იმ ახალგაზრდებთან, რომლებიც
უფრო გვიან, 18-19 წლის ასაკში სინჯავენ ნარკოტიკულ
ნივთიერებებს. თუ პიროვნება 21 წლამდე ან უფრო
მეტ ასაკამდე არ გასინჯავს ნარკოტიკულ საშუალებას,
18-ჯერ ნაკლებია ალბათობა, რომ იგი გახდეს
დამოკიდებული.
„ასევე ვიცით, რომ ახალგაზრდა, რომელიც 17
წლამდე არ იწყებს მოწევას − არც დაუჭერიათ და
არც ანკესზე წამოუგიათ, ალბათ არც აღარასდროს
დაიწყებს.“
ანდრეა ბარტველი, ნარკოტიკებთან ბრძოლის დეპარტამენტის უფროსის
მოადგილე ჯ. ბუშის დროს
პრევენციული ღონისძიებების სამიზნე პირველად
მოხმარების ასაკი უნდა იყოს. კამპანიები, რომელთა
მთავარი მესიჯია „უბრალოდ, თქვი „არა“ ძალიან
მნიშვნელოვანია, მაგრამ კვლევა ადასტურებს, რომ
პირველი მოხმარების გვიან დაწყების შემთხვევაში,
უფრო ნაკლებია ალბათობა იმისა, რომ ადამიანი
გახდება ნარკოტიკზე, ალკოჰოლსა და ნიკოტინზე
დამოკიდებული.
გვერდითი ეფექტები
სიგარეტი, ნიკოტინის გარდა სხვა ტოქსიკურ
ნივთიერებებსაც შეიცავს. თამბაქო დაახლოებით
4,000-4,800 ქიმიურ ნივთიერებას შეიცავს; 400 ტოქსინი
და 69 დადგენილი კანცეროგენი (კიბოს გამომწვევი
ნივთიერებები, მაგ., კადმიუმი, ვერცხლისწყლის
ციანიდი, ვინილქლორიდი, ტოლუოლი, ბენზოლი
და დარიშხანი).219 როცა თამბაქო იწვის სიგარეტში ან
სიგარაში, კვამლი შეიცავს კუპრის წმინდა ნაწილაკებს
და წვეთებს (მოშავო ნივთიერება, რომელიც
პირდაპირ მოქმედებს რესპირატორულ სისტემაზე),
ასევე, ნიტროზოამინებს, რომელთაგან ზოგიერთი
კანცეროგენია.220,221
2000 წელს, მსოფლიოს მასშტაბით, თამბაქოს მოწევის
შედეგად დაახლოებით 5.4 მილიონი ადამიანი
ნაადრევად გარდაიცვალა.222 ეს მაჩვენებელი 8.4
მილიონამდე გაიზრდება 2020 წლისთვის. მხოლოდ
ჩინეთში, დაახლოებით 3 მილიონი მწეველი
(ძირითადად მამაკაცები) გარდაიცვლება ნაადრევად
ყოველ წელს ამ საუკუნის შუა წლებამდე.213,223
ვარაუდობენ, რომ ამერიკის შეერთებულ შტატებში
მოწევის მიზეზით 438,000 მწეველი კვდება ნაადრევად.
უმეტესობა მათგანს ფილტვის კიბო, დაავადებული
გული და ფილტვები აქვთ. გარდა ამისა, 41,280
ადამიანი კვდება პასიური მოწევის შედეგად, რაც
ჯამში დაახლოებით 480,000 ადამიანის სიკვდილია
მოწევით გამოწვეული (278,540 მამაკაცი და 201,770
ქალი).195A,224,225 აშშ-ის დაახლოებით 8.6 მილიონ
მცხოვრებს, სულ მცირე, ერთი სერიოზული დაავადება
მაინც აქვს მოწევით გამოწვეული. ეს ნიშნავს, რომ
მოწევასთან დაკავშირებულ თითოეული სიკვდილის
შემთხვევაზე სხვა 20 ადამიანი მოდის, რომელთა ცხოვ-
რების ხარისხი დაბალია სიგარეტის მიზეზით. 2014 წლის
აშშ-ის სანიტარულ-ეპიდემიოლოგიური ინსპექციის
ანგარიში კიდევ ერთხელ იმეორებს, რომ ნიკოტინი
ტოქსიკურია სხეულის ყოველი ორგანოსთვის.195A
მაღალი მაჩვენებლები მიუთითებს იმაზე, რომ ხშირად
20, 30 ან 40 წელია საჭირო, რომ თამბაქოს ზემოქმედება
გახდეს ლეტალური. ადამიანების უმეტესობა, ვინც
მოწევით კვდება, 20 წელზე მეტ ხანს ეწეოდა სიგა-
რეტს. ამგვარად, ის მყისიერი გამაფრთხილებელი
ნიშნები, რაც სხვა ფსიქოაქტიურ ნივთიერებების
ზედოზირებას ახასიათებს, როგორიცაა მაგ., გულის
პალპიტაცია, გონების დაბინდვა, მრისხანება, პარა-
ნოია და გულისრევა, თამბაქოს შემთხვევაში არ
სტიმულატორები 63
გვხვდება. თამბაქოს უფრო ახასიათებს ხველა,
თავბრუსხვევა, თავდაპირველი გულისრევა, ცუდი
სუნი პირში, მწვანე ლორწო, ფილტვის დაქვეითებული
მოქმედება და დაქვეითებული ენერგია − არსად ჩანს
წითელი სასიგნალო ალამი. კოკაინის, ჰეროინის ან
ალკოჰოლის ზედოზირება ვისცერალური და სწრაფია,
ხოლო თამბაქოს შემთხვევაში იგი არის უფრო ნელი და
შეუმჩნეველი. ნარკოტიკული საშუალებების სახიფათო
გვერდითი ეფექტები მიღებული სიამოვნების პირ-
დაპირი საპირწონეა. თამბაქოს ლტოლვას ადამიანი
შეიძლება შეებრძოლოს მხოლოდ ხანგრძლივი
საფრთხეების ინტელექტუალური შეფასებით. თუმცა,
ბევრ შემთხვევაში, ლტოლვა და აღკვეთის სინდრომის
შიში იმარჯვებს საღ აზრზე.
ამერიკის შეერთებულ შტატებს მოწევა ყოველ-
წლიურად უჯდება დაახლოებით $176 მილიარდი
ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული ეკონომიკური
დანაკარგების სახით.195A ეს ნიშნავს წლიურად
დაახლოებით $4,000-6,000 ხარჯს თითო მწეველზე,
რომელიც დღეში ერთ კოლოფს ეწევა. ციფრები
ყოველ წელს იზრდება.
სიცოცხლის ხანგრძლივობა
„ეს შეიძლება სიცოცხლეს მიმოკლებს, თან სუნთქვაც
მიჭირს. მთაში სიარული მიყვარს, მაგრამ უკვე
მიჭირს, მალე ვიღლები, თავბრუ მეხვევა. მინდა
ცოცხალი ვიყო, როცა ჩემი შვილები გაიზრდებიან და
შვილები ეყოლებათ. მინდა, მათთან ვიყო.“
20 წლის მწეველი ქალი
გამონაკლის შემთხვევაში, 75 წლის ჯანმრთელი მწე-
ველის არსებობა სულაც არ ეწინააღმდეგება ფაქტს,
რომ მოწევა ამოკლებს სიცოცხლეს ან აზიანებს
ჯანმრთელობას. საერთო სტატისტიკა მიუთითებს, რომ
საშუალოდ, ზრდასრული მწეველები აშშ-ში სიცოცხლის
14 წელს კარგავენ. გარდა ამისა, 25 მილიონ ამე-
ხანძარი საცხოვრებელში 620
პასიური მოწევა
პერინატალური 1,013
დიაბეტი 9,000
ინსულტი 15,300
სხვა სიმსივნეები
ფილტვის ქრონიკული
დაავადება
ფილტვის კიბო
გულის დაავადება
0 50,000
დიაგრამა 1-7
თამბაქოს მოწევის და პასიური მოწევის მიზეზით ნაადრევი სიკვდილობის მიახლოებითი
ჯამური მაჩვენებელი წელიწადში 480,000-ზე მეტია195A
64 თავი 1
რიკელი, რომელიც დღეს ცოცხალია, მომავალში
მოკვდება მოწევასთან დაკავშირებული დაავადებებით.
მოწევასთან დაკავშირებული სიკვდილობის ყველაზე
ფართომასშტაბიან კვლევაში, ბრიტანელმა მკვლევ-
რებმა გამოკითხეს 35,000 ექიმი და დაადგინეს, რომ
მწეველები, საშუალოდ, სიცოცხლის 10 წელიწადს
კარგავენ.226
კარდიოვასკულური ეფექტები
მოწევა აჩქარებს არტერიებში ფოლაქების ფორმირების
პროცესს და ამაგრებს მას (ათეროსკლეროზი), რაც
არის გულის შეტევის მთავარი მიზეზი; მოწევა ზრდის
დაბალი სიმკვრივის ცხიმების რაოდენობას, ზრდის
სისხლის შედედების უნარს და იწვევს კარდიო არითმიას
(არარეგულარული გულისცემა); ჩასუნთქული მხუთავი
აირი (CO), რომელსაც თამბაქო გამოყოფს არასრული
წვის პროცესში, ასევე აჩქარებს ათეროსკლეროზის
პროცესს. ამასთან, რადგან ნიკოტინი ავიწროებს
სისხლძარღვებს, იზღუდება სისხლის დინება და მაღლა
იწევს არტერიული წნევა, რაც თავისთავად ქმნის
ინსულტის საფრთხეს (ტვინში სისხლძარღვის დახშობა
ან გასკდომა).
2008 წელს, ამერიკის შეერთებულ შტატებში,
მოწევასთან დაკავშირებული დაავადებებით გარ-
დაცვლილი 480,000 ადამიანიდან ერთი მესამედი
კარდიოვასკულური დაავადებით გარდაიცვალა
და ამათგან 35,000 − პასიური მოწევის მიზეზით.227
მსოფლიოს მასშტაბით, კარდიოვასკულური პრობლე-
მების გამო გარდაცვლილთა 11% მოწევის მიზეზით
გარდაიცვალა.228
მედიცინის ინსტიტუტის მიერ 2009 წელს მომზადებულ
ანგარიშში ნაჩვენები იყო, რომ პასიური მოწევის
შეზღუდვა გულის შეტევების ინციდენტობას 6-47%-ით
ამცირებს იმ შემთხვევებში, თუ მოწევის შეზღუდვები
ადრეც არსებობდა.229
მოწევით გამოწვეული ნაადრევი
41,280
სიკვდილობა
36,000
113,100
130,659
136,300
100,000 150,000
მოსახლეობა
 „ჩემი პაციენტების ალბათ 30-40%-ს მწეველობის
ხანგრძლივი ისტორია აქვთ. მთავარი პრობლემაა
ათეროსკლეროზი ანუ არტერიების გამაგრება;
დღეში რამდენიმე ღერი სიგარეტიც კი მოქმედებს
არტერიებზე. რაც უფრო მეტს ეწევა ადამიანი, მეტია
ბლოკირებაც. ადამიანები ფიქრობენ, რომ დღეში
რამდენიმე ღერი სიგარეტი არაფერს ავნებთ,
მაგრამ ეს არასწორია. ერთ-ერთი მიზეზი არის ის,
რომ ბლოკირება არ პროგრესირდება ნელ-ნელა
არტერიის დაბლოკვამდე, რაც გულის შეტევას
იწვევს; სინამდვილეში, გულის შეტევების 80% იწყება
დილით 20%-იანი ბლოკირებით, მაგრამ არტერიის A
კედლებზე ფოლაქი სკდება და იწვევს არტერიის
სრულ დაბლოკვას. რადგან კორონარული
არტერიები ასე პატარაა, ხშირად, პირველად ისინი
იბლოკებიან, თუმცა ათეროსკლეროზი ყალიბდება
საძილე არტერიებში, რენალურ არტერიებში
და ბარძაყის არტერიებში. დღეში რამდენიმე
ღერი სიგარეტიც კი ზრდის გულის შეტევის ან
გარდაცვალების რისკს თითქმის 400%-ით. სხვათა
შორის, მეორე ყველაზე დიდი რისკ ფაქტორი არის
დიაბეტი, რომელიც ძალიან ხშირად ზედმეტი ჭამით
არის გამოწვეული. მოწევაზე უარის თქმა, ჯანსაღი
კვება და ვარჯიში და ჩემი პაციენტების რაოდენობა
მკვეთრად შემცირდება.“ B
დ-რი კენტ დაუტერმანი, მთავარი კარდიოლოგი, როგ ველის სამედიცინო
ცენტრი, მედფორდი, ორეგონი

რესპირატორული ეფექტები
სიგარეტის მწეველებს ბრონქოპულმონური დაავა-
დების მაღალი მაჩვენებელი აქვთ, როგორიცაა მაგ.,
ემფიზემა, ქრონიკული ბრონქიტი და ქრონიკული
ობსტრუქციული პულმონური დაავადება. ბავშვებს,
რომლებიც მწეველთან ერთად ცხოვრობენ, უფრო
ხშირად ემართებათ ასთმა, გრიპი და ბრონქიტი
(რადგან ისინი შეისუნთქავენ სიგარეტის კვამლს) C
შედარებით იმ ბავშვებთან, რომლებიც მწეველებთან
ერთად არ ცხოვრობენ. გარემოს დამაბინძურებელ
ნორმალური ფილტვი (A) ვარდისფერი და ფუმფულაა ღრუბელივით.
აგენტებს და აქროლად ქიმიურ ნივთიერებებს
მოწევისგან დალექილი კუპრი, სხვა ქიმიური ნივთიერებები და
მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვთ მწეველებში რესპი-
გამღიზიანებლები ალვეოლში (ფილტვის სტრუქტურაში შემავალი
რატორული დაავადებებისა და სიმსივნის განვი-
ბუშტუკები) ანადგურებენ ნაზ წამწამებს მემბრანების გასწვრივ,
თარებაში. ქრონიკული ობსტრუქციული პულმონური
რომელიც უცხო ნაწილაკების გამოდევნაში ეხმარება ფილტვს.
დაავადებით 130,000 გარდაცალების 80-90% მოწევით
მწეველის ფილტვი (B) გაშავებულია დალექილი კუპრით. თამბაქოში
არის გამოწვეული.230 მსოფლიოში ქრონიკული
შემავალი ბევრი ქიმიური ნივთიერება და განსაკუთრებით, კუპრი,
ობსტრუქციული პულმონური დაავადებით 650,000 იწვევს კიბოს (C). ყოველწლიურად 100,000 ადამიანზე მეტი
გარდაცვალების შემთხვევა მოწევასთან არის ნაადრევად კვდება თამბაქოთი გამოწვეული ფილტვის კიბოთი
დაკავშირებული. 222 ამერიკის შეერთებულ შტატებში.

© 2000 CNS Production, Inc. დ-რი ლესლი პარის თანხმობით

კიბო
1930-იანი წლების შემდეგ, ფილტვის კიბოს მაჩვე-
ნებლები იზრდება, ანუ იმ პერიოდიდან, როცა სიგა-
რეტის მოწევამ სწრაფი ტემპი აკრიფა. მაჩვენებელი

სტიმულატორები 65
ფილტვის კიბოთი გამოწვეული სიკვდილობა 100,000 მოსახლეზე
90 აშშ-ში ფილტვის კიბოთი გამოწვეული
სიკვდილობა სიგარეტის
80 გაყიდვების ფონზე

70
ფილტვის კიბოს
მაჩვენებელი მამაკაცებში
60 ფილტვის კიბოს 600

სიგარეტის გაყიდვები (მილიარდი სიგარეტი)

მაჩვენებელი ქალებში
50 სიგარეტის გაყიდვები 500

40 400

30 300

დიაგრამა 1-8
20 200
რადგან ფილტვის კიბოს განვითარებას
10-დან 40 წლამდე სჭირდება, ფილტვის
10 100 კიბოს მაჩვენებელი, სიგარეტის გაყიდ-
ვების შემცირების მიუხედავად, შეყოვნ-
0 0 ებით მცირდება.
1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 SAMHSA, 2013
წელი

9-ჯერ გაიზარდა ქალებში და 15-ჯერ მამაკაცებში. ნაკლებად ავადდებიან ფილტვის კიბოთი, მაგრამ
დიაგრამაზე 1-8 გვერდი-გვერდ არის ნაჩვენები მეტი ალბათობაა, რომ ისინი უფრო მეტად პირის,
მოწევის მაჩვენებელი ერთ სულ მოსახლეზე და ზრდა ხორხის და საყლაპავი მილის კიბოთი დაავადნენ,
1930 წლიდან; ასევე გარდაცვალებათა მაჩვენებლის ვიდრე არამწეველები. თუმცა, ჩიბუხისა და სიგარის
ზრდა 1930 წლიდან დღემდე და ერთ სულ მოსახლეზე მწეველებსაც ემართებათ ფილტვის კიბო.
ფილტვის კიბოთი გარდაცვალების მაჩვენებელი.
1988 წელს, პირველად ისტორიაში, ფილტვის კიბოთი
გარდაცვალების მაჩვენებელმა ქალებში გადააჭარბა უკვამლო თამბაქოს ზემოქმედება
მკერდის კიბოთი გარდაცვალებათა რიცხვს.
თამბაქო ნებისმიერი ფორმით იწვევს დამოკიდებუ-
მწეველ მამაკაცებში კიბოს განვითარების რისკი 22- ლებას, იქნება ეს უკვამლო თუ მოსაწევი ფორმა, იმის
ჯერ მეტია, ვიდრე არამწეველ მამაკაცებში მიუხედავად, რომ ნიკოტინს ცენტრალურ ნერვულ
მწეველ ქალებში ფილტვის კიბოს განვითარების სისტემაზე ზემოქმედებისთვის 3-5 წუთი სჭირდება
რისკი 12-ჯერ მეტია, ვიდრე არამწეველ ქალებში დაღეჭვის შემთხვევაში და 10 წამი სიგარეტით
შესუნთქვის შემთხვევაში. უკვამლო თამბაქო კიდევ
ფილტვის კიბოს მქონე მამაკაცების 85% და უფრო მეტ ნიკოტინს აწვდის სისხლს და ტვინს (4 მგ
ფილტვის კიბოს მქონე ქალების 75% ეწევა და მეტი), ვიდრე სიგარეტი (1-3 მგ); ამ შემთხვევაში
ენერგიის მოზღვავება შედარებით ინტენსიურია, რადგან
1979 წელს, ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ფილტვის
უკვამლო თამბაქოს პროდუქტები მეტ ნიკოტინს შეიცავს
კიბოთი გარდაცვლილთა 26% ქალი იყო, ხოლო 2010
და თან მომხმარებელი რაოდენობრივად მეტ თამბაქოს
წელს, ეს მაჩვენებელი 45%-მდე გაიზარდა.224,230,231
ღეჭავს ან შეიყნოსავს. უკვამლო თამბაქო ასევე
2008 წელს მსოფლიოს მასშტაბით 1.42 მილიონი ხასიათდება უფრო მაღალი pH-ით, რაც ხელს უწყობს
ადამიანი გარდაიცვალა ფილტვის კიბოთი (1.18 მის გავლას სისხლის კაპილარებში და ნიკოტინის
მილიონი მამაკაცი და 0.24 მილიონი ქალი) და მათგან თავისუფალი ფუძის უფრო მაღალი კონცენტრაციით
71% − მოწევის მიზეზით.228,228A მოხვედრას ტვინში. დღეში რვა-ათჯერ უკვამლო
თამბაქოს მოხმარებას ორგანიზმში იმდენი ნიკოტინი
კობოს გამომწვევი არის კუპრი და სხვა პროდუქტები,
შეყავს, რაც დღეში 30-40 ღერი სიგარეტის მოწევას.234
რომელთაც მწეველი შეისუნთქავს სიგარეტის წვის
დაღეჭვის ეფექტი თითქმის იგივეა, რაც მოწევის ეფექტი
დროს. კალიფორნიის უნივერსიტეტის კვლევები
(გარდა ხველებისა) და ასევე, იწვევს ენერგიის მცირედ
აჩვენებს, რომ წინასიმსივნური ცვლილებები ბრონ_
მატებას, შფოთვას, არტერიული წნევის მატებას და
ქიალურ ეპითელიუმში შეიძლება წარმოიშვას კრეკ-
სწრაფ გულისცემას.
კოკაინის და მარიხუანას რეგულარული მოწევისგანაც,
განსაკუთრებით მაშინ, თუ მომხმარებელი სიგარეტის უკვამლო თამბაქოს მთავარი უპირატესობა სიგარეტზე
მწეველიცაა.232,233 ჩიბუხისა და სიგარის მწეველები არის ის, რომ ის ფილტვებს ერთგვარად იცავს: რადგან

66 თავი 1
კვამლის შესუნთქვა არ ხდება, ამიტომ ფილტვის კიბოს
და სხვა რესპირატორული პრობლემების მაჩვენებლები
დაბალია. თუმცა, რა თქმა უნდა, უკვამლო თამბაქოს
თან ახლავს სხვა პრობლემები, რომლებიც ასევე
საკმაოდ მწვავეა.
„ვერც ვფიქრობ უფრო საშინელ ჩვევაზე, ვიდრე
თამბაქოს ღეჭვაა. მეგობარ ბიჭს მაგის გამო
დავშორდი, რომ პირში იგუბებდა თამბაქოს წვენს,
მერე გარეთ აფურთხებდა და ტანსაცმელზე ჰქონდა
ის გულისამრევი ყავისფერი ლაქები, ფუჰ!“
17 წლის სკოლის მოსწავლე
უკვამლო თამბაქო აღიზიანებს პირის ღრუს
ქსოვილებს და საჭმლის მომნელებელ სისტემას.
ბევრ მომხმარებელს ემართება ლეიკოპლაკია −
პირის ეპითელიუმის გასქელება, გათეთრება და
გარქოვანება. შესაძლოა ღრძილების ანთებაც, რაც
იწვევს დენტალურ პრობლემებს. მიუხედავად იმისა,
რომ ფილტვის კიბოს რისკი შედარებით დაბალია,
ვიდრე მოწევისას, სანაცვლოდ იზრდება პირის ღრუს,
ხორხის და საყლაპავი მილის კიბოს საფრთხე.
ამასთან, რადგან ნიკოტინი სისხლძარღვებს ავიწროებს
(დაღეჭვისას ან მოწევისას), სისხლის მიმოქცევის და
კარდიოვასკულური პრობლემები ისევე სერიოზულია,
როგორც მოწევისას. ერთ კვლევით დაადგინეს, რომ
ბურნუთი (საყნოსი ფხვნილი) უფრო მეტი სიმსივნური
რისკის მატარებელია, ვიდრე ნოტიო ან საღეჭი
მოწევასთან მიზეზობრივად დაკავშირებული ჯანმრთელობის მდგომარეობა
კიბო
პირ-ხახა
ხორხი
საყლაპავი მილი
ტრაქეა, ბრონქები და ფილტვი
მწვავე მიელოიდური ლეიკემია
კუჭი
ღვიძლი
პანკრეასი
თირკმელი
შარდსაწვეთი
საშვილოსნოს ყელი
შარდის ბუშტი
კოლინჯი და სწორი ნაწლავი
დიაგრამა 1-9
აქ მოყვანილია მოწევით გამოწვეული სხვადასხვა დაავადება. წითლად მონიშნულია დაზიანებული
ორგანოები და მდგომარეობები, რომლებიც ემატებოდა საწყის ანგარიშებში აღნიშნულს.
აშშ ჯანდაცვის სერვისების დეპარტამენტი (USDHHS) 2004, 2006, 2012,2014
თამბაქო.235 ამერიკის კიბოს საზოგადოების მიერ
წარმოდგენილი მონაცემები აჩვენებს, რომ ფხვნილის
ქრონიკული მომხმარებლები ყბისა და ღრძილების
კიბოს განვითარების 50-ჯერ მეტი რისკის ქვეშ არიან,
ვიდრე არამომხმარებლები. გამოთვლილია, რომ
ყბისა და სხვა გადამამუშავებელი სისტემის კიბოს
დაახლოებით 25,000 ახალი შემთხვევა დაფიქსირდა
2010 წელს ამერიკის შეერთებულ შტატებში.227
ნაყოფზე ზემოქმედება
თუ ქალი ორსულობის პერიოდში ეწევა, მის მიერ
გაჩენილ ბავშვს სისხლში ნიკოტინის იგივე დონე
ექნება, რაც ზრდასრულ მწეველს. ორსული ქალების
დაახლოებით 15% ორსულობის პერიოდში ეწევა,
რაც ნიშნავს, რომ მათი შვილები გაჩენისას განიცდიან
ნიკოტინურ აღკვეთას. თამბაქოს კვამლში შემავალი
მხუთავი აირი და ნიკოტინი ორსული ქალის სისხლში
ამცირებს ჟანგბადის გადატანის შესაძლებლობას,
ანუ ნაყოფს ნაკლები ჟანგბადი მიეწოდება, წონაში
სათანადოდ არ იმატებს და მეტი საფრთხის წინაშე
დგას, რომ ჩვილობის ასაკში გარდაიცვალოს (ჩვილ
ბავშვთა უეცარი სიკვდილის სინდრომი (SIDS).
კვლევა გვიჩვენებს, რომ ორსული ქალი, რომელიც
ორსულობის პერიოდში ბევრს ეწევა, არამწეველებთან
შედარებით ორჯერ მეტი ალბათობის წინაშე დგას,
რომ მუცელი მოეშალოს ან დაეწყოს სპონტანური
ქრონიკული დაავადება
ინსულტი
სიბრმავე, კატარაქტები, ასაკობრივი მაკულური დეგენერაცია
თანდაყოლილი დეფექტები მწეველი დედისგან: ტუჩისა და სასის ნაპრალები
პერიოდონტიტი
აორტის ანევრიზმა, ადრეული აბდომინალური აორტის
ათეროსკლეროზი ახალგაზრდებში
გულის იშემიური დაავადება
პნევმონია
ათეროსკლეროზული პერიფერიული ვასკულური დაავადება
ფილტვების ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადება, ტუბერკულოზი,
ასთმა და სხვა რესპირატორული ეფექტები
დიაბეტი
თეძოს მოტეხილობა
ქალის რეპროდუქციაზე ზეგავლენა(ფერტილობის დაქვეითების ჩათვლით)
გარე ორსულობა
ერექციული დისფუნქცია მამაკაცებში
რევმატოიდული ართრიტი
იმუნური ფუნქცია
ჯანმრთელობის გაუარესება
სტიმულატორები 67
აბორტი. გარდა ამისა, არსებობს ბავშვის ადრეული
განვითარების შეფერხების რისკი და ნარკოტიკზე
დამოკიდებულების რისკიც კი.236
2004 წლის სანიტარულ-ეპიდემიოლოგიური ინსპექ-
ციის ანგარიშში საკმარისი მტკიცებულება არსებობს
იმისთვის, რომ ჩვილთა უეცარ სიკვდილს, ნაყოფის
ზრდის შეფერხებასა და მცირეწონიანი ბავშვის
დაბადებას, პლაცენტას ჩამოშლას, ნაადრევ მშო-
ბიარობას და ორსულობის შეწყვეტას პირდაპირი
კავშირი აქვს ორსულობისას და ორსულობის
შემდგომ აქტიურ მოწევასთან. მოწევა ასევე ამცირებს
ნაყოფიერებას ქალებში.237
თავის დანებების სარგებელი
როცა მწეველი წყვეტს მოწევას, ამას საოცრად ბევრი
სასარგებლო ფიზიოლოგიური ცვლილება სდევს თან:
მოწევის თავის დანებებიდან 20 წუთში, არტერიული
წნევა და მაჯისცემა ნორმალურ მაჩვენებელს
უბრუნდება, ისევე, როგორც ხელებისა და
ტერფების ტემპერატურა.
8 საათში მხუთავი აირის დონე ეცემა და ჟანგბადის
დონე იზრდება, უბრუნდება ნორმალურ დონეს.
24 საათში მცირდება გულის მოულოდნელი შე-
ტევის რისკი.
48 საათში ნერვული დაბოლოებები ეგუება უნი-
კოტინობას და სუნისა და გემოს შეგრძნება იწყებს
დაბრუნებას.
პირველ კვირაში გულის შეტევის რისკი მცირ-
დება, სუნთქვა უმჯობესდება და შეკუმშული
სისხლძარღვები მოშვებას იწყებს.
2-დან 12 კვირაში ცირკულაცია უმჯობესდება,
ფილტვის ფუნქციონირება იზრდება 30%-ით და
ადამიანს ჯანსაღი იერი უბრუნდება.
1-9 თვეში დაღლილობა, ხველა, სინუსური
დაგუბება და სუნთქვის უკმარისობა იკლებს,
ფილტვები კვლავ ახერხებს ლორწოსთან გამკლა-
ვებას და შესაბამისად, ამცირებს ინფექციის შანსს.
1 წელიწადში, კორონარული გულის დაავადების
რისკი ნახევრდება იმ ადამიანებთან შედარებით,
ვინც კვლავ ეწევა.
5 წელიწადში გულის დაავადებით სიკვდილობის
მაჩვენებელი იგივეა, როგორიც არამწეველის
შემთხვევაში, ფილტვის კიბოს რისკი ნახევრდება
ერთი კოლოფის მწეველებთან შედარებით და
პირის ღრუს კიბოს რისკი 50%-ით იკლებს.
10 წელიწადში, ფილტვის კიბოს რისკი თითქმის
იგივეა, რაც არამწეველის შემთხვევაში, წინა-
სიმსივნური უჯრედები ჩანაცვლებულია, სხვა
68 თავი 1
სიმსივნის წარმოშობის რისკი შემცირებულია და
ინსულტის რისკი შემცირებულია არამწეველის
დონეზე.
10-15 წელიწადში, ფილტვის კიბოთი გარდა-
ცვალების მაჩვენებელი უახლოვდება მათ დონეს,
ვისაც არასდროს მოუწევია.220,237A
ჯანმრთელობა გაუმჯობესებას იწყებს
მოწევის შეწყვეტიდან 20 წუთის შემდეგ და
ყოველდღიურად უმჯობესდება
თუ ადამიანმა მოწევა დაიწყო მოზარდობის ასაკში,
ფილტვებზე პოტენციური სარგებელი არ იქნება
შესამჩნევად დიდი თავის დანებების შემდეგ.
კვლევები აჩვენებს, რომ მწეველი მოზარდები მუდმივ
ზიანს აყენებენ გენეტიკურ დნმ-ს, ფილტვის უჯრედებს,
რითაც ფილტვის კიბოს განვითარების რისკის წინაშე
არიან მთელი ცხოვრება − თავის დანებების შემდეგაც
კი. უბრალოდ, თავის დანებების შემთხვევაში, რისკის
მაჩვენებელი სწრაფად ეცემა. მსგავსი ზიანი, იმ
მომხმარებლებს შორის, ვინც ოცი წლის ასაკს ზემოთ
დაიწყო მოწევა, შედარებით ნაკლებია.238
ამას გარდა, ფსიქიკური ცვლილებებიც ხდება − აგზნება,
სიბრაზე, კონცენტრაციის სირთულე, გაზრდილი მადა
და ლტოლვა აღკვეთის პროცესში. ამ გვერდითი
ეფექტების უმეტესობა, გარდა ლტოლვისა და
მადის კონტროლისა, ორ კვირაში ქრება. ნიკოტინზე
დამოკიდებულ პირთან რეციდივის რისკი დიდხანს
გრძელდება − თავის დანებებიდან რამდენიმე წელიც
კი, თუმცა, რისკი განსაკუთრებით მაღალი პირველი
ექვსი თვის განმავლობაშია.
თამბაქოზე დამოკიდებულების
მკურნალობა
თამბაქოს ძლიერი დამოკიდებულების გამომწვევი
თვისებების გამო, ბიჰევიორული თერაპია ნაკლებ
ეფექტურია. სანაცვლოდ, ბევრ სამედიცინო
საზოგადოებაში და მოსახლეობაშიც აქცენტი
ფარმაკოლოგიურ მკურნალობაზეა, რომელსაც
პერიოდულად ბიჰევიორულ თერაპიასთან ერთად
სთავაზობენ პაციენტებს.
დღესდღეობით ყველაზე პოპულარული წამალია
ვარენიკლინი (ჩანტიქსი®), მედიკამენტი, რომელიც
აკონტროლებს ლტოლვას. თავდაპირველი
წარმატების მაჩვენებელი ევროპაში 44% იყო,
რომელიც დასტაბილურდა 22-23%-მდე.239,240 კიდევ
ერთი წამალი, რაც ლტოლვას აკონტროლებს, არის
ბუპროპიონი (ზიბანი®), თავდაპირველი წარმატების
მაჩვენებლით − 30.5%.
სხვა ფარმაკოლოგიური მკურნალობის მეთოდია
ნიკოტინის ჩანაცვლების თერაპია, რომელშიც შედის
ნიკოტინის პლასტირები, შესასუნთქი საშუალებები,
ღრძილის, ცხვირის შესასხურებელი და საწუწნი
აბები. ამგვარი მკურნალობა თანდათანობით
ამცირებს სისხლში ნიკოტინის დონეს ისე, რომ როცა
მომხმარებელი მთლიანად ანებებს თავს მოწევას,
მწვავე აღკვეთის სიმპტომები არ ეწყება.
ელექტროსიგარეტს ბევრი მწეველი იყენებს მო-
წევისთვის თავის დასანებებლად ან შესამცირებლად;
თუმცა, გამოიგონეს იმ მიზნით, რომ მწეველთა
ნიკოტინის მოთხოვნილება დაეკმაყოფილებინათ ისეთ
სივრცეში ყოფნისას, სადაც მოწევა აკრძალულია.
მასაჩუსეტსის შტატში მოწევის შეწყვეტის პროგრამის
სამიზნე ჯგუფი იყო დაბალშემოსავლიანი მწეველები,
რომლებიც მოწევას ამცირებდნენ 38-დან 28%-
მდე მხოლოდ კონსულტაციის გავლის შემდეგ და
ნიკოტინის ჩამნაცვლებელ თერაპიის საფასურს
ექვსი თვის განმავლობაში იხდიდნენ. მოწევასთან
დაკავშირებული დაავადებები და საავადმყოფოში
ვიზიტები ასევე მნიშვნელოვნად იკლებს იმ პირებში,
ვინც მკურნალობის პროგრამა გაიარა. მაგ., გულის
შეტევის მიზეზით ვიზიტები 38%-ით შემცირდა.241
მკვლევრები კვლავაც აგრძელებენ ვაქცინების ძიებას,
რომელიც ნიკოტინის ლტოლვას აღკვეთს სხვადასხვა
რეცეპტორებზე და გენზე აქცენტირებით, მაგ., ვაქცინა,
რომელიც ზემოქმედებას ახდენს აცეტილქოლინზე.
თუმცა, ალბათ თამბაქოზე კონტროლის ყველაზე
ეფექტური გზაა არასოდეს დაიწყოთ მისი გამოყენება.
თამბაქოს მრეწველობა და
თამბაქოს რეკლამა
თამბაქოს ბიზნესი
დღეში ორი კოლოფის მოწევის ჩვევის წლიური ხარჯი
ერთ ადამიანზე წელიწადში ($6 ერთი კოლოფი)
არის დაახლოებით $4,380. გარდა ამისა, მოწევის
მიზეზით ჯანმრთელობის პრობლემები და ნაადრევი
სიკვდილობის შემთხვევები ისე მრავლად ხდება, აქ
ვერც კი მოვიყვანთ და ადამიანები მაინც ეწევიან.
რეალურად, მწეველთა 80%-მა იცის, რომ სიგარეტის
მოწევა კიბოს იწვევს, თუმცა გაბოლებას თავს არ
ანებებენ.242
2008 წელს, აშშ-ში სიგარეტის გაყიდვების ყველაზე
დაბალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა ბოლო 58 წლის
განმავლობაში − დაახლოებით 16 მილიონი კოლოფი,
რამაც თამბაქოს კომპანიებმა აიძულა ზრუნვა დაეწყოთ
ოკეანისგაღმა გაყიდვების შემოსავლების შენარჩუნებასა
და გაზრდაზე. სიგარეტისა და უკვამლო თამბაქოს
მოხმარება წელიწადში 3%-ით იზრდება განვითარებად
ქვეყნებში, რაც ზრდის თამბაქოს მწეველთა რიცხვს 1.3
მილიარდამდე მთელ მსოფლიოში.
ამერიკის შეერთებულ შტატებში; თამბაქოს ბაზრის დიდ
ნაწილს სულ რამდენიმე კომპანია აკონტროლებს:
კორპორაცია „ალტრია ჯგუფი“ (ფილიპ მორისი:
მარლბორო,® ვირჯინია სლიმსი,® ბეიზიქი®) −
ინდუსტრიის 49.2%
კორპორაცია „რეინოლდს ამერიკენ“ (უინსტონი,®
ქემელი,® კული,® პალმალი,® სალემი®) −
ინდუსტრიის 27.8%
ლუის კორპორეიშენი (ლორილარდი: ნიუპორტი,®
კენტი,® ტრუ®) − ინდუსტრიის 9.7%.
1980-იანი წლებისთვის ფედერალური და საშტატო
გადასახადების მუდმივმა ზრდამ სიგარეტზე
ბრენდირებული სიგარეტები ძალიან გააძვირა,
ამიტომ მწარმოებლებმა დაიწყეს არაბრენდული,
იაფი სიგარეტების მარკეტინგი (მაგ., ფილიპ
მორისის ბეიზიქ®). სხვა პროდუქტების განვითარება
მიზნად ისახავდა უფრო ახალგაზრდა თაობისთვის
არომატიზებული სიგარეტების გამოშვებას, რისთვისაც
იყენებდნენ ხილის, კანფეტების ან მიხაკის სურნელს და
სიგარეტს ფერადი შეფუთვით უშვებდნენ. ჯანდაცვის და
მომხმარებელთა მეთვალყურე ჯგუფები მიხვდნენ, რომ
შეიძლებოდა მოზარდების მოხიბვლა ამ ინოვაციური
პროდუქტებით და აიძულეს კანონმდებლები
აეკრძალათ ყველა არომატიზებული პროდუქტი,
გარდა მენთოლისა.
ბაზრის გაფართოების შემდგომი მცდელობა იყო
ხელით გადასახვევი, დაუმუშავებელი თამბაქოსგან
დამზადებული, იაფი სიგარეტის („ბიდი“) წარმოება.
ეს ერთი შეხედვით უვნებელი სიგარეტი ინდოეთში
მზადდება, მაგრამ ასევე იყიდება აშშ-ში. სიგარეტი
მზადდება თამბაქოთი, რომელიც შეხვეულია ტენდუს ან
ტემბურინის ფოთლებში (აზიის მკვიდრი მცენარეები).
შეფუთვის დიზაინი ბავშვებსა და არასრულწლოვნებს
იზიდავს და სხვადასხვა არომატებით გამოდის,
მაგ., შოკოლადის, ყურძნის და სხვა გემოებით. მუქი
ინდური თამბაქო შეიცავს სამჯერ მეტ ნიკოტინს, ვიდრე
ამერიკაში მოყვანილი თამბაქო. ნახშირჟანგის დონეც
კი გაცილებით მაღალი აღმოჩნდა „ბიდის“ მწეველებში.
20-ღერიანი კოლოფი ღირს $1.50-3.50 დოლარამდე
ღირს და იყიდება პატარა სასურსათო მაღაზიებში
(რომლებიც გვიანობამდე მუშაობს) და „ჰედშოფებში“
(მარიხუანას და თამბაქოს სპეციალიზებული მაღაზია).
ინდოეთში „ბიდი“ მოწეული თამბაქოს 70%-ს
შეადგენს, თუმცა, ინდოელთა უმეტესობა უფრო საღეჭ
თამბაქოს ეტანება. დაავადებათა კონტროლის ცენტრი
ვარაუდობს, რომ აშშ-ში მოზარდთა 2-5%-ს გასინჯული
აქვს „ბიდი“.
„კრეტეკსი“ (მიხაკის სიგარეტები) ინდონეზიური
წარმოშობისაა და შეიცავს თამბაქოს, მიხაკის და
სხვა სანელებლების ნაზავს. „ბიდის“ მსგავსად, მასაც
დიდი რაოდენობით ნიკოტინი, ნახშირჟანგი და კუპრი
მოაქვს, ვიდრე ჩვეულებრივ სიგარეტს.225 2009 წელს
„კრეტეკსის“ გაყიდვები ოფიციალურად კანონგარეშედ
გამოცხადდა აშშ-ში.
სტიმულატორები 69
 რადგან პროდუქტი შედარებით ახალია, მისი წარმოე-
ბაც ძირითადად არ რეგულირდება.224 FDA აპირებს
შეცვალოს თამბაქოს პროდუქტების ჩამონათვალი
და მასში ელექტრონული სიგარეტიც ჩართოს.
მწარმოებლები კი აპროტესტებენ ამას და ამტკიცებენ,
რომ ეს სულ სხვა კლასის პროდუქციაა. ამჟამად
ცოტა რეგულაცია თუ არსებობს, რაც უკავშირდება
აქროლად სითხეებს, რომელსაც შეისუნთქავენ. რა
რაოდენობით ნიკოტინი შედის ფილტვებში ელექ-
ტრონული სიგარეტის მოწევისას? როგორ ზარალდება
ამ დროს არამწეველი? დამაფიქრებელია, რომ
არსებული კანონები აკონტროლებს თამბაქოს და
არა მის აქტიურ ნივთიერებას − ნიკოტინს. ამდე-
ნად, ნიკოტინიანი ელექტროსიგარეტის მიყიდვა და-
შვებულია საშუალო სკოლის მოსწავლეებზე და
13-წლამდე ბავშვებისთვისაც კი. ბევრ შტატში შეამჩნიეს
„ბიდი“ სიგარეტების ამგვარი შეფუთვის დიზაინი მოზარდების
ეს „ხვრელი“ ფედერალურ რეგულაციებში და აამოქ-
მოსაზიდად არის გამიზნული.
მედეს კანონი მცირეწლოვნებისთვის მიყიდვის აკრ-
ძალვასთან დაკავშირებით. რომელიღაც ქალაქებში
© 2014 CNS Production, Inc. ასევე აამოქმედეს მუნიციპალური დადგენილებები
ელექტრონულ სიგარეტებთან დაკავშირებით. ჩიკაგომ
აკრძალა ელექტროსიგარეტი, ხოლო ნიუ იორკში
ელექტრონული სიგარეტები აიკრძალა მისი გამოყენება საჯარო ადგილებში.

ელექტრონული სიგარეტი ნიკოტინის კიდევ ერთი

ელექტრონული სიგარეტები შეიცავს
ინოვაციური პროდუქტია, თუმცა, სწრაფად იქცა
ნიკოტინიან სითხეს, თუმცა, არ შეიცავს კუპრს
პოპულარულად. ეს არის ელექტრობატარეაზე
და სხვა ქიმიურ მინარევებს, რაც ჩვეულებრივ
მომუშავე სიგარეტი, რომელშიც ნიკოტინის წმინდა
სიგარეტში გვხვდება. სამწუხაროდ, ნიკოტინი
კვამლი პროპილენგლიკოლში ან გლიცერინშია
იწვევს ჯანმრთელობის ბევრ პრობლემას და
შერეული სხვა დანამატებთან და არომატიზატორებთან
ადიქციას.
ერთად (ნაზავს უწოდებენ „ელექტრონული წვენს ან
ელექტრონულ სითხეს“) და შეფუთულია დასატენ
ელექტრონული სიგარეტების გაყიდვები 2013 წლის
კარტრიჯებში. რადგან ელექტროსიგარეტი კვამლს
ბოლოს $2 მილიარდზე ავარდა. ამ დროისთვის ბაზარს
არ უშვებს, მათი გამოყენება ნებისმიერ ადგილასაა
წვრილი კომპანიები აკონტროლებდნენ. მაგრამ, რო-
შესაძლებელი (მათ შორის აკრძალულ ადგილებში);
გორც კი დიდი ფულის სუნი იყნოსეს, თამაშში მსხვილი
ბევრი მომხმარებელი თავს ისულელებს და იჯერებს,
კომპანიები შემოცვივდნენ. ლორილარდის თამბაქოს
რომ რადგან კვამლი არ არის, ჯანმრთელობაც არ
კომპანიის ელექტროსიგარეტ ბლუ®-ს წარმოება
ზიანდება. ავიწყდებათ, რომ სიგარეტის მოწევასთან
სწრაფად გაფართოვდა და ახლა ყოველწლიურად
დაკავშირებულ კარდიოვასკულურ პრობლემებს
აორმაგებს მოგებას. „ალტრია ჯგუფი“ და „რეინოლდს
ნიკოტინი იწვევს.243

ელექტროსიგარეტები გამოიყენება მოწევისთვის თავის დასანებებლად, თუმცა, მისი ინგრედიენტები რეგულაციას ჯერ არ ექვემდებარება.
ნიკოტინი და არომატიზატორი მისი ძირითადი ინგრედიენტებია.
© 2014 CNS Production, Inc.

70 თავი 1
ჯანმრთელობის კუთხით ზოგიერთი ბრენდული სიგარეტის მოწევის სარგებლიანობაზე მცდარი მტკიცებებით წარმოებული კამპანიები,
რომლებიც ახალგაზრდებზეა გათვლილი, 60 წელზე მეტია სიგარეტის რეკლამას კრიტიკის ობიექტად აქცევს.
ამერიკენიც“ შემოუერთდნენ ელექტროსიგარეტის
ბაზარს.
ზოგი მწეველი ელექტრონულ სიგარეტს მოიხმარს
მოწევის თავის დასანებებლად ან შესამცირებლად
და ფულის დასაზოგად. მაღალმა ფასებმა და
გადასახადებმა შეიძლება შეამციროს თამბაქოს მოხმა-
რების შეზღუდვით მიღებული ფინანსური დანაზოგის
ეფექტი.
რეკლამა
2011 წელს თამბაქოს კომპანიებმა $8.37 მილიარდი
დახარჯეს რეკლამაზე და გაყიდვების წახალისებაზე
(დასაჩუქრება, პრემიები, სარეკლამო დანამატები
საცალო მოვაჭრეებზე და ღონისძიებების სპონსორობა),
რაც გადაანგარიშებით დაახლოებით $27-ს შეადგენს
თითოეულ კაცზე, ქალზე და ბავშვზე შეერთებულ
შტატებში.245 ხუთმა მსხვილმა უკვამლო თამბაქო
კომპანიამ დახარჯა $451.7 მილიონი იგივე მიზნებით.
რეკლამა ნამდვილად მუშაობს. ჯო ქემელის® სარეკ-
ლამო კამპანიის შედეგად 1990-იან წლებში, სიგარეტ
ქემელის® გაყიდვები არასრულწლოვნებზე (12-18
წლის მოზარდებზე) გასამმაგდა ხუთწლიან პერიოდში,
ზრდასრულებზე კი − იგივე დარჩა. კამპანია საბოლოოდ
1997 წელს შეჩერდა პოლიტიკური და სოციალური
ზეწოლის შედეგად.
მიუხედავად იმისა, რომ მედია აქცენტს აკეთებდა
ჯო ქემელზე,® ყველზე პოპულარული სიგარეტი
მოზარდებსა და ზრდასრულ მოსახლეობაში მაინც
მარლბორო® იყო. 2011 წელს, მარლბოროს® გაყიდ-
ვების მოცულობა ხუთი წამყვანი ბრენდის ერთად
აღებულ გაყიდვების მოცულობას აჭარბებდა. ბაზარზე
წამყვანი ბრენდების წილი ასე იყო გადანაწილებული:
46% − მარლბორო,® 21.8% − ნიუპორტი,® 12.4% −
ქემელი®.245
ეთნიკურ ჭრილში, ბრენდის არჩევის კუთხით, მკვეთრი
სხვაობაა 12-17 წლის ასაკის არასრულწლოვნებში:
თეთრკანიანთა 42.2% უპირატესობას ანიჭებს
მარლბოროს,® ხოლო 16.5% − ნიუპორტს®
ესპანურენოვან ამერიკელთა 59.7% მარლბოროს®
ირჩევს, ხოლო 18.6% − ნიუპორტს®
შავკანიანთა 43.9% ნიუპორტს® ანიჭებს უპირა-
ტესობას და მხოლოდ 8.1% − მარლბოროს®.246
ქალები კიდევ ცალკე სამიზნეა. თამბაქოს კომპანიებმა
სრულმასშტაბიანი კვლევა ჩაატარეს და შეიმუშავეს
კამპანიები, სადაც უფრო გრძელი, წვრილი და უფრო
„ჯანმრთელი“ სიგარეტები წარმოადგინეს. მსოფლიოს
მასშტაბით, მოსალოდნელია, რომ 2025 წლისთვის
მწეველი ქალების რიცხი 20%-ით გაიზარდება, ხოლო
მამაკაცებში ეს მაჩვენებელი იკლებს.
კვლევა ადასტურებს, რომ თუ ადამიანი მოწევას
მოზარდობის ასაკში იწყებს, გაცილებით ძლიერი
დამოკიდებულება უჩნდება იმასთან შედარებით,
ვინც მოწევა ზრდასრულ ასაკში დაიწყო. თამბაქოს
კომპანიები სარეკლამო კამპანიების სამიზნედ სწორედ
მოზარდთა (13-19 წლის) ჯგუფებს ირჩევენ, რადგან
ისინი უფრო ნაკლები ალბათობით ამბობენ უარს
მოწევის ჩვევაზე, ვიდრე ზრდასრული მწეველები.238
დაავადებათა კონტროლის ცენტრმა აღმოაჩინა, რომ
ზრდასრული მწეველების 80%-მა მოწევა 18 წლმდე
დაიწყო. მარკეტინგული და სარეკლამო სტრატეგიების
სტიმულატორები 71
შექმნისას სამიზნე ჯგუფად დამწყებ, ახალგაზრდა
მწეველებს ირჩევენ. კონფიდენციალურმა წყარომ,
რამდენიმე წლის წინ, გამოააშკარავა დოკუმენტი, სადაც
ჩანს თამბაქოს კომპანიები როგორ ახორციელებენ
ღონისძიებებს ამ დემოგრაფიული ჯგუფის მოსაზიდად:
„ამგვარად, ახალგაზრდა, დამწყები მწეველების მო-
ზიდვის ძალისხმევა უნდა დაეფუძნოს შემდეგ ძირითად
პარამეტრებს:
წარმოადგინეთ სიგარეტი ერთ-ერთ მასტიმუ-
ლირებელ ფაქტორად ზრდასრულთა სამყაროში
შესაბიჯებლად
წარმოადგინეთ სიგარეტი ისე, თითქოს ის არის
პროდუქტებისა და აქტივობების აკრძალული
სიამოვნების კატეგორიის ნაწილი
თქვენს რეკლამებში შექმენით სიტუაცია, რომელიც
ახალგაზრდა მწეველის ყოველდღიურ ცხოვრებას
ასახავს, უბრალოდ წარმოადგინეთ ეს ცხოვრება
უფრო ელეგანტურად და ძირითადი აქცენტი
გააკეთეთ ზრდასრულობის პროცესის საბაზისო
სიმბოლოებზე
შესაძლებლობის ფარგლებში, მაქსიმალურად
ეცადეთ (გაითვალისწინეთ სამართლებრივი შე-
ზღუდვები), რომ სიგარეტი დაუკავშიროთ ღვინოს,
ლუდს, სექსს, ა.შ.
არავითარ შემთხვევაში არ ახსენოთ ჯანმრთელობა
ან ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული საკითხები.”
მოზრდილ მწეველთა 80%-ს მოწევა
დაწყებული აქვს 18-წლამდე ასაკში
2005 წელს, მაშინ, როცა თამბაქოს ინდუსტრია $36
მილიონს ხარჯავს დღეში მარკეტინგულ ძალისხმევაზე
მსოფლიოს მასშტაბით.
თამბაქოს ნებისმიერი რეკლამის სრულმასშტაბიანი
აკრძალვა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს თამბაქოს
მოხმარების შემცირებაზე. ოთხი ქვეყანა, რომელთაც
ამგვარი აკრძალვა მიიღეს, არის ფინეთი, საფრანგეთი,
ახალი ზელანდია და ნორვეგია. შედეგად, ერთ სულ
მოსახლეზე სიგარეტის მოწევის მაჩვენებელი 14-
37%-ით შემცირდა.249 სულ უფრო მეტი ქვეყანა ზრდის
შეზღუდვებს მოსაწევ ადგილებზე. თვით კუბამაც კი,
რომელიც სიგარით არის ცნობილი, საზოგადოებრივ
ადგილებში მოწევა აკრძალა 2005 წელს.
კანონები და სასამართლო პროცესები
2009 წლის ივნისში, პრეზიდენტმა ბარაკ ობამამ ხელი
მოაწერა კანონს „ოჯახში მოწევის პრევენციისა და
თამბაქოს კონტროლის შესახებ“. სხვა შეზღუდვებთან
ერთად, ამ კანონმა აკრძალა ნებისმიერი დანამატის,
ბალახეულის ან სანელებლის გამოყენება თამბაქოს
პროდუქციის ან მოსაწევისთვის არომატის მისაცემად
(მაგ., არომატიზებული სიგარეტები). ამ აკრძალვის
მიზანია ბავშვების დაცვა, რათა ისინი არ გახდნენ
სიგარეტზე დამოკიდებული ადრეულ ასაკში.
ჯანმრთელობისა და საზოგადოებრივი მომსახურებების
დეპარტამენტის მონაცემებიდან: „კვლევებმა აჩვენა, რომ
17 წლის ასაკის მწეველები სამჯერ მეტი ალბათობით
გამოიყენებენ არომატიზებულ სიგარეტებს, ვიდრე
25 წელს გადაცილებული ადამიანები“. აღნიშნული
აკრძალვა არ ეხება მენთოლიან სიგარეტებს. აკრძალვა

1970-იანი წლების დასაწყისში, თამბაქოს ინდუსტრია

ნებაყოფლობით დათანხმდა რეკლამის ნაწილობრივ
აკრძალვას. სრულად აკრძალვა რომ არ შეხებოდათ,
რეკლამაზე დახარჯული ყოველი $3-დან $1უნდა
გადაერიცხათ შტატის ბიუჯეტში მოწევის საწინააღმდეგო
რეკლამების დასაფინანსებლად. სათანადოდ
დამზადებული რეკლამის შემთხვევაში, მოწევის
საწინააღმდეგო კამპანიები უაღრესად ეფექტურია. 1990-
იან წლებში, თამბაქოს საწინააღმდეგო რეკლამებმა
არიზონაში, კალიფორნიაში, მასაჩუსეტსსა და
ორეგონში თამბაქოს გაყიდვები 43%-ით შეამცირა, რაც
ორჯერ აღემატება ეროვნულ საშუალო მაჩვენებელს.
მასაჩუსეტსის შტატში $70 მილიონის დახარჯვამ
სატელევიზიო რეკლამებზე, რომლებიც ტელევიზიით
ყველაზე ძვირადღირებულ დროს გადიოდა, 20%-
ით შეამცირა თამბაქოს გაყიდვები; იგივე მაჩვენებელი
ეროვნულ დონეზე არის 3%.248 ფილტვისა და მიუხედავად იმისა, რომ მოწევის მაჩვენებელი სხვა ქვეყნებში
ბრონქების კიბოს მაჩვენებლები კალიფორნიის შტატში უფრო მაღალია, ვიდრე შეერთებულ შტატებში, ბევრი ქვეყანა,
სამჯერ უფრო სწრაფად დაეცა, ვიდრე მთელი ქვეყნის როგორიცაა ესპანეთი, სიგარეტის შეფუთვაზე უფრო სერიოზული
გაფრთხილებების და გრაფიკული გამოსახულებების დატანას
მასშტაბით. ზრდასრულ ასაკში მწეველთა რიცხვი 23%- ავალდებულებს მწარმოებლებს; ასევე, ბევრი კანონი აამოქმედა,
დან 16%-ზე ჩამოვიდა; სკოლის უფროსკლასელებს რაც აშშ-ს უკვე ჰქონდა ჩანაწერებში ასახული, მაგალითად ის, რომ
შორის მწეველთა რიცხვი 22%-დან 13%-მდე მოწევა აკრძალულია საჯარო თავშეყრის ადგილებში და სამუშაო
ადგილზე.
შემცირდა. კალიფორნიაში, $75 მილიონი დაიხარჯა
© 2014 CNS Production, Inc
თამბაქოს საწინააღმდეგო სარეკლამო კამპანიებში
72 თავი 1
ასევე არ ვრცელდებოდა ელექტროსიგარეტებით
გამოშვებულ არომატიზებულ ნიკოტინიან ორთქლზე.
ყველაზე დიდი შეტევა თამბაქოს კომპანიებზე შტა-
ტის მთავრობებისგან ინიცირებული რამდენიმე სასა-
მართლო პროცესი იყო; ზოგიერთი მათგანი მიზნად
ისახავს თანხების ამოღებას მოწევის მიზეზით გაზრდილი
ჯანდაცვის ხარჯის დასაფარად. ზოგიერთი სასამართლო
პროცესი თამბაქოს მრეწველობას ადანაშაულებს, რომ
კომპანიები მანიპულირებენ ნიკოტინის შემცველობით,
რათა მწეველები უფრო დამოკიდებული გახადონ მათ
პროდუქციაზე. კომპანია „ბრაუნი და უილიამსონი“, იმ
პერიოდისთვის ქვეყანაში რიგით მეხუთე ყველაზე დიდი
მწარმოებელი (ჩესტერფილდი® და ივი®), დათანხმდა
თავისი დაუბეგრავი შემოსავლიდან 5% გადაეხადა ($50
მილიონი წელიწადში) თამბაქოს მოწევის შეწყვეტის
პროგრამების დასაფინანსებლად.
ორი დიდი სასამართლო პროცესის დასასრულებლად
და შემდგომი დავების თავიდან ასაცილებლად,
თამბაქოს წამყვანი კომპანიები დათანხმდნენ $40
მილიარდიან და $206 მილიარდიან სასამართლო
გარიგებაზე, რომლითაც დაფინანსდებოდა თამბაქოთი
გამოწვეული დაავადებების სამკურნალო პროგრამები
და მოწევის პრევენციის კამპანიები (განსაკუთრებით,
არასრულწლოვნებისთვის გამიზნული პროგრამები) და
შტატის სხვა პროგრამები. ამ თანხის გადახდა 25 წლის
განმავლობაში უნდა მოხდეს. სამწუხაროდ, რადგან
შტატების საგადასახადო შემოსავლები 2000-იანი
წლების დასაწყისში შემცირდა, ბევრი შტატის მთავრობამ
ფული სახელმწიფო ფონდებში გადაამისამართა და არ
გამოიყენა მოწევის საწინააღმდეგო კამპანიებისთვის.
სასოწარკვეთილებაში მყოფმა რამდენიმე შტატმა
გადაწყვიტა სესხად აეღო მომავალში მისაღები ფული,
რითაც გარიგების მხოლოდ რაღაც პროცენტი მიიღო.
2001 წელს თითოეულმა შტატმა დაახლოებით $161
მილიონი მიიღო ამ გარიგებიდან, თუმცა, ამ თანხიდან
მხოლოდ 6% მიმართა თამბაქოს კონტროლის
პროგრამებზე, ნაცვლად 20% და 25%-სა, როგორც
ამას დაავადებათა კონტროლის ცენტრი ურჩევდა.
იმ შტატებმა, სადაც მოწევის მაჩვენებელი ყველაზე
მაღალია, ყველაზე ცოტა დახარჯეს მოწევის პრევენციის
ძალისხმევაზე.250
2004 წელს, აშშ-ის მთავრობამ $280 მილიარდიანი
გამომძალველი სასამართლო პროცესი დაიწყო
თამბაქოს კომპანიებისგან და ისინი დაადანაშაულა,
რომ მოსახლეობა 50 წლის განმავლობაში შეცდომაში
შეჰყავდათ მოწევასთან დაკავშირებულ ჯანმრთელობის
შედეგებზე. ფედერალურმა სააპელაციო სასამართლომ
მოგვიანებით დაადგინა, რომ მთავრობას არ აქვს
უფლება კომპანიებს დააძალოს $280 მილიარდი
საკუთარი მოგებიდან გადაფარონ. მთავრობისგან
მოელოდნენ, რომ ამ თანხას 130 მილიარდამდე
დაწევდა, მაგრამ 2006 წლისთვის 10 მილიარდამდე
დაიყვანა. 10 მილიარდი სრულიად არაადეკვატურ
თანხად ჩაითვალა მოწევის საწინააღმდეგო პროგ-
რამების დასაფინანსებლად 25-წლიან პერიოდში.
გაიზარდა სასამართლო პროცესების რაოდენობა
კიბოთი დაავადებულ ცოცხალი ან გარდაცვლილი
მწეველების სახელით; ბევრ მათგანში კომპანიები
მარცხდებიან (მიუხედავად იმისა, რომ ყველა გა-
დაწყვეტილება საჩივრდება სააპელაციო სასამარ-
თლოში).
პასიური მოწევით გამოწვეული ხველებისა და
ჯანმრთელობის სხვა პრობლემების გამო, უამრავი
კანონი და კანონქვემდებარე აქტია დამტკიცებული
ადგილობრივ, შტატის და ფედერალურ დონეზე,
რომელთა თანახმად, მოწევა ბევრ საზოგადოებრივ
ადგილებსა და შენობებში აიკრძალა (მაგ., რესტორ-
ნების გარკვეულ ნაწილებში, კომპანიების შენობებში და
საშტატო და ფედერალურ შენობებში).
1980-იან წლებში სხვა ადამიანების ჩვევების მიმართ
გულგრილობით დაწყებული, 1990-იანი წლების
წინააღმდეგობის მძლავრ კამპანიებამდე და 2000-
იან წლებში კანონების რაოდენობის გაზრდამდე,
საზოგადოებრივი აზრი მოწევასთან მიმართებით
შეიცვალა. სამწუხაროდ, თამბაქო ძალიან დიდი
ხნის განმავლობაში არ ხვდებოდა იმ კანონებში,
რომელთაც ამერიკელთა ჯანმრთელობის დაცვა
ევალებოდა. კანონი, რომელიც შეაჩერეს, შეიცავდა
ასეთ დებულებას: „არც ერთი ნივთიერება, რომელიც
იწვევს კიბოს, არ უნდა იყიდებოდეს მოხმარებისთვის.“
კონგრესმა თამბაქო ამოიღო ამ კანონიდან. თამბაქოს
კომპანიები ძალიან დიდ თანხებს უხდიან ფედერალურ
და შტატების კანონმდებლებს, აფინანსებენ პოლიტიკურ
კამპანიებს, რათა შეაჩერონ ან დააყოვნონ მათი მოგების
შემზღუდველი კანონები.252 იმის გათვალისწინებით,
რომ თამბაქოს გააჩნია დამოკიდებულების გამომწვევი
თვისება, ბევრი ფიქრობს, რომ ამგვარი კონტრიბუციები
იგივეა, მარიხუანას ან კოკაინის მომყვანებმა ფული
რომ მისცენ პოლიტიკოსებს მათთვის ხელსაყრელი
კანონების მისაღებად.
საერთაშორისო დონეზე, ევროკავშირის მინისტრებმა
ბოლო პერიოდში თამბაქოს რეკლამის ამკრძალავი
კანონი მიიღეს; თამბაქოს რეკლამა აიკრძალა
რადიოში, ბეჭდურ მედიასა და ინტერნეტში. თამბაქოს
რეკლამა უკვე აკრძალული იყო ტელევიზიით.
პასიური მოწევა
ბოლო წლებში, სულ უფრო ხმაურიანი გახდა პასიური
მოწევის საწინააღმდეგო გამოსვლები. კვლევებით
გამოთვლილია, რომ ყოველი რვა გარდაცვლილი
მწეველიდან (ძირითადად კარდიოვასკულური
დაავადებით) ერთი − პასიური მწეველია, რაც
წელიწადში 40,000-50,000 გარდაცვალებას ნიშნავს.
როცა ეს საკითხი პირველად წამოჭრეს 1980-იანი
წლების დასაწყისში, მტკიცებულებები მწირი იყო. თუმცა,
მას შემდეგ, აშშ-ის ჯანდაცვის სამსახურმა, ეროვნული
კვლევის საბჭომ და პროფესიული უსაფრთხოების
და ჯანმრთელობის ადმინისტრაციამ, ასევე კიბოს
კვლევის საერთაშორისო სააგენტომ დაამტკიცეს, რომ
სტიმულატორები 73
პასიური მოწევა ნამდვილად იწვევს ფილტვის კიბოს, შტატს ჰქონდა მიღებული კანონი საზოგადოებრივ
კარდიოვასკულურ დაავადებებს და ინსულტს. ბევრმა ადგილებში მოწევის აკრძალვის შესახებ.
კვლევამ პასიურ მოწევასთან სხვა დაავადებებიც
დააკავშირა, მათ შორის, ასთმა და ბრონქიტი მწეველთა
შვილებში.251 დასკვნები
ერთ-ერთი მიზეზი, რის გამოც პასიური მოწევა ასე
სახიფათოა, არის ის, რომ სიგარეტის კვამლი, სტიმულატორები, სიგარეტის გამოკლებით, სიმბო-
რომელსაც მწეველი გარეთ უშვებს, ძალიან მაღალ ლურია იმ საზოგადოებისთვის, სადაც მობილური
კონცენტრაციით შეიცავს ისეთი ნივთიერებებს, ტელეფონები, კომპიუტერები, სწრაფი კვება, ასობით
რომელიც რესპირატორულ პრობლემებს იწვევს (მაგ., სატელევიზიო არხი, მრავალფუნქციური ტექნიკა, და
კუპრი). მაქსიმალური კეთილდღეობის მოხვეჭა იმ მექანიზმზე
გვაბამს, რომელიც არასდროს ჩერდება. მთავარი კი
ამგვარად, შეიძლება, მეორადი კვამლი ნიკოტინის
მაინც ის არის, რომ ჩვენი ორგანიზმის ენერგიის მარაგი
მცირე რაოდენობას შეიცავს, მაგრამ ის შეიცავს
ამოწურვადია და როცა ჩვენ ხელოვნური საშუალებებით
დაახლოებით 40-ჯერ მეტ კანცეროგენს, ვიდრე
ძალას ვატანთ, რომ ეს ენერგია გამოთავისუფლდეს,
მწეველის ფილტვებში ჩამავალი კვამლის ძირითადი
ვერევით ჩვენი ორგანიზმის ბუნებრივ ენერგორეზერვ-
ნაკადი.
ში.
გამოცდილება იმ ბარებსა და რესტორნებში, სადაც
სტიმულატორების მოხმარება ენერგიის და თავდა-
მოწევა აკრძალეს, მიუთითებს, რომ პასიური
ჯერების მოპოვების მიზნით აზიანებს ბუნებრივ
მოწევით გამოწვეული ჯანმრთელობის პრობლემები
მეთოდებს, როცა ენერგიის მარაგი ახლდება ძილით,
შემცირდა. ირლანდიაში ჩატარდა კვლევა ბარებისა
ჩათვლემით, რელაქსაციით, ვარჯიშით, კარგი კვებით
და რესტორნების თანამშრომლებთან მოწევის
და ჯანსაღი ცხოვრებით. ბუნებრივი მეთოდები ქმნიან
აკრძალვიდან ერთ წელიწადში. კვლევამ აჩვენა,
ენერგიის მარაგს, რომლებიც დახარჯვის შემდეგ
რომ რესპირატორული პრობლემები 17%-ით იყო
ბუნებრივად ახლდება. ქიმიური მეთოდები ორგანიზმს
შემცირებული. ჩრდილოეთ ირლანდიაში, სადაც მოწევა
აცლის ენერგიის მარაგს და განახლება კი ძნელდება.
აკრძალული არ არის, რესპირატორული პრობლემები
ბუნებრივი მეთოდები ერთი მეორეს მიყოლებით
არ შემცირებულა.243
მუშაობენ. ქიმიური მეთოდები იწვევს ტოლერანტობას
1996 წელს, მოწევა აიკრძალა ჩამოთვლილი შტატების და ფსიქოლოგიურ დამოკიდებულებას, შედეგად,
ბარებსა და რესტორნებში: კალიფორნია, იუტა, ჭარბი მოხმარება აზიანებს ნეიროქიმიას და ორგანიზმის
ვერმონტი, ფლეგსტაფი, არიზონა, ნიუ იორკ სიტი, ძირითად სისტემებს.
ბულდერი და კოლორადო. აკრძალვა ძალაში დარჩა
ჩვენმა საზოგადოებამ უნდა გადააფასოს სტიმულა-
იმის მიუხედავად, რომ რესტორნებისა და ბარების
ტორებზე დამოკიდებულება. ყველაფერი ისეა მოწყო-
მფლობელები ამას სასტიკად აპროტესტებდნენ და
ბილი, რომ ძნელია დამოკიდებულება თავიდან
ცდილობდნენ, დაემტკიცებინათ, რომ გაყიდვები
აირიდო: ყავის მაღაზია ან ჯიხური ყოველ კუთხეში,
ჩაუვარდებოდათ. რვა სხვადასხვა ადგილას
კოფეინის შემცველი გამაგრილებელი სასმელები,
ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ სინამდვილეში,
500 სხვადასხვა ბრენდის ენერგეტიკული სასმელი
მოწევის აკრძალვის შემდეგ ოთხ ლოკაციაში შე-
და ამგზნები საშუალებები, ტელევიზია და კინოც კი
მოსავლები გაიზარდა, ხოლო დანარჩენ ოთხში იგივე
შეიცავს ისეთ მოქმედებებს, რაც ჩვენს სიმშვიდესა და
დარჩა. ერთგან შემოსავლების ზრდა შენელდა, მაგრამ
სიმყუდროვეს ანადგურებს.
არ შემცირებულა.254 2014 წელს, ფაქტობრივად, ყოველ

74 თავი 1
 თავის შეჯამება
შესავალი
სტიმულატორები მსოფლიოში ყველაზე ფართოდ
გამოყენებული ფსიქოაქტიური ნივთიერებებია. 2013
წელს ამერიკის შეერთებულ შტატებში 4.6 მილიონმა
ადამიანმა მოიხმარა კოკაინი, 1.15 მილიონმა −
მეთამფეტამინი, 67.8 მილიონმა მოწია სიგარეტი, და
144 მილიონი ყოველდღიურად მიირთმევდა ყავას.
ზოგადი კლასიფიკაცია
სტიმულატორები
კოკაინი − კოკას ფოთლიდან მიღებული; მოიცავს
თავისუფალ ფუძეს, კრეკს და კოკაინის პასტას,
ოქსიდადოდ ცნობილს.
ამფეტამინები, მაგ., ბიფეტამინი (ადერალი ), მე-
® ლურად, ინექციურად, შეყნოსვით ან მოწევით. კოკას
თამფეტამინი და დექსტრომეთამფეტამინი.
ამფეტამინის ანალოგები: ძირითადად, დიეტური
აბები და მეთილფენიდატი (ყურადღების დეფიციტის/
ჰიპერაქტივობის დარღვევის სამკურნალო).
მცენარეული სტიმულატორები: კათი, ბეტელის
კაკალი, ეფედრა და იოჰიმბი.
აბაზანის მარილები ანუ „სინთეზური მეთამფეტა-
მინები“ − კათინონის და მეთკათინონის ვარიაციები.
კოფეინი: ყავა, ჩაი, შოკოლადი, კოლა და ენერ-
გეტიკული სასმელები.
ნიკოტინი: სიგარეტები, უკვამლო თამბაქო, სიგარები,
ჩიბუხის თამბაქო და ელექტრონული სიგარეტები.
ძირითადი ეფექტები
სტიმულატორები აიძულებენ ორგანიზმს, გამოა-
თავისუფლოს საკუთარი ბუნებრივი, ენერგიაზე
პასუხისმგებელი ქიმიური აგენტები (ეპინეფრინი,
ნორეპინეფრინი და სხვა ქიმიური აგენტები, განსა-
კუთრებით, დოფამინი) და ასტიმულირებენ ტვინის
თვითგადარჩენის (დაჯილდოება/განმტკიცების)
გზას.
ემოციურად, სტიმულატორებს (ე.წ. ცადამყვანებს)
შეუძლიათ თავდაჯერების გაზრდა და ეიფორიის
აღძვრა.
სტიმულატორების მოხმარებით ვიწროვდება
სისხლძარღვები, ხშირდება გულისცემა და იზრდება
არტერიული წნევა. ხანგრძლივი მოხმარება, განსა-
კუთრებით, ძლიერი სტიმულატორების, საბოლოოდ
ამოწურავს ენერგიის რესურსს, არღვევს ტვინის
ქიმიას და იწვევს გამოფიტვას, დეპრესიას,
პარანოიას, ბრაზს, ძალადობას, და ინტენსიურ
ლტოლვას.
კოკაინი
კოკაინს ხდიან კოკას ბუჩქის ფოთლებიდან,
რომელიც ლამის ექსკლუზიურად გვხვდება სამხრეთ
ამერიკის ქვეყნებში: პერუ, კოლუმბია, ბოლივია
და ცოტაც ეკვადორში; ასევე, ინდონეზიის კუნძულ
იავაზე. აშშ-ის ტერიტორიაზე ძირითადად მექსიკური
კარტელები ავრცელებენ.
კოკაინის პოპულარობას ხელი შეუწყო ზიგმუნდ
ფროიდმა, მარიანის ღვინოებმა და თვალის
ქირურგმა კარლ კოჰლერმა.
კოკაინის მოხმარება შესაძლებელია პერორა-
ფოთლებს ღეჭავენ ანდებში მცხოვრები ინდიელები.
კოკაინი ხელს უშლის ენერგიაზე პასუხისმგებელი
ქიმიური აგენტების რეაბსორბციას, ზრდის მათ
რაოდენობას სინაფსურ ნაპრალში და ამით
ენერგიას მატებს მომხმარებელს.
კოკაინი ზრდის სქესობრივ აქტივობას, მაგრამ
ამავდროულად, შეუძლია აგრესიის მომატებაც.
ოჯახში ძალადობის ბევრი შემთხვევა უკავშირდება
კოკაინს და ალკოჰოლს; მათი ერთობლივად
მოხმარებით კოკაეთილენი წარმოიქმნება.
ყველაზე მეტად კარდიოვასკულური სისტემა
ზარალდება: სისხლძარღვების შევიწროება, გულის
კუნთების დაზიანება და უნებლიე კლაკნილი,
არათანაბარი, მკვეთრი და ტალღოვანი მოძრაობები.
ფსიქიკურ დონეზე შეუძლია გამოიწვიოს პარანოია
და ფსიქოზი.
კოკაინის მოხმარება სახიფათოა ორსულობის
პერიოდში დედისთვისაც და ნაყოფისთვისაც. ასევე,
შეუძლია გამოიწვიოს დენტალური ეროზია.
კოკაინს ახასიათებს ნამდვილი აღკვეთის სინდრომი,
განსაკუთრებით, დეპრესია და ლტოლვა. ზე-
დოზირება შესაძლებელია, მაგრამ არ არის
სასიკვდილო.
სხვა გართულებები ჩნდება პოლინარკოტიკული
მოხმარებისას, ფალსიფიცირების და დაბინძურების
შემთხვევებში, განსაკუთრებით, ინტრავენური მოხ-
მარების დროს.
კოკაინი იმდენად სწრაფად მეტაბოლიზდება, რომ
კოკაინით აღძრული „კაიფი“ სწრაფად გადადის
დეპრესიაში, რაც იწვევს გუნებ-განწყობის სწრაფ
სტიმულატორები 75
 მონაცვლეობას ბიპოლარული აშლილობის
მსგავსად. ზემოქმედებიდან გამოსვლის თავიდან
არიდების სურვილს მივყავართ კომპულსურ
მოხმარებამდე ან ადიქციამდე.
მოსაწევი კოკაინი
(კრეკი, თავისუფალი ფუძე, ოქსიდადო)
1970-იან წლებში ქუჩის ქიმიკოსებმა ისწავლეს,
როგორ მიეღოთ კოკაინის მოსაწევი ფორმა ისე,
რომ არ დაერღვიათ მისი ფსიქოაქტიური თვისებები.
ამას მისი ლღობის ტემპერატურის დაწევით
მიაღწიეს. თავდაპირველად, პროდუქტი კოკაინის
თავისუფალ ფუძედ იწოდებოდა და მიიღებოდა
კოკაინის ჰიდროქლორიდის გახსნით ტუტოვან
ხსნარში.
1980-იანი წლების დასაწყისში კოკაინის თავისუფალ
ფუძეს იღებდნენ კოკაინის და საკვები სოდის ხსნარის
გაცხელებით. მოგვიანებით, აღმოაჩინეს, რომ
კოკას ფოთლებიდან კოკაინის ჰიდროქლორიდის
გამოხდის შუალედური პროდუქტი − რასაც უწოდებენ
ბასუკოს, კოკაინის პასტას და ბოლო დროს,
ოქსიდადოს − შეიცავდა კოკაინის თავისუფალ
ფუძეს და კოკას ფოთლის სხვა 18 კომპონენტს.
ქიმიური ნაშთის გამოყენება იწვევდა მომხმარებლის
ჯანმრთელობის დაზიანებას და ზოგჯერ სიკვდილსაც
კი.
რადგან მას შეისუნთქავენ და ფილტვებიდან
პირდაპირ ტვინში ხვდება, მოსაწევი კოკაინი უფრო
მძლავრად და მყისიერად მოქმედებს ტვინსა
და მთელ ორგანიზმზე. ორგანიზმიდანაც უფრო
სწრაფად გამოდის და ამდენად, გუნებ-განწყობის
მონაცვლეობაც უფრო დაჩქარებულია.
კოკაინის თავისუფალი ფუძის მოწევა იწვევს
დაახლოებით იგივე სიმპტომებს, რასაც შეყნოსვა
ან ინექციური გზით კოკაინის ჰიდროქლორიდის
მოხმარება. კრეკის მოწევა ყველაზე სწრაფად
მოქმედი მეთოდია და იწვევს ძლიერ კომპულსიას.
გვერდითი ეფექტებია: მკერდის ტკივილი, „კრეკის
ფილტვი“, პარანოია და ინტენსიური ლტოლვა.
კრეკის მოხმარება გამანადგურებლად აისახება
ღარიბად მცხოვრებ მოსახლეთა თემებზე, სადაც
გავრცელებულია ეს ნარკოტიკი. დილერთა
დაჯგუფებების და მექსიკური კარტელის საქმიანობა
თანაბრად ანგრევს და ანადგურებს მათ.
კოკაინისა და ამფეტამინების რამდენიმე
განმასხვავებელი ნიშანი: კოკაინი გაცილებით
ძვირია, ამფეტამინების მოქმედება − უფრო
ხნაგრძლივი. კოკაინი მცენარეული წარმოშობისაა,
ამფეტამინები − სინთეზური.
76 თავი 1
ამფეტამინები
მოქმედებს უფრო ხანგრძლივად და ჩვეულებრივ,
კოკაინზე იაფია. მიიღება სინთეზის გზით და
მოიცავს მეთამფეტამინს, დექსტროამფეტამინს
და დექსტრომეთამფეტამინს (მეთი, „კრენკი“,
„კრისტალი“, „აისი“). მისი გავრცელება შეინიშნება
1990-იან და 2000-იან წლებში.
ამფეტამინი ზრდის ენერგიულობის და სექსუალურ
შეგრძნებებს, მატებს თავდაჯერებას, იწვევს
ეიფორიას.
ამფეტამინის ანალოგების (განსაკუთრებით, ექსტაზი
– ფსიქოსტიმულატორი) მოხმარება და ავად-
მოხმარება გაიზარდა 2000-იან წლებში. მოხმარებამ
იკლო ბოლო წლებში.
მსოფლიოში 34 მილიონამდე ადამიანს ერთხელ
მაინც აქვს მოხმარებული ამფეტამინები და
მეთამფეტამინები მაშინ, როცა ექსტაზის ანუ MDMA-ს
მოიხმარდა 19.4 მილიონი, კოკაინს − 17 მილიონი,
ჰეროინს − 16.5 მილიონი და მარიხუანას − 181
მილიონი.
ამფეტამინი პირველად 1887 წელს მიღეს სინთეზის
გზით, მეთამფეტამინი − 1919 წელს. ინტენსიური
მოხმარება დაიწყო გერმანიაში 1930-იან წლებში.
ამფეტამინები უფრო ინტენსიურად მეორე
მსოფლიო ომის დროს მოიხმარებოდა დაღლი-
ლობის მოსახსნელად, ვიდრე მომდევნო პერიოდში
წონის დასაკლებად.
1960-იანი წლების კონტრკულტურაში პოპულა-
რობამ განაპირობა 1970 წელს „ნაროტიკების
ავადმოხმარების პრევენციისა და კონტროლის
ყოვლისმომცველი აქტის“ შემუშავება.
მეთამფეტამინის დექსტროიზომერი − ე.წ. „კრის-
ტალი“, „კრისტალ მეთი“ ან „აისი“− არის მეთამფე-
ტამინის ყველაზე პოპულარული ფორმა.
მეთი განსაკუთრებით პოპულარულია ჰომოსექ-
სუალთა საზოგადოებაში, რადგან სექსუალურ
შეგრძნებებს ასტიმულირებს. მეთის წარმოება ძირი-
თადად მექსიკური დაჯგუფებების და კარტელების
ხელშია, რომლებიც კარგად აღჭურვილ ლაბო-
რატორიებში მას ასეულობით კილოგრამს
ამზადებენ.
გვერდითი ეფექტები: დაზიანებული კბილები,
გულსისხლძარღვთა ტოქსიკურობა, მძიმე დეპ-
რესია, უენერგიობა და ინტენსიური ლტოლვა. ამფე-
ტამინური ფსიქოზიც მოსალოდნელია, თუ ადგილი
აქვს ხანგრძლივ და მაღალი დოზებით მოხმარებას.
ამფეტამინისმაგვარი მოქმედების ნივთიერებები
მეთილფენიდატი (რიტალინი®) და ამფეტამინი
(ადერალი®) გამოიყენება ბავშვებსა და მოზრ-
დილებში ყურადღების დეფიციტის/ჰიპერაქტივობის
დარღვევის (ADHD) სამკურნალოდ.
ADHD-ის ტიპებია: კომბინირებული, უპირატესად
უყურადღებო, და უპირატესად ჰიპერაქტიურ-იმპულ-
სური.
ADHD-ის მკურნალობა ახალგაზრდობაში ნიშნავს
წამალდამოკიდებულების მაჩვენებლის შემცირებას
მოზრდილ ასაკში.
5-დან 6 მილიონამდე ახალგაზრდას აქვს ყურად-
ღების დეფიციტის/ჰიპერაქტივობის დარღვევა.
დიეტურ აბებს, ამფეტამინისმაგვარი მოქმედების
სხვა ნივთიერებებს იყენებენ წონის საკონტროლოდ.
ბევრი ჯანმრთელობის პრობლემა თავს იჩენს
ზოგიერთი დიეტური აბის გადამეტებით მოხმარე-
ბისას.
მსგავსი და ურეცეპტოდ გასაცემი სტიმულატორები
ფალსიფიცირებულ სტიმულატორებს, რომლებიც
ხშირად მხოლოდ კოფეინს ან სხვა მსუბუქ
სტიმულატორებს შეიცავენ, ხშირად ასაღებენ
ამფეტამინებად, კოკაინად ან ექსტაზიდ. ლეგალურ
ურეცეპტოდ გასაცემ სტიმულატორებს, თუ მათ
გადაჭარბებით მოიხმარენ, შეიძლება ტოქსიკური
კარდიოვასკულური ეფექტი ჰქონდეთ.
მცენარეული სტიმულატორები
ისეთ მცენარეთა ექსტრაქტები, როგორიცაა კათი,
ბეტელის კაკალი, იოჰიმბი და ეფედრა, მთელ
მსოფლიოში მოიხმარენ ყავას, ჩაის და კოლას
სასმელებთან ერთად.
კათი ბუჩქოვანი მცენარეა, რომლის ფოთლებსაც
ღეჭავენ კოკას ფოთლების მსგავსად. უმთავრესად
სოციალური დანიშნულებით გამოიყენება − როგორც
ჩაი ან ყავა.
კათით ვაჭრობა ძალიან მნიშვნელოვანია რიგი
ქვეყნებისთვის, როგორიცაა იემენი, კენია, აღმოსავ-
ლეთ აფრიკა და სომალი.
კათინონი, რომელიც კათის აქტიური ინგრედიენტია,
სინთეზირებულია მეთკათინონად, მეთამფეტამინის
მსგავსად.
კათინონის მოლეკულის სხვადასხვა ვარიაციებით
(მაგ., მეფედრონი) ამზადებენ აბაზანის მარილებს
− სინთეზურ მეთამფეტამინებს, რომლებსაც სახი-
ფათო ზემოქმედება ახასიათებთ. გამოვლენის
(დეტექტირების) თავიდან ასაცილებლად, მათ
ყოველთვიურად ახალი ფორმულით ამზადებენ.
ბეტელის კაკალს 400-დან 600 მილიონამდე
ადამიანი მოიხმარს, როგორც რეკრეაციულ
საშუალებას. მასში შემავალი აქტიური ნივთიერება
არეკოლინი მსუბუქი სტიმულატორია ყავის და
სიგარეტის მსგავსად. მას ღეჭავენ სუფთა სახით ან
თამბაქოსთან შერეულს (გუტკა).
იოჰიმბი არის მწარე, სურნელოვანი ექსტრაქტი
აფრიკული იოჰიმბის ხიდან. ნახარშს იყენებენ,
როგორც მასტიმულირებელ ჩაიდ ან წამლად.
იგი მიიჩნევა სუსტ აფროდიზიაკად. შეიძლება
გამოიწვიოს მსუბუქი ეიფორია ან იშვიათად,
ჰალუცინაციები.
ეფედრა მიიღება ეფედრას ბუჩქისგან. იგი არის
მსუბუქი სტიმულატორი, რომელიც ასთმის, ნარკო-
ლეფსიის, ზოგიერთი ალერგიის და დაბალი არტე-
რიული წნევის სამკურნალოდ გამოიყენება. მას რე-
ცეპტითაც გასცემენ.
ქუჩის ქიმიკოსები ეფედრინს და ფსევდოეფედრინს
იყენებენ მეთამფეტამინის დასამზადებლად.
კოფეინი
ყავა, ჩაი, შოკოლადი, გამაგრილებელი სასმელები,
ენერგეტიკული სასმელები და ათობით სხვა
პროდუქტი, მათ შორის, ურეცეპტოდ გასაცემი წამ-
ლები, შეიცავენ ალკალოიდ კოფეინს. კოფეინი
გვხვდება მცენარეთა 60-ზე მეტ სახეობაში.
ამერიკელთა 85% ყოველდღიურად მოიხმარს
კოფეინს სხვადასხვა დოზით: 60 მგ − ჩაიდან, 135-
160 მგ − ნახარში ყავიდან, 35 მგ − კოკა-კოლადან,®
80 მგ − რედ ბულიდან® და 80 მგ − 110 გრამი მუქი
შოკოლადიდან.
ჩაიზე პირველი ჩანაწერი ძვ.წ. 221 წელს გვხვდება,
თუმცა მისი არსებობის შესახებ მტკიცებულებებს ძვ.წ.
2700 წლამდე მივყავართ.
ყავის კულტივირება პირველად ახ.წ. 650 წელს
დაიწყეს.
„სტარბაქსსს“, ყველაზე დიდ ყავით მოვაჭრე ქსელს,
აქვს თითქმის 22,000 ყავის სახლი 62 ქვეყანაში.
კოფეინი სტიმულატორია, რომელიც მიღებისას
ზრდის სიფხიზლეს და აიოლებს აზროვნებას. მას
იყენებენ ბრონქოდილატორად, შარდმდენად და
ზოგჯერ, ანალგეტიკად.
კოფეინის ჭარბი მოხმარება იწვევს უძილობას, შფო-
თვას, კუჭის გაღიზიანებას, წნევის გაზრდას. ასევე,
იწვევს ზომიერ დამოკიდებულებას და ახასიათებს
აღკვეთის სინდრომი, გამოხატული ძლიერი თავის
ტკივილით.
კაკაოს იღებენ კაკაოს ხის ნაყოფიდან. მწიფე
კაკაოს მარცვლებს ხალავენ და ფქვავენ, მიღებული
მასიდან კი ამზადებენ სასმელებს და უმინარევო
სტიმულატორები 77
 შოკოლადს. ამ უკანსაკნელს ან ატკბობენ საჭმელად,
ან დაუტკბობლად მოიხმარენ კულინარიაში.
ენერგეტიკული სასმელები (როგორიცაა რედ
ბული®) ძირითადად შეიცავენ კოფეინს, ტაურინს,
შაქარს, B-ჯგუფის ვიტამინებს და ჟენ-შენს, ერთგვარი
მასტიმულირებელი ზემოქმედების მისანიჭებლად.
კოფეინით გამოწვეული აშლილობა დაემატა
ამერიკის ფსიქიატრთა ასოციაციის ფსიქიკური
აშლილობების დიაგნოსტიკურ და სტატისტიკურ
სახელმძღვანელოს (DSM-5) 2013 წელს.
ნიკოტინი
2014 წელს სანიტარულ-ეპიდემიოლოგიური ინსპექ-
ციის ოფისმა გამოაქვეყნა 32-ე ანგარიში მოწევის
თემაზე: „მოწევის გავლენა ჯანმრთელობაზე −
დასკვნები
პროგრესის 50 წელი“. ანგარიშში მოთხრობილია
მოწევის წინააღმდეგ 50-წლიან ომში მარცხსა და
წარმატებაზე. მოწევით გამოწვეულ ან გაღრმავებულ
დაავადებათა ჩამონათვალს კიდევ რამდენიმე
შეემატა, მათ შორის დიაბეტი და ღვიძლის კიბო.
ანგარიშში ნათქვამია, რომ თუმცა, მოწევის მაჩვენე-
ბელი განახევრდა ბოლო 50 წლის მანძილზე,
ყოველწლიურად 480,000 ამერიკელი მაინც კვდება
ნაადრევად უშუალო თუ პასიური მოწევის მიზეზით.
ითავსებენ და ღრძილებით შეიწოვება; წმინდად
დაფქვილი, რომელსაც იყნოსავენ ან ღრძილებში
შეიზელენ.
ნიკოტინი არის თამბაქოს აქტიური ინგრედიენტი,
რომელიც მიჩვევას იწვევს. მოქმედებს კარდიო-
ვასკულურ სისტემაზე წნევის მომატებით და
სისხლძარღვების გამაგრებით. ნიკოტინის შემცვე-
ლობა განაპირობებს დამოკიდებულების ხარისხს.
ელექტროსიგარეტების მოხმარება („გაორთქ-
ლება“) ფართოდ არის გავრცელებული შეერთე-
ბულ შტატებში. ფედერალური კანონი არეგუ-
ლირებს თამბაქოს და არა ნიკოტინს და ამდენად,
ელექტროსიგარეტის ყიდვა სკოლის მოსწავლეებსაც
შეუძლიათ.
მიუხედავად იმისა, რომ სტიმულატორები დასაწყისში
აღძრავენ ენერგიას, მათთვის დამახასიათებელია
გვერდითი ეფექტები და ტოქსიკური შედეგები; მათი
ჭარბად გამოყენება იწვევს ადიქციასთან დაკავში-
რებულ ჯანმრთელობის პრობლემებს.

ნიკოტინი არის ტოქსიკური ალკალოიდი, რომელიც

თამბაქოს მცენარის ფოთლებში აღმოაჩინეს. იგი
იწვევს ძლიერ მიჩვევას. ბუნებრივად იზრდება
ჩრდილო და სამხრეთ ამერიკაში. კულტივირებული
სახით მოჰყავთ მექსიკაში, ცენტრალური ამერიკის
ზოგ რეგიონში და კარიბის კუნძულებზე. თამბაქოს
XV საუკუნის ბოლომდე არ იყენებდნენ ევროპისა და
აზიის ქვეყნებში.

ამერიკელთა დაახლოებით 22% სიგარეტის რეგუ-

ლარული მწეველია, 4.7% კი მოიხმარს უკვამლო
თამბაქოს.

სამი ფაქტორი, რამაც სიგარეტის გაყიდვების მოცუ-

ლობა მკვეთრად გაზარდა XX საუკუნეში, არის
სიგარეტის წარმოების გაუმჯობესებული ტექნო-
ლოგია (სიგარეტის შემხვევი დანადგარი, ნიკოტინის
თავისუფალი ფუძე), უფრო მსუბუქი თამბაქოს
მცენარის კულტივაცია, და მეტად დახვეწილი
რეკლამა.

როცა თამბაქოს ეწევიან ან ღეჭავენ, ის ჯერ სტიმუ-

ლაციას, ხოლო შემდეგ რელაქსაციას იწვევს მომხმა-
რებელში.

ასეულობით სხვა თანაპროდუქტს და დანამატს

თამბაქოში, როგორიცაა კუპრი და ნიტროზამინები,
შეუძლია რესპირატორული და კარდიოვასკულური
დაავადებების და კიბოს გამოწვევა.

უკვამლო თამბაქო სამი ფორმით გვხვდება: ფოთ-

ლოვანი საღეჭი თამბაქო; ნოტიო, რომელსაც პირში

78 თავი 1
 2
დეპრესანტები:
ოპიატები/ოპიოიდები და
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
სამი ძირითადი დეპრესანტია: ოპიატები და ოპიოიდები, დამამშვიდებელი-
თავის საძილე საშუალებები და ალკოჰოლი. ისტორიულად, მათ გამაბრუებლებად
მიმოხილვა მოიხსენიებენ.

ამ თავში ყურადღება გამახვილებულია ფიზიკური თუ ემოციური ტკივილის

შემსუბუქებას, ოპიოიდებსა და წამალდამოკიდებულებას შორის ურთიერთ-
კავშირზე; მოთხრობილია ოპიატების და ოპიოიდების აღმოჩენის ისტორია
და თანამედროვე გამოყენება და ავადმოხმარება, მათ შორის, ოპიუმის,
მორფინის, კოდეინის, ოქსიკოდონის, ჰიდროკოდონის და ჰეროინის.

მიმოხილულია დამამშვიდებელი (სედაციური) და საძილე (ჰიპნოტური)

საშუალებები, კერძოდ, ბენზოდიაზეპინები და Z-საძილეები. მათთან
დაკავშირებულ სარგებელსა და ხიფათზე კი მოგითხრობთ ფარმაცევტული
ინდუსტრიის მიმოხილვის ფონზე.

Introduction
ზოგადი კლასიფიკაცია

„დავიჭერი. ექიმმა ვიკოდინი® გამომიწერა და მეც დავიწყე მიღება.

ცოტა ხნის მერე შევამჩნიე, რომ სასიამოვნოდ მოქმედებდა. მომეწონა
ეს მდგომარეობა და ეფექტის გასაძლიერებლად დავიწყე მეტი დოზით
მიღება. როცა ექიმის მიერ დანიშნული გამითავდა, გავიგე, რომ ოპიატების
მომხმარებელი ჩემი მეგობრები სხვადასხვა აბებს იღებდნენ. მეც, უფრო
ინტენსიური ეფექტის მისაღებად, დავიწყე სხვადასხვა აბების შერევა და
მოვიხმარდი პერკოცეტს®, ოქსიკოდონს და მეთადონს.“
21 წლის ოპიოიდზე დამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში

გვიან 2000-იანებსა და ადრეულ 2010-იანებში:

ამერიკაში თავიდან აცილებადი სიკვდილობის გამომწვევ მიზეზთა შორის

პირველ ადგილზეა რეცეპტით გასაცემი წამლების ავადმოხმარება.
40,000 გარდაცვალების შემთხვევიდან თითქმის ნახევარი ოპიოიდური
ტკივილგამაყუჩებლებით იყო გამოწვეული, რომელთაგან უმეტესობა
კანონის გვერდის ავლით იყო მოპოვებული (ვიკოდინი,® ლორტაბი,®
ნორკო,® ოქსიკოდონი [ოქსიკონტინი®]) და მეთადონი). ამ სიას
ლიდერობს მეთადონი − გამოწერილი, როგორც ტკივილგამაყუჩებელი
და არა როგორც ჩამნაცვლებელი.

ჯერ კიდევ ფართოდაა გავრცელებული ე.წ. „წამალ-წვეულებები“,

სადაც მოზარდებს მიაქვთ ქუჩის გამყიდველებთან ნაყიდი ან მშობლების

79
 აფთიაქიდან აღებული დამამშვიდებლების და
ოპიოიდების აბები.
ავღანეთის ოპიუმის მოსავალი მსოფლიოს
ჰეროინის ბაზრის 92%-ს ქმნის, პლანტაციების
და საწყობების განადგურების გაერთიანებული
ძალისხმევის მიუხედავად.
ჰეროინის და რეცეპტით გასაცემი წამლების
არადანიშნულებისამებრ მოხმარებით გამოწვეული
ცნობილი ადამიანების გარდაცვალების ამბავი
ხშირად ხვდება მედიის მსხვილ სათაურებში −
ფილიპ სიმურ ჰოფმანი (2014), კორი მონტეითი
(2013), უიტნი ჰიუსტონი (2012), მაიკლ ჯექსონი
(2009), ბრიტნი მერფი (2009) და ჰით ლეჯერი
(2008).
აშშ-ში 2012 წელს, ნარკოტიკულ საშუალებებზე,
დაახლოებით $340 მილიარდის ღირებულების 4
მილიარდი რეცეპტი გამოიწერა. 2014 წლისთვის,
მსოფლიოს მასშტაბით, თანხის მოცულობამ $1.1
ტრილიონს მიაღწია.1
სტიმულატორებისგან განსხვავებით, რომლებიც
ცენტრალურ ნერვულ სისტემას (ცნს) ასტიმულირებენ,
დეპრესანტები თრგუნავენ ცნს-ის საერთო ფუნქციო-
ნირებას, იწვევენ დამშვიდებას (სედაციას), კუნთების
მოდუნებას, თვლემას და, თუ გადაჭარბებით იქნა
მოხმარებული − კომას. ზოგი დეპრესანტი იწვევს
ენერგიის უეცარ მოზღვავებას/„კაიფს“ და ხშირად
შეუკავებელ იმპულსებს და ემოციებს. სტიმულატორები
იწვევენ და აძლიერებენ სხეულის ბუნებრივ
მასტიმულირებელ ნეიროქიმიურ პროცესებს, ხოლო
დეპრესანტები ეფექტს იწვევენ მთელი რიგი ბიოქიმიური
პროცესების შედეგად, რომლებიც მიმდინარეობს თავის
ტვინის და ზურგის ტვინის სხვადასხვა უბნებზე; აგრეთვე,
სხვა ორგანოებშიც, მაგალითად, გულში.
ზოგი დეპრესანტი ბაძავს ორგანიზმის ბუნებრივ
ნეიროტრანსმიტერებს (მაგ., ენდორფინებს, ენკეფა-
ლინებს ან გამა-ამინოერბომჟავას); სხვები −
უშულოდ თრგუნავენ ტვინის სტიმულაციის ცენტრებს,
ზოგის მოქმედების მექანიზმი კი მეცნიერებისთვის
ბოლომდე ცხადი არ არის. ამ განსხვავებების გამო
დეპრესანტები დაჯგუფებულია ქვეკლასებად მათი
ქიმიური შემადგენლობის, სამედიცინო გამოყენების და
სამართლებრივი კლასიფიკაციების მიხედვით.
ძირითადი კლასები: ოპიატები/ოპიოიდები, და-
მამშვიდებელი-საძილე საშუალებები და ალკო-
ჰოლი.
მცირე კლასები: ჩონჩხის კუნთების რელაქსანტები,
ანტიჰისტამინები და ურეცეპტოდ გასაცემი და-
მაწყნარებლები.
80 თავი 2
დიდი დეპრესანტები
ოპიატები/ოპიოიდები
ეს ნარკოტიკები მიიღება ხაშხაშის (ოპიუმის ყაყაჩოს)
აქტიური ინგრედიენტებისგან ან სინთეზის გზით და
მოიცავს: ოპიუმს, მორფინს, კოდეინს, ჰიდროკოდონს
(ვიკოდინი®), ოქსიკოდონს (ოქსიკონტინი®), მეთილ-
მორფინს (ოპანა®) მეთადონს და ჰეროინს. ისინი
ძირითადად შემუშავდა ზომიერი და მწვავე ტკივილის,
ფაღარათის, ხველის და სხვა მდგომარეობების
სამკურნალოდ. უკანონოდ მომხმარებელთა უმრავ-
ლესობა ოპიატებს/ოპიოიდებს იღებს ემოციური თუ
ფიზიკური ტკივილის ასაცილებლად, ეიფორული ეფექ-
ტების მისაღებად და აღკვეთის სიმპტომების ჩასახ-
შობად.
დამამშვიდებელი-საძილე
საშუალებები
დამამშვიდებელი-საძილე (სედაციურ-ჰიპნოზური) სა-
შუალებები არის ფართო სპექტრის სინთეზური ქიმიური
ნივთიერებები, რომლებიც შემუშავდა შფოთვის და
უძილობის სამკურნალოდ. პირველი, ბარბიტურის მჟავა,
შექმნა დოქტორმა ადოლფ ფონ ბაიერმა 1864 წელს.
ამას მოჰყვა სხვა ბარბიტურატები (ფენობარბიტალი
და სეკონალი®), სულ – 2,500 დასახელებაზე მეტი.
1940-იანი წლების ბოლომდე აგრეთვე ფართოდ
გამოიყენებოდა ბრომიდები, პარალდეჰიდი და
ქლორალჰიდრატი. 1950 წლის მერე შეიქმნა ათობით
განსხვავებული დამამშვიდებელი-საძილე საშუალება,
მათ შორის – მეპრობამატი (მილტაუნი®), გლუტე-
თიმიდი (დორიდენი®), მეთაქვალონი (ქვაალუდი®),
ფლუნიტრაზეპამი (როჰიპნოლი®), GHB და, განსა-
კუთრებით, ბენზოდიაზეპინები (მაგ., ვალიუმი® და
ქსანაქსი®). არასათანადო გამოყენებისას ყოველ
მათგანს ჰქონდა ტოქსიკური გვერდითი ეფექტი და
შესაძლო იყო, გამოეწვია ფიზიკური დამოკიდებულება.
მეთაქვალონი და ფლუნიტრაზეპამი შეერთებულ
შტატებში კანონიერი გზით არ იშოვება.
ბენზოდიაზეპინები ექიმის მიერ ყველაზე ხშირად
დანიშნული ნარკოტიკული საშუალებებია. უფრო
ახალი, არა-ბენზოდიაზეპინური დამამშვიდებელი
და საძილე საშუალებები მოიცავს Z-საძილეებს,
როგორიცაა ზალეპლონი (სონატა®), ზოლპიდემი
(ამბიენი®), ესზოპიკლონი (ლუნესტა®) და ზოპიკლონი
(იმოვანი®). ბოლო ხანს ამათ დაემატა პრეგაბალინი
(ლირიკა®) და რამელტეონი (როზერემი®), თუმცა,
ბოლო 15 წლის განმავლობაში ბაზრის დიდი სეგმენტზე
გაბატონდა არასედაციური ანტიდეპრესანტები, მათ
შორის – ვენლაფაქსინი (ეფექსორი®), ციტალოპრამი
(ცელექსა®) და ესციტალოპრამი (ლექსაპრო®).
ალკოჰოლი
ალკოჰოლი, ფერმენტირებული მცენარეული შაქრის
Uppers
ანტიჰისტამინები
ანტიჰისტამინები შედის ასობით დასახელების რეცეპ-
ან სახამებლის ბუნებრივი თანმდევი პროდუქტი, ტით თუ ურეცეპტოდ გასაცემ გაციების და ალერგიის
მსოფლიოს უძველესი ფსიქოაქტიური საშუალებაა. ის საწინააღმდეგო წამლებში (მათ შორისაა ბენადრილი®
საუკუნეების განმავლობაში ფართოდ გამოიყენებოდა [დიფენჰიდრამინი], აქტიფედი®და ტილენოლ PM
სოციალური, კულტურული, სულიერი და რელიგიური ექსტრა®). ეს სინთეზური ნარკოტიკები შეიქმნა
მიზნებით. ის ახლაც გამოიყენება მთელ რიგ სამედიცინო 1940-იანებში, ალერგიული რეაქციებისა და გაციების
საშუალებებში, ჭრილობების სტერილიზაციიდან სამკურნალოდ. ისინი ასევე გამოიყენება წყლულების
დაწყებული და გულის შეტევის რისკის შემცირებით პრევენციისთვის და შოკის, გამონაყარის, მოძრაობის
This chapter examines და the პარკინსონის
wide range of დაავადების
stimulants that are avai
დამთავრებული. ჯანმრთელობის და სოციალური In This დაავადების (კინეტოზი)
სიმპტომების სამკურნალოდაც კი. შეაკავებენ რა
wide. The drugs include strong stimulants such as cocaine/crack, m
3
შედეგების თვალსაზრისით, ავადმოხმარება ალკო-
ჰოლს აყენებს მეორე ადგილზე მსოფლიოში ყველაზეChapter ჰისტამინის გამოყოფას, ეს ნარკოტიკული საშუალებები
amine, diet ჰემატო-ენცეფალურ
გადალახავენ pills, and medicationsბარიერს
for attention-defi
და იწვევენ cit/hyperactiv
მავნე ნარკოტიკულ საშუალებებს შორის. ფიზიკურად
ყველაზე დამაზიანებლად თამბაქო ითვლება. (ADHD). The weaker ones include plant stimulants such as khat
გავრცელებულ და ხშირად ძლიერ გვერდით ეფექტს
– ცენტრალური ნერვული სისტემის დათრგუნვას,
ephedrine,
რასაც caffeine,მოსდევს
შედეგად and nicotine. Today the frequency
მოთენთილობა. ისინი of new synt

მცირე დეპრესანტები
lants being created
გამოიყენება საძილეto წამლებში,
stay one stepშფოთვის
ahead of detection,
დასაწევად legal penalties,
და ზოგი ანტიფსიქოზური საშუალების გვერდითი
is causingშესამცირებლად.
ეფექტების drug enforcement agencies
ზოგჯერtoანტიჰისტამინებს
amp up their activities. Synth
ჩონჩხის კუნთების რელაქსანტები drugs deceptively
ავადმოიხმარენ soldდეპრესანტული
მათი as bath salts thatეფექტის
are actuallyგამო,
a form of design
ხშირად – ალკოჰოლთან და ოპიოიდებთან ერთად.
ჩონჩხის კუნთების რელაქსანტები, რომლებიც ცნს- phetamine,
მათი derived mostly
დამამშვიდებელი from methcathinone.
ეფექტის გამო ხანდაზმულებს
ზე მოქმედებს, მოიცავს კარისოპროდოლს (სომა®), მის ზომიერად მოხმარებას ურჩევენ.
ქლორზოქსაზონს (პარაფონ ფორტე®), ციკლო- An in-depth look at the social, financial, physical, and emotional i
ბენზაპრინს (ფლექსერილი®) და მეთოკარბამოლს stimulants explores how the drugs influence the way our society fun
(რობაქსინი®).ეს სინთეზური ცნს დეპრესანტები ურეცეპტოდ გასაცემი
ზემოქმედებენ ტვინის უბანზე, რომელიც პასუხის- დამაწყნარებლები
The last part of the chapter focuses on tobacco’s history, effects, and t
მგებელია კუნთების კოორდინაციასა და აქტივობაზე
და კუნთების ტკივილების და სპაზმების სამკურნალოდ panies’ knowledge
ურეცეპტოდ andსაძილე
გასაცემი use of the addictiveროგორიცაა
წამლები, properties of nicotine to
ნიტოლი,® სლიპ-იზი,® უნისომი,® ექვატი®/Equate®
დაof Americans
სომინექსიand 50% of the world’s societies. It also examines the 32
იხმარება. ამ ნარკოტიკების ავადმოხმარება არ არის ®
საყოველთაოდ ხელმისაწვდომია.
ფართოდ გავრცელებული, თუმცა, ცენტრალური
ნერვული სისტემის ყველა ნაწილზე მათი საერთო
the Surgeon General,
1880-იანებში released in დეპრესანტები
გამოყენებული 2014, on the devastating
დღეს health con
ბაზარზე გამოდის, როგორც საძილე ან დამამშვი-
მოქმედება წარმოქმნის ეფექტს, რომელიც სხვა smoking and secondhand smoke.
დებელი საშუალებები. სკოპოლამინი მცირე დოზებით,
ავადმოხმარებული დეპრესანტების ეფექტების ანტიჰისტამინები, ბრომიდები და ალკოჰოლიც კი
მსგავსია. ყველაზე ხშირად ავადმოხმარებული ფორმა, შეადგენენ ამ პროდუქტების აქტიურ დამაწყნარებელ
კარისოპროდოლი, მეტაბოლიზდება მეპრობამატად კომპონენტს და ზოგი მათგანი ხანდახან ავად მოიხმა-
(სპეციალურ კონტროლს დაქვემდებარებულ ნივ- რება მათი სწორედ დამამშვიდებელი ეფექტის გამო.
თიერებათა IV სიის დამამშვიდებელი-საძილე სა-
შუალება), რომელსაც აქვს ანქსიოლიზური, ანტი-
კონვულსური და კუნთების მომადუნებელი თვისებები.

ზოგჯერ კარისოპროდოლი ვლინდება ნარკოტიკების

Introduction
რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკული
საშუალებების ეპიდემია
გამოსავლენ შარდის ანალიზებში, ხშირად სხვა ნარკო- როცა 2012 წელს უიტნი ჰისტონი უეცრად გარდაიცვალა,
ტიკებთან კომბინაციაში, განსაკუთრებით, ბენზოდია- აუტოპსიურმა გაკვეთამ აჩვენა კოკაინის მაღალი
ზეპინებთან და ოპიოიდებთან ერთად. რადგან მას
Stimulants are the most widely used psychoactive drugs in the world.
დოზა და დაბალი შემცველობით ფლექსერილი®
ავადმოხმარების პოტენციალი აქვს, 17-მა შტატმა years, the media
(კუნთების focus on stimulants
რელაქსანტი), centered
ქსანაქსი ®
on bath salts, electronic ci
(ბენზოდიაზეპინი)
და ბენადრილი (ანტიჰისტამინი). გარდაცვალების
®
კარისოპროდოლი IV სიაში შეიტანა; ფედერალურ ger energy drinks, the expanded trafficking of methamphetamines from
ოფიციალურ მიზეზად სასტუმროს აბაზანაში დახრჩობა
დონეზე ის აკრძალული ნივთიერებების ჩამონათვალში
შეტანილი არ არის. 2011 წელს კარისოპროდოლის contaminated forms of cocaine paste, and a resurgence of ecstasy. The m
გამოცხადდა.
ავადმოხმარების გამო გადაუდებელი სამედიცინო place stimulants—caffeine and tobacco—took a back seat to the more sen
ალკოჰოლის და თამბაქოს გარდა,
დახმარების სამსახურში 28,000 ვიზიტი დაფიქსირდა.2
ყოველწლიურად, დამატებით 20,000 შემთხვევა სხვა
even though statisticsთავიდან
ამერიკაში prove that they are more widely used. Even betel
აცილებადი
სიკვდილობის გამომწვევი მიზეზებიდან
კუნთების რელაქსანტების მიზეზითაა გამოწვეული. are more პირველ
widely used than cocaine and methamphetamine.
ადგილზე რეცეპტით გასაცემი
ნარკოტიკული საშუალებებია.
Last year in the United States:
Almost 4.6დაmillion
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები
Americans used cocaine (including
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები 81
crack), whi
shot, snorted, ate, or smoked methamphetamines for nonmedical r
2009 წელს მაიკლ ჯექსონის გარდაცვალების მიზეზად
გულის გაჩერება გამოაცხადეს, თუმცა, აუტოფსიამ
მის ორგანიზმში ექვსი ფსიქოაქტიური წამლის კვალი
აღმოაჩინა: ოთხი ბენზოდიაზეპინი და ორი კუნთების
რელაქსანტი, მაგრამ მთავარი „დამნაშავე“ დიპრივანი®
(პროპოფოლი) იყო − ძლიერი ანესთეზიური საშუალება,
რომელსაც ხანმოკლე ქირურგიული პროცედურების
დროს ხმარობენ.4 მის ექიმს არაგანზრახ მკვლელობაში
დასდეს ბრალი.
ჰით ლეჯერის გვამის გაკვეთამ გამოავლინა, რომ
მას მიღებული ჰქონდა ორი ოპიოიდური ტკივილ-
გამაყუჩებელი და ურეცეპტოდ გასაცემი საძილე
საშუალება.
ეს სამი გახმაურებული შემთხვევა ნათლად გვიჩვენებს,
რომ ისინიც კი, ვისაც ხელი კარგ სამედიცინო
მომსახურებასა და ზრუნვაზე მიუწვდება, შეიძლება
რეცეპტით გაცემული წამლების ავადმოხმარების
მსხვერპლად იქცნენ. იშვიათად, რომ ზედოზირების
შემთხვევაში მხოლოდ ერთი ფსიქოაქტიური
ნივთიერება იყოს „გარეული“.
რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარება მკვეთრად გაიზარდა 2004 წლიდან:
რეცეპტით გასაცემი ცნს მედიკამენტების მიზეზით
გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების სერვისში
მოხვედრილთა რიცხვი გაიზარდა 472,000-დან
1,043,000-მდე 2011 წელს.2 ნახევარი ამ ვიზიტებიდან
ოპიატებითა და ოპიოიდების მიზეზითაა გამოწვეული;
დანარჩენი 425,000 კი ბენზოდიაზეპინებზე მოდის.
რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკული საშუალებებით
გამოწვეული გარდაცვალებების რიცხვი
40,000-მდე ავიდა. მათი ნახევარი ოპიოიდური
ტკივილგამაყუჩებლებითაა გამოწვეული. ჩვენ ახლა
ამ ეპიდემიის შუაგულში ვართ, როცა რეცეპტით
გასაცემი წამლების არასათანადოდ მოხმარება ისევე
სასიკვდილოა, როგორც ქუჩის ნარკოტიკები.
„რაღაც ფარმაცევტული სიგიჟეა... ოქსიკონტინი,®
ოქსიკოდონი; და უამრავ ბავშვს ვხედავ ჩემთან
დეტოქსიკაციაზე, უფრო მეტს, ვიდრე ჰეროინის
მიზეზით მოსულს. მაგრამ, როცა აბებს ვეღარ
შოულობენ, ინექციური ნარკოტიკების მოხმარებაზე
გადადიან. ასე ეჩეხებიან ქუჩურ ცხოვრებას, დილის
3 საათზე ქალაქის ქუჩებში ბოდიალით და პოლიციის
გინებით, როცა წასასვლელიც არსად ჩანს.“
45 წლის მამაკაცი, ოპიოიდის ავადმომხმარებელი და ნარკო-კონსულტანტი,
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ექიმის მიერ დანიშნული ნარკოტიკული საშუალებები
ადრე ითვლებოდა საშუალო და მაღალი კლასის
რჩეულ ნარკოტიკად, მაგრამ ეს სიმართლეს აღარ
შეესაბამება: რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკული
საშუალებების ავადმოხმარება გვხვდება ყველა კლასში
და ყველა ფენასა თუ საზოგადოებაში: ავადმოხმარების
უმთავრესი წილი მოდის ტკივილგამაყუჩებელ აბებზე,
შემდეგ – დამამშვიდებელ-საძილე საშუალებებზე
(ბენზოდიაზეპინებზე) და, ნაკლებად − სტიმულატორებზე
82 თავი 2
(მაგ., ყურადღების დეფიციტის/ჰიპერაქტივობის დარ-
ღვევის [ADHD] წამლები). მაგრამ რეცეპტით გასაცემი
ფსიქოაქტიური დეპრესანტების უმეტესობას შეუძლია
დამოკიდებულება გამოიწვიოს იმ ადამიანებში, ვინც
დაუდევრობით თუ განზრახ გადამეტებით მოიხმარს
მათ. დამოკიდებულების განვითარების შემდეგ
ავადმომხმარებელი იძულებული ხდება, გააყალბოს
კანონიერი რეცეპტი, შეიძინოს ქუჩის დილერისგან ან
ეძებოს ონლაინ წყაროები.
„პაპაჩემს მართლაც ძლიერი ტკივილები აწუხებდა და
ექიმმა მორფინი და კოდეინი დაუნიშნა; ჩვენც სახლში
მარაგი გვეზრდებოდა, რადგან დიდი რაოდენობით
უწერდნენ. ჰოდა, რასაც ჩვენ ექიმს რეცეპტით ვერ
დავცინცლავდით, პაპაჩემს ვპარავდით. ვამბობ
„ჩვენ“, რადგან ჩემს ძმასაც ვგულისხმობ.“
22 წლის ოპიოიდის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
გვიან 1800-იანებსა და ადრეულ 1900-იანებში ათობით
ათასი პაციენტი შეერთებულ შტატებსა და ევროპაში
დამოკიდებული გახდა სხვადასხვა ფსიქოაქტიურ
წამალზე, რომლებიც შეიცავდნენ კოკაინს, ოპიუმს,
მორფინს, ჰეროინს ან კანაფს და რომლებსაც ხშირად
ექიმები გადაჭარბებით გამოწერდნენ (იატროგენული
ადიქცია). ახალი შენაერთების აღმოჩენის და
ფარმაცევტული კომპანიების მიერ ახალი საწარმოო
და მარკეტინგული ტექნიკების განვითარების კვალად,
გამოყენება და ავადმოხმარება მატულობდა.
უკანონოდ მოპოვებულ რეცეპტით
გასაცემი ნარკოტიკული საშუალებების
მომხმარებელთა 60% წამლებს ამხანაგებისა
და ნათესავებისგან იღებს.
21-ე საუკუნის პირველ ათწლეულში დანიშნული
წამლების გამოყენების მასშტაბები გაიზარდა,
ნაწილობრივ, მათი ხელმისაწვდომობის გაზრდის
გამო. უკანონოდ მოპოვებულ რეცეპტით გასაცემი
ნარკოტიკული საშუალებების მომხმარებელთა 60%
წამლებს ამხანაგებისა და ნათესავებისგან იღებს,
17% − ექიმებისგან, რომლებსაც სჯერათ, რომ
ლეგიტიმურად მკურნალობენ ტკივილებს, და მხო-
ლოდ 4.3% − დილერებისგან.5 იმის მიუხედავად,
რომ ამჟამად რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკების
ავადმომხმარებელთა რაოდენობა ნაკლებია, ვიდრე
ალკოჰოლის ან მარიხუანას ავადმომხმარებლებისა,
ის სწრაფად იზრდება. გაეროს შეფასებით, რეცეპტით
გასაცემი ნარკოტიკების ავადმომხმარებელთა რაო-
დენობა მსოფლიოში თითქმის უთანაბრდება უკანონო
ნარკოტიკების მომხმარებელთა რაოდენობას.
განგაშის საფუძველს იძლევა რეცეპტით გასაცემი
წამლების არასათანადო მოხმარება ახალგაზრდების
მიერ. იმის გარდა, რომ ახალგაზრდებს აქვთ შეგრძნება,
თითქოს მათ ვერაფერი მოერევა, ამავე დროს,
შეცდომით მიიჩნევენ, რომ გამოწერილი ნარკოტიკები
ქუჩის ნარკოტიკებზე უფრო უხიფათოა. ისინი ხშირად
„არბევენ“ მშობლების ან მეგობრების წამლის მარაგებს
და მერე ნადავლს თანატოლებთან იყოფენ. ამას
გარდა, ინტერნეტში ეძებენ ონლაინ აფთიაქებს.
ოპიოიდი ანალგეტიკების ავადმომხმარებლები ძირი-
თადად 18-დან 25 წლამდე მამაკაცები არიან, მათ
მოსდევს 12-დან 17 წლამდე ქალები. კვლევები აჩვე-
ნებს, რომ ხანგრძლივი ოპიოიდური მკურნალობის
მიმღები პაციენტების 20%-დან 40%-მდე ამ ნივთიერების
ავადმომხმარებელი ხდება.
უკანონო მოხმარების კიდევ ერთი პატერნი ყალიბდება,
როცა პაციენტის სხვადასხვა სამედიცინო ჩივილებს
რამდენიმე სხვადასხვა ექიმი მკურნალობს და ყოველი
მათგანი გამოწერს სხვადასხვა დამამშვიდებლებსა და
ოპიოიდებს, რომლებიც შემდეგ სხვადასხვა აფთიაქიდან
გაიცემა. მაგალითად, დალმანი® გამოიწერება საძილე
საშუალებად, სერაქსი® – შფოთვის საწინააღმდეგოდ,
ქსანაქსი® – დეპრესიისთვის, ვალიუმი® – კუნთების
სპაზმების და ლიბრაქსი® – მუცლის ღრუს პრობ-
ლემებისთვის. თითოეული დანიშნულება ცალკე და
თავისთავად შეიძლება არაადიქციური დონის იყოს,
მაგრამ ყველა დანიშნულება ერთად შეესაბამება
ბენზოდიაზეპინების საკმარისად მაღალ დოზას ფიზი-
კური დამოკიდებულების გასავითარებლად. არსებობენ
არაკეთილსინდისიერი, წამალდამოკიდებული ან
მიამიტი მედიკოსები, რომლებიც აგრეთვე ჩართული
არიან არაეთიკურ ან არასათანადო წამლის დანიშვნის
პრაქტიკაში.
ხდება გაყალბების და მანიპულაციების საგანი (რეცეპტის
ფოტოასლის გადაღება, დოზის ან ულუფის რაოდენობის
შეცვლა); ეს კი ამარაგებს ავადმომხმარებლებს
საკმარისი რაოდენობის ნარკოტიკებით – უკანონო ქუჩის
ვაჭრობის თუ საკუთარი ჩვევის დასაკმაყოფილებლად.
ამ პრობლემასთან საბრძოლველად ბევრ შტატში დად-
გინდა ბენზოდიაზეპინებზე სამმაგი რეცეპტის მოთხოვნა
და შემოღებული იქნა სხვა მკაცრი მექანიზმები გადახვე-
ვების თავიდან ასაცილებლად, როგორც ეს ოპიოიდე-
ბის შემთხვევაში ხდება. ზოგი ექიმი და ფსიქიატრი
ერთი წამლის მისაღებად სამმაგი რეცეპტის მოთხოვნას
მიიჩნევს მათ სამედიცინო პრაქტიკაში უხეშ ჩარევად და
არასაჭირო დაბრკოლებად კანონიერი სამედიცინო
საჭიროებების მქონე ადამიანებისთვის. ბოლო დროს,
რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარების შეზღუდვის მიზნით გამოიყენება
ინტეგრირებული კომპიუტერული სისტემები, რათა
მაქსიმალურად მიადევნონ თვალი პაციენტის მოძ-
რაობას ექიმებთან და აფთიაქებში.
გადახვევის კიდევ ერთი ფორმაა კონტრაბანდა.
ნარკოტიკები და ნარკოტიკების პრეკურსორები, რომ-
ლებიც დაშვებულია შეერთებული შტატების გარეთ,
ქვეყანაში კონტრაბანდის გზით შემოდის. როჰიპნოლი®
(ფლუნიტრაზეპამი) შემოდის კონტრაბანდით ევრო-
პიდან ან მექსიკიდან; ეფედრინი, რომელიც მეთამფე-
ტამინის დასამზადებლად გამოიყენება, კანადიდან ან
მექსიკიდან შემოდის.

„ჩემი და ჩემი მუდმივი ექიმის გზები გაიყო, როცა
ვიპოვე სხვა ექიმი, რომელიც ჩართული იყო
პაციენტისთვის სასურველი წამლის გამოწერის
ბიზნესში. ხომ გესმის, შენ იმას უხდი, ის კი ზრუნავს
შენს ფარმაცევტულ საჭიროებებზე, ასე ვთქვათ“.
38 წლის დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების ავადმომხმარებელი,
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების და ოპიოი-
დების გამოყენება სხვადასხვა სამედიცინო პრობლემის
სამკურნალოდ ფართოდაა გავრცელებული, ამიტომ, ის
როგორც კანონიერად დანიშნული, ასევე არადანიშვ-
ნადი ნარკოტიკების არასათანადო გამოყენება იწვევს
ტოქსიკურ ეფექტებს, საზიანო ნარკოტიკულ რეაქციებს
და სხვა უარყოფით ფიზიკურ თუ ემოციურ შედეგებს.
ტორონტოს უნივერსიტეტის კვლევის თანახმად,
რომელსაც დ-რი ბრუს პომერანცი ხელმძღვანელობს,
ყოველწლიურად 76,000-დან 137,000-მდე ამერიკელი
კვდება კანონიერად დანიშნული ნარკოტიკული
საშუალებებით და ურეცეპტოდ გასაცემი წამლებით.
ეს ციფრები არ მოიცავს ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარებას ან შეცდომით დანიშნულებას.

რეცეპტით გასაცემი ტკივილგამაყუჩებლების

8 გაყიდვების, სიკვდილობის, სამკურნალოდ
მიმართვიანობის მაჩვენებელი (1999-2010) გაყიდვები
7

6
სიკვდილობა
მაჩვენებელი

4
მკურნალობა
3

2
გაყიდვები თითო კილოგრამზე 10,000 ადამიანი დიაგრამა 2-1
1 გარდაცვალების შესახებ 100,000 ადამიანი
მკურნალობის მიმღებთათვის 10,000 ადამიანი CDC: რეცეპტით გასაცემი ტკივილგამა-
0 ყუჩებლების ზედოზირება აშშ-ში17
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები 83

 შესაძლოა, ზოგჯერ ვერ თანხმდებოდნენ რაოდენობის ალკოჰოლის შემდეგ, ოპიატები/ოპიოიდები უძველესი
სიზუსტეზე, მაგრამ ყველა თანახმაა, რომ პრობლემა და საუკეთესოდ დოკუმენტირებული ნარკოტიკების
რეალური და ძალიან გავრცელებულია. ჯგუფია. ისინი უმთავრესად ტკივილის, ფაღარათის

რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარების შემცირების გზებია:
ექიმების განათლება რეცეპტით გასაცემი წამლის
ავადმოხმარების თაობაზე და მათ მიერ გამო-
წერილი წამლების შესახებ, რაც ბევრად აღემატება
თანდართულ ანოტაციაში მოცემულ ინფორმაციას
ექიმების განათლება, თუ როგორ დაიყვანონ
მინიმუმამდე ოპიოიდების გამოყენება ტკივილის
3
და ხველის სამკურნალოდ გამოიყენება, აგრეთვე,
განწყობის ასამაღლებლად, ემოციურ ტკივილთან
გასამკლავებლად და ოპიოიდის აღკვეთის სიმპტომების
შესამცირებლად.
ამასთანავე, ისინი რეგულარული თუ დროდადრო
წარმოქმნილი მსოფლიო პრობლემების წყაროს
წარმოადგენენ – ასეთია მეცხრამეტე საუკუნის
ოპიუმის ომები, ნარკოტიკული დანაშაულებრივი კარ-

Uppers
საკონტროლოდ იმ პაციენტებთან, ვისაც ქრო- ტელების წარმოქმნა და შიდსისა და C ჰეპატიტის
ნიკული ტკივილი აწუხებს გავრცელება საზიარო ინფიცირებული ნემსების
გამოყენების შედეგად. მსოფლიოში ჰეროინის მოხ-
ფარმაცევტის როლის გაზრდა: ის უმთავრესი მარების თანდათანობით ზრდამ, რასაც ავღანეთის
რგოლია ნარკოტიკების ურთიერთქმედების,
უზარმაზარი პლანტაციები უწყობს ხელს, ჰეროინი
უმართებულო დანიშნულების და მრავალჯერადი
საყოველთაოდ ცნობილი პრობლემა გახადა, მაგრამ
რეცეპტების შემვსები პაციენტების განსაზღვრაში
რეცეპტით გასაცემი ოპიატები/ოპიოიდები არანაკლებ
ექიმებსა და აფთიაქებს შორის კომუნიკაციის გაზრ- პრობლემებს ქმნიან. ამერიკაში, დღესდღეობით,
და chapter
This ავადმომხმარებლის
examines the wideდა range
წამალდამოკიდებუ-
of stimulants that ოპიოიდებით
are available world-
ზედოზირების შემთხვევები, რომლებიც
In This wide. The drugs include strong stimulants such as cocaine/crack, methamphet-
ლის გამოსავლენად ჰიდროკოდონს (ვიკოდინი®), ოქსიკოდონს (ოქსი-
Chapter amine, diet pills, and medications for attention-deficit/hyperactivity disorder
გადამოწმება, რომ გერიატრიული პაციენტე- კონტინი®) და მეთადონს უკავშირდება, აღემატება
(ADHD). The weaker ones include plant stimulants such as khat, betel nuts,
ბისთვის caffeine,
დანიშნული წამლები Today
არ არის ჰეროინით ზედოზირების შემთხვევებს. საუბედუროდ,
დამაძა- of new
ephedrine, and nicotine. the frequency synthetic stimu-
ბუნებელი ბოლო and
lants being created to stay one step ahead of detection, legal penalties, რამდენიმე
jail time წლის განმავლობაში, ჰეროინის
is ჩამონათვალში
causing drug enforcement
შეტანილიagencies to amp up
წამლების მოხმარება
their activities.
გასაცემად Synthetics აფეთქების
include ტალღასავით მოედო შეერ-
drugs deceptively sold as bath salts
ორმაგი და სამმაგი რეცეპტების მოთხოვნა that are actually a form თებულ
of შტატებს:
designer metham- თუ ოქსიკონტინის®
მოხმარება 2010-
phetamine, derived mostly from methcathinone. დან 2012 წლამდე განახევრდა, ჰეროინის მოხმარება
წამლების რეკლამირების შეკვეცა მომხმარებლის- 50%-ით გაიზარდა.
Anთვის
in-depth look at the
განკუთვნილ social, financial,
პუბლიკაციებსა physical,ზიაში
და ტელევი and emotional impact of all
stimulants explores how the drugs influence the way our society გვიანfunctions.
2000 და 2010-იანებში ბევრი პროფესიული
პაციენტების წახალისება, სხვათა ხელყოფისგან
The last part of the chapter focuses on
დაიცვან კუთვნილი გამოწერილი წამლები და tobacco’ s history, effects, and
ნაშრომი, tobacco com- და საგაზეთო სტატია მიეძღვნა
სიმპოზიუმი
panies’ knowledge and use of the addictive properties of nicotine მყიფე to addict 20%
წონასწორობის თემას: როგორ უნდა უზრუნ-
უსაფრთხო გზით მოიცილონ თავიდან გამოუ-
of Americans and 50% of the world’s societies. It also examines the 32nd Report of
ველვყოთ პაციენტები ეფექტური ტკივილგამაყუ-
ყენებელი და ვადაგასული წამლები.
the Surgeon General, released in 2014, on the devastating health consequences
ჩებლებით ისე, of რომ ისინი ნარკოტიკული საშუა-
smoking and secondhand
ინტეგრირებული smoke.
კომპიუტერული უზრუნველყოფა,
ლებების ავადმოხმარებისა და ადიქციის გზაზე არ
განსაკუთრებით, ავადმოხმარებადი მედიკამენტე-
დავაყენოთ. როცა წონასწორობა ავადმოხმარებისა
ბის რეცეპტებზე თვალის სადევნებლად.
და წამალდამოკიდებულებისკენ იხრება, აქ, როგორც
წესი, ჰიდროკოდონი, ოქსიკოდონი და მეთადონი
Introduction
ოპიატები/ოპიოიდები ფიგურირებს. კვლევამ (National Household Survey
on Drugs) გამოავლინა, რომ ჰეროინის ავად-
მომხმარებელთა უმრავლესობამ მოხმარება
შესავალი
Stimulants are the most widely used psychoactive drugs in the world. In the past few
სწორედ რეცეპტით გასაცემი ოპიოიდებით დაიწყო.
years, the media focus on stimulants centered on bath salts, electronic cigarettes, stron-
ger energy drinks, the expanded2014
trafficking of methamphetamines დღეს დღეობით,
from Mexico, more ოპიოიდებზე დამოკიდებულების
ვერმონტის გუბერნატორმა წლის 8 იანვარს
contaminated formsგანაცხადით
of cocaine paste, and a resurgence მკურნალობა გასცდა ნარკოსამკურნალო ცენტრებს,
მნიშვნელოვანი მიმართა შტატს. of გუ-ecstasy. The more common-
place stimulants—caffeine
ბერნატორ პეტერ შუმლინს and tobacco—took a back seatდა
არც ეკონომიკის to theგავრცელდა
more sensational ექიმების
drugs კაბინეტებში და ომის ვეტერანთა
even though statistics prove that they are more widely used. Even betel nuts and khat
ადმინისტრაციის სამკურნალო დაწესებულებებში,
საგადასახადო სისტემის გაუმჯობესებაზე და არც
are more widely used than cocaine and methamphetamine. სადაც ამჟამად გაიცემა თერაპევტული ნარკოტიკები,
გარემოს დაცვაზე უსაუბრია. მთელი თავისი მოხსენება
Last
მან year
დიდin the − ჰეროინსა და ოპიატებზე განსაკუთრებით,
United States:
უბედურებას ბუპრენორფინი. ამ ისტორიის
მზარდ
Almost ადიქციას მიუძღვნა.
4.6 million Americans „ჩვენი შტატის (including
used cocaine დადებითი მხარე
ყოველი crack), while 1.15 million ის გახლავთ, რომ 1970-იანებში

shot, snorted, ate, ჰეროინსა
კუთხე-კუნჭულიდან or smoked methamphetamines
და ოპიატებზე დამო- ორგანიზმის
for nonmedical reasons.ბუნებრივი
1 ტკივილგამაყუჩებლების –
კიდებულების
Compare this with: საფრთხე გვემუქრება“, თქვა მან. „ეს იმ ენდორფინების და ენკეფალინების – აღმოჩენამ
უსაფრთხოებას ემუქრება, რომლითაც ჩვენი 1 შტატი მნიშვნელოვნად შეცვალა ჩვენ მიერ ოპიატების/
67.8 million Americans who smoked cigarettes
ყოველთვის გამოირჩეოდა. კრიზისის „თუხთუხს“ ჯერ ოპიოიდების გაგება და მეტი ნათელი მოჰფინა,
144 million (18 and up) who drank coffee on a daily basis2,3
ზედაპირამდე არ მიუღწევია და ამდენად, დუღილი ჯერ როგორც ადიქტოლოგიის, ასევე, ბიოქიმიური კვლევის
43.5 gallons of soft drinks per person (most of them caffeinated)
შეუმჩნეველია.“ და ტკივილის that were con- სფეროებს.
მართვის
vcc sumed (young people average almost three times that amount)3
84 თავი 2
3.1
ცხრილი 2-1. ოპიატები/ოპიოიდები
გენერიკული დასახელება სავაჭრო დასახელება ქუჩის დასახელება
ოპიატები (ხაშხაშის ექსტრაქტი)
OPIATES (opium poppy extract)
ოპიუმი (სია II) პანტოპონი®/Pantopon,® ლაუდანუმი®/ “O,” op, poppy, midnight oil
Opium Laudanum®
გაზავებული ოპიუმი (სია III) პარეგორიკი®/Paregoric®
Diluted opium
მორფინი (სია II) ინფუმორფი®/Infumorph,® კადიანი®/
Morphine Kadian,® ავინზა®/Avinza,® როქსანოლი®/ Murphy, morph, “M,” Miss Emma
Roxanol,® ემეს-კონტინი®/MS Contin®
კოდეინი (სია III) ემპირინი®/Empirin® კოდეინით, Number 4s (1 grain)
(ე.წ. მეთილმორფინი) ტილენოლი®/Tylenol® კოდეინით, Number 3s (1⁄2 grain)
(ჩვეულებრივ, ასპირინთან ან დორიდენი®/Doriden® კოდეინით
ტილენოლთან) რობიტუსინი A-C ®/Robitussin® A-C
Codeine (also called methylmorphine)
თებაინი (სია II) არ აქვს არ აქვს
Thebaine
ნახევრად სინთეზური ოპიატები
SEMISYNTHETIC OPIATES
დიაცეტილმორფინი (სია I) ჰეროინი/Heroin Dope, smack, junk, tar (chiva, puro,
Diacetylmorphine goma, puta, chapapote), Mexican
brown, cheese, China white, Harry,
skag, shit, Rufus, Perze, H, horse, dava,
boy
ჰიდროკოდონი (სია III) ვიკოდინი®/Vicodin,® ნორკო®/Norco,® Vike, Vic, Watson 387
Hydrocodone ჰიკოდანი®/Hycodan,® ლორტაბი®/
Lortab,® ლორცეტი®/Lorcet,® ზიდონი®/
Zydone®
ჰიდრომორფონი (სია II) დილაუდიდი®/Dilaudid,® ჰიდალი®/ Dillies, drugstore heroin
Hydromorphone Hydal,® სოფიდონი®/Sophidone,®
ჰიდროსტატი®/Hydrostat,® პალადონი®/
Palladone®, ზიდონი®/Zydone®
ოქსიკოდონი (სია II) ოქსიკონტინი®/OxyContin,® Percs, hillbilly heroin, ocs, oxy, oxy-80s,
Oxycodone პერკოდანი®/Percodan,® oxycotton, o’coffin, killers, oxies, oceans
პერკოცეტი®/Percocet,® ტილოქსი®/
Tylox,® კომბუნოქსი®/Combunox,®
ენდოკოდონი®/Endocodone,®
ოქსიდოზი®/Oxydose,® ოქსიფასტი®/
OxyFAST,® პერკოლონი®/Percolone®
სინთეზური ოპიატები (ოპიოიდები)
SYNTHETIC OPIATES (OPIOIDS)
ბუპრენორფინი (სია V) ბუპრენექსი®/Buprenex,® სუბუტექსი®/ Bupe, sub
Buprenorphine Subutex,® სუბოქსონი®/Suboxone®
(ნალოქსონთან ერთად)
ბუტორფანოლი (სია IV) სტადოლი®/Stadol ®
Butorphanol
ფენტანილი (სია II) სუბლიმაზი®/Sublimaze,® დურაგესიკი®/ ქუჩაში წარმოებულებს ასაღებენ,
Fentanyl Duragesic,® აქტიქი®/Actiq,® სუფენტა®/ როგორც „ჩინურ თეთრს“
Sufenta,® სუფენტანილი®/Sufentanil®
ლევომეთადილის აცეტატი, LAAM ორლაამი®/Orlaam® (აღარ იყიდება Lam (long-acting methadone ანუ
(სია II) აშშ-ში) ხანგრძლივად მოქმედი მეთადონი)
Levomethadyl acetate
ლევორფანოლი (სია II) ლევო-დრომორანი®/Levo-Dromoran®
Levorphanol
მეპერიდინი (სია II) დემეროლი®/Demerol,® მეპერგანი®/ Dummies
Meperidine Mepergan,® პეთიდინი®/Pethidine®

დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები 85

ცხრილი 2-1. ოპიატები/ოპიოიდები
გენერიკული დასახელება სავაჭრო დასახელება ქუჩის დასახელება

მეთადონი (სია II) დოლოფინი®/Dolophine® Juice, dollies, dolls

Methadone
ოქსიმორფონი (სია II) ნუმორფანი®/Numorphan,® ოპანა®/
Oxymorphone Opana,® პერკოლონი®/Percolone®
პენტაზოცინი (სია IV) ტალუინ ენიქსი®/Talwin NX,® Ts and blues (T-ები და ცისფერები)
Pentazocine ფორტუინი®/Fortwin,® ტალაცენი®/
Talacen®
ტრამადოლი ულტრამი®/Ultram,® ულტრაცეტი®/
Tramadol Ultracet®
ოპიოიდების ანტაგონისტები
OPIOID ANTAGONISTS
ნალოქსონი ნარკანი®/Narcan,® ნალონი®/Nalone,®
Naloxone ნარკანტი®/Narcanti®
ნალტრექსონი რევია®/Revia,® ტრექსანი®/Trexan,®
Naltrexone დეპადი®/Depade,® ვივიტროლი®/
Vivitrol,® გამოზოგვით მიწოდების
ფორმით ნალტრელი®/Naltrel® time-
release forms

კლასიფიკაცია
ოპიუმის ექსტრაქტებს და ოპიუმის ნახევრად სინთეზურ
პრეპარატებს უწოდებენ ოპიატებს. სინთეზურ ოპიატებს
უწოდებენ ოპიოიდებს. ოპიოიდი აგრეთვე გამოიყენება
გენერიკულ დასახელებად ამ კატეგორიის ყველა
ნარკოტიკისთვის.
ოპიუმი, ოპიატები და ოპიოიდები
ყაყაჩოს უამრავი სახეობიდან მხოლოდ ხაშხაში
(Papaver somniferum) წარმოქმნის წამლად გამოყე-
ნებისთვის საკმარისი რაოდენობით ოპიუმს. ის მიიღება
მოუმწიფებელი სათესლე კოლოფის რძიანა წვენისგან.
თეთრი, გაუმჭვირვალე წვენი ჰაერზე დედდება და
ყავისფერ ან შავ ფერს იღებს. ეს წებოვანი, ბლანტი
წვენი ხაშხაშიდან ჩამოიფხიკება ბლაგვი რკინის
დანით. სათესლე კოლოფი წვენს რამდენიმე დღის
განმავლობაში გამოყოფს და მისგან ამ წვენს აგროვებენ,
სანამ არ დაიცლება. ოპიუმის ნაკლები რაოდენობა
გამოიყოფა მცენარის დანარჩენი ნაწილებისგან (ე.წ.
„ხაშხაშის ჩალისგან“).
ოპიუმში 25-ზე მეტი ცნობილი ალკალოიდია. მათგან
ყველაზე გავრცელებული და ოპიატებად წოდე-
ბული არის მორფინი (რძიანა წვენის 10-20%) და
კოდეინი (0.7-2.5%).6,7,8 მართალია, ოპიუმის მცირე
რაოდენობა გამოიყენება ფაღარათის საწინააღმდეგო
პრეპარატების (მაგ., ოპიუმის ნაყენი და ქაფურიანი
ნაყენი) დასამზადებლად, მაგრამ ფაქტობრივად,
აშშ-ში შემოსული მთელი ოპიუმი გადამუშავდება
მორფინად, კოდეინად და თებაინად. თავად ოპიუმის
პოპულარობა დროთა განმავლობაში შესუსტდა,
რადგან ხელმისაწვდომი გახდა მორფინი, კოდეინი
და სხვა, რეცეპტით გასაცემი ნახევრად სინთეზური და
სინთეზური ოპიოიდები.
ოპიატები: ხაშხაშის ექსტრაქტები ალკალოიდებია,
რომელიც მოიცავს მორფინს, კოდეინს და თებაინს.
ნახევრად სინთეზური ოპიატები: აქ შედის ჰეროინი,
ჰიდროკოდონი (ვიკოდინი®), ოქსიკოდონი (ოქსი-
კონტინი®) და ჰიდრომორფონი (დილაუდიდი®).
მზადდება სამი სახეობის ხაშხაშის ექსტრაქტისგან.
ოპიოიდები: სინთეზური ოპიატისებრი ნარკოტიკები,
რომელიც მოიცავს მეფერიდინს (დემეროლი®),
მეთადონს და ფენტანილს (აქტიქი®).
ოპიოიდების სინთეზური ანტაგონისტები, როგო-
რიცაა ნალოქსონი და ნალტრექსონი, ბლოკავენ
ოპიატების და ოპიოიდების ეფექტს. ბუპრენორფინი
მაღალი დოზებით მოქმედებს, როგორც ოპიოიდის
ანტაგონისტი და დაბალი დოზებით – როგორც
ოპიოიდის აგონისტი.
მოხმარების მეთოდების ისტორია
ისტორიკოსები მიიჩნევენ, რომ ხაშხაშის მოყვანა
თავდაპირველად გავრცელებული იყო ძველ
მესოპოტამიაში, ეგვიპტესა და საბერძნეთში ჯერ
კიდევ ძვ.წ. 3400 წელს და იქიდან გავრცელდა
აღმოსავლეთით, აზიაში. ძვ.წ. 4000 წლით
დათარიღებული კულტივირებული ხაშხაშის თესლები
და სათესლე კოლოფები აღმოაჩინეს ნეოლითის ხანის
სოფლებში შვეიცარიაში, რის გამოც გაჩნდა მოსაზრება,
რომ შესაძლოა, ოპიუმი თავდაპირველად მოყავდათ

86 თავი 2
აღმოსავლეთ ევროპაში და შემდეგ აქედან გავრცელ-
და. ხაშხაში უკეთ ხარობს და მეტ აქტიურ ნივთიერებას
(ოპიუმს) გამოიმუშავებს, თუ ის კარგად დამუშავებულ
მიწაში იზრდება, რაც ამყარებს მოსაზრებას, რომ
ხორბლის შემდეგ ოპიუმი იყო ერთ-ერთი პირველი
სამეურნეო კულტურა.

ძველი შუმერები და ეგვიპტელები, შემდგომ კი

რომაელები თავიანთ სამედიცინო ტექსტებში
აღნიშნავდნენ ოპიუმის პარადოქსულ ბუნებას და მას
მოიხსენიებდნენ ყველა ავადმყოფობის წამლად, სიამის
მომგვრელად და საწამლავად.9 ბერძნები ახსენებდნენ
ღმერთების მიერ ოპოუმის გამოყენებას მისტიკური თუ
მითიური მიზნებით. ბერძენმა გმირმა იასონმა ოპიუმი
ურჩხულების დასაშოშმინებლად გამოიყენა. დემეტრა,
ბერძნების ნაყოფიერების ქალღმერთი, ოპიუმს სვამდა,
რათა დაეძინა და თავისი ასულის, პერსეფონეს
სიკვდილი დაევიწყებინა. ჰიპოკრატე, „მედიცინის მამა“,
უფრო პრაქტიკული იყო: ის ოპიუმს ნიშნავდა ძილის
მოსაგვრელად, ფაღარათის, ტკივილის, ქალური
დაავადებების და ეპიდემიების სამკურნალოდ.11,12,13
როდესაც სოკრატეს თავის მოკვლა განუჩინეს, მან
დალია სასმელი, რომელიც შეიცავდა არა მხოლოდ
შხამიან ციკუტას, არამედ ოპიუმსაც, სიკვდილის
ტკივილის გასაყუჩებლად. დღევანდელ ევთანაზიაში
და ექიმის დახმარებით სუიციდში ხშირად გამოიყენება
მორფინი ან სხვა ოპიოიდები.

ოპიუმის ადიქციური თვისებები ძვ.წ. 500 წელს უკვე

შემჩნეული ჰქონდათ: ბერძენი ფილოსოფოსი
დიაგორას მილოსელი წერდა: „ჯობს, ტკივილი გტან-
ჯავდეს, ვიდრე ოპიუმზე დამოკიდებული გახდე“.
ერასისტრატოს კეოსელი ამბობდა, რომ „ოპიუმს არ
უნდა გავეკაროთ“ (ადიქციის საშიშროების გამო).
საუკუნეების განმავლობაში მოხმარების სხვადასხვა
მეთოდებმა, ნარკოტიკის ახალი გზებით მიღებამ,
ისეთ მოლეკულათა სინთეზმა, რომლებიც ბუნებრივი
ოპიატებივით მოქმედებენ და მაღალდოზირებულმა,
გამოზოგვით მიწოდების ვერსიებმა ისეთი
ნარკოტიკებისთვის, რომლებიც საზიანოა მათი სწრაფი
შეთვისების გამო – გაზარდეს ამ ნივთიერებების არა
მხოლოდ სარგებელი, არამედ მათი ავადმოხმარების
პოტენციალიც.
პერორალური მოხმარება
ოპიუმს, რომლის დასახელებაც მოდის ბერძნული
სიტყვიდან opós, რაც ნიშნავს „წვენს“, თავდაპირველად
ღეჭავდნენ, ჭამდნენ ან სხვადასხვა სითხეებში ურევდნენ
და სვამდნენ. მისი თესლებიდან შეიძლება გამოიწუროს
ზეთი და ნარჩენი გამოყენებული იქნეს საქონლის
საკვებად, მაგრამ მის მთავარ ღირებულებას მაინც
სამედიცინო თვისებები შეადგენს. ისტორიულად,
ფართოდ გამოყენების მიუხედავად, ამ ნარკოტიკის
ასირიელ ქურუმს ხელთ უპყრია ხაშხაში ღმერთებისთვის გაზელის
შეწირვისას. დაახლოებით, ძვ.წ. VIII საუკუნე.
© 1996 CNS Production, Inc.
ავადმოხმარების პოტენციალი შედარებით დაბალი
იყო, რადგან ოპიუმს ჰქონდა მწარე გემო, აქტიური
ინგრედიენტების დაბალი შემცველობა და მოწოდებაც
შეზღუდული იყო. ორალურად მიღებისას ნარკოტიკმა
უნდა გაიაროს საჭმლის მომნელებელი სისტემა, სანამ
სისხლში გადავა და ტვინამდე 20-30 წუთის შემდეგ
მიაღწევს.
ძველ ხელნაწერებში ოპიუმი ასობით წამლის შემად-
გენლობაშია დასახელებული. ოპიუმის გამოყენება
წამლებსა და საწამლავებში გრძელდებოდა შუა
საუკუნეებშიც და რენესანსის ხანაშიც (ადრეულ
1500-იანებში), როცა შვეიცარელმა ალქიმიკოსმა
პარაცელსმა დაამზადა ლაუდანუმი, ოპიუმის ნაყენი
(ალკოჰოლში გარეული დაფხვნილი ოპიუმი), რო-
მელსაც ნიშნავდნენ დიზენტერიის, ტკივილების,
ფაღარათის და ხველის დროს.14 მომდევნო სამი
საუკუნის განმავლობაში ოპიუმის სხვა მიქსტურებიც
შეიქმნა, რომელთა შორის განსაკუთრებით აღსანიშნია
პარეგორიკი (ოპიუმი ალკოჰოლში, ქაფურის დამა-
ტებით) ფაღარათის სამკურნალოდ. ის დღესაც ხელ-
მისაწვდომია ექიმის დანიშნულებით.

დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები 87

მოწევა
მეთექვსმეტე საუკუნეში პორტუგალიელმა ვაჭრებმა
შექმნეს პირობები ოპიუმის არასამედიცინო გამოყენების
გასავრცელებლად იმით, რომ ჩრდილო ამერიკიდან
ევროპასა და აზიაში ჩიბუხი შემოიტანეს. ნარკოტიკის
დალევასთან შედარებით, მოწევას ფილტვების გზით
სისხლში უფრო მეტი აქტიური ინგრედიენტი გადააქვს.
აორთქლებული ოპიუმი ტვინს შვიდიდან ათ წამში
აღწევს. ოპიატების უფრო დიდი კონცენტრაცია იწვევს
ტკივილის გაყუჩების, ეიფორიის, რელაქსაციის და
კარგად ყოფნის უფრო ძლიერ გრძნობას, რაც ხელს
უწყობს ავადმოხმარებას.
ნარკოტიკის მაღალი ფასი ჩინეთში ოპიუმის მწეველთა
რიგებს ზღვარს უდებდა – მას მხოლოდ საშუალო და
მაღალი კლასების წარმომადგენლები მოიხმარდნენ,
მაგრამ მისი მოხმარება იმდენ სოციალურ და
ჯანმრთელობის პრობლემას ქმნიდა, რომ 1729
წელს აკრძალეს. იმ დროისთვის ოპიუმით ვაჭრობა
უკიდურესად მომგებიანი გახდა, ამიტომ აკრძალვის
განხორციელება ძალიან ძნელი აღმოჩნდა. ადრეულ
1800-იანებში ისევ იყო აკრძალვის მცდელობა, მაგრამ
მძლავრმა დასავლურმა კომპანიებმა (მაგ., ბრიტანული
აღმოსავლეთ ინდოეთის კომპანია) თავიანთ
მთავრობებთან ერთად გააჩაღეს ოპიუმის ომები
(1839-1842 წწ და 1856-1858 წწ) და აიძულეს ჩინეთის
მთავრობა, რათა გაეგრძელებინა ოპიუმით ვაჭრობა და
ჰონკონგი ბრიტანეთისთვის დაეთმო.15,16
მოწოდება რომ გაიზარდა, მოხმარებამაც იმატა.
ოპიუმის მოწევა ამერიკაში შეიტანა დაახლოებით
70,000-მა ჩინელმა მუშამ, რომლებიც იქ რკინიგზის
გასაყვანად და ოქროს, სპილენძის და ვერცხლისწყლის
მოსაპოვებლად ჩავიდნენ. ამ აზიელი იმიგრანტების
მიმართ შეუწყნარებელმა დამოკიდებულებამ
გააჩინა საგაზეთო სტატიების ისეთი სათაურები, რო-
გორიცაა „ყვითელი ეშმაკები“ და „თეთრი ქალების
მაცდუნებლები“ და გამოიწვია ამკრძალავი კანონების
ნიაღვარი, რომლებიც ხშირად ოპიუმის მოწევაზე იყო
ფოკუსირებული, მაგრამ არ ეხებოდა ამ ნარკოტიკის
გამოყენებას პატენტირებულ წამლებში ან საშუალო
და მაღალი კლასის წარმომადგენელ თეთრკანიანთა
ექიმების მიერ გამოყენებას.
მეოცე საუკუნეში ჰეროინის მოწევამ იმატა, რაკი უფრო
მაღალი ხარისხის პროდუქტი გახდა ხელმისაწვდომი.
ჰეროინის მოწევის ერთ-ერთი ხერხია მისი გაცხელება
ფოლგაზე და კვამლის შესრუტვა კოქტეილის მილით. ამ
მეთოდს „დრაკონის დევნა“ ჰქვია. ჰეროინის ან ოპიუმის
მოწევის ავადმოხმარების პოტენციალი ძალიან დიდია.
„მყავდა ძალიან ახლო მეგობარი, რომელთან
განუყრელი ვიყავი და ის ბლომად ეწეოდა,
ყოველდღე ნახევარი გრამიდან ერთ გრამამდე.
არადა სულ მაწვებოდა და ნარკომანს მეძახდა,
რამდენჯერაც ვენაში ნემსს ვიკეთებდი. მე კი
ვეუბნებოდი: „კარგი, მე სხვანაირად ვიკეთებ, მაგრამ
შენც ნარკომანი ხარ. ჩვევა შენც კი გაქვს“.
34 წლის ჰეროინდამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
88 თავი 2
მორფინის, კოდეინის და ჰეროინის
მიღება
1804 და 1805 წლებში გერმანელი ფარმაცევტის 21 წლის
ასისტენტმა ფრიდრიხ სერტურნერმა გამოაცალკევა
მორფინი ოპიუმისგან. მან აღმოაჩინა, რომ ის ოპიუმზე
10-ჯერ უფრო ძლიერი და, შესაბამისად, ბევრად
უკეთესი ტკივილგამაყუჩებელი იყო. პირველად გახდა
შესაძლებელი, ზუსტად განსაზღვრულიყო ოპიატის
ანოდინის (ტკივილგამაყუჩებლის) დოზა. ოპიუმის ძალა
და სისუფთავე ძალიან დიდ საზღვრებში მერყეობდა.
მორფინი (C17H19NO3) დაჭრილ ჯარისკაცებს
ტკივილს უყუჩებდა უკვე ყირიმის ომის დროიდან.
აშშ-ის სამოქალაქო ომის განმავლობაში ყაყაჩოები
მოჰყავდათ ვირჯინიაში, ტენესში, სამხრეთ
კაროლინასა და ჯორჯიაში. შესაბამისად, სამხრეთს
საკუთარი მორფინი ჰქონდა. დაჭრილ მებრძოლებს
ეხმარებოდა მისი ტკივილგამაყუჩებელი თვისებებით,
თუმცა, მორფინის სიძლიერე და ინტრავენური
გამოყენების ინტენსივობა ზრდიდა ოპიატებზე
დამოკიდებულების ანუ მორფინიზმის რისკს. ოპიუმიც
ფართოდ გამოიყენებოდა ფაღარათის და მალარიის
სამკურნალოდ და მერე და მერე ინიშნებოდა ანემიის,
ასთმის, ქოლერის, ნერვიული დისპეპსიის, ფსიქიკური
აშლილობის, ნევრალგიის და ღებინების შემთხვევებში.
1832 წელს გამოყვეს კოდეინი (C18H21NO3), ოპიუმის
კიდევ ერთი მთავარი შემადგენელი. მისი სახელი
მოდის ბერძნული სიტყვიდან kodeia, რაც „ყაყაჩოს
თავს“ ნიშნავს. რადგან ის ოპიუმზე ორჯერ ძლიერია,
მას ხშირად გამოიყენებდნენ ხველების სიროფებსა და
პატენტირებულ წამლებში.
1874 წელს ბრიტანელმა ქიმიკოსმა ჩ.რ. ალდერ
რაითმა გამოხადა ჰეროინი (დიაცეტილმორფინი
[C21H23NO3]) მორფინიდან. ის ცდილობდა, ეპოვა
უფრო ეფექტიანი ტკივილგამაყუჩებელი, რომელსაც
ადიქციის განვითარების თვისებები არ ექნებოდა. ეს
მძლავრი ოპიატი (მორფინზე ხუთ-რვაჯერ უფრო
ძლიერი) თაროზე შემოდებული რჩებოდა 1898
წლამდე, როდესაც ჰაინრიხ დრესერმა, „ბაიერის“
თანამშრომელმა გერმანიაში, წამოაყენა წინადადება,
ხელი შეეწყოთ მისი გამოყენებისთვის ხველების,
მკერდის ტკივილების, ტუბერკულიოზის, პნევმონიის
წინააღმდეგ და მორფინიზმის სამკურნალოდაც კი.18
ახალმა ნარკოტიკმა კომპულსურ მომხმარებელთა
ახალი სუბკულტურა შექმნა. სავარაუდოდ, 250,000-
დან 1 მილიონამდე ადამიანი ავად მოიხმარდა ოპიუმს,
მორფინს და ჰეროინს შეერთებულ შტატებში მეოცე
საუკუნის დასაწყისიდან.
ინექციური მოხმარება
1853 წელს ედინბურგელი ექიმის ალექსანდერ
ვუდის და ლონდონის წმ. გიორგის ჰოსპიტალის
ექიმის ჩარლზ ჰანტერის მიერ ჰიპოდერმული ნემსის
გამოგონებამ გავლენა იქონია იმ ხერხებზე, რომლითაც
ოპიატები ორგანიზმში შეჰყავდათ. თავდაპირველად
ნარკოტიკებს მხოლოდ კანქვეშ იკეთებდნენ, მაგრამ
მომხმარებლებმა აღმოაჩინეს, რომ ინტრავენური
ინექცია ვენების გავლით ნარკოტიკის დიდ კონცენ-
ტრაციას ახვედრებდა უშუალოდ სისხლის ნაკადში.
პლასტმასის შპრიცების გამოგონებამდე მორფინზე
დამოკიდებული ბევრი ადამიანი საშუალო და მაღალი
კლასების წარმომადგენელი იყო, რადგან მხოლოდ
მათ შეეძლოთ მინის შპრიცების და ნემსების ფასის
გადახდა.
ინექცირებულ ოპიატს ან ოპიოიდს 15-დან 30
წამამდე სჭირდება ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე
გავლენის მოსახდენად. თუ ნარკოტიკი შეჰყავთ
უბრალოდ კანქვეშ ან კუნთში, ეფექტი 5-8 წუთით
აყოვნებს. მორფინის პერორალურად მიღება (30-
60 წთ ტვინამდე მისაღწევად) და ოპიუმის მოწევა
(7-10 წმ) იწვევს ეიფორიას და აამებს ფიზიკურ და
ემოციურ ტკივილს, მაგრამ სანამ ჰიპოდერმული ნემსის
საშუალებით შესაძლებელი არ გახდა ინტრავენური
მოხმარება, ენერგიის უეცრად მოზღვავების გამოწვევა
ვერ ხერხდებოდა. მომხმარებელზე ინტრავენური
ინექციისგან პირველი მოზღვავების ინტენსივობა უფრო
ალბათურს ხდის ნარკოტიკის კომპულსურ ძიებას.
ჰეროინის ინტრავენურად მომხმარებელთაგან ბევრი
მთელი თავისი ნარკომომხმარებლობის მანძილზე
ცდილობს, ხელახლა განიცადოს ეიფორიის ის
მოზღვავება, რაც პირველი ინექციის დროს განიცადა.
პატენტირებული წამლები
1800-იან წლებში ოპიატები ისე პოპულარული იყო,
რომ ბაზარზე შემოვიდა ასობით მატონიზებელი
საშუალება და წამალი, რომლებიც ოპიუმს, მორფინს
და სხვა ფსიქოაქტიურ ნარკოტიკებს შეიცავდა. „მისის
ვინსლოუს დამამშვიდებელი სიროფი“, „დოუერის
ფხვნილი“ და „მაკმანის ოპიუმის ელექსირი“ იყიდებოდა
ყველაფრის წამლად, დაწყებული ანემიიდან და
ჩვილების მუცლის გვრემიდან – ხველის, ფაღარათისა
და კბილის ტკივილის ჩათვლით.19 ადამიანებს
იზიდავდა მათი ბუნებრივი წარმომავლობა, ქიმიური
წამლებისგან განსხვავებით, მაგრამ ხიფათს ამით ვერ
სცდებოდნენ.20 მუშათა კლასის წარმომადგენლები
ხშირად ტოვებდნენ ბავშვებს ძიძებთან, რომლებიც
ამ პატარებს სანახევროდ გათიშულს ამყოფებდნენ
ოპიატის შემცველი სიროფებით. დედებს მიჰყავდათ
თავიანთი ბავშვები 14-საათიანი მუშაობის მერე და
მათ დამატებით ასმევდნენ ელექსირებს, რათა თავად
შესძლებოდათ დაძინება და მზად ყოფილიყვნენ
მომდევნო სამუშაო დღისთვის. მუშათა კლასის
წარმომადგენლები ტკივილის დასაამებლად თავადაც
ხმარობდნენ ოპიუმის შემცველ მიქსტურებს.
საშუალო და მაღალი კლასის წარმომადგენელთა
მიერ ოპიოიდების გამოყენება სიამოვნების მისა-
ღებად (გასართობად) მოდაში შემოვიდა, მას
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
მერე, რაც გაიზარდა „ოპიუმ-კაფეების“ რიცხვი და
ახლად გამოგონილი ოპიატური მიქსტურების ხელ-
მისაწვდომობა. ექიმებს სრულად არ ჰქონდათ
გააზრებული ან უბრალოდ ერჩივნათ, ყურადღება
არ მიექციათ ოპიატური ნარკოტიკების ადიქციური
პოტენციალისთვის, რაც იწვევდა იატროგენულ
(ექიმის მიერ გამოწვეულ) ადიქციას მათ მრავალ
პაციენტში. მეოცე საუკუნის დასაწყისში ერთ სულ
ადამიანზე, დღევანდელთან შედარებით, ოთხ-რვაჯერ
მეტი ოპიატური წამლის დანიშნულება გაიცემოდა.
1880-იანების კვლევები აჩვენებს, რომ ოპიუმზე
დამოკიდებულთა 56%-დან 71%-მდე ქალები იყვნენ.12
ოპიატების მომხმარებელ ცნობილ ქალებს შორის
იყვნენ ერთ-ერთი პირველი სოციალური მუშაკი და
ნობელის პრემიის მფლობელი მშვიდობის დარგში
ჯეინ ადამსი, გამოჩენილი მსახიობი სარა ბერნარი და
მწერლები: ელიზაბეთ ბარეტ ბრაუნინგი, შარლოტა
ბრონტე და ლუიზა მეი ოლკოტი. ოპიუმის გავლენას
ვერც მამაკაცი მწერლები გაექცნენ. სემუელ კოლრიჯი,
შარლ ბოდლერი, ლორდი ბაირონი, ჯონ კიტსი, ედგარ
ალან პო და ელჯერნონ სუინბერნი მოიხმარდნენ
ლაუდანუმს და სხვა ოპიატებს.21,22
„სცენაზე ნახევრად უგონო მდგომარეობაში გამოვე-
დი, მაგრამ აღტაცებული ვიყავი აპლოდისმენტებით,
რომლითაც შემეგებნენ“.
სარა ბერნარი, 1890
შეყნოსვა
ოპიატების დალევის, ჭამის, მოწევის და ინექციური მოხ-
მარების გარდა ევროპელმა ემიგრანტებმა ამერიკაში
შეიტანეს ჰეროინის შეყნოსვის/შესუნთქვის ჩვევა
(ასევე ინსუფლაციად ან ინტრანაზალურ მოხმარებად
წოდებული). ცხვირის კაპილარებში შეღწევის შემდეგ
ნარკოტიკი 5-8 წუთში აღწევს ცენტრალურ ნერვულ
სისტემაში და 10-15 წუთში განიცდება პიკური ეფექტი.
საუკუნის დასაწყისიდან 1920 წლამდე ჰეროინდა-
მოკიდებულებს თანაბრად შეადგენდნენ შეყნოსვის
და ინექციის გზით მომხმარებლები.8 ერთი და იმავე
ეფექტის მისაღწევად შეყნოსვისას მეტი ნარკოტიკია
საჭირო, ვიდრე ინექციის დროს, ამიტომ ჰეროინის
დაბალი ფასი შეყნოსვას პოპულარულს ხდიდა
მათ შორის, ვისაც ნემსის შიში ჰქონდა. ეს მეთოდი
გავრცელებული იყო ვიეტნამში ჰეროინის მომხმა-
რებელ ჯარისკაცებს შორის, რადგან ეს ნარკოტიკი
იოლად საშოვნელი და თან საკმაოდ სუფთა იყო.
სამკურნალო დაწესებულებებში მოხვედრილ ჰეროინ_
დამოკიდებულთა შორის ნახევარს მოხმარება შეყ-
ნოსვით ჰქონდა დაწყებული.23,24 თანამედროვე რეცეპ-
ტით გასაცემი ოპიოიდების − ოქსიკონტინის® და
ვიკოდინის® შეყნოსვით ან ინექციურად მოხმარება
შესაძლებელია მათი დაფხვნით.
89
მეოცე და ოცდამეერთე საუკუნე
მეოცე საუკუნის დასაწყისში ოპიუმიზე, მორფინისა
და ჰეროინზე დამოკიდებულთა რიცხვის მატებამ
სხვადასხვა ქვეყნების მთავრობები იძულებული გახადა,
რამე ეღონათ. ოპიატების არასამედიცინო მოხმარება
უკანონოდ გამოცხადდა საერთაშორისო საზოგადოების
მიერ ჰააგის რეზოლუციით და შეერთებული შტატების
მიერ „სუფთა საკვების და წამლების აქტით“ (Pure Food
and Drug Act) 1906 წელს, რაც, შემდეგ გაძლიერდა
„ჰარისონის ნარკოტიკების აქტით“ (Harrison Narcotics
Act) 1914 წელს.
მეოცე საუკუნის პირველ ორ ათწლეულში ოპიოიდური
დამოკიდებულება სამედიცინო პრობლემად ითვლე-
ბოდა და მას ექიმები მკურნალობდნენ. თუმცა
ალკოჰოლიზმი მიიჩნეოდა ოპიოიდურ ადიქციაზე
უფრო გამომფიტავად და რეალურად უფრო ძვირად-
ღირებულიც იყო, მაინც საკმაო რაოდენობით გაიხსნა
ჰეროინის მომხმარებელთა მკურნალობის ცენტრებიც.
ფედერალური ხელისუფლება ამუშავებდა ერთ
ასეთ ობიექტს ლექსინგტონში, კენტუკის შტატში,
რომელიც 1935-დან 1974 წლამდე დაახლოებით
1400 წამალდამოკიდებულს აძლევდა ბინას, და ერთ
ობიექტსაც ფორტ ვორთში, ტეხასის შტატში, 1935-დან
1972 წლამდე.
ისტორიულად, ნარკოტიკების შესახებ კანონების
უმრავლესობა იქმნებოდა პოლიტიკური თუ საგა-
დასახადო, მაგრამ არა სამედიცინო მოსაზრებებით.
1924 წლისთვის შეერთებულ შტატებში ჰეროინის
წარმოება აიკრძალა. ყველა ექიმი, რომელიც არ
იყო დაკავშირებული რომელიმე ფედერალურ
დაწესებულებასთან, ექვემდებარებოდა სასამართლო
დევნას, თუ იგი ჰეროინზე დამოკიდებულებას, როგორც
ავადმყოფობას, ისე მკურნალობდა. კანონების
რაოდენობის ზრდის კვალად ციხეებიც ივსებოდა.
ნარკოტიკების შესახებ კანონების დარღვევის გამო
დაპატიმრებების რიცხვი გაიზარდა 1915 წლის 63-
დან 2,529 შემთხვევამდე 1928 წელს (ეს ფედერალურ
პატიმართა დაახლოებით მესამედი იყო).25 2011
წელს ფედერალურ ციხეებში 94,600 ნარკოდამნაშავე
იჯდა, რაც იმ წლის ფედერალურ პატიმართა 51%-ს
შეადგენდა. საშტატო ციხეებში შესაბამისი მაჩვენებელი
იყო 225,242 (17% სრული რაოდენობიდან: 1,353,198).26
საბედნიეროდ, ბოლო წლებში ეს მაჩვენებელი
მნიშვნელოვნად შემცირდა.
ისტორიულად, ნარკოტიკების შესახებ
კანონების უმრავლესობა იქმნებოდა
პოლიტიკური თუ საგადასახადო მიზნებით,
მაგრამ არა სამედიცინო მოსაზრებებით.
სხვადასხვა ოპიატების/ოპიოიდების ხელმისაწვდომობა
თუ აკრძალვა ცვლიდა მოხმარების მეთოდებს. 1909
წელს მოსაწევი ოპიუმის შემოტანის აკრძალვამ
გამოიწვია მომხმარებელთა გადართვა ინექციურ
ჰეროინზე.27 აკრძალვების გამო მოწოდების შემცირებამ
90 თავი 2
ოპიუმი და ჰეროინი ძვირფას სავაჭრო საქონლად
აქცია და ოპიატების/ოპიოიდების (განსაკუთრებით
ჰეროინის) მოყვანა, დამუშავება და გავრცელება გახადა
შემოსავლის უმთავრეს წყაროდ დანაშაულებრივი
ორგანიზაციებისთვის, როგორიცაა ჩინური ტრიადები,
იტალიური მაფია, ფრანგული კავშირი, მექსიკელი
ნარკოფიკანტები, აფრიკელი ტრეფიკერები, რუსული
მაფია, კოლუმბიური კარტელები, ალ-ქაედა და სხვა
ტერორისტული ორგანიზაციები თუ აჯანყებულთა
დაჯგუფებები. მომდევნო რამდენიმე ათწლეულის
განმავლობაში კანონიდან მასშტაბური გადახვევების
შედეგად (ქურდობა, ფიქტიური შესყიდვები,
გაყალბებული რეცეპტები, ნათხოვარი რეცეპტები და
ინტერნეტით ნარკოტიკების უკონტროლო გაყიდვები)
გაიზარდა ლეგალური რეცეპტით გასაცემი ოპიოიდების
არალეგალური ბაზარი.
„სხვადასხვა ექიმებთან დავდიოდი და რეცეპტის
ბლანკებს უჩუმრად ვახევდი ხოლმე; და რადგან
მე თვითონაც სამედიცინო სფეროში ვმუშაობ,
რეცეპტის გამოწერა პრობლემა არ იყო – თუ არ
ჩავთვლით, რომ ამ დროს ყოველ ჯერზე დანაშაულს
ჩავდიოდი, კვირაში ერთხელ მაინც. არასოდეს
არავის დავუჭერივარ, მაგრამ მუდამ შიშის კანკალით
ვცხოვრობდი, რომ ერთხელაც მომიხელთებდნენ."
38 წლის ქალი, ოპიოიდების ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთე-
ლების პროცესში
2012 წელს ყოველთვიურად 4.9 მილიონი ამერიკელი
მოიხმარდა გამოწერილ ოპიატებს/ოპიოიდებს
უკანონოდ, 280,000-დან 800,000-მდე ჰეროინის
ავადმომხმარებელთან შედარებით.28 2010 წელს
ჰეროინთან დაკავშირებული მკურნალობის 256,000
შემთხვევის მონაცემებიდან ჩანს, რომ პაციენტთა
დაახლოებით 25% შეისუნთქავს ნარკოტიკს და თითქმის
70% ინექციურად იღებს მას.24 „მყნოსავთა“ და მწეველთა
უფრო დიდი რაოდენობა თავმოყრილია შეერთებული
შტატების აღმოსავლეთ ნაწილში. ზოგი „მყნოსავი“ შავ
ჰეროინს („შავი ფისი“, ჰეროინის აცეტატი) წყალში ურევს
და მას ვიზინის® შესასხურებელი ბოთლით მოიხმარს.
რამდენიმე წლის წინ ბაზარზე შემოვიდა ჰეროინის
შემცველი ფხვნილი, სახელად „ჩიზი“ („cheese”). ესაა
ცოტა ჰეროინის (დაახლოებით 10%) და ურეცეპტოდ
გასაცემი მედიკამენტის (მაგ., ტილენოლ® PM) ნარევი;
მეოთხედი გრამი ღირს $2-5, ერთი გრამი − $10.
ჰეროინი: მსოფლიო მონაცემები
მთელ მსოფლიოში 15-დან 20 მილიონამდე ჰეროინის
რეგულარული მომხმარებელია. შეერთებული შტა-
ტები მოიხმარს მთელი მსოფლიოს მარაგების 3%-ს
(12-დან 20 ტონამდე), და ეს მაჩვენებელი ბოლო
რამდენიმე წლის განმავლობაში უცვლელი რჩება.
შეერთებული შტატები და მრავალი სხვა ქვეყანა
განაგრძობენ ბრძოლას მათ ტერიტორიაზე ჰეროინის
და სხვა ოპიატების/ოპიოიდების მოყვანის, მოხმარების,
კონტრაბანდის და ექსპორტის შესამცირებლად.
მომხმარებელთა ამ რაოდენობით არსებობის მიზეზე-
ბია: ნარკოტიკის უხვი მოწოდება; ნარკოტრეფიკის
უფრო გაწაფული ორგანიზაციები, განსაკუთრებით,
მექსიკაში; და რეცეპტით გასაცემი ოპიოიდების
ლეგალური თუ არალეგალური ზრდა. 1986 წლიდან
მსოფლიო მასშტაბით ოპიუმის, როგორც ჰეროინის
დასამზადებლად გამიზნული ნედლეულის უკანონო
წარმოება ორჯერ და მეტად გაიზარდა.28
უკანონო ოპიუმის უდიდესი წილი მოჰყავთ ავღანეთში,
რომელიც უწინ „ოქროს ნახევარმთვარედ“ (ავღანეთი
და პაკისტანი) წოდებული რეგიონის ნახევარს
შეადგენს. გაეროს ანგარიშის მიხედვით, ავღანეთმა
2013 წელს აიღო დაახლოებით 3,700 ტონა ოპიუმი,
რაც 370 ტონა ჰეროინს შეესაბამება, ეს კი მსოფლიო
მარაგების 92%-ია.28 ეს ავღანელი ფერმერებისთვის
$1 მილიარდიანი შემოსავალია − უაღრესად სარფიანი
იმასთან შედარებით, რაც სხვა კულტურების მოყვანით
შეიძლება მიიღონ. ავღანური ჰეროინის დიდი წილი
ევროპასა და აზიაში გადის. ოპიუმი არის თალიბანის
მთავარი შემოსავალი ავღანელი მეამბოხეების
წინააღმდეგ ბრძოლის დასაფინანსებლად, რაც
უბიძგებს ამერიკის შეერთებულ შტატებს, გაააქტიუროს
მცდელობა თალიბების შემოსავლის წყაროს
გასანადგურებლად. აშშ-ის აღმოსავლეთ სანაპიროზე
შემოტანილი ჰეროინის 17% ავღანეთიდანაა, მაგრამ
ამერიკაში მოხვედრილი ჰეროინის დიდი წილი მექსი-
კიდან (18 ტონა) და კოლუმბიიდან (5 ტონა) შემოდის.
კოლუმბიური იმპორტი მნიშვნელოვნად შემცირდა
ბოლო 5 წლის განმავლობაში, სამაგიეროდ, მექსიკური
ლამის გაორმაგდა.
სამხრეთაღმოსავლური და სამხრეთდასავლური აზიური
ჰეროინი ბაზრის შედარებით მცირე წილს ამარაგებს.
სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის „ოქროს სამკუთხედის“
ქვეყნებში – მიანმარი (ბირმა), ტაილანდი და ლაოსი –
აგრეთვე მოჰყავთ უკანონო ოპიუმის მნიშვნელოვანი
რაოდენობა (424 ტონა ოპიუმი, ანუ 42 ტონა ჰეროინი). 28
ჰეროინი სხვა ქვეყნებშიც მოჰყავთ, მაგრამ მათი ბაზრები
უფრო პატარა და უფრო რეგიონულია. ინდოეთი,
ავსტრალია და თურქეთი კანონიერი ოპიუმის უდიდესი
მწარმოებლები არიან და მათთან ამ ნარკოტიკით
ვაჭრობა მკაცრად რეგულირებულია, რადგან მისი
უდიდესი ნაწილი სამედიცინო მიზნებით მოიხმარება.
ბევრ ქვეყანას, რომელიც ოპიუმს აწარმოებს, დიდი
რაოდენობით წამალდამოკიდებული მოსახლეობა
ჰყავს. მხოლოდ პაკისტანში დაახლოებით 1,9 მლნ
ოპიოიდის მომხმარებელი ცხოვრობს. ტაილანდს და
მიანმარს თითოეულს 0,5 მლნ წამალდამოკიდებული
ჰყავს.
მექსიკური ჰეროინი და მექსიკური
კარტელები
1940-იანებიდან მოყოლებული, მექსიკა აშშ-სთვის
ჰეროინის მთავარი მიმწოდებელი იყო. შეიძლება,
იმიტომ, რომ 2,000 მილის სიგრძის აშშ-მექსიკის
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
საზღვარზე უფრო მეტი გასაძრომებია, ვიდრე რო-
მელიმე სხვა გზაზე. მექსიკა იქცა ნომერ პირველ
მიმწოდებლად 1970-იანებში თურქეთიდან შემომავალი
ოპიუმის ნაკადის დაწყვეტის მერე. მაშინ ჰეროინს
უმთავრესად ღია ან მუქი ყავისფერი ფხვნილის სახე
ჰქონდა და არ იყო „ოქროს სამკუთხედის“ თეთრი
ჰეროინივით სუფთა. მაგრამ, რაც 1980-იანებში სცენაზე
გამოვიდა მექსიკური ჰეროინი „შავი ფისის“ სახელით,
ის სწრაფად გაბატონდა აშშ-ის დასავლეთის ბაზარზე.
ჰეროინის ფისი 40%-დან 80%-მდე სისუფთავისაა,
მაგრამ მასში მეტი მცენარეული მინარევია, ვიდრე
ამ ნარკოტიკის აზიურ თეთრ, მექსიკურ ყავისფერ
ან კოლუმბიურ თეთრ რაფინადში. პატარა,
ასანთისთავისხელა შავი ან ყავისფერი ნატეხი 2-5
დოზისთვის არის საკმარისი და $20-25 ღირს. ჰეროინის
ფისი (ცნობილია სახელებით “chapapote,” “puta,”
“goma,” “chiva,” და “puro”) გამორჩეულია იმით, რომ
იყიდება ფისოვანი, პასტისებრი ნივთიერების სახით და
არა ფხვნილად. ჰეროინის ფისის წარმოება ფხვნილზე
უფრო იაფი ჯდება, იოლად იხსნება წყალში და უფრო
ხშირად მოიხმარება მოსაწევად, ვიდრე ჰეროინის სხვა
ფორმები.
ბევრმა დღევანდელმა მექსიკურმა კარტელმა
თუ დაჯგუფებამ – მაგ., „სინალოა“, „ლოს ძეტას“,
„გალფი“ და „ხუარესი“ (დიდი კარტელები) და
BLO, LFM და „ტიხუანა“ (მცირე კარტელები) –
განავრცო საკუთარი ტერიტორიები აშშ-ის სამხრეთ
და აღმოსავლეთ სანაპიროზე, ბაზრის უფრო დიდი
წილის დასაკავებლად. ყველა მათგანი ვაჭრობს
კოკაინით და მარიხუანათი, მათგან მხოლოდ ოთხი
ვაჭრობს ჰეროინით და სამიც მეთამფეტამინით.
იუსტიციის დეპარტამენტის მონაცემებით, მექსიკურ
კარტელებს კავშირი აქვთ ასობით ამერიკული
ქალაქის ნარკოდაჯგუფებებთან.29 ლამის ჩვეულებრივი
მოვლენა გახდა სასტიკი შეტაკებები (ზოგჯერ თავის
მოკვეთაც) ამ ბანდებს შორის, აგრეთვე, პოლიციასა და
მექსიკელ სამხედროებთან. ბოლო 5 წლის მანძილზე
გარდაცვილთა რიცხვი 60,000-ს უტოლდება.
შეერთებული შტატების ჰეროინით ძირითადი
მომმარაგებელია მექსიკა 1940-იანი
წლებიდან.
მექსიკის ამჟამინდელი პრეზიდენტ ენრიკე პენა
ნიეტოს ძალისხმევით, ქვეყანა შეტაკებებიდან და
ნარკოდაჯგუფებების მეთაურთა დაპატიმრებებიდან
გადავიდა ძალადობის, მკვლელობის, გატაცებების,
ფულის გამოძალვის შემცირებაზე პოლიციის ძალების
გაძლიერებით და ერთ გუნდად გაერთიანებით. მან
ასევე დადო პირობა, რომ მინიმუმამდე დაიყვანდა აშშ-ის
ჩარევას მექსიკის საქმეებში. კრიტიკოსები იმედოვნებენ,
რომ ამ მიდგომის წარმატება არ იქნება დამოკიდებული
კარტელებისთვის „პირობების“ შექმნაზე, როგორც ეს
წარსულში მოხდა.30
91
 „მე შუა დასავლეთიდან ჩამოვედი, სადაც ძირითადად
„ჩინური თეთრი“ იშოვება და, ჩემი გამოცდილებით,
ის ფისზე ბევრად უფრო სუფთაა. დაჩირქებები და
ეგეთები არასოდეს მქონია. დასავლეთ სანაპიროზე
ხალხი სულ დაჩირქებული დადის, იმიტომ, რომ
აქ შავ ფისს ხმარობენ. ამას რომ ვუყურებ, იმდენი
ნაგავია შიგ. თითქოს ხო ფიქრობ, ფუ, ამას ხომ არ
შევუშვებ ვენებშიო, მაგრამ მაინც ვიკეთებ“.
27 წლის ჰეროინდამოკიდებული ქალი
შენიშვნა: ამ თავის დანარჩენ ნაწილში ზოგად ტერმინს
„ოპიოიდები“ გამოვიყენებთ, როგორც ბუნებრივი და
ნახევრად სინთეზური ოპიატების, ასევე სინთეზური
ოპიოიდების აღსანიშნად.
ოპიოიდების ეფექტები
სამედიცინო მიზნით მედიკოსები ოპიოიდებს ყველაზე
ხშირად ნიშნავენ:
ტკივილის გასაყუჩებლად
ხველის შესამცირებლად
ფაღარათის შესაწყვეტად
არასამედიცინო მიზნით, მომხმარებლები ოპიოიდებს
იყენებენ:
ემოციური ტკივილის ჩასახშობად
ენერგიის უეცარი მოზღვავებისთვის
ეიფორიული მდგომარეობის გამოსაწვევად
აღკვეთის სიმპტომების პრევენციისთვის.
ტკივილი და სიამოვნება
ოპიუმის ზეგავლენა ტკივილსა თუ სიამოვნებაზე
ათასწლობით არის გამოცდილი, სასურველი და
გამოყენებული.
„და აქ ვადიდებ ღმერთს, რომელიც ყველა
სიკეთეს გვაძლევს, რაც ადამიანთა მოდგმისთვის
უბოძებია, როგორც ნუგეშისცემა გასაჭირის დროს,
არა არის რა ოპიუმის დარი წამალი, რაც რომ
ბევრი ავადმყოფობის მისახედად ან ეფექტიანად
აღმოსაფხვრელად მოუცია.“
თომას სიდენამი, ინგლისელი ექიმი, 1660
„ჩემთვის ეს დაიწყო ტკივილის ჩასაცხრობად, რადგან
ოპერაციას ვიკეთებდი. მერე კი ცუდი შფოთვა
დამეწყო... სოციალური შფოთვა, და ვიფიქრე, თუ ამ
წამალს მივიღებდი, შფოთვაც გაქრებოდა.“
22 წლის მამაკაცი, ოპიოიდდამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
92 თავი 2
ოპიოიდის ეფექტების სასურველობამ ძლიერი
ოპიოიდების აღმოჩენასა და განვითარებამდე
მიგვიყვანა. თუმცა, ტკივილსა და სიამოვნებაზე ტვინის
ნეიროქიმიური ეფექტების კომპლექსურობა მხოლოდ
ბოლო ხანებში იქნა გაგებული და სასურველობასთან
დაკავშირებული. გარღვევა 1970-იანებში მოხდა,
როცა აღმოაჩინეს ორგანიზმის საკუთარი, ბუნებრივი
ოპიოიდები − ენდორფინები და ენკეფალინები. ტვინის
ნევროლოგიური ფუნქციების გამოსახულების მიღებამ
(ფუნქციური მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია
[fMRI]) და სხვა ნევროლოგიურმა აღმოჩენებმა
გააფართოვა ჩვენი ცოდნა იმის შესახებ, თუ როგორ
შეიძლება ოპიოიდების მოხმარებამ გამოიწვიოს
გენეტიკური ცვლილებები (ეპიგენეტიკა) და ალოსტაზი
(ორგანიზმის ატიპური წონასწორობა).
ერთი საინტერესო კვლევის მაგალითია, როცა 2013
წელს კოლორადოს და კოლუმბიის უნივერსიტეტების
მკვლევრებმა მონახეს გზა, როგორ შეიძლებოდა
ადამიანის ტკივილის „დანახვა“ fMRI-ით გადაღებულ
ტვინის სკანოგრამაზე. მათ შეძლეს გაეზომათ
ინტენსივობა და ამოეცნოთ ტკივილის ბუნება (ფიზიკური
თუ ემოციური) და გაეზომათ, რამდენად დაუამებდა
ადამიანს ამ ტკივილს ოპიოიდი თუ სხვა ნარკოტიკული
საშუალება. რაც მათ გაიგეს, იყო ის, რომ ტკივილი
რეალურია, ოპიატებს შეუძლიათ მისი დაამება, და რომ
ადამიანი ზუსტად განსაზღვრავს ტკივილის დონეს (1-
დან 10-მდე სკალაზე), რაც შეიძლება გამოყენებულ
იქნეს მკურნალობის პროცესში.30A
1970-იანებში ორგანიზმის საკუთარი,
ბუნებრივი ტკივილგამაყუჩებლების
− ენდორფინების და ენკეფალინების
აღმოჩენამ მნიშვნელოვნად შეცვალა
ოპიოიდების და ტკივილის გაგება.
ფუნქციური MRI გვიჩვენებს, რომ ტკივილის
შეგრძნებები არ არის წარმოსახვითი ან გაზვიადებული.
ისინი რეალურია. ტკივილი უშუალოდ უკავშირდება
ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში ნეიროქიმიურ და
ფიზიკურ ცვლილებებს და სულაც არ არის ფანდი მეტი
ოპიოიდის მისაღებად.
„როცა ჰოსპიტალში სხეულის 60%-იანი დამწვრობით
მოვხვდი, ტკივილები მაგიჟებდა და მედდას
ვთხოვდი, ტკივილგამაყუჩებელი იმაზე ხშირად
მოეცა, ვიდრე დანიშნული მქონდა. მას ყოველთვის
ყოფნიდა ნერვები, რომ წყნარად ეთქვა ჩემთვის
„არა, არ გჭირდებათ წამალი... ჩემთვის ნაცნობია ეს
დოზები და თქვენ ნამდვილად არ გჭირდებათ ეს.“
ვერ ვიტყვი, რომ ძალიან თავაზიანად გამომივდა,
როცა ვუთხარი, რომ დიახაც, მჭირდებოდა.“
33 წლის ქალი, ავარიის დროს დამწვრობამიღებული
მკვლევრები არჩევენ სხვადასხვანაირ ფიზიკური
ტკივილის სიგნალებს, რომლებიც ტვინში იგზავნება:
 ნოციცეპტური ტკივილი არის ტკივილი, რომე-
ლიც გამოწვეულია კონკრეტული ტკივილის
მეორეული
რეცეპტორების სტიმულირებით, ძირითადად ტერმინალი
გარე გამღიზიანებლით: სიცხე, სიცივე, ვიბრაცია, ტკივილის
სიგნალი
დაჭიმულობა, სხვადასხვა ფიზიკური დაზიანებები
და ქიმიური დამწვრობები (ტუტე ნივთიერებებით)

არანოციცეპტური ტკივილი არის ტკივილი, ენდორფინი

რომელიც გამოწვეულია ნერვული უჯრედის პირველადი
ენდორფინის
რეცეპტორული
დისფუნქციით, რაც აღიძვრება პერიფერიულ და ტერმინალი უბანი
ცენტრალურ ნერვულ სისტემებში (მაგ., ნერვის სუბსტანცია P
მიჭყლეტვით ან დაზიანებით). ქრონიკული
ტკივილი ხშირად არანოციცეპტურია.
შესუსტებული
მიმღები ტკივილის
ოპიოიდი ნარკოტიკების ეფექტების გასაგებად დენდრიტი სუბსტანცია P-ის სიგნალი
აუცილებელია, ჯერ თავის ტვინისა და ზურგის გააქტიურებული
რეცეპტორული უბანი
ტვინის საკუთარი, ბუნებრივი ოპიოიდების და მათი
რეცეპტორული უბნების შესახებ ვიცოდეთ. ყველა
ადამიანს აქვს მრავალი ენდოგენური (შიდა) ოპიოიდი დიაგრამა 2-2
(მაგ., ენდორფინები, ენკეფალინები და დინორფინები), სინაპსის ეს დიაგრამა გვიჩვენებს, რომ როცა ტკივილის სიგნალები
რომელთა ეფექტებიც ძალიან ჰგავს ეგზოგენურ (გარე) გადაიცემა ნერვული სისტემის გზით, მეორეული ტერმინალი
ოპიოიდების მიერ გამოწვეულ ეფექტებს. ორივე ტიპის გამოყოფს ენდორფინებს, რომლებიც ჯდება რეცეპტორულ
ოპიოიდების ძირითადი რეცეპტორები ნაპოვნია ტვინში, უბნებში პირველად ტერმინალზე და ზღუდავს ტკივილის
ნეიროტრანსმიტერ სუბსტანცია P-ის გამოყოფას.
ზურგის ტვინში, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტში, ავტონომიურ
ნერვულ სისტემასა და სისხლის თეთრ უჯრედებში, © 2014 CNS Productions, Inc.
აგრეთვე, ბევრ სხვა ორგანოშიც.

ტკივილის გზავნილი ნერვული უჯრედიდან ნერვულ

უჯრედს გადაეცემა ნეიროტრანსმიტერის მეშვეობით,
რომელსაც სუბსტანცია P ეწოდება. ეს ნეიროპეპტიდი, ტკივილის
რომელიც პირველად 1931 წელს აღმოაჩინეს, გადასცემს სიგნალი
სიგნალს მტკივნეული სტიმულის ინტენსივობის შესახებ.
თუ ტკივილი ძალიან ძლიერია, სხეული თავის დაცვას
ბუნებრივად ცდილობს. ის ზურგის და თავის ტვინს ენდორფინის
საკუთარი ენდორფინებით და ენკეფალინებით ავსებს. რეცეპტორული
უბანი,
ეს ნეიროტრანსმიტერები ანელებენ სუბსტანცია P-ის დაბლოკილი
გამოთავისუფლებას და ამ გზით ტკივილის სიგნალებს ჰეროინი
ასუსტებენ (დიაგრამა 2-2). ისინი, ასევე ხელს უწყობენ
სუბსტანცია P-ის რეცეპტორების დაბლოკვას. დამა-
ტკივილის
ტებით, ისინი არეგულირებენ მადას, აძლიერებენ სიგნალი
იმუნურ სისტემას და ამცირებენ სტრესს. სუბსტანცია P-ის არ გადაიცემა
რეცეპტორული უბანი,
ჰეროინით დაბლოკილი
ეფექტი რომ იქონიონ, ენდორფინები ოპიოიდურ
რეცეპტორებს უნდა მიემაგრონ, ძირითადად, მიუ,
დელტა, კაპა და ნოციცეპტინს. თითოეულ რეცეპტორს დიაგრამა 2-3
სხვებისგან განსხვავებული ფუნქცია აქვს. ჰეროინი (ან ნებისმიერი სხვა ოპიოიდი) ჯდება მეორეულ
ენდორფინის რეცეპტორის უბანში და ზღუდავს სუბსტანცია P-ის
მიუ რეცეპტორები ყველაზე მნიშვნელოვანია.
გამოყოფას. ის აგრეთვე ბლოკავს გამოღწეულ სუბსტანცია P-ს
ისინი ბლოკავენ ტკივილის გადაცემას, ქმნიან (მის ძირითად ნაწილს) იმით, რომ ჯდება მომდევნო ნეირონის
თვითგადარჩენის გზას და აწყნარებენ ავტონომიურ მიმღებ დენდრიტზე განლაგებულ სუბსტანცია P-ის რეცეპტორების
ნერვულ სისტემას, რომელიც აკონტროლებს არეში.
სუნთქვას, არტერიულ წნევას და გუგების შევიწრო- © 2014 CNS Productions, Inc.
ებას. ასევე გავლენას ახდენენ ენერგიის უეცარ
მოზღვავებასა და „კაიფზე“.
და უფრო დისფორიას, ვიდრე ეიფორიას. მათ
დელტა რეცეპტორები იწვევენ გარკვეულ ანალგე- აგრეთვე შეუძლიათ ზოგიერთი ფსიქოდელიური
ზიას, მაგრამ ნაკლებად, ვიდრე მიუ რეცეპტორები. ეფექტის გამოწვევა.32,33,34
კაპა რეცეპტორები არეგულირებენ ტკივილს ნოციცეპტური რეცეპტორები ჩართულია უმეტეს
ზურგის ტვინის დონეზე და იწვევენ გულისრევას სომატურ და ვისცერულ ტკივილებთან, სიგნალს

დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები 93

 კი სუბსტანცია P აწვდის. ეს რეცეპტორი, მიუ რე-
ცეპტორთან ერთად, ასევე ჩართულია რამდენიმე
ავადმოხმარებადი ნარკოტიკის დაჯილდოების
ასპექტში და ამიტომაც არის სამიზნე ტკივილის
და ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების
სამკურნალო ახალი წამლების შემუშავებისთვის.35
თუ ტკივილი ძალიან ინტენსიურია და ენდორფინები კი
სკმარისი რაოდენობით არაა, ბუნებრივი ენდორფინების
მსგავსი ოპიოიდური ნარკოტიკული საშუალებები
ზღუდავენ სუბსტანცია P-ს გამოთავისუფლებას და ხელს
უწყობენ მომდევნო ნერვული უჯრედის სუბსტანცია P-ს
რეცეპტორული უბნების დაბლოკვაში (დიაგრამა 2-3).
ყოველ ოპიოიდურ ნარკოტიკს აქვს უნიკალური
რეაქცია თითოეული რეცეპტორული არესთვის. ასე
რომ, ზოგი ნარკოტიკი, როგორიცაა ფენტანილი,
ტკივილს ჰეროინზე ეფექტიანად დათრგუნავს, მაგრამ
ჰეროინი მეტად იწვევს ენერგიის უეცარ მოზღვავებას
და „კაიფს“.
ტკივილის თერაპიული მართვა თუ
ჰიპერალგეზია?
ოპიოიდების ავადმოხმარება, ფიზიკური დამოკიდე-
ბულება და ადიქცია ხშირად გვხვდება ლეგიტიმური
გზით ქრონიკული ტკივილის გაყუჩების შემთხვევებში.
ნაციონალური აკადემიის სამედიცინო ინსტიტუტის
(IMNA) მონაცემებით, დაახლოებით 116 მილიონი
ამერიკელი იტანჯება ქრონიკული ტკივილით,
10 მილიონისთვის ტკივილი გამუდმებულია და
ხშირად უნარშემზღუდველიც. ქრონიკული ტკივილი
შეიძლება გამოიწვიოს ხერხემლის დაზიანებამ,
ართრიტმა, ქრონიკულმა ავადმყოფობამ, კიბომ,
დამწვრობამ, ნერვის ან ქსოვილის მძიმე დაზიანებამ
და ფიბრომიალგიამ. ყოველწლიურად მილიონობით
ამერიკელი მიდის ექიმთან ქრონიკული ტკივილის
ჩივილებით; ზოგი მათგანი წლობით იტანჯება.
იმ ადამიანთა თითქმის ნახევარი, ვისაც ქრონიკული
ტკივილი აწუხებს, მოიხმარს რეცეპტით გამოწერილ
წამალს, თუმცა, ბევრს ეშინია, ოპიოიდზე
დამოკიდებულება არ ჩამოუყალიბდეს. ინტერვენციული
მედიცინის ექიმების ამერიკული საზოგადოების (ASIPP)
მონაცემებით, აშშ მოიხმარს რეცეპტით გასაცემი
ოპიოიდური ტკივილგამაყუჩებლების მსოფლიო მა-
რაგის 80%-ს, რაც 2011 წელს 219 მილიონი რეცეპტით
გაცემულ ოპიოიდის შეესაბამება. ეს, ალბათ, რთული
სიტუაციიდან იოლი გამოსავლის პოვნის კულტურული
თავისებურებაა; ტკივილის სწრაფად გაყუჩება ერთი
ასეთი გამოსავალია.
ოცდამეერთე საუკუნის დასაწყისიდან აღიარეს, რომ
ტკივილის, და განსაკუთრებით ქრონიკული ტკივილის
ოპიოიდებით მკურნალობას სერიოზული პრობლემები
ახლავს თან. ახალმა კვლევამ ხელახლა განსაზღვრა
ტკივილზე რეაქციის განსხვავებული ტიპები,
94 თავი 2
რომლებიც მოიცავს არასასურველ ფიზიოლოგიურ და
ნეიროქიმიურ ცვლილებებს ნერვულ სისტემაში, როცა
ადგილი აქვს ოპიოიდების ხანგრძლივ გამოყენებას.
შეერთებული შტატები მოიხმარს რეცეპტით
გასაცემი ოპიოიდური ტკივილგამაყუჩებლების
მსოფლიო მარაგის 80%-ს.
ჰიპერალგეზია არის ნერვული უჯრედების
მგრძნობელობის დროებით გაზრდა. ნერვული
სისტემა აძლიერებს სენსორულ სიგნალს ტვინისკენ
და აფრთხილებს, რომ რაიმე მოიმოქმედოს
ტკივილის შესამცირებლად. გაუსაძლისი ტკივილი
ხშირად ოპიოიდების ავადმომხმარებლებს
უჩნდებათ. ტკივილი ჩვეულებრივ ქრება, როცა
ჭრილობა ან დაზიანება იკურნება.
ჰიპერპათია არის ტკივილის ანომალური ზრდა,
გამოწვეული გამღიზიანებლის განმეორებადი ან
დამაზიანებელი მოქმედებით. განსხვავება იმაშია,
რომ ტკივილის შეგრძნება მაშინაც შეიძლება
შენარჩუნდეს, როცა ნოციცეპტური ტკივილის
გამღიზიანებელი მოცილებულია ან მოშუშებული.
ალოდინია არის ტკივილის აღქმა არამტკივნეულ
გაღიზიანებაზე, მაგალითად, კანზე მსუბუქად
შეხებისას. რადგან მგრძნობელობა ზედმეტად
გაზრდილია, ტკივილი ისევე ინტენსიურია, როგორც
საზიანო გამღიზიანებლით გამოწვეული. ეს ხშირად
გვხვდება ოპიოიდების ავადმომხმარებლებთან.
ჰიპერკატიფეია არის ოპიოიდის არასწორად
მოხმარება ტკივილის სამართავად, რაც წარმო-
შობს ჰიპერმგრძნობელობას ემოციურ დისტრეს-
ზე.31,37,38,39,40,41
ოპიოიდის ხანგრძლივად მოხმარება იწვევს
ტკივილისადმი მგრძნობელობის გაზრდას
(ჰიპერალგეზია, ჰიპერპათია, ალოდინია და
ჰიპერკატიფეია).
„ჰო, ერთხელ დავიწყე ტკივილგამაყუჩებლების ავად
მოხმარებით და მათზე დამოკიდებული გავხდი,
იქამდე მივედი, რომ მათ გარეშე საკუთარ კანზე
შეხებაც კი აღარ შემეძლო, რომ არ მტკენოდა.
თავის ტკივილის, ან რამე მსგავსის დროს, როცა
ნორმალური ადამიანი ტილენოლს® მიიღებდა, მე
მხოლოდ ტკივილგმაყუჩებელი აბები თუ მიშველის.“
26 წლის ქალი, ოპიოიდდამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
როცა ოპიატებს ტკივილის შესამცირებლად იყენებენ
რაღაც პერიოდით, ორგანიზმი ეჩვევა იმგვარად, რომ
ტკივილზე მაღალი მგრძნობელობა უყალიბდება.
ტკივილის ზღურბლის დაწევის კვალად, ტკივილის
ინტენსივობა იზრდება და დროთა განმავლობაში,
გარედან მიღებული ოპიატების მოკრძალებული
რაოდენობა ვეღარ ერევა ტკივილს. ეს ის მომენტია,
როცა ადამიანი იწყებს მოხმარების სიხშირის
გაზრდას.41,42
„ეიფორიაში ვიყავი ნარკოტიკის მოხმარებისას,
მაგრამ თუ ნარკოტიკს არ ვიღებდი, მაშინ ტკივილი
მაგიჟებდა − ფიზიკური ტკივილი, ემოციური ტკივილი
− რაღაც სახის ტკივილი მაინც.“
52 წლის ქალი, ოპიატდამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
როგორც ადამიანები განსხვავდებიან ერთმანეთისგან,
ისევე განსხვავდება ტკივილიც. ტკივილზე ყოველი
რეაქცია უნიკალურია, თუმცა კი ტკივილის სიგნალები
რეალურია. ეს გაფრთხილებებია, რომელიც
გვატყობინებს, რომ რამე უნდა ვიღონოთ ტკივილის
შესაზღუდად, მაგრამ თავად არ მკურნალობენ
დაზიანებულ ქსოვილს თუ ნერვებს.
„1991 წელს ხერხემლის ოპერაცია გამიკეთეს
(დისკექტომია) და პირველი ოპიოიდებიც მაშინ
გამომიწერეს, ძირითადად ვიკოდინი.® ასევე,
გამომიწერეს სომა® (კუნთების მოსადუნებლად),
ნეურონტინი® ნერვის ტკივილისთვის, კორტიზონის
ინექციები და ელექტროსტიმულატორი (რომელმაც
არ მიშველა). ტკივილის მართვის კურსიც გავიარე
და გავეცანი ოპიოიდებზე დამოკიდებულებას
და ადიქციას. საბოლოოდ, ხელთ შემრჩა ტკი-
ვილთან ორთაბრძოლა და მომდევნო 14 წლის
განმავლობაში ნარკოტიკული საშუალებების
მოხმარება, რომელთა ოდენობასაც გამუდმებით
ვზრდიდი, ვიდრე 2005 წელს ფიზიოლოგიური
ზღვარი არ გადავლახე და ექიმები უკვე მორფინს,
ნორკოს® (ოპიოიდი), მეტი რაოდენობით სომას®,
ბევრ ნემსებს და ფიზიკურ თერაპიას მინიშნავდნენ.
დარწმუნებული ვარ, პირველივე წელს ოპიოიდზე
დამოკიდებული გავხდი, მაგრამ მას მერე, რაც
მინდოდა, მხოლოდ ტკივილის გაყუჩება იყო.
რას არ ჩავიდენდი, რომ ტკივილი არ მქონოდა.
ამას წინათ ორეგონში გადმოვედი და ტკივილის
მართვის სპეციალისტთან დავიწყე სიარული,
ტკივილის მართვის კონტრაქტსაც მოვაწერე
ხელი. სამწუხაროდ, მედიკამენტები მომპარეს,
მართლა! და მორფინი და ნორკოც® გამითავდა.
კონტრაქტის გამო უნდა შემეწყვიტა ნარკოტიკების
მიღება არაოპიოიდური მედიკამენტების მეშვეობით:
კლონიდინით, ფლექსერილით® და ჰიდროქსიზინით.
ეს წამლები მეხმარებოდა სიმპტომების მართვაში,
რაც, როგორც ბოლოს მივხვდი, ოპიოიდების
აღკვეთას მოჰყვა. ეს ნამდვილი ჯოჯოხეთი იყო,
რომელიც შვიდ თუ რვა დღეს გაგრძელდა და მერე
განელება დაიწყო. და აი, ახლა, 22 წლის შემდეგ,
ოპიოიდებისგან გავთავისუფლდი. ერთი წლის
წინ ახალი ელექტროსტიმულატორიც ჩამომივიდა
და ვნახე, რომ თურმე ეფექტურად მოქმედებს,
როცა ორგანიზმი ოპიოიდებისგან გაწმენდილია.
აქტიური ნარკომანი ვიყავი, ჩვეულებრივ მომუშავე.
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
ქრონიკულად მოხმარების დროს მცირე ტკივილიც
კი აუტანლად მეჩვენებოდა. მოვედი ადიქციის
სამკურნალოდ და ვიტყვი, რომ ესაა ჩემი ქრონიკული
ტკივილის პირველი ეფექტიანი მკურნალობა ჩემს
ცხოვრებაში.“
50 წლის პაციენტი ქრონიკული ტკივილით, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ექიმები და ექთნები ეყრდნობიან პაციენტის მიერ
ტკივილის თვითშეფასებას 10-ბალიან სკალაზე, სადაც
10 ქულა ყველაზე უარესის მაჩვენებელია. ბევრმა
კლინიკოსმა, ამის პარალელურად, დაამატა სტრესის
თვითშეფასების გრაფიკი იმ მოსაზრებით, რომ სტრესი
და ემოციური ტკივილი რეალურად უკავშირდება
ტკივილის აღქმას.48 ნაწილობრივ ამ რეიტინგებზე
დაყრდნობით ხდება მორფინის, სხვადასხვა
ოპიოიდების და სხვა ტკივილგამაყუჩებლების
გამოწერა. სხვა წუხილი შეეხება ექიმის მიერ დანიშნული
მედიკამენტების რაოდენობას:
შიში, რომ შეიძლება განვითარდეს ფიზიკური და-
მოკიდებულება და ადიქცია
რეციდივის შიში
წუხილი, რომ ოპიოიდი შენიღბავს და ხელს
შეუშლის სერიოზული დაავადების გამოვლენას
წუხილი, რომ ხანგრძლივი მოხმარება ტკივი-
ლისადმი ზედმეტად მაღალ მგრძნობელობას
გაუჩენს პაციენტს (ჰიპერალგეზია)
წუხილი, რომ პაციენტმა შეიძლება გამოიგონოს
სიმპტომები ნარკოტიკის მიღების ჩვევის დასაკმა-
ყოფილებლად (განზრახ აღკვეთა).
ეს მართებული მოსაზრებებია და ზოგი ექიმი შეიძლება
შეყოვნდეს კიდეც პაციენტისთვის რეალურად საჭირო
ოდენობით ტკივილგამაყუჩებლის დანიშვნაში. პირვე-
ლადი ჯანდაცვის ექიმების კვლევამ აჩვენა, რომ მათი
უმრავლესობა თავისუფლად უნიშნავდა ოპიოიდებს
კიბოს ბოლო სტადიაზე მყოფ პაციენტებს, ვიდრე მათ,
ვისაც წელის ტკივილი აწუხებდა ან ნარკოტიკების/
ალკოჰოლის ავადმოხმარების ისტორია ჰქონდა.43
ზედმეტი მედიკამენტების დანიშვნაზე მთავრობის
რეაგირების შიშიც ტკივილის არასათანადოდ
მკურნალობის ერთ-ერთი ფაქტორია. ამ დროისთვის
ოქსიკოდონის, ჰიდროკოდონის, მეთადონის და
სხვა ოპიოიდების პოტენციური ავადმოხმარების შიში
აფერხებს მედიკამენტებით მკურნალობის მეთოდის
გამოყენებას. პროფესიული ორგანიზაციები (მ.შ.
Federation of State Medical Boards და American Society
of Addiction Medicine (ASAM)) ექიმების დასახმარებლად
ადგენენ პოლიტიკის დოკუმენტებს და გზამკვლევებს
ტკივილის სამკურნალოდ კონტროლირებადი
ნივთიერებების გამოყენების შესახებ.
95
 ქრონიკული ტკივილი – ოპიოიდების გარეშე ბევრ ადამიანს, დროთა განმავლობაში,
ტკივილი

უვითარდება ქრონიკული ტკივილისადმი

ტოლერანტობა და სწავლობს ტკივილით
ცხოვრებას. თუ ჭრილობა თუ ნერვის დაზიანება
არ უარესდება, ტკივილი ასატანი ხდება.
ტკივილისგან სრულად გათავისუფლება,
დრო როგორც წესი, შეუძლებელია.
ქრონიკული ტკივილი – ოპიოიდების მინიმალური მოხმარება
ტკივილი

თუ ოპიოიდებს მხოლოდ რამდენიმე დღით

ან/და შეზღუდული დოზებით მოიხმარენ,
ტკივილის ასატან დონეზე მართვა
შესაძლებელია და წამლის მიმართ
ტოლერანტობა არ გაჩნდება.
დრო

ქრონიკული ტკივილი – ვითარდება ოპიოიდური ტოლერანტობა

ტკივილი

თუ ოპიოიდებს ხშირად მოიხმარენ,

ვითარდება ტოლერანტობა. ამ ეტაპზე სულ
უფრო მეტი წამლის მიღებაა საჭირო
ტკივილის მინიმალური დონის
შესანარჩუნებლად.
დრო
ქრონიკული ტკივილი – ჰიპერალგეზია რადგან ტოლერანტობა ოპიოიდების სულ
(ტკივილის მგრძნობელობა იზრდება) უფრო მზარდი რაოდენობებით მიღებისას
ვითარდება, ჩნდება ჰიპერალგეზია -
ნერვული უჯრედების მგრძნობელობის
ტკივილი

გაზრდა, რაც ოპიოიდების მოხმარების

ზრდის კვალად კიდევ უფრო მეტ ტკივილს
იწვევს. გაზრდილი მგრძნობელობის გამო
სულ ოდნავი ტკივილიც კი ისე შეიძლება
გაძლიერდეს, რომ სრულიად აუტანელი
გახდეს.
დრო

დიაგრამა 2-4 ტკივილი და ოპიოიდები: ოთხი სცენარი

ტკივილზე ოპიოიდების ზემოქმედების ილუსტრაცია გვიჩვენებს ბოლოდროინდელ კვლევას, რომელიც ასკვნის, რომ ოპიოიდების
ხანგრძლივად მოხმარება ცვლის ნერვული უჯრედების მგრძნობელობას და დროთა განმავლობაში შეუძლია დაასუსტოს ტკივილის გაყუჩების
უნარი, საერთო ჯამში გაზარდოს ტკივილი და წარმოქმნას კიდეც ტკივილი.
© 2014 CNS Production, Inc.

მაგალითად, „ტკივილის მქონე პაციენტთა უფლებების ნომრით) ექიმები ყოველგვარი საჭიროების გარეშე
ბილი“, რომელიც კალიფორნიის შტატში დაკანონდა, გასცემენ რეცეპტებს დიდი ოდენობით ოპიოიდებზე.
გვამცნობს: მათი პაციენტები ძირითადად ახალგაზრდები არიან,
რომლებიც იხდიან ნაღდი ფულით. DEA-მ ფლორიდაში
მწვავე და ქრონიკული ტკივილის არაადეკვატურად
254 ასეთი „ტკივილის კლინიკა“ დახურა.
მკურნალობა ჯანმრთელობას მნიშვნელოვან
პრობლემას უქმნის ASAM-ის გზამკვლევები, რომელთა გამოცემა 1997
წელს დაიწყო, ექიმებს წააქეზებს, წამლის დანიშვნისას
ექიმმა მედიკამენტი უნდა დანიშნოს „ძნელად საკუთარ სამედიცინო შეხედულებას დაეყრდნონ.
გასაყუჩებელი ტკივილის მკურნალობის შესახებ იგულისხმება, რომ ექიმს პასუხი არ მოეთხოვება, თუ
კალიფორნიის აქტის“ მიხედვით პაციენტი მას მოტყუებით დაანიშნინებს არასაჭირო
ოპიატური მედიკამენტების დანიშვნაზე ექიმს ოპიოიდს. ASAM აგრეთვე იძლევა რეკომენდაციას,
შეუძლია უარი უთხრას პაციენტს, რომელიც ითხოვს რომ ზედმეტი თუ არასაკმარისი დანიშნულებები
მკურნალობას ძნელად გასაყუჩებელი ან ქრო- გამოსწორდეს განათლების გზით და არა სადამსჯელო
ნიკული ტკივილის სამკურნალოდ; თუმცა, უნდა სანქციებით, რომლებიც შეიძლება ხელისშემშლელი
აუწყოს პაციენტს, რომ არიან ამგვარი ტკივილების ფაქტორი იყოს კარგი სამედიცინო პრაქტიკის
მკურნალობაში დახელოვნებული ექიმები, განხორციელებაში.45
რომელთა მეთოდები მოიცავს ოპიოიდების
გამოყენებას.44 „ძალიან ცოტაა გამოქვეყნებული ისეთ პაციენტებზე,
ვისაც ერთდროულად ტკივილიც აწუხებს და
პოლიტიკის დოკუმენტების და გზამკვლევების
წამალდამოკიდებულებაც. ვიცით, რომ ოპიოიდებზე
გარდა, არსებობს კლინიკები (ე.წ. pill mills), სადაც
დამოკიდებულების სამკურნალოდ მეთადონის
ლიცენზირებული (ნარკოტიკებთან ბრძოლის
პროგრამაში ჩართულ პაციენტთა 40% უჩივის
სამმართველოს (DEA) მიერ მინიჭებული სალიცენზიო
96 თავი 2
 ზომიერ ან ძლიერ ქრონიკულ ტკივილს. პროგრამაში
ჩართულებს უჩნდებათ კითხვა: „მეთადონი ტკივილს
აუარესებს თუ უფრო ძლიერ აავადებს ფიზიკურად?“
ჩვენ არ ვიცით პასუხი ამ კითხვაზე, მაგრამ ის კი ვიცით,
რომ უფრო მეტი პაციენტი კვდება, ვიდრე ოდესმე.“
ენდრიუ მენდენჰოლი, ექიმი, ტკივილის სპეციალისტი,
კლინიკა, ბივერტონი, ორეგონი
დღეს იატროგენული წამალდამოკიდებულება იშვია-
თია, რადგან ექიმები უკეთ აცნობიერებენ ოპიოიდების
ხანგრძლივ მოხმარებასთან დაკავშირებულ რისკებს,
ვიდრე ეს საუკუნეთა გასაყარზე ხდებოდა.
„უკვე იმდენი ხნის განმავლობაში ვიყუჩებდი
ტკივილს, რომ აღარ ვიცოდი, რამდენად მტკიოდა
თუ საერთოდ არ მტკიოდა, და წამალს მაშინაც კი
ვიღებდი, როცა სინამდვილეში არც მტკიოდა“.
37 წლის რეცეპტით გასაცემ ოპიოიდებზე დამოკიდებული, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
ფიზიკური დამოკიდებულების გარკვეული დონე
შეიძლება გაჩნდეს ოპიოიდების საწყისი დოზის მიღების
დროსაც, ამიტომ, წამლის დანიშვნისას საჭიროა
სიფრთხილე. ექიმებს გაცნობიერებული უნდა ჰქონდეთ
თავიანთი პაციენტების რისკ-ფაქტორები, როგორიცაა:
ფიზიკური ჯანმრთელობა, მაგ., თირკმელების და
ღვიძლის ფუნქციონირება
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების
ისტორია, სამედიცინო ნარკოტიკების მოხმარების
ისტორია და ფსიქიკური ჯანმრთელობის ისტორია
შესაძლო მემკვიდრეობითი ფაქტორები,
პაციენტს უფრო მგრძნობიარეს ხდის.
ამას გარდა, ექიმმა უნდა:
დაადგინოს დიაგნოზი და შეიმუშაოს სამკურნალო
გეგმა
განიხილოს რისკების და სარგებლის ბალანსი
პაციენტთან და მიაღწიოს მასთან შეთანხმებას
იცნობდეს მედიკამენტების ბოლოდროინდელ
კვლევებს ან კონსულტაციას გადიოდეს ვინმესთან,
ვინც უკეთ ერკვევა ნარკოტიკულ საშუალებებში
სთხოვოს პაციენტს უკუკავშირი მედიკამენტების
მოქმედების, ეფექტიანობის და გვერდითი ეფექ-
ტების შესახებ
მზად იყოს, შეცვალოს მედიკამენტი ან/და დოზა
აწარმოოს ზუსტი ჩანაწერები წამლის მოქმედებისა
და პაციენტის რეაგირების შესახებ.46
ამერიკის ფარმაკოლოგთა ასოციაციის მიერ ოპიო-
იდური ტკივილგამაყუჩებლების ალტერნატივად დასა-
ხელებულ წამლებს შორისაა:47
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
არასტეროიდული ანთებასაწინაღმდეგო ნარკო-
ტიკული საშუალებები (მაგ., იბუპროფენი, ალევე,®
კლინორილი®)
აცეტამინოფენი
ჰაზელდენის ნორეპინეფრინის უკუმიტაცების ინჰიბიტორი ანტი-
დეპრესანტები (მაგ., კიმბალტა,® ეფექსორი®)
ანტიკონვულსანტები (მაგ., ტოპამაქსი,® ნეურონ-
ტინი,® თეგრეტოლი®)
სტეროიდები (მაგ., პრედნიზონი, დეკადრონი,®
ჰიდროკორტიზონი)
კუნთების რელაქსანტები (მაგ., ფლექსერილი,®
რობაქსინი,® ზანაფლექსი,® ბაკლოფენი,®
სკელაქსინი ).
®
ამჟამად მიმდინარეობს ასობით კვლევა არაოპიოიდური
ტკივილგამაყუჩებელი მედიკამენტების შესაქმნელად.
ამის მიზეზია ოპიოიდების ეფექტიანობის შემცირება
ხანგრძლივი მოხმარებისას, მათი ადიქციური პოტენ-
ციალი და მათი გვერდითი ეფექტები. კვლევის ერთ-
ერთი იმედისმომცემი მიმართულება ფოკუსირებულია
ტვინის გლიურ უჯრედებზე – არანეირონული ნერვული
სისტემის უჯრედებზე, რომლებიც, როგორც ბოლო
დროს აღმოჩნდა, თამაშობენ როლს ნევროპათიური
ტკივილის, ოპიოიდური დამოკიდებულების, ასევე
აღკვეთის მდგომარეობის წარმოქმნაში. კვლევის
სხვა იმედისმომცემი მიმართულება შეისწავლის
კანაბინოიდურ რეცეპტორებს, განსაკუთრებით, CB2
რეცეპტორებს, რომლებიც, როგორც ჩანს, აგრეთვე
ამცირებენ ტკივილს თანმდევი ფსიქოაქტიური
რაც ეფექტების გარეშე.
ნაჩვენებია, რომ ქრონიკული ტკივილის მკურნალობას
სხვა უშუალო ინტერვენციებით ოპიოიდურ
მედიკამენტებთან კომბინაციით საუკეთესო შედეგებამდე
მივყავართ. სხვა ინტერვენციები, არაოპიოიდური
მედიკამენტების გარდა, არის ფიზიკური თერპია,
აკუპუნქტურა, ნერვის ელექტროსტიმულაცია, ბიოუკუ-
ტკივილის მართვა შესაძლებელია სხვადასხვა ფორმით: მედი-
კამენტებით, აკუპუნქტურით, მცენარეებით მკურნალობით (ჩინური
მედიცინა), ელექტროსტიმულაციით, და ჰიპნოთერაპიით.
© 2014 CNS Production, Inc.
97
კავშირი, მასაჟი, ვარჯიში, დიეტა, გაცნობიერებული
მედიტაცია, ჰიპნოზი, იოგა, პილატესი,
ქიროპრაქტიკული თერაპია, არომათერაპია, თვალის
მოძრაობის დესენსიტიზაცია, მაგნიტური თერაპია,
მუსიკათერაპია, აზიური მოდალობის ლიტანიები (მაგ.,
რეიკი, აიურვედა და ქიგონგი).31
„ძალიან სასიხარულოა, როცა ხედავ, რომ პა-
ციენტს ესმის შეზღუდვის მნიშვნელობა − „ეშმაკმა
დალახვროს, მესმის, რომ „კაიფს“ ვეღარ დავიჭერ,
რომ ეს უსაფრთხო არაა ჩემთვის, თუმცა, ჩემს
ტკივილს უმკურნალებენ, რადგან არსებობენ
თანამგრძნობი ექიმები, რომლებსაც ესმით ჩემი ტკი-
ვილის.“
ენდრიუ მენდენჰოლი, ექიმი, ტკივილის სპეციალისტი,
კლინიკა, ბივერტონი, ორეგონი
ქრონიკული ტკივილის მქონე პაციენტებისთვის
მნიშვნელოვანია, გასაგები და მისღები იყოს ის ამბავი,
რომ რაღაც დოზით ტკივილს ყოველთვის იგრძნობენ,
და რომ ქრონიკული ტკივილის მკურნალობის მიზანი
არის დაეხმაროს პაციენტს უკეთ მართოს ტკივილი
სხვადასხვა მოდალობების გამოყენებით.
ემოციური ტკივილი
ემოციური ტკივილის მართვა ისევე მნიშვნელოვანია,
როგორც ფიზიკური ტკივილის. ოპიოიდების
მომხმარებლებს ხშირდ აღენიშნებათ შემცირებული
შფოთვა, დისტანცირების განცდა, ძილიანობა და
არასასურველი გრძნობების განელება. ეს გამოწვეულია
ნარკოტიკის ინჰიბიტორული გავლენით ტვინის ღეროში
არსებულ ლურჯ ლაქაზე (locus coeruleus) და მის
გავლენაზე თვითგადარჩენის გზაზე. ცდები აჩვენებს,
რომ მძიმე სტრესს შეუძლია ბუნებრივი ენდორფინების
გააქტიურება ემოციური ტკივილის შესამსუბუქებლად,
როგორც ეს ფიზიკური ტკივილის შემთხვევაში ხდება.48
„როცა ჰეროინზე ხარ შემჯდარი, შეგიძლია უყურო,
როგორ უვარდება მანქანას ქვეშ შენი საუკეთესო
მეგობარი, რომ შენი მეგობრები შეიძლება დაიხოცონ,
რომ საყვარელი ძაღლი შეიძლება გაცოფდეს,
რომ შეიძლება დაგემართოს შიდსი, ჰერპესი ან
კიბო, და საერთოდ არ განაღვლებს. რაღაცნაირად
განზე დგახარ ხარ ამ ყველაფრისგან და ემოციებიც
დაბლოკილია.“
18 წლის ქალი, ჰეროინდამოკიდებული
სამწუხაროდ, ფიზიკური ტკივილის გაძლიერება და
სახეცვლილება, გამოწვეული ოპიოიდების ხანგრ-
ძლივი მოხმარებით (მაგ., ჰიპერალგეზია, ჰიპერ-
პათია და ალოდინია), ასევე გვხვდება ემოციურად
ჰიპერკატიფეიას დროს, რომელიც თეორიულად
უშვებს, რომ ოპიოიდების ფართოდ მოხმარება
იწვევს ჰიპერმგრძნობელობას ემოციურ დისტრესზე
იმგვარად, რომ მცირე ემოციური სტრესორიც კი
98 თავი 2
აუტანელი შეიძლება გახდეს აღკვეთის და აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში.
თუმცა ყველა ოპიოიდი აყუჩებს ტკივილს, მოლეკულურ
სტრუქტურაში მცირეოდენმა ცვლილებამაც კი
შეიძლება გამოიწვიოს უზარმაზარი განსხვავება
წამლის სიძლიერის, მოქმედების ხანგრძლივობის, და
გვერდითი ეფექტების თვალსაზრისით. მაგალითად,
ჰეროინი და კოდეინი ტკივილს თუ 4-6 საათის
მანძილზე აყუჩებენ, ფენტანილის მოქმედება ერთ
საათს ძლივს გასტანს, სამაგიეროდ, ძლიერმოქმედია
და ქირურგიული ოპერაციების დროს ანესთეზიურ
საშუალებად ხმარობენ.
ოპიოიდების ფართოდ მოხმარება იწვევს
ჰაზელდენის
ჰიპერმგრძნობელობას ემოციური დისტრესის
მიმართ, იმ დონეზე, რომ თავშეკავების დროს
უმცირესი ემოციური გამღიზიანებელიც კი
აუტანელი ხდება (ჰიპერკატიფეია)
განმტკიცება (ჯილდო, სიამოვნება)
ოპიოიდების ავადმოხმარების, მათზე დამოკიდებულე-
ბის და ადიქციის თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანი
აქტორია დოფამინი და მისი გავლენა თვითგა-
დარჩენის გზაზე (რაც მოიცავს მიმდებრე ბირთვს და
პრეფრონტალურ ქერქს). როცა ეს სისტემა ნორ-
მალურად მოქმედებს, ენდორფინების გამოყოფა ასევე
გამოათავისუფლებს დოფამინს და ამას იმდენჯერ
ამეორებინებს, სანამ საჭიროებას არ დაიკმაყოფილებს
(მაგ., ჭამა ან სექსი). ტვინი ამას იმახსოვრებს და ეს
მოქმედებები შეიძლება მომავალშიც განმეორდეს
საჭიროებისამებრ. შესაძლებელია მსგავსი მოქმედების
იმიტირება გარე ოპიატების მეშვეობით, რომლებიც
ენდორფინებზე გაცილებით ძლიერია.
ოპიოიდებს შორის ჰეროინი ყველაზე ძლიერ გავლენას
ახდენს დაჯილდოების რეაქციაზე თვითგადარჩენის
გზაზე.
„ბოლო დოზა არასოდესაა საკმარისად მაგარი.
ყოველთვის იმ განსაკუთრებულ დოზას ეძებ, იმავეს,
რომელიც მაშინ გქონდა, პირველად რომ გაიკეთე
ნარკოტიკი. მაგრამ იმას ვეღარასოდეს მიიღებ“.
22 წლის ჰეროინზე დამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
„თითქოს ყველა შენს საწუხარს ერთად კრავ და
ყველაფერს ერთი ხელის დაკვრით აგვარებ −
ჰეროინის მეშვეობით. ერთადერთ პრობლემად
გრჩება ყოველდღე იშოვო შენი სამყოფი ჰეროინი“.
72 წლის ჰეროინზე დამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
როდესაც ბუნებრივი (ენდოგენური) ენდორფინები და
ენკეფალინები აჯილდოებს კონკრეტულ ქმედებას
(პოზიტიური განმტკიცება), ტვინში სხვადასხვა უჯრედები
აკვირდება ამ მოქმედებას და როცა საჭიროება
დაკმაყოფილდება, უშვებს შეწყვეტის სიგნალს:
„შეგიძლიათ შეწყვიტოთ“, „ნუღარ გამოყოფთ
ენდორფინებს“, „საკმარისია“.
ძლიერ ფსიქოაქტიურ საშუალებებს, მათ შორის,
ჰეროინს, შეუძლიათ, სხვადასხვა ხერხით ჩაშალონ ეს
გამომრთველი (რომელიც პრეფრონტალურ ქერქშია
განლაგებული) და ტვინიც კარგავს ამ ქმედების
შეწყვეტის უნარს. ეს ციკლი რაც უფრო ხშირად ჩაიშლება
ჰეროინის ან სხვა ძლიერი ოპიოიდის ზემოქმედებით,
შეწყვეტის მექანიზმი მით უფრო მეტად მოიშლება.
კავშირი გამორთვის და ჩართვის მექანიზმებს
შორის, ან ტვინის სხვა მაკონტროლებელ ნაწილებს
შორის, რომელიც fasciculus retroflexus-ის და lateral
habenula-ის მეშვეობით წარმოებს, ხშირად ზიანდება
ნარკოტიკების ხანგრძლივი მოხმარებით. ამიტომ,
მაშინაც კი თუ ტვინმა იცის, რა უნდა მოიმოქმედოს,
სიგნალი არ აღწევს ტვინის იმ ნაწილამდე, რომელიც
ადამიანს ქმედებას დააწყებინებდა.
ძლიერმოქმედი ოპიოიდები ზედმეტად
ააქტიურებენ „ჩამრთველს“ და მოშლიან
„გამომრთველს“ და ამგვარად არღვევენ
კომუნიკაციას ამ ორს შორის. შორს
წასული ეს პროცესი იწვევს ფიზიკურ
დამოკიდებულებას და ადიქციას.
ტვინის იგივე უბანი, რომელიც იძლევა სიმოვნების/
დაჯილდოების სიგნალს, ასევე უშვებს ტკივილის
დაამების სიგნალსაც, ამიტომ, როცა ადამიანებს სურთ ამ
სასიამოვნო შეგრძნების/ენერგიის უეცარი მოზღვავების/
„კაიფის“ გამოწვევა ან ემოციური/ფსიქიკური/ფიზიკური
ტკივილის შემსუბუქება, ისინი ზოგჯერ მოიხმარენ
ოპიოიდს. აღკვეთის სიმპტომების ტკივილის დაამება
აგრეთვე მძლავრი მოტივატორია მოხმარების
გაგრძელებისთვის – ამას ადასტურებს ინგლისში,
კემბრიჯის უნივერსიტეტში ცხოველებზე წარმოებული
კვლევები, რომელთა შედეგად გაირკვა, რომ ობიექტები
უფრო მეტად იყვნენ მოტივირებული ნარკოტიკის
მიღებაზე აღკვეთის სიმპტომებით გამოწვეულ ტკივილის
დასაამებლად, ვიდრე უბრალოდ ენერგიის უეცარი
მოზღვავების განსაცდელად, როცა ტკივილი არ არის.
რაც უფრო დიდი ხნის განმავლობაში მოიხმარებოდა
ჰეროინი, მით უფრო ძლიერი იყო სტიმული მოხმარების
გაგრძელებისთვის აღკვეთის მდგომარეობისას.50
ნარკოტიკების ავადმომხმარებლები აგრძელებენ
გამოყენებას ტკივილის დაამების ნიშნულის მერეც,
რადგანაც ეძიებენ ემოციურ სიამოვნებას ან, უბრალოდ,
არ შეუძლიათ შეჩერება. ისინი, ვინც არ არიან
ავადმომხმარებლები, როგორც წესი, ახერხებენ
შეჩერებას ტკივილის დაამების მერე.
„არ აქვს მნიშვნელობა, რას ვაკეთებდი, ვერაფერს
ვაკონტროლებდი. პირველად რომ ნარკოტიკი
გავსინჯე და „ვიკაიფე“, მაშინვე შევიძულე. ვინანე.
რასაც კი ვაკეთებდი... ჰგავდა... რა გამეკეთებინა მის
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
მისაღებად? არც კი მჯერა. და როგორც კი „კაიფმა“
გამიარა, მაშინვე უკან დამიბრუნდა შეკითხვასავით:
რა გავაკეთო, რომ მეტი მოვიპოვო? ვინ გავძარცვო?“
26 წლის ჰეროინდამოკიდებული
კარგი ამ ამბავში ისაა, რომ ტვინი იწყებს თვითაღდგენაზე
მუშაობას, როგორც კი ადამიანი ერთვება აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში.49
ხველის შემსუბუქება და ფაღარათის
მკურნალობა
ტკივილის კონტროლის და სიამოვნების მიღების გარდა,
ოპიოიდები გამოიყენება ხველის შესამცირებლად
და ფაღარათის სამკურნალოდ. ისინი ამსუბუქებენ
ხველას იმით, რომ მგრძნობელობას უკარგავენ
ტვინის ღეროში ხველის ცენტრებს, რომლებიც
იძლევიან რესპირატორულ ტრაქტში გაღიზიანების
არსებობის სიგნალს. ექიმები ხშირად ნიშნავენ
კოდეინისა და ჰიდროკოდონის ბაზაზე დამზადებულ
ხველების წამლებს, როგორიცაა რობიტუსინ®A-C
და ჰიკოდანის® სიროფი, მაგრამ ზოგჯერ გვხვდება
რობიტუსინის® ავადმოხმარების შემთხვევები, მასში
შემავალი კოდეინით გამოწვეული ოპიოიდის მსგავსი
„კაიფის“, ან დექსტრომეთორფანის (ხველის ჩამხშობი)
ფსიქოდელიური მოქმედების გამო. სამწუხაროდ,
ტოლერანტობა კოდეინის მიმართ არ ნიშნავს
ტოლერანტობას დექსტრომეთორფანის მიმართ და
პირიქით. ასე რომ, მან ხშირად შეიძლება გამოიწვიოს
ისეთი რეაქციები, როგორცაა სუნთქვის გაძნელება,
გულისრევა და ღებინება. ერთ-ერთ კვლევაში
მკვლევრები იუწყებოდნენ, რომ ხველის წამლებში
შემავალი ოპიოიდების ზედოზირებით სიკვდილი
უმთავრესად სხვა ნარკოტიკებთან კომბინირების
პირობებში ხდებოდა – განსაკუთრებით, ალკოჰოლთან,
ბენზოდიაზეპინებთან და ანტიდეპრესანტებთან
შერევისას.51 რობიტუსინ®DM-ის და მსგავსი წამლების
არასათანადო გამოყენების გამო ბევრ შტატში
ეს წამლები რეცეპტის გარეშე არ გაიცემა, რათა
შეიზღუდოს და გაკონტროლდეს მათი გაყიდვა.
ოპიოიდები შეაკავებენ ფაღარათს, რადგან გავლენას
ახდენენ ტვინის ღეროს ზონებზე, რაც აკავებს კუჭის
სეკრეციას და ასუსტებს ნაწლავების კუნთების
აქტივობას. ყაბზობა შეიძლება დიდ პრობლემად ექცეთ
ქირურგიულ პაციენტებს, წამალდამოკიდებულებს
და ადამიანებს, რომლებიც ძნელად გასაყუჩებელი
ტკივილის სამკურნალოდ ხანგრძლივად მოიხმარენ
ოპიოიდებს.
„მუხლის ოპერაცია გავიკეთე და საავადმყოფოში
კვირაზე მეტ ხანს დამაყოვნეს. ტკივილის
გასაყუჩებლად ვიკოდინს® მაძლევდნენ. რაღაც
მომენტში ქირურგიულში გამაქანეს, ისე მგვრემდა
კუჭნაწლავი ვიკოდინის® გამო.“
58 წლის ჰეროინის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
99
ბოლო დროს მონაჩმახი კოდეინის და პრომეთაზინის
(ანტიჰისტამინი) შემცველ ხველის სიროფზე,
რომელსაც ვითომ „სპრაიტს“ და ჟელეს კანფეტებს
ურევენ (Jolly Roger Candies) პოპულარული გახდა
ჰიპ-ჰოპის სცენებზე, ელექტრონული მუსიკის რეივებზე
დაწვეულებებზე. ის დამაწყნარებლად მოქმედებს,
მაგრამ იმავდროულად ქმნის „კოსმიურ“ეფექტს (“purple
drank”, “sizzurp”, “syrup”, “lean”, “purp”, “Texas tea”).
ფიზიკური გვერდითი ეფექტები
ოპიოიდები, განსაკუთრებით ჰეროინი, ზემოქმედებს
ბევრ ორგანოსა და ქსოვილზე ორგანიზმის ყველა
ნაწილში, მით უფრო, თუ გადაჭარბებით მოიხმარება.
გული, ფილტვები, ტვინი, თვალები, ხმის იოგები
(ლარინქსი), კუნთები, ხველის და გულისრევის
ცენტრები, რეპროდუქციული სისტემა, საჭმლის
მონელების სისტემა, გამოყოფის სისტემა და იმუნური
სისტემა – ყველაფერ ამას საფრთხე ემუქრება. ჰეროინის
უმთავრეს ფიზიკურ გვერდით ეფექტებს შორისაა:
უგრძნობლობა ტკივილის მიმართ, რის გამოც
მომხმარებელმა შესაძლოა არ მიხედოს ისეთ
დაზიანებას, როგორიცაა აბსცესი
დაბალი არტერიული წნევა, შენელებული პულსი
და სუნთქვა
სედაცია და დაგვიანებული რეაქციები
ძლიერი ოპიოიდების მოქმედების ზოგი გვერდითი
ეფექტი საკმაოდ ადვილი შესამჩნევია მძიმე
მომხმარებლებში:
ქუთუთოები დაშვებულია, თავი წინ არის ჩახრილი
საუბარი შენელებული და გაურკვეველია, ხმა
ხრინწიანი და ჩახლეჩილია
სიარული და კოორდინაცია შენელებულია
გუგები დავიწროებულია და არ რეაგირებს სინათ-
ლეზე
კანი შრება და მატულობს ქავილის შეგრძნება,
ჰისტამინის გამოყოფის გამო.
ზოგ სასურველ სამედიცინო ეფექტს შეიძლება ახლდეს
უარყოფითი შედეგებიც:
ტვინში ხველის ცენტრის დათრგუნვამ შეიძლება
შეაფერხოს ნახველის ამოღება ისეთი რესპირა-
ტორული დაავადებების მქონე მომხმარებლებში,
როგორიცაა ემფიზემა, პნევმონია და
ტუბერკულოზი.
ოპიოიდებს შეუძლიათ გულისრევის ცენტრის
გააქტიურება; ზოგი ჰეროინდამოკიდებული მიიჩ-
ნევს, რომ ჰეროინის პარტია კარგია, თუ ის ღები-
ნებას გამოიწვევს.
100 თავი 2
„ფეხებიდან რომ დამარტყა, თავში ავიდა.
ვუყვიროდი, ნემსი გამოიღე-მეთქი, და უნიტაზს ვეცი.
იმ უნიტაზთან რამდენიმე საათი ვიყავი ჩახუტებული
და ვარწყევდი“.
23 წლის ჰეროინზე დამოკიდებული
ჰეროინი გავლენას ახდენს ჰორმონალურ
სისტემაზე: ქალს უფერხდება მენსტრუალური
ციკლი, მამაკაცი ნაკლებ ტესტოტერონს
გამოიმუშავებს. სექსუალური სურვილი ხშირად
ჩლუნგდება და განურჩევლობის დონემდე ეცემა.
„ჰეროინზე რომ ვარ, ორგაზმის განცდა არ შემიძლია.
ერთ-ერთი ამბავი ეგაა. შემიძლია, საათობით
მქონდეს სექსი, ისე, რომ მტკივნეულიც ხდება.
ჰეროინი მთელ სხეულს მიდუნებს; განძრევაც არ
მინდა, არც სექსი მინდა, როცა „კაიფში“ ვარ“.
24 წლის დილერი და ჰეროინზე დამოკიდებული
ტოლერანტობა, ფიზიკური
დამოკიდებულება და აღკვეთა
ოპიოიდების ადიქტიურობის უმთავრესი მიზეზი ტკი-
ვილის გაყუჩების და სიამოვნების განცდის სურვილია
− თანმდევი ტოლერანტობის, ფიზიკური დამო-
კიდებულების და აღკვეთის სინდრომის მიუხედავად.
ტოლერანტობა
ტოლერანტობა ვითარდება იმ მიზეზით, რომ ორგანიზმი
ჰეროინისგან (ან ნებისმიერი სხვა ფსიქოაქტიური
საშუალებისგან) თავის დაცვას ცდილობს და ამისთვის:
აჩქარებს მეტაბოლიზმს, განსაკუთრებით ღვიძლში
ნერვულ უჯრედებს უგრძნობელს ხდის ნარკოტიკის
გავლენის მიმართ
უფრო სწრაფად გამოჰყავს ნარკოტიკი შარდის,
განავლის და ოფლის გზით
ცვლის ტვინის და ორგანიზმის ქიმიას ნარკოტიკის
გავლენის საკომპენსაციოდ.
„საშინელი ტოლერანტობა მქონდა დემეროლის®,
მორფინის და ეგეთი რამეების მიმართ. ტონობით
უნდა მიმეღო. ერთხელ ადგილობრივი ანესთეზია
დამჭირდა და იმათ რომ მკითხეს: „აბა, გრძნობ
რამეს?“ მეთქი რა, მცდით თუ რა იყო-მეთქი?“
35 წლის ოპიოიდზე დამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ორგანიზმის შეგუების კვალად მომხმარებელი
იძულებულია, გაზარდოს დოზირება იმავე ეფექტის
მისაღებად. რადგან ტოლერანტობა ოპიოიდების
შემთხვევაში სწრაფად ვითარდება, მომხმარებელს
შეიძლება დასჭირდეს 10-ჯერ მეტი (მაგ., მორფინი)
სულ მოკლე ხანში, ათ დღეშიც კი. ოპიოიდებზე
ტოლერანტობის განვითარების ლიმიტი თითქმის არ
არსებობს. ოპიოიდის მოხმარების ერთი წლის მერე
კიბოს მქონე ერთი პატიმარი პაციენტი მოიხმარდა
ხუთ ფენტანილის პლასტირს, 20 დემეროლის®
აბს და მორფინის სანთლებს უწყვეტად – ეს დოზა
არატოლერანტული მომხმარებლისთვის სასიკვდილო
იქნებოდა.
„მნიშვნელობა აღარ ჰქონდა, რამდენს ვიკეთებდი
ბოლოს, მაინც ვეღარ „ვკაიფობდი“. ვეღარ ვიღებდი
იმ მდგომარეობას, რასაც ვეძებდი. იქამდე მივედი,
რომ მთავარ საქმედ მექცა იმდენის თავი მქონოდა,
გარეთ გავსულიყავი და გამერკვია, როგორ
მომეპოვებინა მეტი.“
23 წლის ოპიოიდზე დამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ფიზიკური დამოკიდებულება
ფიზიკური დამოკიდებულება არის ორგანიზმის
თავდაცვის მცდელობა და მაშინ აქვს ადგილი,
როდესაც ოპიოიდის უწყვეტი მოხმარებისგან
ორგანიზმი იცვლება. ეს არის გარდატეხის წერტილი,
რომლის მერეც მოხმარების შეწყვეტა იწვევს აღკვეთის
სიმპტომებს. მომხმარებელი აგრძელებს გაკეთებას
ან მოწევას უკვე იმიტომ, რომ თავი ჩვეულებრივად
იგრძნოს ან თავიდან აირიდოს თუ გაიყუჩოს აღკვეთის
ტკივილები.
„პატარა ოპერაციის შემდეგ ორკვირიანი მედი-
კამენტური მკურნალობა პაციენტების უმეტესობას
გარკვეული დონის ფიზიკურ დამოკიდებულებას
უჩენს და მსუბუქ აღკვეთასაც აქვს ხოლმე ადგილი.
ვინმემ რომ ჰეროინის მოხმარება ამ მომენტში
დაიწყოს, აღკვეთის მსგავსი სინდრომი უფრო
სწრაფად გაუჩნდება.“
ენდრიუ მენდენჰოლი, ექიმი, ტკივილის სპეციალისტი,
კლინიკა, ბივერტონი, ორეგონი
იელის უნივერსიტეტში დ-რ ერიკ ნესტლერის და მისი
კოლეგების მიერ წარმოებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ
ვირთხების ორგანიზმში მორფინის რეგულარულმა
შეყვანამ დოფამინის გამომმუშავებელი უჯრედების
(ვენტროტეგმენტალურ უბანში) ზომა ერთი მეოთხედით
შეამცირა.52 ეს ნიშნავს, რომ, როცა მორფინის (ან
ჰეროინის) რეგულარული მოხმარება წყდება, მცირდება
ორგანიზმის უნარი გამოიმუშაოს საკუთარი დოფამინი.
შედეგად მცირდება უნარი, თავი აღტაცებულად ან თუნ-
დაც ნორმალურად იგრძნოს. დოფამინის შემცირება
ამძაფრებს სურვილს, მოიხმაროს ნარკოტიკი კვლავ
და მეტი რაოდენობით. მკვლევრებმა აგრეთვე
შეამჩნიეს, რომ ფიზიკური დამოკიდებულება უფრო
სწრაფად უვითარდებოდათ იმ ცხოველებს, რომლებიც
ადრე იყვნენ დამოკიდებული ნარკოტიკზე, რომელიც
აღუკვეთეს და შემდეგ ისევ მიაწოდეს. ეს ნიშნავს, რომ
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
ფიზიკური დამოკიდებულება უფრო სწრაფად ბრუნდება
მომხმარებლის ყოველი მორიგი რეციდივის დროს.
„პირველად ამას რამდენიმე თვე დასჭირდა, მაგრამ
როცა უკვე გიყალიბდება ჰეროინზე ფიზიკური
დამოკიდებულება, სხვა დროს მოხმარებისას
მხოლოდ ერთი-ორი გაკეთებაა საჭირო და ისევ
დამოკიდებული ხდები.“
28 წლის ქალი, ოპიოიდის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
ტოლერანტობა და ფიზიკური დამოკიდებულება
შეიძლება სხვა ოპიოიდებზეც გავრცელდეს. ანუ, თუ
მომხმარებელს გამოუმუშავდება ტოლერანტობა და
ფიზიკური დამოკიდებულება ჰეროინზე, მას აგრეთვე
ექნება ფიზიკური დამოკიდებულება და ტოლერანტობა
მორფინის, კოდეინის და სხვა ოპიოიდების მიმართ
(ჯვარედინი დამოკიდებულება).
ფიზიკური დამოკიდებულება უფრო და
უფრო სწრაფად ბრუნდება ყოველი
მომდევნო რეციდივის დროს
ჯვარედინი დამოკიდებულება საფუძვლად უდევს
მეთადონით წარმოებულ მკურნალობას, როცა ერთი
ოპიოიდი (ჰეროინი) ჩანაცვლდება მეორე, უფრო
ნაკლებად დამაზიანებლით (მეთადონით). თუმცა,
ტოლერანტობა და ფიზიკური დამოკიდებულება
რეცეპტორ-სპეციფიკურია, ანუ ოპიოიდი, როგორიცაა
ჰეროინი, რომელიც მოქმედებს მიუ-რეცეპტორებზე,
არ განავითარებს იმდენად ძლიერ ტოლერანტობას,
როგორც ის, რომელიც კაპა-რეცეპტორებზე
მოქმედებს.53 ეს მოვლენა ცნობილია შერჩევითი
ტოლერანტობის სახელით.
აღკვეთა
ოპიოიდების ჭარბად მოხმარებისას ტვინსა და სხეულში
ჰაზელდენის
იმდენად დიდი ცვლილებები ხდება, რომ თავშეკავების
დაწყებისას, როცა ორგანიზმი ცდილობს აღიდგინოს
ჩვეული მდგომარეობა, ამას უკიდურესად დიდი
ძალისხმევა სჭირდება.
ხანმოკლე მოქმედების ოპიოიდები (3-დან 4
საათამდე), როგორიცაა ჰეროინი, მორფინი
და ჰიდრომორფონი (დილაუდიდი®), იწვევს
უფრო მწვავე აღკვეთის სიმპტომებს, რომლებიც
რეგულარული მოხმარების შეწყვეტიდან 8-12
საათის მერე იწყება, 48 საათში აღწევს მაქსიმუმს
და შემდეგ იკლებს 5-დან 7 დღემდე პერიოდის
განმავლობაში.
ხანგრძლივი მოქმედების ოპიოიდები, როგორიცაა
მეთადონი (24-დან 36 საათამდე), აღკვეთის
სიმპტომებს მოხმარების შეწყვეტიდან 36-დან 72
საათის განმავლობაში ააქტიურებს. სიმპტომები
პიკს აღწევს 4-6 დღეში და გრძელდება 14 ან მეტი
დღის განმავლობაში.53,54
101
 აღკვეთის მდგომარეობის პატერნები სხვა
ოპიოიდებისთვის, როგორიცაა კოდეინი,
ოქსიკოდონი (ოქსიკონტინი® და პერკოდანი®) და
ჰიდროკოდონი (ვიკოდინი®), ამ ორ უკიდურესობას
შორის არის მოქცეული.
„ფსიქოლოგიური და ემოციური ტკივილი იმდენად
მძიმე იყო, რომ რაღაც მომენტში თავი უსუსურად
ვიგრძენი და თავის მოკვლა მომინდა.“
35 წლის მამაკაცი, ოპიოიდის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
ძლიერ ოპიოიდებს აღკვეთის სამი ფაზა აქვთ:
მწვავე აღკვეთის მდგომარეობა (დეტოქსიკაცია)
გახანგრძლივებული აღკვეთის მდგომარეობა
მწვავე აღკვეთის შემდგომი მდგომარეობა.
მწვავე აღკვეთის მდგომარეობა გვხვდება, როდესაც
რეგულარული მოხმარების შედეგად განვითარებულია
ფიზიკური დამოკიდებულება და პიროვნება ერთბაშად
წყვეტს ნარკოტიკის მოხმარებას. ფიზიოლოგია
უკვე საკმარისად არის შეცვლილი საიმისოდ, რომ
გამოიწვიოს ასეთი ეფექტი, რადგან ორგანიზმი
ცდილობს, ზედმეტად სწრაფად დაუბრუნდეს
ნორმალურ მდგომარეობას.
„გგონია, სადაცაა, კუნთები დამეგლიჯებაო; მთელი
მომნელებელი სისტემა ჭკუიდან იშლება. მუცელში
სპაზმები გაქვს – ოღონდ, მარტო სპაზმები კი არა,
ფაღარათიც. რაც კი რამე შეიძლებოდა მოგშლოდა
ნაწლავებში, ყველაფერი მოშლილი გაქვს. ფეხებს
გაუთავებლად იქნევ; მგონი, ამიტომ ეძახიან ამას
„გაწიხვლას“. ფეხები უბედურად გიხტის, სულ
წიხლებს იქნევ. უძილობა გჭირს, გული გერევა,
ოფლი გდის და კიდევ, ეს სიგიჟე, ბოდვები გჭირს“.
27 წლის ქალი, ჰეროინის ავადმომხმარებელი
აღკვეთის მდგომარეობის ჰიპერაქტიურობის ერთ-ერ-
თი მიზეზია ჭარბი ნორეპინეფრინის უეცრად გამოყოფა.
ეს ნივთიერება ორგანიზმში გამომუშავებული იყო,
მაგრამ არ გამოიყოფოდა, რადგან ნარკოტიკი
აკავებდა ამ ნეიროტრანსმიტერების ლურჯ ლაქაში
(locus coeruleus) გამოთავისუფლებას.32
გახანგრძლივებული აღკვეთის მდგომარეობა (ხან-
გრძლივი აღკვეთის სიმპტომები) გრძელდება რამ-
დენიმე კვირა ან რამდენიმე თვე თავშეკავების დაწყე-
ბიდან. თავდაპირველად, სიმპტომები, როგორიცაა
არტერიული წნევის, სხეულის ტემპერატურის, სუნთქვის
სიხშირის და გუგების ზომის ზომიერი მატება, მე-4-
დან მე-10 კვირამდე გრძელდება. ეს სიმპტომები,
აღკვეთის ბევრი სხვა სიმპტომის მსგავსად მერყეობს,
მაგრამ გაგრძელებული თავშეკავების შემთხვევაში
განუხრელად უმჯობესდება.
გახანგრძლივებული აღკვეთის მდგომარეობა აგრეთვე
არის აღკვეთის სიმპტომების დროდადრო დაბრუნება
102 თავი 2
გარემო ტრიგერების (როგორიცაა, მაგ., კონკრეტული
რამის დანახვა, სუნი ან შემოგარენი) ზემოქმედების
შედეგად. ეს მომხმარებელს ახსენებს ნარკოტიკის
მიღებას ან მისგან მოგვრილ „კაიფს“.
ცხრილი 2-2. ოპიოიდის აღკვეთის სიმპტომები
ძვლების, სახსრების და კუნთების ტკივილი და სპაზმები
უძილობა და შფოთვა
ოფლიანობა და სურდო
მუცლის სპაზმი, ღებინება, ფაღარათი და უმადობა
სისხლის მაღალი წნევა, აჩქარებული პულსი და
ტაქიკარდია
გაფართოებული გუგები და თვალების აცრემლება
ჰიპერ-რეფლექსები და კუნთების უნებლიე შეკრთომები
სიცხე, შემცივნება და კანის დახორკვლა
ოპიოიდური აღკვეთა სიცოცხლეს
საფრთხეს თითქმის არასდროს უქმნის.
ამ მდგომარეობაში მყოფნი უბრალოდ
გრძნობენ, რომ სიკვდილი სწყურიათ.
მწვავე აღკვეთის შემდგომი მდგომარეობის სიმპტომები
(PAWS) არის სუსტი ემოციური და ფიზიკური სიმპტომების
შემორჩენა (მაგ., როგორიცაა გუნების ცვალებადობა
და ძილის პრობლემები), რომლებიც შეიძლება
გაგრძელდეს 3-დან 6 თვემდე ან, ზოგ შემთხვევებში,
18 თვემდეც. მისი სიმპტომებია: უძილობა, კოშმარული
სიზმრები, მეხსიერების და აზროვნების პრობლემები,
შფოთვა, კოორდინაციის დარღვევა და განცდა, რომ
უბრუნდება აქტიური აღკვეთის მდგომარეობას. ეს
სიმპტომები არ არის გამოწვეული გარემო მინიშნებებით
და თითქოს არც არსაიდან ჩნდება.
„სულაც არ მომწონს მწვავე აღკვეთის შემდგომი
მდგომარეობის სიმპტომები. აღდგენა-გამოჯანმრთე-
ლების პროცესში ეს ყველაზე ნაკლებად სასურველი
მდგომარეობაა ჩემთვის... მეჩვენება, რომ უეცრად
ხელები მიწებოვნდება და თითქოს ეს შიგნიდანაც
ხდება, და ვგრძნობ, რომ რაღაც ისე ვერ არის.“
21 წლის მამაკაცი, ოპიოიდზე დამოკიდებული, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
ეს მდგომარეობა შეიძლება შევადაროთ პოსტტრავმუ-
ლი სტრესული აშლილობის ფენომენს, რომლის
დროსაც გამომჯობინებისკენ წასული ადამიანი
რამდენიმე დღე თავს კარგად გრძნობს, ერთ დღესაც
იღვიძებს და ავადაა, მომდევნო დღეს კი ისევ კარგად
არის. გადის რამდენიმე კვირა და კვლავ იგივე
მეორდება.
ალკოჰოლის, დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების
მწვავე აღკვეთის მდგომარეობისგან განსხვავებით,
ჰეროინის აღკვეთის მდგომარეობა თითქმის არასოდეს
არის სიცოცხლისთვის საშიში. ოპიოიდური აღკვეთის
მდგომარეობა არასასიამოვნო და მტკივნეულია და
ისეთ შფოთვას იწვევს, რომ აღკვეთის შიში უფრო ხდება
უწყვეტი მოხმარების მოტივატორი, ვიდრე „კაიფის“
გამეორების სურვილი.
„ხანდახან ვნატრობდი, ნეტა მოვკვდე-მეთქი. ისე
მწარე იყო ეს ყველაფერი. ციხეში მინახავს ხალხი,
თავის ჩამოხრჩობას რომ ცდილობდა. ციხეში
მინახავს, ხალხი საკუთარ შარდს რომ იკეთებდა,
იმისთვის, რომ შარდში ჩარჩენილი ჰეროინი მაინც
მიეღოთ“.
72 წლის ჰეროინზე დამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ოპიოიდებით გამოწვეული სხვა
პრობლემები
ნეონატალური ეფექტები
ოპიოიდების უმეტესობა, განსაკუთრებით, ჰეროინი
და მორფინი, სწრაფად გადალახავს პლაცენტის
ბარიერს ნაყოფსა და დედას შორის და ნარკოტიკის
დიდი დოზები შეჰყავს ზრდად ჩანასახში. ჰეროინის
ორსულ მომხმარებლებს ემუქრებათ მუცლის მოშლის,
პლაცენტის ჩამოშლის, ნაადრევი მშობიარობის, მჯდო-
მარე მშობიარობის, მკვდრადშობის და ეკლამპსიის
(მომატებული არტერიული წნევა და კრუნჩხვები)
გაზრდილი რისკი. წამალდამოკიდებული დედა შობს
წამალდამოკიდებულ ჩვილს, რომელსაც მწვავე
ფიზიკური დამოკიდებულება ექნება განვითარებული.
თუმცა, თანდაყოლილი დეფექტები, რომლებსაც
იწვევს მშობლის მიერ ალკოჰოლის ან ამფეტამინის
ავადმოხმარება, ოპიოიდზე დამოკიდებულ ჩვილებში
იშვიათად გვხვდება. მათ დაბადებიდან 6-8 საათში
გამოუვლინდებათ ძლიერი ნეონატალური აღკვეთის
სიმპტომები, რომელთა შორისაა: დაბალი წონა
დაბადებისას, ხმამაღალი ტირილი, გაღიზიანებადობა,
ტრემორი, გადაჭარბებული რეფლექსები, დიარეა,
სწრაფი სუნთქვა, ოფლიანობა და ღებინება, აგრეთვე
ცემინება, მთქნარება და სლოკინი.55 სიმპტომები
შეიძლება ხუთიდან რვა კვირამდე შენარჩუნდეს და,
მოზრდილებისგან განსხვავებით, ბავშვები ოპიოიდური
აღკვეთისას შეიძლება გარდაიცვალონ კიდეც.56
„ჩემთან მყოფ ორ ბავშვს ჰეროინთან
დაკავშირებული პრობლემები აწუხებდა – თავიდან
ჰეროინზე დამოკიდებულებიც იყვნენ. თავიდან 3
თვის განმავლობაში მორფინზე გვყავდა, მერე კი,
მომდევნო 3-დან 6 თვემდე აღკვეთის პროცესი
გაიარეს, სანამ მათი სხეულიდან ნივთიერება
გამოვიდოდა. სანამ აღკვეთას გადიან, ისინი არ
ვითარდებიან. ისინი ვერ ბრუნდებიან, ვერ ჯდებიან,
სათამაშოებით ვერ თამაშობენ“.
36 წლის, ნარკოტიკების მომხმარებელი დედების მიერ გაჩენილი
ბავშვების მიმღები მშობელი
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
ორსულ ოპიოიდზე დამოკიდებულზე პრენატალური
ზრუნვა უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია მისი შვილის
ჯანმრთელობისთვის. რაც მეტ მკურნალობას
მიიღებენ, მით ნაკლები ნეონატალური პრობლემებია
მოსალოდნელი და მით მცირეა დაავადებების
განვითარების შანსი. მეთადონის ან ბუპრენორფინის
მოხმარება ოპიოიდზე დამოკიდებულ ორსულ
ქალებში ემბრიონული გარემოს სტაბილიზებისთვის
წარმატებული იყო, მაგრამ ეს ნარკოტიკები ვერ იცავენ
ჩვილს ოპიატებზე ფიზიკური დამოკიდებულების
განვითარებისგან და აღკვეთის სიმპტომების გაჩენისგან,
რაც ინტენსიურ სამედიცინო მეთვალყურეობას
მოითხოვს. ზოგი ორსული მომხმარებელი იღებ-
და ნალტრექსონს დეტოქსიკაციის მიზნით და
ოპიოიდების მოხმარების განახლების წადილის შე-
სასუსტებლად. წამალდამოკიდებული ბავშვები სამე-
დიცინო მეთვალყურეობის ქვეშ უნდა იყვნენ მშვიდ,
მზრუნველ გარემოში. ოპიატური გამაყუჩებლები
ხელს უწყობს კრუნჩხვითი აქტივობის შემცირებას,
წოვის კოორდინაციის გაზრდას და გამწვავებული
კუჭის აშლილობის შემცირებას. ბენზოდიაზეპინებს,
განსაკუთრებით ატივანს® ფართოდ იყენებენ ახალ-
შობილებში ოპიოიდური აღკვეთის სიმპტომების შე-
სამცირებლად.
წამალდამოკიდებული დედების ჩვილებს
აღკვეთის მდგომარეობა გაჩენისთანავე
ეწყებათ და მკურნალობის გარეშე შეიძლება
გარდაიცვალონ კიდეც.
ზედოზირება
ოპიოიდის ზედოზირება დაბლა სწევს არტერიულ
წნევას, რაც აფერხებს გულისცემას, გული ვეღარ
უზრუნველყოფს სისხლის საკმარის მიმოქცევას, ხოლო
ფილტვები მუშაობს და სითხით ივსება. მსხვერპლს
ტუჩები და ზოგჯერ მთელი სხეული ულურჯდება,
აღენიშნება დაწვრილებული გუგები, ახალი ნანემსრები,
ხუთვითი ან ხროტინით სუნთქვა, გულის არითმია და
კრუნჩხვები.
„ორჯერ შევესწარი, როგორ გაითიშა ჩემი და.
ერთხელ მისი მობრუნება მომიხდა, ეს ჩემი
ცხოვრების ყველაზე საზარელი მომენტი იყო: რომ
ვუყურებდი, როგორ იწვა საწოლზე, ლამის მკვდარი,
და მე ვანჯღრევდი, ვუყვიროდი, ამყავდა და ისევ
საწოლზე ვაგდებდი, სანამ არ მოვასულიერე. მაშინ
გულ-ფილტვის რეანიმაციაზე არაფერი ვიცოდი. იმას
კი მერე არაფერი ახსოვდა. რომ გამოფხიზლდა,
მითხრა: „რა ჯანდაბა გაღრიალებს? ასე ჩვენს
მშობლებს გააცოფებ“. აზრზე არ იყო, რა მოუვიდა.“
26 წლის ჰეროინდამოკიდებული
2011 წელს ნარკოტიკებთან დაკავშირებული 1.627
მილიონი სასწრაფო-სამედიცინო შემთხვევიდან
(სულ 120 მილიონი ვიზიტი) 258,482 უკავშირდებოდა
103
ჰეროინს. 505,224 შემთხვევა კოკაინთან იყო
დაკავშირებული, 159,840 – მეთამფეტამინთან
და 724,306 ეხებოდა ალკოჰოლის ცალკე ან სხვა
ნარკოტიკებთან ერთად მოხმარებას. ამას გარდა,
556,551 შემთხვევა გამოწვეული იყო რეცეპტით
გასაცემი ოპიოიდური წამლებით, როგორიცაა
მორფინი, ოქსიდონი (ოქსიკონტინი®), ჰიდროკოდონი
(ვიკოდინი®), მეთადონი და სხვები.2 შეფასებულია, რომ
ყოველწლიურად 15,000 ადამიანი კვდება ოპიოიდების
ზედოზირებით მისი ცალკე ან სხვა დეპრესანტებთან,
განსაკუთრებით, ალკოჰოლთან კომბინაციაში
მოხმარებისას. ეს თითქმის ოთხჯერ აღემატება 1999
წლის მაჩვენებელს.17 ზედოზირებით სიკვდილის უმ-
თავრესი მიზეზი სუნთქვის მძიმე უკმარისობაა. მომხმა-
რებელი ითიშება და, თუ სასწრაფოდ არ მოიყვანეს
გონს, ვარდება კომაში, წყვეტს სუნთქვას და კვდება.
ოპიოიდების ზედოზირებით სიკვდილის შემთხვევების
დაახლოებით 50%-ში ტოქსიკოლოგიურმა სკრინინგმა
ორგანიზმში ბენზოდიაზეპინი აღმოაჩინა.57
ჰეროინის მომხმარებელთა ნახევარი თავისი მოხმარე-
ბის ისტორიის რაღაც მომენტში გამოსცდის კლინიკუ-
რი თვალსაზრისით სერიოზულ ზედოზირებას.58 ერთი
კვლევის მიხედვით, ზედოზირებების 57% შემთხვევითი
იყო, ხოლო 43% – წინასწარ განზრახული.
„იცით, ადამიანებს, რომლებიც ჰეროინს იკეთებენ,
სიკვდილი არ ადარდებთ. როცა, ვთქვათ, სამი
კაცი კვდება ჰეროინის ახალი პარტიისგან, ყველას
ის უნდა, გაიგოს, სად შოულობენ იმ ჰეროინს, რომ
წავიდნენ და თვითონაც აიღონ, იმიტომ, რომ ესე იგი,
ის ძლიერია და ფიქრობენ, რომ თვითონ უბრალოდ
ცოტა ნაკლებს მოიხმარენ“.
41 წლის ჰეროინდამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ჰეროინის ზედოზირების მსხვერპლისთვის დახმარების
გაწევის პირველი ნაბიჯებია სასუნთქი გზების გახსნა,
გულისცემის შემოწმება, გაგუდვის თავიდან აცილება,
შემდეგ კი ოპიოიდის ანტაგონისტის – ნალოქსონის
(ნარკანი) ინექცია: ნარკოტიკის მეტისმეტი რაოდენობით
გამოწვეული, სიცოცხლისთვის სახიფათო ზემოქმედე-
ბის შეჩერება და შებრუნება.54 დამოკიდებულთა
სამწუხაროდ, ნარკანი® აგრეთვე აქრობას „კაიფს“ და
იწვევს მძიმე აღკვეთის მდგომარეობის ეფექტებს.
„ზედოზირების ნიშნებით მოყვანილი ერთ ბიჭს, რო-
მელსაც მკლავები ჰეროინის ნანემსრებით ჰქონდა
სავსე, გადასარჩენად ნარკანი® გავუკეთეთ და სად-
ღაც 10 წამში წამოხტა. მისი პირველი რეაქცია ჩვენი
გინება იყო, რადგან „კაიფიდან გამოვიყვანეთ“, თან
ამას სწრაფი აღკვეთის მახასიათებელი ტკივილებიც
დაერთო. მასზე თვალი უნდა გვჭეროდა, და ალბათ
კიდევ ერთი ნემსის გაკეთება მოგვიწევდა, რადგან
ზედოზირებამ ადვილად შებრუნება იცის. სიმპტომები
ჩვენ დროებით შევაჩერეთ, მაგრამ ნარკოტიკი კვლავ
მის სხეულში იყო.“
სან ფრანცისკოს გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების თანამშრომელი
104 თავი 2
ოპიოიდების ზედოზირებით გამოწვეული
სიკვდილობის დაახლოებით 50%
შემთხვევებში ორგანიზმში ნაპოვნი იყო
ბენზოდიაზეპინი, კერძოდ, ქსანაქსი®
ბინძური და საზიარო ნემსები
პაციენტებიდან, რომლებმაც ჰეროინის მოხმარების
გამო მკურნალობა დაიწყეს, 58% ინექციური ნარკოტიკის
მომხმარებელი (ინმ) იყო. ოპიოიდის მომხმარებლები
საშუალოდ 14 წლის განმავლობაში იყვნენ
მომხმარებლები, სანამ მკურნალობას დაიწყებდნენ.
ინექციური მოხმარების მეთოდი ყველაზე მეტად
გამოიყენება ჰეროინის, ვიდრე სხვა ნარკოტიკების
შემთხვევაში. ხშირი ინექციები იძლევა ავადმყოფობისა
და სიკვდილის მაღალ მაჩვენებელს, რაც ბინძური
და საზიარო ნემსების გამოყენებითაა გამოწვეული.
ნემსს სისხლში ერთბაშად შეჰყავს ნარკოტიკის დიდი
რაოდენობა, მაგრამ მომხმარებელმა შესაძლოა
უნებურად შეიყვანოს მინარევები, ინფექციური
ბაქტერიები და ვირუსები, როგორიცაა C ჰეპატიტი,
აივ, ენდოკარდიტი, მალარია, სიფილისი, ნეკროზული
ფასციიტი და განგრენა.
C ჰეპატიტი და აივ
სხვადასხვა კვლევის მიხედვით, ნემსით მომხმარებელი
ყველა ჰეროინდამოკიდებულთა 50%-დან 90%-მდე
C ჰეპატიტის ვირუსის მატარებელია. მათ შორისაც კი,
ვისაც მოხმარების წელიწადზე ნაკლები სტაჟი აქვს,
დადებითი მაჩვენებელი 71.4%-ს აღწევს. ინფიცირების
შედეგად 20%-დან 40%-მდე შემთხვევებში ვითარდება
ღვიძლის დაავადებები, 4%-დან 16%-მდე შემთხვევებში
კი – ღვიძლის კიბო.59 1988 წელს C ჰეპატიტის ვირუსის
აღმოჩენის შემდეგ სისხლის გადასხმის შედეგად
ინფიცირების შემთხვევების რიცხვი მკვეთრად დაეცა,
მაგრამ ნარკოტიკის ინტრავენური მოხმარების დროს
ნარკოტიკზე დამოკიდებული ადამიანები მოიხმარენ ინსულინის
შპრიცებს, თვალში ჩასაწვეთებლებს, ვეტერინარულ ნემსებს და
ყველაფერს, რაც კი ხელთ მოხვდებათ და გამოადგებათ ორგანიზმში
ჰეროინის ან სხვა ოპიოიდების შესაყვანად ვენაში, კანქვეშ თუ
ინტრავენური გზით.
© 2010 CNS Productions, Inc.
გადადების შემთხვევების რიცხვი კვლავ მაღალი რჩება.
ინტრავენური გზით მომხმარებლები ქმნიან ინფექციის
წყაროს, რომლებიც გადაეცემა მათ პარტნიორებს და
მათი საამხანაგოს სხვა მომხმარებლებს.
„ვუყურებდი ტიპს, რომელმაც არ გარეცხა შპრიცი
ჩემ მერე და ვუთხარი, შიდსი მაქვს-მეთქი, დადებითი
ვარ. იმან კი მიპასუხა, ფეხებზე მკიდიაო; არ გარეცხა
შპრიცი და ჩანდა, წამალი რომ ამოქაჩა, შიგ სისხლი
იყო შერეული; და ასე გაიკეთა. იმას ვამბობ, იმედია,
ის კაცი ცოცხალია“.
29 წლის შიდსიანი ჰეროინზე დამოკიდებული, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
აშშ-ში ინტრავენური გზით მომხმარებელთა ნახევარზე
მეტი ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსის (აივ)
მატარებელია, თუმცა ინციდენტობა სხვადასხვა ქალაქში
რადიკალურად განსხვავებულია. შეფასებულია, რომ:
აშშ-ის ყველა აივ/შიდისი შემთხვევის 17% ინტრა-
ვენური მომხმარებლისთვის ვირუსის დაბინ-
ძურებული ნემსით გადაცემის შედეგია (მათი
დაახლოებით სამი მეოთხედი მამაკაცია)
3% დაინფიცირდა სქესობრივი კონტაქტის გზით,
ინტრავენურად მომხმარებელი ჰტეროსექსუალი
ან ჰომოსექსუალი პარტნიორისგან
აივ-ის მქონე ბავშვების 70%-ის დედები იყვნენ
ინტრავენურად მომხმარებლები ან ჰქონდათ
სქესობრივი კავშირი ინტრავენურ მომხმარებ-
ლებთან
10% დაინფიცირდა სისხლის გადასხმის შედეგად,
სანამ სისხლის მარაგი უსაფრთხო გახდებოდა.60
შიდსის ეპიდემიის დაწყებიდან მთელ მსოფლიოში
თითქმის 60 მილიონ ადამიანს დაესვა აივ-ის დიაგნოზი
და 25 მილიონი გარდაიცვალა აივ-თან დაკავში-
რებული დაავადებების გამო. 2011 წელს დაახლოებით
34 მილიონი ადამიანი ატარებდა აივ-ს (მათგან
3.3 მილიონი 15 წელზე უმცროსი ასაკის ბავშვები
იყვნენ). იყო დაინფიცირების 2.5 მილიონი ახალი
შემთხვევა (22%-ით შემცირებულია ბოლო 10 წლის
განმავლობაში) და 1.7 მილიონი სიკვდილის შემთხვევა.
აივ-ის მატარებელთა ორი მესამედი სუბ-საჰარულ
აფრიკაში ცხოვრობს.61
შეერთებულ შტატებში დაახლოებით 455,636 ადამიანს
დაესვა შიდსის დიაგნოზი, ხოლო 1.1 მილიონი აივ-
მატარებელია (ეს რიცხვი მოიცავს შიდსის დიაგნოს-
ტირებულ და არადიაგნოსტირებულ შემთხვევებსაც).
1980-იანებში ეპიდემიის დაწყების შემდეგ 2011
წლამდე შიდსისგან დაახლოებით 636,000 ამერიკელი
გარდაიცვალა.60
ჩინეთში ოპიოიდების ინტრავენურ მოხმარებას აივ
შემთხვევათა 51% უკავშირდება.62 ამ სტატისტიკასთან
დასაპირისპირებლად, კონტინენტურ ჩინეთში ამუ-
შავდა შპრიცების გაცვლის პროგრამა, რამაც საზიარო
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
ნემსების გამომყენებელ ნარკომანთა რაოდენობა
შეამცირა 2004 წლის 62.8%-დან 2006 წლის 13.7%-
მდე.62
აბსცესები და სხვა ინფექციები
ნარკოტიკის ინტრავენური მოხმარებით გამოწვეული
შიდსი, აივ და C ჰეპატიტი სამედიცინო საზოგადოების
უდიდესი საზრუნავია, მაგრამ არსებობს ამავე მიზეზით
გამოწვეული ათობით სხვა პრობლემაც. ნემსის
ზედმეტად ხშირი მოხმარება გამუდმებით აზიანებს
სისხლძარღვებს და ხშირად მათი კოლაფსის მიზეზი
ხდება. ამის გამო, ინექციური გზით მომხმარებლები
ხშირად ცვლიან გაკეთების ჩვეულ ადგილს
ანტეკუბიტალურ სივრცეში იდაყვის სახსრის წინ და
იკეთებენ მაჯაზე, ფეხის თითებს შორის, კისერში ან
პენისის დორსალურ ვენაშიც კი.
ინტრავენურ მომხმარებლებს შორის გავრცელებულია
რბილი ქსოვილის ინფექციებით გამოწვეული
სეპტიკური აბსცესები და წყლულები, რადგან ჰეროინის
ავადმომხმარებელთა უმრავლესობა დღეში 4-6-ჯერ
იკეთებს და ხშირად დაბინძურებულ ნემსსაც ხმარობს.
ყველაზე გავრცელებული ინფექციის გამომწვევი
ორგანიზმებია ოქროსფერი სტაფილოკოკი და ბეტა-
ჰემოლიზური სტრეპტოკოკები. თვითონ ნარკოტიკების
დამასუსტებელი ეფექტი იმუნიტეტზე აძლიერებს ამ
ინფექციების სიმძიმეს.63
ინტრავენური მოხმარების სხვა ნიშნებია:
დაზიანებები, „კვალი“ ან „ლიანდაგი“ – ესაა ნაწი-
ბურები კანზე, რაც ნანემსრის ხშირი გამიზეზების
შედეგია
ჰიპერპიგმენტაცია (გაუფერულება)
სტერილური აბსცესები, გაღიზიანებით გამოწვეული
ცელულიტები (რბილი ან შემაერთებელი ქსოვი-
ლების ღრმა ანთება), რომლის მიზეზებია ბაქტე-
რიები, განმეორებითი მოხმარებით გამოწვეული
გაღიზიანება ან ფალსიფიცირებული მინარევები.
„ისინი [აბსცესები] შეიძლება, სიცოცხლისთვის
სახიფათო იყოს, თუ რაღაც დონემდე მიიყვან. მაგრამ
მთელი ვენები დავიგლიჯე. ხან ნერვში გამირტყია,
ხან არტერიაში. არტერიაში თუ გაიკეთე, საშინლად
მტკივნეულია. იძულებული რომ ხარ, სამუშაოზე
გრძელსახელოიანი პერანგი გეცვას, ესეც კეთებით
გამოწვეული უხერხულობაა“.
40 წლის ჰეროინდამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ერთ-ერთი უმძიმეს ინფექციათგანია ნეკროზული
ფასციიტი – ინფექცია, რომელიც აზიანებს ფასციას და
კანქვეშა ქსოვილს, მაგრამ კანის ზედაპირს მაშინვე არ
ეტყობა. ამ დაავადებას, რომელსაც „ხორციჭამია სენიც“
ეწოდება, იწვევს ბაქტერია clostridium perfringens
105
და სტრეპტოკოკების და სტაფილოკოკების შტამები.
ამ დროს საჭიროა დაინფიცირებული ქსოვილის
დიდი უბნების მოჭრა. გვხვდება აგრეთვე ინფექციები:
ჭრილობის ბოტულიზმი, კანის ჯილეხი, ტოქსიკური
შოკის სინდრომი და სტაფილოკოკური დაფუფქული
კანის სინდრომი.
ინტრავენურ მომხმარებლებს ხშირად აღენიშნებათ
ენდოკარდიტი – გულის სარქველების ინფექცია.
კვლევები ასახელებს სხვადასხვა ორგანიზმებს (მათ
შორის, აბსცესების გამომწვევს), რომლებიც წყდება
ინექციის ადგილებს და გულის სარქველებზე იბუდებს.
„ენდოკარდიტის დროს ინფექცია გულის სარქვე-
ლებზე იკიდებს ფეხს. თუ ანტიბიოტიკები შედეგს
არ გამოიღებს, მაშინ ქირურგიულ ოპერაციას
ნიშნავენ. ჩემი შვილის შემთხვევაში ერთი სარქველი
აღადგინეს და ერთი ღორის სარქველით შეცვალეს.
ერთი კვირის მერე მოუხდათ, ისევ გაეჭრათ და
ელექტროსტიმულატორი ჩაეყენებინათ. ჩემმა გოგომ
ჰეროინის მოხმარება 24 წლის ასაკში დაიწყო. 25
წლის დაავადდა და 27 წლის მოკვდა“.
ინტრავენური მომხმარებლის დედა
ბამბის ცხელებას იწვევს ენდოტოქსინები, რომლებიც
ბუდობს ბამბაში და ინტრავენურ მომხმარებლებს
შორის გავრცელებული კიდევ ერთი დაავადებაა.
დასახელებით „ბამბის ცხელება“ წამალდამოკიდებული
ადამიანები აგრეთვე აღნიშნავენ ყველა მოკლევადიან
ბაქტერიულ ინფექციას ან პიროგენულ რეაქციას,
რომლის სიმპტომებიც მოიცავს ცხელებას, ციებას,
ტრემორს, ხანგრძლივ ან მწვავე ტკივილებს.
გაზავება და ფალსიფიკაცია
ზედოზირების ერთ-ერთი მიზეზი არის ის, რომ ქუჩის
ჰეროინის სისუფთავე შეიძლება რადიკალურად
იცვლებოდეს 0%-დან 99%-მდე დიაპაზონში.
შესაბამისად, თუ მომხმარებელი თვლის, რომ 3%-იანი
ჰეროინი აქვს და იკეთებს 30%-იანს, შედეგი შეიძლება
ფატალური იყოს.
ძალიან გავრცელებულია ძვირადღირებული
ნარკოტიკის, მაგალითად, ჰეროინის გაზავება იაფი
მინარევებით, როგორიცაა სახამებელი, შაქარი
(დექსტროზა ან ლაქტოზა), ასპირინი, აიაქსი,® ქინინი,
კოფეინი ან ტალკის ფხვნილი. ეს მინარევები შეიძლება
მოხვდეს სისხლში ნებისმიერ ბაქტერიასთან ერთად,
რომელიც შეიძლება ჩაბუდებული იყოს ჰეროინის
ხსნარის გასაფილტრად გამოყენებულ ჭუჭყიან ბამბის
ნაგლეჯში. აშშ-ში ფენტანილშერეული ჰეროინით
გამოწვეულ გარდაცვალებათა სერიამ კიდევ ერთხელ
დაადასტურა ქუჩის ჰეროინის არასაიმედობა.
აშშ-ის ნარკოტიკებთან ბრძოლის სამმართველოს
მონაცემებით, საცალო ვაჭრობაში ჰეროინის
სისუფთავე მერყეობს 10%-დან 70%-მდე, როცა ჯერ
106 თავი 2
$8,000 მარკეტინგული
მი
ოგრა კოლუმბია სქემა
1 კილ
$55,000
მი
ოგრა ბოსტონი/ნიუ-იორკი
1 კილ
ჰეროინის
ქარხანა
$250,000
– $55,000
$195,000 მოგება
საცალო გაყიდვა
25,000 პაკეტი x 65 კგ
x $10 =
$250,000 $12,675,750
დიაგრამა 2-5
კოლუმბიაში 1კგ ნედლი ოპიუმი სულ რამდენიმე დოლარდ იყიდება,
ხოლო მისგან მიღებული ჰეროინი $8,000-ად ფასობს. შეერთებული
შტატების აღმოსავლეთ სანაპიროზე ფასი უკვე $55,000-მდე ადის.
მინარევებით გაჯერების შემდეგ აფასოებენ 25,000 გამჭვირვალე
პაკეტში ან ბუშტებში და თითოეულს („dime bags“) $10-ად ყიდიან.
თითოეულ პაკეტში 40-50 მგ მინარევებიანი ჰეროინია. ამგვარად,
ჯამური შემოსავალი $250,000-ს აღწევს.
DEA 2009
კიდევ 30 წლის წინ ეს მაჩვენებელი 1%-დან 10%-მდე
იყო. ამჟამინდელი მონაცემებით, საცალო ვაჭრობის
დონეზე ჰეროინის სისუფთავის საშუალო მაჩვენებელი
დაახლოებით 31%-ია სამხრეთამერიკულ ჰეროინში,
16.8% − მექსიკურში და 12.3% − სამხრეთ-დასავლურ
აზიურში (20.9%-დან შემცირდა 1 წლის წინ).64
ფასი
თუმცა ტელევიზიითა და კინოფილმებით გავრცე-
ლებული იმიჯი ჰეროინდამოკიდებულებს წარმოაჩენს
უპასუხისმგებლო, დამნაშავე და ფსიქიკურად დაავა-
დებულ ადამიანებად, სტატისტიკის მიხედვით, ჰეროინის
მომხმარებელთა დიდ ნაწილს (79%) შემოსავლიანი
სამსახური აქვს.65 რადგან ტოლერანტობა სწრაფად
ყალიბდება, ჰეროინის მოხმარების ჩვევის სიძვირე
ბევრ მომხმარებელს უბიძგებს, ნარკოტიკის შესაძენი
ფულის საშოვნელად არალეგალურ მეთოდებს
მიმართოს. გაეროს მონაცემებით, 1 გრამი ჰეროინი
საშუალოდ $172 ღირს.28 ჰეროინის მოხმარების
ჩვევის უზრუნველყოფა დღეში $20-დან $200-მდე
ჯდება, მოხმარების დონის მიხედვით. გამოთვლილია,
რომ ამერიკელები ჰეროინში ყოველწლიურად $12
მილიარდს იხდიან (კოკაინში – $42 მილიარდს).
 „როცა მართლა შემსხდრები ვიყავით, იმისათვის,
თავი ნორმალურად რომ გვეგრძნო, დღეში 150-
200 დოლარს ვხარჯავდით. ერთია, ამდენი ფული
დახარჯო და „იკაიფო“, მაგრამ როცა ამდენ ფულს
ხარჯავ მარტო იმისთვის, რომ ადამიანურად
ფუნქციონირება შეგეძლოს, ტეხავს“.
32 წლის ჰეროინდამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ოპიოიდის მოხმარების ჩვევის დაუძლეველი საჭიროება
იწვევს ანტისოციალურ ქცევებს, როგორიცაა ძარცვა, და
საბოლოოდ, სამართალდამცავ სისტემასთან შეჯახება
თითქმის გარდაუვალია. შეფასებულია, რომ ამ ჩვევის
უზრუნველსაყოფი საფასურის 60% მოპოვებულია
შეთანხმებული დანაშაულის გზით, რაც მოიცავს
პროსტიტუციას და ნარკოტიკებით ვაჭრობას. ამას
ემატება სოციალური დახმარებები ან არარეგულარული
გასამრჯელოები. დანარჩენი 40% მოდის ყაჩაღობსა
და ძარცვაზე. მრავალი წლის წინ სან-ხოსეში,
კალიფორნიის შტატში, პოლიციამ ჰეროინის ყველა
მომხმარებელი, რომელიც კი იპოვა, მკურნალობაში
ჩართო. შედეგად, სან-ხოსეს მიდამოებში ქურდობის
შემთხვევები 60%-ით შემცირდა.
ადიქციასთან დაკავშირებული ჯანდაცვის ფასი საკმაოდ
მაღალია. აივ-დადებითი ინტრავენური მომხმარებლის
მკურნალობის მთელი კურსი $600,000-ს უტოლდება.
ეს დაახლოებით იმდენივეა, რაც გულის დაავადების
და ზოგი სხვა ქრონიკული დაავადების მკურნალობის
ფასი.66
პოლინარკოტიკული ავადმოხმარება
„45 წლის მანძილზე სამკურნალოდ 350,000-ზე
მეტ წამალდამოკიდებულ კლიენტს გაუვლია ჩემს
ხელში და იშვითად თუ შემხვედრია ვინმე, ვინც
მხოლოდ ერთ ნარკოტიკს მოიხმარდა. შეიძლება
მომხმარებელს თავისი რჩეული ნარკოტიკი
ჰქონდეს, მაგრამ დაავადება არის ადიქცია და სულ
მცირე კრიზისის დროს ნებისმიერმა ნარკოტიკულმა
საშუალებამ გამოიწვიოს.“
დერილ ინაბა, ფარმაკოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, ჰეით ეშბერის
კლინიკის ყოფილი ხელმძღვანელი
ოპიოიდებს შეიძლება ჰქონდეთ ადიტიური ან
სინერგიული ეფექტები, როცა მათ დეპრესანტებთან
ერთად (განსაკუთრებით, ალკოჰოლი და ბენზო-
დიაზეპინები) გამოიყენებენ. ამგვარი ოპიოი-
დების და დამაწყნარებლების კომბინაციები
ზრდის სუნთქვის უკმარისობის, ლეთარგიის, შე-
საძლო ზედოზირების და ზოგჯერ სიკვდილის
ალბათობასაც.
მომხმარებელმა შეიძლება დილით მიიღოს
ჰეროინი აღკვეთის სიმპტომების მოსახსნელად
და დასამშვიდებლად; მოგვიანებით, ნაშუადღევს,
შეიძლება მოიხმაროს „სპიდი“ ენერგიის
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
მოსამატებლად და საღამოს კიდევ ერთი ჰეროინი
„დაურტყას“ მოსადუნებლად.
კოკაინი და ამფეტამინი ჰეროინთან ერთად –
ყველაზე გავრცელებული კომბინაციაა. ამგვარმა
სტიმულატორ/დამაწყნარებლის კომბინაციამ,
რომელსაც „სპიდბოლს“ უწოდებენ, შეიძლება
გააძლიეროს როგორც ეიფორიული, ისე ტკივილ-
გამაყუჩებელი ეფექტი, თუმცა, ამავდრულად
სახიფათოც შეიძლება აღმოჩნდეს, რადგან
თითოეული მეორის ტოქსიკურ ზემოქმედებას
ნიღბავს.
მეთადონის კანონიერად მომხმარებლები უკეთესი
„კაიფისთვის“ სხვა ნარკოტიკს მოიხმარენ,
რადგან თავად მეთადონი არ იწვევს ენერგიის
უეცარ, ინტენსიურ მოზღვავებას. მეთადონის
ბევრი მომხმარებელი იყენებს კლონაზეპამს
(კლონოპინი®), რადგან ამ ორის კომბინაცია
ჰეროინისმაგვარ „კაიფს“ იწვევს.
ოქსიკონტინს® ხშირად ურევენ სხვა ნარკოტიკებს,
რომ ჰეროინისმაგვარი „კაიფი“ გამოიწვიონ. ზოგი
დილერი ცუდი ხარისხის მარიხუანას ცოტა ჰეროინს
ურევს, რომ ძლიერი ეფექტი ჰქონდეს და ყიდის,
როგორც მაღალი ხარისხის მოსაწევს.
ჰეროინის დამაწყნარებელი ეფექტის გასაბა-
თილებლად ზოგი წამალდამოკიდებული სტიმუ-
ლატორებს ხმარობს, განწყობა რომ შეიცვალოს.
კოკაინი ან მეთამფეტამინი ისე აღაგზნებთ, რომ
დასაწყნარებლად ალკოჰოლს ან ჰეროინს იღებენ.
ზოგი ჰეროინდამოკიდებული რამდენიმე კვირით
შეწყვეტს ხოლმე ნარკოტიკების მოხმარებას, მის
მაგივრად უფრო იაფ ნარკოტიკზე გადაერთვება,
რათა ორგანიზმი შეასვენოს და შეამციროს მისი
ტოლერანტობა და ფიზიკური დამოკიდებულება.
ამ დროს ისინი შეიძლება დროებით გადაერთონ
ალკოჰოლზე, ბენზოდიაზეპინებზე ან მარიხუანაზე.
შემდეგ კი რამდენიმე თვის განმავლობაში დროდადრო
იმეორებენ ჰეროინის მოხმარება/თავის დანებების
ციკლს. ასეთი რეჟიმი ამცირებს მათი დამოკიდებულე-
ბის ჩვევის ხარჯებს, რადგან, ტოლერანტობა რომ
შემცირდება, ნაკლები რაოდენობის ჰეროინი
მოიტანს იმავე „კაიფს“, იმ დრომდე მაინც, სანამ ისევ
ტოლერანტობა განუვითარდებოდეთ.
ექსპერიმენტირებიდან ადიქციამდე
ადამიანები ბევრად უფრო ადრეულ ასაკში მოსინჯავენ
ალკოჰოლს, მარიხუანას და თამბაქოს, ვიდრე
ჰეროინზე გადავიდოდნენ. ჰეროინის პირველად
მოხმარების საშუალო ასაკი 2011 წელს იყო 22.1 წელი,
მაშინ, როცა კოკაინის პირველად მოხმარებისთვის
ეს მაჩვენებელი იყო 20.1 წელი, მარიხუანასთვის
– 17.5 წელი, თამბაქოსთვის – 17.2 წელი, ხოლო
107
ალკოჰოლისთვის – 17.1 წელი.67 ბევრი სინჯავს 10, 11
და 12 წლის ასაკში. როგორც წესი, ადამიანს ჰეროინის
დროდადრო მოხმარებისას ერთი წელი სჭირდება,
რათა ყოველდღიური ჩვევა ჩამოუყალიბდეს. თუმცა,
ზოგი მომხმარებელი, რომელიც მიდრეკილია
ოპიოიდზე დამოკიდებულების განვითარებისკენ, შეიძ-
ლება, ყოველდღიურ მოხმარებაზე ერთ-ორ კვირაშიც
გადავიდეს.
„დილით რომ გავიღვიძებდი, სამსახურში წასვლამდე
(სანამ ვმუშაობდი), წამალი უნდა გამეკეთებინა,
საერთოდ რამის თავი რომ მქონოდა. უბრალოდ,
საწოლიდან ასადგომად მჭირდებოდა გაკეთება.
საპირფარეშოში წასასვლელად მჭირდებოდა
გაკეთება. აქ „კაიფზე“ უკვე აღარ იყო ლაპარაკი;
ლაპარაკი იყო იმაზე, საერთოდ რამე რომ
შემძლებოდა“.
38 წლის ჰეროინის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
მას მერე, რაც ოპიოიდის მომხმარებელი მოსინჯვას
გასცდება და ავადმოხმარებაზე ან დამოკიდებუ-
ლებაზე გადაინაცვლებს, მისი მკურნალობა როგორც
ფიზიოლოგიური, ასევე ფსიქოლოგიური პროცესი
ხდება. წამალდამოკიდებული ადამიანის ორგანიზმში
ფიზიკურად უნდა გაუვნებელდეს ტოქსიკური
ნივთიერებები (დეტოქსიკაცია), ხშირად მედიკამენტების
დახმარებითაც, როგორიცაა მეთადონი (ხანგრძლივი
მოქმედების ოპიოიდი) ან ბუპრენორფინი (ოპიოიდის
ძლიერი აგონისტი დაბალი დოზებით და ანტაგონისტი
დიდი დოზებით). ამას გარდა, თავშეკავების შესა-
ნარჩუნებლად უნდა კონტროლდებოდეს ლტოლვა.
ფსიქოლოგიურ ასპექტში – წამალდამოკიდებულმა
ადამიანებმა უნდა ისწავლონ ახლებურად ცხოვრება,
ეს მათ დაიცავს ემოციური თუ გარემოდან წამოსული
სიგნალებისგან, რომლებიც ხშირად იწვევენ რეციდივს.
„ოპიატზე დამოკიდებულება ჯოჯოხეთურია, ხომ
გესმით, რასაც ვგულისხმობ... ჯოჯოხეთიდანაა.
ნამდვილად ასეა. ქურდივითაა, დაპირებების
ქურდია, ოცნებებისგან გვძარცვავს.“
45 წლის ქალი, ოპიატების ავადმომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
ჰეროინის მოხმარების გამო სამკურნალოდ
მიღებული ადამიანების რაოდენობა ბოლო 10
წლის განმავლობაში მუდმივ ნიშნულზე რჩებოდა
(256,256 ადამიანი 2010 წელს), თუმცა, დანიშნული
ოპიოიდების მოხმარების გამო მკურნალობაში
ჩართული ადამიანების რიცხვი ექვსჯერ გაიზარდა
(157,171 ადამიანი 2010 წელს). სამკურნალოდ
შემოსული 256,256 ადამიანიდან უმრავლესობა (70%)
ჰეროინის ინექციურად მომხმარებელი იყო. თუმცა,
პირველად შემოსულებს შორის იყვნენ მეტი მწეველები,
შემსუნთქავები და შემყნოსველები, ვიდრე ინექციის
გზით მომხმარებლები.24
108 თავი 2
„გაკეთებას გადავდებდი ხოლმე, იმიტომ, რომ
აღმოვაჩინე: თუ აღკვეთის სიმპტომებს მოვითმენდი,
მერე კი გავიკეთებდი, დაყუჩება ისე კარგი იყო...
ისე კარგი, როგორც ადრინდელი „კაიფი“, წამალი
რომ მაძლევდა ხოლმე. რაღაც დრო რომ გადის,
უბრალოდ ტკივილს კი არ იამებ, უკვე გრძნობებს
იკლავ, ყველა გრძნობას, სულერთია, მტკივნეულია
თუ არა, მაინც“.
36 წლის ჰეროინის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
582 ჰეროინდამოკიდებული კანონდამრღვევის
ყოველმხრივმა კვლევამ, რომელიც 33 წლის განმავ-
ლობაში გრძელდებოდა, გამოავლინა, რომ ამ
ადამიანების ცხოვრებას ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარების და თავშეკავების განმეორებითი
ციკლები ახასიათებდა და ჯანმრთელობის თუ
სოციალური პრობლემებით იყო დახუნძლული.
მათგან ნახევარზე მეტი გარდაიცვალა (ზედოზირების,
შემთხვევითი მოწამვლის, მკვლელობის, თვით-
მკვლელობის, უბედური შემთხვევის, ღვიძლის
დაავადების და სხვა მიზეზებით), ხოლო 242
დარჩენილიდან 40%-მა ბოლო წლის განმავლობაში
მოიხმარა ჰეროინი. სიკვდილობის მაჩვენებელი ამ
ჯგუფში ბევრად უფრო მაღალი იყო, ვიდრე ის არის
ზოგად პოპულაციაში იმავე ასაკის მამაკაცებს შორის.
ვიეტნამის გამოცდილება
დოქტორი ლი ნ. რობინსი, ჰარვარდელი ფსიქიატრი,
და სხვანი შეისწავლიდნენ ჰეროინის მოხმარებას
ამერიკელი ჯარისკაცების მიერ 1967 წლიდან ვიეტნამის
ომის დასრულებამდე 1973 წელს. მათ ჯარისკაცთა
რამდენიმე ჯგუფი შეისწავლეს, თავდაპირველად ჯერ
კიდევ მაშინ, როცა სამხედრო ძალები ვიეტნამში იყო
განლაგებული, და მოგვიანებითაც, მათი ამერიკაში
დაბრუნების შემდეგ. ჯარისკაცების თითქმის ნახევარს
მოსინჯული ჰქონდა ოპიუმი ან ჰეროინი. 20% ამა თუ
იმ დროს დამოკიდებული იყო მასზე და აღკვეთის
სიმპტომების ქონას იუწყებოდნენ. იმის გამო, რომ
ჰეროინი ძალიან იოლად იშოვებოდა, მისი მოსინჯვა
ძალიან მარტივი იყო მათთვისაც კი, რომლებიც
ზედმეტად ახალგაზრდები იყვნენ ალკოჰოლის
მისაღებად. ამიტომ, სხვებისთვის ჩვეულებრივი გა-
დასვლა ალკოჰოლის, სიგარეტის ან მარიხუანას
მოხმარებიდან ჰეროინზე ან კოკაინზე, მათ შემთხვევაში
შებრუნებულად მიმდინარეობდა. რობინსის მიხედვით,
კვლევის ყველაზე გასაოცარი აღმოჩენა იყო ის, რომ
მათ შორის, ვინც ვიეტნამში ჰეროინზე დამოკიდებული
გახდა, მხოლოდ 5%-ს ჰქონდა რეციდივი ამერიკაში
დაბრუნების მერე 10 თვის განმავლობაში და მხოლოდ
12%-ს ჰქონდა თუნდაც ხანმოკლე რეციდივი სამი
წლის განმავლობაში. დაბრუნებული ჯარისკაცების
უმრავლესობას არც უმკურნალია.69 ამ კვლევაზე
დაყრდნობით შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ,
თუმცა ნარკოტიკების მოხმარება ძლიერ ფიზიკური
დამოკიდებულებას იწვევს, მაინც სხვა ფაქტორები,
განსაკუთრებით, წინასწარ არსებული მგრძნობელობა,
რომელიც მემკვიდრეობით ან გარემოთია
განპირობებული, უფრო დიდი გავლენის მქონეა.
ერაყის და ავღანეთის გამოცდილება
რამდენიმეწლიანი ბრძოლების სტრესი ერაყსა
და ავღანეთში და ამას თანდართული იოლად
ხელმისაწვდომი ნარკოტიკები – განსაკუთრებით,
ჰეროინი, ჰიდროკოდონი (ვიკოდინი®) და ოქსიკოდონი
(ოქსიკონტინი®) – გახდა ექსპერიმენტირების, ავად-
მოხმარების და წამალდამოკიდებულების მომატების
მიზეზი. სხვა ფაქტორები, რომლებიც იწვევენ
ნივთიერებების ავადმოხმარებას სამხედრო ძალებში,
არის უმოქმედობის და მოწყენილობის ხანგრძლივი
პერიოდები, ასევე – ფხიზლად ყოფნის ან დამშვიდების
საბრძოლო საჭიროებები. დამხმარე სამხედრო ძა-
ლების მოწყენილობა უდიდესი პრობლემაა. 2007
წლის კვლევით აღმოჩნდა, რომ ვეტერანების
7.1%-ს მიესადაგებოდა ნივთიერებათა მოხმარებით
გამოწვეული აშლილობების კრიტერიუმები. აქტიური
ვალდებულების სამხედრო მოსამსახურეებს შორის
პროცენტული მაჩვენებელი შედარებით დაბალია.70
დაახლოებით 16,000-მა აშშ სამხედრო მოსამსახურემ
2009 წელს მიიღო ალკოჰოლის/ნარკოტიკების
მოხმარებასთან დაკავშირებული კონსულტაცია,
მაგრამ, სავარაუდოდ, არსებობს ათეულ ათასობით
მეტი ადამიანი, ვინც უფრთხის თავის გამჟღავნებას.
1998 წლიდან 50%-ით გაიზარდა ალკოჰოლის
ავადმოხმარების გამო მკურნალობის მაძიებელ
აქტიური ვალდებულების სამხედრო მოსამსახურეთა
რაოდენობა, ხოლო ნარკოტიკების გამო მკურნალობის
მაძიებელთა რიცხვმა მხოლოდ ოდნავ იმატა. ამის
ბრალი შეიძლება იყოს დამატებითი სტიგმა, რომელიც
ნარკოტიკებზე დამოკიდებულებას ახლავს.71 შესაძლოა,
შარდის ანალიზის ფართოდ გამოყენებამაც შეუწყო
ამას ხელი. მებრძოლი პერსონალის რაოდენობას,
რომელთაც არმიაში მსახურების დროს განუვითარდათ
პოსტტრავმული სტრესული აშლილობა ან სხვა სახის
ფსიქიკური დაავადება, თუ შევაჯერებთ სუიციდების
მომეტებულ რაოდენობასთან, შეგვიძლია ვივარაუდოთ,
რომ მკურნალობაში ჩართულთა რაოდენობა მხოლოდ
აისბერგის წვერია.
სამხედრო სამსახურში მზადყოფნა კონფიდენცია-
ლობაზე წინ დგას, ამიტომ წლების განმავლობაში
მკურნალობა პრიორიტეტი არ იყო. თუ ჯარისკაცი
ნარკოტიკებთან პრობლემის გამო სამკურნალოდ
მივიდოდა, ეს მის მეთაურს ეუწყებოდა, რაც,
ჩვეულებრივ, აფერხებდა ან ანადგურებდა ჯარისკაცის
კარიერას. გამონაკლისი იყო ალკოჰოლი, რადგან
ის ძალიან მკვიდრად იყო ჩამჯდარი სამხედრო
კულტურაში. დღეს თავდაცვის დეპარტამენტი სწორი
მიმართულებით მიდის, მეტ სახსრებს გამოყოფს
ფსიქიკური ჯანმრთელობისთვის და იცავს მათ
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
კარიერას, ვინც ნებაყოფლობით ეძიებს დახმარებას და
რჩევას.
სპეციფიკური ოპიოიდები
მორფინი (ინფუმორფი,® კადიანი,®
როქსანოლი,® MS კონტინი®)
როდესაც ფრედერიკ სერტურნერმა 1805 წელს
პირველად გამოყო მორფინი, ექიმები დიდად
მიესალმნენ ამ მართლაც ეფექტიანი ტკივილ-
გამაყუჩებლის გამოჩენას. ახალი პრეპარატების
გაყიდვები სწრაფი ტემპით მატულობდა გვიან 1800-
იან წლებამდე. ამ რევოლუციური ახალი წამლიდან
შემოსული მოგებებით ბევრი წამლის კომპანია
დაფუძნდა. ის დღემდე რჩება სტანდარტად, რომლითაც
ტკივილგაყუჩების ეფექტიანობა იზომება. მკვლევრებმა
მხოლოდ 1952 წელს შეძლეს მორფინის სრულად
სინთეზის გზით მიღება.
მორფინი მიიღება ოპიუმისგან და გვხვდება თეთრი
კრისტალური ჰიპოდერმული აბების, კაფსულების,
სანთლების, დასალევი თუ საინექციო ხსნარების
სახით. შეიძლება ამ ანალგეტიკის გადაყლაპვა ან
დაღეჭვა, ენის ქვეშ ამოდება, სწორი ნაწლავიდან
შეყვანა სანთლების გამოყენებით, კანიდან შეყვანა
პლასტირების მეშვეობით; შეიძლება მისი ნემსით
შეყვანა ვენაში, კუნთში ან კანქვეშ. მიღების სხვადასხვა
ხერხი სხვადასხვა ეფექტს იძლევა. მაგალითად,
საჭიროა სამ-ექვსჯერ მეტი მორფინის დალევა იმავე
ეფექტის მისაღწევად, რასაც ინექცია იძლევა.
ღვიძლი მეტაბოლიზმის მთავარი ადგილია. სხვა
ქსოვილებთან ერთად, იგი მორფინს გარდაქმნის
მეტაბოლიტებად, რომლებიც უფრო იოლად
გადალახავენ ჰემატო-ენცეფალურ ბარიერს და
აქვთ პოტენციალი, თავად მორფინზე უფრო
ძლიერი მოქმედება ჰქონდეთ. მორფინის ნაწილი
სწრაფად გამოიყოფა შარდში, ნაწილი კი გაზომვადი
რაოდენობით რჩება პლაზმაში ოთხიდან ექვს
საათამდე. შარდში მისი კვალის პოვნა რამდენიმე დღის
განმავლობაშია შესაძლებელი.
მორფინი და სხვა ოპიოიდები აქვეითებენ იმუნურ
სისტემას, რაც ამცირებს ადამიანის ინფექციებთან
შებრძოლების უნარს. პაციენტები, რომლებსაც მკურ-
ნალობენ დამწვრობაზე ან კიბოს გარკვეულ ფორმაზე,
ან ისინი, ვისი იმუნური სისტემაც უკვე დაქვეითებულია,
განსაკუთრებით მოწყვლადები ხდებიან.72
სან-დიეგოს სამხედრო-საზღვაო ფლოტის ჯანმრთე-
ლობის კვლევის ცენტრმა (Naval Health Research
Center) დაასკვნა, რომ ერაყში დაჭრილი 700 სამხედროს
სამკურნალოდ მორფინის გადაუდებლად გამოყენებამ
ორჯერ შეამცირა მათ შორის პოსტტრავმული სტრესის
სინდრომის გავრცელების პოტენციალი.73
109
კოდეინი (3-მეთილმორფინი)
„ჩემთვის კოდეინი უბრალოდ სუსტი ჰეროინია. ის
ბევრს ვერაფერს ზემოქმედებს. კოდეინი უბრალოდ
ტკივილს გიყუჩებს და სურდოს გიჩერებს. უბრალოდ,
იმდენს ახერხებს, რომ შეგეძლოს, წახვიდე და
ჰეროინი იშოვო“.
42 წლის ჰეროინის მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
კოდეინს იღებენ უშუალოდ ოპიუმიდან გამოწვლილ-
ვით (ექსტრაქციით) ან მორფინიდან. ასევე
მეთილმორფინის სახელით ცნობილ ამ პრეპარატს
მორფინზე დაახლოებით ხუთჯერ ნაკლები
ძალა აქვს და ძირითადად ზომიერი ტკივილების
გასაყუჩებლად ხმარობენ. კოდეინი თავის დროზე
ყველაზე ხშირად დანიშნული და ყველაზე ხშირად
ავადმოხმარებული რეცეპტით გასაცემი ოპიოიდი იყო
აშშ-სა და სხვა ქვეყნებში, მაგრამ შემდეგ ეს საეჭვო
დიდება ჰიდროკოდონსა (ნორკო,® ვიკოდინი®) და
ოქსიკოდონზე (ოქსიკონტინი®) გადავიდა.
კოდეინი, სუფთა სახით, II სიაში შემავალი ნარკოტიკული
საშუალებაა, ხოლო თუ ის შერეულია სხვა წამლებთან
ანალგეზიის მიზნით, მაშინ III სიაში ხვდება. კოდეინს
ყველაზე ხშირად ურევენ ასპირინს და აცეტამინოფენს
სინერგიული ანალგეზიისთვის (წამლები ერთმანეთს
აძლიერებენ). კოდეინს ყველაზე ხშირად ძლიერი
ხველის დროს მოიხმარენ (რობიტუსინი® A-C და
ჩერაკოლი®). ხველების სიროფებით V სიაში ხვდება,
მაგრამ მაინც ურეცეპტოდ გაიცემა ზოგიერთ შტატში.
ჰეროინის აღკვეთის სიმპტომების შესამსუბუქებლად
ზოგი წამალდამოკიდებული დიდი რაოდენობით
სვამს კოდეინის შემცველ ხველების სიროფს. ერთ-
ერთი გვერდითი ეფექტი, რაც კოდეინს საერთო
აქვს სხვა ოპიოიდებთან, გულისრევის გამოწვევაა.
კოდეინის ნახევრად დაშლის პერიოდი დაახლოებით
3 საათია, მისი აღმოჩენა სისხლში დაახლოებით 24
საათის განმავლობაში შეიძლება, ხოლო შარდში – სამ
დღემდე რჩება. თუ განვითარდება მასზე ფიზიკური
დამოკიდებულება, აღკვეთის სიმპტომები შეიძლება
რამდენიმე საათში გამოვლინდეს და პიკს 36-დან 72
საათამდე პერიოდში მიაღწიოს.
კოდეინის და პრომეთაზინის შემცველი ხველის
სიროფების გამოყენება ძალიან პოპულარული გახდა,
განსაკუთრებით რეივებზე და ელექტრონული საცეკვაო
მუსიკის დარბაზებში.
ჰეროინი (დიაცეტილმორფინი)
იმის მიუხედავად, რომ ჰეროინის უდიდესი ნაწილი
უკანონოდ მოიხმარება, ზოგ ქვეყანაში მას სამედიცინო
დანიშნულებით მოიხმარენ სხვადასხვა სიტუაციაში,
მაგალითად, მწვავე ტკივილის, მძიმე ფიზიკური
ტრავმის, გულის შეტევის, პოსტ-ქირურგიული ტკივილის
110 თავი 2
და ქრონკული ტკივილის (კიბოს ბოლო სტადია
და სხვა ტერმინალური, მტკივნეული დაავადებები)
შემთხვევებში. სამედიცინო დანიშნულებით მას
ინექციის ფორმით იყენებენ: კანქვეშ, კუნთში (ინტრა-
მუსკულარული), ზურგის ტვინის მიდამოებში (ინტრა-
თეკალური) ან ვენაში (ინტრავენური). აშშ-ში მისი
გამოყენება კანონით იკრძალება.
ზოგ ქვეყანაში ჰეროინს იყენებენ ჰეროინის ინტრა-
ვენური გზით ხანგრძლივი და ქრონიკული
მომხმარებლების ჩვევებთან გასამკლავებლად. ეს
წააგავს მეთადონით მხარდაჭერის პროგრამას, თუმცა,
ეს საკამათოა, რადგან მეთადონისგან განსხვავებით,
ჰეროინი ძლიერ ეიფორიას და „კაიფს“ იწვევს და თან
ინექციურად კეთდება (მეთადონს პერორალურად
იღებენ). მეთადონს იყენებენ აშშ-ში, დიდ ბრიტანეთში,
გერმანიაში, შვეიცარიაში, დანიასა და ნიდერლნდებში.
2009 წელს გერმანიამ გამოსცა კანონი, რომელიც
იძლეოდა დიაცეტილმორფინის, როგორც წამალდა-
მოკიდებულთა სტანდარტული სამკურნალო საშუა-
ლების, რეცეპტით გაცემის უფლებას.
ერთი მიზეზი, რის გამოც წამალდამოკიდებულები
მეთადონთან შედარებით ჰეროინს ანიჭებენ
უპირატესობას ისაა, რომ ჰეროინი ცხიმში ხსნადია და
ჰემატო-ენცეფალურ ბარიერს უფრო სწრაფად ლახავს,
ვიდრე მორფინი; აქედან გამომდინარე, იწვევს ენრგიის
უფრო სწრაფ და უფრო მძლავრ მოზღვავებას და
შემდგომ ეიფორიას. ინტენსივობა მას უფრო ადიქტიურს
ხდის.
ისტორიულად, ზედოზირების შემთხვევების უმეტესობა
ჰეროინის მიზეზითაა გამოწვეული, თუმცა ამ
უპირატესობას ზღვარი მეთადონმა დაუდო. მეთადონს
მხოლოდ ჩანაცვლებითი მკურნალობის პროგრამაში
კი არ იყენებენ, არამედ ასევე, ფართოდ ნიშნავენ
ტკივილის სამართავად. 2012 წელს აშშ-ში რეცეპტით
გაცემული მეთადონის ზედოზირებით უფრო მეტი
სიკვდილის შემთხვევა დაფიქსირდა, ვიდრე ქუჩის
ჰეროინის ზედოზირებით.
ჰიდროკოდონი (ვიკოდინი,®
ჰიკოდანი,® ტუსენდი,® ნორკო,®
ლორტაბი®)
2010 წელს 131 მილიონზე მეტი რეცეპტი გამოიწერა
ჰიდროკოდონზე (3 წლის წინანდელი მონაცემი იყო
108 მილიონი).1 რეცეპტით გასაცემ ოპიოიდებზე
დამოკიდებულების მქონე ადამიანთა ჯგუფის ერთმა
კვლევამ აჩვენა, რომ მათგან უმრავლესობამ
მოხმარება დაიწყო კანონიერი დანიშნულებით, რეა-
ლური ჩივილების სამკურნალოდ. მაგრამ შემდგომ,
როცა დამოკიდებულება განვითარდა, მათგან უმრავ-
ლესობამ ნარკოტიკების შესყიდვა დაიწყო ქუჩის
დილერებისგან, რომლებსაც ხელი ლეგიტიმურ
მარაგებზე მიუწვდებოდათ.74
 ყოველწლიურად აშშ-ში გაიცემა 131
მილიონზე მეტი რეცეპტი ჰიდროკოდონზე
(ვიკოდინი®) და 30 მილიონი − ოქსიკოდონზე
(ოქსიკონტინი®)
ჰიდროკოდონი ექიმების მიერ ყველაზე უფრო ხშირად
დანიშნული ოპიოიდია. დიდწილად იმავე მოქმედები-
საა, რაც კოდეინი, თუმცა, ნაკლებ გულისრევას იწვევს.
ის აგრეთვე გამოიყენება ხველის საწინააღმდეგო
პრეპარატებში (მაგ., ჰიკომინის® სიროფი). სხვა
ოპიოიდების მსგავსად, ჰიდროკოდონი იწვევს სუნთქვის
გაძნელებას. მან შეიძლება შეუმჩნეველი გახადოს
ავადმყოფობა და სახიფათოა სხვა დეპრესანტებთან
ერთად მოხმარებისას. არსებობს შეტყობინებები,
რომ ჰიდროკოდონის აცეტამინოფენთან ერთად
ავადმოხმარებას (20 აბზე მეტი დღეში, სულ ცოტა, ორი
თვის განმავლობაში მაინც) შეუძლია დააჩქაროს სმენის
უეცრად დაკარგვა.75 აცეტამინოფენთან კომბინაციით
შეიძლება დაზიანდეს ღვიძლი, იმის მიხედვით, თუ
რამდენად გაზრდის დოზას წამალადმოკიდებული.
„ერთხელ თავი დავიზიანე და ამის მერე
ჰიდროკოდონზე ვიჯექი. ერთ ცალს რომ დავლევდი,
მერე სადღაც საათნახევარი სულ თვლემა მერეოდა
და თავბრუ მესხმოდა... თითქოს მთვრალი
ვყოფილიყავ. ცოტა არ იყოს, შევჯექი მაგაზე. იცით.
იოლი გამოსავალი იყო: ჩაყლაპავ აბს, მიაყოლებ
ცოტა წყალს და შიშიც გშორდება, ტკივილიც, და
ერთხანს თავს კარგად გრძნობ“.
24 წლის მძიმე ათლეტი
ყოველწლიურად, ჰიდროკოდონის ზედოზირების
მიზეზით, ცნობილი ხდება დაახლოებით 600 ადამიანის
სიკვდილი, თუმცა, მეტია სასიკვდილო შემთხვევა მისი
სხვა დეპრესანტებთან ერთად მოხმარებისას.2 2009
წელს აშშ-ის სურსათისა და წამლის მაკონტროლებელმა
ორგანომ გასცა რეკომენდაცია, რომ ჰიდროკოდონი
აცეტამინოფენთან კომბინაციაში აფთიაქებში არ
გაყიდულიყო, აცეტამინოფენის ღვიძლზე ტოქსიკური
ზემოქმედების გამო.
ოქსიკოდონი (ოქსიკონტინი,®
პერკოდანი,® პერკოცეტი®)
ოქსიკოდონი, კოდეინისგან წარმოებული ნახევრად
სინთეზური პრეპარატი, გამოიყენება ზომიერი და
ძლიერი ტკივილების გასაყუჩებლად. ოქსიკოდონი
სტანდარტული ფორმით (პერკოდანი® ან პერკოცეტი®)
ჩვეულებრივ, მიიღება პერორალურად, ხშირად
ასპირინთან ან აცეტამინოფენთან კომბინაციაში. ამ
გზით მიღების მერე, ჩვეულებრივ, დაახლოებით 30
წუთში იწყება მისი მოქმედება, რომელიც ოთხიდან
ექვს საათამდე გრძელდება. მისი ტკივილგამაყუჩებელი
ეფექტი ბევრად აღემატება კოდეინისას, მაგრამ
უფრო სუსტია, ვიდრე მორფინი. როდესაც 1995
წელს Purdue Pharma-ში დაამზადეს ოქსიკონტინი®
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
მძიმე ქრონიკულ ტკივილებთან გასამკლავებლად,
ავადმომხმარებლებში ის სწრაფად გახდა
პოპულარული. მას ღეჭავდნენ, ფხვნიდნენ და ინექციით
შეჰყავდათ ან ფხვნიდნენ და შეისუნთქავდნენ. ამით
არღვევდნენ წამლის გამოზოგვით ეფექტს (კუჭში მცირე
პორციებად იხსნება), რათა სისხლში ოქსიკოდონის
უფრო მაღალი კონცენტრაციისთვის მიეღწიათ.
ჰეროინისა და სხვა ოპიოიდების მომხმარებლები
ოქსიკონტინით მოგვრილ „კაიფს“ აღწერენ, როგორც
ჰეროინით მიღებულ შეგრძნებათა მსგავსს.
2012 წელს Purdue Pharma-მ დაახლოებით
$2.4 მილიარდის ოქსიკონტინი® გაყიდა, რაც აშშ
ბაზარზე არსებული ტკივილგამაყუჩებლების 30%-ს
შეადგენს. ამავე წელს 175,229 ვიზიტი დაფიქსირდა
გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების სამსახურში,
რაც უკავშირდებოდა მხოლოდ ოქსიკოდონის ან
სხვა წამლებთან მისი კომბინაციის გამოყენებას. 2005
წელთან შედარებით, ეს სამმაგი ზრდაა.2
ამ ძლიერი ტკივილგამაყუჩებლის გამოგონება
დაემთხვა იმ დროს, როცა სამედიცინო საზოგადოება
გაძლიერებულ ყურადღებას აქცევდა პოსტოპერაციუ-
ლი ტკივილის და ზომიერი თუ ძლიერი ქრონიკული
ტკივილების სათანადო მკურნალობას. სწორედ
ამ ყურადღების გამო, ხანგრძლივი მოქმედების
მედიკამენტებმა მოიხვეჭეს პოპულარობა ხანმოკლე
მოქმედების ნარკოტიკებთან შედარებით, ტკივილის
დამორჩილების უკეთესი მაჩვენებლების, ტკივილის
უკეთესი გრძელვადიანი რეგულირების და ნაკლები
გვერდითი ეფექტების წყალობით (როცა მითითებების
თანახმად მოიხმარება).
ოქსიკონტინის® გამოშვებიდან ერთი წლის მერე
ამოტივტივება იწყო ცნობებმა მისი უკანონო
მოხმარების მატების შესახებ. ეს ნარკოტიკული
საშუალება (რომელსაც შეერქვა “ocs”, “oxy”,
“o’cotton” და „სოფლური ჰეროინი“) თავდაპირველად
გამოდიოდა 10, 20, 40, 80 და 160 მგ-იანი აბების სახით.
მწარმოებლებმა შეაჩერეს დიდი აბების გამოშვება,
რომლებსაც „ცისფერი ბომბდამშენები“ და o’coffin-
ები (კუბოები) შეერქვათ, ზედოზირების მაღალი
მაჩვენებლის გამო. მისი ქუჩის ფასი საშუალოდ
ასეთია: დაახლოებით $1 ღირს მილიგრამი ან $10
– ყველაზე მცირე დოზის აბი. Purdue Pharma-ს 2007
წელს $634.5 მილიონის ოდენობის ჯარიმა დაეკისრა,
ექიმებისა და მოსახლეობის შეცდომაში შეყვანის გამო,
რაც შეეხებოდა გამოზოგვით მიწოდების ფორმულის
მქონე ოქსიკონტინის არასათანადო მოხმარებასთან
დაკავშირებულ ადიქციის რისკებს.
როდესაც სასურველი ოპიოიდები აფთიაქებში ხელმი-
საწვდომია, ხშირდება წამლის სავაჭრო დახლების
ძარცვა ან მარაგის კანონიერი მოხმარების გზიდან
გადახვევის ფაქტები: ზოგი კანონმორჩილი ექიმი,
რომელსაც სურდა, უფრო ჰუმანურად მოპყრობოდა
ტკივილით დატანჯულ პაციენტს, იოლად ტყუვდებოდა
და თანხმდებოდა პაციენტს წამლის დანიშვნაზე; ზოგი
არაკეთილსინდისიერი ექიმი და ფარმაცევტი ჯიბეს
111
ისქელებდა ფიქტიური პაციენტებისთვის რეცეპტის წელს შეაღწია. ამ ოპიოიდის გამოყნება კანონით
გამოწერით (100 ცალ 40 მგ-იან აბს $4,000-ის მოტანა არის ავტორიზებული, ჰეროინზე დამოკიდებულების
შეეძლო); რეალური რეცეპტების მქონე პაციენტები სამკურნალოდ, იმ პრაქტიკის გამოყენებით, რომელიც
თავიანთ წამლებს ყიდდნენ. „მეთადონით მხარდაჭერის“ სახელით არის ცნობილი.
ზიანის შემამცირებელი ეს პროგრამა 1965 წელს
პოტენციური ავადმოხმარების საპასუხოდ, 2010
წამოიწყეს ნიუ-იორკში. პროგრამის ფარგლებში
წელს Purdue Pharma-მ პირველად გამოშვებული
მეთადონი ურიგდება ჰეროინზე ან ოპიოიდებზე
ოქსიკონტინის® ვერსია შეცვალა ახლით, რომელიც,
წამალდამოკიდებულ პირებს, ნარკოტიკების მიმართ
მათი მტკიცებით, უფრო დაცული იქნებოდა
მათი ლტოლვის შესამცირებლად. ზოგ შემთხვევაში
გაყალბებისგან. ამის პასუხად, ოქსიკონტინის®
(მაგ., შაბათ-კვირისთვის, ან როცა მეთადონის
ავადმომხმარებლები გადავიდნენ მსგავსი ოპიოიდის
მომხმარებელი ქალაქიდან გასვლას აპირებს) მათ
− ოქსიმორფინის მოხმარებაზე, რომელსაც მაღალი
შინ წასაღები დოზაც ეძლევათ. 2011 წელს ამერიკაში
დოზებით ყიდდა Endo pharmaceuticals და რომელსაც
მეთადონის 1,235 სამკურნალო პროგრამაში
ისეთივე გამოზოგვით მიწოდების ფორმულა ჰქონდა,
დაახლოებით 284,608 ჰეროინზე დამოკიდებული პირი
როგორც ორიგინალურ ოქსიკონტინს®. ეს იყო
იყო ჩართული.76 მეთადონით მხარდაჭერის პროგრამა
ოპანაER,® რომლის გაყიდვის მაჩვენებლები სწრაფად
მოქმედებს ასევე 47 სხვა ქვეყანაში და მათში 500,000-ზე
ავარდა ზევით, მაგრამ მაშინვე დაიწყო დაცემა, როგორც
მეტი წამალდამოკიდებული პირია რეგისტრირებული.
კი მწარმოებელმა დაამატა იგივე დაცვის მექანიზმი, რაც
მეთადონი აგრეთვე გამოიყენება ჰეროინის იმ
Purdue Pharma-მ თავის ახალ ვერსიას. ორიგინალური
ავადმომხმარებელთა დეტოქსიკაციისთვის, რომელთაც
ოქსიკონტინის® ფორმულის გენერიკული ვერსი-
განვითარებული აქვთ ფიზიკური დამოკიდებულება
ების შეზღუდვის მიზნით, სურსათისა და წამლის
ჰეროინზე ან სხვა ოპიოიდებზე.59
მაკონტროლებელმა ორგანომ აკრძალა ნებისმიერი
ახალი ავადმოხმარების პოტენციალის მქონე ოპიოიდის იმის გამო, რომ ეს ხანგრძლივად მოქმედი სინთეზური
წარმოება, რომელიც დაეფუძნებოდა ავადმოხმარების ოპიოიდი ამცირებს ნარკოტიკის მიმართ ლტოლვას და
მაღალი პოტენციალის მქონე ორიგინალის ფორმუ- ბლოკავს აღკვეთის სიმპტომებს 24-დან 74 საათამდე,
ლას. ამ გადაწყვეტილებამ Purdue Pharma-ს გარან- ის ამცირებს ჰეროინის ავადმოხმარებასაც.
ტირებულად მაღალი შემოსავლები მოუტანა წამლის
მისეული ვერსიისთვის. ქუჩის ქიმიკოსებმა მაინც
გამონახეს გზები დამცავი მექანიზმების თავიდან
ასაცილებლად. ისინი ყინავენ წამალს, რაც დამცავი
ფენის მოხსნას აიოლებს. ბრძოლა გრძელდება.

მეთადონი (დოლოფინი®)
რეცეპტით გასაცემი ყველა ტკივილგამაყუჩებლის
ზედოზირებით გამოწვეული სიკვდილობის ერთი
მესამედი მეთადონზე მოდის, ხოლო რიცხობრივი
მაჩვენებელი 6-ჯერ აღემატება 10 წლის წინანდელს.
მეთადონის ზედოზირების ასეთი „აფეთქება“ გამო-
წვეულია ექიმების თანამედროვე მიდგომით, რომ
ტკივილის გასაყუჩებლად გამოწერონ წამალი. შტატის
სამედიცინო ხარჯების დაზოგვის მიზნით, ხშირად
ეს წამალი მეთადონია, როგორც ოქსიკონტინთან®
შედარებით ბევრად იაფი ნარკოტიკული საშუალება
ძნელად გასაყუჩებელი ტკივილისთვის. 2011 წელს
დაახლოებით 76,000 ადამიანი მოხვდა გადაუდებელი
სამედიცინო დახმარების სერვისში მეთადონის მიზეზით
(32,000 ადამიანი 2004 წელს).2 ეს ნარკოტიკი უკვე 75
წელია, რაც მოიხმარება და ჯერაც პოლემიკის საგანია.

როცა შეერთებულმა შტატებმა და მისმა მოკავშირეებმა

II მსოფლიო ომის დროს ემბარგო გამოაცხადეს გერმა-
ნიაში მორფინის შეტანაზე, გერმანიის ლაბორატორიებ-
ში ტკივილგამაყუჩებლების შეზღუდული მარაგების
შესავსებად შეიმუშავეს მეთადონი, სინთეზური ოპიოი- ორეგონის მეთადონის კლინიკის კლიენტი იღებს თავის დღიურ
დი, რომელიც ჰეროინზე უფრო სუსტი, მაგრამ უფრო დოზას. ერთწლიანი მეთადონით ჩანაცვლება $4,000-5,000 ჯდება.
ხანგრძლივი მოქმედებისაა.14 მეთადონმა აშშ-ში 1947 © 2004 CNS Production, Inc.

112 თავი 2
ჰეროინი:
ხასიათდება ნაკლები ხანგრძლივობის მოქმედე-
ბით, რაც მასზე დამოკიდებულ ადამიანს უბიძგებს
მოიხმაროს მეტი და კომპულსურად.
მოიხმარება ინექციურად, იწვევს ინფექციებს და
აზიანებს კარდიოვასკულურ სისტემას
იწვევს მეთადონზე უფრო ინტენსიურ „კაიფს“ და
უგუნებობას
არალეგალურია; მის ქრონიკულ მოხმარებას ადა-
მიანი დისფუნქციური ცხოვრების წესამდე მიჰყავს.
მეთადონით მხარდაჭერამ შეამცირა ჰეროინის
მოხმარების ძლიერი საჭიროება და ის რისკები,
რომლებიც ამ ჩვევის ფინანსურად უზრუნველყოფას
უკავშირდება; შესაბამისად, მნიშვნელოვნად შემ-
ცირდა დანაშაული და აივ და C და B ჰეპატიტების
გადადების მაჩვენებელი.77 როგორც კვლევამ აჩვენა,
მკურნალობის დაწყებიდან ორ თვეში პიროვნებას
უუმჯობესდება კოგნიტიური მონაცემები – ვერბალური
დასწავლის და მეხსიერების, ვიზუალურ-სივრცითი
მეხსიერების და ფსიქომოტორული სისწრაფის
მხრივ.78 ყველა სხვა ოპიოიდის მსგავსად, მეთადონს
აქვს ტკივილგამაყუჩებელი და დამაწყნარებელი
მოქმედება, რომელიც ძლიერ გამოსადეგია კლინიკურ
სიტუაციებში. მისი ანალგეტიკური მოქმედება ოთხიდან
ექვს საათამდე გრძელდება.
მეთადონის მიზეზით სიკვდილობის მატების ერთ-ერთი
მიზეზი ისაა, რომ მისი მეტაბოლიზმი უფრო ნელია და
ამიტომ, ორგანიზმში მეთადონი გროვდება, თუ მას
ტკივილის გაყუჩების მიზნით ყოველ 4-6 საათში იღებენ
(მეთადონის ნახევრად დაშლის პერიოდი 22 საათია,
მაშინ, როცა მორფინს ან ჰეროინს სულ რამდენიმე
საათი სჭირდება). რამდენადაც მომხმარებელი მას
ყოველ 4-6 საათში იღებს ტკივილის გასაყუჩებლად,
რესპირატორული და კარდიოვასკულური ეფექტები
სწრაფად ძლიერდება, რასაც ხშირად ზედოზირებამდეც
მივყავართ, როცა ვითარდება სუნთქვის დათრგუნვა,
კარდიული არითმია და სუნთქვის გაჩერება.
ტკივილგამაყუჩებლით ზედოზირების
შემთხვევათა სრული ერთი მესამედი
მეთადონზე მოდის, და ეს მაჩვენებელი
ექვსჯერ აღემატება 10 წლის წინანდელს.
„ბედის ირონიაა, რომ მეთადონი, რომელსაც
მეთადონით მხარდაჭერის პროგრამაში ჩართვით
ჰეროინზე დამოკიდებულთა სიცოცხლე უნდა
გადაერჩინა, უფრო მეტს კლავს, ვიდრე ჰეროინი.
კლინიცისტები საკმარის ყურადღებას არ აქცევენ
ასე ძლიერმოქმედი ოპიოიდის გამოყენებისას
ზედოზირების ტენდენციას და მხოლოდ მის
ტკივილგამაყუჩებელ ეფექტსა და დაბალ ფასზე
ამახვილებენ ყურადღებას.“
დერილ ინაბა, ფარმაკოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, ადიქციის
სარეაბილიტაციო ცენტრი, მედფორდი, ორეგონის შტატი
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
მეთადონი იწვევს დამოკიდებულებას, ამიტომ საჭიროა
მისი საგულდაგულო მონიტორინგი არალეგალურ
არხებში მისი გადახვევის თავიდან ასაცილებლად.
მეთადონის კლინიკების მკაცრი რეგულაციების და
ექიმებისთვის გადაცემული მარაგების მკაცრი კონ-
ტროლის მიუხედავად, მეთადონი ჩვეულებრივ
იყიდება ქუჩაში.79 წამალდამოკიდებული პირები
მეთადონს მოიხმარენ სხვა ოპიოიდებთან (მაგ.,
ოქსიკოდონთან და ჰიდროკოდონთან) და არაოპიოი-
დებთან (როგორიცაა კლონაზეპამი (კლონოპინი®),
კლონიდინი (კატაპრესი®), კარისოპროდოლი (სომა®)
და ალპრაზოლამი (ქსანაქსი®) კომბინაციაში, რათა
უფრო ინტენსიური გახადონ „კაიფი“ და თან ჰეროინით
მოგვრილი შეგრძნებები გაიხსენონ.80
„ბენზოდიაზეპინები დიდი რამეა მეთადონის
კლინიკებში, ხშირად მისგან კვდებიან, მაგრამ
მეთადონთან კომბინაციაში ისეთ ეფექტს იძლევა,
თითქოს ჰეროინზე ხარ. ასეც იქცევიან. ამის
სანაცვლოდ, ბუპრენორფინი შეგიძლია გამოიყენო
და რადგან თავი არ გივარდება, ვერც ვერავინ
შეამჩნევს, რომ მიღებული გაქვს... არ გთვლემს,
ისევე, როგორც ხშირად მეთადონის მიღებისას.“
დ-რი პეტ ნოქსი, კინგის ოლქის აღდგენა-გამოჯანმრთელების ცენტრის
დირექტორი, სიეტლი, ვაშინგტონი
აგრეთვე, არსებობს საშიშროება, რომ მეთადონის
მხარდაჭერაზე მყოფ ორსულ წამალდამოკიდებულთა
გაჩენილ ჩვილებს მოუწევთ ოპიოიდური აღკვეთის
მდგომარეობის გავლა. მიღებული პროტოკოლია,
დედას ორსულობის მესამე ტრიმესტრში აღარ
მიეცეს მეთადონი, მაგრამ, თუ ქალის გამომჯობინება
არამყარია, მევრი მკურნალი პროფესიონალი
მიიჩნევს, რომ უმჯობესია დაბადების შემდგომ ჩვილის
აღკვეთის მდგომარეობის რეგულირება, ვიდრე ნემსით
ინფექციის, ზედოზირების და პლაცენტის მოცილების
რისკები, რომლებიც აქტიურ ჰეროინის მომხმარებელს
ემუქრება.81
აშშ-ის ჯანმრთელობის დაცვის და სოციალური
დახმარების დეპარტამენტში, და არა მარტო იქ,
მუშავდებოდა გეგმები, ტარდებოდა კვლევები და
ცდები, რათა მეთადონით მკურნალობა უფრო მიზნებს
მისადაგებული გაეხადათ და იგი ჯანდაცვის ძირითად
მიმართულებაში ჩაერთოთ. ეს შესაძლებელს გახდიდა
წამალდამოკიდებულ პირებს მეთადონით მკურნალობა
მხოლოდ მეთადონზე ორიენტირებულ სპეციალურ
კლინიკებში კი არა, არამედ არა-მეთადონურ
კლინიკებშიც მიეღოთ სერტიფიცირებული ექიმების
დანიშნულებით. დღემდე არ მოხერხდა ამ გეგმების
განხორციელება იმის შიშით, რომ მეთადონის უფრო
ფართოდ გავრცელება მერე და მერე უარყოფით
შედეგებამდე მიგვიყვანდა. ასევე, მკურნალთა
საზოგადოებაში კვლავ არსებობს აზრთა სხვადასხვაობა
მეთადონით მხარდაჭერის და სხვა ნარკოტიკებით
ჩანაცვლების (ზიანის შემცირება) თერაპიების საბოლოო
ეფექტურობის თაობაზე.
113
ბუპრენორფინი (სუბოქსონი,®
ბუპრენექსი,® სუბუტექსი,® ბუტრანსი,®
ზუბსოლვი®)
ბუპრენორფინი ძლიერი ნახევრად სინთეზური
ოპიოიდის აგონისტია დაბალი დოზებით და ოპიოიდის
ანტაგონისტი – დიდი დოზებით. დაბალი დოზებით ის
მოიხმარება, როგორც მორფინის ალტერნატიული
ანალგეტიკი, რადგან ჰეროინზე 50-ჯერ უფრო ძლიერია.
დიდი დოზებით მიღებისას ის ბლოკავს ოპიოიდურ
რეცეპტორებს, მათი ჰიპერპოლარიზებით ან ზედმეტად
გააქტიურებით. ამას ინვერსიული აგონისტური ეფექტი
ეწოდება. ბუპრენორფინი მორფინის, ჰეროინის და
სხვა ოპიოიდების ეფექტების ბლოკირებას მოხმარების
მერე 30 საათის განმავლობაში აგრძელებს.82 ის
სანქცირებულია, როგორც მეთადონის ალტერნატიული
დეტოქსიკატორი პრეპარატი, როგორც მეთადონით
მხარდაჭერის პროგრამიდან გამოსასვლელი პრე-
პარატი და როგორც ბუპრენორფინით ჩანაცვლების
თერაპიისთვის გამიზნული პრეპარატი.
ჩანაცვლების თერაპიის მიზნით სულ უფრო მეტი
ექიმი გასცემს ბუპრენორფინს თავის კაბინეტიდან
ოპიოიდური დამოკიდებულების მქონე პაციენტებზე.
ის მოსწონთ სამკურნალო დარგის პროფესიონალებს
უსაფრთხოების მაღალი ხარისხის, მოქმედების
ხანგრძლივი ვადის, მოქნილი დოზირების
შესაძლებლობის და აღკვეთის მდგომარეობის უფრო
ზომიერი ეფექტების გამო.83 მისი უარყოფითი მხარე
ისაა, რომ მეთადონზე გაცილებით ძვირია.
ჰეროინისა და სხვა ოპიოიდებისგან დეტოქსიკაციისთვის
საჭირო დოზირება არაერთგვაროვანია, მისი
გამოყენების საშუალო პერიოდი 3-დან 21 დღემდე
მერყეობს. ერთდღიანი დეტოქსიკაციის პროტოკოლიც
კი არსებობს. დეტოქსიკაციისთვის ის გამოიყენება
მცირე დოზებით, როგორც ოპიოიდის აგონისტი,
დამოკიდებულების გამომწვევი უფრო სარისკო
ნარკოტიკების, ვთქვათ, ჰეროინის, ჩასანაცვლებლად.
თუ ის უფრო გრძელვადიანი მხარდაჭერისთვის
მოიხმარება, მას ნიშნავენ დღეში ერთხელ მისაღებად.
თუ მიზანი ისაა, რომ წამალდამოკიდებულმა პირმა
თავი დაანებოს ყველანაირი ოპიოიდის მოხმარებას,
დასაწყისში დოზას ზრდიან, სანამ ის არ დაბლოკავს
აღკვეთის მდგომარეობას და ლტოლვას, შემდეგ კი
ნელ-ნელა ამცირებენ, ჩვეულებრივ, 10-დან 14 დღის
განმავლობაში.
როცა ბუპრენორფინს მცირე დოზებით იღებენ, როგორც
აგონისტს, არსებობს მისი ავადმოხმარების პოტენციალი.
ამიტომ, მწარმოებელი (Reckitt Benckiser, ბრიტანული
ფარმაცევტული კომპანია) მას ნალოქსონთან
(ნარკანი,® ოპიოიდის ანტაგონისტი) კომბინირებული
ფორმით უშვებს, რათა ამგვარად შეამციროს ამ
წამლის, როგორც ოპიოიდის აგონისტის ეფექტი. ეს
იმ შემთხვევისთვის, თუ აბს დაფხვნიან და ინექციურად
მოქხმარებას შეეცდებიან.84 2002 წელს ოპიოიდზე
დამოკიდებულების სამკურნალო პრეპარატებად
დაამტკიცეს ორი წამალი: სუბუტექსი და სუბოქსონი.®
®
114 თავი 2
სუბუტექსი® შეიცავს მხოლოდ ბუპრენორფინს, ხოლო
სუბოქსონი® ბუპრენორფინის და ნალოქსონის
კომბინაციაა ავადმოხმარების თავიდან ასაცილებლად
(სუბოქსონის® გაყიდვებმა გასულ წელს $1.5 მილიარდი
შეადგინა). ეს უკანასკნელი ბევრად უფრო ფართოდ
მოიხმარება სუბუტექსთან® შედარებით. ამათ დაემატა
ბუტრანსი,® რომელსაც უფრო ტკივილგამაყუჩებლად
ნიშნავენ, ვიდრე ოპიოიდური აღკვეთისთვის.
ზუბსოლვი ყველაზე ბოლოს გამოსული პრეპარატია
®
ადიქციის სამკურნალოდ. იგი დაბალი დოზებით
შეიცავს ორივეს − ბუპრენორფინსაც და ნალოქსონსაც.
ჩანაცვლების თერაპიის მიზნით სულ უფრო
მეტი ექიმი გასცემს ბუპრენორფინს თავის
კაბინეტიდან ოპიოიდური დამოკიდებულების
მქონე პაციენტებზე. ამისთვის მათ
სერტიფიკატს ნარკოტიკებთან ბრძოლის
სამმართველო ანიჭებთ.
აშშ-ის სურსათისა და წამლის მაკონტროლებელი
ორგანოს მნიშვნელოვანი დადგენილების თანახმად,
პაციენტისთვის ბუპრენორფინის მიცემა დასაშვებია
არა მხოლოდ ნარკოკლინიკებში, არამედ, ამის
ნებართვა ეძლევა კერძო კაბინეტებში მომუშავე
კვალიფიცირებულ ექიმებსაც. ამ ცვლილების მიზეზი
ის გახლავთ, რომ ბევრ წამალდამოკიდებულ
პირს ხელი არ მიუწვდება მეთადონის კლინიკებზე
ან სხვა სამკურნალო დაწესებულებებზე. ამიტომ,
თუკი ეს ნაკლებად მავნე ნარკოტიკი უფრო
იოლი მისაწვდომი გახდება, ეს ჰეროინზე
დამოკიდებულ პირებს მკურნალობის მეტი არჩევანის
შესაძლებლობას მისცემს. წამალდამოკიდებულ
პირებს, რომლებიც ბუპრენორფინით მკურნალობენ,
ასევე მოეთხოვებათ, პარალელურად იღებდნენ
წამალდამოკიდებულებასთან დაკავშირებულ
კონსულტაციებს და კლინიკურ მკურნალობას.
წლების განმავლობაში მიღებულ მონაცემებზე
დაყრდნობით, ბუპრენორფინის შესახებ გამო-
ხმაურებები არაერთგვაროვანია, განსაკუთრებით,
წამალდამოკიდებული პირების თვალთახედვით.
ეს წამალი არ სწვდება აღკვეთის მდგომარეობის
ყველა სიმპტომს, ამიტომ კლიენტებს, ცოტა არ
იყოს, არარეალისტური მოლოდინები აქვთ მის
ეფექტიანობაზე. იმ სიმპტომებისთვის, რომლებსაც
ბუპრენორფინი ვერ ამსუბუქებს, ხშირად მას სხვა
მედიკამენტებთან კომბინირებულად მოიხმარენ.
ფენტანილი (სუბლიმაზი,® აქტიქი®)
შედარებით ზომიერი, თერაპიული სახითაც კი,
ფენტანილი, რომელიც 1968 წელს შეიმუშავეს, ყვე-
ლაზე ძლიერი ოპიოიდია – ფენტანილი 50-100-
ჯერ უფრო ძლიერი მოქმედებისაა, ვიდრე იმავე
მასის მორფინი (წონითი თანაფარდობით). ის
შეიყვანება ინტრავენურად, ქირურგიული ოპერაციების
დროს და პოსტოპერაციული ძლიერი ტკივილების
გასაყუჩებლად. სტრუქტურულად, სინთეზური ფე-
ნილპიპერიდინის ეს წარმოებული მეპერიდინის
(დემეროლი®) მონათესავეა. ის არსებობს კანის
პლასტირების სახითაც – ძნელად დასაამებელი
ტკივილების სტაბილური გაყუჩების მიზნით; არსებობს
შაქარყინულის (ლოლიპოპის) სახითაც – ბავშვებისთვის
პოსტოპერაციულ ტკივილებთან გასამკლავებლად,
და ლოყაში ამოსადები ფორმითაც (აქტიქი®),
რომელიც ნელა იხსნება პირის ღრუში. სამწუხაროდ,
მისი სიძლიერის და ხელმისაწვდომობის გამო,
ფენტანილს ავად მოიხმარს ზოგი ქირურგის თანაშემწე,
ანესთეზიოლოგი და სხვა სამედიცინო პერსონალი.
არსებობს ფენტანილის (ალფა, 3-მეთილ) და მეპე-
რიდინის (MPPP) ქუჩური ვერსიები, რომლებიც
უკანონო ლაბორატორიებში მზადდება. ეს უკიდურესად
ძლიერი პრეპარატებია, ხშირად მათ მიერ იმიტირებულ
ნარკოტიკებზე მეტადაც. „ჩინური თეთრის“ სახელით
ცნობილი ეს ნარკოტიკი მოწმობს, როგორ
დახელოვნდნენ ქუჩის აფთიაქარები, რომლებსაც ახლა
შეუძლიათ, გვერდი აუარონ ჰეროინის კონტრაბანდის
და უკანონო ვაჭრობის ტრადიციულ გზებს. რადგან
ეს დიზაინერული ნარკოტიკები სისუფთავისა და
დოზირების კონტროლის გარეშე მზადდება, მათი მიღება
ოპიოიდის ავადმომხმარებელთათვის ჯანმრთელობის
დაზიანების უდიდეს საფრთხეს შეიცავს. ზეძლიერ ქუჩის
ფენტანილს, რომელიც ჩვეულებრივი სიძლიერის
მქონე ჰეროინის სახით იყიდებოდა, ზედოზირებით
სიკვდილის უამრავი შემთხვევა უკავშირდება. მექსიკის
ფენტანილის ქარხანასთან დაკავშირებულია შემთხვევა,
როცა სერიულად 1000-ზე მეტი წამალდამოკიდებული
გარდაიცვალა. ეს ამ ნარკოტიკის ერთი კონკრეტული
პარტიის გაყიდვის შედეგი იყო.85
„როდესაც დასავლეთ სანაპიროზე ჩამოვედი,
აღმოვაჩინე, რომ ეს [ჩინური თეთრი] სულაც არ
იყო თეთრი ჰეროინი – ეს ფენტანილი იყო. და
ფარმაკოლოგიური ფენტანილიც კი არ ყოფილა:
აბაზანებში დამზადებული ფენტანილი იყო და
ამისგან ხალხი იხოცებოდა“.
დილერი და ჰეროინის მომხმარებელი
ჰიდრომორფონი (დილაუდიდი®)
ჰიდრომორფონი, რომელიც სინთეზის გზით 1924
წელს მიიღეს და გამოუშვეს, როგორც დილაუდიდი®
ხანმოკლე მოქმედების (4-5 საათი) ნახევრად
სინთეზური ოპიოიდია. მისი მოხმარება შესაძლებელია
პერორალურად ან ინექციის გზით. ჰიდრომორფონი
გამოიხდება მორფინიდან, რაც მას მორფინზე 5-8-ჯერ
უფრო ძლიერს ხდის, თანაბარი წონის პირობებში,
და მორფინის ალტერნატივად გამოიყენება ზომიერი
და ძლიერი ტკივილების სამკურნალოდ. რადგან
ის მორფინზე უფრო ძლიერია, ავადმოხმარების
უფრო ძლიერი პოტენციალიც აქვს. არაკანონიერი
დილაუდიდის® მუშტრები არიან კოკაინის მომხმა-
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
რებლები, რომლებიც მას „სპიდბოლის“ (ჰიდრო-
მორფონი და კოკაინი ან მეთამფეტამინი) სახელით
ცნობილი კომბინირებული ნარკოტიკის ინგრედიენტად
ხმარობენ. ამ ნარკოტიკის ქუჩის დასახელებებს შორისაა
„დილისი“(dillies) და „აფთიაქის ჰეროინი“. 4 მგ-იანი
დილაუდიდის® აბის ფასი ქუჩაში $5-10-მდეა.
ქუჩის პრაქტიკულად მთელი მარაგი კანონიერი
რეცეპტებით და პაციენტებისგან არის მიღებული. თუმცა
ეს პრეპარატი საკმაოდ ძლიერია, ყოველწლიურად
მისი ზედოზირებით გამოწვეული სიკვდილის მხოლოდ
რამდენიმე შემთხვევა ფიქსირდება. მისი მოქმედება
ერთბაშად იწყება და ძალიან მოკლე ხნით გრძელდება,
რის გამოც ჰიდრომორფონი ძნელად თუ გამოიყენება
ხანგრძლივი ოპიოიდური „კაიფის“ მისაღწევად.
ჰიდრომორფონის განგრძობითი ავადმოხმარება ძირი-
თადად გვხვდება სამედიცინო დაწესებულებებში, სადაც
ეს ნარკოტიკი იოლად ხელმისაწვდომია.
მეპერიდინი (დემეროლი,®
პეთიდინი,® მეპერგანი®)
1930-იან წლებში შემუშავებული, სინთეზური ფენილ-
პიპერიდინიდან წარმოებული ეს ხანმოკლე მოქმედების
ოპიოიდი ფართოდ გამოყენებული ანალგეტიკია
ზომიერი და ძლიერი ტკივილების სამკურნალოდ
– თუმცა იგი მორფინზე ექვსჯერ უფრო სუსტია. მას
ხშირად ხმარობენ ანესთეზიამდე და ოპერაციის
შემდგომ სიტუაციებში. ჩვეულებრივ, მეპერიდინს
ინექციურად მოიხმარენ, თუმცა შეიძლება მისი მიღება
ორალურადაც. ზოგი მომხმარებელი ფხვნის აბებს,
ამზადებს ხსნარს და ნემსით იკეთებს, ზოგიც – ფხვნის და
სვამს „კაიფის“ მისაღწევად. ეს წამალი დიდი დოზებით
შეიძლება ნეიროტოქსიკური იყოს. დემეროლის®
მოქმედება თავის ტვინზე ისეთივე დამაწყნარებელი და
ეიფორიის მომგვრელია, როგორც მორფინის, მაგრამ
ნაკლებად იწვევს შეკრულობას და ხველის ჩახშობას.
რადგან ის თირკმელების მეშვეობით გამოიდევნება,
სუსტი თირკმელების მქონე პაციენტები ამ წამალს
უნდა ერიდონ. თუმცა იმავე წონის მორფინზე უფრო
სუსტია, ეს პრეპარატი ავად მოიხმარება უმთავრესად
სამედიცინო დარგის პროფესიონალების მიერ.
არასათანადოდ დამზადებული ქუჩის დემეროლი®
შეიძლება შეიცავდეს ქიმიურ ნივთიერება MPTP-ს
(მეთილფენილტეტრაჰიდროპირიდინი), რომელიც
ანადგურებს ნებითი კუნთური მოძრაობის მაკონტრო-
ლებელ, დოფამინის წარმომქმნელ ტვინის უჯრედებს.
ამ კონტროლის მნიშვნელოვნად დაკარგვა იმიტი-
რებს პარკინსონის დაავადების დეგენერაციულ
ნერვულ პროცესებს. ეს დეგენერაცია იწვევს მდგომა-
რეობას, რომელიც ცნობილია „გაყინული წამალდა-
მოკიდებულის“ სახელით, რადგან მომხმარებელი
სიცოცხლის ბოლომდე კარგავს მოძრაობის უნარს.
115
პენტაზოცინი (ტალუინ® NX,
ფორტუინი,® ტალაცენი®)
ტალუინ® NX, რომელიც უმეტესად ქრონიკული ან
მწვავე ტკივილების დროს ინიშნება, გამოდის აბების
(ნალოქსონთან კომბინაციაში) ან საინექციო სითხის
სახით. მას მორფინის პოტენციის მცირე წილი გააჩნია
და მოქმედებს, როგორც სუსტი ოპიოიდის ანტაგონისტი,
ისევე, როგორც ოპიოიდის აგონისტი. ამ წამალს
ხშირად ურევდნენ პირიბენზამინთან, ანტიჰისტამინურ
პრეპარატთან (“T-ები და ცისფერები”) და შეჰყავდათ
ინექციით ჰეროინის მსგავსი „კაიფის“ მისაღწევად.
უძილობის გამოწვევის და მწარმოებლის მიერ
ტალუინის® ფორმულის შეცვლის გამო (ნალოქსონის,
უფრო ძლიერი ოპიოიდის ანტაგონისტის დამატებით)
ეს პრაქტიკა ლამის შეწყდა, თუმცა ზოგი ჯერაც
განაგრძობს ცალკე ტალუინ® NX ავადმოხმარებას
ორალური გზით. გადაუდებელი სამედიცინო
დახმარების გნყოფილებიდან მიმდინარე პერიოდში
არ შემოდის ცნობები პენტაზოცინის ზედოზირების
შემთხვევების შესახებ.
პროპოქსიფენი (დარვონი,®
დარვოცეტი®)
2010 წელს დარვონი® და დარვოცეტი® ამოიღეს აშშ
და ევროპის ბაზრებიდან ფატალური გულის არითმიის
წარმოქმნის მაღალი რისკის გამო. დარვონს® 1957
წლიდან იყენებენ სუსტიდან ზომიერამდე ტკივილის
გასაყუჩებლად. პროპოქსიფენი ხანდახან გამოიყენება
მეთადონით მხარდაჭერის ალტერნატივად და ასევე,
ჰეროინის დეტოქსიკაციისთვის, განსაკუთრებით,
ახალგაზრდა წამალდამოკიდებულ პირებთან. მას
კოდეინის ნახევრიდან ორ მესამედამდე პოტენცია აქვს.
LAAM (ლევომეთადილის აცეტატი,
ორლაამი®)
LAAM (მისი ალტერნატიული ქიმიური სახელწოდებაა
ლევაცეტილმეთადოლი) აგრეთვე ხანგრძლივი
მოქმედების ოპიოიდია, რომელიც მიღებულია
ჰეროინის ჩანაცვლებით თერაპიაში გამოსაყენებლად.
ის ხელს უშლის აღკვეთის სიმპტომების გამოვლენას.
მისი მოქმედება გრძელდება 2-3 დღის განმავლობაში,
მაშინ, როცა მეთადონის მოქმედება 1-2-დღიანია. ეს
ამცირებს კლინიკაში წამლის მისაღებად ვიზიტების
რაოდენობას, რაც საჭირო ხდება დღეგამოშვებით ან
კვირაში 3-ჯერ. ის ასევე ამცირებს შინ წასაღები დოზების
რაოდენობას და, შესაბამისად, მის ქუჩის ვაჭრობისთვის
გამოყენების პოტენციალს. LAAM-ის ნახევრად დაშლის
პერიოდი 48 საათია, მისი აქტიური მეტაბოლიტების
ნახევრად დაშლის პერიოდი კი – 96 საათი.
ადრეულ 2000-იანებში იმ პაციენტებს შორის, რომლებიც
LAAM-ით მკურნალობდნენ, შენიშნეს კარდიალური
არითმიები, ამიტომ Roxanne Pharmaceuticals-მა 2003
წელს საკუთარი ნებით შეწყვიტა მისი გამოშვება.
116 თავი 2
ნალოქსონი (ნარკანი,® ნალონი,®
ნარკანტი®)
ნალოქსონი ოპიოიდის ანტაგონისტია. ის ბლოკავს
ჰეროინს, ჰიდროკოდონს და სხვა ეგზოგენურ
ოპიოიდებს, ისევე, როგორც ენდორფინებს და
ენკეფალინებს – სხეულის საკუთარ, ენდოგენურ
ოპიოიდებს. ნალოქსონი ეფექტიანია ჰეროინის ან
ოპიოიდური ნარკოტიკის ზედოზირების სამკურნალოდ.
როდესაც ოპიოიდური ზედოზირების მსხვერპლს
უკეთდება ამ წამლის ინექცია, ოპიოიდის ეფექტები
(როგორიცაა სუნთქვის უკმარისობა, სისხლის დაბალი
წნევა და სედაცია) მყისიერად ჩერდება და პიროვნება
წამებში (ორ წუთამდე) გონს მოდის.3 თუმცა ნალოქსონი
ხანმოკლე მოქმედებისაა და როცა ეს პერიოდი გადის,
პაციენტი შეიძლება ისევ კომაში ჩავარდეს, რადგან
ჰეროინი ჯერაც ორგანიზმშია და მისი სახიფათო
ტოქსიკური მოქმედება შეიძლება განახლდეს. ხშირ
შემთხვევებში განმეორებითად უნდა გაკეთდეს
ნალოქსონის ინექცია, სანამ ჰეროინი სრულიად არ
გამოიდევნება ორგანიზმიდან. ცალკე ნალოქსონი
მნიშვნელოვნად არ ზემოქმედებს ადამიანზე −
ოპიატებზე ფიზიკურად დამოკიდებულთა გარდა. ამ
შემთხვევაში ის სერიოზულ აღკვეთის სიმპტომებს
იწვევს.
„ბოლოს, რაც მახსოვს, ის იყო, რომ, როგორც
იქნა, ვენა ვიპოვე. ამის მერე, რომ გამოვფხიზლდი,
ცხვირში პლასტმასის მილი მქონდა გაჩრილი,
ექთანი კი მკერდში მირტყამდა. მერე ყველაფერი
განათდა, ყველა თავს მადგა, მე კი ბრაზი მომდიოდა,
მთელ „კაიფს“ რომ მიშლიდნენ. ჩვენ შენ სიკვდილს
გადაგარჩინეთო, მეუბნებიან, მე კიდევ ვეუბნები: ეგებ
არ მინდოდა? ამწუთას 20 დოლარი მოისროლეთ
და ეგაა“.
20 წლის ჰეროინზე დამოკიდებული მამაკაცი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ბოლო დროს გადაიდგა ნაბიჯი, რომ ხელმისაწვდო-
მობის გაზრდის მიზნით ნალოქსონი ურეცეპტოდ გა-
ეცათ. მეტიც, გაევრცელებინათ წამალდამოკიდებულ-
თა შორის ინფორმაციით, რომ მისი საშუალებით
ოპიოიდების ზედოზირების შემთხვევები ნახევრდება.
ოპონენტები ფიქრობენ, რომ ეს კიდევ უფრო
წაახალისებს ნარკოტიკების ისედაც მზარდ სახიფათო
მოხმარებას. მომხრეები კი ამტკიცებენ, რომ რისკი
მინიმალურია იმ ალტერნატივასთან შედარებით, რასაც
სიკვდილი ჰქვია.86
ნალტრექსონი (რევია,® დეპადი,®
ვივიტროლი,® ტრექსანი®)
ოპიოიდების მეორე ანტაგონისტი − ნალტრექსონი გა-
მოიყენება რეციდივის პრევენციისთვის და ოპიოიდებზე
დამოკიდებულების წრის გაწყვეტაში დასახმარებლად.
ის საკვების და წამლის მაკონტროლებელი ორგანოს
მიერ დამტკიცებული პირველი მედიკამენტი იყო

ნარკოტიკების მიმართ ლტოლვის სამკურნალოდ. ამან
მეცნიერულად დაადასტურა დაშვება, რომ ლტოლვა
რეალური ბიოლოგიური გამოვლენაა და არა უბრა-
ლოდ წამალდამოკიდებულთა მანიპულაციები, რითაც
ისინი ამართლებენ თავიანთ რეციდივს და ქიმიური
დამოკიდებულების განახლებას.
ნალტრექსონის ყოველდღიური მიღება ეფექტიანად
აჩერებს ჰეროინის და ყველა სხვა ოპიოიდის ეიფო-
რიულ ეფექტებს. ზოგი კლიენტი მას ყოველდღიურად
იღებს სამი თვის ან მეტის განმავლობაში, ზოგი –
მხოლოდ მაშინ, როდესაც ლტოლვა უძლიერდება.
ნალტრექსონი ასევე რეგულარულად გამოიყენება
ალკოჰოლის და კოკაინის მიმართ ლტოლვის
შესამცირებლად და დეტოქსიკაციასა და თავშეკავებაში
მისახმარებლად.87,88,89
არსებობს ამ წამლის საინექციო, გამოზოგვით
მიწოდების ვერსიები (მაგ., ვივიტროლი®) ალკოჰოლის
მიმართ ლტოლვის შესამცირებლად. ეს საინექციო
პროდუქტები იმისთვის შეიმუშავეს, რომ მედიკამენტი
უფრო იოლად გამოსაყენებელი ყოფილიყო, და
აგრეთვე, რეციდივის პრევენციის გასაიოლებლად.90
პირველად გამოშვებული საინექციო ვერსია შეიცავდა
ზეთს, რომელსაც ნალტრექსონი 30 დღის განმავლო-
ბაში გამოყავდა. ახალი კომპოზიცია გრანულებად
გამოდის, კუნთში კეთდება და ნარკოტიკს 90 დღის
მანძილზე გამოყოფს.
ნალტრექსონი თავისთავად არ იწვევს დამოკიდე-
ბულებას; ის, უბრალოდ, ბლოკავს ოპიოიდების
ეფექტებს. როდესაც ოპიოიდებზე ფიზიკური დამოკი-
დებულების მქონე პირები იღებენ ნალტრექსონს, ის
მძიმე აღკვეთის სიმპტომებს იწვევს. როგორც წესი,
არ აქვს მკვეთრად გამოხატული გვერდითი ეფექ-
ტები, თუმცა, შეიძლება იწვევდეს გულისრევას,
გაღიზიანებადობას, თავის ტკივილს, დაღლილობას და
თავბრუსხვევას.91 ნალტრექსონი ეფექტიანი გამოდგა
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
ნარკოტიკის ზედოზირების პრევენ-
ციის და განათლების (DOPE)
პროექტის ფარგლებში, სან ფრან-
ცისკოში, კლარიონის პასაჟში კე-
დელზე შესრულებული ეს ნახატი
რეკომენდაციას უწევს ნარკანის® −
ოპიოიდის ანტაგონისტის გამოყენებას
ოპიოიდის ზედოზირების ეფექტების
შესაჩერებლად. პროექტში ჩართული
ადგილობრივი არტისტები ქმნიან
ნამუშევრებს თემის მიზნების
მხარდასაჭერად.
დევიდ ოკამოტოს ფოტო
© 2014 CNS Production, Inc.
მოწევის შეწყვეტის პროგრამებში, განსაკუთრებით, ქალ
მწეველებს შორის.92
არსებობს რიგი კვლევითი პროგრამებისა,
რომლებიც სწავლობენ ნალტრექსონის დაბალი
დოზების გამოყენებას კონკრეტული იმუნოლოგიური
დაავადებების სამკურნალოდ. ერთ-ერთი თეორია, თუ
როგორ შეიძლება ეს მექანიზმი მუშაობდეს, ვარაუდობს,
რომ ენდორფინ/ენკეფალინების მოქმედების დროე-
ბითი ბლოკირება და ნაწილობრივ ბლოკირება
იწვევს სხეულის საკუთარი ენდოგენური ოპიოიდების
ჩვეულებრივზე მეტი რაოდენობით გამომუშავებას,
რასაც ორგანიზმზე მრავალმხრივ გამაჯანსაღებელი
გავლენა აქვს.93 მკვლევრებმა დაბალი დოზებით
ნალტრექსონი მოსინჯეს ასობით დაავადებაზე, როგო
რიცაა ფიბრომიალგია, კრონის დაავადება, ენდო-
მეტრიოზი, გაფანტული სკლეროზი და მგლურა.
ვარაუდობენ, რომ ნალტრექსონის მცირე დოზები
ხელს შეუწყობს სტრესისადმი მედეგობას, სოციალურ
კავშირებს და ემოციურ კეთლდღეობას აუტიზმის და
დეპრესიის პრობლემების შემცირებისას. საჭიროა
საგულდაგულო ტესტირება. თუმცა, ნალტრექსონის
სიიაფის ფონზე ზუსტი ტესტირება საკმაოდ ძვირია.
კლონიდინი (კატაპრესი®)
კლონიდინი (კატაპრესი®) − არაოპიოიდი, რომელიც
თავდაპირველად ინიშნებოდა მაღალი წნევის
სამკურნალოდ, ხშირად გამოიყენება ოპიოიდების
აღკვეთის სიმპტომების შესამცირებლად, როგორიცაა
გულისრევა, შფოთვა და ფაღარათი და, ზოგ
შემთხვევაში, ოპიოიდების მიმართ ლტოლვის
შესამსუბუქებლად. კლონიდინი აღკვეთის მდგომა-
რეობის ხანგრძლივობას ამცირებს – თითქმის
ერთთვიანი პერიოდიდან ერთ-ორ კვირამდე, რადგან
ის მოქმედებს ნორეპინეფრინის რეცეპტორებზე და
არეგულირებს მათ ზედმეტად დიდ აქტივობას – მძიმე
117
 is causing drug enforcement agencies to amp up their activities. Synt
drugs deceptively sold as bath salts that are actually a form of desi
phetamine, derived mostly from methcathinone.
ოპიოიდური აღკვეთის სიმპტომების ერთ-ერთ მთავარ look at დოზით
An in-depthმცირე
ფოთლები the social,(2-დან
financial,6 physical, and emotional
გრამამდე)
მიზეზს. ნალტრექსონთან ერთად გამოყენებისას მოიხმარება, როგორც სტიმულატორი, ხოლო
მძიმე აღკვეთის სიმპტომები დაახლოებით ხუთ
stimulants explores how the drugs influence the way our society fu
მაღალი დოზებით (16-დან 25 გრამამდე) –
დღეში გაივლის – ამ პროცესს სწრაფი ოპიოიდური ფაღარათის დასარეგულირებლად და ასევე, როგორც
დეტოქსიკაცია ეწოდება.
The last part of the chapter focuses on tobacco’s history, effects, and
დამაწყნარებელი, ტკივილგამაყუჩებელი, ოპიოიდური
panies’ knowledge and
დამოკიდებულების use of the addictive
სამკურნალო properties of nicotine
და გასართობი
ნარკოტიკი.
of Americans and 50% of the world’s societies. It also25-ზე
მის შემადგენლობაში აღმოაჩინეს examines the 3
ბუტორფანოლი (სტადოლი®) და მეტი ალკალოიდი. მთავარი აქტიური ინგრედიენტი,
ტრამადოლი (ულტრამი®)
the Surgeon General, released
7-ჰიდროქსიმიტრაგინინი, in 2014,უფრო
მორფინზე on the ძლიერია.
devastating health co
ის smoking
ოპიოიდურ and მიუ
secondhand
და კაპაsmoke.
რეცეპტორებზე მოქმედებს.
ეს შედარებით ახალი სინთეზური ოპიოიდური ამ ნარკოტიკის მთავარი ნაკლი ისაა, რომ შეუძლია,
ანალგეტიკები შემუშავდა იმ მიზნით, რომ სხვა ყოველდღიური და ქრონიკული მოხმარებისას
ოპიოიდებთან შედარებით ავადმოხმარების და წარმოქმნას ოპიოიდის მსგავსი დამოკიდებულება და
დამოკიდებულების გაჩენის ნაკლები პოტენციალი ძლიერი აღკვეთის სინდრომი.94A
ჰქონოდათ. თუმცა ბუტორფანოლი წარმატებით
მკურნალობს ტკივილს, მას, ძველი ოპიოიდების
მსგავსად, ავად მოიხმარდნენ. იგი IV სიაში შეტანილი
ნარკოტიკია. ცხვირში შესასხურებელი ფორმით Introduction
დამამშვიდებელი-საძილე
საშუალებები
გამოშვების შემდეგ გაიზარდა ბუტორფანოლის
ავადმოხმარების და მისგან გამოწვეული ზედოზირებით დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების სამი ძირი-
სიკვდილების რაოდენობა. 2013 წლიდან ტრამადოლი Stimulants
თადი ჯგუფია are the most widely used psychoactive
ბენზოდიაზეპინები, drugs in the world
ბარბიტურატები
აღარ არის კონტროლირებული ნივთიერება ნა-
ციონალურ დონეზე (ზოგი შტატის გამოკლებით). მას years,რიგი
და the media focus on stimulants centered
არაბენზოდიაზეპინური, on bath salts, electronic c
არაბარბიტურატი
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები, განსაკუთრე-
ოპიოიდის მსგავსი ზედოზირების ტენდენცია აქვს და ger
ბით,energy drinks, the expanded trafficking of methamphetamines from
Z-საძილეები.
არსებობს მონაცემები მისი ავადმოხმარების შესახებ.
contaminated forms of cocaine paste, and a resurgence of ecstasy. The
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების ეფექტები
ტრამადოლსაც და ბუტორფანოლსაც ნაკლები
აქვს ადიქციის განვითარების და ზედოზირების place stimulants—caffeine
ალკო ჰოლის ზემოქმედების and tobacco—took a backდაქვეი-
მსგავსია (მაგ., seat to the more s
პოტენციალი, ვიდრე უფრო მძლავრ ოპიოიდებს, even though
თებული statistics prove that
თვითკონტროლი, they are მოთენთი
ფიზიკური more widely used. Even bet
ლობა,
როგორიცაა მეპერიდინი და მორფინი, თუმცა დამშვიდება და კუნთების მოდუნება). ალკოჰოლის
შეუძლიათ, ჩამოაყალიბონ სხვა ოპიოიდების მსგავსი
are more widelyდამამშვიდებელ-საძილე
მსგავსად, used than cocaine and methamphetamine.
საშუალებებს
ტიპის ადიქცია. ორივე ნარკოტიკი შეფასებულია, შეუძლიათ გამოიწვიონ მეხსიერების დაკარგვა, ტო-
როგორც პოტენციური საშუალება სხვა ადიქციების Last year in the ფიზიკური
ლერანტობა, United States:
დამოკიდებულება, აღკვეთის
სამკურნალოდ. სიმპტომები და ადიქცია. თვალსაჩინო განსხვავება
Almost 4.6 million Americans used cocaine (including crack), wh
ამ
ორ დეპრესანტს შორის მათი პოტენციაა – წონითი
shot, snorted, ate,
თანაფარდობის or smoked methamphetamines
გათვალისწინებით, for nonmedical
დამამშვიდებელი
ულტრასწრაფი ოპიოიდური და საძილე საშუალებები ალკოჰოლზე ბევრად უფრო
დეტოქსიკაცია Compare this with:
ძლიერია.

ულტრასწრაფი ოპიოიდური დეტოქსიკაცია არის 67.8 million Americans

დამამშვიდებელი who smoked
ნარკოტიკული cigarettes
საშუალებებია 1
ალპრა-
ზოლამი (ქსანაქსი ), დიაზეპამი (ვალიუმი ), კლონა-
® ®
ტექნიკა, რომელიც ექიმის დაკვირვების ქვეშ
გამოიყენება და რომელიც ამცირებს აღკვეთის 144(კლონოპინი
ზეპამი million (18 and
® up) who drank(მილტაუნი
), მეპრობამატი coffee on a®daily
). basis2,3
მდგომარეობის მწვავე სიმპტომების ხანგრძლივობას 43.5
ზოგი gallons of soft ეხმარება
ბენზოდიაზეპინი drinks perნეიროტრანსმიტერებს:
person (most of them caffeinated
და ინტენსივობას ნალტრექსონის ორალურად ან გამა-ამინოერბომჟავას (გაემ), სეროტონინსა და
www.cnsproductions.com/e7vcc
ინტრავენურად შეყვანით მაშინ, როცა პაციენტი ღრმა sumed (young people average almost three times that amount)3
დოფამინს შფოთვის და მოუსვენრობის დარეგული-
ძილშია ან ზოგადი ანესთეზიის ქვეშ იმყოფება. ეს რებაში. დამამშვიდებლებმა აგრეთვე შეიძლება გამო-
ტექნიკა აზრთა დიდ სხვადასხვაობას ბადებს და მისი იწვიონ კუნთების მოდუნება, სხეულის3.1 ტემპერატურის
გამოყენების დროს დაშვებული შეცდომით გამოწვეული დაწევა, დაქვეითებული თვითკონტროლი, ფიზიკური
გართულებები შეიძლება ფატალური აღმოჩნდეს. შეგრძნებების ინტენსივობის კლება და კუნთების
ზოგი აცხადებს, რომ, თუნდაც რომ ამ გზით ფიზიკურ კოორდინაციის გაუარესება მეტყველების, მოძრაობის
აღკვეთის მდგომარეობას ეშველოს, ფსიქოლოგიური და ხელით მუშაობის დროს. ისინი ასევე გამოიყენება
დამოკიდებულება კვლავ გაგრძელდება და დროთა დამხმარედ ალკოჰოლის ან ჰეროინის დეტოქსიკაციის
განმავლობაში რეციდივის მიზეზი გახდება.94 დროს და აგრეთვე, გულყრების რეგულირებისთვის.

დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების
კრატომი ეფექტები ალკოჰოლის მოქმედების მსგავსია
− დაქვეითებული თვითკონტროლი და
კრატომის ხის სამშობლო სამხრეთ-აღმოსავლეთი ფიზიკური მოთენთილობა
აზიაა. ის 15 მეტრი სიმაღლის იზრდება. მისი
118 თავი 2
საძილეები ძილის მომგვრელი პრეპარატებია. ასე-
თია ხანმოკლე მოქმედების ბარბიტურატები და
ბენზოდიაზეპინები (როგორიცაა ჰალციონი®), რომ-
ლებიც თავის ტვინსა და ტვინის ღეროზე მოქ-
მედებენ. ისინიც ასუსტებენ ორგანიზმის ფუნქციათა
უმრავლესობას, მათ შორის, სუნთქვასა და კუნთურ
კოორდინაციას. ზოგი დამამშვიდებელი გამოიყენება
საძილეს ნაცვლად და ზოგი საძილე – დამამშვიდებლად,
ამიტომ ზოგჯერ ძნელია ამ ორის ერთმანეთისგან
გაცალკევება. უძილობისთვის ასევე ხშირად ინიშნება
Z-საძილეები, როგორიცაა ამბიენი® და ლუნესტა®.
თითქმის ყველა დამამშვიდებელი-საძილე საშუალება
ხელმისაწვდომია აბისა და კაფსულის ფორმით,
თუმცა ზოგი, როგორიცაა დიაზეპამი (ვალიუმი®) და
ლორაზეპამი (ატივანი®), გამოიყენება ინტრავენურადაც,
გულყრებისა და პანიკური შეტევების უფრო სწრაფი
მკურნალობის მიზნით.
ისტორია
დამაწყნარებელი და ძილისმომგვრელი წამლები
უკვე ათასწლეულებია, ცნობილია. ძველ კულტურებში
მოიხმარდნენ მცენარეებიდან მიღებულ ბუნებრივ
ნივთიერებებს (განსაკუთრებით, ოპიუმს) ან
ფერმენტაციის პროცესის პროდუქტებს, რომლებიც
პირველად, სავარაუდოდ, შემთხვევით ან ცდების
შედეგად იქნა აღმოჩენილი. ქიმიური პროცესების
დახვეწის შედეგად ბოლო 100 წლის განმავლობაში
ფაქტობრივად ყველა დამამშვიდებელი-საძილე
საშუალება ლაბორატორიებში შემუშავდა და სინთეზური
ბუნებისაა.
ისტორიის განმავლობაში ამერიკა რამდენჯერმე
გამხდარა დამამშვიდებელ-საძილე საშუალებათა
ავადმოხმარების პერიოდების განახლების მოწმე
და ყოველი მათგანი დაკავშირებული იყო ახალი
ნარკოტიკის ან ნარკოტიკთა ოჯახის გამოშვებასთან.
1930-იან და 1940-იან წლებში ბარბიტურატების
ავადმოხმარება იყო გავრცელებული, 1950-იანებში –
მილტაუნის® ავადმოხმარება, 1970-იანებიდან დღემდე
– ბენზოდიაზეპინების, ხოლო ბოლო ათი წლის
განმავლობაში უამრავი პრობლემაა Z-საძილეებთან
დაკავშირებით, როგორიცაა ამბიენი,® ლუნესტა® და
სონატა®. ყველა დამამშვიდებელი-საძილე ნარკოტიკი
ავად მოიხმარებოდა ამა თუ იმ ხარისხით − ყოველ
ჯერზე უხვად გაცემული გარანტიების მიუხედავად − „აი,
ეს კი აღარ იწვევს ადიქციას“.
მეოცე საუკუნის დასაწყისში საყოველთაოდ გამოი-
ყენებოდა ბრომიდები, ქლორალჰიდრატი და პარალ-
დეჰიდი. ბავშვების საძილე საშუალებად ხშირად
გამოიყენებოდა ოპიატები. თუმცა ქიმიურად სრულიად
სხვადასხვაა, ყველა ეს ნივთიერება თრგუნავს
ცენტრალურ ნერვულ სისტემას.
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
ბრომიდები პირველად 1850-იან წლებში
გამოიგონეს დამამშვიდებლად ან ანტიკონვულ-
სანტებად გამოყენების მიზნით, ამიტომ, ხშირად
გასცემდნენ ურეცეპტოდ. მათ ხანგრძლივი
ნახევრად დაშლის პერიოდი აქვთ და შესაბამისად,
გრძელვადიანი ან ზედამხედველობის გარეშე
გამოყენების შედეგად, შეიძლება ტოქსიკური
რაოდენობით დაგროვდეს ორგანიზმში.
ქლორალჰიდრატი 1869 წელს ბევრ აფთიაქში
შეიძლებოდა შეგეძინათ. ის გამოიყენებოდა
როგორც დამამშვიდებელი, ასევე, როგორც
საძილე, დაძაბულობის და ტკივილის მოსახსნელად
და ალკოჰოლდამოკიდებულთა უძილობის
სამკურნალოდ. მას ხშირად უნიშნავდნენ ქალებს
ალკოჰოლური დელირიუმის სამკურნალოდ და
ორსულობის პერიოდში.95 თავდაპირველად ის
იყო ყველასთვის ცნობილი „მიკი“ (Mickey), რო-
მელსაც ვინმეს სასმელში უგდებდნენ, რომ გაე-
თიშათ და მოტყუებით ხომალდზე აეყვანათ
მეზღვაურთა გუნდის შესავსებად და სანაოსნოდ
გასასტუმრებლად. ქლორალჰიდრატს ზოგჯერ
ახლაც იყენებენ ძილის პრობლემებთან გასამკლა-
ვებლად (ნოქტეკი®), რადგან მას უსაფრთხოების
მიჯნა ბარბიტურატებზე უფრო მაღალი აქვს.
პარალდეჰიდი, რომელიც 1882 წელს შეიმუშავეს,
ალკოჰოლური აღკვეთის სიმპტომების კონტრო-
ლისთვის გამოიყენებოდა. მისი საძაგელი სუნის და
დამოკიდებულების გაჩენის პოტენციის მიუხედავად,
ის დროდადრო დღემდე გამოიყენება ალკოჰოლის
აღკვეთის მდგომარეობის სამკურნალოდ. ის ერთ-
ერთი ყველაზე უსაფრთხო დამამშვიდებელი
საშუალებაა. მისი მიღება შეიძლება ინექციის გზით,
ორალურად ან რექტალურად.96
ბარბიტურატები თავდაპირველად შემუშავდა XIX
საუკუნის ბოლოს და თანდათანობით მოიხვეჭა
პოპულარობა, რომლის პიკიც 1930-იან და 1940-
იან წლებს დაემთხვა. ფენობარბიტალი, სეკო-
ბარბიტალი და პენტობარბიტალი შედიოდა
ბარბიტურის მჟავისგან სინთეზირებულ ასობით
ნაერთის შემადგენლობაში. ბარბიტურატების
უსაფრთხოების დაბალი მიჯნით, სელექციურობის
დაბალი ხარისხით, დამოკიდებულების და
ადიქციის მაღალი პოტენციალით გამოწვეული
ტოქსიკურობის გაცნობიერებამ ამ პრეპარატების
მიმართ უნდობლობა წარმოშვა და მკვლევრებს
უბიძგა, დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების
ახალი კლასები ეძებნათ.
მეპრობამატი (მილტაუნი,® ექვანილი,® მეპროს-
პანი®) 1940-იანი წლების ბოლოს და 1950-იანებში
შემუშავდა. „დედის პატარა დამხმარედ“ („რო-
ლინგ სტოუნზის“ სიმღერიდან) წოდებულმა ამ
ხანგრძლივმოქმედმა დამამშვიდებელმა ჩაანა-
119
 ცვლა ბევრი ხანგრძლივმოქმედი ბარბიტურატი,
მათ შორის – ფენობარბიტალი. მისი პოპულარობის
პიკი მოდიოდა 1955-1961 წლებზე, როდესაც
ბენზოდიაზეპინები მოექცა ყურადღების ცენტრში.
„როლინგ სტოუნზის“ სიმღერის ტექსტი, რომლის
თემაა ექიმის მიერ დანიშნული დამაწყნარებელი
წამლების სახიფათოდ გაზრდილი პოპულარობა
დიასახლისებს შორის.
„ქმრები უწინდელივით აღარ არიან“
გეტყვით ყოველი დედა.
არც კი ანაღვლებთ, რომ დაღლილი ხარ
ძნელად თუ დააკმაყოფილებ მათ.
მაგრამ ყოველთვის შეძლებ მოდუნდე,
თუკი პატარა დამხმარეს მოიხმობ.
ოთხი აბი მოგასვენებს კიდეც და
მშვიდადაც იძინებ ღამით.“
მიკ ჯაგერი და კეით რიჩარდსი (როლინგ სტოუნზი)
“Mother’s Little Helper,” © 1965
გლუტეთიმიდი (დორიდენი®) – ეცადნენ, ეს ნივ-
თიერება ბარბიტურატის შემცვლელად გამოე-
უწევენ, როგორც უფრო უსაფრთხო და ნაკლებად
ადიქტიურ პრეპარატებს. გულმოდგინე კვლევამ
მათგან მხოლოდ ორი – ბუსპარი ® და როზერემი®
– სცნო წამლებად, რომლებიც არ აჩენენ
დამოკიდებულებას.
კლასიფიკაცია
1960-იან, 1970-იან და 1980-იან წლებში კვლავ
გრძელდებოდა დამამშვიდებელი-საძილე საშუალე-
ბების დანიშვნა. თუმცა, დეპრესიასთან გასამკლა-
ვებელი ფსიქიატრიული მედიკამენტების გამოყენებამ
მნიშვნელოვნად შეამცირა დამამშვიდებელი-
საძილე საშუალებების ბაზრის წილი ტრიციკლური
ანტიდეპრესანტების და უფრო ახალი, სეროტონინის
უკუმიტაცების სელექციური ინჰიბიტორი (სუსი, SSRI)
ანტიდეპრესანტების სარგოდ, როგორიცაა ცელექსა®
(ციტალოპრამი), ზოლოფტი® (სერტრალინი), პრო-
ზაკი® (ფლუოქსეტინი), ლექსაპრო® (ესციტალო-
პრამი) და პაქსილი (პაროქსეტინი). 2011 წელს ანტი-
®

ყენებინათ, მაგრამ მას ბევრი მსგავსი ნაკლი და დეპრესანტებზე სულ ცოტა, 200 მილიონი რეცეპტი
არასაკმარისი უპირატესობანი აღმოაჩნდა. ის გამოიწერა.
ფენობარბიტალზე უფრო სუსტი იყო და ავადმოხ-
მარებას ექვემდებარებოდა, განსაკუთრებით, კო-
დეინთან კომბინაციაში (ქუჩის სახელები: “loads,”
მოხმარება, არასათანადო
“sets” და “setups”), რასაც ორივე შემადგენელი
ნარკოტიკის გასაძლიერებლად მიმართავდნენ. მოხმარება, ავადმოხმარება და
აშშ-ში ის აღარ იწარმოება. ადიქცია
ბენზოდიაზეპინები პირველად 1954 წელს
აღმოაჩინეს (ლიბრიუმი ), შემდეგ კი ხელახლა
® 1993 წელს აშშ-ში წელიწადში ერთ სულზე საშუალოდ 7
მიიღეს ჰოფმან-ლაროშის ლაბორატორიებში გამოწერილი რეცეპტი მოდიოდა. 2012 წელს ეს რიცხვი
მიზანმიმართული კვლევით, რომელიც საგანგებოდ ლამის 13-ს გაუტოლდა. ფაქტობრივად, ამერიკელთა
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების უფრო თითქმის ნახევარი ყოველდღე მოიხმარს სულ ცოტა
უსაფრთხო კლასის აღმოსაჩენად იყო წარ- ერთ გამოწერილ წამალს.98 მეოცე და ოცდამეერთე
მოებული. როდესაც ლიბრიუმი® (ქლორდიაზე- საუკუნეებში საზოგადოების დამოკიდებულება
პოქსიდი) და ვალიუმი® (დიაზეპამი) მიიღეს სინ- დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების და
თეზით (შესაბამისად,1960 და 1963 წლებში), ფსიქიატრიული მედიკამენტების გამოყენების მიმართ
ორივე უცებ უკიდურესად პოპულარული გახდა, საწინააღმდეგო მხარეს გადაქანდა. 1930-1940-ან
რადგან ეს პრეპარატები ბარბიტურატებზე, წლებში ბარბიტურატების ლიბერალურმა მოხმარებამ
მეპრობამატზე და გლუტეთიმიდზე ნაკლებად და ნარკოტიკებით კონტროლირებული საზოგადოების
ტოქსიკურები იყო, თუმცა ცენტრალურ ნერვულ წარმოსახვითმა სურათმა, რომელიც ალდოს ჰაქსლიმ
სისტემაზე მათი მოქმედების ბევრი არე ემთხვეოდა ასახა თავის ფუტურისტულ რომანში „მამაცი ახალი
ბარბიტურატების მოქმედების არეებს. წლების სამყარო“, არაადიქციური შემცვლელების მოძებნის
განმავლობაში 3,000-ზე მეტი ნაერთი შემუშავდა, საჭიროება გააჩინა. მაგრამ ორმოცდაათიანებში
მაგრამ მათგან მხოლოდ 20 გამოვიდა ბაზარზე.97 მილტაუნის® საყოველთაოდ გავრცელებული
დღეს ბენზოდიაზეპინები კვლავ დომინირებენ მოხმარება, რაც 60-იანებში „გავაუმჯობესოთ ცხოვრება
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების ბაზარზე. ქიმიის დახმარებით“ მიდგომაში გადაიზარდა,
მიუხედავად სხვა დამამშვიდებლებზე ნაკლები თითქოსდა ადასტურებდა ჰაქსლის შიშებს. მერე
ტოქსიკურობისა, ბენზოდიაზეპინები შეიძლება და მერე ბენზოდიაზეპინები სასწაულმოქმედ
ძლიერ დამოკიდებულებას იწვევდნენ და მძიმე წამლებად გამოცხადდა და უამრავი რაოდენობით
აღკვეთის სიმპტომები ჰქონდეთ. ინიშნებოდა (წელიწადში 100 მილიონი რეცეპტი
სხვა დამამშვიდებელ-საძილეებს, განსაკუთრებით, აშშ-ში 1975 წლისთვის), და კვლავ ამოტივტივდა
Z-საძილეებს, დღესაც შეიმუშავებენ – ცდილობენ, წამალდამოკიდებულ საზოგადოებად ქცევის
გააუმჯობესონ წამლების ეს კლასი და შეამცირონ საშიშროება (88.7 მილიონი რეცეპტი 2012 წელს).1
მათი ადიქციური თვისებები. ლუნესტას,® ბუსპარს,® ოპიოიდური ზედოზირების შემთხვევათა დაახლოებით
როზერემს,® ამბიენს® და ლირიკას® რეკლამას მესამედი (რომელთაგან ბევრი ფატალურად

120 თავი 2
ცხრილი 2-3. დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
დასახელება სავაჭრო დასახელება ქუჩის დასახელება

ბენზოდიაზეპინები Benzos, tranx, BDZs,

სხვადასხვა
BENZODIAZEPINES downers
ძლიერ ხანგრძლივმოქმედი
ფლურაზეპამი დალმანი®/Dalmane,® დალმადორმი®/Dalmadorm®
Flurazepam
ჰალაზეპამი პაქსიპამი®/Paxipam®
Halazepam
კეტაზოლამი ანქსონი®/Anxon®
Ketazolam
მედაზეპამი ნობრიუმი®/Nobrium®
Medazepam
პინაზეპამი დომარი®/Domar®
Pinazepam
პრაზეპამი ცენტრაქსი®/Centrax,® ლისანქსია®/Lysanxia®
Prazepam
ქვაზეპამი დორალი®/Doral®
Quazepam
საშუალოდ მოქმედი
ბრომაზეპამი ლექსოტანილი®/Lexotanil,® სომალიუმი®/Somalium,®
Bromazepam ბრომამი®/Bromam®
ქლორდიაზეპოქსიდი ლიბრიუმი®/Librium,® ლიბრიტაბსი®/Libritabs,® Libs
Chlordiazepoxide ლიმბიტროლი®/Limbitrol,® ტროპიუმი®/Tropium,®
რისოლიდი®/Risolid®
კლონაზეპამი კლონოპინი®/Klonopin,® რივოტრილი®/Rivotril® Klonnies, klons,
Clonazepam Klondike bars
კლორაზეპატი ტრანქსენი®/Tranxene®
Clorazepate
დიაზეპამი ვალიუმი®/Valium,® აპოზეპამი®/Apozepam,® ვივალი®/ Vals, valley girl
Diazepam Vival®
ხანმოკლედ მოქმედი
ალპრაზოლამი ქსანაქსი®/Xanax,® ქსანორი®/Xanor,® ტაფილი®/Tafil,® Xannies, bars, x-boxes,coffins
Alprazolam ალპროქსი®/Alprox®
ლორაზეპამი ატივანი®/Ativan,® თემესტა®/Temesta,® ტავორი®/Tavor,®
Lorazepam ლორაბენზი®/Lorabenz®
ლოპრაზოლამი დორმონოქტი®/Dormonoct®
Loprazolam
მიდაზოლამი ვერსედი®/Versed,® დომინიკუმი®/Domicum,®
Midazolam ჰიპნოველი®/Hypnovel®
ოქსაზეპამი სერაქსი®/Serax®
Oxazepam
თემაზეპამი რესტორილი®/Restoril® Mazzies, eggs
Temazepam
ტეტრაზეპამი მილოსტანი®/Mylostan®
Tetrazepam
ძლიერ ხანმოკლედ მოქმედი
ესტაზოლამი პრო-სომი®/Pro-Som®
Estazolam
ტრიაზოლამი ჰალციონი®/Halcion,® რილამირი®/Rilamir®
Triazolam
აშშ-ში აკრძალული
ფლუნიტრაზეპამი როჰიპნოლი®/Rohypnol,® ფლუნიპამი®/Flunipam,® Ruffies, roofies, roachies
ფლუსკანდი®/Fluscand®

დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები 121

ცხრილი 2-3. დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
დასახელება სავაჭრო დასახელება ქუჩის დასახელება
ბარბიტურატები სხვადასხვა Barbs, downers, barbies
ხანგრძლივმოქმედი
ფენობარბიტალი ლუმინალი®/Luminal® Phenos
Phenobarbital
მეფობარბიტალი მებარალი®/Mebaral®
Mephobarbital
საშუალოდ მოქმედი
ამობარბიტალი ამიტალი®/Amytal® Blue heaven, blues
Amobarbital
აპრობარბიტალი ალურატი®/Alurate®
Aprobarbital
ბუტაბარბიტალი ბარბასედი®/Barbased,® ბუტისოლი®/Butisol®
Butabarbital
ტალბუტალი ლოტუსატი®/Lotusate®
Talbutal
თანაბარი ტუინალი®/Tuinal® Rainbows, tuies, double trouble
რაოდენობით
შერეული
სეკობარბიტალი და
ამობარბიტალი
secobarbital and
amobarbital
ბუტალბიტალი ესგიკი®/Esgic,® ფიორინალი®/Fiorinal®
Butalbital
ჰექსობარბიტალი სომბულექსი®/Sombulex®
Hexobarbital
პენტობარბიტალი ნემბუტალი®/Nembutal® Yellows, yellow jackets, nebbies
Pentobarbital
სეკობარბიტალი სეკონალი®/Seconal® Reds, red devils, F-40s
Secobarbital
ძლიერ ხანმოკლედ მოქმედი
მეთოჰექსიტალი ბრევიტალი®/Brevital®
Methohexital
ნატრიუმის სურიტალი®/Surital®
თიამილალი
Thiamylal sodium
ნატრიუმის პენტოთალი®/Pentothal® Truth serum
თიოპენტალი
Thiopental sodium
არაბენზოდიაზეპინი, არაბარბიტურატი დამამშვიდებელი-საძილეები
ბრომიდები
ბუსპირონი ბუსპარი®/BuSpar®
Buspirone
ქლორალჰიდრატი ნოქტეკი®/Noctec,® სომნოსი®/Somnos® Jelly beans, Mickeys,
Chloral hydrate knockout drops
ესზოპიკლონი ლუნესტა®/Lunesta®
Eszopiclone
ეთქლორვინოლი პლაციდილი®/Placidyl® Green weenies
Ethchlorvynol
ფლუმაზენილი ანექსატი®/Anexate,® მაზიკონი®/Mazicon,® რომაზიკონი®/
(ბენზოანტაგონისტი) Romazicon®
Flumazenil
(benzoantagonist)

122 თავი 2
ცხრილი 2-3. დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
დასახელება სავაჭრო დასახელება ქუჩის დასახელება
GHB (გამა ქსირემი®/Xyrem® Grievous bodily harm,
ჰიდროქსიბუტირატი/ liquid E, fantasy, Georgia
gamma homeboy
hydroxybutyrate) იგივე
ნატრიუმის ოქსიბატი
GBL (გამა ბუტილ ბლუ ნიტრო®/Blue Nitro,® რევივარანტი®/Revivarant,® (GBL is a chemical and biologic
ლაქტონი/ gamma ინსომ-იქსი®/Insom-X,® რევივარანტ G ®/Revivarant precursor to GHB)
butyllactone) G,® გამა G ®/Gamma G,® რემფორსი®/Remforce,® GH
რევიტალაიზერი®/GH Revitalizer®
გლუტეთიმიდი დორიდენი®/Doriden® Goofballs, goofers
(ხმარებიდან
ამოღებული)
Glutethimide
გლუტეთიმიდი და დორიედენი®/Doriden® და კოდეინი/codeine Loads, sets, setups, hits, C&C, fours
კოდეინი and doors
Glutethimide and
codeine
მეპრობამატი ექვინილი®/Equinil,® მილტაუნი®/Miltown,® Mother’s little helper
Meprobamate მეპროსპანი®/Meprospan,®
მეპრტაბსი®/Meprotabs,® დეპროლი®/Deprol®
მეთაპრილონი ნოლუდარი®/Noludar® Noodlelars
Methaprylon
მეთაქვალონი/ ქვაალუდი®/Quaalude,® სოპერი®/Soper,® Ludes, sopes, sopers, Q
Methaqualone სომნაფაკი®/Somnafac,® პარესტი®/Parest,®
(მხოლოდ ოპტიმილი®/Optimil®
არაკანონიერი
ფორმები)
პარალდეჰიდი პარალი®/Paral®
Paraldehyde
პრეგაბალინი ლირიკა®/Lyrica®
Pregabalin
ქვეტიაპინი სეროქველი®/Seroquel® Suzie Q, Quell, Q, squirrel
Quetiapine
რამელტეონი როზერემი®/Rozerem®
Ramelteon
ზალეპლონი სონატა®/Sonata,® სტამოკი®/Stamoc®
Zaleplon
ზოლპიდემი ამბიენი®/Ambien,® ზოლდემი®/Zoldem,® A-minus, zombies
Zolpidem ნიტამელი®/Nytamel®
ზოპიკლონი იმოვანი®/Imovane,® როვანი®/Rhovane,®
Zopiclone სიმოვანი®/Simovane®

დასრულდა) ბენზოდიაზეპინებს მოიცავს. ბოლო სათანადო გამოყენების პირობით დამამშვიდებელი-

დროს იმატა ისეთი ფსიქიატრიული მედიკამენტების
გამოყენებამ, როგორიცაა ანტიდეპრესანტები (164
მილიონი რეცეპტი), რამაც გარკვეულწილად შეამცირა
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების პოპულარობა,
თუმცა მათ ექიმები მაინც ხშირად ნიშნავენ.
შეხედულებათა სხვადასხვაობამ შექმნა დაპირისპირება
სამედიცინო საზოგადოებაში – ერთ მხარეს აღმოჩნდნენ
ისინი, ვისაც მიაჩნდათ, რომ ბენზოდიაზეპინების და
სხვა დამამშვიდებელ-საძილე საშუალებების ექიმის
შეხედულებისამებრ გამოწერა არ უნდა იზღუდებოდეს,
მეორე მხარეს კი ისინი, ვინც ფიქრობდა, რომ რეცეპტით
გასაცემი ნარკოტიკული საშუალებების ზედმეტად
მოხმარება კონტროლს უნდა დაექვემდებაროს.
საძილე საშუალებები შეიძლება სასარგებლო თერა-
პიული დამატება იყოს სხვადასხვა ფსიქოლოგიური
და ფიზიკური პრობლემების მკურნალობისას. ხოლო
არასათანადო მოხმარებისას მათ შესაძლოა გამო-
იწვიონ არასასურველი გვერდითი ეფექტები, დამოკი-
დებულება, ავადმოხმარება, ადიქცია და სიკვდილიც კი.
„ვერ იფიქრებ, რომ ერთი რაღაც აბის დალევა
გაიძულებს, კიდევ, კიდევ და კიდევ სვა ეს აბები,
თითქოს ჰეროინი იყოს. და მერე ამას ეჩვევი. ისევე
საშინელი ხდება, როგორც ნებისმიერი აკრძალულ
ნარკოტიკზე მიჩვევა. ეს სინამდვილეში უფრო
საშიშიც კი შეიძლება იყოს“.
43 წლის ბენზოდიაზეპინის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში

დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები 123

 დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების ან ალკოჰოლის ნარკოტიკებზე ან რეცეპტით გასაცემი წამლების
არასათანადო მოხმარებაზე, ხოლო შემთხვევათა
დეპრესიის ფიზიკური სიმპტომები

გაზრდილი რაოდენობის დეპრესიული ეფექტები

უმრავლესობა რამდენიმე ნარკოტიკის ერთდროულად
ნორმა
შფოთვის შემსუბუქება მიღებას უკავშირდება.
დეზინჰიბიცია ნარკოტიკების ავადმოხმარების ეროვნული ინსტიტუტის
დამშვიდება (NIDA) მიერ ჩატარებულმა კვლევებმა დამამშვიდებელ-
საძილე ნარკოტიკული საშუალებების არასათანადო
ძილი (ჰიპნოზი)
მოხმარების და ზედოზირების შესახებ გამოავლინა სხვა
საერთო ანესთეზია ფაქტორებიც, რომლებიც ხელს უწყობენ არასათანადო
მოხმარებას, ავადმოხმარებას ან ზედოზირებას:
კომა/შოკი
რადგან დამამშვიდებლები აუარესებს მეხსიერებას,
სიკვდილი სიფხიზლეს და განსჯის უნარს, ადამიანებს ავი-
დეპრესანტების რაოდენობა წყდებათ, რა რაოდენობით მიიღეს ის ძილის
(დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები ან ალკოჰოლი) მოსაგვრელად ან სტრესის შესამსუბუქებლად. იმის
ნაცვლად, რომ დაიცადონ, როდის იმოქმედებს
დიაგრამა 2-6 წამლის მთელი დოზა, ისინი აგრძელებენ დამა-
ამ დიაგრამაზე ნაჩვენებია, რომ, ალკოჰოლის მსგავსად, ტებით მის მიღებას და შემთხვევით აღწევენ
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების გაზრდილმა დოზებმა ტოქსიკურ მდგომარეობას. ამ ეფექტს „წამლის
მომხმარებელს შესაძლოა მძიმედ ავნოს. ტოლერანტობის ავტომატიზმი“ ეწოდება.
განვითარება ამ პროცესს ანელებს, მაშინ, როცა სხვა დეპრესანტის,
განსაკუთრებით, ალკოჰოლის, მოხმარება ეფექტებს აჩქარებს. ამ ნარკოტიკული საშუალებების ალკოჰოლთან,
ოპიატებთან ან სხვა დამამშვიდებლებთან კომბინი-
© 2014 CNS Productions, Inc.
რებისას მიღებული კრებითი და სინერგიული ეფექ-
ტების არად ჩაგდება გავრცელებული მოვლენაა.
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალების, ისევე, რო- შერჩევითი ტოლერანტობა – ნარკოტიკული
გორც ოპიოიდის, არასათანადო მოხმარების ან საშუალებების ზოგი ეფექტის, მაგრამ არა
ავადმოხმარების წინაშე შეიძლება აღმოვჩნდეთ, როცა მათი ტოქსიკური ზემოქმედების მიმართ ქმნის
პაციენტი: ზედმეტად მოიხმარს წამალს, ან მოიხმარს უსაფრთხოების ვიწრო სარკმელს, სადაც „კაიფის“
კომბინირებულად სხვა ფსიქოაქტიურ წამლებთან მისაღებად საჭირო რაოდენობა უახლოვდება
ერთად – ეფექტების გასაძლიერებლად. ის წამლებს ნარკოტიკის სასიკვდილო დოზას.
შოულობს მეგობრისგან, იპარავს მშობლების ან მოზარდებისთვის დამახასიათებელი მოუწყვლა-
მეგობარს პირადი აფთიაქიდან, ან შოულობს დობის განწყობა ხელს უწყობს რისკიან ქცევებს
კანონიერი წყაროების გვერდის ავლით: ყალბი რეცეპ- უკანონოდ მოხმარებული ნარკოტიკული საშუალე-
ტებით, შავ ბაზარზე ან ქურდობით.99 ბების რაოდენობის თვალსაზრისით.
წლების განმავლობაში პოპულარულ და სამეცნიერო მცდარია შეხედულება, რომ რაკი ნარკოტიკი ექიმის
ლიტერატურასა თუ კინოფილმებში დამამშვიდებელ- მიერ არის გამოწერილი, ის ქუჩის ნარკოტიკებთან
საძილეებს უკავშირდებოდა წამლის ზედოზირების შედარებით ნაკლებად სახიფათო ან ნაკლებად
როგორც შემთხვევითი, ასევე წინასწარ განზრახული ძლიერია.100
შემთხვევები. წამლის ცარიელი ბოთლი ის ვიზუალური
კლიშეა, რომელიც თვითმკვლელობის მცდელობას ან 2012 წელს აშშ-ში 4 მილიარდამდე რეცეპტი
კუჭის გამორეცხვის საჭიროებას მიანიშნებს. გამოიწერა, თითოეული საშუალოდ $80 ღირებუ-
ლებით. მათგან 94 მილიონზე მეტი დამამშვი-
გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების კაბინეტის დებელი-საძილე ბენზოდიაზეპინი იყო.
მონაცემთა ყოველწლიურ კვლევაში (Annual Emergency
Room Data Survey) შეგვიძლია ვნახოთ ექიმების მიერ
შედგენილი იმ წამლების ნუსხა, რომლებიც იმდენად ბენზოდიაზეპინები
მძიმე სამედიცინო პრობლემებს იწვევენ, რომ ადამიანებს
იძულებულს ხდიან, დახმარებას მიმართონ.2 ცხრილში
2-4 ჩამოთვლილია წამლები, რომლებიც, მონაცემთა ბენზოდიაზეპინები სხვებზე ბევრად ხშირად მოხმა-
მიხედვით, ყველაზე ხშირად ხდებიან პრობლემების რებული დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებებია აშშ-
მიზეზი. სულ ფსიქოაქტიური წამლების არასათანადო ში. ნარკოტიკების ეს კლასი 1950-იანებში შემუშავდა,
მოხმარების და ავადმოხმარების პრობლემების გამო, როგორც ბარბიტურატების ალტერნატივა. იმის გამო,
როგორიცაა ზედოზირება, დამოკიდებულება, აღკვეთის რომ ბენზოდიაზეპინებს საკმაოდ მაღალი უსაფრთხოების
მდგომარეობა და წამლების ურთიერთქმედება, გადაუ- მიჯნა აქვთ, ჯანდაცვის ბევრ სპეციალისტს გამორჩა
დებელი სამედიცინო დახმარებისთვის მიმართვის მათი თავისებურებები: დრო, რომლის განმავლობაშიც
თითქმის 2.5 მილიონი შემთხვევაა აღრიცხული 2011 ისინი რჩებიან ორგანიზმში, მათი უნარი, გამოიწვიონ
წელს. მათგან დაახლოებით ნახევარი მოდის უკანონო ფიზიკური დამოკიდებულება მოხმარების დაბალ

124 თავი 2
დონეებზე, და მათი აღკვეთის მდგომარეობის სიმძიმე. ნარკოტიკებთან დაკავშირებულ
ამ მიზეზების გამო ბენზოდიაზეპინების მოხმარების პრობლემათა შემთხვევები აშშ-ის
ცხრილი 2-4
თითქმის ყველა რეკომენდაცია ხაზს უსვამს, რომ ისინი გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების
უნდა გამოიყენონ ხანმოკლე მოხმარებისთვის და სამსახურებში
მხოლოდ განსაკუთრებული პრობლემებისთვის. ნარკოტიკული ნარკოტიკთან დაკავშირებული
საშუალება შემთხვევების რაოდენობა
ბენზოდიაზეპინები შექმნეს, როგორც 2004 2008 2011
ბარბიტურატების უსაფრთხო ალტერნატივა.
ალკოჰოლი 674,914 656,892 724,306
ისინი ყველაზე ფართოდ მოხმარებული
კოკაინი 475,425 482,198 505,224
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებებია
შეერთებულ შტატებში მარიხუანა 281,629 374,475 455,658
ჰეროინი 214,432 200,166 258,482

ყველაზე ხშირად მოხმარებადი ბენზოდიაზეპინებია მეთამფეტამინები 132,526 66,308 102,961

ალპრაზოლამი (ქსანაქსი®), ლორაზეპამი (ატივანი®), ამფეტამინები 34,085 34,924 70,831

კლონაზეპამი (კლონოპინი®), დიაზეპამი (ვალიუმი®) და კეტამინი – 329 1,550
ტემაზეპამი (რესტორილი®). ფენციკლიდინი (PCP) 31,341 37,266 75,539
GHB 1,789 1,441 2,406
MDMA (ექსტაზი) 10,220 17,765 22,498
ბენზოდიაზეპინების სამედიცინო LSD 2,346 3,287 1,550
მოხმარება სხვა ჰალუცინოგენები 3,150 6,028 8,043
სამედიცინო მიზნებით, ბენზოდიაზეპინები გამოიყენება: ინჰალანტები 9,525 7,115 10,032
ბენზოდიაზეპინები 170,471 330,235 425,616
შფოთვითი და პანიკური აშლილობების სიმპტო-
მების მოკლევადიანი მკურნალობისთვის ასპირინი, იბუპროფენი,
არასტეროიდული
102,076 138,446 662,400
ქირურგიულ პაციენტებთან შფოთვისა და შიშების ანთებასაწინაღმდეგო
წამლები
რეგულირებისთვის და ამ პროცედურის ტრავმული
მოგონების შესამცირებლად ოპიოიდები
264,759 593,956 662,400
(ტკივილგამაყუჩებლები)
ძილის პრობლემების სამკურნალოდ ანტიდეპრესანტები 81,889 99,057 108,388

კუნთების სპაზმის რეგულირებისთვის სხვა დამამშვიდებელ-

38,409 72,756 87,803
საძილეები
გულყრების ზღურბლის ასაწევად (ანტიკონვულ- ამბიენი® 13,903 33,715 37,225
სანტი) და გულყრების რეგულირებისთვის ანტიფსიქოზურები 41,950 53,388 76,197

ალკოჰოლის მწვავე აღკვეთის სიმპტომების რეგუ- ბარბიტურატები 12,919 10,808 19,9021

ლირებისთვის (როგორიცაა ძლიერი მღელვა-
რება, ტრემორი და ჰალუცინაციები).
„მაგნიტურ-რეზონანსული კვლევის აპარატის ვიწრო
სივრცემ, რომელშიც შეცურებას მიპირებდნენ,
კლაუსტროფობიული პანიკის შემოტევა დამმართა,
ამიტომ გამოკვლევას ვერ ვასრულებდით. აქედან
გამიყვანეთ-მეთქი, ვკიოდი, და ამას ვურთავდი
საზარელ მუქარებს, მათ ფიზიკური დაზიანებას რომ
გულისხმობდა. ამის მერე მომცეს ვალიუმი და, თუმცა
მაინც ვღელავდი, იმდენად კი დამამშვიდა, რომ
სკანირების გაკეთება მომეხერხებინა“.
50 წლის ქალი, რომელსაც არ აქვს ნარკოტიკებზე დამოკიდებულების
პრობლემა

ბენზოდიაზეპინების უმრავლესობას პატენტი ჩამოერთვა, ასე რომ,
რეცეპტების დიდი უმრავლესობა ამ ნარკოტიკუკი საშუალების გენე-
რიკულ ვერსიებზეა გამოწერილი. ალპრაზოლამი არის ქსანაქსი,®
კლონაზეპამი არის კლონოპინი® და დიაზეპამი არის ვალიუმი.®
© 2011 CNS Productions, Inc.
ბენზოდიაზეპინების არასამედიცინო
მოხმარება
იმის გამო, რომ ბენზოდიაზეპინების ემოციური და
ფიზიკური ეფექტები ძალიან ჰგავს ალკოჰოლისას,
ადამიანები მას იმავე მიზეზით იღებენ: შფოთვის

დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები 125

მოსახსნელად, ზომიერი ეიფორიის გამოსაწვევად
და თვითკონტროლის შესამცირებლად. წამალდამო-
კიდებულების არმქონე პირების ორმხრივად ბრმა
კვლევამ შეადარა დაბალი დოზის დიაზეპამისა და
ალკოჰოლის ინექციების ეფექტები. ცდის პირების
შეგრძნებით, ამ ნარკოტიკებისგან ერთნაირ „კაიფს“
იღებდნენ, თუმცა დიაზეპამი უფრო მაღალი დოზით მეტ
ფიზიკურ გაუარესებას იწვევდა.101 ბენზოდიაზეპინების
ავადმომხმარებელთა უმრავლესობა 30 წელზე
უფროსი ასაკის თეთრკანიანი, კარგად განათლებული
ქალები არიან.
ბენზოდიაზეპინები შეიძლება ცალკე იყოს ავადმოხმა-
რებული, მაგრამ უფრო ხშირად მათ სხვა
ნარკოტიკებთან ერთად მოიხმარენ ავად. მეთა-
მფეტამინის და კოკაინის ავადმომხმარებლები
ხშირად იღებენ ბენზოდიაზეპინს გადამეტებული სტი-
მულაციის დასაწყნარებლად. ამ კომბინაციას უკავ-
შირდება კორონარული არტერიების სპაზმები, რამაც
შეიძლება გული დააზიანოს.102 ჰეროინზე დამო-
კიდებული ადამიანები ბენზოდიაზეპინს ხშირად
მაშინ იღებენ, როცა თავის რჩეულ ნარკოტს ვერ
შოულობენ. ბენზოდიაზეპინებს უნიშნავენ ალკოჰოლ-
დამოკიდებულებსაც კონვულსიებისა და სიცოცხ-
ლისთვის სახიფათო სხვა აღკვეთის სიმპტომების
პრევენციისთვის. სხვადასხვა კვლევების თანახმად,
41%-მდე ალკოჰოლზე დამოკიდებული პირები, 73%-
მდე ჰეროინზე დამოკიდებული პირები და 94%-მდე
მეთადონის მომხმარებლები აგრეთვე მოიხმარდნენ
ან ავადმოიხმარდნენ ბენზოდიაზეპინებს.103,104
„ვალიუმი® 10 ცალიც რომ დამელია, ბევრს
ვერაფერს ვგრძნობდი. ნემბუტალის® დალევას კი არ
ჰგავდა, ნამდვილ „კაიფს“ რომ იღებ. უამრავი უნდა
დამელია, რამე რომ მეგრძნო. გარკვეულ შფოთვას
კი მიხსნიდა, დეპრესიასაც მიმსუბუქებდა. ეტყვი ექიმს,
შფოთვები ან დეპრესია მაქვსო, და ის მაშინვე: „კაი
მაშინ, ქსანაქსი® დალიე“.
48 წლის ბენზოდიაზეპინის ავადმომხმარებელი ქალი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
ნეიროქიმია და
გამა-ამინოერბომჟავა
ბენზოდიაზეპინები ტვინზე ძილისმომგვრელ გავლენას
ახდენენ იმით, რომ აძლიერებენ ბუნებრივად არსებულ
ნეიროტრანსმიტერ გამა-ამინოერბომჟავას (გაემ,
GABA) მოქმედებას ნათხემში, თავის ტვინის ქერქსა
და ლიმბურ სისტემაში.104A გამა-ამინოერბომჟავა აღია-
რებულია უმნიშვნელოვანეს ინჰიბიტორულ ნეირო-
ტრანსმიტერად, ამიტომ, როცა ნარკოტიკი, ვთქვათ,
ალპრაზოლამი (ქსანაქსი®) საგრძნობლად ააქტიურებს
გაემ-ის მოქმედებებს, ის შედეგად აფერხებს შფოთვის
გამომწვევ ფიქრებს და ზედმეტად მასტიმულირებელ
ნერვულ გზავნილებს.34 ამ დროს მატულობს სხვა
ნეიროტრანსმიტერებიც, როგორიცაა სეროტონინი და
დოფამინი.
126 თავი 2
ბენზოდიაზეპინების უმრავლესობა პროწამლებია, რაც
ნიშნავს იმას, რომ ისინი უნდა დაექვემდებარონ ქიმიურ
გარდაქმნებს მეტაბოლური პროცესებით, სანამ აქტიურ
ფარმაკოლოგიურ აგენტად იქცეოდნენ. ღვიძლი
ნარკოტიკების გარკვეულ პროცენტს, როგორიცაა,
ვთქვათ, დიაზეპამი (ვალიუმი®), გარდაქმნის
ფსიქოაქტიურ მეტაბოლიტად (მაგ., ნორდიაზეპამად).
მეტაბოლიტები შეიძლება იყოს თავდაპირველ
ნარკოტიკზე მეტად ან ნაკლებად აქტიური.
ნორდიაზეპამი შეიძლება თავის მხრივ გარდაიქმნეს
ტემაზეპამად და ოქსაზეპამად.105 უკანასკნელი ორი
აქტიური მეტაბოლიტი იწარმოება განცალკევებითაც,
მათ ამზადებს ფარმაცევტული კომპანიები, როგორიცაა
რესტორილი® და სერაქსი.® მეტაბოლიტები,
თავდაპირველი ნარკოტიკის მსგავსად, ძალიან კარგად
იხსნება ცხიმში (ლიპოფილიკები), ამიტომ სხეულში
დიდი ხნის განმავლობაში რჩება.106
კონკრეტული ბენზოდიაზეპინები კონკრეტულ სამე-
დიცინო პრობლემებს შველის და პრობლემის შესა-
ბამისად გამოიწერება, თუმცა კი ერთმანეთის მსგავსი
მოქმედება ახასიათებთ:
ხანმოკლე მოქმედების ალპრაზოლამი (ქსანაქსი®)
გამოიყენება გენერალიზებული შფოთვითი
აშლილობის, პანიკური აშლილობის და შფოთვით
გამოწვეული დეპრესიის შემთხვევებში (ბევრ
პაციენტს ალპრაზოლამი ენიშნება მხოლოდ
დეპრესიის სამკურნალოდაც).
ტრიაზოლამი (ჰალციონი®) გამოიყენება უძილობის
ხანმოკლე (შვიდიდან 10 დღემდე) მკურნალო-
ბისთვის.
დიაზეპამს (ვალიუმი®) იყენებენ შფოთვის სამკურ-
ნალოდ, კუნთებისა და სახსრების ანთებით გამო-
წვეული კუნთების სპაზმების შესამსუბუქებლად და
მძიმე ალკოჰოლური ან ბარბიტურატების აღკვეთის
მდგომარეობით გამოწვეული გულყრების რეგუ-
ლირებისთვის.
ვალიუმი® ინტრავენურად გამოიყენება დამამშვი-
დებელ საშუალებად უშუალოდ ქირურგიული
ოპერაციის წინ.
ტოლერანტობა, ფიზიკური
დამოკიდებულება და აღკვეთის
მდგომარეობა
ტოლერანტობა
ტოლერანტობა ბენზოდიაზეპინების მიმართ ვითარდება
იმის შედეგად, რომ ღვიძლი უფრო ეფექტურად იწყებს
ნარკოტიკის გადამუშავებას. ამ ნარკოტიკებს ასევე
ახასიათებს ასაკობრივი უკუ-ტოლერანტობა, რაც იმას
ნიშნავს, რომ ახალგაზრდები ბენზოდიაზეპინების უფრო
მაღალი დოზების მიმართ არიან ტოლერანტულნი,
ვიდრე – უფროსი ადამიანები. 50 წლის პირველად
მომხმარებელზე დოზამ შეიძლება ორჯერ-ოთხჯერ
უფრო ძლიერად იმოქმედოს, ვიდრე იმავე დოზამ
– 20 წლის ადამიანზე. დემენციის ბევრი დიაგნოზი
სინამდვილეში გამოწვეულია ბენზოდიაზეპინების
ზედმეტი მოხმარებით და სხვა ნარკოტიკების
ურთიერთქმედებით.
„უბედური ვიყავი და მინდოდა, იოლი გამოსავალი
მომეძებნა.
იმავე ფსიქიატრთან დავბრუნდი და მისგან ქსანაქსის
რეცეპტი მივიღე. ჯერ 0.25 მგ-ით დავიწყე, მერე კი,
ბოლოს, დღეში 8-დან 10 მილიგრამამდე ვიღებდი“.
43 წლის ბენზოდიაზეპინის ავადმომხმარებელი ქალი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
ფიზიკური დამოკიდებულება
ბენზოდიაზეპინებზე ფიზიკური დამოკიდებულება
შეიძლება განვითარდეს, თუ პაციენტი ჩვეულებრივ
დოზაზე 10-20-ჯერ მეტს იღებს ყოველდღიურად
რამდენიმე თვის განმავლობაში ან ჩვეულებრივ დოზას
იღებს ერთი წლის ან მეტის მანძილზე. რადგან ბევრი
ბენზოდიაზეპინი რამდენიმე დღის განმავლობაში
იშლება, მცირე დოზებით მოხმარებამაც კი შეიძლება
გამოიწვიოს ფიზიკური დამოკიდებულება და ადიქცია,
თუკი ამ პრეპარატებს ყოველდღიურად მიიღებენ ერთი
წლის ან მეტის განმავლობაში. ამას გარდა, შფოთვის
კონტროლი და სხვა სასურველი ფიზიკური ეფექტები
შეიძლება ფსიქოლოგიური დამოკიდებულების მიზეზი
გახდეს.
აღკვეთის მდგომარეობა
ერთიდან სამ თვემდე პერიოდში მაღალი დოზებით
გაბმულად მოხმარების ან უფრო დაბალი დოზებით
ერთი-ორი წლის განმავლობაში რეგულარული
მიღების შემდეგ შეიძლება მძიმე აღკვეთის სიმპტომები
განვითარდეს. ბენზოდიაზეპინებზე დამოკიდებულ
მომხმარებელს შეიძლება რამდენიმე თვე დასჭირდეს
იმისათვის, რომ ნარკოტიკი გამოიდევნოს და
ორგანიზმის ქიმია და ფუნქციები ნორმას დაუბრუნდეს.
ამ გამოდევნის საგულდაგულო თვალყურის დევნების
გარეშე შეიძლება პაციენტს დაემართოს აღკვეთის
გულყრები, ზოგჯერ – ფატალური შედეგითაც.107
„ბენზოს“ დეტოქსი დილაობით საზარელი რამ
არის, რადგან შენი გონება შენს სხეულს ეუბნება,
ჩვენ შორის საერთო არაფერიაო. ალბათ, 10 დღე
გავიდა, სანამ დეტოქსის ამ მანიაკალურ დეპრესიულ
მდგომარეობაში ბოლოს და ბოლოს გვირაბის
ბოლოს სინათლე გაკრთებოდა“.
34 წლის ბენზოდიაზეპინის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
ფიზიკური დამოკიდებულება შეიძლება
ბენზოდიაზეპინის დაბალი დოზით
მოხმარებამაც ჩამოაყალიბოს, თუ მას მთელი
წლის განმავლობაში ყოველდღიურად
მიიღებენ.
აღკვეთის სიმპტომები რიგი მიზეზების გამო ჩნდება:
იმ სიმპტომების გამეორება, რომელთა სამკურ-
® ნალოდაც მოიხმარებოდა ბენზოდიაზეპინი
ამ (ორიგინალური) სიმპტომების გაძლიერება
ცრუ-აღკვეთის მდგომარეობა, რომელსაც იწვევს
მომხმარებლის მიერ სიმპტომების გამეორების
გაზვიადება
ნამდვილი აღკვეთის მდგომარეობა, როდესაც
პაციენტი ფიზიკურად დამოკიდებული ხდება და
წყვეტს მოხმარებას.
ბენზოდიაზეპინების ნახევრად დაშლის პერიოდი დიდ-
ხანს გრძელდება და დამოკიდებულია კონკრეტულ
პრეპარატზე. შესაბამისად, ნამდვილი აღკვეთის
სიმპტომების გამოვლინების დაწყება ყოვნდება: 24
საათით ხანმოკლე მოქმედების მქონე და 5 დღემდე
– ხანგრძლივად მოქმედი ბენზოდიაზეპინებისთვის.
ეს სიმპტომები შესაძლოა გახანგრძლივდეს: 7-20
დღემდე ხანმოკლე მოქმედების მქონე და 28 დღემდე –
ხანგრძლივად მოქმედი ბენზოდიაზეპინებისთვის.108
იმის გამო, რომ ნამდვილი აღკვეთის მდგომარეობის
ბევრი სიმპტომი ისეთივეა, როგორიც შფოთვითი ან
დეპრესიული აშლილობის სიმპტომები, ძნელდება
დამოკიდებულების დონის განსაზღვრა. ჯერ ვლინდება
ნარკოტიკის მიმართ ლტოლვა – ეს ფიზიკურად დამო-
კიდებული ტვინის მცდელობაა, აიცილოს აღკვეთის
სიმპტომები. ლტოლვას მოსდევს თავის ტკივილი,
კუნთის უნებლიე კრთომა, ტრემორი, გულისრევა და
ღებინება, შფოთვა, მოუსვენრობა, მთქნარება, ტაქი-
კარდია, კრამპი (მტკივნეული კუნთოვანი სპაზმი),
მაღალი წნევა, ყურადღების მოკრეფის უუნარობა,
ძილის დარღვევა და თავბრუსხვევა. არის ცნობები
აღკვეთის პერიოდში მხედველობის, სმენის ან
ყნოსვის დროებითი დაკარგვის და სხვა გრძნობითი
დარღვევების (ზოგჯერ კი ჰალუცინაციების) შესახებ.108
ეს სიმპტომები გრძელდება და პიკს აღწევს პირველი-
სამი კვირის განმავლობაში. სიმპტომებს შორის ზოგჯერ
შეიძლება გვხვდებოდეს გულყრის არაერთი შემოტევა
და კრუნჩხვები, რაც შეიძლება ფატალურიც იყოს.
„შევწყვიტე ამათი სმა და მესამე დღეს, მახსოვს,
მთლად ოფლში ვიყავი გაღვრილი. ზეწრები
გამოვცვალე, შხაპი მივიღე. საკმაოდ მოვდუნდი და
უცებ კრუნჩხვები დამეწყო. არ მახსოვს, რა მოხდა.
გონს რომ მოვედი, წინა კბილები სულ ჩამტვრეული
მქონდა. საბოლოოდ დაახლოებით 80-ჯერ მაინც
დამემართა კრუნჩხვა“.
დიაზეპამის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
127

ბენზოდიაზეპინების და ხანმოკლე მოქმედების
აღკვეთის სიმპტომების ინტენსივობა
ბარბიტურატების აღკვეთის მდგომარეობების შედარება
ტიპური ხანმოკლე მოქმედების
ბარბიტურატების აღკვეთის მდგომარეობა
დაბალი დოზით მოხმარებული
ბენზოდიაზეპინების აღკვეთის მდგომარეობა
0 8 16 24 32 40 48
თავშეკავების დღეები
დიაგრამა 2-7
აღკვეთის სიმპტომების გამოვლენის დაყოვნება შეიძლება სახიფათო
აღმოჩნდეს ბენზოდიაზეპინების იმ ავადმომხმარებლებისთვის, ვინც
ერთბაშად შეწყვეტს მოხმარებას. სიმპტომები შეიძლება გამოვლინდეს
და გაქრეს ციკლურად, 2-დან 10 დღემდე შუალედებით.
© 2014 CNS Production, Inc.
დიდი ხნის განმავლობაში დაბალი დოზებით ან
რეგულარული დოზებით მიღებული ბენზოდიაზე-
პინებზის შენარჩუნება ორგანიზმში (დიაგრამა 2-7)
იწვევს გახანგრძლივებულ აღკვეთის სიმპტომებს,
რომლებიც ცვალებადი პერიოდებით ვლინდება და
გაივლის, 2-დან 10 დღემდე პერიოდით დაშორებულ
ციკლებად. ეს სიმპტომები ხან უჩვეულოა, ხან
– სიცოცხლისთვის სახიფათო, და ყოველთვის
გართულებულია ბენზოდიაზეპინების აღკვეთის
მდგომარეობის კლინიკური ხასიათის გამო. მეორე
მხრივ, ხანმოკლე მოქმედების ბარბიტურატების
აღკვეთა საკმაო სიზუსტით განსაზღვრულ გზას
გადის, როცა სიმპტომები გამოვლინდება და შემდეგ
სამუდამოდ ქრება. ბენზოდიაზეპინების აღკვეთის
სიმპტომები შეიძლება რამდენიმე თვის განმავლობაში
გაგრძელდეს მას მერეც, რაც ნარკოტიკი ორგანიზმში
ამოიწურება – ამას გახანგრძლივებული აღკვეთის
მდგომარეობა ეწოდება.
ზედოზირება
2011 წელს გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების
სამსახურს დაახლოებით 425,000 პირმა მიმართა
ბენზოდიაზეპინებით გამოწვეული პრობლემების
გამო, რაც 170,000 შემთხვევით მეტია სულ რაღაც
7 წლის წინანდელ მონაცემებზე.2 მიზეზი იმისა, რომ
ზედოზირებების და შემდგარი თვითმკვლელობების
რაოდენობამ იკლო, ბენზოდიაზეპინების მოხმარების
ზრდისა და ბარბიტურატების მოხმარების შემცირების
ფონზე ისაა, რომ ბენზოდიაზეპინებს გაცილებით
მაღალი თერაპიული ინდექსი გააჩნიათ (ნარკოტიკის
ლეტალური დოზა მისი თერაპიული ეფექტის მქონე
დოზასთან შედარებით). ბარბიტურატების თერაპიული
ინდექსი არის 10/1, მაშინ, როცა ბენზოდიაზეპინების
128 თავი 2
თერაპიული ინდექსი არის 700/1. სასიკვდილო
შედეგი შეიძლება დადგეს, თუ ადამიანი მიიღებს
ბარბიტურატის თერაპიულ დოზაზე 10-ჯერ მეტ ან
ბენზოდიაზეპინის თერაპიულ დოზაზე 700-ჯერ მეტ
რაოდენობას. უსაფრთხოების მიჯნა მნიშვნელოვნად
იკლებს, თუ ადამიანი ბენზოდიაზეპინებს მიიღებს
ალკოჰოლთან, სხვა ბენზოდიაზეპინებთან, ფენო-
თიაზინებთან, მონოამინოქსიდაზა (მაო, MAO) ინჰიბი-
ტორებთან, ბარბიტურატებთან, ოპიოიდებთან ან
ანტიდეპრესანტებთან ერთად.3
ზედოზირების სიმპტომებს შორისაა მთვლემარე
მდგომარეობა, ცნობიერების დაკარგვა, სუნთქვის
56 64
გაძნელება, კომა და სიკვდილი, თუ მკურნალობას
არ მიმართეს; თუმცა, სერიოზული ზედოზირების
გამოსაწვევად შეიძლება 50-100 აბის მიღება იყოს
საჭირო. ამ ნარკოტიკის ქუჩის ვერსიები, რომლებიც
ხშირად მოტყუებით იყიდება, როგორც ქვაალუდები®,
ისე ძლიერია, რომ 5-10 აბსაც შეუძლია მძიმე შედეგების
გამოწვევა.
მეხსიერების დაქვეითება
ბენზოდიაზეპინები აუარესებს ახალი ინფორმაციის
ათვისების უნარს: ისინი აფერხებენ ინფორმაციის
გადასვლას ხანმოკლედან ხანგრძლივ მეხსიერებაში
და ანელებენ ყურადღების ერთი სამუშაოდან მეორეზე
გადართვის უნარს.106,109 ბენზოდიაზეპინების ამნესტი-
კური გავლენა (სამედიცინო ენაზე ამას ანტეროგრადუ-
ლი ამნეზია ეწოდება), რომელსაც, ჩვეულებრივ, სრულ
ან ნაწილობრივ ნარკოტიკულ გათიშვას (“blackout”
ან “brownout”) უწოდებენ, პაციენტებს ტრავმული
ქირურგიული და სამედიცინო პროცედურების დავი-
წყებაში ეხმარება. ბენზოდიაზეპინებს იყენებენ სექს-
მონადირეები იმისათვის, რომ მსხვერპლს დაავიწყონ
მათზე განხორციელებული სექსუალური ძალადობა.
„მათ თავისი ქნეს, როდესაც წვეულების დროს
გავითიშე და ტახტზე დამეძინა. რომ გავიღვიძე,
რაღაცებს მიშვებოდნენ, რაც არ უნდა ექნათ. მერე
მახსოვს, ტუალეტში გავიქეცი, გული ამერია და იმ
ღამეს იქვე იატაკზე მეძინა. ამის მერე ვფრთხილობ,
ვისთან ვარ და სად ვარ. თუ უსაფრთხო ადგილას
მოვხვდები, სადაც ვიცი, რომ შემიძლია, ცოტა
ლუდი დავლიო და მეგობრებთან ერთად გავერთო,
ვაკეთებ ამას; მაგრამ, იმ შემთხვევის გამო, ცოტა არ
იყოს, ვფრთხილობ, სად ვსვამ და ვისთან“.
20 წლის ქალი
სანამ შეერთებულ შტატებში აკრძალავდნენ, „პაემანზე
გაუპატიურების“ (date rape) ნარკოტიკად ყველაზე
ხშირად იყენებდნენ ბენზოდიაზეპინ ფლუნიტრაზეპამს
(როჰიპნოლი®). სხვა ბენზოდიაზეპინების მსგავსად,
როჰიპნოლი® მოდუნებას და დამშვიდებას იწვევს.
როჰიპნოლს® (ან სხვა ძლიერ ხანმოკლე მოქმედების
ბენზოდიაზეპინს) ალკოჰოლურ სასმელში აგდებენ,
მისი მიღების შედეგად მსხვერპლი უმოქმედო ხდება
და მეხსიერება უწყდება. ევროპაში მისი უკანონო
გამოყენება ამ მიზნით 1970-იანებში დაიწყეს, თუმცა,
ამერიკაში ეს პრაქტიკა 1990-იანებამდე არ შესულა.
მისმა მწარმოებელმა Roche Pharmaceuticals-მა
აბში ცისფერი საღებავი ჩაამატა, რათა სასმელში
ჩაგდებისას ადვილად შესამჩნევი ყოფილიყო.
რამდენიმე წლის მერე „პაემანზე გაუპატიურების“
მიზნით დაიწყეს GHB-ის მოხმარება, რომელიც მანამდე
დამაწყნარებლად ინიშნებოდა. 1996 წელს სურსათისა
და წამლის კონტროლის სამმართველომ აკრძალა
როჰიპნოლის® ნებისმიერი მიზნით შემოტანა, პირადი
მოხმარებისთვისაც კი. 1996 წელს აგრეთვე ამოქმედდა
ახალი კანონები, რომლის თანახმადაც 20 წელი
დაემატა ყველა იმ პირის განაჩენს, ვინც როჰიპნოლის®,
GHB-ის ან რომელიმე სხვა ნარკოტიკის გამოყენებით
სექსუალურ თავდასხმასა თუ ძალადობაში იყო
ბრალდებული.
ბარბიტურატები
მეოცე საუკუნის სამმა ცნობილმა ვარსკვლავმა თავისი
ცხოვრება ტრაგიკულად დაასრულა ორგანიზმში ჭარბი
ბარბიტურატის მოხვედრით. ათობით სხვა ცნობილი
ადამიანი გარდაიცვალა იგივე მიზეზით 1960-იან და
1970-იან წლებში. იმის მიუხედავად, ეს სასიკვდილო
შემთხვევები გამოწვეული იყო გამიზნულად,
შემთხვევით თუ ალკოჰოლსა და სხვა ნარკოტიკებთან
სინერგიულად მოხმარებით, ბარბიტურატების
საფრთხეები კარგად იყო ცნობილი.
ბარბიტურის მჟავა პირველად 1863 წელს მიიღეს
სინთეზის გზით, მაგრამ ის ქიმიურ იშვიათობად
ითვლებოდა 1903 წლამდე, როდესაც შეძლეს მოლე-
კულის მოდიფიცირება და ამგვარად ბარბიტალის
(ვერონალი®) მიღება. მოლეკულის ქიმიური მოდი-
ფიკაციით შესაძლებელი გახდა ნარკოტიკის შეღწევა
ნერვულ სისტემაში და დამშვიდების გამოწვევა.
თავდაპირველად მიიჩნეოდა, რომ მას არ გააჩნდა
ოპიატებისთვის და ოპიოიდებისთვის დამახასიათებელი
ადიქციური თვისებები. ფენობარბიტალი 1913 წელს
გამოუშვეს. მას მერე ბაზარზე გამოვიდა კიდევ 50
დასახელება 2,000 სხვა ბარბიტურატიდან, რომლებიც
შეიქმნა. იმ დროისთვის, როცა დაიწყო ვრცელი
კლინიკური გამოცდილების ჩაწერა და შესწავლა,
უკვე გახშირებული იყო მათგან გამოწვეული ისეთი
სახიფათო მოვლენები, როგორიცაა ზედოზირება, მძიმე
აღკვეთის სიმპტომები, დამოკიდებულება და ადიქცია.
1940-იანიდან 1970-იან წლებამდე მათი ავადმოხმარება
გავრცელებული იყო. ამის შემდეგ ბარბიტურატების
კანონიერი თუ უკანონო მოხმარება მკვეთრად შემცირდა,
რაც მისი წარმოების და დანიშვნის პრაქტიკის მკაცრმა
კონტროლმაც გამოიწვია, თუმცა ამის ძირითადი მიზეზი
მაინც ბაზარზე ბენზოდიაზეპინების შემოსვლა გახდა.
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
მოქმედება
ხანგრძლივად მოქმედი ბარბიტურატები, როგო-
რიცაა ფენობარბიტალი, 12-დან 24 საათამდე
პერიოდში მოქმედებს და ძირითადად გამოიყენება,
როგორც დღის დამაწყნარებლები ან ეპილეფსიის
შეტევების რეგულირებისთვის, განსაკუთრებით,
ახალგაზრდებში.
საშუალო ხანგრძლივობით მოქმედი ბარბიტუ-
რატები, როგორიცაა ბუტაბარბიტალი (ბუტისო-
ლი®), გამოიყენება შედარებით ხანგრძლივი
გავლენის მქონე დამამშვიდებელ საშუალებად და
მისი მოქმედება 6-12 საათს გრძელდება.
ხანმოკლე მოქმედების ნაერთები, რომელთა
შორისაა ბუტალბიტალი (მაგ., ესგიკი,® აქსო-
ცეტი®) და, წარსულში, სეკონალი® („წითლები“)
და ნემბუტალი® („ყვითლები“), 3-6 საათის განმავ-
ლობაში მოქმედებენ და ძილის მოსაგვრელად
გამოიყენება. დასაწყისში შეიძლება იწვევდნენ
სასიამოვნო შეგრძნებებს დამშვიდებასთან ერთად,
ამიტომ მეტი ალბათობაა, რომ ისინი ავად
მოიხმარონ.
ძლიერ ხანმოკლე მოქმედების ბარბიტურატები,
როგორიცაა თიოპენტალი (პენტოთალი®), გამოი-
ყენება ანესთეზიისთვის, რადგან მყისიერად უგო-
ნო მდგომარეობას იწვევენ. ეს ბარბიტურატები
მეტისმეტად ძლიერია, რაც მათ ავადმოხმარებას
უკიდურესად სახიფათოს ხდის.
ბენზოდიაზეპინებიც და ბარბიტურატებიც მოქმედებს
გაემ-ზე, ლაგმავს თვითკონტროლს (შებოჭილობას),
შფოთვას და მოუსვენრობას. იმის გამო, რომ
შეუძლიათ დეზინჰიბიციური (განმუხრუჭებითი) ეიფო-
რიის გამოწვევა, ბარბიტურატები იწვევენ თავდა-
პირველ სტიმულატორულ ეფექტს, მაგრამ თანდა-
თანობით დამამშვიდებელი ზემოქმედების გამომწვევი
ხდებიან. ბარბიტურატების მოქმედება ძალიან ჰგავს
ალკოჰოლისას. ჭარბმა ან ხანგრძლივმა მოხმარებამ
შეიძლება გამოიწვიოს პიროვნული და ემოციური
მდგრადობის ცვლილებები, მათ შორის – განწყობის
რყევები, გაღიზიანებადობა და მძვინვარე, მოუთოკავი
ქცევა.110 ეფექტები ხშირად დამოკიდებულია მომხმა-
რებლის განწყობაზე და იმაზე, თუ სად მოიხმარება
ნარკოტიკი. თუ ბარბიტურატს აგზნებული მომხმარე-
ბელი იღებს ხალხმრავალ ოთახში, მას შეიძლება
მოჩხუბარი განწყობა გაუჩნდეს, ხოლო დაღლილ
მომხმარებელს წყნარ გარემოში მისი მიღების შედეგად
შეიძლება ძილი მოერიოს.
ტოლერანტობა, ფიზიკური
დამოკიდებულება და აღკვეთის
მდგომარეობა
ბარბიტურატების მიმართ ტოლერანტობა სხვადასხვა-
ნაირად ვითარდება. ყველაზე უფრო გამოკვეთილია
დისპოზიციური ტოლერანტობა (მეტაბოლური ტოლე-
129
რანტობა) – რომელიც გამოწვეულია ღვიძლის
უჯრედების გარდაქმნით უფრო ეფექტიან უჯრედებად,
რომლებიც ბარბიტურატების მეტაბოლიზმს ან
დაშლას უფრო სწრაფად ახდენენ. მეორე პროცესი,
ფარმაკოდინამიკური ტოლერანტობა, მდგომარეობს
იმაში, რომ ნერვული უჯრედები და ქსოვილები,
რომლებზეც ნარკოტიკი ზემოქმედებს, ნაკლებად
მგრძნობიარე ხდება. ბარბიტურატების მიმართ
ფიზიკური დამოკიდებულება (tissue dependence)
ვითარდება მას მერე, რაც ეს ნარკოტიკი 30 დღის ან
მეტის განმავლობაში ყოველდღიურად ნორმალურ
დოზაზე 8-10-ჯერ მეტი რაოდენობით მიიღება.
ხანმოკლე მოქმედების ბარბიტურატების მიღების
შეწყვეტიდან 6-8 საათში მომხმარებელს უჩნდება
აღკვეთის სიმპტომები, როგორიცაა შფოთვა,
გაღიზიანება, მადის დაკარგვა, გულისრევა, ღებინება,
გახშირებული გულისცემა, ჭარბი ოფლიანობა, მუცლის
გვრემა და ცახცახი. სიმპტომები პიკს მეორე ან მესამე
დღეს აღწევს. რაც უფრო ინტენსიური იყო მოხმარება,
მით უფრო მძიმე აღკვეთის სიმპტომები ვითარდება.
მძიმე ფიზიკური ადიქციით გამოწვეული აღკვეთის
მდგომარეობა შეიძლება სახიფათო იყოს და იწვევდეს
კონვულსიებს – 12 საათიდან ერთ კვირამდე პერიოდით.
სხვა დამამშვიდებელი-საძილე
საშუალებები
პრეგაბალინი (ლირიკა®)
პრეგაბალინი დაშვებულია სურსათისა და წამლის
მაკონტროლებელი ორგანოს მიერ გულყრების,
აგრეთვე, დიაბეტით თუ სარტყლისებრი ლიქენით
გამოწვეული ტკივილების სამკურნალოდ. ის
ახდენს ჰიპერაგზნებულ ნეირონებში კალციუმის
იონის შედინების მოდულირებას, რის შედეგადაც
მცირდება ნეიროტრანსმიტერების გამოყოფა.
ლირიკა® გამოიყენება გენერალიზებული შფოთვითი
აშლილობის სამკურნალოდ და ევროპაშიც დაშვებულია
ამ მიზნით გამოსაყენებლად. 2009 წელს სურსათისა და
წამლის მაკონტროლებელმა ორგანომ მწარმოებლებს
მოსთხოვა, ლირიკას® გამაფრთხილებელ იარლიყზე
დაემატებინა შეტყობინება, რომ ამ პროდუქტს ახლავს
სუიციდური ქცევების და აზრების გაჩენის რისკი,
სხვა დამამშვიდებელი საშუალებების მსგავსად, მან
შეიძლება გამოიწვიოს თავბრუსხვევა, ძილიანობა,
ლეთარგია და მეხსიერების პრობლემები, რაც კიდევ
უფრო მძაფრდება, თუკი მას მიიღებენ ნარკოტიკებთან,
დამამშვიდებლებთან ან ალკოჰოლთან ერთად. მის
მოხმარებას აგრეთვე უკავშირდება ეიფორია და აქვს
ავადმოხმარების და დამოკიდებულების გაჩენის მცირე
პოტენციალი. პრეგაბალინი V სიის ნარკოტიკად არის
განსაზღვრული.
130 თავი 2
რამელტეონი (როზერემი®)
ეს წამალი გახლავთ ახლებური მიდგომა ინსომნიის
მკურნალობასთან. რამელტეონის მოქმედების
მექანიზმი ეფუძნება მის უნარს, უშუალოდ გაააქტიუროს
ტვინის მელატონინის რეცეპტორები. მელატონინი
არის ბუნებრივი ნეიროტრანსმიტერი, რომელიც ხელს
უწყობს ორგანიზმის დღეღამური რიტმის შენარჩუნებას,
და რომელიც ნორმალური ძილ-ღვიძილის ციკლზეა
პასუხისმგებელი. ის ჩვეულებრივ რეკომენდებულია
ძილის აშლილობების ხანმოკლე მკურნალობისთვის:
ერთი-ორი დღიდან ერთ-ორ კვირამდე პერიოდში.
მის გვერდით ეფექტებს შორისაა თავბრუსხვევა
და მომატებული ძილიანობა. მის გამოყენებას არ
უკავშირდება ავადმოხმარება და დამოკიდებულების
გაჩენა, და ის არ შედის სპეციალურ კონტროლს
დაქვემდებარებულ ნივთიერებათა რიგში. რამელტეონს
და ალკოჰოლს სინერგიული ტოქსიკური მოქმედება
აქვთ და ერთად არ უნდა იქნეს მოხმარებული.111
ზალეპლონი (სონატა®), ზოპიკლონი
(იმოვანი®), ზოლპიდემი (ამბიენი®)
და ესზოპიკლონი (ლუნესტა®)
ზალეპლონი (Zaleplon), ზოპიკლონი (Zopiclone) და
ზოლპიდემი (Zolpidem) ცნობილია Z-საძილეების
სახელით, რადგან მსგავსი მოქმედების არიან და
მათი ქიმიური დასახელებები ასო Z-ით იწყება. იმის
მიუხედავად, რომ მისი ქიმიური სახელი იწყება E-ით,
Z-საძილედ მიიჩნევა ესზოპიკლონიც (ლუნესტა®),
რადგან მასაც მოქმედების იგივე მექანიზმი აქვს.
Z-საძილეები ხანმოკლე მოქმედების წამლებია,
მათი ნახევრად დაშლის პერიოდი ერთიდან ოთხ
საათამდე გრძელდება და ითვლება, რომ აქვთ
დამოკიდებულების განვითარების ნაკლები რისკი,
ვიდრე ბენზოდიაზეპინების უმრავლესობას. ყველა
მოქმედებს ბენზოდიაზეპინის რეცეპტორის გააქ-
ტიურებით, რაც ზრდის გაემ-ის ეფექტს თავის ტვინში.
გადამეტებულმა მოხმარებამ შეიძლება მომდევნო
დღეს გამოიწვიოს გულისრევა, ფაღარათი, თავის
ტკივილი, თავბრუსხვევა და ძილიანობა.3
ზოლპიდემი (ამბიენი®) გადაუდებელი სამედიცინო
დახმარების 37,225 შემთხვევის მიზეზი გახდა 2011 წელს.
ბენზოდიაზეპინების მსგავსად, Z-საძილეებმა შეიძლება
გამოიწვიონ მეხსიერების და ქმედითობის დაქვეითება
და დასწავლის სიძნელეები. 2007 წელს FDA-მ
მოითხოვა, რომ ამბიენის,® როზერემის,® ლუნესტას®
და 10 სხვა საძილე საშუალებების ანოტაციაში
ჩამატებულიყო გაფრთხილება, რომ არსებობს მცირე
რისკი „კომპლექსური ქცევის გაუარესებისა ისეთ
საქმიანობებში, როგორიცაა ავტომობილის მართვა,
საჭმლის მომზადება, ან თუნდაც აზარტული თამაშებიც
კი, რაც შეიძლება მიმდინარეობდეს თითქმის ჰიპნოზურ
ან ზეზეური ძილის მდგომარეობაში“. ამ კლასის სხვა
წამლებს შორისაა დალმანი,® დორალი,® ჰალციონი,®
პლაციდილი,® რესტორილი,® სეკონალი,® სონატა,®
პრო-სომი® და კარბრიტალი®.113
ესზოპიკლონი (ლუნესტა®) ჰიპნოტიკური აგენტია და
უძილობისთვის ინიშნება. სხვა საძილე მედიკამენტების
მსგავსად, ის ზემოქმედებს გაემ და ბენზოდიაზეპინების
რეცეპტორთა კომპლექსზე, რაც აძლიერებს გაემ-ის
მოქმედებას. ლუნესტამ® შესაძლოა მწვავე ალერგიული
რეაქცია გამოიწვიოს. თუ რამდენიმე კვირაზე უფრო
დიდხანს მიიღება დიდი დოზებით, შეიძლება,
განვითარდეს მასზე დამოკიდებულება. ოპიოიდებთან
ან სხვა დამამშვიდებლებთან ერთად მოხმარებისას
უჩნდება ადიქციური ეფექტი. თუ დამოკიდებულება
განვითარდა, ამან შეიძლება გამოიწვიოს საკმაოდ
ძლიერი აღკვეთის სიმპტომები: მუცლისა და კუნთების
მტკივნეული სპაზმები, გულისრევა, ოფლიანობა და
რყევები, თუმცა ეს სიმპტომები ნაკლებად მძიმეა,
ვიდრე ბენზოდიაზეპინების და ბარბიტურატების
შემთხვევაში. სხვა დამამშვიდებელ-საძილეებთან
შედარებით, ესზოპიკლონი ნაკლებად სავარაუდოა,
იყოს ავადმოხმარებული, ვიდრე დიაზეპამი, მაგრამ
მეტად, ვიდრე ოქსაზეპამი. ზედოზირებისას იგი
ბენზოდიაზეპინებივით ტოქსიკურია.112
Z-საძილეებს აქვთ მაღალი თერაპიული ინდექსი და
იშვიათად ხდებიან ზედოზირებით სიკვდილის მიზეზი –
თუ არ მიიღება სხვა დეპრესანტებთან კომბინირებულად.
ავადმოხმარებასა და დამოკიდებულების
ჩამოყალიბებას Z-საძილეები იწვევენ ნაკლებად,
ვიდრე დიაზეპამი (ვალიუმი®) და დაახლოებით ისევე,
როგორც ფლურაზეპამი (დალმანი®) ან ოქსაზეპამი
(სერაქსი®).112 არსებობს ცნობები Z-საძილეების მოხმა-
რებისას ფიზიკური დამოკიდებულების და აღკვეთის
მდგომარეობის განვითარების შესახებ. აღკვეთის
სიმპტომები პიკს აღწევს 24-36 საათში და შეიძლება
გამოვლინდეს ისეთი მოვლენებით, როგორიცაა
ტრემორი, მტკივნეული უეცარი სპაზმები, უძილობა,
შფოთვა, ცნობიერების აბნევა, კიდურების გახევება,
ჰალუცინაციები და გულყრები.
ბუსპირონი (ბუსპარი®)
ბუსპირონი დამამშვიდებელი-საძილე მედიკამენტია, ის
ძირითადად მოიხმარება გენერალიზებული შფოთვითი
აშლილობის სამკურნალოდ. ის ფარმაკოლოგიურად
ან ქიმიურად არ არის დაკავშირებული სხვა დამამშვი-
დებელ-საძილეებთან. ეს ანქსიოლიზური, ანუ შფოთვის
საწინააღმდეგო მედიკამენტი ასევე გამოიყენება
სეროტონინის უკუმიტაცების ინჰიბიტორის (სუსი)
ანტიდეპრესანტ მედიკამენტებთან ერთად დეპრესიის
სამკურნალოდ. უცნობია, თუ რა მექანიზმით მოქმედებს
ბუსპირონი შფოთვის შემცირებაზე და ზრდის სუსი-
ების ეფექტიანობას. კვლევები აჩვენებს, რომ მას აქვს
მაღალი აფინურობა სეროტონინის რეცეპტორების
მიმართ და ზომიერი აფინურობა დოფამინის D2
რეცეპტორების მიმართ თავის ტვინში.
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
სხვა დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებებისგან
განსხვავებით, ბუსპირონი, როგორც ჩანს, არ ზემო-
ქმედებს პირდაპირ გაემ-ის ნეიროტრანსმიტერულ
სისტემაზე და არ გააჩნია ავადმოხმარების ან ადიქციის
ჩამოყალიბების პოტენციალი. ამ მახასიათებლების
გამო უფრო მისაღებია ბუსპირონის გამოყენება
შფოთვის სამკურნალოდ, როდესაც არსებობს
ეჭვი, რომ პაციენტს დამოკიდებულების გაჩენის ან
რეციდივის საფრთხე ემუქრება. ის არ თრგუნავს
აღკვეთის მდგომარეობის გულყრებს და არ უნდა
იყოს გამოყენებული ალკოჰოლის ან დამამშვიდებელ-
საძილეების დეტოქსიკაციისთვის, თუ გულყრის
საწინააღმდეგო სხვა მედიკამენტთან ერთად არ
მოიხმარენ.
იმის მიუხედავად, რომ ბუსპირონი ეფექტიანი აღმოჩნდა
პანიკისა და შფოთვის შესამცირებლად, ხოლო
რამელტეონი (როზერემი®) ძილის მოგვრის თვისებას
ამჟღავნებს, ბევრ პაციენტს მიაჩნია,რომ ბუსპირონი და
რამელტეონი არაეფექტური წამლებია, რადგან მათგან
სრული ეფექტის მისაღებად რამდენიმე კვირაა საჭირო
და მათი მიღებისას ვერ გრძნობენ დამაწყნარებლის
ტიპურ ზემოქმედებას.
ეთქლორვინოლი (პლაციდილი®)
და ქლორალჰიდრატი (ნოქტეკი,®
სომნოსი,® აქვაქლორალი®)
ძველი დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების ორი
წარმომადგენელი, რომლებიც დღესაც გამოიყენება,
არის პლაციდილი® (ქუჩ. „green weenies“) და
ქლორალჰიდრატი. ოთახის ტემპერატურაზე ორივე
სწრაფად აქროლადი სითხეა, ამიტომ, მიღების
გასაადვილებლად მოქცეულია სანთელში ან
ჟელატინის კაფსულაში. ეთქლორვინოლი რეა-
ლურად ქიმიური ეთერია − ერთ-ერთი პირველად
აღმოჩენილი საძილე ნარკოტიკი. ქლორალჰიდრატს
იგივე ეფექტი და გავლენა აქვს, რაც ალკოჰოლს და
ფაქტობრივად, სამ ერთად შეტყუპებულ ეთანოლის
მოლეკულას წარმოადგენს. თუ იგი ანტაბუსთან®
ერთად მიიღება, შეიძლება, ზიანი გამოიწვიოს. ორივე
მათგანი კონტროლირებული ნივთიერებაა, მაგრამ
ახლა დიდად ყურადღებას აღარ აქცევენ, რადგან
ავადმოხმარების მიზნით უფრო ახალ დამამშვი-
დებელ ნარკოტიკებს იყენებენ. თუმცა, ორივეს
გააჩნია ტოქსიკური ზედოზირებების და ადიქციური
მოხმარების პატერნების ვრცელი ისტორია. ცნობილი
ანა ნიკოლ სმიტის გაკვეთისას, რომელიც 2007
წელს გარდაიცვალა ნარკოტიკების შემთხვევითი
ზედოზირებით, მის სხეულში ნაპოვნ 15 მედიკამენტს
შორის ასევე ნოქტეკი® აღმოჩნდა. აუტოფსიით
გამოვლენილი სხვა ფსიქოაქტიური პრეპარატები იყო
ატივანი,® კლონოპინი,® მეთადონი, რობაქსინი,® სომა,®
ტოპამაქსი,® ვალიუმი® და ბენადრილი®.114
131
GHB (გამა-ჰიდროქსიბუტირატი ან
ნატრიუმის ოქსიბატი)
GHB ცენტრალური ნერვული სისტემის ძლიერი,
სწრაფი დეპრესანტია. ეს ოდნავ მარილიანი გემოს
თეთრი ფხვნილი, რომელსაც ორალურად იღებენ,
თავიდან ჯანსაღი საკვების მაღაზიებში იყიდებოდა,
მისი ფოსტით შეკვეთაც შეიძლებოდა და უფრო საკვებ
ნივთიერებად მიიჩნეოდა, ვიდრე დამამშვიდებელ
საშუალებად. GHB ძილისმომგვრელად 1960-იან და
1970-იან წლებში გამოიყენებოდა. ოთხმოცდაათიანებში
GHB პოპულარული გახდა ბოდიბილდერებს შორის,
რადგან ის ცვლიდა კუნთოვან და ცხიმოვან მასათა
თანაფარდობას. ის ასევე იწვევს ალკოჰოლის
(დამშვიდება და განმუხრუჭება), ექსტაზის (ემპათია და
სენსორული გაძლიერება) და თვით ჰეროინისებური
ინტოქსიკაციის (ეიფორია) მსგავს ეფექტებს. ბოლო
წლებში პოპულარობა მოიხვეჭა, როგორც კლუბურმა
ნარკოტიკმა.
GHB-ის მეტსახელები იყო “liquid ecstasy,” “scoop,”
“Georgia home boy,” “easy lay” და “grievous bodily
harm.” 1990-იანი წლებისთვის სურსათისა და წამლის
მაკონტროლებელმა ორგანომ განსაზღვრა, რომ ის
რისკები, რომლებიც ჯანმრთელობას ემუქრებოდა
GHB-ის მოხმარებით, ამართლებდა მის ამოღებას
ბაზრიდან. 2000 წელს იგი დაამატეს 1970 წელს
მიღებულ „კონტროლირებული ნივთიერებების
კანონში“ (Controlled Substances Act). ამის შედეგად
გაჩენილი სიცარიელის შევსება ქუჩის ქიმიკოსებმა
ითავეს.
„მახსოვს, ასე, ერთი საათი უბრალოდ მართლა
ძალიან მეხვეოდა თავბრუ. მერე უცებ თითქოს
მომატება დამიწყო და ასე, ერთი საათის მერე
საერთოდ ვეღარ ვინძრეოდი. ასე მეგონა, ახლა თავი
ტანისგან მომძვრება-მეთქი, ხელსაც ვერ ვატოკებდი
და უბრალოდ ასე ვეგდე, ალბათ, ასე, ოთხი საათი,
შეიძლება, მეტიც“.
19 წლის კლუბური ნარკოტიკის მომხმარებელი
მისი ავადმოხმარების მიუხედავად, კვლევები აჩვენებს,
რომ GHB უსაფრთხო და ეფექტიანია ნარკოლეფსიის
სამკურნალოდ, და 2002 წელს ის დამტკიცდა, როგორც
რეცეპტით გასაცემი წამალი ქსირემი.® პარადოქსულად,
ნარკოლეფსია ის დაავადებაა, რომლის დროსაც
ადამიანს არ შეუძლია მღვიძარედ ყოფნა.
გასაყიდ მინერალურ წყლებში გახსნილი GHB-ის
აღმოჩენა არ ხერხდება, ამიტომ ის ხშირად ჩნდება
საცეკვაო შეკრებებზე ან მუსიკის ფესტივალებზე. ერთი
დოზა $5-დან $10 მდე ღირს და მისი მოქმედება სამიდან
ექვს საათამდე გრძელდება.
1-გრამიანი დოზა აჩენს რელაქსაციის შეგრძნებას.
2-გრამიანი დოზის მიღებისას რალაქსაცია მატუ-
ლობს, ხოლო გულისცემის და სუნთქვის სიხშირე
იკლებს. ირღვევა წონასწორობის, კოორდინაციის
132 თავი 2
და მიმოქცევის ფუნქციები. (ტიპური რაოდენობა
არის 2.5 გრ ანუ ზედაპირმოსწორებული ჩაის
კოვზი).
2-დან 4 გრამამდე დოზა აუარესებს კოორდინაციას
და მეტყველებას.
გვერდითი ეფექტების ინტენსივობა დამოკიდებულია
მომხმარებლის მგრძნობელობაზე და შეიძლება
გამოვლინდეს, როგორც გულისრევა, ღებინება (რაც
მოახლოებული ზედოზირების პირდაპირი ნიშანია),
დეპრესია, ბოდვა, ჰალუცინაციები, გულყრები, ამნეზია,
სუნთქვის გაძნელება და კომა გულისცემის ძლიერ
შემცირებული სიხშირით.115
2011 წელს GHB-ის მიზეზით გადაუდებელი სამედიცინო
დახმარებისთვის მიმართვების რაოდენობა მკვეთრად
შემცირდა 6 წლის წინანდელ მაჩვენებლებთან შედა-
რებით და გახდა 2,406 მაშინ, როცა ექსტაზისთვის ეს
მაჩვენებელი გაიზარდა 22,942-მდე.2 შემთხვევათა
უმრავლესობა უკავშირდებოდა გამოუცდელ მომხმა-
რებლებს, რომლებმაც ჩათვალეს, რომ თავდაპირ-
ველად მიღებულმა დოზამ არ იმოქმედა და განაგრძობ-
დნენ მიღებას, სანამ შეგრძნებები არ გაუჩნდათ, მაგრამ
ამ დროისთვის უკვე ძალიან ბევრი ჰქონდათ მიღებული.
იმის გამო, რომ GHB იწვევს ზომიერ ეიფორიას და
ამცირებს თვითკონტროლს, მას მოიხმარენ სექს-
მონადირეები მსხვერპლის თავდაცვის შესასუსტებლად.
ამ ეფექტების, აგრეთვე, კომისა და ამნეზიის
გამოწვევის უნარის გამო GHB დაემატა „პაემანზე
გაუპატიურებისთვის“ გამოყენებად ნარკოტიკების
სიას.116 GHB-ის გამოყენებამ ბიძგი მისცა 1996 წელს ნარ-
კოტიკების გამოყენებით გაუპატიურების პრევენციისა
და დასჯის კანონის გასვლას, რომლის მიხედვითაც
გაიზარდა ფედერალური სასჯელი სექსუალური
თავდასხმის ან ძალადობის დროს ნებისმიერი
კონტროლირებული ნივთიერების გამოყენებისთვის.
GHB და მისის პრეკურსორი ქიმიური ნივთიერებები
ამჟამად კლასიფიცირებულია სპეციალურ კონტროლს
დაქვემდებარებულ ნივთიერებათა I სიაში, თუმცა, მისი
მედიკამენტური ფორმა ქსირემი® შედის III სიაში.
GBL (გამა-ბუტიროლაქტონი ანუ
დიჰიდროფურან-2[3H]-ერთი) და BD
(1,3 ბუტანდიოლი)
GHB-ზე სულ უფრო მზარდი სამართლებრივი
კონტროლი გახდა GBL-ის და BD-ის ავადმოხმარების
მიზეზი. GBL და BD პროწამლებია (ისინი ორგანიზმში
GHB-ად გარდაიქმნებიან). ეს ნივთიერებები შედის
საღებავის მოსაშორებელ სითხეებში და მათი
შეძენა შეიძლება აშშ-ში ქიმიური ნივთიერებებით
მოვაჭრეებთან და ინტერნეტით. GBL და BD სწრაფად
გააფორმეს პიტნის სურნელის მქონე სასმელებად და
ყიდიან საცეკვაო თავყრილობებზე სხვადასხვა სავაჭრო
სახელით: ბლუ ნიტრო,® რევივარანტი,® გამა G,®
რემფორსი® და ინსომ-X.® ზოგი ავადმომხმარებელი
გაზავებულ საღებავის მოსაშორებელ სითხეებსაც
კი სვამდა ან „ისუნთქავდა“ სამეურნეო მაღაზიის
სხვადასხვა პროდუქტს, რომლებიც GBL-ის შეიცავდა.
დღეს ბევრი შტატი მოითხოვს FDA-სგან რომ GBL-ის
წინააღმდეგ მარეგულირებელი ზომები შემოიღონ.
მეთაქვალონი (ქვაალუდი,®
მანდრაქსი®)
მეთაქვალონი 1955 წელს შეიმუშავეს ინდოეთში,
როგორც უსაფრთხო ბარბიტურატის შემცვლელი და
თავდაპირველად იაპონიასა და ევროპაში იყიდებოდა.
1965 წელს ის ინგლისში ყველაზე ხშირად რეცეპტით
გასაცემი დამამშვიდებელი-საძილე საშუალება
იყო. მის პოპულარობას განაპირობებდა საერთო
დამამშვიდებელი ეფექტი და ინჰიბიციის დათრგუნვით
გამოწვეული ზომიერი ეიფორიის ხანგრძლივი
პერიოდი. ეს დეზინჰიბიტორული ეფექტი ალკოჰოლით
გამოწვეულის მსგავსია და შესაძლოა, 60-90 წუთის
განმავლობაში გრძელდებოდეს; დამამშვიდებელი
ეფექტი 6-დან 10 საათამდე გრძელდება. შედარებით
დიდმა დოზებმა შეიძლება გამოიწვიოს დეპრესია,
გამაღიზიანებელი ქცევა, რეფლექსების გაუარესება,
გაურკვეველი მეტყველება და სუნთქვის და გულისცემის
სიხშირის შემცირება. მეთაქვალონის მიმართ
ტოლერანტობა სწრაფად ვითარდება.
ქვაალუდი® ოდესღაც ფართოდ გამოიყენებოდა საძილე
საშუალებად, მაგრამ მისი არასამედიცინო მიზნით
ავადმოხმარების გავრცელების გამო ეს პროდუქტი
ამოიღეს აშშ-ის კანონიერი ბაზრიდან. 1984 წელს ის
ხელახალი კლასიფიკაციით განისაზღვრა, როგორც I
სიის ნარკოტიკი, რამაც ძლიერ გაზარდა მისი უკანონო
წარმოება – ახლა ის იყიდებოდა კონტრაბანდული
ludes-ის სახელით, თუმცა ადრინდელი რეცეპტით
გასაცემი წამლის მსგავსად გამოიყურებოდა. 1970-
1980-იან წლებში ევროპასა და სხვა ქვეყნებში ძლიერ
პოპულარული იყო მანდრაქსი® (მეთაქვალონი
და ანტიჰისტამინი). ანტიჰისტამინი აძლიერებდა
მეთაქვალონის ზემოქმედებას. მანდრაქსი® დღემდე
ფართოდ გამოიყენება სამხრეთ აფრიკაში.
ქვეტიაპინი (სეროქველი®)
სეროქველი® ოფიციალურად გამოიყენება შიზოფრე-
ნიის და ბიპოლარული აშლილობის სამკურნალოდ.
ის ტვინის რეცეპტორების გარკვეულ რაოდენობას
ბლოკავს და შედეგად ბენზოდიაზეპინისმაგვარ
დამამშვიდებელ ეფექტს იწვევს. ამან განაპირობა მისი
ავადმოხმარების ზრდა ბოლო წლების განმავლობაში.
ნარკოტიკული საშუალებების
ურთიერთქმედება
ფარმაკოლოგიური კვლევა ადასტურებს, რომ ექიმის
მიერ დანიშნული და ურეცეპტოდ გასაცემი 150-ზე
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
მეტი მედიკამენტი უარყოფითად ურთიერთქმედებს
ალკოჰოლთან. ამ რაოდენობაში არ მოიაზრება
ისინი, რომლებიც ალკოჰოლისგან დამოუკიდებლად
უარყოფითად ურთიერთქმედებენ ერთმანეთთან.
წამლების ურთიერთქმედება სერიოზული პრობლემაა,
რადგან ექვსიდან ერთი ამერიკელი ყოველდღიურად
იღებს სამ ან მეტ ექიმის დანიშნულ წამალს. 65 წელზე
მეტი ასაკის პირები იღებენ მთელი გამოწერილი
წამლების 25%-ს, ხშირად – დღეში შვიდი ან მეტი
სახეობისას. პაციენტთა ეს ჯგუფი უფრო მგრძნობიარეც
არის წამლების ეფექტების მიმართ, რადგან ასაკში
შესვლისას ორგანოების, განსაკუთრებით კი ღვიძლის
ეფექტურობა იცვლება.
სინერგიულობა
მედიკამენტების სინერგიას ვაწყდებით, როდესაც ორი
ან მეტი წამალი ურთიერთქმედებს იმგვარად, რომ
აძლიერებენ ერთმანეთის ზემოქმედებას ან გვერდით
ეფექტებს, განსაკუთრებით, თუ ორივე დეპრესანტი
წამალია. რამდენიმე წამლის კომბინაციამ შეიძლება
ბევრად უფრო ძლიერი რეაქცია გამოიწვიოს, ვიდრე
უბრალოდ თითოეული მათგანის ეფექტის ჯამია. ამ
სინერგიული ეფექტის ერთ-ერთი მიზეზი ღვიძლის
ქიმიაა.
150-ზე მეტი რეცეპტით თუ ურეცეპტოდ
გასაცემი მედიკამენტი ალკოჰოლთან ერთად
მიღებისას ნეგატიურად მოქმედებს.
მაგალითად, თუ ალკოჰოლი და ალპრაზოლამი
(ქსანაქსი®) ერთად მიიღება, გართულება უფრო მძიმეა,
ვიდრე იმ შემთხვევაში, ისინი დამოუკიდებლად რომ
მიეღოთ. სანამ ღვიძლი ალკოჰოლის მეტაბოლიზებას
„უნდება“, დამამშვიდებელ-საძილე საშუალებას
ეძლევა შესაძლებლობა სრული ძალით შეიჭრას
ორგანიზმში. ალკოჰოლი, ასევე, უფრო იოლად
ხსნის ალპრაზოლამს, ვიდრე კუჭის წვენი, რის გამოც
ორგანიზმი სწრაფად შეიწოვს მეტ ალპრაზოლამს.
ბენზოდიაზეპინი დეპრესიულად მოქმედებს თავის
ტვინის იმ ნაწილებზე, რომლებიც განსხვავებულია
ალკოჰოლის გავლენას დაქვემდებარებული
ნაწილებისგან. სუნთქვის მეტისმეტი გაძნელების და
გათიშვის რისკი იზრდება, თუ ალკოჰოლი და სხვა
დეპრესანტი ერთდროულად მიიღება.
„ერთ საღამოს ჩავყლაპე ჩემი პატარა წამალი და
ბარში დასალევად წავედი. ბოლოს ის მახსოვს,
რაღაცებს რომ ვსულელობდი. ეს კვირას ხდებოდა.
რომ გამოვფხიზლდი, ოთხშაბათი იყო“.
პოლინარკოტიკული ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
დაავადების კონტროლის და პრევენციის ცენტრის
მონაცემებით, სინერგიული ეფექტები ყოველწლიურად
დაახლოებით 19,000 სიკვდილის მიზეზი ხდება, 229,564
ადამიანს გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების
133
განყოფილებებში მკურნალობენ ალკოჰოლისა და
უკანონო ნარკოტიკების მავნე ზემოქმედების მიზეზით
და 143,783-ს მკურნალობენ უკანონო ნარკოტიკების და
მედიკამენტების ერთად მოხმარების გამო.2
ჯვარედინი ტოლერანტობა და ჯვარედინი
დამოკიდებულება
ჯვარედინი ტოლერანტობა არის სხვა ნარკოტიკული
საშუალებების მიმართ ტოლერანტობის ჩამოყალიბება,
რასაც საფუძვლად უდევს საწყისი ნარკოტიკის მიმართ
ტოლერანტობის გამომუშავება. მაგალითად, თუ
პიროვნებას უყალიბდება ტოლერანტობა ქსანაქსის®
დიდი დოზების მიმართ, ის ტოლერანტულია სხვა
ბენზოდიაზეპინის, მაგალითად, კლონოპინის® მიმარ-
თაც, აგრეთვე, უფრო მცირე მასშტაბებით, შეუძლია
ანესთეზიური საშუალებების, ოპიატების, ალკოჰოლისა
და თუნდაც სისხლის გამათხელებელი მედიკამენტების
უფრო მაღალი დოზების ატანა. ჯვარედინი
ტოლერანტობის ერთ-ერთი ახსნა ისაა, რომ ბევრი
ნარკოტიკი მეტაბოლიზდება ანუ იშლება ორგანიზმის
ერთი და იმავე ფერმენტებით. მაგალითად, თუ
მომხმარებელი განაგრძობს ბარბიტურატის მიღებას,
ღვიძლი ნარკოტიკის ეფექტიანად მეტაბოლიზებისთვის
უფრო მეტ ფერმენტს გამოიმუშავებს; ეს ფერმენტები
შლიან სხვა ნარკოტიკებსაც, როგორიცაა
ბენზოდიაზეპინები, ამიტომ მომხმარებელი ამ
ნარკოტიკების მიმართაც უფრო ტოლერანტული ხდება.
ჯვარედინ დამოკიდებულებას მაშინ ვხვდებით, როდე-
საც პიროვნებას უყალიბდება ადიქცია ან ფიზიკური
დამოკიდებული ერთ ნარკოტიკზე და ამის გამო სხვა
ნარკოტიკზეც უვითარდება ადიქცია. ამის მიზეზი ხდება
პირველი ნარკოტიკის ავადმოხმარებით გამოწვეული
ბიოქიმიური და უჯრედული ცვლილებები. ჰეროინზე
დამოკიდებული პიროვნების შეცვლილი სხეულის
ქიმია მას დიდი ალბათობით დამოკიდებულს ხდის
სხვა ოპიატ/ოპიოიდებზეც (როგორიცაა ჰიდროკო-
დონი, ოქსიკოდონი, მეპერიდინი, მორფინი ან მეთა-
დონი). ჯვარედინი დამოკიდებულება ყველაზე ხში-
რად ვითარდება ერთსა და იმავე ქიმიურ ოჯახში
შემავალი სხვადასხვა ნარკოტიკული საშუალების
მიმართ. ბუტალბიტალის მძიმე მომხმარებელი ასევე
დამოკიდებულია ფენობარბიტალზე. დადასტურებულია
აგრეთვე ჯვარედინი დამოკიდებულება, რომლებშიც
ჩართულია ოპიატები/ოპიოიდები და ალკოჰოლი,
კოკაინი და ალკოჰოლი, ბენზოდიაზეპინები და ალკო-
ჰოლი.
რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკული
საშუალებები და ფარმაცევტული
ინდუსტრია
2012 წელს ამერიკის ჯანდაცვის დანახარჯებმა
დაახლოებით $2.7 ტრილიონი შეადგინა, რაც მთლიანი
ეროვნული პროდუქტის 17.9%-ია და კიდევ იზრდება.
134 თავი 2
ერთ სულზე გადაანგარიშებით ეს $8,608-ს შეადგენს.
12% ანუ თითქმის $340 მილიარდი ამერიკელებმა
დახარჯეს რეცეპტით გასაცემ წამლებში. 2000 წელს
ეს მაჩვენებელი იყო $132 მილიარდი.1 მსოფლიოს
მასშტაბით რეცეპტით გასაცემ წამლებზე დანახარჯი
2014 წლისთვის $1 ტრილიონს უახლოვდება.
მოსალოდნელია, რომ აშშ ჯანდაცვის ხარჯები 2020
წლისთვის $4 ტრილიონს მიაღწევს, მათ შორის,
რეცეპტით გასაცემ წამლებზე გაწეული ხარჯი $0.5
ტრილიონ დოლარს გადააჭარბებს.1 ლეგალური ფსი-
ქოაქტიური მედიკამენტები აშშ-ში რეცეპტით გასაცემი
წამლების დაახლოებით 10%-12%-ს შეადგენს. ამე-
რიკელები ასევე $40 მილიარდზე მეტს ხარჯავენ
რეცეპტის გარეშე გაცემულ წამლებზე, როგორიცაა
საფაღარათო, საჭმლის მონელების ხელშემწყობი და
გაციების საწინააღმდეგო მედიკამენტები, აგრეთვე,
ვიტამინები.
მნიშვნელოვნადაა გაზრდილი აგრეთვე ექიმის მიერ
ბავშვებისთვის დანიშნული წამლების გამოყენების
დონე. ამ ცვლილებების მიზეზია ანტიდეპრესანტები
და ADHD-ის სამკურნალო წამლები, აგრეთვე
თერაპიული მედიკამენტები. დღესდღეობით FDA
მოითხოვს მეტი მკაცრი გაფრთხილების შემოღებას
და მეტ სიფრთხილეს ბავშვებისთვის ნარკოტიკული
საშუალებების დანიშვნისას.
კვლევა/განვითარება და მარკეტინგი
ფარმაცევტული ინდუსტრია რეცეპტით გასაცემი
წამლების მაღალ ფასს იმით ხსნის, რომ თანხები
საჭიროა ახალი მედიკამენტების გასავითარებლად, რომ
ხშირად ასობით მილიონი და თუნდაც მილიარდობით
დოლარი იხარჯება წამლის ბაზარზე გამოსატანად.
2012 წელს ფარმაცევტული ინდუსტრიის ასოციაციის
შეფასებით, კვლევასა და განვითარებაზე დაიხარჯა
$48.5 მილიარდი.117 ეროვნულმა სამეცნიერო ფონდმა
გამოთვლის სხვადასხვა მეთოდის გამოყენებით ეს
ხარჯი ამ რაოდენობის ნახევრად შეაფასა. წამლის
პატენტები 17 წლის განმავლობაშია მოქმედი (აქ
შედის გამოსაცდელი ვადაც), ამიტომ კომპანიები
იძულებული არიან, კვლევა-განვითარებისა და წარ-
მოების დაწყების ხარჯები დროის მოკლე პერიოდში
ამოიღონ. გენერიკული ვერსიების არსებობა პატენტის
დროის ამოწურვის შემდეგ კიდევ უფრო ამცირებს
წამლების დამამზადებელი კომპანიის თავდაპირველი
ინვესტიციის ამოღებას.
ფარმაცევტული ინდუსტრია უშედეგოდ ეცადა,
პატენტის ვარგისიანობის ვადა 17 წელიწადზე
მეტი ხნით გაგრძელებულიყო და ამიტომ მოგების
შესანარჩუნებლად რამდენიმე ტაქტიკა მოსინჯა.
გენერიკული ვერსიები წლების განმავლობაში არ
დაიშვებოდა ბაზარზე, რადგან FDA-ს არ გააჩნდა
წამლის დამტკიცების კარგად გამართული პროცესი.
ეს პროცესი გაიოლდა მას მერე, რაც ლობისტებმა
წარმატებით იბრძოლეს ცვლილებების მისაღებად.
რეცეპტით გასაცემი წამლებით მიღებული მოგების
დასაცავად წამლის დამამზადებელი კომპანიები ასევე
მიმართავენ შემდეგ სტრატეგიებს:
საკუთარი გენერიკების დამზადება
გენერიკების გამოშვებისთვის კანონიერი დაბრკო-
ლებების შექმნა
წამლის ფორმულის ოდნავ შეცვლა ან გამოზოგვით
მიწოდების ვერსიის შექმნა, ახალი პატენტის მოპო-
ვების მიზნით
უშუალოდ მომხმარებელზე მიმართული რეკლამის
მოცულობის გაზრდა
გაყიდვის აგენტების დაქირავება ექიმებთან
პერსონალურად დასაკავშირებლად
დაუღლელი ბრძოლა, რათა მომხმარებელს არ
შეეძლოს მედიკამენტების ონლაინ, უცხოური
წყაროებიდან შეძენა, განსაკუთრებით, კანადიდან,
რისთვისაც ეჭვქვეშ აყენებენ პროდუქტის ხარისხსა
და ნამდვილობას (მომხმარებლები ამაზე
ჩივიან, რომ მათ ეზღუდებათ შესაძლებლობა,
შეიძინონ მათთვის საჭირო წამლების უფრო იაფი
ანალოგები).
თავის წიგნში „თაობა Rx“ (Generation Rx), გრეგ
კრისტერი გამოთქვამს წუხილს, რომ ჩვენ დანიშნულ
წამალზე დამოკიდებული საზოგადოება ვხდებით. მისი
აზრით, რეცეპტით გასაცემი წამლების მოხმარების
ზრდა წამლის გამყიდველი კომპანიების მარკეტინგის
დახვეწამ გამოიწვია. გასაოცარი რაოდენობის თანხა −
$24 მილიარდი დაიხარჯა ფარმაცევტული ინდუსტრიის
მიერ ექიმების მარკეტინგზე. კიდევ $3.1 მილიარდი
დაიხარჯა უშუალოდ მომხმარებელზე მიმართულ
რეკლამებში. 1980 წელს ეს მაჩვენებელი მხოლოდ $2
მილიონს უდრიდა.2,98,98A რეკლამაზე დახარჯულ ყოველ
დოლარზე გაყიდვები საშუალოდ $2.20 დოლარით
გაიზარდა. თუმცა, ეს ციფრები რა მოსატანია ექიმების
მარკეტინგზე დახარჯულ $24 მილიარდთან შედარებით.
ტელევიზიასა და ნაბეჭდ პროდუქციაში მომხმარებელზე
მიმართული რეკლამირება შექმნილია არა წამლის
პირდაპირ გასაყიდად, არამედ უფრო დაავადების
გასაცნობიერებლად. პაციენტები უყურებენ რეკლამას
და სთხოვენ თავიანთ ექიმს რეკლამირებულ აბს.
თითქმის ყველა სხვა ქვეყანაში აკრძალულია
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
რეცეპტით გასაცემი წამლების რეკლამირება უშუალოდ
მომხმარებელზე მიმართული რეკლამებით.
სურსათისა და წამლის მაკონტროლებელი ორგანოს
მიერ 1989 და 2000 წლებს შორის პერიოდში
დამტკიცებული 1,035 ახალი წამლიდან ნახევარზე მეტს
არ გამოუვლენია „რაიმე მნიშვნელოვანი კლინიკური
გაუმჯობესება“ ძველ და უფრო იაფ წამლებთან
შედარებით.98 წამლების გამყიდველი კომპანიები
წარმატებით იყენებენ პროფესიულ პრომოციას და
მომხმარებელზე მიმართულ რეკლამას პატენტირებუ-
ლი წამლების ისეთ ფასად გასაყიდად, რაც ათეულ
ჯერობით აღემატება გენერიკული ვერსიების ფასებს,
რათა ჯამურ ბალანსში გვარიანი მოგება დაისვან.
აშშ-ში რეცეპტით გასაცემ წამლებზე დახარჯული $340
მილიარდის საპირისპიროდ:
$70-დან $75 მილიარდამდე დაიხარჯა უკანონო
ნარკოტიკებზე, როგორიცაა ჰეროინი, კოკაინი და
მარიხუანა
$70-დან $80 მილიარდამდე დაიხარჯა თამბაქოზე
$150-დან $160 მილიარდამდე დაიხარჯა
ალკოჰოლზე.
ეს ციფრები არ შეიცავს ჯანდაცვის ხარჯებს,
რომლებიც ფსიქოაქტიური წამლების ავადმოხმარებას
უკავშირდება. თუ მივიჩნევთ, რომ ჩვენი საერთო
ჯანდაცვის ხარჯი $2.5 ტრილიონს აღემატება, მაშინ
ავადმოხმარების სამედიცინო შედეგების (მაგ., ემფი-
ზემა, გულის დაავადებები, C ჰეპატიტი, აივ ინფექციები
და ციროზი) მკურნალობის საფასური თავისუფლად
შეიძლება უახლოვდებოდეს $1 ტრილიონს − მთელი
ჯანდაცვის დანახარჯების 40%-ს.
ამ მაჩვენებელთა შემცირების ყველაზე უფრო
ხარჯეფექტური მეთოდი იქნება პრევენციის პროგ-
რამების ამოქმედება და ცხოვრების სტილის ცვლი-
ლების წახალისება. თუმცა დადასტურებულია მისი
ეფექტიანობა, პრევენცია მაინც მეტისმეტად ხშირად
მიიჩნევა არასაჭირო ღონისძიებად, თანაც, მას მცირე
ამონაგები უკავშირდება. როდესაც თავისუფალი მე-
წარმეობა უპირისპირდება არამომგებიან საჯარო
პოლიტიკას, ამის შედეგად ხშირად ვიღებთ უმოქ-
მედობას, მძიმე პოლიტიკურ წინააღმდეგობას და
დაყოვნების ტაქტიკას, რაც, ჩვეულებრივ, ზოგადი
მოსახლეობის საზიანო აღმოჩნდება ხოლმე.
135
 თავის შეჯამება
ზოგადი კლასიფიკაცია
დიდი დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები, დამამშვი-
დებელი-საძილე საშუალებები და ალკოჰოლი.
მცირე დეპრესანტები: ჩონჩხის კუნთების რელაქსანტები,
ანტიჰისტამინები და ურეცეპტოდ გასაცემი დამაწყნა-
რებლები.
რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკული
საშუალებების ეპიდემია
ამერიკა რეცეპტით გასაცემი წამლების ავადმო-
ხმარების ეპიდემიის შუაგულშია, ძირითადად,
ოპიოიდური ტკივილგამაყუჩებლების და ბენზოდია-
ზეპინების.
ექიმის მიერ დანიშნული ტკივილგამაყუჩებლების
გაყიდვების და მათი მოხმარებით გამოწვეული
სიკვდილობის მაჩვენებლები 1999 წელთან
შედარებით 4-5-ჯერ გაიზარდა.
რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკული საშუალებების
მოპოვების მთავარი გზა ლეგიტიმურად გამოწერილი
დანიშნულების შეცვლაზე გადის.
ათეულ ათასობით ამერიკელი კვდება
ყოველწლიურად ზედოზირებით, ხოლო რამდენიმე
მილიონი ზიანდება წამლის გვერდითი მოქმედებით.
ალკოჰოლის და თამბაქოს გარდა, ამერიკაში
თავიდან აცილებადი სიკვდილობის გამომწვევი
მიზეზებიდან პირველ ადგილზე რეცეპტით გასაცემი
ნარკოტიკული საშუალებებია.
უკანონოდ მოპოვებულ რეცეპტით გასაცემი
ნარკოტიკული საშუალებების მომხმარებელთა 60%
წამლებს ამხანაგებისა და ნათესავებისგან იღებს.
ოპიატები/ოპიოიდები
ამ მიმოხილვაში ტერმინი „ოპიოიდები“ მოიცავს ორივეს
− ოპიატებს და ოპიოიდებს.
შესავალი
შეერთებული შტატები მოიხმარს რეცეპტით გასაცემი
ოპიატური ტკივილგამაყუჩებლების მსოფლიო
მარაგის 80%-ს.
ოპიოიდებით შეიძლება ტკივილის მართვა, მაგრამ
ისინი ასევე იწვევენ ადიქციას და ზედოზირებას,
ფატალური შემთხვევების ჩათვლით.
136 თავი 2
კლასიფიკაცია
ოპიატები არის ნატურალური და ნახევრად
სინთეზური ნივთიერებები, რომლებიც მიიღება
ხაშხაშიდან (მაგ., ოპიუმი, მორფინი, კოდეინი,
ჰეროინი, ჰიდროკოდონი და ოქსიკოდონი).
ოპიოიდები არის ოპიატების სინთეზური ვერსიები
(მაგ., ფენტანილი, ბუპრენორფინი და მეთადონი).
ოპიოიდის ანტაგონისტებია ნალოქსონი და
ნალტრექსონი.
მოხმარების მეთოდების ისტორია
საუკუნეების განმავლობაში ოპიუმის მიღების
მეთოდების განვითარებამ და ლაბორატორიულმა
აღმოჩენებმა შესაძლებელი გახადა მისი სხვადასხვა
გზით მოხმარება (გადაყლაპვა, მოწევა, ინექციური
მოხმარება, შეყნოსვა და კანით შეწოვა), რამაც ხელი
შეუწყო ზემოქმედების ინტენსივობის და შესაბამისად,
ავადმოხმარების და ზედოზირების პოტენციალის
ზრდას.
პატენტირებულ წამლებს, რომლებიც ოპიოიდებს
და სხვა ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებს შეიცავდა, ავად
მოიხმარდნენ უკვე 1800-იანი წლების ბოლოს და
1900-იანების დასაწყისში.
მეოცე და ოცდამეერთე საუკუნე
ისტორიულად, ნარკოტიკების შესახებ კანონების
უმრავლესობა ყალიბდებოდა პოლიტიკური
თუ საგადასახადო, მაგრამ არა სამედიცინო
მოსაზრებებით.
მსოფლიოში 5-დან 10 მილიონამდე ადამიანი
ჰეროინზეა დამოკიდებული და ამაზე მეტი −
რეცეპტით გასაცემ ოპიოიდებზე.
უკანონო ოპიუმის უდიდესი წილი მოჰყავთ
ავღანეთში, მაგრამ აშშ-ში ჰეროინის დიდი წილი
შემოდის მექსიკიდან („შავი ფისი“) და კოლუმბიიდან
(თეთრი ჰეროინი).
ოპიოიდების ეფექტები
ოპიოიდების უმეტესობა არეგულირებს ტკივილს და
ხშირად იწვევს ეიფორიას; ასევე, ამსუბუქებს ხველას
და არეგულირებს ფაღარათს.
ოპიოიდები მოქმედებენ ბუნებრივი ტკივილგამა-
ყუჩებელი ნეიროტრანსმიტერების მსგავსად, ძირი-
თადად ბაძავენ ენდორფინებს და ენკეფალინებს.
ტკივილის თერაპიული მართვა თუ ჰიპერალგეზია?
ექიმები ზოგჯერ საჭიროზე ნაკლებ წამალს ნიშნავენ
იმის შიშით, რომ პაციენტს დამოკიდებულება არ
ჩამოუყალიბდეს, ან ზომაზე მეტს ნიშნავენ, რასაც
პაციენტი დამოკიდებულების განვითარების რისკის
ქვეშ აყენებს.
ოპიოიდის ხანგრძლივად მოხმარება იწვევს
ტკივილისადმი მგრძნობელობის გაზრდას,
როგორც ფიზიკურს, ისე ემოციურს (ჰიპერალგეზია,
ჰიპერპათია, ალოდინია და ჰიპერკატიფეია).
ნერვული უჯრედების მგრძნობელობა მომატებულია,
ემოციები გაზრდილია, და ადამიანებს იქაც სტკივათ,
სადაც ადრე ტკივილი არ უგრძვნიათ.
ექიმები სიფრთხილით უნდა მოეკიდონ მათი
პაციენტის ადიქციურ რისკ-ფაქტორებს.
ოპიოიდების გვერდითი ეფექტები მოიცავს სუნთქვის
გაუარესებას, გულისცემის სიხშირის შემცირებას, ყაბ-
ზობას და გაურკვეველ მეტყველებას. ეს გვერდითი
ეფექტები ძლიერდება, როცა მოხმარების სიხშირე
და დოზა იზრდება, რადგან ამ დროს ვითარდება
ტოლერანტობა, ფიზიკური დამოკიდებულება და
აღკვეთის სიმპტომები. ეს არ არის სიცოცხლისთვის
საშიში, თუმცა, მომხმარებელი თავს ისე გრძნობს,
თითქოს კვდება.
ოპიოიდებით გამოწვეული დამატებითი
გართულებები
დამატებითი გართულებები მოიცავს ნაყოფზე უარ-
ყოფით ზემოქმედებას, სექსუალური გზით გადამდებ
დაავადებებს, აბსცესებს და პოლინარკოტიკულ
მოხმარებასთან დაკავშირებულ გართულებებს.
პრობლემები, რომლებიც უკავშირდება თავად
ნარკოტიკებს და მათი მოხმარების მეთოდებს,
მოიცავს ზედოზირებას, ნარკოტიკების დაბინძუ-
რებას, ინფექციებს (აივ/შიდსი და C ჰეპატიტი)
და რამდენიმე ნარკოტიკის მოხმარებისას მათ
სახიფათო ურთიერთქმედებას.
ექსპერიმენტირებიდან ადიქციამდე
სამკურნალოდ მისულ ოპიოიდდამოკიდებულთა
უმეტესობა ჰეროინის ინექციური გზით მომხმა-
რებელია. მკურნალობის კურსი მოიცავს ფიზიკურ
დეტოქსიკაციას და ფსიქოლოგიურ პროცესებს.
ოპიოიდების და ნარკოტიკების მოხმარება ომების
დროს იზრდება − როცა ომიდან დაბრუნებულ
სამხედრო მოსამსახურეების მკურნალობის
საჭიროება დგება.
სპეციფიკური ოპიოიდები
მორფინი გამოიყენება ძლიერი ტკივილების
გასაყუჩებლად. სხვა ოპიოიდებია: კოდეინი,
დეპრესანტები: ოპიატები/ოპიოიდები და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
ჰიდროკოდონი, ოქსიკოდონი, მეთადონი,
ბუპრენორფინი, ფენტანილი და სხვა ოპიოიდური
ანალგეტიკები.
ოპიოიდის ანტაგონისტები − ნალოქსონი და
ნალტრექსონი სამკურნალოდ გამოიყენება.
კრატომის შემადგენელი ქიმიური ნივთიერებები
არაოპიოიდებია, მაგრამ მოქმედებენ ოპიოიდების
მსგავსად და დამოკიდებულებასაც მათ მსგავსად
იწვევენ.
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
დამამშვიდებლები (სედატივები) დამაწყნარებელი
წამლებია, ჰიპნოზურები კი − ძილის მომგვრელი.
მათ ალკოჰოლის მსგავსი ეფექტები ახასიათებთ
(მაგ., დაქვეითებული თვითკონტროლი და
ფიზიკური მოთენთილობა).
ბენზოდიაზეპინები, როგორიცაა ალპრაზოლამი
(ქსანაქსი®) და კლონაზეპამი (კლონოპინი®), ექიმის
მიერ ყველაზე ხშირად დანიშნული დამამშვიდებე-
ლი-საძილე საშუალებებია.
ბარბიტურატები და Z-საძილეები წარმოადგენენ
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების სხვა
ძირითად კლასებს.
ისტორია
დამაწყნარებელი და ძილის მომგვრელი საშუა-
ლებები ყოველთვის იყო სასურველი.
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების მთელი
სპექტრია: ბრომიდებიდან და ქლორალჰიდრატი-
დან − ბარბიტურატებამდე, ბენზოდიაზეპინებამდე
და Z-საძილეებამდე.
კლასიფიკაცია
ბენზოდიაზეპინები ყველაზე გავრცელებული და-
მამშვიდებელი-საძილეები იყო, მაგრამ ბოლო
12 წელი იქნება, რაც ექიმები Z-საძილეებს უფრო
ნიშნავენ: ამბიენი® და სონატა® ან უფრო ახლები −
ლირიკა® და ლუნესტა.®
მოხმარება, არასათანადო მოხმარება,
ავადმოხმარება და ადიქცია
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებების მიმართ
ორგვარი დამოკიდებულება არსებობს: ფართოდ
აღიარება და წუხილი მათ ადიქციურ პოტენციალზე.
არასათანადო მოხმარება და ავადმოხმარება
სხვადასხვა მიზეზით ხდება.
137
ბენზოდიაზეპინები
ბენზოდიაზეპინები ყველაზე ფართოდ გამოყენე-
ბული დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებებია.
ისინი შექმნეს ბარბიტურატების ალტერნატივად,
თუმცა, უსაფრთხოების მაღალი მიჯნის მიუხედავად,
მაინც აქვს ადგილი ტოლერანტობას, აღკვეთის
სიმპტომებს, ზედოზირებას და ადიქციას.
ბენზოდიაზეპინებს იყენებენ შფოთვითი და პანი-
კური აშლილობების მკურნალობის ხანმოკლე
კურსის ჩასატარებლად, ძილის პრობლემების
მოსაგვარებლად, ჩონჩხის კუნთების სპაზმების,
გულყრის საკონტროლოდ და სხვა სასარგებლო
ზემოქმედებისთვის.
ამ ნარკოტიკულ საშუალებებს ასევე შეუძლიათ
ფიზიკური დამოკიდებულების განვითარება,
გაურკვეველი მეტყველების და მეხსიერების
დაქვეითების გამოწვევა.
ისინი უფრო მეტად მოკლე ვადით, განსაკუთრებულ
შემთხვევებში უნდა გამოვიყენოთ, ვიდრე
გრძელვადიანი მკურნალობისთვის. აღკვეთის
სინდრომი შეიძლება იყოს სახიფათო და ზოგჯერ
სიცოცხლისთვის საშიშიც.
ბარბიტურატები
1900 წლიდან მოყოლებული შექმნილია 2,500-
ზე მეტი ბარბიტურატი (მ.შ. სეკონალი® და
ფენობარბიტალი); ბენზოდიაზეპინების გამოჩენამდე
მათ ფართოდ და ხშირად, ავადაც მოიხმარდნენ.
138 თავი 2
ეფექტებით ძალიან წააგავს ალკოჰოლის
ზემოქმედებას.
სხვა დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
ამბიენი,® ლუნესტა,® ლირიკა,® როზერემი,®
სონატა® და GHB − სხვა დამამშვიდებელი-საძილე
საშუალებების მსგავსად, მათაც ნიშნავენ შფოთვის
და ზოგიერთ სხვა შემთხვევაში. ფსიქოეფექტების
გამო მათ ზოგჯერ ავადაც მოიხმარენ.
GHB შეუმჩნეველი ხდება ალკოჰოლში მოხვედრი-
სას და იმის გამო, რომ ამნეზიას იწვევს, ავად-
მოიხმარენ „პაემანზე გაუპატიურების“ მიზნით.
ნარკოტიკული საშუალებების ურთიერთქმედება
მსოფლიოში რეცეპტით გასაცემ ნარკოტიკულ
საშუალებებზე დახარჯული თანხა 2014 წელს $1
ტრილიონს აღწევს, საიდანაც $350 მილიარდი აშშ-
ზე მოდის.
ყოველწლიურად აშშ-ში გამოწერილი 3.8
მილიარდი რეცეპტიდან დაახლოებით 250 მილიონი
ფსიქოაქტიურ წამლებზე მოდის, ძირითადად,
დამაწყნარებლებზე.
ამერიკელები ყოველწლიურად $15 მილიარდიდან
$40 მილიარდამდე ხარჯავენ ურეცეპტოდ გასაცემ
წამლებში. მათ შორის ყველაზე მეტად მოიხმარენ
ანტიჰისტამინებს, საძილეებს, არადეპრესანტ
ანალგეტიკებს და ანთებასაწინააღმდეგო საშუალე-
ბებს.
 3
ფსიქოდელიური
ნარკოტიკული საშუალებები

ამ თავში ჩვენ ვისაუბრებთ სხვადასხვა ფსიქოდელიურ საშუალებებზე,

თავის რომელთა მოხმარებასაც ცნობიერების მდგომარეობის შეცვლის მიზნით
მიმოხილვა ათასწლეულების ისტორია აქვს. ასევე მიმოვიხილავთ დიზაინერული
ნარკოტიკების ახალ ტალღას, როგორიცაა სინთეზური კანაბინოიდები.
აღნიშნული ფსიქოდელიური ნივთიერებები ხუთ ფართო ჯგუფად იყოფა.

წარმოგიდგენთ ისტორიას, ეპიდემიოლოგიას და ყველაზე ხშირად

ავადმოხმარებული ნივთიერებების ეფექტებს. განსაკუთრებულ ყურადღებას
დავუთმობთ მარიხუანას და სხვა კანაბინოიდებს, ბოტანიკური სახეობების
და სინთეზური კანაბინოიდების ჩათვლით. გავეცნობით ენდოგენურ კანაბი-
ნოიდებს და კანაბიდიოლის, ანანდამიდისა და კანაბინოიდების სამედიცინო
მიზნით მოხმარების სარგებელს. ფსიქოდელიური ნივთიერებების უმეტესობა
არაადიქტიურია (ფენციკლიდინისა და მარიხუანას გარდა), მაგრამ,
ავადმოხმარების შემთხვევაში, სერიოზულ ფსიქიკურ პრობლემებამდე
მივყავართ.

Introduction
შესავალი და ისტორია

„ყოფიერების თეთრი, მსუბუქი შეგრძნება მქონდა, სამყაროში, სადაც

ყველაფერი არარსებულით გარშემორტყმული ერთი თეთრი სინათლე
იყო. უამრავი ტრანსცენდენტური შეგრძნება მქონდა და, უცბად, ყველაფერი
გაქრა. ამის შემდეგ LSD-ის უფრო და უფრო იშვიათად მიღება დავიწყე,
მაგრამ, ბოლო რამდენიმე ცდაზე საერთოდ ვერაფერი ვიგრძენი.“
24 წლის LSD მომხმარებელი

სტიმულატორებს, როგორიცაა კოკაინი, მეთამფეტამინი და თამბაქო,

ორგანიზმზე მასტიმულირებელი ეფექტი აქვთ, ხოლო რეცეპტით გასაცემ
ოპიატებს, ალკოჰოლსა და დამამშვიდებელ-საძილე საშუალებებს პირიქით,
დამთრგუნველი. LSD-ს, პსილოციბინის სოკოებს, პეიოტს, ექსტაზის და
მარიხუანას შესაძლოა სტიმულატორის ან დეპრესანტის ეფექტი ჰქონდეს.
აღნიშნული ფსიქოდელიური საშუალების უმეტესობა მნიშვნელოვნად ცვლის
მიმღების მიერ გარემოს აღქმას, მის აზრებს და ქმნის სამყაროს, სადაც ლოგიკა
უკან იხევს და ადგილს უთმობს ილუზიების, ბოდვისა და ჰალუცინაციების
ინტენსიურ შეგრძნებებს.

„პირველი დაგეგმილი LSD ექსპერიმენტი ამაღელვებელი და

შემაშფოთებელი იყო, რადგან ყოველდღიური რეალობა, რომელიც
მანამდე ერთადერთად მიმაჩნდა, მის აღმქმელ ეგოსთან ერთად დაიშალა
და უცხო ეგომ განიცადა სხვა, უჩვეულო რეალობა.“
ციტატა წიგნიდან „ჩემი პრობლემური შვილი“, დ-რი ალბერტ ჰოფმანი, მეცნიერი, ვინც LSD აღმოაჩინა

139
ფსიქოდელიური მცენარეები და სოკოები არსებობის
250-მილიონიან და ადამიანების მიერ მათი მოხმარების
10,000-ზე მეტ წელს ითვლის. მცენარეებმა და
სოკოებმა მუტაციის შედეგად ცხოველების, მწერების
და დაავადებებისგან თავის დასაცავად ქიმიური
თავდაცვის საშუალებები გამოიმუშავეს, მათ შორის
ძლიერი ალკალოიდები, როგორიცაა კოკაინი (კოკას
ფოთლები), ნიკოტინი (თამბაქოს ფოთლები) და
მესკალინი (პეიოტის კაქტუსი). ამ ალკალოიდებიდან
ზოგიერთი ფსიქოაქტიური და ფსიქოდელიური
ეფექტების გამომწვევი თვისებების მატარებელია.
ფსიქოდელიური (ჰალუცინოგენური) ან ფსიქოაქტიური
თვისებები 4,000-ზე მეტ მცენარეს აქვს, მაგრამ
მათგან მხოლოდ რამდენიმე ასეულის გამოყენების
პრაქტიკაა შემორჩენილი. პირველყოფილმა
ადამიანებმა, სავარაუდოდ, სცადეს ამ მცენარეების და
სოკოების საკვებად გამოყენება. ჰალუცინოგენურმა,
ფსიქოაქტიურმა ეფექტმა ისინი შეაშინა და დააინტერესა
კიდეც.1
ნეანდერტალელებს, შამანებს, ჯადოქრებს, კუდიანებსა
და მკურნალებს მოხმარების სხვადასხვა მეთოდები
ჰქონდათ: მოდუღება და დალევა, ყალიონით მოწევა,
ჭამა ან შეწოვა (ცხვირით, ღრძილებით ან კანით).
ჰიპოდერმული ნემსი 1850-იან წლებში გამოიგონეს,
მაგრამ ჰალუცინოგენებს ინექციურად მაინც იშვიათად
მოიხმარდნენ, რადგან მოხმარების მიზანი ცნობიერების
და რელობის აღქმის შეცვლა იყო და არა ზემოქმედების
სწრაფად გამოწვევა.2
4,000-ზე მეტ მცენარეს აქვს ფსიქოდელიური
ან ფსიქოაქტიური თვისებები.
სინთეზური მარიხუანას ადრეული სახეობები სხვადასხვა სახელით
ვრცელდებოდა, მათ შორის იყო სპაის სილვერი (Spice Silver), სპაის
გოლდი (Spice Gold), ქეი-2 (K2). სამართალდამცავი ორგანოების
ჩარევამდე, აღნიშნული ნივთიერებების სპეციფიკური ტესტები
არ არსებობდა. თუმცა, ტესტების შემუშავების საპასუხოდ ქუჩის
ქიმიკოსები ფორმულებს ცვლიან.
© 2014 CNS Productions, Inc.
140 თავი 3
„როდესაც სოკოებმა მოქმედება დაიწყო, ისინი ჯერ
აცეკვდნენ, შემდეგ ტიროდნენ. ისინი, ვინც ჯერ კიდევ
აკონტროლებდა საკუთარ შეგრძნებებს, შემოვიდნენ
და სახლთან დასხდნენ; ისინი აღარ ცეკვავდნენ,
ისხდნენ, თავს იქნევდნენ... როდესაც სოკოების
ეფექტმა გაიარა, ხილვების ერთმანეთში გაზიარება
დაიწყეს.“
ბერნარდო დე საჰაგუნი, ესპანელი მისიონერი და არქეოლოგი, აცტეკების
მკვლევარი, 1542 წელი
უკანასკნელი ოთხი ათასწლეულის მანძილზე ინდოეთში
ჭამდნენ ამანიტა სოკოებს, ანტიკურ საბერძნეთში
სვამდნენ ბელადონას, ძველ ჩინეთში შეისუნთქავდნენ
მარიხუანას, სამხრეთ ამერიკაში იყნოსავდნენ იოპოს
და რენესანსის ევროპაში შემთხვევით ჭამდნენ ჭვავის
ობში არსებულ შხამიან სოკოს (LSD-ს ნატურალური
ფორმა). მიუხედავად იმისა, თუ სად მოგზაურობდნენ
მკვლევრები და ანთროპოლოგები, ერთი ან მეტი
ფსიქოდელიური ნივთიერების გამოყენების პრაქტიკას
ისინი ყველა კულტურაში აწყდებოდნენ.3,4
ფსიქოდელიური საშუალებების უმრავლესობა ამერი-
კაში, ევროპაში და აფრიკაში იზრდება და მოიხმარება
(გამონაკლისია მარიხუანა, რომელსაც ზრდიან და
მოიხმარენ მთელ მსოფლიოში). ამერიკაში მრავალი
ტომი მოიხმარდა პეიოტს, პსილოციბინის სოკოს,
იაჯეს, მარიხუანას და აბილილის თესლს რელიგიური,
სოციალური, რიტუალური და სამედიცინო მიზნების-
თვის, მაგ., წარსულში აცტეკები და ტოლტეკები, ახლა
კი კიოვას და ჰუიჩოლის ტომები.5,6
ათწლეულების განმავლობაში Leonotis leonurus-ს
რომელიც ლომის კუდის ან ველური დაგას სახელითაც
არის ცნობილი, სამხრეთ აფრიკაში ისე მოიხმარდნენ,
როგორც მარიხუანას აშშ-ში. ცოტა ხნის წინ იგი უფრო
ხელმისაწვდომი გახდა ევროპასა და ამერიკაში,
როგორც მცენარეული პროდუქტი ან როგორც სპაისის®
(სინთეზური მარიხუანა) ერთ-ერთი მცენარეული
შემადგენელი.
ბოლო 100 წლის მანძილზე ჰალუცინოგენების
სინთეზის გზით მიღების განვითარებამ ფსიქოდელიური
საშუალებების ჩამონათვალი ბევრად მრავალფეროვანი
გახადა. ჰალუცინოგენები, როგორიცაა დიმეთილ-
ტრიპტამინი (DMT), ლიზერგინმჟავას დიეთილამიდი
(LSD), მეთილენდიოქსიამფეტამინი (MDA), მეთილენ-
დიოქსიმეთამფეტამინი (MDMA), 2C-B, ფენციკლიდინი
(PCP) და მარიხუანა 1960-1970-იანი წლების კონტრ-
კულტურული რევოლუციის, მაშინდელი თაობის
ფსიქოდელიური ყოფის სიუხვის და ნარკოტიკებით
ექსპერიმენტირების ნაწილი იყო. 1979 წლის შემდეგ
ფსიქოდელიური საშუალებების მოხმარებამ იკლო
(ამ წელს დაფიქსირდა მოხმარების ყველაზე მაღალი
მაჩვენებელი), რასაც აშშ-ის უნივერსიტეტისა და
სკოლის მოსწავლეებს შორის1990-იანი წლების შუა
და გვიანდელ პერიოდს მოხმარების ახალი ტალღა
მოჰყვა. 2000 წლისთვის კვლავ დაიკარგა ინტერესი
 phetamine, derived mostly from methcathinone.

3
An in-depth look at the social, financial, physical, and emotional i
stimulants explores how the drugs influence the way our society fun
The last part of the chapter focuses on tobacco’s history, effects, and t
თითქმის ყველა ფსიქოდელიური ნივთიერების მიმართ, panies’ knowledge and
ინდივიდუალურად use of the addictive (მაგ.,
კლასიფიცირებული properties
კეტა-of nicotine to
მარიხუანას გარდა. of Americans
მინი, and 50% of the
ფენციკლიდინი, world’
Salvia s societies.
divinorum It also examines the 32
, დექსტრო-
the Surgeon General,
მეთორფანი [DXM])released in 2014, on the devastating health con
MDMA – მოხმარების მაჩვენებელი 2000 წელს იყო smoking and secondhand smoke.
2.3%, 2012 წელს − 1% კანაბინოიდები, რომელიც გვხვდება მარიხუანაში

Uppers
(კანაფის მცენარე).
LSD – 1995 წელს − 4%, 2012 წელს − 0.5%

მარიხუანა – 1979 წელს − 37.4%, 1992 − 11.9%,

1999 − 23.9% და 2013 − 20.4%.7,8 Introduction
ზოგადი ეფექტი
მარიხუანას თუ არ ჩავთვლით, ფსიქოდელიური
საშუალებები ყველაზე პოპულარულია ახალგაზრდა ეფექტების Stimulants are theშეფასება
most widely used psychoactive drugs in the world.
თეთრკანიან მომხმარებლებს შორის; მათ მოყვება მიუხედავად იმისა, რომ years, the media focus on stimulants centered on bath salts, electronic ci
ფსიქოდელიური საშუალებების
ესპანურენოვან ამერიკელთა თემი. ერთ სულ მოსახლეზე მოხმარების პრაქტიკა ger energy drinks, the expanded trafficking of methamphetamines from
This chapter examines the wideმაჩვენებელია
range of stimulants ათასობით წელს ითვლის,ofამecstasy. The m
In This ყველაზე დაბალი მოხმარების აფრო-that contaminated
are available forms
საკითხზე
world-of cocaine
ძალიან ცოტა
paste, and
ფორმალური
a resurgence
კვლევაა ჩატა-
wide. The drugs include strong stimulants such as cocaine/crack, methamphet-
place stimulants—caffeine and tobacco—took a back seat to the more sen
Chapter ამერიკელთა თემში.7
amine, diet pills, and medications for attention-deficit/hyperactivity რებული. ფსიქოდელიური
even though disorder საშუალებების უმე ტესობა
statistics prove that they are more widely used. Even betel
(ADHD). The
საუკუნეების weaker ones include
განმავლობაში plant stimulants
ფსიქოდელიური საშუა- suchგაშენებულია
as more
are betelარალეგალურად,
khat,widely nuts,
used than cocaine and მოიპოვება ველურად,
methamphetamine.
ephedrine, caffeine, and nicotine. Today the frequency of
ლებების კანონიერების საკითხი ბევრჯერ იცვლე- Last year in the United States:მზადდება
new ქუჩის
synthetic ქიმიკოსების
stimu- ან სხვა დაინტერესებული
lants being
ბოდა; ხშირადcreated
ერთიto stay one step ahead
ნივთიერების of detection,
აკრძალვას legal penalties,
სხვა მხარეების andმიერ.
jail timeსწორედ ამის გამოა, რომ ფსიქო-
is causing drug enforcement agencies to amp up their activities. Almost 4.6include
Synthetics
დელიური million Americansეფექტებზე
საშუალებების used cocaineარსებული
(including crack), whi
ნივთიერებების წარმოება მოჰყვებოდა. მაგალითად, shot, snorted, ate, or smoked methamphetamines for nonmedical r
drugs deceptively sold as bath salts that are actually a form of designer metham-
ლეგალური და კვაზი-ლეგალური ფსიქოდელიური ინფორმაციის დიდი ნაწილი ერთეული შემთხვევების
phetamine, derived mostly from methcathinone. Compare this with:
საშუალებების ავადმოხმარებასთან ერთად, რო- აღწერას ეყრდნობა და არა სამეცნიერო კვლევის
An in-depth look at the social, fi nancial,
გორიცაა lion’s tail (ლომის კუდი), bromo-dragonFLY physical, and შედეგებს.
emotional
67.8 გარდა
impact
million of ამისა,
all
Americans მცენარეული
who smoked ფსიქოდელიური
cigarettes1
stimulants explores how
(ბრომო-ნემსიყლაპია) დაthe drugsdivinorum
Salvia influence the საშუალებები
way our society
(წინასწარ- millionერთზე
functions.
144 (18 and მეტ
up)აქტიურ ნივთიერებას
who drank coffee on aშეიცავს,
daily basis2,3
მეტყველის სალბი), ბოლოfocusesწლების მანძილზე რაც
ასევეeffects, ართულებს იმის დადგენას, მოხმარებისას
The last part of the chapter on tobacco’ s history, and
43.5tobacco
gallons com-
of soft drinks per person (most of them caffeinated)
ხდებოდა დიზაინერული კანაბინოიდების (სპაისი),
panies’ knowledge and use of the addictive properties of nicotine
www.cnsproductions.com/e7vcc
კონკრეტულto addict
sumed ეფექტს
(young 20%
peopleრომელი მათგანი
average almost threeიწვევს. ასევე,
times that amount)3
დექსტრო მეთორფანის
of Americans and 50% და აივworld’
of the ინფექციის მედიკამენტის
s societies. It also examines ბევრი ნარკოტიკი,
the 32nd Report ofრომელიც რომელიმე კონკრეტულ
− theეფავირენცის
Surgeon General,გამოყენებაც
released in 2014,კი; on theსხვადასხვა ფსიქოდელიური
devastating health consequences საშუალებად
of იყიდება, 3.1სინამდვილეში
smoking and secondhand smoke.
სამთავრობო უწყებები მსჯელობენ − მიმართონ შესაძლოა სხვა, უფრო იაფფასიანი ნივთიერება იყოს.
აღნიშნული ნივთიერებების აკრძალვას, თუ უბრალოდ, ამის გავრცელებული მაგალითია კეტამინი, რომელსაც
მკაცრად შეზღუდონ ხელმისაწვდომობა. ყიდიან როგორც ტეტრაჰიდროკანაბინოლს (THC
− მარიხუანას აქტიური ნივთიერება) და LSD-ის ანა-
ლოგები: DOC და DOA, რომელსაც ხშირად LSD-ის
Introduction
კლასიფიკაცია თხევად ფორმად ასაღებენ.9

ფსიქოდელიური საშუალებები (MDMA, LSD, PMA), ტოქსიკურობის დონის გარდა, მრავალი ფსიქოდე-
Stimulants are the most widely used psychoactive drugs in theლიური world. In the past fewეფექტი დამოკიდებულია მოხმა-
საშუალების
მათ შორის მცენარეები, რომელთა გამოყენება ხდება
years, the media focus on stimulants centered on bath salts, electronic
რებული cigarettes, stron-
ნარკოტიკის ოდენობაზე. LSD ათასჯერ
სოციალური ან თერაპიული
ger energy drinks, the expandedმიზნებით,
traffickingანofრელიგიური/
methamphetamines from Mexico, more
სპირიტუალური უფრო ძლიერია, ვიდრე იმავე რაოდენობის პეიოტი.
contaminated formsცერემონიების
of cocaine paste, დროს (მარიხუანა,
and a resurgence of ecstasy. The more common-
პეიოტი, სოკოები, ბელადონა), ნივთიერებების სხვა- ქვემოთ ჩამოთვლილი ფაქტორები ასევე შეიძლება
place stimulants—caffeine and tobacco—took a back seat to the more sensational drugs
დასხვა ჯგუფს წარმოადგენენ. საუკუნეების მან- Evenდაგვეხმაროს ეფექტის, მისი ხანგრძლივობისა და
even though statistics prove that they are more widely used. betel nuts and khat
ძილ ზე widely
are more ამ საშუალებების
used than cocaineაღსაწერად სხვადასხვა ინტენსივობის განსაზღვრაში:
and methamphetamine.
ტერმინები გამოიყენებოდა: ფსიქოტომიმეტიკები მომხმარებლის ძირითადი ემოციური მდგომარეობა
Last year in the United States:
(ფსიქოზის იმიტირება), ენთეოგენები, ენტაქტოგენები,
Almost 4.6 million Americans used cocaine (including crack),გუნებ-განწყობა
while 1.15 millionდა ფსიქიკური მდგომარეობა
ემპათოგენები, ეიდეტიკები, ფსიქოგენიკები და ფსიქო-
shot, snorted, ate, or smoked methamphetamines for nonmedical reasons.1
დისლეპტიკები. „ფსიქოდელიური“ და „ჰალუცი- უშუალოდ მოხმარების დროს
Compare thisამwith:
ნოგენური“ ნარკოტიკების ყველაზე ხშირად გამო-
გარემო, სადაც მიიღება ნარკოტიკი
ყენებული
დასახელებებია.
67.8 million Americans who4
smoked cigarettes1
144 million (18საშუალებები
ფსიქოდელიური and up) who drank coffee on a daily
კლასიფიცირდება ხუთbasis2,3 კონკრეტული ნარკოტიკის მოხმარებასთან დაკავ-
43.5 gallons
ძირითად ქიმიურofჯგუფში: შირებული
soft drinks per person (most of them caffeinated) გამოცდილება
that were con-
c sumed (young people average almost three times that amount)3
ინდოლის ჯგუფი (მაგ., LSD, პსილოციბინის ფსიქიკური დაავადებების ისტორია.
სოკოები, აიაჰუასკა) 3.1
მაგალითად, პიროვნებას, რომელიც პირველად
ან მეორედ მოიხმარს ფსიქოდელიურ საშუალებას,
ფენილალკილამინები (მაგ., პეიოტი, MDMA
შესაძლოა გაუჩნდეს გულისრევის შეგრძნება, შფოთვა,
[ექსტაზი])
დაუქვეითდეს გუნებ-განწყობა, დაერღვეს ორიენტაცია;
ანტიქოლინერგულები (მაგ., ბელადონა, ლემა) ხოლო გამოცდილ მომხმარებელში აღნიშნული

ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 141

ნივთიერებები მხოლოდ ეიფორიულ განცდებსა და
მსუბუქ ილუზიებს გამოიწვევს. LSD არღვევს ნეი-
როტრანსმიტერების ბალანსს, რაც შიზოფრენიის ან
კლინიკური დეპრესიის მქონე პირებში შესაძლოა
ფსიქოზური ეპიზოდის მიზეზი გახდეს.
ფიზიკური და ფსიქიკური ეფექტები
ფიზიკურად, ჰალუცინოგენების უმეტესობა მასტიმული-
რებლად მოქმედებს სიმპათიკურ ნერვულ სისტემაზე,
ახშირებს გულისცემის სიხშირეს, სუნთქვას და
ზრდის არტერიულ წნევას. ბევრი ფსიქოდელიური
საშუალება ასევე იწვევს ოფლიანობას, გულისცემის
რიტმის დარღვევას და გულისრევის შეგრძნებას.
ფსიქოდელიური საშუალებები მოქმედებს დოფამინზე,
ნორეპინეფრინზე, აცეტილქოლინზე, ანანდამიდზე,
გლუტამატზე, ალფა ფსიქოზინზე და, განსაკუთრებით,
სეროტონინზე. სეროტონინი ჩართულია სენსორული
აღქმის პროცესებში, და რადგან სეროტონინის ნეირო-
ნები მრავლადაა თავმოყრილი ლიმბურ სისტემაში
(ტვინის ემოციურ ცენტრში), ფსიქოდელიური საშუალე-
ბები მნიშვნელოვნად ზემოქმედებს გუნებ-განწყობაზე.
ტვინის ღეროს, კონკრეტულად კი ბადისებრი წარ-
მონაქმნის (რეტიკულური ფორმაცია) სტიმულირე-
ბამ შესაძლოა გამოიწვიოს სენსორული არხების
გადატვირთვა, რის შედეგადაც მომხმარებელი მძაფ-
ცხრილი 3-1. ფსიქოდელიური საშუალებები
დასახელება
ინდოლის ჯგუფი
LSD (LSD-25 და 49) (I სია)
სოკოები (I სია)
Mushrooms
იბოგა (I სია)
Tabernanthe iboga
აბილილის თესლები ან Argyreia nervosa-ის
თესლები
Morning glory seeds or Hawaiian baby woodrose
seeds
DMT (I სია) (სინთეზური ან იოპოს
მარცვლებიდან, ეპენადან , სონორას უდაბნოს
გომბეშოდან, მდინარე კოლორადოს
გომბეშოდან)
(yopo beans, epena,
Sonoran Desert toad, Colorado River toad)
აიაჰუასკა (ჰოასკა), იაჯე, კააპი, დაიმი
Ayahuasca (hoasca), yage, caapi, daime
Foxy5-Me-DIPT
142 თავი 3
რად აღიქვამს ყველა შეგრძნებას. მხედველობითი და
სმენითი ცენტრების მუშაობის პროცესის დარღვევამ
შესაძლოა გამოიწვიოს აღქმის აღრევა: სმენითი
სტიმული, მაგალითად, მუსიკა, შესაძლოა აღიქვას
მხედველობითმა არხმა, შედეგად მუსიკა „დანახული“
იქნება, როგორც ცვალებადი/მოძრავი სინათლის
პატერნი; ასევე, ვიზუალურმა იმპულსმა შესაძლოა
გადაინაცვლოს სმენით ნეირონებში და უცნაურ ხმად
იყოს აღქმული. აღქმის არხების გადაკვეთას და
შეგრძნებების არევას სინესთეზია ეწოდება. რელიგიის
ან მისტიციზმის სხვადასხვა პრაქტიკოსების თამახმად,
ფსიქოდელიური გამოცდილებები ღრმა მედიტაციის
შედეგად მიღწეული ტრანსცენდენტული მდგომარეობის
მსგავსია. იელის უნივერსიტეტში ჩატარებული კვლე-
ვის შედეგების თანახმად, LSD-ის მიღება ზრდის
თავის ტვინში გლუტამატის გამოყოფას, რომელიც,
თავის მხრივ, გავლენას ახდენს სხვა ნეირონულ
სინაპსებზე (რომელიც უშუალოდ ნეირონულ არხში არ
მდებარეობს და რომელთა აქტივაცია, ჩვეულებრივ,
გარკვეული ელექტროსტიმულებით ხდება). ასეთი
მოჭარბება დაკავშირებულია გარკვეულ კოგნიტურ,
აფექტურ და სენსორულ ანომალიებთან, მათ შორის,
სინესთეზიასთან.10
ფსიქოდელიური ნივთიერებების მოხმარებისას
აზროვნება უკან იხევს და ილუზიებით,
ბოდვებით და ჰალუცინაციებით წარმოქმნილ
ინტენსიურ შეგრძნებებს უთმობს ადგილს.
აქტიური ნივთიერება ქუჩის დასახელება
ლიზერგინმჟავას დიეთილამიდი Acid, sugar cube, windowpane,
Lysergic acid diethylamide blotter, illusion, boomers, yellow
sunshine, doses, drops
პსილოციბინი Shrooms, magic mushrooms
Psylocibin
იბოგაინი African LSD
Ibogaine
ლიზერგინმჟავას ამიდი Heavenly blue, peraly gates,
Lysergic acid amide wedding bells, ololiuqui
დიმეთილტრიპტამინი, 5-MeO-DMT, Businessman’s special, cohoba
ბუფოტენინი snuff
Dimethyltryptamine, 5-MeO-DMT,
bufotenine
ჰარმალინი (ასევე DMT-სთან Visionary vine, vine of the soul,
შერეული) vine of death, mihi, kahi, dimitri
Harmaline
ფოქსი მეთოქსი Foxy methoxy
დიიზოპროპილტრიპტამინი
Foxy methoxy diisopropyltryptamine
ცხრილი 3-1. ფსიქოდელიური საშუალებები
დასახელება აქტიური ნივთიერება ქუჩის დასახელება

მეტრიპტამინი, ამტ ალფა-მეთილტრიპტამინი IT-290 Spirals

Metryptamine, AMT Alpha-methyltryptamine, IT-290

ფენილალკილამინები
პეიოტის კაქტუსი (I სია) მესკალინი Mesc, peyote, buttons
Peyote cactus Mescaline
დიზაინერული ფსიქოდელიური საშუალებები მეთილენდიოქსი-ამფეტამინების Ecstasy, Molly, rave, love drug,
(I სია) ვარიაციები XTC, Adam, Eve, thizz, stunna
მაგ., MDA, MDMA MDM, MMDA, MDE methylenedioxy-amphetamines
2C-1, 25B, C, I-NBOMe, 2C-1NBOme (I სია) 2,5-დიმეთოქსი-4- Smiles, C-boom, N-bomb
იოდოფენეთილამინი და ბრომო-
2,5-დიმეთოქსი-N-ფენეთლამინი
2,5-dimethoxy-4-iodophenethylamine
and bromo-2,5-dimethoxy-N-
phenethylamine
2C-B (I სია) 4-ბრომო-2,5-დიმეთოქსი- Nexus
ფენეთილამინი
4-bromo-2,5-dimethoxy-
phenethylamine
2C-T-7 (I სია) 2,5-დიმეთოქსი-4-პროპილ- Blue Mystic, Tripstacy
თიოფენეთილამინი
2,5-dimethoxy-4-propyl-
thiophenethylamine
2C-T-2 (I სია) 2,5-დიმეთოქსი-4-ეთილ- Tripstacy
თიოფენეთილამინი
2,5-dimethoxy-4-ethyl-
thiophenethylamine
6-APB 6-(2-ამინოპროპილ)ბენზოფურანი Benzofury
6-(2-aminopropyl)benzofuran
STP (DOM) (სინთეზური) (I სია) 2,5-დიმეთოქსი-4- Serenity, tranquility, peace pill
მეთილამფეტამინი
2,5-dimethoxy-4-methylamphetamine
STP-LSD კომბინაცია დიმეთოქსი-ამფეტამინი LSD-სთან Wedge series, orange and pinl
ერთად wedges, Harvey wallbanger
Dimethoxy-amphetamine with LSD
PMA (I სია) პარა-მეთოქსიამფეტამინი Deat, Mitsubishi double-stack
Para-methoxyamphetamine
U4Euh (I სია) 4-მეთილპემოლინი Euphoria
4-methylpemoline
B2P 1-ბენზილპიპერაზინი B2P
1-benzylpiperazine
ანტიქოლინერგულები

ბელადონა, მანდრაგორი, ბელენა, ლემა ატროპინი, სკოპოლამინი, Deadly nightshade, dwale,

(ჯიმსონის სარეველა), ტილჭირი (I სია) ჰიოსციამინი divale, devil’s herb, black cherry,
Belladonna, henbane, mandrake, datura (jimson- Atropine, scopolamine, hyoscyamine stinkweed, angel’s trumpet
weed, thorn-apple), wolfsbane
არტანი®/Artane® ტრიჰექსიფენიდილი
Trihexyphenidyl
კოგენტინი®/Cogentin® ბენზოტრიპინი
Benztropine
ასმადორი®/Asmador® სიგარეტი ბელადონას ალკალოიდები
Belladonna alkaloids
სხვა ფსიქოდელიური საშუალებები

კეტამინი (III სია) კეტასეტი®/Ketaset,® კეტალარი®/ Special K, K, vitamin K, super-K

Ketamine Ketalar,® კეტანესტი®/Ketanest®
ფენციკლიდინი (II სია) ფენციკლიდინის ჰიდროქლორიდი Angel dust, hog, peace pill, krystal
PCP Phencyclidine hydrochloride joint, KJ, black weed, love boat,
ozone, Sherms, Shermans
ჯავზი და მუსკატი მირისტიცინი
Nutmeg and mace Myristicin

ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 143

ცხრილი 3-1. ფსიქოდელიური საშუალებები
დასახელება აქტიური ნივთიერება ქუჩის დასახელება
ამანიტა სოკოები იბოტენის მჟავა, მუსციმოლი Soma
Amanita mushrooms Ibotenic acid, muscimole
Salvia divinorum სალვინორინ A Diviner’s sage, sage, Sally-D,
Salvinorin A salvia
DM რომილარში®/Romilar® და კორიციდინში®/ დექსტრომეთორფანი DXM, robo, red devils, skittles,
Coricidin® Dextromethorphan dex, syrup), zurp
Leonotis leonurus (ლომის კუდი, ველური დაგა) მარიხუანას შემცვლელი, Dip
(lion’s tail, wild dagga) ლეონარინი
Marijuana substitute, Leonarine
ბრომო-ნემსიყლაპია (2C-FLY, 2C-B-FLY, ბრომო-ბენზოდიფურანილ- B-FLY, FLY
3C-FLY) იზოპროპილამინი
Bromo-dragonFLY Bromo-benzodifuranyl-
isopropylamine
სუსტივა®/Sustiva® ეფავირენცი
Efavirenz
კანაბინოიდები
მარიხუანა (I სია) D-9-ტეტრაჰიდროკანაბინოლი Grass, pot, weed, nugget, bud,
Marijuana D-9-tetrahydrocannabinol (THC) trees, herb
სინსემია (I სია) ძლიერი THC Sens, skunk weed, ganja, Mary
Sinsemilla Jane
ჰაშიში, ჰაშიშის ზეთი (Schedule I) ძლიერი THC Hash, butane hash, hash oil, wax,
Hashish, hash oil „dabbing“, BHO
სინთეზური და ნახევრად სინთეზური THC დრონაბინოლი
(მარინოლი®/(Marinol,® კესამეტი®/Cesamet,® Dronabinol
სატივექსი®/Sativex,® კანადორი®/Cannador®
და ნაბილონი/Nabilone − რეცეპტით გაცემულ,
ლეგალურ THC-ის მიეკუთვნება)
სინთეზური კანაბინოიდები JWH-015, JWH-018, JWH-073, CP Spice®, K2,® Mojo, Smoke,®
(ლეგალური, ურეცეპტოდ გასაცემი; იყიდება, 47/497, HU-210 (ამჟამად ცნობილია Skunk,® stealth marijuana, super
როგორც მცენარეული საკმეველი) 6 განსხვავებული ქიმიური kush, green grenade, dank
ჯგუფის 100-ზე მეტი სინთეზური
კანაბინოიდი)

ილუზიები, ბოდვითი აზრები და ხერხდება. მაგალითად, ადამიანი, რომელიც თვლის,

ჰალუცინაციები
„თითქოს მთელი სამყარო სუნთქავდა, და როდესაც
ცას ავხედე, ცა სისხლძარღვთა სისტემას გავდა,
არტერიებით, ვენებით...“
24 წლის ქალი, ფსიქოდელიური საშუალებების მომხმარებელი
ილუზია არის გარე სტიმულის მცდარი აღქმა.
მაგალითად, შესაძლოა თოკი აღვიქვათ გველად,
ხოლო ბუჩქი − რაიმე ცხოველად.
„ჰალუცინაციები არ მქონია, მქონდა ილუზიები,
როდესაც სხვადასხვა ფერები გამორჩეულად
მკაფიოდ ჩანს, საგნები მოძრაობს − სხვადასხვა,
პატარა რაღაცები, რასაც არასდროს უფიქრდები
ხოლმე. მგონი, ეს უბრალოდ შენი „კაიფის“ ნაწილია,
მაგრამ, როდესაც ეჩვევი ამ მდგომარეობას, ასეთი
რაღაცები ხშირად აღარ ხდება ხოლმე.“
19 წლის მოზარდი, მარიხუანას მომხმარებელი
ბოდვა არის მცდარი იდეა ან რწმენა, რომლის შეცვლა
ლოგიკით ან საწინააღმდეგო მტკიცებულებით არ
რომ ფრენა შეუძლია, ან გამხდარი ადამიანი რომელიც
თავს ჭარბწონიანად მიიჩნევს.
„უცნაური აზრები მაქვს. თითქოს გვირაბიდან
ვიყურები. ერთიანი ვარ სამყაროსთან.
ასექსუალურად ვგრძნობ თავს. სექსი აღარაა
მნიშვნელოვანი, რადგან ყველაფერთან
დაკავშირებულად, ერთიანად ვგრძნობ თავს.“
38 წლის ფსიქოდელიური საშუალებების მომხმარებელი
ჰალუცინაცია სენსორული გამოცდილებაა, რომელიც
არ მომდინარეობს გარე სტიმულიდან − მაგალითად,
რეალობაში არარსებული ქმნილების დანახვა ან ხმის
გაგება.
„ისეთ ადგილებში მიდიხარ, რომელსაც ვერასდროს
მიაღწევდი, საიდანაც ვეღარ დაბრუნდებოდი;
შემდეგ გამოდიხარ სიზმრიდან, შემოდგამ ფეხს
შენს სხეულში, უბრუნდები შენს შეგრძნებებს და
ბრუნდები რეალობაში.“
16 წლის ფსიქოდელიური საშუალების მომხმარებელი

144 თავი 3
LSD-ისა და ფსიქოდელიური საშუალებების უმეტესო-
ბის მოხმარებისას ილუზიები და ბოდვა წამყვანი
განცდებია, ხოლო ჰალუცინაციები უფრო ხშირია
მესკალინის, პსილოციბინის და ფენციკლიდინის მოხ-
მარებისას.
„სოკოები ჩემთვის მართლაც განსხვავებული რამაა,
უფრო მიწიერი. მოხმარებისას მკაფიო ჰალუცინაციები
მაქვს, ტყეში ფერიებს ვხედავ ხოლმე.“
33 წლის ჯადოსნური სოკოების მომხმარებელი
LSD, პსილოციბინის სოკოები
და ინდოლის ჯგუფის სხვა
ფსიქოდელიური საშუალებები
ინდოლის ჯგუფის ფსიქოდელიური საშუალებების
ეფექტების უმეტესობა სეროტონინის, კონკრეტულად
კი 5HT2A რეცეპტორებთან ურთიერთქმედების შე-
დეგია. რეალურად, ფსიქოდელიური საშუალებების
ეფექტის სიმძლავრე პირდაპირაა დაკავშირებული
5HT2A რეცეპტორზე ზემოქმედებასთან. გარდა იმისა,
რომ სეროტონინს გავლენა აქვს გუნებ-განწყობაზე,
ძილსა და შფოთვაზე, აღნიშნული ნეიროტრანსმიტერი
ასევე ზემოქმედებს ტვინის იმ ნაწილებზე, რომელიც
ყველაზე მეტადაა პასუხისმგებელი ჰალუცინაციებისა
და ილუზიების წარმოქმნაზე (მედიალური პრეფრო-
ნტალური ქერქი და სარტყლისებრი ქერქის წინა
ნაწილი).11 LSD-ის და ინდოლის ჯგუფის სხვა ფსიქო-
დელიური ნივთიერებების ჭარბადმომხმარებლებში
5HT2A რეცეპტორების დეაქტივაცია ტოლერანტობის
სწრაფად ჩამოყალიბების მიზეზად მიიჩნევა.12,13
ახალი კვლევების მიხედვით, ითვლება, რომ 5HT1A
რეცეპტორებიც არის ჩართული ჰალუცინოგენური
აქტივობის წარმოქმნაში.14,15
ლიზერგინმჟავას დიეთილამიდი (LSD)
„დახატე შენი თავი მდინარეზე ნავში,
მანდარინის ხეებით და მარმელადის ცით,
ვიღაც გეძახის, შენც ნელა პასუხობ −
გოგონა კალეიდოსკოპის თვალებით
ლუსი ბრილიანტებიან ცაში,
ლუსი ბრილიანტებიან ცაში,
ლუსი ბრილიანტებიან ცაში,
აააააჰჰჰჰჰ...“
© ჯონ ლენონი და პოლ მაკარტნი, 1967
მიუხედავად ჯონ ლენონის განცხადებისა, რომ სიმღერა
„ლუსი ბრილიანტებიან ცაში“ („Lucy in the Sky with
Diamonds“) მისი შვილის, ჯულიანის ნახატით იყო
შთაგონებული, ყველამ, მათ შორის პოლ მაკარტნიმ,
იცოდა, რომ სინამდვილეში სიმღერა LSD-ზე იყო.
ისტორია
ლიზერგინმჟავას დიეთილამიდი (LSD) ჭვავის რქის
სოკოს ნახევრადსინთეზური ფორმაა, რომელიც
ჭვავსა და სხვა ბურღულეულში გვხვდება. LSD-ს ქუჩის
სხვადასხვა სახელებით მოიხსენიებენ, როგორიცაა
მჟავა, საშრობი ქაღალდი და სხვა (acid, blotter, tab,
Owsley’s, sacrament, barrels, orange sunshine, illusion,
window panes). მოყავისფრო-იისფერი სოკო, ჭვავის
რქა (Claviceps purpurea), საუკუნეების მანძილზე
სოკოთი მოწამვლის ეპიდემიების (ერგოტიზმის) და
ათასობით სიკვდილის მიზეზი იყო, რასაც ფერმერების
თუ ქალაქელების მიზეზით ინფიცირებული მარცვლის
მიღება იწვევდა (მეტწილად, ჭვავის). მსგავსი შემთხვე-
ვები დაფიქსირებულია საფრანგეთში, ბელგიაში,
აღმოსავლეთ ევროპასა და რუსეთში. არსებობს 2,000
წელზე მეტი ხნის წინანდელი წერილობითი წყაროც
რომაელი პოეტის, ლუკრეციუსის ავტორობით (ძვ.წ.
94-55). მან აღწერა დაავადება, რომელიც დიდი
ალბათობით, სწორედ ერგოტიზმი იყო.4
„მთლიანი სხეული გაწითლებული იყო მწველი
ჭრილობებით, თითქოს წმინდა ცეცხლი მოსდებოდა
კიდურებს. ადამიანი შიგნიდანაც იწვოდა ძვლებამდე.
შიშით და მელანქოლიით სრულიად დაბნეული,
შეჭმუხნული შუბლით და ბრაზიანი მზერით. მეტიც −
შემაშინებლად ამაღელვებელი ხმებით და შუილით
ყურებში.“
ლუკრეციუსი, „ბუნებაზე“, ძვ.წ. 50
არსებობს ორი ტიპის ერგოტიზმი: განგრენული და
კრუნჩხვითი. განგრენულ ერგოტიზმს, რომელსაც
ასევე „წმინდა ანტონის ცეცხლს“ უწოდებენ, ახასიათებს
სიცხიანი ჰალუცინაციები და კიდურების განგრენული
ლპობა. განგრენა გამოწვეულია მცირე სისხლძარღვე-
ბის მწვავე შევიწროებით, რის გამოც ქსოვილს სისხლი
აღარ მიეწოდება და კვდება. მეორე სახის, კრუნჩხვით
(კონვულსურ) ერგოტიზმს, ახასიათებს მხედველობი-
თი და სმენითი ჰალუცინაციები, მტკივნეული კუნთური
დაძაბულობა, გულისრევა, დიარეა, თავის ტკივილები;
ისეთი დარღვევები, როგორიცაა მანია, ფსიქოზი,
დელირიუმი და კრუნჩხვები1. არსებობს მოსაზრება,
რომ ჭვავის რქას შუა საუკუნეების ევროპაში მცირე
დოზებით იყენებდნენ ჯადოქრობისთვის და სხვა
ცერემონიებისთვის; ძველ ინდოეთში სომას და
საბერძნეთში კიკეონის სასმელის მოსამზადებლად
(ნახსენებია „ილიადაში“) ასევე იყენებდნენ ხსენებულ
სოკოს.
ჭავის სოკოს ჰალუცინოგენურ თვისებებზე არაფერი
იყო ცნობილი 1938 წლამდე, ალბერტ ჰოფმანის
მიერ LSD-ის აღმოჩენამდე. დ-რი ჰოფმანი და
დ-რი არტურ სტროლი „სანდოზის“ ფარმაცევტულ
კომპანიაში ჭვავის რქის ალკალოიდებს იკვლევდნენ
სასუნთქი და სისხლის მიმოქცევის სტიმულატორის
(ანალეპტიკური საშუალების) აღმოჩენის მიზნით. LSD
(უფრო ზუსტად, LSD-25) ექიმების მიერ მიღებული და
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 145
გამოცდილი 25-ე ნივთიერება იყო. ხუთი წლის შემდეგ,
სინთეზის ახალ მეთოდზე მუშაობისას, ჰოფმანმა ამ
ნივთიერების ჰალუცინოგენური თვისებები აღმოაჩინა,
როცა სრულიად შემთხვევით, LSD თითის ბალიშებით
შეიწოვა.
„მოულოდნელად უცნაური თრობა ვიგრძენი. გარე
სამყარო შეიცვალა, თითქოს სიზმარში ვიყავი. ნივთებს
უჩვეულო განზომილებები და ფერები ჰქონდათ,
მეტად ხასხასა. საკუთარი თავის აღქმა და დროის
შეგრძნებაც იცვლებოდა. [შემდეგ ჯერზე] სრულიად
დავკარგე დროის კონტროლი; დრო და სივრცე
მეტად და მეტად დეზორგანიზებული ხდებოდა, შიშმა
შემიპყრო, ვიფიქრე, რომ ვგიჟდებოდი.“
ალბერტ ჰოფმანი აღწერს LSD-ის მიღების გამოცდილებას, 1943 წელი16
LSD ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების და
ალკოჰოლიზმის მკურნალობაში, ასევე აზროვნების
პროცესების კვლევაში გამოსაყენებელ მნიშვნელოვან
საშუალებად მიიჩნეოდა.17 1950-იანებში LSD იყიდებოდა
დელისიდის® სავაჭრო სახელით და თერაპევტები
მას ფსიქოლოგიური ინსაითის გასაძლიერებლად
იყენებდნენ.
LSD-ს ასევე იყენებდნენ ცენტრალური სადაზვერვო
სააგენტოს ექსპერიმენტებში, რომელიც „სიმართლის
ნარკოტიკის“ ან გონების კონტროლის ნარკოტიკის
აღმოჩენას ემსახურებოდა; ექსპერიმენტები კოდური
დასახელების პროგრამის, MK-ULTRA-ს ნაწილი იყო.
აღნიშნული ექსპერიმენტების თვითმკვლელობებთან
და გარდაცვალების შემთხვევებთან დაკავშირების
გამო, 1960-იანი წლების შუა პერიოდისთვის პროგრამა
დაიხურა.18,19
„50-იან წლებში LSD ლაბორატორიაში ლიტრობით
გვქონდა. მე პრიმატებზე ვატარებდი ექსპერიმენტებს
და მათი თვალის მოძრაობებს შევისწავლიდი,
მაგრამ საბოლოო მიზანი ნივთიერების ბრძოლის
ველზე გამოყენება, ჯარების დეზორიენტაციისთვის
ჰაერწვეთოვანი გზით გავრცელება იყო. ჩემი
ხელმძღვანელი მუდმივად ცდილობდა ჩემს
დარწმუნებას, თავად მიმეღო LSD, მაგრამ ეს
არასდროს გამიკეთებია.“
პოლკოვნიკი რიჩარდ მუნგერი, ექიმი, აშშ არმიაში LSD-ის მკვლევარი.
1952 წლის LSD-ექსპერიმენტები
LSD-25 პოპულარული გახდა ჰარვარდის ფსიქო-
ლოგების, დ-რ ტიმოთი ლირისა და დ-რ რიჩარდ
ალპერტის კვლევების შემდეგ. ლირი და ალპერტი
ცნობიერებისა და შეგრძნებების შესწავლის მიზნით
1960-იან წლებში, სხვა მეცნიერებთან ერთად,
პსილოციბინსა და LSD-ზე კვლევებს ატარებდნენ.
პირველი ექსპერიმენტის შემდეგ, როცა LSD დიდი
დოზით მიიღო, ლირი „ვერ ლაპარაკობდა ხუთი
დღის მანძილზე.“ მოგვიანებით იგი წერდა, რომ
ბოლომდე ვეღარასდროს გამოვიდა გონების
შემძვრელი მდგომარეობიდან. მან ახალი რელიგიური
146 თავი 3
მიმდინარეობაც კი დააარსა, სახელად „სულიერი
აღმოჩენის ლიგა“ (League for Spiritual Discovery).20
„თავს 21-ე საუკუნის ანთროპოლოგებად მოვიაზ-
რებდით 1960-იანი ბნელი წლების დროის მოდულში.
ამ კოსმოსურ კოლონიაში კერპთაყვანისმცემლობის
და ცხოვრების, როგორც ხელოვნების, ახალი
მიმდინარეობის და ახალი მიძღვნის შექმნას
ვცდილობდით.“
ტიმოთი ლირი, ფილოსოფიის დოქტორი, LSD მოხმარების მხარდამჭერი
დ-რ ლირის მანტრა „ჩართე, ჩაერთე და გამოეთიშე“
(Turn on, tune in, and drop out) 1960-1970-იანების
ახალგაზრდა თაობის ლოზუნგად იყო ქცეული და
უსასრულოდ გამოიყენებოდა საგაზეთო სტატიებში,
ფილმებსა და საინფორმაციო გადაცემებში, რაც LSD
მოხმარების მატება-კლების ტენდენციებში მედიის
დადანაშაულების მიზეზიც კი გახდა; მედიას საყვედუ-
რობენ ასევე LSD-ის ჰიპების თაობის ნარკოტიკად
განსაზღვრაში და შემდგომ აუგად მოხსენიებაში.
კენ კიზი, ავტორი წიგნისა „გუგულის ბუდეზე სხვა გა-
დაფრინდა“, LSD-ის ადრეული ექსპერიმენტების
მონაწილე და „მხიარულ ოინბაზთა“ (Merry Pranksters),
კონტრკულტურის ლობისტთა გუნდის ერთ-ერთი
ფუძემდებელი იყო. 60-იან წლებში ისინი ქვეყნის
მასშტაბით მოგზაურობდნენ გადაკეთებული სასკოლო
ავტობუსით (ჯადოსნური ავტობუსით), და ფსიქო-
დელიური საშუალებების, განსაკუთრებით კი LSD-ის,
მოხმარების პოპულარიზაციას ეწეოდნენ.
„LSD-ის მეშვეობით ჩვენ აზროვნების და გონებაში
ახალი აზრების ერთმანეთთან დაკავშირების გზა
აღმოვაჩინეთ. რატომ მიიჩნევენ მას ადამიანები
ბოროტებად? მათაც კი, ვინც ეს ნივთიერება
აღმოაჩინა, ძალიან ეშინიათ, რომ რეალობა ბევრად
აღემატება მათ მიერ ოდესმე გამოცდილს.“
ნაწყვეტი BBC-ის დოკუმენტური ფილმიდან „ზღვარს მიღმა: LSD-ის
აღზევება და დაცემა“, 1987
1966 წლის 1 თებერვალს, ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარების კონტროლის ფედერალურ კანონში
შეტანილი ცვლილებების შედეგად LSD არალეგალურ
ნივთიერებად გამოცხადდა. 1970 წლისთვის LSD უკვე
აკრძალულ ნივთიერებათა პირველ სიაში ირიცხებოდა,
ხოლო 1974 წელს ფსიქიკური ჯანმრთელობის
ეროვნულმა ინსტიტუტმა გამოაქვეყნა დასკვნა,
რომლის თანახმადაც LSD-ს არანაირი თერაპიული
სარგებელი არ აქვს.22 მისი მოხმარების მაჩვენებელი
განაგრძნობდა კლებას 1980-იანი წლების მანძილზე,
მაგრამ 1990-იანებში ექსპერიმენტირებამ, სოციალურმა
და ასევე რეგულარულმა მოხმარებამ, კვლავ იმატა.
ბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე, LSD-ის მოხმარება
მაღალი კლასების და უნივერსიტეტის სტუდენტებში,
ისევე, როგორც ზოგად მოსახლეობაში, კვლავ
მკვეთრად შემცირდა.8
ადრეულ 1970-იანებში შეწყვეტილი სამეცნიერო კვლე-
ვები ცოტა ხნის წინ კვლავ განახლდა. ფსიქოდელიური
კვლევების მულტიდისციპლინური ასოციაცია (MAPS)
მიუთითებს უახლეს კვლევებზე, რომელიც ეხება
პსილოციბინის, აიაჰუასკას, იბოგაინის და LSD-ის
გამოყენებას ისეთი დაავადებების სამკურნალოდ,
როგორიცაა დეპრესია სიმსივნით დაავადებულ პაციენ-
ტებში, ობსესიურ-კომპულსური აშლილობა, შფოთვა
მომაკვდავ პაციენტებში, პოსტ-ტრავმული სტრესული
აშლილობა (პტსა) და ადიქცია.
LSD-ის დამზადება
„პალო ალტოში ჩვენ ოუსლის ნივთიერებები გვქონ-
და. Owsley Stanley [ინჟინერი და ქიმიკოსი] მუსიკა-
ლურ ჯგუფ Grateful Dead-ის აუდიოჩანაწერებზე
მუშაობდა წლების განმავლობაში. ამბობდნენ, რომ
ის სუფთა LSD-ს აკეთებდა, დანამატების და ცუდი
ქიმიური ნივთიერებების გარეშე. 200 მიკროგრამით
დავიწყე, მერე 400-მდე ავედი. საუკეთესო დოზა 100-
150 მკგ იყო. თუ გარეთ ვიყავით, მხოლოდ 50 მკგ-ს
ვიღებდით, რომ ორიენტაციის უნარი არ დაგვეკარგა.
ადრეულ 1970-იანებში, ერთი დოზა დაახლოებით
$1-3 ღირდა.“
52 წლის LSD-ის ყოფილი მომხმარებელი
1960-იანებში LSD-ის უმეტესი რაოდენობა ჩრდილო
კალიფორნიაში, სან ფრანცისკოს ყურის მიდამოებში
მზადდებოდა. მისი მწარმოებელი ქუჩის ქიმიკოსები
საქმიანობას განაგრძნობენ სანაპიროს ჩრდილო-
დასავლეთით და ცოტა ხნის წინ გააქტიურდნენ შუა
დასავლეთშიც. LSD-ის ლაბორატორიების აღმოჩენა
რთულია, რადგან მის დასამზადებლად მცირე
ოდენობით ნედლეულია საჭირო. მთელი აშშ წლიური
მარაგის (5 კგ) გადაზიდვას ერთი ზურგჩანთაც კი
ჰყოფნის. 5 კილო LSD-ის დასამზადებლად მხოლოდ
27 კგ ერგოტამინის ტარტრატია საჭირო (LSD-ის
ძირითადი ინგრედიენტი).17 LSD-ის სინთეზი ასევე
შესაძლებელია მცენარე აბილილისგან (morning glory
ანუ დილის ყვავილი), რომელიც ლიზერგინმჟავას
ამიდს შეიცავს.
LSD დამზადება შრომატევადი საქმეა და აქროლად,
საშიშ ქიმიურ ნივთიერებებთან მუშაობას მოითხოვს.
პირველადი სინთეზის საბოლოო პროდუქტი,
კრისტალიზებული LSD, სპირტში იხსნება და საშრობ
ქაღალდზე ნაწილდება; საშრობი ქაღალდის
თითოეული კვადრატული სანტიმეტრი საშუალოდ 50
მკგ (20-80 მკგ) თხევად LSD-ს შეიცავს. ამ ქაღალდებს
ღეჭავენ ან ყლაპავენ.23 საშრობ ქაღალდზე ხშირად
გამოსახულია ახალგაზრდებისთვის ცნობილი და
მიმზიდველი პერსონაჟები, როგორიცაა მიკი მაუსი,
ბარტ სიმფსონი, ჩეშირის კატა, სკუბი-დუ, ჯიმი
ნეიტრონი და სხვები. LSD-ს ასევე დაიტანენ ჟელატინის
თხელ ფურცლებზე, რომელიც იჭმევა ან შეიწოვება
ლორწოვანი მემბრანიდან (ღრძილები და ენა).
ეპიდემიოლოგია
1960-1970-იანი წლების LSD-მომხმარებლები
(„acidheads“) ძირითდად 25 წლამდე ახალგაზრდები
იყვნენ. მოხმარების სტანდარტული მიზეზების გარდა
(ექსპერიმენტირება, წნეხი თანატოლებისგან, ხელმი-
საწვდომობა, ცნობისმოყვარეობა), ბევრი მათგანი
ფსიქოლოგიურ ინსაითს ან რელიგიურ ხილვებთან
დაახლოებულ გამოცდილებას ეძებდა. 1990-იანებსა
2000-იან წლებში, LSD-მომხმარებელთა დიდი
ნაწილი ახალგაზრდა თინეიჯერები იყვნენ და
უბრალოდ, ნარკოტიკული თრობა ან ექსტაზის,
გამაჰიდროქსიბუტირატის (GHB) ან კეტამინის
ეფექტის გაძლიერება უნდოდათ, რომელსაც ძირი-
თადად სახლში გამართულ წვეულებებზე, კლუბებში,
ფესტივალებსა და კონცერტებზე იღებდნენ.
ბოლო წლებში ფსიქოსტიმულატორებისა და სხვა
ქუჩის ნაწარმის გამოჩენამ გააფართოვა არჩევანი
„ფსიქონავტებისთვის“ − მათთვის, ვინც რეალობის
შესაცვლელად ყველაფერს ცდის.27 LSD-ის მოხმარების
ხელახალი, ხანმოკლე ზრდის კიდევ ერთი მიზეზი
ისაა, რომ სტანდარტული ნარკოლოგიური ტესტირება
ჩვეულებრივ LSD-ზე არ ტარდება ხოლმე, და თუ
ტარდება, მისი დაფიქსირება მაინც ძალიან რთულია,
ვინაიდან ეფექტის მისაღწევად მცირე რაოდენობაა
საჭირო.
ფედერალური ძალისხმევის შედეგად, რომელიც
პრეკურსორებზე (მაგალითად, ერგოკრისტინი)
ხელმისაწვდომობის შემცირების გზით LSD-ის წარმო-
ების შეზღუდვას ისახავდა მიზნად, აშშ-ში მიწოდება
95%-ით შემცირდა24. ასევე, რამდენიმე წლის წინ
კანზასის გარეუბანში აღმოაჩინეს LSD-ის ყველაზე დიდი
ლაბორატორია, საიდანაც 41 კგ პრეკურსორი ქიმიური
ნივთიერებები ამოიღეს.25 რადგანაც LSD-ზე მოთხოვნა
შენარჩუნდა, ხოლო მიწოდება საგრძნობლად
შემცირდა, ერთი დოზის ფასმა 1 დოლარიდან 5-10
დოლარამდე აიწია (კლუბებში $25-მდე). ერთბაშად
დიდი ოდენობით შეძენისას (100-ნაჭრიანი ქაღალდი)
ერთი დოზის ფასი 1-2 დოლარამდე ეცემა.
ფარმაკოლოგია
LSD (C20H25N3O) ძლიერი მოქმედებით გამოირჩევა.
ისეთ დაბალ დოზასაც კი, როგორიცაა 25 მკგ ანუ
გრამის 25 მემილიონედი, მასტიმულირებელი ეფექტი
აქვს და ფსიქიკური მდგომარეობის ცვლილებებს იწვევს
(სიცარიელის შეგრძნება, დროის აღქმის დარღვევა,
მსუბუქი ეიფორია). LSD მოქმედებას მიღებიდან 15-60
წუთის შემდეგ იწყებს, პიკს აღწევს 2-4 საათში და სულ
6-8 საათს გრძელდება. მომხმარებელი მიღებამდელ
მდგომარეობას 10-12 საათის შემდეგ უბრუნდება.26
LSD-ის სტანდარტული ფსიქოდელიური დოზა, 150-300
მკგ, იწვევს ჰალუცინაციებს, ბოდვას და ილუზიებს.28 აშშ
ნარკოტიკებთან ბრძოლის სამმართველოს თანახმად,
ქუჩის LSD ნიმუშების სიმძლავრე 20-80 მკგ ფარგლებში
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 147
მერყეობს. 1960-1970-იან წლებში ეს მაჩვენებელი 100-
200 მკგ იყო, ზოგჯერ 200-ზე მეტიც.
LSD-ის ფსიქოდელიური ეფექტის მიმართ ტოლე-
რანტობა ძალიან სწრაფად ყალიბდება. ზედიზედ
რამდენიმე დღის მოხმარების შემთხვევაში, მომხმა-
რებელი ადვილად აიტანს 300 მკგ ნივთიერებას
ძლიერი ფსიქოდელიური ეფექტების განცდის გარეშე.
ტოლერანტობა მოხმარების შეწყვეტის შემდეგ
მალევე ქრება, ჩვეულებრივ, რამდენიმე დღეში.
5HT2A რეცეპტორების ნარკოტიკულ საშუალებასთან
ადაპტაცია ტოლერანტობის განვითარების მთავარ
მიზეზად მიიჩნევა. შეიძლება მოხდეს გარკვეული ტიპის
ჯვარედინი ტოლერანტობის ჩამოყალიბება მესკალინის
და პსილოციბინის მიმართაც, მაგრამ მსგავსი ეფექტი
მცირეა LSD-სა და DMT-ს შემთხვევაში (DMT ინდოლის
ჯგუფის კიდევ ერთი ფსიქოდელიური ნივთიერებაა15).
LSD აღკვეთის მდგომარეობა ჩვეულებრივ უფრო
ფსიქოლოგიური და ემოციური ხასიათისაა, ვიდრე
ფიზიკური, და ჰგავს ფსიქოდელიური ნაბახუსევის
მდგომარეობას, რის ფონზეც მომხმარებელი უცნაური
გამოცდილების ნორმალურ ცხოვრებაში ინტეგრირებას
ცდილობს.
„აღკვეთის სინდრომი მეორე დღეს იწყებოდა. ამ
მდგომარეობას გერმანული Katzenjammer-ით
(სიტყვასიტყვით „კატების ჩხავილი“ ანუ ხმების
შეუწყობლობა) გამოვხატავთ, რაც გონების და
სხეულის ქიმიურ გამოფიტვას, ძალიან ცუდ ნაბახუსევს
გავს. მეორე დღეს ისევ ფსიქოდელიურად „გასული“
ხარ, გაკეთებულ აღმოჩენებს უმკლავდები. LSD-
ზე დამოკიდებულება უფრო სოციალური წაქეზების
შედეგი იყო, ვიდრე პირადი მოთხოვნილება.“
24 წლის მამაკაცი, LSD-ის ყოფილი მომხმარებელი
ფიზიკური ეფექტები
LSD იწვევს გულისცემის სიხშირის, არტერიული წნევის
და სხეულის ტემპერატურის მატებას, თავბრუსხვევას,
ოფლიანობას; თვალის გუგები ფართოვდება, მადა
იკლებს (როგორც ამფეტამინების მოხმარებისას).
სხვა, ნაკლებად გავრცელებული ეფექტებია გულის-
რევის შეგრძნება, სისხლში გლუკოზის მაღალი
მაჩვენებელი, ყბის კუნთების დაძაბულობა და კანკალი.
მომხმარებლები აღნიშნავენ, რომ ხედავენ სინათლის
ბევრ სხივს, რომელიც იაფფასიანი ტელევიზორის
გამოსახულების ჩაქრობისას დარჩენილ ხაზებს გავს;
აღნიშნული ეფექტი ცნობილია „ნაკვალევის ფენომენის“
სახელით („trailing phenomenon“).
ფსიქიკური ეფექტები
„რეალურად ძლიერი მჟავის მიღებისას ხედავ, რომ
კედლები სანთლებივით დნება და წყალი მოდის.
მსგავსი დამახინჯებები ბოლომდე არც ჰალუცინაციაა,
148 თავი 3
არც რამე მყარი და რეალური. მაგალითად, ბოთლი,
აგერ დევს, შენ კიდევ ფიქრობ, ნამდვილად აქ
არის თუ არა. ყველაზე მეტად გამაგიჟა ძაღლის,
თვითმფრინავის ან მანქანის ხმამ, რომელიც მილების
უკნიდან ისმოდა და მე კი არ ვიცოდი, ეს რეალობა
იყო, თუ ილუზია.“
38 წლის მარიხუანას და LSD-ის მომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
LSD ტვირთავს ტვინის ღეროს (გონების სენსორული
ჩამრთველი), რაც სენსორულ ცვლილებებს იწვევს
(ხმების დანახვა, სუნის შეგრძნება, ფერების მოსმენა
[სინესთეზია], სიზმრის მსგავსი მდგომარეობები,
დეპერსონალიზაცია, შეცვლილი გუნებ-განწყობა, და-
ქვეითებული კონცენტრაცია და მოტივაცია). ხდება
ლურჯი ლაქის (locus coeruleus) აქტივაცია, რომელიც
ნორეპინეფრინის ჭარბ რაოდენობას გამოყოფს, რასაც
მომატებულ სიფხიზლესთან და მგრძნობელობასთან
მივყავართ. შეგრძნებების მკაფიო აღქმით აიხსნება
ის ინტროსპექცია და შინაგანი მე-ს ცნობიერება,
რასაც LSD-ის მომხმარებლები განიცდიან29. LSD-
ის ზემოქმედების ქვეშ რთულია შეგრძნებების
ვერბალურად გადმოცემა, ხშირია ერთსიტყვიანი
პასუხები და თითქოს ასოციაციურად დაუკავშირებელი,
ლოგიკას მოკლებული კომენტარები. მომხმარებელი
შესაძლოა განიცდიდეს ინტენსიურ შეგრძნებებს და
ემოციებს, მაგრამ უჭირდეს მათი გადმოცემა.
„ეს სიყალბეა, ჩამანაცვლებელი, მომენტალური
მისტიციზმი... არავითარი სიბრძნე. გუშინ ღამე
სამყაროს საიდუმლო ამოვიცანი, მაგრამ დილით
დამავიწყდა, პასუხი რა იყო.“
არტურ კესტლერი, მწერალი, LSD-მომხმარებელი
LSD-სთან დაკავშირებული ყველაზე საშიში ეფექტები
აზროვნების და მსჯელობის უნარის შეფერხებაა.
შენელებული რეაქციისა და ვიზუალური ცვლილებების
გამო ავტომანქანის მართვა შესაძლოა ავარიით
დასრულდეს.
„ხელი ცეცხლში შევყავი და ვამბობდი „ხელზე
ცეცხლი მიკიდია!“ მერე გამოვიღე და მეგონა,
რომ არ დამეწვა. მოგვიანებით, იმ ღამეს ხელზე
დამწვრობისგან წყლულები გამიჩნდა − ოჰ, არა,
თურმე დავიწვი.“
43 წლის მამაკაცი, LSD-ის ყოფილი მომხმარებელი
LSD მოქმედებას მიღებიდან 15-60 წუთის
შემდეგ იწყებს, პიკს აღწევს 2-4 საათში და
სულ 6-8 საათს გრძელდება
ცუდი გამოცდილება
LSD განსხვავებულად მოქმედებს თითოეულ
ადამიანზე. ცუდ გამოცდილებას თუ „მოგზაურობას“
(bad trip) ძლიერი შფოთვა განაპირობებს, ამიტომ
ამას „უკანალში მოგზაურობასაც“ (bum trip) უწოდებენ.
ეფექტი დამოკიდებულია იმ გარემოზე, სადაც
ნარკოტიკის მიღება ხდება, მომხმარებლის ემოციურ
მდგომარეობაზე და დოზის სიძლიერეზე.
„არავინ ლაპარაკობს LSD-ის მიღებასთან დაკავში-
რებულ ძლიერ შფოთვაზე, რომელსაც გრძნობ
იმის მიუხედავად, გამოცდილი მომხმარებელი
ხარ თუ არა: გარდაუვალი უბედურების განცდა,
უკიდურესი ღელვა, მოუსვენრობა, შეგრძნება, რომ
აუცილებლად უნდა იმოძრაო. მაგრამ, ეს ის პარანოია
არ არის, რასაც „სპიდზე“ შემჯდარი გრძნობს − ყველა
ნერვული დაბოლოება გიცახცახებს.“
33 წლის მამაკაცი, LSD-ის მომხმარებელი
რადგან LSD გავლენას ახდენს ტვინის ემოციურ ცენტრზე
და ცვლის რეალობას, ზოგიერთი, განსაკუთრებით
ახალბედები, ვინც პირველად მოიხმარს და ამ დროს
გვერდით გამოცდილი მომხმარებელი არ ჰყავს,
უკიდურეს ეიფორიას და პანიკას განიცდის. დეპერსო-
ნალიზაციამ, სტაბილური გარემოს და მხარდამჭერი
მეგობრების ნაკლებობამ შეიძლება გამოიწვიოს მწვავე
შფოთვა, პარანოია, კონტროლის დაკარგვის შიში,
დევნის ბოდვა ან სიდიადის გრძნობა, რაც შესაძლოა
სახიფათო ქცევაში გადაიზარდოს.
ფსიქიკური დაავადებები და LSD
LSD-ის ფსიქოთერაპიული მიზნებით მოხმარების
მომხრეები მიიჩნევენ, რომ ნარკოტიკით სტიმული-
რებული ინსაითი ზოგ მომხმარებელს ფსიქოთე-
რაპიული ხანგრძლივი პროცესის მოკლე გზას
სთავაზობს, რაც არაცნობიერი ტრავმებისა და კონ-
ფლიქტების გამოვლენას მოიცავს და პაციენტს
გამოჯანმრთელებაში ეხმარება. სხვები მიიჩნევენ, რომ
ფსიქიკური ჯანმრთელობის სპეციალისტებმა თვით-
ექსპერიმენტირების გზით შესაძლოა უკეთ შეიცნონ
„შიზოფრენიული გონება“ და უფრო ეფექტური თერა-
პიის შეთავაზება შეძლონ სხვადასხვა ფსიქიკური
აშლილობის მქონე ადამიანებისთვის.30 მსგავსი
თერაპიული მიდგომების მოწინააღმდეგენი კი ამბობენ,
რომ LSD-ის სახიფათო გვერდითი ეფექტების წონა
ბევრად აღემატება შესაძლო სარგებელს.
პოპულარული შეხედულება, რომ LSD-ის ერთხელ
გამოყენებაც კი მუდმივ ფსიქოზს ან შიზოფრენიას იწვევს,
დიდწილად მითია. მაგრამ, ფსიქიკური დაავადებების
ან არასტაბილური მდგომარეობის შემთხვევაში,
მოხმარებამ შესაძლოა გაამწვავოს მდგომარეობა და
უფრო მძიმე ფსიქიკურ დარღვევებამდე მიგვიყვანოს.
მოხმარება შესაძლოა გახდეს ფსიქიკური დაავადებების
ადრეულ ასაკში გამოვლინების, ან რეციდივის მიზეზი
ადამიანებში, ვისაც წარსულში ჰქონდათ ფსიქოზური
აშლილობები, მძიმე დეპრესია ან ბიპოლარული
აშლილობა.
„ყველაფერი ჩემი შიზოფრენიით დაიწყო. ამას
ყოველთვის აქვს მნიშვნელობა. როცა მუსიკალურ
ამბებში ზედმეტად ჩავერთვები ხოლმე, LSD
შიზოფრენიის პროვოცირებას იწყებს, ფლეშბეკები
მეწყება და ზოგჯერ მოხმარებასაც მანდომებს. ისე
მიზიდავს, როგორც ფარვანას − სინათლე.“
LSD ყოფილი მომხმარებელი შიზოფრენიის დიაგნოზით, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში, ჯგუფ Grateful Dead-ის ყოფილი ფანი.
ვისაც ადრე არ ჰქონია ფსიქიკური პრობლემები,
შესაძლოა LSD-ის მოხმარებით განუვითარდეთ
დროებითი, მაგრამ დროში გახანგრძლივებული
ფსიქოზური რეაქცია ან მწვავე დეპრესიული ეპიზოდი,
რაც გრძელვადიან მკურნალობას მოითხოვს. ყოფი-
ლა ასევე გახანგრძლივებული „მოგზაურობების“
შემთხვევები (LSD-ის გახანგრძლივებული მოქმედება)
სხვა სახის ფსიქიატრიული სიმპტომების გარეშე. ასეთი
შემთხვევები ძალიან იშვიათი, მაგრამ ემოციურად
მძიმეა და, შესაძლოა, წლების მანძილზე გაგრძელდეს.
ფლეშბეკი და ჰალუცინოგენური აღქმის
პერსისტენტული აშლილობა
მოხმარებიდან რამდენიმე თვის ან წლის შემდეგ
მომხმარებელთა გარკვეული ნაწილი უჩივის ფლეშ-
ბეკებს (ფსიქოდელიური ეფექტის განმეორებით
აღმოცენება) ან „მოგზაურობის“ (ნარკოტიკული
თრობის ეფექტის) შეგრძნებას, რომელიც LSD ან სხვა
ფსიქოდელიური საშუალების მოხმარებისას ჰქონდათ.
ფლეშბეკები, რომელიც ხელახლა ქმნის პირველი
გამოცდილების შეგრძნებას, შესაძლოა გამოიწვიოს
სტრესმა, სხვა ფსიქოაქტიური საშუალების გამოყენებამ,
სენსორულმა სტიმულმა (მხედველობითი ან ყნოსვითი
სტიმული), ვარჯიშმაც კი. ფლეშბეკმა, თავის მხრივ,
მოულოდნელობის და უმართაობის ფონზე შეიძლება
გამოიწვიოს შფოთვა და პანიკა.
DSM-5 ერთმანეთისგან არ განასხვავებს ინდივი-
დუალურ ფლეშბეკებსა და ჰალუცინოგენური აღქმის
დარღვევას (HPPD).32 ავტორები კი ამ უკანასკნელს
განსაზღვრავენ, როგორც წყვეტილ ჰალუცინოგენურ
ვიზუალურ და აღქმით დარღვევებს (ფლეშბეკებს),
რომელიც ხანგრძლივად მიმდინარეობს. ეს
მდგომარეობა შესაძლოა თვეები, წლები ან მთელი
ცხოვრებაც კი გაგრძელდეს. ვისაც ჰალუცინოგენური
აღქმის აშლილობა აქვს, განიცდის ძლიერ სტრესს,
სირთულეებს სოციალურ ცხოვრებაში, პრობლემებს
სამსახურსა და ცხოვრების სხვა სფეროებში. ყველაზე
ხშირია ვიზუალური სფეროს დარღვევები; სიმპტომები
მოიცავს ვიზუალურ ნარჩენ ხატებს (ნარჩენი ხედვა)
და სინათლის არეოლებს საგნების გარშემო, ფერების
არეულად ან გამძაფრებულად აღქმას, მოძრაობის
ილუზიებს, გეომეტრიულ ფსევდო-ჰალუცინაციებს,
ფერების ციმციმს, წარმოსახვით ხატებს, საგნების
ძალიან დიდად (მაკროფსია), ან პატარად აღქმას
(მიკროფსია), სტატიკურ მხედველობას, „მოტივტივე
საგნებს“ (ბაქტერიების მსგავსი ილუზორული ობიექ-
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 149
ტები) მხედველობის არეში; ასევე, კითხვასთან და
მეხსიერებასთან დაკავშირებულ პრობლემებს.32- 34
ეს აშლილობა შეიძლება რამდენიმე ფსიქოდელიურმა
საშუალებამ გამოიწვიოს (LSD, მარიხუანა, MDMA,
MDA, მესკალინი, DMT, ფენციკლიდინი, აბაზანის
მარილები, სპაისი® და პსილოციბინი). LSD-ს და
მარიხუანას მათ შორის პირველი ადგილი უკავია.
სხვადასხვა ინტენსივობის ფლეშბეკები თავს იჩენს
LSD-ის რეგულარულ მომხმარებელთა 23-64%-ში.35-38
რადგან LSD ფლეშბეკები პოსტ-ტრავმული სტრესული
აშლილობის (პტსა) ფლეშბეკების მსგავსია, პტსა-
თერაპიაში გამოყენებული მედიკამენტები შესაძლოა
ჰალუცინოგენური აღქმის პერსისტენტული აშლილობის
სამკურნალოდაც დაინიშნოს (სერტრალინი,
კლონიდინი და კლონაზეპამი). 39,40
ასევე, გარკვეული
შედეგი აჩვენა ანტიეპილეფტიკური ლამოტრიჯინის
გამოყენებამაც.41
დამოკიდებულება
რადგან LSD არ არის ნარკოტიკების კომპულსურად
ძიების ქცევასთან დაკავშირებული, მიიჩნევა, რომ ის
არ არის ადიქტიური. მომხმარებელთა მიერ ნახსენები
500 ან მეტი „მოგზაურობა“ უფრო ფსიქოლოგიურ
დამოკიდებულებასთან იყო დაკავშირებული, ვიდრე
ფიზიკურთან, მიუხედავად იმისა, რომ ტოლერანტობა
ამ ნივთიერების მიმართ საკმაოდ სწრაფად
ყალიბდება. LSD-ის დაბალი დოზით, ხშირი და
განმეორებითი მოხმარება მსუბუქი მასტიმულირებელი
და არა ფსიქოდელიური ეფექტის გამო სწორედ
ფსიქოლოგიური დამოკიდებულების მაგალითია.
„LSD ძალიან ფერადია, სუპერმოქმედი, ჯადოსნური,
რეალობიდან გამყვანი, სასაცილო, ხანდახან საშიშიც.
„მჟავების მეფეს“ მეძახდნენ, რადგან ყოველთვის
კარგი „მოგზაურობა“ მქონდა ჩემი მეგობრებისგან
განსხვავებით, რომლებიც LSD-ს ყოველდღე
მოიხმარდნენ. მე 3-4-დღიანი შუალედებით
მოვიხმარდი − სხეულს ხომ აღდგენისთვის დრო
სჭირდება. ჩემი მეგობრები, რომლებიც ყოველ-
დღე მოიხმარდნენ, ნერვული სისტემის ასე
ხშირი სტიმულირების გამო უჩიოდნენ გადაწვას,
გადაღლას, უძილობას, კბილების კრაჭუნს.“
ასაკოვანი ბუღალტერი, ყოფილი „დედჰედი“, მუსიკალური ჯგუფის Grateful
Dead ფანი
ჯადოსნური სოკოები (პსილოციბინი
და პსილოცინი)
ინდოლის ფსიქოდელიური საშუალებების ერთ-ერთი
დიდი ჯგუფი ფსიქოდელიური სოკოებია („შრუმები“),
რომელთა აქტიური ინგრედიენტებია პსილოციბინი და
პსილოცინი. ჯადოსნური (მაგიური) სოკოები მოიპოვება
შეერთებულ შტატებში, სამხრეთ ამერიკაში, სამხრეთ-
აღმოსავლეთ აზიაში, ევროპაში; ხოლო მექსიკაში
150 თავი 3
Psilocybe cubensis სოკოების ყველაზე მდიდარი მიკო-
ფლორაა.42
აცტეკები ამ სოკოებს „ღვთაებრივ ხორცად“ მოიხსე-
ნიებდნენ (teonanácatl). ეს სოკოები განსაკუთრებით
მნიშვნელოვანი იყო ინდიელებისთვის მექსიკასა და
კოლუმბამდელ ამერიკაში. 6,000 ან 7,000 წელია, რაც
სოკოები რიტუალებში გამოიყენება, ხოლო სოკოს
კულტებში ამ მცენარის სერიოზული მოხმარება 3,000
წელს ითვლის. ელ სალვადორში, გვატემალასა
და მექსიკის სხვადასხვა ნაწილებში სოკოს 200-ზე
მეტი ქვის ქანდაკებაა აღმოჩენილი.43 ჩრდილო-
დასავლეთ მექსიკაში სოკოების კულტის აღზევების
მტკიცებულებებიც მოიპოვება ძვ.წ. 100-დან ახ.წ. 400-
მდე პერიოდისთვის.44
ხსენებული პერიოდიდან დაახლოებით 1,000 წლის
შემდეგ აცტეკები psilocybe სოკოებს რიტუალებისთვის
იყენებდნენ. ესპანელების შემოჭრამ და ცენტრალური
და სამხრეთ ამერიკის დიდი ნაწილის დაპყრობამ
XVI-XVII საუკუნეებში სოკოების საცერემონიოდ
მოხმარება იატაკქვეშეთში გადაიტანა, თუმცა, მათი
გამოყენება დღემდე გრძელდება. 1950-იან წლებამდე
ბევრი არაფერი იყო ცნობილი მაზატეკის, ჩოლის და
მაიას ლაკანდონის ტომების შამანების ჩატარებული
რიტუალების, ან კურანდეროების (შამანი ექიმბაშები)
შესახებ. ცერემონიების მონაწილეები ჭამდნენ
ან სვამდნენ ფსიქოდელიურ ნივთიერებებს და
საათობით მღეროდნენ ხილვების გამოსაწვევად, რაც
დაავადებების განკურნებას, პრობლემების გადაჭრას ან
სულთა სამყაროსთან დაკავშირებას ემსახურებოდა.
მარია საბინა, ცნობილი მაზატეკის შამანი, წერდა:
„წმინდა სოკო მომკიდებს ხელს და მივყავარ იმ
სამყაროში, სადაც ყველაფერი ნაცნობია. წმინდა
სოკოები ჩემთვის გასაგებად საუბრობენ და როდესაც
მათთან ერთად მოგზაურობიდან ვბრუნდები, მე
ვყვები, რაც სოკოებმა მითხრეს და მაჩვენეს.“ 44
მას შემდეგ, რაც 1957 წელს ჟურნალ Life-ში მკვლევარ
რ. გორდონ უოსონის სტატიის „ჯადოსნური სოკოს
ძიება“ გამოქვეყნდა, მილიონობით ამერიკელმა შეიტყო
ჯადოსნური სოკოების არსებობის შესახებ და დაიწყო
ექსპერიმენტირება.42
ფარმაკოლოგია
1956 წელს როჯერ ჰაიმმა, მიკოლოგმა (სოკოს
ექსპერტმა) და მკვლევარმა ალბერტ ჰოფმანმა
(მეცნიერი, რომელმაც აღმოაჩინა LSD-25) შეძლეს პსი-
ლოციბინის და პსილოცინის აქტიური ფსიქოდელიური
ინგრედიენტების გამოყოფა. პსილოციბინის ქიმიური
სტრუქტურა LSD-ის მსგავსია.
პსილოციბინი და პსილოცინი სოკოს 100-ზე მეტ
სხვადასხვა სახეობაში გვხვდება, მათ შორის: Psilocybe
(80-ზე მეტი სახეობა), Panaeolus (სულ მცირე 12
სახეობა), და 10-ზე მეტ მცირე გვარში − Gymnopilus (5
სახეობა), Inocybe (4 სახეობა), Pluteus (1 სახეობა), და
Conocybe (2 სახეობა).42 აშშ-ის ჩრდილო-დასავლეთში
15 სახეობაა აღმოჩენილი. სოკოებში აქტიური
ინგრედიენტების შემცველობა 0.5%-დან 1.5%-მდე
მერყეობს.
როგორც ველური, ისე ხელოვნურად გაშენებული
სოკოები ზემოქმედების თვალსაზრისით ერთმანეთის-
გან ძალიან განსხვავდება; ძლიერი ეფექტის მქონე
ერთი სოკო შეიძლება იმდენ პსილოციბინს შეიცავდეს,
რამდენსაც სუსტი მოქმედების 10 სოკო. სოკოს
ღეროს ან ქუდის ჭამის შემდეგ (ნედლი ან მშრალი
სახით), პსილოციბინი პსილოცინად გარდაიქმნება,
რომელიც ორჯერ უფრო სუსტია. პსილოციბინი
ჰემატოენცეფალურ ბარიერში უფრო მარტივად აღწევს.
ფსიქოდელიური ეფექტი 10-60 მილიგრამი სოკოს
აქტიური ინგრედიენტის მიღების შემდეგ დგება (რაც
რაოდენობრივად რამდენიმე სოკოს ექვივალენტია) და
გრძელდება 3-დან 6 საათამდე.
ტრადიციულად, ფსიქოდელიური სოკოები
ხილვების გამოსაწვევად მოიხმარებოდა, რაც
დაავადებების განკურნებას, პრობლემების
გადაჭრას ან სულთა სამყაროსთან
დაკავშირებას ემსახურებოდა.
ეფექტები
„ჩვენ ინდიელთა სოფელში ვცხოვრობდით
ცენტრალური მექსიკის მთებში, სადაც ჰონგოები
(ესპ. სოკო) იზრდებოდა. ერთ ღამეს გაწვიმდა და
ადგილობრივებმა გადაძახილი დაიწყეს: „Hon-
gos mañana“ (ესპ. სოკოები დილით), და ისინი
მართლები აღმოჩნდნენ. რამდენიმე სოკო შევჭამეთ
და ყველა ფერი უფრო რბილი, პასტელური გახდა.
ჩემს სხეულში თითქოს მდინარე ჩამოედინებოდა,
ყველა შიდა შეგრძნება გამოთავისუფლდა.“
ფსიქოდელიური საშუალებების ყოფილი მომხმარებელი.
პსილოციბინის შემცველი სოკოების უმეტესობა, ფსი-
ქოდელიური ეფექტების დადგომამდე თავდაპირ-
ველად გულისრევის შეგრძნებას და სხვა ფიზიკურ
სიმპტომებს იწვევს. ფსიქოდელიური ეფექტი მოიცავს
ვისცერულ შეგრძნებებს, ცვლილებებს მხედველობით,
სმენით, გემოსა და შეხების აღქმაში, ასევე ცნობიერების
შეცვლილ მდგომარეობებს. LSD-სთან შედარებით,
სოკოების მოხმარებისას დისოციაციურობის და პანიკის
სიმძაფრე ნაკლებია, ასევე იშვიათია გახანგრძლი-
ვებული ფსიქოზური რეაქციები. თითოეულ მომხმა-
რებელთან ეფექტები გარემოზეა დამოკიდებული,
სადაც ნარკოტიკის მიღება ხდება.
სოკოების, LSD-ის და ინდოლის ჯგუფის სხვა ფსიქო-
დელიური საშუალებების ეფექტები ნეიროტრანსმიტე-
რებზე, სეროტონინსა და დოფამინზე ზემოქმედებით
და ნორეპინეფრინის მყისიერი გამოთავისუფლების
შედეგად დგება; ნორეპინეფრინი სტიმულატორული
ეფექტის ნეიროტრანსმიტერია, რომელიც სენსორულ
აღქმას აძლიერებს.15
რამდენიმე ახალი კვლევის შედეგად დადგინდა
მსგავსება პსილოციბინის მიერ გამოწვეულ მდგომა-
რეობასა და ნარკოტიკების გარეშე მიღწეულ მისტიკურ
გამოცდილებებს შორის. ჯონ ჰოპკინსის უნივერსიტეტში,
დოქტორ რიჩარდ გრიფიტსის და მისი კოლეგების
მიერ ჩატარებული კვლევის ფარგლებში, რელიგიურ
აქტივობებში ჩართულ 36 მონაწილეს აძლევდნენ
პსილოციბინს, რიტალინს® ან სხვა ნივთიერებას. 14 თვის
შემდეგ, მონაწილეების ნახევარი, ვინც პსილოციბინს
იღებდა, აღნიშნავდა სულიერი ცვლილებებისა და
ინსაითის გახანგრძლივებულ განცდებს.45
არსებობს ფსიქოდელიური სოკოების სპორების
ფოსტით გამოწერის პატარა ბაზარი − მომხმარებლები
გამოწერილ სოკოებს კარადებსა და სარდაფებში
ზრდიან. ზოგიც სოკოებს ტყეებში ეძებს. ჯადოსნური
სოკოების ასეთი გზით მოპოვება საშიშია, რადგან
შესაძლოა მომხმარებელმა შხამიანი სოკოები პსილო-
ციბინის „შრუმებისგან“ ვერ განასხვავოს. მსოფლიოს
ნებისმიერ რეგიონში შხამიანი სოკოები რაოდე-
ნობრივად მნიშვნელოვნად აღემატება პსილოციბინის
შემცველ სოკოებს. ზოგიერთი შხამიანი სოკო (მაგ.,
Amanita phalloides) მიღებიდან სულ რამდენიმე
საათში შეიძლება სიკვდილის ან ღვიძლის შეუქცევადი
დაზიანების მიზეზი გახდეს, შესაბამისად, ტოქსიკური
ნივთიერებების გასანეიტრალებელი ზომები დაუყოვ-
ნებლივ უნდა იქნეს მიღებული.46 ზოგჯერ გამსაღებლები
ჩვეულებრივ მაღაზიებში ნაყიდ სოკოებს LSD-ს ან
ფენციკლიდინს უმატებენ და „ჯადოსნური სოკოების“
გამოცდილების მაძებარ პირებზე ყიდიან.
ინდოლის ჯგუფის სხვა
ფსიქოდელიური საშუალებები
იბოგაინი
იბოგაინი აფრიკული მცენარე Tabernanthe iboga-სგან
და სხვა მცენარეებისგან მიიღება. მცირე დოზებით
სტიმულატორის ეფექტი აქვს, ხოლო შედარებით დიდი
დოზის მიღებისას ხანგრძლივ ფსიქოდელიურ ეფექტს
და კატატონიურ რეაქციას იწვევს, რომელიც შესაძლოა
ორ დღემდე გაგრძელდეს. იბოგაინის მოპოვება აშშ-
ში ნაკლებად ხდება და ძირითადად სინთეზის გზით
მზადდება.
დასავლეთ და ცენტრალურ აფრიკაში მოხმარება
უმეტესად ადგილობრივი მოსახლეობის ჯგუფებით
შემოიფარგლება (მაგალითად, ბვიტის ტომში ცენტრა-
ლურ-დასავლეთ აფრიკაში). ტომის წევრები იბოგაინს
რელიგიური რიტუალებისთვის იყენებენ, ასევე
ნადირობისას ფხიზლად და უმოძრაოდ ყოფნისთვის.
გარდა ამისა, ადგილობრივები ამბობენ, რომ იბოგაინის
ზემოქმედების ქვეშ წინაპრებთან დაკავშირებული
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 151
ხილვები აქვთ47. მომხმარებელი ილუზიებს და
ჰალუცინაციებს განიციდის როგორც დახუჭული, ისე ღია
თვალებით. ზოგი მომხმარებელი აღწერს ადრეული
ცხოვრებისეული მოვლენების ფილმისმაგვარ
გახსენებას, ხოლო ზოგი ღრმა ინტროსპექტულ
მდგომარეობაზე საუბრობს. აღწერილი ეფექტებიდან
გამომდინარე, მკვლევრები იბოგაინის თერაპიული
პოტენციალით დაინტერესდნენ.
გრძელდება კვლევები იბოგაინის გამოყენებაზე
ალკოჰოლზე, კოკაინზე და, განსაკუთრებით, ოპიოი-
დებზე დამოკიდებულების მკურნალობაში. ცხოველებზე
ჩატარებული კვლევებში აღმოაჩინეს, რომ იბოგაინის
სინთეზურმა წარმოებულმა ცხოველებს შეუმცირა
აღკვეთის მდგომარეობის სიმპტომები და მორფინის
თვით-ადმინისტრირების ქცევა.48,49 არსებობს ასევე
მონაცემები იბოგაინის მოხმარების შედეგად ტვინის
ნათხემის ნეიროტოქსიკური მდგომარეობის განვი-
თარების შესახებ. ამის გამო, ბოლო დრომდე შეზღუ-
დული იყო იბოგაინის, როგორც ჰეროინზე დამოკი-
დებულების სამკურნალო საშუალების, შესწავლა.50,51
რამდენიმე ანგარიშსა და კვლევაში ასახულია
იბოგაინის სულ რამდენიმეჯერ მიღების შედეგად
გამქრალი აღკვეთის სიმტომებისა და იპოიოდების
მიმართ ლტოლვის ჩაქრობა, თუმცა, იბოგაინის გამო-
ყენებასთან ასევე დაკავშირებულია პაციენტის გარდა-
ცვალების რამდენიმე შემთხვევაც.
აბილილის თესლები (ოლოლიუკი)
მცენარე აბილილის (morning glory, Ipomoea tricolor)
ან Argyreia nervosa-ს (Hawaiian baby woodrose)
თესლები LSD-ის მსგავს რამდენიმე ნივთიერებას
შეიცავს, კერძოდ, ლიზერგინმჟავას ამიდს, რომელიც
LSD-ზე დაახლოებით 10-ჯერ ნაკლებად პოტენციურია.
ლიზერგინმჟავას ამიდის გამოყენება შესაძლებელია
ლიზერგინმჟავას დიეთილამიდის დასამზადებლად.
თუმცა, აღნიშნული მცენარე ფსიქოდელიური
საშუალებების მომხმარებლებში არაა პოპულარული,
ვინაიდან ეფექტის მისაღწევად რამდენიმე ასეული
თესლის მიღებაა საჭირო, აბილილი კი გულისრევის
შეგრძნებას იწვევს (დიდი ოდენობით მიღებისას
განსაკუთრებით მწვავედ). სენსორულ დარღვევებსა და
გუნებ-განწყობის ცვლილებასთან ერთად, აბილილის
მიღებასთან დაკავშირებულია გულისრევის შეგრძნება,
პირღებინება, ძილიანობა, თავის ტკივილები და ციება.
თრობა დაახლოებით 6 საათს გრძელდება, ხშირია
LSD-სთვის დამახასიათებელი ფლეშბეკები. გამწვანების
მაღაზიებში გასაყიდი აბილილის თესლები არასწორად
მოხმარების პრევენციის მიზნით ამოვლებულია
ტოქსინში, რომელიც გულისრევას იწვევს.4 აბილილის
თესლის ქუჩური დასახელებებია „ცისფერი“, „მფრინავი
თეფშები“, „სადაფის კარიბჭეები“ და სხვა.
152 თავი 3
დიმეთილტრიპტამინი (DMT)
დიმეთილტრიპტამინი სინთეზის გზით პირველად
1931 წელს მიიღეს, ბუნებრივად კი მოიპოვება
სამხრეთ აფრიკაში გავრცელებულ ხეებში, ხვიარებში,
ბუჩქოვანებში და სოკოებში (მაგ., იოპოს ნაყოფის
მარცვლებში). სინთეზის გზით მას ქუჩის ქიმიკოსებიც
აწარმოებენ. DMT ფსიქოდელიური საშუალებაა,
რომელსაც პსილოცინის მსგავსი სტრუქტურა აქვს.
პერორალურად DMT-ის არ მოიხმარენ, რადგან
კუჭის წვენი მის აქტიურ ნივთიერებებს ანადგურებს;
მცენარეული ნივთიერებებისგან დამზადებულ თეთრ,
ყვითელ ან ყავისფერ ფხვნილს ჩვეულებრივ ეწევიან,
მაგრამ შეიძლება შეყნოსვით ან ინექციურად მიღებაც.
DMT-ის ხშირად მოიხმარენ მონოამინ ოქსიდაზას
ინჰიბიტორებთან (მაოი) ერთად, როგორიცაა
აიაჰუასკას ნახარშში გამოყენებული ჰარმალინი
(ინდოლის ალკალოიდი, მოიპოვება რამდენიმე ფსი-
ქოდელიურ მცენარეში, როგორიცაა ჩინური ბალახი
მარიამსაკმელა [Syrian rue, იგივე Peganum harmala]).
400 წელზე მეტია, სამხრეთ ამერიკელები DMT-ს სხვა-
დასხვა მცენარეებისგან ამზადებდნენ; მოიხსენიებენ
იოპოს, კოჰობას, ვილკას, სებილის ან ეპენას სახელით;
მოიხმარენ ლერწმის ფუტურო ტოტით ცხვირში შეყრით
და ჰალუცინაციების ფონზე მღერიან და ცეკვავენ.
სინთეზური ფორმის დამზადება შესაძლებელია სახლის
პირობებში მოწყობილ ლაბორატორიაშიც.44
შესუნთქვისას DMT იწვევს ინტოქსიკაციას, ძლიერ
ვიზუალურ ჰალუცინაციებს და გარემოს აღქმის
დარღვევებს, რომელიც შეიძლება სულ 10 წუთი,
ან მთელი საათი გაგრძელდეს. მისი ზემოქმედების
ასეთი მცირე ხანგრძლივობის გამო ნივთიერებას
„ბიზნესმენთა სპეციალური“ (Businessman’s special)
შეარქვეს, რადგან ოფისებში მომუშავე პირებს
შეუძლიათ DMT ლანჩის დროს მიიღონ და ერთ
საათში გამოფხიზლებულები დაუბრუნდნენ სამუშაოს.
ზოგი მომხმარებელი „კაიფში“ ყოფნისას ღვთაებრივი
არსებებისა და უცხოპლანეტელების სამყაროს
ჰალუცინაციების შესახებ ყვება.
საგაზეთო სტატიებმა სენსაციად აქცია ბუფოტენინი
(5-MeO-DMT), რომელიც სონორას უდაბნოს გომ-
ბეშოს ან მდინარე კოლორადოს გომბეშოს შხამია.
გავრცელებული მითების თანახმად, ადამიანები ფსიქო-
აქტიური ეფექტის მისაღებად გომბეშოებს ლოკავენ,
მაგრამ, სინამდვილეში, ამ ნივთიერებას სიგარეტში
ურევენ, აშრობენ და შემდეგ ეწევიან.53
აიაჰუასკა (იაჯე)
აიაჰუასკა ამაზონის ჯუნგლებში მოპოვებული Baniste-
riopsis caapi-ის, ან Banisteriopsis inebrian-ის ფოთ-
ლების, ქერქის და ღეროს ნახარშია. ეს სასმელი
მწვავე გულისრევას და დიარეას იწვევს, რომელსაც
10-საათიანი სიზმრისმაგვარი მდგომარეობა მოჰყვება.
ბრაზილიაში, პერუსა და ეკვადორში მცხოვრები
ინდიელები (ჩამა, ტუკანოან, ზაპარო ტომები) აიაჰუასკას
წინასწარმეტყველური ხილვების, ჯადოქრობისა და
სამედიცინო მიზნებისთვის იყენებენ. მათ სჯერათ,
რომ აიაჰუასკა სულს სახეტიალოდ ათავისუფლებს,
წინაპრებთან დაკავშირებაში ეხმარება, შემდეგ კი სული
თავისი ნებით უკან ბრუნდება. მომხმარებლებს ასევე
სჯერათ, რომ აიაჰუასკა ტრანსის იმგვარ მდგომარეობას
იწვევს, რომელიც წინასწარმეტყველებისთვისაა საჭირო,
ხელს უწყობს ფსიქიკური დაავადებების განკურნებას
და სოციალურ ურთიერთობებს.44,45 ამ ნივთიერების
მოხმარება სამხრეთ ამერიკელი 72 სხვადასხვა ტომის
მიერ ძვ.წ. 2500 წლით თარიღდება. ამჟამად მას ბევრი
მოიხმარს სხვადასხვა რიტუალების დროს საკუთარი
თავის შეცნობისა და ცნობიერების გაფართოებისთვის.
შეცვლილი სულიერი მდგომარეობის შესახებ ყვე-
ბიან დასავლეთში მცხოვრებნიც, ვინც აიაჰუასკა
რამდენჯერმე გასინჯა.55
აიაჰუასკას აქტიური ინგრედიენტი ინდოლის ალკა-
ლოიდი – ჰარმალინია. ადგილობრივები ეფექტის
გაძლიერების მიზნით აიაჰუასკას ხშირად DMT-ის
შემცველ მცენარესაც უმატებენ. ჰარმალინი კუჭის
ფერმენტებს DMT-ის დეაქტივაციაში უშლის ხელს,
რაც პერორალურად მიღებისას მისი ეფექტების
შენარჩუნების საშუალებას იძლევა.
„რელიგიის თავისუფლება იმარჯვებს: მოსამართლის
გადაწყვეტილებით, ეშლენდის ეკლესიას შეუძლია
ჰალუცინოგენური ჩაის გამოყენება ღვთისმსახურების
დროს.“
Medford Mail Tribune, 21 მარტი, 2009
2009 წელს ფედერალურმა საოლქო სასამართლომ
მიიღო გადაწყვეტილება, რომ ეშლენდის წმინდა
დედოფლის ეკლესიას ორეგონში (ბრაზილიური
სანტო დაიმეს რელიგიური დოქტრინის ეკლესია)
შეუძლია მსახურებისას დაიმის ჩაი გამოიყენოს,
რომელიც ჰარმალინს, ინდოლის ფსიქოდელიურ
ალკალოიდს შეიცავს. ჰარმალინი სამხრეთამერიკული
მცენარეებისგან მზადდება და სხვა დანამატებთან,
კერძოდ DMT-სთან ერთად გამოიყენება აიაჰუასკას,
იგივე იაჯეს მოსამზადებლად. ეს სასმელი ზიარების
დროს, სულიერი და ჯადოსნური ხილვების ან ჰალუ-
ცინაციების გამოსაწვევად გამოიყენება. მას შემდეგ,
რაც სასამართლომ განაჩენი ეკლესიის სასარგებლოდ
გამოიტანა, დაწესდა უსაფრთხოების გარკვეული
ზომები (მაგალითად, მრევლს უტარდება სკრინინგი
ფსიქოზური მდგომარეობების, ან სხვა ფსიქიკური
ჯანმრთელობის პრობლემების გამორიცხვის მიზნით,
რომელიც შესაძლოა დაიმის წმინდა ჩაის მოხმარების
გამო გამწვავდეს). ეკლესია ასევე თანამშრომლობს
ნარკოტიკებთან ბრძოლის სამმართველოსთან (DEA)
ჩაის აღრიცხვის მონიტორინგის მიზნით; თანამშრომ-
ლობა ასევე უზრუნველყოფს ჩაის მხოლოდ
რელიგიური მიზნებისთვის გამოყენებას.
ბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე ბრაზილიაში
გაჩნდა ახალი რელიგიური მიმდინარეობები, მათ
შორის „უნიაო დო ვეგეტალი“ (União do Vegetal; 9,000
წევრი) და „სანტო დაიმე“. მათ ცერემონიებში აიაჰუასკას
ცენტრალური ადგილი უჭირავს. ეს მიმდინარეობები
აღიარებულია ბრაზილიის მთავრობის მიერ. „უნიაო
დო ვეგეტალი“ აიაჰუასკას მხოლოდ რელიგიურ
ცერემონიებში იყენებს, თვეში ორჯერ ოთხი საათის
მანძილზე. ზრდასრულები და მოზარდები სვამენ
აიაჰუასკას ჩაის, რადგან სჯერათ, რომ ფსიქოლოგიური
თვალსაზრისით ის სასარგებლოა მათი ახალგაზრდა
მრევლისთვის.56 აიაჰუასკას მოხმარება გავრცელდა
როგორც აშშ-ში, ისე სხვა ქვეყნებში.
ნარკოტიკების მოხმარების კონტროლის ადმინისტრა-
ციის თანახმად, DMT, პსილოციბინის სოკოები,
მესკალინი (პეიოტის კაქტუსი), ჰარმალინი (აიაჰუასკა)
და რამდენიმე სხვა ფსიქოდელიური საშუალება
ნარკოტიკული ნივთიერებების პირველი სიიდან,
ფიზიკურ დამოკიდებულებას არ იწვევს.57 ასევე,
ამერიკელი ინდიელების რელიგიური თავისუფლების
აქტის (1978) მიხედვით, ამერიკელ ინდიელებს აქვთ
უფლება რიტუალებში ჰალუცინოგენური ნივთიერებები
გამოიყენონ, რომელიც მათ წმინდა ცერემონიებში
საუკუნეების მანძილზე იყო ჩართული. ეს აქტი
თავდაპირველად პეიოტის კაქტუსის (მესკალინის)
საცერემონიო მიზნებით გამოყენებასთან დაკავშირებით
დაიწერა.
ფსიქოდელიური ნივთიერებები,
როგორიცაა პეიოტი, ფსიქოდელიური
სოკოები და აიაჰუასკა, არ იწვევს ფიზიკურ
დამოკიდებულებას.
ფოქსი (5-MeO-DIPT) და ალფა-
მეთილტრიპტამინი (AMT)
„სპირალებად“ ცნობილი ტრიპტამინი ფსიქო-სტიმუ-
ლატორია, რომელსაც თავდაპირველად ანტი-
დეპრესანტის დანიშნულება ჰქონდა (ინდოპანი®,
მონასი®). ფსიქოდელიური ეფექტების გამო, პერიო-
დულად ხდებოდა მისი ქუჩაში ავადმოხმარებაც.
ზემოქმედება 12 საათამდე გრძელდება. გვერდითი
ეფექტები მოიცავს შფოთვას, კუნთურ და ყბის
დაძაბულობას, მოუსვენრობას, ტაქიკარდიას, თავის
ტკივილს, გულისრევის შეგრძნებას და პირღებინებას.59
ტოქსიკურობის გამო, მედიკამენტი ამოღებულია
სამედიცინო მოხმარებიდან. აშშ-ში კლასიფიცირებულია
კონტროლირებული ნივთიერებების პირველ სიაში
2003 წლიდან, მაგრამ ბევრ სხვა ქვეყანაში ჯერ კიდევ
ლეგალურია.
ეს ორი ფსიქოდელიური ტრიპტამინი: 5-მეთოქსი-
დიიზოპროპილტრიპტამნი (5-MeO-DiPT), ასევე წო-
დებული, როგორც ფოქსი (Foxy) და ალფა-მეთილ-
ტრიპტამინი (АМТ) ქუჩებში ადრეულ 2000-იან წლებში
გამოჩნდა. ამ პერიოდამდე ნარკოტიკული საშუალებე-
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 153
ბის ავადმოხმარების საყოველთაო პრევენციისა და
კონტროლის აქტის (კონტროლირებული ნივთიე-
რებების აქტი, 1970) თანახმად, ისინი კონტროლს
დაქვემდებარებული ნივთიერებების ნუსხაში ირი-
ცხებოდა, თუმცა მოხმარებისთვის ადამიანები ნარკო-
ტიკების ანალოგების ფედერალური კანონის თანახმად
ისჯებოდნენ. სამართალდამცავებმა რამდენიმე შტატში
ამოიღეს აღნიშნული ნივთიერება; მოხმარებას მხო-
ლოდ პერიოდული ხასიათი აქვს წვეულებებზე არი-
ზონაში, კალიფორნიაში, ფლორიდასა და ნიუ იორკში.
ბოლო წლების მანძილზე ამ ნარკოტიკების შესახებ
ძალიან იშვიათად თუ გაიგონებთ რამეს.
მიღებისას აღინიშნება: ილუზიები, ფორმიკაცია (ძლიერი
ქავილი), პარანოია, ემოციური დისტრესი.58 ასევე,
გულისრევის შეგრძნება, პირღებინება და დიარეა. ამ
ნარკოტიკების 20 მგ ან მეტის მიღებისას ზემოქმედება
12-24 სთ გრძელდება; უფრო მცირე დოზის მიღებისას
− 3-6 სთ.
პეიოტი, MDMA და
ფენილალკილამინის ჯგუფის სხვა
ფსიქოდელიური საშუალებები
მიუხედავად იმისა, რომ ამ კლასის ფსიქოდელიური
საშუალებები ქიმიურად ადრენალინისა და ამფეტა-
მინების მსგავსია, მათი ეფექტები საკმაოდ განსხვა-
ვებულია. ამფეტამინის ეფექტი პიკს მიღებიდან ნახე-
ვარ საათში აღწევს (მოწევის შემთხვევაში უფრო
ადრეც), ბევრ ფენილალკილამინს კი – რამდენიმე
საათი სჭირდება. ხსენებულ ჯგუფში შედის ბუნებრივი
საშუალებები, როგორიცაა პეიოტის კაქტუსი, და ასევე
სინთეზური ნაერთები, როგორიცაა MDMA (ექსტაზი).
აღნიშნული საშუალებები ფსიქოსტიმულატორებად
არის ცნობილი.
პეიოტი (მესკალინი)
მესკალინი პეიოტის (Lophophora williamsii) და სან
პედროს კაქტუსების (Trichocereus pachanoi) აქტიური
კომპონენტია. სან პედროს კაქტუსები 3,000-წლოვან
ჩავინის ხელოვნების ნიმუშებზეა გამოსახული პერუს
სანაპიროებზე, ხოლო პეიოტის კაქტუსის მოხმარების
პრაქტიკა 5,700 წელს ითვლის, ანუ, ცნობილია ძვ.წ.
3700 წლიდან.13 საუკუნეების მანძილზე აცტეკები,
ტოლტეკები და მეზო-ამერიკული კულტურის სხვა
წარმომადგენლები პეიოტის კაქტუსს რიტუალებში
მოიხმარდნენ. ახალი მიწების დაპყრობის შემდეგ,
ესპანელებმა პეიოტი და მისი მოხმარებით გამოწვეული
ჰალუცინაციები ეშმაკისეულად შერაცხეს, მაგრამ
პეიოტის მოხმარების აკრძალვის მცდელობა წარუმა-
ტებლად დასრულდა. 1800-იანებში მისი მოხმარება
ჩრდილოეთშიც გავრცელდა მესკალეო აპაჩებსა და
სამხრეთ-დასავლელ სხვა ტომებში. 50-მდე ჩრდილო-
154 თავი 3
ამერიკელი ტომი (მაგ., აპაჩები, ნავაჰო) მოიხმარდა
პეიოტის კაქტუსს 1900-იანი წლების დასაწყისში.43
შინაგან და გარე სულიერ სამყაროს შორის
კავშირის ძიების პროცესმა ბევრ კულტურაში უბიძგა
ჰალუცინოგენი მცენარეებით ექსპერიმენტირების
დაწყებას. მე-19 საუკუნის ბოლოს და მე-20 საუკუნის
დასაწყისში, გონების მუშაობის მექანიზმების შესწავლის
მზარდ ინტერესთან ერთად, ბევრი სხვა მიზეზი დაედო
საფუძვლად ფილოსოფიური ქვის (მცენარის) ძიებას,
რომელიც ქიმიურად დაეხმარებოდა მაძიებლებს
საკუთარი თავის უფრო ღრმად შეცნობაში. აღნიშნული
პროცესები აღწერილია ზიგმუნდ ფროიდის, ალფრედ
ადლერის, კარლ იუნგის და სხვათა ნაშრომებში.
ოლდოს ჰაქსლი, ადრეული მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი
მწერალი და ფილოსოფოსი, სწორედ აღნიშნული
კავშირის შესწავლის მიზნით მოიხმარდა პეიოტის
კაქტუსიდან მიღებულ მესკალინს.
„ცნობიერ პიროვნებაზე ამაღლების ძლიერი მოთ-
ხოვნილება, როგორც უკვე ვთქვი, სულის ძირი-
თადი მამოძრავებელი მისწრაფებაა. როდესაც
კაცები და ქალები, სხვადასხვა მიზეზის გამო, ვერ
ახერხებენ საკუთარ თავზე ამაღლებას თაყვა-
ნისცემით, კეთილი საქმით და სულიერი ვარჯიშებით,
ისინი რელიგიის ქიმიურ სუროგატებზე გადადიან
– ესენია ალკოჰოლი და „გამაბრუებელი აბები“
თანამედროვე დასავლეთში, ალკოჰოლი და ოპიუმი
აღმოსავლეთში, ჰაშიში მუჰამედის სამყაროში,
ალკოჰოლი და მარიხუანა ცენტრალურ ამერიკაში,
ალკოჰოლი და კოკა ანდებში.“
ოლდოს ჰაქსლი, „აღქმის კარიბჭეები“, 1954
რელიგიურ ცერემონიებში ფსიქოდელიური ნივთიე-
რებების გამოყენების კანონიერება მრავალი წელია
განხილვის საგნად რჩება. 1996 წლიდან, აშშ უზენაესი
სასამართლოს გადაწყვეტილებით, ამერიკელი
ინდიელების მიერ პეიოტის რელიგიურ ცერემონიებში
გამოყენების უფლება კონსტიტუციითაა დაცული და
ცალკეულ შტატებს ამის აკრძალვის უფლება არ
აქვთ. პეიოტი ჩრდილო ამერიკის ადგილობრივი
ამერიკელების ეკლესიის მიერ გამოიყენება სხვადასხვა
ცერემონიებში (დამოწმებულ მიმდევართა რიცხვი
250,000-ს აღწევს). მათი რწმენით, ეს ხელს უწყობს
თემის შეკვრას და სულიერების გაძლიერებას.
ასეთ ცერემონიებში პეიოტის მიღება პერორალურად
ხდება, შემდეგ მრევლი მისი ზემოქმედების ქვეშ
მღერის, უკრავს დასარტყამ ინსტრუმენტებზე და
გალობს ფსიქოდელიური ხილვების უკეთ გასაგებად
ან სულიერი გამოცდილების შესაგრძნობად. ბევრი
მომხმარებლის ხილვებში ღვთაება ან სულიერი
ლიდერი ჩნდება, ვისგანაც რჩევა-დარიგებას იღებენ.43
1950-1960-იან წლებში შესაძლებელი იყო პეიოტის
კაქტუსის გვირგვინების ფოსტით გამოწერა (ამ
გვირგვინებს „კვირტებს“ უწოდებენ). დღეს პეიოტის
შესაძენად მომხმარებლებმა ჩრდილოეთ ამერიკის
 ინდოლალკილამინური ფენილალკილამინური
(გამოყოფა) და გამოცალკევება 1896 წელს მოხდა,
ფსიქოდელიური საშუალებები ფსიქოდელიური საშუალებები ხოლო სინთეზი − 1919 წელს. სინთეზური ფორმა
შედგება წვრილი ნემსისმაგვარი კრისტალებისგან,
LSD პსილოციბინის სოკო
რომლებიც კაფსულების სახით იყიდება. მესკალინის
N O O– H ეფექტი დაახლოებით 12 საათს გრძელდება და LSD-
HO +N
P ის ეფექტების მსგავსია, განსაკუთრებულად ფერადი
O
O ხილვებითა და ჰალუცინაციებით. მომხმარებლები
H მას „რბილი LSD“ სახელით მოიხსენიებენ, თუმცა,
N
მესკალინის მოხმარებისას ჰალუცინაციები უფრო
N
H ხშირია, ვიდრე LSD-ის შემთხვევაში. პეიოტის ყოველი
ინდოლალკილამინის მოხმარება გულისრევის მწვავე შეგრძნებასთან და
HN ბირთვი პირღებინებასთანაა დაკავშირებული, თუმცა ზო-
გიერთ მომხმარებელს ამ გვერდითი ეფექტების
მიმართ ტოლერანტობა უყალიბდება. როგორც
მესკალინი MDMA სხვა ფსიქოდელიური საშუალებების შემთხვევაში,
ფსიქიკური ეფექტების მიმართ ტოლერანტობა ამ
O NH2 H შემთხვევაშიც საკმაოდ სწრაფად ყალიბდება.61
H3C O N
H3C
O „თუ პეიოტის გვირგვინი ნედლია, მისი მიღება
O
O უფრო ადვილია. ორი აზრი არ არის, პეიოტის
ფენილალკილამინის
H3C ბირთვი გვირგვინს ყველაზე საშინელი გემო აქვს, რაც
კი ოდესმე გამისინჯავს. როგორც კი შევჭამე, მა-
შინვე პირღებინება დამეწყო. ჩემი „მოგზაურობა“
დიაგრამა 3-1 ინტენსიურად ვიზუალური იყო, თუმცა, LSD-სგან
ეს სტრუქტურული ფორმულები წარმოაჩენს ამ თავში მოყვანილი განსხვავებული, რადგან, ჰალუცინაციების მიუ-
ფსიქოდელიური ნივთიერებების სახელდების მეთოდს. ყურადღება ხედავად, საუბრის გაბმა მაინც შემეძლო.“
მიაქციეთ, რომ ინდოლალკილამინის ბირთვი ინდოლის ჯგუფის
64 წლის მამაკაცი, ფსიქოდელიური საშუალებების ყოფილი მომხმარებელი
ყველა ფსიქოდელიური ნივთიერებისთვის ერთი და იგივეა;
ფენილალკილამინის ბირთვი კი იგივეა ფენილალკილამინის ჯგუფის
ბევრ ფსიქოდელიურ საშუალებაზე რეაქცია მომხმა-
ყველა ნივთიერებისთვის. მსგავსი ბირთვის მქონე ნივთიერებებს,
როგორც წესი, მსგავსი ზემოქმედება ახასიათებს.
რებლის ფსიქიკურ მდგომარეობაზე, გარემოსა და
ნარკოტიკის თავისებურებებზეა დამოკიდებული,
© 2014 CNS Productions, Inc. ამიტომაც ცნობიერების შემცვლელი ნივთიერების
სტრუქტურირებულ, ცერემონიულ გარემოში მიღების
შემთხვევაში მეტი ალბათობით გვექნება საქმე სულიერ
ეკლესიის წევრობის დამადასტურებელი დოკუმენტაცია
შეგრძნებებთან, ვიდრე ეს როკ-კონცერტის გარემოს
უნდა წარმოადგინონ. ამჟამად აშშ-ში პეიოტის ცხრა
შემთხვევაში იქნება. პეიოტის კავშირი სულიერ
ლიცენზირებული დისტრიბუტორი მოქმედებს.17,60
საკითხებთან ხელს უწყობს მისი ავადმოხმარების
ტექსასის შტატში ყოველწლიურად დაახლოებით 2
შეზღუდვას. ხანგრძლივი მომხმარებლების კვლევამ,61
მილიონი პეიოტის კაქტუსის გვირგვინი იკრიფება.
რომელიც ნავაჰოს ადგილობრივი ამერიკული ეკლე-
ამის გამო, შტატის კანონმდებლობით, კაქტუსი
სიის მრევლს შეისწავლიდა, რელიგიურ გარემოში
გადაშენების პირას მყოფ სახეობათა სიაში შევიდა.
მოხმარების შემთხვევებში არ გამოავლინა რაიმე
ჭარბად მომხმარებლები წელიწადში დაახლოებით
ფსიქოლოგიური ან კოგნიტური დარღვევები.61,62
1,000 გვირგვინს მოიხმარენ. პეიოტის კაქტუსს დღემდე
მოიხმარენ რელიგიურ ცერემონიებში ჩრდილოეთ
მექსიკის მკვიდრი ტომები (ჰუიჩოლი, ტარაჰუმარა,
კორა ინდიელები) და სამხრეთ-დასავლეთის ინდიელი ფსიქოსტიმულატორები (MDA, MDMA,
ტომები (კომანჩე, კიოვა, უტე). 2C-B, 2C-T-7, 2C-T-2, PMA) და კლუბური
ნარკოტიკები
„ჩვენი გენეტიკური მასალის თითოეულ უჯრედში
ეფექტი მდიდარი ინფორმაციაა ჩაშენებული. ამ ინფორ-
პეიოტის კაქტუსს რუხ-მწვანე გვირგვინებს აჭრიან ან
მაციის მისაკვლევად რაიმე საშუალებაა საჭირო,
ფესვიანად იღებენ მიწიდან და ნედლს ან გამომშრალს
სხვა შემთხვევაში ვერც კი წარმოვიდგენთ გადა-
მოიხმარენ. მწარე ნივთიერებას, რომელიც გულის-
ნახული ინფორმაციის მოცულობას და ხარისხს.
რევის შეგრძნებას იწვევს, ჭამენ (საშუალო დოზა
ფსიქოდელიური ნარკოტიკები შინაგანი სამყაროს
7-8 გვირგვინი), ან ხარშავენ და როგორც ჩაის,
კვლევის და მისი ბუნების შეცნობის საშუალებას
ისე სვამენ. ასევე, შესაძლებელია მისი დაფქვა და
გვაძლევს.“
ალექსანდრ შულგინი, ფილოსოფიის დოქტორი, ფსიქოფარმაკოლოგი
ფხვნილად მიღება.4,44 მესკალინის ექსტრაქცია და ქიმიკოსი

ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 155

დიზაინერული ფსიქოდელიური საშუალებები ანუ
ფსიქოსტიმულატორები სინთეზური ნარკოტიკების
ერთ-ერთი პირველი ჯგუფი იყო, რომლებსაც
ფსიქიკური პროცესების კვლევებისთვის და შემდგომ კი
რეკრეაციული მიზნებისთვის იყენებდნენ. აღნიშნული
ჯგუფის ნივთიერებები ფენეთილამინიდან იწარმოება
და ქიმიური თვისებებით მესკალინის მსგავსია. ზოგი
ფენილეთილამინი ბუნებრივ ნაერთს წარმოადგენს და
ადამიანის ტვინში გვხვდება.59
MDMA (ექსტაზი)
2000-იანი წლების დასაწყისში, ექსტაზი (MDMA) ყვე-
ლაზე მოხმარებადი და ცნობილი ფსიქოაქტიური
ნივთიერება იყო. როდესაც სამთავრობო უწყებების
ყურადღება რომელიმე კონკრეტულ ნარკოტიკზეა
მიპყრობილი, ამ ნივთიერების მიმართ მედიის
ინტერესიც იზრდება. ხოლო როდესაც მომხმარებლების
ინტერესი იკლებს ან ყურადღება სხვა ნარკოტიკზე
გადადის, მედიაგაშუქება და სამთავრობო უწყებების
შფოთვაც იკლებს. ექსტაზის შემთხვევაც სწორედ ამ
სქემას მიჰყვა. სკოლის მოსწავლეებსა და ახალგაზრდა
ზრდასრულებში ექსტაზის მოხმარებამ პიკს 2001-2003
წლებში მიაღწია, ხოლო მას შემდეგ მოხმარების
სიხშირემ იკლო და ადრინდელი მაჩვენებლის
ნახევარს გაუტოლდა. მას შემდეგ, მაღალი კლასების
მოსწავლეებში მოხმარებამ კვლავ მატება დაიწყო,
მაგრამ მაჩვენებელი სტაბილური რჩება ახალგაზრდა
ზრდასრულების ჯგუფში. ამჟამად ინტერესის საგანია
„მოლი“ (‘Molly’) − გადამუშავებული, ხშირად კრის-
ტალური ფორმის MDMA, რომელიც კაფსულების
სახით იყიდება. მომხმარებლებს იგი ძველი ექსტაზის
აბებზე უფრო ძლიერი ეჩვენებათ მხოლოდ იმიტომ,
რომ „მოლი“ ერთ-ერთი ყველაზე ხშირად არასწორად
წარმოჩენილი ნარკოტიკის (ექსტაზის) უფრო კონცენ-
ტრირებული და სუფთა ფორმაა.
MDMA ფსიქოსტიმულატორია, ქიმიური დასახელებით
3,4-მეთილენდიოქსი-მეთამფეტამინი და MDA-სთან
შედარებით ხანმოკლე მოქმედებით (4-6 სთ vs. 10-12 სთ)
ხასიათდება. მას ბევრი ქუჩური სახელი აქვს − ექსტაზი, E,
XTC, X, Adam და, უახლესი სახელი − „მოლი“. MDMA-ს
მიღება შეიძლება პერორალური, შეყნოსვის ან ინექციის
გზით, მეთამფეტამინის მსგავსად; იყიდება კაფსულების,
აბების ან ფხვნილის სახით. მოიხმარენ წვეულებებზე,
რეივებზე, მუსიკალურ კლუბებში. მოხმარებლები
ამბობენ, რომ ეს ნივთიერება იწვევს მოძრაობის, ცეკვის
და ადამიანებთან ურთიერთობის ძლიერ სურვილს.
„ჩვენ „ექსტაზის წვეულებებს“ ვაწყობდით. რამდენიმე
მონაწილე ექსტაზის მოიხმარს, რომელიც მართლაც
„სამეგობრო“ ნარკოტიკია. მიიღებ და თავს
ბედნიერად გრძნობ, ელაპარაკები შენს მეგობრებს,
უცხო ადამიანებს, ბევრ საერთოს პოულობ მათთან
და თითქოს ყველა შენი საუკეთესო მეგობარია.
მაგრამ, როდესაც ზემოქმედებიდან გამოდიხარ,
156 თავი 3
სულ სხვანაირად გრძნობ თავს, თითქოს დეპრესანტი
გქონდეს მიღებული.“
17 წლის ექსტაზის მომხმარებელი
ისტორია. MDMA 1914 წელს აღმოაჩინა გერმანულმა
ფარმაცევტულმა კომპანია „Merck“-მა MDA-ის სინთეზის
შუალედურ საფეხურზე. 1953 წლამდე MDMA ნარკოს-
ცენაზე აღარ გამოჩენილა, მანამ ამერიკის სამხედრო
ძალებმა ცხოველებსა და ადამიანებზე ფსიქოლოგიური
ომის − ტვინის გამორეცხვის ექსპერიმენტების ჩატარება
არ დაიწყეს რიგი ფსიქოდელიური საშუალებებით (მ.შ.
MDA და MDMA). გამოყენებულ საშუალებებს შორის
იყო:
MDPEA (მეთილენდიოქსიფენეთილამინი
BDB (1,2-ბენზოდიოქსოლილ-ბუტანამინი)
DMA (დიმეთოქსიამფეტამინი)
TMA (ტრიმეთოქსიამფეტამინი)
MDA-ის ტესტირებისას მონაწილის გარდაცვალების
შემდეგ, ექსპერიმენტები შეწყდა და მხოლოდ 16
წლის შემდეგ გამოქვეყნდა MDMA-ის გამოყენებით
ადამიანებზე ჩატარებული პირველი კვლევა დ-რ
ალექსანდრ შულგინისა (ქიმიკოსი და ფსიქო-
ფარმაკოლოგი) და მისი კოლეგის, დეივ ნიკოლსის
ავტორობით.63 ისინი აღწერდნენ ზემოქმედების
შედეგად პაციენტებში აღძრულ ინსაითებს და
თერაპევტებს კლიენტის ემოციების გამოსავლენად
და დათრგუნვილ მოგონებებთან სამუშაოდ MDMA-ს
გამოყენებას ურჩევდნენ. ფსიქოთერაპევტ, დოქტორ
ენნ შულგინის (რომელმაც მეუღლესთან, ალექსანდრ
შულგინთან ერთად, ამფეტამინის 150-ზე მეტი ანალოგი
შეიმუშავა, ბევრი მათგანი DEA-ს დაკვეთით) ვარაუდით
1970-1980-იან წლებში დაახლოებით 4,000 თერაპევტი
იყენებდა MDMA-ს მუშაობის პროცესში − კლიენტების
გრძნობებისა და შიშების მიმართ უფრო ღრმა ემპათიის
გამოსამუშავებლად.59,64,65
1988 წელს MDMA აკრძალული ნივთიერებების პირველ
სიაში შეიტანეს, რის შედეგადაც შტატებში აღნიშნულ
ნივთიერებას არალეგალურის სტატუსი მიენიჭა. ამ
მოვლენის შემდეგ, ფსიქოთერაპიული ექსპერიმენტები
ძალიან გართულდა. რთულად ხელმისაწვდომის
მიმართ ლტოლვა ადამიანური ბუნების ნაწილია და
შესაბამისად, MDMA უფრო სასურველი გახდა.
„როდესაც ექსტაზის ვიღებდი, აღარაფერი მბოჭავდა.
სექსთან დაკავშირებული ყველანაირი კომპრომისი,
შეხება ან საუბარი, რაზეც, ჩვეულებრივ, გარკვეული
საზღვრები მაქვს დაწესებული, იშლებოდა, როდესაც
ექსტაზის ვიღებდი.“
28 წლის ექსტაზის მომხმარებელი
როგორც ჩანს, ექსტაზი მომხმარებლებში ღრმა
ემპათიის შეგრძნებებს იწვევს. ამ ნივთიერებას
არაერთი თერაპევტი იყენებდა, ვინც დათრგუნვილ
მოგონებებსა და ემოციებზე მუშაობდა.
ვიდრე ექსტაზი ლეგალური იყო, მთავარი მწარმო-
ებელი კვირაში 50,000-მდე აბს ყიდდა. 2006 წელს
კი ჰოლანდიელ გამსაღებელს, რომელმაც აშშ-
ში 1.7 მილიონი აბი ექსტაზი შეიტანა, 20 წლამდე
თავისუფლების აღკვეთა მიესაჯა. ამ შემთხვევის შემდეგ,
სამართალდამცავების მიერ ამოღებული ნივთიერების
რაოდენობამ კლება დაიწყო. აშშ-ში ექსტაზი
კონტრაბანდის სახით შემოჰქონდათ დასავლეთ-
ევროპულ, რუსულ და ისრაელის ნარკოტრეფიკინგის
სინდიკატებს66. E-აბები მნიშვნელოვანი რაოდენობით
ამჟამად კანადის და აშშ-ის მიწისქვეშა ლაბორატორი-
ებში მზადდება.
მოხმარება და ფასი. ექსტაზის მოხმარებას ხშირად
„შეხვევას“ უწოდებენ; ეს X-თაობის შემუშავებული
ტერმინია და ექსტაზის აბის „ტუტსი როლის“ (Tootsie
Roll®) კანფეტში დამალვის პრაქტიკიდან იღებს სათავეს.
მომხმარებლები ამბობენ, რომ E-აბების მიღების
შემდეგ, ვიკსის® ინჰალატორების და სხვა ნივთიერებების
მძაფრი გემო/სუნი სასიამოვნოდ ძლიერდება და მას
მუსიკალურ კლუბებში ხშირად მოიხმარენ. კლუბებში
და ფესტივალებზე, ექსტაზმიღებული ადამიანის წინ
სხვადასხვა ფერის ნეონის მანათობელი ჯოხების
ფრიალი კლუბებში და მუსიკალურ ღონისძიებებზე
მიღებული პრაქტიკაა; ამბობენ, რომ ეს ჰიპნოზისმაგვარ
შეგრძნებებს იწვევს.
ერთი კაფსულის, აბის ან ფხვნილის (75-125 მგ)
საშუალო ფასი $25-ია და ზოგჯერ $70-მდეც აღწევს.
აბების დამზადება 50 ცენტიდან 2 დოლარამდე ჯდება,
შესაბამისად, მოგების მარჟა ძალიან მაღალია.
საბითუმო ფასი დიდი ოდენობით შეძენისას მერყეობს
− 1,000 აბი აშშ-ში $10,000 (ერთი აბი $10) ღირს,
კანადაში − $5,000 და ბრაზილიაში − $15,000.67 აბებს,
ჩვეულებრივ, სხვადასხვა ფორმებს ახატავენ; არსებობს
ბევრი სხვადასხვა ფერის, თუმცა თეთრი ან სხვა ღია
ფერი ყველაზე გავრცელებული ფორმაა.
DEA-ს ადრინდელი ანგარიშის თანახმად, კლუბებსა
და ფესტივალებზე გაყიდული ექსტაზის აბების 30%-
50% საერთოდ არ შეიცავდა MDMA-ს, არამედ
სხვა აკრძალულ ნივთიერებებს, როგორიცაა
ფენციკლიდინი, მეთამფეტამინი, PMA ან MDA. იმ
აბებიდან, რომელიც რეალურად შეიცავდა MDMA-ს,
მხოლოდ 24% იყო სუფთა MDMA, დანარჩენი 76%
შეიცავდა სხვა ნარკოტიკებსაც.60,66 ამ თვალსაზრისით,
ბევრი არაფერი შეცვლილა, თუმცა, გაყიდვების
შემცირება გვაფიქრებინებს, რომ ტრადიციული
ბაზრის ნაწილი აბაზანის მარილებმა, სინთეზურმა
მარიხუანამ და სხვა დიზაინერულმა ნარკოტიკების
მოხმარებამ დაიკავა. სამწუხაროდ, იმის გამო, რომ
ახალი ნარკოტიკების უმეტესობა არ ჩანს ტრადიციულ
ტესტებში, ექსტაზის მსგავსი ნარკოტიკების მოხმარების
ზუსტი მაჩვენებლების მოპოვება საკმაოდ რთულია.
„ფლორიდაში ყალბი ექსტაზი, რომელსაც PMA-ს
ან პარა-მეთოქსიამფეტამინს უწოდებენ, და PMMA,
იგივე პარა-მეთოქსიმეთამფეტამინი, ახალგაზრდებს
კლავს − მიღების შემდეგ მათი სხეულის ტემპერატურა
ცელსიუსით 42 გრადუსამდე იწევს. აბები ცენტრა-
ლურ ფლორიდაში იყიდება და ექსტაზიზე უფრო
სასიკვდილოდ მიიჩნევა, რომელიც MDMA ანუ
მეთილენდიოქსი-მეთამფეტამინისგან მზადდება.
აბები ძალიან გავს ერთმანეთს და, სამედიცინო
ექსპერტების თანახმად, ლაბორატორიული ტეს-
ტირების გარეშე მათი გარჩევა პრაქტიკულად
შეუძლებელია.“
ABC News, 30 სექტემბერი, 2013
ფიზიკური ეფექტები. MDMA ეფექტი ამფეტამინების
მასტიმულირებელი ეფექტის მსგავსია − გულისცემის
მატება, სუნთქვის გახშირება, მოჭარბებული ენერგია,
გულის წასვლა, ოფლიანობა, ციება, ჰიპერაქტიურობა.
ფიზიკური ეფექტები იზრდება მიღებული ნივთიერების
რაოდენობასთან ერთად. ტრადიციული გზით,
პერორალურად მიღების შემთხვევაში ზემოქმედება
დაახლოებით 30 წუთში იწყება. ზემოქმედება იწყება
კუნთების დაძაბულობით, გენერალიზებული სპაზმებით.
ხშირად, სპაზმის მოსახსნელად სხვადასხვა მალამოები
გამოიყენება (მაგ., Tiger Balm®). ტრისმუსი (ყბის კუნთის
სპაზმი) და ბრუქსიზმი (კბილების კრაჭუნი) თავს იჩენს
ფსიქოდელიური ეფექტის დადგომამდე.
„როდესაც პირველად მივიღე აბი, რომელიც
ვფიქრობდი, რომ E იყო, ქვედა ტუჩი ლამის
სისხლდენამდე დავიღეჭე, იმიტომ, რომ ზედ
ბევრი „სპიდი“ მქონდა შერჩენილი. მეორე დღეს
თავს გამოფიტულად ვგრძნობდი, თითქოს
მუცელში საერთოდ არაფერი მქონდა. ფეხების
ვერ ვაჩერებდი, კიდურები თითქოს ვიბრირებდა,
სწრაფად მოძრაობდა; ეს ყველაფერი ძალიან
უცნაური იყო. თვალები ბუდიდან მივარდებოდა.“
17 წლის ექსტაზის მომხმარებელი
MDMA-ს მოხმარებისთვის სხვადასხვა პარაფერნალია
გამოიყენება, მათ შორის, ბავშვის საწოვარა
და საწუწნი კანფეტები – კბილების დაზიანების
თავიდან ასაცილებლად. ზოგიერთი მომხმარებელი
გამძაფრებულ სქესობრივ შეგრძნებებზე ყვება, თუმცა,
ხშირი მოხმარება ქალებში აგზნების, ხოლო მამა-
კაცებში ორგაზმის მიღწევის პრობლემებს აჩენს.69,70
MDMA-ის მოხმარებისას, უმეტეს მეთამფეტამინებთან
შედარებით, ნაკლები ადრენალინი გამოიყოფა და
ამიტომ, ნაკლებად ხდება სიმპატიკური ნერვული
სისტემის სტიმულირებაც (გულისცემის სიხშირის და
არტერიული წნევის მატება). ექსტაზის ეპიზოდურად,
მცირე ან ზომიერი დოზით მიღებისას, ფიზიკური
ეფექტების უმეტესობა შედარებით კეთილთვისებიანია;
სამაგიეროდ, ფსიქიკური ეფექტების მიმართ ტოლე-
რანტობა სწრაფად ვითარდება, რასაც დოზის და
ფიზიკური ზიანის გაზრდასთან მივყავართ.
MDMA-ის მიღებით გამოწვეული უფრო მძიმე ეფექტები
შესაძლოა მოიცავდეს:
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 157
 წყლით ინტოქსიკაციას და ელექტროლიტურ დისბა-
ლანსს, ისევე, როგორც გაუწყლოებას
გუგების გაფართოებას, ქუთუთოების კრთომას
თავის ტკივილს, აგზნებას, გულისრევის შეგრძნებასა
და ანორექსიას
სეროტონერგული აქსონების აპოპტოზს (სეროტონე-
რგული უჯრედების მიერ დოფამინის მიტაცების
შედეგად უჯრედების კვდომა და წყალბადის ზეჟანგის
წარმოქმნა), რაც აზროვნების და მეხსიერების პრობ-
ლემებს იწვევს71
გულის რიტმის სწრაფ და პოტენციურად საშიშ აქტი-
ვობას
გულყრებს, ინსულტს, კარდიოვასკულურ უკმარისო-
ბას და კომას
ავთვისებიან ჰიპერთერმიას (სხეულის მაღალი
ტემპერატურა), რომელმაც შესაძლოა რაბდომიო-
ლიზი (კუნთების დაზიანება) და თირკმლის უკმა-
რისობა გამოიწვიოს; სხეულის ტემპერატურის
ასეთმა მატებამ შესაძლოა გამოიწვიოს სისხლის
შედედებაც.
„რეივებზე, სადაც ცხელა და ადამიანები ძალიან
აქტიურები არიან, ექსტაზის სხეულის ბუნებრივი
თერმორეგულაციის სისტემა მწყობრიდან გამოყავს.
ექსტაზი სტიმულატორია, ზემოქმედების ქვეშ კი
ადამიანი ბევრს ცეკვავს, ავიწყდება წყლის დალევა,
სითხის მიღება. ამ ადგილებში ძირითადად ცხელა
და სხეულის ძალიან მაღალი ტემპერატურით ბევრი
გვინახავს.“
გლენ რაზვიკი, როკის სამედიცინო პროგრამის ყოფილი დირექტორი, ჰეით
ეშბერის უფასო კლინიკა
დიდ დოზებით მოხმარებამ შეიძლება ამფეტამინის
ზედოზირებისთვის დამახასიათებელი მაღალი არტე-
რიული წნევა და კრუნჩხვები გამოიწვიოს. ვირთხებსა
და მაიმუნებზე ჩატარებული ექსპერიმენტების შედეგები
მოწმობს, რომ MDMA ცხოველების ტვინში სეროტონი-
ნის წარმომქმნელ ნეირონებს აზიანებს; დაზიანება 12-18
თვე და მეტიც ნარჩუნდება. კლუბებისა და მუსიკალური
ფესტივალების მოყვარულთა ტესტირებამ სისხლში
MDMA-სთან ერთად მეთამფეტამინიც გამოავლინა,
ეს კომბინაცია კი აძლიერებს სეროტონინის ნეირო-
ნებისთვის მიყენებულ ზიანს.72
ფსიქიკური და ემოციური ეფექტები. მიღებიდან 20-60
წუთის შემდეგ, MDMA იწვევს ბედნიერების, სიცხადის,
გარკვეულობის განცდას, სიმშვიდეს, სიამოვნებას და
სენსორული აღქმის ცვლილებებს, დეპერსონალიზაციის
და გარემოს რეალობიდან მოწყვეტის გარეშე. ეფექტი
3-4 საათს გრძელდება. მომხმარებლები ამბობენ, რომ
განიცდიან არა-სქესობრივი ხასიათის ემპათიას სხვების
მიმართ, თვითშემეცნების გამძაფრებულ შეგრძნებებს;
იზრდება თვითშეფასება, მიმღებლობა და ინტიმურობის
158 თავი 3
განცდა − სწორედ ამიტომ, MDMA-ს „ჩახუტების“, ხოლო
MDA-ს − „სიყვარულის ნარკოტიკს“ უწოდებენ.
ფსიქიკური ეფექტების დიდი ნაწილი სეროტონერგული
აქტივობის შედეგია, მიუხედავად იმისა, რომ ეს
ნარკოტიკი არ იწვევს ფსიქოდელიური ნარკო-
ტიკებისთვის დამახასიათებელ გავრცელებულ ეფექტს
− მხედველობით ილუზიებს29. პირველი რამდენიმე
საათის მანძილზე სინაპსური ვეზიკულები ექსტაზის
ზემოქმედების ქვეშ ექცევა, რის შედეგადაც ნაპრალებში
სეროტონინის ჭარბად გამოყოფა ხდება; შედეგად
ტვინი გაძლიერებულად რეაგირებს შინაგან და გარემო
მოვლენებზე.
დაახლოებით სამი საათის შემდეგ ექსტაზი აგრძელებს
სეროტონინის გამოთავისუფლების დაჩქარებას, მაგ-
რამ, ამ დროისთვის მარაგები უკვე ამოწურულია.
ამ ეტაპზე, ექსტაზის დამატებითი დოზის მიღების
შემთხვევაში, ეფექტები პროპორციულად მცირდება,
ამიტომ, შეგრძნებების გახანგრძლივებისთვის ექსტა-
ზის ხშირად სხვა ნარკოტიებთან ერთად იღებენ,
როგორიცაა LSD ან ამფეტამინები. იმავე შეგრძნებების
მისაღებად საკმარისი სეროტონინის დაგროვებას
შესაძლოა ერთი კვირა ან მეტი დროც კი დაჭირდეს.
გადაჭარბებული სტიმულირების გამო, სეროტონინის
რეცეპტორები დაზიანების თავიდან ასარიდებლად
უჯრედის მემბრანებში „იმალებიან“. ამ პროცესს
„დეაქტივაცია“ ეწოდება („down regulation“) და გუნებ-
განწყობის ხანგრძლივ ცვლილებებს იწვევს, რადგან
ტვინში სეროტონინის აღმქმელი რეცეპტორების
ნაკლები რაოდენობა რჩება.
„მეორე დღეს იღვიძებ და იმ მდგომარეობაში ხარ,
რასაც შ-E-ნელებულს, ჩამორჩენილს ვეძახით,
მაგრამ სინამდვილეში ეს E-აბების ზემოქმედების
დასრულების შედეგია; სიქა გაქვს გაცლილი. „უჰ, რა
ხდება?“ − აი, ამ განწყობაზე ხარ და ძალიან ნელა
აზროვნებ.“
17 წლის ექსტაზის მომხმარებელი
ექსტაზის მოხმარების შემდეგ ზოგი მომხმარებელი
თავს ძალიან დეპრესიულად გრძნობს და სუიციდური
ფიქრები აწუხებს. მაღალი დოზებით მოხმარება შეიძ-
ლება მწვავე შფოთვითი რეაქციით და მოხმარების
შეწყვეტის შემდეგ ფლეშბეკებით დასრულდეს.63
ექსტაზის მოხმარების შედეგად ფიზიკური დამოკიდე-
ბულება იშვიათად ვითარდება, თუმცა, ფსიქოლოგიურმა
დამოკიდებულებამ შესაძლოა კომპულსურ მოხმარე-
ბამდე მიგვიყვანოს. ყოველდღიურად მოხმარების
შემთხვევაში, ტოლერანტობა ძალიან სწრაფად ყალიბ-
დება.26
ექსტაზის სხვა პრეპარატებთან კომბინაცია. ხშირად
ექსტაზის მიღება სხვა პრეპარატებთან ერთად ხდება
− რეცეპტით გასაცემ მედიკამენტებთან თუ სხვა
აკრძალულ ნივთიერებებთან ერთად.
 LSD და ექსტაზი (ქუჩ. candy flipping, flopping, X და
Ls, და candy snaps) აძლიერებს ორივე ნარკოტიკის
ეფექტს და ზრდის MDMA ზემოქმედების ხანგრძლი-
ვობას.
ჰიდროკოდონი/ოქსიკონტინი ®/კოდეინი/ჰე რო ინი
და ექსტაზი − X-თაობის სპიდბოლის (speedball)
კომბინაცია, რომელსაც შეუძლია ორივე ნარკოტიკის
ეიფორიული შეგრძნებების გამძაფრება.
აზოტის ოქსიდი და ექსტაზი გამოიყენება ინჰალანტის
ზემოქმედების ინტენსივობის გასაძლიერებლად;
აღნიშნული კომბინაცია ზოგჯერ გულის წასვლის და
ტრავმული დაზიანებების მიზეზი ხდება.
პროზაკი® (ფლუოქსეტინი) და ექსტაზი − მიიჩნევა,
რომ იცავს სეროტონინის უჯრედებს ექსტაზის
ნეიროტოქსიკური ეფექტისგან. ცხოველებზე ჩატა-
რებული კვლევები მოწმობს, რომ ერთად მიღების
შემთხვევაში, პროზაკმა® მართლაც შეიძლება
გაანეიტრალოს MDMA-ის ეფექტები. გამოცდილი
მომხმარებლები პროზაკს MDMA-ის ზემოქმედების
დასრულების შემდეგ იღებენ.
ექსტაზი და ვიაგრა® – გამოიყენება სქესობრივი
შეგრძნებების გასამძაფრებლად, ამიტომ მას
„სექსტაზის“ უწოდებენ.
„ცარიელი სიგარეტის ღერში ჩაყრილი მარიხუანა
მოვწიე გრამ კოკაინთან ერთად და ხუთი აბი ექსტაზი
დავაყოლე. იმ პერიოდში ძალიან ბევრ ექსტაზის
ვიღებდი, 1000-მდე აბი მქონდა ნაყიდი, ცუდი დოზა
იყო და მის გამო საავადმყოფოში მოვხვდი ერთი
თვით − გულს დაარტყა. ექიმებმა მითხრეს, რომ 25
წლამდე გულის გადანერგვა დამჭირდება.“
22 წლის წამალდამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
წვეულებები, ფესტივალები, რეივები და
მუსიკალური კლუბები
ტერმინი რეივი (rave), 1960-იანი წლების ინგლისში
დამკვიდრდა და დიდ საცეკვაო წვეულებას აღნიშნავდა.
ქსოვილების სამრეწველო ინდუსტრიის დაცემის
შემდეგ ბევრი დიდი საწყობი და სივრცე დაცარიელდა
და ახალგაზრდებმა ამ სივრცეების წვეულებებისთვის
გამოყენება დაიწყეს. წვეულებებზე ნარკოტიკებიც
იყიდებოდა, ისევე, როგორც დღეს. დღეისთვის რეივები
ხმამაღალი კომპიუტერული ტექნო ან ელექტრონული
საცეკვაო მუსიკით (EDM) გაფორმებულ შეკრებებად
გადაიქცა, სადაც მზარდი პოპულარობის დიჯეები
უკრავენ (მაგალითად, ჰოლანდიელი დიჯეები არმინ
ვან ბუურენი და ჰარდველი, ამერიკელი დიჯეები/
მუსიკოსები კელვინ ჰარისი და ფილო და პერი).
შემსრულებლები ნამდვილ წარმოდგენად აქცევენ
ხოლმე თავიანთ გამოსვლას, რომელსაც 100-დან
50,000-მდე მსმენელი ჰყავს; ლაზერშოუ და სასცენო
გაფორმება ამ ყველაფერს ფსიქოდელიურ კარნავალს
ამსგავსებს. მუსიკა უმეტესად ორიგინალურია; მას
ზოგჯერ ადგილზეც ქმნიან.73,74,75 დღეისთვის რეივების
უმეტესობა ლეგალურად ტარდება სხვადასხვა
ადგილებში, ზოგჯერ სტადიონებზეც კი. აღნიშნული
წვეულებები მილიონობით დოლარის მქონე
შემოსავლის დიდ ბიზნესად არის ქცეული.
ამ თავყრილობებზე სხვადასხვა ნარკოტიკების შოვნა
შეიძლება: 2C-C (C-boom), აზოტის ოქსიდი („მალხენი
გაზი“), ნიტრიტები (პოპერები), GHB ან GBL, კეტამინი,
ფენციკლიდინი, ნექსუსი (2C-B), მარიხუანა, და, რა
თქმა უნდა, ექსტაზი („მოლი“). ზოგ რეივზე ასევე
იყიდება პროდუქტი სახელად მოლიუოტრი (Mollywatr).
„მოლის“ კაფსულების ფასი $8-40 ფარგლებშია
და მის მიღებასთან დაკავშირებული ზედოზირების
რიცხვი მნიშვნელოვნადაა გაზრდილი.78 გამა-
ჰიდროქსიბუტრატი (GHB) და გამა-ბუტროლაქტონი
(GBL) რეალურად უფრო ახლოს დგას დეპრესანტების
ჯგუფთან, ვიდრე ფსიქოდელიურ ნივთიერებებთან.
„იისფერი სათრობი“ (sizzurp, “syrup”, lean,purp, Texas
tea, purple jelly, barre) საკმაოდ ცნობილი, ჰიპ-ჰოპ
მუსიკასთან და თემთან ასოცირებული კონცენტრატია
(მაგ., Lil Wayne, DJ Screw). „იისფერი სათრობი“ (purple
drank) კოდეინის და პრომეთაზინის (ანტიჰისტამინი)
შემცველი, სპრაიტთან® და ჯოლი რენჩერის®
კანფეტებთან შერეული ხველების წამალია, რომელიც
არაალკოჰოლურ სასმელში იხსნება. მიუხედავად იმისა,
რომ ეს ნარევი 1960-1970-იან წლებში მოიხმარებოდა
(ჩვეულებრივ ლუდთან და არა არაალკოჰოლურ
სასმელთან ერთად), ტეხასის ფარგლებს გარეთ ის
პოპულარული 2000 წელს გახდა ჰიპ-ჰოპ მუსიკაში
ხშირად ხსენების საფუძველზე. მისი მოქმედება
დეპრესანტის მსგავსია, მაგრამ პრომეთაზინი კოსმიურ
ეფექტს მატებს. ზედოზირების პრობლემები ძირითადად
ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე პრომეთაზინის და
კოდეინის დამთრგუნველ ეფექტებს უკავშირდება.
რეივზე ალკოჰოლი დასაშვებია, თუ სტუმრებს თავად
მოაქვთ რეცეპტით გაცემულ სხვადასხვა ოპიოიდებთან
(ოქსიკონტინი,® ვიკოდინი ®) და სტიმულატორებთან
ერთად (რიტალინი,® ადერალი®). ბოლო ათწლეულის
მანძილზე იმატა სინთეზური მარიხუანას, აბაზანის
მარილებისა და ახალი მეთკათინონების სხვა ნაერთების
მოხმარებამ. აბაზანის მარილები სტიმულატორებია
მეთამფეტამინის ან კოკაინის მსგავსი ნარკოგენული
პოტენციალით. ასეთია:
მეფედრონი (4-მეთილმეთკათინონი, იგივე 4-MMC)
2C-P (2,5-დიმეთოქსი-4-n-პროპილფენეთილამინი)
MDPV (მეთილენდიოქსიპიროვალერონი)
სამწუხაროდ, აღნიშნული ნივთიერებების ქიმიური
შემადგენლობები უცნობია და გვერდითი ეფექტები
შესაძლოა გულსისხლძარღვათა სისტემის სტიმული-
რებას და უბრალოდ, ემოციებზე კონტროლის დაკარ-
გვასაც იწვევდეს.
მიწისქვეშა რეივებში ჩატარებულმა კვლევამ, სა-
დაც ნარკოტიკები უფრო მეტი რაოდენობითაა თავ-
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 159
მოყრილი, აღმოაჩინა, რომ წვეულების საშუალო
სტატისტიკური სტუმარი 5 სხვადასხვა ნარკოტიკს იღებს,
ძირითადად თამბაქოს, ალკოჰოლს, მარიხუანას,
ექსტაზის და ამფეტამინს.74
მონაწილეების უმეტესობა, უბრალოდ, სიამოვნებას
იღებს მუსიკისგან, ცეკვავს და სოციალურ
ურთიერთობებშია ჩართული, უარყოფითი გვერდითი
ეფექტების განცდის გარეშე. მაგრამ, თუკი პრობლემა
თავს იჩენს, შეიძლება საქმე გვქონდეს უარყოფით
ფიზიკურ რეაქციებთან, ნეგატიურ ფსიქოდელიურ
გამოცდილებასთან, ფსიქიკურ დესტაბილიზაციასთან,
გადახურებასთან და წაქცევისგან გამოწვეულ ფიზიკურ
დაზიანებებთან (ეს უკანასკნელი ხშირად იჩენს თავს
აზოტის ოქსიდის მოხმარებისას). სიხშირის მიხედვით,
სასწრაფო დახმარება საჭირო ხდება ალკოჰოლის,
კოკაინის, მარიხუანას, ჰეროინის, მეთამფეტამინების,
აზოტის ოქსიდის, ფენციკლიდინის, MDMA, LSD,
GHB და კეტამინის ავადმოხმარების გამო.75 2010
წელს, სან ფრანცისკოს „ქოუ პალასში“ გამართულ
რეივ-ფესტივალზე, რომელსაც 16,500-მდე ადამიანი
ესწრებოდა, სავარაუდოდ, ექსტაზის მოხმარების გამო
ერთი ადამიანი გარდაიცვალა, ხოლო კრიტიკულ
მდგომარეობაში მყოფი 5 ადამიანი საავადმყოფოში
გადაიყვანეს.76
რეივებზე ყველაზე ხშირად შეხვდებით ამ
ნარკოტიკებს: ექსტაზი („მოლი“), მარიხუანა,
„იისფერი სათრობი“, აზოტის ოქსიდი; ხანდახან
აბაზანის მარილებსაც, მეთამფეტამინს,
სინთეზურ მარიხუანასა და ალკოჰოლს
(უკანასკნელს ხშირად სვამენ წვეულების
დაწყებამდე - წინასწარ „ჩაუფენენ“).
ბენზოფური (6-APB), იგივე 6-(2-ამინოპროპილ)
ბენზოფურანი
ბენზოფური ენტაქტოგენური ნაერთია (ნივთიერება,
რომელიც ექსტაზის მსგავს ემოციურ და ფიზიკურ
ეფექტებს იწვევს). მომხმარებელი ზემოქმედებას 45
წუთში ან 1 საათში გრძნობს (მოჭარბებული ეიფორია,
ენერგიის მოზღვავება), რაც დაახლოებით 10 საათამდე
გრძელდება. ბენზოფური ასევე იწვევს სხვების მიმართ
გაძლიერებულ ემპათიას.
ბრიტანეთში მისი გაყიდვა აკრძალულია. აშშ-ში
ადამიანების მიერ მისი მოხმარება დაშვებული არ
არის, მაგრამ შეზღუდული რაოდენობით მაინც
ხელმისაწვდომია. ხანგრძლივად მოხმარების
შემთხვევაში გულსა და გულსისხლძარღვთა სისტემაზე
ტოქსიკური გავლენა აქვს.
2C-T-7 და 2C-T-2
ფენეთილამინის ჯგუფის სხვა ორი ნარკოტიკი,
რომელიც ალექსანდრ შულგინმა გამოაცალკევა
160 თავი 3
და აღწერა წიგნში „PiHKAL: ქიმიური სასიყვარული
ისტორია“ (1991), ახლახან კვლავ აქტუალური გახდა
ფსიქოდელიური ნარკოტიკების მომხმარებელთა
სუბკულტურაში. ამ ორ ფსიქოსტიმულატორს რამდე-
ნიმე საერთო თვისება აქვთ: მომხმარებელში იწვევენ
დელირიუმს, მომატებულ მგრძნობელობასა და
შემეცნების გაზრდას.59 მაღალი დოზებით მიღებისას,
საშიშია გულსისხლძარღვთა სისტემისთვის და შეიძ-
ლება სიკვდილითაც დასრულდეს.
2C-T-7 (2,5 დიმეთოქსი-4-პროპილთიოფენეთილამინი),
რომელიც ცნობილია ჰოლანდიური სავაჭრო დასახე-
ლებით „ლურჯი მისტიკა“ („Blue Mystic“), სინთეზის
გზით პირველად 1986 წელს მიიღეს. 2000 წლისთვის
ეს ფსიქოსტიმულატორი „სმარტ-შოფებში“ სხვადასხვა
სახელით იყიდებოდა (Tripstacy, 7th Heaven, 7-Up,
Lucky 7, Beautiful).77 „სმარტ-შოპები“ „ჰედ შოპების“
მემკვიდრე მაღაზიებია, რომელიც პოპულარიზაციას
უწევს და ყიდის ახალი საუკუნის ფსიქოდელიურ
ნივთიერებებს, პარაფერნალიას, ლიტერატურასა
და მოდურ აქსესუარებს (უკანასკნელი ხელს უწყობს
გაყიდვების ზრდას). ნიდერლანდებში 200-მდე ასეთი
მაღაზიაა; უმეტესობა ყიდის ნედლ ან ხმელ ჯადოსნურ
სოკოებს, მცენარეულ ექსტაზის (Cloud 9,® Ultimate
Xphoria® და Herbal Ecstasy® კოფეინის და/ან ეფედრინის
შემცველობით), გუარანას და სხვა მცენარეულ
სტიმულატორებს, ფსიქოაქტიურ მცენარეებს, კანაფის
თესლებს და მის მოსაყვანად საჭირო ნაკრებებს.
2C-T-2 (2,5-დიმეთოქსი-4-ეთილთიოფენეთილამინი)
ავადმოხმარება სწორედ „სმარტ-შოფებიდან“
გავრცელდა ნიდერლანდებში, შვედეთში, გერმანიასა
და იაპონიაში, რის შედეგადაც 1999 წელს ჰოლანდიაში
2C-T-2 აიკრძალა. რამდენიმე მომხმარებელს თუ
დავუჯერებთ, ამ ნარკოტიკით თრობას თან ახლავს
უსიამოვნო ფიზიკური ეფექტები (გულისრევის
შეგრძნება, პირღებინება, კუნთური დაძაბულობა)
და ვერ ანიჭებს მათ დამაკმაყოფილებელ ფსიქიკურ
ეფექტს, ისეთივეს, როგორიც 2C-T-7-ს ახასიათებს.77
ნექსუსი (2C-B, იგივე 4-ბრომო-2,5-დიმეთოქსი-
ფენილეთილამინი)
„20 მგ მიღების შემდეგ მხოლოდ მსუბუქი მხედვე-
ლობითი და ემოციური ეფექტი ვიგრძენი, ამიტომ
დარჩენილი 44 მილიგრამიც მივიღე და ისეთ ადგი-
ლას აღმოვჩნდი, სადაც ჩემი ნებით არასდროს
წავიდოდი. ყველაფერი ცოცხალი შიშს იწვევდა.
მარჯვნივ გავიხედე, ფანჯარაში ბუჩქი დავინახე და
თავზარი დამეცა. ეს სიცოცხლის ისეთი ფორმა იყო,
რომლის გაგებაც არ შემეძლო.“
40 წლის ექიმი59
ამ ამფეტამინის-მაგვარ ქიმიურ ნივთიერებას იშვიათად
მოიხმარენ. იგი სინთეზის გზით მიიღო ალექსანდრ
შულგინმა. ბევრი სხვა ფსიქოსტიმულატორის მსგავსად,
2C-B-ის ეფექტი მოხმარებულ რაოდენობაზეა დამოკი-
დებული: მსუბუქი სტიმულაცია მცირე დოზის შემთხვევა-
ში და ინტენსიური ფსიქოდელიური შეგრძნებები – დიდი
დოზით მიღებისას.
ეფექტების ინტენსივობის გასაზრდელად, მომხმარე-
ბელთა გარკვეული რაოდენობა ორივეს: 2C-B და
MDMA-ს ერთად იღებს. ფსიქოდელიური საშუალებების
გამოცდილი მომხმარებლები ექსპერიმენტულად ნების-
მიერ ხელმისაწვდომ ნივთიერებას იღებენ, სწავლობენ
სხვადასხვა ნივთიერებებზე საკუთარი რეაქციების
კონტროლს და შეუძლიათ სანდო, ზუსტი ინფორმაცია
გასცენ სხვადასხვა ფსიქოსტიმულატორებს შორის
განსხვავებებზე.
25C-NBOMe, იგივე „C-boom“
ცოტა ხნის წინ მნიშვნელოვნად იმატა 25C-NBOMe
(ქუჩ. „სი-ბუმი“) მოხმარებამ, ნივთიერების, რომელიც
ფენეთილამინიდან მიიღება. ამ ნივთიერების თხევადი
ფორმა, რომელსაც შესუნთქვით მოიხმარენ, ძლიერ
ზემოქმედებას ახდენს ადამიანზე − LSD-ზე ძლიერსაც
კი, განსაკუთრებით 350 მილიგრამის და მეტი
რაოდენობის მოხმარებისას. სეროტონინის ჭარბად
გამოთავისუფლების შედეგია სხვადასხვა ფიზიკური
რეაქციები − ხდება ფერების მკვეთრად აღქმა, ხმოვანი
სიგნალების აღქმის დამახინჯება, იდენტობის/ეგოს
დაკარგვა; ადამიანი კარგავს ნორმალურად მოქცევის
და საკუთარი თავის, დროის, სივრცის აღქმის უნარს.
2C-I (2,5 დიმეთოქსი-4-იოდოფენეთილამინი) კიდევ
ერთი ფსიქოსტიმულატორია დიზაინერული ნარ-
კოტიკების ჯგუფიდან, რომელიც სულ უფრო პო-
პულარული ხდება და 2C-B და 25B-NBOMe-ის მსგავსი
ეფექტები აქვს.
ახალი, დიზაინერული ნარკოტიკების შექმნა
(როგორიცაა „სი-ბუმი“, აბაზანის მარილები)
ან ძველების განახლებული პოპულარობა
(2C-B, „მოლი“) ართულებს DEA-ს მიერ ამ
ნივთიერებების შეზღუდვის პროცესს.
PMA (4-MA, იგივე პარა-მეთოქსიამფეტამინი)
PMA ევროპიდან უკანონოდ შემოტანილ აბებში
აღმოაჩინეს, რომლებსაც ექსტაზის აბებად ასაღებდნენ.
PMA ხანმოკლე მოქმედებისაა: მიღებიდან ერთ საათში
იწვევს არტერიული წნევის უცაბედ მატებას, მკაფიო
ნარჩენ ხატებს და ბატის კანის ან თმების ყალყზე
დადგომის, ნემსის ჩხვლეტის მსგავს შეგრძნებებს.
მომხმარებელმა, რომელმაც არ იცის რას იღებს,
შესაძლოა საკმაოდ ნეგატიური გამოცდილება მიიღოს,
რადგან PMA სიმპატიკური ნერვული სისტემის მწვავე
სტიმულაციას (კრუნჩხვებს), ჰიპერთიმიას, სისხლის
შედედებას და კუნთების დაზიანებას იწვევს. PMA
პოპულარული გახდა მას შემდეგ, რაც ქუჩაში მისი
LSD-ის მსგავსი ეფექტების შესახებ გავრცელდა ხმა
(თუმცა, აღნიშნული არ შეესაბამება სიმართლეს).
მომხმარებელთა სიკვდილობის შემთხვევები უმეტესად
ზედოზირებასთანაა დაკავშირებული. ერთ დროს PMA
აშშ-სა და კანადაშიც იყიდებოდა („death“, chicken
power, chicken yellow).
STP (DOM, იგივე
2,5-დიმეთოქსი-4-მეთილამფეტამინი)
STP, რომელსაც ასევე სიმშვიდის, მშვიდობის აბებს
უწოდებენ, MDA-ს მსგავსი ნივთიერებაა. მისი ზემოქ-
მედება 12 საათს გრძლდება, ახასიათებს ინტენსიური
სტიმულაცია და მსუბუქი ფსიქოდელიური ეფექტები.
მოიხმარდნენ 1960-1970-იან წლებში. ამჟამად იშვიათად
გამოიყენება „ცუდი მოგზაურობის“ შემთხვევების მაღა-
ლი სიხშირის გამო.
ანტიქოლინერგული ფსიქოდელიური
საშუალებები (ბელადონა, ლენცოფა,
მანდრაგორი, ლემა)
„ჭაობში მბუდავ მცურავის სუკო,
იხარშე ისე, რომ ჩაიხრუკო;
ბაყაყის ცერო და ხვლიკის თვალო;
ღამურას ბურტყლო; ჩამონათალო
ძაღლის ენისა; გველის ნეშტარო,
ჯოჯოს ფეხო და ჭოტის ფრთა-მხარო
აქაფ-ადუღდით ჯოჯოხეთურად,
რომ გასჭრას ჯადომ უფრო ერთგულად.“
უილიამ შექსპირი, „მაკბეტი“, 1623
შექსპირის „მაკბეტში“ ჯადოქრებს არ უხსენებიათ
ბელადონა და შმაგას ოჯახის სხვა მცენარეები,
როგორიცაა ლენცოფა, მანდრაგორი და ლემა,
მაგრამ ამის გარეშეც ცნობილია, რომ აღნიშნული
ანტიქოლინერგული ფსიქოდელიური საშუალებები
ჯადოქრობაში და რელიგიურ რიტუალებში გამოი-
ყენებოდა ძველი საბერძნეთის ეპოქიდან მოყოლებული
შუა საუკუნეებსა და რენესანსის პერიოდშიც. ეს
მცენარეები შეიცავენ ჰიოსციამინს, ატროპინსა და
სკოპოლამინს, ყველა ფსიქოაქტიურ და/ან ფსიქო-
დელიურ ქიმიურ ნივთიერებებს, რომელთაგან
შესაძლებელია „მზაკვრული სასმელის“ დამზადება.
ეს მცენარეები გამოიყენებოდა ჭკუიდან შეშლილობის
იმიტირებისთვისაც, ასევე, როგორც ნარკოტიკი, შარდ-
მდენი, დამამშვიდებელი, შხამი და ანტისპაზმური
საშუალება. მათ კოსმეტიკურ საშუალებად იყენებდნენ
ძველი ბერძენი, რომაელი და ეგვიპტელი ქალები,
რადგან ეს მცენარეები აფართოებენ გუგებს და
თვალებს უფრო მკვეთრად გამოყოფენ.79 გასაკვირი
არ არის, რომ ბელადონა ლათინურად „ლამაზ ქალს“
ნიშნავს.
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 161

დიდი განსხვავება არ არის ჯიმსონის სარეველას ასთმის სიმპტომების
შესამცირებელ, ჰალუცინოგენურ და სასიკვდილო დოზებს შორის. ამ
მცენარის სამშობლო სავარაუდოდ ამერიკაა, მაგრამ ამჟამად მთელ
მსოფლიოშია გავრცელებული.
© 2013 CNS Productions, Inc
ბელადონა მწვანეფოთლოვანი დაბალი ბუჩქია
(სიმაღლით 2-4 ფუტამდე), რომელიც ფართოდაა
გავრცელებული ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპაში
და სამხრეთ-დასავლეთ აზიაში; მისი კულტივირება
ხდება ინგლისში, საფრანგეთსა და ჩრდილოეთ ამე-
რიკაში. ლემა უფრო ფართოდ გავრცელებულია და
მოხსენიებულია ჩინეთის, ინდოეთის, საბერძნეთის და
აცტეკების ისტორიულ ცნობებში.
ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში აცეტილქოლინის
რეცეპტორების დაბლოკვა ამ მცენარეების ერთ-ერთი
ზემოქმედების შედეგია. აცეტილქოლინი ჩართულია
რეფლექსების, აგრესიის, ძილის, არტერიული წნე-
ვის, გულისცემის სიხშირის, სქესობრივი ქცევის,
გონებრივი სისხარტის და ყურადღების რეგული-
რებაში. აცეტილქოლინის ბლოკირება იწვევს დელი-
რიუმისმაგვარ მდგომარეობას და კონცენტრა-
ციის სირთულეს. ასევე, შესაძლოა გამოიწვიოს
გულისცემის სიხშირის ზრდა, წყურვილის ძლიერი
შეგრძნება და ტემპერატურის საშიშ დონემდე მა-
ტება. ანტიქოლინერგული საშუალებები ასევე
იწვევს ჰალუცინაციებს, რეალობიდან მოწყვეტას და
ღრმა ძილს 48-საათამდე.80 ეს მცენარეები დღემდე
გამოიყენება აფრიკასა და მექსიკაში რამდენიმე ადგი-
ლობრივი ტომის მიერ.
სინთეზური ანტიქოლინერგული პრეპარატები,
როგორიცაა კოგენტინი და არტანე,® რომელიც
®
ანტიფსიქოზური მედიკამენტების გვერდითი ეფექტების
და პარკინსონის დაავადების სიმპტომების სამართავად
ინიშნება, არასამედიცინო მიზნითაც გამოიყენება და
ავადმოიხმარება მისი ფსიქოდელიური ეფექტისთვის.
ბელადონას სიგარეტი ასმადორი® ასთმის
სამკურნალო საშუალებაა, რომელსაც ახალგაზრდები
ავადმოიხმარენ იაფი ნარკოტიკული თრობისთვის.81
ლემას (Datura Stramonium) ერთ-ერთი სახეობა
– ჯიმსონის სარეველა (Jimson-weed, ცნობილი
162 თავი 3
ასევე სხვა სახელებით: thorn-apple, angel’s trumpet,
Jamestown-weed, mad apple, moonflower, „hell’s
bells“, stink-weed), ეკლიანი მცენარეა, დაკბილული
მწვანე ფოთლებით და აბილილის მსგავსი თეთრი
ყვავილებით. ფართოდაა გავრცელებული აშშ-ის
ტერიტორიაზე და ტოქსიკური მცენარეების ჯგუფს
მიეკუთვნება. ცხოველების და ადამიანებისთვის ამ
მცენარის ყველა ნაწილი ტოქსიკურია. მომხმარებლები
ჭამენ ლემას თესლს, სვამენ ჯიმსონის ჩაის და ეწევიან
მისი ფოთლებისგან შეხვეულ სიგარეტებს; იწვევს
უნებელიე მოძრაობებს, ტაქიკარდიას, არტერიული
წნევის დაქვეითებას და განსაკუთრებულად მწვავე
ჰალუცინაციებს − წარმოსახვით გველებს, ობობებსა
და ხვლიკებს. ბევრი მომხმარებელი ამ მცენარეს
მეორედ აღარ მოიხმარს, რადგან ხშირია უკიდურესად
უარყოფითი ზემოქმედების შემთხვევები, რომელიც
შეიძლება რამდენიმე დღეც კი გაგრძელდეს. 2008
წელს აშშ-ში ჯიმსონის სარეველათი მოწამვლის 1,000-
მდე შემთხვევა დაფიქსირდა.82 კოორდინაციისა და
განსჯის დაქვეითებულ უნარს სარისკო აქტივობებამდე
მივყავართ, რაც ხშირად გადაუდებელი სამედიცინო
დახმარების განყოფილებაში მოხვედრით მთავრდება.
სამედიცინო პერსონალი ჯიმსონის სარეველას
მომხმარებლებს ამგვარად აღწერენ: „ცხელი, როგორც
კურდღელი, ბრმა, როგორც ღამურა, მშრალი,
როგორც ძვალი, წითელი, როგორც ჭარხალი და
შეშლილი, გადარეული.“83
ფენციკლიდინი, კეტამინი, სალბი და
სხვა ფსიქოდელიური საშუალებები
ნაკლებად ცნობილი ფსიქოდელიური საშუალებების
პოპულარობა იზრდება ახალი თაობის მიერ უცხო
ნივთიერების აღმოჩენის შემდეგ, რომელსაც სხვა
კულტურებში მოიხმარდნენ, ან რომლის სინთეზიც
ახლახანს მოხდა. როდესაც ნარკოტიკული საშუალებე-
ბი, როგორიცაა Salvia divinorum, ბრომო-ნემსიყლაპია,
ლომის კუდი და აივ/შიდსის სამკურნალო პრეპარატი
სუსტივა,® მედიის ყურადღების ცენტრში ექცევა, მათ
მოიხსენიებენ, როგორც ნარკოტიკებს, რომლებზეც
DEA-მ შეშფოთება გამოთქვა. როდესაც ახალი თაობები
ძველ ნივთიერებებს ხელახლა აღმოაჩენენ, ხშირად
არაფერი იციან მათი უარყოფითი ისტორიის შესახებ.
მაგალითად, ფენციკლიდინი, 1970-იანი წლების
ადრეული და შუა პერიოდის პოპულარული ნივთიერება,
აგრესიულ ქცევასთან არის დაკავშირებული, რამაც
თავის დროზე საკმაო პრობლემები შეუქმნა როგორც
პოლიციელებს, ასევე მშობლებსა და სკოლებს.
ფენციკლიდინის მიმართ მედიის ინტერესმა მალევე
იკლო, თუმცა გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების
განყოფილებაში ამ ნარკოტიკის გამო მოხვედრილი
მომხმარებლების რაოდენობა კვლავ მაღალია. 2005-
2006 წლებში ახალგაზრდა თაობამ დაიწყო „fry“ ან „fry
daddies“ მოხმარება (ბალზამირების სითხეში ჩაწებული
მარიხუანა) ფენციკლიდინთან ერთად. ახალგაზრდა
მომხმარებლებისთვის ეს სიახლე იყო, მაგრამ, როგორც
ფენციკლიდინის მოხმარებამ წარსულში, ნარკოტიკმა
მოულოდნელი ეფექტები გამოიწვია − დისოციაცია,
ბრაზი, ტკივილის მიმართ მგრძნობელობის დაქვეითება,
ტრავმები, დაპატიმრების და გადაუდებელი სამედიცინო
დახმარების განყოფილებაში მოხვედრის შემთხვევები.

ფენციკლიდინი (PCP)
ფენციკლიდინის ჰიდროქლორიდი თავდაპირველად
1950-იან წლებში შეიმუშავეს, როგორც ინტრავენური
ანესთეზიური საშუალება, თუმცა, მისი ადამიანებზე
მოხმარება არასდროს ყოფილა დაშვებული. ტოქ-
სიკური ჰალუცინოგენური ეფექტების სიმწვავისა ფენციკლიდინი და კეტამინი თავიდან ანესთეზიურ საშუალებებად
და სიხშირის გამო მისი გამოყენება მხოლოდ იყო შექმნილი, მაგრამ შემდეგ მხოლოდ ცხოველების ტრანკვი-
ლიზატორებად გამოიყენებოდა. ამჟამად მხოლოდ კეტამინის მოხმა-
ვეტერინარიაში ხდებოდა.84,85 რებაა გავრცელებული.
მიუხედავად იმისა, რომ ფენციკლიდინის დამზადება © 2003 CNS Productions, Inc.
სახლის პირობებში საკმაოდ მარტივია, მძაფრი
სუნის გამო ადვილია ლაბორატორიის აღმოჩენა.
ამჟამად ფენციკლიდინი აკრძალული ნივთიერებების ტკივილს ვერ გრძნობენ, ხელს უწყობს აღნიშნული
ჯგუფს მიეკუთვნება და მისი ყიდვა მხოლოდ ქუჩის მცდარი აღქმების განმტკიცებას.
კრიმინალური დაჯგუფებისგანაა შესაძლებელი.
„როცა ფენციკლიდინს ვეწევი, ძალიან ბედნიერი ვარ,
ფენციკლიდინს (ქუჩ. angel dust, peep, KJ, ვერ ვგრძნობ ტკივილს, არ ვფიქრობ წარსულზე.
Shermans,whack, rocket fuel, ozone) ხშირად ასაღებენ, კარგი ნარკოტიკია, გრძნობების დამალვა თუ
როგორც THC-ს, მესკალინს ან პსილოციბინს. გინდა. თავს სუპერმენივით გრძნობ. მჟავას ჰგავს
გვხვდება როგორც თხევადი, ისე კრისტალის, აბების ჰალუცინაციების ეფექტის გარეშე. ერთი-ორჯერ
და ფხვნილის სახით, რომელსაც ეწევიან, იყნოსავენ, ძალიან ბევრი მოვწიე და შიში ვიგრძენი.“
ყლაპავენ ან ინექციურად მოიხმარენ. მას ხშირად ფენციკლიდინის მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ეწევიან ნატ შერმანის (Nat Sherman®) სიგარეტით ან
ამატებენ მარიხუანათი შეხვეულ მოსაწევში: „fry“ ან „fry ფენციკლიდინი უკიდურესად ძლიერმოქმედი ნივთიე-
stick“. რებაა, განსაკუთრებით მათთვის, ვინც პირველად
მოიხმარს, და ზღვარი სენსორული დეპრივაციის
ფენციკლიდინი ბლოკავს ცენტრალურ ნერვული
სასიამოვნო ეფექტებისა და კატატონიის, კომის ან
სისტემაში გაგზავნილ სენსორულ სიგნალებს, რაც
კრუნჩხვების გამომწვევ დოზებს შორის ძალიან მცირეა.
ხსნის შებოჭილობას, ტკივილს და იწვევს გონებისა და
დაბალი დოზა (2-5 მგ) იწვევს მსუბუქ დეპრესიულ
სხეულის ერთმანეთისგან განცალკევებას. ერთ-ერთი
მდგომარეობას, შემდეგ კი მასტიმულირებელი ეფექტი
კვლევის მიხედვით, მომხმარებელთა თითქმის 3/4-
აქვს. საშუალო დოზა (10-15 მგ) სენსორული დეპრი-
მა აღნიშნა ფენციკლიდინის მოხმარების შემდგომი
ვაციის უფრო ინტენსიურ მდგომარეობას იწვევს. 20
გულმავიწყობა, კონცენტრაციის სირთულეები, აგრე-
მგ უკვე შეიძლება კატატონიის, კომისა და კრუნჩხვის
სიული და ძალადობრივი ქცევა, დეპერსონალიზაცია
მიზეზი გახდეს. ფენციკლიდინის დიდი დოზები იწვევს
და გაუცხოება. შედარებით ნაკლებმა მონაწილემ
გულყრებს, რესპირატორული სისტემის დათრგუნვას,
(≈40%) აღნიშნა ჰალუცინაციების გამოცდილება
კუნთების რიგიდულობას, გულსისხლძარღვთა სის-
(ტაქტილური, მხედველობითი ან სმენითი).35,63,85
ტემის არასტაბილურ მდგომარეობას და თირკმლის
ყველაზე მწვავე პრობლემები − თვით-დაზიანება
უკმარისობას.37
და სამართალდამცავების მიმართ გამოხატული
აგრესიული ქცევა − ფენციკლიდინის დისოციაციური
„მოხმარებისას ადრეც მქონია კრუნჩხვები, თავს
ეფექტების და ტკივილის შეგრძნების დაქვეითების
ვურტყამდი სხვადასხვა მყარ ზედაპირს, მქონდა
შედეგია, რაც მომხმარებლებს კუნთების, მყესებისა და
კოპები, მაგრამ ტკივილს მხოლოდ მომდევნო
რბილი ქსოვილების გადატვირთვის რისკის ქვეშ აყენებს.
დღეებში ვგრძნობდი, იმ მომენტში ვერ ვხვდებოდი,
სენსაციური ისტორიები ხშირად გადაჭარბებულად
რას ვაკეთებდი და ვერც ტკივილს ვგრძნობდი.“
წარმოაჩენს ფენციკლიდინის ზემოქმედების სიძლიერეს
ფენციკლიდინის მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
და გადმოსცემს ამბებს მომხდარი შელაპარაკებების
შესახებ, სადაც მომხმარებელი ზემოქმედების ქვეშ
ფენციკლიდინის დაბალი დოზის ზემოქმედება 1-2
ზეადამიანურ ძალას იძენს. ფილმები, როგორიცაა
საათს გრძელდება, საშუალო დოზის − 4-6 საათს,
„ტერმინატორი“ და “სიკვდილის სურვილი II“, სადაც
და დიდი დოზის ეფექტი შესაძლოა 48 საათამდეც
პერსონაჟები რობოტების მსგავსად იბრძვიან და
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 163
გაგრძელდეს, რაც იმავე რაოდენობის LSD-სთან
შედარებით ბევრად უფრო ხანგრძლივი მოქმედებაა.
ფენციკლიდინი სხეულის ცხიმიდან შესაძლოა
ხელახლა მოხვდეს სისხლის მიმოქცევის სისტემაში
და შემდგომ თავის ტვინში, რაც ნარკოტიკის რეალურ
„ფლეშბეკს“ გამოიწვევს (პტსა-ს მსგავსი მოგონებისგან
განსხვავებულს). ზოგიერთი მომხმარებელი ამბობს,
რომ ეს რეაქცია მოხმარების შეწყვეტის შემდეგ
რამდენიმე თვის მერეც კი აქვთ ხოლმე. ფენციკლიდინის
მოხმარება ფართოდ გავრცელებული არაა, რადგან
ხშირია თრობის პროცესში ცუდი შეგრძნებების
გამოცდილება, მაგრამ გრძელდება მისი სხვა, უფრო
პოპულარულ ნარკოტიკებად გასაღების პრაქტიკა
(THC ან მესკალინი), შესაბამისად, ადამიანმა შეიძლება
ფენციკლიდინი მოიხმაროს და არც იცოდეს ამის
შესახებ.
როდესაც ფსიქოდელიური ზემოქმედება იწყება,
მომხმარებლებმა, რომლებიც ფენციკლიდინს
პირველად მოიხმარენ, ან არ იციან ამ ნარკოტიკის
მოქმედების შესახებ, შესაძლოა მიიღონ ცუდი
გამოცდილება (bad trip); მათ ხშირად არ ახსოვთ,
რა მოხდა, სანამ ზემოქმედების ქვეშ იყვნენ. ასეთი
ტიპის ამნეზიას ანტეროგრადული ამნეზია ეწოდება.
შეიძლება მომხმარებელს დაავიწყდეს ნივთიერების
მიღებამდე ცოტა ხნის წინ მომხდარი მოვლენებიც
(რეტროგრადული ამნეზია). ორივე ტიპის ამნეზია
ხშირად დაკავშრებულია პაემანზე გაუპატიურების
ნარკოტიკებთან, როგორიცაა როჰიპნოლი® ან GHB
ალკოჰოლთან ერთად (იწვევს გონების დაკარგვას).
ადამიანები, ვინც დიდი ხნის მანძილზე მოიხმარს ამ
საშუალებას, ექსპერიმენტებით ცდილობენ მათთვის
შესაფერისი დოზის დადგენას, რომელიც არ გამოიწვევს
მწვავე გვერდით ეფექტებს.
ფენციკლიდინი და კეტამინი დისოციაციური
ანესთეზიური საშუალებებია და ცხოველების
ტრანკვილიზატორად გამოიყენება. ამ
ნივთიერებებს დამამშვიდებელი და
ჰალუცინოგენური ეფექტი აქვს.
კეტამინი
მიუხედავად იმისა, რომ ინტერესმა კლუბური ნარკო-
ტიკების მიმართ იკლო, ღამის კლუბებში და რეივებზე
მათი შოვნა ჯერ კიდევ შესაძლებელია. კეტამინი
დისოციაციური, ზოგადი ანესთეზიური საშუალებაა,
რომელიც ცხოველებთან და ადამიანებთანაც
სამედიცინო პროცედურებში გამოიყენება. ეფექტი მისი
წინამორბედის და მასთან ქიმიურად დაკავშირებული
ნივთიერების, ფენციკლიდინის მსგავსია. თავის ტვინში
ეს ნივთიერებები ერთსა და იმავე რეცეპტორებს
უკავშირდება, მაგრამ მოქმედების ხანგრძლივობა
განსხვავებულია − ფენციკლიდინის ზემოქმედება კეტა-
მინთან შედარებით უფრო ხანგრძლივია. კეტამინი
სინთეზით პირველად 1962 წელს მიიღეს. ვიეტნამის
ომში ის ყველაზე ხშირად მოხმარებული ანესთეზიური
164 თავი 3
საშუალება იყო. კეტამინის გამოყენება შეწყდა გვერდით
ეფექტებზე ინფორმაციის გავრცელების შემდეგ
(არასასურველი ხილვები). მას შემდეგ ფენციკლიდინი
ყველაზე ხშირად ცხოველთა ტრანკვილიზატორად
გამოიყენება; კეტამინი კონტროლირებული ნივთიე-
რებების სიაში 1999 წელს შეიტანეს (III სიის დეპრესანტი).
რადგან კეტამინის სინთეზი ფენციკლიდინთან შედა-
რებით უფრო რთულია, უმეტეს შემთხვევებში მას
ლეგიტიმური მომწოდებლებისგან და მომხმარებ-
ლებისგან ყიდულობენ. კეტამინის ინტრავენური მოხმა-
რების ხსნარს სამედიცინო და სტომატოლოგიური კლი-
ნიკების მომმარაგებელი წყაროებიდან მოიპოვებენ
და აკრისტალებენ მიკროტალღურ ღუმელში.
ჩვეულებრივ, ამ კრისტალებს ინტრანაზალურად
ისუნთქვენ; შესაძლებელია კრეკ-ჩიბუხით მოწევაც;
ხანდახან იღებენ პერორალურად ან ინექციურად. კეტა-
მინი შემდეგი სავაჭრო სახელებით იყიდება: კეტანესტი,®
კეტასეტი® და კეტალარი®. ქუჩაში მას იცნობენ, როგორც
special K, vitamin K და kit kat. კეტამინი მექსიკაში
იყიდება, როგორც ცხენების ანესთეზიური გელი.
ეფექტები
კეტამინის ავადმომხმარებლები, იგივე „ქეი-ჰედები“
(K-heads), ხშირად იყენებენ პაწაწინა კოვზს, დაახლო-
ებით 20 მგ ფხვნილს სარკეზე („ხაზი“); ან იღებენ
„დარტყმას“ პლასტმასის შესაყნოსი ხელსაწყოდან,
რომელსაც „ტყვიას“ უწოდებენ და 2-5-ჯერ იყნო-
სავენ თითოეულ ნესტოში, სასურველი ეფექტის მიღე-
ბამდე. K-land-ის დოზა,100-200 მგ, იწვევს მსუბუქ,
სიზმრისმაგვარ ინტოქსიკაციას, გონებისა და სხეულის
განცალკევების, თავბრუსხვევის, სივრცეში ლივ-
ლივის შეგრძნებას; ზემოქმედების ქვეშ ადამიანი
გაუგებრად მეტყველებს და დარღვეული აქვს კუნთური
კოორდინაცია.87
„არაფერზე დარდობ, ყველაფრისგან შორს ხარ.
შეიძლება ვინმე გელაპარაკებოდეს, შენ გვერდით
ვიღაცები კამათობდნენ, მაგრამ შენ არაფერი გესმის.
შენს პატარა სამყაროში ხარ. გარშემო არაფერია
შენთან დაკავშირებული.“
43 წლის ფსიქოდელიური საშუალებების ყოფილი მომხმარებელი
სრული ფსიქოდელიური ეფექტის მისაღწევად 300-500
მგ კეტამინია საჭირო. „კეტამინის გვირაბში ყოფნას“
(K-Hole) სხეულიდან გასვლის, სიკვდილს მიახლოებულ
გამოცდილებად აღწერენ, რომელსაც თან ახლავს
დეპერსონალიზაცია, ჰალუცინაციები, დელირიუმი და
ხანდახან უცნაური ან მისტიკური გამოცდილებებიც.88
მომხმარებლებს უქვეითდებათ ტკივილის მიმართ
მგრძნობელობა და ვერაფერს გრძნობენ სხვადასხვა
უხეში აქტივობების, ჩხუბის თუ საშიშ გარემოში
მოხვედრის გამო სხეულის დაზიანებისას.
 „წვეულებაზე ვიყავი და კაქტუსის ბაღში შევედი −
ასე უბრალოდ შევედი და გამოვედი. მეორე დღეს
ფეხები სულ სისხლიანი და მქონდა და ეკლებს
ვიძრობდი, მაგრამ იმ დროს განსაკუთრებული
თითქოს არაფერი ხდებოდა.“
43 წლის ფსიქოდელიური საშუალებების ყოფილი მომხმარებელი

„კეტამინის გვირაბის“ დოზის, ან ზედოზირების ტოქ-

სიკური გვერდითი ეფექტები მოიცავს რესპირატორული
სისტემის დათრგუნვას, გულისცემისა და არტერიული
წნევის მატებას, აგრესიულ ქცევას, კრუნჩხვებს; იშვიათ
შემთხვევებში − კომასაც.

ვეტერინარები კეტამინის ლეგალურად შეძენისას თითო

ფლაკონში დაახლოებით $7-ს იხდიან, საშუალო დონის
ქუჩის გამსაღებლები − $30-45-მდე, მომხმარებლები
− $60-200-მდე. შესაბამისად, დოზის ფასი $20-25
გამოდის. თითოეულ ფლაკონში დაახლოებით 1 გრამი
თხევადი კეტამინია (5-10 დოზა).90

რამდენიმე მკვლევარმა ალკოჰოლზე დამოკიდებუ-

ლების მკურნალობაში სცადა კეტამინის გამოიყენება.
ტექნიკა კეტამინით მხარდაჭერილი ფსიქოთერაპიის
სახელით არის ცნობილი და გულისხმობს კეტამინის
კუნთში ინექციას, ემოციებისა და დიალოგის მიმართ
ტვინის მიმღებლობის გაზრდის მიზნით. ერთ-ერთი
კვლევის შედეგების მიხედვით, აღნიშნული მეთოდით
Salvia divinorum, მოიპოვება ყველა შტატში. მცენარე 90 სმ-მდე
მკურნალობაში ჩართული კლიენტების 2/3 წელიწადზე სიმაღლის იზრდება.
მეტხანს ინარჩუნებდა სიფხიზლეს; საკონტროლო
© 2006 CNS Productions, Inc.
ჯგუფში, ვინც მკურნალობის ჩვეულებრივი კურსი
გაიარა, ამ მაჩვენებელს მხოლოდ 1/4-მა მიაღწია.91

კეტამინის რეგულარული, ყოველდღიური მოხმა-
რება დაკავშირებულია ტოლერანტობის სწრაფ ჩა-
მოყალიბებასთან და ღრმა ფსიქიკურ დამოკიდებუ-
ლებასთან.92 ძირითადი ეფექტი დაახლოებით 1 საათი
ან ნაკლები გრძელდება, მაგრამ გავლენა კოორ-
დინაციაზე, განსჯის უნარსა და სენსორულ აღქმაზე
შეიძლება 18-24 საათიც კი გაგრძელდეს.
SALVIA DIVINORUM (salvinorin A)
იმის მიხედვით, რა დოზის მიღება ხდება და როგორ
გარემოში, სალბის ამ სახეობას ადარებენ LSD-ს,
DMT-ს, კეტამინსა და ფენციკლიდინს, თუმცა, მთლად
ბოლომდე ვერ იმეორებს მათ ეფექტებს. Salvia
divinorum საუკუნეების მანძილზე გამოიყენებოდა
მაზატეკის შამანებისა და კურანდეროების (ექიმბაშები)
მიერ აღმოსავლეთ სიერა მადრესა და ჩრდილო-
აღმოსავლეთ მექსიკაში; პაციენტებს იგი ტრანსის
მსგავსი მდგომარეობის გამოსაწვევად ეძლეოდათ,
რაც დაავადების მიზეზის დადგენას ემსახურებოდა.

Salvia divinorum ე.წ. ნარკოტიკული სალბი (sage,
diviner’s sage, magic mint, Sally-D) სალბის გვარის
ერთ-ერთი სახეობაა უნიკალური ფსიქიკური
ეფექტებით, რომელსაც სხვადასხვა ფსიქოდელიური
ნარკოტიკების კომბინაციურ ეფექტს ადარებენ; მას
უფრო ხშირად სკოლის მაღალი კლასების და კოლეჯის
სტუდენტები მოიხმარენ. მიუხედავად იმისა, რომ იგი
ჯერ კიდევ ლეგალურია ბევრ შტატში, დანარჩენები
სასწრაფოდ ამზადებენ მისი სრულად აკრძალვის
კანონპროექტებს. კალიფორნიაში აკრძალულია
მისი მიყიდვა არასრულწლოვანთათვის, ნებრასკა კი
სრულად კრძალავს გაყიდვას. DEA-ს ჯერ არ მიუღია
გადაწყვეტილება, აკრძალოს თუ უბრალოდ შეზღუდოს
მისი გაყიდვები.93
Salvia divinorum პიტნის ოჯახს მიეკუთვნება. მის
ხმელ ფოთლებს და ცოცხალ ღეროებს ღეჭავენ, რის
შედეგადაც ნივთიერება პირის ღრუს ლორწოვანი
მემბრანის გავლით შეიწოვება; მას ასევე ეწევიან
(შეიწოვება ფილტვებიდან) ან სვამენ ჩაის სახით.
მასში შემავალი ფსიქოაქტიური ნაერთი Salvinorin
A კუჭ-ნაწლავის სისტემაში მოხვედრისას კარგავს
ფსიქოდელიურ თვისებებს. ამიტომ, მომხმარებლები
ჩაის პირში რაც შეიძლება დიდხანს იჩერებენ, რაც
საშუალებას იძლევა ნარკოტიკი ორგანიზმში პირის
ღრუს ლორწოვანი გარსიდან მოხვდეს. ძირითადი
ეფექტები მოიცავს ჰალუცინაციებს, დელირიუმს,
სხეულიდან გასვლის შეგრძნებებს კომუნიკაციის და
ფიზიკური ფუნქციონირების დაქვეითებასთან ერთად.
მოწევის შემთხვევაში ეფექტი მხოლოდ რამდენიმე

ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 165

წუთს გრძელდება, ზემოქმედება სუსტდება 7-10 წუთის
შემდეგ და ქრება 30 წუთში.
მიჩნეულია, რომ Salvia divinorum-ის ძირითად
ფსიქოაქტიურ ეფექტებზე პასუხისმგებელია მასში
შემავალი ფსიქოაქტიური ნაერთი Salvinorin A (კაპა
ოპიოიდური რეცეპტორის აგონისტი). 1 უნცია (28 გ)
Salvinorin A-ს ექსტრაქტის დასამზადებლად კილო-
ნახევრამდე ან დაახლოებით, 100-200 ფოთოლია
საჭირო, საიდანაც დაახლოებით 4-12 დოზა გამოდის.
როგორ მოქმედებს ეს ექსტრაქტი ტვინში, ჯერჯერობით
ცნობილი არ არის, თუმცა მიიჩნევა, რომ ააქტიურებს
ოპიოიდურ კაპა რეცეპტორებს. ამბობენ, რომ მოწევის
შემთხვევაში 200-500 მკგ Salvinorin A იწვევს 100-200 მკგ
LSD მსგავს, უფრო ინტენსიურ ეფექტს.94 ნარკოტიკული
გამოცდილება მნიშვნელოვნადაა დამოკიდებული
მომხმარებლის გუნებ-განწყობასა და გარემოზე.
„სალბის ექსტრაქტი სულ სხვა საქმეა. DMT-ის
გამოცდილების მსგავსია, ოღონდ არა უკომპრომისო.
მიღების შემდეგ ნამდვილად შორდები ნებისმიერ
სიტუაციას, სადაც იმ მომენტში ხარ.“
24 წლის Salvia divinorum-ის მომხმარებელი
Salvia divinorum-ის ეფექტები −
ჰალუცინოგენური, ბოდვითი და სხეულიდან
გასვლის შეგრძნებებით − ჩვეულებრივ,
მომხმარებლისთვის შეუძლებელს ხდის
ფიზიკურ ფუნქციონირებას და კომუნიკაციას.
Salvia divinorum-ის მოხმარება რეგულირდება ავსტრა-
ლიაში, დანიაში, ესტონეთში, ფინეთში, გერმანიაში,
იტალიაში, ნორვეგიაში, სამხრეთ კორეაში, ესპანეთსა
და შვედეთში. 2010 წლისთვის ის ლეგალური ნივთიე-
რება იყო შტატებში, მაგრამ აკრძალულია მისი
რეკლამირება ადამიანის მიერ მოხმარებისთვის.
მცენარის ცოცხალი ღეროების ყიდვა შესაძლებელია
ინტერნეტის საშუალებით.
ამანიტა სოკოები
წითელი შხამასოკო (Amanita muscaria) დიდი სოკოა
ნარინჯისფერი, მოყვითალო-ყავისფერი, წითელი
ან ყვითელი ქუდით და თეთრი ლაქებით. შეუძლია
ინტოქსიკაციის, ჰალუცინაციების, ბოდვითი აღტა-
ცების გამოწვევა, მაგრამ მისი მომწამვლელი თვი-
სებები საშიშია ჯანმრთელობისთვის. მისმა ანტიქო-
ლინერგულმა აქტივობამ შესაძლოა გამოიწვიოს
კუნთების კოორდინაციის დარღვევა, სხეულის
ტემპერატურის საშიშ დონემდე მომატება, მხედვე-
ლობასთან დაკავშირებული სირთულეები, გულის-
ცემის მაღალი სიხშირე, ცნობიერების აბნევა და
ჰალუცინაციები. ზოგჯერ იწვევს გულყრებს, კომას
და სიკვდილს. ეფექტები მიღებიდან ნახევარ
საათში იწყება და 4-დან 8 საათამდე გრძელდება.44
აქტიური ინგრედიენტებია იბოტენის მჟავა და ალკა-
166 თავი 3
ლოიდი მუსციმოლი, ნივთიერებები, რომელთა
მოქმედება გამა-ამინოერბომჟავას, ინჰიბიტორული
ნეიროტრანსმიტერის მსგავსია.
თავჭედილა სოკო (Amanita pantherina) წითელ
შხამასოკოზე მეტ აქტიურ ნივთიერებებს შეიცავს. ორი
სოკოდან ნებისმიერის დიდი ოდენობით მიღებამ
შეიძლება მომხმარებელი 12 საათის მანძილზე
ამყოფოს შეუძლოდ.9
სოკოების ამ ოჯახის ბევრი წევრი სასიკვდილოდ
შხამიანია (მაგ., თეთრი შხამასოკო, Amanita
phalloides), ამის მიუხედავად, წითელი შხამასოკო და
თავჭედილა საუკუნეების მანძილზე გამოიყენებოდა
ფსიქოდელიური ეფექტის მისაღებად. ამანიტას
სოკოებისგან დამზადებულ სასმელს წმინდა ინდურ
ტექსტებში ღმერთ სომად მოიხსენიებენ (ოთხი ვედა)
რომელიც ძვ.წ. 1500 წლით თარიღდება.
„მოდი ჩვენს ღვთაების სასმელთან, სომასთან; სომას
მსმელო!
მდიდარის სიხარული მოგეცემა უხვად.
დაე, გავეცნოთ ყველაზე ღრმა კეთილგანწყობას:
ნუ უარგვყოფ, მოდი აქეთ.“
რიგვედა, მეოთხე ჰიმნი, ინდრა95
ამანიტას ასევე მოიხმარდნენ ციმბირის ადგილობრივი
ტომები, მაგრამ დღეისთვის მისი გამოყენება შეზღუ-
დულია არაპროგნოზირებადი ეფექტების გამო. ამას
გარდა, ადვილია შეცდომაში შესვლა და სასიკვდილოდ
შხამიანი სოკოს ამანიტად მიღება. წითელ შხამასოკოს
დღემდე იყენებენ უძველეს რიტუალებში ოჯიბვე
ინდიელები მიჩიგანში.96
ეს სოკო ფსიქოდელიური საშუალებების იმ მცირე
ჯგუფს მიეკუთვნება, რომელიც ლეგალურად იყიდება
შტატებსა და რამდენიმე სხვა ქვეყანაში. გაყიდვები
რეგულირდება შტატის კანონებით. 25-გრამიანი
დაკეპილი სოკოს პაკეტის შეძენა შესაძლებელია
დაახლოებით $25-ად, ინტერნეტის საშუალებით.
როდესაც ხდება მისი, როგორც საკვების ან საკვები
დანამატის გაყიდვა, ამანიტა სოკოები აშშ სურსათისა
და წამლის მაკონტროლებელი ორგანოს (FDA)
რეგულაციის ქვეშ ექცევა.
დექსტრომეთორფანი (რობიტუსინი,®
DM, რომილარი® და ხველების სხვა
საშუალებები)
ვიდრე „იისფერი სათრობი“ პოპულარული გახდებოდა,
დექსტრომეთორფანის ხველების სამკურნალო სირო-
ფები რჩეული ავადმოხმარებული ნივთიერებები იყო.
დექსტრომეთორფანი (DXM) ოპიოიდების ჯგუფის
ნივთიერებაა, რომლის აქტივობაც მიმართულია უფ-
რო ხველების რეცეპტორებზე, ვიდრე ტკივილისა
და ეიფორიის ცენტრებზე და ამდენად, ხველების
დამთრგუნველი არაერთი წამლის შემადგენელი
ინგრედიენტია (რობიტუსინი,® DM, რომილარი,®
კორიციდინი და სხვა, 140-ზე მეტი სითხე, აბი და
®
კაფსულა). თავიდან მოხმარებლებმა აღმოაჩინეს,
რომ დექსტრომეთორფანის მაღალი კონცენტრაციით
ფსიქოაქტიური და ფსიქოდელიური ეფექტის მიღწევა
შეიძლება. ავადმოხმარების შესახებ ცნობები პირველად
1960-იან წლებში გავრცელდა. ახლახან, ავღანეთიდან
დაბრუნებულ ჯარისკაცებშიც გამოჩნდა DXM-ის
ავადმოხმარების მაღალი ინციდენტობა, რაც მისი
ხელმისაწვდომობით აიხსნება. ხველების სამკურნალო
სიროფები ჯერ კიდევ პოპულარულია მძიმე მეტალის
მუსიკალურ ბენდებსა და მათ ფანებში. Weedeater
ერთი მათგანია; ამ ჯგუფს ონლაინ გადაცემაც კი აქვს,
სადაც ხველების სამკურნალო სიროფების სხვადასხვა
ბრენდებს ადარებენ ერთმანეთს.
ამ ნივთიერებების ქუჩური დასახელებებია: orange crush,
CCC, robo, dex, DXM და red devils. ავადმოხმარებასთან
ბრძოლის მიზნით, ბევრ შტატში დექსტრომეთორფანის
შემცველი, ურეცეპტოდ გასაცემი პრეპარატები
ცალკე ინახება და მათ შესაძენად პირადობის და-
მადასტურებელი დოკუმენტის წარდგენაა საჭირო.
ნორმალური სამკურნალო დოზა 10-50 მგ შეადგენს,
ან 120 მილიგრამამდე 24-საათიან პერიოდზე. ავად-
მომხმარებლები ფსიქოდელიური ეფექტების მისა-
ღებად 300-დან 600 მგ-მდე სიროფს იღებენ; ამ
რაოდენობით მიღებისას ზემოქმედება 6-8 საათს
გრძელდება. ზოგი მომხმარებელი უფრო ინტენ-
სიური ფსიქიკური ეფექტების მისაღებად 600-1,500
მგ დოზასაც კი იღებს (რაც მოიცავს ეიფორიას,
გონებისა და სხეულის განცალკევებას, სმენით
და ვიზუალურ ჰალუცინაციებს და კოორდინაციის
დარღვევას). განსაკუთრებული ზემოქმედების ძიებაში
მომხმარებლები 2,500 მგ ან მეტსაც იღებენ. ამ დოზამ
შესაძლოა სიკვდილიც კი გამოიწვიოს, ალკოჰოლთან
ერთად მიღების შემთხვევაში კი რისკი განსაკუთრებით
მაღალია. აღნიშნული პრეპარატებიდან ბევრი ისედაც
შეიცავს ალკოჰოლს, ამიტომაც ეფექტები სიმთვრალის
და დელირიუმის ერთიანობის მსგავსია.
„მხოლოდ ერთი პატარა ჭიქა დავლიე, მოცისფრო
სითხე იყო. რაღაცით მჟავა მომაგონა − სიარულის
დროს თითქმის მთელი სამყარო ჩემკენ მოექა-
ნებოდა. საითაც ვიხედებოდი, გამოსახულებებს
ვხედავდი, თითქოს კვალში ჩამდგომოდნენ, ისე
მოისწრაფოდნენ.“
კლუბური ნარკოტიკების მომხმარებელი აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
დექსტრომეთორფანი აფართოებს გუგებს (სხვა
ოპიოიდებისგან განსხვავებით, რომელთა ზემოქმე-
დებით გუგები ვიწროვდება), იწვევს ორგაზმის ინტენ-
სივობის შემცირებას, კუჭ-ნაწლავის პრობლემებს და
გულისრევის შეგრძნებას. დამატებითი უარყოფითი
რეაქციებია ქავილი, გამონაყარი, სიცხე, ტაქიკარდია;
აღნიშნულმა ტოქსიკურმა ეფექტებმა შეიძლება მწვა-
ვე შფოთვა და პანიკური რეაქციები გამოიწვიოს,
ხდება ტოლერანტობის ჩამოყალიბებაც. ჭარბად
მოხმარების შემთხვევაში შესაძლებელია მსუბუქი
დამოკიდებულების განვითარებაც. ვინაიდან დექსტრო-
მეთორფანი ოპიოიდია, ზედოზირებამ შესაძლოა
სუნთქვის დათრგუნვა და კომა გამოიწვიოს. ზედო-
ზირებას წარმატებით მკურნალობენ ოპიოიდის
აგონისტი ნივთიერებით − ნალოქსონით.97 არსებობს
დექსტრომეთორფანის, როგორც ჰეროინსა და
ოპიოიდებზე დამოკიდებულების სამკურნალო ნივ-
თიერების შემსწავლელი კვლევები, ხოლო წამალ-
დამოკიდებული ადამიანები მას დეტოქსიკაციისთვის
იყენებენ.
მუსკატი და ჯავზი
ფსიქოდელიური საშუალებების იერარქიის ბოლოში
მუსკატი და ჯავზია წარმოდგენილი. ორივე მათგანი
ჯავზის ხის (Myristica fragrans) ნაყოფიდან მოიპოვება
და სხვადასხვა ეფექტებს იწვევს − ლივლივის მსუბუქი
შეგრძნებიდან სრულმასშტაბიან დელირიუმამდე.
ჯავზისა და მუსკატის აქტიური ქიმიური ნივთიერებები
MDA-ს მსგავსია.17 ნებისმიერი სახის ეფექტის მისაღებად
ძალიან დიდი რაოდენობის მიღებაა საჭირო (≈20
გრამი), რაც შემდგომ უსიამოვნო ნაბახუსევთან და
კუჭ-ნაწლავის სისტემის მწვავე გაღიზიანებასთან არის
დაკავშირებული. ვინაიდან დიდი დოზა გულისრევის
და მუსკატის სხვა ქიმიური ნივთიერებების ტოქსიკური
ეფექტების ზემოქმედებასთან არის დაკავშირებული,
მისი ავადმოხმარება ძალიან იშვიათია ციხის კედლებს
გარეთ; ციხეებში პატიმრები მუსკატს სხვა ნივთიერებებზე
შეზღუდული ხელმისაწვდომობის გამო მოიხმარენ.
Bromo-dragonFLY
ბრომო-ბენზოდიფურანილ-იზოპროპილამინის სტრუქ-
ტურული ფორმულა ვიზუალურად ნემსიყლაპიას
(ინგლ. dragonFLY) წააგავს, რის გამოც მას ბრომო-
ნემსიყლაპია შეარქვეს. შემოკლებით მას ასევე
უწოდებენ FLY ან B-FLY-ის. იგი ფენეთილამინის ჯგუფის
ფსიქოდელიური საშუალებაა, მაგრამ სხვადასხვა
განსხვავებული თვისებები მას უფრო ძლიერ და
ხანგრძლივი მოქმედების ნივთიერებად აქცევს.59 მას
აღწერენ, როგორც ძლიერ ჰალუცინოგენურ საშუა-
ლებას, რომელიც იწვევს ვიზუალურ დამახინჯებას,
კუნთების დაძაბულობას, მეხსიერების დაკარგვას,
ცნობიერების აბნევას, მწვავე შფოთვით რეაქციებს
დეპერსონალიზაციისა და პანიკის თანხლებით.
მონაცემები ამ საშუალების დოზირების სხვადასხვა
ფორმების (თხევადი, საშრობ ქაღალდზე, სხვ.) ეფექ-
ტების შესახებ ერთმანეთისგან საკმაოდ განსხვავ-
დება. ამბობენ, რომ ევროპული პარტიები უფრო
ძლიერმოქმედია, ვიდრე ამერიკაში დამზადებული
ვარიანტები. დამზადების სტანდარტების არარსებობის
გამო ზემოქმედება შესაძლოა 6 საათიდან 4 დღემდე
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 167
გრძელდებოდეს. სწორედ ამიტომ, FLY-ის გამოცდილი
მომხმარებლებიც კი თავს არიდებენ.
„ფეხებზე სქელი კვამლი მეხვეოდა [მხედველობითი
ჰალუცინაცია], ტელევიზორიდან სისხლივით გადმო-
დიოდა სხვადასხვა ფერები, მესმოდა სისხლის
თუხთუხის ხმა [სმენითი ჰალუცინაცია]. მდგო-
მარეობიდან რომ გამოვდიოდი, თითქოს „ამერიკული
მთების“ ატრაქციონზე ვიჯექი − ფსიქოდელიური
ეფექტების და სრული ნორმალურობის ტალღებზე
აღმა-დაღმა ვქანაობდი.“
21 წლის მამაკაცი, FLY-ის მომხმარებელი
LEONOTIS LEONURUS (ლომის კუდი,
ველური დაგა)
Leonotis Leonurus სამხრეთაფრიკული ბუჩქია წითელი,
ნარინჯისფერი, ყვითელი ან თეთრი მილისებრი
ყვავილებით. ცნობილი ასევე, როგორც dacha, daggha,
ველური დაგა და ველური კანაფი (hemp). როდესაც
მისი ყვავილის ფისს ეწევიან (ცალკე ან თამბაქოსთან
ერთად), ნივთიერება იწვევს სიმსუბუქის შეგრძნებას,
თავბრუსხვევას, მსუბუქ ეიფორიას; სტრესის დონე
იკლებს და მომხმარებელს მსუბუქი ჰალუცინაციები
ეწყება. სხვა ეფექტები მოიცავს ოფლიანობისა და
კუჭის წვენის გამომუშავების მატებას. აქვს მსუბუქი
ტკივილგამაყუჩებელი ეფექტი და გამოიყენება თავის
ტკივილის, კუნთების სპაზმის, გრიპის და მორიელის
ნაკბენის სამკურნალოდ. ეფექტები მარიხუანას
მოქმედების მსგავსია. ლეონურინი, ფსიქოაქტიური
ალკალოიდი, ლომის კუდის აქტიურ ნივთიერებადაა
მიჩნეული.
ინტერნეტის მეშვეობით გაყიდული მცენარეების
აღწერისას „ფსიქოდელიური“ ან „ფსიქოაქტიური
ნივთიერების ეფექტების გამაძლიერებელი საშუალების“
წარწერის გამოყენება შეუძლებელია, ამიტომაც
სიტყვების შერჩევა განსაკუთრებით ფრთხილად
ხდება. მაგალითისთვის გთავაზობთ ლომის კუდის
აღწერისთვის გამოყენებულ ფორმულირებას:
„ამ მცენარეს ტრადიციულად ბევრი სხვადასხვა
დანიშნულებით იყენებდნენ. ფოთლებისგან ჩვეუ-
ლებრივ სამედიცინო ჩაის აყენებენ, რომელიც
მომხმარებლებს ჰიპნოტური ეფექტის გამო უყვართ.
აქვს „გამაძლიერებელი“ ეფექტი − აღნიშნული
პროდუქტი თქვენს რჩეულ მცენარეებთან შერე-
ვისას მათ ეფექტს გააძლიერებს. ეფექტი იგივეა
დაგას მცენარეული მოსაწევის და ჩაის სახით
მოხმარებისას. ჩვეულებრივ, ეს ნიშნავს, რომ
რჩეული ძვირადღირებული მცენარე შეგიძლიათ
ნაკლები რაოდენობით მოიხმაროთ, დაგა კი − მეტი,
შედეგი კი იგივე გექნებათ.“
ShamansGarden.com (წვდომა: 5 ოქტომბერი, 2010)
168 თავი 3
ეფავირენცი (სუსტივა® – აივ/შიდსის
სამკურნალო მედიკამენტი)
ეფავირენცი პროტეაზას ინჰიბიტორია და აივ/შიდსის
სამკურნალოდ გამოიყენება. მისი ავადმოხმარება
ძირითადად სამხრეთ აფრიკაშია გავრცელებული,
თუმცა აივ/შიდსის მედიკამენტების სპეციალისტები
ფლობენ ინფორმაციას მსგავსი შემთხვევების
შესახებ აშშ ტერიტორიაზეც, თუმცა ავადმოხმარებას
იშვიათი ხასიათი აქვს. ამ მედიკამენტის მოწევა იწვევს
სიმსუბუქის შეგრძნებას, თავბრუსხვევას, ცხად სიზმრებს,
ჰალუცინაციებს, დეპერსონალიზაციას, რელაქსაციასა
და გულმავიწყობას. ცალკეულ შემთხვევათა ანგა-
რიშები ფსიქოდელიურ ეფექტებს მომხმარებელთა
25%-ში აღწერს; თუმცა, მწარმოებლები აცხადებენ,
რომ ამ ნივთიერების მიღებისას ცენტრალური ნერვულ
სისტემაში გვერდითი ეფექტები ხშირად იჩენს თავს.
შესაძლებელია აღნიშნული გვერდითი ეფექტების
მიმართ ტოლერანტობის ჩამოყალიბებაც.98-100
მომხმარებლები აღნიშნულ მედიკამენტებს აივ-ინფი-
ცირებული პაციენტებისგან ყიდულობენ, ან არაეთიკური
სამედიცინო პერსონალისგან მოიპოვებენ, მაგრამ
უმეტესად პაციენტებს ან აფთიაქების მიმწოდებლებს
ძარცვავენ. სამხრეთ აფრიკაში ამ მედიკამენტის სიიაფე
ავადმოხმარებისთვის მისი არჩევის მიზეზი ხდება,
სხვა ნივთიერებებზე ხელმისაწვდომობის მიუხედავად.
ეფავირენცი აზიანებს ნესტოებს, ფილტვებს, თუმცა,
რეალური ზიანი იმით განისაზღვრება, რომ აივ ან
შიდსის დიაგნოზის მქონე პაციენტი მედიკამენტს
ვეღარ იღებს, და რომ ეფავირენცის ავადმოხმარებამ
შესაძლოა ვირუსის ახალი, რეზისტენტული ფორმები
შექმნას.
მარიხუანა და სხვა კანაბინოიდები
„კოლორადოს კურორტები მარიხუანას ტურიზ-
მისთვის ემზადება... ტურისტების ნაკადისთვის,
რომლებიც აწ უკვე ლეგალურ „როკი-მაუნთინის“
სიმაღლეებს ეძიებენ.“
USA Today, 23 დეკემბერი, 2013
„მარიხუანას გაყიდვების ზრდასთან ერთად
სხვადასხვა საფრთხეები უფრო და უფრო ხშირად
იჩენს თავს. კოლორადო და ვაშინგტონის შტატი
მსოფლიოში რეკრეაციული მარიხუანას პირველ
ლეგალურ ბაზრებს ხსნიან.“
Seattle Times, 30 დეკემებრი, 2013
„სამედიცინო მარიხუანას მომხმარებლები ხარჯებს
თავად დაფარავენ. დაზღვევა სამედიცინო
მარიხუანას ხარჯებს არ აანაზღაურებს.“
Stamford Advocate, 29 დეკემბერი, 2013

ინდოეთში მარიხუანას შედარებით ძლიერ ფოთლებსა და მოყვავილე
თავებს „ჩილიმით“ − ფუტურო, კონუსის ფორმის ჩიბუხებით ეწევიან.
მწეველი ჩიბუხის ქვედა ნაწილში ღიობს ხელით ფარავს და კვამლს
ხელებს შუა ექაჩება. შივას მიმდევრებისთვის ჩილუმით კანაფის
მოხმარება მათი რელიგიის ნაწილია.
© 2000 CNS Productions, Inc.
„მარიხუანას შემცველი წამლები აშშ-ში. არც ისე
შორსაა ეს დღე.“
Seattle Times, 23 იანვარი, 2012
„175 ტონა − RAND-ის კვლევა 2013 წელს ვაშინტონში
მარიხუანას მოხმარებას გვიჩვენებს.“
Seattlepi.com, 17 დეკემბერი, 2013
მარიხუანას შესახებ გამოქვეყნებული სტატიები
სამედიცინო მოხმარების ლეგალიზებაზე იყო
მიმართული. უახლოეს წარსულში გავრცელდა
სტატიები რეკრეაციული მოხმარების შესახებაც.
გადაჭარბებული ინტერესი ხაზს უსვამს, რამდენად
ღრმადაა მარიხუანა ჩვენი საზოგადოებრივი ცხოვრების
სხვადასხვა ასპექტებში ფესვგადგმული, მათ შორის
კულტივირების, გაყიდვისა და მოხმარების ლეგალურ,
სამედიცინო, სოციალურ, გარემო და, განსაკუთრებით,
ეკონომიკური შედეგების სფეროში.
სახელმწიფო არჩევნების თითქმის ყოველ პერი-
ოდში სამედიცინო მოხმარების რეგულაციის ან
დეკრიმინალიზაცია-ლეგალიზაციის თემაზე ახალი
ინიციატივების წამოჭრა ხდება. ქიმიკოსები კი ამ დროს
მარიხუანას ისეთი სინთეზური ვერსიების შექმნას
განაგრძობენ, რომელიც ლეგალურ ნივთიერებებს
მიეკუთვნება, დროებით მაინც. მარიხუანა ყველაზე
ხშირად ცნობიერების შესაცვლელად გამოიყენება,
თუმცა, კანაფისგან ასევე ამზადებენ ბაწრებს, ხდიან
ზეთს, რომელიც საწვავ და საპოხ მასალად გამოიყენება;
ამასთან, მარიხუანას არაერთი სამედიცინო დანიშნუ-
ლება აქვს. ნაწილობრივ, სწორედ მისი თვისებების
მრავალფეროვნებაა კანაფის მცენარესა და ჰომო
საპიენსს შორის არსებული, სულ ცოტა, 10,000-წლიანი
ურთიერთობის მიზეზი.
მოხმარების ისტორია
კანაფის წარმოშობის სავარაუდო ადგილი ჩინეთი ან
ცენტრალური აზიაა, თუმცა მისი კულტივირება მსო-
ფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანაშია გავრცელებული.
კანაფის თითოეული სახეობა უნიკალური თვისებების
მატარებელია; ზოგი სახეობისგან უფრო გამძლე
ქსოვილი მზადდება, ზოგი საკვებადაა უკეთესი, არსე-
ბობს სამედიცინო თვალსაზრისით უფრო გამოსადეგი
სახეობები, ზოგი კი ფსიქოდელიურ ეფექტს იწვევს. მას
შემდეგ, რაც კანაფის სარგებლიანობა დადასტურდა,
ადამიანებმა მისი ფსიქოდელიური კომპონენტების
მოყვანის, ექსტრაქციისა და მოხმარების გზების ძიება
დაიწყეს.
ადრეულ ჩინურ ტექტებში აღნიშნულია, რომ კანა-
ფის მცენარე გამოიყენებოდა ქსოვილის, ტანსაცმლის
დასამზადებლად და, ასევე, საკვებად. მოგვიანებით
ჩნდება პრაქტიკის აღწერა, სადაც კანაფი ჰალუ-
ცინაციების, აღტკინებული მდგომარეობების, ხილვების
გამოსაწვევად და დემონების დასანახად გამოიყენება.
ძვ.წ. დაახლოებით 1500 წლის ჩანაწერებში ინდოელი
ვედები კანაფს „ღვთაებრივ ნექტრად“ მოიხსენიებდნენ,
რომელსაც ბოროტების შეჩერება, წარმატების მოტანა
და ადამიანის ცოდვებისგან გაწმენდა შეუძლია.
კანაფი წმინდა მცენარეთა ჩამონათვალში შედიოდა
(ხუთიდან ერთ-ერთი) და ადამიანს სტრესისგან
ათავისუფლებდა.100
1991 წელს საფუძველი ჩაეყარა სიეტლის კანაფის ფესტივალს,
რომელიც მიზნად მარიხუანას დეკრიმინალიზაციის მიზნით
ზეწოლას ისახავდა. სამდღიან ფესტივალს პირველად 500 ადამიანი
დაესწრო, 2013 წლისთვის კი მონაწილეთა რიცხვი 310,000-მდე
გაიზარდა. ჩანს, სიჯიუტემ ნაყოფი გამოიღო. ვაშინგტონელმა და
კოლორადოელმა ამომრჩეველმა ხმა მარიხუანას რეკრეაციული
მიზნებით მოხმარებას მისცა. ორივე შტატის კანონმდებლები ამჟამად
შესაბამის აქტებზე მუშაობენ. მარიხუანას მოხმარება სამუშაო
ადგილზე, მანქანის მართვის სირთულეები, მეორადი კვამლი
(განსაკუთრებით, ბავშვებთან), გამოყენება ადიქციის მკურნალობისას,
დაწესებულებების მფლობელთა უფლება, რომ კუთვნილ შენობაში
მოწევა აკრძალონ იმის ფონზე, რომ თამბაქოს მოწევა ლეგალურია
− ეს ჩამონათვალი იმ საკითხთა შორისაა, რომლებიც გადაჭრას
საჭიროებენ.
© 2013 CNS Productions, Inc.
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 169
 „ჩვენ სომას მეშვეობით ვესაუბრებით მცენარეების ხუთ
სამეფოს − ამანიტა სოკო ყველაზე დიდებულია მათ
შორის. დარბჰა-ბალახი, კანაფი და ძლევამოსილი
ქერი: ისინი გადაგვარჩენენ უბედურებას!“
ათარვა ვედა, VI 43.95
კანაფის სამშობლო, სავარაუდოდ,
ცენტრალური აზიაა. დღეისთვის ის
მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანაშია
გავრცელებული.
ინდოეთში კანაფი სხვადასხვა რელიგიურ მიმდი-
ნარეობებსა და ღვთაებებს უკავშირდება, განსაკუთ-
რებით ღვთაება შივას; როდესაც შივას სექტების წევრები
სვამენ ან ეწევიან ამ სუბსტანციას, საჩუქრად ღვთაებასაც
უძღვნიან. ინდურ ტექსტებში ასევე აღწერილია კანაფის
გამოყენების პრაქტიკა თავის ტკივილის, მანიის კონტ-
როლის, უძილობასთან ბრძოლის, ვენერიული დაავა-
დებების, ყივანახველას და ტუბერკულოზის სამკურ-
ნალოდ.101
ათასწლეულების მანძილზე კანაფის მოხმარება
გრძელდებოდა ყველა შესაძლო ფორმით. გალენი,
„თანამედროვე დასავლური მედიცინის მამა“, ჩვ.წ. 200
წელს წერდა, რომ სტუმრებისთვის კანაფის შეთავაზება
მხიარულებისა და გართობის უზრუნველსაყოფად
მიღებული წეს-ჩვეულება იყო. მესამე საუკუნის რომში
ბაწრები და იალქნები გემებისთვის ბოჭკოს უხვად
შემცველი კანაფისგან მზადდებოდა.102 შუა საუკუნეების
ექიმები კანაფს სიყვითლის და ხველების სამკურნალოდ
იყენებდნენ, ხოლო ველურ კანაფს (weedy hemp) −
კიბოს სამკურნალოდ უწევდნენ რეკომენდაციას.
წინასწარმეტყველი მუჰამედის მიერ ყურანის ტექტში
კანაფი აკრძალული არ არის, ამიტომაც ისლამური
კულტურებიდან მისი მოხმარება აფრიკასა და ევროპაშიც
გავრცელდა. ჰაშიში, მარიხუანას კონცენტრირებული
ფორმა, მოხსენიებულია ძველ ანტიკურ ტექსტებში,
ზოგი ტექსტი კი ჩვ.წ. 1000 წლითაა დათარიღებული.
„თავის დღიურ შემოსავალს რომ იშოვიდა, ცოტას
საკვებზე დახარჯავდა, დანარჩენს კი − ხარისხიან
სასაცილო ბალახზე. ჰაშიშს დღეში სამჯერ იღებდა:
დილით ცარიელ კუჭზე, შუადღეს და მზის ჩასვლისას.
ამიტომაც, არასდროს აკლდა ექსტრავაგანტული
მხიარულება.“
ორი ჰაშიშის მჭამელის ისტორია, „ათას ერთი ღამის ზღაპრები“
მოგვიანებით, ჰაშიშის და მარიხუანას მოხმარებას
ისლამურ ქვეყნებში ჯერ არასასურველი სტატუსი
მიენიჭა, საბოლოოდ კი სრულად დაიგმო. დაახლოებით
600 წლის წინ, აფრიკაში მარიხუანას გამოყენება
დაიწყეს სოციალურ და რელიგიურ რიტუალებში,
ასევე სამკურნალო პრეპარატების მოსამზადებლად
დიზენტერიის, ცხელების, ასთმის სამკურნალოდ და
მშობიარობის ტკივილების შესამსუბუქებლად103.
170 თავი 3
აღმოჩენების ხანამ გაზარდა მოთხოვნა ბაწარზე,
იალქნებსა და ქაღალდზე, ამიტომ სამეფო კარმა
ჩრდილოეთ ამერიკის ახლადშექმნილი კოლონიები
მეტი ბოჭკოვანი კანაფის მოყვანაზე და ინგლისში
ექსპორტზე წააქეზა. ჯორჯ ვაშინგტონსაც კი ჰქონდა
კანაფის ვრცელი მინდვრები თავის პლანტაციებში.
ამერიკაში კანაფი ფართოდ იყო გაშენებული მე-
19 საუკუნემდე; მონათმფლობელობის გაუქმების
შემდეგ კანაფის მოყვანა და გადამუშავება ნაკლებად
მომგებიანი გახდა.
მიიჩნევა, რომ სამხრეთ ამერიკელებს კანაფი და მისი
ფსიქოაქტიური ეფექტები ანგოლადან მოტაცებულმა
სამხრეთ აფრიკელმა მონებმა გააცნეს, რომელთაც
ჩრდილო-აღმოსავლეთ ბრაზილიის პლანტაციებში
ამუშავებდნენ. შემდეგ კანაფის მოხმარების პრაქტიკა
ნელ-ნელა გავრცელდა ჩრდილოეთით, კარიბის
კუნძულებსა და მექსიკაში.104
პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ აშშ-ში ემიგრირე-
ბულმა მუშახელმა მარიხუანას ფსიქოაქტიური ეფექ-
ტების განცდის მიზნით მოწევის ჩვევა შემოიტანა.
თავდაპირველად მისი მოხმარება უმცირესობათა
ჯგუფებით და საზოგადოების ღარიბი ფენით შემოი-
ფარგლებოდა, თუმცა, 1920-იან წლებში კანაფი იმ
პერიოდისთვის აკრძალულ ალკოჰოლს ჩაენაცვლა
და მისმა პოპულარობამაც იმატა. პოპულარული გახდა
ოპიუმის „ბუნაგების“ მსგავსი, მარიხუანას „ჩაის სახლები.“
ადრეულ 1930-იან წლებში ნიუ იორკში 500-ზე მეტი
მსგავსი „ჩაის სახლი“ არსებობდა. მათი უმრავლესობა
უბრალო ბინები იყო, სადაც მდგმურები და მათი
მეგობრები მარიხუანას მოსაწევად იკრიბებოდნენ.
შეკრებების ნაწილი „ქირის წვეულებებში“ გადაიზარდა,
სადაც მდგმური სტუმრებს სახლში შემოსვლის
საფასურს ახდევინებდა და თანხას ქირის გადახდაში
იშველიებდა.47,104
მარიხუანას აღვირახსნილმა მოხმარებამ აკრძალვის
მომხრეები ააღელვა, განსაკუთრებით, მეთვრამეტე
შესწორების გაუქმების შემდეგ. პროჰიბიციონისტულ
ატმოსფეროს „ჰერსტის“ მფლობელობაში მყოფი
გაზეთების სტატიების სერია დაემატა, სადაც ავტორები
ამ ნივთიერების წინააღმდეგ ილაშქრებდნენ. სტატიებში
კანაფი (cannabis) მოიხსენიებოდა, როგორც მარიხუანა
და არა როგორც hemp (კანაფი ბოჭკოს უხვი და
THC-ის დაბალი შემცველობით), რაც ნარკოტიკის
უცხოდ და საფრთხის შემცველად წარმოჩენას
ემსახურებოდა. 1913 და 1927 წელს ათეულობით
შტატში კანაფს არალეგალური ნივთიერების სტატუსი
მიენიჭა. საერთაშორისო დონეზე კანაფი შეზღუდული
მოხმარების ან აკრძალული ნივთიერების ჯგუფში 1909
წლიდან მოხვდა, რაც შემდგომ ერთა ლიგის ეგიდით
განმტკიცდა 1925 წლის ჟენევის კონვენციაში, რაც,
ძირითადად, შეერთებული შტატების დაჟინებული
მოთხოვნის შედეგი იყო.
რიგ დასავლურ შტატებში, განსაკუთრებით კალიფორ-
ნიაში, ახალი კანონი სამუშაო ადგილების სიმწირის
 მარიხუანას მოხმარება გასულ თვეს
ახალგაზრდების მიერ – აშშ, 1991-2013
25%

მე-12 კლასი დიაგრამა 3-2

მარიხუანას მოხმარების %

20%
1978 წელს, დამამთავრებელი კლასის
მე-10 კლასი
15% მოსწავლეთა 37% მარიხუანას თვეში ერთხელ
მაინც მოიხმარდა. 1992 წლისთვის ეს
მაჩვენებელი 12%-მდე შემცირდა და კვლავ
10% გაიზარდა 2013 წლისთვის 22.7%-მდე. ამავე
ჯგუფში ყოველდღიური მოხმარება 1.98%-
მე-8 კლასი
დან 6.5%-მდე გაიზარდა (1992 და 2013 წლის
5% მაჩვენებლები). ყოველთვიურ და ყოველდღიურ
მოხმარებაში ზრდა ფიქსირდება მერვე-
მეათეკლასელთა ჯგუფშიც.
0
1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013
წელი

დროს მექსიკელი მუშახელის დეპორტაციის გასამართ-
ლებლად გამოიყენებოდა. ეროვნულ დონეზე კანაფის
მოხმარება (ფრინველთა სტერილიზებული საკვების
გარდა) აკრძალული იყო 1973 წლის მარიხუანას
საგადასახადო აქტით. სამედიცინო მიზნით მოხმარების
კანონიერების მიუხედავად, რეცეპტების გაცემა
წახალისებული არ იყო. ფარმაცევტულმა საწარმოებმა
კანაფი იმ პერიოდში ხშირად გამოწერილი 28 წამლის
სიიდან ამოიღეს კიდეც.105
მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში კანაფის ბოჭკოვანი
მასალის იმპორტის შეწყვეტის შიშის საფუძველზე სა-
ხელმწიფომ მხარი დაუჭირა კანაფის ადგილობრი-
ვად მოყვანას, რომლისგანაც შემდგომ ბაწარი და
საომარი აქტივობებისთვის საჭირო სხვა ქსოვილები
მზადდებოდა. იმავე პერიოდში სტრატეგიული მომსა-
ხურების ბიურო (ამჟამად ცენტრალური სადაზვერვო
სააგენტო), „პირის გამღები“ ნარკოტიკის შექნის
საიდუმლო პროგრამაზე მუშაობდა, რომელსაც
ჯაშუშები დაკითხვაზე უნდა აელაპარაკებინა. ერთ-ერთი
ნარკოტიკი კანაფის ძლიერი ექსტრაქტი იყო, სუნის,
გემოს და ფერის გარეშე, კოდური სახელით TD (truth
drug) ანუ „სიმართლის ნარკოტიკი“. ეს ყველაფერი
1940-იან წლებში ხდებოდა, მარიხუანას, როგორც
„მკვლელი სარეველას“ აკრძალვიდან სულ რამდენიმე
წლის გასვლის შემდეგ.
მეორე მსოფლიო ომის ეპოქიდან მოყოლებული უმეტეს
ქვეყნებში მარიხუნას მოხმარება არალეგალურია,
თუმცა კანონის აღსრულების სიმკაცრე მნიშვნელოვნად
განსხვავდება. ამჟამად იტალიაში, ნაკლებად, მაგრამ
ასევე ინგლისსა და კანადაში კანაფის მცენარის
ბოჭკოვანი სახეობა მერქნისა და ბოჭკოს მარაგებისთვის
მოჰყავთ, რისგანაც შემდგომ ქაღალდს, ქსოვილებსა და
ბაწრებს ამზადებენ. ჰოლანდიაში ე.წ. „კოფი შოპებში“
(„coffee shops“) ნებადართულია მარიხუანას მოწევა,
მაგრამ აკრძალულია თამბაქოს მოწევა 2008 წლის
კანონის საფუძველზე, რომელიც დახურულ სივრცეებში
თამბაქოს მოხმარებას კრძალავს. შეზღუდვების
მიუხედავად, სხვადასხვა ფორმით მარიხუანას მსოფ-
ლიოში 180 მილიონამდე ადამიანი მოიხმარს.67,106
მარიხუანა აშშ-ში არალეგალურ
ნივთიერებათა ჯგუფს 1937 წლიდან
მიეკუთვნებოდა. 77 წლის შემდეგ
კოლორადოსა და ვაშინგტონში ის კვლავ
ლეგალურია რეკრეაციული მიზნით
მოსახმარად.
ეპიდემიოლოგია შეერთებულ
შტატებში
„სანამ მარიხუანას გავსინჯავდი, მეგონა მუშკის სუნი
ჰქონდა − 60-70-იან წლებში ყველა მუშკის სუნამოს
ხმარობდა, პოლიციისგან მარიხუანას სუნი რომ
დაემალათ.“
30 წლის მარიხუანას მომხმარებელი
1960 წლის მონაცემებით, აშშ-ის მოსახლეობის
მხოლოდ 2%-ს ჰქონდა არალეგალური ნარ-
კოტიკები გასინჯული. 1960-იანი წლების ბოლოს
კონტრკულტურის ზრდამ, რომელსაც „ბეიბი-ბუმის“
თაობა ედგა სათავეში, მნიშვნელოვნად შეუწყო ხელი
მარიხუანასა და სხვა არალეგალური ნივთიერებების
მოხმარების მატებას. 1979 წლისთვის აშშ-ში მარიხუანა
68 მილიონ ადამიანს ჰქონდა გასინჯული, ხოლო 23
მილიონი ამ ნივთიერებას ყოველთვიურად მოიხმარდა.
1970 წელს კონგრესმა დააარსა მარიხუანასა და
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების ეროვ-
ნული კომისია. მოგვიანებით, ბევრი დარჩა გაკვირ-
ვებული, როცა ავტორიტეტულ კვლევაზე დაყრდნობით,
აღნიშნულმა კომისიამ თავის ანგარიშში რეკომენდაცი
გაუწია დეკრიმინალიზაციას. ამის შემდეგ, პირადი
მოხმარებისთვის მცირე რაოდენობის ფლობა 12
შტატში აღარ ისჯებოდა. 1990-იან წლებში დაწყებული
სრული აკრძალვის მოთხოვნის მოძრაობამ შედეგი

ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 171

გამოიღო და შტატების უმეტესობაში მარიხუანას
მოხმარებას კვლავ კრიმინალური სტატუსი მიენიჭა,
რამაც მნიშვნელოვნად გაზარდა მარიხუანას ფლობისა
და მოხმარებისთვის დაკავებულთა რიცხვი. 1992
წლისთვის ყოველთვიური მოხმარების მაჩვენებელი
1979 წლის პიკის 1/3-მდე დაეცა, მაგრამ ბოლო
პერიოდში მოხმარების დონემ კვლავ ზრდა დაიწყო,
განსაკუთრებით თინეიჯერების ჯგუფში.
2012 წლისთვის, 18.9 მილიონ ამერიკელზე მეტი (12
წლის და უფროსი ასაკის მოსახლეობის დაახლოებით
7.3%) მარიხუანას ყოველთვიურად მოიხმარს (საშუა-
ლოდ, 18 სიგარეტი); 4.3 მილიონი ავლენდა დამოკი-
დებულების და ავადმოხმარების ნიშნებს გასულ წელს.7
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარებაზე
გაფრთხილების ქსელის (Drug Abuse Warning
Network) მონაცემებით, გადაუდებელი სამედიცინო
დახმარების განყოფილებაში განხორციელებული
455,000-ზე მეტი ვიზიტის ერთ-ერთი მიზეზი
მარიხუანა იყო.
იუსტიციის ეროვნული ინსტიტუტის ნარკოტიკების
მოხმარებისთვის დაკავებულთა მონიტორინგის
პროგრამის მონაცემთა თანახმად, ტესტირებისას
მარიხუანას მოხმარებაზე დადებითი შემთხვევები
ზრდასრულ დაკავებულებს შორის 37%-დან 58%-
მდე მერყეობდა (2012 წლის მონაცემებით)75, 107, 108
„სულ გინდა, რომ მოწიო. „კაიფი“ და მოწეულ
ბავშვებთან ერთდ გართობა გინდა, იმიტომ, რომ
ერთნაირი შეგრძნებები გაქვთ, ან იგივე დონეზე
ხართ. მათთან ერთად დროის გატარება და მაგრად
ყოფნა გინდა.“
18 წლის მარიხუანას მომხმარებელი
ბოტანიკა
„60-იანი წლების მიწურულს ყველაზე გავრცე-
ლებული სახეობა ყავისფერი მექსიკური მარიხუანა
იყო, „კოლუმბიურ ოქროზე“, „პანამის წითელზე“,
„აკაპულკოს ოქროზე“ და „ტაილანდურ ჯოხებზეც“
მიგვიწვდებოდა ხელი − ანუ, საკმაოდ გვქონდა
მაღალი კონცენტრაციის THC. ვიეტნამური მარი-
ხუანას შეძენისთვის საჭირო კავშირებიც გვქონდა.
ამერიკელი რიგითების ჩანთებს არავინ ამოწმებდა.
დღეს მარიხუანას დიდი ნაწილი უუნაროს გხდის,
იცოხნები და დასაძინებლად მიდიხარ, ან მხოლოდ
20-წუთიანი „მოგზაურობის“ მოტანა შეუძლია − მერე
მაინც იცოხნები და ითიშები.“
48 წლის მამაკაცი, მარიხუანას ყოფილი მომხმარებელი
ამ მცენარის აღსაწერად გამოყენებული სხვადასხვა
ტერმინი ხშირად დაბნეულობას იწვევს. ტერმინები,
როგორიცაა vulgaris, pedemontana, lupulus, Mexicana
და sinensis უკვე 100 წელზე მეტია რაც გამოიყენება,
172 თავი 3
თუმცა, შეთანხმებისამებრ, ყველა ეს მცენარე კანაფის
(cannabis) ბოტანიკურ გვარში ერთიანდება. ველურ
კანაფს (hemp) ძირითადად, კანაფის უხვბოჭკოიან
მცენარეს უწოდებენ, ხოლო მარიხუანას (marijuana) −
კანაფის მცენარეს, რომელშიც ფსიქოაქტიური ფისის
მაღალი შემცველობაა. მთავარი ფსიქოაქტიური
ქიმიური ნივთიერება კანაფის ფისში შემავალი დელტა9-
ტეტრაჰიდროკანაბინოლია (∆9-THC), იგივე THC.
„ხერხემლის ოპერაცია გავიკეთე. ვცადე ოპიატები,
ელექტრონული სტიმულაციის ხელსაწყოები და
მიორელაქსანტები. როდესაც სამედიცინო მარიხუანა
მოვსინჯე, აღმოვაჩინე, რომ ინდიკა უკეთესად
აყუჩებდა ტკივილს და კარგად მაძინებდა, მაგრამ,
ენერგიას მართმევდა და ტახტს ვეწებებოდი. სატივა
ჩემთვის უფრო ხანმოკლე მოქმედებისაა და დღის
განმავლობაში უფრო ხშირად შეიძლება მოწევა;
სატივაზე ტვინი უკეთ მუშაობს და უფრო აქტიურადაც
ვარ, თან, ტკივილის გაყუჩებაშიც მეხმარება.“
38 წლის ქალი, სამედიცინო მარიხუანას მომხმარებელი
სახეობები
მარიხუანას ამერიკაში ბევრი ქუჩური დასახელება აქვს:
„ბალახი“, „კვირტი“, „სარეველა“, 420, „ფოთოლი“,
„განჯა“, „ჩარასი“, „მერი ჯეინი“ და სხვ. (“pot”, “bud”,
“herb”, “grass”, chronic, 420, “weed”, muggles, Mary
Jane, grifa, dank, da kind, “pocalolo”, “trees”, “leaf”,
ganja, charas, sense, dope). ასობით სახეობის სახელი
გეოგრაფიულ ადგილებს მოგვაგონებს: „აკაპულკოს
ოქრო“, „აფრიკული შავი“, „პანამის წითელი“,
„ჰუმბოლტის მწვანე“, „ბუდა ტაი“ (იშვიათად გვხვდება
ტაილანდის საზღვრებს გარეთ). მარიხუანას მომყვანთა
მიერ გამუდმებული ექსპერიმენტების შედეგია მცენარის
და მისი ფოთლების სხვადასხვა ზომა, ფსიქოაქტიური
ფისის კონცენტრაცია და ფოთლის ფორმა. მიუხედავად
იმისა, რომ ყველა ბოტანიკოსი თანხმდება მარიხუანას
მცენარის ასობით უნიკალური ვერსიის არსებობის
საკითხზე, რამდენიმე მიიჩნევს, რომ Cannabis sativa
არის ერთადერთი ჭეშმარიტი სახეობა; სხვები მიიჩნევენ,
რომ არსებობს მარიხუანას სამი განსხვავებული
სახეობა: კანაფი სატივა (Cannabis sativa), კანაფი
ინდიკა (Cannabis indica), და კანაფი რუდერალისი
(Cannabis ruderalis).
კანაფი სატივა (კულტივირებული კანაფი) იზრდება
როგორც ტროპიკულ და სუბტროპიკულ, ასევე ზომიერი
ჰავის რეგიონებში დედამიწის ყველა კუთხეში. კანაფი
სატივას სხვადასხვა ვარიანტებს აქტიური ფისის საკმაო
შემცველობა აქვთ იმისთვის, რომ ფსიქოდელიური
ეფექტები გამოიწვიონ; ზოგ სახეობაში კი მეტია ბოჭკოს
შემცველობა. შესაბამისად, მას სხვადასხვა ქსოვილების
და ბაწრის დასამზადებლად იყენებენ. კანაფი სატივას
მცენარე ზომით ყველაზე დიდია კანაფის ოჯახში.
საშუალო მცენარე 1.50-3.65 მ სიმაღლისაა, მაგრამ
შეიძლება 6 მეტრამდეც გაიზარდოს. სატივა თითო
ღეროზე ხუთ თხელ, დაკბილულ ფოთოლს ისხამს,
მომცრო ზომის რუდიმენტული ფოთლებით მტევნის
ბოლოს. ტიპური მცენარე ფსიქოდელიური ფისის, THC-
ის მაღალი კონცენტრაციის შემცველ 450 გრამიდან
2.27 კილოგრამამდე წონის კვირტებს და მოსაწევად
ვარგის ფოთლებს ისხამს.
კანაფი ინდიკა (ინდური კანაფი), შედარებით დაბალი
ბუჩქოვანი მცენარეა, სქელი ფოთლებით, მაგრამ
ქსოვილების დასამზადებლად მას იშვიათად იყენებენ.
განსაკუთრებით უხვად მოდის ინდოეთში, ავღანეთში,
პაკისტანსა და ჰიმალაის მთებში. ევროპაში ინდიკა
1800-იანი წლების შუა პერიოდამდე არ ყოფილა
გავრცელებული და კონტინენტზე მხოლოდ კულტი-
ვირების გეოგრაფიული არეალის გაზრდის შემდეგ
მოხვდა. კანაფი ინდიკა მსოფლიოში გავრცელებული
ჰაშიშის ძირითადი წყაროა. კულტივირების მიზნით
ჩატარებული ცდებით უფრო ძლიერი, მკვეთრი სუნის
მქონე სახეობა მიიღეს, რის გამოც მას მყრალას (სკუნსის)
სარეველასაც ეძახიან (skunk weed).4 ისტორიის რაღაც
ეტაპზე, კანაფის არალეგალურად მწარმოებლების
დიდი რიცხვი ინდიკას ანიჭებდა უპირატესობას, რადგან
მიაჩნდათ, რომ ამ სახეობის მოყვანა დაშვებული იყო
− კანონის ჩანაწერში მხოლოდ კანაფი სატივა იყო
აკრძალული. შექმნილმა გამოწვევებმა განავრცო
კანონის ინტერპრეტაცია, და დღეისთვის მარიხუანას
ყველა სახეობას მოიცავს, მათ შორის, ჰიბრიდულ
ვარიანტებსაც.
კანაფი რუდერალისი (ველური კანაფი) პატარა,
წვრილი მცენარეა, THC-ის უმნიშვნელო შემცველობით,
რომელიც უხვად იზრდება ციმბირსა და დასავლეთ
აზიაში. დიდი ალბათობით, ეს სწორედ ის სახეობაა,
რომელზეც ჰეროდოტე ძველი სკვითების მიერ
ნარკოტიკის მოხმარების ისტორიის აღწერისას
საუბრობს და სადაც ჩანს, რომ ამ ნარკოტიკის მოხმა-
რების პრაქტიკა ახლო აღმოსავლეთში ათასობით
წლის წინაც არსებობდა.
„სკვითები შედიან თექის კარავში და კანაფის
თესლებს გავარვარებულ ქვებზე ყრიან, საიდანაც
კვამლის ისეთი სვეტები იწყებს ამოსვლას, რომ ვერც
ერთი ელინური ორთქლის აბანო მას ვერ შეედრება.
სკვითები სიხარულისგან ყმუიან კვამლის აბაზანების
მიღებისას, რომელიც მათ დაბანის მაგივრობას უწევს
− ისინი სხეულს წყლით არასდროს იბანენ.“
ჰეროდოტე, „ისტორიები“, 4.75.1, ძვ.წ. 460
სინსემია და მარიხუანას სხვა ფორმები
სინსემია (Sinsemilla) ესპანურად „უთესლოს“ ნიშნავს.
უთესლოდ მოყვანის ტექნოლოგია აძლიერებს
მარიხუანას ფსიქოაქტიურ თვისებებს და გამოიყენება
როგორც კანაფ ინდიკას, ასევე კანაფ სატივას
კულტივაციაში. ტექნიკას საფუძვლად მდედრობითი
მცენარის მიერ მამრობით მცენარესთან შედარებით
მეტი ფსიქოაქტიური ფისის გამომუშავების თვისება
უდევს (განსაკუთრებით, თუკი არ მოხდება მისი
დამტვერვა). მდედრობით და მამრობით მცენარეებს
დამტვერვამდე ერთმანეთისგან აცალკევებენ, რის
შედეგადაც „უთესლო“ მდედრობით სახეობას ვიღებთ.
ტერმინი „კომერციული ხარისხი“ გულისხმობს სინსემია-
ტექნიკის გარეშე მოყვანილ მარიხუანას. დაბალი
კლასის კანაფის სხვა სახელებია: არხის სარეველა,
„მექსი“, „აგურები“ და სხვა (ditchweed, “Mex”, “bricks”,
bitchweed, schwag, regs, bammer, mersh).
კანაფი სატივა, კანაფი ინდიკა და კანაფი
რუდერალისი სამი ძირითადი სახეობაა.
არსებობს ათეულობით სხვა ვარიაციებიც,
რომლებიც კულტივირების ტექნიკების
დახვეწის შედეგია.
მარიხუანას ხმელ კვირტებს, ფოთლებს და ყვავილებს
ნაყავენ და სიგარეტად ახვევენ, ან ჩიბუხით ეწევიან.
ინდოეთსა და რამდენიმე სხვა ქვეყანაში მარიხუანას
ჩილუმით ეწევიან, ასევე იყენებენ სხვადასხვა საკვებისა
თუ სასმელის ინგრედიენტად, ან პირდაპირ ღეჭავენ.
ბევრ ქვეყანაში, სიძლიერის მიხედვით, მარიხუანას 3
კატეგორიას გამოყოფენ. სიძლიერე დამოკიდებულია
მცენარის ნაწილზე, საიდანაც კონკრეტული პროდუქტია
მომზადებული:
ბანგი (bhang) − მცენარის ღეროსგან და ყველაზე
დაბალი სიმძლავრის ფოთლებისგან მზადდება.
ცენტრალურ აზიასა და ინდოეთში მას ხშირად
სასმელის სახით ამზადებენ, თაფლთან, შაქართან,
ბადაგთან ან იოგურტთან ერთად. ფსიქოტროპული
თრობისთვის არ მოიხმარენ.
განჯა (ganja) − უფრო ძლიერი ფოთლებისგან
და აყვავებული წვეროებისგან მზადდება. ეწევიან
ცალკე ან ზოგჯერ სხვა მცენარეებთან ერთად.
ჩარასი (charas) − მცენარის კონცენტრირებული
ფისი, ყველაზე ძლიერმოქმედი კატეგორია.
შეიძლება საკვებთან შერევა, მოწევა ცალკე ან სხვა
მცენარეებთან ერთად.4
ჰაშიში კანაფის მცენარის წებოვანი ფისისგან მზადდება,
რომელიც ფსიქოაქტიური ინგრედიენტების ყველაზე
დიდ რაოდენობას შეიცავს. ფისს ნამცხვრის ფორმად
პრესავენ და მეტწილად მოიხმარენ წყლის ჩიბუხებით
ანუ ბონგებით, ეწევიან ყალიონით ან სიგარეტში
შეკეთებულს − შედარებით სუსტი ფოთლების ეფექტის
გასაძლიერებლად. ბონგი მარიხუანას ნაკლებად
კონცენტრირებული ნაწილების მოსაწევადაც გამოი-
ყენება. ინდოეთში, ნეპალში და მათ მეზობელ ქვეყნებში
ჰაშიშის მოხმარება ფართოდ არის გავრცელებული.
მე-19 საუკუნის დასაწყისში ერთ მწერალს ფისის
შეგროვების ხუთი თუ ექვსი, ხოლო მოსახმარად
გამზადების ათეულობით მეთოდი აქვს აღწერილი, მათ
შორის ფისის ნამცხვრის ფორმად დაპრესვის, მცირე
აბების, კანფეტების ან პატარა ბურთების დამზადების
გზები.
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 173
გამხსნელების გამოყენებით მცენარიდან შესაძლებელია
ჰაშიშის ზეთის გამოწვლილვა (ექსტრაქცია) და
შემდგომ მისი საკვებში დამატება. ყველაზე ხშირად
ამ ფისს სახვევ ქაღალდზე უსვამენ, ან მარიხუანას
დაქუცმაცებულ ფოთლებს აწვეთებენ ფსიქოაქტიური
ეფექტების გაძლიერებისთვის. ჰაშიშის ზეთში THC
შემცველობა 90%-ს აღწევს.
დებინგი
დებინგი (dabbing) შუშის ჩიბუხის ცხელ ნაწილზე
შეზელვის გზით ჰაშიშის ზეთის აორთქლების მეთოდია.
„BHO“ (ბუტანის ჰაშიშის ზეთი) მეთოდით ხდება THC-
ის ექსტრაქცია: კანაფის კვირტებს ან ყლორტებს
ასხამენ ბუტანს, Everclear® ბრენდის ალკოჰოლს ან
სხვა გამხსნელს, რის შედეგადაც მიღებული რბილი
მასა არა მხოლოდ ტრიქომებს შეიცავს (ფისოვანი
ჯირკვლები, რომელიც THC-ის გამოიმუშავებს),
არამედ მცენარეში შემავალ სხვა ნივთიერებებსაც;
ამ ნივთიერებების გარკვეულ რაოდენობას ცენტრა-
ლურ ნერვულ სისტემაზე გავლენის მოხდენაც
შეუძლია და სავარაუდოდ, სამკურნალო თვისებების
მატარებელიცაა.127 მიქსტურას ფილტრავენ მცენა-
რეული ნარჩენებისგან, ხოლო ბუტანი ან სხვა გამხსნელი
გაცხელებით გამოიდევნება. დამუშავების ეს მეთოდი
საშიშია გაცხელებისას აალების რისკის გამო. აალების
გამო მომხდარი აფეთქება მტკივნეულია, ხარჯიანი და
შეიძლება ფატალურად დასრულდეს.
აღნიშნულ ხსნარში THC შემცველობა ჩვეულებრივ
40%-ს აჭარბებს. ნარჩენი, ცვილოვანი ნივთიერება,
ხშირად გრამობით იყიდება $30-40 ფასად; 1 გრამი
დაახლოებით 10 დოზას ყოფნის: ცვილისებრი
ბურთულა („hits“, dab) ასაორთქლებლად ცხელ
ლურსმანზე ან მეტალის სხვა ზედაპირზე თავსდება,
რომელსაც ხშირად სანთურით აცხელებენ; კვამლის
შესუნთქვით მომხმარებელი ძლიერი ზემოქმედების
ქვეშაა 4-5 საათის განმავლობაში. ეს საკმაოდ ძლიერი
ნივთიერებაა და „კაიფში“ ყოფნისას ადამიანი შეიძლება
„უმოქმედო“ გახდეს. ბუტანის სითხის გამოყენებით
მიღებული საბოლოო პროდუქტი ბუტანის ჰაშიშის
ზეთის სახელითაა ცნობილი და როგორც ამბობენ, ის
სულ მცირე, 90% THC-ის შეიცავს.
ჰაშიშის ზეთის კიდევ ერთი მყარი ფორმა მიიღება
ნარჩენი რბილი მასის კარგად გაფილტვრის
შედეგად, რის მერეც ის ბრტყელ ზედაპირზე იქამდე
შრება, ვიდრე მინას არ დაემსგავსება. შემდეგ მას

A C
ა. მარიხუანას დებინგისთვის მოსამზადებლად მარიხუანას მოვლილი კვირტები მინის გრძელ მილში თავსდება, თხევადი ბუტანით ჯერდება და
იპრესება. ამის შემდეგ ხდება ჰაშიშის ექსტრაქცია. ბუტანის და ჰაშიშის კარამელისებური ნარევი გროვდება და იფილტრება.
ბ. ხსნარი გროვდება ტაფაზე, საიდანაც აორთქლების შედეგად რჩება კანაფის წებოვანი ნარჩენი.
გ. დამშრალი ხსნარის დოზას („dab“) აცხელებენ (ამ შემთხვევაში, ელექტროსიგარეტში). ძლიერი ეფექტის მისაღებად მას შეისუნთქავენ. ბევრ
სკოლაში ელექტროსიგარეტები სწორედ ამ მიზეზით არის აკრძალული.
© CNS Production, Inc.

174 თავი 3
პატარა ნაწილებად ამტვრევენ, საიდანაც მოდის მისი
სახელები „დამსხვრეული მინა“ და „ქარვა.“ ეს პროცესი
კანაბინოიდების კონცენტრაციას კიდევ უფრო ზრდის.127
ნამსხვრევებს აცხელებენ და წარმოქმნილ ბოლს
ისუნთქვენ.
მარიხუანა ამ ფორმით კოლორადოში იყიდება
და ვრცელდება სამედიცინო მარიხუანას ამბულა-
ტორიებში. კონცენტრირებული ფორმები იმდენად
ძლიერმოქმედია, რომ მათი რეგულირება საკმაოდ
რთულია. კანონმდებლები ერკინებიან ამ რთულ
მდგომარეობას და ათეულობით სხვა საკითხს,
რომელთა ბოლომდე განმარტება ლეგალიზაციის
კანონის მიღებამდე ვერ მოხერხდა. ახალი კანონების
შემუშავება მუდმივი პროცესია, და ეს კანონები
რეგიონების მიხედვით მნიშვნელოვნად განსხვავდება
ერთმანეთისგან.127A
„მაინცდამაინც არ მიყვარს ბალახის მოწევა. უბრა-
ლოდ, რამდენიმე საათით მეძინება, იმის მაგივრად,
რომ „კაიფით“ ვისიამოვნო. დაბოლება რომ მინ-
დოდეს, სხვა რამეს მოვიხმარ. მყავს მეგობრები,
რომლებიც უფრო ძლიერი ზემოქმედების ქვეშაც
რჩებიან აქტიურები, ვიდრე ჩიბუხის რამდენჯერმე
მოქაჩვის შემდეგ იქნებოდნენ.“
23 წლის მარიხუანას მომხმარებელი
მწარმოებლები
2014 წლის დასაწყისში სახელმწიფო სააგენტოების
უმეტესობა იუწყებოდა, რომ მარიხუანას ხელმისაწვ-
დომობა მათ რეგიონში მაღალი იყო, იმის მიუხედავად,
რომ აშშ-სა და მექსიკის საზღვარზე ჯამში 1 მილიონამდე
კილოგრამი მარიხუანა იქნა ამოღებული.27
მარიხუანაზე მაღალმა მოთხოვნამ განაპირობა მექსი-
კურ ნარკომოვაჭრე ორგანიზაციების მიერ აშშ-ში კანა-
ფის ფართომასშტაბური კულტივირების გაგრძელება.
ამისთვის ისინი ხშირად აშშ-ის დასავლეთში არსებულ
სახელმწიფო მიწებსაც კი იყენებდნენ ხოლმე, რაც
მექსიკიდან და კოლუმბიიდან ტონობით შემოტანილი
ნივთიერების რაოდენობას ემატებოდა. სატელიტების
და დრონების მეშვეობით აღმოჩენის თავიდან
ასარიდებლად, მექსიკელ და აზიელ ნარკომოვაჭრეებს
კანაფი შენობებში მოჰყავთ. სამართალდამცავებმა
2012 წელს შენობებში და ღია ცის ქვეშ მოყვანილი
მცენარის 4 მილიონი ძირი ამოიღეს (2008 წელს ეს
მაჩვენებელი 8 მილიონს უტოლდებოდა). რაოდენობის
შემცირება შესაძლოა აღმოფხვრის პროგრამის წარ-
მატებით განხორციელების შედეგი იყოს, ან შეიძლება
კარტელები და მწარმოებლები უკეთესად მალავენ
საკუთარ მოსავალს. თითო მოსავალზე გარე
ნარგავების რაოდენობა 10,000-დან 20,000 ძირამდეა.
დასავლეთ ნახევარსფეროს სხვა ქვეყნები (კანადის,
კოლუმბიის, მექსიკისა და აშშ-ის გარდა), სადაც
კანაფის დიდი რაოდენობით კულტივირება ხდება, არის
ბელიზი, ბრაზილია, გვატემალა, იამაიკა, ტრინიდადი
და ტობაგო. შორეულ აღმოსავლეთში ძირითადი
მწარმოებლები არიან კამბოჯა, ლაოსი, ტაილანდი და
ფილიპინები; აფრიკის ქვეყნებში (მოროკო, ნიგერია და
სამხრეთ აფრიკა) უმეტესად კანაფი ინდიკა მოჰყავთ.
სამხრეთ-დასავლეთი და ცენტრალური აზია, ავღანეთი
და პაკისტანი ასევე მსხვილი მწარმოებლები არიან
(უმეტესად, ჰაშიშის). ბოლო წლებამდე ლიბანი ახლო
აღმოსავლეთის წამყვანი მოთამაშე იყო.
ნარკოკონტროლის ეროვნული პოლიტიკის ფედერა-
ლური ბიუროს (ONDCP) გათვლების თანახმად, 1
ჰექტარი მარიხუანას კულტივაცია ჩამონადენი წყლის,
სასუქის ჭარბად მოხმარების, მომაკვდინებელი
პესტიციდების გამო ხეების და სხვა ფოთლოვანების
დაზიანებით 10 ჰექტარ მიმდებარე მიწებს აყენებს
ზიანს.112 შეერთებულ შტატებში მარიხუანას 10-50% შინ
მოყვანილია. მკაცრი ჯარიმების და სამართალდამცავი
ორგანოების გაზრდილი ყურადღების ფონზე ბევრმა
მწარმოებელმა კულტივირება დახურულ სივრცეში
გადაიტანა. შენობის შიგნით კულტივაციას კიდევ ერთი
უპირატესობა აქვს, რაც ხარისხზე მეტ კონტროლში
გამოიხატება. კალიფორნიის დახურულ სივრცეებში
მოყვანილი მარიხუანა უფრო ძვირად ფასობს,
ვიდრე ორეგონის მოსავალი, რომელიც უმეტესად
ღია სივრცეშია გაზრდილი. მეწარმეებმა, ვისაც
მარიხუანა უმეტესად გასაყიდად მოყავს, გარეუბნებში
არაფრით გამორჩეული სახლების ყიდვა დაიწყეს.
მათ იქ წამოზრდილი მცენარეები და გასაზრდელად
საჭირო განათება მიაქვთ, რომელსაც შემდგომ
არალეგალურად შემოყვანილი ელექტროენერგიით
ამუშავებენ. ეს ფაქტი დახურულ სივრცეში მებაღეობის
(indoor gardening) ტერმინს ახალ მნიშვნელობას
სძენს.113
მთელ მსოფლიოში მაღალი პოტენციალის მარიხუანას
მომრავლება დახურულ სივრცეში კულტივირების
პრაქტიკის ზრდისა და კულტივირების ტექნიკების
ინტერნეტით გავრცელების შედეგია.67 მცენარეების
ნაწილს წყალში, ჰიდროპონული მეთოდით ზრდიან.
მისისიპის უნივერსიტეტის „პოტენციალის მონიტორინგის
პროექტის“ მიხედვით, მარიხუანაში THC-ის საშუალო
შემცველობა სულ უფრო იზრდება:
0.9% 1977 წელს
3.3% 1988 წელს
4.9% 2000 წელს
8.7% 2007 წელს
11.9% 2011 წელს
13% 2012 წელს110
THC-ის მაღალი შემცველობის მარიხუანა უკვე
მრავალი წელია რაც არსებობს, მაგრამ არასდროს
ყოფილა ასე ადვილად ხელმისაწვდომი, როგორც
დღეს არის.114 კვირტებს, წარსულში, ღეროებს და
ფოთლებს ურევდნენ, რაც THC-ის საშუალო კონ-
ცენტრაციას ამცირებდა. მაღალი ნარკოგენული
პოტენციალის არსებობას ნაწილობრივ ადასტურებს
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 175
მარიხუანას დამოკიდებულებაზე ნამკურნალებ პირთა
რაოდენობა და ასევე, მარიხუანას მოხმარებასა და
შიზოფრენიის განვითარების გაზრდილ რისკს შორის
კავშირი ფსიქიკური დაავადების მიმართ მოწყვლად
ადამიანებში.115,116
უმეტეს შემთხვევეში მარიხუანას გაყიდვა წონით,
უნციებით ხდება (1 უნციას „ხუფს“ [„lid“] უწოდებენ);
აშშ-ის ქუჩებში 1 უნციის საშუალო ფასი $200-400
ფარგლებში მერყეობს. ფასი მნიშვნელოვნადაა
დამოკიდებული ხარისხზე, რაოდენობასა და შეძენის
ადგილმდებარეობაზე. უფრო მცირე რაოდენობები
ძირითადად ნაკლები ფინანსური შესაძლებლობის
ადამიანებზეა გათვლილი: 1 გრამი (1 უნცია 28.3
გრამია) საშუალოდ $10 ფასობს, მაშინ, როდესაც
ყველაზე ხშირად გამოყენებული საზომი, უნციის ერთი
მერვედი (≈3.5 გრამი) $40-60-ად იყიდება. მარიხუანას
საშუალო სიგარეტი 0.5-1 გრამ მარიხუანას შეიცავს.
დიდი რაოდენობების კომერციული ფასი შედარებით
სტაბილურია; სამხრეთ კალიფორნიაში დღეისთვის
1 ფუნტი (≈450 გ) $2,500-დან $6,000-მდე ფასობს.
დიდი ოდენობით შეძენას უზარმაზარი მოგება მოაქვს:
მექსიკაში 500 ფუნტი (230 კილომდე) მარიხუანას ყიდვა
$50,000-ად შეიძლება, რაც სენტ ლუისში გაყიდვის
შემდეგ $400,000 მოგებას მოიტანს.
სინთეზური ნივთიერებები
სინთეზური THC
სინთეზური THC, ე.წ. დრონაბინოლი (მარინოლი®),
თეორიულად, ჯანმრთელობის სხვადასხვა პრობლემის
სამკურნალოდ არის შექმნილი, მაგრამ პრაქტიკაში
იშვიათად გამოიყენება. როგორც პაციენტები ამბობენ,
მათ მარიხუანას მოწევა ურჩევნიათ, რადგან ის
მარინოლზე® უფრო სწრაფად მოქმედებს და თან
შეუძლიათ იმდენი მოწიონ, რამდენიც სიმპტომების
შესამსუბუქებლად სჭირდებათ. პაციენტის მდგო-
მარეობიდან გამომდინარე, მარინოლის® კაფსულაში
არსებული დოზა შესაძლოა ზედმეტი, ან პირიქით,
არასაკმარისი იყოს. 2004 და 2006 წელს ბაზარზე ორი
ახალი პრეპარატი გამოჩნდა: სატივექსი® (ნაბიქსი-
მოლსი) და კესამეტი® (ნაბილონი). სატივექსი® კანადაში
2005 წლიდან ლეგალურად დაშვებული პრეპარატია და
მას გაფანტული სკლეროზის სამკურნალოდ იყენებენ;
სატივექსი® ასევე ბევრ პაციენტს აქვს დანიშნული
ბრიტანეთში (გაფანტული სკლეროზის დიაგნოზის
მქონე პაციენტების რაოდენობა გაერთიანებულ
სამეფოში 110,000-ს აღწევს). მსოფლიოში გაფანტული
სკლეროზის დიაგნოზი დაახლოებით 2.5 მილიონ
ადამიანს აქვს, მათ შორის 400,000 − შეერთებულ
შტატებში.118 სატივექსი® შტატებში ტესტირების დასკვნით
ეტაპზეა. ამ პრეპარატში კანაბიდიოლის (CBD)
შემცველობა უფრო მაღალია, ვიდრე მარიხუანაში.
კანაბიდიოლის ფსიქოაქტიური ეფექტი ძალიან
სუსტია, და ის მარიხუანას სამედიცინო სარგებლისთვის
გამოიყენება − „კაიფის“ გამოწვევის გარეშე.
176 თავი 3
სინთეზური კანაბინოიდები
„სინთეზური კანაბინოიდები: დიზაინერული ნარკო-
ტიკების ახალი საზღვრები.“
Annals of Internal Medicine, 15 ოქტომბერი, 2013
„სინთეზური მარიხუანას გამო 221 ადამიანის
ჯანმრთელობა გაუარესდა. დაავადებათა კონტ-
როლის ცენტრის თანახმად, სიკვდილის შემთხვევები
არ დაფიქსირებულა. დაიხურა 4 მაღაზია.“
McClatchy Washington Bureau, 13 დეკემბერი, 2013
„სულ უფრო ნაკლები თინეიჯერი მოიხმარს სინთეზურ
მარიხუანასა და სხვა დიზაინერულ ნარკოტიკებს.“
Vancouver Sun, კანადის კვლევა, 18 დეკემბერი, 2013
დიზაინერული კანაბინოიდები სინთეზური კანაბინოი-
დების მსგავსი ქიმიური ნივთიერებებია, რომელიც
ინტერნეტსა და „ჰედ შოპებში“ იყიდება „საკმეველად“ და
„მოსაწევ მცენარეულ ნაზავებად“ სხვადასხვა სავაჭრო
სახელებით (K2, Spice Gold, Spice Silver, Black Mamba,
Buddha Melt, Buddha Blend, Yucatan Fire, Blaze, Red X
Dawn). აღნიშნული ნივთიერებები სხვადასხვა მცენარის
და სანელებლების ნარევია, რომელსაც მარიხუანას
მოქმედების მსგავსი სინთეზური ქიმიური ნივთიერებით
იჟღინთება. პროდუქცია თავდაპირველად ევროპასა და
კანადაში 2002 წლისთვის გამოჩნდა. მომხმარებლები
აცხადებენ, რომ „სპაისის“ (Spice) პროდუქტებს
მარიხუანას მსგავსი ეფექტი აქვს, და რომ მისი მოქმედება
ნატურალურ THC-ზე სულ ცოტა ოთხჯერ და 800-ჯერაც
კი უფრო ძლიერია. ლაბორატორიულ ანალიზები,
რომელიც სპაისის პროდუქტებზე ტარდებოდა, 2008
წლამდე ვერ პოულობდა ავადმოხმარებულ ნარკოტიკს
ან სხვა ქიმიურ ნივთიერებას, რომელიც ზემოაღნიშნულ
ეფექტებზე პასუხისმგებელი შეიძლებოდა ყოფილიყო.
2008 წლის დეკემბერში, სამედიცინო მიზნით
მოხმარებისთვის სინთეზური THC-ის განვითარებაზე
მომუშავე გერმანულმა ფარმაცევტულმა კომპანიამ
THC Pharm განაცხადა სინთეზური კანაბინოიდის,
JWH-018 აღმოჩენის შესახებ, რომელიც მცენარეულ
მოსაწევად გაყიდული „სპაისის“ სამ სხვადასხვა
სახეობაში იპოვეს. ერთი თვის შემდეგ გერმანიის
ფრაიბურგის უნივერსიტეტმა „სპაისის“ სხვადასხვა
პროდუქტებში აღმოაჩინა მეორე სახის სინთეზური
კანაბინოიდი CP 47,497 მის სამ ჰომოლოგიურ ქიმიური
ნივთიერებასთან ერთად. სინთეზური კანაბინოიდების
კონცენტრაციის და თანაფარდობების სხვადასხვა
ვარიაციები კომერციულად ხელმისაწვდომი „სპაისის“
ბევრი სხვადასხვა პროდუქტის ფსიქოაქტიურ ეფექტებს
განაპირობებს.119,120
ნარკოტიკებთან ბრძოლის სამმართველომ ხსენებულ
სიას კიდევ სამი სინთეზური კანაბინოიდი შემატა,
რომელიც საბაჟოზე ამოღებული „სპაისის“ სხვადასხვა
პროდუქტში იქნა აღმოჩენილი. 2009 წლის 22 იანვარს,
გერმანიაში CP 47,497, მისი ჰომოლოგიური ქიმიური
ნივთიერებები, და ასევე JWH-018 მის ჰომოლოგებთან
ერთად აკრძალული ნივთიერებების ნუსხაში შეიტანეს.
ეს მოლეკულები, ისევე, როგორც სხვა დიზაინერული
კანაბინოიდები, არალეგალურ ნივთიერებებს
მიეკუთვნება ავსტრიაში, ჩილეში, საფრანგეთში,
რუსეთში, სამხრეთ კორეაში, შვეიცარიასა და აშშ-ში.
ვინაიდან დიზაინერული კანაბინოიდების მოლეკუ-
ლური სტრუქტურა მარიხუანას მცენარისგან გამო-
ყოფილ 66 კანაბინოიდისგან მნიშვნელოვნად გან-
სხვავებულია, ტრადიციული ნარკოტესტირების
მეთოდების გამოყენებისას მომხმარებლების ნიმუშები
THC-ზე ან მის მეტაბოლიტებზე დადებითი ჩვენებას
არ იძლევა. მომხმარებლების მიერ სხვადასხვა ვებ-
გვერდის ფორუმებზე გამოქვეყნებული მასალები
ადასტურებს, რომ სინთეზური კანაბინოიდების
მოხმარება მარიხუანაზე ტესტირებისას დადებით
შედეგს არ იძლევა. 2010 წლის ივნისისთვის უკვე
არსებობდა დიზაინერული სინთეზური კანაბინოიდის
20-მდე სახეობა; ვრცელდებოდა ცნობები, რომ ეს
ნივთიერებები THC-ზე 5-ჯერ და 800-ჯერაც კი უფრო
ძლიერია.
ნელ-ნელა ჩნდება ცნობები და ანგარიშები დამოკი-
დებულების განვითარების და აღკვეთის მდგომარეობის
შესახებ, ასევე ინფორმაცია კარდიოლოგიურ პრობ-
ლემებსა და გულყრებზე. თუმცა, აღნიშნული ანგარი-
შების რაოდენობა მწირია. სინთეზური ქიმიური ნივ-
თიერებების მიერ გამოწვეული დამოკიდებულების
ჩამოყალიბების ან ჯანმრთელობის სხვა პოტენციური
რისკების დასადგენად მეტი კვლევის ჩატარებაა
საჭირო. 2014 წლისთვის ბევრი ახალი სინთეზური
კანაბინოიდი იყო შემუშავებული 6 ცალკეული ქიმიური
ჯგუფიდან. მცენარეული საკმეველი პროდუქტების
ყურადღების ცენტრში მოქცევამ განაპირობა, რომ
ეცადათ მათი გასაღება მცენარეულ კეთილსურნელოვან
ნაზავებად (Green Grenade, Super Kush, Clown Royal)
ან არომათერაპიულ „სპაისებად“, რომელიც, რა
თქმა უნდა, არ იყო ადამიანის მიერ მოხმარებისთვის
გამიზნული.121A
სინთეზური მარიხუანა თავდაპირველად
ტესტირებისას დადებითი შედეგისთვის
თავის ასარიდებლად შეიქმნა, და, რა
თქმა უნდა, ფულის საშოვნელადაც. ეს
ნივთიერებები მნიშვნელოვნად განსხვავ-
დება ერთმანეთისგან სიძლიერის მიხედვით
და, შესაძლოა, მოულოდნელი რეაქციებიც
გამოიწვიოს.
კანაფის ფარმაკოლოგია
დღეისთვის კანაფის ერთ მცენარეში აღმოჩენილი
ნივთიერებების რაოდენობა 420-ს უტოლდება − ამ
ციფრს დამატებითი მნიშვნელობა აქვს შეძენილი და
ბევრი თინეიჯერი მოკლე ტექსტური შეტყობინების
გაგზავნისას მას კოდად ხმარობს, რითაც თანატოლებს
მარიხუანას ფლობაზე აწვდის ინფორმაციას. ამ
ქიმიური ნივთიერებებიდან სულ მცირე 30-ს, რომელსაც
კანაბინოიდები ეწოდება, მეცნიერები ფსიქოაქტიური
ეფექტების გამოწვევის პოტენციალის გამო შეისწავ-
ლიან. დელტა-9-ტეტრაჰიდროკანაბინოლი, იგივე
THC, 1964 წელს ორმა ებრაელმა მკვლევარმა
აღმოაჩინა. კანაბინოლი და კანაბიდიოლი კიდევ
ორი მნიშვნელოვანი კანაბინოიდია, თუმცა, მიიჩნევა,
რომ მათ არ აქვთ ფსიქოაქტიური თვისებები. კანაბი-
ნოიდების მოწევისას ან პერორალურად მიღებისას,
ძლიერმოქმედი ქიმიური ნივთიერებები ღვიძლში
მუშავდება და 60-ზე მეტ სხვა, მათ შორის, ფსიქოაქტიურ
მეტაბოლიტად გარდაიქმნება. მოწევისას THC-ის
მხოლოდ 20% შეიწოვება; თუმცა, რაც უფრო მეტ ხანს
შეიკავებს მომხმარებელი ბოლს ფილტვებში, მეტი
ნივთიერება შეითვისება და „კაიფიც“ უფრო ძლიერია.
მარიხუანას შესასწავლად ადრე ჩატარებული
ბევრი კვლევა და ნარკოტიკის ეფექტების თაობაზე
კონტრკულტურის მიმდევრების შეხედულებები
შედარებით სუსტი THC შემცველობის მცენარეების
„ცოდნას“ ეყრდნობოდა. დღეისათვის მარიხუანას
სიმძლავრე ბევრად მეტია, და მომხმარებელთა
მიერ სწორედ ეს დონეა ნორმად მიჩნეული. THC
უფრო მაღალი პროცენტულობის შემსწავლელმა
კვლევებმა ამ ნარკოტიკის ფსიქოაქტიური მექანიზმის
უმნიშვნელოვანეს აღმოჩენებს დაუდო საფუძველი.
მარიხუანას/ანანდამიდის რეცეპტორები და
ნეიროტრანსმიტერები
1988 და 1990 წელს მკვლევრებმა თავის ტვინში
სპეციფიკურად THC-ზე მგრძნობიარე რეცეპტორების
უბნებს მიაკვლიეს,121 რაც ნიშნავს, რომ ტვინში
ბუნებრივი ნეიროტრანსმიტერები არსებობს, რომ-
ლებიც აღნიშნული რეცეპტორების უბნებს ერგება
და ტვინის იმავე ნაწილებზე აქვს გავლენა, რაზეც
მარიხუანას. ტვინის ამ ქიმიურ ნივთიერებებს ენდო-
გენური კანაბინოიდი ნეიროტრანსმიტერები, ან
ენდოკანაბინოიდები ეწოდება.
ორი წლის შემდეგ ნარკოტიკების ავადმოხმარების
ეროვნული ინსიტიტუტის მკვლევრებმა აღმოაჩინეს
ანანდამიდი, ენდოკანაბინოიდი, რომელიც კანაბინოი-
დების მიმღებ უბნებს ერგება.122 რამდენიმე წლის შემდეგ
მეცნიერებმა აღმოაჩნეს კიდევ ერთი ენდოკანაბინოიდი,
2-არაქიდონილგლიცერინი (2AG). 2AG ტვინში დიდი
რაოდენობითაა, მაგრამ, ანანდამიდთან შედარებით,
ნაკლებად აქტიურია; თუმცა, ის სხეულის სხვა
რეცეპტორებზე შეიძლება უფრო აქტიურიც იყოს.
ტვინში აღმოჩენილია რამდენიმე სხვა ენდოკანაბინო-
იდი ლიგანდი:
2-არაქიდონოილგლიცერინის ეთერი (ნოლადინის
ეთერი; 2-arachidonoylglycerol ether, noladin ether);
N-არაქიდონოილ დოფამინი (N-Arachidonoyl
dopamine, NADA);
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 177
 ვიროდამინი (virodhamine, OAE);
ლიზოფოსფატიდილ ინოზიტოლი
(lysophosphatidyl inositol, LPI).
ლიგანდი რეცეპტორთან დაკავშირებული მოლეკულაა.
კანაბინოიდის ლიგანდები კანაბინოიდებისსავე რე-
ცეპტორებს უკავშირდება როგორც თავის ტვინში, ისე
სხეულის სხვა ნაწილებში.122A ენდოკანაბინოიდების
სხვა ლიგანდებზე მტკიცებულებები ჯერ კიდევ მოსა-
პოვებელია.
ანანდამიდის რეცეპტორები თავდაპირველად ლიმბური
სისტემის სხვადასხვა ნაწილში იქნა აღმოჩენილი,
მათ შორის დაჯილდოების/კონტროლის ნეირონულ
კავშირებში. მომდევნო წლებში მეცნიერებმა აღმოა-
ჩინეს ორი ძირითადი რეცეპტორი, CB1 და CB2. CB2
რეცეპტორები გვხვდება იმუნურ სისტემასა და სხეულის
ქვედა ნაწილში რამდენიმე ადგილას; CB1 რეცეპტორები
უმეტესად ტვინშია თავმოყრილი, კერძოდ, ჰიპო-
კამპუსში, ამიგდალაში, ბაზალურ განგლიებში (მათ
შორის, მიმდებარე ბირთვში) და ნათხემში123. ტვინის ეს
ნაწილები არეგულირებს სენსორული გამოცდილებისა
და ემოციების ინტეგრაციას, ასევე აკონტროლებს
სწავლას, მეხსიერებას, სიახლის განცდას, მოტორულ
კოორდინაციასა და სხეულის ავტომატური ფუნქციების
ნაწილს. CB1 ანანდამიდის რეცეპტორების არსებობა
ტვინის ამ ნაწილებს მარიხუანას ეფექტების მიმართ
უფრო მგრძნობიარეს ხდის.124
ადამიანის სხეულში ენდოკანაბინოიდების რაოდენობა
ენდორფინებს 10-ჯერ აჭარბებს. ისინი ფიზიკური და
ფსიქიკური ფუნქციების ფართო სპექტრშია ჩართული,
რომელთა უმეტესობა გარკვეული სენსორული
სტიმულის მიმართ გონების მგრძნობელობის ზრდასა
და შემცირებას გულისხმობს, განსაკუთრებით იმ
სტიმულების მიმართ, რომელიც სტრესთანაა დაკავში-
რებული.125 ოპიოიდების ენდორფინთან და კოკაინის
ნორეპინეფრინის რეცეპტორებთან შედარებით, მარი-
ხუანას ეფექტების მიმართ მგრძნობიარე ანანდამიდის
რეცეპტორები ტვინის ღეროში ნაკლებია. ტვინის ღერო
აკონტროლებს გულისცემის სიხშირეს, სუნთქვას და
სხეულებრივ სხვა ფუნქციებს, სწორედ ეს არის სასუნთქი
სისტემისა და გულსისხლძარღვთა გადაჭარბებული
სტიმულაციის მიზეზი კოკაინისა და ოპიოიდების საშიში
ზედოზირების დროს, რასაც არ ვხვდებით მარიხუანას
მოხმარებისას.
ხანმოკლე ეფექტები
ფიზიკური ეფექტები
მარიხუანას მოხმარებისას მალევე დგება ფიზიკური
რელაქსაციის ან მოშვების, ტკივილის კონტროლის
ეფექტი; თვალები წითლდება, ფილტვების გაღიზია-
ნების გამო მომხმარებელი ხშირად ახველებს, იმატებს
მადა და კუნთების კოორდინაცია მსუბუქად ან საშუალო
დონეზე ირღვევა. მცირე დოზით მიღებისას მარიხუანა
178 თავი 3
ამსუბუქებს ასთმის სიმპტომებს, მაგრამ დიდმა დოზებმა
შეიძლება ასთმის შეტევა გამოიწვიოს. დიდი დოზებით
მიღებისას დოფამინზე ზემოქმედება და გულისცემის
მომატებული სიხშირე გადაუდებელი სამედიცინო
დახმარების განყოფილებაში მოხვედრის ძირითადი
მიზეზებია.
სხვა ფიზიკური ეფექტები მოიცავს გულისცემის მცირედ
მატებას, არტერიული წნევის დაწევას, თვალის
წნევის დაქვეითებას (სწორედ ამიტომ მარინოლის®
კაფსულები ან მარიხუანას სიგარეტი გლაუკომას
საკურნალოდაც გამოიყენება); თვალის ლორწოვან
მემბრანაში სისხლის მიმოქცევის გაძლიერება იწვევს
კონიუნქტივიტს ან თვალების ჩაწითლებას; ფიზიკური
სიმპტომები ასევე მოიცავს გულისრევის შეგრძნების
დაქვეითებას (კაფსულებსა და მარიხუანას სიგარეტებს
სიმსივნის მქონე პაციენტებიც მოიხმარენ ქიმიოთერაპიის
პერიოდში). ეპილეფსიის მქონე პირებს მარიხუანა
გულყრებთან გამკლავებაში ეხმარება.
მარიხუანა აქვეითებს მოძრავი ობიექტებისთვის
თვალის მიდევნების უნარს და იწვევს „კვალის
დატოვების“ ფენომენს, რაც მოძრავი ობიექტის
ნარჩენი ხატების „დანახვას“ გულისხმობს. მსუბუქ
სედაციასთან ერთად აღნიშნული ეფექტები ართულებს
ამოცანების შესრულებას, რომელიც სიღრმის
აღქმას და თვალისა და ხელის კარგ კოორდინაციას
მოითხოვს (თვითმფრინავის მართვა, ბურთის
დაჭერა). სტიმულატორის თუ დეპრესანტის ეფექტი
დამოკიდებულია კანაფის სახეობაზე, ასევე ტვინში
მოხვედრილი THC-ის რაოდენობაზე, გარემოზე, სადაც
ხდება მოხმარება, ასევე მომხმარებლის პიროვნულ და
ნეიროქიმიურ თავისებურებებზე.
„როდესაც სამედიცინო მარიხუანას საყიდლად
კლუბში მივდივარ, იქ ათეულობით სხვადასხვა
ტიპის მარიხუანა მხვდება, ფასის იარლიყებით და
ზემოქმდების აღწერით. ზოგი მათგანი ძილისთვის
ან მოდუნებისთვისაა, მაგრამ არის ასევე არჩევანი
მათთვის, ვისაც აქტიურად დარჩენა სურს.“
54 წლის სამედიცინო მარიხუანას მომხმარებელი
მარიხუანამ შეიძლება გამოიწვიოს მამაკაცის ჰორ-
მონის, ტესტოსტერონის გამოყოფის მცირე, დროე-
ბითი შეფერხება. ეს მნიშვნელოვანი დეტალია ჰორ-
მონალური დისბალანსის მქონე ან გარდატეხის
და სექსუალური მომწიფების პერიოდში მყოფი
მომხმარებლებისთვის. ტესტოსტერონის გამოყოფის
შემცირებამ ასევე შესაძლოა გავლენა იქონიოს
სპერმატოზოიდების რაოდენობის და მოძრაობის
უნარის დაქვეითებაზე ქრონიკულ მომხმარებლებში.129
მარიხუანა აძლიერებს მადას და აღძრავს გამ-
ძაფრებული შიმშილის გრძნობას. ჩვეულებრივ,
ენდოკანაბინოიდების სისტემა აკონტროლებს საკვე-
ბის მიღებას როგორც ცენტრალური, ისე პერი-
ფერიული მექანიზმებით − ეს განსაკუთრებით ეხება
CB1 რეცეპტორებს ჰიპოთალამუსში. როდესაც
რეცეპტორებს ერთბაშად დიდი ოდენობით THC
მიეწოდება, მადა მნიშვნელოვნად იმატებს. მარიხუანას
მოწევის შემდეგ გემოს აღქმა არ ძლიერდება, ის
არ ცვლის მჟავე, ტკბილი, მარილიანი ამ მწარე
გემოების აღქმას. ასევე, არ აქვეითებს ნაყროვანების
შეგრძნების უნარს. ის აძლიერებს საკვების სენსორულ
მიმზიდველობას, განსაკუთრებით ეს სასიმოვნო,
მეგობრულ გარემოში ხდება. მარიხუანათი გამოწვეული
სიახლის განცდა აიძულებს მომხმარებელს გემოს
და ნებისმიერ მიღებულ საჭმელს განსაკუთრებული
ყურადღება მიაქციოს.
„თუ სახლში ვზივარ და მარიხუანას მოვწევ, და თუ
ვიცი, რომ საყინულეში ან სადმე სხვაგან საჭმელი
მაქვს, მოწევიდან ათ წუთში იმხელა სენდვიჩების
კეთებას ვიწყებ... ყველაფერი გემრიელია. ტვინკისაც®
კი კარგი გემო აქვს.“
18 წლის მარიხუანას მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
შიმშილზე კანაბინოიდების ეფექტის აღმოჩენის შემდეგ,
კანაბინოიდ CB1 ნორმალური მოქმედების დამთრგუნ-
ველ ანტაგონისტებზე (SR141716A და AM251) ჩატა-
რებულ ექსპერიმენტებში, მონაწილეებში მადის
მნიშვნელოვანი კლება დაფიქსირდა.130 SR141716A,
სავაჭრო სახელით აკომპლია® (რიმონაბანტი), არაერთ
კლინიკურ კვლევაში გამოსცადეს, სადაც დადგინდა,
რომ ის CB1 რეცეპტორების ბლოკირებით შიმშილის
გრძნობას ამცირებს. თუმცა, კვლევებმა ასევე აჩვენა, რომ
აკომპლია® იწვევს ემოციურ დეპრესიას. შესაბამისად,
მისი წონის საკონტროლო მედიკამენტად დამუშავების
პროცესი აღარ გაგრძელებულა. გრძელდება ანანდა-
მიდების და კანაბინოიდების ჩართულობით მიმდინარე
სხვა თერაპიების შემუშავება.131
ფსიქიკური ეფექტები
მარიხუანას მოწევიდან რამდენიმე წუთის შემდეგ
მომხმარებელი ოდნავ დაბნეული ხდება და
მენტალურად გამოეყოფა გარემოს. მარიხუანა იწვევს
deja vu განცდას − თითქოს ახლა რაც ხდება, ადრეც
მომხდარა; ასევე იწვევს ძილიანობას, დისტანცირებას,
კონცენტრაციის სირთულეს.
„ეს ჰგავს ცხოვრებას თანმიმდევრული აზრის გარეშე.
გაქცევასავითაა, იძინებ და ივიწყებ რაღაცებს.
ყველაფერი სიზმრის მსგავსია და არაფერი გბოჭავს.
გაქვს თავისუფლება თქვა ყველაფერი, რის თქმაც
გინდა.“
16 წლის მარიხუანას მომხმარებელი
ძლიერმოქმედმა სახეობებმა შეიძლება გამოიწვიოს
თავბრუსხვევა, მომატებული სიფხიზლე, მნიშვნელოვანი
დარღვევები დროის, ფერების და ხმების აღქმაში.
ძალიან ძლიერი დოზების მიღება იწვევს ილუზიებს,
მომხმარებლებს აქვთ შეგრძნება, თითქოს მათ ფეხქვეშ
რაღაც მოძრაობს, აქვთ ჰალუცინაციები. ყველაზე
ხშირად ნახსენები ფსიქოლოგიური რეაქციებია
პარანოია და დეპერსონიფიკაცია (პიროვნების მიერ
საკუთარი თავის მოწყვეტილად აღქმა).
„ვერ იქნები ადამიანებთან, როდესაც თვითონ
არ ხარ საკუთარ თავში. და როცა ეწევი, არ ხარ
საკუთარ თავში. თითქოს საკუთარ თავს იშორებ და
სხვა ადამიანი ხდები.“
35 წლის მარიხუანას მომხმარებელი
მარიხუანას მსუბუქი საძილე მოქმედება აქვს. ჩარლზ
ბოდლერმა, მე-19 საუკუნის ფრანგმა პოეტმა,
მას „გამადიდებელი სარკე“ უწოდა. ის აზვიადებს
განწყობას, პიროვნებას, მომხმარებელს სხვათა
გრძნობების მიმართ უფრო ემპათიურს, მაგრამ, ასევე
უფრო ადვილად შთაგონებადს ხდის. THC-ის გავლენა
ამიგდალაზე − ტვინის ემოციურ ცენტრზე − გასაღებს
გვაძლევს მარიხუანას ბევრი ეფექტის ამოსახსნელად.
ამიგდალა გვეხმარება მადის, ტკივილის, შფოთვის,
შიშის რეგულაციაში, მტკივნეული მოგონებების
ჩახშობაში, და ასევე სიახლის განცდაში.
სიახლე
ამიგდალას ერთ-ერთი უნიშვნელოვანესი ფუნქცია
გარემოში არსებული ნივთების და იდეების ემოციური
მნიშვნელობის და პოტენციური საშიშროების
განსაზღვრაა. მაგალითად, როდესაც ადამიანს ხვდება
უცნობი ობიექტი, ხდება ანანდამიდების გამოყოფა და
ამიგდალას აქტივაცია, რაც ტვინს მოქმედებისთვის
და შესაძლო საფრთხის ან სარგებლიანობის
განსაზღვრისთვის ამზადებს. როდესაც ადამიანი
მარიხუანას მოიხმარს, THC ხელოვნურად ახდენს
ამიგდალას სტიმულირებას, რის შედეგადაც ყოფითი
ობიექტები და საგნებიც კი საინტერესო ხდება.
ზოგიერთი მომხმარებელი ამას „სიახლის ვირტუალურ
განცდად“ აღწერს (ნარკოტიკისგან გამოწვეული
სიახლის განცდა). ამ დროს თვითონ შეგრძნებები არ
იცვლება და არ მძაფრდება, იცვლება ტვინის მიერ ამ
ინფორმაციის გადამუშავების გზა.132
„როცა ვეწეოდი, მომწონდა ფერები, ფორმები,
სუნები, ხმები, ჩემი მეუღლე. არ ვფიქრობ, რომ
უკეთ ვხედავდი ან მესმოდა, ან რომ უფრო მძაფრად
აღვიქვამდი სუნს; უბრალოდ, მეტ ყურადღებას
ვაქცევდი ამ ყველაფერს. გილიგანის კუნძულის 29
სერიის მეხუთედ ნახვაც კი საინტერესოდ მეჩვენა.“
38 წლის მარიხუანას მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
THC ხელოვნურად ახდენს თავის
ტვინის „სიახლის ცენტრის“, ამიგდალას
სტიმულირებას, რის შედეგადაც თუნდაც
ნაცნობი სენსორული ინფორმაცია უფრო
საინტერესო ხდება.
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 179
როდესაც ამიგდალა THC-ის ხანგრძლივი შეტევის
მსხვერპლია, CB1 რეცეპტორები ამას თავდაპირველად
აღფრთოვანებით ხვდებიან, მაგრამ მალევე,
განსაკუთრებით, ჭარბად მოხმარების შემთხვევაში,
ზედმეტი სტიმულირების გამო უჯრედის მემბრანის
შიგნით იმალებიან და უმოქმედონი ხდებიან. მა-
რიხუანას ქრონიკულად მოხმარებისას, შეიძლება ამ რე-
ცეპტორებმა ქმედუნარიანობა საერთოდ დაკარგონ და
მათი რაოდენობა 70%-მდე შემცირდეს.133,134 როდესაც
ადამიანი, ვისი რეცეპტორებიც უკვე პასიურია, წყვეტს
მოხმარებას, მის ტვინში ანანდამიდის ნორმალური
რაოდენობა, მაგრამ მიმღები რეცეპტორების ნაკლები
უბნები რჩება, შესაბამისად, ჭეშმარიტად ახალი
მოვლენებიც აღარ აღიქმება ახლად და საინტერესოდ
და ყველაფერი მოსაწყენი ხდება. სიახლის განცდის
დასაბრუნებლად ადამიანმა ან მარიხუანას მოხმარება
უნდა განაახლოს, ან შეინარჩუნოს სიფხიზლე დიდი ხნის
მანძილზე (ხშირად ამას ერთი წელიც კი სჭირდება).132
„სწორედ ამიტომ მომწონდა ბალახის მოწევა
კოლეჯში სწავლის დროს. შეგვეძლო ერთი და
იგივე ფილმები და წიგნები გვეტრიალებინა და
ყოველ ჯერზე კარგი დრო გვეტარებინა. უბრალოდ
ვისხედით, ვეწოდით და ძალიან მარტივი იყო
დისკუსიის წამოწყება რაიმე უბრალო თემაზეც კი.“
44 წლის კოლეჯდამთავრებული ქალი
თუ მარიხუანას მომხმარებელი დიდად არ არის
დაინტერესებული მუშაობით, სწავლით, ურთიერ-
თობებით, პრიმიტიული ტვინი იწყებს ყველაფრის
კონტროლს და მომხმარებელს შემდეგ შეტყობინებას
აწვდის: „დაივიწყე ეს; მოდი, ნუ გავაკეთებთ.“ მას
შემდეგ, რაც CB1 რეცეპტორების ცენტრები პასიური
ხდება, დაახლოებით ორი კვირაა საჭირო მათი კვლავ
გააქტიურებისთვის. განსაკუთრებით ჭარბად მოხმარების
შემთხვევაში, რეცეპტორების ცენტრების გააქტიურებას
შესაძლოა ოთხი-ექვსი კვირაც დასჭირდეს.
მეხსიერება და სწავლა
ხანმოკლე მეხსიერების მუშაობაში თავის ტვინის
ყველაზე აქტიურად ჩართული ნაწილი ჰიპოკამპია, რო-
მელიც მიმდინარე სენსორულ ინფორმაციას იმწამსვე
მოსახმარად ინახავს. საბოლოოდ, ეს ინფორმაცია
ხანგრძლივ მეხსიერებაში გადადის. სხეულში არსებული
ბუნებრივი ანანდამიდი განსაზღვრავს, ჰიპოკამპის
რა მოცულობაა ხელმისაწვდომი, იმის მიხედვით,
თუ მიმდინარე აქტივობა რამდენად კომპლექსურია.
მარტივი დავალებების შესასრულებლად, როგორიცაა
საყიდლების სიის დამახსოვრება, ჰიპოკამპის აქტივობა
შეზღუდულია, შესაბამისად, მისი მოცულობის მხო-
ლოდ მცირე ნაწილია ამ საქმისთვის დაკავებული.
გამოცდისთვის მზადებას მეტი მოცულობა სჭირდება,
შესაბამისად, ხდება ჰიპოკამპის მეტი მოცულობის
გამოთავისუფლება. როდესაც ორგანიზმში THC-ის
მსგავსი გარე კანაბინოიდი ხვდება, ის მნიშვნელოვნად
180 თავი 3
ზღუდავს ხანმოკლე მეხსიერების მუშაობისთვის საჭირო
ჰიპოკამპის მოცულობას. THC მეხსიერებაზე გავლენას
ჰიპოკამპში გამა-ამინოერბომჟავას და გლუტამატების
რეცეპტორების აგონისტად მოქმედების ნიადაგზე
ახდენს.135 ტვინის ფუნქციური მაგნიტური რეზონანსით
გაშუქებისას ჩანს მეხსიერების დაზიანებაში ჰიპოკამპის
და ტვინის სხვა ნაწილების ჩართულობა.136
„სახლში მისვლისას თუ იფიქრებ, მოდი, დავბოლ-
დები საშინაო დავალებების გაკეთებამდე, მაშინ ამ
დავალებებს ვერასოდეს გააკეთებ.“
სკოლის მაღალი კლასების მოსწავლე.
მსგავსი სირთულეები აქვთ ადამიანებსაც, ვისი სამუშაოც
ბევრი სხვადასხვა დეტალით მანიპულაციებს მოითხოვს.
„მუშაობისას უცბად ავიხედავდი ზემოთ და
ვიყინებოდი, აღარ ვიცოდი, რა უნდა მექნა. შეიძლება
ხელში ჩეკების მთელი შეკვრა მჭეროდა, მაგრამ
სალაროს გაყინული ვუყურებდი და ვფიქრობდი
− რა არის ეს? რა უნდა ვუყო? აი ასე, უბრალოდ
ვიდექი და ვფიქრობდი − კარგი, ყველაფერი გამოვა,
გამახსენდება. და ბოლოს მახსენდებოდა კიდეც.“
36 წლის მარიხუანას მომხმარებელი მამაკაცი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
როდესაც მოხმარებას წყვეტენ, ხანმოკლე მეხსიერება
თითქმის სრულად აღდგება, მაგრამ თუ ისე მოხდა,
რომ წარსული გამოცდილებები და ფაქტები ხანმოკლე
მეხსიერებაში არ გადამუშავდა, მაშინ ეს ინფორმაცია
სამუდამოდ იკარგება. რაც უფრო ქრონიკული ხა-
სიათისაა მოხმარება, მით მეტია დაკარგული ინფორ-
მაციის რაოდენობაც.
„წლები, როდესაც ვეწეოდი, არ მახსოვს. ყველაზე
მნიშვნელოვანი მოვლენები − კი, მაგრამ დეტალების
შესახებ ვერაფერს გეტყვით. ისიც არ მახსოვს, ცოტა
ხნის წინ რა ვჭამე.“
20 წლის მარიხუანას მომხმარებელი
მიუხედავად იმისა, რომ მარიხუანა ანელებს სწავლის
პროცესს და ხანმოკლე მეხსიერებაზე ზემოქმედებით
არღვევს კონცენტრაციას, ხანგრძლივ მეხსიერებაზე
მისი გავლენა სუსტია. ამით შეიძლება აიხსნას ზოგი
სტუდენტის კარგი ნიშნები მარიხუანას რეგულარულად
მოხმარების მიუხედავად, მაშინ, როდესაც სხვებს
ცუდი მოსწრების გამო სასწავლებლიდან რიცხავენ.
მკურნალობაში ჩართული 150 მძიმე მწეველის შემსწავ-
ლელმა უახლესმა კვლევამ დაადასტურა მეხსიერების,
ყურადღების ხანგრძლივობისა და შემეცნებითი
ფუნქციების დაქვეითება − რაც უფრო მძიმე იყო
მოხმარება, მით უფრო მწვავე იყო კვლევაში მონაწილე
პირების მდგომარეობაც.137
ერთ-ერთი კვლევის შედეგები აღნიშნულს კიდევ
ერთხელ ადასტურებს: საშუალო D ნიშნის მქონე სტუ-
დენტებში 4-ჯერ უფრო მაღალი იყო მარიხუანას
მოხმარების მაჩვენებელი, ვიდრე A ნიშნების მქონე
სტუდენტთა ჯგუფში.138
„ვიდრე მოწევას დავიწყებდი, სკოლა მოსაწყენი იყო.
მაგრამ მოწევას რომ მოვუმატე, ყველაფერი კიდევ
უფრო მოსაწყენი გახდა. აღარ მინდოდა სკოლაში
სიარული. აღარ მინდოდა იქ ადამიანებთან ურთიერ-
თობა. მივდიოდი და ბევრ გაკვეთილს ვაცდენდი.
საბოლოოდ, ნახევარ წელიწადზე მეტი გავაცდინე.“
18 წლის მარიხუანას ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
მარიხუანას მოწევისას ბევრი აზრი და გრძნობა
ინტერნალიზებული ხდება. ისინი, ვისაც მარიხუანას
ხანგრძლივად მოხმარების ისტორია აქვს, ცდებიან,
როდესაც თვლიან, რომ უკეთ სწავლობენ, ფიქრობენ,
გრძნობენ და კომუნიკაციის კარგი უნარები აქვთ.
„კაიფში“ ყოფნისას მჯეროდა, რომ სამყაროში
ყველაზე ჭკვიანი ადამიანი ვიყავი, ყველაფერზე
მქონდა პასუხი. ერთ დღესაც დავჯექი და ტელეფონით
ჩავიწერე ყველა დიდებული აზრი; მეორე დღეს,
როდესაც გავიღვიძე და ჩანაწერს მოვუსმინე,
მიხვდი, რომ ინგლისურადაც კი არ ვლაპარაკობდი
წესიერად.“
38 წლის მარიხუანას კომპულსურად მომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
მარიხუანას მოზარდის ტვინზე უფრო ძლიერი გავ-
ლენა აქვს, ვიდრე ზრდასრული ადამიანის ტვინზე.
დაახლოებით 12 წლისთვის ტვინის შუბლის წილებში
ნერვულ უჯრედებს შორის ძალიან დიდი რაოდენობის
სინაფსები და კავშირები იწყებს ჩამოყალიბებას.
მომავალი 10-12 წლის მანძილზე ეს პროცესი
თანდათანობით ნელდება, დამყარებული კავშირები კი
ან ძლიერდება, ან სუსტდება. როდესაც ადამიანს ახალი
იდეები უჩნდება ან ახალ სენსორულ გამოცდილებას
იღებს, კავშირები ძლიერდება, ხოლო კავშირები,
რომელთა გამოყენება დიდი ხნის მანძილზე არ ხდება,
სუსტდება და საბოლოოდ წყდება კიდეც. კანაბინოიდის
რეცეპტორები, ქერქის სხვა ნაწილებთან შედარებით,
შუბლის წილში მეტი რაოდენობითაა წარმოდგენილი.
ამგვარად, მარიხუანას ჭარბად მოხმარებამ შესაძლოა
აზროვნების დარღვევამდე მიგვიყვანოს. ადამიანის
უნარი, ამოარჩიოს მნიშვნელოვანი ინფორმაცია და
უგულებელყოს უმნიშვნელო, დროთა განმავლობაში
იკარგება. ამ დეფიციტმა შესაძლოა გავლენა იქონიოს
ადამიანის უნარზე, ამოიცნოს საფრთხის შემცველი
სიტუაციები და განსაზღვროს სხვადასხვა ქმედებების
და აქტივობების პრიორიტეტულობა. ექსტაზისა და
მარიხუანას ერთად მიღება პოპულარული კომბი-
ნაციაა ახალგაზრდებში. არადა, კვლევების შედე-
გები მოწმობენ, რომ ამ კომბინაციას სინერგიული
უარყოფითი გავლენა აქვს მეხსიერებაზე.139,140
მარიხუანას მოზარდის ტვინზე უფრო ძლიერი
გავლენა აქვს, ვიდრე ზრდასრული ადამიანის
ტვინზე.
როდესაც ქრონიკული მწეველი წყვეტს მოხმარებას,
მეხსიერების პრობლემები მაინც ნარჩუნდება. ამბობენ,
რომ სრულად ფუნქციური მეხსიერების აღდგენას წლები
სჭირდება; არსებობს მოსაზრება, რომ მეხსიერების
პრობლემები მთელი ცხოვრების მანძილზეც კი
შეიძლება შენარჩუნდეს.
დრო
დროებითი დეზინტეგრაცია ამახინჯებს დროის აღქმას.
სწორედ ეს მოვლენაა პასუხისმგებელი მარიხუანას
სხვადასხვა ეფექტებზე. მოსაწყენი, რუტინული სა-
მუშაოს შესრულებისას დრო თითქოს უფრო სწრა-
ფად გადის. იამაიკაში, ლერწმის პლანტაციებში
მომუშავე ადამიანები „განჯას“ მონოტონური სამუშაო
დღის სწრაფად გასაყვანად ეწევიან. მარიხუანას
მოწევა კომპლექსური აქტივობის დროს, როგორიცაა,
მაგალითდ, გამოცდისთვის მზადება, მოწყენილობას
იწვევს და მომხმარებელი ხშირად თავს ანებებს წიგნის
კითხვას.
დროის შეგრძნების დამახინჯების ეფექტებს, განსჯის
უნარის დაქვეითებასა და ხანმოკლე მეხსიერების
დარღვევებს რამდენიმე საქმის ერთად შესრულების
და ინტერაქციის უუნარობამდე მივყავართ. (მაგ.,
კომპიუტერის ნაწილების ერთმანეთთან მიერთება141,142).
ერთ-ერთი კვლევის ფარგლებში, მარიხუანას მოქმედ
და ყოფილ მომხმარებლებს ჩაუტარეს ტესტირება
სხვადასხვა ინტენსივობის მოხმარების შეწყვეტიდან
1-ელ, მე-7 და 28-ე დღეს. პირველ და მე-7 დღეს
ჭარბად მომხმარებლებმა მნიშვნელოვანი დარღვევები
გამოავლინეს, თუმცა მათი მდგომარეობა საკმაოდ
გაუმჯობესებული იყო 28-ე დღისთვის.143
ხანგრძლივი ეფექტები
სასუნთქი გზების გართულებები
THC-სა და ნიკოტინში შემავალი ძირითადი ფსიქო-
აქტიური ნივთიერებები განსხვავდება ერთმანეთისგან,
მაგრამ, ორივე მათგანის კვამლი შეიცავს ტოქსიკური
გაზების ნარევს და სხვადასხვა მყარ ნაწილაკებს.
ამდენად, ქრონიკული მოწევა იწვევს სასუნთქი გზების
მუდმივ გაღიზიანებას.
რადგან მარიხუანას მოყვანა სხვადასხვა პირობებში
ხდება და მიღებული პროდუქტი არ იწმინდება, მარი-
ხუანას სიგარეტები, რომელიც კვირტებს და/ან ფოთ-
ლებს შეიცავს, უხეში და გაუფილტრავია; ხარისხიც
ცვალებადია − ბევრი სხვადასხვა ქიმიური ნივთიერების
შემცველობით. კალიფორნიის უნივერსიტეტის (ლოს
ანჯელესი) ექიმ დონალდ ტაშკინის კვლევების
თანახმად, მარიხუანას ოთხი ან ხუთი სიგარეტის
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 181
მოწევის და ბოლის ფილტვებში გაჩერებით ფილტვები
და ლორწოვანი მემბრანა ექვემდებარება ზიანის
იმავე ჯამურ ზემოქმედებას, როგორიც მთელი კო-
ლოფი სიგარეტის მოწევის შედეგად დგება.141,144,145
ხსენებულ და სხვა მიზეზებზე დაყრდნობით, ჯანდაცვის
სპეციალისტებმა დაასკვნეს, რომ მარიხუანა აზიანებს
სასუნთქ სისტემას.
მარიხუანას რეგულარულად მოწევა იწვევს ხველას,
მწვავე და ქრონიკული ბრონქიტის სხვა სიმპტომებს.
ლორწოვანი მემბრანის მიკროსკოპულ კვლევებში
ექიმმა ტაშკინმა აღმოაჩინა, რომ ფილტვების ქსოვილი
ყველაზე დაზიანებული იმ ადამიანებს ჰქონდათ, ვინც
როგორც სიგარეტის, ასევე მარიხუანას მომხმარებელ
იყო. ეს მნიშვნელოვანი აღმოჩენაა, რადგან მარიხუანას
მომხმარებელთა დაახლოებით 82% სიგარეტსაც ეწევა
(აშშ ზოგად პოპულაციაში სიგარეტის მოხმარების
მაჩვენებელია 20%).146 სიგარეტის და მარიხუანას
მოწევისგან გამოწვეულ ზიანს არა ჯამური, არამედ
სინერგიული ეფექტი აქვს, ამწვავებს რესპირატორულ
სიმპტომებს და ამძიმებს ფილტვის ქრონიკული
ობსტრუქციული დაავადების მდგომარეობას.147
მნიშნელოვანია გვახსოვდეს, რომ მარიხუანას
შესახვევად გამოყენებული ფუტურო სიგარეტები ასევე
თამბაქოს პროდუქტად ითვლება.
„დარწმუნებული ვარ, რომ ფილტვებს გარკვეული
ზიანი ნამდვილად მივაყენე. შეუძლებელია
ორგანიზმში გაცხელებული კუპრის ამხელა რაო-
დენობა ჩაუშვა 23 წლის მანძილზე და მერე თქვა,
რომ არაფერი დაშავებულა და არაფერი მომხდარა.
რა თქმა უნდა, რაღაც ნამდვილად მოხდა.“
48 წლის მარიხუანას მომხმარებელი ქალი
მარიხუანას მოწევა აზიანებს ფილტვებს და სასუნთქი
სისტემის სხვა ქსოვილებს, მაგრამ იწვევს თუ არა
სიმსივნეს, საბოლოოდ დადგენილი ჯერჯერობით
არ არის. არსებობს მონაცემები უჯრედის ბირთვში
მიმდინარე ცვლილებებზე, რომელიც სიმსივნის წინა-
პირობას წარმოადგენს და ეს გვაფიქრებინებს, რომ
მიმდინარე ავთვისებიანი პროცესები შესაძლოა
მარიხუანას რეგულარული მოხმარების შედეგი იყოს.
თუმცა, 2006 წელს, ექიმმა ტაშკინმა და კალიფორნიის
უნივერსიტეტის სხვა მკვლევრებმა გამოაქვეყნეს
ნარკოტიკების ავადმოხმარების ეროვნული ინსტიტუტის
მიერ დაფინანსებული კვლევის შედეგები, სადაც
შეისწავლეს ფილტვის, კისრის ან თავის სიმსივნის მქონე
1,200 ადამიანი და საკონტროლო ჯგუფში მყოფი 1,000
ადამიანი. შედეგების მიხედვით, მარიხუანას მოწევასა
და ფილტვის კიბოს შორის კავშირი არ დადგინდა,
ჭარბად მოხმარების შემთხვევებშიც კი. გასაკვირი არ
არის, რომ თამბაქოს მომხმარებლებს, რომლებიც ორ
ან მეტ კოლოფს ეწეოდნენ დღეში, კიბოს განვითარების
20-ჯერ მაღალი რისკი ჰქონდათ. მარიხუანას მძიმედ
მოხმარება სიმსივნის დიაგნოზის მქონე ადამიანებში
არ ახდენდა გავლენას დაავადების პროგრესირების
მაჩვენებელზე.148 ზოგი მკვლევარი მიიჩნევს, რომ
182 თავი 3
მარიხუანას მომხმარებლებს შორის სიმსივნის
განვითარების დაბალი რისკის მიზეზი შესაძლოა
THC იყოს; THC ანადგურებს დაბერებულ უჯრედებს,
რომლებიც შესაძლოა სიმსივნურ უჯრედებად იქ-
ცეს. მარიხუანას მოხმარებასა და ფილტვის კიბოს
განვითარების კავშირზე ცოტა კვლევაა ჩატარებული.
ჰიპერემია
ძლიერი მარიხუანას ხანგრძლივად მოხმარება
დაკავშირებულია კანაფის ჰიპერემიის სინდრომთან
(Cannabis hyperemesis syndrome, CHS); კანაფის
ჰიპერემია პირღებინების სინდრომია, რომლის
კონტროლიც გულისრევის საწინააღმდეგო ტრა-
დიციული საშუალებებით ვერ ხერხდება. ცხელი
შხაპის ან აბაზანის მიღება გულისრევის შეჩერების
შეზღუდული საშუალებებიდან ერთ-ერთი გზაა.152
ერთი შემთხვევის ანგარიშში აღწერილია 47 წლის
მამაკაცის მდგომარეობა მუცლის შეუჩერებელი
ტკივილით, რომელსაც გულისრევის შეგრძნება და
პირღებინება რამდენიმე დღის მანძილზე აწუხებდა და
მდგომარეობას მხოლოდ თბილი აბაზანა უმსუბუქებდა.
როდესაც მან მოხმარება შეწყვიტა (კლიენტი
ყოველდღიურად ჭარბად მოიხმარდა მარიხუანას),
საავადმყოფოში მისი ყოფნის პერიოდში გულისრევის
შეგრძნება და პირღებინება შეწყდა.149 სხვა ანგარიშში,
სადაც ასევე აღწერილი იყო პირღებინების შემთხვევა,
რომლის მიზეზადაც სინთეზური მარიხუანა იყო
დასახელებული, გამოთქმული იყო ვარაუდი, რომ
სინდრომის გამომწვევი მიზეზი CB1 კანაბინოიდების
ზედმეტი სტიმულაციაა. არსებობს სხვა თეორია,
რომლის თანახმადაც პირღებინების მიზეზი ვეგეტატიურ
ნერვულ სისტემაში THC-ის ჭარბად მოხვედრაა, ხოლო
ცხელი შხაპი სისტემაში ნერვული უჯრედების ხელახლა
ჩართვას უწყობს ხელს.
პირღებინების სინდრომის დიაგნოზის მქონე ადა-
მიანების დაახლოებით 50% კანაფის ყოველდღიუ-
რად მომხმარებლები არიან. მიუხედავად იმისა,
რომ სინდრომი პირველად 2004 წელს აღიარეს,153
აღნიშნული მდგომარეობის სათანადოდ დია-
გნოსტირება მაინც არ ხდება, ამიტომაც, ინციდენტობა
შესაძლოა არსებულ სტატისტიკაზე უფრო მაღალი
იყოს. თანაც, პაციენტების უმრავლესობა წყვეტს მოწევას
საავადმყოფოში მოხვედრის შემდეგ, რაც სინდრომის
გაქრობის და არასათანადო დიაგნოსტირების მიზეზი
ხდება.
იმუნური სისტემა
ეპიდემიოლოგიურ კვლევებში მარიხუანა აივ ინფექ-
ციის პროგრესირების თანაფაქტორად არის იდენ-
ტიფიცირებული. კალიფორნიის უნივერსიტეტში ცხო-
ველებზე ჩატარებულ კვლევებში აღმოჩნდა, რომ
მარიხუანას მოხმარება აჩქარებდა იმუნოდეფიციტის
ვირუსის გამრავლებას და საგრძნობლად თრგუნავდა
იმუნურ ფუნქციას.154 ცხოველებზე ჩატარებული სხვა
კვლევის მიხედვით, THC აჩქარებს სიმსივნური ქსოვი-
ლების ზრდის პროცესს, მათ შორის ძუძუს კიბოს, რისი
მიზეზიც ანტი-სიმსივნური იმუნური რეაქციის დათრგუნვა
ხდება.155
არსებობს მტკიცებულებები, რომლის თანახმადაც
მარიხუანას ჭარბად მოხმარება ადამიანს გაციების,
გრიპის და სხვა ვირუსული ინფექციების მიმართ უფრო
მოწყვლადს ხდის. თუკი აღნიშნული მონაცემები
სინამდვილეს შეესაბამება, დაქვეითებული იმუნიტეტის
მქონე ადამიანების მიერ მარიხუანას თერაპიული
მიზნებით მოწევა საწინააღმდეგო შედეგს გამოიღებს,
რადგან მარიხუანას კვამლის გავლენით მათი
ფილტვები დამატებით მოექცევა ისეთი პათოგენების
ზემოქმედების ქვეშ, როგორიცაა სოკო და ბაქტერია.
იმუნურ სისტემაზე მარიხუანას საერთო გავლენა
ბოლომდე ახსნილი ჯერ კიდევ არ არის.
მწვავე ფსიქიკური ეფექტები
ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემის მქონე ადამია-
ნები ნარკოტიკულ საშუალებებს ზოგჯერ სიმპტომების
კონტროლის მიზნით იყენებენ. არსებობს კვლევის
შედეგები, რომლის თანახმადაც შიზოფრენიის დიაგ-
ნოზის მქონე პირები კანაფს რელაქსაციის, თვით-
ღირებულების შეგრძნებისთვის და ყურადღების
გადატანის მიზნით ეწევიან, რის საჭიროებასაც მათი
დაავადება წარმოქმნის.156 თუმცა, გვერდით მოვლენებს
შესაძლოა საპირისპირო ეფექტი ჰქონდეს.
მეცნიერები ჯერ კიდევ მსჯელობენ, იწვევს მარიხუანა
ფსიქოზს ან სერიოზულ ფსიქიკურ დაავადებას, თუ
უბრალოდ ზრდის პარანოიის, მწვავე შფოთვისა და
დეპრესიის დონეს. რადგან რთულია ერთმანეთისგან
გავმიჯნოთ მარიხუანას გავლენა და სხვა ფაქტორები,
განსაკუთარებით კი მოხმარებამდე არსებული ფსიქიკუ-
რი პრობლემები, აღნიშნულ კითხვაზე პასუხი შესაძლოა
ვერასოდეს მივიღოთ. ხშირად მარიხუანას მოხმარებას
(განსაკუთრებულად მაღალი THC-შემცველობით)
შეუძლია ფსიქიკური წონასწორობის დარღვევამდე
მიიყვანოს ადამიანი, რომელსაც უკვე აქვს გარკვეული
სახის ფსიქიკური სირთულეები. საფუძვლიანი
კვლევები მოწმობს, რომ თერაპიაში ჩართულ კლიენ-
ტებს ფსიქოზი და ფსიქიკური პრობლემები მოხმარების
დაწყებამდეც აღენიშნებოდათ.157,158 თუმცა, გუნებ-
განწყობის აშლილობების ინციდენტობა მარიხუანაზე
დამოკიდებულების მქონე ინდივიდებში ზოგად
მოსახლეობასთან შედარებით უფრო მაღალია.
ზოგიერთი მომხმარებელი მიიჩნევს, რომ მათ
საკუთარ ფსიქიკურ მდგომარეობაზე კონტროლი
დაკარგეს. პარანოიის გარდა, გავრცელებულია
რწმენა, რომ მათ სერიოზული ზიანი მიაყენეს საკუთარ
თავს, ან რომ საკუთარ თავში დაურწმუნებლობის
განცდები და შფოთვა დაუძლეველია. აღნიშნული
მწვავე პრობლემები, ჩვეულებრივ, მკურნალობას
ექვემდებარება, თუმცა, ზოგჯერ სიმპტომები მაინც
ნარჩუნდება. კონსულტანტებს ხშირად უწევთ მუშაობა
ადამიანებთან, ვინც „ცუდი მოგზაურობის“ შემდეგ
მდგომარეობიდან ბოლომდე ვერ გამოდის და უჭირს
ცხოვრების ჩვეული სახით გაგრძელება. ისინი უჩივიან
მუდმივ დაბნეულობას, კონცენტრაციის სირთულეებს,
ჩავარდნებს მეხსიერებაში, განცდებს, თითქოს
მათი გონება ბურუსითაა მოცული. ფსიქიატრიაში
ასეთ მდგომარეობას მარიხუანათი გამოწვეულ
გახანგრძლივებული ჰალუცინოგენური აღქმის დარ-
ღვევად განიხილავენ.
„13 წლის კლიენტთან ვმუშაობდი. მეცამეტე
დაბადების დღემდე მას პრემორბიდული სიმპტომები
იდენტიფიცირებული არ ჰქონია. ამ დღეს მეგობრებმა
თაფლში ამოვლებული და გამომშრალი, მარიხუანას
შემცველი სიგარეტი მოაწევინეს, რომელიც ძა-
ლიან ძლიერი სინსემია აღმოჩნდა. ბიჭუნას მწვავე
შფოთვითი რეაქცია ჰქონდა, რომელსაც გა-
ხანგრძლივებული ჰალუცინოგენური აღქმის დარ-
ღვევა, ღრმა დეპრესია და კონცენტრაციის უუნარობა
მოჰყვა. არ ვიცით, აღნიშნული პრობლემები რამდენ
ხანს გასტანს.“
ფსიქოკონსულტანტი, ადიქციის სარეაბილიტაციო ცენტრი, მედფორდი,
ორეგონის შტატი
თუ ვეტერანი მწეველი, რომელიც დაბალი ხარისხის
მარიხუანას მოწევასაა მიჩვეული, ძლიერმოქმედ
„ბრიტანეთის კოლუმბიის კვირტების“ (BC bud)
სინსემიას მოიხმარს, შეიძლება იფიქროს, რომ
ვიღაცამ ძლიერმოქმედი ჰალუცინოგენი, მაგალითად
ფენციკლიდინი ან LSD შეაპარა. ამ გამოცდილებამ
შეიძლება შფოთვამდე და პარანოიამდე მიგვიყვანოს,
რაც, შესაძლოა, უფრო ძლიერ შფოთვით რეაქციაში
გადაიზარადოს.
ზოგი მომხმარებელი მარიხუანას სხვა ნარკოტიკულ
საშუალებებთან, მაგალითად კოკაინთან, ამფეტამინთან
და ფენციკლიდინთან ერთად მოიხმარს, რამაც
შესაძლოა გადაჭარბებული რეაქციები გამოიწვიოს.
ზოგი მომხმარებელი მარიხუანას სიგარეტს ფორმალ-
დეჰიდში ანუ ბალზამირების სითხეში ავლებს
(„clickems“, „wet“ ან „fry“) უფრო ძლიერი ეფექტის
მისაღებად. „კლიკემსი“ მოწევის შემთხვევაში ფენ-
ციკლიდინის მსგავს ეფექტებს იწვევს. მკვლევართა
თანახმად, ფორმალდეჰიდის განზრახ მიღებამ შესა-
ძლოა კოგნიტურ გართულებებამდე მიგვიყვანოს,
მათ შორის ლექსიკისა და აბსტრაქტული აზროვნების
სირთულეებთან, ასევე აბსტრაქტული აზროვნების
გაუარესებასთან.159 არსებობს ასევე „საღეჭი სიგარეტი“
(„chewy blunt“) − მარიხუანას სიგარეტი კოკაინთან ან
კრეკთან ერთად.
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 183
 ტოლერანტობა, აღკვეთის
მდგომარეობა და დამოკიდებულება
ტოლერანტობა
ტოლერანტობა მარიხუანას მიმართ საკმაოდ სწრაფად
ყალიბდება, მიუხედავად იმისა, რომ საწყის ეტაპზე ბევრი
მწეველი სასურველი ეფექტების მიმართ არა ნაკლებად,
არამედ მეტად მგრძნობიარე ხდება (შებრუნებული
ტოლერანტობა). მაღალი დოზის ქრონიკულად
მომხმარებლები გრძნობენ THC-ის დაბალი დოზის
ეფექტს, მაგრამ მათ უფრო მაღალი დოზების ატანა
შეუძლიათ მწვავე ემოციური და ფსიქიკური ეფექტების
განცდის გარეშე, რისი მსხვერპლიც პირველად
მომხმარებლები ხდებიან ხოლმე. ახალი კვლევების
მონაცემებზე დაყრდნობით შეგვიძლია ვივარაუდოთ,
რომ ფარმაკოდინამიკური ტოლერანტობა
(მარიხუანას ეფექტების მიმართ ნერვული უჯრედების
მგრძნობელობის დაქვეითება) ბიოშეღწევადობასთან
შედარებით (ნარკოტიკის დაშლის დაჩქარება,
რომელიც დისპოზიციურ ტოლერანტობად არის
ცნობილი) უფრო გავრცელებული მოვლენაა.
„თავიდან ბონგის ორჯერ შეკეთება და მოწევა
მაგრად გვაბოლებდა, ახლა უბრალოდ „კაიფის“
შესანარჩუნებლად გადაბმულად მოწევა გვიწევს,
ძლიერი ბალახი რომ გვაქვს, მაშინაც კი.“
24 წლის მარიხუანას მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ქრონიკულად მომხმარებლის ორგანიზმში მარიხუანა
3 თვემდე რჩება, მიუხედავად იმისა, რომ ძირითადი
ეფექტების ხანგრძლივობა 4-6 საათია. ნარჩენებმა
შეიძლება გავლენა მოახდინოს გარკვეულ ფიზიო-
ლოგიურ, ფსიქიკურ და ემოციურ ფუნქციებზე.
მარიხუანას დონე სისხლსა
და შარდში (მიახლოებით)
ნარკოტიკის რაოდენობა
სისხლი
შარდი
0 5 10 15 20 25 30
დღეები მოწევის შემდეგ
დიაგრამა 3-3
ვინაიდან მარიხუანას კვალი სისხლთან შედარებით შარდში უფრო
დიდხანს რჩება, ტესტი შეიძლება დადებითი აღმოჩნდეს მაშინაც კი,
როდესაც ადამიანი ზემოქმედების ქვეშ აღარაა.
© 2014 CNS Productions, Inc.
184 თავი 3
აღკვეთის მდგომარეობა
მარიხუანას აღკვეთის მდგომარეობა არ მოიცავს
ალკოჰოლის ან ჰეროინის აღკვეთისთვის
დამახასიათებელ სწრაფად აღმოცენებად სიმპტომებს,
ამიტომაც, ბევრი ადამიანი საერთოდ უარყოფს
მის არსებობას. მარიხუანას აღკვეთის სინდრომის
ნელ ტემპს ტვინში დარჩენილი THC რაოდენობა
განსაზღვრავს; აღკვეთის სიმპტომები მოხმარებისგან
მხოლოდ ხანგრძლივი თავშეკავების პერიოდის შემდეგ
იჩენს თავს.
„ადამიანები, რომლებიც 5 წელია ეწევიან, ზოგჯერ
მოხმარების შეწყვეტას მოიფიქრებენ ხოლმე. აღარ
ეწევიან ერთი, ორი, სამი დღე, ერთი კვირაც კი,
და, განსაკუთრებით ისინი, ვისაც მარიხუანა კარგი
რამ ჰგონია, ამბობს: ოჰო, თავს გადასარევად
ვგრძნობ, მარიხუანა არ არის პრობლემა, არ მაქვს
აღკვეთის სიმპტომები, საერთოდ არაფერი. და მერე
ისევ იწყებენ მოწევას. ისინი არასდროს განიცდიან
აღკვეთის სინდრომს. მარიხუანას აღკვეთის
მდგომარეობის სიმპტომები მოწევის შეწყვეტიდან
თავს რამდენიმე კვირის ან თვის დაგვიანებით იჩენს.“
დერილ ინაბა, ფარმაკოლოგიის დოქტორი, ადიქციის სარეაბილიტაციო
ცენტრი. მედფორდი, ორეგონის შტატი
1994 წელს, ფრანგი მეცნიერის მიერ აღმოჩენილმა
ანტაგონისტმა, რომელიც მარიხუანას ეფექტს
მყისიერად ბლოკავს, მკვლევრებს მარიხუანას
ხანგრძლივად მომხმარებლებში ჭეშმარიტი ტოლე-
რანტობის, ფიზიკური დამოკიდებულების და აღკვეთის
მდგომარეობის სიმპტომების კვლევის საშუალება
მისცა. ექსპერიმენტებმა დაადასტურა, რომ მარიხუანას
მოხმარების შეწყვეტას ნამდვილად შეუძლია ფიზიკური
აღკვეთის სიმპტომების გამოწვევა. ექიმმა ბილი
მარტინმა, მკვლევარმა ვირჯინიის თანამეგობრობის
უნივერსიტეტის სამედიცინო კოლეჯიდან, ექსპერიმენტის
ფარგლებში ვირთხებს, რომელთაც მანამდე ზედიზედ
4 დღის მანძილზე მარიხუანა მიეწოდებოდათ, THC-
ის ანტაგონისტი SR141716A მისცა. ანტაგონისტმა
მარიხუანას ეფექტები გაანეიტრალა. 10 წუთის შემდეგ
ვირთხებში თავი იჩინა ფიზიკური აღკვეთის სიმპტომებმა,
რომელიც მოიცავდა „დასველებული ძაღლისთვის
დამახასიათებელ ფერთხვას“ („wet dog shakes“) და
სხვადასხვა ზედაპირზე სახის ხახუნს, რაც ვირთხებში
აღკვეთის მდგომარეობის ტოლფასია. აღნიშნული
ექსპერიმენტები მიგვანიშნებს, რომ მარიხუანაზე
ფიზიკური დამოკიდებულების ჩამოყალიბება უფრო
სწრაფად ხდება, ვიდრე აქამდე ვარაუდობდნენ.160,161,162
35 მარიხუანას აღკვეთის სიმპტომებია:
ბრაზი, გაღიზიანებადობა, შფოთვა და აგრესია
ტკივილი და ციება
დეპრესია
კონცენტრაციის უუნარობა
ოფლიანობა
 ლტოლვა ნარკოტიკის მიმართ
მსუბუქი ტრემორი
ძილის დარღვევები
მადის დაქვეითება და მუცლის ტკივილი.
აღნიშნულ სიმპტომებს ყველა მომხმარებელი არ
განიცდის, მაგრამ ყველა მათგანს ექნება რამდენიმე
სიმპტომი, განსაკუთრებით კი ლტოლვა ნარკოტიკის
მიმართ. ადამიანებზე ჩატარებული კვლევები
მოწმობს, რომ მარიხუანას აღკვეთის მდგომარეობისას
განცდილი გაღიზიანებადობა, შფოთვა, აგრესია და
მუცლის ტკივილიც კი თავს იჩენს მოწევის შეწყვეტიდან
3-7 დღის განმავლობაში.162,164-166
„შხაპში ოფლად ვიღვრებოდი. პირველი ორი თვე
მიჭირდა კონცენტრაცია. დაახლოებით სამი ან ოთხი
თვე დამჭირდა, მანამ სრულად გამოვფხიზლდი,
ბურუსიდან გამოვედი და ჩემ ირგვლივ მოვლენების
აღქმა დავიწყე.“
38 წლის ყოფილი მარიხუანას მომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
ფსიქიკური აშლილობების სადიაგნოსტიკო და სტატის-
ტიკური სახელმძღვანელოს 2013 წლის გამოცემაში
(DSM-5), კანაფის (cannabis) მოხმარებასთან
დაკავშირებული აშლილობები შემდეგი სახით არის
კლასიფიცირებული:
კანაფის მოხმარებით გამოწვეული აშლილობა,
მსუბუქი, ზომიერი, მძიმე (ადრე ეწოდებოდა ადიქცია
ან დამოკიდებულება)
კანაფით ინტოქსიკაცია (ნივთიერების იმ მდგო-
მარეობამდე მიღება, როდესაც ფუნქციონირება
ძნელდება)
კანაფის აღკვეთის მდგომარეობა (სპეციფიკური
სიმპტომების კლასიფიკაცია, როგორიცაა გაღიზიანე-
ბადობა და ძილთან დაკავშირებული სირთულეები)
კანაფით გამოწვეული სხვა აშლილობები (მოიცავს
ზემოთ აღნიშნული სამი დიაგნოზის მსუბუქ მდგომა-
რეობებს)
კანაფის მოხმარებით გამოწვეული აშლილობა:
დაუზუსტებელი.167
მარიხუანას აღკვეთის სიმტომები და
დამოკიდებულება ნამდვილად არსებობს,
განსაკუთრებით, მაღალი კონცენტრაციით
THC-ის შემცველი მარიხუანას მოხმარების
შემთხვევაში.
ადიქცია
კოკას ფოთლებიდან კოკაინის და ოპიუმიდან ჰეროინის
დამზადების ტექნიკების დახვეწის შედეგად აღნიშნული
ნივთიერებების ავადმოხმარების ზრდა მივიღეთ;
ასევე, სინსემიასა და მოყვანის ტექნოლოგიების
გაუმჯობესება და THC კონცენტრაციის ზრდა მარი-
ხუანას კომპულსურ მოხმარებაზე და აღკვეთის
სიმპტომების სიმწვავეზეა პასუხისმგებელი. ოპიატების,
დამამშვიდებელი საშუალებების, ალკოჰოლის და
რამდენიმე სტიმულატორისგან განსხვავებით, ამ
შემთხვევაში ფსიქოლოგიურ დამოკიდებულებას მეტი
მნიშვნელობა ენიჭება, თუმცა, ბოლო 18 წლის მანძილზე
ჩატარებულმა კვლევებმა დაადასტურა მარიხუანას
დამოკიდებულების და აღკვეთის სინდრომის ფიზიკური
კომპონენტების მნიშვნელობაც.
„რადგან დილით, გაღვიძებიდან პირველი საათ-
ნახევარი არ ვბოლდებოდი-ხოლმე, მეგონა, შე-
მეძლო მეკონტროლებინა მოხმარება. ვფიქრობ-
დი, ეს საათნახევარი ამტკიცებდა, რომ მარიხუანაზე
შემჯდარი არ ვიყავი და სინამდვილეში არც ძალიან
მჭირდებოდა.“
მარიხუანას მომხმარებელი აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში, 12
ნაბიჯის ანონიმურ მომხმარებელთა პროგრამა
დღესდღეობით ბევრი ადამიანი მარიხუნას ქრონი-
კულად, კომპულსურად ეწევა და უჭირს მოხმარების
შეწყვეტა. 2010 წელს აშშ-ში დაახლოებით 336,000
მომხმარებელმა მიმართა თერაპიას.168 როგორც
კოკაინმა, ჰეროინმა, ალკოჰოლმა, ნიკოტინმა და სხვა
ადიქციურმა ნივთიერებებმა, მარიხუანამაც შეიძლება
კომპულსურ მოხმარებამდე მიგვყვანოს, ყველა იმ
უარყოფითი შედეგის მოიუხედავად, რომელიც ამ სახის
ქცევას მოჰყვება მომხმარებლის ცხოვრებაში.
„დღეს არსებული მარიხუანას პოტენტური ფორმები
და მიღების ტექნიკები, როგორიცაა „დებინგი“ და
„დამსხვრეული მინა“, მეტ პრობლემას იწვევს,
ვიდრე 1960-იან წლებში. 1960, 1970, 1980-იან
წლებში კლინიკებში მარიხუანაზე დამოკიდებული
ადამიანების თვითმომართვიანობა ფაქტობრივად
არ არსებობდა. 1980-იანი წლების მიწურულს
დავიწყეთ პაციენტების ამ პრობლემებით მიღება.
თითოეული მათგანი საკუთარი ნებით მოდიოდა,
ამბობდნენ: „დამეხმარეთ, მოწევის შეწყვეტა მინდა,
პრობლემებს მიქმნის, მეხსიერება მღალატობს,
ზედმეტად „გასული“ ვარ და აღკვეთის სიმპტომები
მაწუხებს. მინდა გავჩერდე, მაგრამ არ შემიძლია“.
სან ფრანცისკოში ჩვენს პროგრმაში 100-მდე
პაციენტი მაინც მკურნალობდა მარიხუანაზე დამო-
კიდებულებას.“
დერილ ინაბა, ფარმაკოლოგიის დოქტორი, ადიქციის სარეაბილიტაციო
ცენტრი, მედფორდი, ორეგონის შტატი
მიიჩნევა, რომ მარიხუანას, სხვა ნარკოტიკებთან
შედარებით, ნაკლებად აქვს უნარი დამოკიდებულება
გამოიწვიოს, მაგრამ, როდესაც ადიქციის ნებისმიერ
სახეს ოდნავ უფრო ჩავუღრმავდებით, საბოლოო
ჯამში ყველაზე მნიშვნელოვანი სწორედ მისი შედეგები
აღმოჩნდება.
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 185
 „რატომ ვაკეთებ ამას? რა მჭირს? რატომ ვაგრძელებ
მოხმარებას უკვე 8-10 წელია? ნარკოტიკების
პატარა შეკვრის ყიდვით დავიწყე, ვფიქრობდი,
რომ ასე უფრო ძვირი იქნებოდა და საბოლოოდ,
გავჩერდებოდი. არ იმუშავა. მაინც ვაგრძელებდი
ყიდვას.“
38 წლის მარიხუანას მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
სან ფრანცისკოში კალიფორნიის უნივერსიტეტის
(UCSF) მიერ ჩატარებულმა ოჯახის კვლევამ მარი-
ხუანაზე დამოკიდებულების მემკვიდრეობითი ფაქტორი
შეისწავლა. კვლევამ 2,524 ზრდასრული მონაწილე
მოიცვა და ასეთი შედეგები გამოავლინა:
კანაფის მოხმარებას და დამოკიდებულებას, ისევე,
როგორც კანაფზე დამოკიდებულების ინდივი-
დუალურ სიმპტომებს, მნიშვნელოვანი მემკვიდ-
რეობითი კომპონენტი აქვთ
კანაფზე დამოკიდებულების განვითარების ალბა-
თობა იზრდება, თუ მოხმარება მოზარდობის ასაკშია
დაწყებული
კანაფზე დამოკიდებულების სინდრომი მოცავს
მემკვიდრეობით გადაცემულ რიგ ფსიქიატრიულ
გვერდით ეფექტებს, მათ შორის აღკვეთის მდგო-
მარეობას.169
არის თუ არა მარიხუანა კარიბჭის ნარკოტიკი?
1930-იანი წლების ანტინარკოტიკული ფილმები,
როგორიცაა „მარიხუანას სიგარეტის სიგიჟე“ და
„მარიხუანა, ახალგაზრდების მკვლელი“, ამტიკიცებდა,
რომ მარიხუანა მომხმარებლებს ფიზიკურად და
ფსიქიკურად ცვლის, რასაც საბოლოოდ ისინი
ჰეროინის, კოკაინის მოხმარებამდე მიჰყავს და
უიმედო წამალდამოკიდებულ პირებად აქცევს. მსგავსი
გადაჭარბებული შეხედულებები სინამდვილეში ხელს
უშლიდა ნარკოგანათლებისკენ მიმართულ მაშინ-
დელ ძალისხმევას, რადგან მწეველები არასდროს
ემსგავსებოდნენ შეშლილებს ან გარყვნილ ნარკო-
დამოკიდებულ ბოროტმოქმედებს; ხოლო ვინც ექსპე-
რიმენტულად მოიხმარდა მარიხუანას, ასკვნიდა, რომ
რახან ერთი მოწევით არაფერი ცუდი არ შეემთხვა,
მარიხუანას მოხმარებაზე მოსმენილი გაფრთხილებები
თავიდან ბოლომდე სიცრუეა, შესაბამისად, ყველა
გაფრთხილება ყველა ნარკოტიკზე ასევე სიცრუეა.
მსგავსმა ზღვარსგადასულმა შეტყობინებებმა და პრო-
პაგანდის ან საშიში ფილმების და წიგნების დაცინვამ,
შესაძლოა, პრევენციის ნაცვლად ავადმოხმარება უფრო
გაზარდა კიდეც; ამასთან, ბურუსით მოიცვა მარიხუანას
ნამდვილი როლი, რასაც ის სხვა ნივთიერებების
შემდგომ მოხმარებასა და ავადმოხმარებაში თამაშობს.
„თორმეტი ნაბიჯის პროგრამაში, სულ ცოტა, 6 წელია
ჩართული ვარ; არ ვამბობ, რომ ყოველთვის ასეა,
186 თავი 3
მაგრამ პროგრამაში ვისაც შევხვდი, თითქმის ყველამ
მოხმარება მარიხუანათი ან ალკოჰოლით დაიწყო.“
44 წლის მარიხუანას მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
მარიხუანას „კარიბჭის ნარკოტიკი“ შეიძლება სხვა
თვალსაზრისით ვუწოდოთ − მისი მომხმარებლები
გარკვეულ დროს სხვა მწეველებთან ატარებენ, ვინც
შეიძლება სხვა ნივთიერებებსაც მოიხმარს და ეს
ყველაფერი სხვა ნარკოტიკებით ექსპერიმენტირების
მეტ შესაძლებლობას ქმნის. თუ ამ კუთხიდან შევხედავთ,
გასაკვირი არაა, რომ ალკოჰოლის ან ნიკოტინის
ადრეულ ასაკში მოხმარების დაწყების შემდგომ,
სხვა არალეგალური ნარკოტიკების მოხმარების
დაწყებამდე სწორედ მარიხუანაა რჩეული ნარკოტიკი.
მომხმარებლები მარიხუანას მოწევას ალკოჰოლის ან
ნიკოტინის მოხმარების შემდეგ იწყებენ.106,141,170
არ არსებობს მარიხუანაზე იდენტური რეაქციის მქონე
ორი ადამიანი, მაგრამ ყველა რეგულარული მწეველი
მოხმარების გარკვეულ პატერნს მისდევს და სხვა
ნარკოტიკებზე ხელმისაწვდომობის შესაძლებლობებს
ეძებს.
ასევე, არსებობს მტკიცებულებების მზარდი რაოდენო-
ბა, რომელთა თანახმადაც ადრეულ ასაკში ნებისმიერი
ადიქციური ნივთიერების მოხმარება ცვლის იმჟამად
განსაკუთრებულად მოწყვლადი ტვინის ფუნქციებს, რაც
ზრდის ადიქციის ჩამოყალიბების ალბათობას.
„უმრავლესობა, ვისაც ვიცნობ, ვისაც ვნახულობ
ხოლმე, თუ ბალახს არ ეწევა, მაშინ კრეკს უკიდებს
ან სვამს. არ ვამბობ, რომ ცუდი ადამიანები არიან,
უბრალოდ, ფაქტებს ვყვები.“
30 წლის პოლინარკოტიკული მომხმარებელი, რომელიც მარიხუანას 13
წლის ასაკიდან მოიხმარს
ავსტრალიაში ჩატარდა კვლევა, სადაც 311 ახალ-
გაზრდა იდენტური და არაიდენტური ტყუპი იღებდა
მონაწილეობას. შედეგებმა აჩვენა, რომ ისინი, ვინც
კანაფს 17 წლისთვის უკვე მოიხმარდა, მათთან
შედარებით, ვისაც ეს ნივთიერება არასდროს მოუწევია,
2.1-5.2-ჯერ მეტი ალბათობით მოიხმარდნენ ან
ავადმოიხმარდნენ სხვა ნარკოტიკებს, ხდებოდნენ
ალკოჰოლზე ან ნარკოტიკზე დამოკიდებული.
ალკოჰოლის/ნარკოტიკების მოხმარებაში ან დამო-
კიდებულების ჩამოყალიბების მაჩვენებლებში ორივე
ჯგუფის ტყუპებს შორის არ იყო სტატისტიკურად
მნიშვნელოვანი განსხვავება, რაც ხაზს უსვამს
მარიხუანას და გარემო ფაქტორების პირდაპირ
გავლენას.171 ჰოლანდიაში ჩატარებული ტყუპების
კვლევა ასევე გვაწვდის ინფორმაციას კანაფის ადრეულ
ასაკში მოხმარების მნიშვნელობაზე სამომავლოდ
არალეგალური ნივთიერებების მოხმარების ქცევის
ჩამოყალიბებაში − ტყუპისცალი, ვინც ადრეულ ასაკში
არ მოიხმარდა მარიხუანას, არ ავლენდა მოჭარბებულ
რისკს, ხოლო მომხმარებელი ტყუპისცალის შემთხვე-
ვაში ეს რისკი გაზრდილი იყო.172
მარიხუანა (კანაფი) და კანონი
2014 წლის 1 იანვრიდან კოლორადოსა და ვა-
შინგტონის შტატში მარიხუანას რეკრეაციული
მოხმარება კანონით დაშვებულია, მაგრამ კანონების
დანერგვა, რომელიც თავიდან აირიდებს ნივთიერების
შტატებს გარეთ გამყიდველი, არასრულწლოვნებზე
მოვაჭრე ან გადასახადებისთვის თავიდან ამრიდებელი
სუბკულტურის ჩამოყალიბებას, საკმაოდ რთული
იქნება. აღნიშნული შტატების კანონები, ამჟამინდელი
მდგომარეობით, ეწინააღმდეგება ფედერალურ
კანონს, რომლის თანახმადაც ,მარიხუანა ჯერ კიდევ
არალეგალური ნივთიერებაა.
შეერთებულ შტატებში უკანასკნელი 45 წლის მანძილზე
მარიხუანაზე მოთხოვნა არასდროს გამქრალა, და არც
სამომავლოდ ჩანს ამის რაიმე ნიშანი. მარიხუანა ყველაზე
ხშირად მოხმარებული აკრძალული ნივთიერება აშშ-ში,
კანადაში, კოსტა რიკაში, ელ სალვადორში, მექსიკაში,
პანამასა და სამხრეთ აფრიკაში.27,67 ფლობისა და
მოხმარებისთვის განსაზღვრული ჯარიმები ქვეყნიდან
ქვეყნამდე საკმაოდ განსხვავდება. 2014 წლისთვის
ავსტრალიაში, ბელგიაში, კანადაში, ნიდერლანდებსა
და აშშ-ის 20 შტატში (ასევე, კოლუმბიის ოლქში)
მარიხუანას სამედიცინო მიზნით მოხმარება კანონით
დაშვებულია. მარიხუანას კონტროლთან დაკავ-
შირებული კანონების სამომავლო ცვლილებების
ალბათობა დიდია, რაც განპირობებულია ნაწილობრივ
ეკონომიკური ფაქტორებით, ნაწილობრივ − ამჟა-
მინდელი კანონების აღსრულების სირთულითა და
ასევე უახლესი კვლევების შედეგებით, რომელიც
წინამორბედებზე უფრო მოცულობითი და ზუსტია.
ეკონომიკური ფაქტორები ცვლილებებში მნიშვნე-
ლოვან როლს თამაშობს. მარიხუანას მცირე რაო-
დენობის ფლობისთვის ათასობით ადამიანის და-
კავება და პატიმრობა ფედერალურ და შტატის
მთავრობებს მილიარდობით დოლარი უჯდება.
მეორე მხრივ, რამდენიმე შტატში მარიხუანა ყველაზე
დიდი კომერციული ნედლეულია. კალიფორნიაში ამ
მოსავალს $14 მილიარდი მოაქვს, $1 მილიარდამდე
გადასახადების მოტანის პოტენციალით, თუ თითო
უნცია მარიხუანა $50-ად გაიყიდება. კოლორადომ
გაყიდვებზე ჯამში 27.9% გადასახადი დააწესა (2.9%
გაყიდვების სახელმწიფო გადასახადი, 10% საცალო
გაყიდვების და 15% აქციზის გადასახადი ბითუმად
ვაჭრობისთვის), რომელიც არ მოიცავს რაიმე სახის
ადგილობრივ გადასახადს.
მარიხუანას კომბინირებული საგადასახადო
განაკვეთი კოლორადოს შტატში
დაახლოებით 28%-ს შეადგენს
მარიხუანას მოხმარებაზე ან ფლობაზე არსებული
კანონები და ჯარიმები განსხვავდება შტატებს შორის
და ფედერალურ დონეზეც. ფედერალური კანონები
ფოკუსირებულია დიდი ოდენობით გასაღების
კონტროლზე, თუმცა, არსებობს ჯარიმები უბრალოდ
ფლობისა და პირადი მოხმარებისთვისაც. 90-დან 900
კილოგრამამდე მარიხუანას გაყიდვისთვის დილერს
ფედერალურ ციხეში 5-დან 40 წლამდე პატიმრობა
ელის, რასაც თან ახლავს $2 მილიონამდე დამატებითი
ჯარიმა. 2010 წელს, ობამას ადმინისტრაციამ გააუქმა
პატიმრობითი სასჯელი შტატის კანონების შესაბამისად
მოქმედი სამედიცინო მარიხუანას მომხმარებლებისა და
მიმწოდებლებისთვის. „სამართლიანი განაჩენის აქტს“
პრეზიდენტმა ბარაკ ობამამ ხელი 2010 წელს მოაწერა,
რამაც შეამცირა კრეკ კოკაინსა და კოკაინის ფხვნილს
შორის არსებული უზარმაზარი განსხვავება, რომელიც
საფუძვლად ედებოდა გარკვეული სახის ფედერალური
ჯარიმების გამოწერას.
აშშ-ში:
ნარკოდანაშაულის მიზეზით დაკავება შეადგენს
დაკავებების მთლიანი რაოდენობის 12%-ს
2012 წელს ნარკოტიკული საშუალებების ავად-
მოხმარებასთან დაკავშირებული დარღვევების
1,552,432 შემთხვევის 50%-ში ფიგურირებდა მარი-
ხუანა
მარიხუანას გამო დაკავებების რაოდენობა, 1980
წლის 401,982 შემთხვევასთან შედარებით, 2012
წელს 749,825 შემთხვევამდე გაიზარდა
მარიხუანასთან დაკავშირებული დაკავებების თითქ-
მის 90% მისი ფლობის მიზეზით ხდება.173
მსოფლიოს მასშტაბით:
2013 წლიდან ურუგვაიში მარიხუანას მოყვანა და
გაყიდვა ლეგალურია. სახელმწიფომ ასევე მიიღო
გაყიდული რაოდენობებისა და დისტრიბუციის
რეგულაციაზე მიმართული კანონები. ურუგვაის
პრეზიდენტმა, ხოსე მუხიკამ, მოუწოდა მდიდარ
ქვეყნებს (ნარკოტიკების ყველაზე დიდ მომხმა-
რებლებს) შეცვალონ ე.წ. „ნარკოტიკებზე გამო-
ცხადებული ომის“ მიდგომა, რადგან, როგორც ჩანს,
ეს მეთოდი არ მუშაობს.
2000 წელს პორტუგალიაში ნაწილობრივ მოხდა
ყველა არალეგალური ნარკოტიკის დეკრიმინა-
ლიზაცია, მათ შორის ჰეროინის და მარიხუანასი.
კანონის მიხედვით, არალეგალური ნარკოტიკის
ფლობა მაინც დანაშაულად ითვლება, მაგრამ
ამჯერად დამნაშავე არა სისხლის სამართლის, არა-
მედ ადმინისტრაციულ კანონდარღვევაზე აგებს
პასუხს. დაკავებისას არალეგალური ნითიერებების
მფლობელებს საფუძვლიანად აფასებენ − თუკი
ისინი დამოკიდებულებად მიიჩნევიან, ხდება მათი
სამკურნალოდ გადამისამართება, ხოლო რეკ-
რეაციულ, დამოკიდებულების არმქონე მომხმარებ-
ლებს ჯარიმა ეკისრებათ. ამბობენ, რომ აღნიშნული
პრაქტიკის დამსახურებაა აივ-ის ახალი შემთხვევების
და ისეთ მძიმე ნარკოტიკებზე დამოკიდებულების
მაჩვენებლის შემცირება, როგორიცაა ჰეროინი და
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 187
 კოკაინი; თუმცა, მას შემდეგ გაზრდილია მარიხუანას
მოხმარების მაჩვენებელი.173A
არგენტინაში, ავსტრიაში, ბელგიაში, კოლუმბიაში,
გერმანიაში, იტალიასა და ესპანეთში მცირე ოდე-
ნობით პირადი მოხმარების მიზნით ფლობისთვის
მომხმარებლები, ჩვეულებრივ, არ ისჯებიან, იმის
მიუხედავად, რომ ფლობა კანონით შეიძლება არც
იყოს დაშვებული.
კანადაში სამედიცინო მარიხუანა ლეგალურია,
მაგრამ აკრძალულია მარიხუანას რეკრეაციული
მოხმარება (თუმცა, კანონი ჩვეულებრივ თვალს
ხუჭავს პირად მოხმარებაზე). ამჟამად კანონში
დაგეგმილი ცვლილებები მიმართულია დიდი
ოდენობით მარიხუანას გამსაღებელთა სამართ-
ლებრივ დევნაზე.
ინგლისში „ნარკოტიკების არასწორად მოხმარების“
1971 წლის აქტის თანახმად, კანაფი B კატეგორიის
ნარკოტიკად არის კლასიფიცირებული. 2008
წელს, სამთავრობო კომისიამ მხარი დაუჭირა
მის უფრო მსუბუქ, C კატეგორიაში გადატანას,
თუმცა მთავრობამ არ გაითვალისწინა კომისიის
რეკომენდაცია; 2009 წელს კანაფი კვლავ B
კატეგორიის ნარკოტიკად იქნა კლასიფიცირებული.
კანაფის ფლობა ითვალისწინებს 5 წლით თავისუფ-
ლების აღკვეთას, თუმცა, უმეტეს შემთხვევებში
დაკავებულებს სასჯელის მინიმალურ ვადას
აკისრებენ. საზოგადოება ტოლერანტულად არის
განწყობილი სახლის პირობებში პირადი მოხმარების
მიმართ.
ინდოეთის კანონები განსხვავდება ერთმანეთისგან
შტატების მიხედვით, მაგრამ მოხმარების მიმართ
განწყობა ძირითადად ტოლერანტულია, ვინაიდან
მარიხუანა სხვადასხვა რელიგიურ რიტუალებში
გამოიყენება (მაგ., სადჰუების და სხვა ინდოელი
ასკეტების მიერ). ჰაშიში ინდოეთში ფართოდ არისს
გავრცელებული.
იაპონიაში 1 გრამზე ნაკლები მარიხუანას
ფლობისთვის ადამიანი შეიძლება ციხეში მოხვდეს.
გამსაღებლებს, ვისაც რამდენიმე ასეული
გრამი ან რამდენიმე კილოგრამი მარიხუანა
აღმოაჩნდებათ, რუტინულად უსჯიან პატიმრობას
სამიდან ოთხ წლამდე. უცხო ქვეყნის მოქალაქეები
დეპორტირდებიან ფლობისთვის სასჯელის მოხდის
შემდეგ, რის მერეც სიცოცხლის ბოლომდე ეკრძა-
ლებათ იაპონიაში დაბრუნება (მაგ., პოლ მაკარტნის
შემთხვევა).
2009 წლიდან მექსიკაში დეკრიმინალიზებულია
მარიხუანას პირადი მოხმარება და 5 გრამამდე
ფლობა.
ჰოლანდიაში მოხმარების კონტროლი გაყიდვის
არეალის შეზღუდვით ხდება − „კოფი შოპების“
გარეთ მარიხუანას გაყიდვა არალეგალურია.
188 თავი 3
ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში, კანაფის მოყვანა
მისი თესლის მისაღებად და ქსოვილის დასამზა-
დებლად ხდება, ასევე გამოიყენება სამედიცინო
დანიშნულებით. რეკრეაციული მიზნით მისი მოხმა-
რება არალეგალურია.
რუსეთში 6 გრამამდე მარიხუანას ფლობა და
მოხმარება დაშვებულია (მაგრამ ჯარიმდება);
კანაფის მოყვანა (20 მცენარეზე ნაკლები) დეკრი-
მინალიზებულია 2010 წლიდან, თუმცა ამ
შემთხვევაშიც დაწესებულია გარკვეული ჯარიმები.
ზოგ ქვეყანაში ნარკოტიკებით ვაჭრობა (ჩვეულებ-
რივ, ეს ეხება მძიმე ნარკოტიკებს) და ფლობა
სიკვდილით ისჯება.174
მარიხუანას სამედიცინო მოხმარების მიზნით დაშვე-
ბისთვის გაწეული ძალისხმევა მთელ მსოფლიოში
გახდა მოხმარებისა და გაყიდვისთვის დაწესებული
ბევრი ლეგალური სასჯელის გადახედვის მიზეზი
(მაგ., სამედიცინო მარიხუანას კლუბები).
მარიხუანა, მანქანის მართვა და ნარკოლოგიური
ტესტირება
ვაშინგტონსა და კოლორადოში მარიხუანას ლეგა-
ლიზაციის შემდეგ მნიშვნელოვნად იმატა მოძრაობის
წესების დარღვევის მიზეზით დაკავებების რიცხვმა.
საინტერესოა, რომ დაკავებულები ალკოჰოლისა და
მარიხუანას ზემოქმედების ქვეშ არიან, და არა მხოლოდ
მარიხუანასი. ევროპაში ფატალურად დასრულებული
ავტოსაგზაო შემთხვევების წამყვანი მიზეზი ალკოჰოლი-
სა და კანაფის კომბინაციაა. ნორვეგიაში ჩატარებული
კვლევის მონაცემები გვიჩვენებს, რომ მარიხუანა და
ალკოჰოლი ადიტიურად მოქმედებს მანქანის მართვის
უნარზე ,განსხვავებით დამამშვიდებელი-საძილე ან
რეცეპტით გასაცემი ოპიატებისგან, რომელთა ეფექტიც
სინერგიულია.185 20 შტატში, სადაც სამედიცინო მარი-
ხუანა კანონით დაშვებულია, მოხმარების მატების
მაჩვენებელი პრობლემებს უქმნის როგორც საგზაო
მოძრაობის ოფიცრებს, ასევე კანონმდებლებს.
გაზრდილი მოხმარება, ლეგალურობა და სამედიცინო
მიზნით მოხმარება საგზაო მოძრაობის ოფიცრებს
გარკვეულ პრობლემებს უქმნის, როდესაც ისინი ზემოქ-
მედების ქვეშ მყოფ მძღოლებს აჩერებენ. საგზაო
ტესტირებები, რომელიც ნიმუშად ნერწყვს იყენებს,
გვეხმარება იმის დადგენაში, მოიხმარა თუ არა
მძღოლმა მარიხუანა, მაგრამ ვერ ზომავს მოხმარებულ
რაოდენობას, მოხმარების ვადებს და ორგანიზმში
დარჩენილი ნივთიერების რაოდენობას. ზემოქმედების
დონე იმავე მეთოდებით იზომება, რაც ალკოჰოლის
შემთხვევაში გამოიყენება. დღესდღეობით ავტომო-
ბილის დაუდევრად მართვის ან სხვა მიზეზით
გამოწვეული ავტოსაგზაო შემთხვევისთვის მძღოლების
ტესტირება ალკოჰოლის გარდა მარიხუანასა და სხვა
ნარკოტიკებზე საკმაოდ ხშირ პრაქტიკას წარმოადგენს.
მძღოლის სისხლში ალკოჰოლის კონცენტრაციის
გაზომვა მარტივი პროცედურაა, ხოლო დასკვნების
გამოტანა უახლოეს წარსულში მძღოლის მიერ მარი-
ხუანას მოხმარების თაობაზე და მოხმარების წვლილზე
ავტოსაგზაო შემთხვევაში უფრო რთულია რამდენიმე
მიზეზის გამო:
აღნიშნული ნარკოტიკი ორგანიზმში რამდენიმე
დღით რჩება და ტესტით მისი გამოვლენა მოხმა-
რებიდან რამდენიმე კვირაშიც კი შეიძლება მოხდეს.
ორგანიზმიდან გამოსვლის ინდივიდუალური ტემპი
რადიკალურად განსხვავებულია ალკოჰოლთან
შედარებით, რომელსაც მეტაბოლიზმის განსაზღვ-
რული სიჩქარე აქვს.
სისხლში მარიხუანას დონესა და სხვადასხვა უნა-
რების დაქვეითების კავშირზე სანდო მონაცემები
ძალზე მწირია.
უმეტეს შემთხვევებში ადამიანის ორგანიზმში მარი-
ხუანას გარდა სხვა ნარკოტიკიც აღმოჩნდება ხოლმე
და როგორც წესი, ეს ალკოჰოლია.175-178
ტესტირების ხელსაწყოებს THC-მეტაბოლიტების
მიკრორაოდენობის გაზომვაც კი შეუძლიათ, მაგრამ
ძირითადად ისეა დაკალიბრებული, რომ შარდის
ნიმუშის 1 მილილიტრში 50 ნანოგრამიდან იწყებს
აზომვას. 50 ნგ/მლ დონე არ ზომავს მოხმარების
შედეგად რაიმე უნარის დაქვეითებას, უბრალოდ,
ადასტურებს მოხმარების ფაქტს. მოხმარების
ხანგრძლივი ისტორიის მქონე ადამიანის შემთხვევაში
თავშეკავების დაახლოებით 3 კვირაა საჭირო 50 ნგ/
მლ ზღვარის მქონე ტესტზე უარყოფითი შედეგის
მისაღებად და დამატებით 3 კვირა სრულად ნეგატიური
შედეგის მისაღებად. საერთაშორისო ოლიმპიურ
კომიტეტს ზღვრად 15 ნგ/მლ აქვს აღებული. არსებობს
შემთხვევები, როდესაც ორგანიზმიდან ნარკოტიკის
სრულად გამოსვლას 10 კვირა დასჭირვებია. იმ
ინდივიდის ტესტს, რომელიც მარიხუანას წვეულებაზე
მოწევს, მაგრამ არ არის სტაჟიანი მომხმარებელი, 24-
48 საათში უარყოფითი ჩვენება ექნება.
იმ შემთხვევაშიც კი, თუ დადასტურდება, რომ
მარიხუანას მართვის უნარზე შედარებით მცირე გავლენა
აქვს, მისი ეფექტები მნიშვნელოვნად ძლიერდება
პოლინარკოტიკული მოხმარების და ავადმოხმარების
დროს. თუკი გავითვალისწინებთ, რომ ალკოჰოლის
ჭარბად მომხმარებელთა 65% მარიხუანასაც მოიხმარს,
გასაკვირი არ არის, რომ ზემოქმედების ქვეშ მანქანის
მართვისთვის დაკავებული მძღოლების ტესტი, როგორც
წესი, დადებითია რამდენიმე ნივთიერებაზე.177,178
მარიხუანას ან ალკოჰოლის მომხმარებელი მძღო-
ლების ტესტირებამ აჩვენა, რომ მარიხუანას მცირე
რაოდენობის მოწევის შემდეგ უნარების შეზღუდვის
ხარისხი უფრო დაბალია, ვიდრე ალკოჰოლის მცირე
რაოდენობის მიღების შემდეგ. ზემოქმედების ხარისხი
დოზის გაზრდასთან ერთად მატულობდა, მაგრამ უფრო
დაბალი მრუდით მარიხუანას მწეველებში, ვიდრე
ალკოჰოლის მომხმარებელთა ჯგუფში. საინტერესოა,
რომ მარიხუანას მწეველები ფიქრობდნენ, რომ უარესი
შედეგი აჩვენეს (ვიდრე ეს სინამდვილეში მოხდა),
მაშინ, როდესაც ალკოჰოლის მსმელებს მიაჩნდათ,
რომ მათი შესრულება უკეთესი იყო. ალკოჰოლი
ამცირებს შებოჭილობას და ზრდის საკუთარ თავში
დარწმუნების დონეს, მაშინ, როდესაც მარიხუანას
ზემოქმედების ქვეშ ადამიანები ზედმეტად ფრთხილნი
და პარანოიდულებიც კი ხდებიან.179
„თავიდან, დაბოლილი მანქანაზე არ ვჯდებოდი,
მაგრამ ჩვევად როცა მექცა და დიდ გავლენას აღარ
ახდენდა, უფრო კეთილსინდისიერადაც კი დავიწყე
ტარება, ვიცავდი სიჩქარის შეზღუდვას. არ მინდოდა,
რომ პოლიციას გავეჩერებინე.“
19 წლის მამაკაცი, მარიხუანას მომხმარებელი
კვლევაში, რომელიც მარიხუანას მწეველებს იკვლევ-
და, ტესტირებულთა 60%-მა ვერ გაიარა საგზაო
სიფხიზლის ტესტი მარიხუანას საშუალო რაოდენობით
მოხმარებიდან 2.5 საათში; სხვა ტესტებმა უნარების
გარკვეული სახის შეზღუდვა გამოავლინა მოხმარებიდან
3-7 საათის შემდეგ; მინიმალური ზემოქმედება
გამოვლინდა 8 საათის გასვლის შემდეგ.180-182
მძღოლისთვის, რომელმაც ახლახანს მოწია მარიხუანა,
ამოცანების შესრულება, როგორიცაა მანქანის მართვა
ნორმალურ პირობებში, ნაცნობ ქუჩებში, არც ისე
რთულია. მაგრამ, რთულ სიტუაციასთან შეჯახებისას,
სადაც მძღოლს გადაწყვეტილების მიღება და სწრაფად
რეაგირება მოეთხოვება, სისტემაში მარიხუანას
არსებობისას მნიშვნელოვნად იზრდება შეცდომის
დაშვების ალბათობა. აშშ-ში ჩატარებული რამდენიმე
კვლევა გვიჩვენებს, რომ ავტოსაგზაო შემთხვევაში
დაშავებული ან დაღუპული მძღოლების 4-14%-ის
ტესტი დადებითი იყო მარიხუანაზე, ან მარიხუანასა
და სხვა ნარკოტიკზე ერთად.183 საფრანგეთში ჩატა-
რებულმა კვლევამ ასევე გამოავლინა მარიხუანას
ჩართულობა ფატალურად დასრულებული ავარიების
2.5%-ში; ამ მაჩვენებელზე 11-ჯერ მეტია ალკოჰოლთან
დაკავშირებული შემთხვევები (28.6%). სხვა კვლევაში,
რომელიც შეისწავლიდა ავარიაში დამნაშავედ
ცნობილ 6,766 ფრანგ მძღოლს, აღმოჩნდა, რომ 681
ბრალდებულის ტესტი მარიხუანაზე დადებითი იყო.184
მოხმარება სამედიცინო მიზნით
ეპიდემიოლოგია და ამბულატორიები
ამომრჩეველთა მოთხოვნის საფუძველზე, 2000
წელს კოლორადოში სამედიცინო მარიხუანა ლეგა-
ლური გახდა. 2010 წლისთვის გაცემულია 66,000
სამედიცინო მარიხუანას ბარათი ადამიანებზე,
ვინც სხვადასხვა დაავადებას უჩივის და რომელთა
სიმპტომებსაც, შესაძლოა მარიხუანა შველოდეს. 2012
წელს ამომრჩევლებმა რეკრეაციული მოხმარების
ლეგალიზაციას დაუჭირეს მხარი. 2014 წლის 1
იანვარს, პირველ დღეს, როდესაც ყველა მოქალაქეს,
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 189

Vapor Room, 2004 წელს
გახსნილი სამედიცინო
მარიხუანას პოპულარული
ამბულატორია, 2012 წელს
ფედერალური მთავრობის
ზეწოლით დაიხურა,
მიუხედავად იმისა, რომ მისი
საქმიანობა ლეგალური იყო
კალიფორნიის შტატის კანონის
ფარგლებში. დახურვის
მიზეზად პარკთან სიახლოვე
დასახელდა, სადაც ბავშვები
თამაშობდნენ.
© 2014 CNS Production, Inc.
ვისაც 21 წელი შეუსრულდა, ლეგალურად შეეძლო
მოსაწევის ყიდვა, ამბულატორიები მომხმარებლებს
ვერ აუდიოდნენ.186,187 გაყიდვებიდან და სააქციო
გადასახადიდან შემოსული თანხები კოლორადოს
სახელმწიფო ხაზინას მილიონებს მოუტანს. კალი-
ფორნიის გადასახადების დაწესებისა და შეგროვების
საბჭოს (Board of Equalization) გათვლით, მარიხუანას
ლეგალიზაცია შტატს $1.38 მილიარდს მოუტანს
გადასახადების სახით ($990 მილიონი მხოლოდ
აქციზის გადასახადიდან).
20-ზე მეტ შტატში, სადაც სამედიცინო მარიხუანას
გამოწერა კანონით დაშვებულია, მარიხუანას
მყიდველთა კლუბების, ამბულატორიებისა და მცე-
ნარის მომყვანთა რაოდენობა, ვინც სამედიცინო
მარიხუანას ბარათის მფლობელების საჭიროებებს
აკმაყოფილებს, დღითიდღე იზრდება. ფიქსირდება
სისტემის ავადმოხმარების შემთხვევებიც − გავრცე-
ლებულია სამედიცინო მარიხუანას ჭარბად გამოწერის
შემთხვევები ადამიანებზე, ვინც ნივთიერებას რეკრეა-
ციულად მოიხმარს და სამართალდამცავების
ზედმეტ ყურადღებას ერიდება. სამედიცინო მარი-
ხუანას ბარათების მფლობელთა 83% 18-დან
25-წლამდე მამაკაცები არიან. შტატების უმეტესობაში
არაავტორიზებული მომხმარებლების მიერ მარიხუანას
მოყვანა კანონით აკრძალულია, იმ შემთხვევაშიც,
თუკი მწარმოებლები მყიდველთა კლუბების ფარული
მომმარაგებლები არიან.
კვირტების შეკვრების გარდა, მყიდველთა კლუბებსა
და ამბულატორიებში მარიხუანა სხვადასხვა საკვები
ფორმითაც იყიდება („medibles“), როგორიცაა მარი-
ხუანას შემცველი კარაქი, „ბრაუნი“ და სხვა ტიპის
ნამცხვრები, ექსტრაქტები ინჰალატორებისთვის,
უალკოჰოლი სასმელები. დენვერში 1 უნცია სამედი-
ცინო მარიხუანა დაახლოებით $350 ღირს, რაც 6
კვირის მარაგია. პაციენტს პირადი მოხმარებისთვის
აქვს 2 უნციიის ფლობის და 6 ძირი მცენარის მოყვანის
190 თავი 3
უფლება. არსებობს ამბულატორიები, რომელიც
პირნათლად ზრუნავს პაციენტების კეთილდღეობასა და
მათ განკურნებაზე, მაგრამ არსებული ამბულატორიების
დაახლოებით ნახევარი მხოლოდ პროდუქტის გა-
ყიდვით არის დაინტერესებული (როგორც კოლო-
რადოს კეთილდღეობის ასოციაციის ოფიცერი აცხა-
დებს).188,189
სან ფრანცისკოში მე-9 ოლქის სააპელაციო სასა-
მართლოს გადაწყვეტილების შემდეგ, რომლის
თანახმადაც კონგრესს არ ეძლეოდა კონსტიტუციური
უფლებამოსილება დაერეგულირებინა მარიხუანას
არაკომერციული კულტივაცია და მოხმარება შტატის
საზღვრების დაცვის შემთხვევაში, აშშ უზენაესმა სასა-
მართლომ მიიღო გადაწყვეტილება (ექვსი ხმა სამის
წინააღმდეგ), რომ ფედერალურ მთავრობას აქვს
უფლება ბათილად ცნოს შტატის კანონები, რომელიც
უშვებს სამედიცინო მარიხუანას მოხმარებას და
კონგრესს მანდატის ფარგლებში მიეცა შტატებს შორის
ვაჭრობის კონტროლის უფლება.190 პრეზიდენტი ობამა
არასდროს უჭერდა მხარს რეკრეაციული მოხმარების
ლეგალიზებას; მაგრამ ობამას ადმინისტრაციის
განცხადების შემდეგ, რომ არ შეცვლიდა შტატებში
მიღებული კანონებს სამედიცინო მარიხუანას მოხმა-
რებასთან დაკავშირებით და არ შეიჭრებოდა
მარიხუანას კანონიერ მყიდველთა კლუბებში, მოხმა-
რების გაფართოებას დაუდო საფუძველი. ალასკაში,
არიზონაში, კალიფორნიაში, კოლორადოში, დელა-
ვერში, ჰავაიზე, მენში, მიჩიგანში, მონტანაში, ნევადაში,
ნიუ ჯერსიში, ნიუ მექსიკოში, ორეგონში, როდ აილენდში,
ვერმონტსა და ვაშინგტონში აღნიშნული პრაქტიკა უკვე
დაშვებულია, და დიდი ალბათობით მათ სხვა შტატებიც
შეუერთდებიან.
სამედიცინო ეფექტები
გასული 150 წლის მანძილზე კანაფისა და მისი
ექსტრაქტების სამედიცინო მიზნით გამოყენება
კლინიკური და სამეცნიერო კვლევის საგნად არის
ქცეული. უნივერსალური პრეპარატების (როგორიცაა
ოპიუმი, თრიაქი, ტირიფის ქერქი) შეზღუდული
რაოდენობის გამო, რეალური თერაპიული ეფექტის
მქონე ნივთიერებები ძვირად ფასობდა. ექიმმა უილიამ
ო’შონესმა 1830-იან წლებში ხელახლა გააღვივა
ინტერესი მარიხუანას მიმართ. 1860 წელს ოჰაიოს
სახელმწიფო სამედიცინო საზოგადოების წინაშე
წარდგენილ ანგარიშში კანაფის მკვლევარმა და
ექიმმა, დოქტორმა რ.რ. მაკმინსმა ისაუბრა მარიხუანას
ღირებული თვისებების შესახებ − აღნიშნული ნივთიერება
სწრაფად მოქმედებს, აქრობს ქლორჰიდრატისა და
ოპიუმის შიმშილს და აღადგენს საკვების მოწონების
უნარს. მან ასევე გაუწია რეკომენდაცია მარიხუანას,
როგორც ეფექტურ საშუალებას კუჭ-ნაწლავის და
ძილის პრობლემების მოსაგვარებლად, ასევე, როგორც
შარდმდენ საშუალებას.191
იმ ეპოქაშიც, პერიოდულად ჩნდებოდა გაფრთხილე-
ბები ამ ნარკოტიკის მოხმარებასთან დაკავშირებულ
საფრთხეებზე. ჯერ კიდევ 1890 წელს ექიმმა ჯონ რასელ
რეინოლდსმა აღწერა კანაფის სამედიცინო მიზნით
მოხმარების 30-წლიანი გამოცდილება. რეინოლდსი
წერდა, რომ კანაფი ინდიკა შეიძლება სხვადასხვა
სიმძლავრის დამზადდეს, რომ ერთსა და იმავე დოზაზე
რეაქციები ძალიან განსხვავდება ერთმანეთისგან
და რომ მაღალი კონცენტრაციით მიღება მწვავე
რეაქციებს იწვევს.192 1900 წლისთვის არაერთი ცნო-
ბილი ფარმაკოლოგიური კომპანია ყიდდა კანაფის
ექსტრაქტს და დაპატენტებულ პრეპარატებს, რომელიც
ბევრი სხვადასხვა დაავადების სამკურნალოდ გამოი-
ყენებოდა.
ისტორიულად, მარიხუანა გამოიყენებოდა კუნთების
რელაქსაციისთვის, ტკივილის გასაყუჩებლად (ანალ-
გეზიური პრეპარატი), მადის მოსამატებლად, სპაზ-
მებისა და კრუნჩხვების საკონტროლოდ, შფოთვის
შესამცირებლად, მშობიარობის ხელშესაწყობად, ხვე-
ლების შესამსუბუქებლად და ოპიატების და ალკო-
ჰოლისგან გამოწვეული აღკვეთის მდგომარეობის
სიმპტომების სამკურნალოდ.
1937 წელს მიღებული „მარიხუანას დაბეგვრის აქტი“
1980-იან წლებამდე ხელს უშლიდა კვლევების ჩატა-
რებას; ამ პერიოდში მოხდა კვლევების განახლება და
კანაფის მოხმარებას რეკომენდაცია გაეწია:
გულისრევის დროს (განსაკუთრებით ქიმიოთე-
რაპიით გამოწვეულ შემთხვევებში)
წონის მოსამატებლად (სხეულის მასის შემამცი-
რებელი დაავადებებისას, როგორიცაა კიბო და
შიდსი)
გულყრების დროს, როგორიცაა ეპილეფსია
ქრონიკული და მწვავე ტკივილების დროს (შაკიკი,
კიბო, რევმატიზმი)
გაფანტული სკლეროზის და სხვა აუტოიმუნური
დაავადებებისას
ზოგიერთი ტიპის გლაუკომის დროს
დეპრესიისა და შფოთვის შესამცირებლად 100,124,193
სან ფრანცისკოს ზოგადი პროფილის საავადმყოფოში
ჩატარებული კვლევის შედეგების მიხედვით, შიდსის
დიაგნოზის მქონე პაციენტებს მარიხუანას მოწევის
შემდეგ საგრძნობლად უმცირდებოდათ ტკივილი;
ყველაზე ძლიერი ეფექტი აღინიშნება მოხმარების
პირველ დღეს.194 ტკივილგამაყუჩებელი ეფექტი
სინაფსური წრის გათიშვის და ტკივილის სიგნალების
ჩახშობის შედეგია, რაც CB1 და CB2 რეცეპტორების
გააქტიურებით მიიღწევა.195
არსებობს მტკიცებულებები, რომ რომ მარიხუანა ამცი-
რებს თვალშიდა წნევას გლაუკომას მქონე პაციენტებში,
ამცირებს გულისრევის შეგრძნებას და გარკვეული
ტიპის ტკივილებს, აუმჯობესებს მადას. მაგრამ,
არსებობს აღნიშნული სიმპტომების სამკურნალო
სხვა პრეპარატებიც, რომლებიც ზოგ შემთხვევაში
უკეთესადაც მუშაობს.
ბოლო დროს ჩატარებული კვლევები მარიხუანას
სხვა კანაბინოიდებზე − კერძოდ, კანაბიდიოლზეა
ფოკუსირებული. THC-ის კონცენტრაციის მიუხედავად,
როგორც ჩანს, კანაბიდიოლი (CBD) გავლენას
ახდენს კრუნჩხვებზე, გაფანტული სკლეროზის დროს
განვითარებულ ტრემორზე და ასევე შფოთვის დონეზე.
კანაფ სატივას მეტი გავლენა აქვს სხეულის ტრემორზე,
მაშინ, როდესაც კანაფი ინდიკა ტკივილისა და სტრესის
სამკურნალო ეფექტური საშუალებაა. ამ შემთხვევაში,
სირთულე შედარებით სტანდარტიზებული მცენარის
შექმნაში მდგომარეობს, აქტიური ინგრედიენტების
სანდო რაოდენობითა და ნაკლები დანამატებით.
ამბულატორიები თავად უნდა ამოწმებდნენ მათ
პროდუქტში THC და კანაბინოიდების შემცველობას,
იმის ნაცვლად, რომ პაციენტებისა და მიმწოდებლების
ერთეულ ანგარიშებს ეყრდნობოდნენ. გარკვეული
ძალისხმევა ასევე მიმართულია სპეციფიკური
სახეობების მოყვანაზე, რომელთაც კონკრეტული
ეფექტები აქვთ და კონკრეტული დაავადებების
მკურნალობაზეა მიმართული.
ავიდეკელი მარიხუანას ჰიბრიდია კანაბიდიოლის
მაღალი (15.8%) და THC დაბალი შემცველობით (0%-
0.03%). ის სამედიცინო მოხმარების მიზნით შეიქმნა
და ფსიქოაქტიური თვისებები ფაქტობრივად არ
გააჩნია. კოლორადოელმა შემქმნელებმა ამ სახეობას
„შარლოტას ქსელი“ უწოდეს (Charlotte’s Web). მისი
გავრცელება ნამდვილი „სამედიცინო მარიხუანას“
სახელით ხდება, ვინაიდან კანაბიდიოლი ინარჩუნებს
სამედიცინო თვალსაზრისით ყველა სასარგებლო
თვისებას და არ აქვს ფსიქიკური ეფექტები, რომელიც
რეკრეაციული მომხმარებლებისთვისაა მიმზიდველი.
სამწუხაროდ, ნამდვილ სამედიცინო მარიხუანას ძალიან
ცოტა მყიდველი გამოუჩნდა.193A
სამედიცინო მარიხუანას მოხმარება −
მხარდამჭერი და საწინააღმდეგო მოსაზრებები
სამედიცინო მიზნით მოხმარების ერთ-ერთი წამყვანი
პრობლემა ყოველ კონკრეტულ ნიმუშში აქტიური
ინგრედიენტების განსხვავებული რაოდენობებია.
∆9-THC-ის სიმძლავრის ვარიაციის, სხვა აქტიური
კანაბინოიდების კონცენტრაციის შეფარდებისა და
ბოტანიკური ფაქტორების ცვალებადობის გამო სამე-
დიცინო პრობლემების მკურნალობისას ეს საშუალება
ძნელად სანდოა. მაგალითად, მარიხუანას სახეობების
უმეტესობა ამცირებს თვალშიდა წნევას, რაც ამსუბუქებს
გლაუკომის მქონე ადამიანის მდგომარეობას, მაგრამ
ზოგიერთი ფორმა პირიქით, ზრდის წნევას და
სასურველის საპირისპირო შედეგი მოაქვს.
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 191
მარიხუანას ფიზიოლოგიური ეფექტების უკან მისი
ფსიქიკური ეფექტები დგას. ოპიუმის პანაცეის, როგო-
რიცაა თრიაქი და ლაუდანუმი (ოპიუმის ალკოჰოლიანი
ნაყენი), და რეცეპტით გასაცემი ოპიატების ან დამამ-
შვიდებელი-საძილე საშუალებების მსგავსად, ხშირად
სწორედ მარიხუანას დამამშვიდებელი, შფოთვის
მოხსნის ან მსუბუქი ეიფორიის ფსიქიკური ეფექტები
აუმჯობესებს ადამიანების თვითშეგრძნებას და
აფიქრებინებს, რომ მათი ფიზიკური მდგომარეობაც
უკეთესობისკენ მიდის. მაგრამ აღნიშნული ნაკლებად
წარმოადგენს ნამდვილ ფიზიკურ სამკურნალო ეფექტს.
კოლორადოში მცხოვრები ფიჯიების ოჯახის შემთხვევა
აღნიშნული ეფექტების მაგალითია. ოჯახი სამკურნალო
საშუალებას ეძებდა 7 წლის ქალიშვილისთვის,
რომელსაც ყოველდღიური ძლიერი გულყრები
აწუხებდა (300 დიდი გულყრა კვირის მანძილზე). წლების
მანძილზე ოჯახმა ყველა სამკურნალო საშუალებას
მიმართა, 2013 წელს კი მარიხუანას კონკრეტული
ჯიში აღმოაჩინა, რომელიც გულყრებს აჩერებდა.
ეს ჯიში კანაბიდიოლების მაღალი და THC დაბალი
შემცველობის მარიხუანაა (THC დაბალი შემცველობა
აუცილებელი პირობაა ამ ნივთიერებით ბავშვების
მკურნალობისას). ფსიქოაქტიური თვისებების არ-მქონე
კანაბიდიოლს სამედიცინო თვისებების უმრავლესობა
ახასიათებს. სამედიცინო საზოგადოებების პროტესტის
გადალახვის შემდეგ, რომელიც ბავშვის მარიხუანათი
მკურნალობას ეწინააღმდეგებოდა, ფიჯის ოჯახი
დაუკავშირდა კანაფის ამ ჯიშის მომყვან ადამიანს;
ამასთან, მათ აღმოაჩინეს, რომ ამ სახის ნივთიერების
მარაგი უხვად არსებობს, ვინაიდან არავის სურს
„სამედიცინო მარიხუანა“, რომელიც არ „დაგაბოლებს.“
ბავშვის რეაქცია მკურნალობაზე დადებითი აღმოჩნდა
და ის ახლა ჯანმრთელად ცხოვრობს.196
სამედიცინო საზოგადოების მიერ მარიხუანას სამე-
დიცინო მიზნით დანიშვნაზე თავის არიდებას ბევრი
მიზეზი აქვს. ზოგი მათგანი პოლიტიკურია, ზოგიც
ეთიკური, მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანი მიზეზები
მაინც პაციენტის ჯანმრთელობას ეხება.
მარიხუანას კვამლი შეიცავს გამღიზიანებლებს,
კანცეროგენებს, პათოგენებს, სოკოს, ინსექტიციდებსა
და სხვა ქიმიურ ნაერთებს, რომელთა უმეტესობა
შესწავლილი არ არის.
როდესაც მარიხუანას უმატებენ ნამცხვრებში ან სხვა
სახით მიირთმევენ, სასუნთქი გზების პრობლემები
უკან იხევს, მაგრამ 420 ან მეტი ქიმიური ნაერთი,
რომელსაც მარიხუანა შეიცავს, თავისი გვერდითი
ეფექტებით ადგილზე რჩება.
მარიხუანა ფსიქოაქტიური ნივთიერებაა დამოკიდე-
ბულების ჩამოყალიბების პოტენციალით, რაც
განსაკუთრებით მათ უქმნის პრობლემას, ვინც
ავადმოხმარების ან დამოკიდებულებისგან აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესშია. ამ შემთხვევაში
შეიძლება მარიხუანაზე დამოკიდებულება
ჩამოყალიბდეს, ან სხვა დამოკიდებულებების
რეციდივი განვითარდეს.
მარიხუანას შემსწავლელი სამედიცინო კვლევები
მომავალშიც გაგრძელდება, რაც ამ ნარკოტიკის
შესახებ მეტ ინფორმაციას მოგვცემს. თუმცა, 1970-იანი
წლების შემდეგ ჩატარებული 6,000-ზე მეტი კვლევის
ურთიერთსაპირისპირო დასკვნებმა სამედიცინო
მოხმარების სათანადო დასაბუთება სიზიფეს შრომად
აქცია. თუკი ინტერნეტში სამედიცინო მარიხუანას
მოძებნას შეეცდებით, 257 მილიონ შედეგს მიიღებთ,
რომელთა უმეტესობა მხოლოდ მოსაზრებებია.

მარიხუანას სამედიცინო თვისებების

უმეტესობა, როგორიცაა ტკივილისგან
გათავისუფლება და გულყრების
კონტროლი, როგორც ჩანს, არა THC-ის,
არამედ კანაბიდიოლის და CB1 და CB2
რეცეპტორებზე მისი გავლენის შედეგია.

192 თავი 3
 თავის შეჯამება
შესავალი და ისტორია
ფსიქოდელიური საშუალებები, რომლებიც ჰალუცი-
ნოგენების სახელითაც არის ცნობილი, მოქმედებს
როგორც სტიმულატორები ან დეპრესანტები.
აღნიშნული ნივთიერებების უმეტესობა ცვლის ადა-
მიანის აღქმას და ქმნის სამყაროს, სადაც საღი
აზრი უკან იხევს და ადგილს უთმობს ინტენსიურ
შეგრძნებებს, ილუზიებს, ბოდვებსა და ჰალუ-
ცინაციებს.
ადამიანები ფსიქოდელიურ საშუალებებს ათობით
ათასი წელია მოიხმარენ შიშებთან და გარემოსთან
გასამკლავებლად. ფსიქოდელიური საშუალებები
გამოიყენება სხვადასხვა რელიგიური, სოციალური,
საცერემონიო და სამედიცინო მიზნებით. აღნიშნული
ნივთიერებები თავდაპირველად ფსიქოაქტიური
ეფექტების მქონე 4,000 მცენარესა და სოკოში
მოიპოვებოდა. გასულ საუკუნეში ათასობით
სხვადასხვა ფსიქოდელიური ნივთიერება მიიღეს
სინთეზის გზით.
კლასიფიკაცია
ლიზერგინმჟავას დიეთილამიდი (LSD), პსილო-
ციბინის სოკოები, პეიოტი, მეთილენდიოქსიმე-
თამფეტამინი (MDMA), კეტამინი, დიმეთილტრიპ-
ტამინი (DMT), ფენციკლიდინი და, განსაკუთრებით
მარიხუანა, ყველაზე ხშირად მოხმარებული ფსიქო-
დელიური საშუალებებია. ეს ნივთიერებები 5
ძირითად კატეგორიაში ნაწილდება − ინდოლები,
ფენილალკილამინები, ანტიქოლინერგულები, სხვა-
დასხვაგვარი ფსიქოდელიური საშუალებები (მაგ.,
ფენციკლიდინი) და კანაბინოიდები. სინთეზური
მარიხუანა შეიმუშავეს ნარკოტესტირებისას დადები-
თი შედეგის ჩვენების თავიდან ასაცილებლად;
დღეისთვის ეს ნივთიერება სხვადასხვა ფორმის და
პროდუქტის სახით არის ხელმისაწვდომი.
ზოგადი ეფექტები
ფსიქოდელიური საშუალებების ეფექტი დამოკი-
დებულია მიმღების განწყობასა და ფიზიკურ გარე-
მოზე, სადაც ნარკოტიკის მიღება ხდება. ფიზი-
კური სტიმულაცია, განსჯის უნარის დაქვეითება და
აზროვნების დამახინჯება გავრცელებული ეფექ-
ტებია.
ფსიქოდელიური საშუალებები იწვევს ინტენსიურ და
ერთმანეთში აღრეულ შეგრძნებებს (ამის მაგალითია
სინესთეზია, როდესაც ვიზუალური სიგნალი ხმად
იქცევა), ილუზიებს (რეალური სტიმულის არასწორი
აღქმა), ბოდვას (მცდარი რწმენები, რომელთა საღი
აზრით შერყევა ვერ ხერხდება) და ჰალუცინაციებს
(მოჩვენებითი სენსორული გამოცდილება).
LSD, პსილოციბინის სოკოები და ინდოლის
ჯგუფის სხვა ფსიქოდელიური საშუალებები
ინდოლის ჯგუფის ფსიქოდელიური საშუალებების
ეფექტები სეროტონინის რეცეპტორებზე გავლენის
შედეგია, რომელიც ზემოქმედებს ხასიათზე, ძილზე,
შფოთვაზე და ტვინის იმ უბნებზე, რომელიც ჰალუ-
ცინაციებისა და ილუზიების წარმოქმნაზეა პასუ-
ხისმგებელი.
LSD ბუნებრივად მოიპოვება ჭვავის რქის ტოქსინში.
LSD ჭვავის მარცვლიდან ექსტრაქციით მიიღო დოქ-
ტორმა ალბერტ ჰოფმანმა 1938 წელს.
LSD-ის როგორც ბუნებრივი, ისევე სინთეზური ფორმა
ძლიერმოქმედი ნარკოტიკია. მისი მოქმედება 6-8
საათს გრძელდება, იწვევს სტიმულაციას, ხასია-
თის ცვლილებებს, განსჯის უნარის დაკარგვას,
სენსორულ დარღვევებს, ჰალუცინაციებსა და
ილუზიებს. როდესაც ვინმეს LSD-ის მოხმარებისას
ცუდი ემოციური რეაქცია აქვს, ამას „უკანალში
მოგზაურობას“ უწოდებენ.
LSD-ის პოპულარიზაციას თავდაპირველად 1960-
იან წლებში დოქტორი ტიმოთი ლირი და მწერალი
კენ კიზი ეწეოდნენ; LSD იმ პერიოდში აზროვნებითი
პროცესის კვლევის დამხმარე საშუალებად გამოი-
ყენებოდა.
ფსიქოდელიური (ჯადოსნური) სოკოები ასევე
ინდოლის ჯგუფის ფსიქოდელიური საშუალებებია,
რომელიც პსილოციბინსა და პსილოცინს შეიცავს.
აღნიშნულ აქტიურ ინგრედიენტებს სოკოების
100-მდე სახეობა შეიცავს, რომელმაც შეიძლება
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 193
 გამოიწვიოს გულისრევის შეგრძნება და ჰალუ-
ცინაციები. ეფექტები მოიცავს ვისცერალურ შეგრძნე-
ბებს, ცვლილებებს მხედველობით, სმენით, გემოვ-
ნებით და შეხებით აღქმაში; ასევე ცვლილებებს
ცნობიერების მდგომარეობაში.
ინდოლის ჯგუფის სხვა ფსიქოდელიური საშუა-
ლებები ნაკლებად ხელმისაწვდომია: იბოგაინი,
აბილილის თესლები (ოლოლიუქი), DMT (დიმე-
თილტრიპტამინი), აიაჰუასკა (იაჯე), ფოქსი (5-Me-
DIPT) და AMT (ალფა-მეთილტრიპტამინი).
იბოგაინი, რომელიც უმეტესად აფრიკაში მოიპოვება,
ხანგრძლივი მოქმედების ფსიქოდელიური საშუა-
ლებაა, იწვევს ილუზიებსა და ჰალუცინაციებს,
ღრმა ინტროსპექტულ მდგომარეობას. ექსპერი-
მენტული თერაპიის ფარგლებში, იბოგაინს იყენებენ
ალკოჰოლზე, კოკაინსა და ოპიოიდებზე დამოკი-
დებულების სამკურნალოდ.
DMT სწრაფი მოქმედების ფსიქოდელიური საშუა-
ლებაა, რომელსაც ხშირად იყენებენ აიაჰუასკას
ღეროების და ფოთლების ნახარშის დამზადებისას;
ეს მცენარე უმეტესად სამხრეთ ამერიკაში მოიპოვება
და სხვადასხვა ცერემონიებში გამოიყენება საკუთარი
ფსიქიკური მდგომარეობის გასაცნობიერებლად.
პეიოტი, MDMA და ფენილალკილამინის ჯგუფის
სხვა ფსიქოდელიური საშუალებები
ფენილალკილამინები ქიმიურად ახლოს დგას
ადრენალინთან და ამფეტამინთან.
მესკალინი (პეიოტის კაქტუსი) LSD-ზე მეტ ჰალუცი-
ნაციებს იწვევს და ხშირად გამოიყენება საკრალურ
რიტუალებსა და ცერემონიებში ხილვების გამოსა-
წვევად; მისი ეფექტი დაახლოებით 12 საათს გრძელ-
დება.
MDMA (ექსტაზი), MDA და 2C-B (CBR) ფენეთილა-
მინიდან წარმოებული ფსიქოსტიმულატორებია.
MDMA-ს (ექსტაზი) მიღებისას ხდება სეროტონინის
ჭარბად გამოყოფა, რაც იწვევს კეთილდღების
განცდას, ემპათიურ ემოციებსა და სიმშვიდეს
მასტიმულირებელ ეფექტებთან ერთად. „მოლი“
შედარებით სუფთა MDMA-ა, რომელიც უმეტესად
კაფსულის ფორმით გვხვდება.
194 თავი 3
რეივებისა და მუსიკალური/საცეკვაო კლუბების
მოყვარულებს შორის MDMA, მარიხუანა, „იისფერი
სათრობი“ (კოდეინისა და პრომეთაზინის კომბი-
ნაცია) პოპულარული ნარკოტიკებია; ნაკლები
პოპულარობით სარგებლობს კეტამინი, „მალხენი
გაზი“, GHB და დექსტრომეთორფანი.
ანტიქოლინერგული ფსიქოდელიური საშუალებები
(ბელადონა, ლენცოფა, მანდრაგორი და ლემა
[ჯიმსონის სარეველა])
მცენარეები, როგორიცაა ბელადონა, ლენცოფაა
და ჯიმსონის სარეველა, 3,000 წელზე მეტ ხანს
გამოიყენებოდა ანტიკური კულტურების რიტუა-
ლებში, უმეტესად ხილვების გამოწვევის მიზნით. მათი
აქტიური ინგრედიენტია ჰიოსციამინი, ატროპინი
და სკოპოლამინი. ეს ნარკოტიკები აჩქარებს
გულისცემას, ზრდის სხეულის ტემპერატურას და
იწვევს რეალობიდან გასვლის შეგრძნებას.
აშშ-ში ყოველწლიურად ჯიმსონის სარეველათი
მოწამვლის 1,000-მდე შემთხვევა ფიქსირდება.
ფენციკლიდინი, კეტამინი, სალბი და სხვა
ფსიქოდელიური საშუალებები
ფენციკლიდინი (PCP) ცხოველებისთვის შემუშავე-
ბული ანესთეზიური საშუალებაა. ადამიანებში იწვევს
გონებისა და სხეულის განცალკევების განცდას,
სენსორული დეპრივაციის მდგომარეობასა და
ჰალუცინაციებს. კეტამინი ფენციკლიდინის მსგავსი
ანესთეზიური საშუალებაა, რომელიც ბევრ მსგავს
ეფექტს იწვევს. ფენციკლიდინი და კეტამინი ასევე
ცნობილია, როგორც დისოციაციური ანესთეზიური
საშუალებები.
Salvia divinorum არის სალბის მომცრო ზომის
მცენარე, რომელიც ხანმოკლე მოქმედების ქიმიურ
ნივთიერებას – სალვინორინ A-ს შეიცავს და ჰალუ-
ცინაციებს, დელირიუმს, სხეულიდან გასვლის
შეგრძნებებს იწვევს; მისი ზემოქმედების ქვეშ
ადამიანი კარგავს ფიზიკური ფუნქციონირებისა და
კომუნიკაციის უნარს.
ამანიტა სოკოები იწვევენ სიზმრის მსგავს ინტოქსი-
კაციას, ჰალუცინაციებს და დელირიოზულ აგზნებას,
მაგრამ დიდი დოზის მიღებისას შეიძლება სასიკდვი-
ლოც აღმოჩნდეს. შტატებში ამანიტა სოკოები
ლეგალურია და ინტერნეტის საშუალებით იყიდება.
 დექსტრომეთორფანი ურეცეპტოდ გასაცემი, ხვე-
ლების საწინააღმდეგო საშუალებაა, რომელსაც
ჭარბი რაოდენობით მოხმარებისას ფსიქოდელიური
ეფექტი აქვს. მაღალი კონცენტრაციით მიღებისას
იწვევს ფსიქოაქტიურ და ფსიქოდელიურ ეფექტებს.
აფთიაქებში დექსტრომეთორფანი დახლს მიღმა
აქვთ, ან გაიცემა მხოლოდ რეცეპტის წარდგენისას.
ჯავზი და მუსკატი ასევე ფსიქოდელიური საშუალე-
ბებია, მაგრამ მათ იშვიათად იყენებენ, რადგან მათი
საშუალებით ფსიქოდელიური ეფექტების მიღწევა
მომხმარებლებს ნეგატიური ფიზიკური შეგრძნებების
ფასად უჯდებათ.
რეივებზე ასევე შეხვდებით სხვა ფსიქოდელიურ
საშუალებებს, როგორიცაა „ბრომო-ნემსიყლაპია“
(Bromo-dragonFLY) და ლომის კუდი (Leonotis
leonurus). აივ/შიდსის სამკურნალო პრეპარატს,
ეფავირენცს (სუსტივა®) მოიხმარენ თავბრუსხვევის,
მკაფიო სიზმრების, ჰალუცინაციების და სხვა
ეფექტების მისაღწევად.
მარიხუანა და სხვა კანაბინოიდები
მარიხუანა (როგორიცაა Cannabis sativa, Cannabis
indica) ყველაზე პოპულარული ფსიქოაქტიური
საშუალებაა. ყოველთვიურად მას 19 მილიონი
ამერიკელი მოიხმარს.
ისტორიულად, ჩინეთში, ინდოეთსა და ბევრ სხვა
ქვეყანაში მარიხუანას საკვებად, წამლად, ბოჭკოვან
მასალად და ასევე ფსიქოდელიური ეფექტის მისა-
ღებად იყენებდნენ.
მარიხუანას სტატუსი არაერთხელ შეიცვალა −
აიკრძალა და მერე კვლავ ლეგალური გახდა.
კოლორადოსა და ვაშინგტონის შტატებში მარიხუანას
გაყიდვა და რეკრეაციული მიზნით მოხმარება
ლეგალურია. კიდევ 20 შტატსა და კოლუმბიის
ოლქში დაშვებულია მარიხუანას სამედიცინო მიზნით
მოხმარება.
კანაფი სატივა და კანაფი ინდიკა მარიხუანას ორი
ძირითადი სახეობაა. აქტიური ფსიქოდელიური
ინგრედიენტია დელტა-9-ტეტრაჰიდროკანაბინოლი
(∆9-THC, ან უბრალოდ THC). სინსემიას (უთესლოდ)
მოყვანის ტექნიკების გამოყენებით შესაძლებელია
სიძლიერის მნიშვნელოვნად გაზრდა. დღეისთვის
THC-ის საშუალო შემცველობა აშშ-ში გავრცელებულ
მარიხუანაში 13%-ს აჭარბებს.
ჰაშიში კანაფი ინდიკადან მიღებული კონცენტრი-
რებული ფისია. ბუტანით (ბუტანის ჰაშის ზეთი,
BHO), ალკოჰოლით, CO2-ით ან გაყინული წყლის
გამოყენებით ჰაშიშის დამზადების მეთოდს „დებინგი“
(dabbing) ეწოდება. არსებობს THC-ის მაღალი
შემცველობით დამზადების სხვა მეთოდებიც,
რომელსაც „დამსხვრეულ მინას“ ან „ქარვას“
უწოდებენ.
მარიხუანა აშშ-ში ძირითადად მექსიკიდან შემოდის.
ის ამერიკის შეერთებულ შტატებშიც მოჰყავთ,
სადაც გავრცელებას მექსიკელი ნარკომოვაჭრეები
აკონტროლებენ. თვალთვალის თავიდან არიდების
მიზნით, სულ უფრო მეტი ადამიანი ზრდის მარიხუანას
დახურულ სივრცეებში.
უფრო და უფრო პოპულარული ხდება სინთეზური
კანაბინოიდები, რომლებიც სხვადასხვა სავაჭრო
სახელით იყიდება (Spice Gold, Spice Silver, K2 და
სხვ.).
კანაფის ერთ მცენარეში 420-ზე მეტი ქიმიური
ნივთიერებაა აღმოჩენილი, მათ შორის 30 − კანაბი-
ნოიდები, მათი ფსიქოაქტიური თვისებების გამო
შეისწავლება. თავის ტვინის ბუნებრივ THC-ის
ეწოდება ანანდამიდი.
მარიხუანამ შეიძლება გამოიწვიოს რელაქსაციის,
მოდუნების, მადის მომატებისა და სიახლის
გამძაფრებული შეგრძნებები; ასევე, თავბრუსხვევა,
თვალების გაწითლება, ხანმოკლე მეხსიერების
დარღვევები (ეფექტი აუცილებლად ხანგრძლივი
არაა), ორიენტაციის უნარის დაქვეითება, სუნთქვითი
უკმარისობა და აზროვნების დაქვეითება.
ქრონიკულად ჭარბად მოხმარება დაკავშირებულია
ჰიპერემიასთან, ძლიერ გულისრევასთან; აღნიშნუ-
ლი მდგომარეობა განმეორებად ხასიათს ატარებს,
მანამ ადამიანი მოწევას ან მოხმარებას არ შეწყვეტს.
მარიხუანას „გამადიდებელ სარკეს“ უწოდებენ. მას
ასევე ძლიერი გავლენა აქვს ტვინის სიახლის აღქმის
ცენტრზე, რომლის სტიმულირებაც, ბუნებრივად,
ანანდამიდით ხდება. სიახლის ცენტრის დაზიანება
ართულებს სწავლის პროცესს.
მარიხუანას ქრონიკული მოხმარებისას ვითარდება
ტოლერანტობა, აღკვეთის სიმპტომები და ადიქცია.
წელიწადში დაახლოებით 336,000 ამერიკელი
ერთვება სამკურნალო პროგრამებში მარიხუანაზე
დამოკიდებულებისგან გასათავისუფლებლად.
ფსიქოდელიური ნარკოტიკული საშუალებები 195
 ავტომობილის არასათანადოდ მართვისთვის, სამედიცინო მარიხუანა გამოიყენება ტკივილის,
ზემოქმედების ქვეშ დაკავებული მძღოლების ზოგიერთი ტიპის გლაუკომას, გულისრევისა და
რაოდენობა სულ უფრო იზრდება. თუმცა, „დაბო- შფოთვის სამართავად. გავრცელებულია სხვადასხვა
ლილი“ მძღოლების უმეტესობა არ აჭარბებს სამედიცინო საჭიროებების გაზვიადების პრაქტიკა
სიჩქარის შეზღუდვებს. სამედიცინო მარიხუანას ბარათის მოპოვების მიზნით.

მარიხუანას სამედიცინო მიზნით გამოყენების მარიხუანას ლეგალიზაცია იწვევს ფედერალურ და

საკითხზე ინტენსიური სოციალური და სამართლებ- შტატის კანონებსა და სამართალდამცავ ორგანოებს
რივი ბრძოლა მიმდინარეობს. შორის კონფლიქტს.

196
 4
სხვა ადიქციები

ეს თავი მიმოიხილავს ქცევით დამოკიდებულებებს, როგორიცაა აზარტული

თავის თამაში, უთავბოლოდ საყიდლებზე სიარული (შოპინგი), კვებითი
მიმოხილვა აშლილობები, ჰიპერსექსუალობა, კომპიუტერული ადიქციები, გაუთავებლად
ტელევიზორის ყურება თუ მობილური ტელეფონის მოხმარება − კომპულსური
ქცევები, რომლებიც ბევრ ისეთივე ცვლილებას იწვევენ ტვინში, როგორსაც
წამალდამოკიდებულება.

Introduction
შესავალი

„მნიშვნელოვანია, გვახსოვდეს, რომ რაც გინდა დავარქვათ − პრობლემა,

დაავადება, ალერგია თუ ტვინის ანომალია − ეს ადიქციაა და არა მხოლოდ
ალკოჰოლიზმი ან კოკაინიზმი. ამის გამოა, რომ მიუხედავდად ბოლო
45 წლის განმავლობაში ჩემი ჩართულობისა 350,000-ზე მეტი კლიენტის
მკურნალობის პროცესში, იშვიათად თუ მიმუშავია ვინესთან მხოლოდ
ერთ კონკრეტულ პრობლემურ ქცევასა თუ მხოლოდ ერთი ნარკოტიკული
საშუალების ადიქციაზე.“
დერილ ინაბა, ფარმაკოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, ადიქციის სარეაბილიტაციო ცენტრი,
მედფორდი, ორეგონის შტატი

იშვიათად, რომ წამალდამოკიდებული მხოლოდ ერთ ნარკოტიკულ

საშუალებას მოიხმარდეს, თუმცა კი ყველას თავისი რჩეული ნარკოტიკი აქვს.
მარიხუანას მომხმარებელთა უმრავლესობა სიგარეტსაც ეწევა; კოკაინის
ბევრ ავადმომხმარებელს ალკოჰოლთან დაკავშირებული პრობლემაც
აქვს; ჰეროინზე დამოკიდებულები კი ხშირად რეცეპტით გასაცემ ოპიოიდებს
მოიხმარენ.

„როცა კოკაინდამოკიდებული გავხდი, ეს იმიტომ მოხდა, რომ მცემდნენ;

ასე კი − ვიმალებოდი. როცა კოკაინს შევეშვი, დასამალად სმა დავიწყე.
მერე სმას თავი დავანებე და ახლა სიგარეტს მივადექი. მოწევას რომ
თავი დავანებე, ჭამა დავიწყე. ისე ჩანდა, რომ ის ხვრელი რაღაცით უნდა
ამომევსო.“
38 წლის ქალი, მრავლობითი ადიქციით, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში

ადიქცია მხოლოდ ფსიქოაქტიური საშუალებებით არ შემოიფარგლება.

ქცევით ადიქციებს, როგორიცაა აზარტული თამაში, კვების აშლილობები
და ინტერნეტის კომპულსური მოხმარება, ასევე ხშირად ვაწყდებით ნივთიე-
რებათა ავადმომხმარებლებში. კომპულსურ მოთამაშეთა ნახევარზე მეტი
ალკოჰოლდამოკიდებულია. ადიქციის გამომწვევი მიზეზების, და საბოლოო

197
ჯამში, აღდგენა-გამოჯანმრთელების შესწავლა აუცი-
ლებელს ხდის ვიკვლიოთ ყველანაირი ადიქციური
ნივთიერება თუ ქცევა.
კომპულსური ქცევები
„თუ წამალდამოკიდებული ხარ, ან კვებაზე დამოკი-
დებული, ან ალკოჰოლიკი, ან სექსზე დამოკიდებული,
ეს მარტო ადიქციას არ ეხება; ეს შეეხება ყველაფერ
დანარჩენს შენს ცხოვრებაში, რასაც კი აკეთებ.“
36 წლის კომპულსური ჭარბად მჭამელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
განმეორებადი კომპულსური ქცევები, როგორიცაა
პათოლოგიური აზარტული თამაში, გაუთავებლად
რაღაცის ყიდვა, უკონტროლო შემგროვებლობა,
კვების აშლილობები, ობსესიური სექსუალური ქცევა,
ხანგრძლივად ინტერნეტის გამოყენება თუ ტელე-
ვიზორის ყურება, ისევე, როგორც პათოლოგიური
ტყუილი, მაღაზიაში ქურდობა, თმის ამოგლეჯვა და
ცეცხლის გაჩენა − მხოლოდ ქცევას უკავშირდება და
არა ნივთიერებას.
ბევრი ურევს ერთმანეთში იმპულსის კონტროლის
აშლილობებს და ობსესიურ-კომპულსურ აშლი-
ლობებს. იმპულსის კონტროლის აშლილობის გან-
მასხვავებელი ნიშანი არის წინააღმდეგობის გაწევის
უუნარობა იმპულსისთვის, რომელიც საზიანოა
ინდივიდისთვის ან სხვებისთვის, მაგრამ ხშირად იწყება,
როგორც სასიამოვნო რამ. კიდევ ერთი ძირითადი
დამახასიათებელი ნიშანია მზარდი დაძაბულობის ან
ვნების აღძვრა ქმედების ჩადენამდე, რასაც ხშირად
მოსდევს კმაყოფილების, სიამოვნების, დამშვიდების,
შემდეგ კი სინანულის და დანაშაულის განცდა ჩადენილი
ქმედების შედეგების გამო.43,110
ობსესიურ-კომპულსური აშლილობების (ხელის
ბანა, ნივთების შემოწმება, მოწესრიგება, თვლა ან
ლოცვა) დამახასიათებელი ნიშანია შფოთვით ან
დისტრესით გამოწვეული აკვიატებული აზრების
შემცირება განმეორებადი ქმედებების მეშვეობით. ეს
ქმედებები არ იწვევს სიამოვნების ან კმაყოფილების
განცდას. 43 დამოკიდებულების ქცევა კი სწორედ ისევე
ცვლის ტვინის ქიმიას, როგორც ფსიქოტროპული
ნივთიერებები − ორივემ შეიძლება გააძლიეროს
ან შეასუსტოს ნეიროტრანსმიტერები, დააზიანოს
რეცეპტორები, ზედმეტად გაააქტიუროს „ჩამრთველი“
(მიმდებარე ბირთვი, nucleus accumbens) და დააზიანოს
„გამომრთველი“.
„ყოველ ჩვენს აზრს, ყოველ ჩვენს ქმედებას გავლენა
აქვს ტვინზე. ვგულისხმობ, რომ გარკვეულწილად
ტვინი იწვევს მას, მაგრამ შემდეგ ეს აზრი ან ქცევა
თავის მხრივ ზემოქმედებს ტვინზე; ასე რომ, თქვენ
შეგიძლიათ რეალურად მიიღოთ უზომო სიამოვნება
სქესობრივი აქტით, ნივთების მოპარვით გამოწვეული
198 თავი 4
მღელვარებით, აზარტულ გარემოში ყოფნით, რაც,
სავარაუდოდ, დოფამინს უკავშირდება, და ამის
შემდეგ კი იწყება „კაიფის“ ძიება.“
დენიელ ამენი, მედიცინის დოქტორი, ამენის ბიჰევიორული მედიცინის
კლინიკის დირექტორი
მიზეზები, რის გამოც ადამიანები კომპულსურ ქცევაში
ერთვებიან, იგივეა, რის გამოც ისინი ნარკოტიკების
კომპულსურ მოხმარებას იწყებენ − ასე ცდილობენ
მიიღონ მყისიერი სტიმული, დაძლიონ მოწყენილობა,
დაივიწყონ პრობლემები, აკონტროლონ შფოთვა
და დეპრესია, უპირველეს ყოვლისა კი, შეცვალონ
ცნობიერების მდგომარეობა.
მასაჩუსეტსის ზოგადი პროფილის საავადმყოფოს
რადიოლოგიის განყოფილების მიერ გადაღებული
ტვინის ფუნქციური MRI სკანირება აჩვენებს, რომ
ნარკოტიკების მოხმარებისას ტვინის იგივე ადგილები
აქტიურდება, რაც აზარტული თამაშის დროს ან
სასურველი საკვების მოლოდინში. აზარტული მო-
თამაშის ტვინის უბნები (მიმდებარე ბირთვი, გაფარ-
თოებული ამიგდალა, და ორბიტოფრონტალური
ქერქი), რომლებიც გამოეხმაურა თამაშის დროს
ფულს მოგების ან წაგების პერსპექტივებს, აღმოჩნდა
იგივე უბნები, რომლებიც კოკაინზე დამოკიდებული
ადამიანის ტვინში გამოეხმაურა კოკაინის მოხმარების
შესაძლებლობას.111
მიზეზები, რის გამოც ადამიანი
წამალთან დაუკავშირებელ ქცევაზე
დამოკიდებული ხდება, იგივეა, რასაც ის
წამალდამოკიდებულებამდე მიჰყავს.
ქვემოთ მოცემულია წამალდამოკიდებულების დამა-
ხასიათებელი ნიშნები, რაც კომპულსურ ქცევით და-
მოკიდებულებასთან მის შესადარებლად გამოგვა-
დგება.
ნარკოტიკების მომხმარებლები:
უმეტეს დროს ფიქრობენ ნარკოტიკის მოხმარებაზე
და მოიხმარენ მას (კომპულსია)
სჭირდებათ ნარკოტიკების მეტი რაოდენობით და
განგრძობით მოხმარება (ტოლერანტობა)
თავშეკავების დაწყებისას აღენიშნებათ სიმპტომები
(აღკვეთა)
აგრძელებენ მოხმარებას მიუხედავად არასასურ-
ველი სამედიცინო, ემოციური, სოციალური, ოჯა-
ხური, ფინანსური და სამართლებრივი შედეგებისა
(ავადმოხმარება)
არ აღიარებენ, რომ აქვთ პრობლემა (უარყოფა)
აქვთ ძლიერი ტენდენცია, შეწყვეტის შემდეგ ისევ
დაიწყონ მოხმარება (რეციდივი).
თუ სიტყვა მოხმარებას შევცვლით ჭამით, აზარტული
თამაშით, ინტერნეტ-საიტების თვალიერებით, სა-
ყიდლებით, ტელევიზორის ყურებით ან სექსით,
უფრო ადვილად დავინახავთ, რომ კომპულსია არ
შემოიფარგლება მხოლოდ ფსიქოაქტიური ნივთიე-
რებებით.
კომპულსური მოთამაშეები:
უმეტეს დროს თამაშობენ პოკერის აპარატთან,
ყიდულობენ ლატარიის ბილეთებს, ცდილობენ
ფულის შოვნას, ან იმაზე ფიქრობენ, სად ითამაშონ
(კომპულსია)
ყოველთვის ზრდიან ფსონს, იქნება ეს სათამაშო
ავტომატები (სლოტები) თუ პოკერის მაგიდა
(ტოლერანტობა)
გრძნობენ მოუსვენრობას და უკმაყოფილებას,
როდესაც არ თამაშობენ (აღკვეთა)
აგრძელებენ თამაშს მიუხედავად იმისა, რომ
ყოველთვიურად დიდ თანხას კარგავენ სლოტებსა
თუ პოკერის აპარატებზე, ლატარიებსა თუ კარტის
თამაშში (ავადმოხმარება)
სჯერათ, რომ შეუძლიათ აკონტროლონ საკუთარი
თამაში და რომ მათი ერთადერთი რეალური
პრობლემა მხოლოდ ფულსა და იღბალს
უკავშირდება (უარყოფა)
რამდენიმეკვირიანი თავშეკავების შემდეგაც კი ისევ
ითამაშებენ, განსაკუთრებით, თუ ფული გაუჩნდებათ
(რეციდივი)
სინამდვილეში, კონკრეტული ქცევითი დამოკიდე-
ბულება (კომპულსური თამაში ან უზომოდ ჭამა) არის
ადიქციის სიმპტომი და არა ავადმყოფობა. ავადმყო-
ფობა არის ადიქცია.
„საჭმელი ჩემთვის იგივეა, რაც ალკოჰოლი
და ნარკოტიკები და მსგავსი რამეები სხვა
ადამიანებისთვის. თუ გაბრაზებული ვარ და ვჭამ,
ბრაზი გამივლის. თუ მარტოსული ან მოწყენილი
ვარ და ვჭამ, ეს გრძნობები გამივლის. თუ თავს
არაადეკვატურად ან ცარიელად ვგრძნობ, საკვებით
ვავსებ ამას. ასე ვიქცეოდი, ახლა ამას აღარ ვაკეთებ.“
36 წლის კომპულსური მჭამელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
„ანონიმურ ნაყროვანთა“ (Overeaters Anonimous, OA)
ჯგუფი სარგებლობს „ანონიმური ალკოჰოლიკებისგან“
(AA) აღებული ცნებებითა და ლიტერატურით. მათი
შეხვედრების სტრუქტურაც მსგავსია, ისევე, როგორც
ფილოსოფია, რომელიც ეხმარება ადამიანებს იმის
გაგებაში, რომ ადიქციური ქცევა ნიშნავს კონტროლის
არარსებობას. ეს წაახალისებს მათ, დაინახონ საკუთარი
ცხოვრების წესისა და შეხედულებების შეცვლის
აუცილებლობა.
„მე უნდა ვიმუშაო ჩემს ქცევაზე. როგორ უნდა
მოვექცე ჩემს მეუღლეს? როგორ უნდა მოვიქცე
ჩემს შვილთან? როგორ უნდა ვიმოქმედო სხვა
ურთიერთობებში? ჩემი ადიქცია ვრცელდება ყველა
მათგანზე − ის მთელ ჩემს ცხოვრებას ეხება. ასე
რომ, მე უნდა შევცვალო ადამიანებთან და საკუთარ
თავთან მოპყრობის გზები.“
36 წლის კომპულსური მჭამელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
მემკვიდრეობითობა, გარემო
და კომპულსური ქცევა
ისევე, როგორც ნივთიერებათა ავადმოხმარება,
კომპულსური ქცევაც შეიძლება გამოწვეული იყოს
გენეტიკური წინაგანწყობით, გარემოს სტრესული
პირობებით და თავად განმეორებადი ქცევით.
დოფამინის, გლუტამატის და გამა-ამინოერბომჟავას
(გაემ, GABA) გაზრდილი დონეები, რომლებიც
ააქტიურებს „ჩამრთველს“ კომპულსურ მოთამაშეებში,
მჭამელებსა და მყიდველებში, საერთო ბიოქიმიურ
საწყისებზე მიუთითებს.
მემკვიდრეობითობა
ოჯახების და ტყუპების კვლევებმა უკვე საბოლოოდ
გამოავლინა გენეტიკური კავშირის არსებობა ალკო-
ჰოლიზმის და წამალდამოკიდებულების შემთხვევებში.
ოჯახისა და ტყუპების სხვა კვლევებში დაადასტურეს
გენეტიკური კავშირი კომპულსურ ქცევასთან, რომელიც
არ მოიცავს ფსიქოტროპული ნივთიერებების
მოხმარებას.112,113 მაგალითად, „ვიეტნამის ტყუპების
რეესტრის“ გამოყენებით ჩატარებულ ტყუპების კვლე-
ვებში აღმოჩნდა, რომ მემკვიდრეობითობა 50-60%
შემთხვევებში განაპირობებს კომპულსური აზარტული
თამაშისადმი მიდრეკილებას. ამ კვლევის მიხედვით,
გენეტიკური მოწყვლადობა ასევე აკავშირებს ალკო-
ჰოლზე დამოკიდებულებას და დიდ დეპრესიულ
აშლილობას კომპულსურ აზარტულ თამაშთან.114
კომპულსური ჭარბად ჭამა (compulsive overeating)
იყო პირველი ქცევითი დამოკიდებულება, რომელიც
ნაწილობრივ განისაზღვრა მემკვიდრეობითობით. ჯან-
დაცვის ეროვნული ინსტიტუტების მიერ 400 ტყუპზე 43
წლის განმავლობაში ჩატარებულმა კვლევამ დაადგინა,
რომ „კუმულაციური გენეტიკური ეფექტით აიხსნება
სიმსუქნის დროთა განმავლობაში განვითარება.“ ეს
ნიშნავს, რომ მსუქანი მშობლების მიერ გაჩენილი,
მაგრამ სრულიად განსხვავებულ ოჯახებში გაზრდილი
ტყუპებიდან, გასუქებულთა პროცენტული მაჩვენებელი
ნორმას აღემატება. მკვლევრებმა ასევე აღმოაჩინეს,
რომ ტყუპების წონის მომატების საკითხში „გარემოს
გავლენა არ იყო მნიშვნელოვანი“.115 შვილად აყვანილი
ბავშვების ხუთმა კვლევამ მხარი დაუჭირა იმ დასკვნას,
რომ ოჯახის გარემო − კვების მოცულობა და სიხშირე,
საკვების რაოდენობა სახლში და კვების წესები ოჯახში
− ასრულებს მცირე ან თითქმის არავითარ როლს იმის
განსაზღვრაში, გასუქდება თუ არა ბავშვი. კვლევების
თანახმად, მხოლოდ მკვეთრად განსხვავებულ გარემოს
სხვა ადიქციები 199
შეუძლია, შეამსუბუქოს იმ გენეტიკური ფაქტორების
ზემოქმედება, რომლებიც იწვევს სიმსუქნისადმი მიდ-
რეკილებას.
1990-იანი წლების შუა პერიოდში ჩატარებულ
კვლევებში დადასტურდა სპეციფიკური გენეტიკური
კავშირები ალკოჰოლის ავადმოხმარებას, ნარკო-
ტიკების კომპულსურ მოხმარებას და სხვა კომპულსურ
ქცევებს შორის. 90-ზე მეტი სხვადასხვა გენი გამოვ-
ლინდა, რომელსაც გავლენა აქვს ადიქციისადმი
მიდრეკილებაზე; ათეულობით სხვა გენის კვლევა
მიმდინარეობს.
პირველი ასეთი გენი, DRD2A1 ალელი, აღმოაჩინეს
ერნესტ ნობლმა და კენეტ ბლუმმა (Ernest Noble
and Kenneth Blum) 1990 წელს. მათი კვლევებით
გამოვლინდა ამ გენის უკიდურესად მაღალი
ინციდენტობა ალკოჰოლის ჭარბად მომხმარებლებში.
მოგვიანებით ჩატარებულმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ეს
გენი ასევე ასოცირდება წამალდამოკიდებულებასთან
და დამოკიდებულების სხვა ქცევებთან.116,117 აღმოჩნდა,
რომ DRD2A1 ალელური გენი მხოლოდ 19-21%
შემთხვევებში გვხვდება არაალკოჰოლიკებთან, არა-
დამოკიდებულ და არა-კომპულსურ პირებთან, მაგრამ
ის გვხვდება:
76% პათოლოგიურ მოთამაშეებთან, რომელთაც
აქვთ ნარკოტიკების მოხმარების პრობლემები
69% ალკოჰოლდამოკიდებულებთან, მძიმე ალ-
კოჰოლიზმის შემთხვევებში
52% კოკაინზე დამოკიდებულებთან
51% პათოლოგიურ მოთამაშეებთან
48% მწეველებთან
45% კომპულსურ ჭარბად მჭამელებთან
45% ტურეტის სინდრომის მქონე პირებთან.
გარდა ამისა, ბავშვებს შორის ყურადღების დეფიციტის
სინდრომის კვლევამ აღმოაჩინა, რომ 49% ატარებდა
მარკერ გენს, რომელიც საკონტროლო ჯგუფში
მხოლოდ 27%-ს აქვს.116
1990 წელს პირველად აღმოაჩინეს ადიქციის
გენი − DRD2A1 ალელი. მას შემდეგ კიდევ 88
გენი აღმოაჩინეს.
მკვლევრებმა დაადგინეს, რომ აღნიშნული A1
ალელური გენის მატარებლებს აქვთ დოფამინის
რეცეპტორების დეფიციტი დაჯილდოება/განმტკიცების
გზაზე. ეს იმას ნიშნავს, რომ საქმიანობა, რომელიც
ადამიანებს ჩვეულებრივ კმაყოფილებას, სიამოვნებას
და სიმშვიდეს ანიჭებს დოფამინის გამოთავისუფლების
მეშვეობით, არ ანიჭებს იგივე დონის კმაყოფილებას
ამ გენის მქონე ადამიანებს, რომელთაც არ გააჩნიათ
ასეთი რეცეპტორული უბნები. სავარაუდოა, რომ
ასეთი ადამიანები ეძებენ ნივთიერებებს ან აქტივობას,
რომელიც გაათავისუფლებს მათ ჭარბი დოფამინისგან
200 თავი 4
(მაგ., ალკოჰოლი, ნარკოტიკები ან განმეორებადი
კომპულსური ქცევები). ჭარბი დოფამინისგან
გათავისუფლება, რომელიც გამოწვეულია განმე-
ორებადი კომპულსური ქცევებით, უფრო მეტად
ასტიმულირებს დაჯილდოება/განმტკიცების გზას.
ვისაც აკლია აღნიშნული რეცეპტორები, სრულიად
მოულოდნელად განიცდიან დიდ სიამოვნებას, რაც,
ჩვეულებრივ, არ ახასიათებთ-ხოლმე.
დოფამინი არ არის ერთადერთი ნეიროტრანსმიტერი,
რომელიც ჩართულია ლტოლვისა და ადიქციის
პროცესებში. მაგალითად, პათოლოგიური მოთა-
მაშეების შარდსა და ზურგის ტვინის სითხეში
ნორმაზე უფრო მაღალია ნორეპინეფრინის დონე −
ნეიროტრანსმიტერის, რომელიც ქმნის სტიმულირებას,
სიფხიზლეს და თავდაჯერებულობას. ფსიქიკური
ჯანმრთელობის ეროვნული ინსტიტუტის მიერ
დაფინანსებულ კვლევებში მეცნიერებმა აღმოაჩინეს
სეროტონინის და ნორეპინეფრინის ანომალური
დონეები ბულიმიისა და ანორექსიის მწვავე ფორმების
მქონე პაციენტებთან.118
გარემო
საკმაოდ ადვილად გასაგებია, როგორ შეიძლება
გარემომ გააძლიეროს კომპულსური ქცევების
უმეტესობა.
სახელმწიფო ლატარიების, პოკერის და სხვა
სათამაშო ავტომატების ხელმისაწვდომობა, ინტერ-
ნეტ-ტოტალიზატორების, კაზინოების არსებობა
ისეთ ცნობილ სათამაშო ადგილებში, როგორიცაა
ატლანტიკ სიტი, ნიუ-ჯერსი და ნევადის მთელი შტატი,
ძლიერი ტრიგერებია კომპულსური მოთამაშისთვის.
სწრაფი კვების უამრავი რესტორანი, ფიზიკური
აქტივობის მნიშვნელობის დაკნინება, საკვებში
ცხიმისა და შაქრის სიჭარბე, რამაც შეიძლება
გამოიწვიოს ლტოლვის გაჩენა, მშობლების
მიერ შვილების ჭარბად გამოკვება, დეპრესიის
და შფოთვის დაძლევის საჭიროება, რომელიც
გამოწვეულია საკვებთან ბავშვობიდანვე ქაოტური
დამოკიდებულებით − ეს ყველაფერი ამწვავებს
კვებით აშლილობებს.
სექსუალური სიტუაციების და აქტივობის ხშირი
ჩვენება მედიაში, ისევე, როგორც ინტერნეტში
ეროტიკული და პორნოგრაფიული მასალის
ხელმისაწვდომობა და მოცულობა, სექსუალური
კომპულსიის მქონე ადამიანს უდასტურებენ იმ
მოსაზრებას, რომ ეს ქცევები „ნორმალურია“.
ფრაგმენტულმა ოჯახურმა ცხოვრებამ − როდესაც
ბავშვებს აკლიათ ზედამხედველობა, გრძნობენ
ემოციურ გათიშულობას და ვერ იღებენ მითითებებს
იმასთან დაკავშირებით, რომელია მიზანშეწონილი
სექსუალური აქტივობა და რომელი არა − შეიძლება
გააძლიეროს სექსუალური კომპულსია ან ამოიტანოს
ის ზედაპირზე.
 ონლაინ თამაშები რამდენიმე მონაწილით, აზარ-
ტული თამაშები და სოციალური ქსელები, რო-
გორიცაა „ფეისბუქი“ და „ტვიტერი“ − ამ ყველაფრის
სწრაფი ზრდა „მაუსის“ ერთი დაწკაპუნებით გვაქცევს
ინტერნეტის კომპულსურ მომხმარებლად.
24/7 სატელევიზიო გაყიდვები, ინტერნეტ-აუქციონის
საიტები, ჩამოფასებული პროდუქციის ცენტრები
და ზოგიერთის რწმენა − „რაც მაქვს, ის ვარ“ −
ნოყიერ ნიადაგს ქმნის იმისათვის, რომ ადამიანს
განუვითარდეს ყიდვის კომპულსია.
ფიზიკური, ემოციური და სექსუალური ძალადობის
ისტორიები ბევრი ადამიანის ცხოვრებაში, ვისაც
კომპულსური ქცევები ახასიათებს, ასევე ადასტურებს
გარემოს და განმტკიცების მნიშვნელობას.
„თითქმის ყველა დამოკიდებული ადამიანი, მე
კი ათასობით მათგანთან მისაუბრია ჯგუფში თუ
ინდივიდუალურად, აცხადებს, რომ მათ აქვთ წარსული,
რომელშიც თავს გრძნობდნენ უმნიშვნელოდ,
არაადეკვატურად, დამნაშავედ, შერცხვენილად,
უარყოფილად [და] არასასურველად; ეს ყველაფერი
ერთ ფრაზაში ერთიანდება: „რაც უნდა გამეკეთებინა,
არასდროს იყო საკმარისი.“
დიუი ჯეიკობსი, დოქტორი, ფსიქოლოგი, ადიქციის სპეციალისტი და
ლექტორი
ეპიგენეზური პროცესების გაგებაში ბოლო მიღწევები
აჩვენებს მემკვიდრეობითი განწყობების კავშირს
გარემოს გააქტიურებასთან ან ინდივიდში ადიქციის
დაძლევასთან.
კომპულსური ქცევების პრაქტიკა
აქტივობაში ჩართვას, თავისთავად, შეუძლია გაააქტი-
უროს მგრძნობელობა მემკვიდრეობითი და გარემო
ფაქტორების მიმართ და გამოიწვიოს კომპულსური
ქცევა, ავადმოხმარება და დამოკიდებულება.
დიდი მოგება სათამაშო კარიერის დასაწყისში
ზუსტად ისეთივე ანაბეჭდს ტოვებს ტვინში, როგორსაც
ჰეროინის ან კოკაინის ძლიერი დოზა ნარკოტიკების
მოხმარების კარიერის დასაწყისში.119
კომპულსური მჭამელები ტვირთავენ საკუთარ
საჭმლის მომნელებელ სისტემას ჭარბი საკვებით,
განსაკუთრებით, მარილით, ცხიმებითა და შაქრით
და ცვლიან საკუთარი სხეულის ქიმიას; ამგვარად,
ისინი ჭამენ განწყობის შესაცვლელად და არა
სიცოცხლის შესანარჩუნებლად.120
კომპულსური მყიდველები სავაჭრო ქსელებში
უკვეთენ ძვირადღირებულ, ბრჭყვიალა ნივთებს
და ტვინში ტოვებენ საკუთრების მოლოდინის
ანაბეჭდს, მოზღვავებული სიამოვნების აღმძვრელ
დაძაბულობას და არაფრად აგდებენ მოქმედების
ფინანსურ შედეგს ან ნივთის საჭიროებას.121
პორნოგრაფიის ხშირი ზემოქმედება, ხშირი მას-
ტურბაცია და სხვა კომპულსურ სექსუალურ
ქცევებში მონაწილეობა კომპულსურ ადამიანს
ჩამოაშორებს ნორმალურ სექსუალურ ან ემოციურ
ურთიერთობებს.
კომპულსური აზარტული თამაში
აზარტული თამაშის მასშტაბები
2012 წელს ამერიკელებმა $900 მილიარდის
ოდენობის ფსონი დადეს სათამაშო დაწესებულებებში,
საიდანაც $96.5 მილიარდის წაგება დაფიქსირდა.
მოსალოდნელია, რომ 2015 წლისთვის სათამაშო
ბიზნესიდან შემოსავლების 40% ჩრდილო ამერიკაზე
მოვა, 43% − აზიაზე, 10% − ევროპასა და 3% −
ლათინურ ამერიკაზე.123 მსოფლიო ეკონომიკის
ბოლოდროინდელმა კრიზისმა გამოიწვია აზარტული
თამაშებიდან შემოსავლების შემცირება გარკვეულ
ობიექტებში (მაგრამ არა ყველგან). ნევადის სათამაშო
დაწესებულებების შემოსავალი ბოლო რამდენიმე წლის
განმავლობაში შემცირდა ქვეყანაში უმუშევრობისა
და სახლში იძულებით დარჩენილთა რაოდენობის
მკვეთრ ზრდასთან ერთად. ბევრ შტატში ლატარიის
შემოსავალი ეკონომიკური კრიზისის გამო შემცირდა,
მაგრამ ეკონომიკის აღდგენის პარალელურად,
შემოსავალიც შესაბამისად იზრდება.
აზარტული თამაში არ შემოიფარგლება იმ თამაშებითა
და ავტომატებით, რომლებიც ხელმისაწვდომია
კაზინოში. თანამედროვე ტექნოლოგიებმა ძალიან
გაზარდა აზარტული თამაშის შესაძლებლობები,
ლეგალიზაციამ კი აზარტული თამაში ყველასთვის
ხელმისაწვდომი გახადა. ზოგიერთი აზარტულ თამაშს
შემდეგნაირად განსაზღვრავს:
1. „ფსონის დადება გაურკვეველ შედეგზე, როგორც
კონკურსშია“.
2. „ფსონების დადება გამართლების იმედით.“
3. „გარისკვა უპირატესობის ან სარგებლის მიღების
იმედით.“
4. „უგუნური ან სახიფათო ქცევების შესრულება.“
უფასო ონლაინ ლექსიკონი
წიგნის ავტორები კი ასეთ განმარტებას არჩევენ:
„ნებისმიერი ფსონი ან ნიძლავი, საკუთარ თავთან
თუ სხვასთან დადებული, ფულზე თუ მის გარეშე, არ
აქვს მნიშვნელობა რამდენად მცირე ან უმნიშვნელო,
სადაც შედეგი გაურკვეველია ან დამოკიდებულია
გამართლებაზე ან უნარზე, აზარტულ თამაშს
წარმოადგენს.“125
აზარტულ თამაშებში შედის:
სხვა ადიქციები 201
 პოკერი, ბლექჯეკი, კრეპსი, რულეტკა და პაი გოუ
სტანდარტული სათამაშო ავტომატები, ვიდეო
პოკერის აპარატები და სხვა ვიდეო ლატარიის
ტერმინალები
ინტერნეტ-თამაშები და მასობრივი თამაშები მრა-
ვალი მონაწილით
სახელმწიფო ლატარიები და კენოს თამაშები
ცხენების და ძაღლების რბოლა და ჯაი ალაი
ბინგო და გათამაშებები
ტოტალიზატორის ფსონები (ლეგალური და არალე-
გალური), სპორტული გათამაშებები და გოლფის
ფსონები
სასკოლო ეზოს თამაშები და ბარის თამაშები (მაგ.,
მატყუარას კამათელი)
საბირჟო სპეკულაცია, როგორიცაა დღიური ვაჭ-
რობა, საქონელი და გარიგებები
გაყიდვისა და ვაჭრობის ნაირსახეობები და სხვა
სპეკულაციური საინვესტიციო მექანიზმები.
„რატომ არის, რომ ეს ფინანსური ბოსები არასდროს
სწავლობენ? იმის გამო, რომ ისინი არასდროს იხდიან
თამაშში ფულს. ისინი შეიძლება გაუშვან ... მაგრამ
ისინი ყოველთვის კომპენსაციითა და ხელფასით
დატვირთული ტოვებენ საკუთარ მენეჯერულ
წარუმატებლობას“.
რალფ ნადერი, 2008
დღეს აზარტული თამაშის უფრო მეტი ვარიაცია
არსებობს, ვიდრე ოდესმე, და მეტია ხელმისაწვდომობა,
რადგან ეს თამაშები ძირითადად ლეგალურია; ეს
იწვევს პრობლემური და პათოლოგიური თამაშების
რაოდენობის სულ უფრო მეტ ზრდას. პრობლემურ და
პათოლოგიურ აზარტულ თამაშთან დაკავშირებული
შედეგები ისევე მძიმეა, როგორც ნებისმიერ ნარკოტიკზე
დამოკიდებულების შემთხვევაში.
„მინდა გითხრათ, რაც ნამდვილად ვიცი. მე დავხარჯე
ჩემი შვილის კოლეჯის ფული. დავხარჯე ჩემი
შვილის მომავალი. გსურთ გაიგოთ, რა თანხაზეა
საუბარი? ვიცი, რომ ჩემი ქმარი პირადად წერდა
ჩეკებს, $100,000-ზე მეტი ჩეკი აქვს განაღდებული
13 წლის განმავლობაში, რაც ჩემთან ერთად იყო.
ვიცი, პირადად მე რაც გავიარე ... ვერც კი დავიწყებ
ჩამოთვლას, რამდენი რამ“.
35 წლის აზარტული მოთამაშე ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ნებისმიერი ფსონი ან ნიძლავი, საკუთარ თავთან
თუ სხვასთან დადებული, ფულზე თუ მის გარეშე,
არ აქვს მნიშვნელობა რამდენად მცირეა ან
უმნიშვნელო, სადაც შედეგი გაურკვეველია ან
დამოკიდებულია გამართლებაზე ან უნარზე,
აზარტულ თამაშს წარმოადგენს.
202 თავი 4
ისტორია
აზარტული თამაშები უძველეს ცივილიზაციებში
ჰომო საპიენსის მიერ აზარტული თამაში წინ უსწრებს
ისტორიულ ჩანაწერებს. არქეოლოგებმა აღმოაჩინეს
ძვ.წ. 40,000 წლის დროინდელი პრეისტორიული
სათამაშო ძვლები, რომლებსაც ეწოდება ასტრაგალი.
ესაა ცხოველის პატარა ზომის კოჭი გასაგორებლად.
ოთხ-მხრივი კოჭი გამოიყენებოდა გადაწყვეტილების
მიღებისას ისეთ საკითხებზე, რომლებიც ღმერთების
ნებად ითვლებოდა (მაგ., წვიმა ან გვალვა). კერამიკის,
ხის, ან სპილოს ძვლისგან დამზადებული ექვს-
წახნაგიანი კამათელი ჯერ კიდევ ძვ.წ. 3000 წელს გა-
მოიყენებოდა მესოპოტამიაში. წილისყრა ჩაწერილია
ბიბლიაში, როგორც დავის დასრულების ან ქონების
განაწილების საშუალება. რომაელი ჯარისკაცები
წილს ყრიან სამოსზე, რაც იესოს ჯვარცმის დროს
ემოსა.126 ჯვაროსნული ლაშქრობების რაინდებიც კი
თამაშობდნენ კამათლებით ნარდის ადრეულ ვერსიას,
რომელიც არაბებისგან ისწავლეს, მათ კი ეს თამაში
სპარსელებისგან ჰქონდათ ნასწავლი.
აზარტული თამაშის სურვილთან ერთად გაჩნდა მისი
აკრძალვები. აზარტული თამაშის პრობლემების შე-
სახებ მოგვითხრობს დაახლოებით ძვ.წ. 1000 წელს
სანსკრიტზე დაწერილი ინდური ვედა „მოთამაშის
ჩივილი“. მასში აღწერილია მეფე, რომელმაც
აზარტული თამაშით გატაცების გამო მთელი თავისი
ქონება და მეუღლეც კი წააგო.127
„კამათელი თავისკენ გიზიდავს, როგორც კავი და
გსუსხავს, როგორც შოლტი; ის გიმონებს, შეცდომაში
შეყავხარ და გტანჯავს. ბავშვივით გასაჩუქრებს
და თითქოს მოთაფლულიაო − დაუძლეველი
ძალაუფლება აქვს მოთამაშეზე“.
„მოთამაშის ჩივილი“, ძვ.წ. 1000 წ.
შუა საუკუნეებში ეკლესიამ გაილაშქრა აზარტული
თამაშის წინააღმდეგ; საფრანგეთის მეფე ლუი IX-მ
1255 წელს კამათლით თამაში უკანონოდ გამოაცხადა.
ინგლისის მეფე ჰენრი VIII-მ კანონგარეშედ გამოაცხადა
სათამაშო სახლები, რადგან ფიქრობდა, რომ
ისინი ხელს უშლიდა ახალგაზრდა კაცებს საომარი
ხელოვნების დაუფლებაში. მეოცე საუკუნის დასაწყისის
ინგლისში აზარტული თამაში ითვლებოდა მთავარ
ცოდვად.
ყველაზე ძველი კარტი მეთერთმეტე საუკუნით
თარიღდება და ჩინეთის თურქესტანშია აღმოჩენილი.
თანამედროვე კარტი პირველად შემოიღეს ფრანგებმა
მეთოთხმეტე საუკუნეში. თამაშის ფორმები ხშირად
ასახავდა ქვეყნის კულტურას. იაპონიაში ბანქოს
თამაში „ჰანა ფუდა“ იყენებს ბარათებს ქრიზანთემების,
წეროების და სხვა ეროვნული სიმბოლოების
სურათებით. იაპონიაში აზარტული თამაშის ყველაზე
გავრცელებული ფორმა არის პაჩინკო − ვერტიკალური
„პინბოლის“ თამაში, რომელიც ისევე პოპულარულია,
როგორც სათამაშო ავტომატები შეერთებულ შტატებში.
ინდოეთში კრიკეტის თამაშებზე ფსონების დადება არის
დიდი ბიზნესი.
პირველი სათამაშო ავტომატი გამოიგონა ჩარლზ
ფეიმ სან ფრანცისკოში 1905 წელს. თავდაპირველი
სიმბოლიკა იყო გული, ყვავი და აგური, რომელიც
მოგვიანებით განვითარდა და ჩაანაცვლა ნაცნობმა
ხილმა (მაგ., ალუბალი და ფორთოხალი), დღეისათვის
არსებობს ასობით სიმბოლო, მათ შორის, ცნობილი
ადამიანების სახეები.129
აზარტული თამაშები შეერთებულ შტატებში
ამერიკის შეერთებულ შტატებში აზარტული თამაშის
სამი დიდი ტალღა იყო. პირველი მოიცავდა პერიოდს
ადრეული დასახლებების დროიდან 1800-იანი წლების
შუა ხანებამდე. ლატარიები, რომლებიც საუკუნეების
განმავლობაში პოპულარული იყო როგორც აზიაში, ისე
ევროპაში, ამერიკული კოლონიებში 1700-იან წლებში
შემოიტანეს, მათგან შემოსავლებს კი იყენებდნენ გზების,
სკოლების (მაგ., ჰარვარდი და იელი), საავადმყოფოების
და სხვა საჯარო ნაგებობების ასაშენებლად.130
ფსონების დადება ცხენების დოღზე, მამლებისა და
ძაღლების ჩხუბზე თანაბრად იყო გავრცელებული
თავადაზნაურობაში და გლეხებში. აზარტული თამაშები
რევოლუციურ ომსაც კი აფინანსებდა (ვისკის, რომის,
თამბაქოს და კანაფის გაყიდვებთან ერთად). აზარტული
თამაშის საწინააღმდეგო კანონები 13 ბრიტანული
კოლონიიდან უმეტესობაში მიიღეს, რადგან კორუფციამ
და სკანდალმა ლატარიები დასასრულამდე მიიყვანა.131
მეორე ტალღა სამოქალაქო ომის ბოლოს დაიწყო,
1865 წელს, დასავლეთ საზღვრის გაფართოებასთან
ერთად. გემებზე თამაშები მისისიპიზე, რულეტკის
ბორბლები, სალონური კარტი და კამათლით თამაშები
ველური დასავლეთის განუყოფელი ნაწილი გახდა.
ვიქტორიანულმა მორალმა და საზოგადოებრივმა
სკანდალებმა გამოიწვია მათი აღსასრული
დაახლოებით 1910 წელს. 132
მესამე ტალღა 1930-იან წლებში დაიწყო ნევადაში
აზარტული თამაშის ლეგალიზაციასთან და 21 შტატში
სარბოლო გზების გახსნასთან ერთად. ნიუ-ჰემფშირში
სახელმწიფო ლატარია 1964 წელს დაბრუნდა,
1970-იანი წლების ბოლოს კი აზარტულმა თამაშებმა
ფართოდ მოიკიდა ფეხი, გაიხსნა კაზინოები ატლანტიკ
სიტიში, ლატარიამ 38 შტატი მოიცვა, გაიხსნა ახალი
სარბოლო ტრასები, ახალი გემი-კაზინოები და დაიწყო
კაზინოების ლეგალიზაცია ამერიკელ ინდიელთა
მიწებზე.
მეცხრამეტე და მეოცე საუკუნეებში აზარტული თამაში
პოპულარული იყო, თუმცა, ამორალურად ითვლებოდა,
ვინაიდან ეს თამაშები ადამიანის სისუსტეს იყენებს.
მოთამაშეებს თვლიდნენ გარყვნილ, უპასუხისმგებლო
და შეშლილ ადამიანებად. თუმცა, ბოლო 25 წლის
განმავლობაში, აზარტული თამაში გახდა ლეგალური
და ღირსეულ დროსტარებად იქცა. 1990-იან წლებში
ყველა შტატმა, ჰავაის და იუტას გარდა, შემოიღო
გარკვეული სახის თამაშები. გარდა ამისა, „ინდიელთა
თამაშების მარეგულირებელმა აქტმა“, რომელიც 1988
წელს დამტკიცდა, გაააქტიურა ამერიკელ ინდიელთა
კაზინოების მშენებლობა. 2012 წლისთვის ამერიკელ
ინდიელთა 565 ტომიდან 242-ზე მეტს ჰქონდა
ამერიკის შეერთებულ შტატებში ერთობლივად 470
აზარტული თამაშის ობიექტი 28 შტატში. ინდიელთა
თამაშების შემოსავლები 1988 წლიდან 2012 წლამდე
$220 მილიონიდან $30 მილიარდამდე გაიზარდა,
რაც მეტია, ვიდრე ლას ვეგასისა და ატლანტიკ სიტის
გაერთიანებული შემოსავალი.133,134
სახელმწიფოს მიერ მხარდაჭერილი ლატარიების
შექმნა გრძელდება 1980-იან და 1990-იან წლებში,
რათა შეივსოს საგადასახადო შემოსავლები და
შეიქმნას სამუშაო ადგილები. ზოგიერთი ამტკიცებს,
რომ ლეგალიზებული აზარტული თამაში ძალიან
რეგრესიულ გადასახადს აკისრებს დაბალ-შემო-
სავლიან მოთამაშეს.
„მე, შეიძლება, ვერ გადავიხადო ჩემი ელექტრო-
ენერგიის გადასახადები, ქირა, ნებისმიერი სხვა რამ
... და ვთქვა, „ფული არ მაქვს“, მაგრამ თუ სათამაშოდ
წასვლას გადავწყვეტ, გამოვნახავ გზას, როგორ
უნდა ვიშოვო დღესვე რამდენიმე ასეული დოლარი.
საოცარია, რა აღარ შეიძლება, რომ გააკეთო.“
23 წლის ტოტალიზატორის მოთამაშე
ბევრი ქვეყანა და ტურისტული მიმართულება ავი-
თარებს აზარტული თამაშის ობიექტებს. მაკაომ
სამხრეთ ჩინეთის ზღვის სანაპიროზე ბოლო პერიოდში
გაუსწრო ლას ვეგასს და გახდა ნომერ პირველი
სათამაშო ბაზარი მსოფლიოში, 2012 წელს მისი
შემოსავლები $45.2 მილიარდი იყო (2006 წლის $6.9
მილიარდთან შედარებით). მისი სტუმრების უმეტესობა
ჩინეთის კონტინენტური ნაწილიდანაა, განსაკუთრებით
მას შემდეგ, რაც 1999 წელს პორტუგალიამ ჩინეთს
ტერიტორია დაუბრუნა.136 აზარტული თამაშით
მიღებული შემოსავლების გაზრდის სურვილს კვალ-
დაკვალ სდევს მოქალაქეების შეშფოთება იმის გამო,
რომ კაზინოების და სათამაშო ბიზნესის ეს ზრდა
მოიტანს მეტ დამნაშავეობას და მორალურ რღვევას.
აზარტული თამაშის პოლიტიკა
ერლ გრინოლსი თავის შესანიშნავ წიგნში „აზარტული
თამაში ამერიკაში: ხარჯები და სარგებელი“127 უარყოფს
ბევრ მითს საზოგადოებისა და სახელმწიფოსთვის
აზარტული თამაშის ეკონომიკურ სარგებლიანობასთან
დაკავშირებით. აზარტული თამაშის ინტერესების
დამცველნი აღნიშნავენ, რომ საზოგადოებაში გარედან
შემოსული ვიზიტორები შემოიტანენ ფულს, შეიქმნება
სამუშაო ადგილები და გაჩნდება საგადასახადო
შემოსავლები. თავდაპირველად, კაზინოს მშენებლობას
მოაქვს გარედან შემოსავალი, მაგრამ მალე ფულის
ნაკადების მოძრაობა იცვლება. ილინოისის კაზინოების
სხვა ადიქციები 203
შესწავლამ დაგვანახა, რომ ვიზიტორთა დაახლოებით
75% ცხოვრობდა კაზინოდან 35 მილის მანძილზე და
მხოლოდ მცირე პროცენტი ცხოვრობდა 100 მილზე
მეტის მოშორებით. თითოეული დოლარი, რომელიც
იხარჯება კაზინოში ან სახელმწიფო ლატარიის ბი-
ლეთების ყიდვისას, სახელმწიფო საკუთრებაში არსე-
ბულ სათამაშო ავტომატებზე თამაშისას, ან კენოს
ბარათების ყიდვისას, არის ფული, რომელიც მხო-
ლოდ ნაწილობრივ დატრიალება ადგილობრივ
საზოგადოებაში. გრინოლსი ამ ფულს მოიხსენიებს,
როგორც „კანიბალიზებულ დოლარს“ და არა
როგორც ახალი ფულის შემოსვლას ადგილობრივ
ეკონომიკაში. ამ მაჩვენებლების მიუხედავად, როგორც
ჩანს, პოლიტიკოსებსაც უჩნდებათ ერთგვარი დამო-
კიდებულება აზარტულ თამაშზე, რადგან აქედან
მიღებული შემოსავლები უზრუნველყოფს, რომ
გაჩნდეს დამატებითი სახელმწიფო შემოსავალი გა-
დასახადების გაზრდის გარეშე. შტატების უმრავ-
ლესობაში დიდია პოლიტიკური კამპანიებისთვის შემო-
წირულობები სათამაშო ბიზნესიდან, ისევე, როგორც
შემოწირულობები თამბაქოს და ალკოჰოლის
ბიზნესიდან.
ორეგონის კვლევა
2013 წელს „პორტლენდ ორეგონიანმა“ მოგვაწოდა
ჰარი ესტივის მიერ მომზადებული ბრწყინვალე
5-ნაწილიანი რეპორტაჟი ორეგონის შტატის მიერ
ორგანიზებული აზარტული თამაშის − „ორეგონის
ლატარიის“ შესახებ.137 აზარტული თამაშიდან მიღე-
ბული შემოსავლები იკლებდა, რამაც სახელმწიფო
ლატარიის მესვეურებს გადააწყვეტინა აეყვანათ
კონსულტანტთა ჯგუფი ორეგონელთა აზარტული
თამაშის ჩვევების შესასწავლად. მიღებულ ინფორმაციას
უნდა გაეძლიერებინა სტრატეგიები თამაშით მიღებული
შემოსავლების გასაზრდელად. კვლევის შედეგები
მათთვის მოულოდნელი აღმოჩნდა. გამოკითხვა
ჩატარდა ათეულობით ბარში, რესტორანში და
აზარტულ „დელიკატესებში“ გასაოცარი შედეგებით:
აზარტული თამაშებიდან შტატის შემოსავლების 86%
($737 მილიონი) ვიდეოსლოტებიდან და პოკერის
აპარატებიდან შემოდიოდა; დარჩენილი 14% ($119
მილიონი) მოდიოდა ლატარიებზე, გადასაფხეკ
ბილეთებზე და კენოს თამაშებზე. ზედნადები
ხარჯების გამოკლების შემდეგ, შტატის ბიუჯეტში
აზარტული თამაშებიდან გადასახადის სახით $500
მილიონი შედიოდა.
შემოსავლების დიდი ნაწილი მოთამაშე 5%-სგან
შემოდიოდა. რადგან აზარტულ მოთამაშეთა 4%
პათოლოგიური ან პრობლემური მოთამაშეა,
გამოდის, რომ აზარტული თამაშებიდან მიღებული
შემოსავლების 80% კომპულსურ მოთამაშეებზე
მოდის.
204 თავი 4
აზარტული თამაშებიდან მიღებული
შემოსავლების უდიდესი ნაწილი (≈80%)
კომპულსურ მოთამაშეებზე მოდის
(მოსახლეობის ≈5% ისეთ შტატებში,
როგორიც ორეგანოა), მაშინ, როცა
ალკოჰოლის 80%-ს მოსახლეობის 20%
მოიხმარს.
საკუთარი კვლევის შედეგების შესარბილებლად,
შტატის ლატარიის კომიტეტმა საზოგადოებას შედეგები
ისე მიაწოდა, თითქოს გასულ წელს ორეგონის
მოსახლეობის ნახევარი მონაწილეობდა შტატის მიერ
ორგანიზებულ თამაშებში გასულ წელს. აქ შეცდომა
იმაში მდგომარეობდა, რომ ზოგმა მოსახლემ სულ
რამდენჯერმე ითამაშა. სინამდვილეში, მოსახლეობის
10%-მა ითამაშა სლოტზე და პოკერის ავტომატებზე,
და ორეგონელთა მხოლოდ 5% თამაშობდა ყოველ-
თვიურად სლოტის და პოკერის ავტომატებზე.
„ანონიმურ მოთამაშეთა“ თვითდახმარების ჩვენს
ჯგუფში უმეტესობას ათი ათასობით და ზოგს ასეულ
ათასობითაც ჰქონდა წაგებული წლების მანძილზე
თამაშში. წელიწადში $10,000 ან $20,000-ის წაგება
უჩვეულოდ სულაც არ გამოიყურებოდა“.
55 წლის კომპულსური მოთამაშე
შემოსავლების გასაზრდელად, ლატარიის კომიტეტმა
$250 მილიონი გამოყო 5 წლის განმავლობაში
სააგენტოს კუთვნილი 12,000 ვიდეოაპარატის თანა-
მედროვე მოდელებით ჩასანაცვლებლად ახალ-
გაზრდა მომხმარებელთა მოზიდვის მიზნით. ეს ის
ჯგუფია, რომელიც უკვე წინასწარ განწყობილია
ვიდეოთამაშებისთვის.
ონლაინ თამაშები
ინტერნეტის ხელმისაწვდომობის ზრდასთან ერთად
1990-იან და 2000-იან წლებში მკვეთრად გაიზარდა
ონლაინ აზარტული თამაშის რაოდენობა. მსოფლიო
მასშტაბით, სხვადასხვა თამაშებიდან შემოსავლები
(მათ შორის, პოკერის, რულეტკის, კამათლების და
ონლაინ სათამაშო აპარატების) 1997 წელს არსებული
$445 მილიონიდან გაიზარდა $25.8 მილიარდამდე
2009 წელს. აქედან $5.4 მილიარდი მოდის ამერიკის
შეერთებულ შტატებზე.139,140 2006 წლის ოქტომბერში
კონგრესმა მიიღო კანონი, რომლის მიხედვითაც
სისხლის სამართლის დანაშაულად ითვლება ონ-
ლაინ ფსონების დამუშავება ამერიკის ბანკებში და
საკრედიტო ბარათების კომპანიებში. ამდენად, ახლა
ონლაინ თამაშებისთვის ოფშორულ ანგარიშებს
იყენებენ, რადგან მკაცრ შემოწმებას არ ექვემდებარება.
რამდენიმე სკანდალმა ონლაინ აზარტული თამაშების
დროებით შენელება გამოიწვია, თუმცა, როგორც
ყოველთვის ხდება, კერძო თუ საჯარო შემოსავლების
გაზრდასთან დაკავშირებით გაცემულმა დაპირებებმა
მთავრობას მიღებული გადაწყვეტილების გადახედვა
აიძულა. 2013 წლის ბოლოსთვის დელავერში,
ნევადასა და ნიუ ჯერსიში ლეგალიზებული გახადეს
ინტერნეტით აზარტული თამაში. სავარაუდოდ, რვა
შტატი სულ მალე მიჰყვება მათ.
„მე ველოდებოდი, როდის დაიძინებდა ჩემი მეუღლე,
დაახლოებით ღამის პირველ ან ორ საათზე და
შევდიოდი სასადილო ოთახში, სადაც კომპიუტერი
იყო, ვათვალიერებდი მინიატურულ პორნო
სურათებს და ვთამაშობდი Texas Holdem-ს ონლაინ.
ვთამაშობდი რამდენიმე საათის განმავლობაში,
ვაგებდი რამდენიმე ასეულ დოლარს, ვცდილობდი
საწოლში დაბრუნებას, ვიღვიძებდი დაღლილი და
მივდიოდი ოფისში. დახმარების მიღება მანამდე არ
მიცდია, ვიდრე არ წავაგე $1,700 ონლაინ პოკერში
და სამსახურში ცუდი შეფასება არ მივიღე.“
28 წლის კომპულსური მოთამაშე და ინტერნეტდამოკიდებული ადამიანი
პრობლემური და პათოლოგიური
თამაში
აზრტული თამაშის ქცევა ოთხი დონით განისაზღვრება.
პრობლემური მოთამაშეა ადამიანი, რომლის აზარ-
ტული თამაშის ქცევაც პრობლემებს იწვევს მისი
ცხოვრების რომელიმე ნაწილში − ფსიქოლოგიურ,
ფიზიკურ, სოციოლოგიურ, ან პროფესიულ
სფეროში.
პათოლოგიურ მოთამაშეს ემატება აკვიატებული
(ობსესიური) დაჟინების ელემენტი, რომელიც გამუდ-
მებით და მნიშვნელოვნად ანგრევს მისი ცხოვრების
ყველა ნაწილს.
რისკის ქვეშ მყოფი მოთამაშე − ეს აღნიშვნა ზოგ-
ჯერ გამოიყენება იმ ადამიანების აღსაწერად,
რომელთაც აქვთ მიდრეკილება პრობლემური ან
პათოლოგიური თამაშისკენ.
კომპულსური მოთამაშე შეიძლება იყოს პრობ-
ლემური ან პათოლოგიური მოთამაშე.
იმის გამო, რომ კომპულსური თამაში პროგრესირებადი
დაავადებაა, ძირითადი განსხვავებები პრობლემურსა
და პათოლოგიურ აზარტულ თამაშს შორის არის
დრო და ფული. მონაცემების მიხედვით, საშუალო
პრობლემური მოთამაშე ხარჯავს $3,000-ს წელიწადში,
ხოლო პათოლოგიური მოთამაშე აგებს $11,000-ს
წელიწადში.127 მაშინაც კი, როდესაც მოთამაშე შე-
საძლებელია შეფასდეს, როგორც პრობლემის მქონე,
ხშირ შემთხვევაში, მაინც წლობით აგრძელებს თამაშს
და წაგებით იტანჯება, სანამ დახმარებას მოითხოვდეს.
მოთამაშეთა საშუალო დავალიანება „ანონიმურ
მოთამაშეებში“ შესვლის დროისთვის არის $60,000
ქალებში და $100,000 კაცებში. უმრავლესობა ვერც
ითვლის საკუთარ დანაკარგებს, რომლებიც ხშირად
ასობით ათასი დოლარია.
წაგება დამოკიდებულია აზარტული მოთამაშის შე-
მოსავალსა და რესურსზე. თეთრი სახლის ნარკო-
ტიკებთან ბრძოლის დეპარტამენტის ყოფილი უფ-
როსი უილიამ ბენეტი აღიარებს, რომ წააგო $8
მლნ დოლარი; გოლფის მოთამაშე ჯონ დეილი
აღიარებს, რომ დაკარგა $50 მილიონ დოლარზე
მეტი; სუპერვარსკვლავი მაიკლ ჯორდანი საუბრობს
მილიონებზე, რაც მან დაკარგა, როდესაც ჯერ კიდევ
კალათბურთს თამაშობდა; მაგრამ, ამის მიუხედავად,
მათ მაინც რჩებათ დიდი თანხები. მათგან განსხვავებით,
მცირეშემოსავლიანი კომპულსური აზარტული მოთა-
მაშე, რომელიც აგებს მთელ თავის ხელფასს, ვეღარ
გადაიხდის ქირას, ვერ იშოვის საკვებს და ვერ იყიდის
საწვავს სამსახურში წასასვლელად.
„მე არასოდეს მიგრძვნია, რომ აზარტული მოთამაშე
ვიყავი, ვიდრე ბოლოს საშინელ პრობლემებს არ
წავაწყდი. არასოდეს! არასოდეს მსმენია სიტყვა
„კომპულსური“ თამაში! დარწმუნებული ვარ. არა-
სოდეს მოხვედრილა ეს ჩემს გონებაში. არასოდეს
გამიგია სიტყვები „ანონიმური მოთამაშეები“. არა-
სოდეს! მე არ ვიყავი აზარტული მოთამაშე!“
42 წლის კომპულსური მოთამაშე მამაკაცი
2000-იანი წლების დასაწყისში, შტატების უმრავლესო-
ბაში არ იყო ადეკვატურად შესწავლილი კომპულსური
თამაშები, არც პრევენციის ან მკურნალობის პროგ-
რამები ჰქონდათ შემუშავებული. მხოლოდ ლუიზიანაში,
მინესოტაში, ორეგონსა და ვაშინგტონში არსებობდა
დაფინანსებული მკურნალობის პროგრამები. აზარ-
ტული თამაშის სულ უფრო მეტად გავრცელების გამო,
ახლა 30-ზე მეტ შტატშია დაფინანსებული აზარტული
თამაშის რაიმე სახით მკურნალობა. თუმცა, ეს
დანახარჯი მაინც მცირეა სხვა ადიქციების მკურნალობის
პროგრამების სახელმწიფო დაფინანსებასთან
შედარებით. ზოგი თვლის, რომ რადგან მთავრობა
წაახალისებს თამაშებს და ახდენს მათ ლეგიტიმაციას,
თამაშზე დამოკიდებულების სამკურნალოდაც უნდა
გაიღოს ხარჯები. სათამაშო ინდუსტრიაში ხშირად
აღნიშნავენ, რომ კომპულსური თამაშის გამო
შეშფოთება გადაჭარბებულია და ეს აბრკოლებს მათ
ზრდას − შტატების და კაზინოების უმრავლესობაში
შემოსავალი ხომ სწორედ პრობლემური და გან-
საკუთრებით, პათოლოგიური მოთამაშეებისაგან შე-
მოდის. ერთ-ერთი კვლევაში ჰენრი ლესერმა, ამ
სფეროს პიონერმა აღმოაჩინა, რომ პრობლემური და
პათოლოგიური მოთამაშეები აგებენ 10-20-ჯერ მეტს,
ვიდრე არაპრობლემური მოთამაშეები.141 კვლევამ
დაადგინა, რომ კონექტიკუტის კაზინოს ვიზიტორთა
47% იყო კომპულსური ან პრობლემური მოთამაშე,
მიუხედავად იმისა, რომ ისინი საერთო მოსახლეობის
5%-ზე ნაკლებს შეადგენენ.142 მინესოტას შტატის
გენერირებული შემოსავლების 63% მისი მოსახლეობის
2% აზარტულ მოთამაშეების წილად მოდიოდა.143
სხვა ადიქციები 205
 „თქვენ კიდევ და კიდევ ატრიალებთ ამას გონებაში და
ფიქრობთ, „როგორ შეიძლება ვყოფილიყავი ასეთი
სულელი? როგორ შეიძლება, არ მეფიქრა იმაზე, რა
ხდებოდა ჩემს თავს? როგორ შეიძლება, ადამიანი
იყოს ამდენად ჭკვიანი აკადემიურ საკითხებში და
ამდენად სულელი ყოველდღიურ ცხოვრებაში?“
53 წლის პოკერის მოთამაშე, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ეპიდემიოლოგია
უარყოფა განსაკუთრებით ფართოდაა გავრცელებული
კომპულსურ მოთამაშეებში. ამ და სხვა მიზეზთა გამო
ზუსტი სტატისტიკა პათოლოგიურ და პრობლემურ
მოთამაშეებზე არ არსებობს. ამერიკელთა დაახლო-
ებით 1-2% შეიძლება ჩაითვალოს პათოლოგიურ
მოთამაშედ და 2-4% კი − პრობლემურ მოთამაშედ.
გერმანიაში ახლად ჩატარებული კვლევით გამოჩნდა,
რომ ერთობლივად, პათოლოგიურ და პრობლემურ
მოთამაშეთა წილი 1% იყო, რაც ბევრად ჩამოუვარდება
ამერიკის მაჩვენებელს.
აზარტული თამაშების ხელმისაწვდომობა დიდ გავლე-
ნას ახდენს პრობლემური და პათოლოგიური მოთამა-
შეების რაოდენობაზე. დასავლეთ ვირჯინია, როდ
აილენდი, დელავერი, ნიუ იორკი და ორეგონი ერთ სულ
მოსახლეზე გადაანგარიშებით, შემოსავლების უმეტეს
თანხას აზარტული მოთამაშეებისგან იღებენ და აქვთ
საკმაოდ ფართო არჩევანის და რაოდენობის სათამაშო
ალტერნატივები. ორეგონის შტატში კომპულსური
და პრობლემური მოთამაშეების პროცენტული რაო-
დენობა მკვეთრად გაიზარდა, როდესაც დადგეს
11,000 პოკერის აპარატი, ათასობით კენოს თამაში,
გადასაფხეკი ლატარია ყველა მაღაზიაში და გახსნეს
ამერიკელ ინდიელთა ცხრა კაზინო, რომლებიც
ფსონების დადების საშუალებას ყველა კუთხე-
კუნჭულში იძლეოდა.137 მოთამაშეთა რაოდენობა იუტას
შტატში, სადაც თამაში აკრძალულია, ძალიან მცირეა
იმ შტატების მოთამაშეებთან შედარებით, სადაც თამაში
ნებადართულია.
კომპულსური მოთამაშე კაცების რაოდენობა 2-ჯერ ან
3-ჯერ აღემატებოდა კომპულსური მოთამაშე ქალების
რაოდენობას, მაგრამ ეს თანაფარდობაც შეიცვალა
სათამაშო აპარატების გავრცელებასთან ერთად.
გარდა ამისა, შეერთებულ შტატებში უმცირესობებს,
თეთრკანიანებთან შედარებით, პათოლოგიური და
პრობლემური აზარტული თამაშის უფრო მაღალი
მაჩვენებელი აღენიშნებათ.147
აზარტულ თამაშზე დამოკიდებულების მსგავსებას
ნივთიერებაზე დამოკიდებულებასთან ხაზს უსვამს სხვა
სახის დამოკიდებულებების მაღალი მაჩვენებელი
პათოლოგიურ მოთამაშეებს შორის, როგორც
კაცებში, ისე ქალებში; სხვა ქცევითი და ნივთიერებებზე
დამოკიდებულებები გააჩნია პათოლოგიური მოთა-
მაშეთა 25%-63%-ს.148
206 თავი 4
სათამაშო ობიექტების ხელმისაწვდომობა,
როგორიცაა კაზინო, კარტის სათამაშო
ოთახები, სათამაშო აპარატებით აღჭურვილი
ბარები და სახელმწიფო ლატარიები,
რადიკალურად ზრდის კომპულსურ
მოთამაშეთა რიცხვს.
„ვერ ვხედავდი, რომ ერთი მხოლოდ აუარესებდა
მეორეს. რაც უფრო მეტ ნარკოტიკს და ალკოჰოლს
ვიღებდი, მით მეტად მინდოდა თამაში. რაც უფრო
მეტ აზარტულ თამაშს ვთამაშობდი, განსაკუთრებით,
თუ ვაგებდი, უფრო მეტად მინდებოდა ნარკოტიკები.“
24 წლის კომპულსური მოთამაშე, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
კიდევ ერთმა მნიშვნელოვანმა კვლევამ აღმოაჩინა,
რომ პათოლოგიური მოთამაშეების 73%-ს ჰქონდა
ალკოჰოლის, 38%-ს − ნარკოტიკების, 60%-ს − თამბაქოს
მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემები;
50%-ს ჰქონდა გუნებ-განწყობის, 41%-ს − შფოთვითი და
60%-ს − პიროვნული აშლილობები.149,150 ნარკოტიკებზე
და თამაშებზე დამოკიდებულების თანხვედრისთვის
დამახასიათებელი ერთ-ერთი საინტერესო ფაქტორი
ისიცაა, რომ აზარტული თამაში ხშირად მაშინ ხდება
პრობლემა, როდესაც ადამიანი თავს იკავებს სხვა
ადიქციური ჩვევებისგან.
„ჩვენს „ანონიმურ მოთამაშეთა“ ჯგუფებში ბევრს 8, 10
ან მეტი წლის განმავლობაში არ მიუღია ალკოჰოლი,
მაგრამ მათ ჩაანაცვლეს სასმელი თამაშით. მცირე
პროცენტს ერთდროულად ორივე დამოკიდებულება
ჰქონდა. მე მინდოდა ფხიზელი დარჩენა თამაშის
დროს, ამიტომ მე ტონობით ყავას ვსვამდი“.
45 წლის პათოლოგიური მოთამაშე, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ბოლოდროინდელი ტენდენციაა შედარებით ასაკოვანი
მოთამაშეების რაოდენობის ზრდა. თავშესაფრებში
და საერთო საცხოვრებლებში ჩატარებული გამო-
კითხვის თანახმად, აღმოჩნდა, რომ მათი ასაკოვანი
მცხოვრებლების 16% დადის კაზინოში, მინიმუმ თვეში
ერთხელ, დაწესებულების მიერ დაფინანსებულ
ტურებში.151 ასეთ ობიექტებს კაზინოები თავად სთა-
ვაზობენ კვირაში ერთხელ ტურებს და თამაშის მსურ-
ველებს − უზრუნველყოფენ ტრანსპორტით, ხემსით
და „მოთამაშეთა კლუბის“ ფასდაკლების ბარათებით.
ასაკოვანთა დღე ხშირად ყველაზე დატვირთული დღეა
კაზინოში.
„ყველაზე მნიშვნელოვანი, რამაც იძულებული
გამხადა, აზარტული თამაში დამეწყო, იყო ის ფაქტი,
რომ მე დავკარგე ჩემი ცხოვრების სტრუქტურა.
უბრალოდ, ვგრძნობდი, რომ ცხოვრება დასასრულს
მიუახლოვდა. მე აღარ ვარ მნიშვნელოვანი. მე აღარ
ვარ საჭირო. პენსიაზე გავედი. სამყარო ჩემ გარეშეც
მშვენივრად გრძნობს თავს.“
67 წლის კომპულსური მოთამაშე ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
კოლეჯის სტუდენტებში აღინიშნება პრობლემური და
პათოლოგიური თამაშების უფრო მაღალი სიხშირე,
ვიდრე ზოგად მოსახლეობაში. განსაკუთრებით გავრცე-
ლებული ინტერნეტ-თამაშებია, რადგან ამ თაობის
კულტურისთვის ელექტრონული მოწყობილობები
ყოფიერების განუყოფელი ნაწილია.152 კვლევაში
მონაწილე 119 სხვადასხვა კოლეჯის 10,765 სტუდენ-
ტიდან 42%-მა განაცხადა, რომ გასულ წელს აზარტული
თამაშით იყო დაკავებული, მაგრამ მათგან მხოლოდ
2.6% ამბობდა, რომ ისინი თამაშობდნენ ყოველკვირა ან
უფრო ხშირადაც.153 ამის საპირისპიროდ, კონექტიკუტის
შტატში ჩატარებულ კვლევაში, სადაც უფრო მეტი
აზარტული თამაშის ობიექტია, ვიდრე სხვა შტატებში,
ქალი სტუდენტების 4% და მამაკაცი სტუდენტების 18%
აცხადებდა, რომ აზარტულმა თამაშებმა გამოიწვია სულ
მცირე სამი უარყოფითი შედეგი მათ ცხოვრებაში (მაგ.,
თამაშობდა განზრახულზე უფრო მეტს, ვერ იხდიდა
გადასახადებს). პრობლემური მოთამაშე სტუდენტები
უფრო ხშირად იყვნენ თამბაქოს, მარიხუანას და
ალკოჰოლის ჭარბად მომხმარებლები.154
კოლეჯის სტუდენტები, რომლებიც პათოლოგიური
მოთამაშეები იყვნენ, უფრო ხშირად არ ესწრებოდნენ
ლექციებს და სხვა სტუდენტებთან შედარებით
დაბალ ნიშნებს იღებდნენ. თამაშობენ სკოლის
მაღალკლასელებიც. კანადაში 7-13 კლასების
მოსწავლეებთან ჩატარებულმა კვლევამ აღმოაჩინა,
რომ მოსწავლეთა 5.8% აკმაყოფილებს გასულ წელს
პრობლემურ მოთამაშედ ყოფნის კრიტერიუმებს,
7.5% კი − აზარტული თამაშის რისკის ქვეშ მყოფთა
კრიტერიუმებს.155
მახასიათებლები
გარდა პრობლემური და პათოლოგიური მოთა-
მაშეებისა, რამდენიმე სხვა სახის მოთამაშეც არსებობს.
რეკრეაციული/სოციალური მოთამაშეები. ისინი
შეადგენენ მოთამაშეთა უმრავლესობას; მათ შეუძ-
ლიათ აზარტული თამაშის გამიჯვნა ცხოვრების
დანარჩენი სფეროებისაგან.
პროფესიონალი მოთამაშეები. აზარტული თა-
მაში ამ ხალხისთვის ბიზნესია. მათ შეუძლიათ,
ფული იშოვონ თამაშით, და ისიც შეუძლიათ, რომ
მიიღონ წაგება, როგორც თამაშის ნაწილი. პრო-
ფესიონალები ადრე არც თუ მრავლად იყვნენ,
მაგრამ ტელევიზიით ფართოდ გაშუქებასთან,
მოსაგები თანხების ზრდასთან, გახშირებულ ტურ-
ნირებსა და სპონსორებთან ერთად (მაგ., ონლაინ
სათამაშო საიტებზე) მათი რაოდენობა სულ უფრო
იზრდება.
ანტისოციალური მოთამაშეები. ამ ადამიანებს არ
გააჩნიათ სინდისი. ისინი უპატიოსნო მეთოდებით
თამაშობენ და კი არ იგებენ, იპარავენ (დამძიმებული
კამათელი, მონიშნული კარტები); ისინი შეიძლება
კომპულსური მოთამაშეებიც იყვნენ.
პრობლემური/პათოლოგიური მოთამაშეების ორი
ქვესახეობაა მოქმედების მაძიებელი (action-seeker) და
გაქცევის, თავდაღწევის მაძიებელი (escape-seeker).
მოქმედების მაძიებელი მოთამაშეები ხშირად არიან
კაცები − შმაგი, მგზნებარე და ყოველთვის მოქმედებაში
მყოფი − თავის დაღწევის სურვილის გამომრიცხავი
ქცევებით.
„მხოლოდ მაგარი ტიპი მინდოდა ვყოფილიყავი −
მეტი არაფერი. არ მაინტერესებდა, მოვიგებდი თუ
წავაგებდი, ან თუ დამინახავდნენ, რომ ყოველდღე
ერთსა და იმავე ადგილს ვუბრუნდებოდი, ვიღაც
იფიქრებდა, „ღმერთო, ეს ბავშვი ძალიან მაგარი
მოთამაშე ჩანს, რადგან აქ ყოველდღე დადის.“
23 წლის მოქმედების მაძიებელი კომპულსური მოთამაშე, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
თავდაღწევის მაძიებელ მოთამაშეებს ხშირად
იზიდავს სათამაშო ავტომატები. მათ ავტომატის
მოთამაშეებსაც უწოდებენ. ბევრი მოქმედების მა-
ძიებლისგან განსხვავებით, ავტომატის მოთამაშეებს
ოდესღაც პასუხისმგებლობის გრძნობა ჰქონდათ და
კარგ სამსახურშიც მუშაობდნენ, მაგრამ სხვადასხვა
მიზეზების გამო (მაგ., შვილების წასვლა სახლიდან
[„ცარიელი ბუდის სინდრომი“], მიზნის დაკარგვა,
განქორწინება, პენსიაზე გასვლა, საყვარელი ადამიანის
გარდაცვალება) დაიწყეს აზარტული თამაშის საშუა-
ლებით თავიანთი ემოციებისგან გაქცევა ან, უბრალოდ,
მოწყენილობისგან თავის დაღწევა. ბევრი მათგანი
ეთიშება რეალობას თამაშის დროს, როდესაც
საათობით იმყოფება სრული ცნობიერების გარეშე.
„მე ვიყავი თავდაღწევის მაძიებელი აზარტული
მოთამაშე, მაგრამ მე მოწყენილობას გავურბოდი;
მე არ გავურბოდი სახლში და სამსახურში არსებულ
პრობლემებს.“
58 წლის პენსიონერი სამხედრო მოსამსახურე
DSM-5 კლასიფიკაცია აზარტული თამაშის
აშლილობისთვის
ისევე, როგორც სხვა ადიქციები, პათოლოგიური
აზარტული თამაშიც არის პროგრესული აშლილობა,
რომელიც მოითხოვს თამაშის უფრო მეტ ეპიზოდს და
უფრო დიდ ფსონებს თავდავიწყების გამოსაწვევად
და შფოთვის შესამსუბუქებლად. 2014 წლის DSM-V
განსაზღვრავს პათოლოგიურ აზარტულ თამაშს,
როგორც ნივთიერებასთან დაუკავშირებელ აშლი-
ლობას, ან უფრო მარტივად, „აზარტული თამაშის
აშლილობას“. ამ სახელმძღვანელომ ბოლოს და
ბოლოს აღიარა, რომ აზარტული თამაში სწორედაც
რომ აშლილობაა, ნარკოტიკებსა და ალკოჰოლზე
დამოკიდებულების მსგავსად.156 DSM-5-ში მოცემული
სხვა ადიქციების მსგავსად, აზარტული თამაშის აშლი-
ლობებიც იყოფა მსუბუქ (4-5 სიმპტომი), ზომიერ (6-7
სიმპტომი) და მძიმე (8-9 სიმპტომი) ფორმებად. ეს
სხვა ადიქციები 207
ნიშნავს არსებული ტერმინების ცვლილებას: რისკის
ქვეშ მყოფი მოთამაშეები (მსუბუქი), პრობლემური
მოთამაშეები (ზომიერი) და პათოლოგიური
მოთამაშეები (მძიმე). თუმცა, ბევრი თვლის, რომ ახალი
ტერმინები უფრო ფართოა და მათაც ფარავს, ვისაც
ცოტაოდენი კომპულსური ქმედების პრობლემა აქვს.
აზარტული თამაშის სიმძიმის შესაფასებელი სიმპტო-
მებია:
თამაში მუდმივად მზარდი თანხებით
მოუსვენრობა და გაღიზიანება აზარტული თამაშის
გაკონტროლების, შემცირების ან შეწყვიტის
მცდელობის დროს
რამდენიმე წარუმატებელი მცდელობა, რომ გააკონ-
ტროლოს, შეამციროს ან შეწყვიტოს აზარტული
თამაში
გატაცება (წარსული აზარტული თამაშის გახსენება,
ახალი თამაშების დაგეგმვა)
ხშირად თამაშობს, როცა თავს უბედურად გრძნობს
(მაგ., უმწეოდ, დამნაშავედ, მშფოთვარედ, და-
თრგუნვილად, მოწყენილად)
წაგებულზე გამოდევნება (წინა წაგებების ანაზღაუ-
რების მცდელობა)
ტყუილი − აზარტული თამაშით გატაცების სხვებისგან
დასამალად
სამსახურის, ურთიერთობების, განათლების ან კა-
რიერული შესაძლებლობისთვის საფრთხის შექმნა
ან დაკარგვა
სხვის იმედად ყოფნა ვალების გადასახდელად
ლტოლვა.43
პათოლოგიური აზარტული მოთამაშე კაცები ხშირად
იწყებენ თამაშს მოზარდობის ასაკში. პათოლოგიური
მოთამაშე ქალები, როგორც წესი, იწყებენ უფრო
მოგვიანებით. ორივე მათგანს საშუალოზე უფრო
ხშირად ჰყავს მშობელი, რომელიც იყო პრობლემური
აზარტული მოთამაშე. ერთ-ერთი კვლევის შედეგად
დადგინდა, რომ მძიმე ან კომპულსური მოთამაშეობის
ინდივიდუალური რისკი იყო 65%, თუ მამა თამაშობდა
აზარტულ თამაშს, 30% − თუ დედა თამაშობდა და 40%
− თუ და-ძმა თამაშობდა.157
დ-რი რობერტ კასტერი, ბრეკსვილის, ოჰაიოს საავად-
მყოფოს სამკურნალო განყოფილების ექიმი, რომელმაც
პირველმა დაიწყო კომპულსური მოთამაშეების მიღება,
აღწერს თამაშის სამ ფაზას: მოგების ფაზა, წაგების ფაზა
და სასოწარკვეთის ფაზა. მკვლევრები ჰენრი ლესერი
და რობერტ როზენტალი ამ სამს უმატებენ მეოთხეს:
ხელის ჩაქნევის ფაზას.
208 თავი 4
მოგების ფაზა
თავდაპირველად, თამაში რეკრეაციული და სასია-
მოვნოა (უფრო მეტად, მოქმედების მსურველი
მოთამაშეებისთვის და არა თავდაღწევის მაძიებ-
ლებისთვის). ფსონები მცირეა და შედეგები −
უმნიშვნელო. გრძნობები, რომლებიც თამაშს და მო-
გებას ან ფრეს მოსდევს შედეგად, როგორც ჩანს,
აკმაყოფილებს აზარტულ მოთამაშეს.
„ჩემთვის ეს იყო ვნება. არაფერი მსგავსი, არც
ალკოჰოლის და არც სხვა რამის გავლენით, მანამდე
არ განმიცდია. ეს იყო მღელვარება და აღტკინება;
თუ მოიგებ, ეს აღტკინება გადაიქცევა ბედნიერებად.
თუ წააგებ, თავს ცუდად გრძნობ, ვიდრე არ დაიწყება
ფსონის ჩამოსვლის სხვა რაუნდი და არ მოგინდება
გქონდეს მეტი ფული.“
23 წლის ტოტალიზატორის მოთამაშე, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
უნარების გაუმჯობესებასთან ერთად მოქმედების მაძი-
ებელი აზარტული მოთამაშე უფრო თავდაჯერებული
ხდება, ხშირად ზედმეტად თავდაჯერებულიც კი
საკუთარ შესაძლებლობებში. მოგების ფაზა შეიძლება
გაგრძელდეს ერთი წლის ან 10 წლის განმავლობაშიც
კი. მსგავსი მოგების ფაზა ნამდვილად არ აქვთ თავ-
დაღწევის მაძიებელ მოთამაშეებს (მაგ., პოკერის
აპარატებზე, სათამაშო ავტომატებზე, კენოს, ბინგოს და
ლატარიის მოთამაშეებს), თუ ისინი რეგულარულად
თამაშობენ. მათ აქვთ მოგების დღეები, მაგრამ
მთლიანობაში ისინი აგებენ. კარგი დღე არის,
როდესაც შეუძლიათ საათობით მოქმედებაში ყოფნა.
როგორც მოქმედების, ისე თავდაღწევის მაძიებელი
მოთამაშეებისთვის, მიზანია მოქმედების გაგრძელება
და რეალობისგან თავის დაღწევა, რამდენ ხანსაც კი
შესაძლებელი იქნება, მოგება − მეორეხარისხოვანია.
მოქმედების და თავდაღწევის მაძიებელ მოთამაშეთა
უმეტესობისთვის დასაწყისში დიდი მოგება ხელს უწყობს
თამაშის ლტოლვის გაჩენას. აქ თანხა შემთხვევითია;
მოგება შეიძლებოდა ყოფილიყო რამდენიმე ასეული
ან ათობით ათასი დოლარი, მაგრამ მას აქვს იგივე
ეფექტი, როგორიც პირველ ინტენსიურ სიამოვნებას,
რასაც განიცდის კოკაინს ან ჰეროინის მომხმარებელი −
არასდროს ავიწყდება და მუდმივად ეძებს.
„მე მქონდა მოგების ფაზა, რომელიც, ალბათ, 12-15
წლის განმავლობაში გაგრძელდა, და მე რეალურად
ჩემი თამაშით ვცხოვრობდი. ვფიქრობ, ნახევრად
პროფესიონალი ვიყავი, მაგრამ მაინც ვახერხებდი
თავის გატანას“.
42 წლის კომპულსური მოთამაშე მამაკაცი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
მოთამაშე, რომელსაც უჩნდება დამოკიდებულება,
მეტ დროს უთმობს თამაშს და სულ უფრო მეტ ფულს
დებს მასში. პოკერის ფსონები ხურდა ფულიდან
გაიზრდება $5-10-მდე, შემდეგ კი უფრო სერიოზულ
თანხებამდე; ბლექჯეკის ფსონი $2-დან $20-მდე
იზრდება; ტოტალიზატორის ფსონები წლის სუპერ
თასზე დადებული $5-დან ყოველ კვირას 10 სხვადასხვა
თამაშზე $100-ის დადებამდე იზრდება. საყვარელ
ცხენზე დადებული $2 ფსონი იზრდება პირველი
სამეულის გამოსაცნობად დადებული $20 ფსონითა და
$100 ჩამოსვლით ყველა დოღზე. საბირჟო მოვაჭრეები
იწყებენ დეპოზიტზე $500-ის დადებით და მალე
ათიათასობით დოლარზე ადიან, თუ უმართლებთ.
დროთა განმავლობაში მოთამაშე დამოკიდებული
ხდება სიამოვნებაზე, რაც ეხმარება არასასურველ
განწყობასთან და ურთიერთობების პრობლემებთან
გამკლავებაში.
„რაც უფრო დიდხანს დარჩები მოქმედებაში, მით
უფრო მეტად გაექცევი იმას, რეალურად როგორიც
გახდა ჩემი ცხოვრება.“
43 წლის მოქმედების მაძიებელი მოთამაშე, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
მოთამაშეებს სჯერათ, რომ პრობლემების მოგვარებაში
იღბალი დაეხმარებათ. მათ ახსოვთ თავიანთი მოგებები
და ნაკლებად წარმოაჩენენ წაგებას. მათი თვითშეფასება
იზრდება თამაშის უნარის გაუმჯობესებით, მოქმედების
მაძიებლებში კი − სხვა მოთამაშეებთან მეგობრობითაც.
თამაში საგრძნობლად ზრდის გულისცემის სიხშირეს
და აჩქარებულს ტოვებს მთელი მოქმედების
განმავლობაში; ასევე იმატებს კორტიზოლის დონეც
(სტრესის ჰორმონი).158
წაგების ფაზა
„მე სულ უფრო და უფრო ნაკლებს ვესაუბრებოდი
ჩემ ირგვლივ მყოფთ. მინდოდა, საათების განმავ-
ლობაში მხოლოდ და მხოლოდ მეთამაშა. ჩვენ არ
ვწყვეტთ თამაშს, რომ რაიმე ვჭამოთ ან დავლიოთ,
ან ტუალეტში გავიდეთ; ჩვენ წამითაც არ ვტოვებთ
ავტომატს“.
63 წლის თავდაღწევის მაძიებელი კომპულსური მოთამაშე ქალი,
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
როგორც მოქმედების, ისე თავდაღწევის მაძიებელი
მოთამაშეებისთვის წაგების ფაზა ხშირად მაშინ იწყება,
როდესაც შემთხვევითობა ამოქმედდება. იმ შემთხვევაში,
თუ მოთამაშის ტოლერანტობა გაიზარდა და ის უკვე
დიდ თანხებს ჩამოდის, მძიმე დავალიანება მისთვის
მოულოდნელი და თავზარდამცემი აღმოჩნდება.
ისინი ცდილობენ ამოიღონ დანაკარგი და მისდევენ
წაგებულ ფულს; ამასობაში მოუთმენლობა იპყრობთ
და სულ უფრო უარეს გადაწყვეტილებებს იღებენ.
ტოტალიზატორის მოთამაშე ფსონს ერთდროულად
სამ ან ოთხ თამაშზე დებს, ხოლო საბირჟო აქციების
ან პროდუქციის კომპულსური გადამყიდველი ყოველ
საათში აკეთებს ფასის შეთავაზებებს და მიჯაჭვულია
ეკრანზე. პოკერის მანქანაზე მოთამაშე არ ტოვებს
კონკრეტულ აპარატს, რომელზეც უკვე ასობით
დოლარი წააგო, რადგან მან „უბრალოდ იცის, რომ
მანქანა მზად არის, ყველაფერი დაუბრუნოს.“ ყველა ამ
საქმიანობის ერთადერთი აზრია მოქმედებაში დარჩენა.
მიუხედავად მზარდი სოციალური, სამსახურებრივი
და ოჯახური დაძაბულობისა, მოთამაშე უარყოფს,
რომ პრობლემა არსებობს, ან ცრუობს თანხის
რაოდენობისა და თამაშის სიხშირის შესახებ. ჯა-
დოსნობა დასრულებულია და აქტიურობის მაძიებელ
მოთამაშეს ემოციურ ტანჯვას უჩენს წაგებულად
წარმოჩენის შესაძლებლობა. თავდაღწევის მაძიებელი
მოთამაშისთვისაც დამამცირებელია წაგება და
საეჭვო ქცევებში ჩართვა ანადგურებს მის ისედაც სუსტ
ეგოს. ფულის გამოდევნებასაც მოაქვს ცვლილებები
მოთამაშისთვის: დეპრესია, ტყუილი, იზოლაცია,
გაღიზიანება. მაგრამ წაგების შემთხვევაშიც კი,
მოთამაშეები მაინც თამაშს მიმართავენ ემოციური
კმაყოფილებისთვის.
„ჩემმა გონებამ მითხრა, „დიახ, შენ ახლა აგებ“;
მაგრამ გონება იმასაც გეუბნება, „თუ ასე მოხდება,
შენ არ განიცდი ამას. „თუ თქვენ არ განიცდით იმ
საფასურს, რადაც ეს გიჯდებათ, იქნება ეს ფული თუ
სხვა რამ, ეს ნამდვილად გიღირთ.“
44 წლის თავდაღწევის მაძიებელი კომპულსური მოთამაშე, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
წაგებები მრავლდება და მოთამაშეები ცდილობენ,
აღიდგინონ ფინანსური მდგომარეობა მეტი თამაშით;
წარუმატებლად ცდილობენ თამაშის შემცირებას,
იფიცებენ, რომ მეტად აღარ ითამაშებენ (მაგრამ ყოველ-
თვის არღვევენ ამ ფიცს); ისინი ხშირად ეძებენ სხვების
დახმარებას ამ პრობლემიდან თავის დასახსნელად.
2012 წელს იაპონელმა მკვლევრებმა დაადგინეს
ერთი მიზეზი, რომლის მიხედვითაც პათოლოგიურ
მოთამაშეებს, არაპათოლოგიურებთან შედარებით,
ნაკლები ნორეპინეფრინის ტრანსპორტერები ჰქონ-
დათ, რაც განაპირობებდა ნაკლებ სიფხიზლეს წაგების
შემთხვევაში და ნაკლებ მგრძნობელობას ტკივილზე,
რაც ფულის წაგებას უკავშირდება.158A
სასოწარკვეთილების ფაზა
ამ ფაზების ბოლოს, რასაც ზოგჯერ ერთი წელი
სჭირდება, ზოგჯერ კი ათწლეულები, პათოლოგიური
მოთამაშეები კარგავენ სამსახურს, სახლს, უცხოვდებიან
იმ ადამიანებისგან, ვისგანაც ფული ისესხეს, მაგრამ
ვერ დაუბრუნეს, კარგავენ ნდობას, ზოგჯერ იწყებენ
უკანონო საქმიანობებსაც, მაგალითად, ქურდობას,
თანხების მითვისებას, ნარკოტიკებით ვაჭრობას.
სასოწარკვეთა უბიძგებს პათოლოგიურ მოთამაშეს,
ითამაშოს სულ უფრო მეტი, რადგან თვლის, რომ
შემთხვევითობა (შანსები) სასრულია. ამიტომ, წაგების
თავიდან აცილებისთვის საჭირო ორი მთავარი
ფაქტორი − მოთმინება და კეთილგონიერება − ხშირად
რჩება შეუსრულებელი. ისინი თამაშობენ პოკერის ბევრ
პარტიას; მიმართავენ ბრაზს სათამაშო ავტომატისკენ
და იფიცებენ, რომ არ მისცემენ მანქანას მათი
სხვა ადიქციები 209
დამარცხების საშუალებას; მათი იღბლიანობის განცდა
გარდაიქმნება წუხილად, რომ ისინი არიან ყველაზე
უიღბლო ადამიანები მსოფლიოში.
„თხუთმეტი წლის შემდეგ ძალიან შემომაკლდა
ფული − ასობით და ათასობით დოლარი დავკარგე
− დამენგრა ოჯახი, დავკარგე საკუთარი თავის
პატივისცემა, წავაგე მანქანები, სახლები. შემდეგ
დედაჩემის სახლიც კი წავაგე. არც კი ვიცი, როგორ
დავითანხმე [მშობლები], რომ ხელი მოეწერათ
სახლის ჩადებაზე.“
43 წლის მოთამაშე, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
აზარტული მოთამაშეები ხშირად აკოტრებენ თავიანთ
ოჯახებს და ხშირად განქორწინდებიან ან შორდებიან
პარტნიორს ოჯახური ურთიერთობების გაუარესების,
სახლიდან ხანგრძლივი წასვლის, ფულის გამო
ჩხუბის, ოჯახის წევრებისა და სხვების კეთილდღეობის
მიმართ გულგრილობის გამო. ეს სასოწარკვეთა ქმნის
ოპტიმიზმის საინტერესო გრძნობას, რწმენას, რომ ხვალ
იღბლიანი დღე იქნება. ბევრი ოცნებას იწყებს იმაზე, რომ
მიატოვოს ყველაფერი და ხელახლა დაიწყოს; ამგვარ
აზროვნებას ხშირად მოსდევს თვითმკვლელობის
შესახებ აზრები ან/და მცდელობა.
ხელის ჩაქნევის ფაზა
ამ ფაზაში პათოლოგიურ მოთამაშეებს უკვე აღარ
სჯერათ, რომ მოიგებენ და ყველაფერს უკან
დაიბრუნებენ; მათ, უბრალოდ, სურთ მოქმედებაში
დარჩენა, რომ არ იფიქრონ ამაზე. მოთამაშეებს,
შეიძლება ჰქონდეთ ამაღლებული განწყობა,
როდესაც ისინი იგებენ და მანია, დეპრესია, პანიკის
შეტევები, უძილობა, ჯანმრთელობის პრობლემები და
თვითმკვლელების შესახებ აზრები ან მცდელობაც
კი, როდესაც აგებენ. ისინი მექანიკურად თამაშობენ
და ხშირ შემთხვევაში დისოციაციურ ან ტრანსის
მსგავს მდგომარეობაში იმყოფებიან. „ანონიმურ
მოთამაშეთა“ საზოგადოების წევრების ერთ-ერთმა
კვლევამ აღმოაჩინა, რომ 72% იმ ადამიანებისა, ვინც
განაცხადეს, რომ ფსკერზე ბოლომდე დაეშვნენ,
მძიმე დეპრესიას შეეპყრო, ხოლო მათგან 17%-დან
24%-მდე ინდივიდს თვითმკვლელობის მცდელობა
ჰქონდა.159 მოთამაშეებს, რომლებმაც თავი მოიკლეს,
ორჯერ უფრო ხშირად აღენიშნებოდათ პიროვნული
აშლილობები, ვიდრე თვითმკვლელობის ჩამდენ არა-
მოთამაშეებს.160 სხვა კვლევამ აჩვენა მინიმუმ ერთი
ფსიქიატრიული დაავადების 80%-იანი ინციდენტობა
პრობლემურ/პათოლოგიურ მოთამაშეთა ჯგუფში.161
„ყოველთვის, როცა კაზინოდან გავდივარ, მინდა
თავი მოვიკლა. მაშინ ეს დასრულდება. ეს იქნება
ბოლო. მე ორჯერ ვცადე თავის მოკვლა. მთებში
წავედი ჩემი მანქანით. მე უბრალოდ მინდოდა...
გადავწყვიტე, რომ მეტი ტკივილი აღარ მინდოდა.“
38 წლის კომპულსური მოთამაშე, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
210 თავი 4
ხშირად პრობლემა იმდენად დიდია, რომ შეიძლება
საბოლოო კრიზისი (მაგ., სახლის, მანქანის, მეუღლის
დაკარგვა) გამოიწვიოს; იმედია, ეს კომპულსურ
მოთამაშეში აღძრავს უფრო მკურნალობის დაწყების,
ვიდრე თვითმკვლელობის სურვილს.
როგორ გავუგოთ კომპულსურ
მოთამაშეს
„გრძნობები არ იყო. სწორედ ამიტომ ვთამაშობდი
ამ გრძნობებს. არ იყო გრძნობები; დაბლოკილი
იყო ყველა გრძნობა; დაბლოკილი იყო ყველა
სტრესი; დაბლოკილი იყო ყველა შფოთვა. არ იყო
გრძნობები.“
42 წლის თავდაღწევის მაძიებელი, სათამაშო ავტომატებზე კომპულსური
მოთამაშე, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
მათთვის, ვინც არასდროს ჩართულა აზარტული
თამაშში, ან მხოლოდ სოციალური მოთამაშეა, ძნელია,
გაუგოს კომპულსურ მოთამაშეს. ერთადერთი ფრაზა,
რაც ამ განსხვავებას აგვიხსნის, არის: „ეს არ არის
ფულის გამო.“ ეს ნიშნავს, რომ კომპულსურ მოთამაშეს
ან მოგებით სურს სიამოვნების მიღება ან სიმშვიდით,
როცა იმაზე მეტს თამაშობს, ვიდრე ფინანსური მიზნის
მისაღწევად სჭირდება. კომპულსური მოთამაშისთვის
მოგებას ის ფასი აქვს, რომ თამაშის გაგრძელების
საშუალება ეძლევა.
„მე კიდევ უფრო დიდ სიამოვნებას მანიჭებს სა-
ღამოს დაწყება $1,000-ის წაგებით და შემდეგ მისი
დაბრუნებისთვის ბრძოლა, როცა ბოლოს მხოლოდ
$100 განსხვავებაღა მრჩება, ვიდრე საღამოს დაწყება
რამდენიმე ასეული დოლარის ადრევე მოგებით და
ადრე დამთავრება დაახლოებით იგივე თანხით; ეს
არ არის საინტერესო. ხალხი ვერ ხვდება ამას.“
38 წლის Texas Holdem-ის მოთამაშე
თამაში არის ჩამთრევი საქმიანობა, რაც იმას ნიშნავს,
რომ კომპულსური მოთამაშე გააგრძელებს თამაშს,
სანამ მას ექნება ფული და ეყოლება ადამიანები,
რომელთაც შეუძლია ესესხოს.
„ჩემი კარტის სათამაშო კარიერის ბოლოს,
შეგნებულად ვაგებდი ხოლმე, რომ შემძლებოდა
Holdem poker-ის მაგიდიდან ადგომა. როცა ფუ-
ლი მქონდა, მაგიდას ვერ ვტოვებდი. უნდა გამ-
ეგრძელებინა. მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა
ვსვამდი, შემეძლო უფრო მალე გავთიშულიყავი,
ვიდრე მთლიანად გავანადგურებდი ჩემს ფინანსებს“.
55 წლის კომპულსური მოთამაშე მამაკაცი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესების ერთ-
ერთ კვლევაში აღმოჩნდა, რომ კომპულსურ მოთა-
მაშეთა ერთ მესამედზე მეტი საკუთარი ძალებით იწ-
ყებს მდგომარეობიდან გამოსვლას, რასაც ხშირად
აჩქარებს ხოლმე დამანგრეველი ფინანსური ზა-
რალი.162 სხვებისთვის გამოკეთების ვარიანტებია
ფარმაკოთერაპია, როგორიცაა ანტიდეპრესანტები
და ლტოლვის საწინააღმდეგო წამლები, ან
მოთამაშეთა ჯგუფები, როგორიცაა „მოთამაშეთა
ცნობიერების ამაღლების ჯგუფი ორეგონში“,
რომელიც ყოველწლიურად 1500 მოთამაშეზე მეტს
მკურნალობს; ასევე, „ანონიმური მოთამაშეების“
12-ნაბიჯიანი გამაჯანსაღებელი ჯგუფი, რომელსაც
აქვს განყოფილებები ყველა შტატში და მსოფლიოს
45 ქვეყანაში (ორეგონი ერთ-ერთია იმ რამოდენიმე
შტატიდან, სადაც მოქმედებს მკურნალობის გაფარ-
თოებული პროგრამა).
მაგიური აზროვნება და მოთამაშეთა
ლოგიკური შეცდომა
(ადაპტირებული: რიჩარდ ჯონსონი, რონ ფიშერი, და ტომ
ტენეიქი)
კოგნიტური შეცდომა დამახასიათებელია კომპულსური
მოთამაშეებისთვის; მკვლევრებს მიაჩნიათ, რომ მათი
თამაშთან დაკავშირებული აზრების დაახლოებით 70%
ალოგიკურია. ეს ის მცდარი შეხედულებებია, რომლებიც
იწვევს იმდენად რთულ ქცევებს, რომ აბნევს როგორც
არა-მოთამაშეებს, ასევე თავად მოთამაშეებსაც.
„ადრე, როცა მარტო ვცხოვრობდი, შემეძლო
სახლიდან გასვლა და 27 საათის განმავლობაში ერთ
მაგიდასთან დარჩენა, ახლა კი − ასე ხშირად ვეღარ
გავდიოდი. ასე რომ, ვიფიქრე, „რატომ არ დავდო
სულაც ორჯერ მეტი და დავრჩე ამის ნახევარი დრო
... ასე უკეთ გამოვა. თეორიულად ეს არის ძალიან
კარგი თეორია ... ზოგჯერ ეს მართლა მუშაობდა,
მაგრამ უმეტეს შემთხვევებში არ მუშაობდა.“
43 წლის კომპულსური მოთამაშე მამაკაცი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
„მაგიური აზროვნება“ მთავარი კოგნიტური შეცდომაა.
ესაა რწმენა, რომ აზროვნება უთანაბრდება კეთებას.
იგი უგულებელყოფს მიზეზ-შედეგობრიობას და
კატეგორიულად უარყოფს შემთხვევითობის თეორიის
ვალიდობას. მაგიური აზროვნება საშუალებას აძლევს
ადამიანს, იცხოვროს ფანტაზიისა და ოცნების სამყაროში
და არა რეალურ სიტუაციაში. ამგვარად აზროვნება
მას თამაშის გაგრძელების საშუალებას აძლევს. ეს
ერთგვარი გზაა იმისთვის, რომ ადამიანმა თავიდან
აიცილოს მტკივნეული საკითხების მოგვარება აწმყოში,
რადგან მოთამაშე ცხოვრობს მომავალში, სადაც
ყველაფერი გამოვა, სადაც დიდი მოგება გადაჭრის
ყველა ფინანსურ და პირად პრობლემას.
„მე მივხვდი, რომ წამდაუწუმ ვაგებდი და ერთი კვირის
განმავლობაში $500 დავკარგე. არასოდეს მიფიქრია,
რომ ეს დიდი საქმე იყო, რადგან ყოველთვის
მიმაჩნდა, რომ წარმატებული ვიქნები, უკეთეს
სამუშაოს ვიშოვი და მთელ ამ ფულს დავიბრუნებ.
„სულ რაღაც ერთ კვირაში ვიშოვი ამ ფულს, მაშ,
რატომ უნდა შევწყვიტო ახლა?“
22 წლის კომპულსური მოთამაშე, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
მოთამაშე ვერასოდეს გაექცევა წარსულს სრულად;
წარსული მოგების და წარსული სიამოვნების
მოგონებები მოდის წარსული ზიანის, წარსული წაგების,
წარსული წყენის, წარსული ჩაგვრის და ემოციური
ტკივილის გახსენებასთან ერთად.
„თქვენ შორდებით რეალურ სიღრმისეულ ტკივილს
ზედაპირული „ფინანსური“ ტკივილის მეშვეობით.
მე ვგულისხმობ, რომ განვიცდიდი დოლარების
დაკარგვას, რომელიც შემეძლო მეორე დღეს
ამენაზღაურებინა, მაგრამ ეს უკეთესი იყო, ვიდრე
სახლში წასვლა და იმ ტკივილის ატანა, რასაც
გამოიწვევდა დედაჩემის დანახვა საძილე აბებით,
ჩხუბი, სასმელი ...“
24 წლის ტოტალიზატორის კომპულსური მოთამაშე
მაგიური აზროვნება იწვევს „მოთამაშეთა ლოგიკურ
შეცდომას“, რომლის მარტივი ფორმაც არის რწმენა,
რომ შესაძლებელია აკონტროლო შემთხვევითი
მოვლენები. მოთამაშისთვის ეს ნიშნავს, რომ წინა
მოვლენები შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მომავალი
მოვლენების პროგნოზისთვის − რომ შესაძლებელია
მოგება იწინასწარმეტყველო მაშინაც კი, როდესაც
თამაში მოიცავს სრულიად შემთხვევით მოვლენებს,
ანუ,
თუ სათამაშო ავტომატი 10-ჯერ ზედიზედ აგებს,
მოგების მალე დადგომის შანსი იზრდება
თუ რულეტის ბორბალზე ხუთჯერ ზედიზედ მოდის
წითელი, უფრო სავარაუდოა, რომ შემდეგ ჯერზე
მოვა შავი
თუ ადამიანი თავისი იღბლიანი ნომრებით თამაშობს,
მისი მოგების შანსი იზრდება.
სამივე შემთხვევაში მსჯელობა არასწორია, რადგან
შანსები იგივე რჩება, რაც იქნებოდა, რომ არ არსე-
ბულიყო შანსის ელემენტი, ან ადამიანს უბრალოდ
აერჩია შემთხვევითი ნომრები. ეს მცდარი აზრები
და რწმენა, რომ თამაშის გაგრძელება საბოლოოდ
აუცილებლად გამოიწვევს მოგებას, კომპულსურ
მოთამაშეებს თამაშს აგრძელებინებს და აუცილებელ
წაგებამდე მიჰყავს.
„მე არ ვფიქრობ შანსებზე. ის, რაც მაცდუნებს თამაშის
გასაგრძელებლად, არის სხვა ადამიანების მოგების
ნახვა, მაშინ მე ვფიქრობ ხოლმე, ჩემს მანქანას ჯერ
არ გაუცია მოგება. დროა, რომ ახლა მომაგებინოს.“
41 წლის აზარტული მოთამაშე ქალი
„მოთამაშის შეცდომა“ იმ რწმენას
ეფუძნება, რომ შესაძლებელია გამოიცნო
შემთხვევითობა
სხვა ადიქციები 211
უმრავლესი აზარტული თამაშებისთვის, საშუალოდ
3.5 წლის მანძილზე სტაბილური თამაშია საჭირო,
რომ სოციალური თამაში პათოლოგიურ თამაშში
გადაიზარდოს. მათთვის, ვინც ვიდეო ლატარიის
ტერმინალებზე თამაშობს, როგორიცაა ვიდეო პოკერი,
პირველი ფსონიდან დამოკიდებულების ჩამო-
ყალიბებამდე დრო მხოლოდ ერთი წელია.137
ერთ-ერთი მიზეზი ის არის, რომ ვიდეოთამაშების
შემქმნელებმა კარგად იციან მოთამაშის ლოგიკური
შეცდომა. ამგვარად, მათ შეიმუშავეს მექანიზმები ამ
კოგნიტური შეცდომის გამოყენებით. „ვირტუალური
ბორბლის“ ტექნოლოგია სიმბოლოებით
მანიპულირებს, რომ მომგებიანი კომბინაციების ძალიან
მაღალი წილი გამოჩნდება ხოლმე მოგების ხაზის
ზემოთ ან ქვემოთ, ამიტომ კომპულსური მოთამაშეები
იჯერებენ, რომ მოგების მიჯნაზე არიან.163,164,165 საშუალო
სოციალური მოთამაშე, რომელიც იღებს „თითქმის
მოვიგე“ კომბინაციას, არ აღელდება ამის გამო და
ჩათვლის, რომ უბრალოდ „წააგო“.
აღდგენა-გამოჯანმრთელება
აღდგენა-გამოჯანმრთელება (recovery) მოდის ამ
კოგნიტური შეცდომის კორექტირებით. კომპულსურ
მოთამაშეთა ტვინის სკანირება გვაჩვენებს ინტენსიურ
აგზნებას, რომელიც მაშინ ჩნდება, როდესაც მოთამაშე
თითქმის იგებს სათამაშო ავტომატზე.167,168 „მე უნდა
ვითამაშო, რომ ვიშოვო ფული და გადავიხადო
გადასახადები“ უნდა შეიცვალოს ფრაზით „მე თითქმის
არასდროს გადამიხდია გადასახადები თამაშში
მოგებული ფულით იმიტომ, რომ ვერ ვჩერდები, სანამ
არ წავაგებ ხოლმე.“
აზარტული თამაშის თერაპევტების და კონსულტანტების
უმეტესობა აღიარებს ძლიერი მსგავსების არსებობას
აზარტულ თამაშზე დამოკიდებულების მკურნალობასა
და ალკოჰოლზე/ნარკოტიკებზე დამოკიდებულების
მკურნალობას შორის ყველაფერში, გარდა ორი
ფაქტორისა: ეგოიზმი და უფლებამოსილების განცდა.166
„მე ნებისმიერ ადამიანს ვერჩოდი. ყველას უხეშად
ვექცეოდი. უზრდელად მივმართავდი. თქვენ არ
მაინტერესებთ. მე ყველაზე მნიშვნელოვანი ადამიანი
ვარ აქ.“
45 წლის მოქმედების მაძიებელი აზარტულად მოთამაშე მამაკაცი
„მე აბსოლუტურად დარწმუნებული ვიყავი, რომ
ყველაფერს ვაკონტროლებდი. უაღრესად ეგოისტი
ვიყავი. წაგებები არ უნდა გამეგრძელებინა; უნდა
შემოვბრუნებულიყავი. სხვებივით უნდა მეთამაშა.
რაციონალიზაციას ვახდენდი ათასი სხვადასხვა
მიზეზის მოშველიებით, რატომ უნდა გამეგრძელებინა
თამაში. მე ცუდი ცხოვრება მქონდა, მე დავიმსახურე
ეს, მე მქონდა ფული, ეს ჩემი ფული იყო, რასაც
მინდოდა, იმას გავაკეთებდი ამ ფულით.“
55 წლის მოთამაშე ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
212 თავი 4
„ეს იგივეა, რომ ეს სათამაშო ავტომატი ახლა ჩემი
იყოს. მე გადავიხადე. მე ამაში ფული გადავიხადე
და ეს ჩემი ავტომატია, თუ ვინმე მოიგებს ამ
ავტომატზე, ეს მე ვიქნები ... და ასე გრძელდება. მე
აქ დავრჩები, სანამ ის არ მომაგებინებს, ან ფული არ
დამიმთავრდება.“
52 წლის პათოლოგიური მოთამაშე ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ანონიმური მოთამაშეები
ისე „ერთადერთი მოთხოვნა წევრობისთვის [ანონიმურ
მოთამაშეებში] არის თამაშის შეწყვეტის სურვილი.“
„ანონიმური მოთამაშეები“
„ანონიმური მოთამაშეები“ (Gamblers Anonymous,
GA) ჩამოყალიბდა 1957 წელს „ანონიმური ალკო-
ჰოლიკების“ მოდელის მიხედვით. მისი ძირითადი
კონცეფციაა, რომ კომპულსური მოთამაშეები დაეხ-
მარონ საკუთარ თავს და შეცვალონ ცხოვრების
წესი, შეწყვიტონ თამაში, იზრუნონ სულიერებაზე
და დაეხმარონ სხვა კომპულსურ მოთამაშეებს
აღდგენა-გამოჯანმრთელებაში. დღეისათვის ეს პრაქ-
ტიკულად ერთადერთი საშუალებაა კომპულსური
მოთამაშეებისთვის დამოკიდებულების მოსახსნელად.
ის გამოკეთების იმედს უსახავს მათ. კვლევები აჩვენებს,
რომ მოთამაშეებს, რომლებიც შედიან „ანონიმურ
მოთამაშეთა“ ჯგუფში, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
უფრო დიდი შანსი აქვთ, ვიდრე მათ, ვინც იწყებს
თერაპიას კონსულტანტთან ან ფსიქოლოგთან, ან
თავისით ცდილობს გამოკეთებას. რამდენიმე შტატი
მოთამაშეებს სთავაზობს უფასო მკურნალობას,
განსაკუთრებით ორეგონი, მაგრამ კომპულსურმა
მოთამაშეებმა თავად უნდა მოინდომონ მკურნალობა.
„როდესაც მე პირველად ვუთხარი ჩემს მეუღლეს,
რომ მივდიოდი „ანონიმურ მოთამაშეებში“, მან
მკითხა, „მაინც, რატომ უნდა წახვიდე იმ უსახლკარო
მაწანწალებთან?“ და მე ვუპასუხე, „იმიტომ, რომ
ისინი ჩემნაირები არიან.“ „ანონიმურ მოთამაშეებში“
მოსვლისას მე არ ვაცნობიერებდი, რომ არ მქონდა
თავმოყვარეობა. მე უბრალოდ არ ვიცოდი ეს. ამ
პროგრამის მეშვეობით და მისი ეტაპების გავლით
მე გამოვკეთდი. მტკიცედ მჯერა, რომ არ არსებობს
აღდგენა-გამოჯანმრთელება ამ ნაბიჯების გავლის
გარეშე და ... მე ჯერ კიდევ ვმუშაობ საკუთარ თავზე.“
58 წლის მოთამაშე ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
„ანონიმური მოთამაშეები“ ჩამოთვლის კომპულსური
მოთამაშის რამდენიმე მახასიათებელს, მათ შორის,
უმწიფრობას, ემოციურ დაუცველობას, რეალობის
აღიარების უუნარობას და უსურვილობას. ამ თვისებებს
შეჰყავს კომპულსური მოთამაშე ოცნების სამყაროში,
რომელსაც შეუძლია განადგურებამდე მიიყვანოს ის.
 „კომპულსური მოთამაშე მხოლოდ მაშინაა ემოციუ-
რად კომფორტულად, როდესაც ის „მოქმედებაშია“.
„ანონიმურ მოთამაშეთა“ წევრებისგან ხშირად
მოისმენთ, „მხოლოდ მაშინ ვგრძნობდი, რომ
ჩემი ადგილი ვიპოვე, როცა ვთამაშობდი. მაშინ
ვგრძნობდი თავს უსაფრთხოდ და კომფორტულად.
დიდ მოთხოვნებს არავინ მიყენებდა. ვიცოდი, რომ
ჩემს თავს ვანადგურებდი, მაგრამ, ამავე დროს,
მქონდა უსაფრთხოების გარკვეული განცდა.“
Gamblers Anonymous Combo Book (2010)
ზემოთ მოყვანილ განაცხადს ხშირად კითხულობენ შე-
ხვედრებზე. წევრები ასევე კითხულობენ 12 ნაბიჯის
შესახებ და პასუხობენ 20 კითხვას შეხვედრების ყვითე-
ლი ბუკლეტიდან, რომელიც შეახსენებს მოთამაშეს
იმ ქაოსის შესახებ, რაც ადიქციამ მოუტანა მას და მის
ოჯახს. ეს კითხვები კარგი თვით-შემოწმების ტესტია
მათთვის, ვინც არ არის დარწმუნებული, არის თუ არა
იგი კომპულსური მოთამაშე.
„ანონიმური მოთამაშეების“ დაარსებისას1958 წელს,
მისი ყველა წევრი მამაკაცი იყო, რომლებიც ცხენების
რბოლაზე თამაშობდნენ. დროთა განმავლობაში
ქალებიც შეუერთდნენ და ჩამოაყალიბეს საკუთარი
ქალთა ჯგუფები, რომლებიც განიხილავდა აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში მხოლოდ ქალებისთვის
სახასიათო სხვადასხვა საკითხებს.
„ვფიქრობ, ქალების [აღდგენა-გამოჯანმრთელების]
საკითხი უფრო ემოციურია, ვიდრე კაცების. ქალთა
საკითხები განსხვავებულია. ჩვენ ვერ განვიხილავთ
პირად საკითხებს და მტკივნეულ თემებს შერეული
ჯგუფის წინაშე, ამიტომ, როდესაც ქალთა ჯგუფი
დავაარსეთ, აღმოჩნდა, რომ ქალები დარჩნენ
აქ და ისინი გამოჯანსაღდნენ, მათ აღმოაჩინეს
პრობლემები, რომლებიც ვერ გამოავლინეს
შერეული ჯგუფის წინაშე.“
„ანონიმურ მოთამაშეთა“ ჯგუფის დიდი ხნის წევრი
კომპულსური საყიდლებზე სიარული
და ყიდვა
სამომხმარებლო კრედიტორული დავალიანება ამე-
რიკის შეერთებულ შტატებში დაახლოებით $3.106
ტრილიონია; აქედან $857 მილიარდი საკრედიტო
ბარათებზე მოდის. ეს გამოდის დაახლოებით $15,270
შეერთებული შტატების თითოეულ ოჯახზე (2.59
ადამიანი თითო ოჯახში). ამაში არ შედის $150,000
სახლის იპოთეკა და $140,000 სახელმწიფო ვალი,
რომელიც აქვს თითოეულ ოჯახს.169-171 ამერიკელებმა
ეს ვალი დააგროვეს ნახევარი მილიარდი საკრედიტო
ბარათის გამოყენებით, მილიარდობით საკრედიტო
ანგარიშით და მილიარდობით თანხის სესხად
გატანით.170
ცხრილი 4-1. „ანონიმურ მოთამაშეთა“ 20 კითხვა
1. ოდესმე თუ დაგიკარგავთ სამსახურის ან სწავლის
დრო იმის გამო, რომ თამაშობდით?
2. ოდესმე თუ მოუტანია თამაშს უბედურება თქვენი
ოჯახური ცხოვრებისთვის?
3. თუ უმოქმედია თამაშს თქვენს რეპუტაციაზე?
4. ოდესმე გიგრძვნიათ სინანული თამაშის შემდეგ?
5. ოდესმე თუ გითამაშიათ ფულის მოსაგებად,
რომლითაც უნდა გადაგეხადათ ვალი ან
სხვაგვარად მოგეგვარებინათ ფინანსური
პრობლემები?
6. თამაშს თუ გამოუწვევია თქვენი ამბიციის ან
ეფექტურობის შემცირება?
7. წაგების შემდეგ გიგრძვნიათ თუ არა, რომ რაც
შეიძლება მალე უნდა დაბრუნდეთ და უკან
დაიბრუნოთ წაგებული?
8. მოგების შემდეგ გქონიათ ძლიერი სურვილი,
დაბრუნებულიყავით და მოგეგოთ მეტი?
9. ხშირად გითამაშიათ თუ არა უკანასკნელი
დოლარის წაგებამდე?
10. ოდესმე თუ გისესხიათ ფული სათამაშოდ?
11. ოდესმე თუ გაგიყიდიათ რამე თამაშისთვის?
12. დაგნანებიათ თუ არა „სათამაშო ფულის“ სხვა
ხარჯებისთვის გამოყენება?
13. თამაშის გამო უყურადღებოდ ხომ არ ტოვებდით
საკუთარი თავის და ოჯახის კეთილდღეობას?
14. გითამაშიათ თუ არა ოდესმე იმაზე მეტ ხანს, ვიდრე
გეგმავდით?
15. გითამაშიათ თუ არა ოდესმე იმისთვის, რომ
თავი დაგეღწიათ შეშფოთების, მღელვარების,
მოწყენილობის ან მარტოობისთვის?
16. ოდესმე ჩაგიდენიათ, ან გიფიქრიათ უკანონო
ქმედების ჩადენაზე თამაშის დასაფინანსებლად?
17. ხომ არ გითამაშიათ იმ მიზეზით, რომ ძილი
გაგიჭირდათ?
18. ჩხუბი, იმედგაცრუება და გაღიზიანებები ხომ არ
გიჩენთ თამაშის სურვილს?
19. ხომ არ გქონიათ ოდესმე სურვილი, რაიმე კარგი
ამბავი აგეღნიშნათ რამდენიმე საათიანი თამაშით?
20. ოდესმე გიფიქრიათ თვით-დაზიანებაზე ან
თვითმკვლელობაზე თქვენი თამაშიდან
გამომდინარე?
კომპულსურ მოთამაშეთა უმეტესობა ამ კითხვებიდან
მინიმუმ შვიდს პასუხობს დადებითად.
სხვა ადიქციები 213
ამერიკელებს მუდმივად წაახალისებენ, რომ იყვნენ
კარგი მომხმარებლები და შესყიდვებით ასარგებლონ
ეკონომიკა. ზოგიერთისთვის ასეთი წახალისება არ
არის საჭირო, რადგან მათ ყიდვის სურვილი გადაექცათ
აკვიატებად და დამოკიდებულებად. თითქმის
ყოველი დამოკიდებული ადამიანის მახასიათებელია
ფულის უპასუხისმგებლოდ ხარჯვა. დამოკიდებული
ადამიანისთვის ფული არის საშუალება, რომ იყიდოს
ნარკოტიკები, გააგრძელოს თამაში, ბარში დალიოს,
იყიდოს ზედმეტი საკვები, ან შეიძინოს სხვა რამ, რაც
აძლევს სტიმულს, ამშვიდებს, ან უცვლის განწყობას.
ლტოლვა გადაწონის საღ აზრს, რაც იწვევს იმას, რომ
დამოკიდებული ადამიანი თავს კარგად გრძნობს,
დაუყოვნებლივ იღებს სიამოვნებას ან დაუყოვნებლივ
გათავისუფლდება შფოთვისა და ტკივილისაგან. ამ
მიზეზითაა, რომ დაზოგვა, განვადებით ყიდვა და
ვალის აღების თავიდან აცილება საერთოდ არ არის
დამოკიდებული ადამიანისთვის მისაღები ცნებები,
კომპულსური ყიდვა კი − არის. ეს სინდრომი აღინიშნება
ტერმინით „კომპულსური ყიდვის აშლილობა.“172A
„როდესაც საყიდლებზე მივდივარ, ერთგვარი
ტრანსის მდგომარეობაში ვიმყოფები. მხოლოდ
ნაწილ-ნაწილ მახსენდება, რა ხდებოდა. ფული
ქრება. ზოგჯერ ვამჩნევ კარადაში ან უჯრებში ნივთებს,
რომლებიც არ გამომიყენებია, იარლიყებიც ზედ აქვს,
მაინტერესებს, მაინც როდის ვიყიდე ეს ყველაფერი?
ნივთების ყიდვა ჩემთვის დეპრესიასთან გამკლავების
ერთ-ერთი გზაა“.
55 წლის კომპულსური მყიდველი და მოთამაშე, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
ამერიკელებს $857 მილიარდის საკრედიტო
ბარათის დავალიანება აქვთ. ეს გამოდის
დაახლოებით $15,270 ყოველ ოჯახზე
შეერთებული შტატებში.
კომპულსური ყიდვა − ონიომანია − ხშირად არის
პიროვნული ფაქტორების გამოვლინება, რომე-
ლიც გააჩნია ყველა დამოკიდებულს. DSM-III დია-
გნოსტიკური სახელმძღვანელო კომპულსურ ყიდვას
მიაკუთვნებს „იმპულსის კონტროლის აშლილობებს,
რომლებიც სხვაგვარად არ არის დაზუსტებული“, თუმცა
ეს აშლილობა აღარაა აღწერილი DSM-IV-TR-ში და
შესაბამისად, DSM-5-შიც.
კომპულსური მყიდველები აღწერენ დეპრესიისგან
გათავისუფლებას და ყიდვისას მიღებულ უზომო
სიამოვნებას, რაც კოკაინით მიღებული „კაიფის“
ანალოგიურია. ორივეს ახლავს შემდგომი ღრმა
დეპრესია და დანაშაულის განცდა, რომელიც ახლა
უფრო ძლიერია, ვიდრე ყიდვამდე.110,174,177 შედეგად,
მრავალი კომპულსური მყიდველისთვის მღელვარება
პიკს აღწევს, ვიდრე ისინი ეტყვიან გამყიდველს „ამას
ვიღებ!“, და არა შეძენის ფაქტობრივი მოქმედების
შემდეგ.
214 თავი 4
„ფულის დაზოგვის მიზნით დავდიოდი კალათით
მაღაზიაში და ვიღებდი, რაც მინდოდა, ვიდრე
კალათა აივსებოდა. შემდეგ, კალათას უბრალოდ,
ვტოვებდი დარბაზში. მე თითქმის ისევე ვგრძნობდი
თავს, როგორც ბულიმიის დროს ჭამენ ყველაფერს,
რასაც ხედავენ და შემდეგ აღებინებენ. ახლა
საერთოდ აღარ დავდივარ მაღაზიებში.“
39 წლის კომპულსური მყიდველი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ამერიკის შეერთებულ შტატებში, გერმანიაში, კანადასა
და დიდ ბრიტანეთში ჩატარებული კვლევების მი-
ხედვით, კომპულსურ მყიდველთა რაოდენობა
დაახლოებით მთლიანი მოსახლეობის 2%-დან 10%-
მდეა.176 ზოგიერთი კვლევის მიხედვით, უკიდურესად
იმპულსურ ან კომპულსურ მყიდველთა რაოდენობა
ამერიკაში მოსახლეობის 5.8%-ია. ეს ის ადამიანები
არიან, რომელთა დავალიანება იზომება ათიათასობით
ან თუნდაც ასიათასობით დოლარით.175 ცხადია, ღარიბი
ქვეყნების მოქალაქეებს არ აქვთ ეს პრობლემა, გარდა
მათი საშუალო და შეძლებული კლასებისა.177
კომპულსური საყიდლებზე სიარულის თუ ყიდვის
საფუძვლები მრავალი ასპექტით ჰგავს პათოლოგიური
თამაშისას. პათოლოგიურ მოთამაშეებს სჯერათ,
რომ მათი ღირსება და თვითშეფასება თამაშიდან
გამომდინარეობს, რადგან მათ მიაჩნიათ, რომ ამას
აკონტროლებენ − კაზინოს მოაქვს მათთვის უფასო
სასმელი და თუ ისინი აგებენ ბევრს, მათ ეპყრობიან,
როგორც მეფეებს და დედოფლებს. კაზინოები და
კლუბები მოთამაშეს გადასცემენ წევრობის ბარათებს
და მათ მიმართ პატივისცემას თუ არა, მიმღებლობას
მაინც გამოხატავენ.
მყიდველთაც ასევე კარგად ეპყრობიან − რაც მეტს
ხარჯავენ, მით უკეთ ემსახურებიან. ეს, უბრალოდ, კარგი
ბიზნესია. მყიდველთა უმეტესობისთვის საყიდლებზე
სიარული სასიამოვნო გასეირნება და საჭირო და
სასურველი ნივთების შეძენის შესაძლებლობაა; ზოგი-
ერთისთვის კი მაღაზია არის ერთ-ერთი იმ რამდენიმე
ადგილიდან, სადაც შეუძლიათ იგრძნონ მიმღებლობა
ან დაიკარგონ ოცნების სამყაროში, ისევე, როგორც
აქტიურობის მაძიებელ და თავდაღწევის მაძიებელ
მოთამაშეებს. ამისთვის მხოლოდ საკრედიტო ბარათი
ან ჩეკები სჭირდებათ.
25 კომპულსურ საყიდლებზე მოსიარულეთა (shoppers)
და მყიდველთა (buyers) ერთმა პატარა კვლევამ
აღმოაჩინა მთელი რიგი მსგავსებები. ყიდვის მოთ-
ხოვნილება ჩნდება კვირაში რამდენჯერმე ან კვირაში
ერთხელ; მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ცდილობენ, არ
დაემორჩილონ ამ მოთხოვნილებას, შემთხვევათა 74%-
ში მაინც ემორჩილებიან. კომპულსურმა საყიდლებზე
მოსიარულეებმა (shoppers) ხშირად არ იციან, რის
ყიდვა უნდათ და იძენენ იმპულსურად. მათი ოჯახის
შემოსავლის დაახლოებით 50% ვალების გასტუმრებაში
მიდის.178
ეკონომიკური და სოციალური კვლევების საბჭოს
მიერ დიდ ბრიტანეთში ჩატარებულ კვლევებში
აღმოაჩინეს დიდი განსხვავება იმას შორის, როგორ
ხედავენ ყიდვაზე დამოკიდებული ადამიანები საკუთარ
თავს (მათი რეალური „მე“) და როგორი სურთ,
რომ იყვნენ (მათი იდეალური „მე“). მათ მიაჩნიათ,
რომ საყიდლებზე სიარული და ნივთების შეძენა
დააახლოებს მათ იდეალურ მე-სთან. სხვა ადამიანებში
იგივე პრობლემამ, შესაძლოა, ნარკოტიკების მიღება
ან კომპულსური ჭამა გამოიწვიოს. როგორც წესი,
ქალები ყიდულობენ ნივთებს, რომლებიც გააძ-
ლიერებს მათ თვითმყოფადობას, მათ შორის,
სამკაულებს, ტანსაცმელსა და კოსმეტიკას, ხოლო
კაცები უპირატესობას ანიჭებენ მაღალტექნოლოგიურ,
ელექტრონულ და სპორტულ ინვენტარს.179 ვალის
საკითხზე კონსულტირება არის ერთადერთი დროებითი
ინტერვენციის ღონისძიება, რადგან მდგომარეობის
გამომწვევ მიზეზებს არ ეხება. ასეთვეა პათოლოგიური
აზარტული მოთამაშეების დროებითი დახმარება.
მომხმარებელთა უმეტეს ნაწილს ვალების 40%
ზამთრის თვეებში უგროვდება. დღესასწაულებმა
შეიძლება გამოიწვიოს ძველი წყენების გახსენება,
გააძლიეროს მარტოობის გრძნობა და დეპრესია,
დეპრესია კი კომპულსური ყიდვის ერთ-ერთი მთავარი
მამოტივირებელია.180 ერთ კვლევაში 13 კომპულსური
მყიდველიდან, რომლებმაც მიიღეს ანტიდეპრესანტები,
10-მა აღნიშნა, რომ მათი კომპულსური შესყიდვის ქცევა
სრულად ან თუნდაც ნაწილობრივ შემცირდა.110 ნიუ
იორკის სინას მთის მედიცინის სკოლის კომპულსური,
იმპულსური და შფოთვითი აშლილობების პროგრამის
დოქტორი ერიკ ჰოლანდერი მიიჩნევს, რომ
სეროტონინის დაბალი დონე (რაც იწვევს დეპრესიას)
არის მიზეზი, რის გამოც ზოგიერთი ქალი კომპულსური
მყიდველი ხდება ან კვებითი აშლილობა უვითარდება,
ხოლო კაცებში სეროტონინის დაბალი დონე იწვევს
რისკიანობას და ზოგჯერ ძალადობასაც კი.175
მკვლევრებისთვის უკვე დიდი ხანია ცნობილია,
რომ ჭარბი დოფამინი ააქტიურებს „ჩამრთველს“
დამოკიდებულების მქონე ადამიანებში. ბოლო-
დროინდელი დაკვირვებები მხარს უჭერს ამ დასკვნას,
რადგან ერთმანეთს უკავშირებს პარკინსონის
დაავადების მკურნალობისთვის გამოყენებულ
დოფამინის აგონისტური მედიკამენტებს და იმპულსის
კონტროლის აშლილობის რეციდივის ზრდას, როგო-
რიცაა კომპულსური ყიდვა ან კომპულსური თამაში.181
კომპულსური მყიდველების სამკურნალოდ კოგნიტურ-
ბიჰევიორული თერაპიის გამოყენებამ აჩვენა შესამჩნევი
გაუმჯობესება და ყიდვის ნაკლები ეპიზოდები ექვსი თვის
შემდეგ.182 ყოველკვირეული თერაპია კომპულსური
ყიდვის ციკლისთვის ხელის შესაშლელად, დაზოგვის
ვალდებულება, შიდა პრობლემებზე მუშაობა, საკუთარი
იმიჯი და თვითშეფასება, თვითდახმარების ჯგუფებში
შეხვედრებზე დასწრება − ეს ყველაფერი პოზიტიური
ნაბიჯებია გამოჯანმრთელების გზაზე. შეერთებულ
შტატებში 400-ზე მეტი „ანონიმურ მოვალეთა“ (Debtors
Anonymous) ჯგუფი არსებობს.
უკონტროლო შემგროვებლობა
შეგროვება (collecting), დაგროვება (accumulating) და
უკონტროლო შემგროვებლობა (hoarding) კომპულსური
ყიდვის ვარიაციებია და სათავეს იღებს ინდივიდის
რწმენიდან, რომ მისი ღირსება და თავმოყვარეობა ნივ-
თებიდან და მათი შეძენის შესაძლებლობიდან მოდის.
ისინი უფრთხიან ნივთების თავიდან მოშორებას,
თითქოს ამ ნივთებს მათი ცხოვრების ნაწილი თან
მიჰქონდეს. მათ სჯერათ, რომ ყველა შენაძენი რაღაცით
მაინც ფასეულია და მათი გადაყრა ოცნებების ნაწილს
გაიყოლებს თან (კომპულსური მოთამაშის „მაგიური
აზროვნების“ მსგავსად).183 შესაგროვებელი ნივთები
განსხვავდება ერთმანეთისგან − ანტიკვარიატით, სხვა
ღირებული საგნებით და კოსმეტიკით დაწყებული,
პოპ-კულტურასა და ჰობისთან დაკავშირებული საგ-
ნებით დამთავრებული, რომლებიც სასურველია
მოსახლეობის გარკვეული სეგმენტებისთვის (მაგ.,
პლუშის სათამაშოები, ბეისბოლის ბარათები, მოძრავი
ფიგურები, ბარბი-თოჯინები და ათასობით სხვა
კოლექცია).
„მე ბეისბოლის ბარათებს ვაგროვებ. ბარათების
ყუთებს eBay-ზე ვყიდულობ $50-ად და მეტადაც იმ
იმედით, რომ ყუთებში ბევრად უფრო ღირებული
ბარათები იქნება. ჩემი გეგმა იყო, მეყიდა და გამეყიდა
ბარათები და ამით მიმეღო გარკვეული თანხა, მაგრამ
ჯერ არ გამიყიდია. ათიათასობით ბარათი მაქვს.“
28 წლის შემგროვებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
„უკონტროლო შემგროვებლობის აშლილობა“ შეტა-
ნილია DSM 5-ში შემდეგი დიაგნოსტიკური კრიტე-
რიუმებით:
მუდმივი გაძნელება კუთვნილი (თუნდაც უსარგებლო)
ნივთის გადაგდების ან მასთან განშორების
ნივთების შენახვის საჭიროების განცდა და წუხილი
მათი გადაყრის შემთხვევაში
შედეგად იმდენი ნივთის დაგროვება, რაც ავსებს
საცხოვრებელ სივრცეს და ხელს უშლის ნორმალურ
ყოფას
მნიშვნელოვანი გაუარესება სოციალურ, პროფე-
სიულ თუ ყოველდღიური ცხოვრების სხვა ასპექტებში
არ მიეკუთვნება სხვა სამედიცინო მდგომარეობას
(მაგ., ტვინის დაზიანება)
არ აიხსნება სხვა ფსიქიკური აშლილობით
როდესაც შეგროვების სურვილი ადამიანის ცხოვრების
ყველა სხვა ასპექტს აზიანებს, ქცევა კლასიფიცირდება,
როგორც უკონტროლო შემგროვებლობა. ახალი
ამბების სიუჟეტებში ყვებიან ადამიანებზე, რომლებიც
აკვიატებულად აგროვებენ შედარებით უსარგებლო
ნივთებს, როგორიცაა ათწლეულების განმავლობაში
გამოცემული გაზეთები და ჟურნალები, პლასტმასის
სხვა ადიქციები 215
კონტეინერები, მუყაოს ყუთები, ძველი წერილები,
მაგრამ ეს მხოლოდ აისბერგის წვერია. არიან
ადამიანები, რომლებიც უონტროლოდ, უზომო
რაოდენობით აგროვებენ და დიდ გროვებად ახვავებენ
ვადაგასულ საკვებს, თავს უყრიან კატებს და სხვა
ცოცხალ ცხოველებს, ან, როგორც ამ ბოლო დროს
სან ფრანცისკოში მოხდა, ათასობით ვირთხას.184 შეგ-
როვებული ნივთები ხშირად უკავშირდება ბავშვობაში
განცდილ სასიამოვნო გრძნობებს და მოგონებებს.
ადამიანს უნდება, აღიდგინოს ეს გრძნობები, სწორედ
ისევე, როგორც ჰეროინზე დამოკიდებული ადამიანები
ეძებენ პირველად გასინჯვისას მიღებულ „კაიფის“
განცდას.
1 მილიონზე მეტ უკონტროლო შემგროვებელს
მოითვლიან და სხვაც ბევრი − მიჯნაზე მყოფად
ითვლება. უკონტროლო შემგროვებლობა არის
ფარული დაავადება, განსაკუთრებით − მოხუცებისთვის.
რამდენიმე სატელევიზიო „რეალურ შოუში“ გაგვაცნეს
ამ დაავადების მქონე ადამიანთა ცხოვრება, რომლებიც
იმდენად ვერ აკონტროლებდნენ შეგროვებას, რომ
პიროვნული კრიზისის ზღვარს მიუახლოვდნენ,
როგორიცაა შვილების, შინაური ცხოველების, ან
საკუთარი სახლის დაკარგვა.
კვებითი აშლილობები
მიმოხილვა
2013 წელს ამერიკის სამედიცინო ასოციაციამ (AMA)
სიმსუქნე საბოლოოდ აღიარა ფიზიკურ დაავადებად,
და არა მხოლოდ გულის ან სხვა დაავადებების რისკ-
ფაქტორად. ასოციაციამ დაასკვნა, რომ ეს დაავადება
მოითხოვს მეტ ყურადღებას და გულისხმიერებას
პაციენტებისგან, ექიმებისგან და ჯანმრთელობის
მზღვეველებისგან და შეთანხმებულ, გაერთიანებულ
ძალისხმევას მისგან განსაკურნად. გამოთვლილია, რომ
აშშ-ში სიმსუქნე $150 მილიარდით აძვირებს ჯანდაცვის
დანახარჯებს და როგორც უდროოდ გარდაცვალების
გამომწვევი მიზეზი (300,000 შემთხვევა) პირველობას
მხოლოდ მოწევას (490,000) უთმობს.185
DSM-5-ში სათაურის „კვების და ჭამის აშლილობები“
ქვეშ ჩამოთვლილია სამი უჩვეულო აშლილობა:
პიკა − არასაკვები ნივთიერებების ჭამა, როგორიცაა,
მაგალითად, ცარცი, რეზინი, მატყლი ან ძაფი
ცოხნა − საკვების განმეორებითი რეგურგიტაცია
(კუჭის შიგთავსის გადასროლა პირის ღრუში)
საკვების მიღების არიდება/აკრძალვა − ჭამის მიმართ
ნაკლები ინტერესი და ბევრ საჭმელზე უარის თქმა,
რაც წონაში კლებას და კვებით პრობლემებს იწვევს.
DSM-5 ასევე ჩამოთვლის სამ კარგად ცნობილ
აშლილობას:
216 თავი 4
ნერვული ანორექსია (anorexia nervosa) −
დამოკიდებულება წონის დაკლებაზე, შიმშილსა და
სხეულის ზომის მინიმიზაციაზე
ნერვული ბულიმია (bulimia nervosa) − დამოკი-
დებულება დიდი რაოდენობით საკვების უკონტრო-
ლოდ მიღებაზე, რასაც ხშირად მოსდევს საკვების
გამოდევნა ღებინების გამოწვევით, შიმშილი ან
ზედმეტი დატვირთვით ვარჯიში; სხეულის წონა
უახლოვნება ნორმის ქვედა ზღვარს
უკონტროლო კვების აშლილობა (binge eating
disorder, BED) − ბულიმია ღებინების, გამწმენდი
საშუალებების ან სხვა მაკომპენსირებელი ქმედე-
ბების გარეშე.43
უკონტროლო კვების აშლილობის მქონე პირთა
რაოდენობა გაცილებით დიდია, ვიდრე ბულიმიის ან
ანორექსიის მქონეთა. ამ თანამედროვე რეალობის
ასახვისთვის DSM-5-მა შეცვალა ის აღწერა, რაც წინა
გამოცემებში გვხვდებოდა, კერძოდ – უკონტროლო
კვების ეპიზოდების სიხშირე და დაავადების სიმძიმე.
„150 კილოს რომ მივაღწიე, სარკეში ვიხედებოდი
და ვამბობდი: „არც ისე ურიგოა.“ თავს ვიტყუებდი.
„ანონიმურ ნაყროვანთა“ რაც მეტ შეხვედრას
ვესწრებოდი და წონაშიც 8 თვის განმავლობაში 55
კილო დავიკელი, ვფიქრობდი, როგორ შემეძლო
თეფშზე არაფერი დამეტოვებინა. ერთხელაც, როცა
ნახშირწყლებით გაჯერებული საკვების მიღება
დავიწყე, ჩემი პრიმიტიული ტვინი მკარნახობდა:
„კიდევ ჭამე; მეტი ჭამე; ისევ ჭამე.“
53 წლის კომპულსური მჭამელი
ზოგჯერ ანორექსიას და ბულიმიას შორის ზღვარი
ბუნდოვანია. ბულიმიის სიმპტომები აქვთ ანორექსიის
30%-დან 80%-მდე შემთხვევებში. ძირითადი
განსხვავება არის ის, რომ ბულიმიის მქონე ადამიანები
საკვებს აღებინებენ წონის შესანარჩუნებლად, ხოლო
ანორექსიის დროს, როგორც წესი, შიმშილობენ, თუმცა,
შეიძლება, ზოგჯერ ბევრიც ჭამონ. ეს არის მიზეზი,
რის გამოც ანორექსიის მქონეთ ძალიან მცირე წონა
აქვთ, ბულიმიის მქონეთ კი − არა. ასევე, ბულიმიის
მქონენი იშვიათად განიცდიან მენსტრუალური ციკლის
დარღვევას და უფრო სავარაუდოა, რომ აღიარონ
კვებითი აშლილობის არსებობა.
კვება სკოლაში
კვებითი აშლილობები საუკუნეების განმავლობაში
არსებობდა, მაგრამ ამერიკის შეერთებულ შტატებში
ამგვარი აშლილობის მქონე მოსახლეობის პროცენ-
ტული რაოდენობა ძალიან დაბალი იყო მეოცე
საუკუნის შუა წლებამდე. ერთი გარდამტეხი ცვლილება
მეორე მსოფლიო ომის დროს მოხდა. შეიარაღებულ
ძალებში მიღებაზე უარს ეუბნებოდნენ წვევამდელთა
40%-ს, რადგან ტანად მომცროები და ძალიან ცუდად
ნაკვები იყვნენ და ვერ შეძლებდნენ ზურგჩანთების
და საბრძოლო იარაღის ზიდვას. ომის დამთავრების
შემდეგ, 1946 წელს, ამ პრობლემის მოსაგვარებლად
ხელისუფლებამ შექმნა „სასკოლო სადილის ეროვნული
პროგრამა“, რომლითაც სკოლა მარაგდებოდა რძით,
ყველით და სხვა მაღალკალორიული საკვებით,
რომელიც უზრუნველყოფდა მომავალი ომებისათვის
ამერიკის ახალგაზრდობის შესაფერის ზომა-წონას.186
ამერიკელები ჭამდნენ მეტს, სოფლებიდან ურბანულ
ცენტრებში გადადიოდნენ, შოულობდნენ უფრო
მეტ ფულს, დადიოდნენ ავტომობილით ფეხით
სიარულის ნაცვლად და, სწრაფი კვების რესტორნების
შემოღების გამო, მოიხმარდნენ უფრო მეტ ცხიმებს და
რაფინირებულ ნახშირწყლებს. ყველა ამ ფაქტორმა
ხელი შეუწყო კულტურის ჩამოყალიბებას, რომელიც
ჭამას რეკრეაციულ და არა არსებობის საშუალებად
თვლის. მოსახლეობა გამუდმებით იფართოებს ქამ-
რებს.
დღეს წვევამდელთა 27%-ს კიდევ ერთხელ ეტყოდნენ
უარს, მაგრამ ამჯერად იმიტომ, რომ ისინი ჭარბწონი-
ანები და ზედმეტად მსუქნები არიან შეიარაღებული
ძალების სტანდარტების მიხედვით. ჩვენი შეიარაღებუ-
ლი ძალების მზადყოფნის მოხსენებაში წარმოდგენი-
ლია რეკომენდაცია: „ძალიან მსუქანია ბრძოლისთვის.“
ეს ხელს უწყობს კვების მაღალი სტანდარტების
მიღებას, რომელიც შეამცირებს მაღალკალორიულ,
დაბალი ღირებულების საკვებს ჩვენს სკოლებში და
ჩვენი შვილების რაციონში.186
დემოგრაფია
მსოფლიოში ცხოვრების სტანდარტის ზრდასთან
ერთად, სიმსუქნის წილიც იზრდება. მსოფლიო
მოსახლეობის 12% ითვლება მსუქნად, მხოლოდ აშშ-
ში კი – მოსახლეობის 35.3%. უკიდურესი სიმსუქნის
მაჩვენებელი აშშ-ში 6.6%-ს უტოლდება. 1980 წელს
სიმსუქნის მაჩვენებელი დღევანდელის ნახევარი იყო.
ჭარბწონიან ამერიკელთა (მ.შ. მსუქნების) წილი საერთო
მოსახლეობაში 68.8%-ს შეადგენს. ეს მოსახლეობის
თითქმის ორი მესამედია.188-190 2013 წელს შეერთებულ
შტატებში მცხოვრებ ბავშვთა და მოზარდთა 17%
ჩაითვალა მსუქნად.191
ამჟამად სიმსუქნის მაჩვენებელი ინგლისში არის 22%,
ესპანეთში 13%, საფრანგეთში 9% და იტალიაში
9%. ამ ბოლო დროს, სიმსუქნის მაჩვენებლის კლება
დაიწყო განვითარებულ ქვეყნებში, თუმცა, ნაკლებად
განვითარებულ ქვეყნებში ის ჯერ კიდევ იზრდება.
რა თქმა უნდა, გენეტიკური მიდრეკილება მნიშვნე-
ლოვან როლს ასრულებს წონის მომატებაში, თუმცა,
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიხედვით,
მსოფლიოში სიმსუქნის ზრდის მთავარი მიზეზია გარემო
(ძირითადად, კულტურული ფაქტორები და საკვების
ხელმისაწვდომობა), განსაკუთრებით, განვითარებად
ქვეყნებში. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მონა-
ცემებით, მსოფლიოში 300 მილიონზე მეტი ადამიანია
მსუქანი და 1 მილიარდს აქვს ჭარბი წონა.191
ჩინეთში 43,000 მოზრდილის გამოკვლევით აღმოჩნდა,
რომ 20-დან 39 წლამდე ასაკის მოსახლეობის
11% მსუქანია და ეს მაჩვენებელი 2%-ით არის
გაზრდილი 2010 წელს ჩატარებული კვლევის შემდეგ.
მაჩვენებელი ბავშებში უფრო მაღალია. სხვა კვლევით
(ჩინეთის სპორტის ადმინისტრაცია) ჭარბწონიანობის
მაჩვენებელი 34.4%-ია, რაც 25%-ით მეტია 4 წლის უკან
ჩატარებული კვლევით მიღებულ მონაცემზე.192 ეს ცოტა
ირონიულად გამოიყურება, რადგან დაახლოებით
50 წლის წინ ჩინეთის 3-წლიანი დიდი შიმშილობის
პერიოდში (1959-1961) 45 მილიონი ადამიანი გაწყდა
შიმშილით.
გლობალურად, მსუქნად მსოფლიო
მოსახლეობის 12% ითვლება, ხოლო აშშ-ში
− 35%.
ამერიკის შეერთებულ შტატებში 6-იდან 19 წლამდე
ახალგაზრდების ასაკობრივ ჯგუფში სიმსუქნის პრო-
ცენტული მაჩვენებელი არის თითქმის 17%, ჭარბ-
წონიანები კი ამავე ჯგუფის 32%-ს შეადგენენ. ორიდან
ხუთ წლამდე ასაკის ბავშვებშიც კი ჭარბწონიანთა
რაოდენობა 10%-ია. ზედმეტი წონა იწვევს ბავშვებში
ისეთ დაავადებებს, როგორიცაა მაგალითად,
დიაბეტი.194
„შვილო, გამოსცადე შენი სული სიცოცხლეში და ნახე,
რა არის მისთვის ცუდი, და ნუ შეამთხვევ.
რადგან ყველაფერი როდია ყველასთვის სასარ-
გებლო და ყოველ სულს როდი ესათნოება ყოვე-
ლივე.
გაუმაძღარი ნუ იქნები განცხრომაში და საჭმელ-
სასმელს ნუ დაეხარბები.
რადგან ბევრი ჭამისგან ჩნდება სენი და გაუმაძღრო-
ბამ გულისრევა იცის.
გაუმაძღრობით მრავალნი აღესრულნენ, თავშეკა-
ვებული კი სიცოცხლეს იხანგრძლივებს.“
სიბრძნე ზირაქისა 37: 27−31, ძვ.წ. II საუკუნე
ისტორია
გასული 5,000 ან 6,000 წლის განმავლობაში, სილამაზის
კონცეფცია თაობიდან თაობამდე და კულტურიდან
კულტურამდე იცვლებოდა. ოდესღაც სიგამხდრე
სიღარიბის და დაბალი კლასის სტატუსს აღნიშნავდა,
მრგვალი ფორმები კი სიმდიდრის და მაღალი კლასის
წევრობის ნიშანი იყო, რადგან მხოლოდ მდიდრებს
ჰქონდათ მეტი რაოდენობით საკვების მიღების
საშუალება. მეოცე საუკუნის დასაწყისში, როდესაც
გაიზარდა საშუალო კლასი და საშუალო სიმდიდრე,
ვიქტორიანული ეპოქის ტანსრულმა ქალბატონმა გზა
დაუთმო ოციანი წლების მოხდენილ, ხალისიან, მოდურ
ქალებს.
სხვა ადიქციები 217
დიდი დეპრესიისა და მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ,
1940-იანი და 1950-იანი წლებისთვის ტიპიური ვნებიანი
ქალები, როგორებიც იყვნენ ჯეინ რასელი, მერლინ
მონრო და ჯეინ მენსფილდი, სამოციან წლებში
შეცვალეს გამხდარმა, ბიჭური აღნაგობის მქონე
ოდრი ჰეპბერნმა და ბრიტანელმა მოდელმა ტვიგიმ.
უოლის სიმპსონის ცნობილი ციტატა „ვერასოდეს
იქნებით ძალიან მდიდარი ან ძალიან გამხდარი“,
განამტკიცეს მოდების ჟურნალებმა და სატელევიზიო
რეკლამებმა, რომლებშიც გამოჰყავდათ გამხდარი
მოდელები, გართობის ინდუსტრია კი ტანწერწეტა
ვარსკვლავებით აივსო. დღეს ტენდენცია გრძელდება,
რადგან პაპარაცები ახალგაზრდა კინოვარსკვლავებზე
ნადირობენ და ხშირად აკეთებენ აქცენტს მათ წონაში
მატებაზე ან დაკლებაზე.
„მე ამ გიჟურ დიეტას ვიცავდი თითქმის 17 წლის
განმავლობაში, რომ შემენარჩუნებინა წონა, რასაც
მოდელობის დროს ჩემგან ითხოვდნენ. ჩემი დიეტა
სინამდვილეში შიმშილი იყო. მე არ ვარ ბუნებრივად
ასეთი თხელი.“
კერი ოტისი, მოდელი, მსახიობი, ანორექსიისგან გამოჯანმრთელებული
არსებობს დიდი განსხვავება რეკლამაში გამოყენებულ
და პოდიუმზე ნანახ „იდეალურ სხეულსა“ და აშშ
საზოგადოების რეალობას შორის. საშუალოდ,
ამერიკის შეერთებულ შტატებში ქალი არის 163
სმ სიმაღლის და იწონის 63-დან 75 კილომდე.
საშუალო მოდელი არის 180 სმ და იწონის 53
კილოგრამს.195 ჩვენი საზოგადოება ცდილობს, მიბაძოს
მედიაში წარმოდგენილ ახალგაზრდობას, სილა-
მაზეს და სრულყოფილ სხეულს, მაგრამ ლუდის,
უალკოჰოლო სასმელების, კანფეტების და სწრაფი
კვების სატელევიზიო რეკლამების რაოდენობა და
სიხშირე ქმნის საინტერესო პარადოქსს. ბავშვები
ყოველწლიურად ხედავენ საკვების 10,000 რეკლამას,
მათგან 95% არის დაშაქრული ფაფები, კანფეტები,
სწრაფი კვება და გამაგრილებელი სასმელები.196
ადამიანები, რომლებსაც ჭარბი წონა აქვთ ან მსუქნები
არიან, ხშირად განიცდიან სოციალურ იზოლაციას,
სამსახურში დისკრიმინაციას და დაცინვას, რაც ხელს
უწყობს არასრულფასოვნების და დანაშაულის განცდის
ჩამოყალიბებას. ჩვენს საზოგადოებაში გავრცელებული
კომპლიმენტია „თქვენ წონაში დაიკელით − ლამაზად
გამოიყურებით.“
დიეტის და ფიტნესის ინდუსტრიები დიდ ფინანსურ
მოგებას ნახულობენ, რადგან ადამიანთა უმეტესობას
სურს, სრულყოფილი სხეული ჰქონდეს. ამერიკელები
წელიწადში $40-100 მილიარდ დოლარამდე ხარჯავენ
დიეტის პროგრამებსა და პროდუქტებზე. იდეალური
სხეულის სურვილს ზოგჯერ იქამდეც მიჰყავს ადამიანები,
რომ წონის დაკლების ჯანსაღი პროგრამებიდან
სერიოზულ კვებით აშლილობამდე მიდიან.197
„კვებითი აშლილობის კლინიკაში ბულიმიის გა-
მო მივედი. აქ იყვნენ ანორექსიის მქონენი და
218 თავი 4
გადამეტებით, ჭარბად მჭამელებიც. კვების დროს
პერსონალი თვალყურს ადევნებდა სუფრასთან
მჯდომ ყველა ადამიანს. ისინი ზრუნავდნენ, რომ ანო-
რექსიის მქონეს შეეჭამა რამე და არ მიეცა ჭარბად
მჭამელის ან ბულიმიის მქონე ადამიანისთვის, რომ
არავინ წასულიყო აბაზანაში საკვების ამოსაღებად,
ან დაეწყო ვარჯიში წარმოუდგენელი დაძაბულობით.
ისინი ამოწმებდნენ მაგიდის ქვეშ გადაგდებულ
საკვებსაც. ჩვენ, ბულიმიის მქონე ადამიანებს, უბრა-
ლოდ, არ გვიშვებდნენ აბაზანაში ჭამიდან მინიმუმ
ნახევარი საათის განმავლობაში. ერთი წლის შემდეგ
მე შევწყვიტე საჭმლის ამოღება ჯანმრთელობის
მდგომარეობიდან გამომდინარე და მოვიმატე 160
კილომდე. ახლა მე კომპულსური მჭამელი ვარ, ან,
როგორც ახლა უწოდებენ, „უკონტროლო კვების
აშლილობის მქონე“.
35 წლის ბულიმიის მქონე მამაკაცი, ყოფილი კოლეჯის მძლეოსანი,
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
კვებითი აშლილობები გულისხმობს საკვების შესახებ
აზრების აკვიატებას, საკვების გამოყენებას არა-
სასურველი გრძნობებისგან (მაგ., დეპრესია, შფოთვა
ან მოწყენილობა) თავის დასაღწევად, დამალვას,
დანაშაულის გრძნობას, უარყოფას, უზომოდ ჭამის
გაგრძელებას ან შიმშილს – მიუხედავად მიყენებული
ზიანისა. ეს სიმპტომები შეიძლება ახასიათებდეს იმ
ადამიანებს, ვინც ზომიერად ჭარბწონიანი ან მსუქანია.
„ეს არ არის მხოლოდ ფიზიკური დამოკიდებულება.
ეს სულიერი და ემოციური პრობლემაცაა. ეს არ
მოიცავს მხოლოდ თქვენს სხეულს. თქვენი გონება
სრულიად გამორთულია. ისე ხართ ჩართული
ნებისმიერ დამოკიდებულებაში, რომ თქვენი
ცხოვრებით არ ცხოვრობთ. თქვენ ადიქციისთვის
ცხოვრობთ.“
45 წლის კომპულსური მჭამელი ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
როგორც სხვა ადიქციების შემთხვევაში, კვებითი
აშლილობის მქონე ადამიანები გრძნობენ უმწეობას,
როდესაც საქმე საკვებს ეხება. თუმცა, აქვთ
სურვილი, დაძლიონ თავი და გააკონტროლონ
საკუთარი ცხოვრება, რის გამოც კვებითი აშლილობა
განუვითარდათ.
„დედაჩემს შიზოფრენია ჰქონდა, მამა სვამდა, მე
ვგრძნობდი, რომ მათ ვერ დავეხმარებოდი და
ვერც ვერაფერს შევცვლიდი ჩემს ცხოვრებაში.
ერთადერთი რამ, რის გაკონტროლებაც შემეძლო,
იყო და არის ის, რა უნდა მეჭამა. შემეძლო ნებისმიერი
რამ ამერჩია მაცივარში. შემეძლო, შევსულიყავი
რესტორანში და შემეკვეთა ნებისმიერი რამ. ვერავინ
მეტყოდა, რა უნდა მეჭამა“.
43 წლის კომპულსურად მჭამელი მამაკაცი
 „როდესაც თქვენ ხართ წამალდამოკიდებული,
ალკოჰოლიკი, ან საკვებზე დამოკიდებული, ვარაუ-
დობენ, რომ თქვენ შეგიძლიათ, გააკონტროლოთ,
რას ჩაიდებთ პირში, ან მოწევთ, ან რას გააკეთებთ.
მაგრამ თქვენ არ გაქვთ კონტროლის განცდა, სანამ
არ გამოჯანმრთელდებით.“
45 წლის კომპულსური მჭამელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
გენეტიკური, გარემოს და
ნეიროქიმიური ფაქტორები
ვიღაც მიიჩნევს, რომ კვებითი აშლილობა დასწავლილი
ქცევაა, რომლისგანაც მკურნალობით შეიძლება
თავის დაღწევა. სხვების აზრით, ის ფიზიოლოგიური
და ფსიქოლოგიური დამოკიდებულებაა, რომელიც
ხშირად ყალიბდება ჩვილობასა და ადრეულ ბავშვობაში
განცდილი სექსუალური, ფიზიკური ან ემოციური
ტრავმების შედეგად.198 ზოგიერთი კვებითი აშლილობის
მთავარ მიზეზად გენეტიკას თვლის. არსებობს მტკი-
ცებულება, რომ კვებითი აშლილობები, ყველა სხვა
ადიქციის მსგავსად, არის გენეტიკური, გარემოს და
ნეიროქიმიური ფაქტორების კომბინაციაა.199,200
გენეტიკური ფაქტორები
არსებობს კომპულსური ჭარბად ჭამის ძალიან
ძლიერი გენეტიკური კომპონენტი; შედარებით სუსტი
გენეტიკური წინაპირობები აქვს ანორექსიასა და
ბულიმიას. ყველაზე დიდი გავლენა აქვთ გენებს,
რომლებიც უფრო მეტ გავლენას ახდენენ შიმშილზე,
დანაყრებაზე და საკვების მიღებაზე, ვიდრე მეტაბოლურ
პროცესებზე. ერთ-ერთი გენი, რომელიც ალკოჰოლის
და ნარკოტიკების მოხმარების ტენდენციაზე მიუ-
თითებს, ასევე გვიჩვენებს კომპულსური ჭამისაკენ
მიდრეკილებას. DRD2A1 ალელი გენი, რომელიც აღ-
მოაჩნდათ ალკოჰოლზე დამოკიდებულთა 70%-ს,
მაგრამ სოციალური მსმელების მხოლოდ 30%-ს, ხში-
რად გვხვდება კომპულსურ მჭამელებთან. ეს გენი
გვიჩვენებს დოფამინის რეცეპტორების (სიამოვნების
რეცეპტორები) ნაკლებობას მიმდებარე ბირთვის
დაჯილდოება/განმტკიცების გზაზე, რომელიც წააქე-
ზებს გადაჭარბებულ ჭამას დასანაყრებლად და
ზომიერი სიამოვნების მისაღებად.117,201 ბოლო
კვლევებში აღმოჩნდა, რომ მაღალი ცხიმიანობის,
მაღალი შაქრიანობის დიეტა შეამცირებს D1 და D2
დოფამინური რეცეპტორების რაოდენობას (ნაკლებ
დონეზე დაარეგულირებს), რაც კიდევ უფრო ზრდის
ლტოლვას.202 ამ კვლევამ აჩვენა, რომ ზედმეტად
მდიდარი დიეტის შეწყვეტის შემდეგ, ლტოლვა და
ზედმეტი საკვების მიღების სურვილი 18 დღის შემდეგ
ჯერ კიდევ არსებობდა, ნაწილობრივ იმიტომ, რომ
რეცეპტორების დეფიციტი არ შეცვლილა.
ზოგიერთი სხვა გენი, რომელიც გავლენას ახდენს
სიმსუქნეზე, არის გენები, რომლებიც გავლენას
ახდენს ლეპტინსა და მელანოკორტინზე − შიმშილის
მაკონტროლებელ ორ ჰორმონზე.203,204 სხვა გენები,
რომლებიც გავლენას ახდენენ სიმსუქნეზე, აკონ-
ტროლებენ ცხიმოვანი მჟავას და ქოლესტერინის
სინთეზს.205
გარემო ფაქტორები
კვების ბიოლოგი ჰანს რუდოლფ ბერტჰუდი ვარაუდობს,
რომ კვების შემაკავებელ გარემოში, სადაც შიმშილი
და მარხვა ციკლურია, სხეულის ჰომეოსტატიკური
კონტროლის სისტემა საკმაოდ კარგად არეგულირებს
სხეულის წონას.206 ესე იგი, როდესაც საკვები მწირია,
სხეული ცვლის საკუთარ მეტაბოლიზმს შეზღუდული
მარაგიდან მაქსიმალური საკვების და ენერგიის
მისაღებად. იგი ინახავს ცხიმსაც, რომელსაც გამოი-
ყენებს, როდესაც შიმშილობის დრო დადგება. თუმცა,
იმ საზოგადოებაში, სადაც მდიდარი საკვებია ხელმი-
საწვდომი და დღის განმავლობაში ფიზიკური აქტი-
ვობის გაგრძელების საჭიროება აღარ არსებობს,
იწყება სიმსუქნე და მადისა და მეტაბოლიზმის
ბუნებრივი ქვეცნობიერი კონტროლი არაეფექტური
ხდება.207 აუცილებელია ჭამის ჩვევების კოგნიტური
კონტროლი და არა მადასა და ლტოლვას აყოლა.
კონტროლს ისინი კარგავენ, ვისაც უკვე გააჩნიათ
გენეტიკური მიდრეკილება, შეინარჩუნონ თითოეული
ლუკმა, რომელიც მათ სხეულში ხვდება.206,208 ნებისმიერ
სხვა სიტუაციაში, მეტაბოლიზმის შეცვლის ეს უნარი
გადარჩენისთვისაა საჭირო. თანამედროვე, უფრო
მობილურ საზოგადოებაში კი − ის ხშირად საზიანოა
ინდივიდისა და საზოგადოების ჯანმრთელობისთვის.
ნეიროქიმიური ფაქტორები
მკვლევრებს, მათ შორის, ნივთიერებათა ავადმოხმა-
რების ეროვნული ინსტიტუტის დირექტორს ნორა
ვოლკოვს, სჯერათ, რომ კომპულსურ ჭამას შეიძლება
ეწოდოს „საკვებზე დამოკიდებულება“ (food addiction),
რადგან გარკვეული საკვები იმგვარად ცვლის თავის
ტვინს, რომ გააძლიეროს ლტოლვა და ხელი შეუწყოს
კვებით აშლილობას. ეს ცვლილებები საკმაოდ ჰგავს
ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მიერ გამოწვეულ
ნეიროქიმიურ ცვლილებებს.
ჩვეულებრივ, ცარიელ კუჭში გამოიყოფა გრელინი,
რომელიც შემდეგ გავლენას ახდენს ჰიპოთალამუსზე,
ტვინის რეგიონზე, რომელიც აკონტროლებს მეტაბო-
ლიზმს და მადას. შემდეგ ჰიპოთალამუსი იწვევს
დოფამინს, რომელიც ასტიმულირებს მიმდებარე
ბირთვს („ჩამრთველს“) და ხელს უწყობს ცნობიერ
ტვინს საკვების მოძიებაში.210,2011 ცხიმის უჯრედებიდან
გამოთავისუფლებული ჰორმონი ლეპტინი აბათილებს
გრელინის მოქმედებას და უბრძანებს ჰიპოთალამუსს,
შეწყვიტოს ჭამა.213 ენდოკანაბინოიდი CB1 რეცეპტორიც
სხვა ადიქციები 219
კი ჩართულია (იგივე რეცეპტორი, რომელიც რეაგირებს
მარიხუანათი სტიმულირებაზე).
ცხიმის და შაქრის მაღალი შემცველობის
საკვები ამცირებს დოფამინის რეცეპტორების
რაოდენობას, რაც, თავის მხრივ, ზრდის
ასეთი საკვებისკენ ლტოლვას.
სიმსუქნის სამედიცინო შედეგები
სიგარეტს და ალკოჰოლს თუ არ ჩავთვლით, კომპუ-
ლსური ჭამა იწვევს ჯანმრთელობის მეტ პრობლემას,
ვიდრე ფსიქოაქტიური ნივთიერებების უმეტესობა. კომ-
პულსური მჭამელები, ჩვეულებრივ, ჭარბწონიანები
არიან და ხშირად ხასიათდებიან სიმსუქნესთან ასოცი-
რებული სამედიცინო მდგომარეობით, როგორიცაა:

სხვა ნეიროპეპტიდი, ორექსინი, ზრდის ფსიქოაქტიური მაღალი წნევა, მაღალი ქოლესტერინი, სისხლის
მიმოქცევის პრობლემები და გულის დაავადებები
საკვების (მაგ., შაქრის ან ნახშირწყლების მაღალი
შემცველობით) მნიშვნელობას დოფამინის და მიმ- შაქრიანი დიაბეტის ტიპი 2 (ზრდასრულთა დიაბეტი)
დებარე ბირთვის ზე-აქტივაციით, რაც ლტოლვას
ძილის აპნოე
ზრდის, განსაკუთრებით, მგრძნობიარე ინდივიდებში.
საინტერესოა, რომ ორექსინი იგივეს აკეთებს ნაღვლის ბუშტის დაავადებები, პოდაგრა და
(ზრდის მნიშვნელობას) კოკაინის და შესაძლოა სხვა ართრიტი
ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარების შემთხვე-
15%-დან 60%-მდე გაზრდილი კიბოს რისკი, მათ
ვაშიც. მკვლევრებმა მიაგნეს წამალს (SB334867),
შორის, ძუძუს კიბოს რისკი ქალებში (ზოგიერთი
რომელიც ბლოკავს ორექსინს და ამით ამცირებს
კვლევის მიხედვით).220
ლტოლვას ფსიქოაქტიურ საკვებსა და კოკაინზე. ის,
შესაძლოა, სიმსუქნის სამკურნალოდაც გამოდგეს.217 „ამერიკის გულის ასოციაციამ“, ხელახალი კლასიფი-
კაციით, სიმსუქნე გულის იშემიური დაავადების ძირითად
სხვადასხვა მექანიზმი, რომელიც მადასა და დანაყრებას მოდიფიცირებად რისკ ფაქტორად აღიარა. სიმსუქნე
აკონტროლებს, შეიძლება გადაიტვირთოს დიდი რაო- (35 კგ-ით ან მეტით გადაჭარბება) 12 წლამდე ამოკლებს
დენობით საკვებით, განსაკუთრებით, მაღალენერგე- სიცოცხლის ხანგრძლივობას.221 იმ ადამიანებს, რომ-
ტიკული საკვებით, როგორიცაა ცხიმები და რაფინი- ლებიც 14 კილოგრამამდე აჭარბებენ ნორმალურ
რებული ნახშირწყლები (მაგ., რაფინირებული შაქარი, წონას, ნორმალური სიცოცხლის ხანგრძლივობა აქვთ,
ფრუქტოზის მაღალი შემცველობის სიმინდის სიროფი შესაძლოა იმის გამო, რომ იღებენ მედიკამენტებს
და თეთრი ფქვილი). ეს საკვები ზრდის და ცვლის ქოლესტერინის და არტერიული წნევის დასაწევად.
სხეულის ბუნებრივ მადას, აძლიერებს რა ლტოლვას
და საკვების მიღებას.214 PET სკანირება ცხადყოფს, რომ
კომპულსური მჭამელების მიმდებარე ბირთვში 20%- დიაბეტი
ით ნაკლები დოფამინის D2 რეცეპტორები გვხვდება,
დიაბეტი ამერიკის შეერთებულ შტატებში ეპიდემიად
რაც გულისხმობს, რომ მათ ნორმალურზე ბევრად
გადაიქცა ბოლო ორი-სამი თაობის განმავლობაში
უფრო მეტი რაოდენობის საკვები სჭირდებათ ჯილდო/
და გავრცელდა სხვა ქვეყნებშიც, რადგან ისინი ბა-
გაძლიერების გზის სტიმულირებისთვის, ანუ განწყობის
ამაღლებისა და დანაყრების განცდისათვის.215 მაღალ-
კალორიული, მაღალენერგეტიკული საკვების დიდი
კონცენტრაცია ასუსტებს კომპულსური მჭამელის უნარს,
შეწყვიტოს ჭამა, რადგან მწყობრიდან გამოჰყავს ტვინში
არსებული „გამომრთველი“.

სურსათის მწარმოებლებმა იციან ადამიანის კვების

ნორმალური მექანიზმების ამ გადახრის შესახებ და
ხშირად ამატებენ სიმინდის სიროფს ან სხვა რაფი-
ნირებულ ნახშირწყლებს, რათა პროდუქცია უფრო
მიმზიდველი გახადონ მომხმარებლისთვის. ამგვარი
გადახრა განაპირობებს, რომ სინამდვილეში ადა-
მიანებს ჭამა სიამოვნების მისაღებად უნდებათ, მაგრამ
ფიქრობენ, რომ ეს უკიდურესად აუცილებელია მათი
არსებობისთვის.216

ბოლო რამდენიმე წელია, რაც სწრაფი კვების რესტორ-
ნებმა დაიწყეს ნუტრიციული ინფორმაციის განთავსება
თავიანთ შეთავაზებებზე.
ყოველი მეოთხე ამერიკელი ყოველდღე სტუმრობს სწრაფი კვების
რესტორანს, რაც ნიშნავს, რომ ამ ობიექტებში წლიურად $110
მილიარდი იხარჯება. მაკდონალდსს 30,000 რესტორანი აქვს 100
ქვეყანაში. აშშ-ში იგი სწრაფი კვების ბაზრის 43%-ს აკონტროლებს.
ამერიკაში დაახლოებით 160,000 სწრაფი კვების რესტორანია.
© 2012 CNS Production, Inc.

220 თავი 4
ძავენ ამერიკული ცხოვრების წესს. ორი ძირითადი
ფაქტორი, რომელიც იწვევს მე-2 ტიპის შაქრიან
დიაბეტს, არის გენეტიკა და მიღებული საკვების სახე
და რაოდენობა. ცხიმისა და ნახშირწყლების მაღალი
შემცველობის საკვების ჭარბად მიღება და ცხოვრების
მჯდომარე წესი ართულებს სხეულში ინსულინის
წარმოქმნას, რომელმაც უნდა მოახდინოს შაქრისა და
სხვა ნახშირწყლების მეტაბოლიზმი. ხშირად სხეული
რეზისტანტული ხდება ინსულინის მიმართ, ღვიძლი
აწარმოებს ძალიან ბევრ შაქარს და სისხლში შაქრის
დონე პრობლემურად იზრდება.
ერთ-ერთი კვლევის მიხედვით, დაახლოებით 25.8
მილიონ ამერიკელს (მოსახლეობის 8.3%) ჰქონდა
დიაბეტი. კიდევ 79 მილიონს ჰქონდა დაავადების
რისკი.222 25 წელში დაავადების შემთხვევების რაო-
დენობა, სავარაუდოდ, 44 მილიონს მიაღწევს.223 კიდევ
ერთი კვლევის მიხედვით ვარაუდობენ, რომ 2050
წელს ამერიკაში ზრდასრულთა ერთ მესამედს დიაბეტი
ექნება.224 ამ დაავადების სამკურნალო ხარჯები,
სავარაუდოდ, გასამმაგდება და $336 მილიარდს
მიაღწევს 2034 წლისთვის. რადგან ადამიანები მთელ
მსოფლიოში არაჯანსაღ საკვებს უფრო ადვილად
მოიპოვებენ, რიგ შემთხვევებში, დიაბეტი კიდევ
უფრო გავრცელდება. სიმსუქნის დაწყება ხშირად
პროგნოზირებს დიაბეტის დაწყებას; როდესაც
გადაჭარბებული კვება სიმსუქნეში გადაიზრდება,
სავარაუდოდ, იწყება მე-2 ტიპის ზრდასრულთა
დიაბეტი.225 მე-2 ტიპის დიაბეტის დიაგნოზის მქონე
ინდივიდთა კვლევაში, 86% იყო ჭარბწონიანი ან მსუქანი;
კვლევის ყველა მონაწილის 58% იყო მსუქანი.226
დიაბეტის მნიშვნელოვანი კომპონენტია რასობრივი და
ეროვნული მიკუთვნებულობა: ამერიკელი ინდიელების
14.2%; შავკანიანთა 12.6%; ესპანურენოვანი
ამერიკელების 11.8%; აზიელი ამერიკელების 8.4%;
თეთრკანიანთა 7.1 %. გავრცელების მაღალი სიხშირე
განსაკუთრებით დამახასიათებელია 60 წლის ზევით
(12.2%).193,222
აშშ-ში მოსახლეობის 8.3%-ს დიაბეტი და
25%-ს დიაბეტით დაავადების რისკი აქვს
ფსიქოლოგიური პრობლემები და
თანმხლები აშლილობები
ადამიანებს, რომლებსაც ახასიათებთ ჭარბი წონა ან
სიმსუქნე, ხშირად უვითარდებათ ფსიქოლოგიური
პრობლემები:
მეტად აღენიშნებათ დეპრესია ზოგად პოპულა-
ციასთან შედარებით
უვითარდებათ ნეგატიური წარმოდგენა საკუთარ
სხეულზე და თავს არიდებენ სოციალიზაციას ან
ხალხში გასვლას
აქვთ თვითშეფასების პრობლემები გარეგნობის
გამო.
კვებითი აშლილობის მქონე ადამიანებს შორის არსე-
ბობს მაღალი ინციდენტობა დიდი დეპრესიის და
კლინიკური დეპრესიის, შფოთვის, ნივთიერებათა
ავადმოხმარების და პიროვნული აშლილობების.226
ანორექსიის მქონეთა 12%-დან 18%-მდე და ბულიმიის
მქონეთა 30%-დან 70%-მდე მოიხმარს თამბაქოს,
ალკოჰოლს, ამფეტამინს, წამლებს ან არალეგალურ
ნივთიერებებს.
გენეტიკური და ბიოქიმიური ფაქტორების ბოლო
კვლევა ვარაუდობს, რომ ტვინი ვერ განასხვავებს
ეიფორიულ გრძნობებს, რომლებიც გამომუშავდება
საკვების გადაჭარბებით მიღების დროს და შიმშილობის
დროს.200 ბულიმიის მქონე ზოგიერთი ადამიანი აღწერს
სიამოვნების შეგრძნებას ღებინების დროს, რასაც
მოჰყვება სიმშვიდის გრძნობა. ანორექსიის მქონე ქალები
აღწერენ ძლიერების, ნეტარების გრძნობებს და კიდევ,
ლივლივის შეგრძნებას. შიმშილი გამოათავისუფლებს
ენდორფინებს, რომლებიც, თავის მხრივ, გამოყოფს
დოფამინს დაჯილდოება/განმტკიცების გზაზე, რაც
მსგავსია ენდორფინით ან ოპიოიდებით მიღებული
სიამოვნებისა.227 ჭარბად მჭამელები ამბობენ, რომ
დიდი ოდენობით ნახშირწყლების მიღებისას თავს ისე
გრძნობენ, თითქოს ალკოჰოლი მიეღოთ. ნეიროქიმიის
ჭრილში, შაქრის მაღალი დონე ამცირებს კონკრეტული
კორტიკოსტეროიდების დონეებს, სხეულის სტრესის
ჰორმონების დონეს, რაც ამშვიდებს მჭამელს.227
ანორექსიის, ბულიმიის და
უკონტროლო კვების აშლილობების
ეპიდემიოლოგია
მიუხედავად იმისა, რომ ჭარბწონიანი და მეტისმეტად
ნაკლებწონიანი ადამიანების იდენტიფიცირება ადვი-
ლია, კვლევა მიუთითებს, რომ კვებითი აშლილობების
ნახევარზე მეტი მაინც შეუმჩნეველი რჩება.228 ხშირ
შემთხვევაში, ფიზიკურ სიმპტომებს, როგორიცაა ქოშინი,
თავბრუსხვევა და შეშუპება (ჭარბი სითხე კანქვეშ)
საერთოდ არ ახსენებენ ექიმთან ვიზიტის დროს, ან
ისინი, უბრალოდ, უგულებელყოფილია.229 კვების
აშლილობას ხშირად უარყოფენ, მიუხედავად აშკარა
ვიზუალური მანიშნებლებისა; ზედმეტი კილოგრამების
არსებობა ან მათი ნაკლებობა კი ხშირად ბრალდება
სადღესასწაულოდ ან არდადეგების დროს მიღებულ
საკვებს, ვარჯიშის შეწყვეტას, გადატვირთულ ვარჯიშს,
კუჭის პრობლემებს, რესტორანში კვებას, ძალიან ბევრი
ლუდის სმას, მემკვიდრეობითობას, ძვლის სტრუქტურას
და ათეულობით სხვა მიზეზს.
კვებითი აშლილობების უმეტესობა იწყება მოზარდობის
პერიოდში, ქრონიკულია და გენდერულ ჭრილში
თუ განვიხილავთ, არაპროპორციულად მოქმედებს
ქალებზე.230 სავარაუდოდ, ანორექსიისა და ბულიმიის
მქონეთა 90-95% ქალია.231 ახალგაზრდა ქალების
დაახლოებით 3%-ს აქვს DSM-5-ით კლასიფიცირებული
კვებითი აშლილობებიდან ერთ-ერთი: ნერვული
ანორექსია, ნერვული ბულიმია ან უკონტროლო კვების
სხვა ადიქციები 221
აშლილობა.228,232 საშუალო სკოლის მოსწავლეთა შო-
რის პროცენტული მაჩვენებელი გაცილებით მაღა-
ლია.233
ამერიკულ კულტურაში ქალის თვითღირებულების
შეგრძნება ისტორიულად მიბმულია მის გარეგნობაზე,
განსაკუთრებით კი მის წონაზე. საშუალო სკოლის
მოსწავლე გოგონები ხშირად დამახინჯებით აღიქვამენ
თავიანთ გარეგნობას; მეთორმეტეკლასელების 36%-ს
სჯერა, რომ ისინი ჭარბწონიანები არიან, სინამდვილეში
კი მხოლოდ 6.3% არის ჭარბწონიანი.
დღესდღეობით სიმსუქნე, ანორექსია და ბულიმია უფ-
რო გახშირებულია განვითარებულ ქვეყნებში, სადაც
უხვად არის საკვები და მედია წარმოაჩენს სიგამხდრეს,
როგორც სილამაზეს და სასურველობას. არგენტინაში,
ბუენოს-აირესში, ანორექსიისა და ბულიმიის საავადმყო-
ფოში ასობით გამხდარი თინეიჯერი გოგონა პაციენტი
ჰყავთ. როგორც ჩანს, პოპ-კულტურის გლობალიზაციამ
ხელი შეუწყო ამ აშლილობის გავრცელებას.
ამერიკის შეერთებულ შტატებში ანორექსიისა და
ბულიმიის დიაგნოზების რაოდენობა გაიზარდა; შუა
1950-იანი წლებიდან შუა 1970-იან წლებმდე ანო-
რექსიის შემთხვევები 300%-ით გაიზარდა.234 კვებითი
აშლილობების ეროვნული ასოციაციის ბოლო კვლევის
თანახმად, კოლეჯის სტუდენტი ქალების დაახლოებით
20%-ს აქვს კვებითი აშლილობა.236
ნერვული ანორექსიის დიაგნოზი ყველაზე ხშირად
გვხვდება 14-დან 18 წლამდე ახალგაზრდა ქალებში.
ეს აღენიშნებათ ქალების დაახლოებით 0,5-1% ნაწილს
გვიანი მოზარდობის და ადრეული ზრდასრულობის
ასაკში. 40 წელს ზემოთ ქალებში იშვიათად
ვითარდება ანორექსია. თუმცა, შეიძლება დაემართოს
ყველა ასაკობრივი ჯგუფის ადამიანს − ბავშვებიდან
მოხუცებამდე. ანორექსიის მაღალი სიხშირე კაცებში
გვხვდება საშუალო სკოლისა და კოლეჯის ძალოს-
ნებთან, რომლებმაც გარკვეული წონა უნდა
შეინარჩუნონ მოცემულ კატეგორიაში დასარჩენად.
„ჩვენმა მწვრთნელმა გვასწავლა, როგორ უნდა
ამოგვეღო საჭმელი უკან, რომ შეგვენარჩუნებინა
წონა სკოლის მოჭიდავეთა ნაკრებში ყოფნისათვის.
ჩვენ მივდიოდით სუფრასთან, ვჭამდით ბევრს,
მერე აბაზანაში ვაღებინებდით, ისევ ვჭამდით და
კიდევ ერთხელ ვაღებინებდით. გუნდის უმეტესობა
ასე იქცეოდა. რა თქმა უნდა, ეს არავისთვის უნდა
გვეთქვა, მაგრამ დაახლოებით წელიწადნახევრის
შემდეგ ხმები გავრცელდა და ის გაათავისუფლეს.“
კოლეჯის მძლეოსანი
ქალი ტანმოვარჯიშეები, მორბენლები, მოცურავეები,
მოცეკვავეები და მოციგურავეები ხშირად იმყოფებიან
კვებითი აშლილობების რისკის ქვეშ, განსაკუთრებით,
თუ პედაგოგები, მწვრთნელები და ინსტრუქტორები
აიძულებენ, რომ გარკვეული წონა შეინარჩუნონ.
სპორტსმენი ქალებისთვის დამახასიათებელი დარღვე-
222 თავი 4
ვების კომპლექსი სახელწოდებით „სპორტსმენი ქა-
ლების ტრიადა“, შემდეგია:
კვებითი აშლილობა, როგორიცაა ანორექსია
ან ბულიმია, მაგრამ ასევე მოიცავს გარკვეული
საკვების ჯგუფების ამოღებას რაციონიდან და
წონის კონტროლის მეთოდების გადაჭარბებულად
გამოყენებას, როგორიცაა დიეტა, შიმშილი, დიეტის
დამხმარე საშუალებების და საფაღარათო საშუა-
ლებების გამოყენება
არარეგულარული მენსტრუაცია (ანუ, ერთზე მეტი
თვის გამოტოვება)
ოსტეოპოროზი ან ძვლის სიმკვრივის შეუქცევადი
დაკარგვა, რომელმაც შეიძლება გამოიწვიოს ტკი-
ვილი და მოტეხილობები.237
გაურკვეველია, კვებითი აშლილობები წინ უსწრებს თუ
მოჰყვება ქალთა მონაწილეობას სპორტში. ნებისმიერი
ექსტრემალური მეთოდით წონის დაკლებას აქვს
ფიზიოლოგიური და ფსიქოლოგიური შედეგები. ზო-
მიერი დიეტაც კი ზრდის კვებითი აშლილობების რისკს
მოზარდ გოგონებში.237
ნერვული ანორექსია
ანორექსია ჯერ კიდევ შუა საუკუნეებში იყო გავრ-
ცელებული და ცნობილი იყო „წმინდა ანორექსიის“
სახელით; მონაზვნები და ბერები შიმშილობდნენ, რათა
იდეალური სიწმინდისთვის მიეღწიათ და ხორციელი
სურვილები გაეკონტროლებინათ. უკანასკნელი
სამი საუკუნის განმავლობაში ანორექსიის უამრავი
აღწერილობა დაგროვდა, რომლებიც საკმაოდ
ჰგავს თანამედროვე განმარტებას: წონის დაკლებაზე
დამოკიდებულება, შიმშილი და სხეულის ზომის
შემცირება.239,240 ვიქტორიანულ ეპოქაში, XIX საუკუნის
ბოლოს, ჭამა და ყველაფერი მასთან ასოცირებული −
დეფეკაცია, ქარების გამოშვება და საკვების მომზადებაც
კი − მიჩნეული იყო ახალგაზრდა ქალის იმიჯისა და
ღირებულებების შეუფერებლად, ასე რომ, ფრთხილად,
თავშეკავებით ჭამა ითვლებოდა საჭიროდ, რომ ქალი
საპირისპირო სქესისთვის სასურველი დარჩენილიყო;
ეს დამოკიდებულება დღესაც არსებობს.241
განმარტება
მართალია, ანორექსია „უმადობას“ ნიშნავს, მაგრამ
ამ მდგომარეობას ნაკლები აქვს საერთო მადის
დაკარგვასთან, ის, ერთ-ერთი ექსპერტის თქმით,
„წონის ფობიაა“. ზოგიერთი ანორექსიის მქონე წონის
დაკლებას ახერხებს საკვების მიღების შეზღუდვით:
დიეტის მეშვეობით, შიმშილით, ამფეტამინების და სხვა
გასახდომი აბების გამოყენებით და გადატვირთული
ვარჯიშით. უკონტროლო ჭამა/კუჭ-ნაწლავის დაცლა −
ამ სახის ანორექსიის დროს წონაში იკლებენ საკვებისგან
გაწმენდის მეშვეობით დიურეზული, საფაღარათო
საშუალებებით, ან ღებინებით. სხეულის მასის ინდექსზე
დაყრდნობით, ანორექსია იყოფა მსუბუქ, საშუალო,
მძიმე და უკიდურეს მდგომარეობებად.43
ნერვული ანორექსიის მქონე ადამიანებს ეშინიათ თითო-
ეული კილოგრამის მომატების და თანდათანობით
შეიძლება დაკარგონ წონის 15%-დან 60%-მდე. ისინი
არ ინარჩუნებენ ნორმალურ წონას, სხეულის ფორმის
და ზომის დამახინჯებული აღქმა აქვთ − მაშინაც კი,
როდესაც გამხდრები არიან, ხშირად ეჩვენებათ, რომ
მათი სხეული ან მისი ცალკეული ნაწილები ჭარბი
წონისაა. მათი ემოციური მდგომარეობა იმდენადაა
მიბმული წონაზე, რომ მათი ზომები განაპირობებს,
როგორ გრძნობენ თავს. ანორექსიის მქონე ადამიანებმა
ხშირად არ იციან, ან უარყოფენ სხეულის დაბალი
წონის პრობლემის სერიოზულობას. თანატოლთა მიერ
განმტკიცებამ შეიძლება დაძაბოს მდგომარეობა, თუ
ისინი შეაქებენ ანორექსიის მქონეს და წაახალისებენ მის
„გარეგნობას“, რაც მოზარდებში მაღალ სტატუსს ნიშნავს
არა მხოლოდ ამერიკის შეერთებულ შტატებში, არამედ
სხვა განვითარებულ ქვეყნებშიც.242,243 საფრანგეთში
აღიარეს, რომ მდგომარეობა სერიოზულია და 2008
წელს მიიღეს იმ ვებ-გვერდების აკრძალვის კანონი,
რომლებიც წარმოაჩენს ანორექსიას ან უკიდურეს
სიგამხდრეს, როგორც სრულფასოვანი ცხოვრების
წესს.
მიზეზები
ზოგი ფსიქოლოგი ანორექსიას განიხილავს, როგორც
ისეთი ადამიანებისთვის დამახასიათებელ კომპენსაციურ
ქცევას, რომელთაც სხვებზე მეტად ადარდებთ
მითითებების შესრულება, სხვების სიამოვნება და
სრულყოფილების მიღწევა. მიუხედავად იმისა, რომ
ახალგაზრდა ქალი შეიძლება იყოს სამაგალითო
სტუდენტი, კარგი სპორტსმენი და აკადემიურად ნიჭიერი,
შეიძლება, მას აკლდეს თვითშეფასება და საკუთარი
თავის განცდა, რაც საჭიროა საკუთარი ღირებულების
დასანახად. ჭამაზე უარის თქმა მას აძლევს საშუალებას,
აკონტროლოს საკუთარი ცხოვრება, წონაში უწყვეტი
დაკლება კი შეიძლება იყოს მისი დისციპლინის,
მიღწევის, თვითშეფასების და თანატოლებს შორის მისი
სტატუსის მაჩვენებელი.
„მე არ გამაჩნდა ჩემი ან ჩემი სხეულის ზრდის
განცდა, თუმცა, ვცდილობდი, რომ ვყოფილიყავი
სრულყოფილი. მაგრამ როდესაც რაიმეს
ვაკეთებ, ვგრძნობ, რომ ამისთვის გამაკრიტიკებენ,
განსაკუთრებით, დედა. მაშინაც კი, როდესაც ის
გვერდით არ არის, მე ისევ მესმის მისი ხმა. და ის არ
არის ცუდი ადამიანი. ასე რომ, ერთადერთი, რასაც
მე ვაკონტროლებდი, იყო ჭამა. რაც უფრო მეტად
ცდილობდნენ, რომ მეჭამა, მით მეტად შემეძლო
უარის თქმა. ვფიქრობდი, რომ თუ შევძლებდი ჩემი
კვების გაკონტროლებას, ასევე შევძლებდი ჩემი
დანარჩენი ცხოვრების გაკონტროლებასაც.“
19 წლის ანორექსიის მქონე, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ანორექსიის დამატებითი მახასიათებლებია ბოდვა და
კომპულსიები. ანორექსიული ბოდვები არის მუდმივი
ურყევი აზრები, რომ არამიმზიდველი ან ჭარბწონიანია;
კომპულსიები არის ხისტი, საკუთრივ დაწესებული
რიტუალები, როგორიცაა საკვების აწონვა, პატარა
ნაჭრებად დანაწილება, ან აჩემებული წესით ჭამა.
ოჯახის კვლევები, მათ შორის ტყუპების კვლევები,
მიუთითებს ანორექსიის მაღალ პრევალენტობაზე
იმ ადამიანებში, რომელთა ახლო ნათესავსაც აქვს
ანორექსია.244,245 ტყუპების რეესტრის შემდგომმა
კვლევამ დაადგინა, რომ მემკვიდრეობითობის
გავლენა აღემატება 50%-ს.246 ერთი თეორია
ვარაუდობს, რომ ის, რაც თავდაპირველად შეიძლება
დაიწყოს, როგორც მკაცრი დიეტა, ცვლის ტვინის ქიმიას
დაახლოებით სამი თვის შემდეგ; სხეულის ბუნებრივი
ოპიატები (ენდორფინები) უფრო მეტი რაოდენობით
იწარმოება და ადამიანი ხდება დამოკიდებული ამ
ტვინის ქიმიურ ნივთიერებებზე.247 ჭამის აქტი იწვევს
აღკვეთის სიმპტომებს, რომლებიც ჰეროინის აღკვეთის
სიმპტომების ანალოგიურია, რაც ხელს უწყობს
შემდგომ თავშეკავებას. სხვა კვლევით ნახეს, თუ
როგორ შეიძლება გაააქტიუროს ტვინის ჯილდოს სქემა
ძლიერმა სტიმულატორმა იმ დროს, როდესაც სხეული
მოკლებულია საკვებს; ამგვარად, ნებით შიმშილი
სასურველი ხდება.248
ეფექტები
სანახევროდ შიმშილი აზიანებს სხეულის ყველა სის-
ტემას, განსაკუთრებით გულს, ღვიძლსა და ტვინს.
ღებინების დროს დეჰიდრატაცია სხეულს ფიტავს
ელექტროლიტებისგან. ეს საშიშია, რადგან შეიძლება
გამოიწვიოს არითმია და გულის გაჩერებაც კი. გარდა
ამისა, ადამიანს შეიძლება დაემართოს მსუბუქი ანემია,
სახსრების შეშუპება, შეკრულობა და თავბრუსხვევა.
ქალებში შეიძლება შემცირდეს ესტროგენის დონე,
ხოლო კაცებში ტესტოსტერონის. ანორექსიის მქონე
ქალებს ხშირად ემართებათ ამენორეა (მენსტრუაციის
არარსებობა ან პათოლოგიური შეწყვეტა). შეიძლება
რამდენიმეთვიანი მკურნალობა დასჭირდეს, სანამ
ნორმალური მენსტრუალური ციკლი აღდგება. სხვა
დარღვევებია მუცლის სპაზმები, კანის სიმშრალე და
ღინღლი (თხელი თმა, რომელიც ამოდის ტანზე).
იზრდება რწმენა, რომ ამფეტამინების და წონის
მაკონტროლებელი სხვა ძლიერი სტიმულატორების
ადრეული გამოყენება იწვევს წონის კონტროლის
ნორმალური მექანიზმების მოშლას.
ნერვული ანორექსიის დამატებითი საფრთხეებია ოს-
ტეოპოროზი, უშვილობა, მუცლის მოშლა და მშო-
ბიარობის დეფექტები. ანორექსიული პაციენტების
სიკვდილობის მაჩვენებელი დაახლოებით 4%-
დან 20%-მდეა დაავადების პერიოდში; რისკები
იზრდება, როდესაც წონაში კლება ნორმალური წონის
60%-ს უახლოვდება. სიკვდილობის ყველაზე ხშირი
მიზეზებია გულის დაავადება, განსაკუთრებით, გულის
სხვა ადიქციები 223
შეგუბებითი უკმარისობა, და თვითმკვლელობა.
კვლევები ცხადყოფს, რომ რუხი ნივთიერების
მოცულობის დეფიციტი მას შემდეგაც რჩება, როცა
პაციენტს მიღებული აქვს საკმარისი საკვები გარკვეული
პერიოდის განმავლობაში.249
ანორექსიით გამოწვეული სხეულის წონის
უკიდურესად კლება ცვლის ტვინის ქიმიას
იმგვარად, რომ ნებით შიმშილი სასურველი
ხდება.
ნერვული ბულიმია
განმარტება
მართალია, ბულიმია ძველი ბერძნული ტერმინია და
„ხარის შიმშილს“ ნიშნავს, ეს ტერმინი გამოიყენება
ზოგადად კვებითი აშლილობის აღსანიშნავად.
ბულიმია ხასიათდება დიდი რაოდენობით საკვების
მიღებით ერთ ჯერზე, რასაც მოჰყვება საკვებისგან
გათავისუფლების შეუსაბამო მეთოდები წონაში მატების
თავიდან ასაცილებლად. ეს მეთოდები მოიცავს განზრახ
გამოწვეულ ღებინებას (ამას იყენებს აღნიშნული
დარღვევის მქონეთა 80-90%), დიურეტიკულ და
საფაღარათო საშუალებებს, შიმშილსა და ზედმეტი
დატვირთვით ვარჯიშს.43,250
„იცით, ეს დეპრესიას ჰგავდა. უბრალოდ, მთელი დღე
ვჭამდი და ამიტომ იმ წერტილამდე მივედი, როდესაც
წონაში ძალიან სწრაფად დავიწყე მატება. ამის
შესახებ მეგობარს ვესაუბრე და მან მითხრა, „მოიქეცი
ისე, როგორც მე ვიქცევი − აღებინე საჭმელი“. მერე
დაიწყო ეს საშინელი თავგადასავალი, ვჭამდი
ყველაფერს, რაც ყელში გადამდიოდა და შემდეგ,
თუ თავს ცუდად ვგრძნობდი, ან დანაშაულს
თუ ვგრძნობდი, ვიღებდი ყველაფერს უკან და
დანაშაულის განცდაც ქრებოდა.“
28 წლის ბულიმიის მქონე, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ბულიმიის მქონე ადამიანებს ხშირად რცხვენიათ
საკუთარი ქცევას; ისინი სწრაფად ჭამენ და ფარულად
იღებენ უკან. თუმცა, ბულიმიას წინ უსწრებს ოდნავი
ჭარბწონიანობის მდგომარეობა, ამ აშლილობის მქონე
ადამიანები ხშირად რჩებიან ნორმალური წონიდან
რამდენიმე კილოგრამის მომატების ფარგლებში. ისინი
შეიძლება გრძნობდნენ კონტროლის დაკარგვას ჭამის
დროს და დანაშაულს − ჭამის შემდეგ.
თავაშვებული, უზომო ჭამა (binge) არის „საკვების
არანორმალურად დიდი რაოდენობით მიღება მცირე
დროში − როგორც ეს სადღესასწაულო სუფრაზე ხდება,
როდესაც ჭამენ ორ საათში ან ნაკლებში და გაცილებით
ბევრია, ვიდრე სხვა ადამიანები შეჭამდნენ იმავე დროში.“
დღის განმავლობაში გაბმულად წახემსება (continuous
snacking), როცა ულუფები დიდი არ არის, არ ითვლება
უზომო, უკონტროლო კვებად (binge eating). ბულიმიის
დიაგნოსტიკა მოითხოვს, რომ უკონტროლო ჭამა
224 თავი 4
თანმხლები „გაწმენდით“ რეგულარულად ხდებოდეს
კვირაში ორჯერ მაინც სამი თვის განმავლობაში.
მიუხედავად იმისა, რომ უკონტროლო კვების
მოყვარულთა უმეტესობას ურჩევნია ტკბილი,
მაღალკალორიული საკვები, როგორიცაა ნაყინი,
გამაგრილებელი სასმელი და ნამცხვრები, ბულიმია
უფრო საკვების ოდენობას ეხება, ვიდრე საკვების ტიპს.
უკონტროლოდ კვების დროს შეიძლება გაჩნდეს ჟინის,
თავშეუკავებლობის და გარემოსგან გათიშვის განცდა.
უკონტროლო კვების ეპიზოდებს შორის ხშირად
მოიხმარენ დაბალკალორიულ საჭმელს ან/და სასმელს
წონის გასაკონტროლებლად.
მიზეზები
ანორექსიის მსგავსად, ბულიმიასაც მრავალი
გამომწვევი მიზეზი აქვს. რადგან დაავადება სხვადასხვა
რასებს და კლასებს მოიცავს, ნათელია, რომ
მიზეზთა შორის ყველაზე გავლენიანი არის გარემოს
ზეწოლა. მაგალითად, 1995 წელს, წყნარი ოკეანის
კუნძულ-სახელმწიფო ფიჯიზე ტელევიზიის ფართოდ
დანერგვამდე ჩატარებულ კვლევაში, გოგონათა
მხოლოდ 3% ამბობდა, რომ აღებინებდნენ საკუთარი
წონის კონტროლის მიზნით. სამი წლის შემდეგ ეს
რიცხვი 15%-ით გაიზარდა. გარდა ამისა, კვლევამ
აჩვენა, რომ ადგილობრივი გოგონების 74% გრძნობდა
თავს „ძალიან დიდად და მსუქნად“, ხოლო თითქმის
ორი მესამედი ამბობდა, რომ დიეტას იცავდნენ ბოლო
ერთი თვის განმავლობაში.228
ბულიმიაში ჩართულ ბიოქიმიურ ცვლილებებს შეუძ-
ლია, რომ ეს აშლილობა თვით-განახლებადი გახა-
დოს. არსებობს მტკიცებულება, რომ მეტაბოლიზმი
ადაპტირდება ბულიმიის ციკლის შესაბამისად
და ნელდება, რაც იწვევს წონაში მატებას იგივე
რაოდენობის საკვების მიღებისას. ეს გაზრდილი წონა
ხსნის გადამეტებული კვების და ღებინების ქცევის
განახლებას. ასევე არსებობს მტკიცებულება, რომ
საკვებისგან გათავისუფლება ღებინების ან ფაღარათის
გზით წარმოქმნის ბუნებრივი ოპიოიდების (ენდორფინი)
მაღალ დონეს; ასე რომ, ბულიმიის მქონე ადამიანი
დამოკიდებული ხდება საკუთრივ გამომუშავებულ
ბუნებრივ ნარკოტიკებზე.200
ეფექტები
ბულიმიის ეფექტები და ჯანმრთელობაზე გავლენა
ნაკლებად მძიმეა, ვიდრე ანორექსიის. პრობლემები
მოიცავს სტომატოლოგიურ გართულებებს და მეტ
მიდრეკილებას ალკოჰოლის და ნარკოტიკული საშუა-
ლებების ავადმოხმარებაზე, საფაღარათო საშუა-
ლებებზე დამოკიდებულებას, რაც კუჭ-ნაწლავის ნორ-
მალური ქმედებისთვისაა საჭირო; ასევე, შეიძლება
ახლდეს დეპრესია და თვითმკვლელობის გაზრდილი
რისკი.
ბულიმიის მქონე ადამიანები ხშირად აღებინებენ, რის
გამოც მათ ხშირად ემართებათ საყლაპავი მილის
და ყელის დამწვრობა კუჭის წვენით; ეს იწვევს ყელის
ქრონიკულ ტკივილს და კიბოს გაზრდილ რისკს.
ღებინება წარმოქმნის მჟავას, რომელიც აზიანებს
კბილის მინანქარს, იწვევს კარიესის მაღალ სიხშირეს
და წინა კბილებს ხდის უსწორმასწოროს, დაკბილულსა
და ჭრელს. ხშირად სტომატოლოგები არიან პირველი
სპეციალისტები, რომლებიც ხვდებიან ბულიმიის მქონე
ადამიანის საქმიანობას. თითებსა და ხელის ზურგზე
შეიძლება ჩანდეს ნაკაწრები, რადგან ღებინების
გამოსაწვევად ყელში ხელის ჩაყოფისას კანზე კბილი
ხვდება.
ბულიმიამ შეიძლება გამოიწვიოს გულის პრობლემები,
როგორიცაა არითმიები, ელექტროლიტური დისბა-
ლანსი, არარეგულარული მენსტრუალური ციკლი ან
ციკლის საერთოდ შეწყვეტა. დამატებითი პრობლემები
გამოწვეულია იპეკაკის სიროფის მოხმარებით. ეს
წამალი, როგორც წესი, გამოიყენება ღებინების
გამოსაწვევად მოწამვლის შემთხვევაში, ბულიმიის
მქონე ადამიანები კი მას რეგულარულად იყენებენ;
ამან შეიძლება გამოიწვიოს გულის პრობლემები,
ნაპრალები საყლაპავ მილზე და კუჭში, სისხლის
ღებინება, გულყრები და სიკვდილიც კი.
უკონტროლო კვების აშლილობა
დღევანდელ მსოფლიოში, პირველად ისტორიაში,
იმდენივე ჭარბწონიანი ადამიანია, რამდენიც მცირე-
წონიანი, მსოფლიო მოსახლეობის 7 მილიარდიდან
დაახლოებით 1.1 მილიარდი ჭარბწონიანია და ამდენივე
მცირეწონიანი. ჩრდილო ამერიკაში ჭარბწონიანი
ადამიანები გაცილებით მეტია, ვიდრე მცირეწონიანები,
მათი თანაფარდობაა 12:1; ევროპაში − 9:1; ლათინურ
ამერიკაში − 5:1. აფრიკაში რაოდენობა დაახლოებით
თანაბარია, სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში კი − ხუთჯერ
მეტია ისეთი ადამიანების რაოდენობა, ვინც საკმარისად
ვერ იკვებება, იმათთან შედარებით, ვინც ჭამს ძალიან
ბევრს.251
„ჭამა გადაიქცა რეკრეაციულ საქმიანობად ამერიკაში
და სულ უფრო მეტ ქვეყანაში მთელი მსოფლიოს
მასშტაბით. ადამიანების უმეტესობა ჭამს, რათა
შეძლონ ცხოვრება. მე ვცხოვრობ, ამიტომ მე
შემიძლია ჭამა. ჩემთვის ყოველი საქმიანობა
შეიძლება ჩანაცვლდეს ჭამით. ნებისმიერი ჯილდო,
რასაც საკუთარ თავს ვუძღვნი, ჩვეულებრივ, საკვებს
მოიცავს. ყველა სოციალური აქტივობა, რასაც
ვაკეთებ, საკვებს ეხება.“
28 წლის კომპულსური მჭამელი, 131 კგ წონით
განმარტება
უკონტროლო კვების აშლილობას (Binge-Eating
Disorder,BED) ახასიათებს უკონტროლო კვების
განმეორებადი ეპიზოდები, მხოლოდ არ ხდება
ღებინების, საფაღარათო საშუალებების, ან სხვა
საკომპენსაციო აქტივობების გამოყენება საკვების გამო-
სადევნად. ამ მდგომარეობის სიმპტომია რამდენიმე
საათის განმავლობაში ხშირი ჭამის (არ იგულისხმება
მსუბუქი წახემსება) პატერნი.
მსუბუქი: 1-3 უკონტროლო ჭამის ეპიზოდი კვირაში
ზომიერი: 4-7 ეპიზოდი
მძიმე: 8-13 ეპიზოდი
უკიდურესი: 14 ან მეტი ეპიზოდი.
„რატომ ვაცარიელებ თეფშს ყოველთვის,
მიუხედავად იმისა, თუ რას ვჭამ? მას შემდეგ, რაც
დავასრულებ საკვებს, მე უფრო მშიერი ვარ − არა,
ასე არ არის; მე უბრალოდ მინდა მეტი ჭამა, კიდევ
მეტი. თითქოს საკვები მმატებს მადას ... კი არ
ამცირებს ... ასე რომ, ეს არ შეიძლება იყოს ჭეშმარიტი
შიმშილი. მე უბრალოდ მინდა ვისიამოვნო ჭამით,
განსაკუთრებით, ჩემთვის კომფორტული საკვებით.
სამწუხაროდ, „კაიფთან“ ერთად ცხიმებსაც ვიჭერ“.
51 წლის 129 კგ წონის კომპულსური მჭამელი მამაკაცი, მუდმივად
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
გარკვეული საკვების (მაგ., გადამუშავებული ნახშირ-
წყლები, ცხიმები) ჭამა და გადაჭარბებით მიღება ააქტიუ-
რებს მეზოლიმბურ დოფამინურ ჯილდოს „ჩამრთველს“,
რაც არა მხოლოდ სიამოვნებას გვაძლევს, არამედ
არასასურველ ემოციებსაც ბლოკავს.116 უკონტროლო
კვების აშლილობის მქონე პირები ჭამენ ემოციური
მდგომარეობის და არა ნამდვილი შიმშილის სიგნა-
ლების საპასუხოდ (განურჩევლად და ხარბად ჭამენ
ყველაფერს − ვერ აკონტროლებენ რას და რამდენს).
უკონტროლო კვების აშლილობის სიმპტომებია:
დიდი რაოდენობით საკვების ხშირად მიღების
ეპიზოდები
კონტროლის ნაკლებობის შეგრძნება ჭარბად ან
უზომოდ კვების დროს
სწრაფად ჭამა და დაღეჭვის გარეშე ყლაპვა
ჭამა, როდესაც მაძღარია
საკვების განურჩევლად და დიდი რაოდენობით მი-
ღება, როდესაც ფიზიკურად არ გრძნობს შიმშილს
განმარტოებით ჭამა, რადგან იმდენს ჭამს, რომ
სხვების რცხვენია
საკუთარი თავის შეზიზღების და სინანულის განცდა
მაძღრისად ჭამის შემდეგ43
ზემოთ ჩამოთვლილი სიმპტომები იმ 15 კითხვის
მსგავსია, რომელსაც „ანონიმური ნაყროვანები“ იყე-
ნებენ, რათა ჯგუფში მოსულს დაეხმარონ უკეთ
გარკვევაში − სერიოზული ადიქცია აქვს თუ უბრალოდ,
ჭარბწონიანია (ცხრილი 4-2). თუ ვინმე დადებითად
უპასუხებს სამ ან მეტ შეკითხვას, ეს ნიშნავს, რომ
კომპულსური ჭამის პრობლემის წინაშე დგას.
სხვა ადიქციები 225
 გადამუშავებული ნახშირწყლები, როგორიცაა
შაქრი და ფქვილი, ზედმეტად ააქტიურებენ
„ჩამრთველს“, აზიანებენ „გამომრთველს“
და ბლოკავენ კომუნიკაციას ტვინის ამ ორ
ნაწილს შორის.
„ვჭამდი ღამის 3 საათზე, ჩუმად ვიღებდი საკვებს,
როდესაც ჩემს მეუღლეს ეძინა და ბავშვებიც საწოლში
იყვნენ; ვმალავდი საკვებს, რომ ბავშვებს არ გაეგოთ,
იმიტომ, რომ არ მინდოდა, გამეზიარებინა მათთვის
− ეს უსარგებლო საჭმელი იყო. ეს იყო ნამცხვრები,
ტკბილეული და კანფეტები, შაქარი. ეს იყო მთელი
სიამოვნება და თან ცუდი შეგრძნება ჩემი წონის გამო“.
უკონტროლო მჭამელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ცხრილი 4-2.
კომპულსური მჭამელის თვით-დიაგნოსტირების ტესტი
ეს კითხვები გამოიყენება „ანონიმურ ნაყროვანთა“ (Overeaters
Anonymous) მიერ და ეხმარება ადამიანს, განსაზღვროს, არის თუ
არა თავად კომპულსური მჭამელი.
1. ჭამთ თუ არა, როდესაც არ გშიათ?
2. გაქვთ თუ არა ზედმეტი საკვების მიღების
გამოკვეთილი მიზეზი?
3. გაწუხებთ დანაშაულის გრძნობა და სინანული
გადაჭარბებით ჭამის შემდეგ?
4. დიდ დროს უთმობთ ჭამას და საკვებზე ფიქრს?
5. მოუთმენლად და სიამოვნებით ელით იმ დროს,
როცა განმარტოებით შეგეძლებათ ჭამა?
6. აპირებთ მალულად ჭამას, ვიდრე კვების დაწესებული
დრო მოვა?
7. ჭამთ წყნარად სხვების წინაშე და დანაკარგს
ინაზღაურებთ, როცა განმარტოვდებით?
8. თქვენი წონა თუ ახდენს გავლენას თქვენი ცხოვრების
წესზე?
9. გიცდიათ თუ არა დიეტა ერთი კვირის (ან
მეტის) განმავლობაში და მიზნისთვის მაინც ვერ
მიგიღწევიათ?
10. გწყინთ თუ არა, როცა გეუბნებიან, რომ „ცოტა
ნებისყოფა უნდა მოიკრიბო“, რათა ზედმეტი არ
ჭამო?
11. საპირისპირო ფაქტების მიუხედავად, თქვენ მაინც
დაბეჯითებით აცხადებთ, რომ შეგიძლიათ დიეტის
დაცვა, როდესაც მოისურვებთ?
12. გინდებათ თუ არა ჭამა გარკვეულ დროს, დღისით ან
ღამით, კვების დაწესებული დროების გარდა?
13. ჭამთ თუ არა იმისთვის, რომ თავი დააღწიოთ
შფოთვას და პრობლემებს?
14. ოდესმე მკურნალობდით თუ არა სიმსუქნეს ან
კვებასთან დაკავშირებულ სხვა მდგომარეობას?
15. თქვენი კვების ქცევა სადარდელს ხომ არ გიჩენთ
თქვენ ან სხვებს?
ადამიანებს, რომლებიც უპასუხებენ „დიახ“ სამ ან მეტ კითხვაზე,
სავარაუდოდ, ექნებათ კომპულსური ჭამის პრობლემა.
226 თავი 4
უკონტროლო კვების აშლილობის მქონე ადამიანები
გრძნობენ, რომ ვერ აკონტროლებენ საკვების
რაოდენობას, ჭამის ტემპს და საკვების ტიპს. ისინი
მხოლოდ მაშინ ჩერდებიან, როდესაც ეს ხდება
მტკივნეულად არასასიამოვნო. ამ აშლილობის მქონე
ადამიანების უმეტესობა მსუქანია, თუმცა, გვხვდებიან
ნორმალური წონის მქონენიც.
მიზეზები
მიუხედავად იმ ძირითადი მიზეზებისა, რის გამოც ადა-
მიანები განურჩევლად ჭამას იწყებენ, ჭამის შეწყვეტის
უუნარობა გვავარაუდებინებს, რომ „გამორთვის“
გადამწყვეტი ნეიროქიმიური ცვლილებები ამწვავებს
კომპულსურ ჭამას და გადააქცევს უკონტროლო კვების
აშლილობად. ზოგიერთ შემთხვევაში, დიეტამ შეიძლება
გამოიწვიოს უკონტროლო კვების აშლილობა, მაგრამ
ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ შემთხვევების თითქმის
50%-ში ადამიანებს უკვე ჰქონდათ აშლილობა, როდესაც
დიეტა დაიწყეს. მოზარდების ორმა სხვადასხვა კვლევამ
აღმოაჩინა, რომ დეპრესია აორმაგებს სიმსუქნის რისკს
და ზრდის ბულიმიისა და ანორექსიის რისკს.252,253 წონაში
მატება ხშირად ზრდის სტრესს, აჩენს დანაშაულის
გრძნობას და პიროვნება მიყავს დეპრესიისკენ − ესაა
ყველა ფაქტორი, რომელიც ამოძრავებს გადამეტებით
ჭამის ციკლს.
„როცა 12 წლის ვიყავი, ჩემზე იძალადეს და
გამაუპატიურეს, მახსოვს, ამის შემდეგ ჩემი სხეული
არ მსიამოვნებდა და საკვების გამოყენებით
ვცდილობდი, თავი კომფორტულად მეგრძნო,
დამცავი ფენის მსგავსად გამომეყენებინა, ხალხისგან
რომ შორს დამეჭირა თავი; არ მსურდა, რომ ლამაზი
ვყოფილიყავი, რადგან მაშინ შეიძლება საპირისპირო
სქესთან ურთიერთობა დამჭირვებოდა და შესაძლოა
გარკვეული სახის დაპირისპირებაც მომხდარიყო. მე,
უბრალოდ, მეშინოდა კაცების ამის შემდეგ.“
36 წლის კომპულსური მჭამელი ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
მკურნალობა და მხარდაჭერის ჯგუფები
ამერიკელ მოზარდთა 66%-ზე მეტი მსუქანია ან
ჭარბწონიანი. ამ ტენდენციის შესამცირებლად ძალის-
ხმევას ბევრგან ვხედავთ. ყოველთვიურად ახალი
დიეტის წიგნი გამოდის ბაზარზე ასპროცენტიანი გეგმით,
რომელიც დაეხმარება მკითხველს არასასურველი
კილოგრამების მოშორებაში. ბოლოდროინდელი
მასალა ამ სფეროში ასეთია: „10-დღიანი დეტოქსიკაციის
დიეტა“; „ბრტყელი მუცლის დიეტა“; „დაიკელი წონაში“;
„იპოვე უკან დასაბრუნებელი გზა ჯანმრთელობისკენ“;
„ჭამე, რომ იცოცხლო“. უფრო ტრადიციული
მიდგომებია: „მაიოს კლინიკის დიეტა“; „ახალი ატკინსის
დიეტა“; „აკონტროლე საკუთარი წონა“; „ჯენი კრეგი“;
„ნუტრისისტემა და ხმელთაშუა ზღვის დიეტა“. გარდა
დიეტების პროგრამების, წიგნებისა და ჟურნალების
სიმრავლისა, არსებობს:
 ექვსამდე სახის ოპერაცია, რაც ეხმარება სიმსუქნით მილიარდი; ჩინეთი და სამხრეთ კორეა დაახლოებით
დაავადებულებს, დაიკლონ წონაში (მაგ., კუჭის $25 მილიარდს იღებენ.254-256 მიუხედავად იმისა, რომ
შუნტირება, ბანდაჟირება, ვერტიკალური რეზექცია ადამიანთა უმრავლესობა ამ საიტებს რეკრეაციულად
(სლივ-გასტრექტომია), თორმეტგოჯა ნაწლავთან სტუმრობს, 10% კიბერსექსუალია და დღეში რვა
მიერთება, ბილიოპანკრეატული შუნტირება) საათის განმავლობაში პორნოგრაფიას უყურებს
ონლაინ რეჟიმში. ისიც აღსანიშნავია, რომ შვიდიდან
ათობით მედიკამენტი, რომლებიც ეხმარება ადა-
ერთი მოზარდი ამბობს, რომ მიიღო შემოთავაზება
მიანს შიმშილის შეჩერებაში (მაგ., ამფეტამინი და
ინტერნეტით.
ამფეტამინის შემცვლელები; თუმცა, ისინი ეფექ-
ტურია მოკლე დროით და ქრონიკულად მოხმარების ინტერნეტის გამოყენება პორნოგრაფიის საყურებლად,
შემთხვევაში წონა მალევე აღდგება, თუმცა შეიძლება ანონიმური ონლაინ სექსუალური ურთიერთობების
ავადმოხმარებამდეც მიიყვანოს ადამიანი) განვითარება, მასტურბაცია მიმოწერის ან პორნო-
გრაფიის ყურების დროს, ინტიმური ტელეფონით
თვითდახმარების 12-ნაბიჯიანი ჯგუფები, როგორიცაა
სარგებლობა და ონლაინ საკონტაქტო პირებთან
Overeaters Anonymous,® Food Addicts Anonymous,®
პირადად შეხვედრა სექსუალური ადიქციის მახასია-
GreySheeters Anonymous.®
თებლებია. ინტერნეტისთვის დამახასიათებელი
არსებობს უამრავი კონსულტირების თუ საინფორმაციო ანონიმურობა სწორედ რომ სასურველია ბევრი სექსზე
ცენტრები და ამბულატორიები, რომელთა პროგრა- დამოკიდებულისთვის. არალეგალური, ფეტიშისტური,
მებიც განკუთვნილია კომპულსური მჭამელების, ან კულტურულად მიუღებელი შინაარსის საიტების
ანორექსიის, ბულიმიისა და უკონტროლო კვების აშლი- ხელმისაწვდომობა აჩენს განცდას, რომ ასეთი პრაქტიკა
ლობის მქონეთა ცხოვრების წესისა და აზროვნების და ქცევა სანქცირებულია საზოგადოებაში.
შესაცვლელად. კოგნიტურ-ბიჰევიორული თერაპია,
კიბერსექსზე დამოკიდებულების მქონე ბევრი ადამიანი
მოტივაციური ინტერვიუ, ოჯახური თერაპია და
იყენებს ჩატის (რეალურ დროში კომუნიკაცია) და
ინტერპერსონალური ფსიქოთერაპია სხვადასხვა
გზავნილების სივრცეს ინტერნეტით სქესობრივი
ხარისხით აღწევს წარმატებას. თუმცა, თუ ბავშვები
პარტნიორების მოსაძიებლად. სექსუალური
პატარაობიდანვე არ სწავლობენ სწორად ჭამის ჩვევებს,
მოძალადეების სამიზნე ძირითადად ქალები და ბავშვები
ნორმალური ჯანსაღი წონის შესანარჩუნებლად მთელი
არიან, რის გამოც გამოძიების ფედერალურ ბიუროში
ცხოვრების მანძილზე უწევთ ზრუნვა. მას შემდეგ, რაც
და პოლიციის ბევრ განყოფილებაში იქმნება ინტერნეტ
„გამომრთველი“ დაზიანდება, ჰედონისტური დონე
დანაშაულის ქვეგანყოფილება, რომლებიც აკავებენ
ადის ჯანსაღ დონეზე ზემოთ.
ონლაინ მოძალადეებს. ავსტრიის ხელისუფლებამ
დააკავა საერთაშორისო ბავშვთა პორნოგრაფიის დიდი
ქსელის წევრები, რომელშიც ჩართული იყო 2,360-ზე
სექსდამოკიდებულება მეტი ეჭვმიტანილი 77 ქვეყნიდან; ისინი ფულს იხდიდნენ
იმ ვიდეოების სანახავად, რომლებშიც სექსუალურად
ძალადობდნენ ბავშვებზე.257
თანამედროვე საზოგადოებაში სექსუალური აქტივობის
საშუალებების დიდი რაოდენობით მატებასთან როდესაც კომპულსია იზრდება, ინტერნეტის კიბერ-
ერთად იზრდება ადამიანების სურვილი, ჩაერთონ სექსუალი დამთვალიერებლები უფრო მეტად ინახავენ
ასეთ აქტივობებში. ამან შეცვალა რესპექტაბელობის საიდუმლოს, უმალავენ საკუთარ საქმიანობას თავიანთ
საზღვრები და უკვე საკმაოდ შორს გასცდა იმას, რაც პარტნიორებს. ინტერნეტი ადამიანს თავიდან არიდებს
ოდესღაც სოციალურად მისაღები იყო. ვიაგრას,® ინტიმურ ტელეფონზე ძვირადღირებული ზარების
ციალისის® და ერექციული დისფუნქციის მკურნალობის საჭიროებას, უხერხულ ვიზიტებს პორნოგრაფიული
სხვა საშუალებების გამოგონებამ გაუხანგრძლივა
ადამიანებს სექსის უნარი. ათი ათასობით ვებ-საიტზე გან-
თავსებული ვიდეოები და ფოტოები ღია სექსუალური
სცენებით ონლაინ ტრანსლირებული პორნოგრაფიის
30%-ს შეადგენს. კონდომების, ლუბრიკანტების,
ერექციული დისფუნქციის მედიკამენტების რეკლამები
ტელევიზიით პრაიმ-თაიმში გადაიცემა. ამავდროულად,
მოზრდილთა წიგნებისა თუ სექსუალური ატრიბუტიკის
მაღაზიებს და ვებ-საიტებს სწრაფად მზარდი ბიზნესი
აქვთ. ამგვარი გარემო აჩენს დამოკიდებულებას, რომ
ყველაფერი დასაშვებია, თუ ვინმეს არ ვნებს.

დადგენილია, რომ პორნო და ზრდასრულთა

გასართობ ინდუსტრიას წელიწადში $100 მილიარდზე
მეტი შემოსავალი აქვს მსოფლიოს მასშტაბით. ამ
თანხიდან ამერიკის შეერთებულ შტატებზე მოდის $14 © 2014 CNS Production, Inc

სხვა ადიქციები 227

წიგნების მაღაზიებში, პოტენციურად სახიფათო ვიზიტებს
მეძავებთან და ხშირად გამორიცხავს ნორმალური
სექსუალური აქტივობის ყველა ფორმას. ერთ-ერთი
კვლევის თანახმად, პორნოგრაფიის ინტერნეტ საიტების
მონახულების 70% დღის სამუშაო საათებზე მოდის.254
განმარტება
სექსუალური ადიქციის და კომპულსურობის ნაციონა-
ლურმა საბჭომ (ამჟამად, სექსუალური ჯანმრთელობის
ხელშეწყობის ასოციაცია) სექსზე დამოკიდებულება
(სექსუალური ადიქცია) ამგვარად განსაზღვრა: „სექსუა-
ლური ქცევის მუდმივ და გამძაფრებულ პატერნებში
ჩართვა, ქმედება მიუხედავად მზარდი ნეგატიური
შედეგებისა საკუთარ თავის თუ სხვების მიმართ.“
ანომალური ან კომპულსური სექსუალური აქტივობა
ნაწილობრივ კულტურითა და ადამიანის ზნეობით
განისაზღვრება. ქცევა, რომელიც ამორალურად ან
არასწორად ითვლება მკაცრად რელიგიურ ქვეყნებსა
ან საზოგადოებაში, შეიძლება მისაღები იყოს სხვა
პოპულაციებში. მრუშობა ოდესღაც უკანონო იყო აშშ-
ის შტატების უმეტესობაში, ისევე, როგორც გარკვეული
სექსუალური აქტები; ის კანონები ან უკვე ამოიღეს
წიგნებიდან, ან აღარ აღსრულდება. ზოგიერთ ქვეყანაში
მრუშობა კვლავ დანაშაულად რჩება და მრუშობაში
ეჭვმიტანილისთვის შესაბამის სასჯელად ჩაქოლვას
იყენებენ. სექსუალური ქცევა, რომელიც კომპულსურად
არ ხორციელდება, შესაძლოა მაინც იყოს კანონის
საწინააღმდეგო და უარყოფითი შედეგების გამომწვევი.
კიდევ უფრო მეტი დაპირისპირება არსებობს იმის
შესახებ, სექსუალური კომპულსურობა უნდა იყოს
თუ არა კლასიფიცირებული, როგორც ადიქცია.
ზოგი კლასიფიკაციის მიხედვით, ის ადიქციაა, ალ-
კოჰოლიზმის ან წამალდამოკიდებულების ანა-
ლოგიურად. 258
სხვები სექსუალურ კომპულსურობას
იმავე ტერმინებით აღწერენ, როგორც ობსესიურ-
კომპულსურ აშლილობას. სხვები აღწერენ, როგორც
იმპულსის კონტროლის აშლილობას, ან როგორც
ჰიპერსექსუალობას. DSM-5 ცალკე არ განიხილავს
ჰიპერსექსუალობას, როგორც კონკრეტულ დაა-
ვადებას, თუმცა, დაავადებათა საერთაშორისო
კლასიფიკაცია (ICD) განსაზღვრავს მას, როგორც
„გადაჭარბებულ სექსუალურ ლტოლვას“ და ყოფს მას
სატირიაზად (კაცებში) და ნიმფომანიად (ქალებში).
DSM-5-ში ჩართულია სპეციფიკური სექსუალური
ჩვევები და დისფუნქციები, როგორიცაა, მაგალითად,
პორნოგრაფიული მასალის გადამეტებით მოხმარება,
მაგრამ არა თავად სექსუალური კომპულსურობა.
სექსუალური ადიქციის ყველაზე ზუსტი აღწერილობა
ეკუთვნის აღდგენა-გამოჯანმრთელების 12 ნაბიჯის
ჯგუფის, „ანონიმური სექსაჰოლიკების“ (Sexaholics
Anonymous, SA) წევრებს.
228 თავი 4
„ჯერ გამოვეთიშეთ მშობლებს, თანატოლებს,
საკუთარ თავს. მივეცით გასაქანი ფანტაზიას და
დავიწყეთ მასტურბაცია. ვერთვებოდით სურათების,
გამოსახულებების და ჩვენი ფანტაზიების ობიექტების
თვალიერებაში. ჩვენ მისკენ ვისწრაფოდით და საპა-
სუხოდ იგივე გვსურდა. ნამდვილი სექსზე დამო-
კიდებულები გავხდით: სექსი საკუთარ თავთან,
აღვირახსნილობა, მრუშობა, დამოკიდებული
ურთიერთობები და უფრო მეტი ფანტაზია. ჩვენ
ვუყურებდით ამას, ვყიდულობდით, ვყიდდით,
ვცვლიდით, ვაჩუქებდით. ჩვენ დამოკიდებული
ვიყავით ინტრიგაზე, გაღიზიანებაზე, აკრძალულზე.
ამისგან გათავისუფლების ერთადერთი გზა, რაც ჩვენ
ვიცოდით, ამის კეთება იყო.“
„ანონიმური სექსაჰოლიკები“, 1989
სექსდამოკიდებულების ქცევის ობიექტი შეიძლება
იყოს სიამოვნების ძებნა და/ან ტკივილის ან შფოთვის
ჩახშობის სურვილი. ყველაზე მნიშვნელოვანი ისაა,
რომ არ არსებობს ქცევის კონტროლი, ქცევა გრძელ-
დება მიუხედავად არასასურველი შედეგებისა,
გრძელდება აკვიატებულად კეთება, დაგეგმვა, ან
უბრალოდ ამ ქცევაზე ფიქრი.259-261 საინტერესოა, რომ
ტვინის ზოგიერთმა დაზიანებამ ან ისეთი სფეროების
დაზიანებამ, როგორიცაა მედიალური ბაზალურ-
ფრონტალური, დიენცეფალური ან სეპტალური
უბნები, შეიძლება გამოიწვიოს ჰიპერსექსუალური ან
პარაფილიური ქცევები (მაგ., ფეტიშები). პარაფილია
არის ატიპიური ან ექსტრემალური სექსუალური ქცევა
აგზნებისა და სექსუალური დაკმაყოფილებისთვის.
კომპულსურ სქესობრივ ქცევებს ახორციელებენ კა-
ცებიც და ქალებიც, ახალგაზრდებიც და მოხუცებიც,
ჰომოსექსუალებიც და ჰეტეროსექსუალებიც. სექსდამო-
კიდებულება ანუ სექსუალური ადიქცია შეიძლება
გულისხმობდეს გადაჭარბებულ მასტურბაციას და
პორნოგრაფიის ყურებას (ყველაზე ხშირი ქცევები),
მრავლობით სასიყვარულო კავშირებს, ინტიმურ
ტელეფონს, სტრიპტიზ-კლუბებში ხშირ ვიზიტებს. უკანო-
ნო სექსუალური აქტივობა მოიცავს პროსტიტუციას,
სექსუალურ შევიწროებას, სექსუალურ ძალადობას,
ექსჰიბიციონიზმსა და ფლეშინგს, ბავშვებზე ძალადობას
(პედოფილია), გაუპატიურებას, ინცესტს; დანაშაულს
შედეგად მოსდევს ჯარიმები, საჯარო დამცირება ან
დაპატიმრება.
„მას შემდეგ, რაც დავქორწინდი, პირველ რიგში
ყოველთვის ეს მინდოდა. ცოტას ვმასტურბირებდი
კიდეც. ვგულისხმობ, რომ ჩვენ მუდამ გვქონდა სექსი,
მაგრამ ეს არ იყო საკმარისი. იქამდე მივედი, რომ
დღეში ოთხჯერ, ხუთჯერ, ექვსჯერ ვმასტურბირებდი
და მაინც მინდოდა სახლში წასვლა და სექსი ჩემს
ცოლთან.“
34 წლის სექსდამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
სექსუალური აშლილობები, რომლებიც DSM-5-ის
მიერ გაერთიანებულია სათაურით „პარაფილია“,
მოიცავს ექსჰიბიციონიზმს, ფეტიშიზმს, ფროტერიზმს
(შეუმჩნევლად ხახუნი სხვა ადამიანზე), სექსუალურ
მაზოხიზმს, სექსუალურ სადიზმს, ტრანსვესტიურ ფეტი-
შიზმს და ვუაიერიზმს. დამატებით ადიქციებში შედის
სიყვარულზე დამოკიდებულება (კომპულსია, რომ
შეუყვარდეს და შეყვარებული იყოს) და ურთიერთობაზე
დამოკიდებულება (კომპულსური ურთიერთობა ერთ
ადამიანთან ან მრავლობითი ურთიერთობა).
ზოგიერთი კვლევის მიხედვით, სექსზე დამოკიდებუ-
ლებები, 3%-დან 6%-მდე მოსახლეობას ახასიათებს.262,263
სექსზე დამოკიდებულთა დაახლოებით 80% კაცები
არიან, მათი ქცევები ვითარდება თინეიჯერობისას,
პიკს აღწევს 20-დან 40 წლამდე ასაკში, ხოლო შემდეგ
თანდათანობით მცირდება.
ეფექტები და გვერდითი ეფექტები
მიუხედავად იმისა, უზომო სიამოვნების მისაღებად
კეთდება ეს, თუ დეპრესიასთან, შფოთვასთან, მარტო-
ობასთან, და დაბალი თვითშეფასების გრძნობასთან
გასამკლავებლად, კომპულსური სექსუალური ქცევა
განაპირობებს სხეულში სიამოვნების გამომწვევი
ნეიროტრანსმიტერების გამოყოფას, განსაკუთრებით
დოფამინის, ენკეფალინის, ენდორფინის, ეპინეფრინის
და ნორეპინეფრინის.264 როგორც სხვა ყველაფერთან,
რაც იწვევს ნეიროტრანსმიტერების გამოყოფას, ამ
ქცევასთან დაკავშირებითაც ვითარდება ტოლერანტობა
(შეგუება). უფრო და უფრო მეტი დრო უნდა დაიხარჯოს
სექსუალურ აქტივობაში რაიმე ემოციური სარგებლის
მისაღებად. ზიანდება კარიერა, ურთიერთობები,
საკუთარი თავის პატივისცემა, სიმშვიდე, მაგრამ
აქტივობა გრძელდება მიუხედავად ყველა უარყოფითი
შედეგისა, დაპატიმრების ჩათვლით.
როდესაც ადამიანი სექსზე დამოკიდებულია, სექსი
არის მისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი, ყველაფრის
მომცველი საქმიანობა; ამ დამოკიდებულებას მიყოლა
კი ტრანსის მაგვარი პროცესია. აქტივობის შედეგად
გამომუშავებული ამაღლებული განწყობა შეიძლება
მოიცავდეს რისკს, რომ შემდეგში გაგრძელდება რუტინა
ან ფორმა, რომელიც ზრდის დაძაბულობას. ხშირად
არის, რომ კულმინაციურ სექსუალურ მოვლენაზე
(მაგ., გაუპატიურება, ძალადობრივი სექსი, სასქესო
ორგანოების ჩვენება, ან პორნოგრაფიის ყურება,
რაც ჩვეულებრივ, მოიცავს ორგაზმს), დამოკიდებულ
ადამიანს პრაქტიკულად არ აქვს კონტროლი.
ესკალაციას ხშირად მოსდევს სინანული, დანაშაულის
გრძნობა, გამჟღავნების შიში და ქცევის შეწყვეტის
გადაწყვეტილება. მრავალი ადამიანი სექსუალურ
ქცევას ახორციელებს სასოწარკვეთის განცდით;
დამოკიდებული ადამიანი დემორალიზებულია და
იტანჯება დაბალი თვითშეფასებით, საკუთარი თავის
სიძულვილითა და სასოწარკვეთილებით, რომ ამდენი
დრო და ფული შესწირა კმაყოფილების ძიებას, ან რომ
არსებობს დაზიანების ან დაავადების აშკარა საფრთხე.
Sexaholics Anonymous, Sex and Love Addicts
Anonymous და სხვა მსგავსი ჯგუფები განიხილავენ
კომპულსურ სექსს, როგორც პროგრესირებად
დაავადებას, რომლის მკურნალობაც შესაძლებელია.
„მე ვფიქრობ, ეს კომპულსური სექსუალობა იყო,
იმიტომ, რომ უბრალოდ მომწონდა, როცა კაცი
ჩემთან იყო ხოლმე. მომწონდა ამისთვის ფულის
მიღებაც. მომწონდა, რომ კაცები სექსისთვის ფულს
მაძლევდნენ. ასე რომ, ნებისმიერ დროს, როცა
ვხვდებოდი ვინმეს, ვინც პირადად მიცნობდა, მაგრამ
არა როგორც მეძავს, მე ყოველთვის მქონდა ცდუნება,
რომ მქონოდა სექსი ამ ადამიანთან და ყოველთვის
ვაკეთებდი ამას. მე ყოველთვის მქონდა სექსი
მამაკაცებთან, რომლებიც იყვნენ ჩემი მეგობრები ან
ეგრეთ წოდებული მეგობრები.“
38 წლის ქალი, პოლინარკოტიკული ავადმომხმარებელი და
სექსდამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ჰიპერსექსუალთა 80% მამაკაცია
არსებობს წამალდამოკიდებულების, ქცევითი
ადიქციების და ფსიქიკური ჯანმრთელობის დიაგ-
ნოზების მაღალი თანხვედრა სექსზე დამოკიდე-
ბულებასთან. ნარკოტიკები ხშირად გამოიყენება
სექსუალური ფუნქციონირების გასაზრდელად, კომპ-
ლექსების შესამცირებლად, ან ადამიანის ფიზიკური და
ფსიქოლოგიური მგრძნობიარობის შესამცირებლად.
ბევრ ნარკოტიკს, რომელიც გავლენას ახდენს
სექსუალურ ფუნქციონირებაზე, შეუძლია:
გამოათავისუფლოს დოფამინი (დაჯილდოება/გან-
მტკიცების გზის სტიმულირება)
გამოათავისუფლოს ნორეპინეფრინი და ეპინე-
ფრინი სხეულის ფუნქციების სტიმულირებისა და
მღელვარების გაზრდისათვის (მაგ., კოკაინი და
მეთამფეტამინი)
დაბლოკოს აცეტილქოლინი და ხელი შეუშალოს
ერექციასა და ორგაზმს (ბევრი დეპრესანტი)
გამოათავისუფლოს სეროტონინი (რომელმაც შეიძ-
ლება შეზღუდოს სექსუალური აქტივობა, რასაც
აკეთებს სეროტონინის უკუმიტაცების სელექციური
ინჰიბიტორი [სუსი, SSRI]).
სექსუალური აქტივობა იმდენად მჭიდროდ უკავ-
შირდება საკითხს − ვინ ვართ ჩვენ, რომ ხშირად
ძალიან რთულდება ზოგიერთი ქცევის მკურნალობა,
როგორიცაა პედოფილია (სექსუალური აქტივობები
ბავშვებთან) და სექსუალური ძალადობა. მკურნალობის
ბევრ პროფესიონალს მიაჩნია, რომ ამ ჯგუფში მოხვედ-
რილი ადამიანების მკურნალობა შეუძლებელია. სხვე-
ბის აზრით, მათი მკურნალობა შეიძლება მხოლოდ
მედიკამენტებით. გარდა ქიმიური კასტრირებისა,
მკვლევრები განიხილავენ ნარკოტიკებსაც, რომლებიც
სხვა ადიქციები 229
მოქმედებს და ასტიმულირებს სეროტონერგულ აქტი-
ვობას, როგორც სექსზე დამოკიდებულების ბევრი სახის
მკურნალობის შესაძლებლობას, რადგან ნარკოტიკები,
რომლებიც სეროტონინის ბლოკირებას ახდენენ,
როგორც ჩანს, ზრდიან სექსუალურ აქტივობას.259,260
არსებობს ბევრი ანგარიში, როგორ ამცირებს სუსი,
მაგალითად, ფლუოქსეტინი (პროზაკი®) სექსუალურ
ლტოლვას; სხვები იყენებენ ოპიოიდურ ანტაგონისტებს
(გამოიყენება ალკოჰოლიზმისა და ოპიოიდებზე
დამოკიდებულების მკურნალობისათვის), რადგან
ის ახშობს დოფამინის გამოყოფას დაჯილდოება/
განმტკიცების გზაზე.261
ელექტრონული ადიქციები
უკანასკნელი 15 წლის განმავლობაში, ელექტრონული
მედიის სწრაფად ზრდამ გააფართოვა ადიქციური ქცე-
ვის სპექტრი. ტელევიზია, ინტერნეტი, სატელიტური
რადიო, მობილური ტელეფონები, სმარტფონები,
ტაბლეტები და ელექტრონული თამაშები − ყველა
მათგანი ყოველ ჯერზე ართმევს მომხმარებელს
რამდენიმე წუთიდან რამდენიმე დღემდე დროს.
ეს შეიძლება აუცილებელიც იყოს სამუშაოდ და
კომუნიკაციის დასამყარებლად, ან უბრალოდ,
განტვირთვისთვის. ძნელია ელექტრონული ადიქციის
განსაზღვრა. მაინც, რამდენია ბევრი?
„ის მუდამ თქვენს გონებაშია, ისევე, როგორც რაიმე
ძალიან ძლიერი ნარკოტიკი. როგორც კი ოდნავ
მოცილდებით, მხოლოდ იმაზე ფიქრობთ, რის
გაკეთებას აპირებთ ამ ვიდეოთამაშში, რაც მუდმივად
გიჩენთ განცდას, რომ თქვენი ცხოვრება ნაკლებად
მნიშვნელოვანია, ვიდრე ვიდეოთამაში.“
22 წლის ონლაინ მოთამაშე
ახალგაზრდების მიერ ინტერნეტის ავადმოხმარება არ
შემოიფარგლება ამერიკის შეერთებული შტატებითა და
ევროპით.
„ჩინეთის მთავრობა, ისევე, როგორც სამხრეთ
კორეის, ტაილანდისა და ვიეტნამის მთავრობები,
ცხრილი 4-3. ინტერნეტის მსოფლიო მოხმრება და მოსახლეობა 2012 წლის 30 ივნისისთვის265
მოსახლეობა
რეგიონი
(2012, დაახლ.) მომხმარებელი, 2000
აზია 3,922,066,987
აფრიკა 1,073,380,925
ევროპა 820,918,446
ლათინური ამერიკა 593,688,638
ჩრდილო ამერიკა 348,280,154
ახლო აღმოსავლეთი 223,608,203
ოკეანია/ავსტრალია 35,903,569
სულ მსოფლიოში 7,017,846,922
230 თავი 4
ცდილობს ზომების მიღებას, რაც მოზარდებს
ონლაინ გატარებულ დროს შეუზღუდავს. შემოიღეს
წესები, რომლებიც უკრძალავს ახალგაზრდებს
ინტერნეტ კაფეებში შესვლას. ასევე, ახორციელებენ
საკონტროლო პროგრამებს, რომლებიც მოზარდებს
ქსელური თამაშებიდან აგდებს ხუთი საათის გასვლის
შემდეგ.
Washington Post Foreign Service, 2007
ინტერნეტი
იმის წინამორბედი, რასაც ჩვენ დღეს ინტერნეტს
ვუწოდებთ, იყო „მოწინავე კვლევის პროექტების სააგენ-
ტოს ქსელი“ − სამხედრო ქსელი, რომელიც ამოქმედდა
1969 წელს და მოგვიანებით ხელმისაწვდომი გახდა
უნივერსიტეტებსა და კერძო კომპანიებში მომუშავე
თავდაცვის მკვლევრებისთვის. 1980-იან წლებში
ინტერნეტი ჰქონდათ საუკეთესო უნივერსიტეტებსა და
კომპანიებს. 1989 წელს, ბრიტანეთში დაბადებულმა
მეცნიერმა, ტიმ ბერნერს-ლიმ შემოგვთავაზა World
Wide Web-ის პროექტი რობერტ კაიოს და სხვების
დახმარებით CERN-ში, რომელიც ამჟამად ცნობილია,
როგორც ევროპის ელემენტარულ ნაწილაკთა ფიზიკის
ლაბორატორია. როდესაც 1991 წელს კომერციულ
პროვაიდერებს მიეცათ ონლაინ კავშირების ცალკეული
პირებისთვის მიყიდვის საშუალება, ინტერნეტის ბუმი
დაიწყო. 2012 წლისთვის მთელ მსოფლიოში 2.405
მილიარდზე მეტი ადამიანი იყო ჩართული ინტერნეტში
(დედამიწის მოსახლეობის 34.3%).
ელექტრონული მედია, როგორც ნებისმიერი სხვა
ბიზნესი, გვთავაზობს ისეთ შინაარსსა და მომსახურებას,
როგორიც მომხმარებლებს სურთ. გარდა ახალი ამბების
და საინფორმაციო საიტებისა, არსებობს ონლაინ
თამაშების და ეროტიკული მასალის შემცველი საიტები,
ცოტა ხნის წინ კი აზარტული თამაშების საიტებიც გაიხსნა.
ეს ყველაფერი ბევრისთვის სასიამოვნო საქმიანობაა,
თუმცა კი აქვს კომპულსური მოხმარების პოტენციალი.
გარდა ამისა, ინტერნეტის სიმარტივე და ანონიმურობა
საშუალებას აძლევს ადამიანებს, ჩამოაყალიბონ
ურთიერთობები და მოიქცნენ ისე, როგორც სხვა
ინტერნეტ- ინტერნეტ- მომხმარებელთა
მომხმარებელი, 2012 ჯამური %
114,304,000 1,076,681,059 44.8%
4,514,400 167,335,676 7.0%
105,096,093 518,512,109 21.5%
18,068,919 254,915,745 10.6%
108,096,800 273,785,413 11.4%
3,284,800 90,000,455 3.7%
7,620,480 24,287,919 1.0%
360,985,492 2,405,518,376 100.0%
შემთხვევაში არ მოიქცეოდნენ. კვლევები აჩვენებს,
რომ ინტერნეტის გაფართოებასთან ერთად იზრდება
კომპულსურ მომხმარებელთა რაოდენობა მთელ
მსოფლიოში. ჩინეთი, ინდოეთი, კორეა და რუსეთი ის
რამდენიმე ქვეყანაა, სადაც ინტერნეტის კომპულსური
მოხმარების მაღალმა დონემ გამოიწვია სამკურნალო
ცენტრების გახსნის საჭიროება, სპეციალურად,
დამოკიდებული პირებისთვის.
ინტერნეტის თვისებები, რომლებიც მას ღირებულ
ინსტრუმენტად აქცევს, იგივე თვისებებია, რომლებმაც
შეიძლება გამოიწვიოს კომპულსური მოხმარება.
გარდა გამოყენების სიმარტივისა და ანონიმურობისა,
ინტერნეტი არის იაფი, ყოველთვის ხელმისაწვდომი,
მომწონებელი და არა გამკრიტიკებელი, დამაჯილ-
დოებელი, მოსახერხებელი, გამრთობი და მომხმა-
რებლის კონტროლს დამორჩილებული.266
კიბერდამოკიდებულებას „ინტერნეტის კომპულსურ
აშლილობას“ და „ინტერნეტდამოკიდებულების
აშლილობასაც“ უწოდებენ, ის გამოირჩევა კომპულსური
ჩართულობით ჩატის ჯგუფებში, თამაშებში, აქციებით
ან პროდუქციით ვაჭრობაში, ბაზრის თვალყურის
დევნებაში, ონლაინ აზარტულ თამაშებში, სექსუალურ
ურთიერთობებში და სხვა ონლაინ აქტივობებში.
ინტერნეტდამოკიდებულების სიმპტომები მოიცავს:
ინტერნეტში ყოფნა საათობით შინ, სამსახურში ან
სასწავლებელში (40 საათი კვირაში, დამოკიდე-
ბულების არმქონეთათვის − მხოლოდ რვა საათი)
მუდმივად ინტერნეტზე ფიქრი
გაღიზიანება და შეშფოთების შეგრძნება, როდესაც
გასულია ინტერნეტის სივრციდან
თანდათანობით, ონლაინ ყოფნა უფრო მეტი დროით
სჭირდება, რომ მიიღოს ისეთივე კმაყოფილება
დროის კონტროლის კარგვა ინტერნეტში შესვ-
ლიდან (საათები ისე გადის, როგორც წუთები)
პასუხისმგებლობების უგულებელყოფა
მეუღლესთან, ოჯახთან, თანამშრომლებთან და
მეგობრებთან ურთიერთობის გაუარესება
მეტი და მეტი გზავნილების გამოქვეყნება და სულ
უფრო მეტი მონაცემების ჩამოტვირთვა
ჭამა მონიტორის წინ
ელ-ფოსტის, ტექსტური შეტყობინებების ან სოცია-
ლური ქსელის საიტების განუწყვეტლივ შემოწმება43
ზოგიერთი ონლაინ ყოფნისას განიცდის სტიმულატო-
რით მოგვრილის მსგავს სიამოვნებას, ზოგი აღწერს
წყნარი, იზოლირებული ონლაინ გამოცდილების
დამამშვიდებელ გავლენას. ინტერნეტის განმეორებადი
კომპულსური გამოყენება იწვევს ტოლერანტობას და
ფიზიკური და ფსიქიკური მდგომარეობის ცვლილებებს.
სიმპტომები მოიცავს გაბუნდოვნებულ მხედველობას,
არასაკმარის ძილს, თითების დაჭიმულობას და
ურთიერთობის პრობლემებს.
ინტერნეტის მოხმარებას ნაკლებად სჭირდება
ადამიანთან უშუალო კონტაქტი. ახალგაზრდები,
რომლებიც იწყებენ ინტერნეტის მოხმარებას და
ნახავენ, რომ კიბერ აქტივობა ნაკლებ საფრთხეს
უქმნის, ვიდრე ადამიანებთან უშუალო ურთიერთობა,
ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ისწავლიან ადამიანებთან
ურთიერთობას. ეს ნიშნავს, რომ ისინი სულ უფრო
მეტად დაეყრდნობიან ელექტრონულ კომუნიკაციას.
ისევე, როგორც სხვა ადიქციების შემთხვევაში, აქაც
მომხმარებელთა მხოლოდ მცირე პროცენტს ექმნება
სერიოზული პრობლემები.
ინტერნეტ-დამოკიდებულების ყველაზე გავრცელებუ-
ლი ფორმებია: კიბერსექსზე დამოკიდებულება, კიბერ-
ურთიერთობებზე დამოკიდებულება, ინტერნეტის
კომპულსია, ინფორმაციაზე დამოკიდებულება და
კომპიუტერულ თამაშებზე დამოკიდებულება.
ზოგ ადამიანზე ინტერნეტის კომპულსური
მოხმარება რელაქსანტივით მოქმედებს,
მაგრამ უმეტესობაზე − როგორც
სტიმულატორი − ონლაინ ყოფნით „კაიფსაც
კი იჭერენ“.
კიბერსექსზე დამოკიდებულება
კიბერსექსზე დამოკიდებულება უფრო სექსუალური
ადიქციის სახეა, ვიდრე ინტერნეტ-დამოკიდებულების.
კიბერსექსზე დამოკიდებულების სრული აღწერისათვის
იხილეთ „სექსდამოკიდებულება“ ამ თავის დასაწყისში.
კიბერ-ურთიერთობებზე
დამოკიდებულება
თუ ინტერნეტით დამყარებული კავშირები არ იწყება
სექსუალური აქტივობის მიზნით, მაგრამ ხდება
კომპულსური, მათ შეიძლება ეწოდოს „კიბერ ურთიერ-
თობები.“ გაცნობის და შეხვედრების ასობით ვებ-საიტი,
ჩატი თუ სპეციალური ინტერნეტ-ფორუმია შექმნილი.
პრობლემები მაშინ იწყება, როცა ონლაინ ურთიერთო-
ბა ერთ ან ორივე მონაწილეს წყვეტს რეალურ
ცხოვრებისეულ ურთიერთობებს. ონლაინ მეგობრობამ
შეიძლება გამოიწვიოს „კიბერ შეყვარება“, რომელსაც
ზოგჯერ საკურთხევლამდე მივყავართ, ზოგჯერ
კი უგულებელყოფილი პარტნიორის ან მეუღლის
განადგურებამდე. როგორც სხვა ქცევით ადიქციებშია,
როდესაც მოხმარება იზრდება, მომხმარებლის
ცხოვრების სხვა სფეროები ზარალდება.
ინტერნეტ-კომპულსიები
ინტერნეტ-კომპულსიების მთავარი ხელშემწყობი
მისი ხელმისაწვდომობაა. არსებობს ასობით ონლაინ
სხვა ადიქციები 231
აზარტული თამაშის შესაძლებლობები, სავაჭრო კომპა-
ნიები და აუქციონის სახლები, მაგალითად:
Sportsbook.com, Rushmore.com, FullTiltPoker.com,
PlayersOnly, usabingo.com
Ameritrade, Yahoo! Finance, MSN Investor,
DailyStocks.com
eBay, eBid, OnlineAuction, uBid, Craig’s List (მათ-
თვის, ვისაც რაიმეს ყიდვა-გაყიდვა სურს).
მომხმარებელთა მცირე პროცენტულმა რაოდენობამ,
რომლებსაც დამოკიდებულება უვითარდებათ, შეიძ-
ლება კომფორტულ ვითარებაში, საკუთარ სახლში,
დღისით ან ღამით, წააგონ იპოთეკის ან ქირის გადა-
სახდელად განკუთვნილი თანხა. მიუხედავად იმისა, რომ
ამას არ ახლავს ისეთივე აღტკინება, როგორიც კაზინოში
წასვლას, კონტროლის ელემენტი მნიშვნელოვანია:
„მე შემიძლია ამის გაკეთება როცა და სადაც მინდა.“
ონლაინ მოვაჭრეებს არ სჭირდებათ ბროკერები
აქციების შესაძენად. დიდი მოგების ან შემოსავლების
დაპირება ხელს უწყობს საქმიანობის გაგრძელებას.
ონლაინ საფონდო მოვაჭრე, რომელიც კარგავს
თავისი საქმიანობის კონტროლს, გადის იგივე ფაზებს,
რასაც კომპულსური მოთამაშეები: მოგების, წაგების,
სასოწარკვეთის, და ხელის ჩაქნევის. ინტერნეტის
მოხერხებულობა ართულებს მკურნალობას, რადგან
მკურნალობის ნაწილი გულისხმობს დამოკიდებული
ადამიანის იზოლირებას სასურველი ნარკოტიკისგან.
საინტერესოა, რომ თავად ინტერნეტი გამოიყენება
ინტერნეტ კომპულსიების სამკურნალოდ; აღდგენა-
გამოჯანმრთელებისთვის გამოყოფილი ჩატის სივრცე
და სამკურნალო ცენტრების ცნობარები მხოლოდ
რამდენიმეა ხელმისაწვდომ ინფორმაციებს შორის.
ინფორმაციაზე დამოკიდებულება
უამრავი ვებ-საიტის შემოწმების შესაძლებლობა,
რომლებიც გვაწვდის ინფორმაციას ნებისმიერ თემაზე,
ბევრისთვის არის მიმზიდველი. ამ ხელმისაწვდომობის
პოტენციური ნაკლია ადამიანებთან უშუალო კონტაქტის
ნაკლებობა და შფოთვა, რომელსაც ყოველი „ცუდი
ახალი ამბავი“ იწვევს.
„გაზეთები ძალიან გაძვირდა ან საერთოდ გაქრა,
მაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში, მომხდარ ფაქტზე
სულ რამდენიმე საათში ვიგებ. მსოფლიო თითის
წვერებზე მაქვს. სამწუხაროდ, მაშინვე ნერვიულობას
ვიწყებ, როგორც კი ინტერნეტს ვეთიშები.
კომპიუტერზე სიგნალი მაქვს დაყენებული, რომელიც
მატყობინებს, თუ რომელიმე ახალი ამბების სააგენტო
განგაშს ატეხს.“
49 წლის ნიუსებზე დამოკიდებული
232 თავი 4
კომპიუტერულ თამაშებზე
დამოკიდებულება
„სანამ 10 -12 წელი შემისრულდებოდა, არ არსებობდა
ვიდეოთამაშის კონსოლები. ახლა დაფიქრდით
იმ ბავშვებზე, რომლებიც ამ კონტროლერს ხუთი
წლის ასაკში იღებენ. წარმოიდგინეთ ამის გავლენა,
როგორ დაზიანდება მათი მომავალი ცხოვრება,
თუ მშობლები ამბობენ, რომ ეს არის ახალი
ძიძა. წარმოიდგინეთ, ფიზიოლოგიურად რას
დაუშავებს ბავშვს ეს ყველაფერი. ასე აპირებენ ისინი
სოციალიზაციას.“
19 წლის კომპიუტერული თამაშების კომპულსური მოთამაშე
ელექტრონული თამაშების თანდათანობით დახ-
ვეწა სულ უფრო მეტ მომხმარებელს იზიდავს სხვადა-
სხვაგვარი ფანტაზიის სამყაროში. 1970-იანი წლების
მარტივი თამაშები, მაგალითად, Merlin® გზას უთმობს
Nintendo DSi,® Sony PlayStation® 4, Xbox® 360, და
Wii®-ის − ახალ სათამაშო კონსოლებს, რომლებიც
ვიზუალურად და ტექნიკურად საკმაოდ დახვეწილია.
მაგრამ ამ სათამაშო კონსოლებს ძლიერ კონკურენციას
უწევს უამრავი თამაში, რომლებიც ხელმისაწვდომია
ონლაინ, ან დაპროგრამებულია კომპიუტერის
ოპერაციულ სისტემებში. სმარტფონებზე, ტაბლეტებზე
და სათამაშო კონსოლებზე შეიძლება ინტერნეტში
შესვლა და ამ თამაშებით თამაში.
ადრინდელი კომპიუტერული თამაშები solitaire და Mine
Sweeper® კვლავ პოპულარულია, მაგრამ ასეულობით
სხვა თამაში დაემატა, განსაკუთრებით MMORPG
(მასიური მრავალ-მოთამაშიანი ონლაინ როლური
თამაშები), რომელიც შემოღებულ იქნა 1990 წელს. ამ
ასეულობით თამაშიდან ყველაზე პოპულარულია Happy
Farm − 23 მილიონი ყოველდღიური მომხმარებელი
და 228 მილიონი აქტიური მომხმარებელი. World of
Warcraft მსოფლიო მასშტაბით 8-9 მილიონს აქვს
გამოწერილი. სხვა პოპულარული თამაშებია: Lich
King (9 მილიონი, ძირითადად აზიაში); World War II;
Final Fantasy XI; FarmVille; RIFT;® Entropia Universe;®
RuneScape;® და Guild Wars.®
ეს თამაშები ერთდროულად ასიათასობით მოთამაშეს
იტევს. ყოველდღიურად დაახლოებით 23 მილიონი
აქტიური მომხმარებელი თამაშობს Happy Farm-ს
(ძირითადად ჩინეთში და ტაივანში). Farmville-ს, Happy
Farm-ის მსგავსად, 24 მილიონი მოთამაშე ჰყავს,
რომლებიც მას Facebook-ის მეშვეობით თამაშობენ.
MMORPG ტიპის თამაშები ისე ცუდად აიკვიატეს
კორეაში, რომ მთავრობამ აკრძალა მისი გამოყენება
6-საათიანი პერიოდით ღამით და ეს აკრძალვა 19
თამაშზე გაავრცელა (ამ ტიპის თამაშებით ყველა
მოთამაშის 90% მოექცა ამ აკრძალვაში).269
„ვიდეოთამაშები კარგი გასართობია, მაგრამ უნდა
გესმოდეთ, რომ ეს არის რაღაც, რაც კეთდება დროის
გასატარებლად, უბრალოდ, დასასვენებლად; ეს
არ არის ის, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია თქვენს
 ცხოვრებაში. მახსოვს საუბარი, ჩემი „გილდიის“
[World of Warcraft-ის მოთამაშე] ერთ-ერთ წევრთან.
ის მიყვებოდა, როგორ დაკარგა თავისი სახლი,
რადგან ცოლი გაეყარა, შვილები მისი მეურვეობის
ქვეშ აღარ არიან, დაკარგა სამუშაო, მან ყველაფერი
დაკარგა [რადგან მანიაკალურად თამაშობდა World
of Warcraft-ს]. ახლა ის სრულიად გაკოტრებულია,
ცხოვრობს ბინაში, რომლის ქირასაც დედამისი
იხდის და ის 35 წლისაა.“
19 წლის კომპიუტერული თამაშების რეკრეაციული მოთამაშე
თამაშებით გატაცება უფრო ხშირია კაცებში, მოზარდებ-
ში და ბავშვებში. საინტერესოა, რომ თამაშების დაახლო-
ებით ერთ მესამედს ახლავს გაფრთხილება სექსუალურ
ან ძალადობრივ შინაარსთან დაკავშირებით, რაც
მკვეთრად გაიზარდა რამდენიმე წლის წინ. მოთამაშეები
საშუალოდ 30-დან 60 წუთამდე ატარებენ თამაშში.
თამაშზე დამოკიდებულს ადვილად შეუძლია გაატაროს
ხუთი ან ექვსი საათი თამაშში.
„ადამიანებს თავიც მოუკლავთ ამ თამაშების გამო
− ნამდვილად მოუკლავთ თავი − რადგან მათი
პერსონაჟი წაიშალა ან რაღაც მოხდა; და ეს
ნამდვილად სამწუხაროა. მე ეს ძალიან მადარდებს.
ეს ისევეა, როგორც ნებისმიერი სხვა ნარკოტიკი; ამან
შეიძლება დაანგრიოს თქვენი ცხოვრება.“
19 წლის კომპიუტერული თამაშების რეკრეაციული მოთამაშე
ტელევიზორზე დამოკიდებულება
საშუალო სტატისტიკური ამერიკელი დღეში დაახლო-
ებით 2.8 საათის განმავლობაში უყურებს ტელევიზორს
− ეს ადამიანის ცხოვრების დაახლოებით ცხრა წლის
ექვივალენტია.272 ბრიტანელი უყურებს დაახლოებით
ორ საათს დღეში. ტელევიზორის კომპულსური
მაყურებლების მზარდი რაოდენობისთვის, აქაც და
რამდენიმე სხვა ქვეყანაშიც, დღეში ექვსი-რვა საათის
განმავლობაში ტელევიზორის ყურება არ არის
უჩვეულო. გამოკითხულთა ნახევარი ამბობს, რომ ისინი
დიდხანს უყურებენ (მწეველთა 80%-ის მსგავსად, ვისაც
სურს თამბაქოს მოწევის შეწყვეტა და მაინც ეწევა). ამ
ლტოლვის გასაღვივებლად, საშუალო საკაბელო
ან სატელიტური ტელევიზიის სერვისს აქვს დღეში
24-საათიანი 200-მდე არხი; ამერიკული სახლების
60%-ზე მეტში კი აქვთ სამი ან მეტი ტელევიზორი. ბევრ
ოჯახში ტელევიზორი უფრო ხშირად არის ჩართული,
ვიდრე ნათურა.271,272
ტელევიზიის დანაპირები, რომ უნდა ყოფილიყო
ინფორმაციის და განათლების მიღების საშუალება,
შესრულდა. არსებობს სასწავლო არხები, სიღრმისეული
დოკუმენტური ფილმები, მაღალი დონის გასართობები
და უამრავი შოუ იმის შესახებ, რა როგორ უნდა
გაკეთდეს. ასევეა სპორტული გადაცემები, პოლიტიკური
გამოსვლები, „რეალითი შოუები“ და რეკლამები.
მიუხედავად პროგრამების ხარისხისა, რჩება კითხვა:
ტელევიზორის გადაჭარბებით ყურება ნამდვილად
ადიქციაა თუ არა?
„მე ჩემს ნარკოტიკებსს თვალებით და ყურებით
ვიღებ, პირდაპირ ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში.
ჩემთვის პულტია კოკაინის მილის ექვივალენტი.
მაშინაც კი ვუყურებ, როდესაც სახლში საქმე მაქვს
გასაკეთებელი. მირჩევნია, ნებისმიერ სპორტულ
ღონისძიებას ვუყურო ტელევიზორში, ვიდრე ჩემს
სამი წლის შვილთან ვითამაშო. უსასრულოდ
ვგეგმავ, რომელი შოუების ყურებას ვაპირებ დღის
განმავლობაში, მაგრამ მაინც ნებისმიერ რამეს
ვუყურებ და არ ვდგები. არ მაინტერესებს, ვინმე სხვაც
უყურებს თუ არა ჩემთან ერთად. თუ პრობლემა მაქვს
და არ მინდა, რომ გავუმკლავდე ამ პრობლემას,
გამოვშლი ჩემს სავარძელს და ტომარასავით
მივეგდები“.
46 წლის „ტელევიზორზე დამოკიდებული“
ადიქციის ზოგიერთი კრიტერიუმი ასევე ვრცელდება
ტელევიზორის ყურებაზე:
კომპულსური გამოყენება. „არსებობს დღეები,
როდესაც ტელევიზორს 8, 10, 12 საათის განმავლო-
ბაში ვუყურებ. არ შემიძლია სკამიდან წამოდგომა.“
ტელევიზორის გამოყენება განწყობის შესაცვლე-
ლად. „ტელევიზორი არის ჩემთვის დამამშვიდებელი
საშუალება .... როდესაც აღშფოთებული ან გაბრა-
ზებული ვარ, ვრთავ და ვუყურებ შოუს, რომელიც უკვე
ნანახი მაქვს − ბევრი ფიქრი რომ არ დამჭირდეს.“
ლტოლვა. „ეს ლტოლვა განსხვავდება სიგარეტისკენ
ლტოლვისგან ... არაა ისეთივე ძლიერი, მაგრამ
შემიძლია წარმოუდგენელი ძალისხმევა დავხარჯო
იმის მისაღწევად, რომ ტელევიზორი იყოს ნებისმიერ
ოთახში, სადაც მე ვიქნები.“
კონტროლის დაკარგვა. „მაშინაც კი, როდესაც
სახლი სტუმრებითაა სავსე, მე ვიპარები საძინებელში
და ვუყურებ ჩემს საყვარელ გადაცემას.“
მაინც ყურება, მიუხედავად უარყოფითი შედეგებისა.
„მე უბრალოდ ვზივარ და ვუყურებ, ამასობაში
© 2014 CNS Production, Inc.
სხვა ადიქციები 233
 კი ბალახი იზრდება, ამასობაში ჩემი შვილები
მარტო მოდიან სკოლიდან სახლში, ხოლო მე და
ჩემს ცოლს გვავიწყდება ერთმანეთთან საუბარი
სხვა თემაზე, გარდა სატელევიზიო პროგრამების
ჩამონათვალისა, თანდათან უფრო ნელა ვრეაგირებ
ნებისმიერ ქაოსზე, რაც ჩემს ცხოვრებაში ხდება.“
ტოლერანტობის განვითარება. მოზარდები ყოველ
წელს 1,500 საათს ატარებენ ტელევიზორის
ყურებაში (სკოლაში კი − 900 საათს) და ნახულობენ
20,000 რეკლამას. 18 წლის ასაკში მათ ნანახი
აქვთ 200,000 ძალადობის სცენა და 8,000 მკვლე-
ლობა. ტოლერანტობაში იგულისხმება, რომ ტვინს
უვითარდება შემგუებლობა ამ გამოსახულებების
მიმართ და ახერხებს, ყურადღება არ მიაქციოს ემო-
ციურ დატვირთვას, ისევე, როგორც წამალდამოკი-
დებულები უგულებელყოფენ საკუთარ გარემოს.
საშუალო ამერიკელი დღეში 2.8 საათს
უყურებს ტელევიზორს.
რატგერსის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგი რობერტ კაბეი
ჩამოთვლის ტელევიზორზე მძიმე დამოკიდებულების
ექვს სიმპტომს: ტელევიზორის გამოყენება − როგორც
დამამშვიდებელი საშუალების; განურჩევლად ყველა-
ფრის ყურება; კონტროლის დაკარგვის შეგრძნება;
საკუთარ თავზე გაბრაზება უზომოდ ყურების გამო;
ტელევიზორის ყურების შეწყვეტის უუნარობა, და
უმწეობის შეგრძნება, როდესაც ტელევიზორს ვერ
უყურებენ.266,270
თუკი გარემო ერთ-ერთი ფაქტორია, რომელიც
განსაზღვრავს ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარებას და დამოკიდებულების ქცევებს, მაშინ
დამახინჯებული ხედვა, თუ როგორ ცხოვრობენ
ადამიანები და როგორ წყვეტენ ისინი პრობლემებს
(ხშირად ძალადობრივი გზით) − წარმოდგენილი
მრავალ სატელევიზიო შოუში − ართულებს კარგი
გადაწყვეტილებების მიღებას
დისფუნქციური ოჯახების და ურთიერთობების,
(როგორც ნორმის და არა გამონაკლისის), ჩვენება
და ხელშეწყობა დამაბნეველია მოზარდებისა და
ახალგაზრდებისთვის
სახიფათო ან არასათანადო ქცევების შემცველმა
სექსუალურმა სიტუაციებმა შეიძლება დააჩქაროს
სექსუალური ქცევის დაწყება273
შიში, რომელიც ეუფლება მაყურებელს მკვლელო-
ბებით, ომებითა და ძალადობით გაჯერებული
მეტისმეტად ბევრი რეპორტაჟის ყურებისას, ზრდის
იმის ალბათობას, რომ მაყურებელი არასწორ
რეაგირებას მოახდენს მშვიდობიან აქტზე, რადგან
მასაც საფრთხედ აღიქვამს274
სიგარეტის, ალკოჰოლის და სხვა ნარკოტიკული საშუა-
ლებების ავადმოხმარების მსგავსად, რაც უფრო მცირე
ასაკში იწყებს ადამიანი ტელევიზორის უკონტროლოდ,
234 თავი 4
უზომოდ ყურებას, მით მეტი პრობლემები ექმნება
მომავალში. 4,000 კვლევას შორის, რომლებშიც
ბავშვებზე ტელევიზიის გავლენას ამოწმებდნენ, ერთი
კვლევა ახალ ზელანდიაში ჩატარდა; ამ კვლევის
თანახმად, 5-დან 15 წლამდე ბავშვები, რომლებიც
ყველაზე ხშირად უყურებდნენ ტელევიზორს,
ყველაზე იშვიათად ამთავრებდნენ საშუალო სკოლას
ან კოლეჯს. შედეგებში გაითვალისწინეს ზოგადი
ინტელექტი და ფინანსური საშუალებები.275 რა თქმა
უნდა, შესაძლებელია, ტელევიზორს უფრო ხშირად
ის უყურებდეს, ვინც სკოლაში კარგად არ სწავლობს;
ხოლო ვინც უფრო მოტივირებულია სკოლაში
სწავლით, ნაკლებად სავარაუდოა, ტელევიზორთან
დიდხანს დაჰყოს.
სმარტფონზე დამოკიდებულება
„ჩემთვის ძნელია არ ვწერო მესიჯები სამუშაო
საათებში, რადგან ვგრძნობ, თითქოს არ ვარ
დაკავშირებული ჩემს მეგობრებთან. როგორც წესი,
უფრო მეტ მესიჯებს ვწერ ყოველდღიურად, ვიდრე
ტელეფონზე ვსაუბრობ, რადგან ჩემთვის ეს უფრო
ადვილია, ვიდრე პირისპირ საუბარი ან თუნდაც
ტელეფონით საუბარი. როდესაც მესიჯის წერა არ
შემიძლია, ნერვიულობს ვიწყებს და სულ ამაზე
ვფიქრობ. ვთვლი თუ არა, რომ დამოკიდებული
ვარ? არა, მაგრამ ერთ დღესაც ვერ გავძლებ SMS-
ების წერის გარეშე“.
20 წლის ქალი ტექსტური შეტყობინებების წერის კომპულსიით
მობილური ტელეფონების რაოდენობა ამერიკის
შეერთებულ შტატებში 1985 წელს არსებული 385,000-
დან 1995 წელს 33.8 მილიონამდე გაიზარდა, 2013
წლისთვის კი დაახლოებით 373 მილიონამდე; მობი-
ლური ტელეფონების და სმარტფონების რაო-
დენობის ზრდა გამაოგნებელია. ასეთივე საოცარი
ზრდის ტემპია მსოფლიო მასშტაბითაც: 2006 წელს
არსებული 2.7 მილიარდი ტელეფონი 2013 წელს
დაახლოებით 5.8 მილიარდამდე გაიზარდა. ყველაზე
მაღალი ზრდა აზიაში შეიმჩნევა.276 ამერიკელთა
56% ფლობს მობილურ ტელეფონს.277 2007 წელს
წარმოდგენილმა სმარტფონებმა თითის ერთი
შეხებით გახადა შესაძლებელი ინტერნეტთან წვდომა,
ათასობით აპლიკაცია და ელექტრონული თამაშები.
მათი მოხმარება საოცარი სისწრაფით გაიზარდა,
რაც ზარებისა და ტექსტური შეტყობინებების ფასმა
იკლო. ბევრი თავის სმარტფონს და/ან ელექტრონულ
ნოუთბუქს კომპიუტერივით იყენებს.
მოზარდების უმეტესობას ძნელად წარმოუდგენია
ცხოვრება მობილური ტელეფონის გარეშე; ეს უწყვეტი
კომუნიკაციის საშუალება მათ მუდამ ჯიბეში ან ჩანთაში
უდევთ. აშშ-ში ხუთიდან ორი ახალგაზრდა დღეში
საშუალოდ ერთ საათს ხარჯავს მობილურ ტელეფონზე
ლაპარაკსა და მესიჯების წერაში. მომხმარებელთა სულ
უფრო მეტი როდენობისთვის დღეში 90 ან მეტი ზარი
და ტექსტური შეტყობინება სულაც არ არის უჩვეულო.
იაპონიაში, კორეასა და ამერიკის შეერთებულ შტატებში
ჩატარებულმა რამდენიმე კვლევამ გამოავლინა, რომ
სტუდენტების სულ უფრო მეტი რაოდენობა ზომავს
საკუთარ თვითშეფასებას მობილურ ტელეფონებზე
აქტიურობის მიხედვით.278
ჯერ კიდევ არ არის დადგენილი, გადაწონის თუ არა
კომუნიკაციის უპირატესობა კონფიდენციალობის
დაკარგვას და ზოგჯერ უხეშ შეჭრას ყოველდღიურ
ცხოვრებაში. ალბათ, გაიგონებდით ნოკიას მელოდიას
ეკლესიაში ან „ანონიმური ალკოჰოლიკების“
შეხვედრაზე. სარეკლამო სააგენტო BBDO-ს
გამოკითხვის თანახმად, მობილური ტელეფონის
მფლობელების 10% აღიარებს, რომ შეუწყვეტიათ
სექსი ტელეფონის ზარზე საპასუხოდ. ეს შესაძლებელია
შეფასდეს, როგორც „მოხმარება უარყოფითი შედეგების
მიუხედავად“. სმარტფონების ობსესიის აღსანიშნად
საჭირო გახდა ახალი სიტყვის მოგონება. ნომოფობია
ტელეფონის გარეშე ყოფნის პანიკური შიშია. იგი
მოსახლეობის 40%-ს აღენიშნება.279
მობილური ტელეფონის გამოყენებასთან დაკავში-
რებული ჩივილები მეტწილად ეხება ტექსტური
შეტყობინებების გზავნას მანქანის მართვის პროცესში.
მესიჯის გზავნით ან კითხვით მძღოლი 23%-ით ზრდის
საგზაო ავარიის შანსს. ავტოავარიაში მოხვედრილი და
გადარჩენილი 18-20 წლის მძღოლების 11% აღიარებს,
რომ ტექსტს კრეფდნენ, როცა შეეჯახნენ.280 ითვლება,
რომ ავტომობილის მართვისას ტექსტის აკრეფა 6-ჯერ
უფრო სახიფათოა, ვიდრე ნასვამ მდგომარეობაში
მართვა (როცა ალკოჰოლის დონე 0.08 ერთეულს
აღემატება).281
მობილურ ტელეფონებთან პრეტენზიები ეხება არასა-
თანადო გამოყენებას (ცუდ მანერებს), დამატებითი
მონაცემების ხარჯებს, შეტყობინებებს. კომპულსური
გამოყენება პრობლემების სიის ბოლოშია. თა-
ნამშრომლების, ოჯახის წევრების და მეგობრების
ხელმისაწვდომობას აქვს გარკვეული უპირატესობა,
მაგრამ საქმე ის არის, რომ მობილური ტელეფონის
თუ ინტერნეტის რევოლუცია ჯერ კიდევ ევოლუციის
სტადიაშია და მისი შემდგომი გავლენა სოციალურ
და კულტურულ ქცევაზე ჯერ ისევ ვითარდება. ეს იმას
ნიშნავს, რომ უკვე არსებობს მობილური ტელეფონის
დისფუნქციური გამოყენების საკმარისი შემთხვევები
იმისათვის, რომ შევიტანოთ იმ საკითხების სიაში,
რომელთა შესახებაც „საჭიროა უფრო მეტი კვლევა“.
დასკვნები
მნიშვნელოვანია, გვახსოვდეს, რომ დაავადება არის
„ადიქცია“ და არა საინჰალაციო ნივთიერებების ავად-
მოხმარება, სტეროიდების არასწორად გამოყენება,
ან კომპულსური თამაში, ჭამა, ყიდვა ან სექსი. ესენი
დაავადების გამოვლინებებია. მეორე მხრივ, თუ
ზედმეტად განვაზოგადებთ, ვეღარ გავარჩევთ კონ-
კრეტული ადიქციის განმასხვავებელ მახასიათებლებს,
რომლებიც მკურნალობით უნდა გადაიჭრას. მაგა-
ლითად, კვებითი აშლილობების და სექსზე დამო-
კიდებულების შემთხვევაში, ქცევის ნორმალურ დონეზე
დაბრუნება არის სასურველი ვარიანტი, განსხვავებით
აზარტული თამაშისა და ალკოჰოლის ან სხვა ნარკო-
ტიკული საშუალებების ავადმოხმარებისგან, როდესაც
თავშეკავება აუცილებელია. საბედნიეროდ, ფსიქო-
თერაპია, ბიჰევიორული თერაპია, თვითდახმარების
ჯგუფები და ფსიქიატრიული მედიკამენტები, რომლებიც
მორგებულია კონკრეტულ კომპულსურ აშლილობებზე,
გვაძლევს ეფექტური მკურნალობისა და აღდგენა-
გამოჯანმრთელების იმედს ნებისმიერი ადიქციის
შემთხვევაში.
სხვა ადიქციები 235
 თავის შეჯამება
შესავალი
დაავადება არის ადიქცია და არა ალკოჰოლიზმი ან
კომპულსური თამაში.
იშვიათია, რომ ადიქციის შემთხვევაში ადამიანი
მხოლოდ ერთ ნარკოტიკზე ან ქცევაზე იყოს
დამოკიდებული. ამიტომ, კლიენტი უნდა შეფასდეს
ყველა ნარკოტიკულ საშუალებასა და ქცევაზე.
კომპულსური ქცევები
ადამიანები კომპულსურად იქცევიან განწყობის
შესაცვლელად, ადრენალინის მისაღებად ან
თვითმკურნალობისთვის, ფაქტიურად იგივე მიზე-
ზებით, რისთვისაც ფსიქოქატიურ ნივთიერებებს
მიმართავენ.
კომპულსურ ქცევაში შედის კომპულსური თამაში,
კომპულსური შოპინგი და შემგროვებლობა, კვების
აშლილობები, სექსდამოკიდებულება, ელექტრო-
ნული დამოკიდებულებები (მაგ., ინტერნეტი და
კიბერ-თამაშები), ტელევზორის ყურება, და სმარტ-
ფონის გადამეტებით მოხმარება.
მემკვიდრეობითობა, გარემო
და კომპულსური ქცევა
კომპულსური ქცევა, ნივთიერებათა ავადმოხმარების
მსგავსად, შეიძლება პროვოცირებული იყოს
გენეტიკური წინაგანწყობით, გარემოს სტრესული
პირობებით და თავად განმეორებადი ქცევით.
ამ სამივე ფაქტორს შეუძლია შეცვალოს ტვინის ქიმია
და ვინმე უფრო მგრძნობიარე გახადოს ქცევითი
ადიქციის მიმართ.
კომპულსური აზარტული თამაში
აზარტული თამაში (გემბლინგი), ნარკოტიკებზე
დამოკიდებულების მსგავსად, მოიცავს კომპულსიას,
ტოლერანტობას, აღკვეთის სინდრომს,
ავადმოხმარებას, უარყოფას და რეციდივს.
აზარტულმა თამაშმა მკვეთრად იმატა ბოლო
30 წლის მანძილზე, განსაკუთრებით, აშშ-ში.
თითქმის 9 მილიონი ამერიკელი პრობლემური ან
პათოლოგიური მოთამაშეა.
სათამაშო დაწესებულებებში თუ ინტერნეტში
აზარტული თამაშის სახეობებია პოკერი, ბლექჯეკი,
კამათელი, რულეტკა, პაი გოუ, სლოტ და პოკერის
ავტომატები, სახელმწიფო ლატარია, კენო, ცხენების
დოღი, სპორტული ტოტალიზატორები და საბირჟო
სპეკულაციები.
236 თავი 4
წაგებული თანხის ძირითადი ნაწილი მოთამაშეთა
მცირე პროცენტზე მოდის. ზოგი კვლევის მიხედვით,
წაგებული თანხის 80% მოთამაშეთა 5%-ზე მოდის.
მოთამაშეთა სხვადასხვა ტიპი არსებობს: რეკრეა-
ციული/სოციალური, პროფესიონალი, ანტისო-
ციალური, პრობლემური, და პათოლოგიური.
ამერიკელთა 2%-ს აღენიშნება აზარტული თამაშის
მძიმე ფორმის აშლილობა (პათოლოგიური
მოთამაშე) და კიდევ 2-4%-ს − ზომიერი აშლილობა
(პრობლემური მოთამაშე).
„აზარტული თამაშის აშლილობა“ (მსუბუქი, ზომიერი,
ან მძიმე) პირველად მოხვდა DSM-5 ჩამონათვალში,
როგორც ადიქცია.
სიმპტომებია: თამაში მუდმივად მზარდი თანხებით;
აჟიტაცია თამაშის შემცირების ან შეწყვიტის
მცდელობისას; შეწყვეტის ბევრი წარუმატებელი
მცდელობა; მოთამაშის ცხოვრების დანგრევა.
თამაშით გატაცება
დიდმა მოგებამ შეიძლება ისე იმოქმედოს
ლტოლვაზე, როგორც ცეცხლზე ნავთის დასხმამ.
თამაშის ფაზებია: მოგების, წაგების (და წანაგების
დაბრუნების მცდელობების), სასოწარკვეთის, ხელის
ჩაქნევის.
კომპულსურ მოთამაშეებში გავრცელებული „მა-
გიური აზროვნება“ და რწმენა, რომ გაფიქრება
უთანაბრდება კეთებას, კოგნიტური შეცდომაა.
მოქმედება უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ფული.
სხვადასხვა ადიქციების მკურნალობისას, აზარტულ
მოთამაშეს სხვა დამოკიდებული პირებისგან ძირი-
თადად განასხვავებს მისთვის დამახასიათებელი
ეგოიზმი და უფლებამოსილების განცდა.
„ანონიმური მოთამაშეებში“ ჩართვა მკურნალობის
ძირითადი საშუალებაა აზარტულ მოთამაშეთა
უმრავლესობისთვის.
კომპულსური საყიდლებზე სიარული და ყიდვა
დღევანდელ ეპოქაში, როცა კრედიტის აღება
გაადვილებულია და მოხმარებაც თვალსაჩინოდ
გაზრდილი, საშუალო ამერიკელთა დავალიანება
მკვეთრად გაიზარდა; მოვალეთა შორის ბევრია
კომპულსური მყიდველი.
კომპულსური მყიდველისთვის მღელვარება პიკს
აღწევს იმ მომენტისთვის, როცა გამყიდველს ეტყვის:
„ამას ვიღებ!“
მიმღებლობა და მოწიწებით მოპყრობა იმის
ნაწილია, რასაც კომპულსური მყიდველი მოელის
მაღაზიაში.
 ფულის განკარგვის უუნარობა თითქმის ყველა
დამოკიდებულს ახასიათებს.
უკონტროლო შემგროვებლობა
შეგროვება, დაგროვება და უკონტროლო
შემგროვებლობა კომპულსური ყიდვის ვარიაციებია;
ზოგიერთის ღირსება და თვითშეფასება ნივთებსა და
მათი შეძენის უნარიანობაზე გადის.
უკონტროლო შემგროვებლები შიშით ერიდებიან
ნივთების თავიდან მოშორებას, თითქოს ამ ნივთებს
მათი ცხოვრების ნაწილი თან მიჰქონდეს.
„უკონტროლო შეგროვების აშლილობა“ შეტანილია
DSM-5-ში.
კვებითი აშლილობები
მიმოხილვა
ამერიკელთა ერთ მესამედზე მეტი მსუქნად
ითვლება და კიდევ ერთი მესამედი − ჭარბწონიანად.
ჯანმრთელობის პრობლემები, როგორიც დიაბეტი
და გულის დაავადებაა, კომპულსური ჭარბად კვების
შედეგად ჩნდება.
კვებითი აშლილობებიდან ყველაზე გავრცელებუ-
ლია სამი: ანორექსია, ბულიმია და უკონტროლო
კვების აშლილობა.
უკონტროლო კვების აშლილობის ფორმებია:
მსუბუქი, ზომიერი, მძიმე და უკიდურესი.
ერთ-ერთი მიზეზი, რამაც აშშ-ში სიმსუქნის ასეთ
დონეს ხელი შეუწყო, მეორე მსოფლიო ომის
დასრულებისას ხელისუფლების გადაწყვეტილებით
შემუშავებული „სასკოლო სადილის ეროვნული
პროგრამაა.“
გაყიდვების გაზრდის მიზნით სურსათის მწარმოებ-
ლები განზრახ ტვირთავენ საკვებს გადამუშავებული
ნახშირწყლებით (შაქარი, ფქვილი), მარილით და
ცხიმებით, რაც აძლიერებს სურვილს და საკვების
„გემრიელობის“ ფაქტორს.
გენეტიკური, გარემო და ნეიროქიმიური ფაქტორები
განსაზღვრავენ ინდივიდის ჭამის (ან შიმშილის)
კომპულსიის დონეს.
ზოგი ჭამს სიამოვნებისთვის, ზოგიც − ძალების აღსად-
გენად, ან სტრესის თუ შფოთვის საკონტროლოდ.
სიმსუქნე იწვევს მაღალ არტერიულ წნევას, გულის
დაავადებებს, მე-2 ტიპის შაქრიან დიაბეტს, ძილის
აპნოეს და კიბოს გაზრდილ რისკს.
დეპრესიის მაღალი მაჩვენებელი, სხეულის
ნეგატიური აღქმა, და დაბალი თვითშეფასება მსუქან
ადამიანებში უფრო გვხვდება.
წიგნები დიეტაზე, წონის დაკლებაზე მომუშავე
ორგანიზაციები, დიეტური აბები, და ქირურგია
იმისთვის არსებობს, რომ ადამიანს დაეხმარონ
აკონტროლოს საკუთარი კვებითი ქცევები და
გასუქების რისკი.
ნერვული ანორექსია
ანორექსია იგივეა, რაც წონის ფობია. დიეტა,
შიმშილი, ზედმეტი დატვირთვით ვარჯიში და
გასახდომი აბები გამოიყენება სიგამხდრის
შესანარჩუნებლად.
საკუთარი გამოსახულების აღქმა დამახინჯებულია
და ანორექსიის მქონენი საკუთარ თავს რეალურად
ვერ აღიქვამენ.
წონის დაკარგვა ჯანმრთელობას საფრთხეს უქმნის
და შეიძლება მთელი ორგანიზმი დააზიანოს,
განსაკუთრებით კი − გული, ღვიძლი და ტვინი.
ანორექსია ძირითადად 14-18 წლის გოგონებს
უვითარდებათ, თუმცა, შეიძლება მოგვიანებითაც
განვითარდეს.
ნერვული ბულიმია
ბულიმია მოიცავს უკონტროლო ჭარბად კვებას,
რომელსაც შემდეგ სარისკო ქმედებები მოჰყვება
ხოლმე − ღებინება, ზედმეტი დატვირთვით ვარჯიში
და საფაღარათო საშუალებების მიღება − წონის
მომატების თავიდან ასაცილებლად.
უზომო ჭამა (binge), როცა ხდება არანორმალურად
დიდი რაოდენობით საკვების მიღება 2 საათში
ან უფრო ნაკლებ დროში. თავაშვებულობა და
უკონტროლობა თან ახლავს ამ ქცევას.
ბულიმიის მქონეთ ხშირად რცხვენიათ თავისი
საქციელის.
თანმხლები ჯანმრთელობის პრობლემებია კუჭის
მჟავით გამოწვეული დენტალური გართულებები,
ალკოჰოლის და ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარებისკენ მაღალი მიდრეკილება,
საფაღარათე საშუალებებზე დამოკიდებულება,
დეპრესიის მაღალი მაჩვენებელი, და სუიციდის
მაღალი რისკი. გულის პრობლემები (არითმია) და
ელექტროლიტური დისბალანსი მათთვის უჩვეულო
არ არის.
უკონტროლო კვების აშლილობა
ეს აშლილობა მოიცავს უკონტროლო კვების
განმეორებით ეპიზოდებს და ხშირად წონაში
მნიშვნელოვან მატებას.
დაავადების დონე შეიძლება გაიზომოს უზომო/
უკონტროლო კვების ეპიზოდების რაოდენობით:
კვირაში 1-3 ეპიზოდი (მსუბუქი) და კვირაში 14 ან
მეტი ეპიზოდი (უკიდურესი).
სხვა სიმპტომებია: ჭამა, როცა დანაყრებულია;
სწრაფად და დაუღეჭავად ყლაპვა; განმარტოებით
ჭამა (განსაკუთრებით, როცა უზომო ჭამის ეპიზოდები
აქვს).
„გამომრთველში“ ნეიროქიმიური ცვლილებების
გამო უკონტროლო მჭამელი ვერ ჩერდება, სანამ
თეფში არ მოსუფთავდება და საჭმელი გამოილევა.
სხვა ადიქციები 237
სექსდამოკიდებულება
განსაზღვრულია, როგორც „სექსუალური ქცევის
მუდმივ და გამძაფრებულ პატერნებში ჩართვა,
ქმედება მიუხედავად მზარდი ნეგატიური შედეგებისა
საკუთარი თავის თუ სხვების მიმართ.“
სექსუალური ადიქციები მოიცავს პორნოგრაფიას,
გადაჭარბებულ მასტურბაციას, მრავლობით
სასიყვარულო კავშირს და სხვა სერიოზულ
კომპულსიებს, როგორიცაა სექსუალური ძალადობა,
ექსჰიბიციონიზმსი, პედოფილია, გაუპატიურება, და
ინცესტი.
სექსუალური კომპულსურობა უფრო ხშირად გამოი-
ყენება პერსონალურ პრობლემებთან, ბავშვობის-
დროინდელ ტრავმებთან ან სტრესებთან გასამკლა-
ვებლად, ვიდრე უბრალოდ, სიამოვნების მისაღებად.
სექსზე მიმართული ვებ-საიტების მოხმარებამ
ინტერნეტი სექსუალური ადიქციის ზრდის მთავარ
მექანიზმად აქცია.
თვითდახმარების სამკურნალო ჯგუფებია „ანონი-
მური სექსაჰოლიკები“ და „ანონიმური სექსსა და
სიყვარულზე დამოკიდებულები;“ ასევე სხვა აფილი-
რებული ჯგუფებიც, რომლებიც უკონტროლო სექსს
განიხილავენ პროგრესულ დაავადებად, რომლის
განკურნებაც შესაძლებელია.
ელექტრონული ადიქციები
ინტერნეტი
ინტერნეტის ექსპანსიამ და მობილური ტელეფონე-
ბის, სატელიტური რადიოს, ელექტრონული ტაბლე-
ტების, მრავალმონაწილიანი თამაშების, და ასეულ
ათასობით აპლიკაციების გამოგონებამ ხელი შეუწყო
მათ ავადმოხმარებას.
ინტერნეტს 2.4 მილიარდი ადამიანი იყენებს −
მსოფლიო მოსახლეობის ერთი მესამედი.
მოხმარების სიადვილე, ანონიმურობა, სიიაფე, და
მოხერხებულობა კონტროლის საშუალებას აძლევს
მომხმარებელს.
ინტერნეტდამოკიდებულების სიმპტომები მოიცავს
საათობით ონლაინ ყოფნას, დროის შეგრძნების
დაკარგვას, განუწყვეტლივ ინტერნეტზე ფიქრს,
პასუხისმგებლობების უგულებელყოფას და სხვ.
კიბერსექსზე დამოკიდებულება
კიბერსექსუალური ადიქცია მოიცავს ონლაინ
პორნოგრაფიას და ჩატს − რეალურ დროში
კომუნიკაციის სივრცეს, რომელიც ასაკობრივი ცენ-
ზითაა შეზღუდული (X-rated chat-rooms)
კიბერ-ურთიერთობებზე დამოკიდებულება
ეს მოიცავს ონლაინ ურთიერთობაში აკვიატებულად
ჩაბმას. პრობლემები მაშინ იწყება, როცა ონლაინ
238 თავი 4
ურთიერთობა ერთ ან ორივე მონაწილეს წყვეტს
რეალურ ცხოვრებისეულ ურთიერთობებს.
ინტერნეტ-კომპულსიები
მოიცავს ინტერნეტით აზარტულ თამაშებს, ბირჟაზე
ვაჭრობას და აუქციონებში მონაწილეობას.
ინფორმაციაზე დამოკიდებულება
გაუთავებლად ქექვა ინტერნეტში ინფორმაციების
და მონაცემების მოსაპოვებლად.
კომპიუტერულ თამაშებზე დამოკიდებულება
ძალიან ადიქციური ონლაინ თამაშები, განსაკუთ-
რებით, MMORPG (მასიური მრავალ-მოთამაშიანი
ონლაინ როლური თამაშები), როგორიცაა World of
Warcraft,® ახალ სათამაშო კონსოლებთან ერთად
(მაგ., Sony PlayStation® 4), ისევე პოპულარული და
ადიქციურია, როგორც რომელიმე ნარკოტიკული
საშუალება.
თამაშზე დამოკიდებულებს ადვილად შეუძლიათ
კვირაში 50 სთ თამაშში გაატარონ.
ტელევიზორზე დამოკიდებულება
საშუალო ამერიკელი ტელევიზორს დღეში დაახ-
ლოებით 2.8 საათით უყურებს. კომპულსური მაყუ-
რებლისთვის 6 და 8 საათიც კი უჩვეულოდ არ
აღიქმება.
გადაჭარბებით ყურება ხშირად ადამიანს თიშავს
ცხოვრებისეული მოვლენებისგან (ოჯახი, მეგობრები,
სამუშაო).
სმარტფონზე დამოკიდებულება
2013 წელს მსოფლიოში 5,8 მილიარდზე მეტი
მობილური ტელეფონი იყო. აშშ-ში მათი რიცხვი
373 მილიონს შეადგენდა (მეტი, ვიდრე აშშ
მოსახლეობა).
ის, რაც კომპიუტერის მოხმარებისას იზღუდებოდა,
ახლა ხელმისაწვდომი გახდა სმარტფონებსა და
ნოუთბუქებზე.
აშშ მოსახლეობის 40%-ს ნომოფობია აღენიშნება −
მობილური ტელეფონის გარეშე დარჩენის შიში.
დასკვნები
მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი კომპულსიის საფუძველი
მსგავსია, განსხვავებებიც უნდა გვესმოდეს; თავშეკავება
თუ აუცილებელია რიგი ადიქციებიდან თავის
დასაღწევად, სხვა ადიქციების შემთხვევაში ზომიერების
მიღწევაა აუცილებელი (მაგ., კვებითი აშლილობები,
შოპინგი, ან ელექტრონული დამოკიდებულებები).
 5
ნარკოტიკების მოხმარება და
პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე

სამი ფორმა − მიწოდება, მოთხოვნა და ზიანის შემცირება − ბევრი სხვადასხვა

თავის მეთოდითაა ნაცადი ამ სფეროში პრევენციის გასატარებლად. ზოგიერთ
მიმოხილვა შტატში მარიხუანას ლეგალიზაცია ცვლის ადამიანთა დამოკიდებულებას
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების პრევენციის მიმართ − უფრო
ართულებს ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების და ადიქციის
რეალური საფრთხეების შესახებ შეტყობინების გააზრებას.

ნარკოტიკები საზოგადოების ყველა ფენას ეხება − როგორც ორსულ

ქალებს, ახალგაზრდებსა და კოლეჯის სტუდენტებს, ასევე, მოსამსახურეებს,
სამხედროებსა და ხანდაზმულებს და ცხადია, სიყვარულსა და სექსზე ახდენს
გავლენას. ამ თავში შევეხებით ასევე ნარკოტესტირებას და მის ადგილს
დასაქმების თუ მკურნალობის სფეროში.

Introduction
პრევენცია
ავადმოხმარების და ადიქციის პრევენცია, ეხება ეს ნარკოტიკებს თუ კომპულ-
სურ ქცევას, ყოველთვის უფრო ეფექტურია, ვიდრე ნარკოტიკების შემოდინების
შეჩერების მცდელობა ან უკვე ჩამოყალიბებული ავადმოხმარების და
დამოკიდებულების მკურნალობა. დღემდე ბევრი მიდგომა სცადეს, თუმცა
ყველა როდი იყო წარმატებული.

„ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების პრევენციის პრობლემა

იმაშია, რომ მომხმარებელი ავადმოხმარების პრობლემას ვერ ამჩნევს;
გულის დაავადების ან კიბოს საპრევენციო განათლებაც ზუსტად იგივე
პრობლემის წინაშეა. მნიშვნელობა არ აქვს, ეს იმ ნივთიერებების
გასინჯვის სურვილია, რასაც თანატოლები მოიხმარენ (ახალგაზრდული
უძლეველობის განცდა) თუ წლებით მოტანილი დაავადებები (გულის
შეტევები, ფილტვის კიბო, ღვიძლის ციროზი), ჩვეულებრივ, ადამიანები
საკმარისად არ არიან შეშინებული, რომ ქცევა შეიცვალონ. ხანდახან
ამისთვის განგაშის ზარივით რამ სჭირდებათ − ფსკერზე დაშვება, ოჯახის
დაკარგვა, ზედოზირება ან მძიმე მდგომარეობის გამო ჰოსპტალიზაცია.“
დერილ ინაბა, ფარმაციის დოქტორი, კლინიკური დირექტორი, ადიქციის სარეაბილიტაციო ცენტრი,
მედფორდი, ორეგონის შტატი.

მრავალი წლის განმავლობაში დაკავების ან დაპატიმრების საშიშროება

შემაკავებელი ფაქტორი იყო ბევრი პოტენციური მომხმარებლისთვის.
თუმცა, ეს საფრთხე ვერასდროს აკავებდა კრიმინალურ ორგანიზაციებს თუ
ქუჩის ქიმიკოსებს, რომლებიც, ჩვეულებრივ, ახერხებდნენ კანონის გვერდის
ასავლელი გზების პოვნას. თამბაქოს საფრთხეებზე სანდო კვლევებმა
დაარწმუნა ამერიკელ მწეველთა ნახევარი, რომ მოწევისთვის თავი

239
დაენებებინათ. ნასვამი მძღოლებისგან გამოწვეული
სიკვდილობის მაჩვენებელი დაეცა მას შემდეგ, რაც
მოძრაობამ „დედები ნასვამი მძღოლების წინააღმდეგ“
(MADD) და სამართალდამცავებმა ცნობიერების
ამაღლებაზე იმუშავეს და ჯარიმები გაზარდეს. ნარკო-
ტიკების ერთი ჯგუფის გამოყენება თუ ერთობლივი
ძალისხმევით მცირდება, ამასობაში სხვა ჯგუფი იკრებს
ძალას, რადგან ადიქცია დაავადებაა და ნებისმიერი
ნარკოტიკი თუ ქცევა მის ფესვებშია დაბუდებული. თუ
თავად დაავადების პრევენცია ან მკურნალობა არ
მოხდება, მოთხოვნის შემცირებას მცირე წარმატება
ელის, ხოლო მიწოდების შემცირება მხოლოდ
დროებითი ღონისძიება აღმოჩნდება. ლეგალიზაციის
არგუმენტებს, რომლის ადვოკატირებასაც ახლა ბევრი
ეწევა, როგორც ნარკოტიკებთან დაკავშირებული
პრობლემების გადაჭრის გზას, კიდევ ბევრი დრო
დასჭირდება, ვიდრე სანდო მტკიცებულებებს
მოიპოვებს. 2014 წელს მარიხუანას რეკრეაციული
მიზნებით ლეგალიზაციის დადებით თუ უარყოფით
შედეგებს მხოლოდ წლების შემდეგ მოვიმკით.
პრევენციის კონცეფციები
პრევენციის მიზნები
რადგან ნარკოტიკის მოხმარების ზეგავლენა
ადამიანებს მთელი ცხოვრების მანძილზე მიჰყვებათ,
ბევრი განმანათლებელი ფიქრობს, რომ პრევენციაზე
ზრუნვა საჭიროა აკვნიდან სამარემდე. თითოეულმა
საზოგადოებამ ზუსტად უნდა განსაზღვროს, რის
თავიდან აცილებას/პრევენციას ცდილობს.
ნარკოტიკების მომხმარებლები მოხმარების სხვა-
დასხვა დონეზე იმყოფებიან − დაწყებული ექსპერი-
მენტირებიდან, სოციალური მოხმარებიდან და
მიჩვევიდან, ავადმოხმარებით და ადიქციით დამ-
თავრებული. ვინაიდან შეერთებულ შტატებში კულ-
ტურულად მრავალფეროვანი საზოგადოებაა, აღნიშ-
ნული გადაწყვეტილების მიღება შესაძლოა საკმაოდ
რთული იყოს. ჩვენი მიზანი ნებისმიერი ფსიქო-
აქტიური ნივთიერების მოხმარების პრევენციაა თუ
მხოლოდ არალეგალური ნივთიერებების აკრძალვა?
თუ მხოლოდ ზიანის შემცირება, რომელთანაც მოხ-
მარებას, ავადმოხმარებასა და ადიქციას მივყავართ?
აშშ-სა და ბევრ სხვა ქვეყანაშიც, პრევენციის მიზნების
კომბინირებულად დასახვას წარმატების საუკეთესო
შანსი აქვს.
პირველადი პრევენცია − დამოკიდებულების
დაავადებად ჩამოყალიბების პრევენცია არამომხმა-
რებელთა ჯგუფში იმ უნარების სწავლებით,
რომელიც დაეხმარება ადამიანს გაუძლოს ნარკო-
ტიკების მოხმარების ცდუნებას, მიიღოს ბრძნული
გადაწყვეტილებები, გადაჭრას პრობლემები, გაუ-
მკლავდეს შინაგან ტკივილსა და კონფლიქტს;
უნარები, რომელიც ეხმარება მდგრადობის
240 თავი 5
განვითარებას და ადამიანს ნარკოტიკების
მოხმარების ალტერნატივებს სთავაზობს, ასევე
სასარგებლოა მათთვის, ვინც ამ ეტაპზე არ მოიხმარს,
მაგრამ, შესაძლოა მოხმარებული ჰქონდეს
სოციალურ სიტუაციაში ან ჩამოყალიბებული ჩვევის
საფუძველზე, და მათთვის, ვინც შეწყვიტა მოხმარება
და რეაბილიტაციის კურსს გადის.
მეორადი პრევენცია − შეუსაბამო, ან პოტენციურად
დესტრუქციული მოხმარების შეწყვეტა მომხმა-
რებლებში, რომელთაც ჯერ არ აქვთ ჩამოყალი-
ბებული ნივთიერებაზე დამოკიდებულება.
მესამეული პრევენცია − ავადმოხმარებისა და
ადიქციის უკუქცევა ნივთიერებაზე „დამოკიდებულ
ინდივიდებთან“, მათი ჯანმრთელობის აღდგენა და
ალტერნატიული ცხოვრების და აზროვნების წესის
შეთავაზება.
პროგრამების უმეტესობა პრევენციული ძალისხმევის
აქცენტს აკეთებს არამომხმარებლებსა და დამოკიდე-
ბულ მომხმარებლებზე, მაგრამ, ავადმოხმარების
შემცირების თვალსაზრისით ყველაზე მნიშვნელოვანი
ჯგუფი არა-დამოკიდებული მომხმარებლები არიან.
ესენი არიან ან მოხმარების ახლად დამწყებნი, ან
რეგულარული მომხმარებლები, რომელთაც ჯერ
არ განუცდიათ ავადმოხმარებისგან გამოწვეული
გართულებები. როდესაც ახალგაზრდა ადამიანები
იღებენ გადაწყვეტილებას პირველად გასინჯონ რაიმე
ნივთიერება, ისინი ჩვეულებრივ ბაძავენ ისეთ ვინმეს,
ვინც მოიხმარს, მაგრამ არ იტანჯება უარყოფით
შედეგებისგან, ვიდრე დამოკიდებულ ადამიანს ან
ავადმომხმარებელს აშკარა პრობლემებით.
„არა-დამოკიდებული მომხმარებლები აჩაღებენ
კონკრეტულ, ნარკოტიკების მოხმარების ეპიდე-
მიების ცეცხლს, კოკაინიდან ჰეროინამდე, მეთამფე-
ტამინამდე და ოქსიკონტინამდე.® მაშინ, როდესაც
საჯარო საპასუხო ღონისძიებები მიმართულია
თვითონ ნივთიერებაზე, პოლიტიკამ ვერ შეძლო
ეპიდემიის რეალურ პრობლემაზე სათანადო
ყურადღების მიქცევა: ესაა არა-დამოკიდებულ
მომხმარებელთა პოპულაცია, რომელიც საზოგა-
დოების ყველა დონეზე არსებობს ქვეყნის მასშტაბით,
და რომელთაც ნარკოპოლიტიკა ფაქტობრივად არ
ეხებათ“
საპატიო ექიმი ანდრეა ბართველი, MD, დირექტორის ყოფილი
მოადგილე, მოთხოვნის შემცირების ბიურო, ნარკოკონტროლის
პოლიტიკის ეროვნული ბიურო, ONDCP (Barthwell, 2005)
პრევენციის წინაშე მდგომი კიდევ ერთი დაბრკოლება
გრძელვადიანი პროგრამების ნაკლებობაა მათთვის,
ვინც ამჟამად არ მოიხმარს და ვინც აღდგენა-გამო-
ჯანმრთელების პროცესშია. მსგავს პროგრამებში
უნდა შედიოდეს სამედიცინო თერაპია (მაგალითად,
ლტოლვის დამთრგუნველი წამლები), დესენსიტიზაცია
რეციდივის პრევენციისთვის, „სუფთა და ფხიზელი“
სოციალური/რეკრეაციული საშუალებები (12 ნაბიჯის
ჯგუფების გარდა), ფსიქიკური ჯანმრთელობის
მეთვალყურეობის სერვისები ბაზისური პრობლემების
მოსაგვარებლად, გაფართოებული სერვისები
ოჯახისთვის, და ნარკოტიკების მოხმარების კულტუ-
რული მიუღებლობა არ-მოხმარების ნორმად ქცევის
წასახალისებლად.
„ნარკოტიკების მოხმარებასთან საბრძოლველად,
განსაკუთრებით მოზარდებისა და ახალგაზრდა
ზრდასრულების ჯგუფებში, ჩვენ, ობამას ადმინისტრა-
ციის წარმომადგენლები, ვთანამშრომლობთ სა-
ზოგადოებასთან ქვეყნის მასშტაბით, პირველ
რიგში, მოხმარების დაწყების პრევენციისთვის;
ჩასარევად, როდესაც პრობლემის პირველი ნიშნები
ჩნდება, და მათ მხარდასაჭერად, ვინც აღდგენა-
გამოჯანმრთელების საფეხურს მიაღწია. სწორედ
ამიტომ, პრეზიდენტმა ობამამ 13%-ით გაზარდა
პრევენციის და 4%-ით − მკურნალობის დაფინანსება.“
გილ კერლიკოვსკე, დირექტორი, ნარკოკონტროლის პოლიტიკის
ეროვნული ბიურო, 13 სექტემბერი, 2010. ნარკოტიკების მოხმარებისა და
ჯანმრთელობის კვლევის პრეზენტაცია.2,3
მიწოდების, მოთხოვნისა და ზიანის შემცირება
არსებობს სამი ტრადიციული მიდგომა ფსიქოაქტიური
საშუალებების მოხმარებისა და ავადმოხმარების დონის
შესამცირებლად. ფაქტობრივი პოლიტიკა, რომელიც
აღნიშნული სამი მიდგომის დანერგვას ემსახურებოდა,
ხშირად არსებულ პოლიტიკურ კლიმატზე უფრო იყო
დამოკიდებული, ვიდრე გრძელვადიან საზოგადოებრივ
ჯანდაცვაზე.
არალეგალური ნარკოტიკების მიწოდების შემცირება.
ნარკოტიკების მიწოდების აკრძალვა, მოხმარების
წინააღმდეგ მიმართული კანონმდებლობა, ფლობის-
თვის, გავრცელებისთვის და მოხმარებისთვის დაწე-
სებული სამართლებრივი ჯარიმები ყველაზე გავრცე-
ლებული პრაქტიკებია.
მოთხოვნის შემცირება ყველა, როგორც ლეგალურ,
ისე არალეგალურ ფსიქოაქტიურ ნივთიერებაზე.
ტაქტიკა მოიცავს დამოკიდებულების მკურნალობას
და პრევენციის ხელშეწყობას განათლების, ემოციური
განვითარების, მორალური ზრდისა და ინდივიდუალუ-
რი და საზოგადოებრივი აქტივობის მეშვეობით.
იმ ზიანის შემცირება, რასაც მოხმარება თავად ამ
ადამიანებს, მათ მეგობრებსა და ნათესავებს, და
სრულიად საზოგადოებას აყენებს. ერთ-ერთი
საკამათო მიდგომაა თავშეკავების წახალისება, ჩანაცვ-
ლებითი თერაპიის მიწოდება (მაგ., მეთადონით
ან ბუპრენორფინით მხარდაჭერა), რესურსების
მიწოდება მოხმარების შედეგების შესამსუბუქებლად
(მაგ., ფხიზელი მძღოლის მომსახურება და შპრიცების
გაცვლის საველე პროგრამები), ასევე მოხმარების
დეკრიმინალიზაცია/ლეგალიზაცია.
ისტორიულად, მიწოდების შემცირება და ზიანის
შემცირება (თავშეკავება) ყველაზე ფართოდ გამოყენე-
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
ბული მეთოდები იყო. მაგრამ მას შემდეგ, რაც ადიქციის
დაავადებად გააზრება დაიწყო, მოთხოვნის შემცირება
ასევე გახდა პრევენციის ერთ-ერთი ეფექტური
მიდგომა. 2014 წელს ფედერალური ფონდიდან ნარკო-
კონტროლისთვის მოთხოვნილი $25.3 მილიარდიდან
მოთხოვნის შემცირებისთვის გამოიყო დაახლოებით
42%.2,3 დარჩენილი 58% მოწოდების შემცირებაზე
მიმართეს. ამ ციფრებში არ შედის ციხეში ყოფნასთან
და პირობით გათავისუფლებასთან დაკავშირებული
ხარჯები, რაც თითქმის გააორმაგებს აღნიშნულ ბიუჯეტს.
„ნარკოპოლიტიკაში ძირითადი შეცდომა არარეა-
ლისტურად მოკლე პერიოდში მკვეთრი შედე-
გების მოლოდინი და მიცემული დაპირებებია.
ნარკოტიკების მოხმარების შემცირებას და
შეწყვეტას მილიონი ამერიკელი ხალხის დამოკი-
დებულებაში ფუნდამენტური ცვლილებები სჭირ-
დება. შეხედულებების შეცვლა ბევრად უფრო
თანდათანობითი და ნელია, ვიდრე ეს ჩვენ გვსურს.
ნარკოკონტროლის ეროვნული სტრატეგია ხელს
უწყობს უცვლელ ზეწოლას ნარკოტიკების მოხ-
მარების წინააღმდეგ და ხაზს უსვამს, რატომ უნდა
გამოვიტანოთ ნარკოკონტროლი პარტიზანული
კონფლიქტის ზონიდან“.
ბარი რ. მაკკაფრეი, ყოფილი დირექტორი, ნარკოკონტროლის
პოლიტიკის ეროვნული ბიურო
„ჩვენ ვიცით, რომ მკურნალობა თავის საქმეს აკეთებს.
მაგრამ, ასევე ვიცით, რომ ძალიან ბევრ ამერიკელს,
სხვადასხვა მიზეზების გამო, არ მიუწვდება ხელი
საჭირო მკურნალობაზე. ეფექტური მკურნალობის
მისაღებად არჩევანის და დახმარების შეთავაზებით,
უფრო ადვილად შევძლებთ იმ მომხმარებელთა
შველას, ვინც გააცნობიერა საკუთარი პრობლემა“.
ჯონ პ. უოლთერსი, ყოფილი დირექტორი, ნარკოკონტროლის
პოლიტიკის ეროვნული ბიურო
ისტორია
თავშეკავება თუ აკრძალვა?
„ვაცნობიერებ, რომ მეცნიერებისა და კაცობრიობის
ძალიხმევას თავისი რესურსები მოახმაროს
დაავადების განკურნებას, რომელიც ამორალური
საქციელით არის გამოწვეული, ცივად შეხვდება
ბევრი ადამიანი.“
ბენჯამინ რაში (Rush, 1814)
ჩვენი ქვეყნის „დამაარსებელი მამებიდან“ ერთ-
ერთი, ექიმი ბენჯამინ რაში (1746-1813), მათ შორის
იყო, ვინც პირველად დაუკავშირა ალკოჰოლზე
დამოკიდებულება ალკოჰოლის თვისებებს. სმის
მოყვარული კონტროლს იმიტომ კი არ კარგავს, რომ
ამორალურ ქცევას ირჩევს, არამედ ალკოჰოლის
241
თვისებები აკარგვინებს მას ამ გრძნობას.4 ამ იდეაზე
დაყრდნობით იგი ცდილობდა თავშეკავების იდეის
პოპულარიზაციას, რომელსაც უპირისპირებდა
რომისა და ვისკის ჭარბი რაოდენობით მოხმარებას,
რაც საკმაოდ გავრცელებული იყო 1800-იანი
წლების დასაწყისში. ამ დროიდან მოყოლებული,
ნარკოტიკული საშუალებების რეგულაციის მცდე-
ლობები, განსაკუთრებით კი ალკოჰოლის, მერყეობდა
ზომიერად მოხმარებიდან (თავშეკავებიდან) სრულ
აკრძალვამდე. თავშეკავების პრინციპები ჭარბად
მოხმარებას, განსაკუთრებით კი სიმთვრალეს, ცოდვად
და ამორალურად რაცხავდა, ზომიერი მოხმარება კი
ჯანმრთელობისთვის და განწყობისთვის სასარგებლოდ
ითვლებოდა. თავშეკავების მიმდევართა ძალისხმევა
თავდაპირველად მოიცავდა ალკოჰოლის მომხმარე-
ბელთა დარწმუნებას, სპირტის მაღალი შემცველობის
მქონე სასმელები ჩაენაცვლებინათ ლუდით, ღვინით ან
ფერმენტირებული სიდრით.5,6
1850-იანი წლებისთვის თავშეკავების მიდგომა სრული
თავშეკავების მიზანმა ჩაანაცვლა. 70 წლის შემდეგ
აღნიშნულმა მოვლენებმა მიგვიყვანა კონსტიტუციის
მეთვრამეტე შესწორებამდე, რომელიც კრძალავდა
ალკოჰოლის წარმოებას, გაყიდვასა და ტრანსპორ-
ტირებას.
კონფლიქტი ალკოჰოლისა და ფსიქოაქტიური
ნივთიერებების ზომიერ მოხმარებასა და მორალურ/
იურიდიულ სიძულვილს შორის ნებისმიერი რაო-
დენობით მოხმარების მიმართ დღემდე გრძელდება.
ისტორიულად, აშშ-ში, სრული აკრძალვის კონცეფცია,
იგივე ნულოვანი ტოლერანტობა, თითქოს 70-წლიან
ციკლზე ტრიალებს (1780, 1850, 1920 და 1990). გასული
20 წლის მანძილზე, ყველა შტატმა ალკოჰოლის
მოხმარების ლეგალური ასაკი 21 წლამდე აწია და
სისხლში ალკოჰოლის შემცველობის დასაშვები დონე
შეამცირა 0.10-დან 0.08-მდე. ბოლო დროს რამდენიმე
შტატმა მიიღო ნულოვანი ტოლერანტობის კანონი. ამ
კანონით მართვის უფლება ჩამოერთმევა 21 წლამდე
ახალგაზრდას, რომელსაც საჭესთან ნახავენ სისხლში
ალკოჰოლის შემცველობით 0.01, რაც ნახევარ ჭიქა
ლუდს უდრის.
რამდენად წარუმატებელი იყო
აკრძალვის მიდგომა?
„აღნიშნული მუხლის რატიფიცირებიდან ერთი წლის
შემდეგ, აკრძალულია ალკოჰოლური სასმელის
წარმოება, გაყიდვა და ტრანსპორტირება ქვეყნის
შიგნით, შესაბამისად, ქვეყანაში შემოტანა ან გატანა
აშშ-დან და ტერიტორიებიდან, რომელიც მის
იურისდიქციას ექვემდებარება“
აშშ კონსტიტუციის მე-18 შესწორება, 1 სექცია; რატიფიცირებულია 1919
წლის 16 იანვარს, გაუქმებულია 1933 წლის 5 დეკემბერს.
წლების მანძილზე საზოგადოება თვლიდა, რომ
არაეფექტური იყო ვოლსტედის აქტი (Volstead Act),
242 თავი 5
რომელსაც უფრო „მშრალი კანონის“ სახელით
იცნობდნენ. ის ძალაში შევიდა 1919 წელს მეთვრამეტე
შესწორების თანახმად, აღსრულება დაიწყო 1920 წელს
და გაუქმდა 1933 წელს. თუმცა, ალკოჰოლის ჭარბი
მოხმარებით გამოწვეული დაავადებების სამედიცინო
ჩანაწერების შესწავლა, ასევე სისხლის სამართლის
სისტემის მონაცემები გვაჩვენებს, რომ მშრალმა
კანონმა შეამცირა ჯანმრთელობის პრობლემები,
ძალადობა ოჯახში, კონკრეტული ტიპის დანაშაულები,
და მოხმარების მაჩვენებელი.7
ალკოჰოლის მოხმარებით გამოწვეული ფსიქოზების
გამო ფსიქიატრიული საავადმყოფოსთვის მიმართვა
მასაჩუსეტის შტატში შემცირდა 14.6 შემთხვევიდან
(1910 წ.) 6.4-მდე (1922 წ.) 100,000 მოსახლეზე,
და 7.7 მაჩვენებელს მიაღწია 1929 წლისთვის. ნიუ
იორკში აღნიშნული მაჩვენებელი შემცირდა 11.5-
დან (1910 წ.) 3.0-მდე (1920 წ.) და გაიზარდა 6.5-მდე
1931 წელს.8
ეროვნულ დონეზე, ციროზით გამოწვეული სიკვდი-
ლის მაჩვენებლები შემცირდა 100,000 მოსახლეზე
29.5-დან (1911 წ.) 7.1-მდე (1920 წ.); მაჩვენებელი
არ ასცდენია 7.5-ს 1920-იანი წლების მანძილზე.9,10
შემცირდა იურიდიული ხარჯები − ნაკლები მთვრა-
ლი ადამიანი მიდიოდა ციხეში; ძალადობა ოჯახში
და ზოგადად დანაშაულის მაჩვენებელი შემცირდა.
საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილზე სიმთვრა-
ლისა და წესრიგის დარღვევისთვის დაკავების მაჩვე-
ნებელი შემცირდა 50%-ით 1916-1922 წლებში.10
ერთ სულ მოსახლეზე ალკოჰოლის მოხმარების
მაჩვენებელი განახევრდა და არ დაბრუნებია
მშრალი კანონის მიღებამდე არსებულ მაჩვენებელს
20-30 წლის მერეც, კანონის გაუქმების შემდეგ.
ალკოჰოლით უკანონო ვაჭრობამ (ბუტლეგერობა)
გაზარდა ალკოჰოლის მიწოდება გვიან 1920-იან
წლებში; და, მიუხედავად იმისა, რომ სამედიცინო
პრობლემებმა იმატა, მათი რიცხვი მაინც ჩამოუვარ-
დებოდა მშრალი კანონის მიღებამდე არსებულ
მაჩვენებლებს.
მშრალი კანონის შედეგად გაჩენილი ორგანიზებული
დანაშაული მითია. კრიმინალური დაჯგუფებები ამ
კანონის მიღებამდე დიდი ხნის წინ არსებობდა, თუმცა,
მათი ტექნიკები ნამდვილად დაიხვეწა აღნიშნული
პერიოდის დროს და დაჯგუფებები კარგად მოემზადა
აკრძალული ნარკოტიკების უკანონო გადაზიდვისა და
გავრცელებისთვის.
მშრალმა კანონმა შეამცირა ავადმყოფობებისა და
დანაშაულების რიცხვი, ასევე საზოგადოების წუხილი
და ალკოჰოლზე დამოკიდებულთა მკურნალობის
მაჩვენებლები. მშრალი კანონის მომხრეებს მიაჩნდათ,
რომ თუკი ალკოჰოლი აკრძალული იქნებოდა,
ამით გადაიჭრებოდა მასთან დაკავშირებული ყველა
პრობლემა.11 მიუხედავად იმისა, რომ მშრალი კანონი
კრძალავდა ალკოჰოლური სასმელების „დამზადებას,
გასაღებასა და ტრანსპორტირებას“, არ მომხდარა
მოხმარების კრიმინალიზება. პრეზიდენტი ჰერბერტ
ჰუვერი და შტატის გუბერნატორთა უმრავლესობა მხარს
უჭერდა მშრალ კანონს 1929 წელსაც კი. 1930-იან
წლებში დიდი დეპრესიის ხანა რომ არ დამდგარიყო,
მეთვრამეტე შესწორება, შესაძლოა, კიდევ მეტ ხანს
ყოფილიყო ძალაში. საგადასახადო შემოსავლების
გაზრდის საჭიროებამ, მშრალი კანონის მოწინააღმდეგ
აქტივისტების, ე.წ. „სველების“ („wets“) მოქმედებებმა
და მოსახლეობის სურვილმა, კვლავ მოეხმარათ
ალკოჰოლი, ამერიკა მიგვიყვანა კანონის გაუქმებამდე.
ამეთვისტოს ინიციატივა
2008 წელს მოძრაობამ, რომელიც ამეთვისტოს
ინიციატივით იყო ცნობილი (Amethyst Initiative) 100-
ზე მეტი დამოუკიდებელი ლიბერალური ინსტიტუტის
პრეზიდენტების მხარდაჭერა მოიპოვა ქვეყნის
მასშტაბით. ისინი მოითხოვდნენ დაუყოვნებელ მიუ-
კერძოებელ დებატებს ამერიკაში ალკოჰოლის
მიღების ლეგალური ასაკის თემაზე. ფაქტობრივად,
აღნიშნული აკადემიური ლიდერები დაინტერესებულნი
იყვნენ ალკოჰოლის მოხმარების ლეგალური ასაკის
შემცირებით 21-დან 18 წლამდე, ანუ ქორწინების
ასაკამდე − თარიღი, როდესაც ამერიკელებს ბევრი
სხვა უფლებაც ენიჭებათ. 18 წლის ახალგაზრდებს
აქვთ არჩევნებში მონაწილეობის, ნიკოტინის შეძენის,
შეიარაღებულ ძალებში გაწევრიანების, კონტრაქტებზე
ხელის მოწერის, ნაფიც მსაჯულად მსახურების და
ორმხრივი თანხმობის საფუძველზე სქესობრივი
კონტაქტის დამყარების უფლება, მაგრამ მათ არ აქვთ
ალკოჰოლური სასმელის ფლობისა და მოხმარების
უფლება 21 წლამდე. ამეთვისტოს ინიციატივის
მომხრეები ამტკიცებდნენ, რომ მიმდინარე კანონი:
არარეალისტურია და კოლეჯის სტუდენტები მას
გამუდმებით არღვევენ
ხდება ერთ ეპიზოდზე ალკოჰოლური სასმელის
გადაჭარბებულად მიღების წახალისება („binge
drinking“)
იწვევს სტუდენტებს ისეთ საქციელზე, როგორიცაა
ყალბი დოკუმენტების გამოყენება, რაც ანგრევს
კანონის მიმართ პატივისცემას
ხელს უშლის ახალგაზრდა ზრდასრულების უკეთ
მომზადების იდეებს, რათა მათ პასუხისმგებლობით
მიიღონ ალკოჰოლთან დაკავშირებული გადაწყვე-
ტილებები.
ზოგ კოლეჯს სურდა კამპუსებში ლეგალურ ასაკამდე
ალკოჰოლის მოხმარების კანონის დაცვის და
შესაბამისი პოლიტიკის გატარების ტვირთის მოხს-
ნა.12,13,14,15 ამეთვისტოს ინიციატივის მოძრაობა პრევენ-
ციის თემითვის მოულოდენელი სიახლე აღმოჩნდა. ალ-
კოჰოლის მოხმარების ლეგალური ასაკის 21 წლამდე
აწევის შემდეგ (ალკოჰოლის მოხმარების მინიმალური
ასაკის აქტი), 1984 წლიდან მოყოლებული უამრავი
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
კვლევა ჩატარდა, რომელიც ერთხმად ამტკიცებდა კა-
ნონის ეფექტურობას ალკოჰოლთან დაკავშირებული
პრობლემების შემცირების თვალსაზრისით.16,17,18 სა-
გზაო უსაფრთხოების ეროვნული ადმინისტრაციის ბო-
ლო კვლევების თანახმად, საჭესთან ნასვამი მძღოლის
მიზეზით მომხდარი 4,441 სიკვდილის შემთხვევა იქნა
აცილებული თავიდან უკანასკნელი 5 წლის მანძილზე.19
სხვა კვლევამ დაადასტურა ალკოჰოლზე დადებითი
და უარყოფითი ტესტის მქონე 21 წლამდე მძღოლების
თანაფარდობის 11%-ით შემცირება ფატალური შე-
დეგით დასრულებული ავარიების რაოდენობაში. ამავე
კვლევამ დაადასტურა, რომ ალკოჰოლის მიღების
მინიმალური ასაკის აქტის გავრცელებამ, რომლის
თანახმადაც აიკრძალა ყალბი საბუთებით ალკოჰოლის
შეძენა, მნიშვნელოვნად შეამცირა 20 წლის და ნაკლები
ასაკის ნასვამი მძღოლების რაოდენობა ფატალური
შედეგით დასრულებულ საგზაო შემთხვევებში.20
ამეთვისტოს ინიციატივის ავტორები ყურადღებას
ამახვილებდნენ პრევენციის რამდენიმე იდეაზე, რომე-
ლიც უნდა განხორციელებულიყო ალკოჰოლის
მიღების ლეგალური ასაკის მიუხედავად:
ალკოჰოლის შესახებ სავალდებულო განათლება,
რომელიც მართვის მოწმობის გაცემაზე იქნებოდა
მიბმული
ალკოჰოლთან დაკავშირებული განათლება, რომე-
ლიც მოიცავდა ნასვამი მძღოლების მსხვერპლებთან
და აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში მყოფ
ინდივიდებთან შეხვედრებს
კოლეჯის სტუდენტებში გავრცელებულ პოპულარულ
ალკოჰოლურ სასმელებში ალკოჰოლის შემცველო-
ბის შემცირება.
ზოგიერთი კოლეჯი მნიშვნელოვან ძალისხმევას სწევს
პრევენციული პროგრამების დასანერგად. მაგალითად,
ვირჯინიის უნივერსიტეტმა შარლოტესვილში, შეიმუშავა
„სოციალური ნორმირების“ პრევენციული ინიციატივა
სტუდენტებისთვის, რომელიც ეყრდნობა თანასწორ-
განმანათლებლის კონსულტაციებს, სოციალურ ღონის-
ძიებებსა და სანდო ინფორმაციას ალკოჰოლის შესახებ,
რომელიც სტუდენტის არასწორ აღქმებს სმის შესახებ
კითხვის ქვეშ აყენებს.21
დაშინების ტაქტიკები და
ნარკოტიკების შესახებ ინფორმაციის
გავრცელების პროგრამები
ნივთიერებათა ავადმოხმარების შემცირების გულ-
წრფელი მცდელობები 1960-იან წლებამდე არ
დაწყებულა, მანამდე, სანამ რეკრეაციული ნარკო-
ტიკები გეტოებიდან სააშკარაოზე არ გამოვიდა და
მათი მოხმარება საშუალო კლასის ბავშვებმა არ
დაიწყეს. 1962-1979 წლებში ნებისმიერი აკრძალული
ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების მაჩვენებელი
ამერიკის მოსახლეობაში 2%-დან 31%-მდე გაიზარდა
243
(2012 წელს მაჩვენებელმა დაიწია 23.9%-მდე).23
მოხმარების მაჩვენებლის ნახტომმა ბევრ პრევენციულ
მოძრაობას ჩაუყარა საფუძველი.22
გვიანი 1960-იან წლებიდან ადრეული პრევენციული
პროგრამები ეფუძნებოდა დაშვებას, რომ ახალგაზრ-
დებს არ აქვთ საკმარისი ცოდნა ფსიქოაქტიური ნივ-
თიერებების მავნებელი შედეგების შესახებ. მოსწავ-
ლეებისთვის შეიქმნა სპეციალური პროგრამები
ფარმაკოლოგიური ზემოქმედების, ადიქციის მიზეზების,
ნარკოტიკების მოხმარების ჯანმრთელობაზე გავლე-
ნისა და სამართლებრივი ჯარიმების გაცნობის მიზნით.
ფაქტობრივი ინფორმაციის მიწოდება, მნიშვნელოვანი
აქცენტით დაშინების ტაქტიკაზე, საკმარისად მიიჩნეოდა
ნარკოტიკების მოხმარების შესამცირებლად, მაგრამ ეს
მიდგომა ხშირად ამახინჯებდა სანდო ინფორმაციას;
და ვინაიდან ზოგიერთი განცხადება ნარკოტიკებთან
დაკავშირებული საფრთხეების შესახებ უხეშად
გაყალბებული იყო, ბევრი ახალგაზრდა მთელ ინფორ-
მაციას არასერიოზულად აღიქვამდა.
„1970-იანი წლების დასაწყისში მთავრობამ
პროფესიონალ თერაპევტებს, მათ შორის მეც,
სთხოვა ნარკოტიკების შესახებ საგანმანათლებლო
297 ფილმის მიმოხილვა, რომელიც იმ დროისთვის
იყო გავრცელებული. აღმოჩნდა, რომ ერთ ან ორ
ფილმს თუ გავუწევდით რეკომენდაციას, ვინაიდან
უმეტესობა შეიცავდა არასწორ ინფორმაციას,
ეყრდნობოდა მხოლოდ დაშინების ტაქტიკას, ან
უბრალოდ ცუდად იყო გადაღებული“.
დერილ ინაბა, ფარმაციის დოქტორი, კლინიკური დირექტორი, ადიქციის
სარეაბილიტაციო ცენტრი, მედფორდი, ორეგონის შტატი.
მიუხედავად იმისა, რომ ნარკოტიკების შესახებ
სანდო ინფორმაციის მიწოდება მნიშვნელოვნად
ზრდიდა ცოდნას, ცვლიდა დამოკიდებულებას და
ზოგ სტუდენტს მოხმარებაზე ათქმევინა უარი, მაინც
მწირია მტკიცებულებები, რომ ნარკოტიკების შესახებ
ინფორმაციის მიღება სასურველი მიმართულებით
ცვლის ქცევას. სინამდვილეში, არსებობს კვლევები,
რომელთა თანახმად, ნარკოტიკების შესახებ
ინფორმაციის მიწოდება მანამდე, სანამ მოზარდს
ექნება მათთან შეხება, შეიძლება ინტერესის გაღვივების
საფუძველი გახდეს და ექსპერიმენტირებამდე და
ავადმოხმარებამდე მიიყვანოს ის. ამავდროულად,
კარგად მომზადებულმა ვიდეომასლამ, შეიძლება,
შეზღუდოს ავადმოხმარება. 24
„იმ დროისთვის, როცა 2012 წელს კოლეჯში შევედი,
უკვე გასინჯული მქონდა ალკოჰოლი, მარიხუანა,
ოქსიკონტინი® და ვიკოდინი®. ისეთი განცდა
გვქონდა, თითქოს მეათე კლასში, ან უფრო ადრეც,
ეს ყველაფერი ვიცოდით. კოლეჯში ვიტანჯებოდი...
ეს ხომ გავლილი მქონდა. რომ მოვთვალო, ერთი
გაკვეთილი ჩაგვიტარდა, როცა მეხუთე კლასში ვიყავი
და მეცხრე კლასში ყოფნისას 2-3 საათი დაეთმო
ამას ჯანდაცვის გაკვეთილებზე. მასწავლებლებმა
244 თავი 5
ბევრი ისაუბრეს სხვადასხვა ტიპის ნარკოტიკებსა და
მოხმარებაზე. გაკვეთილმა რეალურად დამანახა,
რამდენი ნივთიერების შესახებ არ ვიცოდი აქამდე.“
21 წლის კოლეჯის სტუდენტი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
მოზარდების უმეტესობას სჯერა საკუთარი მოუ-
წყვლადობის, მომავლის შეზღუდული ხედვა აქვთ
და გულგრილნი არიან ჯანმრთელობასთან დაკავ-
შირებული გრძელვადიანი შედეგების მიმართ, რაც
მხოლოდ ინფორმაციის მიწოდებაზე დაფუძნებულ
მიდგომებს არაეფექტურს ხდის. სკოლაზე
ცენტრირებული, ცოდნაზე დაფუძნებული პროგრამების
გარეთ რჩებიან ასევე მოსწავლეები, ვინც ხშირად აცდენს
სკოლას და ვინც ყველაზე მეტად არის ნარკოტიკების
მოხმარებასთან დაკავშირებულ ჯანმრთელობისა და
დანაშაულის ჩადენის რისკის ქვეშ. მიუხედავად იმისა,
რომ კარგი პრევენციული აქტივობები ნამდვილად
ამცირებს ნარკოტიკებთან დაკავშირებულ პრობლემებს
(მიწოდების შემცირებისკენ მიმართულ ხარჯებთან
შედარებით მცირე დანახარჯებით), პროგრამები
ხშირად ზარალდება მასწავლებლებისა და ტრენერების
უუნარობის გამო – ან მიწოდებული მასალა არ
შეესაბამება სამიზნე ჯგუფის განვითარების დონეს, ან
პროგრამაა საჭიროზე მოკლევადიანი.
უნარების გაუმჯობესება და
სიმტკიცის პროგრამები
მას შემდეგ, რაც ალკოჰოლიზმის და ნარკოტიკებზე
დამოკიდებულების განხილვამ ფეხი მოიკიდა
დაავადებათა კონცეფციაში, პრევენციული ღონისძიებე-
ბი გაფართოვდა და მოიცვა ფსიქოლოგიური და
განვითარებასთან დაკავშირებული და ფაქტორები (ის,
რაც ნარკოტიკების მოხმარებისადმი მიდრეკილებას
ქმნის ინდივიდებში), და ასევე სოციალური უნარები,
რომელთაც ექსპერიმენტირებისა და ავადმოხმარე-
ბისგან დაცვა შეუძლიათ. რაც მეტია რისკ-ფაქტორი,
მით მეტია მოზარდის მიერ ავადმოხმარების შანსი.25
უნარებზე მუშაობა, რომელიც ეფექტურად ებრძვის
აღნიშნულ რისკებს, ქმნის მყარ პრევენციულ სტრა-
ტეგიას.
ზოგადი კომპეტენციის გაძლიერება. მიდგომის მიზანია
თვით-კომპეტენტურობისა და თავდაჯერებულობის
გაზრდა ინდივიდებში თვითშეფასების, სოციალურად
მისაღები ქცევის, გადაწყვეტილების მიღების, საკუთარი
უფლებების დაცვის, პრობლემის გადაჭრისა და
პროფესიული უნარების ტრენინგით. პროგრამები,
რომელიც მოიცავს აღნიშნულ პრევენციულ სტრატე-
გიებს, დადებით შედეგებს აჩვენებს, მაგრამ როდესაც
ტრენინგი მთავრდება, შედეგები მალევე იკარგება.
პერიოდული „გამაძლიერებლები“ („booster shots“)
სტუდენტის საგანმანათლებლო კარიერის მანძილზე
აუმჯობესებს მსგავსი პრევენციული განათლების
ეფექტურობას. „ალის მეგობრები: ბავშვები აკეთებენ
ჯანსაღ არჩევანს“ (2008) და „ცოდნით შევებრძოლოთ
ალკოჰოლს“ (2013) მტკიცებულებაზე დაფუძნებული
მსგავსი პროგრამების მაგალითია. პროგრამის აღწერის
ნახვა შესაძლებელია „ნივთიერებათა ავადმოხმარებისა
და ფსიქიკური ჯანმრთელობის მომსახურების გაწევის“
(SAMHSA) ეროვნული რეესტრის მტკიცებულებებზე
დაფუძნებული პროგრამებისა და პრაქტიკების (NREPP)
ვებ-გვერდზე.26
გამკლავების (წინააღმდეგობის გაწევის) უნარები.
გამკლავების სპეციფიკური უნარების, როგორიცაა
გაკვეთილები მშობლებისთვის, ბრაზის მართვა,
სუნთქვის ტექნიკები, ადამიანებს ეხმარება სტრესულ
სიტუაციებთან გამკლავებაში. ეს უნარები ეხმარება
ინდივიდებს თვითკმარობის, თავდაჯერებულობისა და
შინაგანი რესურსების განვითარებაში ნარკოტიკების
მოხმარებისთვის წინააღდეგობის გასაწევად და რთული
სიტუაციების გასაანალიზებლად ისე, რომ ნარკოტიკების
მოხმარება ნაკლებად მიმზიდველი იყოს. მეორე ტექნიკა
იყენებს „ფსიქოლოგიურ აცრას“, რომელიც სწავლის
შესაბამისი და ჯანმრთელი პასუხების მიდგომაა ხშირად
აღმოცენებული სიტუაციების მიმართ, როგორიცაა
თანატოლების ან რეკლამის ზეწოლა. Coping Cat –
კოგნიტურ-ბიჰევიორული მიდგომა, სასკოლო ასაკის
ბავშვებზე მორგებული პროგრამის მაგალითია.26
დამცავი ფაქტორებისა და სიმტკიცის გაძლიერება. ეს
უკანასკნელი ინდივიდის ბუნებრივ უნარებზე დაყრდ-
ნობით ვითარდება. ფაქტორები, რომელიც ზრდის
სიმტკიცეს, არის ოპტიმიზმი, ემპათიის, ინსაითის
უნარი, ინტელექტუალური კომპეტენცია, გადაწყვეტი-
ლების მიღების და აღსრულების სიმტკიცე, ცხოვრების
მიმართულება ან მიზანი და, განსაკუთრებით,
თვითშეფასება.27 ადამიანების უმეტესობა ისედაც
ფლობს გამკლავების აღნიშნულ უნარებს და გაძ-
ლიერება ეხმარებათ, უნარები უფრო ადვილად
გამოიყენონ.28 აღნიშნული პრევენციული მიდგომის
მაგალითია მეოთხეკლასელებისთვის განკუთვნილი
პროგრამა სახელად „მე განსაკუთრებული ვარ“ (I’m
Special).26
რისკ-ფაქტორების განხილვა და განეიტრალება.
ადრეული აგრესიული/ოპოზიციური ქცევა, სიღარიბე,
მშობლების ზედამხედველობის ნაკლებობა, დის-
ფუნქციური, ნარკოტიკების ავადმომხმარებელი თა-
ნატოლები და სხვა რისკ-ფაქტორები, რომელიც ნივ-
თიერებათა მოხმარებით გამოწვეული აშლილობების
(SUD) ჩამოყალიბებასთან არის დაკავშირებული,
შეიძლება შევისწავლოთ და დავამუშაოთ მათი გან-
ვითარების მინიმუმადე დაყვანის სტრატეგიების
გატარებასთან ერთად. მშობლებისა და სკოლამდელი
29
ასაკის ბავშვებისთვის განკუთვნილი პროგრამა „არა-
ჩვეულებრივი წლები“ (Incredible Years) აღნიშნული
მიდგომის მაგალითია.26
მხარდაჭერის სისტემის განვითარება. მხარდაჭერის
რესურსებზე ადვილად ხელმისაწვდომობის უზრუნველ-
ყოფა, როგორიცაა, მაგალითად, ნდობის ტელეფონი
მარტოდ მცხოვრები მოხუცებისთვის, ან საშინაო
დავალების ცხელი ხაზები მოსწავლეებისთვის,
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
რომლებიც სკოლასთან დაკავშირებულ ზეწოლას
განიცდიან, ამცირებს სტრესს, რომელიც ზოგჯერ ნარ-
კოტიკებისა და ალკოჰოლის ავადმოხმარების მიზეზი
ხდება. „ქსელური თერაპიის“ (Network Therapy) პროგ-
რამა, აღნიშნული პრევენციული მიდგომის მაგალითია.
გარემოს შეცვლა
ამჟამად პრევენციული პროგრამები სცდება ინდივი-
დუალურ დონეს და ყურადღების ფოკუსში იქცევს
ნარკოტიკების მოხმარების ქცევაზე სოციალურ და
გარემო გავლენებს, როგორიცაა ოჯახი, თანატოლების
ჯგუფის ღირებულებები და ქცევები და მედიის
გავლენა. საზოგადოებრივი ძალისხმევის ორგანიზება
კულტურული მგრძნობელობის და პრევენციულ
ღონისძიებებზე ადგილობრივი კონტროლის უზ-
რუნველყოფის ერთ-ერთი გზაა, როგორიცაა ბილ-
ბორდები და სხვა გზავნილებთან დაკავშირებული
მედია. ზოგი სათემო პროგრამა ყურადღებას
ამახვილებს სოციეტალურ და ორგანიზაციულ ცვლი-
ლებებზე, როგორიცაა ქცევის ცვლილება სკო-
ლებში, სამუშაო ადგილებზე, სამოქალაქო და კულ-
ტურულ ჯგუფებში, და საერთოდ, საზოგადოებაში.
აღნიშნულმა თემზე დაფუძნებულმა/სისტემაზე ორიენ-
ტირებულმა პროგრამებმა ეფექტურად შეძლო
მთელი სამეზობლოების გაერთიანება ნივთიერებათა
ავადმოხმარების პრევენციაზე პასუხისმგებლობის
ასაღებად.
ტიპური სათემო კოალიციის აქტივობებია:
თემის საჭიროებებისა და ნარკოტიკების მოხმარების
პატერნების შეფასება
არსებული სერვისების კოორდინაცია ძვირადღი-
რებული გადაფარვა/გამეორების თავიდან ასაცი-
ლებლად და სერვისებში არსებული ხარვეზების
შესავსებად
ცვლილებების განხორციელება კანონებსა და სა-
ჯარო პოლიტიკაში ალკოჰოლსა და თამბაქოზე
ხელმისაწვდომობის შესამცირებლად
ოჯახის, სკოლისა და თემის ბაზაზე არსებული პრე-
ვენციული სერვისების დაფინანსების გაზრდა
სათემო ტრენინგი და დაგეგმარება თემის სრული
მოცვით.30,31
პროექტი „წარმატება“ (Project Success), აღწერილი
ვებგვერდზე www.NREPP.samhsa.gov, აღნიშნული
პრევენციული მიდგომის მაგალითია. 26
საზოგადოებრივი ჯანდაცვის
მოდელი
მას შემდეგ, რაც პრევენციული ღონისძიებები უფრო
და უფრო კომპლექსური გახდა, გაჩნდა რაიმე სახის
მოდელის არსებობის საჭიროება, საზოგადოებაში
245
არსებული ყველა ელემენტის ურთიერთკავშირის უკეთ
გასაგებად. ამის შედეგი იყო პრევენციის მოდელში
საზოგადოებრივი ჯანდაცვის მიდგომა, რომელიც
ადიქციას დაავადებად განიხილავს:
გენეტიკურად მიდრეკილ მიმღებში (ფაქტობრივი
მომხმარებელი),
რომელიც ცხოვრობს ხელშემწყობ გარემოში
(მიმღების საცხოვრებელი ადგილი და სოციალური
წრე), სადაც
აგენტს (ნარკოტიკი ან ნარკოტიკები) შემოაქვს
დაავადება.
საზოგადოებრივი ჯანდაცვის მოდელის მიხედვით,
ადიქციის სამართავად პრევენცია იგეგმება აღნიშნული
სამი ფაქტორის ურთიერთკავშირში ჩარევით.
მაგალითად, პროგრამები, რომლებიც დაგეგმილია
აგენტის, ვთქვათ, თამბაქოს გავრცელების შესაზღუდად,
ცდილობს დაარეგულიროს სიგარეტის რეკლამა.
ძალისხმევა, მიმართული ალკოჰოლის მიღების
ლეგალური ასაკის ასაწევად ან ნარკოტიკებისგან
თავისუფალი ზონის შესაქმნელად სკოლების სიახ-
ლოვეს, დაგეგმილია ისე, რომ შეზღუდოს მიმღების
წვდომა აგენტზე. ყველაზე ცნობილი პროგრამებია
მოწევის საწინააღდეგო, ნასვამ მდგომარეობაში
მანქანის მართვის და აივ რისკის შემცირების ეროვნული
კამპანიები, რომელიც ცდილობს, შეამციროს გარემოს
გავლენა მიმღებზე.
ალკოჰოლის სარეალიზაციო პუნქტების სიმჭიდროვის
გავლენის კვლევამ კოლეჯის სტუდენტების მიერ
ალკოჰოლის ჭარბად მოხმარების ქცევაზე ნათლად
დაგვანახა კავშირი ამ ორ მოვლენას შორის.32
სხვა კვლევებმა ასევე დაადასტურა ფასისა და
ხელმისაწვდომი ალკოჰოლური სასმელის ხარისხის
კავშირი ალკოჰოლის პრობლემურ მოხმარებასთან.
ამ ყველაფერმა ბევრ თემში დაძრა ალკოჰოლის
სარეალიზაციო პუნქტების შეზღუდვისა და გადა-
სახადების მომატების საკითხი ალკოჰოლის
ავადმოხმარების შემცირების მიზნით.
სხვა პრევენციული აქტივობები, რომელიც მიზნად
ისახავს გარემო/მიმღების ურთიერთობის რეგუ-
ლირებას, მიმართულია ემოციური სიძლიერის და
დამცავი ელემენტების გაუმჯობესებაზე, რომელიც უკვე
არსებობს ადამიანების ცხოვრებაში, განსაკუთრებული
რისკის ქვეშ მყოფთა ეკონომიკური და ემოციური
გარემოს გასაუმჯობესებლად.
საოჯახო მიდგომა
„არასრულწლოვანთა პენიტენციურ დაწესებულე-
ბაში, როდესაც ბავშვებს სასჯელის მოხდის შემდეგ
წასვლაზე ვეკითხები, უმრავლესობა ამბობს, რომ
არ უნდა შინ დაბრუნება, იმიტომ, რომ მათთვის
სწორედ იქ ბუდობს მთავარი პრობლემა. ამ
246 თავი 5
ბავშვების ნახევარზე მეტის ერთი ან ორივე მშო-
ბელი დაკავებულია ან პრობაციაზეა, ხშირად
ნარკოტიკებთან დაკავშირებული დანაშაულისთვის.
მათი მშობლების უმრავლესობა ნარკოტიკს
მოიხმარს. ბავშვებს, ვინც ციხეში ფლობისთვის ან
პერიოდული გასაღებისთვის მოხვდა, წასასვლელი
არსად აქვთ“.
არასრულწლოვანთა დაკავების ცენტრის ოფიცერი, მედფორდი,
ორეგონის შტატი
რამდენიმე წელია მკურნალობისა და პრევენციის
სპეციალისტებმა დაიწყეს ოჯახზე ორიენტირებული
მიდგომის გამოყენება. საოჯახო მიდგომა ლოგიკურია,
ვინაიდან ადიქციის მიმართ მოწყვლადობა ხშირად
ოჯახიდან იღებს სათავეს. ოჯახის მხარდაჭერა,
უნარების განვითარება და თერაპია მშობლებისთვის
შემუშავებულ პროგრამებთან ერთად, მნიშვნელოვნად
უწყობს ხელს რისკ-ფაქტორების შემცირებას, რომელიც
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების და
ადიქციის მიზეზი ხდება ხოლმე.33 დადასტურებულია,
რომ ოჯახის სისტემის და მისი წევრების ინტერაქციის
გაძლიერება ამცირებს მოზარდებში პრობლემური
ქცევების სიხშირეს. ძლიერი ოჯახი და მშობლების
როლის ეფექტური შესრულება აღნიშნული ღონის-
ძიებების უმნიშვნელოვანესი ნაწილია.34 „პოზიტიური
მშობლობის პროგრამა“ (Positive Parenting Program)
მტკიცებულებაზე დაფუძნებული, მოზარდებში ქცევითი
პრობლემების პრევენციის საოჯახო მიდგომის
მაგალითია.26 სამწუხაროდ, უმეტესი ყურადღება
ამ შემთხვევაში მიმართულია პოტენციურად
დამოკიდებულ ადამიანზე, ვიდრე იმაზე, თუ ოჯახის
გარემო და ურთიერთობები როგორ ახდენს გავლენას
ადიქციის ჩამოყალიბების მოწყვლადობაზე. ზოგჯერ,
როდესაც ოჯახი ძალიან დისფუნქციურია, ჯობს
მოზარდის მინდობით აღზრდა ან ოჯახის სხვა წევრთან
გაშვება, ვიდრე ავადმოხმარების გაგრძელება და
ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების მოხმარების მოწმედ
ყოფნა, რომ არაფერი ვთქვათ ფიზიკური, ემოციური, ან
სექსუალური ძალადობის შესაძლებლობაზე.
პრევენციის მეთოდები
რომელი მეთოდი ან მეთოდების კომბინაციაც არ
უნდა ითვლებოდეს ყველაზე ეფექტურად, საჭიროა
მიწოდების, მოთხოვნისა და ზიანის შემცირების უფრო
დეტალური განხილვა.
მიწოდების შემცირება
„უკანონო ნარკოტიკების ლაბორატორიების
ქიმიკატებით მომმარაგებელს 6 წელი მიესაჯა.“
Los Angeles Times, 10 ივნისი, 1986
„საზღვარზე უკანონო ნარკოტიკების ამოღებამ 16%-ს
მიაღწია.“
Los Angeles Times, 27 ნოემბერი, 2001
ნარკოტიკებთან ბრძოლის დეპარტამენტის უფროსი:
ჩვენ ვიმარჯვებთ. მეთამფეტამინის წარმოება
შემცირებულია.“
პორტლენდი, ორეგონი, 21 ივლისი, 2006
„2008 წლის შუა პერიოდიდან, მთელი 2009 წლის
მანძილზე აშშ-ში მეთამფეტამინის ხელმისაწვ-
დომობამ იმატა“.
ნარკოტიკებთან დაკავშირებული საფრთხეების ეროვნული შეფასება
(SAMHSA, 2010)
„ანტი-ნარკოტიკული მიღწევები კოლუმბიაში არ
ამცირებს ნარკოტიკების შემოდინებას ამერიკის
შეერთებულ შტატებში.“
New York Times, 27 აპრილი, 2007
„გაეროს თანახმად, ავღანური ოპიუმის გავრცელება
შემცირდა“
BBC News, 26 აგვისტო, 2008
“მიუხედავად იმისა, რომ წარმოება შემცირებულია,
ავღანეთი აწარმოებს მსოფლიოში არსებული
ოპიუმის 90%-ს.“
ნარკოვითარების მსოფლიო ანგარიში (UNODC, 2011).
„საზღვრის უფრო მკაცრი კონტროლი ვერ შეაჩერებს
მექსიკურ ნარკოკარტელებს“.
New York Times, 1 თებერვალი, 2009
„ნარკოტიკებთან ბრძოლის სამმართველომ გამო-
აცხადა რეცეპტით გაცემული წამლების უკან
დაბრუნების პირველი დღე.“
Associated Press, 24 სექტემბერი, 2010
„კეტამინის − აკრძალული ნარკოტიკის ამოღების
რეკორდული მაჩვენებელი“.
Vancouver Sun, 26 იანვარი, 2011
„კვლევა აჩვენებს, რომ უკანონო ნარკოტიკის
სისუფთავის და პოტენციის ზრდის ფონზე, ფასები
დაცემულია.“
Los Angeles Times, 27 ნოემბერი, 2001
შეერთებულ შტატებს მილიარდობით დოლარი აქვს
დახარჯული კოლუმბიელი, ავღანელი, მექსიკელი
და სხვა მთავრობების დასახმარებლად კოკაინის,
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
ჰეროინის, მეთამფეტამინებისა და მარიხუანას
წარმოებისა და გასაღების წინააღმდეგ ბრძოლაში,
მაგრამ აშშ-ში შემავალი ნარკოტიკების ნაკადი ამით
არ შემცირებულა. ნარკოტიკებთან დაკავშირებული
საფრთხეების ეროვნული შეფასების (The National Drug
Threat Assessment), აშშ იუსტიციის დეპარტამენტის
2010 წლის ანგარიშის თანახმად, „ჯამში, აკრძალული
ნარკოტიკული საშუალებების ხელმისაწვდომობა
შეერთებულ შტატებში იზრდება“. ერთადერთი ნარ-
კოტიკი, რომლიც მიწოდებაც შეიზღუდა, კოკაინია.35
მიწოდების შემცირების მიდგომა ცდილობს ავად-
მოხმარების მაჩვენებლის დაწევას ნარკოტიკებზე
ხელმისაწვდომობის შეზღუდვით რეგულაციის, შეზღუ-
დვის, აკრძალვისა და სამართალდამცავი აქტივობების
საშუალებით. მიწოდების შემცირება არის შემდეგი
ორგანიზაციების პასუხისმგებლობა:
სახელმწიფო და ადგილობრივი პოლიციის დეპარ-
ტამენტების
იუსტიციის დეპარტამენტის − გამოძიების ფედერა-
ლური ბიუროს, ციხეების ბიუროს, იმიგრაციისა და
ნატურალიზაციის სამსახურის, და ნარკოტიკების
წინააღმდეგ ბრძოლის ადმინისტრაციის ჩათვლით
სახაზინო დეპარტამენტის − ალკოჰოლის,
თამბაქოსა და ცეცხლსასროლი იარაღის ბიუროს,
შიდა შემოსავლების სამსახურისა და საბაჟო
სამსახურის ჩათვლით
ტრანსპორტის დეპარტამენტის − აშშ სანაპირო
დაცვისა და ავიაციის ფედერალური ადმინისტრაციის
ჩათვლით
თავდაცვის დეპარტამენტის (DOD).
სააგენტოების კომპლექსური ქსელის კოორდინაციას
ახორციელებს ნარკოკონტროლის პოლიტიკის ეროვ-
ნული ბიურო (Office of National Drug Control Policy,
ONDCP).
მიწოდების შემცირების აქტივობებია:
ნარკოტიკების გამსაღებლების შეზღუდვა (საჰაერო,
საზღვაო, სახმელეთო)
საზღვრის გადაკვეთის ადგილებში სამართალ-
დამცავი აქტივობების გაზრდას
პრეკურსორი ქიმიკატების (რომელიც აკრძალული
ნარკოტიკული საშუალებების წარმოებაში გამოი-
ყენება) მიწოდების შეზღუდვა და აკრძალვა (მაგა-
ლითად, ეფედრინის, რომელიც მეთამფეტამინის
პრეკურსორია)
კრიმინალური დაჯგუფებებისა და ორგანიზებული
დანაშაულის აღმოჩენა და დაშლა
უფრო მკაცრი კანონების მიღება და მხარდაჭერა,
სამართლიანი სასჯელის პოლიტიკის შენარჩუნე-
ბასთან ერთად
247
 სათემო პოლიციელების დამატებით დაფინანსება „მე აღმასრულებელ ხელისუფლებას წარმოვადგენ;
ფულის გათეთრების საქმიანობის შეჩერება და ჩვენ კანონი უნდა აღვასრულოთ. ამიტომ უნდა
ნარკომოვაჭრეების აქტივების ჩამორთმევა არა- ვისაუბროთ, თუ „როგორ ეთანხმებით ფედერალურ
ლეგალური ნარკოსაქმიანობიდან მიღებული კანონს, რომელიც ამბობს, რომ მარიხუანა −
სარგებლის შესაზღუდად ფედერალური დანაშაულია, ხოლო შტატის კანონი
ამბობს, რომ კანონიერია?“
ადგილობრივი და სახელმწიფო პოლიციის მხარ-
პრეზიდენტი ბარაკ ობამა, ინტერვიუ ბარბარა ვოლტერსთან, 14
დაჭერა ინტენსიური ნარკო-გადაზიდვის ადგილებში, დეკემბერი, 2013
ასევე დაზვერვის ინფორმაციისა და აქტივობის
კოორდინაცია რამდენადაც სულ უფრო მეტი შტატი ახდენს მარიხუანას
ადგილობრივი და უცხოური მიწოდების წყაროების ლეგალიზაციას მისი სამედიცინო და რეკრეაციული
მოშლა ანტინარკოტიკული და აღმოფხვრისკენ გამოყენების მიზნით, ამ პროცესს თან სდევს
მიმართული აქტივობების მხარდაჭერით ისეთი არსებული კანონების გადახედვა. სასჯელაღსრულების
ქვეყნებისთვის, როგორიცაა ავღანეთი, კოლუმბია, დაწესებულებებში პოპულაციის მატება ნარკოტიკების
მოხმარებასთან ან გასაღებასთანაა დაკავშირებული,
პაკისტანი და მექსიკა.
რაც აშშ-ის პატიმართა მაღალი მაჩვენებლით მეწინავე
მიწოდების შემცირების მიზნების ერთობლივად პოზიციაზე აყენებს მსოფლიოში.
მისაღწევად ხელშეკრულებები და სხვა საერთა-
კანონები, რომელიც ოპიუმისა და სხვა ნარკოტიკების
შორისო შეთანხმებები.37
კონტროლს ეხება, აშშ-ში მეცხრამეტე საუკუნემდე
არ არსებობდა. 1860 წელს კონგრესმა მიიღო
ანტი-მორფინის კანონი, 1906 წელს კი − სუფთა
კანონმდებლობა და სასჯელი სურსათისა და წამლის აქტი, რომელიც ზუსტ ეტი-
კეტირებას მოითხოვდა. 1914 წელს დამტკიცდა ჰა-
„ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარებაა
რისონის ნარკოტიკების აქტი; ფედერალური მთავ-
ამერიკის ნომერ პირველი მტერი აშშ-ში. მტერთან რობის მხრიდან ეს ნარკოტიკების მოხმარების
საბრძოლველად და დასამარცხებლად ახალი კონტროლის პირველი მცდელობა იყო. მას შემდეგ,
შეტევის დაგეგმვაა საჭირო.“ სხვადასხვა კანონებმა, როგორიცაა ნარკოტიკული
პრეზიდენტი რიჩარდ ნიქსონი, რომელმაც „ნარკოტიკებთან ომი“ საშუალებების ავადმოხმარების პრევენციისა და
წამოიწყო, 17 ივნისი, 1971
კონტროლის ყოვლისმომცველი 1970 წლის აქტი,
სასჯელაღსრულების რეფორმის 1984 წლის აქტით და
„ნარკოტიკის ფლობისთვის განსაზღვრული სასჯელი ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების წინააღ-
ადამიანს იმაზე მეტად არ უნდა აზიანებდეს, ვიდრე მდეგ მიმართული 1986 და 1988 წლის აქტებით დად-
ნარკოტიკის მოხმარება თავისთავად. სადაც ასე გინდა ფედერალური სახელმძღვანელო ჩარჩოები
ხდება, იქ უნდა შეიცვალოს.“ სავალდებულო მინიმალურ სასჯელზე, მათ შორის
პრეზიდენტი ჯიმი კარტერი, მარიხუანას შესახებ, 1974 წ.
მინიმუმ 5-წლიანი სასჯელი 5 გრამი კოკაინის ფუძის
(კრეკის) ფლობისთვის.

2,400,000
შეერთებული შტატების ციხის პოპულაცია სულ
ციხის პოპულაცია
2,000,000

1,600,000
შტატის ციხეების პოპულაცია

1,200,000

ადგილობრივი საპატიმროების პოპულაცია

800,000
დიაგრამა 5-1

400,000 შტატის და ადგილობრივ ციხეებსა

ფედერალური ციხეების პოპულაცია და საპატიმროებში თითქმის ყოველი
მეხუთე პატიმარი სასჯელს ნარკო-
0 ტიკებთან დაკავშირებით იხდის.
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 ფედერალურ ციხეებში ეს მაჩვენებე-
წელი ლი 50%-ს უახლოვდება.

248 თავი 5
ბევრი მიიჩნევს, რომ გვიანდელი საკანონმდებლო
აქტები დისკრიმინაციულია აფრო-ამერიკელი და
სხვა უმცირესობის წარმომადგენელი ჯგუფების
მიმართ, ვინაიდან მხოლოდ 5 გრამი კრეკის ფლობა
(რომელიც პოპულარულია საზოგადოების შედარებით
ღარიბ ფენაში) იმავე სასჯელს ითვალისწინებს, რაც
500 გრამი კოკაინის ფხვნილის ფლობისთვის არის
განსაზღვრული (რომელიც უფრო ძვირია და მეტად
გავრცელებული თეთრკანიან თემში) – 100:1 შე-
ფარდებით. 2010 წლის 3 აგვისტოს პრეზიდენტმა ობა-
მამ ხელი მოაწერა კანონს – სამართლიანი განაჩენის
აქტს, რამაც შეამცირა სასჯელის ძალიან დიდი შეუ-
საბამობა; სავალდებულო მინიმალური სასჯელი
გაუქმდა უბრალოდ ფლობისთვის, და მოსამართლეებს
მიეცათ შეუსაბამობის გათვალისწინების პრეროგატივა
აკრძალული კოკაინის აღნიშნული ორი ფორმის
მფლობელი დამნაშავისთვის სასჯელის გამოტანის
დროს. ახალი კანონმდებლობა ჯერ კიდევ გული-
სხმობს, რომ კრეკ კოკაინი მეტ პრობლემას უდებს
სათავეს, ვიდრე შესაყნოსი ან ინექციური გზით
მოსახმარი კოკაინის ფხვნილი და რომ მათი
თანაფარდობაა 18:1, რაც უკეთესია 100:1 უთანას-
წოსწორობაზე, რომელსაც ძველ კანონებში ვხვდებო-
დით. ეს კანონი მიანიშნებს, რომ კრეკ კოკაინი უფრო
მეტ პრობლემას იწვევს, ვიდრე შესაყნოსი ან ინექციური
კოკაინი.36,37,38
მეორე კანონი მოიცავს ფედერალურ კონტროლი-
რებული ნივთიერებების ანალოგის 1986 წლის აქტს
(რომელიც აკონტროლებს დიზაინერულ, ახალ
ფსიქო-სტიმულატორებს), 1988 წლის ომნიბუსის
ნარკოტიკების აქტს (რომელიც კრძალავს ფულის
გათეთრებას, ნარკოტიკების და პრეკურსორი
ქიმიური ნივთიერებების კონტრაბანდას), სხვადასხვა
კანონებს აქტივების კონფისკაციასთან დაკავშირებით,
ქიმიურ პრეკურსორებთან დაკავშირებულ კანონებსა
და აკრძალული ნარკოტიკული საშუალებების
გაუვრცელებლობის აქტს, რომელიც ძალაში შევიდა
2003 წელს კლუბური ნარკოტიკებისგან ახალგაზრდების
დაცვის მიზნით (მაგ., ექსტაზი).39
ნარკოტიკების გავრცელების შეზღუდვის მიზნით, უფრო
მკაცრი სასჯელი, მათ შორის, ხანგრძლივი პატიმრობა
და აქტივების კონფისკაცია, გამოიყენება მიმწოდებელ-
თა მიმართ (ვინც დაკავებულია ნარკოტიკების
წარმოებით, გადაზიდვით, გავრცელებით) და დაკავების
მეტი ვადა გამოიყენება მომხმარებელთა მიმართ.
იურიდიული ჯარიმები იზრდება ფლობისთვის ყოველ
შემდგომ მსჯავრდებაზე. შტატების უმეტესობა ასევე
კრძალავს შპრიცების ქონას, მაგრამ მსგავსი კანონები
ზრდის ნემსების გაზიარების ალბათობას ინექციურ
მომხმარებელთა შორის, რაც ასევე ზრდის სისხლით
გადამდები დაავადებების, როგორიცაა აივ და C
ჰეპატიტი, გავრცელების რისკს.
ქალები ისჯებოდნენ საშიში ნივთიერებების მოხმარე-
ბისთვის ორსულობის დროს.40 თუმცა, მსგავსმა
ღონისძიებებმა შეიძლება საწინააღმდეგო შედეგი
მოგვცეს, ვინაიდან ორსული მომხმარებლები ნაკ-
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
ლები ალბათობით მიმართავენ პრენატალურ მკურნა-
ლობას ავადმოხმარებისთვის ან პრენატალურ
ზრუნვის ცენტრებს, თუკი დაპატიმრების ან მშობლის
უფლებების დაკარგვის შეეშინდებათ. პრენატალური
ზრუნვის ნაკლებობას უფრო დიდი, ხანგრძლივი
უარყოფითი ეფექტი აქვს ბავშვზე, ვიდრე კოკაინის
მოხმარებას.41 ნიუ იორკსა და მიჩიგანში გატარებულმა
საცდელმა პროგრამებმა სოციალური დახმარება
მიაბა ნარკოტიკებზე ტესტირებას, რაც კლიენტების
მკურნალობაში ჩართვას ისახავდა მიზნად.42 ინგლისში
საქველმოქმედო ორგანიზაცია დამოკიდებულ
ადამიანებს უხდიდა 60 ფუნტს (დაახლოებით 100
დოლარი) კონტრაცეპტული იმპლანტების ან სპირალის
გამოყენებისთვის, ნარკოტიკებით დაზარალებული
ბავშვის ჩასახვის თავიდან ასარიდებლად.43
„ვფიქრობდი გარეთ გასვლაზე, მაგრამ მერე ვიფიქ-
რე, შარდის ანალიზის ჩაბარება მოგიწევს, რომელიც
არ იქნება სუფთა, და მოგიწევს დაემშვიდობო შენს
ბიჭს, შენს გოგოს, და ბავშვს, რომელიც მუცელში
გყავს. სახლს დაკარგავ. ჯანდაბა, ეს ნამეტანია.
გადავწყვიტე, არ მიმეღო არაფერი.“
32 წლის ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ბევრმა შტატმა მიიღო ე.წ. სამი შეცდომის კანონი
− „სამი დარტყმა და გადიხარ თამაშიდან“ (three-
strikes-and-you’re-out), რომელიც სამი მსჯავრისთვის
სამუდამო პატიმრობას მოითხოვს. თავდაპირველად
ეს კანონი ძალადობრივი და სხვა სერიოზული
დანაშაულის განმეორებით ჩამდენი დამნაშავეების
იზოლირებას ისახავდა მიზნად. შედეგად ციხის
პოპულაცია (ფედერალური, შტატის და ადგილობრივი)
სამჯერ და მეტჯერ გაიზარდა 1980-2009 წლების
პერიოდში და 2.3 მილიონს მიაღწია. 2009 წლისთვის
52%-მდე პატიმრები სასჯელს ნარკოტიკებთან
დაკავშირებული დანაშაულებისთვის იხდიდნენ (60%
1998 წელს).44 დღეისთვის პატიმრების მხოლოდ 20%
არის დაკავებული სპეციფიკურად ნარკოტიკებთან
დაკავშირებული დანაშაულისთვის ადგილობრივ,
შტატის და ფედერალურ დაწესებულებებში. თუმცა,
თუკი ჩავთვლით დანაშაულს ნარკოტიკების მოპოვების
მიზნით, ნარკოტიკებისა და ალკოჰოლის ზემოქმედების
ქვეშ ჩადენილ დანაშაულს, და ძალადობის შემთხვევებს,
რომელიც ნივთიერებათა ავადმოხმარებით იყო
გამოწვეული, გამოდის, რომ პატიმრების 60%-დან
80%-მდე არის დაკავებული ნარკოტიკების გამო.
პატიმრების ნახევარზე მეტი ამბობს, რომ მოიხმარდა
ნარკოტიკებს დანაშაულის ჩადენის დროს, რის გამოც
ციხეში მოხვდნენ. ეს მაჩვენებელი კიდევ უფრო
მაღალია თინეიჯერებთან.45,46
სახელმწიფო და ფედერალური პატიმრების რაო-
დენობის მნიშვნელოვანმა ზრდამ, რომელიც იმ
პოლიტიკის შედეგი იყო, რომელსაც დრაკონული და
რასისტული ეწოდა, ამერიკის ინსტიტუციური სისტემის
ეკონომიკურ რენტაბელობას ტვირთად დააწვა.
კანონების უმეტესობა, როგორც ნიუ იორკის შტატის 1973
249
წელს მაშინდელი მმართველის, ნელსონ როკფელე-
რის მიერ მიღებული კანონებია, აწესებს სავალდებუ-
ლო მინიმალურ სასჯელს, რომელიც აკრძალული
ნარკოტიკული საშუალებების კონკრეტული რაოდე-
ნობების ფლობას ეფუძნებოდა; თუმცა, არ იღებდა
მხედველობაში, მფლობელი დამოკიდებული ადამიანი
იყო თუ გამსაღებელი. 2004 და 2009 წელს კანონში
შეტანილმა ცვლილებებმა შეამცირა სასჯელი და
გააუქმა სავალდებულო მინიმუმი. ცვლილებებმა
დამოკიდებული ადამიანების დაპატიმრების ნაცვლად
სამკურნალოდ გადამისამართების შესაძლებლობა
გააჩინა.
მიყიდვა არსრულწლოვნებისთვის, ან სკოლის სიახ-
ლოვეს ვაჭრობა დამნაშავეს ჩვეულ სასჯელზე
ორჯერ ძვირი დაუჯდება. მიწოდების შემცირებისკენ
მიმართული კანონმდებლობა ზოგჯერ ვრცელდება
კანაფისგან დამზადებული სხვადასხვა პროდუქტების
და ნარკოტიკებთან დაკავშირებული პარაფერნალიის
რეკლამის თუ გაყიდვების წინააღმდეგ მიმართულ
კანონებზეც, როგორიცაა ნამწვის დამჭერი და წყლის
ჩიბუხი, რომელიც ე.წ. „ჰედ შოპებში“ („Head Shop“)
იყიდება. არსებობს ასევე კანონები, რომელიც
არეგულირებს ლეგალური, რეცეპტით გაცემული
წამლების გაყიდვას, ასევე ალკოჰოლსა და ნიკოტინზე
ხელმისაწვდომობას.
2014 წელს შტატების უმეტესობამ მოიპოვა უფლება-
მოსილება და კომპიუტერული პროგრამების მე-
შვეობით აწარმოებდა მონიტორინგს II, III და IV
სიის კონტროლირებულ წამლებზე (ძირითადად,
ოპიოიდური მედიკამენტები და დამამშვიდებელი-
საძილე საშუალებები) რათა მოეხდინთ პრევენცია
შემდეგი მიმართულებებით:
„დოქტორ შოპინგი“ − ავადმომხმარებლები, რომ-
ლებიც მიმართავენ რამდენიმე ექიმს ავადმოხმა-
რებული წამლების რამდენიმე რეცეპტის მისაღებად
„სკრიპტ დოკები“ („script docs“) − იმ წამლების
გამომწერი არაეთიკური ექიმები, რომლის გამო-
წერაც არ არის აუცილებელი პაციენტისთვის
რეცეპტით გასაცემი წამლების ავადმომხმარებლები
და განრიდების პატერნები.49
შედარებით ახალი სტრატეგიები მიმართულია
პრეკურსორ ქიმიკატებზე, რომელიც ნარკოტიკების
არალეგალურად დამზადებაში გამოიყენება (მაგ.,
ეფედრინი, ეთერი, გოგირდმჟავა). შტატების უმეტესობას
მიღებული აქვს კანონები, რომელიც კრძალავს
ეფედრინისა და ფსევდოეფედრინის შემცველი
პროდუქტების გაყიდვას. ამან მკვეთრად შეამცირა
მცირე ზომის ე.წ. mom-and-pop მეთამფეტამინის
ლაბორატორიები, რომლებიც შემდგომში დაბალანსდა
მექსიკიდან და კანადიდან უფრო დიდი რაოდენობებით
შემოსული ნივთიერებით და არალეგალური
„სუპერლაბორატორიების“ გაჩენით. ამ უკანასკნელთ
აფინანსებდა და მართავდა მექსიკური ნარკოტრაფიკის
ორგანიზაციები.
250 თავი 5
სულ უფრო მეტი შტატი იძლევა სამედიცინო მარიხუანას
მოხმარების უფლებას ან აწესებს შემცირებულ სასჯელს
მისი ფლობისთვის. 2014 წლისთვის 20 შტატსა და
კოლუმბიის ოლქში მოხდა სამედიცინო მარიხუანას
სხვადასხვა დონით ლეგალიზაცია და კიდევ მეტი შტატი
გეგმავს კანონმდებლობის ცვლილებასა და სამედიცი-
ნო მარიხუანას დაშვებას. აღნიშნულ საკითხზე ფე-
დერალურ მთავრობასა და ცალკეულ შტატებს შორის
მნიშვნელოვანი კონფლიქტია. სამედიცინო მარიხუანას
მოხმარება სამსახურში პრობლემას წარმოადგენს −
ზოგ დამსაქმებელს დაშვებული აქვს, ზოგს კი არა, სამ-
სახურეობრივი უსაფრთხოებიდან და ფედერალური
მთავრობის ნულოვანი ტოლერანტობის პოლიტიკიდან
გამომდინარე.50 ამჟამად, ნიდერლანდების სამეფოში
მარიხუანას სამედიცინო მოხმარების ხარჯებს დაზღვევა
ფარავს; 2001 წლამდე პაციენტები მას თავად
ყიდულობდნენ ქვეყანაში არსებული 800 „კოფი
შოპიდან“ („coffee shops“) რომელიმეში.
იმის მიუხედავად, თუ როგორ აგვარებს კონკრეტული
შტატი სამედიცინო მარიხუანას საკითხს, ნივთიერების
ფლობა და მოხმარება ჯერ კიდევ ითვლება
ფედერალური კანონის დარღვევად.
მიწოდების შემცირების შედეგები
მიწოდების შემცირების მიდგომების წარმატება
ნარკოტიკებთან დაკავშირებული პრობლემების
მოგვარებაში საკამათო საკითხია. ეჭვგარეშეა, რომ
სავარაუდოდ 10-15% იმ ნარკოტიკებისა, რომელიც
ბაზარზე არ ხვდება, შეადგენს არალეგალურ
ნივთიერებათა მნიშვნელოვან რაოდენობას, რაც
ქუჩამდე ვერასდროს აღწევს.35,48 მოხმარება და
გავრცელება შემცირებულია მათ გამო, ვინც უკვე
დაპატიმრებულია ნარკოტიკებთან დაკავშირებული
დანაშაულებებისთვის, ხოლო ადამიანების გაურკვე-
ველი რაოდენობა აღარ იჭერს საქმეს ნარკოტიკებთან
დაპატიმრების შიშის გამო.49
მიწოდების შემცირების მომხრეებს სჯერათ, რომ
მკაცრი პოლიტიკა და სასჯელი შეაყოვნებს მოხმარების
იმპულსს, ჩართავს ადამიანებს მკურნალობაში
და ასევე იმუშავებს ჩართულობის შენარჩუნებაზე.
მოწინააღმდეები კი ამტკიცებენ, რომ აკრძალული
ნივთიერებების ამოღება ვერასოდეს დაეწევა
ნარკოტიკების კონტრაბანდასა და არასამედიცინო
მიზნით მოხმარებას, მაშინ, როდესაც დახვეწილი
ქუჩის ქიმიკოსები გააგრძელებენ ავადმოხმარებადი
ნივთიერებების უწყვეტი მარაგის შექმნას, რომელთაც
სამართლებრივი სანქციების თავიდან ასარიდებლად
მცენარეულ არომატიზატორებად, აბაზანის მარილებად
ან მცენარეებისთვის განკუთვნილ სასუქად შეფუთავენ.
2010 წლის მანძილზე მარიხუანას ფსიქოაქტიური
ქიმიური ნივთიერების − ტეტრაჰიდროკანაბინოლის
(THC) რამდენიმე სინთეზური ფორმა გამოჩნდა
ბაზარზე წარწერით: „არ გამოიყენება ადამიანის
საკვებად“. ისინი მცენარეულ არომატიზატორად
იყიდებოდა ე.წ. „ჰედ შოპებსა“ და სხვა მაღაზიებში
ქვეყნის მასშტაბით. აღმოჩნდა, რომ აღნიშნულთაგან
სხვადასხვა სახელით, მაგალითად, K2 ან „სპაისი“
(„ოქრო“, „ვერცხლი“, „ბრილიანტი“) გაყიდული ზოგი
ქიმიური ნივთიერება შეიძლება რამოდენიმე ათეულჯერ
ან ასეულჯერ უფრო ძლიერი ყოფილიყო, ვიდრე
თავად THC. მათ მოხმარებასთან დაკავშირებულია
რამდენიმე სამედიცინო პრობლემა, რამაც 2010 წლის
ბოლოსთვის ათეულობით შტატი მათ აკრძალვამდე
მიიყვანა. 2012 წლის ივლისში „სინთეზური ნარკო-
ტიკული საშუალებების ავადმოხმარების პრევენციის
აქტი“ დააკანონეს. იგი კრძალავს სინთეზურ მარი-
ხუანაში არსებულ სინთეზურ ნაერთებს ათავსებს
რა მათ „კონტროლირებულ ნივთიერებათა აქტით“
განსაზღვრულ I სიაში.49
სინთეზური მარიხუანას გაჩენიდან იმავე მაღაზიებში
მალევე გაჩნდა სინთეზური სტიმულატორები,
როგორიცაა MDPV, pFBT და მეფედრონი
(4-მეთილმეთკათინონი) დასახელებებით „ვანილის
ცა“ (Vanilla Sky) და „სპილოს ძვალი“ (Ivory – Soft,
Wave, Coast). პროდუქცია იყიდებოდა, როგორც
აბაზანის მარილები ან მცენარეების სასუქი , თუმცა,
პოპულარიზაციას უწევდნენ, როგორც სინთეზურ კო-
კაინს ან მეთამფეტამინს, რომელიც არ ჩანს შარდის ანა-
ლიზში. 2012 წელს პრეზიდენტმა ობამამ გამოსცა აშშ-
ის ფედერალური ნარკოპოლიტიკის დოკუმენტი, რაც
კრძალავდა აბაზანის მარილების გამოყენებას მთელ
ქვეყანაში. THC და სტიმულატორების ანალოგების
სინთეზირების საშუალება ნათლად გვაჩვენებს ახალ
მიმართულებას ავადმოხმარებადი ნივთიერებების
ბაზარზე, რაც ფაქტობრივად შეუძლებელს ხდის
მიწოდების შემცირებაზე მიმართული ღონისძიებების
წარმატებასა და წინსვლას.
არსებობს მოსაზრება, რომ კანონაღსრულების,
სასამართლო ხარჯების გაზრდილი მაჩვენებელი,
ასევე ნარკოკანონმდებლობასთან დაკავშირებული
საერთაშორისო შეთანხმებების დანერგვა ძალიან
ხარჯიანი მიდგომაა და მიწოდებაზეც შედარებით
მცირე გავლენას ახდენს. 1986 წლიდან, მიწოდების
შემცირებისკენ მიმართული ხარჯების ხუთმაგად
გაზრდის მიუხედავად, კოკაინი დღეს დაახლოებით
25%-ით ნაკლები ღირს, ვიდრე ათი წლის წინ.35
დღეისთვის ერთ-ერთი ყველაზე ნათელი წერტილი
სამართალდამცავ სფეროში ნარკოდანაშაულთან
დაკავშირებული სპეციალიზებული სასამართლო
დაწესებულებებია. ეს არის სასამართლოს, პროკუ-
რატურის, სახალხო დამცველების, პრობაციის ოფიც-
რების, სამკურნალო დაწესებულებებისა და შერიფის
დეპარტამენტის გაერთანება, რომელიც მკურნალობის
კოორდინაციას და ნარკოდანაშაულში ბრალდებულთა
სასამართლო პროცესის ხელშეწყობას ემსახურება.
ისინი მართლმსაჯულების სისტემას ათავისუფლებენ
ათასობით წვრილმანი ნარკოდანაშაულის საქმისგან
დანაშაულის პირველად ჩამდენთა სამკურნალოდ
გადამისამართების გზით, რაც მიწოდების შემცირების
ტექნიკას ანაცვლებს მოთხოვნის შემცირების სტრა-
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
ტეგიით.55 2012 წლის ივლისისთვის 2,734 ამგვარი
სასამართლო ფუნქციონირებდა, 50-ვე შტატის
წარმომადგენლობით. ნარკოდანაშაულთან დაკავში-
რებული სპეციალიზებული სასამართლოები გონივ-
რული გადაწყვეტილებაა, ვინაიდან პატიმრის
შენახვა $20,000-დან $40,000-მდე ჯდება, ხოლო
ამ ტიპის სასამართლოს გამართულად მუშაობის
შემთხვევაში − $2,500.55,56 მკურნალობის შედეგების
კვლევები საშუალებას გვაძლევს ვივარაუდოთ, რომ
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების მან-
დატით მკურნალობა უკეთეს შედეგებს იძლევა, ვიდრე
ნებაყოფლობითი მკურნალობა.57-59 მიუხედავად იმისა,
რომ ნარკოდანაშაულთან დაკავშირებულმა სპეცია-
ლიზებულმა სასამართლოებმა გაზარდა მკურნა-
ლობაზე მოთხოვნა, დამატებით სამკურნალო რესურ-
სებით უზრუნველყოფა საკმაოდ მწირია.
მოთხოვნის შემცირება
ბოლო წლებში, ნარკოტიკული საშუალებების ავად-
მოხმარების შემცირების მეტად ეფექტური საშუალება
მოთხოვნის შემცირებაა, ნაწილობრივ იმიტომ, რომ
მიწოდების შემცირება არ არის დიდად წარმატებული.
2014 წელს ნარკოტიკების კონტროლის ბიუჯეტი
მოთხოვნის შემცირებაზე 16%-ით აღემატება წინა წლის
მაჩვენებელს მაშინ, როცა მიწოდების შემცირებისთვის
გათვალისწინებული ბიუჯეტი 3.8%-ით ჩამორჩება წინა
წლისას. მოთხოვნის შემცირების მიმდევრებს სჯერათ,
რომ ჯანმრთელობის, სოციალური და კრიმინალური
პრობლემები, რომელიც ავადმოხმარებასთან
არის დაკავშირებული, შეიძლება მნიშვნელოვნად
შემცირდეს მიწოდების შემცირებაზე მიმართული
ხარჯების მხოლოდ მცირე ნაწილის საშუალებით, თუკი
დაკმაყოფილდება შემდეგი სამი პირობიდან ერთი
მაინც:
თუკი ადამიანებს არასოდეს გაუჩნდებათ ინტერესი,
მოიხმარონ ფსიქოაქტიური ნივთიერებები (პირვე-
ლადი პრევენცია)
თუკი მომხმარებლები არასოდეს გადავლენ ავად-
მოხმარებაზე ან არასოდეს ჩამოუყალიბდებათ
დამოკიდებულება (მეორადი პრევენცია)
თუკი ავადმომხმარებლები ან დამოკიდებული პი-
რები გაივლიან მკურნალობის სათანადო კურსს და
შეწყვეტენ მოხმარებას (მესამეული პრევენცია).
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების პრევენ-
ციის ენა ხშირად იცვლება, მაგრამ პრინციპები იგივე
რჩება. მაგალითად, ზოგი პროფესიონალი პირველად,
მეორად და მესამეულ პრევენციას მოიხსენიებს,
როგორც უნივერსალურ, შერჩევით და მიზანმიმართულ
პრევენციას. უნივერსალური პრევენცია მთლიან
პოპულაციაზეა გათვლილი, შერჩევითი – ქვეჯგუფებზე,
ვისაც რისკ-ფაქტორები აქვთ, მიზანმიმართული კი – იმ
ინდივიდებზე, ვისაც ნივთიერებათა ავადმოხმარების
სიმპტომები და პრობლემური ქცევა აღენიშნებათ.
251
პირველადი, მეორადი და მესამეული ის ტერმინებია,
რომელიც ამ წიგნში გამოიყენება და თან ახლავს ახსნა
მათი კავშირის შესახებ უნივერსალურ, შერჩევით და
მიზანმიმართულ პრევენციასთან.60
პირველადი პრევენცია
პირველადი პრევენცია ცდილობს წინასწარ განჭვრი-
ტოს და ხელი შეუშალოს მოხმარების დაწყებას.
ის მიმართულია ახალგაზრდა ადამიანებზე, ვისაც
საერთოდ არ აქვს ან აქვს მცირე გამოცდილება ალკო-
ჰოლის, თამბაქოს ან სხვა ნივთიერებების მოხმარებაში
და მეტად იმყოფებიან რისკის ქვეშ. პროგრამები მიზნად
ისახავს:
მოუხმარებლობის და თავშეკავების ხელშეწყობას
ახალგაზრდების დახმარებას, უარი თქვან ნარკო-
ტიკებზე
პირველი მოხმარების ასაკის გადავადებას; ეს
განსაკუთრებით ეხება ალკოჰოლსა და თამბაქოს
ჯანმრთელი, ნარკოტიკებისგან თავისუფალი ალ-
ტერნატივების წახალისებას ცნობიერების შეცვლი-
ლი მდგომარეობის მისაღწევად (მაგ., სპორტი,
პირადი მიზნების მიღწევა, ბუნებით ტკბობა).
ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ელემენტი პირვე-
ლად პრევენციაში განათლებაა − სანდო, ადვილად
გასაგები ინფორმაციის მიწოდება ფისქოაქტიური
ნივთიერებების მოხმარების მავნე შედეგების შესახებ.
გავრცელებული შეხედულების საწინააღმდეგოდ,
თინეიჯერებმა ხშირად იციან ნარკოტიკების გვერდითი
ეფექტების შესახებ და, უმეტეს შემთხვევაში, გადაჭარ-
ბებულად აფასებენ საფრთხეებს, მაგრამ ასევე გადა-
ჭარბებულად ხდება სასურველი ეფექტების შეფა-
სება და ეს მოლოდინი უბიძგებს მათ ცუდი შედეგების
შიშის გადალახვისკენ. შესაძლოა, პირველადი
პრევენციის ღონისძიებები უფრო მეტად უნდა აქცევდეს
ყურადღებას ალკოჰოლის/ნარკოტიკების მოხმარების
აღქმული სარგებლიანობის შემცირებას – უხსნიდეს
მოზარდებს, რომ ნარკოტიკებისგან მიღებული სარგე-
ბელი ბევრად ნაკლებია, ვიდრე ეს უმეტესობას
მიაჩნია.60 ნორმატიულმა შეფასებებმა ახალგაზრდებში
გამოავლინა მრავალი დამახინჯებული აღქმა სარისკო
ქცევების სარგებლიანობის თემაზე, როგორიცაა
ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების მოხმარება.
პირველადი პრევენცია ასევე მოიცავს პიროვნული
უნარების განვითარებისკენ მიმართულ სავარჯიშოებს,
რომელიც მიზნად ისახავს ავადმოხმარებადი ნარკო-
ტიკებით ექსპერიმენტირების პრევენციას ან დაწყების
გადავადებას. სავარჯიშოები ცდილობს სიმტკიცის
განვითარებას გამკლავების, თანატოლთა ზეწოლის
გაძლების, გადაწყვეტილების მიღების, კონფლიქტის
გადაჭრის და სხვა უნარების განვითარების გზით,
რომელიც ეხმარება ახალგაზრდებს ფსიქოაქტიური
ნივთიერებების მოხმარება თავიდან აირიდონ. თვითშე-
252 თავი 5
ფასების განვითარება ადიქციის ჩამოყალიბების
მიმართ მგრძნობელობის საფუძვლების გამოკვლევით
და ბავშვების დახმარება დაბნეულობასთან, ბრაზსა
და ტკივილთან გამკლავებაში, რომელიც ტოქსიკურ
გარემოში ზრდას ახლავს თან, ასევე მნიშვნელოვანი
კომპონენტებია. ფართო გაგებით, პირველადი
პრევენცია ასევე მოიცავს სოციეტალურ სტრატეგიებს
როგორიცაა კანონმდებლობა, პოლიტიკის ფორმუ-
ლირება და სკოლის კურიკულუმის დიზაინი, რომელიც
მოხმარების პრევენციის ან პირველად მოხმარების
გადავადებისკენ იქნება მიმართული.
მიუხედავად იმისა, რომ პირველადი პრევენციის
მნიშნვნელობა საყოველთაოდ აღიარებულია, შეფა-
სებითი მიმოხილვების შედეგები სხვადასხვა პროგ-
რამების ეფექტურობის თაობაზე განსხვავდება ერთ-
მანეთისგან. ასევე, სპეციალისტები განაგრძობენ
კამათს, თუ რომელია საუკეთესო გზა პრევენციის ამ
დონეზე წარმატების მისაღწევად.
ნარკოკონტროლის პოლიტიკის ეროვნულმა ბიურომ
(ONDCP) შეიმუშავა პრინციპების ნაკრები, რომელზე
დაყრდნობითაც შესაძლებელია პრევენციის პროგრა-
მის შედგენა (ცხრილი 5-1).
ადიქციის ხარჯები ცხოვრების მანძილზე ხშირად
ასობით ათას დოლარს აღწევს და ამიტომ, საღი აზრი
გვკარნახობს, რომ პირველადი პრევენცია მოთხოვნის
შემცირების ყველაზე მნიშვნელოვანი საფეხურია.
სამწუხაროდ, პირველადი პრევენცია სწორედ ის
სფეროა, რომელიც ყველაზე ნაკლებ ფედერალურ,
შტატის თუ ადგილობრივ დაფინანსებას იღებს.
ნარკოტიკების მოხმარების ადრეულ ასაკში დაწყება
მომავალში ნარკოტიკებთან დაკავშირებული პრობლე-
მების ერთადერთი საუკეთესო პრედიქტორია.63 ინდი-
ვიდები, რომლებიც ექსპერიმენტულად მოიხმარენ
ნიკოტინს, ალკოჰოლსა ან მარიხუანას 12 წლამდე,
4-5-ჯერ უფრო მეტი ალბათობით განიცდიან ადიქციის
სერიოზულ პრობლემებს მათთან შედარებით, ვინც 18-
19 წლამდე იცდის. ინდივიდები, ვინც ამ ნივთიერებებს
პირველად 25 წლამდე არ მოიხმარენ, იშვიათად
თუ ჩამოუყალიბდებათ ქიმიური დამოკიდებულების
პრობლემები (დაახლოებით 17-ჯერ ნაკლები ალბა-
თობით).64 ამაზე პასუხისმგებელი რამდენიმე ფაქტორი
შეიძლება იყოს.
მოზარდის სხეულში წყლისა და ცხიმის რაოდენობა
ნაკლებია, ვიდრე ზრდასრულ ადამიანებში
მოზარდის ფერმენტული მეტაბოლიზმის სისტემა არ
არის ჩამოყალიბებული
მდგომარეობის (ადიქციის) მანიფესტაცია მოხმარე-
ბის დაწყებიდან მალევე ხდება, თუკი მოზარდი
ადიქციის მიმართ გენეტიკურად მოწყვლადია
მოზარდები უფრო მოწყვლადნი არიან გარემო
სტრესორებისა და ნარკოტიკების ხელმისაწვდო-
მობის მიმართ
ცხრილი 5-1. მტკიცებულებაზე დაფუძნებული პრინციპები ნივთიერებათა ავადმოხმარების პრევენციისთვის

ა. სათანადო ყურადღება მიაქციეთ ნივთიერებათა ავადმოხმარების რისკისა და დამცავ ფაქტორებს განსაზღვრულ

პოპულაციაში.
1. განსაზღვრეთ სეგმენტი (მაგ., ასაკის, სქესის, რასობრივი კუთვნილების, საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით).

2. შეაფასეთ რისკის, დაცვის და ნივთიერებათა ავადმოხმარების დონე შერჩეულ პოპულაციაში.

3. ყურადღება მიაქციეთ რისკის ყველა დონეს, განსაკუთრებული ყურადღება კი მათ, ვინც იმყოფება რისკის
მაღალი და დაცვის დაბალი დონის ქვეშ.
ბ. გამოიყენეთ მიდგომები, რომელთა ეფექტურობაც დადასტურებულია.

4. შეამცირეთ არასრულწლოვანთა ხელმისაწვდომობა აკრძალულ ნარკოტიკულ საშუალებებზე, ალკოჰოლსა

და თამბაქოზე.
5. გააძლიერეთ ანტი-ნარკოტიკული მოხმარების განწყობა და ნორმები.

6. გააძლიერეთ ცხოვრებისეული უნარების და ნარკოტიკებზე უარის თქმის ტექნიკები.

7. ოჯახის წევრთა უნარების გაძლიერებით იზრუნეთ ოჯახებში რისკის შემცირებასა და დაცვის გაძლიერებაზე.

8. გააძლიერეთ სოციალური კავშირები და მზრუნველი ურთიერთობები.

9. დარწმუნდით, რომ ინტერვენციები იმ პოპულაციის შესაბამისია, რომელთანაც მუშაობთ.

გ. ადრეულად ჩაერიეთ მნიშვნლოვან საფეხურებსა და გარდამავალ პერიოდებში.

10. უზრუნველყავით ჩარევა განვითარების სხვადასხვა საფეხურსა და ცხოვრებისეულ გარდამავალ პერიოდებში,

სადაც შესაძლებელია ავადმოხმარება გვიან იწყებოდეს.
11. პერიოდულად გააძლიერეთ ჩარევა ზუსტი და ასაკის შესაბამისი ინფორმაციის განმეორებით მიწოდებით.

დ. ჩაერიეთ შესაფერის გარემოსა და სფეროში.

12. ჩაერიეთ შესაფერის გარემოში, რომელიც ყველაზე ძლიერად ახდენს რისკებზე გავლენას, მათ შორის
სახლებში, სკოლებში და თანასწორთა ჯგუფებში.
ე. მართეთ პროგრამები ეფექტურად

13. უზრუნველყავით პროგრამებისა და პოლიტიკის თანმიმდევრულად წარმართვა და სათანადოდ მოცვა.

14. ასწავლეთ თანამშრომლებს და მოხალისეებს, როგორ მიაწოდონ შეტყობინებები სათანადოდ.

15. აწარმოეთ პროგრამების მონიტორინგი და შეფასება, რათა დარწმუნდეთ, რომ მიზნები და ამოცანები
მიღწეულია.

მოზარდებს ზრდასრულებთან შედარებით ნაკლები
დრო ჰქონდათ ცხოვრებისეული უნარებისა და
გამკლავების ჯანსაღი მექანიზმების გასავითა-
რებლად.
რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მოზარდების თავის
ტვინზე ჩატარებული კვლევები ამტკიცებს, რომ ტვინი
ნელა ვითარდება უკანა ნაწილიდან შუბლის მიმარ-
თულებით და ზრდას ასრულებს 25 წლისთვის.
ფრონტალურ და პრეფრონტალურ კორტექსს კიდევ
დამატებით 10 ან 15 წელი სჭირდება (თითქმის 40
წლამდე), რომ ბოლომდე დაიხვეწოს და ჩამოყალიბ-
დეს. ტვინის ეს ნაწილი მოიცავს კონტროლის მექანიზ-
მის და „სტოპ“ ჩამრთველის სასიცოცხლო კომპონენ-
ტებს (ვენტრალური მედიალური პრეფრონტალური
კორტექსი, fasciculus retroflexus, lateral habenula),
რომელიც აღმასრულებელ ფუნქციებსა და იმპულსის
კონტროლს უწევს კოორდინაციას. ამდენად, მოზარდს
ნაკლებად შეეძლება აკონტროლოს ნარკოტიკების
კომპულსურად მოხმარება, თუკი მას მანამდე შეეჩეხება,
ვიდრე აღნიშნული ტვინის სფეროები ბოლომდე
ამუშავდება.
და ბოლოს, კვლევები ამტკიცებს, რომ ახალგაზრდები
ნაკლებად იღებენ მითითებებსა და ჩარევას უფ-
როსებისგან და მეტად – თანატოლებისგან. ამდენად,
ახალგაზრდებისთვის შექმნილი პროგრამები მიმარ-
თული უნდა იყოს თანატოლების ურთიერთობასა
და ხელმძღვანელობაზე, ვინაიდან ტრადიციული
ზრდასრულთა პროგრამები არ მუშაობს ახალგაზრ-
დებთან.65,66
უნივერსალური პრევენციის მიზნები იგივეა, რაც პირვე-
ლადი პრევენციის – ნივთიერებათა ავადმოხმარების
პრევენცია ან გადავადება – მაგრამ მისი სამიზნე მთელი
პოპულაცია ან თემია, არამარტო ახალგაზრდები.
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების პრევენ-
ციისთვის საჭირო ინფორმაცია და უნარები მიეწოდება

ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე 253

ყველას, მათი ამაჟამინდელი მოხმარების ისტორიის,
რისკის თუ ასაკის მიუხედავად. ორივე, უნივერსალური
და პირველადი პრევენციის მიერ გაწეული ძალისხმევა
მიმართულია ინტერვენციებზე ალკოჰოლისა და
თამბაქოს არამომხმარებელთა მიმართ.
მეორადი პრევენცია
მეორადი პრევენცია ცდილობს შეაჩეროს მოხმარება
მას მერე, რაც ის უკვე დაიწყო (ჩვეულებრივ, ეს
ეხება მომხმარებლებს, რომელთაც ჯერ არ აქვთ
ჩამოყალიბებული დამოკიდებულება). პრევენციის
მიზანი ამ დონეზე ექსპერიმენტული, სოციალური/
რეკრეაციული, ან ჩვევაში გადასული მოხმარების
აღკვეთაა, შეზღუდული მასშტაბის ავადმოხმარებასთან
ერთად, რათა ეს ყველაფერი ხანგრძლივ ავად-
მოხმარებასა და ადიქციაში არ გადაიზარდოს.
ჩარევა იწყება მაშინ, როდესაც ვლინდება პირველი
სიმპტომები. პროგრამები ემსახურება ჯანმრთელობაზე
სპეციფიკური ზემოქმედების, სამართლებრივი
შედეგებისა და ავადმოხმარების ოჯახზე გავლენის
შესახებ განათლების მიწოდებას, ასევე კონსულტაციის
მიწოდებას.
მეორადი პრევენცია განათლებასა და უნარების
განვითარებას უმატებს ინტერვენციის სტრატეგიებს.
მას მერე, რაც მოხმარება აღიარებულია, ხდება
ინტერვენციის სხვადასხვა, რამდენიმე ტექნიკის
გააქტიურება მომხმარებლის საგანმანათლებლო და
საკონსულტაციო პროცესში ჩასართავად, რომელიც
წაახალისებს სიფხიზლეს და აღჭურვავს მომხმარებელს
უნარებით, რომელიც დაეხმარება თავი აარიდოს
შემდგომ მოხმარებას ან ავადმოხმარებას.
განრიდების პროგრამები (ჩვეულებრივ, ნარკო-
დანაშაულთან დაკავშირებული სპეციალიზებული
სასამართლოები) გადაამისამართებენ ნარკოდანა-
შაულში პირველად ბრალდებულ ადამიანებს საგან-
მანათლებლო და სარეაბილიტაციო პროგრამებში ციხის
ნაცვლად. ამ მიდგომამ დაამტკიცა, რომ სასარგებლო
და ხარჯეფექტიანია პრევენციის ამ დონეზე.
მეორადი პრევენცია ერთგვარად შებოჭილია ტიპური
ავადმომხმარებლის და თუნდაც პერიოდული მომხმა-
რებლებისთვის დამახასიათებელი ორი საქციელით:
დაფარვით, რომელიც ართულებს მოხმარების
გამოვლენას და უარყოფით, რომელიც აბრკოლებს
მომხმარებელს, აღიაროს პრობლემის არსებობა.
საშუალოდ, მშობლებს ორი წელი სჭირდებათ შვილებ-
თან მოხმარების და ავადმოხმარების პრობლემის
აღმოსაჩენად, განსაკუთრებით დღევანდელ დღეს,
როცა საზოგადოებაში მიმდინარე ცვლილებები და
სმარტფონების, კომპიუტერებისა და სოციალური მედიის
დომინანტობა ოჯახურ კომუნიკაციას გამოწვევების
წინაშე აყენებს.
მეორად პრევენციას ასევე ართულებს ფაზაში ჩამორჩე-
ნა – დროის მონაკვეთი პირველ მოხმარებასა და
254 თავი 5
ფიზიკური და ემოციური პრობლემების ჩამოყალიბე-
ბას შორის. ჩამორჩენის ფაზა თამბაქოსთვის განსა-
კუთრებით ხანგრძლივია, ვინაიდან მოწევის დაწყებიდან
ჯანმრთელობის მძიმე პრობლემების ჩამოყალიბებამდე
შესაძლოა ათეულობით წლები გავიდეს.
მომხმარებელთა უმეტესობა საწყის მოხმარებას,
როგორც სასიამოვნოსა და უპრობლემოს აღწერს
(თამბაქოს გარდა, რომელსაც რამდენიმეკვირიანი
მოხმრება სჭირდება, რომ სასურველად იქცეს). ამიტომ,
უარყოფა და პიროვნული მოუწყვლადობის შეგრძნება
მძიმე შედეგების მიმართ, ფაზაში ჩამორჩენასთან
ერთად, ნაკლებ ალბათურს ხდის აღიარებას
მომხმარებელთა მხრიდან, რომ საზიანო შედეგების
შესახებ გაფრთხილებები სწორედ მათ ეხებათ.
პრევენციის კლასიკური პროგრამები ძალისხმევას
მიმართავს პრობლემური ავადმოხმარების ჩა-
მოყალიბების აღსაკვეთად არა-დამოკიდებულ
მომხმარებლებში. შერჩევითი პრევენცია მიმართულია
ჯგუფებზე ან ინდივიდებზე, ვისთანაც ნივთიერებათა
ავადმოხმარებისა თუ დამოკიდებულების ჩამო-
ყალიბების რისკი საშუალოზე მაღალია. აღნიშნული
ღონისძიებები შესაძლოა მიმართული იყოს სპეციფიკურ
ასაკზე, სქესზე ან ოჯახური ისტორიის რისკებზე, ან
სპეციფიკურ სოციო-ეკონომიკურ ჯგუფებზე.
„დიდი ხნის მანძილზე ეს ძალიან სახალისო იყო.
არაფერს ვნანობ. სახალისო იყო. როგორც ყველაზე
ხანრძლივი კარნავალი ჯოჯოხეთიდან. ვერც
წარმოიდგენთ. მაგრამ მე ყოველთვის კარგ დროს
ვატარებდი“.
38 წლის ალკოჰოლის მომხმარებელი ქალი
მესამეული პრევენცია
მესამეული პრევენცია ცდილობს შეაჩეროს მიჩვევის,
ავადმოხმარებისა და დამოკიდებულების შედეგად
გამოწვეული ზიანი. ის აერთიანებს ავადმოხმარების
სამკურნალო და პირველად და მეორად დონეზე
გამოყენებულ სტრატეგიებს, როგორიცაა ინტერვენცია
და ნარკოგანრიდების პროგრამები. მესამეული
პრევენცია მუშაობს კომპულსური მოხმარების
შეწყვეტაზე რეციდივის პრევენციის სტრატეგიებით,
როგორიცაა:
ჯგუფური ინტერვენცია პიროვნების სამკურნალო
პროგრამაში ჩასართავად, რომელიც ფოკუსირე-
ბულია დეტოქსიკაციაზე, სიფხიზლეზე, აღდგენა-
გამოჯანმრთელებაზე
სიგნალის ჩაქრობის თერაპია, რაც ახდენს კლიენტის
დესენსიტიზაციას ადამიანების, ადგილებისა და
ნივთების მიმართ, რომელიც მოხმარების ქცევის
გამშვები მექანიზმის როლს ასრულებს
საოჯახო თერაპია (განსაკუთრებით, ახალგაზრდა
მომხმარებლებისთვის), ჯგუფური ფსიქოთერაპია ან
რეზიდენტული მკურნალობა თერაპიულ თემში
 სპეციფიკური, რეციდივის პრევენციისა და ყოფითი
მართვის უნარები სიფხიზლის შესანარჩუნებლად
და კომპულსური ქცევის თავის ასარიდებლად (ამის
მაგალითია უარყოფით მე-ხატზე მუშაობა კონსულ-
ტანტთან ერთად)
ფსიქოფარმაკოლოგიური სტრატეგიები, რო-
გორიცაა მეთადონის შემანარჩუნებელი, ბუპრე-
ნორფინით ჩამნაცვლებელი, ან სხვა მედიკამენ-
ტებით თერაპია, რომელთაც შეუძლიათ აღკვეთის
სინდრომის შემსუბუქება ან ლტოლვის შემცირება
ცხოვრების ჯანსაღი წესის წახალისება
მხარდაჭერისა და შემდგომი ზრუნვის სისტემის
განვითარება, ხშირად, 12-ნაბიჯიანი პროგრამები.
როგორც მესამეული პრევენციის შემთხვევაში, მიზან-
მიმართული პრევენციული პროგრამები მიმართულია
დამოკიდებულ მომხმარებლებზე და შემდგომ უფრო
ფართოდ განიხილავს ჯგუფებსა და ინდივიდებს, ვინც
ავადმოხმარების ადრეულ ნიშნებს ან სხვა პრობლემურ
ქცევას ავლენს. დოქტორი ანდრეა ბართველი,
მოთხოვნის შემცირების ბიუროს დირექტორის ყო-
ფილი მოადგილე ნარკოკონტროლის პოლიტიკის
ეროვნულ ბიუროში, ამბობს, რომ კვლევების
თანახმად, გამოკითხულთა 76%, ვინც აკმაყოფილებს
DSM-5 კრიტერიუმებს ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარებისა და დამოკიდებულებისთვის, აცხა-
დებენ, რომ საერთოდ არ აქვთ ნარკოტიკებთან
დაკავშირებული პრობლემა (ადრე მათ მოიხსენიებდნენ
როგორც „უარყოფაში მყოფ ნარკომანს“). ამდენად,
მიზანმიმართული პრევენცია ასევე გულისხმობს
სკრინინგ პროცედურებს მათ გამოსავლენად, ვინც
ავადმოხმარების ან ქცევითი პრობლემების ადრეულ
ნიშნებს ავლენს. აღნიშნული მიდგომა საკვანძოა
მიმდინარე S-BIRT (Screening, Brief Intervention,
Referral, and Treatment ანუ სკრინინგი, ხანმოკლე
ინტერვენცია, გადამისამართება და მკურნალობა)
ინიციატივებში ბევრ შტატში.67
„მოთხოვნის საფუძველზე მკურნალობა მესამეული
პრევენციის (და ზიანის შემცირების) საუკეთესო
და ყველაზე ეფექტური შესაძლო სტრატეგიაა.
მიუხედავად იმისა, რომ მკურნალობის შედეგების
ყველა კვლევა ამტკიცებს მის ეფექტურობას, მათ
შორის, ვისაც მკურნალობა სჭირდება, 20-დან
მხოლოდ 1 მოზრდილს და 7-დან მხოლოდ 1
მოზარდს მიუწვდება ხელი მკურნალობაზე. ეს ჩვენს
საზოგადოებას არა მხოლოდ ასობით მილიარდი
დოლარი უჯდება, არამედ ჩვენი სირცხვილიცაა,
რომ ამ დაავადებას არ შეგვიძლია ისევე მივხედოთ,
როგორც ამას სხვა შემთხვევებში ვაკეთებთ.“
დერილ ინაბა, ფარმაციის დოქტორი, ადიქციის სარეაბილიტაციო ცენტრის
კლინიკური დირექტორი, მედფორდი, ორეგონი.
მრავალი კვლევაა ჩატარებული ალკოჰოლსა და
ნარკოტიკებზე დამოკიდებულების მკურნალობის
ეფექტურობაზე და შედეგები სისტემურად დადებით
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
შედეგებს აჩვენებს. მკურნალობას (მესამეული პრე-
ვენცია) მივყავართ თავშეკავებამდე ან მოხმარების
შემცირებულ მაჩვენებლებამდე შემთხვევების 40-
50%-ში, დანაშაულის მნიშვნელოვან შემცირებამდე
(74%) და $4-20 დანაზოგამდე საზოგადოების მიერ
დახარჯულ ყოველ დოლარზე.68 ამ შედეგების
მიუხედავად, მკურნალობაზე მიმართული დაფინანსება
არასოდესაა საკმარისი მკურნალობის მაძიებელთა
საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად. სახელმწიფოს
მიერ დაფინანსებული თერაპიული პროგრამების
უმრავლესობას ყოველ თვეში ასობით მომლოდინე
ადამიანი ყავს, ლოდინის საშუალო პერიოდით 1-დან
3 თვემდე. მომლოდინეთა სიაში მყოფთა მხოლოდ
20-30% ერთვება მკურნალობაში, შესაძლოა ამის
მიზეზი ისაა, რომ ეს ადამიანები დახმარებისთვის
სამკურნალო ცენტრებს მაშინ მიმართავენ, როდესაც
ყველაზე მოწყვლად და განკურნებად მდგომარეობაში
არიან. მათ შორის, ვინც არ ბრუნდება, დაახლოებით
15% თვითმკვლელობით ასრულებს სიცოცხლეს.
ეროვნული მასშტაბით, 20 მილიონ ამერიკელს სურს
(არა მხოლოდ სჭირდება) მკურნალობის მიღება,
მაგრამ მხოლოდ 1.4 მილიონი იღებს მომსახურებას.69
ზიანის შემცირება
ზიანის შემცირება პრევენციული სტრატეგიაა, რომელიც
ადამიანების აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ჩართვის და შენარჩუნების სირთულეს უდგება ნარ-
კოტიკების მოხმარებასთან დაკავშირებული სოცია-
ლური და პირადი პრობლემების მინიმუმამდე დაყვანის
ტექნიკებით, და არ ისახავს თავშეკავებას პირველად
მიზნად.
ზიანის შემცირების ერთ-ერთი მაგალითია დამოკი-
დებული ადამიანებისთვის სუფთა ნემსების მიწოდება.
ჩიკაგოში ახლახანს ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ
შპრიცების გაცვლას მივყავართ შპრიცების გაზიარების
სარისკო ქცევის გრძელვადიან შემცირებამდე.70
უფრო ძველ კვლევაში პანელმა, რომელიც ერთობ-
ლივად მოიწვია კვლევის ეროვნულმა საბჭომ და
მედიცინის ეროვნულმა ინსტიტუტმა, დაადგინა, რომ
მადეზინფიცირებელი საშუალებების დარიგების და
ნემსების გაცვლის ღონისძიებებს შეუძლია აივ ინფექ-
ციის გავრცელების შემცირება არალეგალური ნარ-
კოტიკების მოხმარების მატების გარეშე.71
შპრიცების გაცვლის ეფექტურობის თაობაზე კამათი
დღემდე გრძელდება. 2011 წლისთვის შეერთებულ
შტატებში 221 გაცვლის პროგრამამ 36.9 მილიონზე მეტი
შპრიცით უზრუნველყო ინექციური მომხმარებლები.71,72
ავსტრალიაში, სადაც მოსახლეობა შტატებთან
შედარებით 10-ჯერ ნაკლებია, წელიწადში თითო
ინექციურ მომხმარებელს 213 შპრიცს უცვლიან.
ავსტრალიის აივ ინფექციის დონე აშშ-სთან შედარებით
ბევრად ნაკლებია.73,74
255

„მიზეზი, თუ რატომ ვამახვილებთ ასე ყურადღებას
ნემსის გამოყენებაზე არის ის, რომ ეს არის
ჰეტეროსექსუალ პოპულაციასა და ბავშვებზე
გამავალი გზა. თუკი შეძლებთ ჰეტეროსექსუალი
მამაკაცებისა [და ქალების] არიდებას ნემსით
დაინფიცირებისგან, შეძლებთ ჰეტეროსექსუალ
ქალებსა და ბავშვებში აივ-ის გავრცელების უმეტესი
მიზეზების შეჩერებას“
ჯონ ნიუმაიერი, Ph.D., ეპიდემიოლოგი, ჰეით ეშბერის უფასო კლინიკა.
ზიანის შემცირების კიდევ ერთი მაგალითი მოიცავს
არალეგალური ნივთიერების ჩანაცვლებას ლეგა-
ლურით, როგორც ეს მეთადონის შემანარჩუნებელ
პროგრამებში ხდება. დადასტურებულია, ეს პროგრამები
აუმჯობესებს მომხმარებლის ჯანმრთელობას და
ამცირებს თემში დანაშაულის მაჩვენებელს. აშშ-ში
(კვლევის მონაცემებზე დაყრდნობით) 2012 წელს
დაახლოებით 306,512 პაციენტი იყო ჩართული 1,609
მეთადონის შემანარჩუნებელ პროგრამაში, რაც
ჰეროინზე დამოკიდებული პოპულაციის 12-30%-ია.23A,76
პენსილვანიის უნივერსიტეტის მიერ ჩატარებული
კვლევის თანახმად, მეთადონით ყოვლისმომცველი
მკურნალობა, ინტენსიურ კონსულტაციასთან ერთად,
ნარკოტიკების უკანონო მოხმარებას 79%-ით ამცირებს.
კლიენტების ამ ჯგუფში ასევე ხუთჯერ შემცირებული იყო
შიდსით დაავადების ალბათობა.77 ამას გარდა, 57%-
ით შემცირებული იყო დანაშაულებრივი საქმიანობა
და 24%-ით გაზრდილი სრულ განაკვეთზე დასაქმების
მაჩვენებელი.78
ფართო გაგებით, ზიანის შემცირების ტაქტიკა, თავშე-
კავების წახალისების გარეშე, ასევე ფართოდაა გავრცე-
ლებული ალკოჰოლისა და თამბაქოს შემთხვევაში.
მათ შორისაა „ფხიზელი მძღოლის“ პროგრამები,
კანონი ბარებში საკვებით უზრუნველყოფის თაობაზე
ალკოჰოლის ეფექტების შესამცირებლად და ალკო-
ჰოლისა და თამბაქოს რეკლამის რეგულაციები.
256 თავი 5
ენერგეტიკული სასმელების გაყიდვები 60%-
ით გაიზარდა აშშ-ში 2008-2012 წლებში $12.5
მილიარდამდე. როგორც ჩანს, მომხმარებლის
გემოვნება გამაგრილებელიდან ენერგეტი-
კული სასმელების სასარგებლოდ შეიცვალა.
მოსალოდნელია, რომ 2017 წლისთვის
ენერგეტიკული სასმელების გაყიდვები კიდევ
75%-ით გაიზრდება.
© 2011 CNS PRODUCTIONS, Inc.
ლეგალური ნივთიერებების მოხმარების პრევენციის
აღნიშნული ტაქტიკები ზოგჯერ კრიტიკის სამიზნე
ხდება, ვინაიდან შეიძლება მათი არასწორად
გამოყენებაც მოხდეს. მაგალითად, ადამიანმა
შეიძლება მეტი დალიოს და უფრო დათვრეს, თუკი
„ფხიზელი მძღოლის“ სერვისი ეგულება; ვიღაც
კიდევ მეთადონს ალკოჰოლს ან სხვა ნარკოტიკებს
ამატებს ნარკოტიკული თრობის ეფექტის მისაღწევად.
ნემსების გაცვლასთან ერთად, დამტკიცდა, რომ ზიანის
შემცირების შემდეგი პრაქტიკების და წინადადებების
ეფექტურობა საკამათოა:
განათლება პასუხისმგებლობით მოხმარების შე-
სახებ − ეს მიდგომა გარკვეულ დონეზე უშვებს
ექსპერიმენტულ ან სოციალურ მოხმარებას და
სახავს იმგვარი მოხმარების გზებს, რომელიც
მინიმუმამდე ამცირებს საფრთხეებს
ავადმოხმარებადი ყველა ნარკოტიკის დეკრიმინა-
ლიზაცია ან ლეგალიზაცია
მხოლოდ დამოკიდებულების მქონე ადამიანების
მკურნალობა მათი ჩვევის მართვად დონემდე
შესამცირებლად
ნების დართვა დამოკიდებულების მქონე პირე-
ბისთვის, სრულად დაგეგმონ და მართონ თავიანთი
ინტერვენციისა და მკურნალობის პროცესები.
ზიანის შემცირების ზოგიერთი ტაქტიკა წინააღმდე-
გობაში მოდის ნულოვანი ტოლერანტობის ფედე-
რალურ ნარკოპოლიტიკასთან (არალეგალური
ნარკოტიკების სრული არ-მოხმარება). კანონებსა და
პოლიტიკაში ცვლილებები ხორცს ნელ-ნელა ისხამს,
ვინაიდან არჩეული ოფიციალური პირები ერიდებიან
კრიმინალსა და ნარკოტიკების შესახებ რბილი პოზიციის
დაფიქსირებას. „ნარკოტიკებზე ომის“ პოზიციის
მომხრეები შიშობენ, რომ დეკრიმინალიზაციისა თუ
ლეგალიზაციის ნებისმიერი მცდელობა ნარკოტიკების
მიმართ იმავე გაურკვევლობებს მოიტანს, როგორიც
1970-იან წლებში იყო და დაბნეულობას შექმნის იმის
თაობაზე, ნარკოტიკების მოხმარება არასასურველია
თუ ზიანის მომტანი. ამ დაშვებას მხარს უჭერს 2012
წლის ნარკოტიკების მოხმარებისა და ჯანმრთელობის
ეროვნული კვლევის მონაცემები, რომელმაც აჩვენა,
რომ ნივთიერებათა ავადმოხმარება იმატებს ყველა
პოპულაციაში მაშინ, როდესაც იკლებს ნარკოტიკების
ზიანის მომტანობის აღქმა.23 ზიანის შემცირების თემაზე
შემდგომი განხილვებისთვის იხ. მე-6 თავი.
„მე მყავდა პრობაციის ოფიცერი, რომელმაც მითხრა
თავი დამენებებინა სხვა ნარკოტიკებისთვის. სმას
და ალაგ-ალაგ პლანის მოწევას არა უშავს, მაგრამ
მე მივედი დასკვნამდე, რომ უკვე აღარ შემიძლია
არანაირი განწყობის შემცვლელი ქიმიის შეშვება ჩემს
სხეულში და ჯერ კიდევ ვინარჩუნებ სიფხიზლეს. ეს
არის იდეა, რასაც მივყვები და რისიც მჯერა“.
44 წლის ჰეროინზე დამოკიდებული ადამიანი აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში.
პრევენციის გამოწვევები
საზოგადოებაში გავრცელებული
ლეგალური ნარკოტიკები
1996 წელს „სიგრამმა“ (Seagram – ალკოჰოლური
სასმელის მსხვილი მწარმოებელი) დაამსხვრია
ათწლეულების მანძილზე გამეფებული ალკოჰოლის
ინდუსტრიის თვით-დაწესებული მორატორიუმი სატე-
ლევიზიო რეკლამაზე, მაშინ, როცა 2007 წლის-
თვისაც კი ალკოჰოლური სასმელის რეკლამა
საკმაოდ გავრცელებული მოვლენა იყო. ძლიერი
ალკოჰოლური სასმელების რეკლამასთან არსებული
თვალთმაქცობა შეუმჩნეველი ნამდვილად არაა იმ
ფაქტის გათვალისწინებით, რომ პრაქტიკაში არას-
დროს აუკრძალავთ ტელევიზიით ლუდის რეკლამა.
ლუდის რეკლამების ფართო გავრცელება და
ალკოჰოლის რეკლამის მიმართ არსებული აღშ-
ფოთებული დამოკიდებულება მუდმივობას უნარჩუნებს
მითს, რომ ლუდის სმა მეტად უსაფრთხოა, ვიდრე
მძიმე ალკოჰოლური სასმელის. თუმცა, ფაქტია,
რომ ღვიძლის ციროზის ბევრად მეტი შემთხვევაა
ლუდის სმით გამოწვეული, ვიდრე სპირტის მაღალი
შემცველობის მქონე სასმელების მოხმარებით.
სოციალური და ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული
პრობლემები, რომელიც ალკოჰოლის, თამბაქოს,
და ნაკლები დოზით, რეცეპტით გაცემული წამლების
ავადმოხმარებით არის გამოწვეული, ბევრად უფრო
დიდია, ვიდრე პრობლემები, რომელსაც არალე-
გალური ნივთიერებების მოხმარება იწვევს. ბოლო
წლებში ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების
პრევენციისა და მკურნალობისკენ მიმართულმა ღო-
ნისძიებებმა მეტი აქცენტი გააკეთა ალკოჰოლისა და
თამბაქოს ავადმოხმარებაზე, და, სულ ახლახანს, ქცე-
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
ვით აშლილობებზე, როგორიცაა აზარტული თამაშები,
კვებითი აშლილობები და სექსზე დამოკიდებულება.
ლეგალური ნარკოტიკები, როგორიცაა თამბაქო და
ალკოჰოლი, ფართოდ გავრცელებული და მუდმივად
რეკლამირებულია კარგად დამუშავებული კამპანიების
მეშვეობით, რომელიც მხიარულებას, კმაყოფილებას
და მეგობრების ერთიანობას აკავშირებს აღნიშნულ
პროდუქტებთან. ამ კამპანიების მიზანი ადრეულ ასაკში
ბრენდის ცნობადობისა და მის მიმართ ერთგულების
მიღწევაა; ჯო ქემელის® აქლემი და ბუდვაიზერის®
ბაყაყები კლასიკური მაგალითია ანიმაციის მსგავსი
პერსონაჟებისა, რომელიც შეიქმნა ახალგაზრდა
პოტენციური მწეველებისა და ალკოჰოლის მოხმარებ-
ლების მიზანში ეფექტურად ამოსაღებად. ყოველ წელს
ალკოჰოლის კომპანიები $5 მილიარდ, ხოლო თამ-
ბაქოს მწარმოებელი კომპანიები $8.8 მილიარდზე
მეტს ხარჯავენ საკუთარი პროდუქტების რეკლამისა და
გავრცელების ხელშეწყობისთვის ჩუქების, კუპონების
დარიგების, პრემიების და სარეკლამო შეღავათების
დაწესებით გამყიდველებისთვის.80 ეს ღონისძიებები
მიმზიდველ მოგებას ტოვებს ჩადებული ინვესტიციის
სანაცვლოდ: ალკოჰოლის გაყიდვები წლიურად $200
მილიარდს აღწევს, ხოლო თამბაქოს პროდუქტები −
$100 მილიარდს.81,82
პრევენციულ ჯგუფებს შეუძლიათ ბევრი ისწავლონ
ხერხებიდან, თუ როგორ იღებენ წარმატებით მიზანში
თამბაქოსა და ალკოჰოლის ინდუსტრიები სხვადასხვა
ასაკობრივ და სპეციფიკური კულტურის მქონე
პოპულაციებს. მათ შეუძლიათ გაიმეორონ აღნიშნული
კომერციული წარმატება (ან, თუნდაც, გაუთანაბრდნენ
მათი თამაშის დონეს) პრევენციული გზავნილის
კრეატიულად შეცვლით. როდესაც მასაჩუსეტსის
შტატმა თანხა დახარჯა ანტი-თამბაქოს გზავნილების
დამზადებასა და ტელევიზიით გაშვებაში საეთერო
„პრაიმ-ტაიმის“ დროს, სიგარეტის მოხმარება მკვეთრად
შემცირდა.
„ფილიპ მორისი“ თავისი ვებსაიტის პოპულარიზაცი-
ისთვის მილიონებს ხარჯავს როგორც ბეჭდვითი,
ასევე რადიო, სატელევიზიო და ინტერნეტში გავრცე-
ლებული რეკლამებით. საიტი მომხმარებლებს
აწვდის ინფორმაციას მოწევასთან დაკავშირებული
საფრთხეების შესახებ. ცინიკოსებს სჯერათ, რომ ეს
ტაქტიკა ანტი-თამბაქო ჯგუფებზე გავლენის მოხდენას
ემსახურება, რომ თითქოს ნაკლებადაა საჭირო
ძლიერი ანტი-თამბაქო გზავნილების შემუშავება,
რადგან თამბაქოს ინდუსტრია „უკვე ზრუნავს ამ
პრობლემაზე.“ 1997 წელს კალიფორნიის შტატის
მიერ დამზადებულმა სატელევიზიო რგოლმა,
სადაც ნიკოტინზე დამოკიდებული ადამიანი ეწეოდა
გახვრეტილი ყელიდან, ძლიერი გავლენა მოახდინა
ორეგონსა და კალიფორნიაში მცხოვრებ მწეველებზე
− თამბაქოს ინდუსტრია ამჯობინებს, არ გაიმეოროს
მსგავსი ტიპის გავლენები.
ურეცეპტოდ და რეცეპტით გასაცემი წამლების მწარ-
მოებლები მილიარდებს ხარჯავენ რეკლამასა და
257
მარკეტინგზე. აღნიშნული ძალისხმევა ცდილობს
იდეის გავრცელებას, რომ ნებისმიერი სენისა და
დისკომფორტისთვის არსებობს პრობლემის ქიმიურად
გადაჭრის გზა. ეს განსაკუთრებით ეხება ტკივილს,
რაც სოციეტალურ დიქოტომიას ქმნის მისაღები
და მიუღებელი წამლების შესახებ. ღირებულებათა
აღნიშნული შეუსაბამობა ხელს უწყობს ცინიზმისა და
უნდობლობის გაჩენას პრევენციული გზავნილების
მიმართ მოზარდებსა და ახალგაზრდა ზრდასრულებში.
თუკი პრევენციული გზავნილები არათანმიმდევრული
და უზუსტოა, ის ნაკლებ ეფექტურია.
დასკვნები
„მიუხედავად იმისა, რომ შეშფოთებული ვარ
ჩვენი ემპირიული კვლევების წარუმატებლობით,
სათანადოდ აღწერონ ჩვენი აშშ ნარკოტიკული
საშუალებების ავადმოხმარების პრევენციული
ძალისხმევების მნიშვნელოვანი პოზიტიური, გრძელ-
ვადიანი შედეგები, მე ჩვენს ძალისხმევას ვხედავ,
როგორც „ბლაგვ ინსტრუმენტს.“ ამჟამად ჩვენ
ვიყენებთ იარაღებს, რომელიც მეცნიერებას შეუძლია
მოგვაწოდოს, და მათი გამოყენება ბევრად სჯობს
მათ სრულ გამოუყენებლობას. ერთ დღესაც, მალე,
შესაძლოა ხელთ უკეთესი იარაღები აღმოგვაჩნდეს“.
ანდრეა ჯ. ბართველი, ექიმი, ყოფილი დირექტორის მოადგილე,
მოთხოვნის შემცირების ბიურო, ნარკოკონტროლის პოლიტიკის
ეროვნული ბიურო.
პრევენცია დგას ამგვარი რეალობის წინაშე −
საკითხის სწრაფად გადაჭრის გზები არ არსებობს!
მოწევის შემცირებაზე მიმართული თანამედროვე
მცდელობები დაიწყო 1950-იან წლებში გამოქვეყ-
ნებული ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული საფრთ-
ხეების გზავნილების შემდეგ, მაგრამ თამბაქოს
საწინააღმდეგოდ მიმართული ღონისძიებების ფარ-
თოდ გავრცელებას ნახევარ საუკუნეზე მეტი დას-
ჭირდა. ადამიანი თავიდან იღებს ცოდნას, შემდეგ
ეცვლება დამოკიდებულება, და ბოლოს, ეცვლება
ქცევა. ამ ცვლილებებს შესაძლოა თაობის ცვლი-
ლება და მეტი დროც კი დასჭირდეს, და საკმაოდ
სერიოზული იყოს: „მოწევა აკრძალულია“ ნიშნების
არსებობა საზოგადოებრივ შენობებზე, რესტორნებსა
და ოფისებში წარმოუდგენელი იყო რამდენიმე
ათწლეულის წინ. დღეს, ამერიკის არამწეველთა
უფლებების ფონდის თანახმად, აშშ მოსახლეობის
79.4% ცხოვრობს გარემოში, სადაც მოწევა „სამუშაო
ადგილას, და/ან რესტორნებში, და/ან ბარებში
აკრძალულია შტატის, ფედერაციის ან ადგილობრივი
კანონის თანახმად.“ ზოგი ადგილობრივი მთავრობა
ცდილობს აღნიშნული აკრძალვების გავრცელებას
შენობების გარეთ ადილებზეც, და ბევრი კომპანია
თანამშრომლებს მოწევისთვის თავის დანებების
პროგრამებს სთავაზობს; თუკი ისინი ვერ ანებებენ თავს
მოწევას, მათ ათავისუფლებენ სამსახურიდან.
258 თავი 5
არსებული რეალობის მეორე ნაწილი შემდეგში
მდგომარეობს: პრევენციის საქმე არასდროს მთავრ-
დება. ყოველ წელს მიდის ბავშვების ახალი ჯგუფი
სკოლის დაწყებით კლასებში, შემდეგ მაღალ
კლასებში და კოლეჯში, ვისაც საჭიროა ვასწავლოთ,
ან, შევახსენოთ მაინც, მოწევასა და ალკოჰოლის
მოხმარებასთან დაკავშირებული პოტენციური საფრთხე-
ების შესახებ. მწეველი თინეიჯერების შედარებით
დიდი რაოდენობა ნაწილობრივ იმის ბრალიცაა,
რომ დღეს აღარ არსებობს 1960-1970-იანი წლების
მსგავსი თავდაუზოგავი პრევენციული ღონისძიებები;
მაშინდელი ღონისძიებები ასევე მოიცავდა ტელევიზიით
გავრცელებულ სოციალურ რეკლამებს, თამბაქოს
რეკლამის შეზღუდვასა და გაზრდილ გადასახადებს.
თამბაქოზე გადასახადების ზრდა ამცირებს მოხმარებას;
გადასახადის ზრდამ ორეგონში მოხმარება ერთ სულ
მოსახლეზე 20%-ით შემაცირა 1997-1999 წლებში.83
2007 წელს დოქტორი ჯონ ნიუმაიერი წიგნში „ყველა
კარიბჭის ნარკოტიკის თავი და თავი: ჩვენი დროის
იგავი“ (Mother of All Gateway Drugs: Parables for
our Time), რომელმაც აზრთა დიდი სხვადასხვაობა
გამოიწვია, გამოთქვამს აზრს, რომ აშშ-ს შეუძლია
ნაკოტიკების პრობლემის მოგვარება ლეგალიზაციით,
გადასახადების დაწესებითა და მოხმარების მოტივაციის
გაქრობით, თუკი მოხმარების ხალისის ჩამქრობი
პრევენციული გზავნილები შესაბამისად იქნება
დაფინანსებული.84
მესამე − უფრო და უფრო რთულდება ყოველი მომდევ-
ნო პრევენციული კამპანიის ჩატარება. პრევენციული
ტექნიკები უფრო მეტად წარმატებულია მაშინ, როდესაც
იმ ადამიანებს სწვდება, ვინც მზად არის მოსასმენად
− ისინი, ვინც წინასწარ განწყობილია გაფრთხილების
აღსაქმელად. საწყისი წარმატების შემდეგ უფრო
რთული ხდება კონკრეტულ თაობაში შეღწევა მათი
დამოკიდებულებისა და ქცევის შესაცვლელად.
და ბოლოს − არც ერთი მიდგომა, ცალკე აღებული, არ
მუშაობს სათანადოდ. ამის სავარაუდო მიზეზი ნივთიე-
რებათა ავადმოხმარებისა და ადიქციის ჩამოყალი-
ბებაში მოქმედი მრავალი ცვლადის არსებობაა.
უფრო მნიშვნელოვანია მთელი მედიის „დაბომბვა“,
სოციალური ქსელების ჩათვლით, სადაც ნარკოტიკის
მოხმარების პროპაგანდა ახალგაზრდებს უქვეითებს
მგრძნობელობას პრევენციის შესახებ გზავნლების
მრავალჯერადად გამეორების მიმართ, თუკი ისინი არ
არის ხატოვანი და ახლად შექმნილი.
დაფინანსება
პრევენციული მიდგომების დაფინანსება რომ მნიშვნე-
ლოვნად ჩამოუვარდება საჭირო რაოდენობას ადვი-
ლად დავინახავთ, თუ მას ალკოჰოლისა და ნარკო-
ტიკული საშუალებების ავადმოხმარების ხარჯებს
შევადარებთ, ასევე იმ მილიარდებს, რომელიც
თამბაქოსა და ალკოჰოლის რეკლამაში იხარჯება და
რასაც პრევენცია უპირისპირდება. საზოგადოებაში,
 3
რომელიც თავისუფალ მეწარმეობას ძალიან პიროვნებებს, ვისაც სხვა არაფერი აქვთ საკეთებელი
მნიშვნელოვნად მიიჩნევს, პრევენციული ღონის- ნარკოტიკების მოხმარების გარდა. რეალობას ცოტა
ძიებებით დიდ თანხებს ვერ იშოვი − ამით მხოლოდ აქვს საერთო მსგავს ხატებთან. როდესაც მოხმარების
თანხების დაზოგვას შეძლებ. პრევენციის საბაზისო შესწავლა ხდება რეგიონულ ჭრილში, ფაქტები
გზავნილი მარტივია: არ მოწიო, ალკოჰოლი ჭარბად გვაჩვენებს, რომ ერთ სულ მოსახლეზე მოხმარების
არ მოიხმარო და თავი აარიდე ნარკოტიკებს (და მაჩვენებელი სოფლებსა და პატარა ქალაქებში ერთი
კომპულსურ ქცევებს), რომელთაც ჯანმრთელობის და იგივეა და ზოგ ადგილას აღემატება კიდეც დიდი
და სოციალური თვალსაზრისით ხანგრძლივი შედე- ქალაქის მაჩვენებლებს. ნარკოტიკების მოხმარებისა
გები მოაქვს, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუკი და ჯანმრთელობის 2012 წლის კვლევამ როდ

Uppers
გენეტიკური ან გარემო ფაქტორები მოწყვლადს აილენდი, ორეგონი, ალასკა, მონტანა, კოლორადო
გხდის ადიქციის მიმართ. გზავნილი არც მთლად და ვერმონტი დაასახელა, როგორც აკრძალული
ამაღელვებელია და არც გამაერთიანებელ ციებ- ნარკოტიკების ამჟამინდელ მომხმარებელთა (12
ცხელებას აღვიძებს, როგორც ბევრი სხვა სოციალური წლის და უფროსი ასაკის) ყველაზე დიდი პოპულაციის
უსამართლობის შემთხვევაში ხდება. საზოგადოება მქონე შტატებად.85 მაშინ, როდესაც უსახლკაროთა
არ არის დაინტერესებული პრევენციულ აქტივობებში მესამედს, სავარაუდოდ, ნარკოტიკებთან ან ალკო-
მონაწილეობით, საინფორმაციო ფორუმებზე დასწრება ჰოლთან დაკავშირებული პრობლემა აქვს, ისინი
არასახარბიელოა, ხოლო მოწევის შეწყვეტის თემატური შტატების დამოკიდებულების მქონე პოპულაციის
შეხვედრები
This chapter უქმდება
examines ინტერესის ნაკლებობის
the wide range გამო.that მხოლოდ
of stimulants 5%-ს
are available world-წარმოადგენენ. როდესაც საზომად
In This თუკი ადამიანი
wide. არ არის
The drugs includeკრიზისში, ან რაიმე such
strong stimulants სერიოზულ ეთნიკურობა
as cocaine/crack, გამოიყენეს, განსხვავებები მოხმარების
methamphet-
Chapter დისკომფორტს
amine, diet pills, and medications
არ განიცდის, for attention-defi
პრევენციული აქტივობები cit/hyperactivity disorder (ნებადართული და აკრძალული
ჯამურ მაჩვენებელში
(ADHD).
მისთვის The weakerარones
პრიორიტეტს include plant stimulants suchნივთიერებები)
წარმოადგენს. as khat, betel nuts,
მინიმალური იყო, თუმცა რამდენიმე
ephedrine, caffeine, and nicotine. Today the frequency of new synthetic stimu-
კონკრეტული ნივთიერების მოხმარება უფრო ხშირად
მნიშვნელოვანია,
lants being createdრომ
to stay პრევენციული
one step ahead ofპროგრამები
detection, legal penalties,
გვხვდებაand განსაზღვრულ
jail time ეთნიკურ, კულტურულ,
არსებობდეს მთელი ცხოვრების
is causing drug enforcement agencies მანძილზე, რადგან
to amp up their activities. Synthetics include
ეკონომიკურ და სოციალურ ჯგუფებში.86
თითოეულ ასაკობრივ
drugs deceptively soldჯგუფს თავისი
as bath საჭიროებები
salts that are actuallyაქვს.
a form of designer metham-
phetamine, derived
პრევენციული mostly უნდა
პროგრამები from methcathinone.
იყოს: 2012 წელს აკრძალული ნარკოტიკების ამჟამინდელ
მომხმარებელთა
impact of all(12 წლის და უფროსი ასაკის)
An in-depth look
კულტურაზე at the social, financial, physical, and emotional
მორგებული
stimulants explores how the drugs influence the way our society functions. მაჩვენებელი ერთ სულ მოსახლეზე
პოპულაციის
ასაკზე მორგებული მერყეობდა 3.7%-დან აზიელი ამერიკელი პოპულა-
The last part of the chapter focuses on tobacco’s history, effects, and tobacco
ციისთვის com-
12.7%-მდე ამერიკელი ინდიელების და
panies’
ხატოვანი
knowledge and use of the addictive properties of nicotine to addict 20%
ალასკის მკვიდრი მოსახლეობისთვის. ეს მაჩვენებლები
of Americans and
არა-განსჯითი და50% of the world’
არა-ჭკუის s societies. It also examines the 32nd Report of
სასწავლებელი თითქმის გაორმაგდა 2008 წლის კვლევის ჩატარების
the Surgeon General, released in 2014, on the devastating health consequences of
smoking
ზუსტი დაandგულწრფელი
secondhand smoke. პერიოდიდან. უკანონო მოხმარების მაჩვენებელი 2012
წელს იყო 8.3% ესპანურენოვანი ამერიკელი, 9.2%
გულუხვად დაფინანსებული და მხადაჭერილი. თეთრკანიანი, 11.3% შავკანიანი და 14.8% იმ ადამიანთა
ჯგუფში, რომელნიც თავს ორ ან მეტ ეთნიკურ ჯგუფს
მიაკუთვნებს.23
Introduction
აკვნიდან სამარემდე იმის ფონზე, რომ მაჩვენებლები თითქმის მსგავსია
თეთრკანიან, შავკანიან და ესპანურენოვან ამერი-
მოხმარების
Stimulants პატერნები
are the most widely used psychoactive drugs in theკელთა world. Inჯგუფებში,
the past few არაპროპორციულად მაღალი
მაჩვენებ
years, the media focus on stimulants centered on bath salts, electronic ლები ციხის
cigarettes, stron- შავკანიან და ესპანურენოვან
ger energy drinks, the expanded trafficking of methamphetamines from
ამერიკელ Mexico, more
პოპულაციაში შეიძლება ნიშნავდეს,
ვინაიდან ნარკოტიკების
contaminated forms of cocaineმოხმარება ჩვენს
paste, and კულტურაში,
a resurgence of ecstasy. The more common-
რომ ან ამ ეთნიკური ჯგუფების წარმომადგენლები
პირდაპირ
place თუ ირიბად,and
stimulants—caffeine ყველაზე ახდენსa back
tobacco—took გავლენას
seat to theუფრო
more sensational
მარტივად drugs ხდებიან ადიქციის ნეგატიური
even
მთელი though statistics მანძილზე
ცხოვრების prove that they are moreსამარემდე,
− აკვნიდან widely used. Even betel
ასპექტების nuts and
და/ანkhat გასაღების მსხვერპლნი, ან
are more widely used than cocaine and methamphetamine.
მოხმარების პატერნების შესწავლა საზოგადოებში რომ სამართალდამცავები მათ მეტ ყურადღებას
ეთნიკურობისა და კულტურის,
Last year in the United States: სოციალური კლასის, აქცევენ. შავკანიანი ამერიკელების ჯგუფში, ვისაც
ასაკისა და გენდერის მიხედვით საშუალებას გვაძლევს ნარკოტიკებთან დაკავშირებული პრობლემები აქვთ,
Almost 4.6 million Americans used cocaine (including crack), while 1.15 million
ისეთი პრევენციული
shot, snorted, ate,პროგრამები შევქმნათ, რომელთაც
or smoked methamphetamines დაკავების
for nonmedical უფრო
reasons. 1 მაღალი მაჩვენებელია თეთრკანიან
წარმატების უკეთესი შანსი ექნებათ. ჯგუფთან შედარებით და ისინი მკურნალობას სისხლის
Compare this with:
სამართლის სისტემის გავლით იღებენ, მაშინ, როდესაც
67.8 million Americans who smoked cigarettes1
თეთრკანიანი მოსახლეობა მეტი ალბათობით ხვდება
მოხმარება
144 million (18რასისა
and up) who დაdrank
კლასის
coffee on a daily basis2,3
პრობაციის სისტემაში და მკურნალობას სამედიცინო
მიხედვით
43.5 gallons of soft drinks per person (most of them caffeinated) that were con-მომსახურების პროგრამებიდან
და სოციალური
c sumed (young people average almost
დამოკიდებულ ადამიანებს ხშირად წარმოაჩენენ three times that amount) 3
იღებს. ნარკოდანაშაულის გამო დაკავებულთა დაახ-
როგორც ქალაქის ცენტრის ახლოს 3.1 მცხოვრებ სუსტ, ლოებით 53% შავკანიანია, მიუხედავად იმისა, რომ
ცუდ, სულელ, გიჟ, ამორალურ და ღარიბ ან უუფლებო ისინი პოპულაციის მხოლოდ 12%-ს შეადგენენ;
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე 259
ნარკოდანაშაულის გამო დაპატიმრებულთა მხოლოდ სხვადასხვა ნივთიერებების
26% არის თეთრკანიანი, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი მოხმარების დაწყების საშუალო
ზოგადი მოსახლეობის 75%-ს წარმოადგენენ.88 ასაკი (წლებში), 1965-2012 წ.
ეს დიაგრამები გვაჩვენებს
ცხრილი 5-2
„ისინი მოდიოდნენ შავკანიანთა უბნებში წამლის პირველი მოხმარების
საშუალო ასაკს მათ შორის,
საშოვნელად. ამ ადგილებში ჩვეულებრივი ამბავია
ვისაც სხვადასხვა ნივთიერება
თეთრი ადამიანების ნახვა, ღამღამობით რომ მოუხმარია.23
დაძრწიან აქეთ-იქით. მაგრამ კრეკ კოკაინი არც
ნარკოტიკული საშუალება 1965 1985 2005 2012
შავია და არც თეთრი. კრეკ კოკაინი წამალია. არ
აქვს მნიშვნელობა, ვინ მიიღებს. აქაურებთანაც ინჰალანტები 13.4 17.6 16.1 16.9
ვყოფილვარ და მოსულებთანაც, და როდესაც ალკოჰოლი 17.6 16.6 16.8 17.4
წამალს ვიკეთებთ, ყველა ერთნაირია“.
სიგარეტი 15.5 15.9 17.3 17.8
27 წლის კოკაინზე დამოკიდებული ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში. მარიხუანა 19.7 17.8 17.4 17.9

ჰალუცინოგენები 19.0 19.1 18.7

ალკოჰოლზე და სხვა ნივთიერებებზე დამოკიდებულები LSD 19.0
პიროვნებები არიან − ზოგი ქალაქის ცენტრში ცხოვრობს,
ზოგიც გარეუბანში და ზოგიც პენტჰაუსში. მათ შორის კოკაინი 22.1 20.2 20.0

არიან ჩვენი საზოგადოების ძალიან გამოცდილი, ექსტაზი 20.8 20.2

ნიჭიერი, ჭკვიანი და მგრძნობიარე ადამიანები. ტკივილგანაყუჩებლები 19.8 22.7 24.5 22.3
ექიმები შეიძლება ისევე იყვნენ რაიმე ნივთიერებაზე
კრეკი (სავარაუდო) 24.0
დამოკიდებული, როგორც ზოგადი მოსახლეობის
სხვა წარმომადგენლები; ხშირად ამას სტრესი და ჰეროინი 22.2 25.5
ნივთიერებებზე ხელმისაწვდომობა განსაზღვრავს. დამამშვიდებლები 20.1 18.9 19.2 26.2
მათ მეტი ალბათობით შეიძლება დაიწყონ რეცეპტით
გასაცემი წამლების ავადმოხმარება, ვიდრე აკრძა-
ლული ნივთიერებების.90 ინტელექტს არ შეუძლია
ნარკოტიკების მოხმარება
ადამიანის დაცვა ადიქციისგან. „მენსას“ (მაღალი
ცხრილი 5-3 ასაკობრივი ჯგუფების მიხედვით,
IQ-ს მქონე პირთა საზოგადოება) წევრებს შორის და 2012 წ.23
დამამთავრებელი კლასების ნიჭიერი მოსწავლეების
მოიხმარა მოიხმარა
ჯგუფში შედარებით მაღალია ადიქციის მაჩვენებელი. ოდესმე
ასაკობრივი ჯგუფი გასულ გასულ
ამერიკელ სასულიერო პირებში საშუალოზე მაღალია მოუხმარია
წელს თვეს
ალკოჰოლზე დამოკიდებულების მაჩვენებელი;
12-17 წლის (25 მილიონი)
მონაზვნებს შორისაც არის დამამშვიდებელი წამ-
რომელიმე აკრძალული
ლების ავადმოხმარების პრობლემა. როდესაც ვინმე 24.2% 17.9% 9.5%
ნარკოტიკი
ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებს მოიხმარს, დამოკი-
დებულება შეიძლება განუვითარდეს რასის, კლასის, თამბაქოს პროდუქტი 21.5% 15.2% 6.6%
რელიგიის თუ ქვეყანაში საცხოვრებელი ადგილის ალკოჰოლი 32.4% 26.3% 12.9%
მიუხედავად. ადიქცია გამთანაბრებელი დაავადებაა. 18-25 წლის (34 მილიონი)

„ალკოჰოლზე და სხვა ნივთიერებებზე დამოკი- რომელიმე აკრძალული

57.4% 36.3% 21.3%
ნარკოტიკი
დებული ადამიანების მკურნალობის 40 და მეტი
წლის გამოცდილებამ საბოლოოდ დამარწმუნა, რომ თამბაქოს პროდუქტი 66.3% 48.8% 38.1%
ეს კატასტროფული სამედიცინო აშლილობა ყველას ალკოჰოლი 84.4% 77.4% 60.2%
თანაბრად ანადგურებს“.
26 წლის და უფროსი (194 მილიონი)
დერილ ინაბა, ფარმაკოლოგიის დოქტორი, ადიქციის სარეაბილიტაციო
ცენტრი, მედფორდი, ორეგონის შტატი. რომელიმე აკრძალული
49.3% 12.2% 7.0%
ნარკოტიკი
თამბაქოს პროდუქტი 72.5% 31.0% 27.0%

ალკოჰოლი 88.1% 69.9% 55.6%

მოხმარება ასაკობრივი ჯგუფის
სულ, 12 წლის და უფროსი (253 მილიონი)
მიხედვით
რომელიმე აკრძალული
გასული 40 წლის მანძილზე ნარკოტიკული საშუა- 48.0% 16.0% 9.2%
ნარკოტიკი
ლებების ავადმოხმარებაში ერთ-ერთი ყველაზე სიგარეტი 66.8% 31.9% 26.7%
მნიშვნელოვანი ცვლილება პირველად მოხმარების
ასაკის თანდათანობითი შემცირებაა (ცხრილი 5-2). ეს ალკოჰოლი 82.3% 66.7% 52.1%

განსაკუთრებით შემაშფოთებელია, ვინაიდან ადიქციის

260 თავი 5
 ორსულ ქალებში ნივთიერებათა ავადმოხმარება
ცხრილი 5-4 გასული თვის მანძილზე, ასაკობრივი ჯგუფების
მიხედვით, 2008-2009 წლები94A
რომელიმე
ასაკობრივი
ჯგუფი
აკრძალული ალკოჰოლი სიგარეტი
ნარკოტიკი
15-17 18.3% 13.7% 20.6%
18-25 17.2% 7.3% 20.9%
26-44 3.4% 9.0% 12.5%
15-44 5.9% 8.5% 15.9%
სამომავლო პრობლემების ერთ-ერთი ყველაზე სანდო
მაჩვენებელი მოხმარების ადრეულ ასაკში დაწყებაა.
მიჩიგანის უნივერსიტეტის ყოველწლიური კვლევის
თანახმად, 1991-2013 წლების პერიოდში გასული 30
დღის მანძლზე მარიხუანას მოხმარების მაჩვენებელი
მერვე და მეათე კლასის მოსწავლეებში ორჯერ და
მეტად გაიზარდა (მერვეკლასელებში 3.2%-დან 7%-
მდე, მეათეკლასელებში 8.7%-დან 18%-მდე და
მეთორმეტეკლასელებში 13.8%-დან 22.7%-მდე).
სამივე ასაკობრივი ჯგუფში მარიხუანას ბოლო 30 დღის
მანძილზე მოხმარების მაჩვენებლელი გაზრდილია
გასული 6 წლის მანძილზე, მას შემდეგ, რაც მოხდა
აღნიშნული მაჩვენებლის დასტაბილურება და კლებაც
კი 1997 წლის პიკის შემდგომ.89
მოხმარების მაჩვენებლის (და ასევე კანონის აღსრუ-
ლების მაჩვენებლის შესაძლო გააქტიურების) მატების
კიდევ ერთი საზომია მამრობითი სქესის დაკავებულთა
რაოდენობა, ვისი ტესტიც დადებითია ნებისმიერ
ნარკოტიკზე, ალკოჰოლის გარდა. შერჩეულ ქალაქებში
ეს მაჩვენებელი აღწევს 60-85%-ს.91
მიუხედავად იმისა, რომ 12 წლის და უფროსი
ამერიკელების რიცხვი, ვინც აკრძალული ნარკოტიკული
საშუალება მოიხმარა გასული თვის მანძილზე,
შეიძლება მცირე მოგვეჩვენოს (23.8 მილიონი 260
მილიონიან პოპულაციაში), ამ მომხმარებლებს ძალიან
დიდი გავლენა აქვთ საზოგადოების ყველა ფენაზე,
განსაკუთრებით, ეკონომიკური დანაკარგის, უბედური
შემთხვევების, თავდასხმების, თვითმკვლელობების,
კრიმინალის, ოჯახში თუ სხვა სახის ძალადობის
თვალსაზრისით.
ორსულობა და მშობიარობა
მიმოხილვა
„უტყუარი მტკიცებულებების მიუხედავად, რომელთა
თანახმადაც პრაქტიკულად ყველა ფსიქოაქტიურ
ავადმოხმარებულ ნივთიერებას ზიანი მოაქვს
როგორ დედისთვის, ისე ნაყოფისთვის ორსულობის
პერიოდში, არსებობენ ადამიანები, რომელნიც
წინ აღუდგებიან აღნიშნულ მტკიცებულებებს
ორსული ავადმომხმარებლების დევნისა და მკაცრი
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
სასჯელისგან დასაცავად, რაც ორსულ დამოკიდე-
ბულებს შეეხებათ. როგორც დედის, ასევე ბავშვის
ჯანმრთელობა უპირველესი მიზანი უნდა იყოს.
დამტკიცებულია, რომ გულწრფელი, არა-განსჯითი
ინფორმაცია საკმარის პრენატალურ ზრუნვასა და
დამოკიდებულების მკურნალობის პროგრამებთან
ერთად, დედა-შვილის ჯანმრთელობის
დამანგრეველი პრობლემების პრევენციის ყველაზე
ეფექტური მეთოდებია“.92
დერილ ინაბა, ფარმაკოლოგიის დოქტორი, ადიქციის სარეაბილიტაციო
ცენტრი, მედფორდი, ორეგონის შტატი.
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარება ორსუ-
ლობის დროს გვხვდება ყველა ეთნიკური ჯგუფის
და სოციოეკონომიკური მდგომარეობის მქონე ქა-
ლებში. ნარკოტიკების ავადმოხმარების ეროვნული
ინსტიტუტის (NIDA) თანახმად, 15-დან 25 წლამდე
ასაკის ორსულთა ჩვილების 18% დაექვემდებარა
ალკოჰოლის ზემოქმედებას 9-თვიანი მუცლადყოფნის
რომელიღაც პერიოდში (ყველაზე მაღალი მაჩვე-
ნებელი პირველ ტრიმესტრში აღინიშნებოდა); დამა-
ტებით, 4.5% კოკაინის, 17.4% მარიხუანას და 21%
თამბაქოს ზემოქმედების ქვეშ აღმოჩნდა.93,94 ნაყოფის
ალკოჰოლური სინდრომი (fetal alcohol syndrome,
FAS) შეერთებულ შტატებში ყველაზე გავრცელებულ
დაბადების დეფექტებს შორის მესამე ადგილზეა და
გონებრივი ჩამორჩენის წამყვანი მიზეზია.
ორსულთა მიერ ალკოჰოლის, თამბაქოს
და ნარკოტიკების მოხმარება - 2009
ორსულთა პროცენტული რაოდენობა, 15-44 წლის
პირველი ტრიმესტრი
მეორე ტრიმესტრი
მესამე ტრიმესტრი
სიგარეტი ალკოჰოლი ალკოჰოლით რომელიმე მარიხუანა
გაღრევება აკრძალული
ნარკოტიკი
დიაგრამა 5-2
ყურადღება მიაქციეთ, რომ პირველი და მეორე ტრიმესტრის
მანძილზე, როდესაც ნაყოფი ყველაზე მეტად მოწყვლადია,
ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარება, განსაკუთრებით
ალკოჰოლის, ბევრად უფრო მაღალია მესამე ტრიმესტრის
მაჩვენებლებთან შედარებით. უცნაური გამონაკლისია სიგარეტის
მოხმარება, რომელიც ოდნავ იმატებს მესამე ტრიმესტრში.23
261
შეერთებულ შტატებში 2008-2009 წლებში ნივთიე-
რებათა მოხმარების თვით-ანგარიშებში ყველა
ორსულის 5.9% აღიარებს უკანასკნელი 30 დღის
მანძილზე რომელიმე აკრძალული ნარკოტიკის
მოხმარებას, 10% − ალკოჰოლის მოხმარებას, 4.4%
− ერთ ეპიზოდზე ალკოჰოლის ჭარბად მოხმარებას
(გაღრევება), 0.8% ალკოჰოლის ჭარბად მოხმარებას
და 15.3% სიგარეტის მოწევას. მონაცემების განხილვა
ასაკობრივ ჭრილში გვიჩვენებს, რომ 15-17 წლის და
26-44 წლის ორსულებთან შედარებით, 18-25 წლის
ქალები მეტად მოიხმარდნენ აკრძალულ ნარკოტიკულ
საშუალებებს ან ეწეოდნენ სიგარეტს ორსულობის
ბოლო თვეში (დიაგრამა 5-2). 93,94,94A
ნარკოტიკების მოხმარებისა და ჯანმრთელობის
ეროვნული კვლევა საკუთარ მონაცემებს აყრდნობს
კონფიდენციალურ თვითგაცხადებულ ინფორმაციას,
რომელსაც კვლევის შედეგებზე გავლენის მოხდენის
პოტენციალი აქვს, ვინაიდან ორსულმა ქალებმა,
შესაძლოა, არ გაამხილონ ნარკოტიკების მოხმარება
და ბევრმა მათგანმა ადრეულ ეტაპზე, როდესაც
ნივთიერებებს ყველაზე მეტად აქვს დამანგრეველი
ეფექტი ნაყოფზე, ორსულობის შესახებ შესაძლოა
არც კი იცოდეს. ამგვარად, მიუხედავად იმისა, რომ
თვით-ანგარიშით მიღებული მონაცემების მიხედვით
საგანგაშოდ მაღალია ნივთიერებათა მოხმარების
მაჩვენებელი ორსულ ქალებში, რეალური მონაცემები
შესაძლოა უფრო მაღალიც კი იყოს. დოქტორი ირა
ჩასნოვის მიმდინარე კვლევები 40-მდე შტატში აკრძა-
ლული ნარკოტიკების, ალკოჰოლის და თამბაქოს
მოხმარების ურინოტესტირებით მიღებულ უფრო
მაღალ მონაცემებს გვაჩვენებს.95 ჩვენ, როგორც
საზოგადოებამ, აქტიურად უნდა მივაქციოთ ყურადღება
ორსულ ქალებში ნივთიერებების მოხმარების
დრამატულ სტატისტიკას.
ალკოჰოლის მოხმარება ორსულობის დროს:
გონებრივი ჩამორჩენის პირველი მიზეზია
ერთადერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მომავალში
ნივთიერებათა ავადმოხმარების პრობლემისა ჩვი-
ლებში, რომელნიც დაექვემდებარნენ ალკოჰოლის
ზემოქმედებას
ზემოქმედებას დაქვემდებარებულ ბავშვებში IQ
საშუალო მაჩვენებელი 85-დან 95-მდე მერყეობს
დაკავშირებულია ბავშვის ბიოლოგიურ ოჯახს გა-
რეთ განთავსების 80%-თან.96
დოქტორმა დენის ემბრიმ პაქსის ინსტიტუტიდან (PAXIS
Institute) გამოითვალა ნივთიერების ზემოქმედებას
დაქვემდებარებულ თითოეულ ბავშვთან დაკავში-
რებული ხარჯი:
დაბადებამდე და ჩვილობის ასაკი $58,000
ადრეული ბავშვობის წლები $34,300
262 თავი 5
დაწყებითი კლასები $47,400
საშუალო სკოლა და თინეიჯერობა $475,700
მოზრდილობის წლები $894,000
სულ $1,509,400
მშობიარობის შემდგომ, ზემოქმედებას დაქვემდე-
ბარებულ ბავშვზე ზრუნვა სამჯერ მეტი ჯდება, ვიდრე
ბავშვზე, რომელიც არ მოქცეულა ზემოქმედების ქვეშ.
დამატებითი ხარჯები ასევე მოიცავს:
ჰოსპიტალიზაციის დამატებითი დღეები
$6,000
დროულად დაბადებული ჩვილებისთვის
ნაადრევად დაბადებული,
ზემოქმედების ქვეშ მოქცეული ჩვილის $135,000
ჰოსპიტალიზაცია
ჯანდაცვის ხარჯები, სიცოცხლის
პირველი წელი, წონა დაბადებისას $64,102
<1,500 გრ
ჯანდაცვის ხარჯები, სიცოცხლის
პირველი წელი, წონა დაბადებისას $23,206
1,500-2,499 გრ
ჯანდაცვის ხარჯები, სიცოცხლის
პირველი წელი, წონა დაბადებისას − $9,303
ნორმალური
სახელმწიფო დახმარების ხარჯები $9,600
მინდობით აღზრდის ხარჯები $8,57897
დედობა და მოხმარებასთან
დაკავშირებული რისკები
„წყლების დაღვრის შემდეგ [ნარკოტიკი] მოვიხმარე,
საავადმყოფოსკენ რომ მივდიოდით. „კაიფში“ ვიყავი,
იმიტომ, რომ ვერ ვუძლებდი კიდევ ერთი ბავშვის
ოჯახში ძალადობის მსხვერპლად გახდომის იდეას.
ვიფიქრე, „კაიფში“ თუ ვიქნებოდი, ბავშვს წაიყვანდნენ
ჩემგან, და ის აღარ იქნებოდა იძულებული, სახლში
მოსულიყო, სადაც ძალადობა დახვდებოდა.“
26 წლის ნივთიერებებზე დამოკიდებული ქალი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში.
ისტორიულად, ორსულ ქალებსა და მათ ნაყოფზე
ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების ეფექტების კვლევა
და მკურნალობა საკმაოდ მწირი იყო. მიუხედავად
იმისა, რომ მეოცე საუკუნის მიჯნაზე ოპიუმსა და
მორფზე დამოკიდებული ქალების რაოდენობამ
გადააჭარბა მამაკაცთა რაოდენობას, სამკურნალო
დაწესებულებების უმეტესობა მამაკაცებისთვის იყო
გამიზნული.98,99 ალკოჰოლური სასმელის უარყოფითი
გავლენა ნაყოფზე ანტიკური დროიდან იყო ცნობილი,
მაგრამ სპეციფიკური კლინიკური სინდრომის −
ნაყოფის ალკოჰოლური სინდრომის იდენტიფიცირება
მხოლოდ 1973 წელს მოხდა.100 1980-იანი წლებისთვის
კვლევების რაოდენობამ და ინტერესმა ნარკოტიკების
პერინატალური ეფექტების თემაზე იმატა, ასევე გაი-
ზარდა ნარკოტიკების ავადმოხმარების ეროვნული
ინსტიტუტის, ჯანმრთელობის ეროვნული ინსტიტუტისა
და სხვა სახელმწიფო დაწესებულებების დაფინანსება.
როდესაც ორსულობასთან დაკავშირებულ ჩვეულ
სტრესსა და სამედიცინო გართულებებს ემატება
ნარკოტიკებისა და ალკოჰოლის ავადმოხმარება
ამ პერიოდის მანძილზე, ეს ქალებს სამედიცინო და
სამეანო პრობლემების განვითარების თვალსაზრისით
კიდევ უფრო მაღალი რისკის ქვეშ აყენებს.
მდგომარეობებში, რომელიც შეიძლება გაართულოს
ნარკოტიკების მოხმარებამ ორსულ ქალებში შედის
ანემია, სექსობრივი გზით გადამდები დაავადებები,
დიაბეტი, სისხლის მაღალი წნევა, ნევროლოგიური
დაზიანება, დასუსტებული იმუნური სისტემა და ცუდი
კვება. ასევე არსებობს ინფექციების, როგორიცაა C
ჰეპატიტი, ენდოკარდიტი და აივ/შიდსი, გავრცელების
რისკი ორსულ ქალებში, ვინც ნარკოტიკებს ინექციურად
მოიხმარს.101
„როდესაც მოვიხმარდი, ჩემი ქცევა მართლა საშიში
ხდებოდა. ისეთ რაღაცებს ვაკეთებდი, რასაც
ნორმალური ადამიანები არ სჩადიან. ბევრ სხვადასხვა
ადამიანთან ვამყარებდი სქესობრივ კავშირს. ბევრი
დაუცველი სქესობრივი აქტი მქონდა. დამემართა
C ჰეპატიტი. მქონდა არაერთი სქესობრივი გზით
გადამდები დაავადება. ყველა ორსულობის დროს
მოვიხმარდი. ასე, რომ ჩემს ბავშვებზეც მოახდინა ამან
გავლენა. შედეგები ჯერ კიდევ ფიზიკურად აწუხებთ.
ეს არის, რასთან ერთადაც უნდა ვიცხოვრო“.
29 წლის, 4 შვილის დედა, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში.
„საავადმყოფომდე ვერც მივედი, სადაც ჩემი
ბიჭი მყავდა დატოვებული; პარკსაც ვერ გავცდი,
არადა საავადმყოფო ზუსტად ქუჩის მეორე მხარეს
იყო. პარკში გავიჭედე, ვხედავდი ნეონატალური
ინტენსიური სამკურნალო განყოფილების ფანჯრებს,
ვიცოდი, რომ ჩემი შვილი იქ იყო, მაგრამ საბოლოოდ
პარკში შემოვრჩი, ვსვამდი და ვიკეთებდი“.
27 წლის ნივთიერებებზე დამოკიდებული ქალი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში.
ნაყოფის და ახალშობილის ჯანმრთელობის
პრობლემები
როდესაც ორსული ქალი ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებს
მოიხმარს, რთულია ნაყოფზე მისი ტოქსიკური
გარემოს და ნარკოტიკების პირდაპირი გავლენის
ერთმანეთისგან გამოყოფა. ცუდი კვება, სისხლით
გადამდები ინფექციები, ოჯახში ძალადობის სტრესი,
სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებები (სგგდ)
მაღალი რისკის ქცევისგან − ამ ყველაფერმა შეიძლება
ბევრი გვერდითი მოვლენები გამოიწვიოს, რომელიც
ასევე, პირდაპირ ნარკოტიკთანაც არის დაკავშირე-
ბული. მიუხედავად იმისა, რომ საკმარისი კვლევებია
ჩატარებული სხვადასხვა ნარკოტიკების პირდაპირი
ეფექტების შესასწავლად, საერთო ეპიდემიოლოგია
გარკვეულწილად რთული განსასაზღვრია.
პლაცენტური
ბარიერი

აშშ-ში აივ ინფექციის მქონე ბავშვების 80% ინექციურად

მომხმარებელი დედის, ან ინექციურად მომხმარებელი
კაცის პარტნიორის შვილია. ეს მაჩვენებელი 90%-
მდე იზრდება დედამიწის მთელი მოსახლეობის
ჩვილებისა და ბავშვების შემთხვევაში. აივ ინფექციით
დაბადებული ჩვილის სიცოცხლის ხანგრძლივობა ორ
წელზე ნაკლებია. თუკი აზიდოთიმიდინი (AZT) და სხვა
რეცეპტით გასაცემი წამლების/თერაპიების გამოყენება
და უსაფრთხოების სხვა ზომების გათვალისწინება
ხდება, ახალშობილთა მხოლოდ 2% იბადება ვირუსით.
თუკი არ იცავენ უსაფრთხოების ზომებს, განსაკუთრებით
ეს წამლების მიღებას ეხება, ინფიცირების
მაჩვენებელი 15%-დან 45%-მდე ფარგლებშია.102,103,104
დაბალგანვითარებულ ქვეყნებში, სადაც AZT-ზე და სხვა
წამლებზე ხელმისაწვდომობა ნაკლებია, აღნიშნული
მაჩვენებელი 35%-დან 40%-მდე მერყეობს.105

ნივთიერებაზე დამოკიდებული ორსული ადამიანების

ცხოვრება ხშირად ქაოტურია. ხშირ შემთხვევებში
ისინი არ იღებენ პრენატალურ ზრუნვას ან სამედიცინო დიაგრამა 5-3
ჩარევას მშობიარობამდე. მოხმარების მიუხედავად,
ორსული მოზარდი ჯერ არ არის ფიზიკური, ემოციური განვითარების პროცესში ბავშვს იცავს პლაცენტური ბარიერი,
რომელშიც მავნე ნივთიერებები ვერ აღწევს. ფსიქოაქტიური
თუ ქცევითი თვალსაზრისით ჩამოყალიბებული ადა-
ნივთიერებები არღვევს ამ ბარიერს და ნაყოფზე უფრო ძლიერ
მიანი, რაც მის ბავშვს გართულებების მეტი რისკის ქვეშ უარყოფით გავლენას ახდენს, ვიდრე დედაზე.
აყენებს, ვიდრე ეს 18 წლის ზემოთ დედების ბავშვებთან
© 2011 CNS Productions, Inc.
ხდება.18,105,106,107
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე 263
როდესაც ფსიქოაქტიური ნივთიერება გაივლის
პლაცენტური ბარიერის მრავალფენიან უჯრედების
საფარს (დიაგრამა 5-3), ნაყოფი ექცევა იმავე ქიმიური
ნივთიერებების გავლენის ქვეშ, რასაც დედა იყენებს.
პლაცენტური ბარიერი უფრო მეტად ფოროვანია,
ვიდრე ჰემატოენცეფალური ბარიერი, თუმცა ეს უკა-
ნასკნელი ნაყოფში სრულად ჩამოყალიბებული არაა
დაბადებიდან რამდენიმე თვე ან მეტიც კი. მას შემდეგ,
რაც ბავშვი დაიბადება, ბევრი ნივთიერება გადადის
დედის რძეში, რაც ბავშვს ისევ ამყოფებს საშიში ქიმიური
ნივთიერებების გავლენის ქვეშ.
ნაყოფისა და შემდგომში ჩვილის მოუმწიფებელი მეტა-
ბოლიზმის გამო, დედის მიერ ინექციით, შესუნთქვით თუ
მოწევის გზით მიღებული ნივთიერებებით გამოწვეული
ეფექტების ყოველი ტალღა ნაყოფში შეიძლება უფრო
დიდხანსაც კი გრძელდებოდეს.
ნაყოფი ყველაზე მეტად მოწყვლადია პირველი 12
კვირის მანძილზე. პირველი ტრიმესტრის მანძილზე
ხდება უჯრედების განვითარება და დაყოფა კიდურებად
და სხვა ორგანოებად; ამ დროს ორგანოების
არასათანადოდ განვითარების რისკი ყველაზე
მაღალია. ვინაიდან ცენტრალური და პერიფერიული
ნერვული სისტემა ორსულობის მთელი პერიოდის
მანძილზე განაგრძობს განვითარებას, ნევროლოგიური
ზიანის მიმართ ნაყოფი მოწყვლადია დედის მიერ
მოხმარების პერიოდის მიუხედავად. მეორე ტრიმესტრი
(13-24 კვირა) მომწიფების შემდგომი პერიოდია, და,
შესაბამისად, ორგანოები ამ პერიოდშიც მოწყვლადია.
ნარკოტიკების ზემოქმედება ამ ეტაპზე პათოლოგიური
სისხლდენის ან სპონტანური აბორტის რისკს ქმნის.
მესამე ტრიმესტრში (ორსულობის ბოლო 12 კვირა)
ხდება ნაყოფის მომწიფება და დაბადებისთვის
მომზადება. ძლიერი ნივთიერებები, როგორიცაა
ჰეროინი ან კოკაინი, შეიძლება გახდეს ნაადრევი
დაბადების და ახალშობილის ნივთიერებაზე
ფიზიკურად დამოკიდებულების მიზეზი. ვინაიდან ნარ-
კოტიკებს ასე დიდი ეფექტის მოხდენა შეუძლიათ ნა-
ყოფზე ორსულობის მთელი პერიოდის მანძილზე, ძა-
ლიან მნიშვნელოვანია, რომ ორსულმა ქალებმა თავი
შეიკავონ ნივთიერებების ყოველგვარი არასაჭირო
მიღებისა და ზემოქმედებისგან.
„ორსულად რომ ვიყავი, დღეში 3-4 ლიტრ ღვინოს
ვსვამდი, დაახლოებით 8 თვემდე. შედეგად ჩემი
გოგო ნაყოფის ალკოჰოლის სინდრომით დაიბადა.
გულში ხვრელი ჰქონდა, მომნელებელი სისტემა სულ
არეული იყო; ჰქონდა ძლიერი პირღებინება; ერთი
თვის მანძილზე წონაში არ იმატებდა. მე გამომწერეს,
მაგრამ მას საავადმყოფოში მოუწია დარჩენა. 3 თუ 4
წლის რომ იყო, მეტყველების თერაპია დასჭირდა“.
25 წლის ნივთიერებებზე დამოკიდებული ქალი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში.
ნაყოფის მოუმწიფებელი მეტაბოლური სისტემის გამო
ნარკოტიკები მის სისტემაში უფრო დიდხანს და მაღალი
კონცენტრაციით რჩება, ვიდრე დედის ორგანიზმში.
264 თავი 5
ნაყოფზე ნარკოტიკების ზემოქმედების შედეგები
ორსულობის დასრულების შემდგომაც გრძელდება;
ბევრი ბავშვი სუსტი იმუნური სისტემით იბადება.
ნეონატალური მოხსნის სიმპტომების, ინტოქსიკაციის
და განვითარების ან სწავლის შეფერხების გარკვეული
სინდრომები სხვადასხვა ნარკოტიკებთან არის
დაკავშირებული, მათ შორის ალკოჰოლთან .101
ხანგრძლივი ეფექტები
„ახლა ისინი უფრო დიდები არიან, ზოგ მათგანს
დასწავლის დარღვევები აქვს. ჩემს უფროს
ვაჟს ყურადღების დეფიციტის დარღვევა აქვს,
შუათანას − ბრაზის მართვის პრობლემები, და
ვინაიდან ეს ბავშვები დამოკიდებულების პერიოდში
აღვზარდე, დეპრესიითაც იტანჯებიან, ხომ გესმით.
ანტისოციალურები არიან. ადიქცია ჩემი და მათი
მამის ქცევით გადავეცი უფროს შვილს.“
29 წლის, ოთხი შვილის დედა, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში.
მწვავე გულყრები, გაძნელებული კუნთების კონტრო-
ლი, შეზღუდული შემეცნებითი უნარები, ჰიპერაქტივობა,
კონცენტრაციასა და მეხსიერებასთან დაკავშირებული
სირთულეები, ძალადობრივი ქმედება, აპათია და
ემოციების ნაკლებობა − ეს იმ სიმპტომთა დიაპაზონია,
რომელმაც შეიძლება თავი იჩინოს, როდესაც
ნარკოტიკების ზემოქმედებას დაქვემდებარებული
ბავშვი სკოლაში მიდის. კარგი ამბავი ისაა, რომ ბოლო
კვლევები გვაჩვენებს − ნარკოტიკების ზემოქმედებას
დაქვემდებარებული ბავშვების უმეტესობა, ვინც იღებს
პრენატალურ, პერინატალურ და პოსტნატალურ
ზრუნვას ხანგრძლივ პედიატრიულ მომსახურებასთან
ერთად, ახერხებენ (თუმცა კი ნელი დაწყებით)
განვითარებით დაეწიონ იმ ბავშვებს, რომელნიც არ
მოქცეულან ზემოქმედების ქვეშ.108 ზრუნვის გარეშე
ზოგიერთი ეფექტი შექცევადი ხასიათისაა.
ოტავაში, კანადაში ჩატარებულ კვლევაში, ზომიერად
მსმელი დედების ბავშვები დაბალ კოგნიტურ ქულებს
იღებდნენ 36 თვის, მაგრამ არა 48, 60 ან 72 თვის
ასაკში.109 სხვა კვლევების შედეგებით, დასწავლის
დარღვევები შენარჩუნებული იყო 7 წლის და უფროსი
ასაკის ბავშვებში.110
კონკრეტული ნივთიერებების
ეფექტები
ნაყოფზე ნარკოტიკების გავლენის მეცნიერული
კვლევების ირგვლივ არსებული დაპირისპირების მიუ-
ხედავად, მეცნიერებმა განსაზღვრეს პრენატალური და
პოსტნატალური სიმპტომები და მდგომარეობები, რომ-
ლებიც კონკრეტულ ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებთან
არის დაკავშირებული.
ალკოჰოლი
ახალშობილებზე ალკოჰოლის ეფექტების კვლევების
რაოდენობა ყველა სხვა ნივთიერების კვლევაზე მეტია.
ნაყოფის ალკოჰოლური სპექტრის აშლილობები
რამდენიმე მდგომარეობას მოიცავს.

ვიზუალიზაციის ტექნიკებმა ბევრი სტრუქტურული

დეფორმაცია გამოავლინა მუცლადყოფნისას ალკო-
ჰოლის ზემოქმედებას დაქვემდებარებულ ჩვილებში,
მათ შორისაა კორძიანი სხეულის (corpus callosum),
თხემის წილის, ნათხემის და კუდიანი ბირთვის (caudate
nucleus) დაზიანებები.111 ყველაზე კარგად ცნობილი
მდგომარეობა − ნაყოფის ალკოჰოლური სინდრომი,
ფიზიკური, ფსიქიკური და ქცევითი დარღვევების გან-
საზღვრული ნაკრებია ბავშვებში, რომელთა დედებიც
ჭარბად მოიხმარდნენ ალკოჰოლს ორსულობის დროს.
სიმპტომები მოიცავს შეფერხებულ ზრდას (მცირე წონა,
სიმაღლე, თავის გარშემოწერილობა, ტვინის ზრდა
და ზომა), სახის დეფორმაცია (მოკლე ქუთუთოები,
თხელი ზედა ტუჩი, სახის ბრტყელი შუა ნაწილი, ჭრილი
ზედა ტუჩზე); პერიოდულად თავს იჩენს გულთან და
კიდურებთან დაკავშირებული პრობლემები, ინტელექ-
ტუალური განვითარების შეფერხება, ნევროლოგიური
დარღვევები, ქცევითი პრობლემები, ვიზუალური
პრობლემები, სმენის დაქვეითება და წონასწორობის
ან სიარულის პრობლემები.112-114 ალკოჰოლის გავლენის ფიზიკური ეფექტები ზოგჯერ თვალსაჩინო
არაა, მაგრამ ამ შვილად აყვანილი ბიჭის შემთხვევაში ნაყოფის
არსებობს რიგი სხვა, ნაკლებად მძიმე, მაგრამ უფრო ალკოჰოლური სინდრომის გავლენა ნათლად ჩანს − განსაკუთრებით
გავრცელებული მდგომარეობები, რომელიც მოიცავს ტუჩებსა და თვალებზე. ფსიქიკური პრობლემები ამდენად აშკარა
არაა.
შემეცნებით უნარებს, როგორიცაა ალკოჰოლთან
დაკავშირებული ნეიროგანვითარების დარღვევა © 2001 CNS Productions, Inc.

(alcohol-related neurodevelopmental disorder, ARND)

და ალკოჰოლთან დაკავშირებული თანდაყოლილი
დეფექტები (alcohol-related birth defects, ARBD), ასევე
ცნობილი, როგორც ნაყოფის ალკოჰოლური ეფექტები
(fetal alcohol effects, FAE).
სტატისტიკა გვიჩვენებს, რომ მსოფლიოში 33-დან 290-
მდე ახალშობილს ყოველ 100,000 ცოცხლადშობილ
ბავშვზე აქვს ნაყოფის ალკოჰოლური სინდრომი.
ზოგიერთ ქვეყანაში, მაგალითად, სამხრეთ აფრიკაში,
ეს მაჩვენებელი კიდევ უფრო მაღალია. ალკოჰოლთან
დაკავშირებული ნეიროგანვითარების აშლილობისა
და ალკოჰოლთან დაკავშირებული თანდაყოლილი
დეფექტების ინციდენტობა სავარაუდოდ 5-ჯერ ან
10-ჯერ მეტია ნაყოფის ალკოჰოლური სინდრომის
გავრცელებასთან შედარებით. აშშ-ში 50-დან 200-მდე
შემთხვევა ყოველ 100,000-ზე ნორმალურად მიიჩნევა,
მაგრამ ინდივიდუალურ ჯგუფებში ეს მაჩვენებლები
მნიშვნელოვნად მერყეობს: ამერიკელ ინდიელებში
ინციდენტობა მეტია, შემდეგ მოდის აფრო-ამერიკელთა
ჯგუფები და ბოლოს აზიელი, ესპანურენოვანი ამერი-
კელი და თეთრკანიანი ადამიანები.115-117 ბოლოდროი-
ნდელმა კვლევამ, რომელიც მუცლადყოფნისას
ალკოჰოლის ზემოქმედებას შეისწავლიდა, აჩვენა,
რომ ზრდაში პრობლემები წონის, სიმაღლის, თავის
გარშემოწერილობის ჩათვლით, ნარჩუნდება მოზარ-
დობის პერიოდშიც.118
დოქტორმა სტერლინგ კ. ქლარენმა (Dr. Sterling
K. Clarren) და მისმა კოლეგებმა სიეტლის ბავშვთა
საავადმყოფოდან ცხოვრების სტილის, ფსიქიკური
ჯანმრთელობისა და ნარკოტიკების მოხმარების
ისტორიის შესასწავლად გამოკითხეს ნაყოფის
ალკოჰოლური სინდრომის მქონე ბავშვების 80 დედა.
„საოცარი რამ შევიტყეთ − დედების 100% მძიმე
ფიზიკური და სექსუალური ძალადობის მსხვერპ-
ლია. მათგან დაახლოებით 60%-ზე ძალადობდნენ
მოზარდობის პერიოდიდან მოყოლებული.
დაახლოებით 80%-ს ფსიქიკური ჯანმრთელობის
მძიმე დიაგნოზი აქვს და არა ერთი, არამედ
რამდენიმე. საშუალო პაციენტს 6 გამოკვეთილი
ფსიქიკური აშლილობის დიაგნოზი ჰქონდა, DSM-IV
სისტემით დადგენილი. ზოგ მათგანს 10 დიაგნოზზე
მეტი ჰქონდა: შიზოფრენია, მანიაკალური დეპრესია,
ფობიები, პოსტ-ტრავმული სტრესული აშლილობა
და ასე შემდეგ და ასე შემდეგ.“
დოქტორ სტერლინგ კ. ქლარენი (პირადი კომუნიკაცია, 1999).
ნაყოფის ალკოჰოლური სინდრომის და სხვა დარ-
ღვევების გარდა, ჩვილის უეცარი სიკვდილის
სინდრომის (sudden infant death syndrome, SIDS)
მაჩვენებელი მნიშვნელოვნად იზრდება, თუკი ქალი

ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე 265

სვამს ორსულობის ან ძუძუთი კვების პერიოდში.
ინდიელთა ჯანდაცვის სერვისის კვლევამ დაადგინა,
რომ პრევენციულმა ღონისძიებებმა, როდესაც მედდა
ალკოჰოლის მოხმარების პრობლემების მქონე
დედებთან სახლებში მიდიოდა, 80%-ით შეამცირა
უეცარი სიკვდილის სინდრომის მაჩვენებელი.
ნივთიერებათა ავადმოხმარებისა და ბავშვთა კეთი-
ლდღეობის ეროვნული ცენტრი კოლუმბიის უნი-
ვერსიტეტის ნივთიერებათა ავადმოხმარებისა და ადიქ-
ციის ცენტრთან ერთად მუშაობს იმ შემაშფოთებელი
მოვლენების მიმართ ცნობიერების ამაღლებაზე,
რომელსაც ბავშვები აწყდებიან მათი მშობლების მიერ
ალკოჰოლის და სხვა ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარების შემთხვევაში. მათი შრომები
მოწმობს, რომ მშობლები, რომლებიც მოხმარების
ზემოქმედების ქვეშ არიან, უქვეითდებათ განსჯის უნარი,
ადვილად ღიზიანდებიან, ახასიათებთ პარანოია და
არათანმიმდევრული აღზრდის სტილი არასათანადო
ზედამხედველობასთან ერთად. ბავშვებს ქაოსში უწევთ
ცხოვრება და ძალადობის რისკის ქვეშ არიან; 2.7-ჯერ
მეტი ალბათობით ხდებიან ძალადობის და 4.2-ჯერ მეტი
ალბათობით უგულებელყოფის მსხვერპლი, აკლიათ
ჯანმრთელობაზე ზრუნვა და უწევთ ნარკოტიკებთან
და მოხმარების ხელსაწყოებთან შეხება. არასათანადო
მოპყრობა ტრავმასთან დაკავშირებული სიკვდილის
წამყვანი მიზეზია 5 წლამდე ასაკის ბავშვებში, აქედან
შემთხვევათა 66% ალკოჰოლის ან სხვა ნარკოტიკების
ზემოქმედების ქვეშ მყოფი მშობლების ოჯახებში
ხდება.119
კოკაინი და ამფეტამინები
ნარკოტიკების მოხმარებისა და ჯანმრთელობის ეროვ-
ნული კვლევის 2012 წლის მონაცემებით, 12 წლის
და უფროსი ასაკის მინიმუმ 37.7 მილიონ ამერიკელს
გაუსინჯავს კოკაინი ცხოვრების მანძილზე, 4.67მილიონი
მოიხმარდა კოკაინს გასულ წელს და 1.65 მილიონი −
გასული თვის მანძილზე.23 უფრო მეტ კაცს მოუხმარია
კოკიანი, ვიდრე ქალს, მაგრამ რეპროდუქციული
ასაკის ქალების რიცხვი, ვისაც კოკაინი გასული წლის
მანძილზე მოუხმარია, საკმაოდ მაღალია; ზოგი მათგანი
მოიხმარდა ორსულობის დროს. 1980-იან წლებში,
როდესაც კოკაინის მოხმარების მაჩვენებლები ყველაზე
მაღალი იყო, აშშ-ში მცხოვრები ჩვილების სავარაუდოდ
4.5% მუცლადყოფნის პერიოდში კოკაინის ზემოქმედე-
ბას იყო დაქვემდებარებული.121 ამავე პერიოდის სხვა
კვლევები გვაჩვენებს, რომ ბავშვების 15-25%, რომელიც
ქალაქის ცენტრში სპეციალურ საავადმყოფოებში
დაიბადნენ, ასევე კოკაინის ზემოქმედებას იყვნენ
დაქვემდებარებული.122,122A 1994-2006 წლებში „აშშ
მკურნალობის ეპიზოდის მონაცემების“ თანახმად (U.S.
Treatment Episode Data Set, TEDS), საავადმყოფოებში
ნივთიერებათა ავადმოხმარების სამკურნალოდ მიღე-
ბული იყო 245,970 ორსული ქალი. 1994 წელს აღ-
ნიშნული ჰოსპიტალიზაციების 8% მეთამფეტამინის
266 თავი 5
ავადმოხმარებასთან იყო დაკავშირებული; 2006 წელს
ეს მაჩვენებელი 24%-მდე გაიზარდა.23 ნარკოტიკების
მოხმარებისა და ჯანმრთელობის ეროვნული კვლევის
2012 წლის მონაცემები აფიქსირებს მეთამფეტამინის
ავადმოხმარების მცირე ზრდას თითქმის ათწლიან
პლატოზე და უმნიშვნელოდ შემცირების პერიოდის
შემდეგ.123
„ვეწეოდი კრეკ კოკაინს და ვსვამდი ალკოჰოლს; მან
ძალიან, ძალიან ცუდად იცოდა მორტყმა (ბავშვმა).
თითქოს ტრემორი ჰქონდა, ან რამე მსგავსი, ჩემს
მუცელში. რა თქმა უნდა, 6 კვირით ადრე გავაჩინე.
და, როდესაც დაიბადა, ნეონატალური ინტენსიური
მკურნალობის განყოფილებაში მოუწია წასვლა;
მილები ჰქონდა მთელი სხეულიდან გამოჩრილი;
ვერ სუნთქავდა. ჩემი ბიჭი გულის მონიტორზე
იყო შეერთებული. ამ ექვსი თვის მანძილზე მისი
გულისცემა ორჯერ გაჩერდა“.
24 წლის კრეკის მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში.
სტიმულატორები, როგორიცაა კოკაინი და ამფეტამინე-
ბი, აჩქარებს გულისცემას და ავიწროებს სისხლძარ-
ღვებს, რაც, როგორც დედის, ასევე ნაყოფის წნევის
მკვეთრ მატებას იწვევს. სისხლძარღვების შევიწროება
ამცირებს სისხლის, საკვებისა და ჟანგბადის ნაკადს
პლაცენტის და ნაყოფის მიმართულებით. ეს
ყველაფერი შესაძლოა დასრულდეს ნაყოფის განვი-
თარების ჩამორჩენით და ნაადრევი მშობიარობით
(წონის ან გესტაციური ასაკის მიხედვით), განსაკუთ-
რებით იმ შემთხვევაში, თუკი დედა ხშირი მომხმა-
რებელია. დედის და პლაცენტური წნევის მატება,
იშვიათ შემთხვევებში, შეიძლება გახდეს პლაცენტის
ჩამოშლის მიზეზი (abruptio placentae) და დასრულდეს
სპონტანური აბორტით ან ნაადრევი მშობიარობით.125
არტერიული წნევის მწვავე მატებამ შეიძლება ნაყოფის
ინსულტი გამოიწვიოს. ნაყოფის ტვინის სისხლძარღვები
ძალიან მყიფეა და ადვილად ზიანდება კოკაინის და
განსაკუთრებით ამფეტამინების ზემოქმედებს შედეგად.
კოკაინის მესამე ტრიმესტრში მოხმარებამ შეიძლება
გამოიწვიოს ნაყოფის მოულოდნელი აქტივობა,
საშვილოსნოს შეკუმშვა და ნაადრევი მშობიარობა
მოხმარებიდან რამდენიმე წუთშიც კი.126
მიუხედავად იმისა, რომ არ არსებობს ფიზიკური დარ-
ღვევების ცალკე გამოყოფილი ჯგუფი, რომელიც
ორსულობის დროს კოკაინის ან ამფეტამინის მოხმა-
რებასთან არის დაკავშირებული, ზემოქმედებას
დაქვემდებარებული ბავშვები ავლენენ ზრდის შეფერ-
ხებას: პატარა თავი, შარდ-სასქესო ტრაქტის დარ-
ღვევები, ნაწლავების მწვავე დაავადებები (გასტრო-
შიზისი, ნაწლავების გამობერვა ჩვილის სხეულიდან),
ფეხების შებრუნება ან კიდურების სხვა პრობლემები,
ძილის და სუნთქვის დარღვევა.127-130 მეთამფეტამინის ან
კოკაინის ზემოქმედებას დაქვემდებარებულ ჩვილებში
მაღალია აივ-ის, B და C ჰეპატიტის და სხვა ინფექციის
მაჩვენებლები.
ორსულობის პერიოდში კოკაინის ზემოქმედებას
დაქვემდებარებული ჩვილები ხშირად განიცდიან
აღკვეთის მდგომარეობას, რომელიც ხასიათდება
უკიდურესი აჟიტირებით, გახშირებული სუნთქვით,
ჰიპერაქტიურობითა და პერიოდული გულყრებით.
ვინაიდან ეს ბავშვები აღკვეთის ან თრობის
მდგომარეობაში არიან, შეიძლება ერთიც და მეორეც,
ისინი ძალიან ადვილად ღიზიანდებიან, რთულად
მშვიდდებიან და ახასიათებთ ტრემორი, მდგომარეობა,
რომელიც ცნობილია გაღიზიანებული ბავშვის
სინდრომის სახელით (irritable baby syndrome).
ჩვილებს აქვთ საკუთარ გარემოსთან ურთიერთობის
პრობლემები, ვერ იტანენ სინათლესა და შეხებას,
აქვთ კუნთების კოორდინაციის პრობლემები, წოვის და
ყლაპვის სირთულეები. ბევრი პრობლემა დაბადებიდან
რამდენიმე კვირაში ქრება, თუკი დედის რძე კოკაინით
დაბინძურებული არაა. მეთამფეტამინის მნიშვნელოვანი
რაოდენობა (18-68 მილიგრამი დედის წონის 1
კილოგრამზე დღეში, მგ/კგ) რჩება დედის რძეში, ასე
რომ, თუკი დედა მოიხმარს ბავშვის დაბადებისას, მან
უნდა მოიცადოს 24 საათი ბოლო მოხმარების შემდეგ,
სანამ ძუძუს მოაწოვებს ბავშვს.131,132
კოკაინის ზემოქმედებას დაქვემდებარებული ბავშვების
მდგომარეობის შესწავლა მოხდა 3, 12 და 24 თვის
ასაკში; მათ თითქოს მეტი სტიმულაცია სჭირდებოდათ
აგზნების დონის მოსამატებლად, მაგრამ ნაკლებად
შეეძლოთ მაღალი აგზნების კონტროლი, ვიდრე
იმ ბავშვების ჯგუფში, ვინც არ დაქვემდებარებია
ზემოქმედებას.133,134 150 ბავშვის შესწავლამ ასევე
გამოავლინა, რომ სიფხიზლის და ყურადღების დაბალი
დონე პირდაპირაა დაკავშირებული ორსულობის
დროს მოხმარებული კოკაინის რაოდენობასთან.135
აღნიშნულ ჯგუფში ბევრი ჩვილი ავლენდა ნეიროქცევით
დეზორგანიზაციას, გაღიზიანებადობას და ცუდ ენობრივ
განვითარებას. ამ ჩვილებში ასევე მაღალი იყო უეცარი
სიკვდილის მაჩვენებელი, თუმცა რთულია გარემო და
კვებითი ფაქტორების განცალკევება ნარკოტიკების
პირდაპირი გავლენისგან.101
ბოლოდროინდელი კვლევები გვკარნახობს, რომ
ადრეული პროგნოზები ბავშვებში კოკაინის ზემოქ-
მედების შედეგად მძიმე დარღვევების განვითარების
შესახებ გაზვიადებული იყო.136 კოკაინი აზიანებს ნაყოფს,
განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როდესაც დედა მძიმე
მომხმარებელია, მაგრამ ამ ბავშვების უმეტესობა უფრო
მეტ ნორმალურ ქცევას ავლენს 3 წლის ასაკისთვის,
ვიდრე ადრე მიიჩნეოდა.137 თუმცა, ყურადღების დეფი-
ციტის აშლილობისა და ფრუსტრაციის ამტანობის
დაბალი დონის ანგარიშებს ეთანხმებიან მასწავ-
ლებლებიც და მშობლებიც.138 უნდა აღინიშნოს, რომ
ეს კვლევები ჩატარებულია ბავშვებზე, ვისაც ხელი
მიუწვდებოდა კარგ პოსტნატალურ და პედიატრიულ
ზრუნვაზე. ჩვენ არ ვიცით, კოკაინის ზემოქმედებას
დაქვემდებარებული ბავშვები ხარისხიანი ზრუნვის
გარეშე რამდენად შეძლებენ განვითარებაში დაეწიონ
ზემოქმედების გამოცდილების არმქონე ბავშვებს.
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
კვლევების ჩატარება მეთამფეტამინის ავადმოხმარების
თემაზე ორსულობის პერიოდში ცოტა ხნის წინ
დაიწყო, მაგრამ ამ ნარკოტიკის უარყოფითი ეფექტები
განვითარებად ნაყოფზე აშკარაა. 153 მეთამფეტამინის
ავადმომხმარებელი დედის 406 ბავშვზე ჩატარებულმა
კვლევამ დაადგინა ფიზიკური/ფსიქიკური/ემოციური
უნარების შეზღუდვის 33%-იანი მაჩვენებელი, რაც
მნიშვნელოვანი პროცენტია იმ ჯგუფთან შედარებით,
რომლებიც ორსულობისას ავად არ მოიხმარდნენ.
განვითარებაზე მოქმედ ხანგრძლივ შედეგებში შედის
უნარშეზღუდულობა, პერიოდული ფეთქებადი აშლი-
ლობა, ზრდისა და განვითარების შეფერხება, ყურად-
ღების დეფიციტისა და ჩვილის უეცარი სიკვდილის
უფრო მაღალი ინციდენტობა.139
ამ ბავშვების ზრუნვაში და განათლებაში ჩართული
მშობლებისთვის, განმანათლებლებისა და სხვებისთვის
არსებობს იმედი − ბევრი პათოლოგიური ნეიროქცევი-
თი ეფექტები უმჯობესდება ცხოვრების პირველი სამი
წლის მანძილზე.
ოპიოიდები
როდესაც ორსული ქალის ნარკოტესტი ოპიოიდებზე
დადებითი აღმოჩნდება, შეფასებისას ჰეროინის გარდა
სხვა ნივთიერებებსაც უნდა მივაქციოთ ყურადღება,
ვინაიდან ბოლო პერიოდში იმატა რეცეპტით გასაცემ
ოპიოიდების, მეთადონისა და ბუპრენორფინის მოხმა-
რების და ავადმოხმარების მაჩვენებლებმა. 2012 წელს,
რეპროდუქციული ასაკის ქალების 1-2% ავადმოიხმარდა
ჰეროინს ან აკრძალულ ოპიოიდებს.23,141 არსებობს
ასევე ორსული, ოპიოიდებზე დამოკიდებული ქალების
დიდი ჯგუფი, რომელთაც უტარდებათ მეთადონით
ან ბუპრენორფინით მკურნალობა ორსულობის
მთელი პერიოდის მანძილზე. ოპიოიდებზე ფიზიკური
დამოკიდებულება ხანგრძლივად მოხმარების შედეგია,
ამიტომაც ნაყოფზე მისი გავლენა უფრო ძლიერია,
ვიდრე ეპიზოდური მოხმარების ნივთიერებებისგან,
როგორიცაა, მაგალითად, კოკაინი. ჰეროინზე,
ჰიდროკოდონზე (ვიკოდინი®), ოქსიკოდონზე (ოქსი-
კონტინი®) და სხვა ოპიოიდებზე დამოკიდებულ ქალებში
მეტია მუცლის მოშლის, მკვდრად შობისა და პლაცენტის
ჩამოშლის რისკი, ინტრავენურად მოხმარების გამო
მძიმე ინფექციებთან შეხების (როგორიცაა აივ, B და
C ჰეპატიტი, სგგდ-ები) და მცირეწონიანი ბავშვის
დაბადების რისკი.
ჰეროინის ორსული მომხმარებლები აღკვეთის მდგო-
მარეობის პერიოდებს ყოველდღიურად გადიან, რასაც
ენაცვლება ნარკოტიკის ყოველი შესუნთქვის ან ინექციის
შემდგომი ზემოქმედების ტალღა. ეს ყველაფერი
ნაყოფის აუტოიმუნურ ფუნქციებში მნიშვნელოვან
და ზიანის მომტან ცვლილებებს იწვევს და დედისა
და ნაყოფის ჯანმრთელობის გართულებებების მი-
ზეზი ხდება. ჰეროინზე დამოკიდებული დედების
შვილები ხშირად ნაადრევად იბადებიან, პატარები
და უფრო სუსტები არიან, ვიდრე ჯანმრთელი ბავ-
267
შვები.142,143 მუცლადყოფნის პერიოდში ჰეროინის ზე-
მოქმედებას დაქვემდებარება ასევე დაკავშირებულია
პათოლოგიურ ნეირობიოლოგიურ განვითარებასთან.
ამ ბავშვებს ძილის პათოლოგიური პატერნები აქვთ
და ჩვილის უეცარი სიკდილის სინდრომის მაღალი
რისკის ქვეშ არიან. ნიუ იორკში ჩატარებულმა კვლევამ,
რომელმაც 16,409 ნარკოტიკების ზემოქმედებას
დაქვემდებარებული ჩვილი შეისწავლა, აჩვენა უეცარი
სიკვდილის სინდრომის 600%-იანი ზრდა.144
თუკი დედა ოპიოიდებზეა დამოკიდებული, დამოკი-
დებულია ნაყოფიც. დედის დღიური, ხანმოკლე
მოქმედების ოპიოიდების დოზის მიხედვით, ოპიოი-
დების ზემოქმედებას დაქვემდებარებულ მის ჩვილს
ნეონატალური აბსტინენციის სინდრომის (NAS)
ჩამოყალიბების ან ოპიოიდების აღკვეთის მდგო-
მარეობის გამოვლენის 60-დან 80%-მდე შანსი აქვს,
დაბადებიდან 48-72 საათში.145 ხანგრძლივი მოქმედების
ოპიოიდების შემთხვევაში, როგორიც მეთადონია,
ზემოხსენებული მდგომარეობები შეიძლება ერთიდან
ორ კვირამდე გაგრძელდეს. სიმპტომები მოიცავს
ჰიპერაქტიურობას, გაღიზიანებას, გამუდმებულ
ხმამაღალ ტირილს, კუნთური ტონუსის მომატებას,
ჰიპერაქტიურ რეფლექსებს, ოფლიანობას, ტრემორს,
ძილის არარეგულარულ პატერნებს, გახშირებულ
სუნთქვას, არაკოორდინირებულ და არაეფექტურ
წოვასა და ყლაპვას, ცემინებას, გულისრევასა და
დიარეას. მძიმე შემთხვევებში გვხვდება ზრდის შეფე-
რხება, გულყრები და, შესაძლოა, სიკვდილიც კი.
აღკვეთის ეფექტები შეიძლება იყოს სუსტი ან მძიმე
და შეიძლება გაგრძელდეს დღეების ან თვეების
განმავლობაში.146
ვინაიდან თავიდან სიმპტომების გამოვლენა სხვადა-
სხვანაირი შეიძლება იყოს, აუცილებელია ოპიოიდის
ზემოქმედებას დაქვემდებარებული ჩვილის სათანადო
დაკვირვება. ნეონატალური აღკვეთის მდგომარეობის
შემთხვევების უმეტესობისთვის საკმარისია კარგი
სამედიცინო ზრუნვა, თავისუფლად შეხვევა და გვერდზე
წოლა, ჩუმი და სუსტად განათებული გარემო, კარგი
კვება და დედისა და ჩვილის დამაკავშირებელი ნორ-
მალური ქცევები. მედიკამენტოზური ჩარევა ჩვილებს
მხოლოდ მძიმე შემთხვევებში შეიძლება დასჭირდეთ;
საჭიროების შემთხვევაში გამოიყენება მსუბუქი ოპიოიდი,
როგორიცაა პარეგორიკი.147 ოპიოიდებზე დამო-
კიდებულებით გამოწვეული აღკვეთის მდგომარეობა
ჩვილებში შეიძლება ფატალური იყოს. ამიტომ საჭიროა
მისი სათანადო მკურნალობა საავადმყოფოდან
გამოწერამდე.148
მომხმარებელი დედის რძეში ოპიოიდი საკმარისი
რაოდენობით რჩება იმისთვის, რომ ახალშობილზე
გავლენა მოახდინოს. ჰეროინი და კოდეინი მორფინად
გარდაიქმნება სხეულში. ავადმომხმარებელი დედის
რძეში მორფინის რაოდენობა ჩვეულებრივ 1.9-დან
20.5 ნანოგრამია მილილიტრზე (ნგ/მლ). ცნობილია
დედის რძეში არსებული მორფინით ზედოზირებით
სიკვდილის შემთხვევებიც, თუმცა, სულ რამდენიმე. ეს
268 თავი 5
მხოლოდ იმ შემთხვევებში ხდება, როდესაც დედას
იშვიათი გენები აქვს (CYP26*2A ალელი და CYP2D6*).
ეს გენები პასუხისმგებელია კოდეინის მორფინად ქცევის
სწრაფ მეტაბოლიზმზე, რასაც რძეში მორფინის მაღალ
კონცენტრაციამდე მივყავართ (70-90 ნგ/მლ).101
ბავშვი შეიძლება ოპიატებზე დამოკიდებული დაი-
ბადოს, თუკი დედა მეთადონით ან ბუპრენორფინით
მკურნალობს. და მაინც, მეთადონი დაშვებულია
პედიატრიის ამერიკული აკადემიის მიერ, როგორც
ადიქციის მქონე ქალის ორსულობის პერიოდში
მკურნალობის რჩეული ვარიანტი. საბოლოო ჯამში,
როგორც დედების, ასევე ბავშვების ჯანმრთელობა
უკეთეს მდგომარეობაშია, როდესაც ხდება მეთადონის
გამოყენება სხვა ოპიოიდების ჩასანაცვლებლად
(მიუხედავად იმისა, რომ ხშირად საჭირო ხდება ჩვი-
ლების დეტოქსიკაცია დაბადების შემდეგ). დედას
საშუალება ეძლევა სტაბილურობა შეინარჩუნოს
და თავი აარიდოს ინექციებთან დაკავშირებულ
რისკებსა და ჰეროინის მოხმარებით გამოწვეული
სხვა გართულებებს. ასევე იზრდება მათი ჩართულობა
მშობიარობის შემდგომ მკურნალობაში.149 მეთადონი
რძეში კონცენტრირდება დედის მიერ მიღებული
დოზის 2.8%-მდე რაოდენობით, ყველაზე მაღალი
მაჩვენებლით 4-5 საათის შემდეგ დოზის მიღებიდან.
მაგრამ მაინც, პედიატრიის ამერიკული აკადემიის
წევრების რეკომენდაციის თანახმად, ხდება მეთადონით
მკურნალობის გაგრძელება მეძუძურ დედებშიც.
ბუპრენორფინით მკურნალობა სხვა პრობლემებთან
არის დაკავშირებული. ერთ-ერთ კვლევაში ჩვილების
აღკვეთის მდგომარეობა შემთხვევათა 91%-ში
გამოვლინდა, და ჩვილების 57%-ს დეტოქსიკაციისთვის
მორფინით ჩანაცვლებითი თერაპია დასჭირდა. ამას
გარდა, დაფიქსირდა ჩვილის უეცარი სიკვდილის
შემთხვევები, აშკარა მიზეზის არსებობის გარეშე.150
მარიხუანა
მარიხუანას მომხმარებელი ქალების 5-დან 17%-
მდე მოიხმარს ორსულობის პერიოდშიც (სხვადასხვა
კვლევებში მონაცემები განსხვავებულია). კვლევები
მიუთითებს, რომ მოხმარების მაჩვენებელი უფრო
მაღალი შეიძლება აღმოჩნდეს შარდის ტესტის გამო-
ყენების შემთხვევაში, ვიდრე ანონიმურ ან კონფი-
დენციალურ თვით-ანგარიშებში. ერთ-ერთ კვლევაში,
სადაც გამოიყენებოდა ტესტირების მეთოდი
ორსულ ქალებთან საავადმყოფოებში, მოხმარების
მაჩვენებელმა 20%-საც კი მიაღწია.151
ბოლო კვლევების მიხედვით, ანანდამიდის მაღალი
დონე აღმოჩნდა თაგვების საშვილოსნოში, რაც
გვაფიქრებინებს, რომ ეს ნეიროტრანსმიტერი, რომლის
მოქმედებასაც მარიხუანა იმეორებს, დამხმარეა ორსუ-
ლობის ადრეული პერიოდის რეგულაციაში და,
შესაძლოა, აკონტროლებს მშობიარობის ტკივილებს.
ამავე კვლევის მიგნებების მიხედვით, ანანდამიდის
მაღალი დონე ამუხრუჭებს განაყოფიერებული კვერცხ-
უჯრედის განვითარებას ბლასტოცისტის საფეხურიდან
ემბრიონამდე.152-154 ამ აღმოჩენებმა მეტი ნათელი
მოჰფინა ნაყოფის ჩამოყალიბების პროცესს; შედეგები
გვაფიქრებინებს, რომ მარიხუანას მოხმარებამ
შესაძლოა დაარღვიოს მშობიარობის პროცესი.
ახალშობილების მარიხუანას ზემოქმედებას დაქვემდე-
ბარება უმეტეს შემთხვევებში შეუმჩნეველი რჩება,
ან იფარება სხვა მავნე ნივთიერებების მოხმარებით.
არსებობს კვლევების მონაცემები ჩვილების წონაში
მატების შენელების, ხანმოკლე ორსულობის და
თანდაყოლილი ანომალიების შესახებ. განვითარების
ხანგრძლივმა კვლევებმა, როგორიცაა ოტავას პრე-
ნატალური პროსპექტული კვლევა, აჩვენა, რომ
მარიხუანას ზემოქმედება მუცლადყოფნის დროს
დაკავშირებულია ხანმოკლე მეხსიერებისა და ვერბა-
ლური მსჯელობის პრობლემებთან სამი წლის
ასაკში.155,156 5-6 და 9-12 წლის ბავშვებს შორის,
ოტავას კვლევის თანახმად, მარიხუანას ზემოქმედებას
დაქვემდებარებული ბავშვები შედარებით დაბალ
ქულებს იღებდნენ ვერბალურ და მეხსიერების ტესტებში
და ავლენდნენ იმპულსურ/ჰიპერაქტიულ ქცევებს,
ქცევით და კონცენტრაციის პრობლემებს. მათი ქულები
ასევე დაბალი იყო აღმასრულებელი ფუნქციების
შესაფასებელ დავალებებში – ინდივიდის უნარი
წინასწარ დაგეგმოს, განჭვრიტოს და დათრგუნოს
ქცევა, რომელიც შეუსაბამოა მიმდინარე მიზანთან.157-160
მარიხუანასთან დაკავშირებული ბევრი პრობლემა
კავშირშია მისი მიღების გზებთან. თუკი მარიხუანას
მოხმარება მოწევით ხდება, ჟანგბადი დედას და ნაყოფს
შეზღუდულად მიეწოდება; აღიზიანებს ალვეოლებს და
ბრონქებს და იწვევს წონის შემცირებას − ზემოქმედებას
დაქვემდებარებული ბავშვები საშუალოდ 95 გრამით
ნაკლებს იწონიან იმ ახალშობილებთან შედარებით,
ვინც არ ყოფილა ზემოქმედების ქვეშ.161,162
ვინაიდან მარიხუანას მძიმე ან ხანგრძლივი მოხმარების
შემდეგ შეწყვეტა იწვევს აღკვეთის მდგომარეობას, და
ვინაიდან ნაყოფიც ზემოქმედების ქვეშაა, ლოგიკურია
დასკვნა, რომ ახალშობილებს ექნებათ აღკვეთის
სიმპტომები. ცნობილია ერთეული შემთხვევები,
სადაც მარიხუანას ზემოქმედებას დაქვემდებარებული
ბავშვები ავლენდნენ პათოლოგიურ რეაქციებს
შუქსა და ვიზუალურ სტიმულებზე, ჰქონდათ მომა-
ტებული ტრემორი, გამოხატავდნენ „ძლიერ შიშს“
და ხმამაღლა ტიროდნენ − სიმპტომები, რომელიც
აღკვეთის მდგომარეობასთან არის დაკავშირებული.163
სხვა ნივთიერებებით გამოწვეული აღკვეთის მდგო-
მარეობისგან განსხვავებით, მარიხუანას ზეგავლენას
დაქვემდებარებულ ბავშვებს არ ახასიათებთ ზედმეტი
გაღიზიანებადობა.
ტეტრაჰიდროკანაბინოლის (THC) ზომიერი რაოდე-
ნობა ფიქსირდება მარიხუანას მომხმარებელი დედების
რძეში. არსებობს ვარაუდი, რომ THC-მ შესაძლოა
შეამციროს ოქსიტოცინის დონე და, შესაბამისად,
გამოყოფილი რძის რაოდენობა. პედიატრიის ამერი-
კული აკადემიის თანახმად, მარიხუანას მოხმარების
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
გაგრძელება მეძუძურ დედებში არ არის რეკომენ-
დებული. ეს და სხვა შეთავაზებები მოცემულია პუბლი-
კაციაში: „ძუძუთი კვება და ნარკოდამოკიდებული
ქალი. გზამკვლევი.“165
რეცეპტით და ურეცეპტოდ გასაცემი წამლები
სურსათისა და წამლის მაკონტროლებელმა ორგანომ
(FDA) შეიმუშავა ცხრილი, რომელიც აჯგუფებს და
აფასებს რეცეპტით გასაცემ წამლებს მათი ზიანის
შემცველობის მიხედვით, რაც შეიძლება ნაყოფს
მიაყენონ:
კატეგორია A. ადამიანებზე ჩატარებულმა კონ-
ტროლირებულმა კვლევებმა არ დაადასტურა
ნაყოფისთვის საშიში რისკების არსებობა (ამ
შემთხვევაში ვხვდებით ვიტამინების რეგულარულ,
მაგრამ არა დიდ დოზებს).
კატეგორია B. ცხოველებზე ჩატარებულმა კვლე-
ვებმა არ დაადასტურა ნაყოფისთვის საშიში
რისკების არსებობა, მაგრამ არ არსებობს ადამიანზე
ჩატარებული კვლევები; ან, ცხოველებზე ჩატარებულ
კვლევებში დაფიქსირდა უარყოფითი ეფექტები,
მაგრამ მსგავსი შედეგები არ დაფიქსირებულა
კარგად გაკონტროლებულ, ადამიანზე ჩატარებულ
კვლევებში (ტილენოლი,® მოტრინი,® პეპციდი®).
კატეგორია C. არ არსებობს ადეკვატური კვლევები
(ადამიანზე ან ცხოველზე ჩატარებული), ან, გვაქვს
ცხოველებზე ჩატარებული კვლევებიდან მიღებული
უარყოფითი შედეგები; არ არსებობს მონაცემები
ადამიანებზე ჩატარებული კვლევების მონაცემების
შესახებ. ბევრი მედიკამენტი, რომელსაც ორსული
ქალები იღებენ, ამ კატეგორიას მიეკუთვნება
(უმეტესად ნარკოტიკული საშუალებები).
კატეგორია D. არსებობს მტკიცებულებები ნაყოფის-
თვის საშიში რისკების შესახებ, მაგრამ მიიჩნევა, რომ
სარგებელი მეტია, ვიდრე რისკი (მაგ., დილანტინი®),
ბენზოდიაზეპინები და ტეტრაციკლინი).
კატეგორია X. დადასტურებული რისკები ერთ-
მნიშვნელოვნად აჭარბებს ნებისმიერ სარგებელს.
ამის მაგალითია აკუტანი®.
შემუშავებულია ასევე ლაქტაციასთან დაკავშირებული
რისკების სახელმძღვანელოები სხვადასხვა წამლების
მოხმარებაზე მშობიარობის შემდგომ პერიოდში.165
რეცეპტით თუ ურეცეპტოდ გასაცემი მედიკამენტები
ორსულ ქალებში ყველაზე ხშირად მოხმარებული
ნივთიერებებია. ორსული ქალების თითქმის ორი
მესამედი ორსულობის პერიოდში ერთ წამალს მაინც
იღებს, უმეტესად პრენატალურ ვიტამინებს ან მარტივ
ანალგეტიკებს, როგორიცაა, მაგალითად, ასპირინი.
ერთ-ერთ კვლევაში შესწავლილ ახალშობილების
ნახევარს მიეწოდა არასტეროიდული ანთების საწი-
ნააღმდეგო წამლები (იბუპროფენი, ნაპროქსენი
ან ასპირინი) მეკონიუმის დროს (ბავშვის პირველი
269
განავალი). აღნიშნული წამლების მიღება ორსულობის
პერიოდში ახალშობილებში ზრდის ფილტვის ჰი-
პერტენზიის რისკს; დედები ხშირად არასათანადო ყუ-
რადღებით ეკიდებიან აღნიშნულ საკითხს და არ აცნო-
ბებენ მეანებს მათი მოხმარების შესახებ.166 წამლების
დანიშვნას, რომელიც დედებისთვის დისკომფორტის,
შფოთვის, ტკივილების ან ინფექციების შემცირებას
ემსახურება, სიფრთხილით უნდა მოვეკიდოთ, ვინაიდან
სხვადასხვა რეცეპტით გასაცემი წამლები ზიანის
მომტანია ნაყოფისთვის. საძილე და დამამშვიდებელი
პრეპარატები აღნიშნულ წამლებს შორის ყველაზე
კარგად შესწავლილი ჯგუფია.
ბენზოდიაზეპინები გარკვეული დოზებით, რომელიც
ჩვეულებრივ უსაფრთხოა დედისთვის, ნაყოფის
სისხლში უფრო საშიშ დონეებამდე გროვდება.
ნაყოფში წამლების მაღალ კონცენტრაციასთან ერთად,
მათი გამოყოფის პროცესი უფრო ნელია. წამლები
და მათი მეტაბოლიტები ნაყოფის და ახალშობილის
სისტემაში, დედის სხეულთან შედარებით, დღეებით
და კვირებით მეტხანს რჩება. წამლების მაღალი
კონცენტრაცია დეპრესიის, გულის ანომალიების და
ზოგჯერ სიკვდილის მიზეზიც ხდება.
ექიმის სამაგიდო ყოველწლიურ გამოცემაში (Physi-
cian’s Desk Reference, PDR), ალპრაზოლამის
შესახებ შემდეგ გაფრთხილებას ვკითხულობთ:
„ბენზოდიაზეპინების ჯგუფის სხვა წამლებთან დაკავში-
რებული გამოცდილებიდან გამომდინარე, ქსანაქსმა®
შესაძლოა გაზარდოს თანდაყოლილი ანომალიების
განვითარების რისკი, თუკი ორსული ქალი მას პირველ
ტრიმესტრში იღებს. რადგან ამ წამლების დანიშვნა
იშვიათად თუ არის გადაუდებელი აუცილებლობა,
მათი მიღება პირველი ტრიმესტრის მანძილზე თითქმის
ყოველთვის უნდა ავირიდოთ თავიდან“.167
კვლევებმა აჩვენა კურდღლის ტუჩის და/ან მგლის ხახის
განვითარების მომატებული რისკი იმ შემთხვევებში,
როდესაც ხდებოდა დიაზეპამის მიღება ორსულობის
პირველი ექვსი თვის მანძილზე. ბენზოდიაზეპინებზე
დამოკიდებული ახალშობილი შეიძლება ავლენდეს
სხვადასხვა სახის ნეონატალურ გართულებებს. ჩვილები
შეიძლება მოთენთილები და ძილად მივარდნილი
იყვნენ, აკლდეთ კუნთების ტონუსი და ჰქონდეთ წოვის
სირთულეები. შეიძლება გამოვლინდეს ნარკოტიკებთან
დაკავშირებული აღკვეთის მდგომარეობის მსგავსი
სინდრომიც, რომელიც ზოგჯერ კვირების მანძილზე
გრძელდება. დიაზეპამი და მისი აქტიური მეტაბოლიტები
გადადის რძეში და შეიძლება გამოიწვიოს ლეთარგია,
დეპრესია და წონის დაკარგვა. მეძუძური დედების მიერ
დიაზეპამის და სხვა ბენზოდიაზეპინების მიღება არ არის
რეკომენდებული. ორსულობის პერიოდში თავი უნდა
ავარიდოთ ბარბიტურატების მიღებასაც.
აღკვეთის სიმპტომები აღენიშნებათ ჩვილებს, რო-
მელთა დედებიც იღებდნენ ბარბიტურატებს ორსუ-
ლობის ბოლო ტრიმესტრის მანძილზე. აღკვეთის
სიმტომები მოიცავს ჰიპერაქტივობას, დარღვეულ
270 თავი 5
ძილს, ტრემორს და ჰიპერრეფლექსიას. აღკვეთის
ხანგრძლივი პერიოდის შემთხვევაში შეიძლება დაი-
ნიშნოს ჩვილის მკურნალობა ფენობარბიტალის თან-
დათან შემცირებადი დოზებით, ორი კვირის მანძილზე.
ანტიკონვულსანტები, როგორიცაა ფენიტოინი (დი-
ლანტინი®) ზრდის თანდაყოლილი დეფექტების განვი-
თარების საშიშროებას (კურდღლის ტუჩი, მგლის
ხახა, გულის მანკი). ამიტომაც, ექიმებმა გულდასმით
უნდა აწონ-დაწონონ გულყრის საშიშროება და
თანდაყოლილი დეფექტების შანსები. ორსულობა ასევე
ცვლის წამლის შეწოვის პროცესს და ამდენად, არსებობს
გახშირებული გულყრების შანსიც.167 ანტიბიოტიკებმაც
კი, როგორიცაა ტეტრაციკლინი, შეიძლება გამოიწვიოს
სხვადასხვა უარყოფითი ეფექტები.
„ტეტრაციკლინის კლასის წამლების მიღება კბილე-
ბის ჩამოყალიბების პერიოდში ორსულობის მეორე
ნახევარში, ჩვილობასა და ბავშვობაში 8 წლამდე
შეიძლება გახდეს კბილების ფერის სამუდამოდ
დაკარგვის მიზეზი (ყვითელი-ნაცრისფერი-ყავისფე-
რი)“
ექიმის სამაგიდო გამოცემა, 2014
ურეცეპტოდ გასაცემი ბევრი წამალი შეიცავს სტიმუ-
ლატორებს, კოფეინის და ეფედრინის ჩათვლით, და
ორსული ქალების მიერ ამ ნივთიერებების მოხმარებას
ექიმი გულდასმით უნდა აკვირდებოდეს.
ნიკოტინი
ზოგად მოსახლეობაში ქალების რაოდენობა, ვინც
გასულ თვეში ეწეოდა, 5%-დან 28.2%-მდე გაიზარდა
1920-1997 წლებში და შემცირდა 20.9%-მდე 2012
წელს. ორსულობის ბოლო 3 თვეში სიგარეტს ეწეოდა
ორსულთა დაახლოებით 10.7%; 2000 წლიდან
მოყოლებული ეს მნიშვნელოვანი კლებაა.23,168 ადრეულ
კვლევაში, ქალები, რომელნიც მოიხმარდნენ თამბაქოს
მშობიარობის მომენტისთვის, 8.82%-ს შეადგენდა.
ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები დაფიქსირდა აფრო-
ამერიკელ (20.12%) და თეთრკანიანთა ჯგუფებში
(14.2%).169 ზოგი ქალი ამცირებს მოწევას ორსულობის
დროს, მაგრამ მშობიარობის შემდგომ უბრუნდება
ადრინდელ რაოდენობას.
მოწევა ორსულობის დროს განსაკუთრებით საშიშია,
ვინაიდან თამბაქოს კვამლი 2,000-მდე სხვადასხვა
ნაერთს შეიცავს, მათ შორის ნიკოტინსა და ნახშირბადის
მონოქსიდს. კვლევამ აჩვენა, რომ ორივე ნივთიერებას
უნარი აქვს გაიაროს პლაცენტურ ბარიერში და
შეამციროს ნაყოფისთვის მიწოდებული ჟანგბადის
რაოდენობა. მოწევა განგრძობადი ქცევაა − ერთი,
ორი ან სამი კოლოფი დღეში − ასე რომ, უწყვეტია მისი
ნაყოფზე ზეგავლენაც.
ნაადრევი მშობიარობის რისკი იზრდება, თუკი დედა
აქტიური ან პასიური მწეველია.170 უახლესი კვლევები

მეორადი კვამლის ზემოქმედება ორი გზით ხდება: პირველი − დედის
სიხლის გავლით და მეორე − ფილტვების გავლით, როგორც ეს
ინდოეთში გადაღებულ მამა-შვილის ფოტოზეა ნაჩვენები.
© 2000 CNS Productions, Inc.
მიუთითებს, რომ მძიმე მწეველ ქალებში ორჯერაა
მომატებული მუცლის მოშლისა და სპონტანური
აბორტების რისკი არამწეველებთან შედარებით.
ნიკოტინი აზიანებს პლაცენტას და უარყოფითად
მოქმედებს განვითარების პროცესში მყოფ ნაყოფზე.
მკვდრადშობადობის მაჩვენებლები ასევე უფრო
მაღალია მწეველი დედების ჯგუფში.171
თამბაქოს მოხმარება დაკავშირებულია ახალშობილის
მცირე წონასთან; მძიმე მწეველი დედების ბავშვები
საშუალოდ 200 გრამით ნაკლებს იწონიან, 1.4
სანტიმეტრით პატარები არიან და თავის გარ-
შემოწერილობა უფრო მცირე აქვთ, არამწეველ და
ნარკოტიკების არა-ავადმომხმარებელ დედების
შვილებთან შედარებით.172 მოწევამ შეიძლება
გამოიწვიოს ტვინის და ნერვების მცირე დეფექტები,
რომელთა შემჩნევა საკმაოდ რთულია. ვინაიდან
ნიკოტინი ტოქსიკურია და აზიანებს ცხოველების ტვინის
იმ ნაწილს, რომელიც სუნთქვას აკონტროლებს, ის
დასახელებულია, როგორც უეცარი სიკვდილის ერთ-
ერთი შესაძლო მიზეზი ჩვილებში, რომელთა დედებიც
მძიმე მწეველები არიან.173 ავსტრალიური კვლევის
მიხედვით, იმ ბავშვთა 81%, რომლებიც გარდაიცვალნენ
ჩვილის უეცარი სიკვდილის სინდრომით, სახლში
მეორადი კვამლის ზემოქმედებას განიცდიდნენ.174
მძიმე მწეველი დედების შვილები ავლენენ წოვის სუსტ
რეფლექსს და დაბადებისას შეიძლება დათრგუნვილი
იმუნური სისტემა ჰქონდეთ, რაც ფილტვების ანთების
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
და ბრონქიტის, ძილის პრობლემების და სიფხიზლის
დაბალი დონის განვითარების შესაძლებლობას
ზრდის. გრძელვადიანი ეფექტები შეიძლება
მოიცავდეს შედარებით დაბალ IQ-ს და გონებრივ
შესაძლებლობებს დაბალ ვერბალურ, კითხვით და
მათემატიკურ უნარებთან ერთად.175 არსებობს სუსტი
კავშირი ორსულობის დროს მოწევასა და ყურადღების
დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის აშლილობის
ინციდენტობას შორის.176
თამბაქოს სხვა გზით მიღებამაც შეიძლება გავლენა
მოახდინოს ნაყოფზე. ინდოეთში ჩატარებულმა კვლევამ
აღმოაჩინა, რომ ორსულ ქალებში, ვინც მოიხმარდა
თამბაქოს პროდუქტებს (მოწევის გარდა სხვა გზით),
სამჯერ იყო მომატებული მკვდრადშობადობის და 2-3-
ჯერ იყო გაზრდილი მცირეწონიანი ბავშვის დაბადების
რისკი. ინდოეთის რამდენიმე შტატში აიკრძალა გუტკას
დამზადება და გაყიდვა, რომელიც თამბაქოსა და
ბეტელის კაკლის პოპულარული ნარევია. ინდოეთში
თამბაქოს მოხმარების ერთი მესამედი წილი უკვამლო
წესით მოხმარებაზე მოდის.177
კოფეინი
ორსულ ქალებში ადრე ჩატარებულმა კვლევამ კოფეინი
აღმოაჩინა ბავშვების 75%-ში (დაბადების მომენტში).
კოფეინის აღმგზნები ეფექტი უფრო ხანგრძლივია
ნაყოფის შემთხვევაში, ვინაიდან ორსულ ქალებს
დაქვეითებული აქვთ მეთილქსანტინების გადამუშავების
უნარი. ახალშობილებსა და ჩვილებში ნაკლებია
კოფეინის მიმართ ტოლერანტობა ზრდასრულებთან
შედარებით.178 არ არის დამტკიცებული ნაყოფზე ან
ახალშობილზე ხანგრძლივი გავლენის არსებობა,
მაგრამ ექიმები რეკომენდაციას უწევენ კოფეინის
მოხმარებისგან თავშეკავებას ორსულობის დროს.179
როგორც ორსულობის დროს კოფეინის ზემოქმედებას
დაქვემდებარების პრობლემა, ჩვილებზე და პატარა
ბავშვებზე კოფეინის სხვა პროდუქტების (როგორიცაა
ცივი ჩაი და კოლა) უწყვეტად მოხმარებაც ასევე მავნე
გავლენას ახდენს − პირდაპირი ზემოქმედებით ან
დედის რძიდან.
პრევენცია
ნარკოტიკული საშუალებების გავლენა ნაყოფზე ძლი-
ერია მთელი ორსულობის მანძილზე, და წინდახედული
დედები თავს იკავებენ ნებისმიერი წამლის არასაჭირო
მიღებისგან. უნდა მოხდეს ალკოჰოლისა და სხვა
ნარკოტიკებს მომხმარებელი ორსული ქალების პრენა-
ტალური ზრუნვისა და ნარკოტიკების სამკურნალო
პროგრამებში ჩართვის წახალისება, თუკი მათი მოხ-
მარება პრობლემურია. იდეალურ შემთხვევაში, ორივე
ტიპის მკურნალობა ერთ დაწესებულებაში უნდა იყოს
ხელმისაწვდომი. თუკი დედა შეზღუდული რაოდენობით
მოიხმარს, საჭიროა ნებისმიერი ნივთიერების ნაყოფზე
საზიანო შედეგების შესახებ ინფორმაციის მიწოდება.
271
წამალდამოკიდებული ორსული ქალებისთვის მკურნა-
ლობის მიწოდება სასიცოცხლო მნიშვნელობისაა.
თუკი ავადმომხმარებელი ორსული ქალი აღარ
მოიხმარს მესამე ტრიმესტრში, ბავშვი არ დაიბადება
დამოკიდებული და არ დასჭირდება დეტოქსიკაციის
კურსის გავლა. პრევენციის სპეციალისტების უმეტესობა
თანხმდება, რომ ვინაიდან ალკოჰოლის ნაყოფზე
გავლენა ბოლომდე არაა შესწავლილი, საჭიროა
ნათელი და მრავალჯერადი გაფრთხილებების მიწო-
დება უკვე ორსულად ან ორსულობის დაგეგმვის ეტაპზე
მყოფი ქალებისთვის, არ მიიღონ ალკოჰოლი და სხვა
ნარკოტიკული საშუალებები.
ორსული ქალების სკრინინგ-ინსტრუმენტები და
შესაბამისი პროგრამები პირველი ნაბიჯებია ალკო-
ჰოლისა და სხვა ნარკოტიკული საშუალებების (AOD)
მოხმარების გამოვლენისთვის; როდესაც მოხდება
იდენტიფიკაცია, საჭიროა მკურნალობის, ხანმოკლე
ინტერვენციისა და პრევენციული სერვისების დანერგვა.
დოქტორმა ირა ჩასნოვმა (Dr. Ira Chasnoff) და მისმა
კოლეგებმა შეიმუშავეს 4P პლუს ინსტრუმენტი (4Ps
Plus instrument), რომელიც 5 ძირითადი კითხვისგან
შედგება:
მშობლები (Parents): რომელიმე მშობელს ხომ
არ ჰქონია ალკოჰოლის ან სხვა ნივთიერებების
მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემები?
პარტნიორი (Partner): თქვენს პარტნიორს ხომ
არ აქვს ალკოჰოლის ან სხვა ნივთიერებების
მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემები?
წარსული (Past): ოდესმე თუ დაგილევიათ ლუდი,
ღვინო, სპირტიანი სასმელი?
ორსულობა (Pregnancy): ერთი თვით ადრე, სანამ
გეცოდინებოდათ, რომ ორსულად ხართ, რამდენი
სიგარეტი მოწიეთ? რა რაოდენობით დალიეთ
ლუდი, ღვინო, სპირტიანი სასმელი?180
დაბალი რისკი (< 2%): არასდროს მოუხმარია ალკო-
ჰოლი; ორსულობამდე ბოლო ერთი თვის განმავ-
ლობაში ეწეოდა დღეში 3 ან ნაკლებ ღერ სიგარეტს.
საშუალო რისკი (9.5%): მოიხმარდა ალკოჰოლს
წარსულში; ორსულობამდე ბოლო ერთი თვის
განმავლობაში ეწეოდა 3 ან ნაკლებ ღერ სიგარეტს და
არ მოიხმარდა ალკოჰოლს.
მაღალი რისკი (34%): ორსულობამდე ბოლო ერთი
თვის განმავლობაში მოიხმარდა ალკოჰოლს და
ეწეოდა დღეში 3 ან მეტ ღერ სიგარეტს.181
აღნიშნული ინსტრუმენტის აქტიური ტესტირებით
დადასტურდა მისი ეფექტურობა და აღმოჩნდა, რომ
ის ნაკლებად საშიშად ეჩვენებათ ორსულ ქალებს,
ვიდრე სხვა, უფრო კომპლექსური კითხვარები. იდენტი-
ფიკაციის შემდეგ, რისკის ქვეშ მყოფ ქალებს უფრო
ყურადღებით იკვლევენ და საჭიროების შემთხვევაში
სამკურნალოდ გადაამისამართებენ. ზოგ შტატში,
სამკურნალოდ გაგზავნის სანაცვლოდ, დედები შვი-
272 თავი 5
ლებზე ზრუნვის უფლებას კარგავენ ან ხდება მათი
ბრალდება ბავშვების ნარკოტიკების ზემოქმედების
დაქვემდებარებაში. 2014 წლის 1 ივლისიდან ტენესის
შტატი სამართლებრივ დევნას აღძრავს იმ ქალების
მიმართ, ვინც ორსულობის პერიოდში ნარკოტიკს
მოიხმარს და ბავშვი გაჩნდება ადიქციის პრობლემით,
ზიანი მიადგება ან მოკვდება აღნიშნულის გამო. თუმცა,
ქალს ეძლევა საშუალება, თავი დაიხსნას სისიხლის
სამართლის პასუხისმგებლობისგან, თუ ის დაასრულებს
მკურნალობის სახელმწიფო პროგრამას.181A
არსებობს რეალური საშიშროება, რომ მსგავსი დამსჯე-
ლობითი ღონისძიებების გამო ორსულმა დამო-
კიდებულმა ადამიანებმა თავი აარიდონ პრენატალური
ზრუნვის კლინიკებსა და ექიმებს და საავადმყოფოს
გარეთ იმშობიარონ, რათა თავი აარიდონ დაპატიმრებას
ან მშობლის უფლებების ჩამორთმევას. სხვა ტიპის
იურისდიქცია მკურნალობას იყენებს, როგორც ციხის
ალტერნატივას. არსებობს მტკიცებულება, რომ
თუკი ქალი ინარჩუნებს ბავშვს მკურნალობის კურსის
მანძილზე, მკურნალობის ვარიანტი უფრო მისაღები და
წარმატებულია. პრენატალური ზრუნვა და ნივთიერების
ავადმოხმარების მკურნალობა კომბინირებული სახით
ეფექტურად ამცირებს შესაძლო ზიანს ახალშობილის
მიმართ.182
„მედდები შემოდიოდნენ და მიყავდათ ჩემი შვილი.
ეს ძალიან მტკივნეული გამოცდილება იყო და ახლაც
მტკივნეულია. შვილის შენთან ყოლის სურვილი
ძალიან ძლიერი ხდება, ცოდნა, რომ ეს პატარა ადა-
მიანი ძალიან დამოკიდებულია შენზე, ცოდნა, რომ
მათი საჭიროებების დაკმაყოფილებისთვის საჭიროა,
რომ სუფთა და ფხიზელი იყო − ამ ყველაფრისთვის
საჭიროა, რომ სათანადოდ ფუნქციონირებდე“.
29 წლის ნივთიერებებზე დამოკიდებული ორსული, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში.
უდავოა უნივერსალური სკრინინგისა და სათანადო
პრენატალური და ნარკო-სამკურნალო დაწესებუ-
ლებების საჭიროება მოხმარების შესაწყვეტად და
ორსული ქალების ზოგადი ჯანმრთელობის გასაუმჯო-
ბესებლად.183 სავარაუდოდ, რეპროდუქციული ასაკის
ქალების მხოლოდ 55%-მა იცის ნაყოფის ალკო-
ჰოლური სინდრომის შესახებ, მიუხედავად იმისა, რომ
ყოველწლიურად 375,000 ბავშვი ექცევა დედის მიერ
ალკოჰოლის და სხვა ნარკოტიკების მოხმარების
გავლენის ქვეშ. ორსული ქალებისთვის სათანადო
პრევენციული შეტყობინებების მიწოდება მეანებისა
და გინეკოლოგების, პრენატალური და ბავშვზე
ზრუნვის კლინიკების, ალკოჰოლისა და ნარკოტიკული
საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული
გამაფრთხილებელი ეტიკეტებისა და საზოგადოებრივი
სამსახურის შეტყობინებების მეშვეობით აუცილებელია
ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების ბავშვებზე გავლენის
შესამცირებლად.184
ყველა კვლევა აღნიშნავს, რომ მოხმარებისგან სრული
თავშეკავება ყველაზე უსაფრთხო არჩევანია.
ახალგაზრდები და სკოლა
„სკოლის დამამთავრებელ კლასებში ე.წ. „კასრის
დღეებს“ ვაწყობდით ხოლმე. ვიგებდით, ვისი
მშობლები არ იყვნენ სახლში, მივადგებოდით
მათ წამლებს, ვუკვეთავდით ლუდის კასრს და
წვეულებაც იმართებოდა. კოლეჯში სცენარი ცოტა
განსხვავებული იყო. ალკოჰოლის გარდა სხვა ნივ-
თიერებების უკეთესი არჩევანი იყო, მაგრამ, როგორც
წესი, მაგისთვის ზედმეტად ღარიბები ვიყავით“.
19 წლის კოლეჯის მეორეკურსელი სტუდენტი.
მოზარდებისა და კოლეჯის სტუდენტების მიერ კრეკის,
LSD და მეთამფეტამინების მოხმარების შესახებ უამრავი
ახალი ამბის და მყვირალა სათაურების მიუხედავად,
ყველაზე აქტიურად მოხმარებულ ნარკოტიკულ სა-
შუალებად მაინც ალკოჰოლი რჩება. თამბაქო ოდნავი
ჩამორჩენით იკავებს მეორე ადგილს და მარიხუანა
− მესამეს. ხუთწლიანი სტაბილური მატების შემდეგ
რეცეპტით გასაცემი ოპიოიდების (განსაკუთრებით
ვიკოდინი®), ავახმოხმარების მაჩვენებელმა კლება
დაიწყო 2013 წლისთვის (განსაკუთრებით ეს ეხება
მეთორმეტე კლასელებს).186
დამამთარებელი კლასებისა და კოლეჯის სტუდენტებში
ჩატარებული კვლევების პრობლემა ისაა, რომ ბევრი
მომხმარებელი ამცირებს მოხმარების სიხშირეს/
რაოდენობას ან ტყუილს ამბობს მოხმარების ქცევაზე
მაშინაც კი, როდესაც მას კვლევის კონფიდენციალობაში
არწმუნებენ. ეს ხშირად უარყოფის პროცესის ნაწილია.
აღმოჩნდა, რომ მონაცემების უმეტესობა აკრძალული
რომელიმე აკრძალალული ნარკოტიკი
ჰეროინი
სტეროიდები
ინჰალანტები
კოკაინი (მ.შ. კრეკი)
მდმა
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
ტკივილგამაყუჩებლები
ჰალუცინოგენები
ამფეტამინები
სინთეზური მარიხუანა
უკვამლო თამბაქო
სიგარეტი
მარიხუანა
ალკოჰოლი
0%
დიაგრამა 5-4
1992 წლიდან მოყოლებული შემცირებულმა დაფინანსებამ, გაზრდილმა ხელმისაწვდომობამ და მოხმარების მიმართ ტოლერანტობამ
დამამთავრებელი კლასების მოსწავლეებში, ასევე მერვე და მეათეკლასელების ჯგუფში, ნარკოტიკების მოხმარების მაჩვენებლების მკვეთრ
ზრდაში თავისი როლი შეასრულა.
Monitoring the Future, 2013
ნარკოტიკული საშუალებების მიმდინარე ან ხშირი
მოხმარების შესახებ დამამთავრებელი კლასების
მოსწავლეებსა და კოლეჯის სტუდენტებს შორის
არ ასახავს რეალურ სურათს და შემცირებულ
რაოდენობებს გვაწვდის.185 არსებული სტატისტიკის
თანახმად, არასრულწლოვან მომხმარებელზე მოდის
აშშ-ში მოხმარებული ალკოჰოლის 20%.
„ნარკოტიკების თემაზე სკეტჩი უნდა დაგვედგა;
როგორც კი დავსხედით ამ თემაზე სამუშაოდ, ვთქვით:
აბა, რისი მოსმენა უნდათ მშობლებს? სწორედ
ესაა ზოგადი დამოკიდებულება, რომელიც ჩემს
მეგობრებს აქვთ მსგავს პროგრამებთან შეხებისას:
რისი მოსმენა უნდათ მშობლებს ჩვენგან? ასევე,
ბევრი ადამიანი, ვინც ნარკოტიკებთან დაკავშირებულ
პროგრამებს ასწავლის, იმას გვეუბნება, რაც ჩვენს
მშობლებს უნდათ, რომ ჩვენ მოვისმინოთ. ეს
ყველაფერი ძალიან სტერეოტიპულია“.
15 წლის უფროსკლასელი.
კვლევების მონაცემები ზოგჯერ კომპრომეტირებულია,
ვინაიდან პრობლემური მოხმარება სხვადასხვა რამეს
ნიშნავს სხვადასხვა ადამიანისთვის და ხშირად თვითონ
ნარკოტიკზეც არის დამოკიდებული. მაგალითად,
თუკი კოლეჯის პირველი კურსის სტუდენტი მხოლოდ
პარასკევობით ან შაბათობით თვრება და ამას ხშირად
მიყავს ჩხუბამდე და დაუცველ სექსამდე, სტუდენტი
სავარაუდოდ მიიჩნევს, რომ მას არ აქვს სმასთან
დაკავშირებული პრობლემა, მიუხედავად იმისა, რომ
მსგავსი სახის ქცევა, ავადმოხმარების განსაზღვრების
მიხედვით, ზუსტადაც რომ პრობლემურია.
26.6%
0.3%
1.0% აშშ დამამთავრებელი სკოლის
1.0% უფროსკლასელებში ნარკოტიკების
1.1% მოხმარება ბოლო 30 დღის მანძილზე, 2013
1.5%
2.2%
2.8%
3.1%
4.1%
6.4%
8.1%
16.3%
22.7%
39.2%
5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე 273
ბოლო 30 დღეში მომხმარებელთა პროცენტული მაჩვენებელი
აშშ დამამთავრებელი სკოლის უფროსკლასელებში ნარკოტიკების
მოხმარების ტენდენცია 1974-2010
70

მარიხუანა სიგარეტი ალკოჰოლი

60

50

40 დიაგრამა 5-5
დიაგრამაზე ნაჩვენებია დამამთავ-
30 რებელი კლასის მოსწავლეების
მიერ უკანასკნელი 30 დღის
20 მანძილზე ალკოჰოლის, მარი-
ხუანასა და თამბაქოს მოხმარებაში
ცვლილებები გასული 30 წლის
10 მანძილზე.

0 Monitoring the Future, 2013

1974 1978 1982 1986 1990 1995 1999 2002 2006 2010 2013

თუკი სტუდენტს თვეში ერთხელ კოკაინით გაღრევების სიგარეტს და სოკოებს, ხანდახან მეთამფეტამინსაც
სამდღიანი ეპიზოდი აქვს, მთელ ფულს ნარკოტიკზე მეექვსე, მეშვიდე და მერვე კლასებიდან ვსინჯავდით“.
ხარჯავს და არაფერი რჩება საჭმლისა თუ წიგნებისთვის, 22 წლის ალკოჰოლის სოციალურად მომხმარებელი ქალი
ეს ასევე შეიძლება განისაზღვროს, როგორც ავადმოხ-
მარება.
დიაგრამაზე 5-5 ნაჩვენებია ნარკოტიკების მოხმარების
ახალგაზრდებში მოხმარების ქცევის შემსწავლელი ტენდენციები დამამთავრებელი კლასის მოსწავლეებში,
კვლევების რეალური ღირებულება ნარკოტიკების სადაც ვხედავთ გასული 30 წლის მანძილზე ალკოჰოლის
მოხმარებაში ტენდენციის დანახვის შესაძლებლობაა, მოხმარების სიხშირის კლებას, ასევე კლებას სიგარეტის
ცვლილებების დაკვირვება წლიდან წლამდე, მონახაზი, მოხმარების მაჩვენებელში, მაგრამ, ოდნავ გაზრდილია
თუ საით მიდის ჩვენი საზოგადოება. კვლევები ასევე მარიხუანას მოხმარება.186 მიუხედავად იმისა, რომ
გვაძლევს საორიენტაციო მონაცემებს პრევეცნიული იკლო მოწევის მაჩვენებელმა, აბსოლუტური მაჩვე-
ღონისძიებების იმ ეფექტების გასაზომად, რომელსაც ნებლები მაინც მაღალია. მაგალითად, ბოლო კლასის
ჩვენ, როგორც საზოგადოება, ვაფინანსებთ. რთულია მოსწავლეების რაოდენობა, ვინც ეწევა, 1974 წელთან
განსაზღვრა, რა ხდება ნარკოტიკების მოხმარების შედარებით განახევრებულია, მაგრამ მაინც 1 მილიონზე
მატების ან შემცირების მიზეზი: პრევენციული მეტ მეთორმეტეკლასელს მოიცავს.
სპორტი, აკრძალვა, მომწიფების პროცესი, სასკოლო
2001 წელს ანგარიშში სახელწოდებით „დამღუპველი
პროგრამები, თუ ცუდი ეკონომიკა? ბოლო დროს
გულგრილობა: ნივთიერებათა ავადმოხმარება და
ნათელი გახდა ძლიერი კავშირი ნარკოტიკების
ამერიკის სკოლები“, რომელიც კოლუმბიის უნივერ-
მავნებლობის შესახებ ახალგაზრდების აღქმებს და
სიტეტის ადიქციისა და ნივთიერებათა ავადმოხმარების
ამ ნარკოტიკის ავადმოხმარებას შორის. როდესაც
ეროვნული ცენტრის მიერ იყო მომზადებული, ასეთ
იკლებს მავნებლობის აღქმა, მატულობს ნივთიერების
მიგნებებს ვხვდებით:
ავადმოხმარება. საპირისპირო მტკიცებულება ასევე
სიმართლეა: როდესაც საფრთხის აღქმა მატულობს, ნივთიერებათა ავადმოხმარება და ადიქცია 10%-
ავადმოხმარება იკლებს.186 ით ზრდის დაწყებითი და საშუალო განათლების
ხარჯებს, რაც გამოწვეულია ძალადობით, სპეცია-
ლური განათლებით, ახალი მასწავლებლების დაქი-
მოზარდები და დამამთავრებელი რავებით, სკოლის გაცდენით, ქონების და სხეულის
კლასები დაზიანებით და კონსულტაციებით.

რამდენად სერიოზულია პრობლემა? სასკოლო გარემოს ყველაზე დიდი გავლენა აქვს

ნარკოტიკებისა და ალკოჰოლის მოხმარებაზე.
„როდესაც დამამთავრებელ კლასში გადავედი,
რამდენიმე ბავშვს უნდოდა, რომ გამესინჯა ის, თუკი მოსწავლე 21 წლამდე მიაღწევს ისე, რომ
გამესინჯა ეს ან დამელია ლიტრიანი ლუდი... არ მოწევს და არ მოიხმარს ალკოჰოლსა და სხვა
ძირითადად ვეუბნებოდი: ეს ყველაფერი უკვე ნარკოტიკებს, სავარაუდოდ, ის არც არასდროს
გამოვლილი მაქვს. ალკოჰოლს, მარიხუანას, დაიწყებს მოხმარებას.

274 თავი 5
 წინა თვეში მოზარდთა მიერ ალკოჰოლის მძიმე მოხმარება
და ემოციური/ქცევითი პრობლემები
აკრძალული
ნარკოტიკების 52.7% დიაგრამა 5-6
მოხმარება 3.3%
12-17 წლის მოზარდებში ჩატა-
მოპარვა 24.3% ალკოჰოლის მძიმე რებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ
6.1% მომხმარებლები ალკოჰოლის მძიმე მომხმა-
თვითდაზიანების/ რებლებს შორის ემოციურ და
თვითმკვლელობის 14.5% არამსმელები
მცდელობა 4.4% ქცევით პრობლემებს უფრო ხში-
რად ვხვდებით. ზოგიერთ პრობ-
სკოლის გაცდენა 54.7% ლემას ექსპერიმენტირებამდე და,
9.9%
საბოლოოდ, ალკოჰოლის მძი-
მოწყენილობა,
დეპრესია 34.6% მედ მოხმარებამდე მივყავართ,
21.7% მაშინ, როდესაც სხვა პრობლემები
(დაფიქსირებული)
თავად მძიმე მოხმარების შედეგად
სახლიდან გაქცევა 18.1%
3.7% იჩენს თავს

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55% 60% SAMHSA, 2000

ანგარიშის თანახმად, ექსპერიმენტირება არ არის თინეიჯერების უმრავლესობა, ვინც ნივთიერებებთან

უსაფრთხო რამ. ის მოსწავლეები, ვინც: ექსპერიმენტებს ატარებს, არ ხდება დამოკიდებული;
მაგრამ, ვინც ხდება, მათ შემთხვევაში კატასტროფულია
გასინჯა სიგარეტი, მათგან 85.7% მეთორმეტე
ფსიქოაქტიური ნივთიერებების გავლენა იურიდიულ,
კლასში ჯერ კიდევ ეწევა
აკადემიურ, სოციალურ, ფსიქოლოგიურ და ფიზიკურ
გასინჯა ალკოჰოლი, მათგან 83.3% აგრძელებს დონეებზე:
სმას
თინეიჯერთა თვითმკვლელობის 70% დაკავში-
გასინჯა მარიხუანა, მათგან 76.4% აგრძელებს მოხ- რებული ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების მოხმარე-
მარებას. ბასთან

ამას გარდა, მოზარდები, ვინც მარიხუანას ყოველ
კვირას მოიხმარს, ექვსჯერ მეტი ალბათობით
აცდენდნენ გაკვეთილებს/სკოლას მათთან შედარებით,
ვინც არ მოიხმარს.187
დამამთავრებელ კლასებში ალკოჰოლისა და სხვა
ნარკოტიკების მოხმარება უმეტესად ექსპერიმენტული,
სოციალური ან ჩვევის ხასიათისაა, ავადმოხმარების
ეპიზოდებით. მოსწავლეების უმეტესობას არ ჰქონია
დამოკიდებულების ჩამოსაყალიბებლად მოხმარების
საკმარისად ხანგრძლივი გამოცდილება. სამწუხაროდ,
მათ არ აქვთ სათანადო გამოცდილება სმისა და
ნარკოტიკების მიღების ქცევების მართვისთვის, ასე რომ,
იმატებს არასათანადო მოხმარების, მათ შორის, ერთ
ეპიზოდზე ჭარბად მოხმარების გამო ინტოქსიკაციის,
ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვის და
დაუცველი სექსის შანსები. კიდევ ერთი ფაქტორი,
რომელსაც არასათანადო მოხმარებამდე მივყავართ,
ემოციურ სირთულეებთან სმით ან ნარკოტიკების
მიღებით გამკლავების მცდელობაა. ახალგაზრდა
ადამიანები სათანადო სერიოზულობით არ ეკიდებიან
ფსიქოლოგიურ გვერდით მოვლენებს, რომელიც
პრობლემების ნივთიერებით მოგვარების შედეგად
იჩენს თავს; და ვინაიდან მოხმარების შედეგების მიმართ
ბევრ მოზარდს საკუთარი თავი მოუწყვლადად მიაჩნია,
მათი შფოთვის დონე ნაკლებია, ვიდრე შედარებით
უფროს მომხმარებლებში.
პაემანზე გაუპატიურების შემთხვევათა 50% დაკავ-
შირებულია ალკოჰოლთან (მსხვერპლი და/ან
მოძალადე)
დახრჩობის შემთხვევების 40% დაკავშირებულია
ალკოჰოლთან.
ფსიქოლოგიური მოუმწიფებლობა კიდევ ერთი
პრობლემაა. მხოლოდ სამი ჭიქაც კი მნიშვნელოვნად
უფრო მეტ ზიანს აყენებს ახალგაზრდა მომხმარებლის
ფსიქიკას, ვიდრე ეს ზრდასრული მომხმარებლის
შემთხვევაში ხდება.
დანაშაული
მოზარდების მიერ ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების
მოხმარების ყველაზე გავრცელებული შედეგი
დანაშაულებრივი ქცევაა. ზოგ ქალაქებში ახალ-
გაზრდული ცენტრები და არასრულწლოვანთა პენი-
ტენციური დაწესებულებები გადავსებულია იმ დამ-
ნაშავეებით, ვინც მოიხმარდა ან ზემოქმედების ქვეშ
იყო დანაშაულის ჩადენის დროს. ეროვნულ დონეზე,
დაკავებულთა შორის ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარების მონიტორინგის პროგრამის თანახმად,
დაკავებულ არასრულწლოვან მამაკაცთა ნახევარზე
მეტის ტესტი დადებითი იყო ერთ ან მეტ არალეგალურ
ნივთიერებაზე, უმეტესად, მარიხუანაზე.188 ტესტირება

ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე 275

ალკოჰოლზე რომ ჩატარებულიყო, მაჩვენებლები
ბევრად მაღალი იქნებოდა. ახალგაზრდების მიერ
ალკოჰოლის ავადმოხმარების ხარჯები $62 მილიარდზე
მეტად არის შეფასებული. აქედან $34 მილიარდი
− ძალადობრივი და ქონებრივი დანაშაულისთვის,
$18 მილიარდი − მოდის საგზაო შემთხვევებსა და
ჯანმრთელობის პრობლემებზე, $10 მილიარდი −
სხვადასხვა.
„ციხეში ბევრჯერ მოვხვდი სიმთვრალის, ნარკო-
ტიკების მოხმარების, კანონის დარღვევის გამო;
ბევრჯერ ამ ყველაფერში თავდასხმა და იარაღი იყო
გარეული. იცით, სრულებით სხვა ადამიანი ვიყავი,
როდესაც მოვიხმარდი. ყველა და ყველაფერი ფე-
ხებზე მეკიდა. ბოლომდე ვახურებდი, ეს იყო და ეს“.
17 წლის, სკოლის უფროსკლასელი
ნარკოტიკების გავლენა მომწიფების პროცესზე
ერთ-ერთი კოლეჯის გაზეთის მეშვეობით ჩატარდა
არაოფიციალური კვლევა, თუ რამდენი წელია საჭირო
მომწიფების ასაკამდე მისაღწევად. დასკვნა ასეთი იყო:
„18 წლის მსოფლიო საშუალო სტატისტიკური ადამიანის
ემოციური სიმწიფის მისაღწევად ახალგაზრდებს აშშ-ში
25 წელი სჭირდებათ“. საზოგადოებაში, სადაც გადარჩენა
შედარებით მარტივია, სადაც მუშაობის დაწყების
გადავადება შესაძლებელია სახლში დარჩენით,
დანახარჯების გარეშე, და სადაც საკმარისი რესურების
მქონე ადამიანს შეუძლია სკოლაში 25 წლამდე და
უფრო მაღალ ასაკამდეც დარჩეს, ზრდასრულობის
მიღწევა არც ისე დიდი წნეხია. ნებისმიერი ფინანსური,
ემოციური ან სოციალური პრობლემის გადაჭრის
საჭიროებისთვის თავის არიდება დროში გადაავადებს
მომწიფებას. ნარკოტიკები ადამიანს ეხმარება, თავი
აარიდოს ცხოვრებისეული პრობლემების გადაჭრას.
„როდესაც ნარკოტიკების მოხმარებას დაახლოებით
12, 13 ან 14 წლისა იწყებ, არასოდეს ხდება რამის
რიტუალური, საზეიმო აღნიშვნა. არასოდეს ხდება
შენი მიღება საზოგადოების ზრდასრულთა ჯგუფში.
ბევრი ადამიანი, ვინც მკურნალობაში ერთვება,
გვიყვება, რომ ნივთიერებების მოხმარება ამ ასაკში
დაიწყეს, ასე რომ, როდესაც ჩვენ მათ 30 ან 35 წლის
ასაკში ვხვდებით, გარდამავალი მნიშვნელოვანი
თარიღების/მოვლენების რიტუალი ჯერ კიდევ არ
არის ჩატარებული. რეალურად, საქმე გვაქვს 14-15
წლის ადამიანთან 30-35 წლის ადამიანის სხეულში.
სწორედ აქ იწყება ჩვენი მუშაობა.“
ჰეით ეშბერის დეტოქსიკაციური კლინიკის კონსულტანტი.
თუკი ნარკოტიკების ან ალკოჰოლის მოხმარება
მოზარდობაში ხშირად სტრესისთვის თავის ასარი-
დებლად, ემოციების ჩასახშობად, ან კარგად ყოფნის
შეგრძნების მოკლე დროში მისაღწევად გამოიყენება,
ახალგაზრდები ბოლომდე ვერასოდეს სწავლობენ,
როგორ გაუმკლავდნენ ცხოვრებისეულ კონფლიქტებს
276 თავი 5
ფსიქოაქტიური ნივთიერებების დახმარების გარეშე.
ისინი ვერასოდეს სწავლობენ მოთმინებას, ვერ
სწავლობენ, რომ ემოციური ტკივილი ატანადია და ის
გაზრდაში შეიძლება დაგეხმაროს; და ისინი ვერასოდეს
სწავლობენ, რომ ისეთი საქმის კეთება, რომელიც
გასაკეთებელია, და არა მხოლოდ სასურველი,
მომწიფების პროცესის ნაწილია.
რისკსა და სიმტკიცეზე მიმართული პრევენცია
მოზარდებისთვის189,190,191
უახლესი კვლევები გვიჩვენებს, რომ გარკვეული
მდომარეობები მოზარდებს ნივთიერებების მოხმარების
და სხვა ქცევითი პრობლემების უფრო მაღალი რისკის
ქვეშ აყენებს. ეს რისკები მოიცავს:
ფიზიკურ, სქესობრივ ან ემოციურ ძალადობას
ემოციურ ან ფსიქიკურ დარღვევებს
დაბალ თვითშეფასებას
თანატოლთა ჯგუფს, სადაც მისაღებია ან წახალი-
სებულია ნარკოტიკების მოხმარება
ოჯახს, სადაც მისაღებია მოხმარება, არ არსებობს
თანმიმდევრული წესები და დისციპლინა, ბავშვები
იზრდებიან მშობლების გარეშე ან მშობლები არ
არიან ჩართულები მათ აღზრდაში; ან მშობლები,
რომლებიც ნარკოტიკს მოიხმარენ
სკოლისთვის თავის დანებებას
არასრულწლოვან დამნაშავეთა მართლმსაჯულების
სისტემაში მოხვედრას
ორსულობას
სიღარიბეში ცხოვრებას
ალტერნატიული აქტივობების ნაკლებობას
სწავლას სკოლაში, სადაც არ არსებობს პოლიტიკა,
გამოვლენის პროცედურები ან რეფერალური
მომსახურება მომხმარებლებისთვის.
„მე თუ მკითხავთ, ორივე ჩემი მშობელი ალკოჰოლიკი
იყო. ჩემი ძმა ნარკომანი და ალკოჰოლიკია. ოჯახური
მემკვიდრეობის ამბავია. ასე რომ, ძირითადად მამის
ნაკვალევს გავყევი − სმა და აქეთ-იქით სირბილი“.
ალკოჰოლდამოკიდებული აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში.
პრევენციის სპეციალისტებმა ისეთი პროგრამები უნდა
შეიმუშაონ, რომელიც გამოააშკარავებს რისკებს;
ამასთან, ასწავლის მოზარდებს მათთან გამკლავებას
დამცავი ელემენტების გაძლიერებით, რაც ხელს უწყობს
ცხოვრების ჯანსაღ წესს და პიროვნულ მიღწევებს.
მკვლევრები დ-რი სტივენ გლენი და დ-რი რიჩარდ
იესორი გამოყოფენ 4 მდგომარეობას, რაც ბავშვებს
ნარკოტიკების მოხმარებისთვის თავის არიდებაში
ეხმარება (დაკვირვებადია 12 წლის ასაკიდან):
ოჯახის ჩართულობისა და თანამონაწილეობის
ძლიერი შეგრძნება. ბავშვები, ვისაც სჯერა, რომ
 ოჯახის მნიშვნელოვანი წევრები არიან და სხვა
წევრები მათ ძვირფასად მიიჩნევენ, მომავალში
ნაკლებად არიან მიდრეკილი ნივთიერებათა
ავადმოხმარებისკენ.
ჩამოყალიბებული პიროვნული პოზიცია ნარკო-
ტიკებზე, ალკოჰოლსა და სექსზე. ბავშვებს, ვისაც
საკუთარი პოზიცია აქვთ აღნიშნულ საკითხებზე და
შეუძლიათ ჩამოაყალიბონ, როგორ მივიდნენ ამ
დასკვნებამდე, როგორ მოიქცევიან მის შესაბამისად
და რა გავლენა ექნება ამ პოზიციას მათ ცხოვრებაზე,
უკეთ შეუძლიათ დადებითი არჩევანის გაკეთება.
ძლიერი სულიერების განცდა და საზოგადოებრივი
ჩართულობა. ახალგაზრდები, ვისაც სჯერათ, რომ
საზოგადოებაში გარკვეული როლი და მიზანი აქვთ,
რომ მათ ქმედებებს აქვს მნიშვნელობა და წვლილი
შეაქვთ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, საკმარისად
არიან საკუთარ თავში დარწმუნებულები იმისთვის,
რომ თქვან: „გმადლობ, მაგრამ არა.“
მიმაგრება „ნარკოტიკისგან სუფთა და ფხიზელი“
ზრდასრულის როლურ მოდელზე. ბავშვებს, ვისაც
ცხოვრებაში ჰყავს ერთი ან მეტი არამომხმარებელი
უფროსი (მშობლების გარდა) − ხშირად ეს არის
მწვრთნელი, მასწავლებელი, სხვა აქტივობების
ლიდერი, მოძღვარი, ნათესავი, მეზობელი ან
ოჯახის მეგობარი, ვისი იმედიც შეიძლება ჰქონდეთ,
როდესაც ინფორმაცია და რჩევა სჭირდებათ −
დადებითად აქვთ განმტკიცებული უარის თქმის
უნარი და ნაკლებად არიან ნარკოტიკული საშუა-
ლებების ავადმოხმარებასთან დაკავშირებული
პრობლემების განვითარებისკენ მიდრეკილი.
პირველადი, მეორადი და მესამეული პრევენცია
ნებისმიერი კლასის მოსწავლისთვის
პრევენციული პროგრამები ყოველთვის უნდა
ითვალისწინებდეს რისკის და მდგრადობის ფაქტორებს
და ჩარევას არგებდეს კონკრეტულ ასაკობრივ,
ეთნიკურ ჯგუფს, გენდერსა და კულტურას ისევე,
როგორც ნებისმიერ სხვა ელემენტებს, რომელიც იმ
გარემოს შექმნის, სადაც ჩვენი გზავნილის გაგება იქნება
შესაძლებელი. კარგ პროგრამებს აქვს:
სტრუქტურა − პროგრამის ტიპი, აუდიტორია და გა-
რემო
შინაარსი − ინფორმაცია, უნარების განვითარება, მე-
თოდები და სერვისები
მიწოდების სისტემა − განხორციელებისთვის საჭირო
სპეციფიკური გეგმები და დაწესებულებები.
ნივთიერებათა ავადმოხმარებისა და ფსიქიკური ჯან-
მრთელობის სერვისების ადმინისტრაციის (SAMHSA)
მტკიცებულებაზე დაფუძნებული პროგრამებისა და
პრაქტიკის ეროვნულ რეესტრში ჩამოთვლილია პრე-
ვენციული პროგრამების მოდელები, როგორიცაა,
მაგალითად, „გაბედე და იყავი შენ“ (Dare to Be
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
You), „ოჯახის საქმე“ (A Family Matter), „ლომების
ძიების უნარები მოზარდებისთვის“ (Lions Quest
Skills for Adolescents), მულტისისტემური თერაპია
(Multisystemic Therapy), ახალი წამოწყებების
პროგრამა (New Beginnings Program), ნარკოტიკების
მოუხმარებლობისკენ მიმართული პროექტი (Project
Towards No Drug Abuse), „უსაფრთხოების ძიება“
(Seeking Safety) და ბევრი სხვა.192 სხვა პოპულარულ
პროგრამებს შორისაა მზრუნველი სკოლის სათემო
პროგრამა (Caring School Community program), კლასზე
ორიენტირებული და ოჯახი-სკოლა პარტნიორობის
ინტერვენცია (Classroom-Centered and Family-
School Partnership Intervention), გზამკვლევი კარგი
არჩევანისთვის (Guiding Good Choices), ალკოჰოლის
არასწორად მოხმარების პრევენციის კვლევა (Alcohol
Misuse Prevention Study, AMPS), განათლება
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების წინა-
აღმდეგ (Drug Abuse Resistance Education, DARE)
და ცხოვრებისეული უნარების ტრენინგი (LifeSkills
Training).193
პირველადი პრევენცია. პირველადი პრევენციის მიზანი
მოხმარების თავიდან აცილება ან ექსპერიმენტირების
და მოხმარების მინიმუმამდე დაყვანაა, რომელიც
საბავშვო ბაღიდან იწყება. ოჯახის წევრებს, მასწავ-
ლებლებსა და სკოლის სხვა თანამშრომლებს შორის
კოორდინირებულ ძალისხმევას დიდი მნიშვნელობა
აქვს.
მშობლის/მასწავლებლის სესიები და მოხმარების პრე-
ვენციის გაკვეთილების დანერგვა სკოლის ზოგად სას-
წავლო გეგმაში გადასადგმელი პირველი ნაბიჯებია.
სკოლის ბაზაზე დაფუძნებული პრევენციული პრო-
გრამები ავითარებს ცხოვრებისეულ უნარებს, მდგრა-
დობას და/ან აწვდის ნორმატიულ განათლებას.194
სამწუხაროდ, პირველადი პრევენცია თინეიჯერის
ცხოვრებაში მხოლოდ რამდენიმე რისკ-ფაქტორს
აქცევს ყურადღებას, მათ შორის პიროვნულ, გენე-
ტიკურ, ფსიქოლოგიურ, ოჯახურ და სოციალურ პრობ-
ლემებს. ზოგი სკოლა სადამსჯელო ღონისძიებებს
მიმართვს ნარკოტიკებზე ტესტირებისა და ნულოვანი
ტოლერანტობის პოლიტიკის გატარებით, პიროვნულ
ზრდაზე ყურადღების გამახვილების ნაცვლად.
ნულოვანი ტოლერნატობის პოლიტიკა, რომელიც
სჯის ალკოჰოლის ან ნარკოტიკების ნებისმიერი სახით
მოხმარებას, ხშირად გამოიყენება მოსწავლეების
სკოლიდან გასარიცხად, ვიდრე სათანადო სამკურ-
ნალო პროგრამაში ჩასართავად.187
ცხოვრებისეული უნარების ტრენინგი (LifeSkills
Training), პროგრამა, რომელიც მეშვიდე-მეათე კლა-
სებში ტარდება, სოციალური უნარების გაუმჯობესებასა
და ალკოჰოლის მოხმარების ქცევაზე თანატოლების
ზეწოლის შემცირებაზე ამახვილებს ყურადღებას.
პროგრამის შეფასებამ აჩვენა ალკოჰოლის მოხმარების
სიხშირის და ჭარბად მოხმარების შემცირება.62,196
DARE (Drug Abuse Resistance Education) − ნივთიე-
რებათა ავადმოხმარებაზე შეწინააღმდეგების საგან-
277
მანათლებლო ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ გა-
მოყენებული პროგრამაა. ყოველკვირეული, 16
ან 17 ერთსაათიანი სესია, რომელსაც ატარებს
ფორმიანი პოლიციის ოფიცერი მეხუთე ან მეექვსე
კლასელებთან. პროგრამა ავითარებს თვითშეფასებას,
გადაწყვეტილების უნარებსა და თანატოლებისთვის
წინააღდეგობის გაწევის უნარებს. ადრეული კვლევები
აჩვენებს, რომ პროგრამას აქვს სუსტი, მოკლევადიანი
(ერთწლიანი) ეფექტი ნარკოტიკების მოხმარებაზე,
რაც მიიღწევა გაუმჯობესებული ასერტულობისა და
ალკოჰოლისა და სხვა ნარკოტიკების მოხმარებასთან
დაკავშირებული საფრთხეების შესახებ უკეთესი
ცოდნით.197 კვლევა, რომელიც პროგრამაში მონაწილე
მოსწავლეებში 10 წლის შემდეგ ჩატარდა, გვაჩვენებს,
რომ ეს შედეგები ხანგრძლივი არ ყოფილა და
ნარკოტიკების მოხმარების რეალური მაჩვენებელი
არ ჩამოუვარდებოდა საკონტროლი ჯგუფის
მონაცემებს.187,198 კრიტიკის საპასუხოდ და კურსის
განახლების მიზნით DARE პროგრამას გადახედეს.
ამჟამად არსებობს პროგრამები ყველა მაღალი კლასის
მოსწავლეებისთვის. ისინი უფრო ცხოვრებისეული
სიტუაციებით არის გაჯერებული, რათა მოსწავლეებს
თანატოლთა მხრიდან ზეწოლასთან გამკლავება
ასწავლოს. არსებობს ასევე DARE პროგრამა მშობ-
ლებისთვის, რომელიც მათ პრევენციაში ჩართვას
ისახავს მიზნად. პროგრამა გავრცელებულია ევრო-
პაშიც.
DARE პროგრამამ ევროპაში ცოტა ხნის წინ გამოაქვეყნა
ეროვნებათაშორისი კვლევა, რომელიც მოიცავდა 7
ქვეყანას (ავსტრია, ბელგია, გერმანია, საბერძნეთი,
იტალია, ესპანეთი და შვედეთი), 170 სკოლასა და
7,000-ზე მეტ 12-14 წლის მოსწავლეს. კვლევამ
დაასკვნა, რომ აღნიშნულმა კარგად გაწერილმა,
ნარკოტიკების პრევენციის სისტემურმა პროგრამამაც
ვერ შეძლო ალკოჰოლისა და არალეგალური
ნარკოტიკების მოხმარების მაჩვენებლების შემცირება
ახალგაზრდებში. პროგრამის დასრულებიდან 18 თვის
შემდეგ ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ DARE
პროგრამა ეფექტური აღმოჩნდა ახალგაზრდებში
სიმთვრალის პრევენციის თვალსაზრისით, რამაც
პროგრამა უფრო ზიანის შემცირების ეფექტურ
ღონისძიებად წარმოაჩინა, ვიდრე ჭეშმარიტად
პირველადი პრევენციის სტრატეგიად.199
ალკოჰოლის არასწორად მოხმარების პრევენცია
(AMPS) კიდევ ერთი წინააღმდეგობის საგანმანათ-
ლებლო პროგრამაა, რომელიც მეხუთე და მეექვსე
კლასელებისთვისაა განსაზღვრული და 4-სესიიანი
კურიკულუმისგან შედგება. თეორიულ განათლებასთან
ერთად მოსწავლეებს უვითარებს თანატოლებთან
შეწინააღმდეგების უნარებს. მაღალი რისკის ქვეშ
მყოფი სტუდენტების შესწავლამ, ვინც აღნიშნული
კურსი გაიარა, 26 თვის შემდეგ მოხმარების 50%-
იანი შემცირება აჩვენა. შედეგი შენარჩუნებული იყო
მეთორმეტე კლასშიც.200,201
ნორმატიული განათლების სტრატეგია თანატოლებში
ალკოჰოლის/ნარკოტიკების მოხმარების გავრცელე-
278 თავი 5
ბისა და მიმღებლობის შესახებ არასწორი რწმენების
გაფანტვას ისახავს მიზნად. აღმოჩნდა, რომ ეს
სტრატეგია ძალიან კარგად ავსებს წინააღმდეგობის
საგანმანათლებლო პროგრამას და მნიშვნელოვნად
ამცირებს ალკოჰოლის მოხმარებას მაღალი კლასების
მოსწავლეებში.202
აღნიშნული პროგრამების ყველაზე რელევანტური
ასპექტი ისაა, რომ პირველადი პრევენცია დროში გავრ-
ცობილი უნდა იყოს. დამტკიცებულია მოსწავლეების
„აცრის“ მცდელობების არაეფექტურობა ალკოჰოლის/
ნარკოტიკების მოხმარებაზე ერთწლიანი პროგრამების
მეშვეობით. საგანმანათლებლო და უნარების
გასაუმჯობესებელი პერიოდული დამატებითი სესიები
უნდა გრძელდებოდეს მაღალ კლასებსა და კოლეჯშიც.
ყველაზე ეფექტური პრევენციული პროგრამები ისინია,
სადაც მოსწავლეები მუშაობენ თვითშეფასებაზე,
თავდაჯერებულობაზე და სწავლობენ, რომ არ უნდა
ეშინოდეთ საკუთარი გრძნობების.
ვინაიდან დამოკიდებულების უმეტეს შემთხვევებში
პრობლემის ძირი ოჯახშია, ოჯახზე ფოკუსირებული
პირველადი პრევენცია სკოლაზე დაფუძნებული
ნებისმიერი პროგრამის აუცილებელი დანამატი უნდა
იყოს. პროგრამები, როგორიცაა მშობლების უნარების
ტრენინგი, ალკოჰოლის ან ნარკოტიკების მოხმარების
შემცირება ბავშვების თანდასწრებით და მშობლების
გაზრდილი, პოზიტიური ჩართულობა შვილების
ცხოვრებაში, დიდ გავლენას ახდენს ბავშვების ქცევაზე.
„მინდა უფროსმა მაჩვენოს, რომ ის ცხოვრების
იმავე სტილის ერთგულია, რისიც მე. რა თქმა
უნდა, უფროსებს შეუძლიათ ალკოჰოლის პასუხის-
მგებლობით მოხმარება, მაგრამ თუკი ისინი არ
უჭერენ მხარს იმ გზას, როგორც მე მინდა ვცადო და
ვიცხოვრო, მაშინ რას აკეთებენ ისინი ჩემთვის? ეს
არის მთავარი კითხვა.“
17 წლის, მაღალკლასელი გოგონა
„ნარკოტიკებისგან თავისუფალი ამერიკის პარტნიო-
რობის“ მიერ ჩატარებული კვლევის შედეგები გვა-
ჩვენებს, რომ მშობლები, ვინც ხშირად ესაუბრება
შვილებს ნარკოტიკების უკანონო მოხმარებასთან
დაკავშირებული რისკების შესახებ და აქვთ შემუ-
შავებული ქცევის მკაფიო წესები, ნამდვილად
ახდენენ გავლენას მოზარდების მოხმარების ქცევაზე.
თინეიჯერების დაახლოებით 45%-მა, ვისაც არაფერი
გაუგია სახლში ნარკოტიკებთან დაკავშრებული
რისკების შესახებ, მოიხმარა მარიხუანა გასული წლის
მანძილზე. აღნიშნული მაჩვენებელი 33%-მდე იკლებს
იმ მოზარდების შემთხვევაში, ვინც ცოტა რამ მაინც
მოისმინა სახლში და 26%-მდე იმ ჯგუფში, ვინც ბევრი
შეიტყო.203,204
„ჩვენ, თინეიჯერები, ბავშვები ვართ, და შეიძლება
თავი მოვიკატუნოთ, რომ არ ვაქცევთ ყურადღებას
რასაც გვეუბნებიან, მაგრამ სინამდვილეში ვაქცევთ
და გვესმის; ასე რომ, მიუხედავად იმისა, ლაპარაკის
 დროს კარგ პასუხს მიიღებენ თუ არა, რაც უფრო
მეტს ილაპარაკებენ, მით უფრო მეტს გავიგებთ.
ეს ის თემაა, რომელზე საუბარსაც ასე უცბად ვერ
დაიწყებენ 10 წლის ბავშვთან, ჩვენ კი ნალაპარაკებს
დავიმახსოვრებთ და სამუდამოდ ჩვენთან იქნება
ცხოვრების მანძილზე. ადრე უნდა დაიწყონ და
უბრალოდ არ გაჩერდნენ; და თუკი ხშირ-ხშირად
იტყვიან: ჰეი, შენ ჯერ კიდევ არ მოიხმარ ნარკოტიკებს
და ალკოჰოლს − რა მაგარია, ვამაყობ შენით − ასე
მარტივადაც კი შეიძლება მოსწავლეს სათქმელი
გააგებინო“.
17 წლის, მაღალი კლასის თანასწორთა კონსულტანტი გოგონა.
აიოვას ოჯახების გამაძლიერებელი პროგრამა (ISFP)
მტკიცებულებაზე დაფუძნებული, ოჯახების გაძლიე-
რებაზე მიმართული პროგრამაა. იგი ემსახურება
მშობლების უნარების გაუმჯობესებას ოჯახის მართვისა
და კომუნიკაციის საკითხებში, ასევე, ბავშვების მიერ
თანატოლთა ზეწოლის გამკლავების და პერსონალური
და სოციალური უნარების გაუმჯობესებას. პროგრამის
შემდგომმა კვლევებმა აღმოაჩინა, რომ საწყისი
შეფასებიდან 48 თვის შემდეგ იმ ჯგუფში, რომელსაც არ
მიუღია მონაწილეობა პროგრამაში, პროპორციულად,
მარიხუანას ახალი მომხმარებლების რაოდენობა 2.4-
ჯერ მეტი იყო პროგრამაში ჩართულ ახალგაზრდებთან
შედარებით. ამას გარდა, განსხვავება კვლევის
ინტერვენციამდელ შედეგებში ნარკოტიკების მოხმა-
რების თვალსაზრისით ამ ორ ჯგუფში 4 წელიწადში
კიდევ უფრო გაიზარდა.205
მეორადი პრევენცია. ექსპერიმენტირების დაწყების
შემდეგ, სოციალური მოხმარება, მიჩვევა და პერიო-
დული ავადმოხმარება იწყება, როგორც წესი,
მეექვსე, მეშვიდე და მერვე კლასებში (იშვიათად,
უფრო ადრეც); შესაბამისად, სასკოლო პირველადი
პრევენციის პროგრამებმა უნდა შემოიტანონ მეორადი
პრევენციის პროგრამები და პოლიტიკა. მაღალი
და დამამთავრებელი კლასების ხელმძღვანელებმა
გასაგებად უნდა განაცხადონ ნარკოტიკების მოხმა-
რებასთან დაკავშირებული მკაცრი პოლიტიკის
მხარდაჭერის შესახებ. მასწავლებლებმა და
თანამშრომლებმა უნდა გაიარონ მომზადება
მოხმარების ამოსაცნობად და საფუძვლიანად უნდა
ესმოდეთ, რა შედეგებამდე მივყავართ ამ ქცევას.
მშობლების მომზადება ნარკოტიკების მოხმარებით
გამოწვეული პრობლემების ამოცნობაში, შვილების
მხარდაჭერის სწავლება და ინფორმირება საჭიროების
შემთხვევაში პროფესიული კონსულტაციების გაწევის
შესახებ ასევე უნდა შედიოდეს პროგრამებში.
დამატებითი სერვისები მოიცავს კრიზისულ ინტერვენ-
ციას და გადამისამართებას. სხვა აუცილებელი
(მაგრამ, ხშირად უგულებელყოფილი) სერვისებია
შემდგომი ზრუნვა, მხარდაჭერა მოხმარების რეციდივის
თავიდან ასაცილებლად და იმის უზრუნველყოფა, რომ
ემოციური, სოციალური და ფიზიკური პრობლემები,
რომელსაც ნივთიერებების მოხმარებამდე მივყავართ,
მოგვარებულია. ხშირად, აღნიშნულ სერვისებს უკვე
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
აწარმოებენ სათემო ორგანიზაციები, რაც სკოლებს
თავიდან აცილებს დამატებითი პერსონალის ასაყვანად
რესურსების ხარჯვის საჭიროებას.
სხვა პროგრამები, რომელიც ეფექტური აღმოჩნდა
ნარკოტიკებით ექსპერიმენტირების შემცირებაში,
არის თანატოლთა საგანმანათლებლო პროგრამები,
პრევენციული კურიკულუმი, პოზიტიური როლური
მოდელები, „სტუდენტები ნასვამ მდგომარეობაში
მანქანის ტარების წინააღმდეგ“ (Students Against Drunk
Driving), ჯანმრთელობის ფესტივალები (health fairs) და
პარასკევ ღამის პირდაპირი ეთერის ალტერნატიული
აქტივობები (Friday Night Live alternative activities).
„როდესაც ჩემს ბობოქარ პერიოდს გავდიოდი,
ვფიქრობ, ნარკოტიკებზე აზრი იმ ადამიანების ნახვამ
შემაცვლევინა, ვინც დაიწყო ამ გიჟური დღეების
გატარება და არასოდეს გაჩერდა. ვფიქრობ, არის
საზღვარი, რომელსაც ექსპერიმენტირების მერე
კვეთ და ავადმოხმარებაზე გადადიხარ“.
21 წლის კოლეჯის მოსწავლე.
მესამეული პრევენცია. ეს საფეხური მორგებულია
მოსწავლეებზე, ვისაც უკვე აქვს პრობლემები
ნარკოტიკებთან. სტუდენტური დახმარების პროგრამები,
რომელიც მოიცავს კონსულტირებასა და სოციალურ
სერვისებს, ალათინი (Alateen) და სხვა 12-ნაბიჯიანი
ანონიმური შეხვედრები თინეიჯერებისთვის, თანას-
წორთა ინტერვენციის ჯგუფები, რომლებიც მიმარ-
თულია ავადმომხმარებელთა მკურნალობაში ჩართ-
ვაზე – მესამეული პრევენციის გავრცელებული
ტაქტიკების მაგალითებია. დადასტურებულია, რომ
თანატოლთა გულწრფელობა კარგი საშუალებაა იმ
მოსწავლეებამდე ხმის მისაწვდენად, ვისაც სხვადასხვა
პრობლემები აქვს.
პოზიტიური ქცევითი ინტერვენციების და მხარდაჭერის
მეთოდი (PBIS), რომელიც აშშ განათლების
დეპარტამენტის დაქვემდებარებაშია, იმ სკოლებს უწევს
დახმარებას, ვისაც სურს პრევენციული პროგრამების
დანერგვა ან გაძლიერება. ეს მიდგომა ეხმარება მათ
მსგავსი პროგრამების შემუშავებაში და ასევე მაღალი
რისკის ქვეშ მყოფი მოსწავლეების მხარდაჭერაში, რაც
მოიცავს:
არსებულ გარემო ფაქტორებში ცვლილებების
შეტანას, რაც ამცირებს პრობლემის აღმოცენების
ალბათობას
ჩანაცვლების უნარების სწავლებას და ზოგადი
კომპეტენციების განვითარებას
შედეგების გამოყენებას პოზიტიური ქცევის მხარ-
დაჭერის და პრობლემების აღმოცენების შეკავების
მიზნით
კრიზისის მართვის ან რეციდივის გეგმას (საჭიროების
შემთხვევაში).206
მეორად და მესამეულ საფეხურზე მნიშვნელოვანია
თინეიჯერებში მოხმარების ნიშნების ამოცნობა.
279
ორგანიზაცია „სასამართლოს მიერ დანიშნული
სპეციალური ადვოკატების“ (CASA) მიერ ჩატარებულ
ერთ-ერთ კვლევაში აღმოჩნდა, რომ როდესაც
მშობლების მხოლოდ 12% აღიქვამდა ალკოჰოლს
და ნარკოტიკებს როგორც პრობლემას, თინეიჯერების
27% მათ პირველად საზრუნავად მიიჩნევდა.187 უფრო
და უფრო მეტი საჯარო სკოლა ნერგავს შემთხვევითი
ნარკოტესტირების პრაქტიკას. ტესტირება მიმართულია
სკოლის ათლეტებზე. ნარკოტესტირება სკოლებში ორი
გზით მუშაობს. შემთხვევითი შერჩევით ტესტირება,
რომელსაც შემაკავებელი დანიშნულება აქვს, განსა-
კუთრებით იმ მოსწავლეებისთვის, რომლებიც
მოიხმარენ (სპორტული შედეგების გასაძლიერებლად),
მაგრამ ჯერ მოხმარებით გამოწვეული სერიოზული
უარყოფითი შედეგები არ უწვნევიათ. ეს ნარკო-
მომხმარებელი თანატოლები არიან, რომელთაც
თავის სკოლელებზე ზეგავლენა აქვთ. მათ, ვისაც უკვე
სერიოზული პრობლემები აქვთ, ავადმოხმარებაში
ინტერვენციის შანსი ეძლევათ.207 სამწუხაროდ, სკო-
ლებში ნარკოტესტირების ეფექტიანობის კვლევა
არაერთგვაროვან დასკვნებს იძლევა.208 მეტი
კვლევების ჩატარებაა საჭირო. შინ ჩასატარებელი
ნარკოტესტები მშობლებს მონიტორინგის ჩატარების
საშუალებას აძლევს. ტესტირება მაშინ კეთდება,
როდესაც ქცევა მიგვანიშნებს ოჯახის წესების უხეშად
დარღვევაზე; ზოგი თინეიჯერი ამას ნდობის დაკარგვად
და პირად ცხოვრებაში შეჭრად აფასებს.
ალკოჰოლის და ნარკოტიკების მომხმარებელთა
შვილები. დადგენილია, რომ აშშ-ში 18 წლამდე
ასაკის ყოველი მეოთხე ბავშვი უახლოესი ნათესავების
მიერ ალკოჰოლის ავადმოხმარების ან ალკოჰოლზე
დამოკიდებულების მოწმეა.209 მასწავლებლებმა,
კონსულტანტებმა და ჯანდაცვის სფეროს პროფე-
სიონალებმა უნდა გააცნობიერონ, რომ ბავშვები
ექვემდებარებიან ნარკოტიკებისა და ალკოჰოლის
გავლენას მაშინაც, როდესაც თავად არ მოიხმარენ და
სულ სხვა როლის შესრულება უწევთ ალკოჰოლის
ან ნარკოტიკების მომხმარებელ ოჯახში. ბევრი ასეთი
როლი გავლენას იქონიებს სამომავლოდ მოხმარებაზე
და ასევე, მათ პიროვნებაზე. მსგავსი როლებია:
გმირი (ბავშვი-მოდელი). ესაა შრომისმოყვარე
მოსწავლე, რომელიც ცდილობს ოჯახს ღირსება
მოუტანოს მაგრამ მაინც ექცევა ძლიერი სტრესის
ქვეშ ოჯახში მყოფი დამოკიდებული ადამიანის
გამო; ცნობილია ასევე, როგორც „მთავარი
შემსრულებელი“. ამ ტიპის ბავშვები ხშირად
საკუთარ თავზე იღებენ დისფუნქციური მშობლების
ვალდებულებებს.
პრობლემური ბავშვი. მას არაერთი პერსონალური
პრობლემა აქვს, მიდრეკილია ნარკოტიკების
მოხმარებისკენ და ცუდი ქცევით მოითხოვს
ყურადღებას.
ჩაკარგული ბავშვი. უკიდურესად მორცხვია და
პრობლემას ოჯახის წევრებთან ურთიერთობის და
280 თავი 5
სოციალური აქტივობებისთვის თავის არიდებით
ჭრის.
თილისმა (ან ოჯახის მასხარა). ასეთი ბავშვი ცდი-
ლობს დისფუნქციურ ოჯახში დაძაბულობის შემცი-
რებას სასაცილო ან საყვარელი ქცევით; აქვს
მომწიფების პრობლემები.210,211
კოლეჯის სტუდენტები
კოლეჯში მოსწავლეები ახალ გამოცდილებას იღებენ
და ახალ სირთულეებს აწყდებიან: თავის ნებაზე
ცხოვრება, დამოუკიდებლობის და თვით-რეგულაციის
სწავლა, ახალი მეგობრები, თანატოლთა ზეწოლასთან
გამკლავება, მაღალი აკადემიური მოთხოვნების
დაკმაყოფილება, ან სულაც შეგრძნება, რომ პატარა
თევზია ახალ დიდ გუბურაში. როდესაც ახალგაზრდა
ადამიანი დგება კოლეჯის კულტურასთან მორგების,
დამოუკიდებლობის, ახალი გარემოს სტრესთან
გამკლავების გამოწვევების წინაშე, ალკოჰოლისა
და ნარკოტიკების მოხმარება ამ ყველაფერთან
გამკლავების ერთ-ერთი შესაძლებლობა ხდება. ერთი
კულტურიდან მეორეში გადასვლა ხშირად მაღალი
მოწყვლადობის პერიოდია.
მიუხედავად იმისა, რომ არალეგალური ნარკოტიკები,
განსაკუთრებით მარიხუანა, თითქმის ყველა კოლეჯის
კამპუსზე მოიძებნება, ალკოჰოლი მაინც წამყვანი
ნარკოტიკული საშუალებაა. კარნეგის ფონდის
კვლევაში კოლეჯის პრეზიდენტებმა ალკოჰოლის
ავადმოხმარება კამპუსის ცხოვრების ხარისხის ყველაზე
შემაშფოთებელ პრობლემად შეაფასეს. ალკოჰოლის
მოხმარება კოლეჯის ტრადიციებსა და ნორმებშია
ჩანერგილი. კოლეჯის მოსწავლეები განსაკუთრებული
სამიზნეა ალკოჰოლის ინდუსტრიისთვის, ვინაიდან,
თუ პირველკურსელი რომელიმე ბრენდის ერთგული
გახდება 18 წლისთვის, ცხოვრების მანძილზე ის
$20,000-$50,000 გაყიდვებს შემატებს ამ ბრენდს.
გავრცელება
„მომავლის მონიტორინგის“ (Monitoring the Future)
მიერ 2013 წელს ჩატარებული კვლევის თანახმად,
დღის სწავლების სტუდენტების 37% ერთ ეპიზოდზე
ალკოჰოლის ჭარბ რაოდენობას მოიხმარს (გასული 2
კვირის მანძილზე 5 სასმელი დალევის ერთ ეპიზოდზე),
3.9% ალკოჰოლს ჭარბად მოიხმარს ყოველდღიურად.
სხვა მონაცემები გვაჩვენებს, რომ ყოველდღიური
მოწევის მაჩვენებლები შემცირდა 15%-დან 5.2%-მდე
1993-2013 წლებში, და ყოველდღიურად სიგარეტის
მძიმე მოხმარება შემცირდა 9%-დან 2.4%-მდე 1993-
2013 წლებში.186
ეროვნული კოლეჯების დიდმა კვლევამ, რომელიც
კოლუმბიის უნივერსიტეტის ადიქციისა და ნივთიერებათა
ავადმოხმარების ცენტრმა ჩაატარა, შემდეგი შედეგები
აჩვენა:
 საძმოებსა და ქალთა კლუბებში მეტია ალკოჰოლის
მოხმარება, ვიდრე იმ სტუდენტებში, ვინც არ არის
მსგავსი დაჯგუფებების წევრი (88% vs. 67%);
მეტია ასევე გაღრევების (64% vs. 37%), ნასვამ
მდგომარეობაში მანქანის ტარების (33% vs. 21%),
მარიხუანას (21% vs. 16%) და სიგარეტის მოხმარების
მაჩვენებლები (26% vs. 21%).
ჯამში, აკრძალული ნარკოტიკების მომხმარებელი
სტუდენტების 78% ასევე სქესობრივად აქტიურია
(სტუდენტების მიერ ნარკოტიკების მოხმარების ერთ-
ერთი მთავარი მიზეზი) იმ 44%-თან შედარებით, ვინც
არ მოიხმარს.213
კამპუსში ნარკოტიკებისა და ალკოჰოლის ავად-
მოხმარების შედეგებია:
ალკოჰოლთან დაკავშირებული დაზიანებებისგან
სიკვდილობის 1,717 შემთხვევა
ალკოჰოლთან დაკავშირებული გაუპატიურების
ან სექსუალური ძალადობის 97,000 მსხვერპლი
ძალადობის 696 შემთხვევა სტუდენტის მხრიდან,
ვინც ერთ ეპიზოდზე ჭარბად მოიხმარა ალკო-
ჰოლი.
ფედერალურ კანონში შეტანილი ცვლილების თანახ-
მად, სტუდენტური ფინანსური დახმარება აღარ
გაეწევა მას, ვისაც ნარკოტიკებთან დაკავშირებული
დანაშაული აქვს ჩადენილი. პროგრამის პირველი 5
წლის განმავლობაში 189,000 ანუ ყოველ მეოთხასეს
ამ მიზეზით ეთქვა უარი დაფინანსებაზე. თითქმის
იგივე რაოდენობას, ვისზეც ამგვარი ბრალდების ჩა-
ნაწერი არსებობდა, მიეცათ დაფინანსება სამკურნა-
ლო პროგრამის დასრულების ნიადაგზე, ან პასუ-
ხისმგებლობიდან გათავისუფლების სხვა მიზეზის
გამო.214,214A
ალკოჰოლის მეორადი მოხმარება
კამპუსებზე აღმოცენებული ბევრი პრობლემა დაკავში-
რებულია ალკოჰოლის მეორად მოხმარებასთან,
რაც გულისხმობს ერთ ეპიზოდზე ჭარბად მომხმა-
რებლებისა და მძიმე მომხმარებლების გავლენას
სხვა სტუდენტებზე. კამპუსებში, სადაც სტუდენტების
50%-ზე მეტი ერთ ეპიზოდზე ჭარბად მოიხმარს
ალკოჰოლს, ერთ ეპიზოდზე არა-ჭარბად მომხმა-
რებელ სტუდენტთა 86% აცხადებს, რომ გამხდარა
ძალადობის ან არასასურველი სქესობრივი ურთიერ-
თობის მსხვერპლი, დარღვევიათ ძილისა და სწავლის
სიმყუდროვე, დაზიანებულა მათი ქონება; იძულებული
გამხდარან, ეზრუნათ მთვრალ სტუდენტზე ან
გაესუფთავებინათ მათი დასვრილი; მათი კამპუსში
ცხოვრების ხარისხი გაუარესებულა სხვების სმის
შედეგად.215
„კვირის ბოლოს მეცადინეობა ბევრად უფრო რთული
იყო, რადგან ბევრი ადამიანი მეტ დროს უთმობს
წვეულებებს, ბევრად მეტს სვამენ და ხულიგნობენ.
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
კედლებს ეხლებიან, შენს ოთახში შემოდიან და
ცდილობენ, შენც წაგიყვანონ წვეულებაზე.“
20 წლის ბიჭი, კოლეჯის სტუდენტი, ჩიკო, კალიფორნია.
პრევენცია კოლეჯებში
კოლეჯში დალევასთან დაკავშირებული თამაშები და
სიმღერები შუა საუკუნეების ხანისაა, ისევე, როგორც
იმ ზიანის კონტროლის მცდელობები, რომელსაც
სტუდენტები საკუთარ თავსა და დანარჩენ სტუდენტებს
აყენებენ. ჰარვარდში სწავლის დამთავრებისას
დიპლომების გადაცემის ცერემონიას ჯერ კიდევ შე-
რიფი ხელმძღვანელობს. ეს საუკუნეების ტრადიციაა,
რომელიც ნასვამი, ხულიგნური ქცევის პრევენციისთვის
დაინერგა თავის დროზე. ინგლისში კოლეჯის
სტუდენტებისთვის კვირაში მისაღები რეკომენდებული
სასმელის რაოდენობა 14 ჭიქაა გოგონებისთვის და
21 ბიჭებისთვის.216 ერთ-ერთი მიზეზი, თუ რატომ არის
კოლეჯში ამ კულტურის ცვლილება რთული, არის
აღქმა, რომ სულელური და გიჟური საქციელების
ჩადენა სტუდენტად მონათვლის ერთგვარი რიტუალია.
ნარკოტიკებთან ექსპერიმენტირება ასევე შედის
„ნათლობის“ პროცესში.
კოლეჯებში გატარებული თანამედროვე პრევენციული
ღონისძიებები სათავეს იღებს 1986 წლის ანტი-
ნარკოტიკული ფედერალური აქტიდან, რომელიც
განაგებს უმაღლესი განათლების ფონდებს. მისი
დაარსებულია სკოლის შემდგომი განათლების
გაუმჯობესების ფონდი − საგრანტო სააგენტო, რომელიც
განიხილავს პრევენციის საგრანტო წინადადებებს და
გასცემს შესაბამის თანხებს. დღევანდელი ნარკო-
კურსების და კამპუსის პრევენციული პროგრამების
დიდი ნაწილი აღნიშნული კანონმდებლობის მიღწეული
შედეგია. უფრო ახალი პროგრამები ასევე მოიცავს
სახელმწიფო უნივერსიტეტების ეროვნული ასოციაციის
და სახელმწიფო კოლეჯების (Land-Grant College)
მიერ შემუშავებულ კონტრ-სარეკლამო კამპანიებს,
ასევე, ცალკეული კოლეჯების მიერ წარმოდგენილ
პროგრამებს.
ნორმატიული შეფასება ერთ-ერთი წარმატებული
პრევენციული მიდგომაა. ეს პროგრამა მიზნად ისახავს
გავრცელებული დამახინჯებული აღქმების შეცვლას,
რომელთა თანახმადაც ნარკოტიკების მოხმარება
თანატოლებში უფრო ხშირია, ვიდრე სინამდვილეში.
ნორმატიული შეფასების მიდგომა აღიარებს, რომ თუკი
სტუდენტებს ნორმალურად მიაჩნიათ ალკოჰოლის ან
ნარკოტიკების მოხმარება, მეტია იმის ალბათობა, რომ
თავადაც განახორციელებენ აღნიშნულ ქცევას. და თუკი
ისინი იფიქრებენ, რომ აკრძალული ნარკოტიკების ან
ალკოჰოლის ჭარბად მოხმარება არ არის ნორმალური,
მათ მიერ მოხმარების ალბათობაც იკლებს.
„ნორმატიული შეფასება ახალგაზრდებს რეალურად
ეხმარება იმის გარკვევაში, რომ მათი აღქმები
ალკოჰოლის, ნარკოტიკების, ადრეული სექსის და
მსგავსი თემების შესახებ სინამდვილეში არც მთლად
281
 ზუსტია, რომ ახალგაზრდები მიდრეკილნი არიან
მედიის აჟიოტაჟსა და საშიშ ამბებს დაუჯერონ და
ეგონოთ, რომ რაღაცას აკლდებიან. რომ მათი
ყველა თანატოლი, ყველა მათ გარეშემო კარგ დროს
ატარებს, იღებენ ნარკოტიკებს, სინჯავენ მარიხუანას,
სვამენ, ადრეულ ასაკში კავდებიან სექსით.
მაგრამ, როგორც კი დაჯდები და დაელაპარაკები
ახალგაზრდებს, რომლებიც გულწრფელად
საუბრობენ საკუთარ ქცევაზე, აღმოჩნდება, რომ
ძალიან მცირე პროცენტი ცხოვრობს ამგვარად“.
დერილ ინაბა, ფარმაკოლოგიის დოქტორი, ადიქციის სარეაბილიტაციო
ცენტრი, მედფორდი, ორეგონის შტატი.
ჟენევაში, ნიუ იორკის შტატში, ჰობარტისა და უილიამ
სმიტის კოლეჯებში ჩატარებული კვლევების შედეგების
თანახმად, სტუდენტების 68%-ს სჯეროდა, რომ მათი
თანატოლებისთვის მისაღები იყო ხშირი ინტოქსიკაცია,
მაშინ, როდესაც რეალურად მხოლოდ 14% მიიჩნევდა
ამას მისაღებ ქცევად.217,218 პროგრამის პირველი 18
თვის მანძილზე, როდესაც ნორმატიული შეფასების
ინფორმაცია ვრცელდებოდა სხვადასხვა მედია
საშუალებებით (ე.წ. „სქრინსეივერების“ ჩათვლით
უნივერსიტეტის კომპიუტერებზე), 16%-ით შემცირდა
დათრობის მიზნით დალევის მაჩვენებელი, 21%-ით
– ხშირი მძიმე სმა, 31%-ით – გაკვეთილების გაცდენა,
36%-ით – ქონების დაზიანება და 40%-ით – დაუცველი
სქესობრივი კავშირები.
ნარკოტიკებისა და ალკოჰოლის მოხმარებაზე საუბრის
ნაცვლად, ნორმატიული შეფასება მიმართულია არ-
მოხმარების შესახებ საუბარზე. მთავარია სტუდენტებს
გავაგებინოთ, რას გულისხმობს ნორმალური მოხმარება
კონკრეტულ კამპუსში, და არ მივცეთ საშუალება მათი
აღქმები ჩამოყალიბდეს მედიის სენსაციური ამბების
გავლენით ან მათი მეგობრებისა და ჯგუფელების
გაზვიადებული ისტორიებით.
სხვა პროგრამები. ალკოჰოლის მოხმარებისა და
ავადმოხმარების კონტროლზე მიმართული კამპუსის
სტრატეგიები მოიცავს:
კამპუსის ტერიტორიაზე ალკოჰოლის მიღების
რეგულაციას (25% კრძალავს ლუდს, 32% მძიმე
ალკოჰოლურ სასმელს და 98% კრძალავს ლუდის
კასრების ქონას საერთო საცხოვრებლებში)219
ალკოჰოლისგან, თამბაქოსა და ნარკოტიკებისგან
თავისუფალი საერთო საცხოვრებლებით უზრუნ-
ველყოფას („ველნეს“ დარბაზები; კამპუსების ორი
მესამედი სთავაზობს სტუდენტებს მსგავს საცხოვ-
რებლებს)
კამპუსში ჩატარებულ ღონისძიებებსა და ძმობის/
კლუბების წვეულებებზე ალკოჰოლის აკრძალვას
უალკოჰოლო და ნარკოტიკებისგან თავისუფალი
სოციალური/გასართობი/დასასვენებელი აქტივობე-
ბის უზრუნველყოფასა და მხარდაჭერას
282 თავი 5
კამპუსის ალკოჰოლთან და ნარკოტიკებთან დაკავ-
შირებული პოლიტიკის გაცხადებასა და აღსრუ-
ლებას
ადგილობრივ თემთან მუშაობას იმის უზრუნველ-
საყოფად, რომ არ ხდებოდეს ალკოჰოლის მიყიდვა
არასრულწლოვანთათვის
აკადემიური მოთხოვნების გაძლიერებას
პარასკევობით მეტი ლექციის დანიშვნას
ბიბლიოთეკისა და დასასვენებელი დაწესებულებე-
ბის მუშაობის უზრუნველყოფას გვიან საათებში
ალკოჰოლის პრომოციის შეზღუდვას უნივერსიტეტის
ტერიტორიაზე
ალკოჰოლთან/ნარკოტიკებთან დაკავშირებული
რეგულაციების დარღვევის შემთხვევაში სტუდენტის
მშობლების ინფორმირებას
საჭმლისა და არაალკოჰოლური სასმელის მოთ-
ხოვნას შეხვედრებზე, სადაც სტუმრებს ალკოჰოლს
სთავაზობენ
ბარის პერსონალის მომზადებას კოლეჯის მიერ
დაფინანსებული ღონისძიებებისთვის
კამპუსის გაზეთებში ალკოჰოლური სასმელების
რეკლამის აკრძალვას ან რეგულაციას (50%
კრძალავს მსგავს რეკლამებს)
ნივთიერებათა ავადმოხმარებასთან დაკავშირებუ-
ლი განათლების ჩართვას სასწავლო გეგმაში
კამპუსში მოხმარებასთან და ავადმოხმარებასთან
გასამკლავებლად ნივთიერებათა ავადმოხმარების
ოფიცრისა და შესაბამისი ჯგუფის გამოყოფას
უმაღლესი სასწავლებლების პრევენციული კონსორ-
ციუმის დაფუძნებას, სადაც შესაძლებელი იქნება
ცოდნისა და გამოცდილების გაზიარება (არსებობს
დაახლოებით 90 მსგავსი კონსორციუმი)
პროგრამების შემუშავებას სამეზობლოსა და თემთან
სამუშაოდ
ადრეული გამოვლენის, ჩარევის, აღსრულებისა და
გადამისამართების დანერგვას საერთო საცხოვრებ-
ლების ასისტენტების, თანასწორ-კონსულტანტების,
ჯანდაცვისა და კონსულტაციის ცენტრების მიერ.
კოლეჯის დონეზე პირველადი პრევენცია ასევე მოიცავს
კარგად რეკლამირებულ უალკოჰოლო წვეულებებს,
„წითელი ლენტის“ კვირეულის უალკოჰოლო და
ნარკოტიკებისგან თავისუფალ დღესასწაულებს და
აქტიურ საველე (განსაკუთრებით, უსაფრთხო სექსის
მხარდამჭერ) აქტივობებს.
იმისთვის, რომ პროგრამა ეფექტური იყოს, ნარკოტიკუ-
ლი საშუალებების ავადმოხმარების პრევენციის სამი
დონე (პირველადი, მეორადი და მესამეული) უნდა
მოერგოს 17-21 წლის ასაკის მოზარდებს. ერთი
შეცდომა, რასაც მასწავლებლები უშვებენ ისაა, რომ არ
აღიარებენ სტუდენტთა უმეტესობის ნარკოტიკებთან
და ალკოჰოლთან დაკავშირებული გამოცდილების
არსებობას. ამას მივყავართ გზავნილებამდე, რომე-
ლიც დამამცირებლად გამოიყურება საშუალო
დონის სტუდენტისთვის. სტუდენტები ბოლომდე ვერ
აცნობიერებენ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებულ
ნარკოტიკებისა და ალკოჰოლის მოხმარების გრძელ-
ვადიან შედეგებს.
ბევრს აბნევს, როდესაც სტუდენტები გადაჭარბებულად
აფასებენ სარისკო ქცევასთან დაკავშირებულ საშიშრო-
ებებს და იმავე დროს გადაჭარბებულად აღიქვამენ
მისგან მიღებულ სარგებელს; ამ უკანასკნელის
გამოა, რომ სარისკო ქცევა ხშირად იმარჯვებს.220 ეს
უცნაური თავსატეხი შედეგია ნარკოტიკების შესახებ
საგანმანათლებლო პროგრამისა, რომელსაც,
ჩვეულებრივ, მინიმუმამდე დაჰყავს ალკოჰოლის
და ნარკოტიკის მოხმარებასთან დაკავშირებული
ყოველგავრი პოზიტივი. ნარკოტიკებისა და ალკო-
ჰოლისგან მიღებული სარგებელი გადაჭარბებულად
რომ არ აღიქმებოდეს და არ ხდებოდეს გვერდითი
ეფექტების არასათანადოდ შეფასება, ეს სტუდენტის
გამოცდილების შესაბამისი ცოდნის მიწოდების
საფუძველს მოგვცემდა და ზომიერების დაცვის და/
ან თავშეკავების გზავნილებიც უფრო ადვილად
დასაჯერებელი იქნებოდა. უცნობია, გადაიზრდება
თუ არა სტუდენტების იდეები და რწმენები ქცევაში.
კვლევების თანახმად, კარგი განათლება ნარკოტიკების
შესახებ ექსპერიმენტირების რაღაც დონეს წაახალისებს,
მაგრამ შეამცირებს ავადმოხმარებას, მაშინ, როდესაც
ცუდი განათლება ხშირად ზრდის ავადმოხმარების
სიხშირეს. საბედნიეროდ, სტუდენტების მომწიფებასთან
ერთად, მათი ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების
მოხმარების ქცევა უფრო გონივრული ხდება.
„ყველაზე დიდი თავის ტკივილი პირველკურსელები
არიან, მაგრამ, ყველა არა. ისინი პირველად
აღმოჩნდნენ მშობლების ზედამხედველობის გარეშე
ამაღელვებელ, თუმცა, მარტოსულ ადგილას;
ისინი ფრთებს შლიან. ვცდილობ მათ ყურადღება
მივაქციო და დავეხმარო, მაგრამ თუკი ზედმეტად
მკაცრი ვიქნები, ისინი უბრალოდ კამპუსის გარეთ
დალევენ, დაბრუნდებიან, იხმაურებენ და გულს
აირევენ. როგორც საერთო საცხოვრებლის ზედა-
მხედველი, თვალს ვხუჭავ შედარებით უფროს
სტუდენტებზე, ვინც ისწავლა, როგორ უნდა დალიოს,
კარს ხურავს და რამდენიმე ჭიქა ლუდს ან ღვინოს
სვამს. მათ ოთახებში შევარდნა არ შემიძლია და არ
მინდა კარს უკან ავიტუზო, მაგრამ სხვა სტუდენტებიც
უნდა დავიცვა. ვიცი, რომ როდესაც უნივერსიტეტმა
ალკოჰოლისგან თავისუფალი საცხოვრებლები
შემოიღო, ისინი მაშინვე ძალიან პოპულარული
გახდა.“
უნივერსიტეტის საერთო საცხოვრებლის რეზიდენტი თანაშემწე.
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
ძალიან მნიშვნელოვანია თანატოლი კონსულტანტებისა
და საცხოვრებლების ზედამხედველების დაქირავება,
ვინც არ მოიხმარს და პრევენციული პროგრამისთვის
სასურველი დამოკიდებულებისა და ქცევის მოდელი
იქნება.
სიყვარული, სექსი და ნარკოტიკები
საუკუნეების მანძილზე ალკოჰოლი სქესობრივ აქტი-
ვობასთან, ხოტბაშესხმულ სიყვარულსა და ვნებასთან
ყველაზე მეტად დაკავშირებული ნივთიერება იყო.
„დარდი შხამია და ღვინოა მისი წამალი.“
ომარ ხაიამის რობაიები, 1100 წელი
„ტკბილეული დახვეწილია, მაგრამ ლიქიორი უფრო
სწრაფია.“
ოგდენ დეში, 1931
სამწუხაროდ, ალკოჰოლმა შეიძლება მთლიანად
მოიცვას შენი ცხოვრება და მისგან მიღებული ნებისმიერი
სარგებელი საწინააღმდეგოდ შემოგიბრუნდეს.
„ვერ ვიხსენებ, ოდესმე ქალთან სიყვარულით სიფხიზ-
ლეში დავკავებულიყავი. ჩვეულებრივ, გადაკრულში
ვიყავი და ხან ისე მთვრალიც, რომ როცა ქალთან
ერთად შინ მივდიოდი და ალბათ ვწვებოდით, მე
მაშინვე მეძინებოდა, მასზე მეძინებოდა. ის კი ალბათ
დგებოდა და მიდიოდა.“
31 წლის ალკოჰოლის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ერექციული დისფუნქციის სამკურნალო წამლების გა-
მოჩენამ ყველაზე მნიშვნელოვანი ცვლილება შეიტანა
ადამიანის სექსუალობის გაძლიერების მიზნით წამლების
მოხმარების მაჩვენებელში. 1998 წელს ეს იყო ვიაგრა®
(სილდენაფილის ციტრატი), ციალისი® (ტადალაფილი)
2003 წელს და, ბოლოს, ლევიტრა® (ვარდენაფილი)
2005 წელს. ეს იმ წამლების ჩამონათვალია, რომელიც
აძლიერებს აზოტის ოქსიდს სხეულში, რაც საბოლოოდ
ადუნებს მღვიმოვანი სხეულების ერექციული ქსოვილის
გლუვ კუნთებს და ზრდის სისხლის ნაკადს.
ყურადღება მიაქციეთ, რომ ჩამოთვლილი და სხვა
ნივთიერებების უმეტესობა, რომელიც სქესობრივი
აქტივობის გასაუმჯობესებლად გამოიყენება, არ წარ-
მოადგენს ნამდვილ აფროდიზიაკებს. აფროდიზიაკი
განსაზღვრულია, როგორც ნივთიერება ან სხვა სახის
აგენტი, რომელიც აძლიერებს სქესობრივ სურვილს
და არა ფიზიკურ შესაძლებლობებს. წამლების უმე-
ტესობა, რომელიც სქესობრივ შესაძლებლობებს
აძლიერებს, არაეფექტურია სექსუალური სტიმულაციის
არარსებობის შემთხვევაში.221 სექსუალობის გასაუმჯო-
ბესებელი წამლების შემუშავების ციებ-ცხელება, იქნება
283
ეს სურვილის თუ შესაძლებლობის გაზრდა, კვლავ
გრძელდება.
აღნიშნული წამლების შეზღუდული ეფექტები ხაზს
უსვამს ადამიანის სექსუალობის კომპლექსურობას.
მეგობრობის, მოწონების, სიყვარულის, ინტიმურობისა
და სექსის სურვილი ქალებსა და კაცებში პირველადი
მამოძრავებელი ძალაა, და ნარკოტიკები ამ პირვე-
ლად ძალაზე ბევრი განსხვავებული და რთული
გზებით მოქმედებს. ზოგი ფსიქოაქტიური ნივთიერება,
როგორიცაა ალკოჰოლი, მარიხუანა და ექსტაზი,
ამცირებს შებოჭილობას. სხვები, კოკაინის, ამფე-
ტამინების, მარიხუანას და ზოგიერთი ინჰალანტის
ჩათვლით, გამოიყენება სქესობრივი ფიზიკური შეგრძნე-
ბების გაძლიერებისა და შეცვლისთვის და დაბალ
თვითშეფასებასთან ან მორცხვობასთან გასამკლა-
ვებლად. ხშირად ფსიქოაქტიური ნივთიერებები მარტივ
ფიზიკურ შეგრძნებას, ან მის ილუზიას, ანაცვლებს
უფრო რთული ემოციებით, როგორიცაა ინტიმურობისა
და კომფორტის სურვილი, ბავშვების სიყვარული ან
შფოთვისგან გათავისუფლება. ბევრი ნივთიერება
მანიპულირებს ბუნებრივი ბიოქიმიკატებით, ანუ ხდება
ფიზიკური შეგრძნებებისა და ემოციების სტიმულირება,
მიბაძვა, დაბლოკვა ან ერთმანეთში არევა.
ნარკოტიკებს, როგორც სასურველი, ისე არასასურვე-
ლი გავლენა აქვს სქესობრივ ქცევაზე ყველა ეტაპზე,
პუბერტატიდან მოყოლებული, შეყვარებულობის,
ინტიმურობის და ქორწინების ჩათვლით. განწყობის
შესაქმნელად ერთი-ორი ჭიქის დალევა, სიგარეტის
მოწევა სექსის შემდეგ, ამილნიტრიტის (popper)
გამოყენება ერექციისა და ორგაზმის ინტენსივობის
გასაძლიერებლად, ამფეტამინები ეაკუალაციის
გადავადებისთვის, მარიხუანა სიტუაციისთვის სიახლის
შესამატებლად ან ექსტაზი ემპათიის გასაძლიერებლად
იმის მტკიცებულებაა, რომ ნარკოტიკი სასურველი
ნივთიერებაა ფართო ასაკობრივი და კულტურული
აუდიტორიისთვის, განსაკუთრებით კი იმ შემთხვევებში,
როდესაც მორცხვობა, თავდაჯერებულობის ნაკლე-
ბობა, ასაკი ან ფიზიკური ცვლილებები ამცირებს ინდი-
ვიდის სურვილსა და შესაძლებლობებს.
იგივე ნარკოტიკებს, თუკი მათი გამოყენება ხანგრძლი-
ვად და დიდი დოზებით ხდება, საწინააღმდეგო
შედეგამდე მივყავათ – ინტერესის ნაკლებობა, ფიზი-
კური დეპრესია, ერექციისა და ორგაზმის მიღწევის
უუნარობა. ზოგ ნარკოტიკს ასევე მივყავართ სქესობრივი
ხასიათის აგრესიის, ძალადობის გამოხატვამდე,
გაუპატიურებამდე (მათ შორის გაუპატიურება პაე-
მანზე), ბავშვზე ძალადობამდე, იმ შემთხვევაში,
თუკი ინდივიდი ისედაც მიდრეკილია მსგავსი ქცევის
მიმართ. ნარკოტიკებმა ასევე შეიძლება წაახალისოს
მაღალი რისკის სქესობრივი ქცევა, როგორიცაა
ბევრი პარტნიორის ყოლა, ანონიმური სექსი, დაუ-
ცველი კავშირები, ანალური სექსი. ნივთიერებების
მოსაპოვებლად სხეულით ვაჭრობა კიდევ ერთი
მაღალი რისკის ქცევაა. ჩამოთვლილი ყველა ქცევა
შეიძლება გახდეს სქესობრივი გზით გადამდები
284 თავი 5
დაავადებების გავრცელების მიზეზი (მაგ., სიფილისი,
გონორეა, B და C ჰეპატიტი, აივ ინფექცია).222
„მონოგამიური ვარ. ერთ პერიოდში მხოლოდ ერთი
შეყვარებული მყავს ხოლმე. ამასთან უკვე ორი თვე
ვარ. წინა შეყვარებულთან ოთხი თვე ვიყავი.“
უფროსკლასელი
1960-1970 წლებში იმატა მარიხუანას, ამფეტამი-
ნებისა და რამდენიმე სხვა ფსიქოაქტიური ნივთიე-
რების მოხმარებამ და ხელმისაწვდომობამ. ჩამო-
თვლილთაგან ყველა ახდენს გავლენას სქესობრივ
აქტივობაზე. ნარკოტიკებზე გაზრდილმა ხელმი-
საწვდომობამ, სქესობრივ აქტივობაზე ნაკლებად
შემზღუდავ დამოკიდებულებებთან ერთად, გაზარდა
სქესობრივი კონტაქტების რიცხვი და ნარკოტიკებზე
ექსპერიმენტირების შემთხვევები. 1980-იან წლებში
დაწყებული კოკაინისა და კრეკის ეპიდემია, რომელიც
2000-იან წლებშიც გრძელდება, და მეთამფეტამინის,
ექსტაზის და სხვა კლუბური ნარკოტიკების გაზრდილი
მოხმარება ხელს უწყობს მაღალი რისკის შემცველ
სქესობრივ აქტივობას. აღნიშნული ნარკოტიკების
განწყობის შემცვლელი თვისებები ნივთიერების
შესასყიდი ფინანსების საჭიროებასთან ერთად კიდევ
უფრო ართულებს მთელ ურთიერთკავშირს.
„ეს ის ქალები იყვნენ, ვისთან მისვლასაც სხვანაირად
ვერასოდეს გავბედავდი. როდესაც კრეკს ვეწევი,
სასურველი ვარ და ყველაფერი შემიძლია ამ
ქალებთან ვქნა, რაც მინდა. ამან ჩამითრია კრეკ-
კოკაინის მოხმარებაში.“
კრეკის ავადმომხმარებელი
ზოგადი ეფექტები
ფსიქოაქტიური ნივთიერებები გავლენას ახდენს
სქესობრივ სურვილზე, აგზნებასა და ორგაზმზე.
ფიზიკურად, ფსიქოაქტიური ნივთიერებები გავლენას
ახდენს ჰორმონების გამოყოფაზე (ტესტოსტერონი,
ესტროგენი და ადრენალინი), სისხლის მიმოქცევაზე,
წნევაზე, ნერვების მგრძნობელობასა და კუნთურ
დაძაბულობაზე, რომელიც, თავის მხრივ, გავლენას
ახდენს აგზნებაზე (ერექციულ ფუნქციაზე) და ორგაზმზე.
ჰეროინი ამცირებს პენისისა და ვაგინის ნერვული
დაბოლოებების მგრძნობელობას
ალკოჰოლი ამცირებს ზურგის ტვინის რეფლექსებს,
რაც ამცირებს მგრძნობელობასა და ერექციულ
ფუნქციას
სტეროიდები ზრდის ტესტოსტერონის დონეს,
რომელიც ასტიმულირებს თავის ტვინის „ბრძოლის
ცენტრს“, რაც მომხმარებელს სქესობრივად უფრო
აგრესიულს ხდის
 კოკაინი და ამფეტამინები აძლიერებს დოფამინის
გამოყოფას, ხდება სიამოვნების ცენტრის სტიმუ-
ლირება ლიმბურ სისტემაში; აგზნებისა და ორგაზმის
დროს აქტიურია იგივე სისტემა
ბევრი ნარკოტიკი გავლენას ახდენს ჰიპოთალამუსზე,
რაც შეიძლება ჰორმონული ცვლილებების მიზეზი
გახდეს.
„ძალიან ეიფორიული, დამაკმაყოფილებელი ეფექ-
ტია, გავს სექსს, მაგრამ სხვაა. როცა ჰეროინი მაქვს,
სექსი არ მინდა და არც მჭირდება“.
ჰეროინის მომხმარებელი.
სხვაობა ნარკოტიკის რეალურ და მოსალოდნელ
ეფექტს შორის ძალიან დიდი შეიძლება იყოს.
დამოკიდებულებაზე მომუშავე ბევრი კონსულტანტის
დაკვირვებით, რეგულარული მომხმარებლები
სექსს და ნარკოტიკებს აერთიანებენ შებოჭილობის
მოსახსნელად, შესაძლებლობების და ფანტაზიის
გასაუმჯობესებლად.
„თინეიჯერობაში თითქოს მორცხვი ვიყავი, მეთამფე-
ტამინის მიღების მერე თავს ძალიან ჭკვიანად,
ლამაზად, სუპერადამიანად ვგრძნობდი. იმ ასაკში
ძალიან უცნაურად და არაკომფორტულად ვგრძნობ-
დი თავს ნარკოტიკის გარეშე.“
მეთამფეტამინის მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში.
სექსი და სიყვარული ძალიან რთული პროცესია და
ამასთან, დაკავშირებულია ჩვენს ფსიქიკურ მდგო-
მარეობასთან; ამიტომ, ზოგი მოიხმარს არა მხოლოდ
სექსუალობის გასაძლიერებლად, არამედ მისგან ან
ემოციური ჩართულობისგან თავის დასაცავად.
ნარკოტიკული საშუალებები
ნარკოტიკების მოხმარების ქცევა არსებობას იწყებს
მაშინ, როდესაც ტოლერანტობა, აღკვეთის მდგო-
მარეობა და გვერდითი ეფექტები მომხმარებლის საწყის
ზრახვებზე იმარჯვებს. ნარკოტიკები გავლენას ახდენს
სექსუალობაზე ნეიროტრანსმიტერების − სეროტონინის,
დოფამინისა და ნორეპინეფრინის ბუნებრივ მოქმე-
დებაში ჩარევით. სეროტონინი გავლენას ახდენს გუნებ-
განწყობაზე, აგრესიაზე, თვითშეფასებაზე; მიიჩნევა, რომ
დოფამინი გვეხმარება განწყობის, ემოციური ქცევის,
მოტორული აქტივობის, ორგაზმის რეგულირებაში;
და ნორეპინეფრინი გულისცემის და სხვა ფუნქციების
სტიმულატორია, ასევე ზრდის მოტივაციასა და
თავდაჯერებულობას.223
ალკოჰოლი
„ერთ ჭიქა ღვინოს დალევ და მაიმუნივით ხარ,
ორი ჭიქა და ფარშევანგივით იფოფრები, სამი ჭიქა
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
და ლომივით ღრიალებ, ოთხი ჭიქა და ღორივით
იქცევი.“
ჰენრი ვოლამ მორტონი, 1936.
ალკოჰოლმა სხვა ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებზე
მეტად დაიმკვიდრა თავი რომანტიკულ და სექსუალურ
ქცევაში − შამპანური სხვადასხვა თარიღების და
მოვლენების აღსანიშნად, ღვინო პაემანზე, ერთი ჭიქა
სპირტიანი სასმელი სექსის წინ. ალკოჰოლის ფიზიკური
გავლენა სქესობრივ ფუნქციაზე მნიშვნელოვნადაა
დაკავშირებული სისხლში ალკოჰოლის შემცველობის
რაოდენობასთან. თუმცა, მისი ფსიქიკური ეფექტები
უფრო მეტად უკავშირდება მომხმარებლის ფსიქოტიპს
და იმ გარემოს, სადაც ხდება ალკოჰოლის მოხმარება,
ვიდრე მოხმარებულ რაოდენობას. ხშირად,
ზემოქმედების ქვეშ აშკარავდება ადრე არსებული
პრობლემები.
„ის მეხმარებოდა საკუთარი თავი უკეთ მიმეღო.
თითქოს ზრდასრული ქალი ვიყავი. შემეძლო ყველა
კაცი დამეთრია, ვინც მომინდებოდა. „ძვირფასო,
წამო დავლიოთ“ − სულ ეს იყო და ალკოჰოლიც
სულ ფიგურირებდა. ბარში ვსხდებოდით და მერე
მათთვის მარტივი იყო ჩემი სასტუმროში დაპატიჟება
ღამის გასატარებლად.“
42 წლის პოლინარკოტიკული ავადმომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში.
ქალები და ალკოჰოლი. საზოგადოებათა უმეტესობაში
მეტი ტაბუ და შეზღუდვაა დადებული ქალების
სექსუალობაზე, ვიდრე მამაკაცისაზე. ბევრი ქალი,
ვინც ალკოჰოლს ჭარბად მოიხმარს, საკუთარ
იდენტობას აიგივებს მის სქესობრივ აქტივობასთან.
რადგან ალკოჰოლი ამცირებს სქესობრივ აგზნებას,
ქალები შესაძლოა დაქვეითებული თვითშეფასების
და არაადეკვატურობის შეგრძნებებით იტანჯებოდნენ.
ჩვეულებრივ, ალკოჰოლზე დამოკიდებული ქალი
უარყოფს, რომ სმა გავლენას ახდენს მის სექსუალობაზე.
„საკმაოდ მთვრალი ვიყავი. „კასრის წვეულება“
იყო, მახსოვს, ზუსტად კასრის გვერდით ვიჯექი და
მთელი ღამე ვსვამდი. ჩემი ნებით წავედი მანქანაში
იმ ბიჭთან ერთად. ჩემი ნებით მქონდა მასთან სექსი,
იმიტომ, რომ საკმაოდ მთვრალი ვიყავი და ალბათ
ვფიქრობდი, რომ მინდოდა, ვინმე ჩამხუტებოდა,
ვყვარებოდი და თავი ლამაზად ეგრძნობინებინა
ჩემთვის.“
24 წლის ალკოჰოლის მძიმედ მომხმარებელი ქალი.
მიუხედავად ბევრი ქალისგან მიღებული ინფორმაციისა,
რომ ალკოჰოლის მოხმარება ზრდის სქესობრივ
სიამოვნებას, სინამდვილეში სქესობრივი აგზნების
რაოდენობრივი ფიზიკური საზომები და ორგაზმის
მიღწევის უნარი იკლებს, როდესაც სისხლში
ალკოჰოლის შემცველობა იზრდება.223 ეს ამტკიცებს,
თუ რამდენად ძლიერ გავლენა აქვს შებოჭილობის
285

© 1996 CNS Productions, Inc.
შესუსტებას ქალის ემოციებზე. თუმცა, კაცების შემთხვე-
ვაში, თვით-ანგარიშის მონაცემები შეგრძნებების შესახებ
და ფიზიკური აგზნების ობიექტური საზომები უფრო
თანმიმდევრული იყო.
ქრონიკული ალკოჰოლიზმით დაავადებული ქალების
შემსწავლელი ერთ-ერთი კვლევის თანახმად, რეს-
პონდენტების 36% ამბობს, რომ ორგაზმს სქესობრივი
აქტების 5%-ზე ნაკლებ შემთხვევაში აღწევენ. კვლევამ
ასევე აჩვენა, რომ სქესობრივი დისფუნქცია საუკეთესო
პრედიქტორი იყო ალკოჰოლის ავადმოხმარების
პრობლემების შენარჩუნების თვალსაზრისით.224
ალკოჰოლის მძიმედ მოხმარება ზრდის პლაზმური
ტესტოსტერონის დონეს, რასაც შეუძლია ოვულაციის
შეჩერება და ნაყოფიერების შემცირება.225,226 მძიმე
მოხმარება ასევე არღვევს მენსტრუალურ ციკლს,
იწვევს სპონტანურ აბორტებს, მუცლის მოშლას და
ნაყოფის ალკოჰოლური სპექტრის დარღვევებს.227
როგორც ქალების, ისე კაცების შემთხვევაში, სმის
პროგრესირებასთან ერთად ქცევა უფრო და უფრო
მყარი ხდება, და ალკოჰოლზე დამოკიდებული
ადამიანისთვის რთული ხდება დალევის გარდა რამე
სხვა აკეთოს. სექსი ხდება ქცევა, რომელიც შეიძლება
განახორციელო დალევის პროცესში.
კაცები და ალკოჰოლი. შებოჭილობის მოხსნის ნაც-
ნობი შეგრძნება მამაკაცის სქესობრივი აქტივობის
როგორც სიტყვის, ისე საქმის დონეზე, ალკოჰოლის
ორმაგ ეფექტში საკვანძო მომენტია (იგულისხმება
მეტი სურვილი მაგრამ ნაკლები შესაძლებლობები).
286 თავი 5
კაცების შემთხვევაში, სისხლში ალკოჰოლის შემცვე-
ლობის 0.05 მაჩვენებელი (დაახლოებით, ერთი
საათის განმავლობაში დალეული სამი ლუდი 90 კგ
წონის მამაკაცისთვის) ერექციულ ფუნქციაზე საკმაოდ
მნიშვნელოვან, გაზომვად ფიზიკურ ეფექტს იძლევა.
ფიზიკურად, ალკოჰოლი ამცირებს ზურგის ტვინის
რეფლექსებს, შესაბამისასდ, მცირდება მგრძნობელობა
და ერექციული შესაძლებლობა. სულ რამდენიმე
ჭიქა სასმელიც კი ამცირებს ტესტოსტერონის დონეს.
ალკოჰოლის სტაჟიან მომხმარებელ მამაკაცს შემცი-
რებული აქვს ტესტოსტერონი და მომატებული ქალური
სტეროიდები, როგორიცაა ესტრადიოლი. ამასთან,
დარღვეული აქვს სქესობრივი სტეროიდების მეტა-
ბოლიზმი.228,229
თავიდან ალკოჰოლი მამაკაცებს თავდაჯერებულობას
მატებს, რადგან ის გავლენას ახდენს თავის ტვინის იმ
ნაწილზე, რომელიც პასუხისმგებელია შებრძოლების,
შეშინების და შიშის (fight, fright, and fear) ქცევაზე, აქედან
გამომდინარე, აგრესიის გამოხატვაზე. ალკოჰოლიზმის
ჩამოყალიბებასთან ერთად, ბევრი მამაკაცი ნაკლებად
გრძნობს სქესობრივ მოთხოვნილებებს (შესაძლოა, ამის
მიზეზი შემცირებული ტესტოსტერონი და ალკოჰოლით
გატაცებაა), თავს არიდებს საძინებელს და ასექსუალურიც
კი ხდება. ერთ-ერთ კვლევაში, იმპოტენცია აღიარა
ალკოჰოლის ჭარბად მომხმარებელთა 60%-მა.230
„რა თქმა უნდა, შემეძლო სექსი ალკოჰოლის გარეშე.
უბრალოდ, არასოდეს მქონია მსგავსი შემთხვევა.“
43 წლის ალკოჰოლის პრობლემური მომხმარებელი.
მოზარდები და ალკოჰოლი. ალკოჰოლი და სხვა
ნარკოტიკები ზრდის სარისკო და უგუნური ქცევების
სიხშირეს თინეიჯერებში (ვინც უკვე მიდრეკილია
სარისკო ქცევების მიმართ), რასაც ხშირად მივყავართ
დაუცველ სქესობრივ კონტაქტებამდე. 12-15 წლის
თინეიჯერებს, ვინც მოიხმარდა ალკოჰოლს, თამბაქოს
ან მარიხუანას, მიეწოდათ ინფორმაცია ორსულობის
პრევენციის შესახებ, რადგან, ერთ-ერთი კვლევის
თანახმად, დაუგეგმავი ორსულობის ალბათობა
იზრდება ნარკოტიკების მოხმარების შემთხვევაში.231
ინგლისში ჩატარებულმა სხვა კვლევამ აჩვენა, რომ
13-14 წლის მოზარდებს, ვინც მოიხმარდა ალკოჰოლს
კვირაში ერთხელ მაინც, 10-ჯერ მეტი ალბათობით
ჰქონდათ სექსი იმ თანატოლებთან შედარებით, ვინც
ალკოჰოლს არ მოიხმარდა. იშვიათად და ეპიზოდურად
მომხმარებლების შანსებიც კი მნიშვნელოვნად მაღალი
იყო არმომხმარებელ ჯგუფთან შედარებით.232
კოკაინი და ამფეტამინები
მიუხედავად იმისა, რომ კოკაინსა და ამფეტამინებს
ჰეტეროსექსუალებიც მოიხმარენ, ეს ნივთიერებები
განსაკუთრებით პოპულარულია ჰომოსექსუალ მამა-
კაცებში. თავდაპირველი მოხმარება დაბალ დოზებში
ზრდის თავდაჯერებულობას, ერექციის ხანგრძლივობას,
გამძლეობას და აძლიერებს ორგაზმს. კერძოდ,
„კრისტალ“ მეთი ცნობილია, როგორც ნივთიერება,
რომელიც ამძაფრებს სექსუალურ შეგრძნებებს.233
კოკაინი და ამფეტამინები ზრდის დოფამინისა და
ნორეპინეფრინის დონეს ნერვულ სისტემაში, რაც
თავის ტვინის სქესობრივ აქტივობაზე პასუხისმგებელი
უბნების, ძირითადად ლიმბური სისტემის, გააქტიურებით
იწვევს სიამოვნების ძლიერ ტალღას.234 აღნიშნულ
ორ ნივთიერებას შორის განსხვავება მოქმედების
ხანგრძლივობაშია; მეთამფეტამინის ეფექტი საათებით
მეტ ხანს გრძელდება კოკაინთან შედარებით,
შესაბამისად, უფრო ხანრგძლივია სტიმულაციის დროც
(ერექცია და ორგაზმი).
კოკაინისა და ამფეტამინების სქესობრივ სფეროზე
გავლენის განსაზღვრა რთულია ნარკოტიკის სისუფ-
თავის სხვადასხვა ვარიაციის, რეალურად მიღებული
რაოდენობისა და ამფეტამინთან ერთად მიღებული
სხვა ნივთიერებების შერეული ეფექტების გამო,
განსაკუთრებით ეს ეხება ალკოჰოლს. კონტროლი-
რებული კვლევების ჩატარებისას (რომელიც საკმაოდ
შეზღუდული რაოდენობით ტარდება), სტიმულატორე-
ბის გავლენის მითი სქესობრივ ფუნქციონირებაზე,
ხშირად, რეალობას აცდენილი აღმოჩნდება ხოლმე.
კერძოდ, მეთამფეტამინის მოხმარების ერთი უარყო-
ფითი მხარე საწყის ეტაპზე არსებული ძალიან სასიამოვ-
ნო შეგრძნებებია, რის გამოც მომხმარებლები სექსისგან
სიამოვნების მისაღებად ნივთიერებაზე დამოკიდებული
ხდებიან. მოხმარების გაგრძელება კი სქესობრივი
დისფუნქციის ციკლს იწყებს. ზოგ მომხმარებელს
სჯერა, რომ კრეკ კოკაინი ამძაფრებს სექსუალურ
სიამოვნებას, მაგრამ რეალურად, კვლევებმა აჩვენა,
განსაკუთრებით ქალების შემთხვევაში, რომ აღნიშნული
ნივთიერება იწვევს სექსუალური სიამოვნების მიღების
უნარის დაკარგვას. როგორც ყველა ნარკოტიკის
მოხმარების შემთხვევაში, ადრე არსებული სქესობრივი
მიდრეკილებები პირდაპირ დაკავშირებულია ნარ-
კოტიკის სექსზე გავლენასა და ეფექტურობაზე.
თუკი ვინმე ჩვეულებრივ მორცხვი ან სქესობრივად
შებოჭილია, ხშირად იგრძნობს თავდაჯერების
მოზღვავებას კოკაინის ან ამფეტამინების მოხმარებისას.
თუკი ვინმეს უჩვეულო სქესობრივი ქცევა ახასიათებს,
მეტი ალბათობით უფრო ხშირად განახორციელებს ამ
ქცევას აღნიშნული ნარკოტიკების ზემოქმედების ქვეშ.
„მისი ვენაში შეშვებისას შეგრძნება ისეთია, თითქოს
შენს ცოლთან ხარ სიყვარულით დაკავებული. რაღაც
ხნის მერე, თუკი კეთებას აგრძელებ, იმპოტენტი
ხდები და ნარკოტიკს არანაირი ეფექტი აღარ აქვს.
საპირისპირო სქესს შეუძლია ყველაფერი გაგიკეთოს
და შენ რეაქცია არ გექნება“.
36 წლის კოკაინზე დამოკიდებული მამაკაცი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში.
მაღალი დოზა და ხანგრძლივად მოხმარება სექსუა-
ლობაზე საპირისპირო გავლენას ახდენს. მამაკაცებში,
კონკრეტულად კოკაინის მძიმედ ან ხანგრძლივად
მოხმარება ხშირად იწვევს სექსუალური მოთხოვნილების
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
შემცირებას, ერექციასთან დაკავშირებულ სირთუ-
ლეებს და დაგვიანებულ ეაკულაციას. ქალების
შემთხვევაში ავადმოხმარებამ შესაძლოა დაარღვიოს
მენსტრუალური ციკლი, გამოიწვიოს ორგაზმის
მიღწევის სირთულეები და შეამციროს სექსუალური
მოთხოვნილებები.236,237
კოკაინის ან ამფეტამინის ავადმომხმარებლებში უფრო
მაღალია ანტისოციალური და სხვა პიროვნული აშლი-
ლობების ინციდენტობა, ასევე, ადრე არსებული სო-
ციალური და ემოციური პრობლემები, რაც ართულებს
სტიმულატორების ეფექტების გამოცალკევებას თან-
დაყოლილი ანტისოციალური ქცევისგან.
„თავიდან ისეთი გასული ვიყავი, რომ უბრალოდ
ტვინს ვთიშავდი. არ მინდოდა მეფიქრა, რომ ის
ჩემზე იწვა ზემოდან, ან რამე მსგავსი, იმიტომ, რომ
ეს ყველაფერი ჩემს მამინაცვალთან დაკავშირებულ
მოგონებებს გამოაღვიძებდა. იმას დააბრუნებდა,
რასაც ის აკეთებდა. მთელ სხეულზე მეხებოდა
ხელებით.“
42 წლის კრეკის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში.
თამბაქო
ჰემფრი ბოგარტიდან „კასაბლანკაში“ (სიგარეტს
დაუსრულებლად რომ ეწევა) ბრედ პიტამდე
„მებრძოლთა კლუბში“ – სიგარეტი ათწლეულების
მანძილზე თავის როლს ასრულებს ფილმებში
რომანტიკულ და სექსუალურ სიტუაციებში. რა
გასაკვირია, რომ თამბაქოს ინდუსტრია ფინანსურად
მხარს უმაგრებდა ამგვარ სცენებს. წყვილის მიერ სექსის
შემდეგ სიგარეტისთვის მოკიდების კადრი იმდენად
ცნობილია, რომ სატირულად სექსის სტენოგრამად
გამოიყენება. 2007 წელს ამერიკის კინოკომპანიის
ასოციაციამ გააკეთა განცხადება, რომ ამიერიდან
ფილმის შეფასებისას გათვალისწინებული იქნება
მოწევის ფაქტორი და „ფილმში მოწევის გლამურულად
წარმოსახვა ან ფილმები, სადაც ხშირად არის ნაჩვენები
მოწევა, შესაძლოა დაიმსახუროს R შეფასება ანუ გახდეს
მისი შეზღუდვის მიზეზი“.238 სცენების რაოდენობა,
სადაც მსახიობი ან მსახიობები ეწეოდნენ, 4,000-დან
2006 წელს შემცირდა 1,935-მდე 2009 წელს, თუმცა,
კვლავ გაიზარდა 2,818-მდე 2012 წელს. ვინ ითვლის
მსგავს რაღაცებს? მკვლევრები ითვლიან. კვლევები
გვაჩვენებს, რომ ახალგაზრდები 2-3-ჯერ მეტი
ალბათობით დაიწყებებ მოწევას, თუკი ხშირად ნახავენ
ფილმებში თამბაქოს მოწევის ეპიზოდებს.239
ფიზიკურად ნიკოტინს შეუძლია როგორც სტი-
მულირება, ასევე მოდუნება, რაც განწყობაზეა და-
მოკიდებული (ხასიათი ან ფსიქიკური მდგომარეობა)
და ასევე გარემოზე (ადგილმდებარეობა). სოციალურ
სიტუაციებში სიგარეტი ყურადღების კარგი გადამტანია
− მცირე აქტივობა, რითიც შეიძლება დაკავდე,
სანამ გაარკვევდე, შემდგომში რის გაკეთებას
287
აპირებ. არსებობს კვლევა, რომლის შედეგების თა-
ნახმადაც მოზარდები, რომლებიც ეწევიან, მეტი
ალბათობით იღებენ მონაწილეობას სარისკო ქცევებში
თინეიჯერობის წლებში (მაგ., ბევრი სქესობრივი
პარტნიორი) იმ მოზარდებთან შედარებით, ვინც არ
ეწევა.240 თამბაქოს დიდი ხნის განმავლობაში მოხმარება
დაკავშირებულია ტესტოსტერონის შედარებით დაბალ
დონესთან და ერექციულ დისფუნქციასთან კაცებში
და ნაყოფიერების უნარის შემცირებასთან ქალებში,
მაგრამ ეს მაჩვენებლები ახლოსაც ვერ მივა კოკაინის
ან ალკოჰოლის ჭარბად მოხმარებით გამოწვეულ
ზიანთან.241,242,243
ოპიოიდები
დეპრესანტები ხშირად გამოიყენება შებოჭილობის
შესამცირებლად, მაგრამ მათი ფიზიოლოგიური ეფექტი
ხშირად ამცირებს შესაძლებლობებს და საბოლოოდ
სურვილსაც. ზოგი თვლემას იწყებს მოხმარებისას,
ზოგიც ენერგიაზე მოდის. აღნიშნული სხვაობა სხეულის
სხვადასხვა ფუნქციებზე ოპიოიდების გავლენის
შერჩევითი ტოლერანტობით შეიძლება აიხსნას. 1982
წელს ჰეით ეშბერის უფასო კლინიკის მიერ ჩატარებულ
კვლევაში, სადაც კაცები და ქალები ჰეროინზე
დამოკიდებულების სამკურნალოდ დადიოდნენ,
აღმოჩნდა, რომ პაციენტების უმეტესობას ნარკოტიკის
მოხმარების დაწყებამდეც ჰქონდა გარკვეული სახის
სქესობრივი პრობლემები. კვლევაში მონაწილეები
აღნიშნავდნენ სქესობრივი ფუნქციების თავდაპირველ
გაუმჯობესებას მოხმარების საწყის ეტაპზე. კაცები
აცხადებდნენ, რომ ეაკულაციამდე დრო გაიზარდა,
ქალები კი თავს უფრო მოშვებულად და ნაკლებ
შებოჭილად გრძნობდნენ. მოხმარების გაგრძელების
შემთხვევაში ადამიანები ინტერესს კარგავდნენ
სექსის მიმართ, თუმცა ზოგს ჰქონდა გამოცდილების
გამეორების სურვილი. სტაჟიანი მომხმარებლები
აფიქსირებდნენ ფიზიკური შესაძლებლობებისა და
სექსუალური ლტოლვის შემცირებას.
„თანდათან უფრო მამაკაცურად გამოიყურები. კანში
ძვრები. საკუთარ თავს რეალურად ვეღარ გრძნობ.
როგორი ადამიანებიც გიყვარდა, აღარ არიან შენით
დაინტერესებული.“
ჰეროინის მომხმარებელი ქალი.
ჰეით ეშბერის კვლევაში, ჰეროინზე დამოკიდებული
ადამიანების 60%-ში შემცირებულია სქესობრივი
ლტოლვის დონე; ჰეროინის ზემოქმედების ქვეშ აღ-
ნიშნული მაჩვენებელი 90%-ს აღწევს. სხვა კვლევაში
მონაწილეთა 70%-ში მოხმარების დროს გაზრდილია
პერიოდი ეაკულაციამდე; ამიტომაცაა, რომ ისინი,
ვისთანაც ეაკულაცია მალე დგება, თვითმკურნალობას
ეწევა. ერთ-ერთ კვლევაში, იმპოტენციის (აგზნების
უუნარობა) ჯამური მაჩვენებელი დამოკიდებულ
მამაკაცებში 39%-ს აღწევდა; მაჩვენებელი იზრდებოდა
53%-მდე, როდესაც კვლევის სუბიექტები ზემოქმედების
288 თავი 5
ქვეშ იმყოფებოდნენ.244,245 ტესტოსტერონის შემცი-
რებული დონე ზოგ მამაკაცში იმპოტენციის მიზეზი
ხდება. სტაჟიან ქალ მომხმარებლებში კი დაფიქ-
სირდა მენსტრუალური დარღვევები, ფრიგიდუ-
ლობა და შემცირებული ნაყოფიერება.246 ამის
მიზეზი გონადოტროპინის გამომმუშავებელი ჰორ-
მონის დათრგუნვაა, ნეიროჰორმონის, რომელიც
არეგულირებს სათესლეებსა და საკვერცხეებს.247
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები
ბევრ დამამშვიდებელ-საძილე საშუალებას, როგო-
რიცაა, მაგალითად, ბენზოდიაზეპინები, ბარბიტურატები
და ზოგიერთი Z-საძილე, „ალკოჰოლის ტაბლეტებს“
უწოდებენ. აღნიშნული ნივთიერებები სქესობრივი
შესაძლებლობების გამაუმჯობესებელ საშუალებებად
ითვლება. ის მართლაც ამცირებს თვითკონტროლს
და ადამიანი თავს მოშვებულად და მშვიდად გრძნობს,
მაგრამ აღნიშნული ნივთიერებები ასევე იწვევს ფიზიკურ
დეპრესიას, რაც ასუსტებს შესრულების და რეაგირების
უნარს.
„სქესობრივად და ფსიქიკურად ყველაფერი
მოშვებულია. კაცი რომ ვიყო, ერექცია არ მექნებოდა.
და როგორც ქალი, ორგაზმს არ განვიცდი. ტვინი
ფაფასავითაა, მაგრამ ეს არ გადარდებს. ყველაზე
ნაკლებად სექსზე დარდობ.“
37 წლის ბენზოდიაზეპინებზე დამოკიდებული
განმუხრუჭებასთან ერთად, დამამშვიდებელი-საძი-
ლე საშუალებები ასევე აუარესებს განსჯის უნარს, რის
გამოც მომხმარებელი შეიძლება სქესობრივი ზეწო-
ლის მიმართ უფრო მგრძნობიარე გახდეს. დოზის
ზრდასთან ერთად ძლიერდება დამამშვიდებელი
ეფექტი და მცირდება მომხმარებლის უნარი,
თავი დაიცვას სქესობრივი აგრესიისგან. კუნთების
მოდუნებასთან ერთად მომხმარებელი ლეთარგიული
და მთვლემარე ხდება. დამამშვიდებელ-საძილე ნივ-
თიერებათა ავადმოხმარებას მივყავართ სქესობრივ
დისფუნქციასთან და სრულ აპათიასთან სქესობრივი
სტიმულაციის მიმართ.248
სულ რამდენიმე კვლევაა ჩატარებული ახალი საძილე
მედიკამენტების გავლენაზე სქესობრივ ფუნქციო-
ნირებაზე: ამბიენი®, როზერემი®, სონატა® და ლირიკა®
− ცნობილი, როგორც Z-საძილეები; მაგრამ, რადგან
აღნიშნული მედიკამენტები დეპრესანტებია, ამდენად
სავარაუდოა ისინი ასუსტებდნენ სურვილს და ორგაზმს.
ხანმოკლე მოქმედების დამამშვიდებელი-საძილე საშუა-
ლებების უმეტესობა ასევე იწვევს ამნეზიას. სქესობრივ
მოძალადეებს იმედი აქვთ, რომ მსხვერპლს, რომელსაც
შეაცდენენ და გააუპატიურებენ, არ ემახსოვრება არც
ეს მოვლენა და არც მოძალადე. ფლუნიტრაზეპამი
(როჰიპნოლი®), „პაემანზე გასაუპატიურებელ ნარკო-
ტიკად“ წოდებული, აშშ-ის ფარგლებს გარეთ იყიდება,
როგორც საძილე საშუალება. ის იწვევს ღრმა ამნეზიას
და ამცირებს თვითკონტროლს და შესაძლებლობას,
შეეწინააღმდეგო სექსუალურ ძალადობას.250,251 (იხ.
თავი 2).
GHB (გამა-ჰიდროქსიბუტირატი). GHB (ქიმიურად
ცნობილი, როგორც ნატრიუმის ოქსიბატი) დამამშვი-
დებელი-საძილე საშუალება და დოფამინის გამაძლიე-
რებელია. თავდაპირველად საძილედ გამოიყენებოდა
და, პარადოქსულად, ფხიზლად ყოფნის სირთულეების
სამკურნალოდ (ნარკოლეფსია). პოპულარობა იმით
მოიხვეჭა, რომ კლუბურ ნარკოტიკად იქცა. მისი
რეკლამირება ხდებოდა, როგორც შებოჭილობის
მოსახსნელი და სექსისგან მიღებული სიამოვნების
გამაძლიერებელი ნარკოტიკისა. GHB ფართოდ იყო
გავრცელებული ჯანსაღი პროდუქტების სასურსათო
მაღაზიებში 1980-იან წლებში; მოიხმარდნენ ბოდი-
ბილდერები. მოხმარებული ნივთიერების რაოდე-
ნობაში მცირედი ცვლილებაც კი შეიძლება დიდ
გავლენას ახდენდეს მის ეფექტზე. სიამოვნების
მომნიჭებელი დოზის გაორმაგებამ შესაძლოა დაარ-
ღვიოს კოორდინაცია, გამოიწვიოს ძილიანობა ან
კომა მოხმარებიდან 10-20 წუთში.252 GHB-ს ხშირად
მოიხმარენ სხვა ნარკოტიკებთან ერთად, რაც სახიფათო
ურთიერთქმედების სინერგიულ ეფექტებს იწვევს;
ბევრი მათგანი ხელს უშლის სქესობრივ აქტივობას.
ნივთიერების ამნეზიური ეფექტები, რომელიც
თერაპიული თვალსაზრისით შესაძლოა სასურველი
იყოს, გამოიყენება პაემანზე გასაუპატიურებელი
მოძალადეობრივი ნარკოტიკის მსგავსად (როგორიც
როჰიპნოლია). ქუჩაში ის $5-$20 ღირს.253
GBL (გამა-ბუტიროლაქტონი) ხშირად გამოყენებული
ქიმიური ნივთიერებაა, რომელიც თავდაპირველად
ჯანმრთელობისთვის სასარგებლო საკვებ დანამატად
იყიდებოდა. იგი ორგანიზმში GHB-დ გარდაიქმნება
და სქესობრივი შესაძლებლობების გასაუმჯობესებელ
ნივთიერებად ითვლება. იყიდება, როგორც
რენიუტრიენტი,® რევივარანტი® და ვიტალიტი®.254
GBL აღმოჩნდა საღებავის გასაზავებელ ხსნარებში,
როგორიცაა ბლუნიტრო.® მას ავადმოიხმარენ.
თხევადი GHB რეცეპტით გასაცემი წამლის სახით
ხელმისაწვდომია ქსირემის® სახელით და გამოიყენება
დღის განმავლობაში გადაჭარბებული ძილიანობის
სამკურნალოდ. რეცეპტით გამოწერის შემთხვევაში,
GHB კლასიფიცირებულია სპეციალურ კონტროლს
დაქვემდებარებულ ნივთიერებათა III სიაში.
მარიხუანა
მარიხუანას „გამადიდებელ სარკეს“ მისი მრავალი
ეფექტის გამო უწოდებენ − სენსორული, სიახლის,
აფექტური დაკავშირებულობის შეგრძნების გაძლიე-
რება, დროის გაწელვა, განმუხურუჭება, ეგოს დიფუზია
და სექსუალური ფანტაზიები − ეს ყველაფერი
მიგვანიშნებს მოხმარებამდე აღნიშნული შეგრძნებების
განცდის სურვილის არსებობას.
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
მარიხუანას ეფექტების შესახებ გადმოცემული
ინფორმაცია უფრო მეტად უსისტემო ხასიათისაა, ვიდრე
სპეციფიკური − სექსუალური სიამოვნების შეგრძნება,
გახანგრძლივებული აგზნება და გადავადებული
ორგაზმი. სხვა ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებთან
შედარებით, მარიხუანას მაგალითზე უკეთ ჩანს, თუ
რამდენად რთულია ნივთიერების რეალური გავლენის
გამოცალკევება გუნებ-განწყობისა და გარემოს
ეფექტებისგან, სადაც და რა მდგომარეობაშიც ხდება
მისი მოხმარება. თუკი ნივთიერების გაზიარება ხდება
სოციალურ გარემოში, წვეულებაზე ან პაემანზე,
მოლოდინის მიხედვით ხალხი უფრო მოდუნებული,
ნაკლებად შემოჭილი იქნება და შეიძლება ისეთ
რაღაცები აკეთოს, რასაც ჩვეულებრივ არ იზამდა.
ნარკოტიკებისა და სქესობრივი ფუნქციონირების
კვლევების ლიმიტირებული რაოდენობიდან ერთ-
ერთში, მარიხუანა დაკავშირებული იყო ორგაზმის,
მაგრამ არა სურვილის დათრგუნვასთან.255 გასა-
კვირია, რომ მარიხუანასა და სექსუალობაზე სათანა-
დოდ ჩატარებული კვლევები ძალიან ცოტაა.
მარიხუანას ჭარბად მოხმარებას ხშირად მივყავართ იმ
მდგომარეობამდე, რომ მომხმარებელი ვერ სწავლობს
სქესობრივი კავშირების დამყარებას ზემოქმედების ქვეშ
ყოფნის გარეშე და მოხმარების ციკლი დაუსრულებელი
ხდება (ჰაშიშის მძიმედ მოხმარების შედეგად
ინტერესის დაკარგვა სექსის მიმართ სათანადოდ
დოკუმენტირებულია სხვა კულტურებში).
MDMA და MDA (ექსტაზი)
რამდენიმეწლიანი კლების შემდეგ, გასული თვის
მანძილზე ექსტაზის ავადმოხმარების მაჩვენებელი
12 და მეტი წლის მომხმარებელთა მიერ 0.2%-დან
0.3%-მდე გაიზარდა 2008-2009 წლებში და 2012
წლისთვის კვლავ 0.2%-მდე დაეცა.23 თუმცა, გასული
30 დღის მოხმარების მაჩვენებელი დამამთავრებელი
კლასის მოსწავლეებში შემცირდა 1.8%-დან 1.5%-მდე
2008-2013 წლებში.186 მომხმარებლების თანახმად,
ზომიერი დოზებით MDMA (მდმა) და MDA (მდა),
მეთამფეტამინებისგან განსხვავებით, მათ ამშვიდებთ,
სხვების მიმართ თბილ გრძნობებს უჩენთ და უმძაფ-
რებთ სენსორულ შეგრძნებებს. თბილი შეგრძნებები
გარშემომყოფთა მიმართ, სავარაუდოდ, შესაძლებელს
ხდის უფრო ახლო ურთიერთობების დამყარებას.
„არანაირი შეზღუდვები. ანუ, როდესაც ექსტაზის
ვიღებდი, თითქოს ნებისმიერ სექსუალურ
კომპრომისზე, შეხებაზე ან საუბარზე ვიყავი
წამსვლელი, რაზეც ჩვეულებრივ გარკვეული
საზღვრები მაქვს ხოლმე დადებული.“
22 წლის ექსტაზის მომხმარებელი
მიუხედავად სიახლოვის შეგრძნების და მგრძნობელო-
ბის გაზრდისა, ერექციის და ორგაზმის უნარი შეზღუ-
დულია ექსტაზის დიდი დოზით მიღებისას.257 MDMA-ს
ეფექტების გარკვეული ნაწილის ნეირობიოლოგიური
289
მექანიზმი სეროტონინით მანიპულაციის შედეგია.
არსებობს მონაცემები, რომ MDMA აბრკოლებს
აღნიშნული ნეიროტრანსმიტერის უკუმიტაცების
პროცესს, რის გამოც სინაფსში სეროტონინის ჭარ-
ბი რაოდენობა გროვდება. სწორედ ამიტომ აქვს
მას უფრო დამამშვიდებელი ეფექტი მეთამფე-
ტამინთან შედარებით, მიუხედავად იმისა, რომ
ფსიქოსტიმულატორების ჯგუფს მიეკუთვნება. სქე-
სობრივი აგზნება, სავარაუდოდ, უფრო ხშირად დგება
ეფექტის გასვლისას, ვიდრე უშუალოდ ზემოქმედების
ქვეშ, მიუხედავად იმისა, რომ მომხმარებელთა
მხოლოდ 25-50% აფიქსირებს აღნიშნულ რეაქციებს.
MDMA-ს 100 მომხმარებლის შესწავლამ გამოავლინა,
რომ ნარკოტიკი უფრო შეხების და ფიზიკური
ინტიმურობის საფუძველზე განცდილ სიამოვნებას
ამძაფრებდა, ვიდრე სქესობრივი გამოცდილებისგან
მიღებულ სიამოვნებას.258 რეალურად, ბევრი
მომხმარებელი MDMA-ს ეფექტებს აღწერს, როგორც
სხვის მიმართ გაზრდილ ემპათიას ყოველგვარი
სექსუალური გრძნობების გარეშე.
MDMA-ს და MDA-ს სექსუალური ზემოქმედების
შესახებ მონაყოლი მეტწილად უსისტემოა; ხშირი
პოლინარკოტიკული მოხმარება (განსაკუთრებით ამფე-
ტამინის, მარიხუანას და ალკოჰოლის), ამაღელვებელი
გარემო და მომხმარებლის მომატებული ცნობიერება
აძლიერებს ნარკოტიკის ეფექტებს და მონაცემების
სანდოობას ეჭვქვეშ აყენებს. გადაჭარბებულად
მოხმარების სავარაუდო საფრთხეებს შორისაა
მაღალი არტერიული წნევა, გახშირებული გულისცემა,
გადახურება და სეროტონერგული აქტივობის დარღვევა
ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში. ზოგიერთებისთვის
ნარკოტიკით გამოწვეული ემოციური გახსნილობა
უაღრესად მოულოდნელია.
მეფედრონი
კლუბური ნარკოტიკების სიას ცოტა ხნის წინ შეემატა
მეფედრონი (4-მეთილმეთკათინონი), ქუჩის სახელით
ცნობილი როგორც „მიაუ-მიაუ“, MCAT, „დრონი“,
„ბუშტულები“ და ბევრი სხვა. მეფედრონი კათინონის
(კათის ბუჩქის აქტიური ინგრედიენტი) სინთეზური
ვერსიაა. კათი სომალიში და აღმოსავლეთ აფრიკაში
იზრდება. გასულ ათწლეულში, აღნიშნული ნარკოტიკი
ძალიან პოპულარული გახდა ევროპის კლუბებში,
განსაკუთრებით ინგლისში; მისი ეფექტები ექსტაზის,
კოკაინის ან მეთამფეტამინის მსგავსია. 2000-იანი
წლების გვიანი პერიოდისთვის მოხმარება გავრცელდა
აშშ-ში, სადაც ის ლეგალურად იყიდება, როგორც
აბაზანის მარილი ან მცენარეების სასუქი. 2011
წლისთვის მეფედრონი არ არის შეტანილი სპეციალურ
კონტროლს დაქვემდებარებულ ნივთიერებათა
სიაში. მეფედრონი, სავარაუდოდ, იწვევს სქესობრივ
აგზნებას, რაც ზრდის მაღალი რისკის სქესობრივ
ქცევას; აღნიშნული ეფექტების შესახებ ინფორმაცია
და ტოქსიკური და გვერდითი ეფექტების პროფილი
MDMA-ს და მეთამფეტამინების მსგავსია.259
290 თავი 5
ფენციკლიდინი (PCP)
ფენციკლიდინს სექსს არ უკავშირებენ ხოლმე,
მაგრამ მისი ანესთეზიური თვისებების გამო ხშირად
გამოიყენება უჩვეულო სქესობრივ პრაქტიკებთან
დაკავშირებული ტკივილის გასაყუჩებლად, უმეტესად
საზოგადოების მცირე სეგმენტის მიერ ჰომო- და
ჰეტეროსექსუალ პოპულაციაში. ფენციკლიდინი
დისოციაციური ანესთეზიური საშუალებაა, რაც
ართულებს კომუნიკაციას ზეგავლენის ქვეშ ყოფნისას.
თუმცა, არსებობს ინფორმაცია, რომ დაბალი
დოზები აძლიერებს სქესობრივ ლტოლვას და
შესაძლებლობებს, სავარაუდოდ, შებოჭილობის
შემცირების შედეგად.260,261
ლიზერგინის მჟავას დიეთილამიდი (LSD)
ფსიქოდელიური საშუალებების, როგორიცაა ლიზერ-
გინის მჟავას დიეთილამიდი (LSD), ეფექტები იმდენად
დამაბნეველია შეგრძნებების დონეზე, რომ ის არ
მოიაზრება სქესობრივ გამააქტიურებლად. ამდენად,
სულ რამდენიმე კონტროლირებული კვლევაა
ჩატარებული. იგივე ეხება პსილოციბინის სოკოებსა და
პეიოტს.
აქროლადი ნიტრიტები (ამილი, ბუტილი და
სხვები)
აქროლადი ნიტრიტები სისხლძარღვების გამაფარ-
თოებელი და კუნთების მოსადუნებელი საშუალებებია.
აღნიშნული ნივთიერებები თითქოს ახანგრძლივებს
და ამძაფრებს შეგრძნებებს, თუკი უშუალოდ ორგაზმის
წინ შეიყნოსავენ. ვიაგრას მსგავსად, ისინი ამძაფრებენ
ორგაზმის ინტენსივობას პენისის სისხლძარღვების
გაფართოების შედეგად. ამ მიზნით ნიტრიტების
ავადმოხმარება 1960-იან წლებში გავრცელდა
როგორც ჰომო-, ასევე ჰეტეროსექსუალ თემში,
როგორც ორგაზმის გამაძლიერებელი და მოიპოვა
კიდევ ერთი „სიყვარულის ნარკოტიკის“ რეპუტაცია.
გამოყენების კიდევ ერთი მიზეზი ანალური სფინქტერის
მომადუნებელი ეფექტია. გვერდითი ეფექტები −
თავბრუსხვევა, სისუსტე, მოდუნება, გულის წასვლა
და თავის ძლიერი ტკივილები − ხშირად ამცირებს ან
ეწინააღმდეგება სასურველ ეფექტებს.262 ხანგრძლივად
მოხმარებამ შესაძლოა გამოიწვიოს მეტჰემოგლობინის
დონის მატება, რაც ტოქსიკური და, იშვიათ შემთხვევებში,
შეიძლება ფატალურიც აღმოჩნდეს.263
აზოტის ოქსიდი (მალხენი გაზი)
აზოტის ოქსიდი პოპულარული გახდა მუსიკალურ კლუ-
ბებში და წვეულებებზე თავბრუსხვევის ეფექტის გამო.
როგორც წესი, ის არ მოიაზრება სქესობრივი თვალ-
საზრისით გამააქტიურებელ ნივთიერებად, მაგრამ
არსებობს მონაცემები სექსუალური ჰალუცინაციების,
აგზნების და ორგაზმის შესახებ სტომატოლოგიურ
კაბინეტებში გაზის ზემოქმედების ქვეშ ყოფნისას.
კვლევამ, რომელმაც შეისწავლა სტომატოლოგიური
კაბინეტების 15 თანამშრომელი, 7 შემთხვევაში
აღმოაჩინა იმპოტენცია. პრობლემა მოგვარდა გაზის
მოხმარების შეწყვეტის შემდეგ.264
ფსიქიატრიული მედიკამენტები
პაციენტების უმეტესობას, ვინც ფსიქიატრიულ
მედიკმენტებს მოიხმარს, წარსულში ემოციური
პრობლემების გამოცდილება აქვთ; ამას შეუძლია
სქესობრივ ფუნქციონირებაზე გავლენა მოახდინოს.
ფსიქიკური აშლილობის მკურნალობისას, ფსიქო-
ტროპულ მედიკამენტებს შეიძლება გავლენა ჰქონ-
დეთ მომხმარებლის სქესობრივ ფუნქციონირებაზეც.
მაგალითად, ანტიდეპრესანტს შეუძლია პაციენტს
მეტი შესაძლებლობა მისცეს ჩაერთოს ინტიმურ და
სქესობრივ ურთიერთობაში, ანუ შესაძლებლობებში,
რომელიც შეზღუდული იყო დეპრესიის ნიადაგზე.
დადგენილია ნეიროტრანსმიტერ სეროტონინის მრა-
ვალმხრივი გავლენა სქესობრივ ქცევაზე. იმის მიხედვით,
სეროტონინის რომელი რეცეპტორია გააქტიურებული,
ხდება სქესობრივი ქცევის ხელშეწყობა ან პირიქით −
შეზღუდვა.
ტრიციკლური ანტიდეპრესანტების კვლევებმა, რო-
გორიცაა დეზიპრამინი (ნორპრამინი®) და ამიტ-
რიპტილინი (ელავილი®), აჩვენა მათი კავშირი
შემცირებულ სქესობრივ სურვილთან, ერექციის
პრობლემებთან და გადავადებულ ორგაზმთან. საწ-
ყის ეტაპზე, დეპრესიისგან გათავისუფლება საშუა-
ლებას აძლევს პაციენტს სქესობრივად უფრო
აქტიური იყოს. ბევრი ანტიდეპრესანტიც, ცნობილი,
როგორც სეროტონინის სელექციური უკუმიტაცების
ინჰიბიტორები (სუსი), როგორიცაა ციტალოპრამი
(ცელექსა®), ესციტალოპრამი (ლექსაპრო®), სერტრა-
ლინი (ზოლოფტი®), ფლუოქსეტინი (პროზაკი®) და
პაროქსეტინი (პაქსილი®), ასევე იწვევს ორგაზმის
გადავადებას ან შეკავებას და ერექციასთან
დაკავშირებულ პრობლემებს.265,266,268 პროზაკი®
ასევე უკავშირდება სექსის მიმართ ინტერესის სრულ
დაკარგვას − სექსი შეუძლია, მაგრამ ეს აქტივობა არ
აინტერესებს.167,267
ანტიფსიქოზური პრეპარატები, როგორიცაა თიორი-
დაზინი (მელარილი®), ამუხრუჭებს ერექციას და
ეაკულაციას. ქლორპრომაზინს (თორაზინი®) და
ჰალოპერიდოლს (ჰალდოლი®) შეუძლია სურ-
ვილის, ერექციის და ეაკულაციის შეკავება. ეაკუ-
ლაციის დარღვევები, როგორც ჩანს, უმეტესი
ტრანკვილიზატორების (ანტიფსიქოზური პრეპა-
რატების) ყველაზე გავრცელებული გვერდითი ეფექტია.
რამდენიმე ადამიანმა, რომელიც ლითიუმს იღებდა
(გამოიყენება ბიპოლარული აშლილობის დროს),
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
დოზის გაზრდის შემდეგ აღნიშნა სქესობრივი სურვილის
შემცირება და ერექციის შენარჩუნების სირთულეები.
ფსიქიატრიულ მედიკამენტებთან ასოცირდება არა-
ერთი სექსუალობასთან დაკავშირებული გვერდითი
ეფექტი, მაგრამ პაციენტები თავს არიდებენ აღნიშნულ
თემაზე ექიმთან საუბარს. ამდენად, პრობლემა ხშირად
უყურადღებოდ რჩება.269
აფროდიზიაკები
ნამდვილი აფროდიზიაკების ძებნას ართულებს სქე-
სობრივი რეაქციის სირთულე. ემოციების უმეტესობის
ფსიქოლოგიური ბუნება საკმაოდ კომპლექსურია
და ბევრად მნიშვნელოვანიც სქესობრივ ფუნქციო-
ნირებაში, ვიდრე უბრალოდ შეგრძნებების გამძაფ-
რება. თუმცა, ამას არ შეუჩერებია ადამიანთა
მცდელობები, იპოვონ ნარკოტიკი, რომელიც მათ
სამყაროს გადააბრუნებინებს. რა არის ამ ნივთიერების
სამიზნე − სიმპათია, სიყვარული, ვნება? რაზე
უნდა მოქმედებდნენ, სექსუალობის ფსიქიკურ თუ
ფიზიკურ ასპექტებზე? რა არის ჩვენი მიზანი, აგზნების
გახანგრძლივება, ლუბრიკაციის მომატება, ორგაზმის
გადავადება თუ სქესობრივი გამოცდილების ხარისხის
გაუმჯობესება? რამდენად არის ნარკოტიკი, რომელიც
თვითკონტროლს ამცირებს, აფროდიზიაკი? ჰეროინი
ზოგჯერ გადაავადებს ორგაზმს, კოკაინი ზოგჯერ ზრდის
სურვილს და ერექციის ხანგრძლივობას და ალკოჰოლი
ამცირებს შებოჭილობას და ამით ამძაფრებს სურვილს;
უნდა ჩაითვალოს ეს ნივთიერებები აფროდიზიაკებად?
ვიაგრა®, ციალისი® და ლევიტრა® ეხმარება ერექციის
პროცესს სისხლის მიმოქცევის გაძლიერებით, მაგრამ
ეს ნივთიერებები არ არის ნამდვილი აფროდიზიაკები.
სავარაუდოდ, არსებობს აღნიშნული ნივთიერებების
რამდენიმე სახე:
ესპანური ბუზი (კანთარიდინი, ხოჭოსგან მიღებული
ტოქსინი) და მარტორქის რქის ფხვნილი აღიზიანებს
ურეთრასა და შარდის ბუშტს, რაც იწვევს ფსევდო-
სექსუალურ აგზნებას
ნაჩვენებია, რომ ფერომონების, ანუ ადამიანის
ოფლში არსებული ჰორმონების სუნი აძლიერებს
სურვილსა და სექსუალურ სტიმულაციას. თუმცა,
ისინი მოქმედებენ როგორც აფროდიზიაკები
მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც გამოიყოფიან
განსხვავებული იმუნური სისტემის მქონე ადამიანებში.
იოჰიმბინი, სხვადასხვა მცენარეული წყაროდან
მიღებული ალკალოიდი; იწვევს ჰალუცინაციებს და
მსუბუქ ეიფორიას. მაღალი დოზებით გამოიყენება
იმპოტენციის სამკურნალოდ მამაკაცებში. იოჰიმბინი
ზრდის არტერიულ წნევასა და გულისცემას, რასაც
მივყავართ პენისში სისხლის მიწოდების გაზრდამდე.
პატარა დოზებით შეიძლება გამოიწვიოს მწვავე
შფოთვა.270
291
 L-dopa ტვინში დოფამინის პრეკურსორია,
დოფამინი კი ის ნეიროტრანსმიტერია, რომელიც
ჩართულია ორგაზმის ფსიქიკურად განცდაში.
მედიცინაში გამოიყენება პარკინსონის დაავადების
სამკურნალოდ. 1970-იან წლებში აფროდიზიაკად
ითვლებოდა, თუმცა, აღნიშნული ეფექტები
დადასტურებული არაა.
რეალური თუ წარმოსახვითი „სქესობრივი აქტივობის
სტიმულატორები“ რაღაც დროის შემდეგ კარგავს
ეფექტურობას, რაც შედეგია ორგანიზმის საოცარი
უნარისა, შეეგუოს ნებისმიერ აბს, სხნარს თუ ნახარშს.
ნივთიერებათა ავადმოხმარება და
სექსუალური ძალადობა
„ნამდვილად სვამდა. მაგრამ, როდესაც იმ ღამის
მოვლენებს ვიხსენებ, მგონია, რომ ზუსტად იცოდა,
რა მოხდებოდა და როგორ გადადგამდა სათითაოდ
ყველა ნაბიჯს, რასაც საბოლოოდ ჩემი გაუპატიურება
მოყვებოდა. ამ ნაბიჯებში შედიოდა ჩემთვის
ალკოჰოლის შემოთავაზება და მოწოდება. ამაში
ვადანაშაულებ ჩემს თავს. მგონი არც მეშინოდა, სანამ
არ გავაცნობიერე, რა ხდებოდა ჩემს თავს, სანამ არ
გავაცნობიერე, რომ მაუპატიურებდა. და ამ დროს
ყვირილი დავიწყე. მაგრამ ჩემი ხმა არ მესმოდა.“
26 წლის ქალი.
აშშ-ში ყოველი სამიდან ერთი ქალი ერთხელ მაინც
გახდება სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი მისი
ცხოვრების მანძილზე. ერთ-ერთ კვლევაში, რომელიც
სექსუალურ ძალადობას შეისწავლიდა, შემთხვევათა
51%-ში მსხვერპლებმა აღნიშნეს ნარკოტიკებისა
ან ალკოჰოლის მოხმარება; მოძალადეების მიერ
ნივთიერებათა მოხმარება დაფიქსირდა შემთხვევათა
44%-ში.271 სხვა კვლევის შედეგების თანახმად,
მოძალადეთა დაახლოებით 60% ალკოჰოლს
მოიხმარდა დანაშაულის ჩადენის მომენტში.272
უმეტეს შემთხვევებში, მამაკაც მომხმარებლებს უკვე
აქვთ არასათანადო ან აგრესიული ქცევისკენ მიდ-
რეკილება, და ალკოჰოლი ან სხვა ნარკოტიკები
მათთვის იარაღის სასხლეტის გამოკვრასავითაა. ასეთი
ტრიგერი შეიძლება იყოს ემოციები, მაგალითად,
ბრაზი, სიძულვილი, კონტროლის მოთხოვნილება და,
ზოგ შემთხვევებში, ვნებაც.
„ზოგ კაცში ალკოჰოლმა შეიძლება აგრესიული
ტენდენციების განმუხრუჭების როლი შეასრულოს
და ალკოჰოლის სმისას ძალადობრივი ქცევის
გამოვლენა დაიწყონ; მაგრამ ძალადობა მათში და
მათ ფსიქიკაში მანამდეც არსებობდა, სანამ პირველ
ჭიქას აწევდნენ.“
ჯეკსონ კატცი, აღმასრულებელი დირექტორი, MVP Strategies Inc.
(მამაკაცების ძალადობის პრევენცია)
292 თავი 5
შეგვიძლია ჩამოვაყალიბოთ ფსიქოაქტიური ნარკო-
ტიკების ზოგადი ეფექტები სქესობრივ ქცევასა და
ძალადობაზე:
ალკოჰოლი ამცირებს თვითკონტროლს და ბინდავს
რაციონალურ აზროვნებას, რაც ზრდის მომხმა-
რებლის მიერ არარაციონალური და მიუღებელი
ქცევების/სურვილების განხორციელების ალბათობას
კოკაინი და მეთამფეტამინი ზრდის თავდაჯერე-
ბულობასა და აგრესიას, რაც ზრდის მამაკაცი
მომხმარებლის მხრიდან ძალადობის ალბათობას
პარტნიორის მიმართ
დამამშვიდებელი საშუალებები ამცირებს შებოჭი-
ლობას, მომხმარებლები უფრო მეტი ალბათობით
შეიძლება ჩაერთონ სექსუალურ ქცევებში; ქალებს
უმცირდებათ წინააღმდეგობის გაწევის უნარი
მარიხუანას ზემოქმედების ქვეშ უფრო ადვილია
ადამიანების სქესობრივ აქტივობაზე დაყოლიება.
ამასთან, ზემოქმედების ქვეშ იმატებს შეხების მიმართ
მგრძნობელობა
ფენციკლიდინი და ჰეროინი ამცირებს ტკივილის
მიმართ მგრძნობელობას, ან მომხმარებელი
ინდიფერენტული ხდება, რაც შეიძლება პარტნიორის
ან თავად მომხმარებლის ფიზიკურად დაზიანების
მიზეზი გახდეს
სტეროიდები ზრდის აგრესიას და იწვევს არარაციო-
ნალურ ქცევას.
„ისეთი მთვრალი მინახავს პირველკურსელი
გოგოები, ფეხზე რომ ვერ დგანან და ბიჭები ყველგან
უფათურებენ ხელებს ცეკვის დროს. მწყინს. უნდა
გვქონდეს გარეთ გასვლისა და კარგი დროის
გატარების პრივილეგია; შეგვეძლოს, რომ რამდენიმე
ჭიქა ლუდი დავლიოთ და არ ვდარდობდეთ,
რომ ვინმე ჩვენი მდგომარეობით ისარგებლებს იმ
ღამით, ან რომ უცნაურ ოთახში გავიღვიძებთ და არ
გვეცოდინება, სად ვართ.“
22 წლის კოლეჯის სტუდენტი გოგონა (სექსუალური ძალადობის
მსხვერპლი).
პაემანზე გაუპატიურების ზოგ შემთხვევებში, მამაკაცის
მიზანი შეიძლება უბრალოდ სექსი იყოს, მაგრამ
თუ უარს იღებს ან რამე ისე არ ხდება, როგორც
მას უნდა, ის ბრაზობს და ცდილობს მიიღოს, რაც
მისი აზრით ეკუთვნის. თვითონ გაუპატიურების აქტი
უფრო მოტივირებულია მსხვერპლზე დომინირების,
ძალაში ჯობნის დამცირების სურვილით, ვიდრე სექსის
სურვილით.
„სექსუალური ძალადობა საკმაოდ გავრცელებულია
ოჯახში ძალადობის სიტუაციებში. ჩვენი შეფასებით,
მსხვერპლი ქალების დაახლოებით 50% სექსუალური
ძალადობის მსხვერპლია მათი ინტიმური პარტნიო-
რების მხრიდან.“
კარენ დარლინგი, ოჯახში ძალადობის საგანმანათლებლო ცენტრის
დირექტორი, მედფორდი, ორეგანო
სექსუალური თუ ოჯახში ძალადობა ისეთ ემოციურ
ტკივილთან და ტრავმასთან არის დაკავშირებული,
რომელიც ამძაფრებს მსხვერპლის მოთხოვნილებას
დაახშოს საკუთარი გრძნობები, რამაც შეიძლება
მიგვიყვანოს ნარკოტიკებისა და ალკოჰოლის
უპასუხისმგებლო მოხმარებამდე.
„მახსოვს ცემა და შეურაცხყოფა, შემდეგ ლიტრობით
ღვინის სმა და სურვილი, რომ უბრალოდ
გავცლოდი ყველაფერს. ჩემთვის ეს იყო ტკივილთან
გამკლავების საშუალება. მგონია, რომ ქალები
აკეთებენ ხოლმე მსგავს რაღაცებს − იღებენ
ნარკოტიკებს, რომ შეძლონ ურთიერთობების რაღაც
სახით მაინც გაგრძელება.“
38 წლის კონსულტანტი ნარკოტიკებთან დაკავშირებულ საკითხებში
სქესობრივი გზით გადამდები
დაავადებები (აშშ) და სქესობრივი
გზით გადამდები ინფექციები
(საერთაშორისო)
დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის
მონაცემებით, ყოველ წელს აშშ-ში სქესობრივი გზით
გადამდები დაავადებების (სგგდ) დაახლოებით 20
მილიონი ახალი შემთხვევა ფიქსირდება.273,274 ჯანდაცვის
მსოფლიო ორგანიზაციის თანახმად, საერთაშორისო
დონეზე, ყოველ წელს 500 მილიონი ახალი შემთხვევა
ფიქსირდება 4 ძირითადი სქესობრივი გზით გადამდები
ინფექციის (სგგი): ქლამიდია, გონორეა, სიფილისი
და ტრიქომონოზი. აღნიშნულ ჯგუფში დაახლოებით
1% მოკვდება ინფექციით. ამის საპირისპიროდ, 35
მილიონი ადამიანი ცხოვრობს აივ/შიდსით, და თითქმის
ყველა მათგანი გარდაიცვლება საბოლოოდ აივ-
თან დაკავშირებული დაავადებებით.275 დამატებით,
530 მილიონი ადამიანი არის მეორე ტიპის მარტივი
ჰერპესვირუსის (მჰვ-2) მატარებელი, რომელიც იწვევს
გენიტალურ ჰერპესს, ხოლო 290 მილიონი ქალი
დაინფიცირებულია ადამიანის პაპილომავირუსით (აპვ).
ეპიდემიოლოგია
სქესობრივი გზით გადამდებ დაავადებებთან (სგგდ),
როგორიცაა ქლამიდია, ჰონორეა, სიფილისი და
ტრიქომონოზი (ყველაზე ფართოდ გავრცელებული),
გენიტალურ ჰერპესთან, გენიტალურ მეჭეჭებთან,
ადამიანის პაპილომავირუსთან, B და С ჰეპატიტთან
დაკავშირებული საფრთხეები კარგად არის ცნობილი,
რადგან აივ მომაკვდინებელ საფრთხეს წარმოადგენენ.
ამ ცოდნის და არასასურველი ორსულობების რიცხვის
მატების მიუხედავად, დაუცველი სექსის პრაქტიკა აშშ
დამამთავრებელ კლასებსა და კოლეჯის სტუდენტებში
მაინც გრძელდება. საკმაოდ ხშირად ალკოჰოლი და
სხვა ნარკოტიკები თავის როლს თამაშობს ამ ქცევაში.
ყველა სგგდ-ის დაახლოებით 50% გავრცელებულია
15-24 წლის ასაკობრივ ჯგუფში.274
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
კოლუმბიის უნივერსიტეტის ადიქციისა და ნივთიერებათა
ავადმოხმარების ეროვნულ ცენტრის მიერ ჩატარდა
კვლევა, სადაც შეისწავლეს 34,000 თინეიჯერის ჩვევები
7-12 კლასებში. შედეგების მიხედვით, მოსწავლეები,
ვინც იღებდა ალკოჰოლსა და ნარკოტიკებს, ხუთჯერ
მეტი ალბათობით იყვნენ სქესობრივად აქტიურები;
მათი ეს ქცევა იწყებოდა საკმაოდ ადრე, სკოლის შუა
პერიოდისთვის. ასევე, მათ სამჯერ მეტი ალბათობით
ყავდათ ოთხი ან მეტი პარტნიორი გასული ორი წლის
მანძილზე.277
ზემოთმოყვანილი სტატისტიკის შემდეგ, გასაკვირი
არ არის, რომ სქესობრივად ძალიან აქტიური თინეი-
ჯერების ნახევარს ჰქონია ქლამიდია − ყველაზე
სწრაფად გავრცელებადი სგგდ. ექსპერტები ვარაუ-
დობენ, რომ 4 მილიონამდე ამერიკელს ოდესმე
ჰქონია ეს დაავადება და ხშირად არც სცოდნია ამის
შესახებ. 2012 წელს დაფიქსირდა 1,422,976 ახალი
შემთხვევა. ქალების რაოდენობა აღნიშნული დია-
გნოზით სამჯერ აღემატება კაცების რაოდენობას.
დაახლოებით 334,826 ამერიკელს აქვს გონორეა,
ხოლო 15,989-ს − სიფილისი.279 სქესობრივად ძალიან
აქტიური ქალებისა და კაცების დაახლოებით 20%-ს
აქვს გენიტალური ჰერპესი. სიფილისის ინციდენტობამ,
დაავადების, რომლის გავრცელებაც მნიშვნელოვნად
შემცირებულია გასული 50 წლის მანძილზე, კვლავ
მატება დაიწყო. C ჰეპატიტის მქონე ადამიანები
(დაახლ. 4 მილიონი) ოთხჯერ სჭარბობენ აივ-დადებით
პოპულაციას; მიუხედავად ამისა, ახალი შემთხვევების
რიცხვმა მკვეთრად იკლო. 2011 წელს აშშ-ში
დაფიქსირდა აივ ინფექციის 49,273 და შიდსის 32,052
ახალი შემთხვევა.278
კრეკ კოკაინის, ამფეტამინებისა და მარიხუანას მოხმა-
რება ზრდის მაღალი რისკის სქესობრივი აქტივობის
ალბათობას გამძაფრებული შეგრძნებების, შემცი-
რებული შებოჭილობის და გონივრულად მსჯელობის
პროცესის გაუარესების ხარჯზე. ამას გარდა, სქესობრივი
აქტივობის ბუნება თავისთავად უარყოფით გავლენას
ახდენს მსჯელობის პროცესზე, ნარკოტიკების უმეტესობის
მსგავსად. ნარკოტიკები გავლენას ახდენს ასევე
მეხსიერებაზე: თუკი მომხმარებლები რაიმე სახიფათო
ქცევაში ჩაერთვებიან ზემოქმედების ქვეშ, შეიძლება მერე
ეს აღარც ახსოვდეთ, ან ახსოვდეთ საფრთხის ნაკლები
სიმძაფრით. თუკი მომხმარებლები არ აცნობიერებენ
მათ ქცევასთან დაკავშირებულ რისკებს, ეს აღნიშნული
ქცევის გამეორების საფუძველი ხდება.
„ის ქალი ორსულად იყო, ქუჩაში ცხოვრობდა,
პროსტიტუციით იყო დაკავებული. აივ დადებითი იყო
და 250 დოლარის დღიური დოზა სჭირდებოდა. ანუ,
არ ვამბობ იმას, რომ ცუდად გამოიყურებოდა, მაგრამ
მხოლოდ ჰეროინი და კოკაინი აინტერესებდა.
მითხრა, რომ დღეში სულ ცოტა ხუთ კაცთან უნდა
დაწოლილიყო, მინიმუმ, რომ მოხმარებისთვის
ფული ეშოვნა. ნეტავ რამდენ ადამიანს გადასდო
დაავადებები“.
27 წლის მამაკაცი, პაციენტი შიდსის დიაგნოზით.
293
ცხრილი 5-5. სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებები
პირველი
დაავადება სიმპტომების ტიპური სიმპტომები
გამოვლენის დრო
ქლამიდია ან არაგონოკოკური
ურეთრიტი (დაუზუსტებელი 7-21 დღე გამონადენი გენიტალიებიდან ან სწორი ნაწლავიდან
ურეთრიტი)
მენჯის ღრუს ანთებითი საშვილოსნოს, ფალოპის მილების, საკვერცხეების ინფექცია;
საკმაოდ ცვალებადია
დაავადება უშვილობის შესაძლო მიზეზი
გამონადენი გენიტალიებიდან ან სწორი ნაწლავიდან; ტკივილი
გონორეა („clap“, „dose“) 2-30 დღე
შარდვისას. ზოგჯერ მიმდინარეობს სიმპტომების გარეშე
მტკივნეული სითხიანი ბუშტუკები/წყლულები გენიტალიებზე ან
I ან II მარტივი ჰერპესი
2-20 დღე პირზე გარედან, ცხელება, დისკომფორტის განცდა (მალაიზი),
(ჰერპესული ცხელება, ბუშტუკები)
ლიმფური კვანძების გადიდება
30-90 დღე
ვენერიული/გენიტალური ქავილი, გაღიზიანება, წანაზარდები გენიტალიებზე, ანუსზე,
(შესაძლებელია
მეჭეჭები პირსა და ყელში
წლებიც)
პირველი ფაზა: შანკრი გენიტალიებზე, პირსა და ანუსზე; მეორე
სიფილისი (ათაშანგი, „სიფი“,
10-90 დღე ფაზა: დიფუზური გამონაყარი, თმის ცვენა, დისკომფორტის
„ცუდი სისხლი“,” „ლუესი“)
განცდა
B და C ჰეპატიტი (შრატისმიერი გაყვითლებული კანი და თვალები, მუქი ფერის შარდი, მწვავე
60-90 დღე
ჰეპატიტი) დისკომფორტის განცდა, წონაში კლება, მუცლის ტკივილი

ტრიქომონოზი (საშოს ქალებში: ვაგინალური გამონადენი, ქავილი, წვა; კაცებში:

7-30 დღე
ტრიქომონადას პარაზიტი) ხშირად მიმდინარეობს სიმპტომების გარეშე

ბოქვენის ტილი (ტკიპა,

„კიბორჩხალები“, „ტანის
ტილები“)
მუნი („7- წლიანი ქავილი“)
მონილია (კანდიდოზი, საფუარა
სოკო)
ბაქტერიული ვაგინოზი
(გარდნერელა, დაუზუსტებელი
ვაგინიტი, ცერვიციტი)
21-30 დღე ქავილი, პატარა კვერცხები (წილები) გენიტალურ თმაში
14-45 დღე ქავილი ღამით, კანის წანაზარდები და ჩაწეული ადგილები
ქალებში: სქელი თეთრი ვაგინალური გამონადენი და ქავილი;
საკმაოდ ცალებადია
კაცებში: ხშირად მიმდინარეობს სიმპტომების გარეშე
ქალებში: ვაგინალური გამონადენი, სპეციფიკური სუნი; კაცებში:
საკმაოდ ცალებადია
ხშირად მიმდინარეობს სიმპტომების გარეშე

წონაში კლება, სიცხე, გადიდებული ჯირკვლები, დიარეა,

რამდენიმე თვე (5
აივ ინფექცია დაღლილობა, მწვავე სისუსტე, მორეციდივე ინფექციები, ყელის
წლამდე)
ტკივილი, კანის ლაქები

სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებების რისკი სგგდ-ებს სიმპტომების გამოვლენამდე ინკუბაციის

ნარკოტიკებისთვის სხეულით ვაჭრობის გამო,
აივ ინფექციის ჩათვლით, საკმაოდ მაღალია
ნარკოტიკების ავადმომხმარებელ პოპულაციაში. ეს ის
ადამიანები არიან, რომლებიც ყველაფერს გააკეთებენ
ნარკოტიკებისთვის ფულის შესაგროვებლად, კოკაინის
ან ჰეროინის აღკვეთის მდგომარეობისთვის თავის
ასარიდებლად.
„მოსაწევს ვყიდდი და კვირაში $3,000 ან $4,000
დოლარს ვაკეთებდი. ქალები მოდიოდნენ ჩემთან.
ქალი არასოდეს „გადამიგდია“ ცხოვრებაში. ეს
ქალები ჩემთან მოდიოდნენ. ანუ, ამ ყველაფერს
ორი მხარე აქვს და ორივეს უნდა შეხედო.“
22 წლის კრეკის დილერი/მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში.
პერიოდი აქვს, ასე რომ, დაავადება შეიძლება
წინასწარგანზრახვის გარეშეც გავრცელდეს. არსე-
ბობს ასევე გადამდები დაავადებები თვალსაჩინო
სიმპტომების გარეშე (მაგ., ადამიანის პაპილომავირუსი
და C ჰეპატიტი).
ნემსით გადამდები დაავადებები
ბევრი სგგდ-ის გადაცემა შეიძლება მოხდეს დაინფი-
ცირებული ჰიპოდერმული ნემსით ნარკოტიკების
ინტრავენურად, კანქვეშ ან კუნთში ინექციით
მოხმარებისას.
საინექციო ნაკრებში შემავალ შპრიცს, ბამბას, რეზინის
დამჭერს, სახარშს, სანთებელას და სამართებლის პირს
შეერთებულ შტატებში სლენგზე ეძახიან „ნაკრებს“,

294 თავი 5
„აღჭურვილობას“, „სამუშაო იარაღებს“, „წვეტიანებს“
და სხვა. ნემსით მოხმარებასთან დაკავშირებულ
საფრთხეებს რამდენიმე წყარო აქვს. გარდა იმისა,
რომ ხდება სისხლის მიმოქცევაში ნარკოტიკის დიდი
რაოდენობის დროის მცირე მონაკვეთში შეყვანა,
სხეულში შესაძლოა მოხვდეს ისეთი ნივთიერებებიც,
რომელიც ნარკოტიკების დასანაწევრებლად ან
გასაზავებლად გამოიყენება, მაგალითად რძის
ფხვნილი, პროკაინი ან აიაქსი . შეიძლება სხეულში
®
მოხდვეს საშიში ბაქტერია ან ვირუსი, რომლითაც
ნარკოტიკია დაბინძურებული, ან სინჯარაში, ბამბაზე ან
ნაკრებში შემავალ სხვა იარაღზეა დარჩენილი.
A, B და C ჰეპატიტი
ნემსებით ერთ-ერთი ყველაზე ხშირად გავრცელებული
დაავადება ჰეპატიტის, ღვიძლის ვირუსული
ინფექციების სხვადასხვა სახეებია. A ჰეპატიტის
გავრცელება ხშირად ხდება ფეკალური მასებით და
უფრო მეტად დაკავშირებულია სახიფათო სქესობრივ
პრაქტიკასთან და ჰიგიენის არასათანადო დაცვასთან,
ვიდრე ნარკოტიკების მოხმარებასთან. ჰეპატიტის
ორი ძირითადი ტიპი, რომელიც ნარკოტიკების
მოხმარებასთანაა დაკავშირებული (განსაკუთრებით
ინტრავენურ მოხმარებასთან), B და C ჰეპატიტია. B
ჰეპატიტს ახასიათებს სხეულის ზოგადი გამოფიტვა
და დაკავშირებულია ღვიძლის ანთებასთან, მაგრამ
მისი მკურნალობა შესაძლებელია (მკურნალობა
გრძელდება 1-5 თვე). ნარკოტიკების ინექციურად
მომხმარებელთა 75% B ჰეპატიტის მატარებელია.
აქედან დაახლოებით 10% − ქრონიკული, რაც
დაავადების შემდგომი გავრცელების გარანტიაა.279
სისხლით გადამცემი C ჰეპატიტის ვირუსი (HCV) უფრო
საშიშია; შეიძლება გამოიწვიოს ღვიძლის დაავადება,
მათ შორის სიმსივნე. ზოგი ადამიანი შეიძლება
სიმპტომების გარეშეც იყოს ვირუსის მატარებელი
მთელი 10-20 წლის მანძილზე (სიმპტომები მოიცავს
მადის დაკარგვას, სიყვითლეს, მუცლის ტკივილს
(მარჯვენა ზედა მხარე), დაბალ სიცხეს, მუქი ფერის
შარდს, გულისრევის შეგრძნებას, ღებინებასა და
ზოგადი დისკომფორტის შეგრძნებას). სისხლის
ანალიზი ანტისხეულებზე C ჰეპატიტის ვირუსის მიმართ
დაავადების დადასტურების ერთადერთი გზაა.
ქრონიკულ გამწვავებებს შეუძლია გამოიწვიოს
ღვიძლის ანთება და მასზე ნაწიბურების გაჩენა.
ნარკოტიკების ინექციურად მომხმარებელთა შორის
C ჰეპატიტის გავრცელება 50-90%-ს აღწევს. HCV
ინფექციის მქონე ჯგუფში 20-40% შემთხვევაში
ვითარდება ღვიძლის დაავადება და 4-16% − ღვიძლის
კიბო.281,282,283
HCV გავრცელებამ იმდენად მწვავე ფორმა მიიღო,
რომ ნარკოტიკების ავადმოხმარების ეროვნულმა
ინტიტუტმა (NIDA) სპეციალური მზადყოფნა გამოაცხადა
კონსულტირების, მკურნალობისა და პრევენციის
გაზრდისთვის.
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
მსოფლიოში 130-150 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს
ქრონიკული C ჰეპატიტის ვირუსით.284,285
2.7-3.9 მილიონამდე ამერიკელი ცხოვრობს
ქრონიკული C ჰეპატიტის დიაგნოზით, უმრავლესობა
ახალგაზრდა ზრდასრულები არიან 20-29 წლამდე;
ქრონიკული ინფექცია ყველაზე ხშირად გვხვდება
30-39 წლის ასაკობრივ ჯგუფში.
აშშ-ში ყოველ წელს ფიქსირდება ინფექციის დაახ-
ლოებით 16,000 ახალი შემთხვევა.
აღნიშნული დაავადების გამო ყოველ წელს დაახ-
ლოებით 16,600 ადამიანი იღუპება.
აშშ-ში, ნემსების გაზიარება ინფექციის გავრცელების
2/3-ზეა პასუხისმგებელი.
მომხმარებლები, რომელთაც ახალი დაწყებული
აქვთ ინექციურად მოხმარების პრაქტიკა, საგანგაშო
სისწრაფით ხდებიან HCV ინფიცირებული; 50-80%
ინფიცირდება 6-12 თვის განმავლობაში (ინკუბაციის
საშუალო პერიოდი − 6-7 კვირა).
HCV გადაცემის რისკი სქესობრივი გზით, ინტრავენურ
მოხმარებასთან შედარებით, ბევრად დაბალია.
შემთხვევების დაახლოებით 20% დაკავშირებულია
სქესობრივ აქტივობასთან, განსაკუთრებით იმ ინდი-
ვიდებში, ვისაც ბევრი პარტნიორი ჰყავს. ხანგრძლივ
მონოგამიურ ურთიერთობებში აღნიშნული
მაჩვენებელი ძალიან დაბალია (0%-4%).
დაინფიცირებული დედისგან ინფექციის ნაყოფზე
გადაცემის რისკი დაახლოებით 5-6%-ია.281,282,283,284
აბსცესები, ბამბის ცხელება და ენდოკარდიტი
ნივთიერებების ნემსით მოხმარებამ ასევე შეიძლება
გამოიწვიოს აბსცესები საინექციო ინფიცირებულ
ადგილას. მომხმარებლებმა ასევე შეიძლება უნებლიედ
შეიყვანონ უცხო სხეულის ნაწილები სისხლის
მიმოქცევაში, რომელიც შეიძლება ხერხემალში, ტვინში,
ფილტვებში ან თვალებში გაიჭედოს და ემბოლია ან
სხვა პრობლემები გამოიწვიოს. ნემსის მომხმარებლები
ბამბის ცხელების რისკის ქვეშ არიან, რომელიც საკმაოდ
ხშირი დაავადებაა. სიმპტომები გაციების ძალიან
მძიმე შემთხვევას ჰგავს. მისი მიზეზი უცნობია, მაგრამ
არსებობს მოსაზრება, რომ მიზეზი ბამბის ნაწილაკებია
(ბამბას ხმარობენ ნარკოტიკის გაფილტვრის დროს),
რომელიც სხვადასხვა ქსოვილში იჭედება ან ინფექციას
იწვევს (ვირუსულს ან ბაქტერიულს); ინფექცია სხეულში
ბამბის ნაწილაკების მეშვეობით ხვდება. 1990-
იანი წლების შუა და გვიანდელ წლებში გაიზარდა
ნეკროზული ფასციიტის შემთხვევები (ხორციჭამია სენის
ბაქტერია, ჭრილობის ბოტულიზმი და განგრენა).
ინექციურად მომხმარებელი თავიდან ინექციას იკეთებს
მკლავის, მაჯის, მტევნის ვენაში. როდესაც მუდმივი
ჩხვლეტის გამო ვენები მაგრდება, მომხმარებელი
ფეხის და კისრის ვენაში იწყებს ინექციის კეთებას.
295
როდესაც გამოყენებადი ვენის პოვნა რთული ხდება,
დამოკიდებული ადამიანი კანქვეშ („კანში ჩხვლეტა”)
ან საჯდომის, მხრის ან ფეხის კუნთებში იწყებს კეთებას
(„კუნთში მოძრაობა“). დამოკიდებული ადამიანი ბოლოს
ტერფის, კისრის საუღლე ან პენისის დორსალურ ვენაზე
გადადის.
„მოხმარება ექს-ბოიფრენდთან ყოფნის დროს
დავიწყე, მაგრამ მერე შევწყვიტე, იმიტომ, რომ დიდი
აბსცესები მიჩნდებოდა ხელებზე, ვენებზე და სხვა
ადგილებზე. ახლა ექიმთან რომ მივდივარ სისხლის
ანალიზზე, ხელის ვენიდან სისხლს ვეღარ მიღებენ.“
22 წლის ჰეროინის მომხმარებელი, აღდგენა-გაჯანასაღების პროცესში.
„ნემსებზე ვარ დამოკიდებული. ნებისმიერი ნემსის
ჩხვლეტა ვენაში თითქოს მიმსუბუქებს წამლის
მოთხოვნილებას, გინდა „სპიდი“ ან სულაც წყალი
იყოს. ნემსი ცოტა ხნით გააქრობს მოთხოვნილებას −
ტვინის რაღაც ნაწილი დამაჯერებს, რომ ყველაფერი
რიგზეა“.
17 წლის ჰეროინზე დამოკიდებული.
ინექციურად მომხმარებლებში მაღალია ენდოკარ-
დიტის რისკი, დაავადების, რომელსაც გულის
სარქველში მოხვედრილი კონკრეტული ბაქტერია
იწვევს და ზოგჯერ შემთხვევა ფატალურად სრულდება.
კოკაინის ინტრავენური მოხმარება ენდოკარდიტის
შედარებით მაღალ რისკთან არის დაკავშირებული,
შესაძლოა იმიტომ, რომ კოკაინის ზემოქმედება
უფრო მალე სრულდება ჰეროინის ან მეთამფეტამინის
ზემოქმედებასთან შედარებით. შესაბამისად,
მომხმარებელი უფრო ხშირად იკეთებს ინექციას.286,287
აივ დაავადება და შიდსი
ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი (აივ) იწვევს
შიდსს. შიდსი შეძენილი იმუნოდეფიციტის სინდრომის
აკრონიმია. შიდსის აღმოჩენა ხდება ერთი ან მეტი
სერიოზული დაავადების ჯგუფის არსებობით,
როგორიცაა პნევმოცისტური პნევმონია (pneumocystis
carinii pneumonia), კაპოშის სარკომა ან ტუბერკულოზი,
რომელიც ვითარდება აივ-ის განვითარების და
ორგანიზმის წინააღმდწეგობის უნარის შესუსტების
შედეგად. 1993 წელს შიდსის დიაგნოსტირებას ახალი
სპეციფიკატორი დაემატა: ახლა შიდსი განისაზღვრება,
როგორც „T უჯრედების რაოდენობის დაწევა 200-ის
ქვემოთ.“ T უჯრედების რაოდენობა ზომავს იმუნური
სისტემის ეფექტურობის დონეს.
შიდსი ფატალური დაავადებაა, რადგან აივ ანადგურებს
იმუნურ სისტემას და ორგანიზმი კარგავს სერიოზული
დაავადებებისგან თავდაცვის უნარს. ჩვეულებრივ,
სიკვდილი ბევრი დაავადებისა და ინფექციის შედეგად
დგება. ბევრი ინექციური მომხმარებელი დადებითია
296 თავი 5
აივ/შიდს-ზე, რაც ინფიცირებული ადამიანის მიერ
გამოყენებული ნემსის გაზიარების შედეგია.
„ვიცი, რომ ძალიან გამიმართლა, შიდსი რომ არ
დამემართა, იმიტომ, რომ ბევრი ნაცნობი ჩემს ნემსებს
იყენებდა და მერე ჩემს სუფთა ნემსებში დებდა; მე
კიდევ არ ვიცოდი, რომ ჩემს ნემსებს იყენებდნენ.
ღმერთს მადლობა, რომ რამე დაავადება არ
დამემართა და რომ უკვე მკვდარი არ ვარ.“
22 წლის ჰეროინის მომხმარებელი.
შეუძლებელია ინფიცირებული ნემსების გამოყენებას-
თან დაკავშირებული საფრთხეების გადაჭარბებულად
წარმოჩენა. ნარკოტიკების ინტრავენური მოხმარება
გვერდს უვლის სხეულის ყველა ბუნებრივ დამცავ
ბარიერს (სხეულის თმა, ლორწოვანი მემბრანები,
სხეულის მჟავები და ენზიმები); სხეულში შეღწევის
შემდეგ ვირუსი ანგრევს დაცვის ბოლო დონეს: იმუნურ
სისტემას. ბოლო კვლევებმა დაადასტურა, რომ
ოპიოიდებს და სხვა ავადმოხმარებულ ნარკოტიკებს
თავისთავად შეუძლიათ იმუნური სისტემის დასუსტება.288
ეს ყველაფერი, არასათანადო კვებასა და არაჯანსაღ
ჩვევებთან ერთად, რომელიც ნარკოტიკების
კომპულსურ მოხმარებას ახასიათებს, უარყოფითად
მოქმედებს სხეულის უნარზე, შეებრძოლოს ნებისმიერ
დაავადებას.
„ვიღაც ბიჭი „სპიდს“ მიზიარებდა, ვუთხარი, რომ
შიდსი მქონდა და ნემსი უნდა გაეწმინდა. მაგრამ
ისე შემჯდარი იყო და ისე შფოთავდა, მალე რომ
გაეკეთებინა, რომ დანა მომიშვირა და მაიძულა,
ნემსი მიმეცა.“
კოკაინის ინტრავენური მომხმარებელი.
2012 წლისთვის 35.3 მილიონამდე ადამიანი ცხოვრობ-
და აივ/შიდსის დიაგნოზით. აქედან ორ მესამედზე მეტი
− 25 მილიონი სუბ-საჰარულ აფრიკაში ცხოვრობს
და ყოველ წელს 2.3 მილიონი ახალი შემთხვევა
ფიქსირდება. ახალი შემთხვევების მაჩვენებელი ნელ-
ნელა იკლებს. პაციენტების უმეტესობა ინფიცირდება
25 წლის და კვდება 35 წლამდე ასაკში. 2012 წლის
ბოლოსთვის 25 მილიონი ადამიანი იყო შიდსით
გარდაცვლილი.289 აივ დიაგნოზით მცხოვრებ მოზრდილ
ადამიანებს შორის ნახევარზე ოდნავ მეტს ქალები
შეადგენენ. ჰეტერო და ჰომოსექსუალური კავშირები
და ნარკოტიკების ინტრავენური მოხმარება აივ/შიდსის
გავრცელების და დაინფიცირების გზებია.291,292
1.144 მილიონზე მეტი ამერიკელია დაინფიცირებული
აივ-ით ან უკვე შიდსის დიაგნოზი აქვს. მოსალოდნელია,
რომ 2014 წლისთვის ამ დაავადებით დაახლოებით
700,000 გარდაცვლილი იქნება (1981 წლიდან
ათვლილი, რაც ეს დაავადება პირველად გამოჩნდა
სცენაზე).284 შიდსის ეპიდემიის დაწყების შემდეგ, აშშ-ში
შემთხვევათა ერთ მესამედზე მეტი დაკავშირებულია
ნარკოტიკების ინტრავენურ მოხმარებასთან (პირდა-
პირი მოხმარებით ან სქესობრივი კავშირი ინტრავენურ
 1,200

1,100
დაავადებათა კონტროლის ცენტრში დაფიქსირებული

1,000

900
აივ-შემთხვევების რაოდენობა (ათასი)

800

700

600

500
ახალი შემთხვევები
400
გაერთიანებული
300

200

100
0
1986–87 1988–891990–911992–931994–951996–971998–992000–012002–032004–052006–072008–09 2010–11 2012–13

დიაგრამა 5-7
დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები აწარმოებენ აშშ-ში ყველა ინფექციური დაავადების სტატისტიკას. აივ/შიდსის
დიაგნოზით მცხოვრები ადამიანების რაოდენობა 1.2 მილიონის მახლობლად მერყეობს. ახალი შემთხვევების რაოდენობა თითქმის მუდმივ
მაჩვენებელზეა, მაშინ, როცა აივ-ინფიცირებულთა რაოდენობა მატულობს.293

მომხმარებელთან). რუსეთსა და უკრაინაში, დაინფი- შიდსის მიმართ ყველაზე მგრძნობიარე სეგმენტი იმ

ცირებული ნემსების გამოყენებამ აივ ინფექციის ინდივიდებს შორის, ვინც დაუცველი სექსის პრაქტიკას
მაჩვენებელი ორჯერ და მეტად გაზარდა. ეწეოდა, ჰომოსექსუალთა თემი იყო. სხვა ქვეყნებში
მაღალი რისკის ჰეტეროსექსუალური სქესობრივი
ინტრავენურ მოხმარებასთან დაკავშირებულ შიდსს
აქტივობა ავრცელებს დაავადებას.
მოზარდ და ზრდასრულ ქალებში მეტი წილი უკავია,
ვიდრე კაცების ჯგუფში. ეპიდემიის დაწყებიდან, აშშ- მას შემდეგ, რაც ყველაზე მოწყვლადი ჯგუფი ინფიცი-
ში ქალების ჯგუფში ყველა შემთხვევის 57% დაკავში- რებულია, ჩვეულებრივ გავრცელება რაღაც პერიოდით
რებულია ინტრავენურ მოხმარებასთან ან ინტრავენუ- ჩერდება. მსგავსი შეჩერებების დროს, დაცულობის
რად მომხმარებელ სქესობრივ პარტნიორებთან. მცდარი შეგრძნება დაბინდულ მსჯელობასთან ერთად
ჩამრთველი მექანიზმის როლს თამაშობს დაავადების
რასობრივი და ეთნიკური უმცირესობების ჯგუფები
გავრცელების ახალი ტალღის წარმოქმნაში. აშშ-ში
ყველაზე მეტად არიან შიდსის უარყოფით გავლენას
აივ-ის ახალი შემთხვევების უმეტესობა (ისევე, როგორც
დაქვემდებარებული, განსაკუთრებით ბოლო წლების
მთელ სამყაროში) ფიქსირდება ჰეტეროსექსუალ და
განმავლობაში. 2011 წელს, ახალი შემთხვევების
ნარკომომხმარებელ თემებში.
თითქმის 50% აფრო-ამერიკელ მოსახლეობაზე
მოდიოდა, მიუხედავად იმისა, რომ ეს ჯგუფი პოპულაციის საზოგადოებრივი განათლებისა და ჯანდაცვის პრევენ-
მხოლოდ 13%-ს შეადგენს. ეს მაჩვენებელი 20%-ს ციული აქტივობების გაგრძელება გადამწყვეტია შიდსის
აღწევს ესპანურენოვან ამერიკელებში, რომლებიც და ყველა სხვა სგგ დაავადების გავრცელების შესაჩე-
პოპულაციის 15%-ს შეადგენენ; 27%-იანი მაჩვენებელია რებლად
თეთრკანიანი მოსახლეობის ჯგუფებში.284 მამაკაცები,
რომელთაც სექსი აქვთ მამაკაცებთან, პასუხისმგებელნი „შიდსის მიმართ დამოკიდებულებები და ქცევა
არიან შიდსის შემთხვევების უმრავლესობაზე შეერთე- მხოლოდ მაშინ შეიცვლება, თუკი ყველას
ბული შტატების მასშტაბით. ქალებში შემთხვევების დაემართება ეს დაავადება, გესმით, რას ვამბობ?
75% ჰეტეროსექსუალურ კონტაქტებთან არის დაკავში- რეალურად არ შედის თავში არაფერი, შენთან
რებული. ახლოს თუ არ დაარტყამს. როდესაც ვირუსი შენს
ეზოშია, ძალიან სერიოზული ხდები. ბავშვებს რეზინის
გაკეთება მას მერე უნდებათ, როდესაც გაიგებენ, რომ
დაავადების პრევენცია მამას ვირუსი აქვს, ხომ გესმით,რასაც ვგულისხმობ?
ადამიანები მაშინ იწყებენ შფოთვას, როდესაც იგებენ,
გადამდები დაავადებების გავრცელება ნელ-ნელა
რომ დედას, ძმას ან მას თავად აქვს ვირუსი.“
იწყება და ბოლოს მოსახლეობის ყველაზე მგრძნობიარე
43 წლის ჰეროინზე დამოკიდებული აივ დადებითი მამაკაცი, აღდგენა-
სეგმენტების გავლით ამოხეთქავს ხოლმე. აშშ-ში აივ/ გამოჯანმრთელების პროცესში მყოფი.

ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე 297

მრავალი სტრატეგიაა დანერგილი შიდსის გავრცელების
შესაჩერებლად, განსაკუთრებით ნარკომომხმარებელ
თემში:
სგგდ-ის გაუმჯობესებული დიაგნოსტირება და მკურ-
ნალობა
ნარკოტიკებზე დამოკიდებულების მკურნალობა,
მოთხოვნის საფუძველზე, მოხმარებაზე თავის დანე-
ბების წასაქეზებლად
შპრიცების გაცვლის პროგრამები დაავადების
გადაცემის კონტროლისთვის
საველე აქტივობების შემუშავება მაღალი რისკის
მომხმარებლების თერაპიულ თემთან დასაკავ-
შირებლად
საგანმანათლებლო და საკონსულტაციო პროგ-
რამები, რომელიც ავრცელებს ინფორმაციას მა-
ღალი რისკის სქესობრივ აქტივობასთან და შიდსთან
დაკავშირებული საფრთხეების შესახებ; ასევე,
როგორ გამოვიყენოთ მადეზინფიცირებელი საშუა-
ლება ნემსების გასაწმენდად
უფასო ანტივირუსული წამლები, როგორიცაა AZT
და სხვები, აივ დადებითი ორსული ქალებისთვის
და ვირუსის ზემოქმედებას დაქვემდებარებული სხვა
ადამიანებისთვის294
პროფესიული გადამზადება სიღარიბის დასაძლე-
ვად, რადგან სიღარიბე ნარკოტიკების მოხმარებისა
და აივ ინფექციის გავრცელების წინაპირობაა
მარტივი ხელმისაწვდომობა კონდომებზე გონივ-
რულ ფასად
აკრძალვა და კანონის აღსრულება თემში ნარკო-
ტიკების შემოდინების შეზღუდვის მიზნით.
დაავადებათა კონტროლის ცენტრებისა და სხვა დაწე-
სებულებების მიერ ჩატარებულ კვლევებით დადას-
ტურებულია, რომ ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარების მკურნალობა განათლებასთან და
ნემსების გაცვლის პროგრამებთან ერთად (დაკავ-
შირებულია ველზე მუშაობის კომპონენტთან), აივ
ინფექციის პრევენციის გავრცელების ყველაზე ეფექ-
ტური სტრატეგიაა.
ზიანის შემცირება
2003 წლის ივნისში კანადის ჯანდაცვის სამინისტრომ
ვანკუვერში, ბრიტანეთის კოლუმბიაში, ჩრდილოეთ
ამერიკაში პირველი უსაფრთხო საინექციო დაწესებუ-
ლება გახსნა. კანადის ჯანდაცვის სამინისტრომ
დაწესებულება პოლიციის უფლებამოსილების
საზღვრებს გარეთ მოაქცია, სადაც დამოკიდებულ
ადამიანებს შეუძლიათ ინექცია გაიკეთონ რეგისტრი-
რებული მედდის ზედამხედველობის ქვეშ. მიზანი −
დამოკიდებული ადამიანებისთვის სუფთა საინექციო
მოწყობილობის მიწოდების გზით ზედოზირებისა და
298 თავი 5
აივ ინფექციის, ჰეპატიტის და სხვა სისხლით გადამდები
დაავადებების გავრცელების შემცირება იყო. აღნიშნული
სტრატეგიის ეფექტურობა არაა დაზუსტებული, მაგრამ
სასამართლოებმა დაწესებულების შენარჩუნების
სასარგებლო დასკვნა გამოიტანეს. 2009 წელს
ნარკოტიკების ინექციურად მომხმარებელთა შორის აივ
ინფექციის მხოლოდ 64 ახალი შემთხვევა დაფიქსირდა
ცხრა წლის წინანდელ 137 შემთხვევასთან შედარებით.
ჯანდაცვის სფეროს ოფიციალური პირები ამბობენ, რომ
პროვინციის ზიანის შემცირების პროგრამები, რომელიც
მკურნალობასაც მოიცავს, თავის როლს თამაშობს
ამ მაჩვენებლის შემცირებაში.295 სავარაუდოდ, ამან
შედეგად 10 წლის განმავლობაში $18 მილიონის
ოდენობის ხარჯების დაზოგვა, ხოლო წლიურად 35-ით
ნაკლები აივით დაინფიცირების და 3 გარდაცვალების
შემთხვევა მოიტანა.
მსგავსი პროგრამების გატარება სცადეს შვეიცარიაში,
ნიდერლანდებსა და ავსტრალიაში. შედეგები
შერეული ხასიათის იყო, აჩვენებდა ზედოზირების
შემთხვევების და დაავადების გავრცელების, მაგრამ
არა დამოკიდებულების მაჩვენებლის შემცირებას.
სან ფრანცისკოში აივ პრევენციის რამდენიმე ჯგუფს
აქვს ველზე მუშაობის პროგრამები, რომლებიც მიზნად
ისახავს იმ ინექციურ მომხმარებლებთან დაკავშირებას,
ვინც არ არის თერაპიაში ჩართული. აღნიშნული
ცენტრების საველე მუშაკები შიდსის საგანმანათლებლო
მასალებით, უფასო სადეზინფექციო ბოთლებითა და
კონდომებით შეიარაღებულები მიდიან „გალერეებში,
სადაც მომხმარებლები იკეთებენ“, კრეკ-სახლებში,
მოსაწევ და სხვა ადგილებში აღნიშნული მასალების
გასავრცელებლად და, საჭიროების შემთხვევაში,
სამკურნალოდ გადამისამართების უზრუნველსაყოფად.
სხვა ჯგუფები უფასოდ ავრცელებენ ნემსებს.296 ეს
ნარკოტიკებთან დაკავშირებულ ქცევაში და არა
უშუალოდ ნარკოტიკების მოხმარებაში განხორცი-
ელებული ინტერვენციაა. ნარკოტიკების მოხმარებაში
ინტერვენცია ხორციელდება ოლქის ბიჰევიორული
ჯანდაცვის სათემო სერვისების მიერ.
თერაპიულ დაწესებულებებში ცალკე აღებულმა
საგანმანათლებლო აქტივობებმა შეიძლება ვერ
მოიცვას ინექციურად მომხმარებელთა დიდი სეგ-
მენტი, ვინც ჯერ არაა სამკურნალოდ მზად (შესაბა-
მისად, შიდსით ინფიცირების რისკი მათთან ყველაზე
მაღალია). რთულია იმ მომხმარებლების განათლება,
ვინც თერაპიული თემის მიერ გარიყულია ან არ
აღიარებს საკუთარ პრობლემას. მკურნალობის
პროცესში ჩასართავად ზოგმა კლინიკამ უფრო ტოლე-
რანტული პოლიტიკა შეიმუშავა რეციდივებისა და იმ
მომხმარებელთა მიმართ, ვინც ვერ თავისუფლდება
დამოკიდებულებისგან პირველი რამდენიმე ცდის
შემდეგ. იმედია, რომ, ამგვარი მიდგომით მომხმა-
რებელი ხანდახან მაინც დაუკავშირდება დაწესე-
ბულებას, რომელსაც ჩარევა, მნიშვნელოვანი
ინფორმაციის მიწოდება და საბოლოოდ კლიენტის
მკურნალობაში ჩართვა შეუძლია.
განათლება ნამდვილად მუშაობს. 1990-იან წლებში
სან ფრანცისკომ დაიწყო ნარკოტიკების მომხმა-
რებელთა საგანმანათლებლო პროგრამა, შიდსთან
დაკავშირებული საფრთხეებისა და ნემსების გასუფ-
თავების საჭიროების შესახებ ინფორმაციის მიწოდების
მიზნით. ცნობიერება სულ მოკლე პერიოდში ამაღლდა
რამდენიმე პროცენტიდან 85%-მდე. განათლება
გრძელდება – ნარკოტიკების მომხმარებელი აივ-
დადებითი პოპულაცია სან ფრანცისკოში 15-17%-ია,
ნიუ იორკში არსებულ 60-80%-თან შედარებით. აივ
ინფექციის მაჩვენებლის განსხვავების ერთ-ერთი მიზეზი
ამ ორ სანაპიროს შორის შეიძლება მივაკუთვნოთ
აქტიურ საგანმანათლებლო ღონისძიებებს, რომელსაც
კლინიკები, სან ფრანცისკოს ჯანდაცვის დეპარტამენტი
და ჰომოსექსუალთა თემი ატარებენ. ნიუ იორკში
„გასაკეთებელი გალერეების“ სიმრავლე, სამკურნალო
დაწესებულებების შეზღუდული რაოდენობა, სუფთა
ნემსის მოპოვებასთან დაკავშირებული სირთულეები
და ენობრივი ბარიერი აღმოსავლეთ სანაპიროზე
არსებული შედარებით მაღალი მაჩვენებლების მიზეზია.
AZT-ს გარდა, რომელიც შიდსის სამკურნალო ერთ-
ერთი ძირითადი წამალია, შეიქმნა ბევრი ახალი იმედის-
მომცემი წამალი, რომელიც ანელებს ან აჩერებს აივ
ინფექციის სხეულში გავრცელებას. დადასტურებულია
ეფავირენცის და ლამივუდინის მსგავსი წამლების
ეფექტურობა, განსაკუთრებით სხვა მედიკამენტებთან
ერთად კომბინაციაში (ზიდოვუდინი, ემტრიციტაბინი
და ტენოფოვირი). ანტირეტროვირუსული წამლები
და პროტეაზას ინჰიბიტორები თავდაპირველად
იმედისმომცემად გამოიყურებოდა, მაგრამ აღნიშნუ-
ლი პრეპარატების მიმარ ინტერესი დაიკარგა
ყოველდღიურად ათობით აბის მიღების რთული სქემის
და მწვავე გვერდითი ეფექტების გამო. ცოტა ხნის წინ,
ბილ და მელინდა გეითსების ფონდის მხარდაჭერით,
მსოფლიო დონის საერთაშორისო მეცნიერებმა მხარი
დაუჭირეს გლობალური ინიციატივის წამოწყებას,
რომელიც დააჩქარებს შიდსის ახალი ვაქცინების
აღმოჩენასა და გამოცდას; აღნიშნული პროგრამა
მოცულობით $3-მილიონიანი „ადამიანის გენომის
პროექტის“ მსგავსი იქნება.296 ვაქცინის შექმნა თუ ვერ
მოხერხდება, უნდა გატარდეს ინტენსიური პრევენციული
და სამკურნალო პროგრამები.
კვლევები აჩვენებს, რომ აივ-დადებითი ადამიანები,
სიფხიზლის შენარჩუნების და ჯანსაღი ცხოვრების
წესის დაცვის შემთხვევაში, სათანადო დასვენებით,
კარგი საკვებით და ვარჯიშით, მრავალი წლით (10-20
წელი ხშირ შემთხვევაში) შეძლებენ თავიდან აირიდონ
შიდსის ბოლომდე ჩამოყალიბება; ხოლო ისინი, ვისაც
უკვე აქვს შიდსის დიაგნოზი, მეტი წელი იცოცხლებენ.
ოპორტუნისტული ინფექციების გაუმჯობესებული მკურ-
ნალობა, რომელიც ლეტალური შეიძლება იყოს შიდსით
დასუსტებული იმუნური სისტემისთვის, ასევე წლების
სიცოცხლეს მატებს დაინფიცირებულ ადამიანებს.297
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
„რამდენადაც აღდგენა-გამოჯანმრთელების პრო-
ცესს შევუდექი და ვისწავლე, რომ რაღაცას წარმო-
ვადგენ და შემიძლია სათანადო ცხოვრება მქონდეს
აივ დადებითი სტატუსის მიუხედავად, მეშინია უკან
დაბრუნება, რადგან ვიცი, როდესაც მოვიხმარ,
დაუცველი სექსით ვკავდები, ესაა მთავარი.
ზემოქმედების ქვეშ ყოფნისას კონდომს არ გავიკეთებ.
ამ დროს ადამიანებს ისეთი რაღაცების გაკეთების
უფლებას ვაძლევ, რასაც ჩვეულებრივ არ ვიზამდი.“
მეთამფეტამინის აივ-დადებითი მომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში.
საუბედუროდ, ბევრი ქვეყანა, აივ/შიდსის ყველაზე
მაღალი გავრცელებით, ვერ ახერხებს აივ-ისა და შიდსის
სამკურნალო ძალიან ძვირადღირებულ წამლებს
შეძენას. მათ ასევე არ აქვთ რესურსი ოპორტუნისტული
ინფექციების სრულად სამკურნალოდ, რომელიც
იმუნური სისტემის დასუსტების შედეგად ჩნდება. ასე რომ,
ამ ქვეყნებში ინფიცირებული ადამიანების სიცოცხლის
ხანგრძლივობა მნიშვნელოვნად შემცირებულია.
საბედნიეროდ, გაერო, სხვა ქვეყნები და „აფრიკის
კავშირი“ აღნიშნული ქვეყნებისთვის უზრუნველყოფენ
გაუმჯობესებული ხელმისაწვდომობას განათლებასა
და წამლებზე. რეტროვირუსულ თერაპიაში ჩართულთა
რაოდენობა 1 მილიონიდან 2005 წელს გაიზარდა 7.1
მილიონამდე 2012 წელს.298,299
ნარკოტიკები სამუშაო ადგილზე
„ორეგონში, სალემიდან სამხრეთის მიმართულებით
ტრასაზე მოძრავ მანქანებს პოლიცია სამდღიანი
კვლევის ფარგლებში ამოწმებდა. სატვირთო მანქა-
ნების მძღოლების დაახლოებით 10%-ის ტესტი
კონტროლირებულ ნარკოტიკებზე დადებითი
აღმოჩნდა. პოლიციის თქმით, ყველაზე მეტად
მოხმარებულ ნივთიერებებს შორის იყო მარიხუანა,
მეთამფეტამინი და ოპიუმის ტიპის ნარკოტიკები
(რეცეპტით გასაცემი ტკივილგამაყუჩებელი პრეპა-
რატები).“
Medford Mail Tribune, 2 მაისი, 2007
„მარიხუანას ყოველდღე მოწევის გამო, ვამჩნევ, რომ
რეაქცია და აზროვნებითი პროცესი ნამდვილად
შენელებული მაქვს. ელექტრონულ ბიზნესში ნამდვი-
ლად სხარტად უნდა აზროვნებდე.“
33 წლის მარიხუანას მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში.
„სხვადასხვა სამსახურში თანამშრომელთა შემოწმე-
ბისას სრულ განაკვეთზე დასაქმებულთა 8% და
ნახევარ განაკვეთზე დასაქმებულთა 11.5% მიმდინარე
პერიოდში ნარკოტიკების ავადმომხმარებელი
აღმოჩნდა.“
Quest Diagnostics, 2010
299
 „დასაქმებულთა 32% აცხადებს, რომ თანამშრომ-
ლის მიერ ნარკოტიკების/ალკოჰოლის მოხმარება
გავლენას ახდენს მათ მიერ სამუშაოს შესრულებაზე.“
ნარკოტიკების მოხმარების აღიარების ტრენინგი, 2010
კომპანიებში, რომლებიც ატარებენ ნარკოტესტირებას,
1988 წლის ნარკოტიკების მოხმარების13.6%-იანი
დადებითი მაჩვენებელი, 1990-იან წლებში მნიშვნე-
ლოვანი კლების შემდეგ, დაეცა და გამყარდა 3.5%-იან
საერთო გავრცელებამდე 2012 წელს.
კოკაინის მოხმარებამ ოდნაც იკლო, მაგრამ
მნიშვნელოვნად მოიმატა ამფეტამინების მოხმარებამ
გაიზარდა რეცეპტით გაცემული წამლების, განსა-
კუთრებით, ოპიოიდური ტკივილგამაყუჩებლების
მოხმარების მაჩვენებელი.300
ნარკოტიკებისგან თავისუფალი სამუშაო ადგილის
კონცეფციამ, რომელიც მოიცავს დასაქმებამდე ტესტი-
რებას, თანამშრომელთა დახმარების პროგრამებსა
და ავადმოხმარების ეფექტების უფრო ღრმად გაგებას,
მიგვიყვანა აკრძალული ნივთიერებების მოხმარების
შემცირებამდე, მაგრამ, შესაძლოა, ხელი შეუწყო
რეცეპტით გასაცემ მედიკამენტების ავადმოხმარების
ზრდას. პროცენტების კლების კიდევ ერთი მიზეზი
შესაძლოა აკრძალული ნარკოტიკების მომხმარებლები
იყვნენ, ვინც თავს არიდებს ისეთ კომპანიებში
განაცხადის შეტანას, რომელიც ტესტირებას მოითხოვს
და ნარკოტიკებისგან თავისუფალი სამუშაო ადგილის
მკაცრი პოლიტიკის გამტარებელია. ამის გამო,
იმ სამსახურებში, სადაც არ ტარდება ტესტირება,
აკრძალული ნარკოტიკების მომხმარებელთა რაო-
დენობა მეტია (მაგ., სამშენებლო კომპანიები და კვებითი
მრეწველობის ინდუსტრია). ყველა დასაქმებულის
გათვალისწინების შემთხვევაში, სრულ განაკვეთზე
მომსახურეთა 8.9% ამჟამად მოიხმარს აკრძალულ
ნარკოტიკებს, ხოლო 8.8% − ალკოჰოლის მძიმე
მომხმარებელია.23
ნარკოტიკების ან ალკოჰოლის მომხმარებელთა
უმუშევრობის თაობაზე საზოგადოებრივი აზრის საპი-
რისპიროდ:
სრულ ან ნახევარ განაკვეთზე დასაქმებულები არიან
აკრძალული ნარკოტიკების მომხმარებელთა (18
წლის და უფროსი) 67% და ალკოჰოლის მძიმე
მომხმარებელთა 74.7%.
ნივთიერებათა მოხმარებით გამოწვეული აშლი-
ლობის (SUD) კლინიკური დიაგნოზის მქონე 60.4%
დასაქმებულია.
ნარკოტიკების უკანონო მოხმარების მაჩვენებელი ყვე-
ლაზე მაღალია სამშენებლო და საკვებ ინდუსტრიაში,
ასევე მიმტანებში და არაკვალიფიციურ (ე.წ. შავ) მუშათა
ჯგუფებში. მოხმარების მაჩვენებელი ყველაზე დაბალია
სამართალდამცავ ორგანოებში.
300 თავი 5
ხარჯები
ამერიკულ სამუშაო ადგილებზე ალკოჰოლისა და სხვა
ნივთიერებების გავლენის შემსწავლელი კვლევების
თანახმად, ინდუსტრიას ნივთიერებათა ავადმოხმარება
წლიურად დაახლოებით $200 მილიარდი
უჯდება. „სამუშაო ადგილის კონსულტანტების“
წარმომადგენელის, ბრიუს უილკენსონის ვარაუდით,
დამსაქმებელს ავადმომხმარებელი თანამშრომელი
$8,000-დან $25,600-მდე უჯდება წელიწადში.304
პროდუქტულობის დაკარგვა
არა-მომხმარებელ თანამშრომელთან შედარებით,
ნივთიერებათა ავადმომხმარებელი თანამშრომელი:
3-14-ჯერ უფრო ხშირად იგვიანებს
5-7-ჯერ უფრო ხშირად აცდენს სამსახურს და 3-4-ჯერ
მეტი ალბათობით არ მოდის სამსახურში ზედიზედ 8
დღეზე მეტი
უფრო ხშირად უშვებს საქმესთან დაკავშირებულ
შეცდომებს
მომხმარებელი თანამშრომელი ნაკლებპროდუქ-
ტულია; როგორც გამყიდველი, ნაკლებად ეფექ-
ტურია; ჯამში, სამუშაოზე საათობრივად მეტი დროის
დახარჯვის მიუხედავად, ნაკლებად ნაყოფიერია
მას უფრო ხშირად ნახავთ საჩივრის მოსმენის/
დისციპლინურ სხდომებზე.304
„კოკაინს თუ ეწევი, ავტორიტეტის თავზე დადგომა
ძალიან არ მოგწონს. გინდა, რომ აუჩქარებლად
გააკეთო ის, რაც გასაკეთებელი გაქვს; და თუ
ადამიანს უნდა ჩაგერთოს საქმეში, უჯანყდები.
ხშირად ვეხვეოდი უსიამოვნებაში.“
კოკაინის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში.
დასაქმებულთა დაახლოებით 21% გვაწვდის ინფორ-
მაციას სხეულის დაზიანების, თანამშრომლის მიერ
გაკეთებული სამუშაოს გადაკეთების, უფრო მძიმედ
მუშაობის აუცილებლობის, ან საფრთხის შესახებ,
რომლის საშიშროებაც თანამშრომლის მიერ
ალკოჰოლის მოხმარების გამო დამდგარა; მაგრამ,
სამუშაოს შესრულების პრობლემათა 60% დაკავში-
რებულია უფრო ერთ ეპიზოდზე ჭარბად მომხმა-
რებლებთან, ვიდრე ალკოჰოლზე დამოკიდებულ
თანამშრომლებთან.303
სამედიცინო ხარჯების ზრდა
ნივთიერებათა ავადმომხმარებელი თანამშრომლების
შედარება არა-მომხმარებლებთან:
3-4-ჯერ მეტი სამუშაოსთან დაკავშირებული უბედური
შემთხვევა

ცხრილი 5-6.
შემაჯამებელი რეკომენდაციები ნარკოტიკებისგან
თავისუფალი სამუშაო ადგილის შესაქმნელად
ნარკოტიკებისგან და ალკოჰოლისგან თავისუფალი
თანამშრომლებისთვის კომპანიამ ყოვლისმომცველ
მიდგომას უნდა მიმართოს. აღნიშნული მიდგომა უნდა
მოიცავდეს:
წერილობით პოლიტიკას. ნათელი და მკაფიო
სახელმძღვანელო პრინციპებით უნდა აიხსნას
ნარკოპოლიტიკის მიზნები და შედეგები მისი
დარღვევის შემთხვევაში
თანამშრომელთა დახმარების პროგრამა. უნდა
დაინერგოს პროგრამა, რომელიც უზრუნველყოფს
კონსულტირების და გადამისამართების პრაქტიკას,
რომელსაც ან თავად კომპანია გაუძღვება, ან შესაბამისი
კონტრაქტორი
თანამშრომელთა ცნობიერების ამაღება და განათლება.
საჭიროა კომპანიის პოლიტიკის, ნარკოტიკებისა და
ავადმოხმარების შესახებ განათლების მიწოდება
სუპერვიზორთა ტრენინგი. საჭიროა ხელმძღვანელებს
შევთავაზოთ ტრენინგები ნივთიერებათა
ავადმოხმარების თემაზე, რაც საშუალებას
მოგვცემს პრობლემასთან ყველაზე ახლოს მყოფმა
თანამშრომლებმა შეამჩნიონ ნიშნები, სიმპტომები,
ცვლილებები ქცევაში, სამუშაოს შესრულებასთან
დაკავშირებული პრობლემები და იცოდნენ შესაბამისი
ჩარევის კონცეფციები
ტესტირება ნარკოტიკებსა და ალკოჰოლზე.
ნარკოტიკებზე ან/და ალკოჰოლზე ტესტირების
დანერგვა მოხმარების აღმოსაჩენად და
შესაჩერებლად. თუკი ტესტირების პრაქტიკა
დაინერგება, ის უნდა ერგებოდეს სათანადო
პროცედურებს
სანქციები და შედეგები განსაზღვრულია კომპანიის
ნარკოპოლიტიკის დარღვევის შემთხვევაში
აპელაციის პროცესი მკაფიოდ არის განსაზღვრული
შეფასება. პროგრამის ხარჯეფექტიანობა და
დასაქმებულთა წარმატებული შედეგები
ადაპტირებულია „ნარკოტიკებისგან თავისუფალი სამუშაო
ადგილის სახელმძღვანელოდან“ (DEA, 2003A)
ავადმყოფობის გამო სამსახურის გაცდენა 3-ჯერ
უფრო ხშირად
კომპენსაციის მიღების 5-ჯერ მეტი განაცხადი
საკუთარი თავისთვის და ოჯახის წევრებისთვის
დაზღვევის გადაჭარბებით გამოყენება
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
სამედიცინო და ფსიქოლოგიური დაზღვევის გამო
მთელი კომპანიისთვის სადაზღვევო შენატანების
გაზრდა
საფრთხის შექმნა სხვა თანამშრომლების ჯანმრთე-
ლობისა და კეთილდღეობისთვის.303,304
იურიდიული ხარჯების ზრდა
ტოლერანტობის და ადიქციის ჩამოყალიბებასთან
ერთად, ავადმომხმარებელი თანამშრომელი ხშირად
ერთვება სხვადასხვა სახის კრიმინალურ აქტივობებში
სამუშაო ადგილზე, რაც იწვევს:
პირდაპირ და მასიურ დანაკარგებს გაფლანგვის,
წვრილი ქურდობის, კორპორატიული საიდუმლო-
ებების გაყიდვის და დანაშაულის ჩადენის დროს
ქონების დაზიანების გამო
კომპანიის უსაფრთხოების გაუმჯობესებისთვის
გაწეულ დანახარჯებს, მეტ პერსონალს, პროდუქ-
ტების შემოწმებას, ხარისხის უზრუნველყოფას,
თანამშრომლების გაძლიერებულ სკრინინგსა და
ტესტირებას
სასამართლო პროცესებს: შიდას და გარეს, რაც
დაკავშირებულია გაზრდილ იურიდიულ გადასა-
ხადებთან, სასამართლოსა და ადვოკატის ხარ-
ჯებთან
ნეგატიურ ცნობადობას − ნარკოტიკების მოხმარება
და ვაჭრობა სამუშაო ადგილზე, თანამშრომელთა
დაკავება და კეთილგანწყობის დაკარგვა აღქმის
გამო, რომ ავადმომხმარებელთა რიცხვი ამ მიზნით
დაკავებულ თანამშრომლებზე მეტია.
პრევენცია და თანამშრომელთა
დახმარების პროგრამები
„მას მერე, რაც აღარ მოვიხმარ და ფხიზელი ვარ,
აღმოვაჩინე, რომ სამსახურები კი არა, მე ვიყავი
აუტანელი. გარედან უნდა შემეხედა ჩემი თავისთვის
და მემუშავა საკუთარ თავზე.“
კოკაინის მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში.
ნარკოტიკებზე ტესტირება სამუშაო ადგილას
ბიზნესის ხელმძღვანელები ნარკოტიკული საშუალე-
ბების ავადმოხმარების კონტროლს ტესტირებისა
და თანამშრომელთა დახმარების პროგრამების
საშუალებით ცდილობენ. კერძო სექტორისთვის
სამუშაო ადგილზე ჩატარებული ტესტირებების ხარჯი
დაახლოებით $300 მილიონიდან $1 მილიარდამდე
აღწევს წელიწადში.305
1988 წლიდან მოყოლებული, დადებითი ურინო-
ტესტების პროცენტული მაჩვენებელი ამერიკელ
301
 დასაქმებულთა შორის (ზოგადი და უსაფრთხოების
თვალსაზრისით მნიშვნელოვანი) შემცირდა 13.6%-
დან 3.5%-მდე 2012 წლისთვის. დადებითი პასუხების
რაოდენობა ტესტებში, სადაც გამოიყენებოდა თმის
ღერის გამოკვლევა, ასევე შემცირდა 9.1%-დან
6.9%-მდე 2005-2009 წლებში.
ამერიკელ დასაქმებულთა შორის ნარკომოხმარების
დადებითი ტესტი პროცენტულად მეტს აღმოაჩნდა,
როცა ტესტირებისთვის თმის ღერი გამოიყენეს
შარდის სანაცვლოდ. შარდთან შედარებით, თმის
ღერში ნარკოტიკები ბევრად დიდ ხანს რჩება,
რაც ზრდის ნივთიერების აღმოჩენის შანსებს, იმის
მიუხედავად, რომ უახლოეს წარსულში ადამიანს
არაფერი მოუხმარია.
2011 წლისთვის დადებითი ურინოტესტების პრო-
ცენტული მაჩვენებელი ძალიან მაღალი იყო: 26.1%
− როდესაც ტესტირება რაიმე კონკრეტული მიზეზით
ხდებოდა; 5.4% − უბედური შემთხვევის შემდგომ
ტესტირებისას; 4.94% − შემთხვევითი ტესტირებისას,
1.3% − პერიოდული შემოწმებისას და მხოლოდ
3.7% − დასაქმებამდე ტესტირებისას.
2011 წლისთვის დასაქმებულთა ზოგად პოპულაციაში
შარდის და თმის ღერის ტესტირებით ყველაზე
ხშირად აღმოჩენილი ნარკოტიკი მარიხუანაა.
ფედერალური უსაფრთხოების თვალსაზრისით,
ისეთ სენსიტურ ინდუსტრიაში, როგორიცაა, მაგალი-
თად, ტრანსპორტის სფერო, დადებითი ტესტების
მაჩვენებელი დასაქმებულთა ზოგადი პოპულაციის
მაჩვენებლის დაახლოებით ნახევარს შეადგენს.300
თანამშრომელთა დახმარების პროგრამები (თდპ)
სამუშაო ადგილებზე ნარკოტიკების მოხმარებისა და
მოგების გადინების პრობლემის საპასუხოდ, ბევრ
ორგანიზაციაში დანერგილია თანამშრომელთა
დახმარების პროგრამები (თდპ). წარმატებული
პროგრამები ითვალისწინებს როგორც ხელმძღვა-
ნელთა საჭიროებას, რომ მინიმუმამდე დაიყვანონ
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების ზიანი
ბიზნესზე, ასევე გულწრფელად ზრუნავს თანამ-
შრომელთა ჯანმრთელობაზე. 1980 წელს მოქმედებდა
5,000 ასეთი პროგრამა. 1990 წელს ეს მაჩვენებელი
20,000-მდე გაიზარდა, და მოცული თანამშრომლების
რიცხვმა საწყისი 12%-დან 35%-ს გადააჭარბა.
დღეისთვის მოცულია სრულ განაკვეთზე დასაქმებულთა
45%. დიდ კომპანიებში (500-ზე მეტი თანამშრომლით)
მოცულია 70%. ყველაზე მსხვილი 500 კომპანიის
გაერთიანების (Fortune-500) წევრთა უმრავლესობა
თანამშრომლებს სთავაზობს თდპ-ს.306,307
აღნიშნული პროგრამები თანამშრომლების საკეთილ-
დღეოდ არის შექმნილი და ხშირად ხდება თვითდინების
ან ხელმძღვანელის მიერ რეფერირების წახალისება,
როგორც სამუშაოს ცუდად შესრულებისთვის
302 თავი 5
დაწესებული მკაცრი დისციპლინური სასჯელის
ალტერნატივა. წარმატებული პროგრამები მხარს
უჭერს ფართო სტრატეგიას, რომელიც მიმართულია
ნივთიერებათა ავადმოხმარების პრევენციის
საჭიროებების სრული სპექტრისკენ და ორი ზოგადი
მახასიათებელით გავს ერთმანეთს:
სრული სპექტრის პრევენციული პროგრამის ნა-
წილია თდპ-ს ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარების სერვისები, რომელსაც მინიმუმადე
დაჰყავს ნარკოტიკების მიმზიდველად აღქმა და
საჭიროებისამებრ ეხმარება თანამშრომლებს
მკურნალობაში ჩართვაში.
პროგრამები უზრუნველყოფს ბევრი სხვადასხვა
სერვისის მიწოდებას პრობლემების ფართო
სპექტრისთვის (ემოციური, ოჯახური/პირადი
ურთიერთობები, ფინანსური, გადაწვის, სამუშაო
ადგილის უსაფრთხოების, მნიშვნელოვანი ცხოვრე-
ბისეული მოვლენების, ჯანმრთელობაზე ზრუნვის და
სამუშაო ურთიერთობების პრობლემებიც კი).
აღნიშნული ორი მახასიათებელი ამცირებს
თანამშრომელთა შფოთვას, რომ მათ ნარკოტიკების
ავადმომხმარებლების იარლიყს მიაკერებენ.
ნარკოტიკებთან დაკავშირებული პრობლემების
პრევენცია ხდება მათ ჩამოყალიბებამდე; ასევე, ხდება
ნარკოტიკებთან დაკავშირებული პრობლემების
აღმოჩენა თანამშრომლებში, რომელნიც უარყოფენ
პრობლემის არსებობას, მაგრამ პროგრამას სხვა
საკითხებით მიმართავენ. თდპ შედგება 6 ბაზისური
კომპონენტისგან:
პრევენცია/განათლება/ტრენინგი
იდენტიფიკაცია და კონფიდენციალური მიდგომა
დიაგნოსტირება და რეფერალი
მკურნალობა, კონსულტირება და მონიტორინგის
ეფექტური სისტემა (ნარკოტესტირების ჩათვლით)
ინტერვენციის შემდგომ ზრუნვაზე ყურადღების
გამახვილება (რეციდივის პრევენცია)
ჩანაწერების წარმოების კონფიდენციალური სისტემა
და ეფექტიანობის შეფასება.308,309,310
სრული სპექტრის პრევენციულ პროგრამაში, თდპ
უზრუნველყოფს პირველადი, მეორადი და მესამეული
პრევენციის ინტერვენციების მიწოდებას.
პირველადი პრევენცია. ყველაზე ეფექტურ პროგრა-
მებში, პრობლემის როგორც კორპორატიულ, ასევე
ინდივიდუალურ უარყოფაზე მუშაობა ხდება სისტემური
მიდგომით. განათლებისა და ტრენინგის მიწოდება
ნივთიერებათა ავადმოხმარების გავლენების შესახებ
ხდება კორპორაციის ყველა დონეზე: ადმინისტრაციის,
გაერთიანებების და პროდუქციის, გაყიდვების და
მარკეტინგის პერსონალის. აღნიშნული სეგმენტები
თანხმდებიან ნარკოტიკებისა და ალკოჰოლის
ავადმოხმარებასთან დაკავშირებულ ერთიან კორ-
პორატიულ პოლიტიკაზე.
მეორადი პრევენცია. განათლება და ტრენინგი − ორივე
ყურადღებას ამახვილებს ნარკოტიკის ამოცნობაზე,
ძირითად ეფექტებსა და ადრეულ ჩარევაზე; აღნიშნული
საკითხები ჩართულია პრევენციულ კურიკულუმში.
კორპორაციის იურიდიული, საჩივრის შეტანის და
დისციპლინური ღონისძიებების პოლიტიკა ირეკლავს
თდპ მიზნებს. კანონიერი და ჰუმანურია უსაფრთხოების
ზომები (ტესტირება, თანამშრომელთა განხილვა და
მონიტორინგი). აღნიშნული ღონისძიებები მოხმარების
შემაჩერებელი, ავადმომხმარებელთა იდენტიფიკაციის
და მათი მკურნალობის საშუალებაა.
მესამეული პრევენცია. თდპ-ში ფორმალიზებულია
ინტერვენციის მიდგომა, რაც იძლევა პროგრამაში
კონფიდენციალური თვით-რეფერალის, თანამშრო-
მელთა და ხელმძღვანელის ინიციატივით ინიცირებული
რეფერალის საშუალებას. ბევრი პროგრამა საკონ-
სულტაციო ხასიათისაა და შემდგომი ჩარევისთვის
ორგანიზაციის გარედან ქირაობს პერსონალს. მკურნა-
ლობა კონფიდენციალურია, მაგრამ პროგრამის
წამყვანები თვალს ადევნებენ პროცესს სათანადო
შემდგომი ზრუნვისა და აღდგენა-გამოჯანმრთელების
ღონისძიებების გაგრძელებისთვის. დასაქმების სტატუ-
სის განსაზღვრა ხდება არა პროგრამაში მონაწილეობის
ძალისხმევის, არამედ სამუშაოს შესრულების ხარისხის
საფუძველზე.
თანამშრომელთა დახმარების პროგრამების
ეფექტურობა
კარგად დაგეგმილმა, წარმატებულმა პროგრამებმა
დაადასტურა საკუთარი ეფექტურობა და ბიზნესის
ხარჯების შემცირების უნარი. თდპ-ზე დახარჯული
ყოველი დოლარი დამსაქმებლებს უზოგავს 5-16
დოლარს. თდპ მომსახურების წლიური ხარჯები ყოველ
თანამშრომელზე მერყეობს $22-დან (მოწვეული
სპეციალისტების) $28-მდე (შიდა პროგრამებისთვის),
ხოლო ჩასანაცვლებლად ახალი თანამშრომლების
მოძიება და გადამზადება $50,000 დოლარი
ჯდება.303,310
დიდ კორპორაციებში ჩატარებულმა რამ-
დენიმე კვლევამ თდპ სისტემის დანერგვის შემდგომ
დააფიქსირა გაცდენების 60-85%-იანი კლება,
ავადმყოფობის გამო შვებულების აღების შემთხვევების
და პირადი თუ საოჯახო დაზღვევის გამოყენების
სიხშირის 40-65%-იანი კლება, და სამსახურეობრივი
უბედური შემთხვევების და სხვა ხარჯების 45-75%-ით
შემცირება.
„[მარიხუანას] მოხმარება შევწყვიტე და მნიშვნე-
ლოვანი ცვლილებები შევამჩნიე − თავს სხვანაირად
ვგრძნობდი, დილითაც ნორმალური შეგრძნებით
ვიღვიძებდი. სამსახურამდე მანქანას მთვლემარე
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
არ ვმართავდი და ბევრად ნათლად ვაზროვნებდი.
ვიდეოკასეტის ჩამწერის პროგრამირებაც კი
შემეძლო.“
38 წლის სატელეფონო კომპანიის თანამშრომელი.
თდპ-ების რამდენიმე სახე არსებობს, რომლის ფორ-
მასაც ხშირად ფინანსური მოსაზრებები განსაზღვრავს.
შიდა/სახლის პროგრამები. აღნიშნული ტიპის
პროგრამები ძირითადად დიდ კომპანიებში გვხვ-
დება, რომელთაც აქვთ შესაბამისი ხარჯის გაწევის
საშუალება. ორგანიზაცია ქირაობს პროფესიო-
ნალებს და კონსულტირება ადგილზე, ორგანი-
ზაციაში ხდება. 2008 წლისთვის შიდა პროგრამები
დაახლოებით 31%-ს შეადგენდა (7% შიდა
თანამშრომელი და 24% კონტრაქტით დაქი-
რავებული). გარე თდპ პროგრამების 69%-დან
40% დამოუკიდებელი თდპ კომპანიებია და 29% −
ჯანმრთელობის დაგეგმვის თდპ სერვისები.307
ფიქსირებული ანაზღაურების კონტრაქტები. კომპანია
დებს ხელშეკრულებას თდპ მიმწოდებელთან
სერვისების გარკვეულ რაოდენობაზე, როგორიცაა,
მაგალითად, კონსულტირება და საგანმანათლებლო
პროგრამები.
თავისუფალი მომსახურების ხელშეკრულებები.
გარე თდპ სერვისების გამოყენება და ანაზღაურება
ხდება მხოლოდ თანამშრომლების მიერ აღნიშნული
მომსახურების გამოყენების შემთხვევაში.
კონსორციუმი. ხარჯების დაზოგვის მიზნით, მცირე
ბიზნესი აფასებს საკუთარ საჭიროებებს და ქირაობს
თდპ მომსახურების მიმწოდებელს.
თანასწორთა პროგრამები. თანასწორები და
თანამშრომლები ერთმანეთს აწვდიან განათლებას,
ტრენინგს, დახმარებას და საჭიროების შემთხვევაში,
შესაბამის რეფერალს. ამ ტიპის პროგრამის დანერ-
გვისთვის საჭიროა სათანადოდ განათლებული და
წვრთნაგავლილი თანამშრომლები.308
ნარკოტიკები სამხედრო სამსახურში
აშშ სამხედრო სამსახურებმა წარმატებით შეამცირა
ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარება სამუშაო
ადგილზე. ჩრდილო კაროლინას კვლევითი
ინსტიტუტის (Research Triangle Institute) კვლევის
თანახმად, 1980-1998 წლებში, სამხედრო მოსამსა-
ხურეთა მიერ ნარკოტიკების უკანონო მოხმარება
უკანასკნელი 30 დღის მანძილზე შემცირდა 27.6%-
დან 2.7%-მდე .312 2008 წლისთვის აღნიშნული
მაჩვენებელი მხოლოდ 2.3% იყო.314 ეს მაჩვენებლები
დაბალია ზოგად პოპულაციასთან შედარებით.
303
 ჯანმრთელობის და მასთან დაკავშირებული
ქცევის ყოველწლიურ კვლევას, რომელიც თავ-
დაცვის დეპარტამენტის დაკვეთით ტარდება,
2008 წელს დაემატა კითხვები რეცეპტით გასაცემი
წამლების არასამედიცინო მიზნით მოხმარების
თემაზე. პასუხებში გამოვლინდა სამხედრო
მოსამსახურეებში მოხმარების მნიშვნელოვანი ზრდა
ბოლო წლების განმავლობაში.313,314 აღნიშნულ
ნივთიერებებზე ურინოტესტირება სამხედრო ნარკო-
სკრინინგნის ნაწილი ხდება და ამდენად, სამხედრო
მოსამსახურეთა შორის მოსალოდნელია რეცეპტით
გასაცემი მედიკამენტების არასათანადო მოხმარების
კლება.
ალკოჰოლის ჭარბად მოხმარებამ ოდნავ იკლო −
20%-მდე.
თუმცა ამ მხრივ სოლიდური ციფრები არ არსებობს,
მაგრამ 2014 წლისთვის სინთეზური მარიხუანა და
აბაზანის მარილები (სინთეზური მეთამფეტამინები)
ყველაზე ხშირად მოხმარებადი გახდა, ვინაიდან
ბევრი მათგანი ტესტირებით არ ვლინდება.318
ინჰალანტების ჯგუფი სამხედრო მოსამსახურეთა
მიერ ავადმოხმარებულ ნივთიერებებში მესამე
ადგილზეა, მაგრამ ტესტირება მათ მოხმარებაზე,
და ხშირად სკრინინგიც, არ კეთდება. ინჰალანტების
ავადმოხმარების დიაგნოსტირება ხშირად
არასწორად ხდება − მიეწერება როგორც დაღლი-
ლობას ან სხვა მდგომარეობას.315
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების
კლების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიზეზი ურინო-
ტესტირების ინტენსიური პროგრამის დანერგვაა.
აღნიშნული პრაქტიკა ადრეულ 1980-იან წლებში
დაიწყო და დადებითი შედეგები აჩვენა, როგორც
სარეაბილიტაციოდ გადამისამართების საფუ-
ძველმა; თუკი რეაბილიტაცია წარმატებით არ
სრულდებოდა, მოსამსახურეს ათავისუფლებდნენ.
სამხედრო სამსახურებში წელიწადში 3 მილიონამდე
ტესტი ტარდება, რაც ნულოვანი ტოლერანტობის
პოლიტიკის გატარებას უწყობს ხელს. წლების წინ
ნარკოტიკების მომხმარებელთა მკურნალობა
ადგილზე ხდებოდა და ისინი სამხედრო სამსახურში
რჩებოდნენ, მაგრამ ნულოვანი ტოლერანტობის
პოლიტიკა არ განიხილავს მომხმარებელთა
სამსახურში დატოვებას და მათი გათავისუფლება
უფრო სასურველ ვარიანტად მიიჩნევა.
მოხმარების მაჩვენებლის კლების მეორე მიზეზი
ნარკოტიკების უმეტესობის ზოგადი პოპულარობის
კლებაა ამ დროის მონაკვეთში. გამონაკლისია
რეცეპტით გასაცემი მედიკამენტების ავადმოხმარება,
რომელმაც გასული ათწლეულის მანძილზე ზოგად
მოსახლეობაში 5-7-ჯერ იმატა; 2008 წლის კვლევის
მონაცემებით, ავადმოხმარების მაჩვენებელი
გაზრდილია სამხედრო მოსამსახურეებშიც.
304 თავი 5
ამავე პერიოდში მოწევის მაჩვენებლის კლება
51%-დან 33.8%-მდე დაკავშირებულია სამხედრო
სამსახურში მოწევის აკრძალვასთან, უფასო
სიგარეტების დარიგების შეწყვეტასთან და
მოწევის შეწყვეტის პროგრამებთან; აღნიშნულ
პერიოდში მოწევის მაჩვენებელი შემცირდა ზოგად
მოსახლეობაშიც, და კვლავ იმატა უკანასკნელი
რამდენიმე წლის მანძილზე.
ალკოჰოლის მძიმე მოხმარება კვლავ უფრო ხშირად
გვხვდება სამხედო მოსამსახურეებში, ვიდრე ზოგად
მოსახლეობაში − 15.4% ჯარისკაცებში ზოგადი
მოსახლეობის 12%-ის საპირისპიროდ. აღნიშნული
მაჩვენებელი ყველაზე მაღალია საზღვაო ძალების
მოსამსახურეებში, ყველაზე დაბალი − საჰაერო
ძალებში. ჭარბად მომხმარებლების მოცვას,
ვინც უმეტესად ახალგაზრდა ჯარისკაცები არიან,
ართულებს კადრების დენადობის მაღალი
მაჩვენებელი მათ რიგებში და ზოგადად, სმის
ისტორიული მიმღებლობა. საზღვაო ძალებში
ჩატარებულ ახალ კვლევაში DSM-IV კლასიფიკაციით
ალკოჰოლის ავადმოხმარების კრიტერიუმებს
აკმაყოფილებდა 28.2% კაცი და 15.1% ქალი. უფრო
ხშირი მძიმე მოხმარების მაჩვენებლები აღნიშნული
პროცენტების დაახლოებით ნახევარს შეადგენდა.316
სამხედრო ძალებს აქვთ პრეროგატივა, სამსახური-
დან გაათავისუფლონ ნებისმიერი ადამიანი, ვისაც
სხვა სამხედრო მოსამსახურეებისთვის საშიშად
მიიჩნევენ. ასევე, მათ შეუძლიათ ტესტირების ჩატა-
რება როცა და სადაც მოინდომებენ.319 ვინაიდან
კარგად არის ცნობილი სამხედრო ძალების
დამოკიდებულება ალკოჰოლის გარდა სხვა
ნარკოტიკების მიმართ, აშშ შეიარაღებულ ძალებში
გაერთიანების მსურველებმა იციან, რომ მოუწევთ
ნებისმიერი ნივთიერების მოხმარებაზე მკაცრი
ტესტირების გავლა. შედეგად, ამფეტამინის,
მეთამფეტამინისა და ექსტაზის დადებითი ტესტების
მაჩვენებელი ძალიან დაბალია, დაახლოებით
0.2%.320
ვიეტნამის ომის დროს მაღალი იყო ნარკოტიკების
მოხმარების მაჩვენებელი, განსაკუთრებით ჰერო-
ინის. ხელმისაწვდომობა, ინტენსიური სტრესი, უცხო
და მოხმარების მიმღები გარემო თავის როლს
ასრულებდა ყველაფერში.321 სპარსეთის ყურეში
ომის დროს ნარკოტიკებისა და ალკოჰოლის შოვნა
ძნელი იყო, შედეგად, დისციპლინური პრობლემები
იმ საჯარისო ნაწილებში ნაკლებად იჩენდა თავს.322
სამხედრო ძალების თითოეულ დანაყოფს
ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების მოხმარების
კონტროლის საკუთარი პროგრამა აქვს: საჰაერო
ძალების ალკოჰოლისა და ნარკოტიკული საშუა-
ლებების ავადმოხმარების პრევენციისა და
მკურნალობის პროგრამა (ADAPT), შეიარაღებული
ძალების ნივთიერებათა ავადმოხმარების პროგრამა
(ASAP) და საზღვაო ძალების ალკოჰოლისა და
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების
 პრევენციის პროგრამა (NADAP). საზღვაო ძა-
ლების პოლიტიკა მოიცავს სასმელის სრულ
აკრძალვას 21 წლამდე პირებისთვის, მათთვის, ვინც
სამხედრო ხომალდს მართავს და მორიგეებისთვის.
დანარჩენებს აქვთ უფლება მაქსიმუმ საათში
ერთი ჭიქა დალიონ. ყველა პროგრამა მოიცავს
პრევენციას, განათლებას, მკურნალობასა და
ურინოანალიზებს. აღნიშნული პოლიტიკა ძალაშია
უკანასკნელი 20 და მეტი წლის მანძილზე.
შეიარაღებული ძალების ნივთიერებათა ავად-
მოხმარების პროგრამა (ASAP) შეიარაღებული
ძალების ნივთიერებათა ავადმოხმარების რეაბილი-
ტაციის დეპარტამენტთან ერთად უზრუნველყოფს
ინდივიდუალურ, ოჯახურ, სამხედრო უფროსის
მიერ გაწეულ, ამბულატორიულ კონსულტირებას,
სტაციონარულ ზრუნვას და თვითდახმარების
ჯგუფების კოორდინაციას, როგორიცაა მაგალითად,
ალკოჰოლზე დამოკიდებული პირების ანონიმური
ჯგუფები. შეიარაღებულ ძალებს ასევე აქვთ თდპ-
ები სამხედრო ძალების სამოქალაქო მომსახურე
დეპარტამენტებისთვის.
ავღანეთსა და ერაყში მიმდინარე ომების და ეროვნულ
გვარდიაში ნივთიერებების მძიმედ მოხმარების გამო
თავდაცვის დეპარტამენტის პოლიტიკაში გარკვეული
ცვლილებები შევიდა:
დაწესდა მინიმუმ 100% შემთხვევითი ტესტირება
აქტიურ მორიგე, დაცვის, სარეზერვო და თავდაცვის
დეპარტამენტის სააგენტოებისთვის, მათ შორის 100%
შემთხვევითი ტესტირება ავღანეთში განლაგებული
ჯარებისთვის (ანგარიშები ამფეტამინის მოხმარების
ოფიციალური დასჯის შესახებ ერაყსა და ავღანეთში
ჯერ კიდევ აქტუალურია).
სამხედრო რიგებში გაერთიანების მსურველთა
სავალდებულო ტესტირება, მათ შორის აქტიური
სამსახურის დაწყებიდან 72 საათის შემდეგ.
სამხედრო სამსახურიდან ნებისმიერი მოსამსახურის
გათავისუფლების პოლიტიკის დანერგვა, ვინც
შეგნებულად მოიხმარს აკრძალულ ნივთიერებას.
სავალდებულო ტესტების პანელის ცვლილება
ახალი საფრთხეების შესაბამისად (მაგ., რეცეპტით
გასაცემი მედიკამენტები და დექსტრომეთორფანი).
მინიმუმ 100% შემთხვევითი ტესტირების და უნიფი-
ცირებული ლაბორატორიული მხარდაჭერის და-
ნერგვა თავდაცვის დეპარტამენტის სამოქალაქო
სექტორში.
ნარკოტესტირება
წლების განმავლობაში თანამშრომლებს ტესტირება
სულ ერთ მუჭა ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებზე უტარ-
დებოდათ, ძირითადად კოკაინზე, ოპიოიდებზე და 5-6
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
სხვა დასახელების ნარკოტიკზე. დღეს, ქუჩის ქიმიკოსები
და ნახევრად-ლეგალური ლაბორატორიები ქმნიან
უამრავ ახალ ნარკოტიკს, რომელთა აღმოჩენაც
შეუძლებელია, ვიდრე მათი აღმოსაჩენი ტესტები არ
შექმნილა.
კვლევაში, სადაც ნარკოტესტირების ერთ-ერთ დიდ
დაწესებულებაში 17 წლის მანძილზე (1988-2004)
ჩატარებული ტესტების დადებითი შედეგები შეადარეს
ეროვნულ დონეზე ჩატარებულ თვით-ანგარიშის
კვლევების შედეგებს და ცვლილებებს, აღმოჩნდა,
რომ ტესტირებამ აჩვენა მოხმარების პოზიტიური
შედეგების 66%-იანი კლება, ხოლო თვით-ანგარიშებმა
− 30%-იანი მატება.323 აღნიშნული ცვლილებებს
რამდენიმე მიზეზი შეიძლება ჰქონდეს: ერთი, რომ
ბევრი მომხმარებელი თავს არიდებს ისეთ სამსახურში
განაცხადის შეტანას, სადაც ნარკოტესტირებას ითხოვენ.
მეორე, არსებობს ნარკოტესტის გაყალბების არაერთი
გზა, მაგალითად, შარდის წყლით გაზავება (თუმცა,
შესაძლებელია კრეატინინის ტესტირების გამოყენება
ნიმუშების სანდოობის შესამოწმებლად). და ბოლოს,
საზოგადოებამ მეტი იცის გამოვლენის პერიოდების
შესახებ, ასე რომ, ზოგი მომხმარებელი წყვეტს
მოხმარებას დაგეგმილ ტესტამდე საჭირო პერიოდით
ადრე.
ნარკოტესტირების პრაქტიკა უფრო და უფრო ხში-
რად გვხვდება სხვადასხვა სიტუაციებში. დიდი
ხანია აღნიშნული პრაქტიკა გამოიყენება ნასვამ
მდგომარეობაში მანქანის ტარებაში ეჭვმიტანილ
მძღოლებთან სისხლში, შარდსა და ამონასუნთქში
ალკოჰოლის შემცველობის განსასაზღვრად. ტეს-
ტირება გაფართოვდა და ახლა უკვე მოიცავს:
ბიზნესში, კონკრეტული შემთხვევის გამო, პერიო-
დული, უბედური შემთხვევის შემდგომი, დასაქ-
მებამდე, შემთხვევითი, სამსახურში დაბრუნების
დროს ტესტირებას
სარეაბილიტაციო ტესტირებას ყოფილ დამნაშა-
ვეებსა და პრობაციონერებში, ასევე სხვა მოქა-
ლაქეებში, ვინც ეჭვმიტანილია რაიმე დანაშაულში
მკურნალობაში ჩართული ადამიანების ტესტირებას,
თერაპიის მიყოლის შემოწმების მიზნით
სამედიცინო ექსპერტიზის ტესტირებას სიკვდილის
მიზეზის განსაზღვრის მიზნით
სახელმწიფო დახმარების მიმღებთა ტესტირებას
მკურნალობაში ჩასართავად (დაშვებულია 12 შტატ-
ში).
ფედერალურმა მთავრობამ ნარკოტიკებისგან თავისუ-
ფალი სამუშაო ადგილების შესახებ მანდატი 1988
და 1998 წელს გამოსცა. ტესტირების ეფექტურობაზე
მიღწეული შეთანხმების მიუხედავად, გასული 10
წლის მანძილზე ძალაში შევიდა რამდენიმე კანონი
და რეგულაცია, რომელიც ზღუდავს შემთხვევით
ტესტირებას.
305
დღეისთვის ნარკოტესტირება ყველაზე ხშირად
გამოიყენება შეიარაღებულ ძალებში, ფედერალურ
მთავრობაში, დასაქმებამდე ტესტირებაში, საზოგა-
დოებრივ უსაფრთხოებასთან დაკავშირებულ პოზი-
ციებზე (უმეტესად სატრანსპორტო კომპანიები) და
დამოკიდებულების სამკურნალო დაწესებულებებში.
საშუალო და მსხვილი ბიზნესების უმეტესობა
რუტინულად იყენებს დასაქმებამდე ტესტირებას
ნარკოტიკების მომხმარებელი თანამშრომლების
სკრინინგის მიზნით (რადგან დაქირავების შემდეგ, მათ
მიერ შექმნილი პრობლემები კომპანიას შეიძლება
ძალიან ძვირი დაუჯდეს). ბევრი ბიზნესი კი უარს ამბობს
შემთხვევით ტესტირებებზე, რადგან პრაქტიკაში ამას
ხშირად მივყავართ იურიდიულ პრობლემებთან.
შემთხვევითი ტესტირება ჯერ კიდევ ტარდება საზო-
გადოებრივ უსაფრთხოებასთან დაკავშირებულ პოზი-
ციებზე (ავტობუსის მძღოლი, პოლიციელი, მფრინავი).
ტესტები
ადამიანის შარდის, სისხლის, თმის, ნერწყვის, ოფლისა
და სხვადასხვა ქსოვილების ნარკოტესტირების
ბევრი სხვადასხვა ლაბორატორიული პროცედურები
გამოიყენება. ტესტის თითოეულ სახეს, სხვა პოტენციურ
პრობლემებთან ერთად, სხვადასხვა მგრძნობელობის,
სპეციფიკურობისა და სიზუსტის მახასიათებლები
აქვს. ყველაზე ხშირად ხდება ამფეტამინებზე,
კანაბინოიდებზე, კოკაინზე, ოპიოიდებზე, ფენციკლი-
დინზე და, რა თქმა უნდა, ალკოჰოლზე ტესტირება.
ხშირად ხდება ასევე ბარბიტურატებზე, ბენზოდიაზეპინის
ჯგუფის ზოგიერთ ნივთიერებაზე და მეთადონზე
ტესტირება. ნივთიერებები, რომელზე ტესტირებაც
შესაძლებელია, მაგრამ ძირითადად არ კეთდება,
არის LSD, ფენტანილი, პსილოციბინი, MDA და
დიზაინერული ნარკოტიკები. 2010 წელს შემუშავდა
ტესტები სინთეზური, ტეტრაჰიდროკანაბინოლის (THC)
მსგავსი ქიმიური ნაერთების აღმოსაჩენად სხვადასხვა
მცენარეულ საკმევლებში (მაგ., K2, Spice Gold, Kush).
ბოლოდროინდელმა დიზაინერულმა ნარკოტიკებმა,
სინთეზურმა THC მცენარეულ საკმეველში და
სინთეზურმა სტიმულატორებმა, რომელთაც აბაზანის
მარილების სახელით ყიდიან, უამრავი გამოწვევის
წინაშე დააყენეს ნარკოტესტირება. ბევრ ნივთიერებას
სტანდარტული ტესტი ვერ ერგება, ზოგი კი ისე
ძლიერია, რომ ძალიან მცირე რაოდენობითაც იწვევს
ზემოქმედებას და ამ მცირე რაოდენობის აღმოჩენა
ორგანიზმში დღეს თითქმის შეუძლებელია. ტესტირების
უზუსტობას განაპირობებს არსებული დაავადება,
ორსულობა, სამედიცინო მდგომარეობა, ექიმისგან
დანიშნული წამლების გადაფარვა, და ინდივიდუალური
მეტაბოლური პროცესები.
საყურადღებოა, რომ ხშირად სწორედ ნარკოტიკების
მეტაბოლიტებია ტესტების სამიზნე, ასე რომ, ჰეროინზე
ტესტირება მორფინის ძებნით კეთდება. ამჟამად
306 თავი 5
ნარკოტიკების აღმოჩენის მიზნით სხეულის ნიმუშების
ტესტირებისთვის 24-მდე მეთოდი გამოიყენება. არც
ერთი ბოლომდე უტყუარი და სანდო არაა. ქვემოთ
ჩამოთვლილია ყველაზე ფართოდ გავრცელებული
მეთოდები.324
თხელფენოვანი ქრომატოგრაფია (TLC)
თხელფენოვანი ქრომატოგრაფიის მეშვეობით
შესაძლებელია რამდენიმე ნარკოტიკის ერთდროულად
აღმოჩენა. იგი საკმაოდ მგრძნობიარეა ქიმიური
ნივთიერებების ძალიან მცირე რაოდენობების მიმართაც
კი. აღნიშნული მეთოდის ძირითადი ნაკლი მსგავსი
ქიმიური თვისებების მქონე ნარკოტიკების ზუსტად
განსხვავების უუნარობაა. მაგალითად, ეფედრინი,
ნივთიერება, რომელიც ბევრ შტატში ლეგალურად
გამოიყენება ურეცეპტოდ გასაცემ გაციების
სამკურნალო წამლებში, შეიძლება აღნიშნული ტესტით
განისაზღვროს, როგორ არალეგალური ამფეტამინი.
ფერმენტით გაძლიერებული იმუნოანალიზის
ტექნიკა (EMIT), რადიოიმუნური ანალიზი (RIA)
და იმუნოფერმენტული ანალიზი (EIA)
ყველა იმუნოტესტი, კონკრეტული ნარკოტიკების
აღმოსაჩენად, ეყრდნობა ანტისხეულებს. EMIT-ტესტები
განსაკუთრებით მგრძნობიარეა, და სწრაფად და
საკმაოდ მარტივად კეთდება, თუმცა, ჩვეულებრივ, ვერ
ახერხებს ნარკოტიკის კონცენტრაციის განსაზღვრას.
ასევე, ჩვეულებრივ საჭირო ხდება ცალკე ტესტის
ჩატარება ყოველი ცალკეული ნარკოტიკისთვის,
რომლის მოხმარებაზეც გვაქვს ეჭვი (მაგ., აღმავალი
მულტი-იმუნოფერმენტული ტესტი).
EMIT-ტესტით ასევე შეიძლება აგვერიოს არა-ავადმოხ-
მარებადი ქიმიური ნივთიერებები ავადმოხმარებად
ნარკოტიკებში (მაგ., ყაყაჩოს თესლის ოპიოიდური
ალკალოიდები, რომელიც საკონდიტრო ნაწარმში
გამოიყენება, შეიძლება ჰეროინად ან სხვა ოპიოიდად
მივიჩნიოთ). ადვილსა® და მოტრინში® არსებული
ქიმიკატები შეიძლება მარიხუანად მივიჩნიოთ, ზოგჯერ
კი ვიკსის® ინჰალატორში არსებული მეთამფეტამინის
ფორმის „კრეკად“ იდენტიფიცირება ხდება. ეს მეთოდი
იმდენად მგრძნობიარეა, რომ როკ-კონცერტებზე
უბრალოდ სუნთქვის შემდეგაც შეიძლება მარიხუანაზე
ტესტი პოზიტიური აღმოჩნდეს. მსგავსი ტიპის შეც-
დომები ცნობილია ცრუ დადებითი შედეგის სახელით.
ზემგრძნობელობის პრობლემის გადაჭრა ზღვარის
აწევით შეიძლება, იმდენად, რომ მხოლოდ ამჟამად
მომხმარებელთა ტესტი მოგვცემს დადებით შედეგს;
მაგრამ, აღნიშნული მეთოდით შეიძლება მომხმა-
რებლები გამოგვეპაროს კიდეც (ცრუ ნეგატიური შე-
დეგი).
აირ-ქრომატოგრაფია/მას-სპექტრომეტრია
კომბინირებულად (GC/MS) და აირ-სითხური
ქრომატოგრაფია (GLC)
GC/MS ტესტები დღეისთვის ნარკოტესტირების ყვე-
ლაზე ზუსტი, მგრძნობიარე და სანდო მეთოდია.
ნარკოტიკების იდენტიფიკაციისთვის ტესტირება
ეყრდნობა აირ-ქრომატოგრაფიული დაყოფის და
მას-სპექტრომეტრული ფრაგმენტირების მეთოდს.
აღნიშნული ტესტი ძალიან მგრძნობიარეა და შარდში
ნარკოტიკების ძალიან მცირე რაოდენობის აღმოჩენაც
შეუძლია; შესაბამისად, გარემო ზემოქმედების და მოხ-
მარების ერთმანეთისგან გასარჩევად აუცილებელია
შედეგების ინტერპრეტაცია გამოცდილი სპეციალისტე-
ბის მიერ. მეთოდი ძალიან ძვირადღირებულია და მისი
ჩატარება მხოლოდ მაღალკვალიფიციურ პერსონალს
შეუძლია; პროცესი დიდ დროს მოითხოვს და დამღ-
ლელია სხვა მეთოდებთან შედარებით.
GLC ტესტი, თხელფენოვანი ქრომატოგრაფიის
მსგავსად, მიგრაციით აცალკევებს მოლეკულებს,
თუმცა, აღნიშნული პროცესი GC/MS მეთოდზე
ნაკლებად ზუსტია. სითხური ქრომატოგრაფიის და მას-
სპექტრომეტრიის ტანდემი (LC-MS-MS) კიდევ ერთი
მეთოდია, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელია
შარდის რამდენიმე სხვადასხვა ნიმუშის ერთდროულად
ტესტირება.
თმის ღერის ანალიზი
უმეტესი ფსიქოაქტიური ნივთიერებების ქიმიური
კვალი დიდხანს რჩება ადამიანის თმის უჯრედებში,
იმდენად, რომ ნარკოტიკების იდენტიფიცირება
მისი მოხმარებიდან რამდენიმე წლის შემდეგაც
კი შესაძლებელია, თუ თმა არ დაზიანდება. თმის
ღერის ანალიზით შესაძლებელია ნარკოტიკების
მოხმარების სურათის დანახვა გარკვეული პერიოდის
მანძილზე (პერიოდული და ქრონიკული მოხმარების
ერთმანეთისგან გასარჩევად).325 თავდაპირველად,
ხდება თმის გარკვეული ნაწილის გამოყოფა და
ტესტირება; ცალკეულ ღერზე შესაძლებელია 3-4
სხვადასხვა ტესტის ჩატარება. რადიოიმუნოანალიზის
ტექნიკები გამოიყენება თმის ნიმუშების სკრინინგისთვის,
ხოლო GC/MS − პასუხის დადასტურებისთვის. ვინაიდან
თმის ერთ ღერზე რამდენიმე ტესტი ტარდება,
აღნიშნული მეთოდი საკმაოდ ხარჯიანია; თუმცა, თმის
ტესტირებას უფრო და უფრო ხშირად მიმართავენ,
ვინაიდან მისი მეშვეობით შესაძლებელია ნიმუშით
მანიპულირების პრობლემების თავიდან აცილება,
რასაც შარდის ტესტირებისას ვაწყდებით.
ნერწყვი, ოფლი და ამონასუნთქი
ნაკლებად ზუსტი ტესტებით ნარკოტიკების კვალის
აღმოჩენა ხდება ნერწყვში, ოფლსა და ამონასუნთქში.
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
აღნიშნული ტესტები ნაკლებად ინვაზიურია, მაგ-
რამ ბევრად დიდია გარემოდან მიღებული ნარ-
ჩენებით შეცდომაში შესვლის ალბათობა. ნერწყვის
და ამონასუნთქის ტესტები მოსახერხებელი მეთოდია
ავტოავარიის შემდგომ მძღოლების ადგილზე ტესტი-
რებისთვის, როდესაც არსებობს ზემოქმედების ქვეშ
მანქანის ტარების ეჭვი. შემდგომი დამადასტურებელი
ტესტირება სავალდებულოა აღნიშნული მეთოდების
უზუსტობის და მოსალოდნელი სასამართლო
პრობლემების გამო. ალკოჰოლის ზემოქმედების ქვეშ
მანქანის მართვის დროს, ამონასუნთქის ალკომეტრები
მისაღები და სანდო მტკიცებულებაა სასამართლოსთვის.
ნერწყვის და შარდის ტესტირების სიზუსტის გაზომ-
ვით დადგინდა, რომ პირის ღრუს ფლუიდები უფრო
ზუსტ შედეგებს იძლევა, თუმცა, ნერწყვის ტესტი-
რებისთვის საჭირო გამოვლენის დონე მაინც გა-
დამწყვეტი მნიშვნელობისაა ნარკოტიკის მოხმარების
აღმოსაჩენად.327 ადგილზე ჩასატარებელი ნერწყვის
ტესტირების მოწყობილობა, რომელსაც მაღალი
გამოვლენის (ათვლის) დონე აქვს, შეადარეს GC/
MS ტესტებს. ნერწყვის ტესტირებით 66 მძღოლიდან
THC-ზე დადებითი აღმოჩნდა 18, მაშინ, როცა
GC/MS მეთოდით ტესტირებისას მხოლოდ ერთი და-
დებითი შედეგი აჩვენა ადგილზე ჩასატარებელმა
მოწყობილობამ.328 ნერწყვის ტესტირება ადვილად
ტარდება და მასში THC-ის აღმოჩენა უკეთ ადასტურებს
ნარკოტიკული საშუალების ამჟამინდელ მოხმარებას,
ვიდრე ურინოტესტი. შესაბამისად, თუკი შემოწმებისას
მძღოლის ტესტი დადებითი აღმოჩნდება, სავარაუდოდ,
ის იმ მომენტისთვის ფარმაკოლოგიური ზემოქმედების
ქვეშ იმყოფება.
ოფლის ტესტირებამ შეიძლება ნარკოტიკის შემცვე-
ლობის უფრო მაღალი დონე აჩვენოს ნერწყვსა და
შარდთან შედარებით, რადგან ოფლს დღის გარკვეუ-
ლი პერიოდის განმავლობაში აგროვებენ და ამდენად,
მასში ნარკოტიკის კონცენტრაცია შედარებით მაღალია.
გამოვლენის პერიოდი
დროის პერიოდს, რომელშიც შეიძლება ნარკოტიკის
აღმოჩენა ადამიანის სისხლში, შარდში, ნერწყვსა
ან სხვა ქსოვილებში, ბევრი სხვადასხვა ფაქტორი
განსაზღვრავს. მათ შორისაა შეწოვის ინდივიდუალური
სიჩქარე, მეტაბოლიზმი, სხეულში გავრცელების და
გამოყოფის დრო და გამოყენებული ტესტირების სპეცი-
ფიკური მეთოდი. აღნიშნული და სხვა ფაქტორების
ვარიაციის ფართო სპექტრის გათვალისწინებით, ნარ-
კოტიკების აღმოჩენის პერიოდის განსაზღვრა, უკეთეს
შემთხვევაში, გამოცდილებასა და ცოდნაზე დაფუძნე-
ბული ვარაუდია. აღნიშნული განსხვავებების მიუ-
ხედავად, საჭიროა კონკრეტული პერიოდების გან-
საზღვრა. ურინოტესტებისთვის ანიშნული კატეგორიები
სამ პერიოდად იყოფა: ლატენტობის, გამოვლენის
პერიოდის დიაპაზონი და გადანაწილების პერიოდები.
307
ლატენტობა
ნარკოტიკები ორგანიზმში მოხვედრის შემდეგ ჯერ
უნდა შეიწოვოს, სისხლის მიმოქცევაში მოხვდეს და,
ბოლოს, საკმარისი რაოდენობით დაგროვდეს შარდში,
ნერწყვში ან თმის ღერში, მანამ შესაძლებელი გახდება
მათი გამოვლენა. აღნიშნულ პროცესს ლატენტობა
(რეაგირების დაყოვნება) ეწოდება.
უმეტესი ნარკოტიკების შარდში კონცენტრირებას 2-3
საათი სჭირდება (გამონაკლისია ალკოჰოლი, 30 წთ).
ასე რომ, ნარკოტიკის მიღებიდან 30 წუთში ტესტი
სავარაუდოდ (მაგრამ არა ყოველთვის) უარყოფითი
იქნება, მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანი შეიძლება უკვე
ზემოქმედების ქვეშ იყოს. ქრონიკული მომხმარებლის
შემთხვევაში, მის ორგანიზმში ქიმიური ნივთიერებები
საკმარისად იქნება დაგროვილი და ტესტიც დადებითი
იქნება, მოხმარებიდან 30 წუთის შემდეგ ტესტირების
დროსაც.329
გამოვლენის პერიოდის დიაპაზონი
მას შემდეგ, რაც ნარკოტიკის საკმარისი რაოდენობა
მოხვდება შარდში, შესაძლებელი ხდება ნარკოტიკის
გამოვლენა ურინოტესტირების მეშვეობით გარკვეული
დროის პერიოდში. უხეში შეფასებით, მეტი სიხშირით
ავადმოხმარებული ნარკოტიკების გამოვლენის
პერიოდები მოცემულია ცხრილში 5-7, თუმცა, არსებობს
ინდივიდუალური ვარიაციის ფართო სპექტრი. ადამიანი,
რომელიც ტესტს კოკაინის მოხმარებიდან 5 დღით
გადაავადებს, სავარაუდოდ, მაგრამ არა აუცილებლად,
კოკაინზე უარყოფით შედეგს აჩვენებს.
გადანაწილება, რეცირკულაცია, სეკვესტრი და
სხვა ცვლადები
ხანგრძლივმოქმედი ნარკოტიკები, როგორიცაა ფენცი-
კლიდინი და, შესაძლოა, მარიხუანა, ორგანიზმის
სხვადასხვა ქსოვილებსა და სითხეებში ვრცელდება,
კონცენტრირდება და ინახება, და შემდეგ შეიძლება
მოხდეს მათი რეცირკულაცია და ხელახალი კონცენტ-
რირება შარდში მოხმარების შეწყვეტიდან რამდენიმე
კვირის ან თვეების შემდეგაც კი. აღნიშნული მოვლენა
საკმაოდ იშვიათია, მაგრამ შეიძლება გახდეს დადებითი
ტესტის მიზეზი ნეგატიური ტესტების და რამდენიმე-
თვიანი თავშეკავების შემდეგ.
ნარკოტესტების სიზუსტე
ნარკოტესტების სანდოობისა და საიმედობის ხანგრ-
ძლივად მტკიცების მიუხედავად, ზოგიერთი ტესტი-
რების პროგრამის ლაბორატორიული შედეგების
დამოუკიდებელი ბრმა ტესტირება აგრძელებს შეცდო-
მების მაღალი სიხშირის დადასტურებას. ამის გამო,
ბევრი კომპანია და სააგენტო სარგებლობს სამედიცინო
შემოწმების ოფიცრის (MRO) მომსახურებით. ოფიცერი
308 თავი 5
განიხილავს დადებითი ტესტის შემთხვევებს და ადგენს
პროცედურაში დაშვებულ შეცდომებს, გარემოს გავ-
ლენებს ტესტირებაზე, ან იძლევა ალტერნატიულ
სამედიცინო განმარტებებს. ჩვეულებრივ, ოფიცერი
ტესტირებულ ადამიანთან ატარებს ინტერვიუს, ამოწმებს
ნიმუშის მიღების პროცედურას და/ან მოითხოვს განმეო-
რებით ტესტირებას დადებითი შედეგის მიზეზების
დასადგენად, ვინაიდან ამ ყველაფრის შედეგებმა
ძალიან დიდი გავლენა შეიძლება იქონიოს ადამიანის
მომავალზე. ზოგ შემთხვევაში ოფიცერი ამოწმებს
გაურკვეველ შედეგებსაც, სადაც არსებობს ნიმუშებით
მანიპულაციის ეჭვი (მაგ., როდესაც შარდის ნიმუში
მეტისმეტად გაზავებულია და გაყალბებულს გავს).
ცრუ დადებითი ტესტები ტესტირების ტექნოლოგიის
შეზღუდვების შედეგი შეიძლება იყოს. მაგალითად,
დექსტრომეთორფანი გაციების სამკურნალო ბევრ
წამალში შედის, მაგრამ ხდება მისი ოპიუმად იდენტი-
ფიკაცია. მცენარეული ჩაი შეიძლება გახდეს კოკაინის,
ხოლო საკონდიტრო ნაწარმში გამოყენებული ყაყაჩოს
თესლი − ოპიატის ცრუ დადებითი ტესტის მიზეზი.
შარდის ფერმენტაცია ალკოჰოლის დადებითი ურინო-
ტესტების შეცდომების წამყვანი მიზეზია. დიაბეტის
ან პრე-დიაბეტური სინდრომის მქონე ადამიანსაც
კი საკმარისი რაოდენობით გლუკოზა შეიძლება
ჰქონდეს შარდში იმისთვის, რომ ატმოსფეროში
არსებული საფუარის ზემოქმედებით გლუკოზა
ალკოჰოლად გარდაიქმნას და ალკოჰოლზე ტესტმა
დადებითი შედეგი უჩვენოს, მიუხედავად იმისა, რომ
ადამიანს საერთოდ არ მოუხმარია ალკოჰოლი.
აღნიშნული პრობლემის გადასაჭრელად, ტესტირების
ინდუსტრიამ შეიმუშავა ეთილგლუკურონიდის (EtG)
ტესტი. ეთილგლუკურონიდი ღვიძლში ალკოჰოლის
მეტაბოლიტია, რომელიც ალკოჰოლის მიღებისას
გამოიყოფა და არა სხეულის გარეთ, გლუკოზის
ფერმენტაციის შედეგად. იგი უფრო დიდხანს ჩერდება
ორგანიზმში, ვიდრე ეთანოლი (72 საათამდე), რაც
მოხმარების უკეთეს სურათს გვაძლევს ეთანოლის
7-24-საათიანი გამოვლენის პერიოდისგან განსხვა-
ვებით. თუმცა, ნივთიერებათა ავადმოხმარებისა და
ფსიქიკური ჯანმრთელობის მომსახურების ადმინისტ-
რაციამ (SAMHSA) 2006 წელს გამოსცა გაფრთხილება:
ეთილგლუკურონიდის ტესტირება იმდენად მგრძნო-
ბიარეა, რომ შეიძლება ცრუ დადებითი შედეგის მიზეზი
გახდეს ორგანიზმში ეთანოლის ძალიან მცირე რაო-
დენობის აღმოჩენით, რომელიც სისტემაში ხელის
სადეზინფექციო და ალკოჰოლის შემცველი სხვა პრო-
დუქტებიდან შეიძლება მოხვდეს.331
შეცდომების მიზეზი შეიძლება ასევე გახდეს შარდის და
სხვა ნიმუშების არასათანადო მოპყრობა. არასწორი
იარლიყი, ტესტირების ნივთიერებების არასწორად
შერევა და მომზადება, შეცდომები გამოთვლისას,
ნიმუშების და საშუალებების კოდირებისას, შედეგების
არასწორად შეყვანა და გარემო ზემოქმედება ნიმუ-
შებზე ან ლაბორატორიის სხვა ნივთიერებებზე − ეს ყვე-
ლაფერი შედეგების სიზუსტეზე ახდენს გავლენას.
თუმცა, ურინოტესტირების შეცდომების უმეტეს ნაწილს
ცრუ უარყოფითი შედეგები შეადგენს, და არა ცრუ გამოვლენის დიაპაზონი
ცხრილი 5-7
დადებითი. ამის ყველაზე ხშირი ორი მიზეზია: ურინოტესტირებისთვის

ლაბორატორიების უმეტესობა ზედმეტად ფრთხი-

ნივთიერება გამოვლენის დიაპაზონი
ლობს დადებითი შედეგების შეტყობინებისას
ალკოჰოლი 12 სთ − 1 დღე
ტესტის სუბიექტები მანიპულირებენ ნიმუშებით.
ამფეტამინი/მეთამფეტამინი 1-2 დღე
მანიპულაციებს, ზოგს ეფექტურს და ზოგს უბრალოდ ბარბიტურატები
ტრადიციულს, ავადმომხმარებლები მიმართავენ ნარ-
ხანმოკლე მოქმედების 2-3 დღე
კოტიკების აღმოჩენის თავიდან ასარიდებლად. ისინი
ანაცვლებენ შარდის ნიმუშს არა-მომხმარებელი დო- საშუალო მოქმედების
2-4 დღე
ნორის შარდის კონტეინერით, სუფთა შარდის ინექციით (პენტობარბიტალი)
შარდის ბუშტში (ჩვეულებრივ, იყენებენ საკუთარ შარდს), ხანგრძლივი მოქმედების
2-3 კვირა
და იყენებენ კრეატიულ ხელსაწყოებს, რომელიც (ფენობარბიტალი)
აჩვენებს, რომ შარდი სწორედ დაკვირვების ქვეშ მყოფი ბენზოდიაზეპინები
პიროვნებისაა. ურინოტესტის გაყალბება იმდენად
ხანმოკლე მოქმედების
ხშირი გახდა, რომ „სუფთა შარდი“ (ნარკოტიკებისგან 24 საათი
(ტრიაზოლამი)
თავისუფალი), მომგებიანი გასაყიდი პროდუქტი გახდა
საშუალო ომქმედების
შავ ბაზარზე. ნივთიერებები, როგორიცაა ასპირინი, 40-80 საათი
(კლონაზეპამი)
ძირყვითელას ჩაი, ნიაცინი (ნიკოტინმჟავა), თუთიის
ხანგრძლივი მოქმედების 7 დღე და მეტი
სულფატი, მათეთრებელი, კლეარი®, წყალი, ამიაკი,
(დიაზეპამი) (30 დღემდე)
დრანო®, წყალბადის ზეჟანგი, ლიმონის წვენი, თხევადი
საპონი, ძმარი და ვიზინიც® კი გამოიყენება შარდში კოკაინი
ნარკოტიკების შესანიღბად. მათი უმეტესობა უშედეგოა. კოკაინი („ქოუკი“, „კრეკი“) 6-8 საათი
დღეისთვის ნარკოტესტირების კომპანიები ასევე კოკაინის მეტაბოლიტი
ამოწმებენ ამ „შემნიღბავ“ ნივთიერებებსაც. აღნიშნული 2-4 დღე
(ბენზოილეკგონინი)
ნივთიერებების გამოვლენა იწვევს ავადმოხმარებული
LSD და მისი მეტაბოლიტი
ნივთიერებების არსებობის ეჭვს, იმ შემთხვევაშიც, თუკი 2-4 დღე
ISU-LSD
ვერ ხდება კონკრეტულად ამ ნივთიერების აღმოჩენა.
1-7 დღე ერთჯერადად
მარიხუანა
ინტერნეტი სავსეა ცრუ ინფორმაციით ტესტის წარ- მოხმარებისას
მატებულად ჩაბარების გზების თაობაზე. მაგალითად, 7-10 დღე
რეგულარულად
მოხმარებისას
MDMA 1-2 დღე
გამოვლენის დონე მოხმარების შემდეგ
ნიკოტინი 12 საათი
ოპიოიდები
მარ

ბუპრენორფინი 48-56 საათი

დონეები

იხუ

ბუპრენორფინის კონიუგატები 5-7 დღე

ან
ა

კოდეინი 1-2 დღე

ალკოჰო

ჰეროინი (იზომება მორფინი) 2-4 დღე

ჰიდრომორფინი
კოკაინი

2-4 დღე
ლი

(დილაუდიდი®)
მეთადონი (შეზღუდვით
2-3 დღე
0 5 10 15 20 მოხმარება)
მიღებიდან გასული დღეები
მეთადონი (ჩანაცვლება) 7-9 დღე
დიაგრამა 5-8 მორფინი 2-4 დღე
დიაგრამაზე შედარებულია კოკაინის, ალკოჰოლისა და მარიხუანას ოქსიკოდონი (ოქსიკონტინი®) 2-4 დღე
სისხლში შეყოვნების პერიოდი, როდესაც შესაძლებელია მათი
ტესტირებით აღმოჩენა. ყოველი ნარკოტიკისთვის განსაზღვრულია ფენციკლიდინი (PCP)
კონცენტრაციის ზღვარი, ასე რომ, მაშინაც, როდესაც ნივთიერების პერიოდული მოხმარება 2-8 დღე
გარკვეული რაოდენობა ჯერ კიდევ ჩანს მომხმარებლის სისხლსა და
შარდში, მისი აღმოჩენა ვერ მოხდება სტანდრატული ტესტით. ქრონიკული, მძიმე
30 დღემდე
მოხმარება
© 2014 CNS Production, Inc.

ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე 309

არ არსებობს მტკიცებულება, რომ ნიკოტინმჟავას (B3
ვიტამინი) დიდი დოზით მიღება ვინმეს ნარკოტესტის
გაყალბების საშუალებას მისცემს, მაგრამ ამას არ
შეუჩერებია ბლოგერების მიერ ნიკოტინმჟავას დიდება.
სამწუხაროდ, ნიკოტინმჟავას დიდი დოზები სასწრაფო
დახმარების გამყოფილებაში ვიზიტის მიზეზი შეიძლება
გახდეს.332
დღეისთვის არსებული ტექნოლოგით, ყველაზე სან-
დო ნარკოტესტირების პროგრამა მოიცავს პირ-
დაპირ დაკვირვებას სხეულის ნაწილზე და ნიმუშის
მიწოდების მკაცრ ჯაჭვს, ასევე, ავადმოხმარებული
ნივთიერებების ფართო სპექტრზე ტესტირებას
ყველაზე ზუსტი მეთოდებით (მაგ., GC/MS) და სავალ-
დებულო, მეორე დამადასტურებელ ტესტირებას
სხვა მეთოდის გამოყენებით. პროცესში ჩართული
უნდა იყოს სამედიცინო შემოწმების ოფიცერი; ლაბო-
რატორიული შედეგების განმარტება უნდა ხდებოდეს
დეტალური სამედიცინო და სოციალური ისტორიის
გათვალისწინებით.
ცრუ დადებითი და ცრუ უარყოფითი პასუხების შედეგები
ტესტზე ცრუ დადებითი პასუხების პრობლემები ბევრი
პუბლიკაციის, ბევრი მსჯელობის და შიშის საგანია.
ადამიანებმა შეიძლება დაკარგონ სამუშაო, უარი
ეთქვათ სამსახურში აყვანაზე, მიიღონ დისკვალიფი-
კაცია, ჩამოერთვათ ათლეტური შეჯიბრის ჯილდო ან
ციხეშიც კი მოხვდნენ შეცდომით მიღებული დადებითი
შედეგის გამო. მასზე ნაკლები იწერება და ადამია-
ნებს ნაკლებად აფრთხობს, მაგრამ არანაკლებ კრი-
ტიკულია ცრუ უარყოფითი პასუხებიც, რომლებიც
აძნელებს ნარკოტიკის ავადმოხმარების აღმოჩენას
და აძლიერებს მომხმარებლის უარყოფის პოზიციას.
ასეთი პასუხი ქმნის ვითარებას, როდესაც შეიძლება,
წამალდამოკიდებული პიროვნება კიდევ უფრო მეტად
დაზიანდეს, უფრო დისფუნქციური გახდეს და მძიმე
ცხოვრებისეულ კრიზისამდე მივიდეს.
სასარგებლო და საწინააღმდეგო არგუმენტებზე მსჯე-
ლობა გვერდით რომ გავწიოთ, ნარკოტესტირება
ჯერაც ჩარევის, მკურნალობის და მონიტორინგის
ეფექტური იარაღია, განსაკუთრებით, როდესაც გამოი-
ყენება მძიმე მომხმარებლებთან ან შემთხვევითი
მოხმარების აღსაკვეთად. წამალდამოკიდებული
პირები ხშირად ნანობენ, რომ მათ არ ჩაუტარდათ
ტესტი და არ გამოვლინდა მათ მიერ ნარკოტიკის
მოხმარება მანამდე, სანამ ცხოვრება დაენგრეოდათ.
მკურნალობაში ჩართული ავადმომხმარებლები ხში-
რად ითხოვენ, უფრო რეგულარულად ჩაუტარდეთ
შარდის ანალიზი, რაც დაეხმარებათ, მეტად იყვნენ
ფოკუსირებული თავშეკავებაზე და გაუძლონ თანას-
წორთა წნეხს, რომლებიც მოხმარებაზე აქეზებენ.
მათ შეეძლებათ, თქვან: „იცი, ვერა. ტესტი უნდა
გამიკეთონ.“ მკურნალობის პროგრამებში ტესტირებას
იყენებენ წამალდამოკიდებული პირების უარყოფის
და სიცრუის დასაძლევად მკურნალობის ადრეულ
310 თავი 5
ეტაპებზე. სათანადო ნარკოტესტირების პროგრამის
გარეშე მიუღებელია გამომჯობინების პროცესში მყოფი
წამალდამოკიდებული პირებისთვის ისეთი სამუშაოს
მიცემა, რომელიც სხვა ადამიანებს მაღალი რისკის ქვეშ
აყენებს.
თუმცა ნარკოტესტირება სკოლის მაღალ კლასებში
სადავო საკითხად რჩება, შეიძლება, ის სასარგებლო
იყოს არამომხმარებლებისთვის და თუნდაც არა-
რეგულარულად მომხმარებლებისთვის.
„როდესაც გავესაუბრებით ხოლმე მოსწავლეებს
სკოლებში, სადაც ნარკოტესტირება ტარდება,
ისინი გვეუბნებიან, რომ ეს ტესტირება იმას ჰგავს,
თითქოს ჯიბეში მუდამ კოზირი ედოთ; მათ შეუძ-
ლიათ, ნებისმიერ დროს ამოაძრონ ეს კოზირი
და გაჭრან თანატოლების არგუმენტები, როდესაც
ისინი ნარკოტიკის მიღებაზე წააქეზებენ. მათ
შეუძლიათ, თქვან: „იცი რა, მე ნარკოტესტირების
პროგრამაში ვარ და, თუ გამიგებენ, ფეხბურთის
გუნდიდან გამომისვრიან“. ამგვარად შეუძლიათ,
შეეწინააღმდეგონ თანატოლებს, რომლებიც
დროდადრო წააქეზებენ, მოხმარება ჩვევად აქციონ.“
ანდრეა ბართველი, MD, ყოფილი დირექტორის მოადგილე, მოთხოვნის
შემცირების ბიურო, ONDCP (Barthwell, 2005).
ნარკოტიკები და ხანდაზმულები
„სანამ ახალგაზრდა ვიყავ, ჩემთვის არასოდეს
უთქვამთ, რა საფასურის გადახდა მომიწევდა
ჩემი ახალგაზრდული სურვილების აყოლაში.
კომპულსურმა ჭამამ გულის ორი სტენტით
დამაჯილდოვა; სმის გამო ღვიძლი ახლა, 66 წლის
ასაკში, ძველებურად კარგად ვეღარ მიმუშავებს;
ახალგაზრდობაში დღეში სამი კოლოფი სიგარეტის
წევას ჯერ არაფერი დაუშავებია, თუმცა, მამაჩემი
ყელის კიბომ მოკლა, რომელსაც მოწევაზე 15 წლით
ადრე ჰქონდა თავი დანებებული. დედაჩემი ფილტვის
კიბოთი მოკვდა 73 წლის ასაკში და სიცოცხლის
ბოლომდე ეწეოდა.“
66 წლის მამაკაცი
პრობლემის მასშტაბი
ნარკოტიკების საერთო მოხმარება
2011 წელს ამერიკის „ბეიბი-ბუმერების“ თაობის (1946-
1964 წლებში დაბადებულები) პირველმა წყებამ
ხანდაზმულ მოქალაქეთა კატეგორიაში გადაინაცვლა.
2010 წელს ხელმისაწვდომი აღწერის მონაცემების
მიხედვით, აშშ-ის მოსახლეობის 12% 65 წლის ან მეტი
ასაკისაა და მოსალოდნელია, ეს რიცხვი 2030 წლისთვის
21%-მდე გაიზარდოს.333 2050 წლისთვის 85 მილიონი
ამერიკელი 65 წელზე უფროსი იქნება. მოსახლეობის
ასაკის მატებასთან ერთად სულ უფრო მატულობს
წამლების ზედმეტად მოხმარების, ავადმოხმარების
და წამალდამოკიდებულების პრობლემები. აშშ-ის
ისტორიაში ახალგაზრდების მიერ ნარკოტიკული
საშუალებების ავადმოხმარების პრობლემების ყველაზე
დიდი მაჩვენებელი დაკავშირებულია „ბეიბი-ბუ-
მერებთან“. ბევრს აწუხებდა ნივთიერების მოხმარების
ნაადრევად გამოვლენილი აშლილობები არეულ
1960-იანებში, სხვებს ეს პრობლემები შუახნის ასაკში
დაუდგათ და ახლა მოსალოდნელია, რომ ხანდაზმულ
ასაკში უფრო მეტს შეაწუხებს წამალდამოკიდებულება
და მასთან დაკავშირებული აშლილობები.
1950 წელს გამოწერილი 363 მილიონი რეცეპტი 2009
წელს 3.8 მილიარდამდე ($300 მილიარდის) გაიზარდა.
ექიმის მიერ დანიშნული მედიკამენტების მოხმარების
ამგვარ ზრდას ხელი შეუწყო სამედიცინო მომსახურების
სისტემის გაფართოებამ, სიცოცხლის გაზრდილმა
ხანგრძლივობამ და ასობით ახალი ნაერთის
აღმოჩენამ.334 დაბერების პროცესის თანმხლები
ავადობების და პრობლემების სამკურნალო წამლების
ასეთმა სიჭარბემ ასევე გაზარდა მედიკამენტების
საზიანო რეაქციების თუ ფსიქოაქტიური თვისებების
მქონე წამლების ავადმოხმარების შესაძლებლობები.
ამას გარდა, ურეცეპტოდ გასაცემ წამლებს მეტწილად
65 წლის და უფროსი ადამიანები მოიხმარენ და ამ
წამლებსაც, თავის მხრივ, შეიძლება ჰქონდეთ საზიანო
გავლენა და ურთიერთქმედება სხვა მედიკამენტებთან.
იმის გამო, რომ 65 წლის და უფროსი ასაკის ხუთი
ადამიანიდან ოთხს აწუხებს ამა თუ იმ სახის ქრონიკული
დაავადება, მათი 83% დღეში ერთ დანიშნულ წამალს
მაინც იღებს; გამაოგნებელი რაოდენობა – 30% – იღებს
რვა ან მეტი დასახელების წამალს.
ქიმიური დამოკიდებულება
60 წლის და უფროს ადამიანთა 17%-მდე ავად
მოიხმარს ალკოჰოლს და ლეგალურ ნარკოტიკებს.335
ცხრილი 5-8. ნარკოტიკების ასაკობრივი მოხმარება ბოლო 1 თვეში, 201223
ნივთიერება ყველა ასაკი 50-54 წლის
რომელიმე აკრძალული
9.2% 7.2%
ნარკოტიკი
რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკული
საშუალების არასამედიცინო 2.6% 5.5%
მიზნით მოხმარება
მარიხუანა 17.3% 5.1%
თამბაქო (სიგარეტი) 22.1% 24.5%
ალკოჰოლი 52.1% 58.5%
ერთ ეპიზოდზე ჭარბი მოხმარება 23.0% 22.7%
მძიმე მოხმარება 6.5% 6.6%
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
სოციალური მიზნით დალევის ან მოხმარების გარდა,
ზოგი ამ და სხვა ფსიქოაქტიურ პრეპარატებს იყენებს,
რათა გაუმკლავდეს პრობლემებს: შეგრძნებებს, რომ
მარტოსულია, რომ არავის სჭირდება, რომ პატივს
არ სცემენ, რომ აგდებენ ოჯახიდან თუ სამსახურიდან.
მოვლენები, როგორიცაა პენსიაზე გასვლა, ავადმყო-
ფობა, მეუღლის სიკვდილი, ფიზიკური მონაცემების
დაკარგვა, ფინანსური სადარდებელი და ეიჯიზმი
შეიძლება აგრეთვე ზრდიდეს ნარკოტიკის მოხმარებას
და ავადმოხმარებას.336
იმის მიუხედავად, რომ ხანდაზმული ადამიანების
უმრავლესობა (87%) რეგულარულად ესინჯება ექი-
მებს, შეფასებულია, რომ მათი 40%, ვინც ნივთიერების
ავადმოხმარების პრობლემათა რისკის წინაშე დგას,
საკუთარი ნებით არ გამოავლენს თავს და არ ეძიებს
შესაბამის დახმარებას.337 ექიმებისთვის ალკოჰო-
ლიზმისა და ნარკოტიკული საშუალებების ავად-
მოხმარების გამოვლენა სიძნელეებთანაა დაკავში-
რებული. ერთი კვლევის მიხედვით, ხანდაზმული
ალკოჰოლდამოკიდებულების მხოლოდ 37% იყო
გამოვლენილი, მაშინ, როცა უფრო ახალგაზრდა პა-
ციენტებს შორის გამოვლენილთა მაჩვენებელი 60%-ს
უტოლდებოდა.338 ამის მიზეზი ნაწილობრივ ისიცაა,
რომ ხანდაზმულ ადამიანთა უმრავლესობა ცალკე
ცხოვრობს, მათი მხოლოდ 5% ბინადრობას სამზრუნვე-
ლო სახლებში, სადაც მეთვალყურეობა და ექიმებთან
კონტაქტი უფრო ინტენსიურია. ამას გარდა, ნარკოტიკის
მოხმარების ბევრი სიმპტომი შეიძლება მიესადაგებოდეს
სხვა ქრონიკულ დაავადებებს, რომლებიც ხშირად
გვხვდება 55 წლის და უფროს ადამიანებს შორის.
და, რადგან ძალიან ბევრი ნარკოტიკი მოიხმარება
ლეგალურად, ფსიქოაქტიური წამლების არასათანადო
მოხმარებით გამოწვეული საზიანო რეაქციები შესაძლოა
შეინიღბოს. ნარკოტიკის ავადმოხმარების სიმოტომები
შეიძლება, ოჯახის წევრებმაც კი არასწორად მიაწერონ
დაბერების ჩვეულებრივ გამოვლენას ან კანონიერად
დანიშნული წამლების ზემოქმედებას.
55-59 წლის 60-64 წლის 65 წლის და უფროსი
6.6% 3.6% 1.3%
4.0% 1.8% 1.2%
4.8% 2.4% 0.9%
21.5% 16.9% 10.0%
53.2% 531% 41.2%
16.7% 14.3% 8.2%
5.0% 4.3% 2.0%
311
 „გვეგონა, მამას ალცჰაიმერი დაემართა, რადგან
ყველაფერი ავიწყდებოდა, უმეტესი დრო აბნეული
დადიოდა და სახლში პატარ-პატარა უსიამო
შემთხვევებით თავს იზიანებდა ხოლმე. ბოლოს და
ბოლოს ყურადღება მივაქციეთ, რამდენ წამალს
იღებდა: ატივანს®, ჰიდროკოდონს აცეტამინოფენთან
ერთად, ხველის სიროფს ზამთარში, და
ანტიდეპრესანტსაც კი, რომ არაფერი ვთქვათ მის
გულის წამლებზე. როდესაც მან თანდათანობით
თავი დაანება ამ წამლების მიღებას, გულის
წამლების გარდა, ყველა სიმპტომი გაუქრა – კი არ
გაუუმჯობესდა, გაუქრა“.
68 წლის მამის 38 წლის შვილი
ამ პრობლემებს ემატება ისიც, რომ საზოგადოებაში
გაბატონებული განწყობა ასეთია: მათ მთელი
ცხოვრება განვლეს და საზოგადოებაში თავისი როლი
შეასრულეს. რატომ უნდა შევაშფოთოთ ახლა მათი
ცხოვრება? თუ ამ ასაკში ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარება სურთ, ამით ვის რას უშავებენ?
ანუ, თითქოს სასურველია, მათ ნარკოტიკების
მოხმარებას არავინ უშლიდეს. მაგრამ, რამდენადაც
წამალდამოკიდებულება ყველა ასაკობრივი
ჯგუფისთვის პროგრესირებადი დაავადებაა, უწყვეტი
მოხმარება იწვევს პროგრესირებად ფსიქოლოგიურ,
ემოციურ, სოციალურ, პირად, ოჯახურ და სულიერ
არასასურველ შედეგებს, რაც მომხმარებლებისთვის
გაუსაძლისი ხდება. წამალდამოკიდებულება ნიშნავს
სადარდებელს და არჩევანის არარსებობას ნებისმიერ
ასაკში.339,340
ფსიქოლოგიური ცვლილებები
„დედაჩემს ფსიქიკური პრობლემა ჰქონდა და ბევრ
ფსიქოტროპულ წამალს სვამდა. ამას გარდა, ის
ალკოჰოლით თვითმკურნალობდა და ეწეოდა Pall
Mall-ს, რაც გახდა კიდეც პრობლემა. საბოლოოდ
ის ფილტვის კიბოთი მოკვდა, მაგრამ არც ღვიძლი
ჰქონდა წესრიგში. მიწევდა ხოლმე მისი მიყვანა
გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების კაბინეტებში
და ერთხელ საავადმყოფოშიც კი მოხვდა, კუჭის
ამოსარეცხად. ალკოჰოლური ციროზი, შეშუპება,
დაზიანებები წაქცევისგან და დაბნეულობა დაბერების
ჩვეულებრივ მახასიათებლად მეჩვენებოდა.“
73 წლის ასაკში გარდაცვლილი ალკოჰოლდამოკიდებულის 42 წლის
შვილი
ადამიანის ორგანიზმის ფიზიოლოგია და ქიმია ხანდა-
ზმულობისას არ არის ისევე ეფექტიანი, როგორც
ახალგაზრდებსა და შუახნის ადამიანებში; ამდენად,
ახალგაზრდა ზრდასრულებთან შედარებით, ხან-
დაზმულთა მიერ ნარკოტიკული საშუალებების მოხმა-
რება იწვევს ანომალურ რეაგირებას. ადამიანის
დაბერების კვალად ფერმენტები და ორგანიზმის სხვა
ფუნქციები ნაკლებად აქტიური ხდება, რაც აუარესებს
312 თავი 5
ნარკოტიკების გაუვნებელყოფის ან გამოდევნის უნარს.
ეს ყველაფერი მოხუცებისთვის ნარკოტიკებს უფრო
ძლიერმოქმედს ხდის.341 მაგალითად, დიაზეპამი
(ვალიუმი®) დეაქტივირდება ღვიძლის ფერმენტებით,
მაგრამ 30 წლის ასაკის მერე ღვიძლი ნელ-ნელა
კარგავს ამ ფერმენტების გამომუშავების უნარს.
ამიტომ 70 წლის ადამიანის მიერ ვალიუმის® 10 მგ-იანი
დოზის მიღებას ექნება ისეთივე შედეგი, როგორიც 21
წლის ადამიანისთვის დაახლოებით 30 მგ-იანი დოზის
მიღებას.
ნარკოტიკები, ალკოჰოლისა და თამბაქოს გარდა,
რომლებსაც მოხუცები ყველაზე ხშირად მოიხმა-
რენ ავად, არის ჰიდროკოდონი (ვიკოდინი®), ნარ-
კოტიკის შემცველი ხველის ვაჟინები და სხვა ოპიოი-
დური ანალგეტიკები, ექიმის მიერ დანიშნული
დამამშვიდებლები (მაგ., კლონოპინი®), აგრეთვე,
ურეცეპტოდ გასაცემი დამამშვიდებელი და საძილე
საშუალებები. დღესდღეობით ფსიქიატრიული მედიკა-
მენტების მოხმარების გაზრდამ, როგორიცაა ფლუოქ-
სეტინი (პროზაკი®), სერტრალინი (ზოლოფტი®) და
ბუსპირონი (ბუსპარი®), და რომლებიც ხანდაზმუ-
ლობასთან დაკავშირებული ბევრი სიმპტომისა და
პრობლემის სამკურნალოდ გამოიყენება, შეამცირა
ფსიქოაქტიური წამლების ავადმოხმარება. კიდევ ერთი
ბოლოდროინდელი ცვლილებაა აშშ-ის ბაზრიდან
დარვონის® ამოღება 2010 წლის ნოემბერში, როდესაც
სურსათისა და საკვების მაკონტროლებელმა ორგანომ
არაორაზროვნად დააკავშირა მისი მოხმარება პო-
ტენციურად სასიკვდილო გულის პრობლემების
გაჩენასთან.342
წამლებთან დაკავშირებული ბევრი პრობლემა „არასა-
თანადო მოხმარების“ კატეგორიისაა. პაციენტმა შეიძ-
ლება ვერ გაიგოს დოზის მითითება, მით უმეტეს, თუ
რამდენიმე წამალს იღებს (ხშირად წამალს შეიძლება
ნიშნავდეს ექიმი, რომელმაც არაფერი იცის კოლეგის
მიერ გამოწერილი წამლების შესახებ). ასაკი ადამიანს
არ ანიჭებს იმუნიტეტს ნარკოტიკების თუ ქიმიური
დამოკიდებულების უარყოფითი ეფექტების მიმართ.
ხანდაზმულებისთვის დანიშნული წამლების
არასათანადო მოხმარების პატერნები
არასათანადო მოხმარება არის მედიკამენტების
მოხმარება დანიშნული დოზისგან ან ინსტრუქციებისგან
იმგვარი გადახრით, რომ ეს პრობლემებს იწვევს.
გავრცელებულ პატერნებს შორისაა:
ჭარბი მოხმარება – წამლების საჭიროზე უფრო მეტი
სახეობის ან მეტი რაოდენობით მიღება
არასაკმარისი მოხმარება – დანიშნული წამლის ან
საჭირო დოზის მიღების მოუხერხებლობა
არასტაბილური მოხმარება – ინსტრუქციების შეუსრუ-
ლებლობა (მაგ., ჭამამდე მიღება, ნაცვლად ჭამის
მერე მიღებისა), მიღების გამოტოვება, რამდენიმე
 დოზის ერთდროულად მიღება, არასწორი წამლის
მიღება ან წამლის არასწორი გზით მიღება
უკუჩვენებითი მოხმარება – არასწორი წამლის და-
ნიშვნა, რაც იწვევს მძიმე საზიანო რეაქციას ან
წამლის არაქმედითობას
ავადმოხმარება ან დამოკიდებულება – არადანიშ-
ნული ან დანიშნული წამლის განგრძობით მოხმა-
რება არასამედიცინო მიზნით, უარყოფითი შედე-
გების მიუხედავად.343
ხანდაზმულთა შორის გავრცელებული
ავადმოხმარებადი ნარკოტიკები
მართალია, ასაკოვანი ადამიანების მიერ ექიმის და-
ნიშნული, ურეცეპტოდ გასაცემი თუ უკანონო ნარ-
კოტიკების მოხმარება ყურადღებამისაქცევი პრობ-
ლემაა, მაინც, ალკოჰოლი, ნიკოტინი და კოფეინი
უფრო დიდ საფრთხეს უქმნის ხანდაზმული თუ ყველა
სხვა ასაკობრივი ჯგუფის წარმომადგენელთა ჯანმრ-
თელობას.
ნიკოტინი. სიგარეტის კვამლის კარცენოგენული მახა-
სიათებლები, ნიკოტინის სისხლძარღვების დამავიწ-
როებელი თვისება, გავლენა სისხლის სიბლანტეზე
(რაც ზრდის ფოლაქის წარმოქმნას), თუ არტერიული
წნევის გაზრდა – ეს ის ეფექტებია, რომელთა გამოც
შეუძლებელია, გადაჭარბებით იყოს შეფასებული მო-
წევის არაჯანსაღი თუ სასიკვდილო გავლენა ასაკოვან
ადამიანებზე.
50 წელს გადაცილებულთა 16.5% მწეველია და
ემუქრებათ ჯანმრთელობის იგივე არასასურველი
რისკი, რაც კარგად არის დოკუმენტირებული ნიკოტინზე
დამოკიდებულთა ნებისმიერი ჯგუფისთვის.23 მწევე-
ლობით გამოწვეული 490,000 ნაადრევი სიკვდილის
დაახლოებით 94% 50 წელს გადაცილებულ ადამიანთა
წილად მოდის. ხანდაზმულ ადამიანებს შორის ნაადრევი
სიკვდილის ყველა ძირითად მიზეზს – კიბოს, გულის
დაავადებებს და ინსულტს – კავშირი აქვს მოწევასთან.
გულ-სისხლძარღვთა დაავადებით სიკვდილის რისკი
ორჯერ მეტია ხანდაზმული მწეველებისთვის, ვიდრე
მათი არამწეველი თანატოლებისთვის.344
კოფეინი. ხანდაზმულ ადამიანთა უმრავლესობა ყოველ-
დღიურად მოიხმარს კოფეინს; მიღების საშუალო დოზაა
200 მგ დღეში. მიმდინარე კვლევები აჩვენებს, რომ
კოფეინთან დაკავშირებული ტოქსიკურობა, შფოთვა,
მაღალი წნევა, გულის არითმიები, უძილობა და გაღი-
ზიანებადობა ამ ნივთიერების მიმართ მგრძნობიარე
ადამიანებში შეიძლება გამოიწვიოს ისეთმა მცირე
დოზამაც კი, როგორიცაა 100 მგ დღეში (ერთი ჭიქა
მოდუღებული ყავა). კოფეინზე დამოკიდებულება
აღკვეთის მდგომარეობის დამახასიათებელი თავის
ტკივილებით ძირითადად ყალიბდება დღეში 350-
500 მგ (ორიდან ოთხამდე ულუფა ლატე ან ესპრესო)
მოხმარების შედეგად. ხანდაზმული ადამიანების მიერ
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
კოფეინის მოხმარება ასევე უკავშირდება ძვლის სიმკვ-
რივის დაკარგვას და თეძოს მოტეხილობის გაზრდილ
რისკს.345
ალკოჰოლი. დღესდღეობით საჯაროდ დაფინანსებულ
პროგრამებში ჩართული იმ ხანდაზმული ადამიანების
80%, რომლებსაც ნივთიერების ავადმოხმარებასთან
დაკავშირებული საჭიროებების გამო მკურნალობენ,
თავის უპირველეს ნარკოტიკულ პრობლემად ალკო-
ჰოლს ასახელებს; შესაბამისად, ესაა ხანდაზმულთა
მიერ ყველაზე ხშირად ავადმოხმარებული ნარკო-
ტიკული საშუალება. ეს მონაცემები შეიძლება შეიცვა-
ლოს, რაც მეტი „ბეიბი-ბუმერი“ მიაღწევს 65 წლის ასაკს.
ერთი კლასიკური კვლევის მონაცემებით, საავადმყო-
ფოებში მიღებული ხანდაზმული პაციენტების 6%-
11%-ს ალკოჰოლიზმის სიმპტომები აღენიშნებოდა. ეს
ციფრები (რომლებიც დღესაც აქტუალურია) არ მოი-
ცავს პირველად დაავადებებს, რომლებიც მძიმდება
ალკოჰოლის მოხმარებით.
ასაკთან დაკავშირებული ცვლილებები მნიშვნელოვან
გავლენას ახდენს იმაზე, თუ რა რეაქცია აქვს ხან-
დაზმულ ადამიანს ალკოჰოლზე. ეს ცვლილებებია:
სხეულში წყლის რაოდენობის შემცირება, ალკოჰოლის
მიმართ გაზრდილი მგრძნობელობა და შემცირებული
შემგუებლობა, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტში ალკოჰოლის
მეტაბოლიზმის შენელება. ამ მიზეზთა გამო იმავე
რაოდენობის ალკოჰოლს, რომელიც ადამიანზე ადრე
მცირე გავლენას ახდენდა, ახლა ინტოქსიკაციის გამო-
წვევა შეუძლია.341 ალკოჰოლის ავადმოხმარებას და
სხვა ნებადართული ნარკოტიკული საშუალებებით გა-
მოწვეულ პრობლემებს სამედიცინო დახმარების მიმწო-
დებლები ხშირად უგულებელყოფენ. ეს პრობლემები
ზედმიწევნით არ აისახება ხანდაზმული პაციენტების
სამედიცინო ისტორიაში; პაციენტები ხშირად უხერ-
ხულობას გრძნობენ მათი ალკოჰოლის მოხმარების
ისტორიის გამო ან რცხვენიათ და უხალისოდ საუბრობენ
ამაზე. ჯანდაცვის ზოგიერთი სპეციალისტი არ სვამს
საჭირო კითხვებს იმ მცდარი რწმენის გამო, რომ
ხანდაზმული პაციენტები, და განსაკუთრებით, ქალები,
არ სვამენ.347 გაუარესებული კოორდინაცია, წაქცევით
მიღებული დაზიანებები, დაბნეულობა, მეხსიერების
პრობლემები, გაღიზიანებადობა, მონელების პრობ-
ლემები, ვიტამინების/მინერალების ნაკლებობა,
ღვიძლის მძიმე პრობლემები, სამართლებრივი
პრობლემები, ძილის პრობლემები და ალკოჰოლის
მნიშვნელოვანი ურთიერთქმედება სამკურნალო მე-
დიკამენტებთან – ეს ყველაფერი ხანდაზმულ ასაკში
ალკოჰოლის ავადმოხმარების შედეგია და ამყარებს
მოსაზრებას, რომ ხანდაზმულ ადამიანებზე მიმართული
საგანმანათლებლო და სამკურნალო მომსახურება
ისევე მნიშვნელოვანია, როგორც მოზარდებზე მიმარ-
თული.348
ურეცეპტოდ გასაცემი მედიკამენტები. ხანდაზმული
ადამიანები ურეცეპტოდ გასაცემი მედიკამენტების და
საკვები დანამატების ძირითადი მყიდველები არიან.
ურეცეპტოდ გასაცემი მედიკამენტები, რომლებსაც ამ
313
ჯგუფის წარმომადგენლები ყველაზე ხშირად მოიხმარენ
ავად ან არასათანადოდ, არის: დამამშვიდებლები,
გაციების და ხველების წამლები და სტიმულატორები.
დამამშვიდებლები, როგორიცაა უნისომი®, სლიფ-იზი®,
ნიტოლი® და სომინექსი® შეიცავს ანტიჰისტამინებს და-
მამშვიდებელი ეფექტის მისაღებად; თხევადი წამლები
შეიცავს აგრეთვე ალკოჰოლსაც, ბევრად უფრო დიდი
კონცენტრაციით, ვიდრე ეს ღვინოშია. ამ ნივთიერებათა
ავადმოხმარება ახალგაზრდა თუ უფროსი ასაკის
ადამიანების მიერ კარგად არის აღწერილი.
გაციება, ხველა, ალერგია და თუნდაც ზღვის ავადმყო-
ფობის საწინააღმდეგო წამლები ასევე შეიცავენ
ანტიჰისტამინებს და ალკოჰოლს და ზოგჯერ ავადაც
მოიხმარება მათი დამამშვიდებელი ეფექტების გამო.
სტიმულატორები, როგორიცაა ნოუ-დოზი®, ვივა-
რინი®, ქიფ-ალერტი® და წონაში დასაკლები მედიკა-
მენტები, როგორიცაა ქსენადრინი®, როგორც წესი,
აქტიურ ინგრედიენტებად შეიცავს კოფეინს, მცენა-
რეულ კოფეინს ან ეფედრინს. ამ მედიკამენტების
ავადმოხმარება იშვიათია, მაგრამ დასუსტებული
ჯანმრთელობის მქონე ხანდაზმულებისთვის ამგვარი
სტიმულატორების უმნიშვნელო ავადმოხმარებამაც კი
შეიძლება პრობლემები გამოიწვიოს.
ექიმის მიერ დანიშნული წამლები. ხანდაზმული ადამია-
ნების დაახლოებით 5-33% ავად მოიხმარს ექიმის მიერ
დანიშნულ ნარკოტიკულ საშუალებებს. ზუსტი შეფა-
სება შეუძლებელია, თუ მკაფიოდ არ განისაზღვრა,
რას წარმოადგენს ავადმოხმარება. ზოგი თვლის, რომ
არაფერი დაშავდება, თუ იგივე ავადმყოფობის შემთხვე-
ვაში, თავადაც გამოიყენებს მეგობრისთვის ექიმისგან
დანიშნულ წამლებს. ზოგი კვლევის მიხედვით,
შუალედური ზრუნვის დაწესებულებების რეზიდენტთა
ერთი მესამედი იღებდა ხანგრძლივი მოქმედების
მედიკამენტებს, რომლებიც არ არის რეკომენდებული
ხანდაზმული პაციენტებისთვის.
დამამშვიდებელი-საძილე მედიკამენტები. ბენზოდიაზე-
პინებს იღებს 50 წელზე უფროსი ასაკის ადამიანთა
71% და 65 წელზე უფროსი ასაკის ადამიანთა 33%.
ეს განსაკუთრებით შემაშფოთებელია, რადგან მათ
მოხმარებას უკავშირდება დაბნეულობა, წაქცევები და
თეძოს მოტეხილობები.
ოპიოიდური ანალგეტიკები. ექიმის დანიშნული წამ-
ლების მოხმარების წესიდან გადახვევის ყველაზე
სწრაფი მატება დაკავშირებულია ისეთი ოპიოიდური
ტკივილგამაყუჩებლების დანიშვნასთან, როგორიცაა
ოქსიკოდონი (ოქსიკონტინი®) და ჰიდროკოდონი.
2008 წელს 56 წელზე უფროსი ადამიანების 6.9% და
ნივთიერების ავადმოხმარების გამო მკურნალობაში
ჩართული ყველა პიროვნების 14.6% თავდაპირველად
დანიშნული ოპიოიდური ტკივილგამაყუჩებლის ან
ჰეროინის ავადმომხმარებელი იყო. ჰიდროკოდონი
(ვიკოდინი,® ლორტაბი® და ნორკო®) ასაკოვან
ადამიანთა მიერ ყველაზე ხშირად მოხმარებული და
ავადმოხმარებული დანიშნული ოპიატია. ეს საეჭვო
დიდება, როგორც წესი, კოდეინის საფუძველზე დამ-
314 თავი 5
ზადებულ დანიშვნად მედიკამენტებს ეკუთვნოდა.
1990 წლიდან 500%-ით გაიზარდა ჰიდროკოდონის
მიზეზით გადაუდებელი სამედიცინო დახმარებისთვის
მიმართვების რაოდენობა. იმის გამო, რომ ის ხშირად
აცეტამინოფენთან შერეული ფორმით გამოდის,
ოპიოიდის ფსიქიკური ეფექტების გამო ამ კომბინაციის
ავადმოხმარებამ შეიძლება დააზიანოს ღვიძლი აცე-
ტამინოფენის გავლენით – ეს ხანდაზმულ ადამიანებს
შორის გავრცელებული პრობლემაა.
ხანდაზმული ადამიანები, განსაკუთრებით ისინი, ვინც
გადასაადგილებლად ჭოჭინას ან სხვა დამხმარე
საშუალებას მოიხმარენ, ხშირად ხდებიან ოპიოიდის
ავადმომხმარებელ ახალგაზრდათა სამიზნე: მათ
კონტროლირებულ ოპიოიდურ ანალგეტიკებზე გამო-
წერილი ყალბი რეცეპტების განაღდებას სთხოვენ.
ნაკლებად მოსალოდნელია, რომ ამგვარი რეცეპტების
გამო ხანდაზმულ ადამიანებს კითხვების დასმა დაუწ-
ყონ, ისინი კი ამ მომსახურების საფასურად ფულს ან
სხვა მედიკამენტებს იღებენ. მონაცემები ასაკის და
ექიმის დანიშნული ოპიოიდური ხველის წამლების
ავადმოხმარების ურთიერთმიმართებაზე მწირია, მაგ-
რამ არაოფიციალური ანგარიშებიდან მიღებული
მონაცემები იუწყება, რომ ხანდაზმული ადამიანები,
რომლებსაც ენიშნებათ ჰიკომინი,® ტუსიონექსი®
ან ამბენილი® – ან ჰიდროკოდონის, კოდეინის თუ
ოპიოიდის შემცველი რომელიმე სხვა გაციების თუ
ხველის წამალი – რეგულარულად და ხანგრძლივი
დროის განმავლობაში, დიდი ალბათობით, მათ მოიხ-
მარენ სხვა მიზნით და არა სეზონური გაციების თუ
ალერგიის სამკურნალოდ.
აკრძალული ნარკოტიკები. ახალ თუ ადრინდელ
მონაცემებზე დაყრდნობით, აკრძალული ნარკოტიკების
(როგორიცაა ჰეროინი, კოკაინი, მეთი და მარიხუანა)
მოხმარების გავრცელების მაჩვენებელი ხანდაზმულ
ადამიანებში დაბალია. 1979 წელს თითქმის 14 მილიონი
(27%) „ბეიბი-ბუმერი“, რომლებიც მაშინ 21-დან 33
წლამდე ასაკის იყვნენ, ადასტურებდა აკრძალული ნარ-
კოტიკის მიმდინარე (ბოლო 30 დღის განმავლობაში)
ავადმოხმარებას. ამ ჯგუფში აკრძალული ნარკოტიკის
მოხმარების გავრცელების მაჩვენებელი მკვეთრად
და რეგულარულად იკლებდა მომდევნო 10-12 წლის
განმავლობაში. ამ პერიოდში აკრძალული ნარკოტიკის
მოხმარების მაჩვენებელი გაუსწორდა გავრცელების
წლიურ 5%-ს და მას მერე სტაბილური რჩებოდა. წინა
თაობის წარმომადგენელთა შორის იმავე ასაკისთვის
ეს მაჩვენებელი 3.8%-ია. მოსალოდნელია, რომ
როცა მეტი ბეიბი-ბუმერი დაბერდება, აკრძალული
ნარკოტიკების მეტი მომხმარებელი გადავა ასაკოვანი
ჯგუფის კატეგორიაში.23,350
ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენს
ხანდაზმულთა მიერ ნარკოტიკების არასათანადო
მოხმარებასა და ავადმოხმარებაზე
ასაკის მატებას უკავშირდება დაავადებათა მომეტებული
ტვირთი, რის გამოც ხანდაზმული ადამიანები სხვებზე
ხშირად ხდებიან ექიმის დანიშნული თუ ურეცეპტოდ
გასაცემი მედიკამენტების მომხმარებლები. ეს,
ასაკის თანმდევ ფსიქოლოგიურ ცვლილებებთან და
მედიკამენტებით გამოწვეულ სიძნელეებთან ერთად,
ასაკოვან ადამიანებს ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარების გაზრდილი რისკის წინაშე აყენებს.351,352
ხანდაზმულთა მიერ ალკოჰოლის ან ნარკოტიკული
საშუალებების ავადმოხმარება იწვევს მრავალ
ჯანმრთელობის პრობლემას, როგორიცაა ღვიძლის
დაავადებები, მაღალი წნევა, კიბოს ზოგიერთი ფორმა,
წაქცევის რისკის მატება, შეუკავებლობა, კოგნიტიური
გაუარესება, ჰიპოთერმია, ემოციური პრობლემები და
თვითუგულებელყოფა. ახალგაზრდა ზრდასრულებთან
შედარებით, ასაკოვან ადამიანებს შორის ნივთიერებათა
მოხმარებით გამოწვეული აშლილობები (SUD) უფრო
ხშირად გვხვდება სამედიცინო ან ნეიროფსიქიატრიული
პრობლემების სახით.
ნივთიერების ავადმოხმარების დღევანდელი სადია-
გნოსტიკო კრიტერიუმები უფრო ახალგაზრდა მოსახ-
ლეობის მონაცემებზეა შედგენილი და შეიძლება არ
მიესადაგებოდეს ხანდაზმულებს. მაგალითად, მოხმა-
რების მომატებისას ალკოჰოლის ან ნარკოტიკის
მიმართ ტოლერანტობის ზრდის კრიტერიუმი შეიძლება
არ გამოდგებოდეს ასაკოვანი ადამიანებისთვის, რად-
გან ასაკთან დაკავშირებული ფარმაკოკინეტიკური და
ფსიქოლოგიური ცვლილებები შეიძლება ცვლიდეს
ორგანიზმის ტოლერანტობას ნარკოტიკების მიმართ.
„ხანდაზმულთა მიერ ნარკოტიკების მოხმარება და
არასათანადო მოხმარება კვლავ რჩება სოციალური
გერონტოლოგიის დარგის მიუხედავ სფეროდ.
მაგალითად, სტანდარტულ სახელმძღვანელოებში
ამ თემას მცირე ყურადღება ეთმობა ან საერთოდ არ
მოიხსენიება.“
პეტერსენი და თომასი, 1975
თუმცა ეს დებულება სამი ათწლეულის წინაა დაწერილი,
ის დღესაც ისევე აქტუალურია, როგორც 1975 წელს
იყო. ხანდაზმული ადამიანების მიერ ნივთიერების
არასათანადო მოხმარების მნიშვნელობა ჩვენს კულტუ-
რაში კვლავ დამცრობილია.
საავადმყოფოებში მიღებული ხანდაზმულების მთე-
ლი რაოდენობის 20% იქ უშუალოდ დანიშნულ
ან ურეცეპტოდ გასაცემ წამლებზე რეაქციის გამო
ხვდება. ამ რიცხვში არ შედის საავადმყოფოში
მოხვედრა ალკოჰოლის და აკრძალული ნარკო-
ტიკების გამო.
ალკოჰოლის რეგულარულად მომხმარებელ ხან-
დაზმულთა დაახლოებით 20% აჭარბებდა მოხ-
მარების რეკომენდებულ ლიმიტს; მამაკაცთა 5-12%
და ქალების 1-2% ალკოჰოლის პრობლემური
მომხმარებლები არიან.354
ხანდაზმულთაა დაპატიმრებების 80% სიმთვრალის
მიზეზით ხდება.
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
პრევენციასთან დაკავშირებული
პრობლემები
პირველადი პრევენცია
სოციალურ მსმელებს და თუნდაც მათ, ვინც თავს
იკავებს ალკოჰოლის მოხმარებისგან, შესაძლოა
განუვითარდეთ გვიან დაწყებული ალკოჰოლიზმი
(მეტწილად, ასაკთან დაკავშირებული პრობლემების
გამო). საჭიროა, ხანდაზმულ ადამიანებს ალკოჰოლის
და სხვა ფსიქოაქტიური ნივთიერებების ჭარბი მოხ-
მარების საფრთხეების შესახებ ხელახლა მიეწოდოთ
ინფორმაცია და ჩაუტარდეთ კონსულტაციები, თუ
როგორ გაუმკლავდნენ ასაკში შესვლასთან დაკავში-
რებულ პრობლემებს ფსიქოაქტიური ნარკოტიკების
მოხმარების გარეშე ან, ალკოჰოლის შემთხვევაში,
ზომიერად მოხმარებით. თემის საქმიანობაში მოხალი-
სედ ჩართვა, აქტიური სოციალური ცხოვრება და
საგანმანათლებლო შესაძლებლობებით სარგებლობა
პირველადი პრევენციის წაქეზების ხერხებია. ადამიანთა
ამ ჯგუფისთვის მომსახურების გამწევ ადამიანებს,
როგორებიც არიან ექთნები, ექიმები და სოციალური
მუშაკები, უნდა მიეწოდოთ ინფორმაცია პრევენციის
შესახებ, რომელიც მორგებული იქნება ხანდაზმულ
ადამიანებზე.
მეორადი პრევენცია
მეორადი პრევენცია ხანდაზმული ადამიანებისთვის
ფოკუსირებულია ალკოჰოლიზმის ან ნარკოტიკული
საშუალებების ავადმოხმარების ადრეული სტადიების
ამოცნობაზე და სათანადო ჩარევის ტაქტიკების გამო-
ყენებაზე. ამ ასაკობრივი ჯგუფის ადამიანთა მხრიდან
ხშირია სასტიკი უარყოფა, რადგან ამ თაობის ბევრი
წარმომადგენელი ალკოჰოლის და ნარკოტიკის ავად-
მოხმარებას ცოდვად ან მორალურ მარცხად აღიქვამს.
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარება ხშირად
გამოუვლენელი რჩება, რადგან ბევრი კარჩაკეტილად
და განმარტოებით ცხოვრობს, ამიტომ საჭიროა
მობილური პროფესიონალი პერსონალი და ძლიერი
საველე პროგრამები. განსაკუთრებით ეფექტიანია შინ
ვიზიტები, ალკოჰოლიზმი და წამალდამოკიდებულება
აღიარებული უნდა იქნეს პირველი რიგის დაავადებე-
ბად, რომლებიც მკურნალობას მოითხოვს.
ხანმოკლე ალკოჰოლური ჩარევები, რომლებიც მხო-
ლოდ რამდენიმე წუთი გრძელდება, ჩვეულებრივ,
ექიმის კაბინეტში ტარდება და რამდენჯერმე მეორდება.
მისი მიზანია, პაციენტმა შეამციროს ან შეწყვიტოს სმა.
ეს ტაქტიკა ეფექტური აღმოჩნდა მცირედ ან ზომიერად
პრობლემურ მომხმარებლებთან სამუშაოდ.352,355
მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანებს, რომლებიც რეგულა-
რულად ურთიერთობენ ხანდაზმულ პიროვნებასთან და
ახლოს იცნობენ მის ჩვევებს და ყოველდღიურ ყოფას,
შეეძლოთ ნივთიერების მოხმარების ნიშნების ამოცნობა.
315
ასეთები არიან მეგობრები, ოჯახის წევრები, მძღოლები
და მოხალისეები მოხუცთა დახმარების ცენტრებიდან.
მესამეული პრევენცია
ხანდაზმული ადამიანების მკურნალობა ხშირად გულის-
ხმობს პროცედურებს, რომლებიც განსხვავებულია
ახალგაზრდა კლიენტებისთვის საჭირო პროცედუ-
რებისგან. ეს ასაკობრივი ჯგუფი კარგად არ რეაგირებს
მკვეთრ, ძალდატანებით, კონფრონტაციულ მკურნა-
ლობაზე.
დასკვნები
პრევენციის ძალისხმევა უნდა იზომებოდეს შედეგებით
(დღეს მწეველების რაოდენობა მეტია თუ ნაკლები) და
არა ქმედებების (შარშან აშშ-ში მოწევის შემცირებაზე
მიმართული 1,348 პროგრამა განხორციელდა) რაოდე-
ნობის მიხედვით. შედეგების გარეშე პრევენციული
საქმიანობა პრობლემაზე უმნიშვნელო გავლენას
ახდენს. კამპანიის ეფექტიანობის შემსწავლელი
კვლევები ხშირად არადამაჯერებელია, რადგან
ძალიან ბევრი ფაქტორია გასათვალისწინებელი და
ძნელია, საზოგადოებაში არსებული გარდაუვალი
ტენდენციები რომელიმე სპეციფიკურ ძალისხმევას
მიაწერო. თუმცა არაფრის კეთება უარესია. ერთ-ერთი
ბოლოდროინდელი იმედისმომცემი მიმართულებაა
ალკოჰოლის/ნარკოტიკების მოხმარების პრევენციის
მასობრივი სარეკლამო კამპანიების გამოყენება, რომ-
ლებიც ადრინდელ მცდელობებზე უფრო ეფექტური,
უფრო პირდაპირი და უფრო მრავლისმომცველი
იქნება. თუკი ნაბეჭდ და სამაუწყებლო რეკლამებს
და მარკეტინგულ კამპანიებს შეუძლია ადამიანები
დაიყოლიოს, მიირთვან არაჯანსაღი საკვები, სვან
ლუდი ან მოწიონ სიგარეტი, პრევენციაზე მიმართული
რეკლამები და კამპანიები, წესით, ასევე დამაჯერებელი
უნდა აღმოჩნდეს.
ჩვენს საზოგადოებაში ნარკოტიკებსა და ნარკოპო-
ლიტიკაზე აზრთა უკიდურესი სხვადასხვაობა არსე-
ბობს. ზოგს ყველა ნარკოტიკი მიაჩნია არსები-
თად მავნე ნივთიერებად, რომელსაც კანონი უნდა
არეგულირებდეს; ზოგი − ნარკოტიკების მოხმარებას
არჩევანის საკითხად თვლის (თავისუფალი არჩე-
ვანი ლეგალური ნარკოტიკების შემთხვვაში და თან-
დათანობითი დეკრიმინალიზაცია და ლეგალიზაცია
აკრძალული ნარკოტიკებისთვის); ზოგი კი − ნარკო-
ტიკული საშუალებების ავადმოხმარებას მიიჩნევს
პათოლოგიურ დაავადებად, რომელსაც მკურნალობა
სჭირდება. ყველა ამ შეხედულების მიუხედავად, დიდ
იმედს ვიტოვებთ, რომ ამჟამინდელი და სამომავლო
პრევენციის სტრატეგიები წარმატებული იქნება.
316 თავი 5
ამჟამად არსებული იმედისმომცემი
მიმართულებები
დღესდღეობით პრევენცია საზიარო პასუხისმგებლო-
ბად ითვლება. ყველაზე იმედისმომცემი ის მიმართულე-
ბებია, რომლებშიც შეთანხმებულად მუშაობენ თემის
სხვადასხვა სეგმენტები – ახალგაზრდობა, მოვაჭრე-
ები, პოლიცია, სპეციალისტები, სკოლა, მშობლები,
ხელისუფლება და მედია. მთელი თემი მიდის
კონსენსუსამდე, თუ რა უნდა გაკეთდეს ნარკოტიკული
საშუალებების ავადმოხმარების პრევენციისთვის,
შემდეგ კი თანხმდება კონკრეტულ მოდელებზე,
რომლებიც სავარაუდოდ საუკეთესოდ გამოადგება
პიროვნებებს და მთლიანად თემს.
ადამიანები მთელი ცხოვრების განმავლობაში რისკის
ქვეშ იმყოფებიან. ისინი ზემოქმედებისგან დაუცველი
არიან აკვნიდან სამარემდე, ამიტომ პრევენციის
ძალისხმევა მთელი ცხოვრების დიაპაზონს უნდა
მოიცავდეს.
პირველადმა პრევენციამ შეიძლება ბავშვს თა-
ვიდან აარიდოს ის, რომ არ დაიბადოს წამალ-
დამოკიდებული. ეს ხდება ნარკოტიკების მომხმა-
რებელი ორსული ქალების მკურნალობის გზით.
პრენატალური ზრუნვის პროგრამები აძლიე-
რებს მშობლის უნარებს, ასწავლის შეხების და
უპირობო სიყვარულის მნიშვნელოვნებას და აწვდის
ინფორმაციას სათემო რესურსების შესახებ. პატა-
რები შეიძლება ჩართონ ისეთ აქტივობებში, რაც
გააძლიერებს მშობლებთან ან მზრუნველებთან
მათ მიჯაჭვულობას. თუ ბავშვი მუცლადყოფნის
დროს ნარკოტიკების ზემოქმედებას იყო დაქვემდე-
ბარებული, საგულდაგულო ადრეულ ჩარევას შეუძ-
ლია ხანგრძლივი ეფექტების მინიმუმამდე დაყვანა.
ბავშვობისას პრევენციის უზრუნველმყოფი ძირითადი
სისტემა ოჯახია. მშობლებმა შეიძლება გადაწყვიტონ,
რომ არ დალიონ და არ მოიხმარონ ნარკოტიკი,
განსაკუთრებით, ბავშვების აღზრდის პერიოდში და
შვილებს ჯანსაღი ცხოვრების მაგალითი მისცენ.
დაწყებითმა სკოლამ პრევენცია შეიძლება სასწავლო
პროგრამაში ჩართოს. ბავშვებს შეიძლება ასწავლონ
განმავითარებელი უნარ-ჩვევები, მათ შორის –
შეწინააღმდეგების და გადაწყვეტილების მიღების
უნარები; მოსწავლეებს შეიძლება ასწავლონ,
როგორ მიუდგნენ მორალურ დილემებს და როგორ
გამოამჟღავნონ საკუთარი გრძნობები.
შუა კლასებში ბევრი ბავშვი აღარ უჯერებს უფრო-
სებს, უფრო მეტად სხვა ბავშვებს უგდებს ყურს და
ხშირად იწყებს მოწევას, სმას და ნარკოტიკების
მოხმარებას. თანასწორთა საგანმანათლებლო
პროგრამები გამოავლენს ბუნებრივ ლიდერებს და
ჩართავს მათ სკოლებში მოქმედ თანასწორთა მიერ
განხორციელებულ პრევენციულ საქმიანობებში.
მაღალ კლასებსა და კოლეჯში პრევენცია უფრო უნ-
და დაიხვეწოს, რათა შეეწინააღმდეგოს ნარკოტიკის
 მოსინჯვას, სოციალურ მოხმარებას და მოხმარების
ჩვევად ქცევას – რადგან აქ ახალგაზრდები უფრო
გახსნილი არიან ნარკოტიკების ზემოქმედებისთვის.
პრევენციის ძალისხმევის კონტინუუმი ამ ეტაპზე უნდა
მოიცავდეს კურიკულუმში ჩართვას, ნორმატიულ
განათლებას, მხარდაჭერის სერვისებს, გარემოს
ცვლილებას, პოლიტიკის ჩამოყალიბებას და
გატარებას, აგრეთვე – სოციალურ ვითარებებში
ალკოჰოლის და სხვა ნარკოტიკების მოხმარების
ალტერნატივათა შეთავაზებას.
სამუშაო ადგილებზე პრევენცია უნდა გაგრძელ-
დეს თანამშრომელთა დახმარების პროგრა-
მების მეშვეობით. ისინი უნდა იყოს პროაქტიული
და მოიცავდეს მიმდინარე პრევენციას, გადამი-
სამართებას და სამკურნალო შესაძლებლობებს.
პრევენციული განათლება უნდა ჩაერთოს სამუ-
შაო ტრენინგების ჩვეულებრივ კურსებში. ნარკო-
ტესტირება სამუშაოდ აყვანამდე ხელს უწყობს სამო-
მავლო პრობლემების თავიდან აცილებას.
უნდა შემუშავდეს პროგრამები, რომლებიც მიემარ-
თება და საზოგადო განხილვის საგნად აქცევს
ნარკოტიკების მოხმარებასთან დაკავშირებულ
ჯანმრთელობის რისკებს, როგორიცაა სქესობრივი
გზით გადამდები დაავადებები, მათ შორის – აივ-ისა
და C ჰეპატიტის რისკი ნემსის მოხმარებით, ასევე
თავის შეჯამება
პრევენცია
ავადმოხმარების და ადიქციის პრევენცია, იქნება
ეს ნარკოტიკები თუ კომპულსური ქცევები,
ყოველთვის უფრო ეფექტურია, როცა ცდილობენ,
შეაჩერონ ნარკოტიკების ნაკადი ან უმკურნლონ
ავადმოხმარებას თუ ადიქციას, როცა ის უკვე სახეზეა.
ადიქცია დაავადებაა. დიახ, ეს არის დაავადება,
რომლის პრევენციაც აუცილებელია. ეს არ არის
მხოლოდ ოპიოიდები, სიგარეტი ან არამიზნობრივად
მოხმარებული დანიშნული მედიკამენტები.
ჯერ არ არის დამტკიცებული, რომ მარიხუანას და
ზოგი ნარკოტიკის ლეგალიზაციისთვის ზეწოლა
პერსპექტიული გადაწყვეტილებაა. რადგან
ნარკოტიკების მოხმარება ადამიანის მთელ
ცხოვრებაზე ახდენს გავლენას, ამ საკითხში ბევრ
განმანათლებელს მიაჩნია, რომ პრევენცია აკვნიდან
სამარემდეა საჭირო.
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
– სიგარეტით, სტიმულატორებით და ჭარბი ჭამით
გამოწვეული გულის დაავადებები.
ასაკოვან ადამიანებს პენსიაზე გასვლისწინა სატრე-
ნინგო სესიებმა და გლოვის თემაზე კონსულტაციების
გაწევამ შეიძლება თავიდან აარიდოს ალკოჰოლისა
და სხვა ნარკოტიკების მოხმარება. საველე
პროგრამებმა პრევენციის გზავნილები უნდა
მიაწვდინონ მათ, ვინც სახლზეა მიჯაჭვული
(ძირითადად, ავადმყოფობის ან ხანდაზმულობის
გამო) ან არ დადიან სკოლაში/სამსახურში/საჯარო
ადგილებში, სადაც შესაძლებელი იქნებოდა მათთან
დაკავშირება.
პრევენცია კონკრეტული ჯგუფის საჭიროებებზე უნდა
იყოს მორგებული, აგრარული დასავლეთის ქალა-
ქისთვის შექმნილი პროგრამა შესაფერისი არ იქნება
ლოს-ანჯელესის ცენტრში მდებარე სკოლისთვის.
მეორადი პრევენცია, რომელიც შედგენილია იმი-
სათვის, რომ ნარკოტიკების მომსინჯავებს მიაწოდოს
ინფორმაცია ნარკოტიკების მოხმარების სახიფათო
გავლენაზე, სინამდვილეში, შესაძლოა მოსინჯვისკენ
უბიძგოს ძირითად აუდიტორიას. რადგან პრევენციის
ვერცერთი პროგრამა ვერ იძლევა უნივერსალურ,
განმეორებად შედეგებს, ამიტომ უკვე არსებული
პროგრამები უნდა გადაკეთდეს კონკრეტულ
სიტუაციაზე მოსარგებად.
პრევენციის კონცეფციები
ისტორიულად, ნივთიერებათა ავადმოხმარების
პრევენცია სრული აკრძალვიდან ზომიერ მოხმა-
რებამდე, ზინის შემცირებამდე შეიცვალა. დამა-
შინებელი ტაქტიკა, ნარკოტიკებზე საინფორმაციო
პროგრამები, სიმტკიცის და უნარების გამაძლიე-
რებელი ტრენინგები − წლების განმავლობაში ნა-
ცადი მიმეთოდებია.
პრევენცია სამ ძირითად მიზანს ემსახურება:
პირველადი პრევენცია – დაავადების განვითარების
თავიდან აცილებას არა-მომხმარებლებში; მეო-
რადი პრევენცია – არასათანადო და პოტენციუ-
რად დესტრუქციული გამოყენების შეწყვეტას არა-
დამოკიდებულ მომხმარებლებში; და მესამეული
პრევენცია – ავადმოხმარების და ადიქციის მიმარ-
თულების შეცვლას დამოკიდებულ მომხმარებ-
ლებში.
პრევენციის ეს დონეები ასევე ცნობილია, როგორც
უნივერსალური, შერჩევითი და მიზანმიმართული.
317
 პრევენციის სამი ძირითადი მეთოდია: მიწოდების
შემცირება − სამართლებრივი სასჯელის გაძლიერება
და ნარკოტიკების აკრძალვა; მოთხოვნის შემცირება
− ნარკოტიკებზე ლტოლვის შემცირება; და ზიანის
შემცირება − ზიანის მინიმუმამდე დაყვანა სრული
თავშეკავების მოთხოვნის გარეშე.
პრევენციის სამიზნედ მომხმარებელთა ყველაზე
მნიშვნელოვანი ჯგუფია არა-დამოკიდებული
მომხმარებლები. ესენი ის მომხმარებლები არიან,
რომელთაც დამწყებნი მიბაძავენ.
ისტორია
ნარკოტიკების რეგულირების მცდელობები, განსა-
კუთრებით ალკოჰოლის, მერყეობდა ზომიერ
მოხმარებასა და სრულ აკრძალვას შორის.
კონფლიქტი დღესაც არსებობს ალკოჰოლის/
ფსიქოაქტიური საშუალებების ზომიერ გამოყენებასა
და სამართლებრივ/მორალურ ზიზღს შორის, რა
გზით ან ოდენობითაც არ უნდა მოიხმარდნენ მათ.
ალკოჰოლის ამკრძალავი კანონი ძალაში შევიდა
1919 წელს მეთვრამეტე შესწორების თანახმად,
კანონის აღსრულება დაიწყო 1920 წელს და გაუქმდა
1933 წელს.
აკრძალვამ შეამცირა ჯანმრთელობის პრობლემები,
ზოგი სახის დანაშაული და მოხმარება. ასევე შემცირ-
და ციროზით თუ ღვიძლის სხვა დაავადებებით
გამოწვეული სიკვდილობა.
აკრძალვის შემოღების შემდეგ კრიმინალურ ორგა-
ნიზაციებს აღმავლობის ხანა დაუდგათ.
„ამეთვისტოს ინიციატივა“ იყო კოლეჯის პრეზი-
დენტების მცდელობა ჩამოეწიათ სმის ასაკი 21-
დან 18 წლამდე, რათა თავიდან აეცილებინათ
სტუდენტების სიმთვრალის გამო გარიცხვა და
რეგულაციები კამპუსის რეალურ ცხოვრებასთან
შესაბამისობაში მოეყვანათ.
ნარკოტიკების უკანონო მოხმარება მკვეთრად გაი-
ზარდა 1962 წლის 2%-დან 31%-მდე 1979 წელს;
2012 წლისთვის ისევ შემცირდა 23.9%-მდე.
უნარების გამაძლიერებელი და სიმტკიცის
პროგრამები რისკ-ფაქტორების საპასუხოდ და
მხარდამჭერი სისტემების განვითარება უფრო
ეფექტური პრევენციული ტექნიკები ჩანს, ვიდრე
დაშინების ტაქტიკა და ნარკოტკების შესახებ ცალკე
გამოყენებული საინფორმაციო პროგრამები.
გარემოს ცვლილება ოჯახის დინამიკის შეცვლით,
თანასწორთა ფასეულობების და მედიის ზეგავლენის
გამოყენებით, ინდივიდს მიღმა თემზე დაფუძნებულ
და სისტემებზე ორიენტირებულ პროგრამებს
მოიაზრებს.
საზოგადოებრივი ჯანდაცვის მოდელის მიდგომა
ცდილობს ადიქციის მართვას მიმღების (მომხმა-
რებელი), ხელშემწყობი გარემოსა და აგენტის
(ნარკოტიკი ან ადიქციური ქცევა) ურთიერთ-
318 თავი 5
დამოკიდებულებაზე ზეგავლენით.
საოჯახო მიდგომა ცდილობს ადიქციის მართვას
ოჯახური დინამიკის შეცვლით, მხარდაჭერის, უნა-
რების გაუმჯობესების და თერაპიის გამოყენებით.
პრევენციის მეთოდები
მიწოდების შემცირებაზე უამრავი სააგენტო მუშაობს,
მათ შორის შტატის და ადგილობრივი პოლიციის
დეპარტამენტები, ნარკოტიკებთან ბრძოლის
სამმართველო (DEA), სახაზინო დეპარტამენტი,
ტრანსპორტის დეპარტამენტი და თავდაცვის
დეპარტამენტიც კი (DOD).
ღონისძიებები მოიცავს აკრძალვას, ჩამორთმევას,
პრეკურსორი ქიმიური ნივთიერებების შეზღუდვას,
სამართლებრივი სასჯელის გაზრდას და საზღვრების
გამაგრებას.
პირველადი პრევენცია ცდილობს დაასწროს და
აღკვეთოს ნარკოტიკის პირველადი მოხმარება.
მოხმარების ადრეული დასაწყისი სამომავლო
პრობლემების საუკეთესო მანიშნებელია.
მეორადი მოხმარება უკვე სტრატეგიასაც ახმარს
განათლებას და უნარების გამომუშავებას. ასეთია
ნარკოტიკების მოხმარების თავიდან არიდების
პროგრამები.
მესამეული პრევენცია საქმეში რთავს ჯგუფურ ინტერ-
ვენციას, ინდივიდუალურ და ოჯახურ თერაპიას,
სპეციფიკურ პრევენციას და ცხოვრებისეულ უნა-
რებს, მედიკამენტურ მკურნალობას და შემდგომი
მზრუნველობის სისტემების განვითარებას.
ზიანის შემცირება, როგორიცაა მეთადონით/ბუპრე-
ნორფინით მხარდაჭერა და შპრიცების გაცვლა,
ცდილობს ნარკოტიკული საშუალებების ავად-
მოხმარებისა და ადიქციისგან ზიანის მიღების
მინიმუმამდე დაყვანას.
საპრევენციო ძალისხმევის დამაბრკოლებელია
ლეგალური ნარკოტიკების სიმრავლე, ქუჩის ნარკო-
ტიკებზე ხელმისაწვდომობა, საპრევენციო პროგ-
რამების წარმატების ნელი პროცესი, ძალისხმევის
საზომი ინსტრუმენტების სიმწირე, ადიქციისა და მისი
მკურნალობის შესახებ განათლების, გაცნობიერების
და ადეკვატური დაფინანსების ნაკლებობა.
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების და
ადიქციის სფეროში შეუძლებელია „სწრაფი მოგვა-
რება“. პრევენცია უწყვეტად უნდა მიმდინარეობდეს.
აკვნიდან სამარემდე
პირველად მოხმარების ასაკი და საყოველთაო მოხ-
მარების მაღალი დონე ნარკოტიკებთან დაკავში-
რებულ პრობლემებთან ასოცირდება. ნარკოტიკების
მოხმარება არ უკავშირება რასას, სოციოეკონომიკურ
 კლასს, ასაკს, გენდერს ან ინტელექტუალობის
ხარისხს.
ორსულობა და მშობიარობა
ნარკოტიკები გადალახავენ პლაცენტურ ბარიერს
და ზემოქმედებენ ნაყოფზე. ჩვილი შეიძლება
დაიბადოს დამოკიდებულებით და სახიფათო
აღკვეთის სინდრომებიც ჰქონდეს. ნარკოტიკის
ზემოქმედება დაბადების შემდეგაც გრძელდება.
ნაყოფთა თითქმის 18.6% განიცდის მხოლოდ
ალკოჰოლის ზემოქმედებას; კიდევ 17% განიცდის
მარიხუანას და 17.6% – თამბაქოს ზემოქმედებას.
ნარკოტიკებმა ორსულ ქალებს შეიძლება დაუმძიმონ
ჯანმრთელობის პრობლემები, როგორიცაა დია-
ბეტი, ანემია, სქესობრივი გზით გადამდები დაავა-
დებები და მაღალი არტერიული წნევა. ამას ემატება
ინფიცირებული ნემსით ან ინფიცირებული პარტნიო-
რისგან მიღებული ინფექციები
ორსულ წამალდამოკიდებულებს ხშირად არ უტარ-
დებათ პრენატალური ზრუნვა; მათი ცხოვრების
წესი ქაოტურია და ამან ასევე შეიძლება დააზიანოს
ნაყოფი.
ნაყოფის ალკოჰოლის სპექტრის აშლილობები
(FASD) მოიცავს რიგ პრობლემებს, როგორიცაა
ნაყოფის ალკოჰოლური სინდრომი (FAS), ალ-
კოჰოლთან დაკავშირებული ნეიროგანვითარების
დარღვევა (ARND) და ალკოჰოლთან დაკავში-
რებული თანდაყოლილი დეფექტები (ARBD).
ორსულობისას ოპიოიდების და სტიმულატორების
მოხმარება ახალშობილს აიძულებს აღკვეთის
სიმპტომების მთელი სიმძიმე გადატანოს.
ახალგაზრდები და სკოლა
ალკოჰოლის მოხმარება სკოლების უპირველესი
პრობლემაა; მას მოსდევს თამბაქო და მარიხუანა.
მატულობს რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკების,
განსაკუთრებით, ოპიოიდების ავადმოხმარება.
ალკოჰოლის ავადმოხმარებასთან დასაპირისპი-
რებლად საჭიროა რისკ-ფაქტორების აღიარება,
მოხმარების სარგებლიანობის დემისტიფიკაცია,
სიმტკიცის გაძლიერება და ნორმატიული შეფასების
გამოყენება. საპრევენციო ღონისძიებები ეფექტური
მაშინაა, როცა ის მოსწავლეთა ყველა ასაკზეა
გათვლილი.
კოლეჯის სტუდენტები
კამპუსის ტერიტორიაზე ალკოჰოლის მოხმარება
უპირველესი პრობლემაა, თუმცა მარიხუანას მოხმა-
რების მაჩვენებელიც მაღალია.
კოლეჯის სტუდენტების 37% ჭარბად სვამს (სასმელის
ხუთი ან მეტი დოზა ერთ ეპიზოდზე, ბოლო ორი
კვირის განმავლობაში).
ნარკოტიკების მოხმარება და პრევენცია: აკვნიდან სამარემდე
საძმოებსა და ქალთა კლუბებში, სავარაუდოდ,
უფრო მეტად სვამენ, ვიდრე თავისუფლებაზე მსჯე-
ლობენ.
ალკოჰოლის მეორადი მოხმარება დამანგრეველია
კოლეჯის საერთო საცხოვრებელში მცხოვრებ არა-
მსმელებზე.
ნორმატიული შეფასება მნიშვნელოვანი ინსტრუ-
მენტია კოლეჯის სტუდენტების განათლებაში გადა-
ჭარბებული სმისა და ნარკოტიკების მოხმარების
რეალობის გასააზრებლად.
სიყვარული, სექსი და ნარკოტიკები
ვიაგრა®, ციალისი® და ლევიტრა® ის მედიკამენტებია,
რომლებმაც შეცვალეს დამოკიდებულება ადამიანის
სექსუალობის მიმართ.
ნარკოტიკებმა შეიძლება იმოქმედოს სექსუალური
ფუნქციონირების სხვადასხვა ასპექტზე: შეამციროს
თვითკონტროლი და ხელი შეუწყოს სექსუალური
ფუნქციონირების სტიმულირებას ან დათრგუნვას.
წამლების უმეტესობა, რომელიც სექსუალურ შესა-
ძლებლობებს აძლიერებს, არაეფექტურია სექსუა-
ლური სტიმულაციის არარსებობის შემთხვევაში.
ნარკოტიკებს შეუძლია სექსუალური აგრესიის და
ოჯახში ძალადობის გამოწვევა ან გაძლიერება.
დაბინძურებული ნემსებით ვრცელდება სექსუალური
გზით გადამდები დაავადებები (მაგ., აივ/შიდსი და
ჰეპატიტები). ყველაზე გავრცელებული სგგდ არის
ქლამიდია, გონორეა, სიფილისი, ტრიქომონოზი,
მენჯის ღრუს ანთებითი დაავადება, ადამიანის პაპი-
ლომა ვირუსი, გენიტალური მეჭეჭები და შიდსი.
მსოფლიოში 130-150 მილიონ ადამიანს აქვს
ქრონიკული C ჰეპატიტის ინფექცია, 35 მილიონი
ცხოვრობს აივ დიაგნოზით.
ნარკოტიკები სამუშაო ადგილზე
სამსახურებში ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარება ამერიკის ბიზნესს და საზოგადოებას
წელიწადში $200 მილიარდზე მეტი უჯდებათ –
პროდუქტულობის შემცირების და სამედიცინო და
სამართლებრივი ხარჯების გაზრდის გამო.
დასაქმებამდე ნარკოტესტირება ნარკოტიკებისგან
თავისუფალი სამსახურების კონცეფციის ერთ-ერთი
სტრატეგიაა. თუმცა, სამედიცინო და ლეგალურმა
მარიხუანამ ეს კონცეფცია გამოწვევის წინაშე
დააყენა.
თანამშრომელთა დახმარების პროგრამები (თდპ)
ეხმარება დასაქმებულებს აკონტროლონ საკუთარი
პრობლემა. პროგრამების უმრავლესობა სამუშაო
ადგილს გარეთაა და კონტრაქტის საფუძველზე
მოქმედებს. ასეთი პროგრამები ყოველ დახარჯულ
დოლარზე პერსპექტივაში 5-14 დოლარს ზოგავენ.
319
ნარკოტიკები სამხედრო სამსახურში
აშშ შეიარაღებული ძალები 1970-იანი წლებიდან
ახორციელებს ნარკოტიკული საშუალებების ავად-
მოხმარების ეფექტურ საპრევენციო პროგრამებს.
არალეგალური ნარკოტიკების მოხმარება 1980
წლის 27.6%-დან დაეცა 2.3%-მდე 2008 წელს.
ალკოჰოლის მძიმე მოხმარება ასე მკვეთრად არ
შემცირებულა. მისი მიმდინარე მაჩვენებელი 20%-
ია.
ავღანეთის და ერაყის ომებმა ტესტირების დონე
გაზარდა.
სინთეზურ მარიხუანას და ნაკლებად გავრცელებულ
აბაზანის მარილებს იმიტომ მოიხმარენა, რომ
გაძნელებულია ბევრი ახალი ნაერთის გამოვლენა
ტესტირებით.
სერვისის ყოველ მიმართულებას ნარკოტიკული
საშუალებების ავადმოხმარების საკუთარი საპრევენ-
ციო პროგრამა აქვს.
ნარკოტესტირება
სამუშაო ადგილებზე (მაგ., დასაქმებამდე და
მიზეზობრივი), სამხედრო სამსახურში, სამკურნალო
კლინიკებში, სპორტულ ორგანიზაციებში და საჯარო
უსაფრთხოების სექტორში (მაგ., პილოტებთან და
სატვირთო მანქანების მძღოლებთან), ჩვეულებრივ,
ატარებენ ნარკოტესტირებას.
სამუშაო ადგილზე ტესტირება მოიცავს დასაქმება-
მდე, მიზეზობრივ, შემთხვევით, პერიოდულ, უბე-
დური შემთხვევის შემდგომ, სამეთვალყურეო და
სამსახურში დაბრუნების შემთხვევებში ჩატარებულ
შემოწმებას.
ლაბორატორიული ტესტირებისთვის გამოიყენება
თხელფენოვანი ქრომატოგრაფია (TLC), ფერმენ-
ტით გაძლიერებული იმუნოანალიზის ტექნიკა
(EMIT), აირ-ქრომატოგრაფია/მას-სპექტრომეტრია
კომბინირებულად (GS/MS).
ხელსაწყოებით მოწმდება ნერწყვი, ოფლი და ამო-
ნასუნთქი, მაგრამ შედეგები ნაკლებად ზუსტია და
ჩვეულებრივ, დამტკიცებას მოითხოვს.
ტესტირების ცრუ უარყოფითი შედეგი ხშირად უფრო
მეტ პრობლემას იწვევს, ვიდრე ცრუ დადებითი,
რადგან პირველ შემთხვევაში ადამიანი აგრძელებს
მოხმარებას პრობლემის ზრდის ფონზე.
320 თავი 5
ნარკოტიკები და ხანდაზმულები
ხანდაზმულებს უფრო მეტი მგრძნობელობა აქვთ
ნარკოტიკული საშუალებების ფარმაკოლოგიური
მოქმედების მიმართ. მათ მიერ ალკოჰოლის და
რეცეპტით გასაცემი ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარება უდიდესი პრობლემაა.
ქუჩის ნარკოტიკების ავადმოხმარება მკვეთრად
იკლებს 65 წლის ასაკიდან.
60 წლის და უფროსი ასაკის ადამიანთა 17% ავად
მოიხმარს ალკოჰოლს და ლეგალურ ნარკოტიკულ
საშუალებებს.
ასაკოვან ადამიანებში ფიზიოლოგიური და ქიმიური
პროცესები ისე ეფექტური აღარაა, როგორც
ახალგაზრდებში.
რადგან სხეული ასაკის მატებასთან ერთად კარგავს
ეფექტიანობას, დაბალმა დოზებმაც კი შეიძლება
ძლიერი ეფექტი გამოიწვიოს.
ხანდაზმულთა მიერ ყველაზე ხშირად ავადმოხ-
მარებულ ნარკოტიკებს შორის, ალკოჰოლისა და
თამბაქოს გარდა, არის ოპიოიდები, ძირითადად
ვიკოდინი,® ხველების საწინააღმდეგო ნარკო-
ტიკული ვაჟინები და სხვა ოპიოიდური ანალგეტი-
კები, ბენზოდიაზეპინები − განსაკუთრებით, ქსანაქსი®
და ვალიუმი.®
სამედიცინო დაწესებულებებს ხშირად ეპარებათ
ან შეგნებულად უგულებელყოფენ ხანდაზმულთა
ალკოჰოლის ავადმოხმარების და ნარკოტიკებთან
დაკავშირებულ სხვა პრობლემებს.
მოხუცებს უნდა ჩაუტარდეთ საგანმანათლებლო
საუბრები ზოგადად ნარკოტიკული საშუალებების და
განსაკუთრებით, რეცეპტით გამოწერილი ნარკო-
ტიკების პოტენციური საფრთხეების შესახებ.
დასკვნები
პრევენციის ძალისხმევა უნდა იზომებოდეს შედე-
გებით და არა ქმედებების რაოდენობის მიხედვით.
საზოგადოებაში ნარკოტიკებისთვის მიჩენილი
ადგილი იცვლება ლეგალიზაციის და რეკლამის
მიხედვთ.
პრევენციის ამჟამინდელი იმედისმომცემი მიმართუ-
ლებებია მომლოდინე დედების პრენატალური
ზრუნვა, ოჯახების მხარდაჭერა, ბევრი საპრევენციო
პროგრამა სიცოცხლის მანძილზე, და მეტი
პროგრამა ხანდაზმულებისთვის. ეს პროგრამები
უნდა ერგებოდეს თითოეულ სპეციფიკურ ჯგუფს.
ერთნაირი პროგრამა ყველას როდი გამოადგება.
 6
მკურნალობა

ხელმისაწვდომი ზრუნვის აქტის განხორციელება 2014 წელს ფსიქიკური

თავის ჯანმრთელობის თანასწორობის და ადიქციის სამართლიანობის აქტის
მიმოხილვა გააქტიურებასთან ერთად ქმნის იმის პოტენციალს, რომ მნიშვნელოვნად
გაიზარდოს მკურნალობის ხელმისაწვდომობა იმ პირებისთვის, რომელთაც
ნივთიერებებთან დაკავშირებული და ადიქციური აშლილობები აქვთ.
პოლიტიკის დონეზე ამგვარ ცვლილებას ემთხვევა ამ აშლილობების
სამედიცინო გზით მკურნალობის სწრაფი გავრცელება. ეს თავი მიმოიხილავს
ამ მოვლენების განვითარებას ადიქციის ტვინის დაავადებად განხილვის
ჭრილში, და ასევე იმ საკითხებს და გამოწვევებს, რომლებიც გაჩნდა ადიქციის
სამედიცინო მკურნალობასთან დაკავშირებით. შესწავლილია მკურნალობის
კონტინუუმი პირველადი შეფასებიდან დაწყებული, სამკურნალო
პროგრამების ფართო სპექტრიდან სათანადოს შერჩევით გაგრძელებული
და მკურნალობის გაუმჯობესებული შედეგებით დამთავრებული. ამ თავში
ჯეროვნად მიმოვიხილავთ რეციდივის პრევენციის სტრატეგიებს, ოჯახთან
დაკავშირებულ საკითხებს, კულტურულ ასპექტებს (გენდერი, ხანდაზმულები,
ეთნიკური წარმომავლობა, სექსუალური ორიენტაცია, ფიზიკური
შეზღუდულობა), და ალტერნატიული და დამატებითი მკურნალობის
მიდგომებს. სპეციფიკური მკურნალობა უნდა ჩატარდეს გამოყენებული
ნარკოტიკის კლასის შესაბამისად, ისევე, როგორც კონკრეტული ქცევითი
ადიქციების შემთხვევაში. ამ თავში ასევე მიმოხილულია ლიცენზირებული
მედიკამენტებით მკურნალობის მიდგომები, არალიცენზირებული
მედიკამენტების გამოყენება მკურნალობის პროცესში, და ადიქციის
სამკურნალო ახალი პრეპარატების შემუშავება.

ადიქციის მკურნალობა უკეთეს შედეგებს იძლევა, ვიდრე სხვა ქრონიკული და

ხანგრძლივი აშლილობების შემთხვევაში. ამის მიუხედავად, ის ნაკლებადაა
აღიარებული და ნაკლებად გამოუყოფენ რესურსებს, რაც აუცილებელია
იმ პირთა საჭიროებების ეფექტურად დასაკმაყოფილებლად, ვისაც ნივ-
თიერებებთან დაკავშირებული და ადიქციური აშლილობები აქვთ.

„მათგან, ვინც ალკოჰოლის მოხმარებით გამოწვეული აშლილობის სადია-

გნოსტიკო კრიტერიუმებს აკმაყოფილებს, წლიურად 30%-ზე ნაკლებს
მიუწვდება ხელი მკურნალობაზე. მკურნალობის პროცესში ჩაბმულთაგან
კი მხოლოდ 10% იღებს ისეთ მედიკამენტებს, რომელთა სარგებლიანობა
ამ მდგომარეობის სამკურნალოდ, საგულდაგულოდ არის შესწავლილი.“1

321
 smoking and secondhand smoke.

თავის ტვინის დაავადება

Introduction
შესავალი

Stimulants
„სამკურნალოდare the most
მოსვლისwidely used psychoactive
ერთ-ერთი drugs in theადამიანის
მიზეზი ძველი world. In theტვინის
past fewპათოლოგიურ მდგომარეობაზე
years, the media focus on stimulants centered on bath salts, ფიქრისას
electronic ხშირად
cigarettes, ფსიქიკური და ნერვული სისტემის
stron-
ცხოვრებისგან თავის დაღწევის სურვილი იყო.
ger energy drinks, the expanded traffi cking of methamphetamines დაავადებებს,
from ტვინის
Mexico, more სიმსივნეებსა და თავის ფიზიკურ
სამკურნალო პროგრამაში ყოფნა უნდა გინდოდეს,
contaminated forms of cocaine paste, and a resurgence of ტრავმებს
ecstasy. The more გულისხმობენ;
common- თუმცა, სინამდვილეში ამ
და როგორც კი ამის სურვილი გაგიჩნდება, ეს შენს
place stimulants—caffeine and tobacco—took a back seat to theმხრივ ქიმიურ drugs
more sensational ნივთიერებებზე დამოკიდებულება
გულსა და გონებაში ნამდვილ ცეცხლს აჩენს, ხდები
even though statistics prove that they are more widely used. Even betel nutsდა
ლიდერობს andსაზოგადოების
khat სიჯანსაღეზეც სწორედ
უფრო ნაყოფიერი, უკეთ გესმის, როგორი იყო
are more widely used than cocaine and methamphetamine. ის ახდენს უფრო სავალალო ზემოქმედებას. მაგალი-
შენი ცხოვრება მანამდე და რამდენად მშვენიერი
Last year in the United States: თად, 18-დან 54 წლამდე ასაკის ადამიანებში, თავის
შეიძლება იყოს ის მომავალში.“
ტვინის დაავადებების პრევალენტობა ერთი წლის
46 Almost 4.6 million
წლის, ადიქციის Americans
პრობლემით, used cocaine (including
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში crack), while 1.15 million
shot, snorted, ate, or smoked methamphetamines for nonmedical განმავლობაში
reasons.1 ასეთია:
Compare this with: შფოთვითი აშლილობები − 18.1%
„ვიცი, რომ ეს შეიძლება უცნაურად მოგეჩვენოთ,
67.8 million Americans

განსაკუთრებით whoრაც
მას შემდეგ, smoked cigarettes
საკუთარი
1
ადიქციები გუნებ-განწყობის აშლილობები (დიდი დეპრესია,
144 million

დავძლიე, (18 and
მაგრამ up) who drank coffee on
ტკივილგამაყუჩებლებზე a daily basis
„შეჯდომა“
2,3 ბიპოლარული დაავადება და აფექტური აშლი-
უდავოდ საუკეთესო
43.5 gallons რამ იყო
of soft drinks perჩემს ცხოვრებაში.
person (most of them ლობები)
ეს caffeinated) − დაახლოებით
that were con- 9.5%

vcc sumed (young
იმიტომ, people
რომ ამან average almost three
ბოლოსდაბოლოს times that amount)
განკურნების შიზოფრენია − დაახლოებით 1.1%
3

გზაზე დამაყენა. სწორედ ასე უნდა მეცხოვრა

3.1
მთელი ჩემი ცხოვრების მანძილზე. საბოლოოდ,
ვიპოვე ცხოვრების აზრი, მიზანი, საკუთარი თავის
პატივისცემა და უზარმაზარი ღირსება.“
54 წლის, სამედიცინო სფეროში აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროფესიონალი
„მკურნალობა ნაყოფიერია. მკურნალობის მეცნიე-
რულად დასაბუთებული მიდგომებით შესაძლებე-
ლია ავადმოხმარების შემცირება 40%-დან 60%-მდე.
მართალია, ეს მაჩვენებელი იდეალური სულაც არ
არის, მაგრამ დაახლოებით ისეთივეა, როგორც
სხვა ქრონიკული დაავადებების (მაგალითად,
ასთმა, ჰიპერტენზია და დიაბეტი) განკურნების
პროცენტი. მეტიც, მიუხედავად იმისა, პაციენტი
სრულად განიკურნება თუ არა, მკურნალობა საგრ-
ძნობლად ამცირებს ავადმოხმარებისა და მათზე
დამოკიდებულების ისეთ არასასურველ შედეგს,
როგორიცაა უმუშევრობა, კრიმინალური აქტივობა,
აივ/შიდსი და სხვა ინფექციური დაავადებები.“
დოქტორი ალან ი. ლეშნერი, ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარების ეროვნული ინსტიტუტის ყოფილი დირექტორი
2005 წლისთვის მეთამფეტამინის სამკურნალო პროგ-
რამამ, ე.წ. მატრიცულმა მოდელმა, და სხვა სამკურ-
ნალო მიდგომებმა მეთამფეტამინისა და სხვა ნარ-
კოტიკებისგან ერთწლიანი უწყვეტი თავშეკავების
80-87%-იანი მაჩვენებელი აჩვენა, რაც სხვა ქრონიკული
დაავადებების უმეტესობის მკურნალობის შედეგზე
უკეთესია.3 სხვა ინდიკატორია ალკოჰოლისგან თავშე-
კავების დღეების პროცენტული მაჩვენებელი (PDA –
percentage of days abstinent) მკურნალობის შემდგომ
პერიოდში შედეგების დასათვლელად. 2011 წელს
ბატლერის საკვლევმა ჯგუფმა, ჰაზელდენის ცენტრში
მკურნალობიდან მომდევნო 12 თვის განმავლობაში
დააფიქსირა 95.33% PDA − მკურნალობამდე 37.91%
მაჩვენებელთან შედარებით.2
ყველა სახის ფსიქიკური აშლილობა − დაახლოებით
26.2%.4
ამასთან შედარებით:
ნარკოტიკების უკანონო მოხმარება 12 წლის
და უფროსი ასაკის ამერიკელებში გასულ
თვეში შეადგენდა 8.7%-ს (12-დან 20 წლამდე
არასრულწლოვნებში ალკოჰოლის მოხმარება
მერყეობდა 17.5%-მდე იუტას შტატში და 40%-მდე
ჩრდილოეთ დაკოტაში).
ნიკოტინზე დამოკიდებულების მაჩვენებელი არის
29.1% 12 წელზე უფროს მოსახლეობაში.
აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულება აღენიშნება
ზრდასრული ადამიანების 2%-დან 6%-მდე.5,6
ქიმიურ ნივთიერებებზე დამოკიდებულება ამერიკის
შეერთებულ შტატებში, შესაძლოა, საზოგადოებრივი
ჯანდაცვის ნომერ პირველი განგრძობადი პრობლემა
იყოს.
ყოველწლიურად 443,000-ზე მეტი ამერიკელი
კვდება ნაადრევად ნიკოტინზე დამოკიდებულების
გამო და მათთან ერთად − 53,000 პასიური მწეველი.
კიდევ 80,000 ნაადრევად კვდება ალკოჰოლზე
დამოკიდებულების, მისი ავადმოხმარების, გადაჭარ-
ბებული მოხმარებისა და თანმდევი დაავადებების
გამო.
6,000-დან 10,000-მდე კვდება კოკაინის, ჰეროინისა
და მეთამფეტამინის ზედოზირებისა და დამოკი-
დებულების გამო.
საშუალოდ, ყოველდღიურად 1,740 ამერიკელი კვდება
ნივთიერებათა ავადმოხმარების მიზეზით, ანუ, წუთში
ერთ ადამიანზე მეტი.
ჰოსპიტალიზაციის ყველა შემთხვევის 35%-დან
40%-მდე ნიკოტინით გამოწვეულ ჯანმრთელობის
პრობლემას უკავშირდება

322 თავი 6
 ჰოსპიტალიზაციის ყველა შემთხვევის 25% უკავშირ-
დება ალკოჰოლით გამოწვეულ ჯანმრთელობის
პრობლემას.7,8,9
ეს რიცხვები შემზარავია, განსაკუთრებით, თუ სხვა
მნიშვნელოვან დაავადებებს შევადარებთ, როგორიცაა,
მაგალითად, შიდსი, პროსტატის ან ძუძუს კიბო და
ინსულტი. ამავე დროს, ბევრი ამ დაავადების მიზეზი
ხშირად სწორედ ნივთიერებების ავადმოხმარება და
მათზე დამოკიდებულებაა.
ფსიქოაქტიური პრეპარატების ავადმოხმარებას გააჩნია
ძირეული ზეგავლენა სოციალურ სისტემებზე, ოჯახურ
კავშირებზე, კრიმინალზე, ძალადობაზე, ფსიქიკურ
სიჯანსაღესა და ყოველდღიური ცხოვრების ყველა
სფეროზე. ამ პრობლემის შემცირება მსოფლიოში
ცხოვრების ხარისხს საგრძნობლად გააუმჯობესებს.
თანამედროვე მკურნალობის
საკითხები
თანამედროვე კვლევებში, კლინიკურ პრაქტიკასა და
დისკუსიებში ქიმიურ ნივთიერებებზე დამოკიდებულებისა
და ქცევითი ადიქციების მკურნალობის რვა ასპექტზე
ამახვილებენ ყურადღებას.
1 ადიქციის სამკურნალოდ სულ უფრო ხშირად
გამოიყენება მედიკამენტები.
ვინაიდან ნივთიერებების ავადმოხმარება ტვინის ქიმიურ
შემადგენლობას ცვლის, მიმდინარეობს იმ პრეპა-
რატების ძიება, რომლებსაც ასეთი ქიმიური და სტრუქ-
ტურული ცვლილებების ზემოქმედების შემცირება შეუძ-
ლია. ასეთია:
აღკვეთის მდგომარეობის სიმპტომების შემამსუ-
ბუქებელი მედიკამენტები
ლტოლვის ჩამხშობი მედიკამენტები
ჩანაცვლებითი მედიკამენტები, რომლებიც ნაკლე-
ბად საზიანოა, ვიდრე ავადმოხმარების ძირითადი
საშუალებები
საკვები დანამატები
ანტიდეპრესანტები.
2 ადამიანის ტვინზე ადიქციით გამოწვეული სტრუქ-
ტურული და ფსიქოლოგიური ცვლილებების
ვიზუალიზაციისთვის მკვლევრები გამოსახულების
მიღების ულტრათანამედროვე მეთოდებსა და
დიაგნოსტირების უახლეს ხერხებს მიმართავენ.
ვიზუალიზაციის რთული სისტემების, გენეტიკური კოდის
იდენტიფიცირების ტექნოლოგიებისა და ნეიროქიმიური
ანალიზის სენსიტიური მეთოდოლოგიების განვითარე-
ბამდე ადიქციის არსებობის უარყოფა ადვილად
შესაძლებელი იყო, რადგან ის ქცევით აშლილობად
განიხილებოდა, რომელსაც გამოსაკვლევად მწირი ან
თითქმის არანაირი ფიზიკური ინდიკატორი არ გააჩნდა.
ვიზუალიზაციის ახალი ხერხებით შესაძლებელი გახდა
ადიქციაში ჩართული ტვინის მრავალი სქემის გამოვლე-
ნა (მაგ., გადარჩენა, მოტივაცია, დამახსოვრება/სწავლა,
დაჯილდოება და კონტროლი) და მათში ცვლილებების
გამოსახვა.10,11 ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში (ცნს)
ცვლილების გამოსავლენად გამოყენებული ვიზუალი-
ზაციის ხუთი ყველაზე გავრცელებული ხერხია:12
CAT (კომპიუტერული ღერძული ტომოგრაფია)
თავის ტვინში ნარკოტიკებით გამოწვეული სტრუქ-
ტურული ცვლილებების ვიზუალიზაციისთვის რენტ-
გენის სხივებს იყენებს.
MRI (მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია) ტვი-
ნის ორ და სამგანზომილებიანი, ძალიან დეტა-
ლური გამოსახულების მისაღებად მაგნიტური
ბირთვების პოზიციონირებას იყენებს. ამ დროს
ჩანს ფსიქოაქტიური ნივთიერებების გამოყენებით
გამოწვეული ტვინის ქსოვილის მცირედი ცვლი-
ლებები, ისევე როგორც ტვინის ანომალიები,
რომლებიც ნარკოტიკული საშუალებების მოხმა-
რების მიმართ მგრძნობელობაზე მიანიშნებს.
მაგალითად, MRI-ის გამოყენებით სამხრეთ კალი-
ფორნიის უნივერსიტეტში ჩატარებულმა კვლევამ
აჩვენა, რომ ინდივიდებს, რომელთა ტვინის ქერქის
პრეფრონტალური წილი პატარაა (ნორმაზე 11%-
ით ან მეტით), მათ მრისხანებასა და ძალადობისკენ
მიდრეკილს ხდის. როგორც აღმოჩნდა, ეს
დიაგნოსტიკური ხერხი ისეთივე ზუსტია, როგორც
ფსიქოლოგიური ტესტირების მეთოდები.13
fMRI (ფუნქციური MRI) არის MRI-ის ტექნოლოგიური
ვარიანტი, რომელიც ტვინის მეტაბოლიზმის შესახებ
გვაწვდის ინფორმაციას. fMRI ტესტირების პროცესში
ტვინის სხვადასხვა ნაწილის აქტიურობას გვიჩვენებს.
MRI ტვინის შესახებ მხოლოდ სტრუქტურულ მონა-
ცემებს გვაწვდის და იმასაც გვიჩვენებს, დროთა
განმავლობაში ნარკოტიკული საშუალებების
მოხმარება მასზე რა გავლენას ახდენს. fMRI-ით კი,
სტრუქტურულთან ერთად, ფუნქციური მონაცემების
მიღებაც შეიძლება იმის თაობაზე, თუ რა ხდება
ტვინში ნივთიერებათა მოხმარებით გამოწვეული
აშლილობების შედეგად.
PET (პოზიტრონის გამოყოფის ტომოგრაფია) სკანი-
რებისთვის რადიოაქტიურად მარკირებული რა-
დიკალების მეტაბოლიზმს იყენებს. ამ დროს ხდება
სისხლში მათი ინექცია გლუკოზის მეტაბოლიზმის,
სისხლის მიმოქცევისა და ჟანგბადით გაჯერების
გასაზომად. მიღებული მონაცემებით კი ხდება
ნეიროტრანსმიტერზე ნარკოტიკული საშუალებების
ზემოქმედების ეფექტების ვიზუალიზაცია.
SPECT (ერთფოტონიანი ემისიური კომპიუტერული
ტომოგრაფია) იყენებს რადიოაქტიურ იზოტოპებს
თავის ტვინის სისხლით მომარაგების და ტვინის
მეტაბოლიზმის გასაზომად, რომელიც ნარკოტი-
მკურნალობა 323
 კული საშუალებების მოხმარების დროს ტვინის
აქტივობას (ან აქტივობის არარსებობას) გვიჩვენებს;
ეს ტომოგრაფები PET-ის ანალოგიურია, მაგრამ
შედარებით იაფი და გამოსაყენებლად უფრო
მარტივი.12
DTI (დიფუზურ-ტენზორული ტომოგრაფია) MRI
ტექნოლოგიის ერთ-ერთი ვარიანტია, რომელსაც
ტვინის სხვადასხვა უბნებს შორის კავშირის შესახებ
ინფორმაციის მოწოდება შეუძლია. მას შეუძლია
გამოსახოს ნერვული ბოჭკოები ტვინის თეთრ
ქსოვილში და გვიჩვენოს, როგორ ხდება კომუ-
ნიკაცია ტვინის სხვადასხვა ნაწილს შორის (მაგ.,
დაჯილდოება/განმტკიცებასა და კონტროლში მონა-
წილე უბნებს შორის ადიქციის შემთხვევში).
„ტვინის სკანირებას და ვიზუალიზაციას ადიქციის
კუთხით უამრავი რამის ჩვენება შეუძლია. შეგვიძლია
ბავშვებს, მოზარდებსა თუ ზრდასრულებს ვანახოთ,
ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარება მათ ტვინზე
როგორ აისახება. ეს ბევრად უფრო ეფექტურია,
ვიდრე შემწვარი კვერცხისა და ბეკონის ჩვენება. ეს
ძალიან სასარგებლოა მაშინ, როცა კომპიუტერთან
ზიხართ და თქვენი წამალდამოკიდებული ამხანაგი
ამბობს, რომ ეს არავითარ პრობლემას არ იწვევს.
როცა ის გეტყვით, „ოჰ, სინამდვილეში არავითარი
პრობლემა არ არის,“ თქვენ შეგიძლიათ უპასუხოთ,
„მოდი, აბა, ვნახოთ.“ მეც ბევრჯერ მინახავს, როგორ
იცვლებოდა ამ დროს ადამიანების განწყობა.“
დანიელ ამენი, ამენის ბიჰევიორული მედიცინის კლინიკის დამფუძნებელი
3 არსებობს ისეთი ახალი ინსტრუმენტები, რომლებიც
ადიქციის დიაგნოზს უფრო ეფექტურად სვამს და
კლიენტებისთვის სპეციფიკური სამკურნალო ინ-
ტერვენციების უკეთ შერჩევაში გვეხმარება.
მკვლევრებმა ისეთი ახალი კითხვარები და მეთოდები
შეიმუშავეს, რომელთა საშუალებითაც შეიძლება ალ-
კოჰოლსა და სხვა ნარკოტიკული საშუალებების ავად-
მოხმარებით გამოწვეული პრობლემების სიმძიმის
ობიექტურად გამოვლენა და შეფასება; შედეგად, მოხდა
რამდენიმე ათეული დიაგნოსტიკური ინსტრუმენტის
შემოღება. ამ ინსტრუმენტების დიაპაზონი ფართოა
− დაწყებული მარტივი 4-კითხვიანი თვითშეფასების
ინსტრუმენტებით, როგორიცაა CAGE-AID ტესტი, და
კომპლექსური, 200-კომპონენტიანი ადიქციის/ალკო-
ჰოლიზმის სიმძიმის ინდექსით დამთავრებული. სანდო
დიაგნოსტიკური კრიტერიუმები დღესდღეობით კლიენ-
ტებისთვის სამკურნალო ინტერვენციების ჯეროვანი
შერჩევისთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია. ეს
უკეთეს გამოსავალსა და შეზღუდული რაოდენობის
ხელმისაწვდომი რესურსების ოპტიმალურ გამოყენებას
უზრუნველყოფს. მათ შორის ყველაზე ფართოდ გამო-
ყენებული და, შესაძლოა, ყველაზე პრაქტიკულია
ადიქტოლოგიური მედიცინის ამერიკული ინსტიტუტის
„პაციენტების განთავსების კრიტერიუმები“ (ASAM PPC).
324 თავი 6
ნივთიერებათა მოხმარებით გამოწვეული აშლილო-
ბების (SUD) დიაგნოსტირების ინსტრუმენტების მზარდი
რაოდენობა და ბოლო დროს ფართოდ გავრცე-
ლებული აღკვეთის სიმპტომების სიმწვავის შეფასების
ინსტრუმენტები სამედიცინო დეტოქსიკაციით მკურნა-
ლობის დაგეგმვაში გვეხმარება.
4 გაღრმავდა რეციდივისა და აღდგენა-გამოჯან-
მრთელების ნეირომეცნიერული ცოდნა.
2005 წელს მეცნიერებმა აღმოაჩინეს აქტივობის
შეფერხება ტვინის ქერქის ხუთ ცალკეულ ნაწილში,
რაც 28-დღიანი სტაციონარული მკურნალობის პრო-
გრამიდან გაწერილ მეთამფეტამინზე დამოკიდებული
პაციენტებისთვის რეციდივის გაზრდილ რისკთან იყო
კორელაციაში. „ძველ ტვინში“ არსებული დაჯილდოება/
განმტკიცების სქემისა და პრეფრონტალურ წილში
არსებული კონტროლის სქემის გარდა, რომელიც
ადამიანებს ავადმოხმარებისკენ უბიძგებს, შემდეგ კი
ამის შეწყვეტის უნარს უბლოკავს, ტვინში არსებული
ცვლილებები სტაბილური თავშეკავების უნარს
აზიანებს.14,15
5 უფრო დიდი აქცენტი კეთდება მტკიცებულებებზე
დაფუძნებული მკურნალობის საუკეთესო პრაქტი-
კაზე, ხოლო პრაქტიკაზე დაფუძნებული კლინი-
კური მენეჯმენტის როლი თანდათან კნინდება.
მტკიცებულებებზე დაფუძნებული საუკეთესო პრაქტიკა,
რომელიც მიიჩნევს, რომ პერსონალურ გამოცდი-
ლებაზე, ინტუიციაზე, კომუნიკაციის ამა თუ იმ სტილზე ან
ფოლკლორზე დაყრდნობით ნივთიერებათა ავადმოხ-
მარების მკურნალობა არაეფექტურია, დღესდღეობით
როგორც მკურნალობის, ასევე პრევენციის პარადიგმას
წარმოადგენს. მტკიცებულებებზე დაფუძნებული ძალის-
ხმევის ძირითადი მიზანი არის ის, რომ მკურნალობამ
თანმიმდევრულად უზრუნველყოს ყველაზე საუკეთესო
პოზიტიური გამოსავალი. სამკურნალო რესურსების
სიმწირიდან გამომდინარე, ამ პრაქტიკამ მატერიალური
და დროის რესურსების ხარჯვის თვალსაზრისით, ყვე-
ლაზე ოპტიმალური მკურნალობა უნდა შემოგვთა-
ვაზოს. თუმცა, დღესდღეობით არ არსებობს კონსენსუსი
იმის თაობაზე, თუ რას წარმოადგენს და რა მოეთ-
ხოვება მტკიცებულებაზე დაფუძნებულ პრაქტიკას, ან
რა ოდენობით და როგორი მტკიცებულებებია ამ დროს
საჭირო.
აიოვას პრაქტიკის გაუმჯობესების კონსორციუმი ამ
საკითხებს გასაგები ფორმით გვთავაზობს მკურნა-
ლობის ახალი და არსებული პრაქტიკის (მტკიცებულე-
ბებზე დაფუძნებული პრაქტიკის) შეფასების 13-ქულიანი
კრიტერიუმებით.16
ნივთიერებათა ავადმოხმარებისა და ფსიქიკური ჯანმრ-
თელობის სერვისების ადმინისტრაციამ (SAMHSA) პრე-
ვენციისა და სამკურნალო ინტერვენციების რეკომენდე-
ბული სია შეადგინა, რომელიც ცნობილია, როგორც
მტკიცებულებებზე დაფუძნებული პროგრამებისა და
პრაქტიკის ეროვნული რეესტრი (NREPP). ეს რეეს-
ტრი დღესდღეობით 160 „მოდელურ, ეფექტიან და
იმედის მომცემ“ პროგრამას მოიცავს. 2006 წლის
გაზაფხულზე NREPP გაფართოვდა და გადაისინჯა.
მასში შევიდა ფსიქიკური და ასევე, ადიქციური აშლი-
ლობების მკურნალობების სია (ხელმისწავდომია
საიტზე www.modelprograms.samhsa.gov).17 თუმცა იმის
გამო, რომ არ არსებობს კონსენსუსი იმის თაობაზე, რა
არის მტკიცებულებაზე დაფუძნებული კრიტერიუმები,
ზოგიერთმა შტატმა ასეთი პროგრამებისა და პრაქტიკის
საკუთარი სია შექმნა, რომელიც NREPP-ის ჩამონათვა-
ლისგან მნიშვნელოვნად განსხვავდება.
ამ პრაქტიკის ყველაზე ეფექტიანი ნიმუშები შემუშავე-
ბული იყო და გამოიყენებოდა დიდი ხნით ადრე, ვიდრე
მათი სანდოობის დადგენის პროცესი დაიწყებოდა
ან მანამდეც, სანამ ასეთი კონცეფცია საერთოდ
შეიქმნებოდა („ანონიმური ალკოჰოლიკები“, „ანო-
ნიმური ნარკომანები“ და „12 ნაბიჯის პროგრამა“). გარდა
ამისა, სანდოობის იმ კრიტერიუმების დაკმაყოფილება,
რომლებიც ადგენს, პრაქტიკა მტკიცებულებებზეა და-
ფუძნებული თუ არა, საკმაოდ ძვირადღირებული
პროცედურაა. ვალიდაციის რესურსების არარსებობის
გამო პრაქტიკაზე დაფუძნებული ბევრი გამორჩეული
ინტერვენციისა და პროგრამის გაუქმება ამ სფეროსთვის
ძალიან დიდი დანაკარგი იქნება.
6 არსებობს იმის დამადასტურებელი მტკიცებულე-
ბები, რომ პოზიტიური შედეგების მხრივ, იძულები-
თი მკურნალობა (მაგ., ნარკოსასამართლოები),
ისევე ეფექტიანია (თუ მეტად არა), როგორც ნება-
ყოფლობითი მკურნალობა.
მკურნალობაზე იძულებას სისხლის სამართლის (სს)
სისტემა ნარკოსასამართლოების, სავალდებულო
სასჯელის და პრობაციის ან პირობით ვადამდე გათავი-
სუფლების მეშვეობით ახდენს; ასევე, შტატისა და
ფედერალური კანონმდებლობით, რომელიც იძუ-
ლებით მკურნალობას ითვალისწინებს. განსასჯელებს,
რომლებიც ამ პროგრამას წარმატებით დააასრულებენ,
ბრალდება ეხსნებათ ან პრობაციის ვადა უმცირდებათ.
დღესდღეობით ასეთ პროგრამას ყველა, 50-ვე შტატი
ითვალისწინებს და ნებისმიერ მოცემულ მომენტში,
მასში 70,000-ზე მეტი კლიენტია ჩართული.18
ხუთწლიანი პროგრამის „წამალდამოკიდებულების
მკურნალობა, როგორც ციხის ალტერნატივა“ (DTAP)
ნიუ იორკში განხორციელების დროს მიგნებებმა იძუ-
ლებითი მკურნალობის ეფექტიანობის გაზომვაზე
ორიენტირებული მანამდე ჩატარებული რამდენიმე
კვლევის შედეგი დაადასტურა. DTAP-ის კვლევამ გვი-
ჩვენა, რომ იმ პატიმრებთან შედარებით, რომლებიც
პროგრამაში არ მონაწილეობდნენ, ხელახალი
დაპატიმრების მაჩვენებელი შემცირებული იყო 33%-
ით, ხელახალი მსჯავრდების − 45%-ით, ხოლო ციხეში
დაბრუნების მაჩვენებელი კი 87%-ით. პროგრამის
დასრულების შემდეგ DTAP-ის მონაწილეთა 92%
მუშაობდა, მაშინ როდესაც დაპატიმრებამდე მათი
მხოლოდ 26% მუშაობდა.19,21 კვლევის ანგარიში ასევე
ადასტურებს ამ პროგრამის ეკონომიურობას იმავე
პერიოდით დაპატიმრებასთან შედარებით. კალი-
ფორნიაში ერთი წამალდამოკიდებულის ნარკოსა-
სამართლოში (drug court) საქმის განხილვის ხარჯი
$3,000 შეადგენს, მაშინ, როცა მისი პატიმრობა და
შესაბამისი სასამართლო ხარჯები საშუალოდ $11,000
იქნებოდა.22 ნარკოსასამართლოებს პოზიტიური შე-
დეგი აქვს ორეგონშიც. კვლევის შედეგად აღმოჩნდა,
რომ ნარკოსასამართლოები ხელს უწყობენ სისხლის
სამართლის დანაშაულის შემცირებას 30%-ით ხუთი
წლის განმავლობაში და ეს შედეგი, ინდივიდუალურ
შემთხვევებში, დაკავების მომენტიდან 14 წლამდეც
გრძელდება.23
იმ 100,000-ზე მეტი ადამიანიდან, რომლებმაც ნარკო-
სასამართლოები გამოიარეს, 50%-დან 65%-მდე
პროგრამას ამთავრებს ან მასში აქტიურადაა ჩართული.
ეს პროგრამა სს დამნაშავეებისთვის, საშუალოდ,
ორჯერ უფრო ხანგრძლივი ვადით მკურნალობას
ითვალისწინებს, ვიდრე სათემო პროგრამები. ამის ორი
მიზეზია: უფრო მკაცრი ზედამხედველობა და პატიმ-
რობის საფრთხე.24,25
იძულებითი მკურნალობის ინიციატივების მზარდი
რაოდენობა შეიძლება ძირითადი მოსახლეობისთვის
მკურნალობის ხელმისაწვდომობაზე უარყოფით
გავლენას ახდენდეს, რადგან ბევრი სამკურნალო
დაწესებულება ამ ინიციატივებით ფინანსდება და
ადგილები სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების
სისტემაში ჩართული პირებისთვის აქვს განკუთვნილი.
ამერიკის ეკონომიკის ბოლოდროინდელი კრიზისის
გამო ნივთიერებათა ავადმოხმარების მკურნალობის
ბევრი პროგრამა გაუქმდა, რის გამოც იმ დამოკიდებულ
პირებს, რომლებსაც სისხლის სამართლის მართლ-
მსაჯულების სისტემასთან შეხება არ აქვთ, მკურნა-
ლობისთვის ნაკლები არჩევანი გააჩნიათ, მიუხედავად
იმისა, რომ კანონმდებლობის თანახმად, აკრძალულია
სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სისტემის
პაციენტების მიერ ადგილების დაკავება ისეთ და-
წესებულებებში, რომლებიც ამ კატეგორიისთვის
განკუთვნილი არ არის.
7 შეიმჩნევა რესურსების დეფიციტი ისეთი მკურნა-
ლობის უზრუნველყოფის კუთხით, რომლის ეფექ-
ტიანობა დადასტურებულია.
2010 წლის მაისში გამოქვეყნებული ანგარიშის თა-
ნახმად, ფედერალური და შტატების მთავრობების
მიერ დახარჯული მხოლოდ $28 მილიარდი მოხმარდა
40 მილიონი ადამიანის ადიქციის მკურნალობას. შე-
დარებისთვის, აშშ-მ დახარჯა:
$44 მილიარდი დიაბეტის მკურნალობაზე, რომლი-
თაც დაავადებულია 26 მილიონი ადამიანი
$87 მილიარდი კიბოს მკურნალობაზე, რომლითაც
დაავადებულია 19 მილიონი ადამიანი
$107 მილიარდი გულის დაავადებებზე, რომელიც
27 მილიონ ადამიანს აწუხებს.
მკურნალობა 325
ფედერალურ, შტატის და ადგილობრივ მთავრობათა
ხარჯები საერთო დანახარჯების 11%-ს უტოლდება;
ყოველი დოლარიდან 95 ცენტი შედეგების
აღმოსაფხვრელად არის მიმართული, და მხოლოდ
2 ცენტი იხარჯება პრევენციასა და მკურნალობაზე.26
კვლევებმა აჩვენა, რომ მკურნალობაზე დახარჯული
ყოველი $1 იწვევს $39-ის ეკონომიას, რაც ძირითადად
საპატიმრო, ჯანდაცვისა და დამატებითი სოციალური
სერვისების ხარჯებს, ასევე დაკარგულ სამუშაო
დღეებს უკავშირდება.27,28,29 სხვა კვლევები გვიჩვენებს,
რაოდენ ეფექტიანია მკურნალობის მოდალობის
თითოეული პაციენტის საჭიროებებთან მისადაგება.31
და ბოლოს, კვლევების თანახმად, რაც უფრო უხვად
არის წარმოდგენილი ისეთი დამატებითი სერვისები,
როგორიცაა ჯანმრთელობისა და ფსიქოლოგიური
ზრუნვის პროგრამები და სოციალური მხარდაჭერა,
შედეგი მით უკეთესი იქნება.32
შეზღუდული რესურსები თემის, შტატის და ფედერალურ
დონეზე, მეტი აქცენტი მართულ მკურნალობაზე და
ზოგადად, წამალდამოკიდებულთა მკურნალობაზე
სახსრების ხარჯვის სურვილის უქონლობა ხელს
უშლის ქალაქებს, ოლქებსა და შტატებს სათანადო
მკურნალობით უზრუნველყოს ის ადამიანები, რომ-
ლებსაც ის სასიცოცხლოდ ესაჭიროებათ. 2008
წელს ჩატარებული ნარკოტიკული საშუალებების
მოხმარებისა და ჯანმრთელობის ეროვნული კვლევის
თანახმად, წელიწადში სათანადო მკურნალობას
ვერ იღებს ამის საჭიროების მქონე 17,4 მილიონი
ალკოჰოლის ავადმომხმარებელი და ნარკოტიკული
საშუალებების 6,4 მილიონი უკანონოდ მომხმარებელი.
როგორც იმ პირების გამოკვლევამ აჩვენა, რომლებიც
არ მკურნალობენ, ამის ორი მთავარი მიზეზია:
გადახდისუუნარობა და იმის არცოდნა, სად უნდა მიიღონ
სათანადო მომსახურება. ასეთი პასუხი გამოკითხულთა
ნახევარზე მეტმა გასცა.9,33
მკურნალობის ხელმისაწვდომი სერვისების დეფიციტი
კიდევ უფრო გამწვავდა 2007 წელს დაწყებული მძიმე
ეკონომიკური კრიზისის შემდეგ, რის გამოც შტატების
და ფედერალურმა მთავრობებმა მკვეთრად შეამცირეს
ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და ფსიქოაქტიური ნივთიე-
რებების ავადმოხმარებით გამოწვეული აშლილობების
მკურნალობის დაფინანსება. ამის შედეგად ბევრი
პროგრამა დაიხურა, დარგის სპეციალისტებისგან კი
ლიცენზიის განახლების მოთხოვნამ იკლო.
„ფსიქიკური ჯანმრთელობის თანასწორობის და ადიქ-
ციის სამართლინობის აქტი“ (The Mental Health
Parity and Addiction Equity Act), რომელსაც ხელი
2008 წელს მოეწერა, ნივთიერებათა მოხმარებით
გამოწვეულ აშლილობას სამედიცინო მდგომარეობად
განსაზღვრავს და მკურნალობის მხრივ უთანასწორობის
აღმოფხვრაზეა ორიენტირებული. მართალია, „ადიქ-
ციის სამართლიანობის აქტი“ ძალაში 2009 წლის
ოქტომბერში შევიდა, მაგრამ მისი სრულად განხორ-
ციელება 2014 წლის „ხელმისაწვდომი ზრუნვის აქტის“
ძალაში შესვლამდე გადაიდო. სიმბოლურია, რომ
326 თავი 6
„ადიქციის სამართლიანობის აქტი“ იყო ერთ-ერთი
იმ 20 ბილიდან, რომელიც 2008 წლის „ეკონომიკის
სტაბილიზაციის საგანგებო აქტს“ დაურთეს თან.34 ის
იმითაა ძალიან მნიშვნელოვანი, რომ ადიქცია სცნო
სრულ სამედიცინო აშლილობად და არა მომხმარებლის
მორალურ სისუსტედ ან ინტელექტის ნაკლებობად.
8 კვლავ გრძელდება კონფლიქტი თავშეკავებაზე
ორიენტირებულ და ზიანის შემცირებაზე ფოკუსი-
რებულ მიდგომებს შორის, როგორც მკურნალობის
ფილოსოფიაზე.
დარგის ბევრი სპეციალისტი მიიჩნევს, რომ მომხმარებ-
ლებს, რომლებმაც უკონტროლო მოხმარების ან კომ-
პულსური ქცევის ზღვარი გადაკვეთეს, ადვილად შეუ-
ძლიათ უარის თქმა პირველ ჭიქაზე, პირველ ინექციაზე
ან ფსონზე, მაგრამ მეორე შემთხვევაში ამის გაკეთება
ძალიან უჭირთ. სპეციალისტების აზრით, თავშეკავება
განკურნებისთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია,
რადგან თავად ადიქციის განსაზღვრება კონტროლის
დაკარგვის კონცეფციას ეფუძნება. ჰეით ეშბერის უფასო
კლინიკის მიერ ჩატარებული მრავალი კვლევის შედეგი
გვიჩვენებს, რომ როცა კლიენტს „ხელი წაუცდება“ (მაგ.,
დალევს ერთ ჭიქას, გაიკეთებს ერთ ინექციას ან მოწევს
ერთ სიგარეტს), ეს შემთხვევათა 95%-ში სრულფასოვან
რეციდივში გადაიზრდება-ხოლმე.35
„ზომიერება? სასმელის ერთი ჭიქა ჩემს მადაზე
ისეთივე გავლენას ახდენს, როგორც გავარვარებული
შანთი მშრალი დენთით სავსე კასრზე... როდესაც ერთ
ყლუპს გადავკრავ, თუნდაც მხოლოდ დაგემოვნების
მიზნით, აუცილებლად კიდევ უნდა გავიმეორო,
მაშინაც კი, რომ ვიცოდე, ამის გამო მიწა გასკდება და
პირდაპირ ჯოჯოხეთში მოვადენ ზღართანს.“
ლუთერ ბენსენი37
დარგის სპეციალისტების სხვა ჯგუფს სწამს, რომ
ზიანის შემცირებაა მხოლოდ თავშეკავების ქმედითი
ალტერნატივა. ზიანის შემცირების ეფექტიანობის
შეფასების პრობლემა ის არის, რომ ამ ფენომენს
სხვადასხვა ჯგუფები განსხვავებულად აღიქვამენ.
ზიანის შემცირების ერთ-ერთი განსაზღვრება ასეთია:
„თანდათანობით მზარდი ცვლილებებისთვის მზაობა
და არა ქცევის სრულად შეცვლის მოთხოვნა“. სხვა
განსაზღვრება ასე ჟღერს: „ავადმომხმარებლის მიერ
საკუთარი ქცევით გამოწვეული ზიანის შესამცირებლად
გადადგმული ნებისმიერი ნაბიჯი“.38,39
ზიანის შემცირება მოიცავს:
ჩანაცვლებით თერაპიას, როგორიცაა მეთადონით
ან სუბოქსონით® ჰეროინის ჩანაცვლება, ან მეთილ-
ფენიდატის გამოყენება კოკაინის ნაცვლად
შპრიცების გაცვლას, ინექციებისთვის უსაფრთხო
ადგილების გამოყოფას და ოპიატებზე დამოკიდე-
ბულებისთვის ნალოქსონის დარიგებას
ალკოჰოლის/ნარკოტიკის არამომხმარებელი
მძღოლის გამოყოფას (ე.წ. „ფხიზელი მძღოლი“),
 stimulants explores how the drugs influence the way our society fun
The last part of the chapter focuses on tobacco’s history, effects, and t
panies’ knowledge and use of the addictive properties of nicotine to
of Americans and 50% of the world’s societies. It also examines the 32
სიფხიზლის ჰოსტელებსა და სპეციალიზებულ გამო- იყენებს თავშეკავებაზე
the Surgeon დაფუძნებულ
General, released ფილოსოფიას,
in 2014, on the devastating health con
საფხიზლებელ ადგილებს smoking and
რომელიც, secondhand
თავის smoke. შემცირების ბევრ მე-
მხრივ, ზიანის
თოდს მოიცავს. ეს თავი სწორედ ამ ფილოსოფიას
„ნაკლებად საშიში“ ნარკოტიკული საშუალებებით
ასახავს.
„მძიმე“ ნარკოტიკების ჩანაცვლებას (მაგ., მარიხუანა
ჰეროინის ნაცვლად)

უკანონო ნარკოტიკული საშუალებების შემოწმებას Introduction

მკურნალობის ეფექტიანობა
მომხმარებლებისათვის სახიფათო, განსხვავებული
საშუალებების გამოყენების პრევენციის მიზნით ქიმიური
Stimulants დამოკიდებულება
are the most widely used ამერიკის შეერთებულ
psychoactive drugs in the world.
შტატებში,
years, და focus
the media შესაძლოა მსოფლიოშიც,
on stimulants ჯანმრთე-
centered on bath salts, electronic ci
ალკოჰოლსა და სხვა ნივთიერებებზე წვდომის ლობისა
ger energy და სოციალური
drinks, the expandedდაცვის ნომერ
trafficking პირველი
of methamphetamines from
ასაკობრივი შეზღუდვის ხელახლა დაწესებას (მაგ., პრობლემაა. formsამავდროულად, ის ყველაზე ადვილად
contaminated of cocaine paste, and a resurgence of ecstasy. The m
2008 წლის „ამეთვისტოს ინიციატივა“ ალკოჰოლის place stimulants—caffeine
ექვემდებარება and tobacco—took
მკურნალობას. a back seat to the more sen
კვლევები ადასტურებს,
მოხმარების ასაკის დაწევის მიზნით) even
რომ though statistics prove
ნარკოტიკებისა that they are ავადმოხმარების
და ალკოჰოლის more widely used. Even betel
საკანონმდებლო დონეზე ნარკოტიკული საშუალე- are more widely used
მკურნალობის შედეგიthan გრძელვადიანი
cocaine and methamphetamine.
თავშეკავებაა,
ბების დეკრიმინალიზაციას/ლეგალიზაციას რომელსაც თან სდევს პაციენტის
Last year in the United States: ჯანმრთელობასთან,
მის Almost
სოციალურ
4.6 millionსფეროსთან
Americans usedდა cocaine
სულიერებასთან
(including crack), whi
და ყველაზე სადავო ხერხს: ალკოჰოლის/ნარკო-
დაკავშირებული უზარმაზარი შვება.
shot, snorted, ate, or smoked methamphetamines for nonmedical r
ტიკული საშუალებების კონტროლირებად მოხმა-
რებას ქცევის შეცვლის გზით. Compare this with:
„ყველაფერი, რაც ახლა ვარ და ისიც, რაც ჩემშია,
67.8 million
მიმართული
Americans who smoked
იმისკენ, რასაც cigarettes
ამჟამად აღდგენა-
1
ალკოჰოლის კონტროლით მოხმარებაზე უამრავი
გამოჯანმრთელების
144 million (18 andპროცესში
მყოფი
up) who drank ვაკეთებ.“
coffee on a daily basis2,3
კვლევაა ჩატარებული, მაგრამ განსაზღვრებები მი-
ღებულ მონაცემებს ბუნდოვანს ხდის. რას წარმო- 43.5
56 gallonsმომხმარებელი,
წლის ჰეროინის of soft drinks per person (most of
them caffeinated)
აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ადგენს კონტროლირებადი www.cnsproductions.com/e7vcc
მოხმარება? პაციენტი sumed (young people average almost three times that amount)3
მკურნალობამდე ჩამოყალიბებული ალკოჰოლდამო-
როდესაც ადგილობრივი, შტატის და3.1ფედერალური
კიდებული იყო თუ პრობლემური მომხმარებელი?
მთავრობები მკურნალობისთვის სახსრების გამოყოფის
ზუსტად გაწვდით პაციენტი მიღებული სასმელის რაო-
რაოდენობაზე ბჭობენ, ხშირად უგულებელყოფილია
დენობაზე ინფორმაციას?40 გრძელვადიანი დაკვირ-
ის უდავო ფაქტი, რომ მკურნალობა, თავისთავად,
ვება დადასტურებულად გვიჩვენებს, რომ ჭეშმარიტად
უზარმაზარ თანხას ზოგავს (დიაგრამა 6-1).
კონტროლირებადი მოხმარება არ მუშაობს.41,42 ზიანის
შემცირების ზოგიერთი მომხრე ინდივიდუალურ ხერხებს
მიმართავს, რაც ეხმარება დამოკიდებულ პირს სრული
თავშეკავების მიზნის მიღწევაში. სხვებს კი სწამთ, რომ მკურნალობა და კვლევები
ზიანის შემცირება მკურნალობისა და ნარკოტიკული
საშუალებების მოხმარების ყოვლისმომცველი ფილო-
სოფიაა. ნარკოტიკული საშუალებების და
ალკოჰოლის ავადმოხმარების
მკურნალობის შედეგის გაზომვის საკითხთან დაკავში- მკურნალობის შეფასება
რებით თანმიმდევრულობის დეფიციტი შეიმჩნევა. ის
კალიფორნიაში
თავშეკავების დღეებით უნდა გაიზომოს, მოხმარებული
ნარკოტიკული საშუალებებით, სტაციონარში ვიზიტების Rand Corporation and the Research Triangle ინსტიტუტის
რაოდენობის შემცირებით, ცოლ-ქმრული და სხვა კვლევები მხარს უჭერს კალიფორნიაში ნარკოტიკული
სახის ურთიერთობების გაუმჯობესების საფუძველზე საშუალებებისა და ალკოჰოლის ავადმოხმარების
თუ საზოგადოების მიერ დაზოგილი თანხის მიხედვით? მკურნალობის კვლევის (CALDATA) მიგნებებს, რო-
კონსენსუსის არარსებობა სიტუაციას კიდევ უფრო მელიც კალიფორნიაში განხორციელებულ მკურნა-
ამძიმებს.43 ლობის შედეგების შემსწავლელ ყველაზე მრავლის-
მომცველ და ზუსტ კვლევას წარმოადგენს. შემდეგ
ზიანის შემცირებასა და მკურნალობას შორის ზღვარი
ამ კვლევის დუბლირება რამდენიმე სხვა შტატშიც
ბუნდოვანია და ერთგვარად დამაბნეველიც. ზიანის
მოხდა. ამ კვლევების ფარგლებში მრავალ სხვადასხვა
შემცირება შემოიღეს, როგორც „ნარკოტიკებზე
პროგრამაში ჩართული რამდენიმე ასეული ათასი
ომის“ მოთხოვნის შემცირების სტრატეგიის ამკრძა-
ალკოჰოლზე და ნარკოტიკებზე დამოკიდებული პირე-
ლავი ალტერნატივა; ეს იყო ამ სტრატეგიის მესამე
ბის მკურნალობის შედეგების მონიტორინგი წარმოებდა.
ინტერვენცია, დამატებული პრევენციასა და მკურნა-
ლობას. შეიძლება დაბნეულობა და კონფლიქტი იმ CALDATA-ს კვლევის ფარგლებში 1,850 პირზე დაკვირ-
გარემოებამ გამოიწვია, რომ ზიანის შემცირებასა და ვება მკურნალობიდან 3-5 წლის განმავლობაში ჩატარ-
მკურნალობას შორის ნარკოტიკების ჩანაცვლების და. ნამკურნალები პაციენტების თითქმის 50%-ში უწყვე-
აქტივობების კუთხით ერთგვარი გადაფარვა ხდება. ტი თავშეკავება დადასტურდა. ამას გარდა, აღმოჩნდა,
მკურნალობის ცენტრების უმრავლესობა ეფექტურად რომ ამ კატეგორიაში დანაშაული 74%-ით შემცირდა,
მკურნალობა 327
 არა-ნამკურნალები ადიქცია
პატიმრობა
პრობაცია
სტაციონარული მკურნალობა (გრძელვადიანი)
სტაციონარული მკურნალობა (მოკლევადიანი)
მეთადონით ჩანაცვლებითი თერაპია
ინტენსიური ამბულატორიული მკურნალობა
ამბულატორიული მკურნალობა
0 $10,000 $20,000
დიაგრამა 6-1
წამალდამოკიდებული პირის ამბულატორიული მკურნალობის ხარჯი პატიმრობის ხარჯის მეათედსაც არ შეადგენს.
ავტორების შეფასება
სახელმწიფომ კი მკურნალობაზე დახარჯულ ყოველ
დოლარზე $7 დაზოგა. ძვირადღირებულ პროგრამებში
ეს მაჩვენებელი $4 იყო, იაფ პროგრამებში − $12.
კალიფორნიამ 1991 წლის ოქტომბრიდან 1992 წლის
სექტემბრის ჩათვლით მკურნალობაზე $209 მილიონი
დახარჯა, რის შედეგადაც დაიზოგა $1,5 მილიარდი; ეს,
ძირითადად, დანაშაულის შემცირებისა და სამედიცინო
ხარჯების დაზოგვის წყალობით მოხდა. ერთადერთი
ნეგატიური შედეგი ის იყო, რომ მკურნალობის პროცესში
და უშუალოდ მის შემდეგ პაციენტები შემოსვალს
კარგავდნენ. გარდა ამისა, ამ კვლევის ფარგლებში
შეისწავლეს მრავალი სხვა მახასიათებელი, რომელთა
ანალიზმა მკურნალობის სფეროში დამკვიდრებული
ბევრი კონცეფცია და პრაქტიკა განამტკიცა.
მკურნალობა ყველაზე ეფექტიანი მაშინ არის, რო-
დესაც უწყვეტი ხასიათი აქვს და, სულ მცირე, ექვსი-
დან რვა თვემდე გრძელდება.
მოკლევადიან მკურნალობას არასახარბიელო შე-
დეგი მოაქვს, მაშინ როცა გრძელვადიანი მკურნა-
ლობის (6-8 თვე) შედეგი გაცილებით უკეთესია; ამ
ვადაზე უფრო გრძელვადიანი მკურნალობისას,
მართალია, შედეგი უმჯობესდება, მაგრამ ნაკლები
ინტენსივობით.
ჯგუფური თერაპია ბევრად უფრო ეფექტიანია, ვიდ-
რე ინდივიდუალური.
მკურნალობის შედეგი მოხმარებულ ნივთიერებაზეა
დამოკიდებული. მაგალითად, მათ, ვინც ავადმოხ-
მარების ნივთიერებად ალკოჰოლი დაასახელეს,
ჰეროინის მომხმარებლებზე ორჯერ უკეთესი შედეგი
ჰქონდათ. კოკაინის მომხმარებლების შედეგი კი
სადღაც ამ ორს შორის მერყეობდა.
მკურნალობის შედეგი უმჯობესდება, როდესაც პროგ-
რამა კონკრეტული სამიზნე ჯგუფის კულტურულ
თავისებურებებზეა მორგებული. მაგალითად, ქა-
328 თავი 6
$30,000–$150,000
$20,000–$30,000
$15,000–$20,000
$6,800–$15,000
$4,400–$8,000
$4,200
$2,500
$1,800
$30,000 $40,000
ყოველწლიური სოციალური დანახარჯები
ლებზე ორიენტირებულ პროგრამებს, სადაც და-
მატებით ბავშვებზე ზრუნვის კომპონენტიცაა შეტა-
ნილი, გაცილებით უკეთესი შედეგი აქვს, ვიდრე
იგივე პროგრამებს ამ დამატებითი კომპონენტის
გარეშე. გარდა ამისა, ის პროგრამები, რომლებიც
ასევე ტრანსპორტირების სერვისსაც შეიცავს, უფრო
ნაყოფიერია. მკურნალობის შედეგს აუმჯობესებს
ყველა დამატებითი ინოვაცია, რომელიც სამიზნე
ჯგუფის სპეციფიკურ მოთხოვნილებებს პასუხობს.44,45
ავადმოხმარების მკურნალობის
შედეგების კვლევა
მკურნალობის ეფექტიანობის შესასწავლად ნარკო-
ტიკული საშუალებების ავადმოხმარების მკურნალობის
კვლევის (DATOS) ფარგლებში დაკვირვება 10,010
ინდივიდზე განხორციელდა, რომლებმაც მკურნა-
ლობა 1991-1993 წლებში 11 ქალაქის 100 სამკურ-
ნალო დაწესებულებაში ჩაიტარეს. კვლევის ფარგ-
ლებში შეისწავლეს ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმოხმარება, კრიმინალური საქმიანობა, დასაქმების
მაჩვენებელი და სუიციდური აზრები მკურნალობამდე
და მას შემდეგ.46 კერძოდ, შესწავლილ იქნა ავად-
მოხმარების მკურნალობის ოთხი ტიპი:
მეთადონის ამბულატორიული პროგრამები
გრძელვადიანი (რამდენიმეთვიანი) რეზიდენტული
პროგრამები
მოკლევადიანი (30 დღემდე) სტაციონარული პროგ-
რამები
ნარკოტიკებისგან თავისუფალი ამბულატორიული
პროგრამები
მკვლევრებმა აღმოაჩინეს, რომ მკურნალობის შემდეგ
ყველა საშუალების მოხმარება 50%-დან 70%-მდე
ფარგლებში შემცირდა. ავადმოხმარების საბოლოო
დონე ყველა ამ ოთხი ტიპის პროგრამების შედეგად,
დაახლოებით, ერთნაირი იყო. ყველაზე ნაყოფიერი
მოკლე- და გრძელვადიანი რეზიდენტული პროგრამები
აღმოჩნდა. შეკავების დაბალი მაჩვენებლები ყველაზე
პრობლემურ (მძიმე) პაციენტებს აღმოაჩნდათ.47
შესწავლილი პაციენტების უმრავლესობამ განაცხადა,
რომ არ მიუღია ის მომსახურება, რომელიც, მისი
აზრით, ესაჭიროებოდა. კვლევამ ასევე აჩვენა, რომ
შეთავაზებული სერვისების რიცხვი დროთა განმავ-
ლობაში შემცირდა.48
მკურნალობის ეპიზოდების
მონაცემები
ნივთიერებათა ავადმოხმარების მკურნალ პროვაიდე-
რებთან პაციენტების ნაკადის შესახებ აღწერილობითი
ინფორმაციის უზრუნველსაყოფად, კვლევის „მკურნა-
ლობის ეპიზოდების მონაცემები“ (TEDS) ფარგლებში
მონაცემები 50-ივე შტატიდან, კოლუმბიის ოლქისა
და პუერტო-რიკოს ჩათვლით, გროვდება. ეს კვლევა
„ნარკოტიკული საშუალებებისა და ალკოჰოლის
სერვისების ინფორმაციის“ (DASIS) ნაწილს წარმოად-
გენს. ამ კვლევის შესახებ ინფორმაციის მოძიება
შესაძლებელია ბეჭდური გამოცემებიდან ან ონლაინ
(https://wwwdasis.samhsa.gov/dasis2/teds.htm).
ნივთიერებათა ავადმოხმარების
მკურნალობის სერვისების
ეროვნული კვლევა
ნივთიერებათა ავადმოხმარების მკურნალობის სერვი-
სების ეროვნული კვლევა (N-SSATS) ამერიკის შეერ-
თებულ შტატებში წამალდამოკიდებულების მკურ-
ნალობის ყველა (როგორც საჯარო, ასევე კერძო)
დაწესებულებაზე ყოველწლიურ დაკვირვებას გუ-
ლისხმობს. TEDS-ისგან განსხვავებით, რომელიც
პროგრამაში ჩართულ კლიენტებზეა ფოკუსირებული,
N-SSATS სწავლობს საკუთრივ დაწესებულებებს და
მათი შეფასების სერვისებს, მზრუნველობის უწყვეტობას,
გარდამავალ სერვისებს, სათემო პროგრამებსა და
სხვა მომსახურებას. ამ კვლევის შესახებ ინფორმაციის
მოძიება შეგიძლიათ ბეჭდური გამოცემებიდან ან
ონლაინ www.oas.samhsa.gov/DASIS/2k5nssats.cfm.
პენსილვანიის უნივერსიტეტის
მკურნალობის კვლევითი ინსტიტუტი
„წამალდამოკიდებულების მკურნალობის ეკონომიკური
სარგებელი: მტკიცებულებების კრიტიკული მიმოხილვა
პოლიტიკის შემქმნელებისთვის“, რომელიც 2005
წლის თებერვალში გამოქვეყნდა, ნივთიერებების
ავადმოხმარების ხარჯეფექტურობას ადასტურებს.
თითქმის ორი ათეული წლის განმავლობაში ჩატარე-
ბული წამალდამოკიდებულების მკურნალობის შედე-
გების 1,000-ზე მეტი კვლევის მეტა-ანალიზმა აჩვენა,
რომ თითოეულმა დახარჯულმა $1-მა 33¢-იდან
$39-მდე დაზოგა. მეტა-ანალიზი წარმოადგენს მრა-
ვალი კვლევის სისტემურ ანალიზს, რაც ტარდება ამ
კვლევებიდან მიღებული შედეგების ინტეგრირების
მიზნით. როგორც ჩატარებულმა მეტა-ანალიზმა აჩვენა,
წამალდამოკიდებულების მკურნალობაში ჩადებული
ინვესტიციებისგან მიღებული ზარალი არც ერთ
შესწავლილ კვლევაში არ გამოვლინდა. ძირითადი
ეკონომიკური სარგებელი კი უკავშირდებოდა დანა-
შაულის შემცირებას (მათ შორის, პატიმრობისა და
ვიქტიმიზაციის ხარჯებს) და მკურნალობის შემდ-
გომი ჯანდაცვის ხარჯების კლებას.27 შესწავლამ ასევე
აჩვენა, რომ ნივთიერებათა ავადმოხმარების მკურნა-
ლობის შემთხვევაში, ჯანდაცვის სერვისების გამო-
ყენება და ხარჯები მცირდებოდა, რაც არა მარტო
საკუთრივ წამალდამოკიდებულთა მკურნალობით
იყო გამოწვეული, არამედ, იმითაც, რომ მათი ოჯახის
წევრები ჯანდაცვის სერვისებს უკვე ნაკლებად მიმარ-
თავდნენ.
მკურნალობა და
სასჯელაღსრულების
დაწესებულებები
აშშ-ის იუსტიციის დეპარტამენტის 2010 წლის ანგარიშის
თანახმად:
2,284,913 ამერიკელი იმყოფებოდა ფედერალურ,
შტატის ან ადგილობრივ ციხეში, 93,000 კი არა-
სრულწლოვანთა დაკავების დაწესებულებებში, რაც
მსოფლიოში პატიმართა ყველაზე დიდ პოპულაციას
წარმოადგენს.
5 მილიონ პირზე მეტს ჰქონდა მისჯილი პირობითი
მსჯავრი ან პრობაცია.282
ფედერალური პატიმრების დაახლოებით 57% და
შტატის პატიმრების 20% სასჯელს ნარკოტიკულ
საშუალებებთან დაკავშირებული დანაშაულისთვის
იხდიდა; 11.5% დაკავებული იყო ნარკოტიკული
საშუალებების ავადმოხმარებასთან დაკავშირებული
სამართალდარღვევების გამო (1.6 მილიონი
დაკავება), 1.2 მილიონი − არალეგალური საშუა-
ლებების ფლობის გამო.
დაკავებულთა 40-65%-ს ტესტირების შედეგად
ნარკოტიკული საშუალებებისა და ალკოჰოლის
მოხმარება დაუდგინდა.344
პრობაციაზე მყოფ პირთა 24% პრობაციაზე იმყო-
ფებოდა ნარკოტიკულ საშუალებებთან დაკავში-
რებული სამართალდარღვევების გამო და 17%
− ალკოჰოლის ზემოქმედების ქვეშ ავტომობილის
მართვისთვის; მათი მომსახურების საშუალო ვადა
22-დან 27 თვემდე გაიზარდა.49
მკურნალობა 329
 This chapter examines the wide range of stimulants that are ava
იმ პატიმართა პროცენტული წილი, რომელთაც ლობას
In This wide. სამართალდამრღვევების 17%-ზე ნაკლები
The drugs include strong stimulants იღ-
such as cocaine/crack,
ნარკოტიკული საშუალებების (ალკოჰოლის გარდა) Chapter ებს.amine,
ამავე diet
დროს,pills, and medications
მკურნალობის კურსი for გავლილი
attention-defi
აქვსcit/hyperact
მოხმარება დაუდგინდათ, ზოგად პოპულაციაში ყველა (ADHD).
სახისThe weaker ones include
მსჯავრდებულების plant stimulants
(პატიმარი, პრობაციო- such as kha
ephedrine, caffeine, and nicotine.
მოხმარების მაჩვენებელს რამდენჯერმე აღემატება. ნერი, პირობით განსასჯელი) დაახლოებით 50%-ს. Today the frequency
56 of new sy
იმ პატიმართა მაღალი წილის მიუხედავად, ვისაც lants being created to stay one step ahead of detection, legal penalties
ნარკოტიკებთან დაკავშირებული პრობლემები is causing drug enforcement agencies
„კალიფორნიაში, ადრეულ 90-იანებში ჩვენ ცხრა to amp up their activities. Synt
drugs deceptively sold as bath salts
ახალი ციხე ავაშენეთ, მაგრამ არ აგვიშენებია არცthat are actually a form of desi
აქვთ, მკურნალობა ხელმისაწვდომია მოხმარების
phetamine, derived mostly from methcathinone.
სერიოზული ჩვევების მქონე პატიმრების მხოლოდ ერთი ახალი უნივერსიტეტი. ამავე დროს, და-
10%-თვის. არადა, ფედერალური საპატიმროების ფიAnნანსების
in-depth შემცირების გამო,financial,
look at the social, შემცირდა წამალ-
physical, and emotional
94%, შტატის საპატიმროების 54% და ციხეების 33% stimulants
დამოკიდებულებისexplores how the drugs
მკურნალობის infl uence the
შესაძლებ way
ლო- our society fu
ნივთიერებათა ავადმომხმარებელ პატიმრებს ადგილზე ბებიც. არადა,
The last part ofჩვენი პატიმრების
the chapter focuses80-85%-ს
on tobacco’ საკუთარი
s history, effects, and
მკურნალობის შესაძლებლობას სთავაზობს.9,49 ამ დანაშაულის მთავარ
panies’ knowledge andმიზეზად
use of the ნარკოტიკულ საშუა- of nicotine
addictive properties
სფეროში ჩატარებული კვლევები გვიჩვენებს, რომ ლებებთან
of Americansდაკავშირებული პრობლემები
and 50% of the world’ s societies.აქვს ჩაწე-
It also examines the 3
სამკურნალო დაწესებულებებთან შეხება პატიმრების რილი.
the ვფიქრობ,
Surgeon General, რომ
releasedპრიორიტეტების
in 2014, on the ამბავში
devastating health co
შედარებით დაბალ პროცენტს აქვს. გაცილებით მაგრად
smoking მოვიკოჭლებთ.“
and secondhand smoke.
ნაკლები პროგრამა მუშაობს იმ საპატიმრო განათლების კონსულტანტი კალიფორნიიდან
დაწესებულებებში, სადაც პატიმრები უფრო მცირე ხნით
არიან განთავსებულნი.50

2005 წლისთვის სისხლის სამართლის პასუხისგებაში

6.9 მილიონი ზრდასრული ადამიანი იყო მიცემული;
Introduction
მკურნალობის პრინციპები და მიზნები
აქედან 5 მილიონი პრობაციონერი იყო ან ეფექტიანი
Stimulants are theმკურნალობის
most widely used psychoactive drugs in the world
პირობითი მსჯავრი ჰქონდა მისჯილი. დანარჩენები
პრინციპები
years, the media focus on stimulants centered on bath salts, electronic c
პატიმრობაში იმყოფებოდნენ.50 იუსტიციის სტატისტიკის
ger energy drinks, the expanded trafficking of methamphetamines from
ბიუროს მონაცემებით, დაპატიმრებამდე შტატის contaminated forms of cocaine paste, and a resurgence of ecstasy. The
სასჯელაღსრულების დაწესებულებების პატიმრების ნარკოტიკების ავადმოხმარების
place stimulants—caffeine ეროვნულმა
and tobacco—took a back ინსტი-
seat to the more s
70% და ფედერალური პატიმრების 57% ნარკოტიკულ ტუტმაthough
even (NIDA) 13 prove
statistics პრინციპი შემოიღო,
that they are more რომლებიც
widely used. Even bet
საშუალებებს რეგულარულად მოიხმარდნენ.52 2002 ასახულია
are more widelyდოკუმენტში „წამალდამოკიდებულების
used than cocaine and methamphetamine.
წელს პატიმრობაში მყოფი ქალების 52% და მამაკაცების მკურნალობის პრინციპები: კვლევაზე დაფუძნებული
Last year in the United States:
44% ალკოჰოლზე ან ნარკოტიკულ საშუალებებზე სახელმძღვანელო“ (მეორე გამოცემა).46 ამ პრინციპების
დამოკიდებულის კრიტერიუმებს პასუხობდა.53 Almost 4.6 million Americans used cocaine (including crack), wh
გამო ყენება შეიძლება ნებისმიერ სამკურნალო დაწესე-
shot, snorted, ate, or smoked methamphetamines for nonmedical
არასრულწლოვანი პატიმრების კვლევამ აჩვენა, რომ ბულებაში, პროგრამასა თუ თერაპიულ მეთოდში:
დაკავების მომენტში ნარკოტიკულ საშუალებებზე Compare this with:
ჩატარებული ტესტირებით, ბიჭების 56%-სა და 1. ადიქცია კომპლექსური, მაგრამ განკურნებადი
67.8 million Americans who smoked cigarettes1
გოგონების 40%-ს დადებითი შედეგი აღმოაჩნდა.49 დაავადებაა, რომელიც თავის ტვინის ფუნქციასა
144 ქცევაზე
და million (18 and up) who
მოქმედებს. ისdrank coffee
ტვინის on a daily basis2,3
სტრუქტურასა
პატიმრებსა და სისხლის სამართლის პასუხისგებაში 43.5ფუნქციას
და gallons ofცვლის,
soft drinks
რაცper person (most
საბოლოოდ of them caffeinated
სტაბილურ
მიცემულ ადამიანებზე უფროwww.cnsproductions.com/e7vcc
ადრე ჩატარებულმა sumed (young people
ცვლილებებს იწვევს. average almost three times that amount)3
კვლევებმა აჩვენა, რომ ნარკოტიკული საშუალებების
2. არ არსებობს მკურნალობის ერთი 3.1კონკრეტული
ავადმოხმარების მკურნალობა რეციდივს რადი-
კალურად ამცირებს მაშინ, როცა მკურნალობა სათემო მეთოდი, რომელიც ყველა ინდივიდისთვის ოპტი-
სერვისებთან არის ბმაში და მხოლოდ საპატიმროში მალური იქნება. პაციენტის წარმატებისთვის კრი-
ხელმისაწვდომ სერვისებს არ უკავშირდება.54 იმის ტიკული მნიშვნელობა აქვს მკურნალობის პირო-
გამო, რომ პატიმრობის ხარჯი წელიწადში $25,000-დან ბების, ინტერვენციებისა და სერვისების მისადაგებას
$40,000-მდე მერყეობს (დამნაშავის ოჯახის დახმარების, თითოეული ინდივიდის საჭიროებებზე.
ადამიანური და ქონებრივი ზარალის ანაზღაურებისა და 3. მკურნალობა ადვილად ხელმისაწვდომი უნდა იყოს.
ათეულობით სხვა ვალდებულებასთან დაკავშირებული ბევრი პოტენციური პაციენტი შეიძლება დაიკარგოს,
ხარჯის გაუთვალისწინებლად), ამბულატორიული თუ მკურნალობა დაუყოვნებლივ და ადვილად
მკურნალობა კი წელიწადში $1,800-დან $4,000- ხელმისაწვდომი არ არის. რაც უფრო ადრე დაიწყება
მდე ჯდება, დაზოგილი თანხის ოდენობა საკმაოდ მკურნალობა, პოზიტიური გამოსავლის ალბათობა
შთამბეჭდავი გამოდის.60 მით უფრო დიდია.
მიუხედავად უამრავი მტკიცებულებისა, რომელიც ნარ- 4. ეფექტიანი მკურნალობა ინდივიდის მოთხოვნი-
კოტიკული საშუალებების მოხმარებისა და ალკო- ლებებს მრავალმხრივად პასუხობს და მხოლოდ
ჰოლიზმის პრობლემებთან სს პასუხისგებაში მიცემული ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარებით არ
ადამიანების კავშირსა და მკურნალობის ეფექტია- შემოიფარგლება. ყურადღება, ასევე, თანმდევ
ნობაზე მეტყველებს, იუსტიციის სტატისტიკის ბიუროს სამედიცინო, ფსიქოლოგიურ, სოციალურ, სამსახუ-
მონაცემებით, საპატიმრო დაწესებულებებში მკურნა- რებრივ და სამართლებრივ პრობლემებზეც უნდა

330 თავი 6
 გამახვილდეს. მკურნალობა ინდივიდის ასაკის,
სქესის, ეთნიკური წარმომავლობის და კულტურის
შესაბამისი უნდა იყოს.
5. მკურნალობის ეფექტიანობისთვის კრიტიკულად
მნიშვნელოვანია მისი სათანადო ხანგრძლივობა.
დამოკიდებული პირების უმრავლესობას ნარკო-
ტიკული საშუალებების მოხმარების მნიშვნელოვნად
შესამცირებლად ან შესაწყვეტად, სულ მცირე,
მკურნალობის სამი თვე სჭირდება. გამოჯანმრთე-
ლება გრძელვადიანი პროცესია, რომელიც ხშირად
მრავალ სამკურნალო ეპიზოდს მოითხოვს.
6. ინდივიდუალური და/ან ჯგუფური კონსულტირება
და ბიჰევიორული თერაპიის სხვა პროგრამები
მკურნალობის ყველაზე გავრცელებული ფორმებია.
მოტივირება ცვლილებისთვის, თავშეკავების სტიმუ-
ლირება, მოხმარების გადაჩვევის საჭირო უნარების
განვითარება, მომხმარებლისთვის დამახასია-
თებელი აქტივობების ჩანაცვლება და უკეთესი
ინტერპერსონალური ურთიერთობების მხარდაჭერა
− ყველა ეს მეთოდი ნაყოფიერია.
7. მედიკამენტები ბევრი პაციენტისთვის მკურნალობის
მნიშვნელოვან კომპონენტს წარმოადგენს, განსაკუთ-
რებით მაშინ, როცა მას თან ახლავს კონსულტირება
და სხვა სახის ბიჰევიორული თერაპიები. მეთადონი,
ბუპრენორფინი, ნალტრექსონი, აკამპროსატი,
დისულფირამი, ტოპირამატი, ნიკოტინის ჩანაცვლე-
ბითი პროდუქტები (წებოვანი ლენტები, საღეჭი
რეზინი, საწუწნი აბები), ბუპროპიონი და ვარენიკლინი
შეიძლება მკურნალობის ეფექტური კომპონენტი
იყოს, თუ კომპლექსური ბიჰევიორული პროგრამის
ნაწილს წარმოადგენს.
8. ინდივიდის მკურნალობა და შეთავაზებული სერვი-
სები მუდმივ რეჟიმში უნდა მოწმდებოდეს და
საჭიროებების ცვლილებისას შესაბამისად იცვლიდეს
სახეს. მკურნალობისა და აღდგენა-გამოჯანმრთე-
ლების პროცესში მყოფ პაციენტს შეიძლება სხვა-
დასხვა სერვისებისა და მკურნალობის კომპო-
ნენტების კომბინირება დასჭირდეს.
9. ბევრ წამალდამოკიდებულს სხვა ფსიქიკური აშლი-
ლობაც აღენიშნება. პაციენტები, რომლებსაც ერთი
აშლილობა აღენიშნებათ, სხვა აშლილობებზეც
უნდა შემოწმდნენ. მკურნალობა, მათ შორის, სამე-
დიცინო პრეპარატების გამოყენება, ყველა არსებულ
აშლილობაზე უნდა იყოს მიმართული.
10. მედიკამენტური დეტოქსიკაცია წამალდამოკიდე-
ბულების მკურნალობის მხოლოდ პირველ ფაზას
წარმოადგენს და, თავისთავად, გრძელვადიან
პერსპექტივაში ნარკოტიკული საშუალებების მოხმა-
რებაზე ნაკლებ ზემოქმედებას ახდენს. პაციენტებმა
მკურნალობა დეტოქსიკაციის კურსის შემდეგაც უნდა
გააგრძელონ.
11. მკურნალობა ეფექტიანი რომ იყოს, არ არის აუცი-
ლებელი, ნებაყოფლობითი სახე ჰქონდეს. სან-
ქციებმა ან ოჯახის მხრიდან წახალისებამ, დასაქმების
საკითხებმა ან სისხლის სამართლის (სს) სისტემამ
შეიძლება მნიშვნელოვნად გაზარდოს როგორც
მკურნალობაში ჩართვის ალბათობა, ასევე თავშე-
კავების მაჩვენებელიც.
12. მკურნალობის პროცესში ნარკოტიკული საშუალე-
ბების მოხმარებაზე მონიტორინგი მუდმივად უნდა
წარმოებდეს, რადგან რეციდივებია მოსალოდნელი.
მონიტორინგი პაციენტისთვის შეიძლება მძლავრ
სტიმულად იქცეს და მას ნარკოტიკების მოხმარე-
ბისგან თავშეკავებაში დაეხმაროს. გარდა ამისა, ის
რეციდივის შესახებ ადრეულ სიგნალებსაც გაწვდით.
13. სამკურნალო პროგრამები უნდა მოიცავდეს შემო-
წმებას აივ/შიდსზე, B და C ჰეპატიტებზე, ტუბერ-
კულოზსა და სხვა ინფექციურ დაავადებებზე,
ისევე როგორც რისკის შემცირებისკენ მიმართულ
კონსულტირებას, რაც პაციენტს ისეთი ქცევის
მოდიფიცირებაში/შეცვლაში დაეხმარება, რომე-
ლიც მისთვის და მის ირგვლივ მყოფებისთვის
ინფიცირების საფრთხეს წარმოშობს. ნივთიერებათა
ავადმოხმარების მკურნალობამ შეიძლება ხელი
შეუწყოს სხვა სახის მკურნალობის ჩატარებასაც.57
ამ კონცეფციების უმრავლესობის სრულად განხორ-
ციელება საკმაოდ ძვირია, ამიტომ ადგილობრივ,
შტატის და ფედერალურ მთავრობებს, ისევე როგორც
ჯანდაცვის სისტემებს, არ ძალუძთ ან არ სურთ მათი
სრულად განხორციელებისთვის აუცილებელი სახს-
რების გამოყოფა. 2009 წლიდან, როცა ეს პრინციპიები
ჩამოყალიბდა, მთელი ხუთი წლის განმავლობაში
მხოლოდ რამდენიმე რეკომენდაციის განხორციელება
თუ მოხერხდა თითზე ჩამოსათვლელ პროგრამებში.
ავადმოხმარების მკურნალობის
პრინციპები სისხლის სამართლის
სისტემაში
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარების ეროვ-
ნულმა ინსტიტუტმა სისხლის სამართლის (სს) სისტემაში
ჩართული ინდივიდების მკურნალობის 30-წლიანი
კვლევის შედეგად 2006 წლის ივლისში მსგავსი 13
პრინციპი გამოჰყო:
1. წამალდამოკიდებულება თავის ტვინის დაავადებაა,
რომელიც ქცევაზე აისახება.
2. წამალდამოკიდებულებისგან განკურნება ეფექტიან
მკურნალობასა და პრობლემის გრძელვადიან მარ-
თვას მოითხოვს.
3. ქცევის სტაბილურად შეცვლას გრძელვადიანი
მკურნალობა სჭირდება.
4. მკურნალობის პირველი ნაბიჯი მდგომარეობის
შეფასებაა.
მკურნალობა 331
 ნარკოტიკების მოხმარება პატიმრებს შორის
პატიმრები, ნარკოტიკზე დადებითი ტეტსით (%)

70% ქალები

60% კაცები
მოსალოდნელი
50%
გოგონები
40%
მოსალოდნელი
დიაგრამა 6-2
30% საპატიმრო დაწესებულებებში ხდება ნარკოტიკულ
ბიჭები საშუალებებზე ტესტირება, გარდა ალკოჰოლისა.
20% ალკოჰოლს თუ გამოვრიცხავთ, პატიმრებს
შორის ყველაზე გავრცელებული ნარკოტიკული
10% საშუალებებია მარიხუანა და კოკაინი.

0 პატიმრების მიერ ნარკოტიკების ავადმოხმარების

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 მონიტორინგის პროგრამა, 2006
წელი

5. სერვისების ინდივიდის საჭიროებებზე მორგება სს სისტემის პოპულაციაში ნარკოტიკული საშუა-

ეფექტიანი მკურნალობის მნიშვნელოვანი ნაწილია. ლებების ავადმოხმარების მკურნალობის სფერო
სტაბილურად ფართოვდება, რასაც ხელს უწყობს
6. მკურნალობის პროცესში ნარკოტიკული საშუა-
ნარკოსასამართლოებისა და სასჯელის იძულებითი
ლებების მოხმარება, შესაბამისი ტესტირების მეშვეო-
ალტერნატივების წარმატება. სს სისტემის პოპულაციაზე
ბით, ფრთხილ მონიტორინგს უნდა დაექვემდე-
ორიენტირებული მკურნალობის პრინციპები სასარგებ-
ბაროს.
ლო და კულტურულად რელევანტურია. ზემოთ ჩამოთვ-
7. მკურნალობა კრიმინალურ ქცევასთან დაკავში- ლილი პრინციპების სრულად განხორციელებას ხელს
რებულ ფაქტორებზე უნდა იყოს ფოკუსირებული, უშლის სს სისტემის ტრადიციული საჭიროება, დაიცვას
როგორიცაა დამოკიდებულებები და რწმენა, რომ- მისი იურისდიქციის ქვეშ მყოფი ზოგადი მოსახლეობა
ლებიც ხელს უწყობს დანაშაულებრივი ცხოვრების პოტენციური დამნაშავეებისგან. ასევე ხელშემშლელია
წესსა და ქცევას („კრიმინალური აზროვნება“). ფონდების ნაკლებობა ახალი სამკურნალო რესურსების
გასავითარებლად, რაც კონკრეტულად ინდივიდზე და
8. სს სისტემა ნარკოტიკული საშუალებების ავად- არა საზოგადოებაზე იქნება მიმართული.
მომხმარებლების მკურნალობის დაგეგმვასაც უნდა
მოიცავდეს, მკურნალობის მიმწოდებლებმა კი
პენიტენციური სისტემის მოთხოვნები უნდა იცოდნენ.
ეფექტიანი მკურნალობის მიზნები
9. მზრუნველობის უწყვეტობა ნარკოტიკული საშუალე-
ბების ავადმომხმარებლების საზოგადოებაში დასა-
ბრუნებლად სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. დარგის ბევრი ექსპერტი თანხმდება, რომ მკურნა-
ლობის ორი ყველაზე მნიშვნელოვანი მიზანია
10. ბალანსი დაჯილდოებასა და დასჯას შორის ხელს ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარებისგან თავ-
უწყობს პოზიტიურ სოციალურ ქცევასა და მკურნა- შეკავებაში კლიენტების მოტივირება და მათი ცხოვ-
ლობაში ჩართულობას. რების გადაწყობა მას შემდეგ, რაც ნივთიერებათა
11. სამართალდამრღვევები, რომლებსაც რეციდივები ავადმოხმარებისგან თავს დაიხსნიან. ამ მიზნებში
და ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები აღენიშ- ზიანის შემცირების ინტეგრირება ისეთი პოზიტიური
ნებათ, ხშირად მკურნალობის ინტეგრირებულ ქცევისთვის მზაობას ნიშნავს, რომელიც ადიქციისგან
მიდგომას საჭიროებენ. გამომომდინარე ზიანის შემცირებას იწვევს.

12. მედიკამენტი ბევრი ნარკოტიკული საშუალებების ამ და სხვა მიზნების მისაღწევად რამდენიმე სა-
ავადმომხმარებელი სამართალდამრღვევის მკურ- კითხის გათვალისწინებაა საჭირო იმის გაგება-გააზ-
ნალობის მნიშვნელოვანი კომპონენტია. რების გზით, რომ ადიქციის მკურნალობა წამალ-
დამოკიდებულისთვის მუდმივ პროცესს წარმოადგენს.
13. იმ ავადმომხმარებელთა მკურნალობა, რომლებიც
მკურნალობა დამოკიდებულ პირს მოტივაციას
საზოგადოებაში ცხოვრობენ ან იქ დაბრუნების
აღუძრავს, პოზიტიური ცვლილებისკენ უბიძგებს და
პროცესში არიან, ისეთი ქრონიკული დაავადებების
ისეთი ინსტრუმენტებით აღჭურვავს, რომლებიც მთელი
პრევენციისა და მკურნალობის სტრატეგიებს უნდა
ცხოვრების განმავლობაში უწყვეტი თავშეკავების
მოიცავდეს, როგორიცაა აივ/შიდსი, B და C ჰეპატიტი,
უზრუნველყოფაში ეხმარება.
და ტუბერკულოზი.52

332 თავი 6
 „მინდა, რომ ტონის უკეთესი ცხოვრება ჰქონდეს.
მინდა, რომ ძველ ცხოვრებას დაუბრუნდეს. კარგი
ფსიქიკური და ემოციური მდგომარეობის ოპტიმიზაცია.
ბევრი კვლევა გვეუბნება, რომ ნივთიერებათა ავად-
მომხმარებელთა ნახევარზე მეტს თანმდევი ფსი-
3
კაცი ვიყავი, პასუხისმგებლიანი, საზოგადოების კარ-
გი წევრი. აი, ასეთი კაცი მინდა, რომ ისევ გავხდე. ქიკური აშლილობაც აღენიშნება. ამ პრობლემების
თუ გადავწყვეტ, რომ ალკოჰოლიზმის გზას გავუყვე,
კარგად ვიცი, ეს გზა საითაც მიდის. მაგრამ, იქ კვლავ
დაბრუნება არ მსურს. ეს ძალიან მტკივნეულია.“
Uppers
გამოვლენა და სათანადო მკურნალობა თანამედროვე
პროგრამების განუყოფელი კომპონენტია.

რელევანტური სულიერი საკითხები. მართალია, ადიქ-

ტონი, 45 წლის ალკოჰოლდამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების ციის მკურნალობაში სულიერებისა და რელიგიური
პროცესში
მრწამსის შემოტანა საკამათო საკითხია, გრძელვადიანი
პროგრამების უმეტესობა სულიერების კუთხით
მთავარი მიზნები 12 ნაბიჯის პროგრამებს ეფუძნება, როგორიცაა,
This chapter„ანონიმური
examines the wide range of stimulants
(AA) ანthat are avai
მოტივაცია თავშეკავებისკენ. მისი კომპონენტებიაIn This მაგალითად,
ცნო-
wide. The პროგრამა.
drugs include
ალკოჰოლიკების“
strong stimulants suchინტერ-
as cocaine/crack, m
სხვა მსგავსი ბევრი მათგანი საკუთარ
ბიერების ამაღლება, კონსულტირება და ჩართულობა Chapter amine, diet pills, and medications for attention-deficit/hyperactiv
12 ნაბიჯის ან თვითდახმარების პროგრამებში. ის შეიძ- ვენციებს 12 ნაბიჯის ტრადიციაზე აფუძნებს, რომლის
(ADHD). The weaker ones include plant stimulants such as khat
ლება შეიცავდეს ზიანის შემცირების ისეთ მიდგომებს, დროსაც კრიტიკულად მნიშვნელოვანია „ანონიმური
ephedrine, caffeine, and nicotine. Today the frequency of new synt
როგორიცაა, მაგ., მეთადონის პროგრამა, რომლის ალკოჰოლიკების“ ან თვითშეფასების სხვა პროგრამაში
lants being created to stay one step ahead of detection, legal penalties,
ფარგლებშიც წამალდამოკიდებულს სამედიცინო კლიენტის ჩართულობის დონის განსაზღვრა და
is causing drug enforcement agencies to amp up their 58,59 activities. Synth
კონტროლქვეშ ნარკოტიკული საშუალება მიეწო- სათანადო
drugs deceptively sold as bath saltsუზრუნველყოფა.
გადამისამართებით that are actually a form of design
დება. ამის მიზანია „ქუჩის ნარკოტიკების“ მოხმარების, ბევრი ემპირიული
phetamine, derivedკვლევა
mostlyაჩვენებს 60%-დან 80%-მდე
from methcathinone.
დანაშაულებრივი ცხოვრების სტილისა და, განსა- კორელაციას მკურნალობის პოზიტიურ შედეგსა და 12
look at theდაფუძნებულ
social, financial,
კუთრებით, უკანონო ნარკოტიკებით გამოწვეული ჯან-
An in-depth
ნაბიჯის ან სულიერებაზე სხვა physical,
პროგრამაში and emotional i
stimulants explores how the drugs influence the way our society fun
მრთელობის მდგომარეობის გაუარესების პრევენცია. მონაწილეობას შორის. 60,61,62,63

The last part of the chapter focuses on tobacco’s history, effects, and t
ნარკოტიკებისგან თავისუფალი ცხოვრების სტილის „მე არ მაქვს
panies’ იმედი,
knowledge andრომ use of სამუდამოდ
the addictive ვიცოცხლებ.
properties of nicotine to
დამკვიდრება. ეს წამალდამოკიდებულის ცხოვრების of Americans
არც არასდროს andმქონია.
50% of ვგულიხმობ
the world’s societies. It alsoრაც
ჩემს ასაკს, examines the 32
ყველა სფეროს მოიცავს, მათ შორის ისეთ სოცია- the
ჩემთვისSurgeon
სრულიGeneral, released
შოკია, თუმცა in 2014,
ახლა on the
ამაში devastating
არ არის health con
ლურ და გარეგან საკითხებს, როგორიცაა უსახლ- smoking and secondhand
საქმე; საქმე ცხოვრების ხარისხშია.“ smoke.
კარობა, ურთიერთობები, ოჯახი და მეგობრები, 40 წლის ჰეროინზე დამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
ნარკოტიკებისგან თავისუფალი ცხოვრებისეული ინტე- პროცესში

რაქციების განვითარება. წამალდამოკიდებული პი-

რები ჩართულნი არიან ნარკოტიკებისგან თავისუფალ
აქტივობებში, როგორიცაა „სუფთა და ფხიზელი“ ცეკვები Introduction
პროგრამის შერჩევა
ან კემპინგი; და, რაც ყველაზე მთავარია, შეუძლიათ
პრევენციის ისეთი უნარების განვითარება, როგორიცაა ბევრი Stimulants ადამიანი სამკურნალო
are the most widely used პროგრამას
psychoactive drugsღირე- in the world.
სტრესის შემცირება, შეუვალობა (რეზისტენტობა), გადა- years, ბულების, ცნობადობის,
the media ადგილმდებარეობისა
focus on stimulants centered on bath salts,დაelectronic ci
წყვეტილებების მიღება და კონფლიქტების გადაჭრა. წვდო
ger მის მოხერხებულობის
energy drinks, the expandedმიხედვით trafficking არჩევს. თანა-
of methamphetamines from
მედროვე მართულ
contaminated forms ofჯანდაცვის
cocaine paste, სისტემას ზუსტი დიაგ
and a resurgence -
of ecstasy. The m
place
ნოზისstimulants—caffeine
დასმა და მდგომარეობის and tobacco—took a back seat
ისეთი ზუსტი to the more sen
შეფა-
even
სება though statistics
შეუძლია, prove thatმკურნალობის
რომელიც they are more widely
ყველაზეused. Even betel
დამხმარე მიზნები are more widely used than cocaine and methamphetamine.
ნაკლებად ინვაზიურ, და, ამავე დროს, საჭირო
სამსახურებრივი ან კარიერული სტიმულირება. სამ- დონეს უზრუნველყოფს.
Last year in the United States: ეს, თავის მხრივ, ჯანმრ-
სახური და კარიერა ხშირად მკურნალობისას უგულე- თელობას აუმჯობესებს და გამოჯანსაღებას
Almost 4.6 million Americans used cocaine (including უწყობს crack), whi

ბელყოფილია ხოლმე, მაგრამ აღნიშნულს ადამიანის ხელს. shot, snorted, ate, or smoked methamphetaminesლის-
დაზღვევის ან საჯარო სახსრებით გათვა for nonmedical r
ცხოვრებაში დიდი ადგილი უკავია. ამ მიზნის მიღწევა წინებული დაფინანსების მისაღებად, ამჟამად შემო-
ხდება პროფესიული მომსახურების შეთავაზებით, ღებულია Compare thisმისაღებ
with: მტკიცებულებებზე დაფუძნებული
პირადი ფინანსების მართვით და სამუშაო ადგილზე შეფასების 67.8 million Americans whoრომლებიც
ინსტრუმენტები, smoked cigarettes 1
წამალდამო-
ნარკოტიკებისგან თავისუფალი კულტურის დამკვიდ- კიდებულისთვის 144 million (18მკურნალობის
and up) who drank coffee
ოპტიმა ლუonრიa daily
დონის basis2,3
რებით. პროგ
რამებისა
43.5 gallons ofდაsoftმტკიცებულე
drinks per person ბებზე (most
დაფუძნებული
of them caffeinated)
www.cnsproductions.com/e7vcc ინტერ
sumedვენციების
(youngშერჩევას უზრუნველ
people average almostყოფს.
three times that amount)3
ჯანმრთელობის მდგომარეობის ოპტიმიზაცია. აღ-
კვეთის მდგომარეობასა და ადიქციასთან დაკავ- 3.1
შირებული სხვა მწვავე სამედიცინო პრობლემის
გარდა, ბევრ დამოკიდებულ ადამიანს ჯანმრთელობის დიაგნოზი
დაუდგენელი ან მანამდე არსებული პრობლემა აღე-
ნიშნება, რომელიც ადრე უგულებელყოფილი იყო.
ქიმიურ ნივთიერებებზე დამოკიდებულების პოტენ-
მკურნალობის სრულყოფილი პროგრამა ასეთი დაავა-
ციური დიაგნოზის დადასტურების, მხარდაჭერისა
დებების გამოვლენასა და მკურნალობასაც მოიცავს.
და განმარტებისთვის დიაგნოსტირების მრავალი

მკურნალობა 333
ინსტრუმენტი გამოიყენება.64,65 მათგან რამდენიმე ყვე-
ლაზე გავრცელებული ქვემოთ არის მოცემული:
ამერიკის ფსიქიატრთა ასოციაციის ფსიქიკურ
აშლილობათა დიაგნოსტიკისა და სტატისტიკის
გზამკვლევი (DSM-5) ნივთიერებათა მოხმარებას
განაცალკევებს ნივთიერებებით გამოწვეული აშლი-
ლობებისგან. „ნივთიერებათა მოხმარება“ იყოფა
„ნივთიერებათა ავადმოხმარებად“ და „ნივთიე-
რებებზე დამოკიდებულებად“. ის ეყრდნობა ნარკო-
ტიკული საშუალებების მოხმარების პატერნსა
და ხანგრძლივობას და სოციალურ ან შრომით
ფუნქციონირებაზე ნეგატიური გავლენის აღწერას.
ტოლერანტობა და აღკვეთის სიმპტომები ადასტუ-
რებს დამოკიდებულების დიაგნოზს.20
DSM-5-ში „ნივთიერებათა მოხმარებით გამო-
წვეული აშლილობები“ გადაკეთებულია ასე: „ნივ-
თიერებებთან დაკავშირებული და ადიქციური
აშლილობები“ და იგი მოიცავს კონკრეტული ნარ-
კოტიკული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავ-
შირებულ აშლილობების ჩამონათვალს (მაგ., ალ-
კოჰოლით გამოწვეული აშლილობა ან კოკაინით
გამოწვეული აშლილობა) და მათ შორის გამოყოფს
ნივთიერებებს, რომლებიც იწვევენ მხოლოდ
ტოლერანტობას, ფიზიკურ დამოკიდებულებას
და აღკვეთის სიმპტომებს (მაგ., თორაზინი® და
ელავილი®) და ასევე ისინი, რომლებიც ასევე
იწვევენ კომპულსურ და ადიქციურ მოხმარებას
(მაგ., ალკოჰოლი, კოკაინი და ვიკოდინი®). ასევე,
დამატებულია „მოხსნის სხვადასხვა სინდრომები“,
სადაც აღწერილია მედიკამენტები, როგორიცაა
ანტიდეპრესანტები (მაგ., ზოლოფტი®, პროლიქსინი®
და თორაზინი®), რომელთა მოხმარებამ შეიძლება
გამოიწვიოს აღკვეთის სინდრომები. აზარტული
თამაშის აშლილობა ერთადერთი ქცევითი
აშლილობაა DSM-5-ში; სხვა განმეორებადი და/
ან კომპულსური ქცევები, დაკავშირებული, მაგა-
ლითად, ინტერნეტის მოხმარებასთან, სექსთან,
ვარჯიშთან, საყიდლებზე სიარულთან − შემდგომი
განხილვის პროცესშია.
კონკრეტული აღკვეთის სინდრომები, ინტოქსიკაცი-
ის სიმპტომები, გამოწვეული აშლილობები, და სხვა
დაუზუსტებელი აშლილობები DSM-5-ში მოცემულ
ყოველ ნივთიერებასთან არის აღწერილი.
ადიქციის დიაგნოსტიკურ კრიტერიუმად დაემატა
ნარკოტიკული საშუალებებისადმი ლტოლვა;
ავადმოხმარების ან დამოკიდებულების სიმძიმე
დაყოფილია მსუბუქ, ზომიერ და მძიმე ფორმებად.20
აღკვეთის სიმპტომების სიმწვავის გასაზომად ბევრი
ეფექტური ინსტრუმენტია შემუშავებული.
სიმძიმის სელექციური შეფასება (SSA) დამოკიდე-
ბულების ინტენსივობის შესაფასებლად 11 ფიზიო-
ლოგიურ მაჩვენებელს ზომავს (მაგ., პულსი, ტემპე-
რატურა, ტრემორი).
334 თავი 6
ალკოჰოლიზმის დიაგნოსტირების კრიტერიუმების
ეროვნული საბჭო (NCA CRIT) და მისი მოდიფი-
ცირებული კრიტერიუმები (MODCRIT) 35 კომ-
პონენტს ზომავს. ამისთვის გამოყენებულია სტრუქ-
ტურირებული ინტერვიუები. ისინი ორ ბაზისს
ეფუძნება, რომლის მიხედვითაც ალკოჰოლიზმის
დიაგნოსტირება ხდება. ესენია: ფიზიკური და კლი-
ნიკური პარამეტრები, და ქცევითი, ფსიქოლოგიური
და განწყობიდან გამომდინარე ეფექტები.
ადიქციის სიმძიმის ინდექსი (ASI) ქიმიურ ნაერ-
თებზე დამოკიდებულების დიაგნოსტირების
კრიტერიუმების ყველაზე ფართო და ყოვლის-
მომცველ ინსტრუმენტს წარმოადგენს; 200 კომ-
პონენტი ექვს სფეროს ფარავს, რომლებზეც გავ-
ლენას ახდენს ნივთიერებების მოხმარება და
ავადმოხმარება. არსებობს ასევე ASI-Lite (ASI-ის
მოკლე ვერსია, 22-ით უფრო ნაკლები კითხვით)
და T-ASI, რომელიც თინეიჯერებში ნარკოტიკული
საშუალებების მოხმარების გაზომვის მიზნით არის
მოდიფიცირებული.
მიჩიგანის ალკოჰოლიზმის სკრინინგ-ტესტი (MAST),
რომელიც მარტივ დიაგნოსტიკურ ინსტრუმენტს
წარმოადგენს, 25 დახურულ კითხვას შეიცავს („კი“
და „არა“ პასუხებით) და მომხმარებლის ცხოვრებაზე
ალკოჰოლის გავლენაზეა ფოკუსირებული. არსე-
ბობს, ასევე, მიჩიგანის ალკოჰოლიზმის სკრი-
ნინგის მოკლე ტესტი (B-MAST), რომელიც 10
კითხვისგან შედგება და, ასევე, ამ ტესტის მრავალი
სხვა მოდიფიცირებული ვარიანტი: MAST/AD
ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების სკრინინგს ახდენს;
M-SAPS ნივთიერებათა ავადმოხმარების სკალას
წარმოადგენს; SMAST-G არის MAST-ის მოკლე
ვერსია და მას გერიატრიულ პრაქტიკაში იყენებენ.
CAGE კითხვარი ალკოჰოლის პრობლემური მოხმა-
რების შეფასების ყველაზე მარტივი ინსტრუმენტია
და მხოლოდ ოთხი კითხვისგან შედგება:
გრძნობთ თუ არა სმის შეწყვეტის საჭიროებას?
გრძნობთ თუ არა გაღიზიანებას, როცა ადამიანები
სმის გამო გსაყვედურობენ?
როდესმე თუ გაგჩენიათ დანაშაულის გრძნობა
სმის გამო?
როდესმე დილით ალკოჰოლი თუ მიგიღიათ
უზმოზე, "თვალის გასახელად" და კანკალის შე-
სამსუბუქებლად?
ორი ან მეტი პოზიტიური პასუხი ალკოჰოლის
პრობლემური მოხმარების მაჩვენებელია.68
AUDIT − სკრინინგი, რომელიც 10 კომპონენტისგან
შედგება. ესენია: სიხშირე, დღიური რაოდენობა,
ექვსი ან მეტი ულუფის მიღების ინციდენტობა,
თავშეუკავებლობა, ნორმალური მოლოდინების
გამართლების შეუძლებლობა, უზმოზე მიღების
აუცილებლობა, დანაშაულის/სინანულის გრძნობა,
გონების დაკარგვა/თვალთ დაბნელება, საკუთარი
 თავის ან სხვისი დაზიანება ნასვამზე და სხვების მიერ
მინიშნება, რომ საჭიროა ზომიერების დაცვა. 8 ან
მეტი ქულა სარისკო სმაზე მიანიშნებს.
CRAFT − მანქანის მართვა ნარკოტიკული საშუა-
ლებების ან ალკოჰოლის ზემოქმედების ქვეშ,
მოხმარება რელაქსაციის მიზნით, განმარტოებით
სმა, ფაქტების დავიწყება თრობის დროს, შეწყვეტის
მოთხოვნა ოჯახის და/ან მეგობრების მხრიდან
და უსიამოვნებებში ჩავარდნა ალკოჰოლური ან
ნარკოტიკული თრობის გამო.
RAPS4 (ალკოჰოლის მოხმარების სწრაფი სკრი-
ნინგი) შეიცავს ოთხ კომპონენტს: დანაშაულის
გრძნობა, გონების დაკარგვა, ნორმალური მოლო-
დინების გამართლების შეუძლებლობა და უზმოზე
მიღების აუცილებლობა.
SAAST (ალკოჰოლის თვითადმინისტრირებადი
სკრინინგ-ტესტი) შეიცავს 35 დახურულ კითხვას („კი“
და „არა“ პასუხებით).
T-ACE − ტოლერანტობა, გაღიზიანება, დოზის
შემცირების შეუძლებლობა, უზმოზე მიღების აუცი-
ლებლობა.
TWEAK − აბრევიატურა ასე იშიფრება: ტოლერან-
ტულია (ახლახან დაიწყო ნარკოტიკის ეფექტის
გაცნობიერება, 3 ან მეტი ჭიქა ალკოჰოლის ან
ნარკოტიკის დოზის მიღების შემდეგ, შეუძლია
6 ან მეტი ჭიქის დალევა ან დოზის მიღება) = 2;
შეწუხებულია = 2; უზმოზე მიღების აუცილებლობა
აქვს = 1; ამნეზია აქვს =1; დოზას ვერ ამცირებს
= 1. სამი ან მეტი ქულა პრობლემის არსებობაზე
მიანიშნებს.
DAST (ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმა-
რების სკრინინგ-ტესტი) არის 5-წუთიანი, 20
კომპონენტისგან შემდგარი სკალა, რომელიც
შეიძლება გამოყენებული იყოს სკრინინგის, მკურნა-
ლობის დაგეგმვისა და მისი შედეგის შეფასების
მიზნით. ზომავს ნარკოტიკების მოხმარების შედეგს
და მისი დადასტურება ხდება DSM-III და DSM-IV
დიაგნოსტიკური კრიტერიუმებით.
PESQ (პერსონალური გამოცდილების კითხვარი)
გამიზნულია მოზარდებზე, შეიცავს 18 კითხვას,
მოითხოვს 25 წუთს და შეიძლება გამოყენებული
იყოს როგორც ნარკოტიკულ საშუალებებზე,
ასევე ალკოჰოლზე სკრინინგისთვის. ის იკვლევს
პრობლემის საფუძვლებს, სიმძიმეს, ფსიქოლოგიურ
და სოციალურ აქტივობას, და მოხმარების სიხშირეს.
მას, ასევე, შეუძლია „ცრუ“ პასუხების ამოცნობა.
4P’s Plus შემუშავებულია დოქტორ ირა ჩასნოვის
მიერ (Children’s Research Triangle in Chicago).
ის წინასწარი სკრინინგის უნივერსალურ ინსტრუ-
მენტადაა მიჩნეული ორსული ქალებისთვის ალკო-
ჰოლის/ნიკოტინის, ნივთიერებათა ავადმოხმა-
რებისა და ოჯახში ძალადობის პოტენციური
პრობლემების იდენტიფიცირებისთვის. კითხვები
ორიენტირებულია შემდეგ ასპექტებზე:
მშობლებში ალკოჰოლთან ან ნარკოტიკულ საშუა-
ლებებთან დაკავშირებული პრობლემების არსებობა
პარტნიორის მიერ ალკოჰოლის ან ნარკოტიკული
საშუალებების მოხმარება
საკუთარი გამოცდილება ალკოჰოლის მოხმარე-
ბასთან დაკავშირებით
ორსულობის წინა თვეებში თამბაქოს ან ალკოჰოლის
მოხმარება (ასევე, ვალიდურია მშობიარობიდან 28
დღის განმავლობაში).
თამბაქოს ან ალკოჰოლის ნებისმიერი სახით მოხმარება
ორსულობამდე 30 დღით ადრე და მშობიარობიდან
28 დღის განმავლობაში დამატებითი შემოწმებისა და
ინტერვენციის საჭიროებაზე მიგვითითებს.
ASSIST (ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერებათა
მოხმარების სკრინინგ-ტესტი) არის რვა პუნქტისგან
შემდგარი კითხვარი, რომელიც სპეციალურად
შერჩეულ ცხრა ნივთიერებაზეა ფოკუსირებული.
ის შემუშავებული და დამტკიცებულია ჯანდაცვის
მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ და გამოქვეყნებულია
2002 წელს.
NMASSIST (ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერე-
ბათა მოხმარების სკრინინგის მოდიფიცირებული
ტესტი) არის NIDA-ის მიერ 2009 წლის აპრილში
მოდიფიცირებული ASSIST-ის ინსტრუმენტი.
ის ცხოვრების განმავლობაში სპეციფიკური და
ნებისმიერი სხვა ნივთიერებების მოხმარების საწყისი
პრე-სკრინინგისთვის გამოიყენება.
ASAM PPC-2R (ადიქტოლოგიური მედიცინის
ამერიკული საზოგადოების პაციენტების განთავ-
სების კორექტირებული კრიტერიუმები) თანმდევი
აშლილობების, მოტივაციის, გარე რისკების და
მკურნალობის ყველაზე ოპტიმალური დონის
იდენტიფიცირების ხელშესაწყობად არის შემუშა-
ვებული. ის ავადმყოფობის სიმძიმისა და პრობლე-
მური სფეროების ექვს განზომილებას აფასებს.
ესენია:
მწვავე ინტოქსიკაციის/აღკვეთის პოტენციალი
ბიოსამედიცინო მდგომარეობა და გართულებები
ემოციური, ქცევითი ან კოგნიტური მდგომარეობა
და გართულებები
მზაობა ცვლილებისთვის
რეციდივის, მოხმარების გაგრძელებისა და
დამატებითი პრობლემების პოტენციალი
აღდგენა-გამოჯანმრთელების ხელშემწყობი გა-
რემო
პაციენტებისთვის მზრუნველობის ოთხი დონიდან
ყველაზე ოპტიმალურის შერჩევა:
ამბულატორიული მკურნალობა
მკურნალობა 335
 ინტენსიური ამბულატორია ან ნაწილობრივი
ჰოსპიტალიზაცია
რეზიდენტული/სტაციონარული მკურნალობა
ექიმის მიერ მართული ინტენსიური სტაციონა-
რული მკურნალობა.
როდესაც პაციენტები მკურნალობის პროცესში აღდგენა-
გამოჯანმრთელების გზას ადგანან, შესაძლებელია მათი
მდგომარეობის ხელახლა შეფასება მკურნალობის
სხვა დონის შერჩევის მიზნით, რომელიც მის შეცვლილ
საჭიროებებს უკეთ უპასუხებს.
მართალია, ASAM PPC-2R ჩატარება დიდ დროს
მოითხოვს, მაგრამ დაზღვევისა და სხვა მსგავსი სერვი-
სებისთვის ყველაზე ზუსტ და ოპტიმალურ მონაცემებს
უზრუნველყოფს. ის, ასევე, ნივთიერებათა ავადმომხმა-
რებლებისთვის სათანადო და, ამავე დროს, ნაკლებად
ინვაზიური მკურნალობის შერჩევაში გვეხმარება,
რომელიც აღდგენა-გამოჯანმრთელებას უწყობს ხელს.
მკურნალობის ვარიანტები
„მოდით, ექსპერიმენტი სათანადოდ ჩავატაროთ;
ინსტიტუცია ჯეროვნად აღვჭურვოთ; მკურნალობის
ყველა ხერხს მივმართოთ; პრინციპები, რომელთაც
ეს ემყარება, ფართოდ იყოს გაშუქებული და
მე ეჭვი არ მეპარება, რომ ყველა გონიერი
ადამიანი მის განხორციელებას იწამებს... მოდით,
სრული თავშეკავების პრინციპი მივიღოთ და
მკაცრად დავიცვათ... სათანადო მედიკამენტებით
მოვამარაგოთ... დავაწყნაროთ და დავამშვიდოთ...
კარგად და რეგულარულად ვკვებოთ და ყოველი 10-
დან ცხრა შემთხვევაში სრულ აღდგენას მივაღწევთ.“
დოქტორი სამუელ ვუდვორდი, 183369
მე-19 საუკუნეში მოღვაწე ფსიქიკური ჯანმრთელობის
ექსპერტი, დოქტორი სამუელ ვუდვორდი ფიქრობდა,
რომ საზოგადოებას აღდგენა-გამოჯანმრთელებისთვის
ხელი უნდა შეეწყო, რადგან ადიქცია სოციალური,
ბიოლოგიური და ტოქსიკური ფაქტორების რთულ
ინტერაქციას წარმოადგენს. ამ ფაქტორების მრავალ-
მხრივობის გათვალისწინებით, მკურნალობა მრავალი
სხვადასხვა გზით განვითარდა, და თითოეული მათგანი
გარკვეულ ასპექტში წარმატებულია. იმის გამო, რომ
თითოეული ინდივიდი უნიკალურია, ისევე როგორც
მისი ადიქციის დონე, უნივერსალურად ეფექტიანი
მკურნალობის მეთოდი არ არსებობს. ხშირად, მკურნა-
ლობის ეფექტიანად წარმართვა მოითხოვს სხვადასხვა
ტექნიკის გამოყენებას სხვადასხვა პირობებში.
„ზოგი მეკითხება, „სად უნდა წახვიდე, ნარკოტიკებს
რომ შეეშვა? სად იგრძნობ თავს კომფორტულად?“
რაც მჭირდება, ყველაფერი რომ მქონდეს, მთელი
ცხოვრების მანძილზე სამყოფი მარაგები რომ
336 თავი 6
გამაჩნდეს, ჩაძირული გემიდან სადმე უკაცრიელ
კუნძულზე გამორიყვას ვისურვებდი. აი, ეს იქნებოდა
კარგი.“
22 წლის მეთამფეტამინის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში.
ალკოჰოლის და/ან სხვა ქიმიური ადიქციის მკურნა-
ლობის შესაძლო დიაპაზონი:
აღკვეთის მდგომარეობის დაძლევის „მშრალი“
მეთოდიდან („cold turkey”) მედიკამენტურად მარ-
თულ დეტოქსიკაციამდე
ძვირადღირებული სამედიცინო ან რეზიდენტული
მიდგომებიდან უფასო თანასწორთა თვითდახმა-
რების ჯგუფების, 12 ნაბიჯის პროგრამების ან სოცია-
ლური მოდელის ჯგუფურ თერაპიამდე
ამბულატორიული მკურნალობიდან, თერაპიულ
ცენტრებსა (halfway houses) და რეზიდენტულ
პროგრამებამდე
გრძელვადიანი რეზიდენტული მკურნალობიდან
(ორი წელი ან მეტი) მკურნალობის შემდგომ
7-დღიან ჰოსპიტალურ დეტოქსიკაციამდე
მეთადონის შემანარჩუნებელი და სხვა ჩანაცვლე-
ბითი თერაპიებიდან ან ზიანის შემცირების ისეთი
მეთოდებიდან, როგორიცაა აკუპუნქტურა, ზიზღის
რეფლექსის გამომუშავების თერაპიამდე და მრავალ
სხვა სამკურნალო მიდგომამდე.
„მე მჯეროდა, რომ არსებობდა მხოლოდ „ანონიმური
ალკოჰოლიკებისა“ და „ანონიმური ნარკომანების“
ჯგუფები და, დარწმუნებული ვიყავი, „კრენკზე“ ჩემს
დამოკიდებულებას ეს ჯგუფები ვერ უშველიდა.
შემდეგ მოხდა ისე, რომ პრობაციის ოფიცერს
გავექეცი − ეს, ასე ვთქვათ, განსაკუთრებით
„აღვირახსნილი“ გაქცევა იყო. მან დამიჭირა და
ასეთი არჩევანი შემომთავაზა − ან სამკურნალო
პროგრამაში ჩართვა ან ციხე. შევძრწუნდი, როცა
მთელ ფურცელზე ჩამოწერილი სია მომცა იმ დაწე-
სებულებებისა, სადაც შეიძლება წავსულიყავი. ეს
სამედიცინო პროგრამა იყო. იყო ანონიმური ალკო-
ჰოლიკების ერთი პროგრამა, ისეთივე აღვირახსნი-
ლებისთვის, როგორიც მე ვიყავი. იყო კიდევ
ფსიქიკური ჯანმრთელობის პროგრამა, თანაც ჩემი
საცხოვრებლის სიახლოვეს. ზოგიერთ ამ დაწესე-
ბულებაში ცხოვრებაც შეიძლებოდა. მხოლოდ ერთი
პრობლემა იყო − ადგილის გამოთავისუფლებას
უნდა დავლოდებოდი.“
35 წლის „კრენკის“ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ერთი შეხედვით, ერთი რომელიმე პროგრამის ფარგ-
ლებში ჩატარებული მკურნალობის ეფექტიანობის
შესახებ სტატისტიკური მონაცემები წარმატების ზო-
გად სურათს არ იძლევა. წამალდამოკიდებულები
თავს ანებებენ ისეთ პროგრამებს, სადაც თავს არა-
კომფორტულად გრძნობენ და რომლებიც მათ პრობ-
ლემებსა და დამოკიდებულების დონეს არ პასუხობს.
მიუხედავად ამისა, საბოლოოდ მაინც პოულობენ
ისეთ პროგრამას, რომელიც მათთვის სასარგებლოა.
თუ დამოკიდებული პირი პროგრამას ტოვებს, მისი
წარმატების ზოგადი მაჩვენებელი ამას ასახავს და,
შესაბამისად, ეს სტატისტიკურადაც ფიქსირდება.
განცხადება, „ეს პროგრამა მხოლოდ 10%-თვის არის
ეფექტიანი“, შეიძლება ფორმალურად მართებული
იყოს, მაგრამ ამ დროს დამოკიდებული პირი შეიძლება
სხვა, მისთვის უფრო მისაღებ პროგრამაში ჩაერთოს და
გაჯანსაღების გზაზე დადგეს. ამიტომ, უფრო ზუსტი საზო-
მი იქნებოდა: „ეს პროგრამა წამალდამოკიდებულთა
10%-თვის არის წარმატებული, მაგრამ, საბედნიეროდ,
არსებობს კიდევ ათეულზე მეტი პროგრამა და თუ
თითოეული მათგანის მაჩვენებელი 10% იქნება,
ისინი დამოკიდებულთა უდიდეს ნაწილს მოიცავს.“
ეს იმასაც ნიშნავს, რომ საზოგადოება მხოლოდ
ერთი თერაპიული მეთოდის იმედად არ უნდა იყოს,
მიუხედავად იმისა, ეს ჩანაცვლებითი თერაპიაა,
მოტივაციური ინტერვიუირება, თერაპიული თემი თუ 12
ნაბიჯის პროგრამა.
დაწესებულების ტიპები
სამედიცინო მოდელის დეტოქსიკაციის პროგრამები
შეიძლება იყოს სტაციონარული, რეზიდენტული ან
ამბულატორიული. მკურნალობის ზედამხედველობას
და მართვას კვალიფიციური მედპერსონალი ახორ-
ციელებს. მედიკამენტების დანიშვნა ხდება ტრადიციული,
აღდგენა-გამოჯანმრთელებაზე ორიენტირებული
კონსულტირებისა და ცნობიერების ამაღლების მიდგო-
მების პარალელურად. ეს, ჩვეულებრივ, ყველაზე
ძვირადღირებული პროგრამებია, მაგრამ, ამავე
დროს, სხვებთან შედარებით მათი უპირატესობა იმაში
მდგომარეობს, რომ პაციენტის ზოგადი ფიზიკური და
ფსიქიკური მდგომარეობის უფრო ყოვლისმომცველი
შეფასებისა და მკურნალობის უზრუნველყოფა შეუძლია.
სტაციონარული მოდელის პროგრამები შეიძლება
$3,000-დან $25,000-მდე და კიდევ უფრო ძვირი
ღირდეს, რაც სტაციონარში ყოფნის ხანგრძლივობისა
(3-იდან 28 დღემდე) და მიწოდებული სერვისების
საფუძველზე გამოითვლება. ამბულატორიული მოდე-
ლის პროგრამების საფასური $1,500-დან $5,000-
მდე მერყეობს და აქაც ღირებულება მკურნალობის
ხანგრძლივობაზეა დამოკიდებული (ერთიდან ექვს
თვემდე).
რეზიდენტული/სტაციონარული მკურნალობა, ჩვეუ-
ლებრივ, 1-დან 28 დღემდე გრძელდება და შეიძლება
იყოს სამედიცინო პერსონალის მიერ კონტრო-
ლირებული (ASAM დონე III) ან მართული (ASAM დონე
IV). მკურნალობა მოიცავს ინტენსიურ კონსულტირებას,
ნარკოტიკებისა და სხვა ნივთიერებების შესახებ ცნო-
ბიერების ამაღლების აქტივობებსა და სხვა გამაჯან-
საღებელ საქმიანობას. ამ დროს კლიენტები მუდმივად
დაწესებულებაში იმყოფებიან.70
ნაწილობრივი ჰოსპიტალიზაცია და დღიური მკურნა-
ლობა ამბულატორიული სამედიცინო მოდელის ერთ-
ერთი პროგრამაა. ამ დროს კლიენტი საკუთარ სახლში
ცხოვრობს, მაგრამ ყოველდღიურად 4-6 საათის
განმავლობაში თერაპიულ აქტივობებშია ჩართული.
ASAM-ის პროგრამაში ჩართვის კრიტერიუმები
კლიენტების მხრიდან სტრუქტურირებული პროგრამით
განსაზღვრულ აქტივობებში, კვირის განმავლობაში,
სულ მცირე, 20-საათიან ჩართულობას მოითხოვს, რაც
მკურნალობის ამ დონის აუცილებელი პირობაა.70 ეს
პროგრამები უზრუნველყოფს სამედიცინო სერვისებს
დეტოქსიკაციისა და მედიკამენტებით მართული
აღდგენა-გამოჯანმრთელებისთვის, აბსტინენციის სიმპ-
ტომების სამკურნალოდ, ლტოლვის მოდიფიცირებისა
და რეციდივის პრევენციის მიზნით. ეს პროგრამები
კონსუტლირებასა და ცნობიერების ამაღლების აქტივო-
ბებსაც მოიცავს.
ინტენსიური ამბულატორიული დონის II.1 პროგრამე-
ბი. ამ მოდელის მოდიფიცირებული ვარიანტებია II.1
(კვირაში 9-15 საათი) და I.0 (1.5-8 საათი კვირაში)
და მათთვისაა განკუთვნილი, ვისაც ნაკლებად მძიმე
ადიქციის პრობლემები დაუდგინდათ.
მეთადონისა და ჩანაცვლებითი თერაპიის სხვა პროგ-
რამები, ასევე, ამბულატორიულ სამედიცინო მოდელად
განიხილება. მეთადონით ჩანაცვლება წელიწადში
$4,000-6,000 ღირს239,240 (ან დაახლოებით, $97 კვი-
რაში მხოლოდ სამედიცინო პრეპარატებისთვის71).
ბუპრენორფინი, სუბოქსონის® სახით, ოპიოიდებით
ჩანაცვლებითი თერაპიის ალტერნატივა ხდება. 2010
წლისთვის, სუბოქსონის® ყოველთვიური დოზა (16 მგ
ყოველდღიურად), დაახლოებით, $400-450 ღირდა,
ანუ წელიწადში, დაახლოებით, $5,000. თუ ამას
შესაბამისი პროგრამისთვის საჭირო სამედიცინო და
კლინიკურ ხარჯს დავუმატებთ, ღირებულებით მეთა-
დონის პროგრამასაც გადააჭარბებს.
კაბინეტური მედიკამენტური დეტოქსიკაცია და ჩანაცვ-
ლებითი თერაპია, რომელიც ოპიატების ავადმომხმა-
რებლებზეა ორიენტირებული, ამჟამად შეიძლება წარ-
მართავდეს კერძო კვალიფიციური მედპერსონალი.
2000 წლის წამალდამოკიდებულების მკურნალობის
აქტით, ნარკოტიკებთან ბრძოლის სამმართველოს
(DEA) მიერ ლიცენზირებულ თერაპევტებს ოპიატებზე
დამოკიდებულებისთვის III, IV და V ჯგუფის
კონტროლირებადი პრეპარატების გამოწერის უფლება
მიეცათ. მანამდე ამ პრეპარატების სამკურნალო მიზ-
ნით გამოყენება მხოლოდ რეგისტრირებულ კლი-
ნიკებში შეიძლებოდა. ეს შეზღუდვა მკურნალობის
ანონიმურობას უქმნიდა საფრთხეს, რადგან ყველა,
ვისაც ამ დაწესებულებებთან შენიშნავდნენ, შეიძლება
წამალდამოკიდებულად მიეჩნიათ. გარდა ამისა, ამ
დროს პაციენტების ანონიმურობა ერთმანეთის მი-
მართაც ირღვეოდა და ხშირად მათ დიდი მანძილის
გავლა უხდებოდათ ხოლმე. სანამ საკუთარ ოფისებში
წამალდამოკიდებულებს უმკურნალებენ, თერაპევტებს
სპეციალური წვრთნის გავლა უწევთ. მიუხედავად ამისა,
მკურნალობა 337
არსებობს მოსაზრება, რომ ადგილზე კონსულტირების,
განათლების, ასევე სოციალური და სხვა სერვი-
სებისგან მოწყვეტილი მკურნალობა აღდგენა-გამოჯან-
მრთელებას ეფექტიანად ვერ უზრუნველყოფს.
მკურნალობის ეს ახალი ტიპი ცნობილია, ასევე,
როგორც „ოპიატებზე დამოკიდებულების კაბინეტური
მკურნალობა“ (O-BOAT).
სოციალური მოდელის დეტოქსიკაციის პროგრამებს
არასამედიცინო ხასიათი აქვს (მედპერსონალი მინი-
მალურად ან საერთოდ არ არის წარმოდგენილი) და
შეიძლება იყოს როგორც რეზიდენტული, ასევე ამბულა-
ტორიულიც. მათი ხანგრძლივობა 7-დან 28 დღემდე
მერყეობს და წამალადმოკიდებულთათვის უსაფრთხო
და ჯანსაღი გარემოს უზრუნველსაყოფად არის
გამიზნული. ამ დროს ავადმოხმარებისგან დაზიანებული
ორგანიზმის ქიმიური დაბალანსება ხდება, რის შემდეგაც
პაციენტები აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროგრამაში
სრულად ერთვებიან.
სოციალური მოდელის აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროგრამების ფარგლებში (მოიხსენიებენ, ასევე,
ნარკოტიკული საშუალებებისგან თავისუფალ ამბუ-
ლატორიულ პროგრამებად) კლიენტის აღდგენა-
გამოჯანმრთელების მიზნით მრავალი სხვადასხვა
მიდგომა გამოიყენება. რადგან ამ პროგრამებს
სრულიად არასამედიცინო ხასიათი აქვს, კლიენ-
ტებს მათში ჩართვამდე 72 საათის განმავლო-
ბაში ნარკოტიკული საშუალებებისგან სრული
თავშეკავება მოეთხოვებათ. მიდგომები მოიცავს თე-
რაპიას, თვითანალიზზე ორიენტირებულ ფსიქო-
თერაპიას, პრობლემების გადამჭრელ ჯგუფებს და
12-ნაბიჯიან პროგრამებს. ამ მოდელში შემავალი
ამბულატორიული პროგრამები მოიცავს როგორც
ცნობიერების ამაღლების ყოველკვირეულ სესიებსა და
ადრეული ინტერვენციის პროგრამებს (ASAM, დონე
0.5), ასევე ყოველკვირეულ კონსულტირებასა (დონე
I) და ინტენსიურ ამბულატორიულ პროგრამებს (დონე
II), რომლებიც ყოველკვირეულად, სულ მცირე, სამ
3-4-საათიან სესიას ითვალისწინებს. ამბულატორიული
პროგრამებში კლიენტებს რამდენიმე თვიდან უფრო
ხანგრძლივ პერიოდამდე დარჩენაც შეუძლიათ.72
თერაპიული თემები (TC) ერთიდან სამ წლამდე
ხანგრძლივობის ავტონომიური რეზიდენტული პროგ-
რამებია, რომლებიც, კლიენტებს დაწესებულების
ზედამხედველობის ქვეშ სრულ რეაბილიტაციასა
და სოციალურ სერვისებს სთავაზობს.73 ეს მოიცავს
ყოველდღიურ კონსულტირებას, ცნობიერების ამაღ-
ლების აქტივობებს, სამსახურებრივ და საგანმანათ-
ლებლო რეაბილიტაციასა და საქმის წარმოებას,
მათ შორის სოციალურ და სამედიცინო სერვისებში
რეფერირებას. ამ პროგრამებში ჩართული ბევრი
კონსულტანტი, ადმინისტრატორი და მისაბაძი ადამიანი
თავადაც ყოფილი წამალდამოკიდებულია. ამ ტიპის
პროგრამის მიზანია:
ინდივიდის აბილიტაცია-რეაბილიტაცია
338 თავი 6
ქცევისა და აზროვნების ნეგატიური მიდგომების,
და ასევე, ავადამოხმარების განმაპირობებელი
განწყობის შეცვლა
ნარკოტიკული საშუალებებისგან თავისუფალი
ცხოვრების სტილის დამკვიდრება.74
თერაპიული თემის ფარგლებში მკურნალობას სამი
მთავარი ფაზა აქვს:
სტიმულაცია და ადრეული მკურნალობა. ეს ფაზა
პირველი 30 დღის განმავლობაში გრძელდე-
ბა და მოიცავს თერაპიული თემის წესებისა და
პროცედურების დასწავლას, წამალდამოკიდებუ-
ლების არსის გაგებასა და თანხმობას აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში ჩართვაზე
ძირითადი მკურნალობა
სრულფასოვანი დაბრუნება თემში.73
დაფინანსებასთან დაკავშირებული შეზღუდვისა და
ხელმისაწვდომობის საკითხების გათვალისწინებით,
გრძელვადიანი თერაპიული თემების სხვადასხვა კონ-
ცეპტუალური ვარიანტია შემუშავებული, რომლებიც
მოიცავს მოკლევადიან თემს (3-6 თვე), მოდიფიცი-
რებულ თერაპიულ თემს (6-დან 9 თვემდე), მოზარდთა
თერაპიულ თემს (რომლებიც მათ სპეციფიკურ
პრობლემებზეა ფოკუსირებული) და საპატიმროების
თერაპიულ თემებს.75 არსებობს, ასევე, დღის თე-
რაპიული თემის ცენტრები, რომლებიც რეზიდენტულ
პროგრამებზე ნაკლებად ინტენსიურია, თუმცა უფრო
ინტენსიური, ვიდრე ჩვეულებრივი ამბულატორიული
პროგრამები. აქ წარმატების გასაღები სათემო მიდ-
გომის შენარჩუნებასა და თვითდახმარების პრინციპის
გატარებაში მდგომარეობს.
იმის გამო, რომ დიდი ხნის მანძილზე საზოგა-
დოებისგან იზოლირების პერსპექტივა ბევრ წამალდა-
მოკიდებულს აფრთხობს, ზოგიერთი პროგრამა
მკურნალობას 3-6-თვიან პერიოდებად ჰყოფს. ეს
წამალდამოკიდებულს, სრული 1-3 წლის ნაცვლად,
მკურნალობის ცალკეულ ფაზებში ჩართვის შესაძლებ-
ლობას აძლევს.
თერაპიული ცენტრები (halfway houses) დამოკიდებულ
პირებს, რეზიდენტულ პროგრამაში მონაწილეობის
პარალელურად, სამსახურისა და გარე კონტაქტების
შენარჩუნების საშუალებას აძლევს. ისინი საგანმანათ-
ლებლო და თერაპიულ ინტერაქციებს სამუშაო
საათების დასრულების შემდეგ ახორციელებენ და
დაწესებულების შედარებით უსაფრთხო გარემოში
ცხოვრობენ, სადაც ნარკოტიკული საშუალებები და
ალკოჰოლი აკრძალულია, გარეგანი ჩამრთველი
მექანიზმები (სტიმულები) კი მინიმუმამდეა დაყვანილი.
უქმე დღეებში პროგრამა უფრო ინტენსიურ აქტივობებს
ითვალისწინებს.
რელიგიური მოძრაობები და რწმენაზე დაფუძნებული
სამკურნალო ინიციატივებიც მოიცავს თერაპიულ ცენტ-
რებს ან სტაციონარულ პროგრამებს. მათ შორისაა
„თინეიჯერთა გამოწვევები“ და „ესპირიტიზმო“. ამ
პროგრამებმა კრიტიკოსებში არაერთგვაროვანი
გამოხმაურება ჰპოვა, რადგან ზოგი მათგანი მიიჩნევდა,
რომ რელიგიურ მოძრაობაში გაწევრიანება, უბრა-
ლოდ, ერთი იძულების მეორით ჩანაცვლებაა; სხვებს
სჯეროდათ, რომ ჭეშმარიტი აღდგენა-გამოჯან-
მრთელებისთვის სულიერი აღორძინება აუცილებელია,
ეს პროგრამები კი სწორედ ასეთ სტრუქტურებს
სთავაზობს.76
ფხიზელი ცხოვრების და გარდამავალი პერიოდის
მომხმარებელმა და 6.4 მილიონმა უკანონო ნარ-
კოტიკული საშუალებების მომხმარებელმა ვერ მიიღო
აუცილებელი მკურნალობა.79 ეს ციფრები გვიჩვენებს,
თუ ყოველწლიურად რამდენად დიდია იმ ამერიკელთა
რაოდენობა (ნარკოტიკების და ალკოჰოლის საკმაოდ
სერიოზული პრობლემებით), ვინც მკურნალობას
საჭიროებს.
2010 წელს (2012 წელს გამოქვეყნებული ბოლო მო-
ნაცემების მიხედვით):

3
67.9% იყო მამაკაცი; ქალი კლიენტების 4,9% იყო
პროგრამები, ჩვეულებრივ, იმ კლიენტებზეა გამიზ-
ორსული
ნული, რომლებსაც დასრულებული აქვთ გრძელ-
ვადიანი რეზიდენტული პროგრამები. ეს პროგრამები 59.8% იყო თეთრკანიანი (არა ესპანურენოვანი),
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში წამალ- 20.9% − შავკანიანი და 13.7% ესპანურენოვანი
დამოკიდებულების ჯგუფებისთვის საერთო საცხოვ-
რებლებს ან კოოპერატივებს ითვალისწინებს, სადაც 62.8% ამბულატორიულ მკურნალობაში ჩაერთო,
სისუფთავისა და სიფხიზლის უმკაცრესი წესები 19,3% − დეტოქსიკაციის პროგრამებში და 17% −
მოქმედებს, რაც ხელს უწყობს გამოჯანსაღების გზაზე რეზიდენტულ მკურნალობაში
თითოეული ადამიანის ძალისხმევას. ამ დროს უზრუნ- კლიენტთა 37.8%-ის სამკურნალოდ რეფერირება
ველყოფილია მინიმალური ან ზომიერი სამკურნალო
სტრუქტურა და პროგრამა უბრალოდ იმ წესების
დაცვის მონიტორინგზეა ფოკუსირებული, რომლებიც
Uppers
მართლმსაჯულების სისტემიდან განხორციელდა

32% მკურნალობაში თავად ჩაერთო

ინდივიდს ფართო საზოგადოებაში დაბრუნებაში ეხ- 9.1% მკურნალობაში ჩართვისას ინექციური ნარკო-
მარება ნარკოტიკებისგან თავისუფალი ცხოვრების ტიკების მომხმარებელი იყო
სტილით.
11.6% იყო 20 წლამდე ასაკის
ზიანის შემცირების პროგრამები ძირითადად, ფარმა-
კოთერაპიულ ჩანაცვლებით მიდგომებს ითვალისწი- This
63.9% − 20-44
chapter წლის the wide range of stimulants that are avai
examines
In This wide. The drugs include strong stimulants such as cocaine/crack, m
ნებს (რომელთაც, ასევე, „ჩანაცვლებით თერაპიას“ ან
Chapter amine,
23.1% diet
− 45-64
pills,წლის
and medications for attention-deficit/hyperactiv
„აგონისტებით ჩანაცვლებით მკურნალობას“ უწოდებენ).
განსაკუთრებით ფართოდ მეთადონით ჩანაცვლების (ADHD). The weaker
0.6% კი 65 წლის და უფროსი ones include plant
ასაკის. 78 stimulants such as khat

ephedrine, caffeine, and nicotine. Today the frequency of new synt

კლინიკებია გავრცელებული. ზიანის შემცირების ნაკ-
ნივთიერებათა ავადმოხმარების
lants being created to stay one step მკურნალობის
ahead of detection, სერ-
legal penalties,
ლებად წარმატებული პროგრამებია ალკოჰოლის
is causing
ვისების drug enforcement
ეროვნული კვლევისagencies to amp upამერიკის
შედეგად their activities. Synth
ან ნარკოტიკული საშუალებების კონტროლირებადი drugs deceptively sold as bath salts that are actually a form of design
შეერთებულ შტატებში ალკოჰოლისა და ნარკოტიკული
მოხმარება, რომელიც ქცევითი ტრენინგ-პროგრამებით phetamine, derived mostly from methcathinone.
საშუალებების ავადმოხმარების მკურნალობის 13,648
მიიღწევა. არსებობს, ასევე, საგანმანათლებლო
პროვაიდერია.
An in-depth look მათიat the57.9%
social, კერძო
financial,არამომგებიან
physical, and emotional i
პროგრამები, რომლებიც ნარკოტიკული საშუალებების
ორგანიზაციებს წარმოადგენს,
stimulants explores how the drugs 28.6%
influence − კერძო
the way our society fun
მოხმარებით გამოწვეული პრობლემების მინიმუმამდე
კომერციული ორგანიზაციებია, 6.5% − ადგილობრივი,
დაყვანის დასწავლას გულისხმობს; ნაწილობრივი The last part of the chapter focuses on tobacco’s history, effects, and t
საოლქო ან სათემო, 3.2% − შტატის მთავრობის, 2.4%
დეტოქსიკაციის კლინიკები წამალდამოკიდებულებს panies’ knowledge and use of the addictive properties of nicotine to
− ofფედერალური
Americans and მთავრობის,
50% of the world’1.4% კი ტომობრივი
s societies. It also examines the 32
ზიანის მინიმიზაციას ტოლერანტობის შემცირების გზით
კავშირების
the Surgeon პროვაიდერებს
General, released წარმოადგენს.
in 2014, on the
79
საინ- health con
devastating
სთავაზობს; გამოსაფხიზლებელი სადგურები წამალ-
ტერესო იქნება იმის ნახვა,
smoking and secondhand smoke. როგორ აისახება ამ
დამოკიდებულებსა და ალკოჰოლზე დამოკიდებულ
მონაცემებზე მომავალში 2008 წელს შემუშავებული
პირებს უსაფრთხო ადგილებს სთავაზობს გამო-
„ადიქციის სამართლიანობის აქტი“.
საძინებლად, რათა სიმთვრალესა და ნაბახუსევს
გაუმკლავდნენ; ასევე, არსებობს „ფხიზელი მძღოლის“
პროგრამები.77
Introduction
მკურნალობის დაწყება
კრიტიკულად
Stimulants მნიშვნელოვანია
are the გვახსოვდეს,drugs
most widely used psychoactive რომ in the world.
სამკურნალო პროგრამებში მიღება
ადიქცია თავის ტვინის დისფუნქციას წარმოადგენს,
years, the media focus on stimulants centered on bath salts, electronic ci
1990-დან 2010 წლამდე პერიოდში, ამერიკის სხვა- რაცenergy
ger ცენტრალური
drinks, the ნერვული სისტემაში
expanded traffi cking of აქტუალური
methamphetamines from
დასხვა პროგრამის და დაწესებულების ფარგლებში, ბიოქიმიური forms
contaminated ცვლილებებით არის and
of cocaine paste, გამოწვეული.
a resurgenceუკვე
of ecstasy. The m
ნივთიერებათა ავადმოხმარების პრობლემით ყო- დაბადებისას
place ჩვენ ტვინის
stimulants—caffeine თითქმის ყველა
and tobacco—took a backუჯრედი
seat to the more sen
ველწლიურად 1.6-1.9 მილიონმა ადამიანმა იმ- even though
გაგვაჩნია statistics
(მათ შორის, prove that they
უმწიფარი are more უჯრედების
ღეროვანი widely used. Even betel
კურნალა.78 მიჩნეულია, რომ ხსენებული პერიოდში are more widely used
რეზერვუარი); ტვინისthan უჯრედები
cocaine and methamphetamine.
სხვა ქსოვილების
წლიურად კიდევ 17.4 მილიონმა ალკოჰოლის ავად- (მაგ.,year
Last კანის)
in theუჯრედებს არ ჰგავს, რომლებიც ყოველ
United States:
Almost 4.6 million Americans used cocaine (including crack), whi

shot, snorted, ate, or smoked methamphetamines 339
მკურნალობა for nonmedical r
Compare this with:
67.8 million Americans who smoked cigarettes1

 სამკურნალო პროგრამებში ჩართვის სტატისტიკა ძირითადი
ცხრილი 6-1
ავადმოხმარებელი ნივთიერებების მიხედვით, 2000-2010 წწ.
ძირითადი ნივთიერება 2000 % 2004 % 2008 % 2010 %
ალკოჰოლი 811,313 46.3% 732,835 40.3% 784,262 41.4% 744,087 41.2%
მხოლოდ ალკოჰოლი 453,438 404,459 437,204 411,388
ალკოჰოლი და მეორადი ნივთიერება 357,835 328,773 347,058 332,699
ოპიატები 298,301 17.0% 322,950 17.7% 378,586 20.0% 413,427 22.8%
ჰეროინი 269,967 261,610 246,871 256,256
სხვა ოპიოიდები, მეთადონი 28,444 61,340 111,251 157,171
კოკაინი 238,159 13.6% 249,957 13.6% 213,971 12.9% 148,151 8.2%
მოსაწევი კოკაინი 174,202 179,949 152,819 104,564
არამოსაწევი კოკაინი 63,957 69,529 61,151 43,587
მარიხუანა, ჰაშიში 249,531 14.3% 287,581 15.8% 321,648 17.0% 335,833 18.6%
სტიმულატორები
81,176 4.6% 146,631 8.1% 122,999 6.5% 113,625 6.3%
(ამფეტამინი, მეთამფეტამინი)
დადამშვიდებელი-საძილე საშუალებები/
10,268 0.6% 12,387 0.5% 15,650 0.7% 4,117 0.2%
ტრანკვილიზატორები
ჰალუცინოგენები 3,120 0.2% 2,298 0.1% 1,709 0.1% 1,675 0.1%
ფენციკლიდინი 2,835 0.2% 3,242 0.2% 3,853 0.2% 4,501 0.2%
აქროლადი ნივთიერებები 1,287 0.1% 1,196 0.1% 1,224 0.1% 1,447 0.1%
რეცეპტით გასაცემი მედიკამენტები 763 0.04% 827 0.05% 1,030 0.1% 2,250 0.1%
სხვა 12,332 0.7% 8,329 0.5% 6,950 0.4% 14,541 0.8%
არც ერთი 41,325 2.6% 50,285 2.8% 41,758 2.2% 21,374 1.2%
სულ 1,750,426 100% 1,818,357 100% 1,893,640 100% 1,805,031 100%
TEDS, 2012

რვა დღეში მთლიანად იცვლება.80 შესაბამისად, ადიქ-
ციით გამოწვეული ტვინის უჯრედების დაავადება
ქრონიკულ, პროგრესირებად პროცესს წარმოადგენს,
რომლის მკურნალობა და შეჩერება შეიძლება, მაგრამ
მნიშვნელოვანწილად აღდგენა ან სრული განკურნება
− არა. მკურნალობის ბევრი სპეციალისტი აღიარებს,
რომ აღდგენა-გამოჯანმრთელება სამუდამო პროცესია,
რადგან ტვინის უჯრედები უკვე შეუქცევადად არის
შეცვლილი. წამალდამოკიდებულებმა (რომელთაც
ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარების კონტროლი
უკვე დაკარგული აქვთ), თუ რეციდივის თავიდან
აცილება სურთ, მთელი ცხოვრების მანძილზე უნდა
შეიკავონ თავი ნებისმიერი ფსიქოაქტიური ნივთიერების
ავადმოხმარებისგან, და უმრავლეს შემთხვევაში, მცირე
რაოდენობით მიღებისგანაც კი.
„პარასკევს თავს კარგად ვგრძნობდი. შეხვედრაზეც
კი წავედი. ამ პროგრამაში უკვე 2 წელია, რაც
ვმონაწილეობ. ვიფიქრე, კარგი იქნებოდა, რომ
ორიოდე ჭიქა გადამეკრა მეგობრებთან ერთად,
რომელთაც შემთხვევით შევეჩეხე. დაახლოებით,
ხუთი ჭიქა ვისკი დავლიე და დავამთავრე კოკაინით,
რომელსაც მთელი ღამის განმავლობაში სასტუმროს
ნომერში ორ მეძავთან ერთად ვყნოსავდი. ჯამში, 700
დოლარი შემომეხარჯა და, ასე ვთქვათ, სრულიად
გავკოტრდი. ამიტომ, ჩემთან მცხოვრებ ამხანაგს 150
დოლარი მოვპარე. ამის შემდეგ კიდევ ერთი-ორჯერ
მომიწია ფულის „მოტეხვა“ წამლის საყიდლად.
ბოლოს კი „ჩამიჭირა“ და სულ უფრო მეტი მინდოდა.“
24 წლის კოკაინის მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
აღიარება და მიმღებლობა
მკურნალობა მაშინ იწყება, როცა დამოკიდებული
თავის პრობლემას აღიარებს და ჯეროვნად მიიღებს.
ამას ხშირად წინ უსწრებს ინტერვენციის საჭიროება
ან პოტენციური სისხლისსამართლებრივი პასუხის-
მგებლობა მკურნალობის წესების დაუმორჩილებ-
ლობის გამო; დამოკიდებული ადამიანი შეიძლება
„ფსკერზეც დაეშვას“ (როცა სიცოცხლე ალკოჰოლის ან
ნარკოტიკული საშუალებების გარეშე წარმოუდგენელია
ხოლმე). ავადმოხმარებით გამოწვეული აშლილობების
შეფასება რომელიმე დიაგნოსტიკური ინსტრუმენტით
მკურნალობის საჭიროების გამოვლენასა და დასა-
ბუთებას უწყობს ხელს. წამალდამოკიდებულები და
ალკოჰოლიკები იშვიათად თუ ეთანხმებიან სხვების
მიერ დასმულ დიაგნოზს, მაშინაც, როდესაც ამას ჯან-
დაცვის პროფესიონალი აკეთებს. აღდგენა-გამო-

340 თავი 6
ჯანმრთელების ხანგრძლივი პროცესი მხოლოდ მას
შემდეგ იწყება, რაც დამოკიდებული პირი ადიქციის კლიენტის
პრობლემას აღიარებს. მიღების ოქმი კლიენტი

სისხლის სამართლის სისტემის მიერ სანქცირებული

იძულებითი მკურნალობა შეიძლება დამოკიდებულ გეგმიური გადაუდებელი
პირს იმის გაცნობიერებაში დაეხმაროს, რომ ის
მართლაც ფსკერზე იმყოფება. 2009 წელს ალკოჰოლის თერაპევტი
ავადმოხმარებისა და ალკოჰოლიზმის ეროვნულმა
ინსტიტუტმა (NIAAA) აამუშავა ინტერაქტიური
ინტერნეტსაიტი RethinkingDrinking („გაიაზრე, რას აფთიაქი/ სხვა
მიმღების საავადმყოფო
იწვევს დალევა“), რომელიც ინდივიდების მიერ მედპერსონალი რეფერალი
კონსულტანტი
ალკოჰოლის მოხმარების თვითშეფასების ნაკლებად
ინვაზიურ, წამახალისებელ ანონიმურ ინსტრუმენტს
წარმოადგენს.81,82
ჯგუფური
ძირითადი აფთიაქი
პროცესი
კონსულტანტი
ფსკერზე დაშვება
ადიქცია პროგრესირებადი დაავადებაა, რომელიც, თუ სრული
ორმაგი დიაგნოზი:
მივუშვით, სერიოზულ ზიანსა და დისფუნქციას იწვევს. ინდივიდუალური ფსიქიატრიული
სამედიცინო
კონსულტირება სერვისები შეფასება
„ამან, შეიძლება ითქვას, სული ამომხადა. დიახ,
მართლა ვგრძნობდი, თითქოს ვიღაცა სულს მხდიდა.
დიაგრამა 6-3
სული რომ გქონდეს, ეს ხომ ყველა ადამიანისთვის
მნიშვნელოვანია, მე კი თავს ცარიელ ნაჭუჭად ტიპური კლინიკის პროტოკოლის სტრუქტურაა (ამბულატორიული
ვგრძნობდი. ამან ოჯახი დამაკარგვინა, ბავშვები სამედიცინო მოდელის პროგრამა, სადაც დიპლომირებული ექიმის
მონაწილეობა აუცილებელია). ეს კომპულსური ნარკომომხმარებლის
წამართვა, თავმოყვარეობა ნულამდე დამიყვანა...
მკურნალობის კომპლექსურობას უსვამს ხაზს, რაც განსაკუთრებით
ეს უკანასკნელი შეიძლება ყველაზე მნიშვნელოვანი თვალნათელი მაშინაა, როცა ძირითად პრობლემას თან ახლავს
რამ არის, რადგან მის გარეშე სხვა ყველაფერი ისეთი სამედიცინო გართულებები, როგორიცაა ფსიქიკური
წარმავალია.“ პრობლემა (ორმაგი დიაგნოზი) ან აივ-ინფექცია.
ჰეროინის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში

რაც უფრო ადრე ხდება ადიქციის აღიარება, მიმღებ- უარყოფა

ლობა და მკურნალობა, მით მეტია იმის ალბათობა,
რომ ადამიანები სრულფასოვან ცხოვრებასა და
ჯანმრთელობას დაიბრუნებენ. ფსკერზე დაშვება,
მართალია, სიკვდილს არ იწვევს, მაგრამ უბრალოდ,
იმედს კლავს.
„ავდექი და ჩემს ყალიონს შევხედე. საკუთარ თავს
ვუთხარი „არა“ და უკან დავდე, შემდეგ კი ურნაში
მოვისროლე. არა, არ გამიტეხავს. შევანჯღრიე
საკუთარი თავი და ჩავილაპარაკე: „არავითარი
წამალი“, „არავითარი წამალი“. მერე იმდენი
ვანჯღრიე ჩემი თავი, რომ მეტი უკვე აღარ შემეძლო.“
კრეკის ავადმომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ყველა ინდივიდი ფსკერზე დაშვებას თავისებურად
აღიქვამს. ზოგიერთისთვის ეს შეიძლება სამსახურის
დაკარგვას ნიშნავდეს, სხვებისთვის − პარტნიორის ან
შვილების დაკარგვას. ადამიანისთვის ფსკერზე დაშვება
სულაც არ არის აუცილებელი, რათა ქიმიურ ნივთიე-
რებებზე ავადმყოფური დამოკიდებულება აღიაროს
და მკურნალობაში ჩართვის გადაწყვეტილება მიიღოს.
ბევრად უფრო ოპტიმალური იქნება, თუ ინდივიდი
პროგრამაში ჩართვას დიდი ცხოვრებისეული დანა-
კარგის მიღებამდე გადაწყვეტს.
უარყოფის დაძლევა მკურნალობაში ჩართვის საქმეში
გადასადგმელი პირველი, სასიცოცხლოდ მნიშვნე-
ლოვანი ნაბიჯია და, ამავდროულად, ყველაზე რთუ-
ლიც. უარყოფა დაცვის უნივერსალური მექანიზმია,
რომელიც ახასიათებთ როგორც თავად დამოკიდებულ
ადამიანებს, ასევე მათ ოჯახებს, მეგობრებსა და
კოლეგებსაც. უარყოფა ქიმიური დამოკიდებულების
ან კომპულსური ქცევის აღიარებას აფერხებს. სხვა
სიტყვებით რომ ვთქვათ, უარყოფა ნარკოტიკული
საშუალებების მოხმარების ნეგატიური ზემოქმედების
აღიარებაზე უარის თქმაა. ამას უკავშირდება, ასევე,
ნეგატიური შედეგების მიკუთვნება სხვა ფაქტორებზე,
და არა ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარებაზე ან
კომპულსურ ქცევაზე.
ამ პრობლემას ის გარემოებაც აღრმავებს, რომ სამე-
დიცინო დარგის სპეციალისტებს შორის გავრცელე-
ბულია ადიქციის უარყოფის ან ვერშემჩნევის ტენ-
დენცია, რის გამოც ბევრი ექიმი ასეთ დიაგნოზს დიდი
ენთუზიაზმით არ სვამს ხოლმე ან მის ნიშნებსა და
სიმპტომებს ვერ ცნობს. გსმენიათ, რომ თერაპევტი
პაციენტის მიერ ალკოჰოლის ან ნარკოტიკული
საშუალებების მოხმარების ისტორიით ხშირად და
გულმოდგინედ დაინტერესებულიყოს? ხშირად

მკურნალობა 341
ინტერესდებიან კოფეინის მიღების შეფასებით შფოთ-
ვისა და უძილობის მკურნალობისას? კიდევ უფრო
ნაკლებია იმის ალბათობა, რომ თერაპევტებმა სწორი
დიაგნოზი დაუსვან დაზღვევის არმქონე კლიენტებს,
მათ, ვისაც ფსიქიკური აშლილობის ისტორია აქვთ ან
რომლებიც მანამდე ნივთიერებათა ავადმოხმარების ან
ფსიქიკური პრობლემების გამო მკურნალობდნენ.83
ბოსტონში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ნივთიე-
რებათა ავადმომხმარებელი 1,440 პაციენტის 45%
აცხადებდა, რომ მკურნალმა ექიმმა მათი პრობლემის
შესახებ არაფერი იცოდა.83 კოლუმბიის უნივერსიტეტის
ადიქციებისა და ნივთიერებათა ავადმოხმარების ეროვ-
ნული ცენტრის მიერ 2005 წელს ჩატარებულმა კვლევამ
აღმოაჩინა, რომ თერაპევტების 50%-ის განცხადებით,
მათთვის ადიქციის ამოცნობა არ უსწავლებიათ. ამავე
დროს, თერაპევტების 75%-სა და ფარმაცევტების
50%-ს უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ საერ-
თოდ არ ჰქონდათ გავლილი წვრთნა ექიმის მიერ
დანიშნული მედიკამენტების ავადმოხმარების ან
არადანიშნულებისამებრ მოხმარების თაობაზე.84
„ადიქციის სამართლიანობის აქტი“ ავალდებულებს
ყველა სამედიცნო სასწავლებელს, რომ სტუდენტებს
მიაწოდონ ცოტაოდენი განათლება ადიქტოლოგიური
მედიცინის შესახებ. 2014 წლის მონაცემებით, 20-მდე
სამედიცინო სასტიპენდიო პროგრამა გაჩნდა ამ ახალი
სპეციალიზაციით და „ამერიკის ადიქტოლოგიური
მედიცინის საბჭო“ (American Board of Addiction
Medicine) გასცემს სერტიფიკატებს ექიმ-ადიქტოლოგის
სპეციალობით ადიქციის სამკურნალოდ.
„მეგობრის სახლში გონება დავკარგე და როცა
გამეღვიძა, ვნახე, რომ ვიღაცას ჩემი ფული მოეპარა.
სახლში ვიღაც გაგზავნეს და როცა დედაჩემი მოვიდა,
მითხრა, აწი შენ ბავშვებს მე არ მივხედავ, თუ ისევ
საგულაოდ წახვალო. თუ საკუთარ პრობლემაზე
დაიწყებ ზრუნვას, აი, მაშინ ბავშვებს თუნდაც
მთელი კვირით დავიტოვებო, მითხრა დედამ. ეს
პირველი შემთხვევა იყო, როცა ვიღაცამ მითხრა,
რომ პრობლემა მქონდა, პირველად მოხდა, როცა
მითხრეს „შეჩერდი, მეტი არ გააკეთო!“
37 წლის „სპიდის“ მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
უარყოფის დაძლევა
უარყოფის ფენომენი და ამას დამატებული ტოქსიკური
ეფექტი, რასაც ფსიქოაქტიური პრეპარატები აზროვ-
ნებასა და მეხსიერებაზე ახდენს, იმის მიზეზია, რომ დამო-
კიდებული ადამიანი უკანასკნელია, ვინც აღიარებს და
მიიღებს საკუთარი ადიქციის პრობლემის არსებობას.
ადიქციის პრობლემის (და არა მხოლოდ მოხმარების)
ადრეულ ეტაპზე აღმოჩენა და უარყოფის დაძლევაში
დახმარება, ჩვეულებრივ, ყველაზე უკეთ დამოკიდებული
პირის უახლოეს ადამიანებს − ოჯახის წევრებს ან მეუღ-
ლეს ხელეწიფებათ. გარდა ახლო ნათესავებისა,
ადიქციის აღმოჩენა შეუძლიათ, ასევე, მეგობრებს, თა-
342 თავი 6
ნამშრომლებს, დამსაქმებლებს, სასულიერო პირებს,
მედპერსონალსა და სამართალდამცავებს. მიუხედავად
იმისა, რომ ამის აღმოჩენა ბევრს შეუძლია, ადიქცია
ერთადერთი დაავადებაა, რომელიც მკურნალობის
ეფექტიანობისთვის თვით-დიაგნოსტირებას მოითხოვს.
ჩვეულებრივ, როდესაც ექიმი პაციენტს ეუბნება,
რომ მას ჰიპერტენზია აწუხებს, ეს უკანასკნელი
დიაგნოზს უპრობლემოდ ეთანხმება და, საკუთარი
ჯანმრთელობის მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად
შესაბამის ნაბიჯებს დგამს. მაგრამ, როდესაც ამ
სიტუაციაში დამოკიდებული ადამიანები აღმოჩნდებიან,
ისინი პრობლემის არსებობას თითქმის ყოველთვის
უარყოფენ და ავადმოხმარებას განაგრძობენ.
უარყოფის დაძლევის რამდენიმე გზა არსებობს.
სამართლებრივი ინტერვენცია. თავისუფლების,
ქონების, ურთიერთობების და, სხვასთან ერთად,
პროფესიული ლიცენზიის დაკარგვის საფრთხე
მომხმარებლებს იმის აღიარებას აიძულებს, რომ
ნარკოტიკებთან დაკავშირებული პრობლემა
გააჩნიათ. სამართლებრივი სანქციები შეიძლება
მოიცავდეს იძულებით მკურნალობას; საპატიმრო
დაწესებულებებში ნარკომოხმარება შეზღუდულია,
რაც თავშეკავებას უწყობს ხელს.
ინტერვენცია სამუშაო ადგილას. უარყოფის დაძლე-
ვას შეიძლება ხელი შრომის ხარისხის დაქვეითებამ
და საარსებო წყაროს დაკარგვის შიშმაც შეუწყოს.
თანამშრომელთა დახმარების პროგრამები რისკის
ქვეშ მყოფ ინდივიდებთან მუშაობაზეა ორინტი-
რებული და ხშირად „ბოლო შანსის“ მიცემას ითვა-
ლისწინებს, რომელიც ადამიანს არჩევანს სთავა-
ზობს მკურნალობაში ჩართვასა და სამსახურის
დაკარგვას შორის.
ფიზიკური ჯანმრთელობის პრობლემები. ჯანმრთე-
ლობის გაუარესებამ და ექიმის გაფრთხილებამ
შეიძლება მომხმარებელს მიანიშნოს, რომ ნარკო-
ტიკები მისი პრობლემის წყარო ან დამამძიმებელი
ფაქტორია. ფილტვის კიბო, მაღალი არტერიული
წნევა, გულის, ღვიძლის, თირკმელების ან სხვა
ორგანოების დაავადებები შეიძლება უარყოფის
დაძლევის მძლავრ იარაღად იქცეს.
ორსულობა. ნაყოფის განვითარებასა და ახალშო-
ბილის კეთილდღეობაზე ზრუნვა თავშეკავების
მძლავრ მოტივატორს წარმოადგენს.
ფსიქიკური პრობლემები. ემოციური და ფსიქიკური
ტრავმები (როგორიცაა დეპრესია, ბრაზი ან ცნობიე-
რების შეცვლა), რაც ყოველდღიურ აქტივობაზე
აისახება, შეიძლება ერთგვარ საგანგაშო სიგნალად
იქცეს.
ფინანსური სირთულეები. მატერიალური სახსრების
უკმარისობა, რაც გადასახადების გადახდის, საკვების
ყიდვის ან ქირის დაფარვის პრობლემებს იწვევს და
რასაც ნარკოტიკული საშუალებების ღირებულება
ემატება, მომხმარებელს ნარკოვაჭრობისა და სხვა
დანაშაულისკენ უბიძგებს ან მოხმარების შეწყვეტას
 აიძულებს. შედეგად, იმის გააზრება უხდება, თუ
ადიქციას რა ფინანსური შედეგი მოაქვს.85,198
ცხრილი 6-2 მკურნალობაში ჩართული ინდივიდების
რეფერირების წყაროებს გვიჩვენებს. მათგან დაახ-
ლოებით მესამედი ნივთიერებათა ავადმოხმარების
მკურნალობაში საკუთარი ინიციატივით ერთვება,
ამდენივეს რეფერირებას სისხლისსამართლებრივი
სისტემა ახორციელებს (ჩვეულებრივ, სასამართლოს
გზით); მარიხუანას მოხმარების კუთხით თვით-
რეფერირება სხვა საშუალებების რეფერალების
მხოლოდ ნახევარს შეადგენს.86
„მამაჩემი ალკოჰოლიკია. რა არ ვცადე, მკურნა-
ლობაზე რომ დამეთანხმებინა, მაგრამ მაინც
არაფრის მოსმენა სურდა. არ მინდა, ამან ჩემი
გამოჯანმრთელების პროცესი შეაფერხოს. ვუთხარი:
„დაივიწყე სასმელი, და თუ ჩემთან ერთად ყოფნა
გინდა, სმას უნდა გადაეჩვიო.“ არადა, მისთვის ორი
რამ არის ძვირფასი ამ ქვეყანაზე − მე და ჩემი ძმა.
და, თუ ერთ-ერთი ჩვენგანის დაკარგვის საფრთხე
დაემუქრება, შეიძლება სმას თავი დაანებოს.“
15 წლის პოლინარკოტიკული ავადმომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
ინტერვენცია
სტრატეგიებს, რომლებიც მომხმარებლის უარყოფის
დაძლევაზეა ფოკუსირებული და მათ ნარკოტიკებზე
დამოკიდებულების აღიარებაში ეხმარება, ზოგადად,
ინტერვენციებს უწოდებენ. ეს სტრატეგიები დასაბამს
1800-იანი წლებიდან იღებს და ჯერ კიდევ მაშინ
საკმაოდ წარმატებული იყო დამოკიდებული პირის
მკურნალობაში ჩართვისა და შენარჩუნების კუთხით.
ფორმალური ინტერვენციების თანამედროვე სტილი
დოქტორმა ვერნონ ჯონსონმა 1960-იან წლებში
შეიმუშავა, შემდეგ კი მრავალმა სპეციალისტმა დახვეწა.
„ინტერვენცია არის პროცესი, რომლის მეშვეობითაც
ქიმიურ ნივთიერებაზე დამოკიდებულების საზიანო,
პროგრესირებადი და დესტრუქციული ეფექტების
გაწყვეტა ხდება, ინდივიდს ფსიქოაქტიური პრეპა-
რატების მოხმარების შეწყვეტაში და საკუთარ
საჭიროებებთან და პრომლემებთან გამკლავების
უფრო ჯანსაღი გზების მოძებნაში ეხმარება. იგულის-
ხმება, რომ ასეთი დახმარების გაწევას წინ ინდივიდის
ემოციური და ფიზიკური განადგურება („ფსკერზე
დაშვება“) უნდა უძღოდეს.“
ვერნონ ე. ჯონსონი, ჯონსონის ინსტიტუტის დამფუძნებელი.243
ამჟამად არსებობენ ისეთი სპეციალისტები, რომელთა
დანიშნულება ინტერვენციების ორგანიზება და განხორ-
ციელებაა. ფორმალური ინტერვენციის აუცილებლობა
შეიძლება მაშინ გაჩნდეს, როცა არაფორმალური
ინტერვენციები უშედეგოა ან თუ სპეციალისტი მიიჩნევს,
რომ პრობლემის უარყოფას ძალიან მტკიცე ხასიათი
აქვს. ინტერვენციული სტრატეგიების უმეტესობა შემ-
დეგი კომპონენტებისგან შედგება:
სიყვარული. ინტერვენცია დამოკიდებული ადამიანის
მიმართ სიყვარულსა და მის კეთილდღეობაზე ჭეშმა-
რიტი ინტერესის გამოხატვით უნდა დაიწყოს და დას-
რულდეს. ამ მიზნით, დამოკიდებული ადამიანის
წრიდან რამდენიმე პირი უნდა შეირჩეს, რომლებსაც
მის მიმართ კეთილი სურვილები ამოძრავებთ, თუმცა
აღიარებენ მისი პრობლემის პროგრესირებად და
გამანადგურებელ ეფექტს და, ამავდროულად, ინტერ-
ვენციაში მონაწილეობისთვის საკმარისი გამბედაობა
გააჩნიათ. ზოგადად, ინტერვენციული გუნდი ორი ან მეტი
ადამიანისგან შედგება, რომლებიც შეიძლება იყვნენ:
ოჯახის წევრები, ახლო მეგობრები ან თანამშრომლები,
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში მყოფი სხვა
დამოკიდებული პირები, სასულიერო პირები ან სათემო
ლიდერები, და წამყვანი ფასილიტატორი.
ფასილიტატორი. პროცედურას ინტერვენციების სპე-
ციალისტი ან ქიმიური დამოკიდებულების სფეროს
პროფესიონალი უძღვება. იგი ინფორმაციას აწვდის
მონაწილეებს ადიქციასა და მკურნალობის ვარიანტებზე,
წვრთნის მათ, ეხმარება გუნდის წევრებს განაცხადების
მომზადებაში და ასაბუთებს ან ადასტურებს ადიქციის
დიაგნოზს. გუნდი იკრიბება და ინტერვენციას ისე ამზა-
დებს, რომ აქტივობები მომხმარებლისთვის ცნობილი
არ იყოს.
ინტერვენციის განაცხადები. გუნდის თითოეული წევრი
ამზადებს განაცხადს, რომელსაც ის ინტერვენციის
პროცესში დამოკიდებულ პირს გააცნობს. თითოეული
განაცხადი ოთხი ნაწილისგან შედგება:
იმის დეკლარირება, თუ რაოდენ ძლიერ უყვართ
მომხმარებელი, პატივს სცემენ და ზრუნავენ მასზე
ადიქციასთან დაკავშირებული კონკრეტული ინცი-
დენტები, რომლებსაც პირადად შეესწრნენ, და ტკი-
ვილი, რაც ამ შემთხვევების გამო პიროვნულად
განიცადეს
პირადი მოსაზრება, რომ ინციდენტები არა პირის
განზრახვით ან სურვილით მოხდა, არამედ მის
ქცევაზე ნარკოტიკული საშუალების ზემოქმედებით
განხორციელდა
მომხმარებლის მიმართ სიყვარულის, დაინტერე-
სებისა და პატივისცემის ხელახალი დადასტურება,
რომელსაც თან ახლავს მტკიცე მოთხოვნა, რომ
მან აღიაროს და ჯეროვნად მიიღოს საკუთარი
ავადმყოფობა და მკურნალობაში დაუყოვნებლივ
ჩაერთოს.
მოსალოდნელი დაცვითი რეაქციები და შედეგები.
ფასილიტატორი ინტერვენციის გუნდს ისეთ მოსა-
ლოდნელ დაცვით მექანიზმებთან გასამკლავებლად
ამზადებს, როგორიცაა უარყოფა, რაციონალიზაცია,
მინიმიზაცია, ბრაზი და საპასუხო ბრალდებები. გუნდი,
ასევე, ლოგისტიკური კუთხითაც (დაშვება პროგრამაში
ან საავადმყოფოში, ტანსაცმლისა და ჰიგიენური
მკურნალობა 343
 ცხრილი 6-2. აშშ-ში სამკურნალო პროგრამებში ჩართვის სტატისტიკა რეფერირების წყაროების მიხედვით

დაშვება
მხოლოდ ალკოჰოლი და
რეფერირების წყარო პროგრამაზე ჰეროინი კოკაინი მარიხუანა მეთამფეტამინი
ალკოჰოლი სხვა ნარკოტიკი
(ყველა)

პროგრამაზე დაშვება
1,820,737 411,388 332,699 256,256 148,151 335,833 112,473
(სულ)

სს სისტემა 36.9% 42.5% 35.7% 16.3% 33.6% 53.6% 51.8%

ინდივიდუალური
33.1% 29.5% 31.7% 55.0% 31.8% 16.0% 24.4%
(თვითმიმართვიანობა)

ნივთიერებათა
ავადმოხმარების 9.9% 7.9% 10.9% 15.8% 12.8% 5.7% 5.7%
პროვაიდერი
სხვა ჯანდაცვის
6.4% 8.2% 7.6% 4.8% 6.2% 4.1% 3.4%
პროვაიდერი

საგანმანათლებლო
1.2% 0.6% 0.7% - 0.2% 4.1% 0.3%
დაწესებულება

დამსაქმებელი/
დასაქმებულთა 0.5% 0.7% 0.5% 0.1% 0.6% 0.7% 0.2%
დახმარების პროგრამა

რეფერირება სხვა
12.1% 10.6% 12.9% 7.9% 14.8% 16.0% 14.1%
სათემო ჯგუფის მიერ

SAMHSA, 2012

ნივთების მოგროვება, სამსახურსა და შინ გასაკეთებელი
საქმეების საკითხის მოგვარება) ემზადება, რათა,
ინტერვენციის წარმატების შემთხვევაში, მომხმარებელს
მკურნალობაში დაუყოვნებლივ ჩართვისგან თავის
ასარიდებელი საბაბი არ ჰქონდეს. გარდა ამისა, გუნდი
სხვადასხვა მოულოდნელობისთვის ემზადება და
ალტერნატიული მკურნალობის ვარიანტებსაც არჩევს იმ
შემთხვევისთვის, თუ მომხმარებელი მათ თავდაპირველ
შეთავაზებაზე უარს იტყვის. მნიშვნელოვანია, რომ
მომხმარებელი გუნდის მიერ შერჩეული მკურნალობის
რომელიმე ვარიანტს დათანხმდეს და საქმე იმის
მომიზეზებით არ გააჯანჯლოს, რომ სხვა პროგრამაში
მონაწილეობა სურს. ამ სამზადისში გუნდის წევრები
კარგად უნდა იყვნენ გაცნობიერებულნი დამოკიდებული
პირის კონკრეტულ საჭიროებებზე, მის ხელთ არსებულ
რესურსებზე (რამდენად გასწვდება მკურნალობის
შერჩეულ ვარიანტს), მკურნალობის ხელმისაწვდომი
ვარიანტების კომპონენტებსა და ნაკლოვანებებზე, და
შერჩეულ პროგრამებში კლიენტის საბოლოო მიზნის
თაობაზე.
ინტერვენცია. დრო, ადგილი და მოულოდნელობის
ეფექტი რეალური ინტერვენციის კრიტიკულად მნიშვნე-
ლოვანი კომპონენტებია. უნდა შეირჩეს ნეიტრალური,
უსაფრთხო და პრივატული ადგილი. ეს იმ დროს
უნდა მოხდეს (ჩვეულებრივ, კვირა დილით), რო-
ცა მომხმარებელი დიდი ალბათობით ფხიზელი იქ-
ნება (ნარკოტიკული საშუალებების ზემოქმედებისგან
თავისუფალი). განაცხადებში გაჟღერებული მტკი-
ცებულებები ახალ ინციდენტებსაც უნდა მოიცავდეს.
შესაბამის ადგილას დამოკიდებული პირის მისაყვანად
სანდო გეგმა უნდა გამოინახოს, რათა მან არ
იეჭვოს იმის შესახებ, რა უნდა მოხდეს. და ბოლოს,
ფასილიტატორმა განაცხადების რიგითობა უნდა
განსაზღვროს, რომელზეც გუნდი ინტერვენციის დაწ-
ყებამდე რეპეტიციას გაივლის.
გაუთვალისწინებელი გარემოებანი. შედეგის მიუხე-
დავად, მნიშვნელოვანია, რომ გუნდის წევრებმა
შეხვედრები ინტერვენციის დასრულების შემდეგაც
გააგრძელონ. ამის მიზანი გამოცდილების ურთიერთ-
გაზიარებაა. ეს გუნდის წევრებს (განსაკუთრებით, ოჯახის
წევრებს) საკუთარი ქმედებების ან ისეთ საკითხებზე
სამკურნალო საჭიროებების გააზრების საშუალებას
აძლევს, როგორიცაა თანა-დამოკიდებულება, ნებაზე
მიშვება, ან დამოკიდებულ პირთა ზრდასრული შვი-
ლების სინდრომი.
მიუხედავად წარუმატებელ ინტერვენციასთან დაკავში-
რებული რისკისა, როგორიცაა ბრაზი ან კავშირების
გაწყვეტა, ამ სტრატეგიების პოტენციური სარგებელი
ასეთ რისკს დიდად აღემატება. სულ მცირე, ამ დროს
ადიქციის თანმდევი გასაიდუმლოების პათოლოგიური
ეფექტი იმ ადამიანებისთვის ხდება ნათელი, რომლებიც
ამ პრობლემისგან ყველაზე მეტად ზარალდებიან.
შედეგად ყველა მონაწილეს წარმატებული მკურ-
ნალობისა და დამხმარე სერვისებით სარგებლობის
შესაძლებლობა ეძლევა.

344 თავი 6
 smoking and secondhand smoke.

დება და კიდევ ოთხი კვირიდან 10 თვემდეა საჭირო

Introduction
მკურნალობის უწყვეტობა ორგანიზმის ქიმიური შემადგენლობის მთლიანად
დასაბალანსებლად. ორგანიზმიდან ზოგიერთი ნარ-
„ვიცი, რომare
Stimulants ესthe
შეიძლება უცნაურად
most widely ჟღერდეს, მაგრამ
used psychoactive drugs in theკოტიკული
world. In theსაშუალების,
past few მაგალითად, მარიხუანას,
ყველაზე
years, კარგი,
the media რაც
focus on ოდესმე
stimulantsდამმართნია,
centered on bath ეს ჩემი
salts, electronic cigarettes,
ბენზოდიაზეპინებისა stron- და ფენციკლიდინის განდევნას
ადიქცია
ger იყო. ესtheიმიტომ,
energy drinks, expandedრომ ამან მკურნალობა
trafficking of methamphetamines from Mexico,
კოკაინსა more ხანგრძლივი ვადა სჭრიდება.
და ჰეროინზე
მაიძულა, forms
contaminated რასაცof cocaine
აღდგენა-გამოჯანმრთელების
paste, and a resurgence of ecstasy. The more common-
ზოგიერთი სამკურნალო პროგრამა დეტოქსიკაციის
place stimulants—caffeine
პროცესი and tobacco—took
მოჰყვა, და სწორედ a back seat
მაშინ აღმოვაჩინე ის,to theფაზაზე
more sensational
დახმარებას drugs
ითვალისწინებს. თუმცა, მათი უმრავ-
even though statistics
რაც ცხოვრებაში მაკლდა.“ prove that they are more widely used. Even betel nuts and khat
ლესობა პროგრამაში მიღებამდე რამდენიმედღიან
are more widely used than cocaine and methamphetamine.
აღდგენა-გამოჯანმრთელების 20-წლიანი სტაჟის მქონე მედდა თავშეკავებას მოითხოვს იმის უზრუნველსაყოფად, რომ
Last year in the United States: პაციენტს აღკვეთის მდგომარეობის ისეთი სახიფათო
Almost
ადიქციის
ქრონიკული, პროგრესირებადი და რეცი- სიმპტომების
4.6 million Americans used cocaine (including crack), while 1.15განვითარების
million რისკი არ ექნება, როგო-
shot, snorted, ate, or smoked methamphetamines
დივებისადმი მიდრეკილი ბუნება დეპრესიული და for nonmedical
რიცაა reasons.
გულყრები,
1
განსაკუთრებით მაშინ, როცა საქმე
გამა ნადგურებელი
Compare this with: პროცესია. ბეკის დეპრესიის გვაქვს ალკოჰოლის ან დამამშვიდებელი მედი-
კითხვარის მეშვეობით ჰეით კამენტების ავადმოხმარებასთან. სოციალური ან
67.8 million Americans whoეშბერის დეტოქსიკაციის
smoked cigarettes 1
კლინიკაში სამკურნალოდ შესული პაციენტების 2,3 არასამედიცინო პროგრამების მიღების კრიტერიუმი
144 million (18 and up) who drank coffee on a daily basis კლიენტისგან სამედიცინო დეტოქსიკაციის გავლას, ან
გამოკვლევამ აჩვენა, რომ მათ 34-38%-ს დიდი დეპ-
43.5 gallons
რესიის of soft drinks
დიაგნოზი per person (most
აღენიშნებოდა. of them caffeinated)
პროგრამაში that were
მკურნალობის con-
დაწყებამდე 72 საათის განმავლობაში
c sumed (young people average almost three times that amount) 3
დაშვებისას ჩატარებული ინტერვიუების შედეგად სიფხიზლის შენარჩუნებას მოითხოვს. ამის მიზანი
ასევე აღმოჩნდა, რომ პაციენტების 30-34%-ს, 3.1 სანამ აღკვეთის მდგომარეობიდან გამომდინარე საგანგებო
ადიქციისგან გათავისუფლების გზების ძიებას დაიწყებ- სამედიცინო პრობლემების მინიმუმამდე დაყვანაა.
დნენ, სუიციდის სულ მცირე, ერთი მცდელობა ჰქონ-
დათ. საბედნიეროდ, აღდგენა-გამოჯანმრთელება „ჩემი ჯვრისწერის წინ დედაჩემმა დაიფიცა, რომ
სულიერად წამახალისებელი და მოტივაციის მიმცემი ჯინსა და ვალიუმს® არ გაეკარებოდა, და სიტყვა
პროცესია, რომლის მეშვეობითაც ინდივიდები იძენენ არ გაუტეხავს. მას აღკვეთის მდგომარეობა
მიზანდასახულობას, სოციუმს და წვდებიან სიცოცხლის განუვითარდა, ზეიმის დროს კრუნჩხვები დაემართა
არსს. და საავადმყოფოს მიმღებში კინაღამ მოკვდა. ამან
თაფლობის თვე ჩამაშხამა.“
აღდგენა-გამოჯანმრთელება ეტაპობრივი პროცესია,
23 წლის პატარძალი
როდესაც, მიუხედავად მკურნალობის მეთოდისა,
კლიენტი ცვლილებათა რამდენიმე ფაზას გადის.
საწყისი დეტოქსიკაცია ხშირად მოიცავს პროცესს,
წარმატება დამოკიდებულია იმაზე, დამოკიდებული
რომელსაც „გაფითრებას“ (white knuckling) ეძახიან. ამ
პირი მკურნალობის ყველა ეტაპზე თავშეკავებას
დროს წამალდამოკიდებული ან ავადმომხმარებელი
შეძლებს თუ ვერა. აღდგენა-გამოჯანმრთელების
ნარკოტიკული საშუალების მიღებას წყვეტს და
ოთხი ფაზა − დეტოქსიკაცია, საწყისი თავშეკავება,
აღკვეთის ფიზიკური და ფსიქიკური სიმპტომებისგან
გრძელვადიანი თავშეკავება („სიფხიზლე“) და უწყვეტი
იტანჯება. დეტოქსიკაცია ჩვეულებრივი ამბულატორიის
აღდგენა-გამოჯანმრთელება − ყველა იმ პროგრამის
ბაზაზეც ხორციელდება, ისევე როგორც ინტენსიურ
ნაწილია, რომლებსაც კლიენტებთან გრძელვადიანი
ამბულატორიულ პირობებში, მედპერსონალის
მუშაობისთვის საკმარისი რესურსები და შესაძლებლობა
მიერ მართულ რეზიდენტულ დაწესებულებაში ან
გააჩნიათ.
მედპერსონალის მიერ მართულ სტაციონარში, სადაც,
თუ კლიენტს კრიზისი განუვითარდა, მკურნალობის
უზრუნველყოფის საშუალება არსებობს.87 სამედიცინო
დეტოქსიკაცია ან ქიმიურად მართული დეტოქსიკაცია აღკვეთის იმ
სიმპტომების მინიმუმამდე შემცირებას ისახავს მიზნად,
თუ კლიენტი აქტიური მომხმარებელია, მკურნალობის რომლებსაც სიცოცხლისთვის სახიფათო ეფექტების ან
პირველი ნაბიჯი მისი ორგანიზმის ნარკოტიკული დაუყოვნებელი რეციდივის გამოწვევა შეუძლია.
საშუალებებისგან გაწმენდაა. ამ ადამიანების ბიოქიმია იმ დაწესებულებებისათვის, რომლებიც დეტოქსიკაციას
იმდენად დაუბალანსებელია, რომ მხოლოდ თავ- ახორციელებენ, ადიქციის სიმძიმის განსაზღვრა კრიტი-
შეკავებას შეუძლია ორგანიზმს ნარკოტიკული საშუა- კულად მნიშვნელოვანია სამედიცინო დეტოქსიკაციის
ლების მეტაბოლიზმის შესაძლებლობა მისცეს და თავის აუცილებლობის და მისი ინტენსივობის ხარისხის დასა-
ტვინის ნეიროქიმია დააბალანსოს. დეტოქსიკაცია კლი- დგენად. ინტოქსიკაციის ხარისხი, აღკვეთის მძიმე
ენტის აზროვნების პროცესებსაც აგვარებს, რაც მათ სიმპტომების განვითარების ალბათობა, სხვა სამედიცინო
აღდგენა-გამოჯანმრთელებაში უფრო აქტიურად ჩაბმის ან ფსიქოლოგიური პრობლემების არსებობა, პაციენტის
საშუალებას აძლევს. ისეთი ნარკოტიკული საშუალების რეაქცია სამკურნალო რეკომენდაციებზე, რეციდივის
ორგანიზმიდან სრულად გამოდევნას, როგორიცაა, პოტენციალი და აღდგენა-გამოჯანმრთელების გა-
მაგალითად, კოკაინი, დაახლოებით ერთი კვირა სჭირ- რემო პირობები − ყველა ეს ფაქტორი შესასწავლია.

მკურნალობა 345
მკურნალობის ინტენსივობის განსაზღვრის მიზნით
წამალდამოკიდებულების სიმძიმის საზომი ათეუ-
ლობით სკალიდან ორი ყველაზე ფასდაუდებელი
ინსტრუმენტია კლინიკური ინსტიტუტის აღკვეთის
შეფასების მოდერნიზებული სკალა ალკოჰოლისთვის
(CIWA-Ar), რომელიც ალკოჰოლითა და დამამშვი-
დებელი საშუალებებით გამოწვეულ აღკვეთის მდგო-
მარეობას ზომავს, და ოპიატების აღკვეთის კლი-
ნიკური სკალა (COWS), რომელიც ოპიოიდებით
გამოწვეული აღკვეთის სიმპტომების სიმძიმის გასა-
ზომად გამოიყენება.88,89 აღკვეთის სიმპტომების
შეფასების სხვა, ძალიან პრაქტიკული ინსტრუმენტია
მოდიფიცირებული სელექციური სიმძიმის შეფასების
(MSSA) დეტოქსიკაციის ანგარიში. ამ ინსტრუმენტით
ფასდება ოპიოიდის, ბენზოდიაზეპინის და ალკოჰოლის
აღკვეთის სიმპტომების სიმძიმე; განსაკუთრებით
მნიშვნელოვანიც იმიტომაა, რომ პოლინარკოტიკულ
ავადმომხმარებელთა საკმაო რაოდენობას აღენიშნება
ერთდროული ფიზიკური დამოკიდებულება სამივე
ნივთიერებაზე, რაც ფატალურ აღკვეთის სინდრომს
იწვევს. აღკვეთის შესაფასებელი ინსტრუმენტები
შემუშავებულია ამფეტამინზე, კოკაინზე, კანაბინოიდზე
და ბენზოდიაზეპინზე დამოკიდებულების შემთხვე-
ვებისთვისაც.
მძიმე ფიზიკური დამოკიდებულება დეპრესანტებზე,
სერიოზული სამედიცინო ან ფსიქიკური გართულებები,
და ორსულობა ის მდგომარეობებია, რომლებიც დე-
ტოქსიკაციის ჰოსპიტალიზაციის პირობებში ჩატარების
აუცილებლობას განაპირობებს.
„რაღაცამ მითხრა, რომ უნდა შევჩერებულიყავი.
და, მეც შევჩერდი. ჩემით შევჩერდი და მიყოლებით
შვიდი დღე არ გავკარებივარ. არ ვიცი, რისი გამოვლა
მომიწია. ჰალუცინაციები დამეწყო, მესმოდა, თით-
ქოს მელაპარაკებოდნენ. ვოფლიანდებოდი. მტეხდა
ისე ძლიერად, რომ სან ფრანცისკოს ზოგადი
პროფილის საავადმყოფოში დავრეკე. ინტოქსი-
კაციის საწინააღმდეგო საშუალება მომცეს და ჰეით
ეშბერის კლინიკაში გადამიყვანეს.“
23 წლის კოკაინდამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ionscohol Only
დეტოქსიკაციის მედიკამენტური
თერაპია
დეტოქსიკაციის ფაზაზე აღკვეთის სიმპტომების შესამსუ-
ბუქებლად და ლტოლვის მინიმუმამდე დასაყვანად
ბევრი სპეციფიკური მედიკამენტი გამოიყენება. ზოგიერთ
მათგანს საწყისი თავშეკავებისთვის, გრძელვადიანი
თავშეკავებისა და აღდგენა-გამოჯანმრთელების ფაზებ-
ზეც იყენებენ. (პოტენციური სამკურნალო მედიკა-
მენტების უფრო დეტალურ განხილვას ამ თავის ბო-
ლოში ნახავთ).
კლონიდინი (კატაპრესი®) ოპიოიდებზე, ალკო-
ჰოლსა და ნიკოტინზე დამოკიდებულების აღკვეთის
სიმპტომებს არბილებს.
346 თავი 6
ფენობარბიტალი ან კლორდიაზეპოქსიდი (ლიბ-
რიუმი®) ალკოჰოლსა და დამამშვიდებელ-საძილე
საშუალებებზე დამოკიდებულების აღკვეთის დამა-
ხასიათებელი გულყრების და სხვა სიმპტომების
პრევენციისთვის გამოიყენება.
მეთადონი, გრძელვადიანი მოქმედების ოპიო-
იდი, ერთ-ერთია აშშ მთავრობის მიერ წამალ-
დამოკიდებულების სამკურნალოდ (დეტოქსიკაციისა
და ჩანაცვლებისთვის) დაშვებული ოთხი მედი-
კამენტიდან. სხვებია: ბუპრენორფინი, LAAM და
ნალტრექსონი.
ბუპრენორფინი (სუბუტექსი® ან სუბოქსონი®) შეიძ-
ლება გამოყენებული იყოს მოკლევადიანი ოპიო-
იდური დეტოქსიკაციის ან გრძელვადიანი ჩანა-
ცვლების მიზნით.
ნალტრექსონი (რევია®) ან მისი ინექციური ფორმა
ვივიტროლი® ოპიოიდების ეფექტებს ბლოკავს.
მას ასევე ალკოჰოლისგან დეტოქსიკაციის დროს
იყენებენ. ეს მედიკამენტი ჰეროინზე რეაქციას ახშობს,
როცა წამალდამოკიდებულს მკურნალობისას
რეციდივი აღენიშნება. ის ბლოკავს ალკოჰოლსა
და ოპიატებზე ლტოლვას. ზოგი კლინიცისტი
ასევე იყენებს სტიმულატორების ავადმოხმარების,
აზარტული თამაშების და სხვა ადიქციური
აშლილობების დროს ლტოლვის ჩასახშობად.
ფსიქიატრიული მედიკამენტები გამოიყენება
საწყისი დეტოქსიკაციის დროს კოკაინზე, ამფე-
ტამინსა და სხვა სტიმულატორებზე დამოკიდე-
ბულებისას. ასეთია, მაგალითად, ანტიფსიქოზური:
ჰალოპერიდოლი (ჰალდოლი®), ანტიდეპრე-
სანტები: დეზიპრამინი და იმიპრამინი (ტოფრანილი®)
და სუსი ანტიდეპრესანტები: სერტრალინი
(ზოლოფტი®) და ფლუოქსეტინი (პროზაკი®).
ანტიკონვულსიური მედიკამენტები, როგორიცაა
ტოპირამატი (ტოპამაქსი®) და გაბაპენტინი
(ნეურონტინი ) ალკოჰოლის ან სტიმულატორების
®
ავადმოხმარებისას ლტოლვის კონტროლისა და
რეციდივის პრევენციის მიზნით გამოიყენება.
ბრომოკრიპტინი (პარლოდელი®), ამანტადინი
(სიმეტრელი®) და L-DOPA კოკაინსა და სტიმულა-
ტორებზე დამოკიდებულებასთან დაკავშირებულ
ლტოლვას კურნავს.
აკამპროსატს გამოწერენ საწყისი დეტოქსიკაციისას
ალკოჰოლის მიმართ ლტოლვის შესამცირებლად.
ის უფრო ეფექტიანია, თუ ნალტრექსონთან
კომბინაციაში ფსიქო-სოციალური ინტერვენციების
პარალელურად გამოიყენება.90
ბუპროპიონი (ზიბანი® და ველბუტრინი®) გამოიყენება
ნიკოტინის და სტიმულატორების აღკვეთის ან
ლტოლვის სამკურნალოდ.
ვარენიკლინი (ჩანტიქსი®) და ბუპროპიონი (ზიბანი®)
ამსუბუქებს აღკვეთის მდგომარეობას და აფერხებს
ლტოლვას ნიკოტინზე დამოკიდებულებისას.
 ნიკოტინის წებოვანი პლასტირები (ნიკოდერმი® და
პროსტეპი®) თამბაქოსთან ასოცირებულ აღკვეთის
სიმპტომებს კურნავს; ნიკოტინის საღეჭი რეზინი
(ნიკორეტე®), შესასხურებელი სპრეი, ინჰალატორი,
საწუწნი აბები და ელექტრონული სიგარეტებიც კი
ეხმარება ლტოლვის შემცირებაში ან გამოიყენება
ზიანის შემცირების ჩამნაცვლებელ თერაპიებში.
ამინომჟავები აღკვეთის სიმპტომებისა და ლტოლ-
ვის შესამსუბუქებლად გამოიყენება როგორც ინდი-
ვიდუალურად, ასევე სხვა მედიკამენტებთან კომ-
ბინაციაში. ამას საფუძვლად უდევს მოსაზრება, რომ
ტვინი ამინომჟავებს იყენებს ნეიროტრანსმიტერების
აღსადგენად, რომლებსაც წამალდამოკიდებულება
ფიტავს. მიიჩნევა, რომ ნეიროტრანსმიტერების
დისბალანსი ან გამოლევა აღკვეთის ბევრი სიმპ-
ტომისა და ინტენსიური ლტოლვის გამომწვევია. ამ
მიზნით ფართოდ გამოიყენება ისეთი ამინომჟავები,
როგორიცაა თიროზინი, ტაურინი, ტრიპტოფანი,
d,l-ფენილალანინი, ლეციტინი და გლუტამინი.
ფსიქოსოციალური თერაპია
დეტოქსიკაციის ფაზაზე ცალკე ინტერვენცია შედეგს
იშვიათად თუ გამოიღებს ხოლმე. სინამდვილეში,
პროგრამების უმრავლესობა თავს იკავებს მკურნა-
ლობისგან, თუ წამალდამოკიდებულს აღკვეთის
მდგომარეობით გამოწვეული ფიზიოლოგიური ან
ფსიქოლოგიური საფრთხე არ ემუქრება. აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში დამოკიდებული პირის
ჩასართავად ყველაზე ეფექტიანი არის ინტენსიური
კონსულტირება და ჯგუფური მუშაობა. სწორედ ეს უნდა
იყოს მკურნალობის ყველა ფაზის მთავარი სამიზნე,
მიუხედავად მედიცინაში დამკვიდრებული მრავალი
ინოვაციისა.
დეტოქსიკაციის პროცესში ფსიქოსოციალური ინტერაქ-
ციები, ჩვეულებრივ, ინტენსიურ (ყოველდღიური შე-
ხვედრები ამბულატორიულ პროგრამებში) და 4-12
კვირის განმავლობაში უაღრესად სტრუქტურულ
ხასიათს ატარებს. მკურნალობის ამ ფაზის მიზანი უარყო-
ფის საბოლოოდ დაძლევა და აღდგენა-გამოჯანმრთე-
ლების პროცესში კლიენტის სრულფასოვანი ჩართვაა.
ეს მიიღწევა სავალდებულო მონაწილეობით საგანმა-
ნათლებლო სესიებში, ამოცანებზე ორიენტირებულ
ჯგუფურ აქტივობებში, თერაპიულ სესიებში, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების თანასწორთა ჯგუფებში, 12 ნაბიჯის
პროგრამებსა და ინდივიდუალურ კონსულტაციებში.
მკურნალობა ფოკუსირებულია წამალდამოკიდებულის
დახმარებაზე, რათა მან ადიქცია კონცეპტუალურ
დონეზე ავადმყოფობად აღიქვას, მისი სავალალო შე-
დეგი გაითავისოს და დეტოქსიკაციის სიმპტომებზეც
წარმოდგენა შეიქმნას. გარდა ამისა, კლიენტები იღებენ
ინფორმაციას მკურნალობის და დეტოქსიკაციისას
გამოყენებული მედიკამენტების შესახებ, მკურნალობისა
და აღდგენა-გამოჯანმრთელების გეგმის შესამუ-
შავებლად მთავარ კონსულტანტთან მუშაობენ და
ებმებიან დეტოქსიკაციის მიზნების მისაღწევ აქტი-
ვობებში. ზოგიერთი პროგრამა მკურნალობის სტრუქ-
ტურირებულ გზამკვლევებს იყენებს, რომლებიც
მკურნალობის თითოეული ფაზის ჩამოყალიბებულ
გეგმას შეიცავს თავისი ყოველდღიური გაკვეთილების
განრიგით, სავარჯიშოებითა და საშინაო დავალებებით.
„ვიცოდი, რომ ამის გაკეთება თავად შემეძლო.
„ანონიმური ალკოჰოლიკების“ პროგრამები ვცადე.
მილიონჯერ დავანებე თავი ნარკოტიკების მოხმა-
რებას და არასდროს დამჭირვებია ასეთ პროგ-
რამებში მონაწილეობა.“
შიდსისგან მომაკვდავი ჰეროინდამოკიდებულიHeroin
Crack Cocaine
საწყისი თავშეკავება
დეტოქსიკაციის დასრულებისთანავე ორგანიზმის
ქიმიური ბალანსი ნორმას უნდა დაუბრუნდეს. ამ
ფაზაზე სტაბილური თავშეკავება ყველაზე უკეთ ნარ-
კოტიკული საშუალებების მიმართ ლტოლვასა და
იმ ცხოვრებისეულ ასპექტებზე ზემოქმედებით მიიღ-
წევა, რომლებიც შეიძლება რეციდივის საფრთხეს
წარმოშობდეს.
მუდმივი ლტოლვა თავის ტვინის ნეიროტრანსმიტე-
რების გამოფიტვითაა გამოწვეული, რაც ნარკოტიკუ-
ლი საშუალებების მოხმარებით წარმოიშვება ისეთი
ტიპის ნარკოტიკული „შიმშილის“ დროს, რომელსაც
„ენდოგენურ“ ლტოლვას უწოდებენ. ლტოლ-
ვის საწინააღმდეგო მედიკამენტების მიღება, რო_
გორიცაა დეტოქსიკაციის დროს გამოყენებული პრე-
პარატები, შეიძლება საწყისი თავშეკავების ფაზაზეც
გაგრძელდეს. ეს მაშინ, როცა უფრო ტრადიციული
მიდგომები − გარე ტრიგერებიდან ან სტიმულებიდან
ნებაყოფლობითი იზოლაცია (როგორიცაა მაგ., ბა-
რი, სხვა მომხმარებლები და მოხმარებისთვის სა-
ჭირო ატრიბუტიკა), კონსულტირება და 12 ნაბიჯის
პროგრამების ფარგლებში ჩატარებული შეხვედრები
− ეპიზოდური „შიმშილის“ წინააღმდეგ არაეფექტურია.
ტვინის ქიმიური შემადგენლობის ქრონიკული
ცვლილება, რასაც წამალდამოკიდებულება იწვევს,
ადამიანებს რეციდივის საშიშროებას მოხმარების
შეწყვეტიდან დიდი ხნის შემდეგაც უქადის.91
დეტოქსიკაციის დროს გამოყენებულ სამედიცინო მიდ-
გომები (მაგ., ანტაბუსი® ალკოჰლიზმის შემთხვევაში
და ნალტრექსონი ოპიოიდებისა და ალკოჰოლის
მოხმარებისას) და სხვადასხვა ამინომჟავები ეხმარება
ტვინს ქიმიური ბალანსის აღდგენაში, აგრძელებს
ნარკოტიკების სასიამოვნო ეფექტების ჩახშობას, ან ამ-
ცირებს ნარკოტიკებისადმი ლტოლვას − ყველაფერი,
რაც კი წააქეზებს წამალდამოკიდებულს, რომ დარჩეს
„სუფთა“.92,93
კოკაინის ვაქცინისა და ალკოჰოლის რეალური ანტა-
გონისტის კვლევა-ძიებამ შეიძლება ამ ადიქციების
მკურნალობა 347
მკურნალობაში ისეთივე ეფექტურ შედეგებამდე
მიგვიყვანოს, როგორსაც ნალტრექსონი იძლევა
ოპიოიდებისა და ალკოჰოლის მიმართ ლტოლვისა და
რეციდივის პრევენციაში.
ენდოგენური ლტოლვის გარდა, სტაბილურ სიფხიზლეს
სერიოზულ საფრთხეს უქმნის ორი სხვა ფაქტორი, რომ-
ლებიც მკურნალობის მომდევნო ფაზებზე შეიმჩნევა:
მწვავე აღკვეთის შემდგომი სიმპტომები და გარეგანი
ტრიგერებით პროვოცირებული ლტოლვა.
გრძელვადიანი თავშეკავება
ამ ფაზის საკვანძო მომენტი მაშინ დგება, როდესაც
წამალდამოკიდებული საბოლოოდ აღიარებს და
მიიღებს საკუთარ პრობლემას, ერთი მხრივ, ცხოვ-
რებისეულ, მეორე მხრივ კი ყოველდღიურ საქმედ.
მუდმივი ჩართულობა ჯგუფურ აქტივობებში, ოჯახურ
საქმიანობასა და 12 ნაბიჯის პროგრამებში ნარკოტი-
კული საშუალებებისგან გრძელვადიანი თავშეკავების
გასაღებს წარმოადგენს. წამალდამოკიდებულმა უნდა
აღიაროს და მიიღოს, რომ მისი პრობლემა ქრონიკული,
პროგრესირებადი, ბოლომდე განუკურნებელი და
პოტენციურად მომაკვდინებელი სენია, რეციდივის
საფრთხე კი მუდმივად არსებობს.
„ვიცი, რომ ჩემში კიდევ ერთი რეციდივი ბუდობს. აი,
კიდევ ერთი აღდგენა ბუდობს თუ არა, ეს ნამდვილად
არ ვიცი.“
„ანონიმური ალკოჰოლიკების“ წევრი 7-წლიანი სტაჟით
აღდგენა-გამოჯანმრთელებისთვის ასევე კრიტიკულად
მნიშვნელოვანია, წამალდამოკიდებულმა აღიაროს,
რომ მისი მდგომარეობა ქიმიური დამოკიდებულება
ან ნარკოტიკული კომპულსურობააა, და არ არის
უბრალოდ ალკოჰოლიზმი, კოკაინზე ან ოპიოიდებზე
დამოკიდებულება. ინდივიდებმა, რომლებსაც
რომელიმე ერთი საშუალების, მაგალითად კოკაინის
მიმართ დამოკიდებულება აღენიშნებათ, უპრიანია,
თავი შეიკავონ ყველა სახიფათო ფსიქოაქტიური
საშუალების, განსაკუთრებით − ალკოჰოლის, მოხმა-
რებისგან. მარიხუანასთან ერთი შეხედვით უვნებელი
ფლირტი შეიძლება სხვა ნარკოტიკული საშუალების
მიმართ ლტოლვაში გადაიზარდოს და რეციდივით
დაგვირგვინდეს. ფართოდ გავრცელებული კლინი-
კური შემთხვევაა, როდესაც ნარკოტიკული საშუა-
ლების კომპულსური ავადმომხმარებელი ინტოქ-
სიკანტს იცვლის, რომელიც საბოლოო ჯამში
წამალდამოკიდებულების სიმპტომებს ხელახლა აღვი-
ვებს ხოლმე. ნარკოტიკული საშუალების შეცვლა აღ-
დგენა-გამოჯანმრთელების პროცესს ართულებს და
მკურნალობისთვის კონტრპროდუქტულია. მამაკაცებსა
და ქალებზე ჩატარებული კვლევა გვიჩვენებს, რომ
მათ 80%-ს სიცოცხლის მანძილზე ორ ან მეტ საშუა-
348 თავი 6
ლებასთან დაკავშირებული პრობლემა ჰქონდა, რო-
გორც ერთდროული, ასევე თანმიმდევრული მოხ-
მარების კუთხით.94 აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესს ხელს უწყობს მოწევისა და საღეჭი თამბაქოს
მოხმარების შეწყვეტაც კი.95 მრავალწლიანი გამოც-
დილება და კლინიკური პრაქტიკა კომპულსური ქცევის
(მაგ., აზარტული თამაშები, უკონტროლო კვება,
სექსუალური დაუკმაყოფილებლობა თუ კომპულსური
საყიდლებზე სიარული) მიმართ სიფრთხილის გამო-
ჩენის აუცილებლობაზეც მიგვანიშნებს, თუკი ვინმე
აკოჰოლზე ან ნარკოტიკებზე დამოკიდებულების გამო
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში იმყოფება.
აღდგენა-გამოჯანმრთელება
„შესაძლებელია ადიქციისგან განკურნება? არა-
ნაირად! ეს იმიტომ, რომ ადიქცია შეუქცევად ცვლი-
ლებებს იწვევს, ტვინის უჯრედებს გარდაქმნის და
კლავს. სხვა უჯრედებისგან განსხვავებით, ტვინის
უჯრედების აღდგენა არ ხდება. გამომდინარე აქედან,
ავადმოხმარებისგან გამოწვეული ცვლილებები მუდ-
მივ ხასიათს ატარებს. ჩვენ მხოლოდ ავადმყოფობის
შეჩერება, ახალი, ადაპტაციის ხელშემწყობი ხერხების
დასწავლა და ტვინის ისე გავარჯიშება შეგვიძლია,
რომ დაავადებული უჯრედების „გამორთვა“ მოხდეს.
ამას გარდა, აღდგენა-გამოჯანმრთელების გზაზე
შემდგარ დამოკიდებულ ადამიანს ცხოვრების ხა-
რისხი უნდა გავუუმჯობესოთ. მართალია, ადიქციის
სრულად განკურნება წარმოუდგენელია, მაგრამ
ჩვენ მისი ეფექტიანი პრევენცია და მკურნალობა
შეგვიძლია.“
დერილ ინაბა, ფარმაკოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, ადიქციის
სარეაბილიტაციო ცენტრი, მედფორდი, ორეგონის შტატი
მხოლოდ მკურნალობა და თავშეკავებაზე მუდმივი ფო-
კუსირება აღდგენა-გამოჯანმრთელებისა და ცხოვრების
პოზიტიურ სტილზე გადასვლისთვის საკმარისი არ არის.
სანამ წამალდამოკიდებული საკუთარი ცხოვრების
რესტრუქტურირებას არ მოახდენს და ისეთ საქმიანობას
არ გამოძებნის, რომელიც მას დააკმაყოფილებს
და, ნარკოტიკული საშუალებებით გამოწვეული ხე-
ლოვნური „კაიფის“ ნაცვლად, ბუნებრივი „კაიფით“
უზრუნველყოფს, მან შეიძლება სიფხიზლე შეინარჩუნოს,
მაგრამ აღდგენა-გამოჯანმრთელებას ვერ მიაღწევს.
მკურნალობის ინტეგრალური ფაზა ექსპერიმენტულ
პირობებში ჰარვარდის უნივერსიტეტის ფსიქიატრიის
პროფესორმა, დოქტორმა ჯორჯ ვაილანტმა
დაასაბუთა. 1983 წელს ჩატარებულ კვლევებში მან
ალკოჰოლზე დამოკიდებულების ღრმად გამჯდარი
ჩვევის შესაცვლელად აუცილებელი ოთხი კომპონენტი
დაასახელა.96 ამ ჩამონათვალში დოქტორი ვაილანტი
ალკოჰოლს ზოგადი ტერმინით − „ნარკოტიკული
საშუალება“ − მოიხსენიებს:
 კლიენტისთვის არაქიმიური ჩანაცვლებითი დამოკი-
დებულების შეთავაზება, როგორიცაა, მაგალითად,
ფიზიკური ვარჯიში
კლიენტისთვის რიტუალურად იმის შეხსენება, რომ
ნარკოტიკების თუნდაც ერთ ეპიზოდურ მოხმარებას
ტკივილისა და რეციდივის გამოწვევა შეუძლია
სოციალური, ემოციური და სამედიცინო ზიანის
გამოსწორება
საკუთარი თავის პატივისცემის დაბრუნება.
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში მყოფი წამალ-
დამოკიდებულების უმრავლესობის აზრით, მუდმივი,
უწყვეტი მონაწილეობა 12 ნაბიჯის პროგრამებში, ჯან-
საღ და დამაჯილდოებელ აქტივობებში ჩართვის მი-
ზანდასახულ ძალისხმევასთან ერთად, მკურნალობის
მიზნების წარმატებით მიღწევის ფორმულას წარმოა-
დგენს.96
„სიფხიზლის დაბრუნებასთან ერთად მივხვდი, რომ
თურმე ხალხი მყვარებია, თურმე ნამდვილი გრძნო-
ბებისა და ემოციების განცდა შემძლებია. სიფხიზ-
ლემ ისეთი ადამიანებით სავსე სამყარო დამა-
ნახა, რომლებიც ჩემ გვერდით იდგნენ და მუდამ
მხარდაჭერისთვის იყვნენ მზად. მანამდე თურმე
არაფერი მცოდნია.“
56 წლის ჰერონდამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
რეციდივის პრევენცია
მკურნალობის ან რემისიის ხანგრძლივი პერიოდის
შემდეგ მომხდარი რეციდივი ყველა ქრონიკული სამე-
დიცინო აშლილობის დამახასიათებელი თვისებაა
(მაგ., დიაბეტი, ასთმა და ჰიპერტენზია); მაგრამ, როცა
ადიქციის შემთხვევაა, მას ხშირად თან ახლავს მძიმე
სტიგმა, რაც, თავის მხრივ, სირცხვილის, დანაშაულისა
და უიმედობის მწვავე განცდას იწვევს. რეციდივის შემდეგ
კლიენტებს არ უნდა ჰქონდეთ სირცხვილის განცდა და
უნდა მივესალმოთ სამკურნალოდ მათ დაბრუნებას,
კონსულტანტმა ან თერაპევტმა კი უნდა იმუშაოს
სამომავლო წაცდენებისა თუ რეციდივის თავიდნ ასა-
რიდებლად. ზიანის შემცირების თაობაზე განათლება
და ატერნატივები ამ პროცესის შემადგენელი ნაწილი
უნდა იყოს.
მკურნალობა სრული ვერ იქნება, თუ არ არის შემუშა-
ვებული რეციდივის პრევენციის სრულყოფილი გეგმა,
რომელიც ორიენტირებულია კოგნიტური დეფიციტის,
მწვავე აღკვეთის შემდგომი სიმპტომების, ენდოგენური
და გარეგანი ჩამრთველი მექანიზმებით გამოწვეული
ლტოლვისა და რეციდივის პრევენციის სტრატეგიების
იდენტიფიცირებასა და განხორციელებაზე.
კოგნიტური დეფიციტი
საწყისი თავშეკავების ფაზაში მკურნალობის ფართოდ
გავრცელებული გართულებები მოიცავს სააზროვნო
პროცესების დასუსტებასა და აღკვეთის სიმპტომების
მედეგობას დეტოქსიკაციის პროცესის დასრულებიდან
დიდი ხნის განმავლობაში. კვლევა გვიჩვენებს, რომ
ნივთიერებების ავადმომხმარებელთა 30-80% სხვა-
დასხვა სიმძიმის (ზომიერიდან მძიმემდე) კოგნიტურ
აშლილობებს უჩივის, რაც, სავარაუდოდ, წამალ-
დამოკიდებულების ნეიროტოქსიკური ეფექტებითაა
გამოწვეული.97 აზროვნების დეფიციტი ხშირად დამო-
კიდებული მომხმარებლის მიერ იმის გაცნობიერების
უნარს აზიანებს, რა არის საჭირო ლტოლვის პრე-
ვენციის ან მინიმუმამდე დაყვანისთვის და აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესის გასაგრძელებლად.
დეფიციტი ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში ქიმიურმა და
სტრუქტურულმა ცვლილებებმაც შეიძლება გამოიწვიოს.
მაგალითად, 2005 წელს მეცნიერებმა აღმოაჩინეს,
რომ მეთამფეტამინის მძიმე ავადმომხმარებლები თა-
ვის ტვინის რუხი ნივთიერების საშუალოდ 11.3%-ს
კარგავენ. ყველაზე მეტად დეფიციტი ჰიპოკამპზე აი-
სახება (რომელიც, ჯანმრთელთან შედარებით საშუა-
ლოდ 7.8%-ით მცირდება). ეს არის ტვინის ის ნა-
წილი, რომელსაც სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს
მეხსიერებისა და ემოციებისთვის.98
ყველაზე გავრცელებული კოგნიტური დეფიციტები
ისეთ სფეროებს უკავშირდება, როგორიცაა სწავლა,
სიტყვების მნიშვნელობის გააზრება და გამოყენება,
ყურადღების კონცენტრირება, აღქმა, ინფორმაციის
გადამუშავება, მეხსიერების ეფექტიანობა, ინფორ-
მაციის დამუშავება დროში და დროის აღქმა (მაგ.,
სირთულე მიზნების დასახვის დროს), კოგნიტური
მოქნილობა, პრობლემების გადაჭრა, აბსტრაქტული
აზროვნება და მსჯელობა. ამ ეფექტების მოქმედება
შეიძლება ნარკოტიკული საშუალებების ან ალკოჰო-
ლისგან თავშეკავების დაწყებიდან რამდენიმე თვის
განმავლობაში გაგრძელდეს.99 აღდგენა-გამოჯანმრ-
თელების ადრეულ ფაზებზე პაციენტები შეიძლება ნორ-
მალურად გამოიყურებოდნენ, მაგრამ სინამდვილეში
მათ სამკურნალო პროგრამის სრულად გაგება და
გააზრება არ შეუძლიათ. მაგალითად, პაციენტს
მოსმენილის გამეორება შეუძლია, მაგრამ ინფორმაცია
და თერაპია მასში ვერ აღწევს. დეტოქსიკაციის შემდეგ
მსჯელობის უნარის, მეხსიერებისა და აზროვნების იმ
ნიშნულამდე დაბრუნებას, როცა ინდივიდი მკურნა-
ლობაში სრულფასოვნად ერთვება, შეიძლება რამ-
დენიმე კვირა და თვეებიც კი დასჭირდეს. მკურნალობის
დროს საგანმანათლებლო სტრატეგიები ინდივიდის
მიერ ინფორმაციის აღქმის უნარის შესაბამისად უნდა
დაიგეგმოს.
მწვავე აღკვეთის შემდგომი
სიმპტომები
მწვავე აღკვეთის შემდგომი სიმპტომები (PAWS −
Post-Acute Withdrawal Syndrome) არის ემოციური
მკურნალობა 349
გარეგანი ტრიგერები, რომლებსაც ნარკოტიკული საშუალებების მიმართ ლტოლვის გამოწვევა შეუძლია, მოიცავს მოხმარების ინსტრუმენტებს,
საკუთრივ ნარკოტიკულ საშუალებებს, მოხმარების ადგილს და ფულს.
© 2011 CNS Productions, Inc.
და ფიზიკური სიმპტომების ერთობლიობა, რომელიც
თავს აღკვეთის ძირითადი სიმპტომების (მათ შორის
კოგნიტური დეფიციტის) შესუსტების შემდეგ იჩენს.
სინდრომი 6-დან 18 თვემდე გრძელდება, ზოგიერთ
შემთხვევაში კი 10 წლამდეც კი, და შეიძლება თავშეკავების
შეწყვეტა ან რეციდივი გამოიწვიოს. მიიჩნევა, რომ მწვავე
აღკვეთის შემდგომ სიმპტომებს საფუძვლად უდევს
ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარების გამო თავის
ტვინის დაზიანება და ნარკოტიკული საშუალებებისა
და ალკოჰოლისგან თავისუფალი ცხოვრებით გამო-
წვეული ფსიქოლოგიური სტრესი, რასაც წინ მრა-
ვალწლიანი მოხმარება უძღოდა. სინდრომი, ჩვეუ-
ლებრივ, თავშეკავების დაწყებიდან 7-14-დღიან
პერიოდში იწყება და პიკს მე-3 და მე-6 თვეებს შორის
პერიოდში აღწევს. სიმპტომები რეგულარული ინ-
ტერვალებით მეორდება გარე გამაღიზიანებლების
რაიმე თვალნათლივი ზემოქმედების გარეშე. ეს ინ-
ტერვალები შეიძლება იყოს ყოველ ორ თვეში ერთ-
ხელ, ყოველთვიურად, დღესასწაულებზე ან ყოველ-
წლიურად, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში.
ამ სიმპტომების პერიოდულობას წარსულში მოხმარე-
ბის პატერნი ან სტრესული მოვლენები განსაზღვრავს.
PAWS ყველაზე ხშირად პრობლემური სიმპტომების ექვს
ტიპს უკავშირდება. ესენია:
ძილის დარღვევები: გართულებული ჩაძინება და
ძილი, მოუსვენრობა, ცხადი და ემოციური კოშ-
მარები.
მეხსიერების პრობლემები: ყველაზე მეტად მოკ-
ლევადიანი მეხსიერება ზიანდება, რაც ხშირად
ახალი უნარების დასწავლასა და ინფორმაციის
გადამუშავებას უშლის ხელს.
ნათლად აზროვნების უნარის დაქვეითება: კონცენ-
ტრირების გართულება, ხისტი და განმეორებითი
ფიქრები და აბსტრაქტული აზროვნების დაზიანება;
სტრესულ სიტუაციებში ფიქრების ქაოტურობა;
პრობლემების გადაჭრის უნარების დაქვეითება, მათ
შორის მარტივი პრობლემებისაც; ზოგადად, გონება
ამ პროცესში ჩათრეული არ არის და აზროვნებასთან
დაკავშირებულ პრობლემებს ეპიზოდური ხასიათი
აქვს.
350 თავი 6
შფოთვა და სტრესის მიმართ ჰიპერმგრძნობელობა:
ქრონიკული სტრესი, ვერ ხერხდება მაღალი და
და დაბალი ინტენსივობის სტრესული სიტუაციების
ერთმანეთისგან განსხვავება; არასათანადო რეაქცია
სიტუაციებზე და სტრესის მართვის გართულება;
მაღალი ინტენსივობის სტრესულ სიტუაციებში მწვა-
ვე აღკვეთის შემდგომი სინდრომის ყველა სხვა
სიმპტომი ღრმავდება.
არასათანადო ემოციური რეაქცია და ხასიათის
ცვლილება: გადამეტებული ემოციური რეაქცია,
რომელიც იწვევს სტრესს. სტრესი კი იწვევს ემოციურ
ჩაკეტილობას, მგრძნობელობისა და ემოციების
განცდის უნარის დაკარგვას.
ფიზიკური კოორდინაციის გართულება: ხელისა და
თვალის კოორდინაციის დარღვევა, წონასწორობის
პრობლემები, თავბრუსხვევა და რეფლექსების შენე-
ლება.
აღდგენა-გამოჯანმრთელების გზაზე შემდგარ ბევრ
წამალდამოკიდებულს PAWS ფარგლებში ასევე
აღენიშნება არაადეკვატურობა, არაკომპეტენტურობა,
შეცბუნება, თვითშეფასების დაქვეითება და სირცხვილის
გრძნობის გამწვავება. თავის მხრივ, ეს ნეგატიური
ფაქტორები წამალდამოკიდებულს რეციდივის მიმართ
განსაკუთრებით მოწყვლადს ხდის.100
განათლება, ინდივიდუალური/ჯგუფური კონსულტი-
რება, თანასწორთა მხარდაჭერის აქტივობებში მონა-
წილეობა და ალკოჰოლის ან ნარკოტიკული საშუა-
ლებების მოხმარების პოტენციური წყაროებისგან
იზოლირება ის სტრატეგიებია, რომლებიც PAWS დროს
მოხმარებისა და რეციდივის პრევენციისთვის გამოი-
ყენება.
„უმეტეს შემთხვევაში, ინტერვენციის დაწყებამდე აუცი-
ლებელია ადამიანის ტვინის გაწმენდა, რის შემდეგაც
იზრდება იმის ალბათობა, რომ მან შემოთავაზებული
დახმარება ჯეროვნად გაიგოს და მიიღოს.“
„ანონიმური ალკოჰოლიკების“ „დიდი წიგნი“, 1939
ლტოლვა: ენდოგენური (შინაგანი)
და ეგზოგენური (გარეგანი)
ტრიგერები
ტრიგერებს (ჩამრთველ მექანიზმებს) ნარკოტიკული
საშუალებებისადმი ლტოლვის გაძლიერება შეუძ-
ლია და ხშირად ჩავარდნებსა და რეციდივს იწვევს.
ეს ტრიგერები ორ ფართო კატეგორიად იყოფა:
ენდოგენური ტრიგერები, რომელთაც, ასევე, ინტრა-
პერსონალურს ან შინაგან ზემოქმედებას უწოდებენ,
და ეგზოგენური ტრიგერები, რომლებიც ცნობილია,
როგორც ინტერპერსონალური ფაქტორები ან
გარეგანი ზემოქმედება.
ენდოგენური (შინაგანი ან ინტრაპერსონალური)
ტრიგერები
ენდოგენური ტრიგერები, რომლებსაც უდიდესი
გავლენა აქვთ ნარკოტიკულ ლტოლვაზე და რეცი-
დივზე, წარმოადგენს ნეგატიურ ფიზიკურ და ემო-
ციურ მდგომარეობას ან მოხმარებაზე კონტროლის
დაბრუნების შინაგანად მოტივირებულ მცდელობას.
ეს ემოციური მდგომარეობები მოიცავს გამოფიტვას,
მოუთმენლობას, აგრესიულობას, დეპრესიას, იმედგა-
ცრუებას, საკუთარი თავის შეცოდებას, უპატიოსნებას,
სიყეყეჩეს, გულარხეინობას, ზედმეტის მოთხოვნას/
მოლოდინს სხვებისგან, ვალდებულებებზე ხელის
აღებას, სტიმულატორების მიღებას და გადამეტებულ
თავდაჯერებულობას.249 ეს შეიძლება გამოწვეული
იყოს წინმსწრები ფსიქიკური მდგომარეობით (მაგ.,
ქრონიკული დეპრესია, ტრავმები) ან თავის ტვინში
ქიმიური ბალანსის დარღვევით, რაც შედეგად მოსდევს
ნარკოტიკული საშუალებების ავადმოხმარებას.
მკვლევრებმა აღმოაჩინეს, რომ ნეგატიური გუნებ-
განწყობა ნეიროტრანსმიტერების ბალანსს არღვევს,
რაც რეციდივის მიზეზი ხდება, და მოიფიქრეს
მოსახერხებელი აბრევიატურები, როგორიცაა HALT
((hungry, angry, lonely, tired − მშიერი, გაბრაზებული,
მარტოსული, დაღლილი), RIID (restless, irritable,
isolated, discontent − მოუსვენარი, გაღიზიანებული,
განცალკევებული, უკმაყოფილო) და BAAD (bored,
anxious, angry, depressed − მოწყენილი, შეშფოთებული,
გაბრაზებული, უიმედო), რომლებიც მათ რეციდივის
გამომწვევ ტრიგერებს აგონებთ. (ინგლისურად HALT –
„შეჩერება“; RIID − წააგავს „თავის დაღწევას“; BAAD −
წააგავს „ცუდს“ (მთ. შენიშვნა)).
წამალდამოკიდებულების ჰომეოსტატიკური თეორია,
რომელიც ენდოგენურ და ეგზოგენურ ზემოქმედებას
ხსნის, პირველად ჰიმელსბახმა (C.K. Himmelsbach)
შეიმუშავა 1941 წელს.101 ჰომეოსტაზი თავის ტვინის ნორ-
მალურ ქიმიურ ბალანსსა და ნეიროტრანსმიტერების
ნორმალურ ფუნქციონირებას აღნიშნავს. ჰიმელსბახის
თეორიის თანახმად, დამოკიდებულების გამომწვევი
საშუალებების ავადმოხმარება ტვინის ქიმიურ ბა-
ლანსს აზიანებს, რაც ალოსტაზსა (დისბალანსს)
და ნეიროტრანსმიტერების გამოფიტვას იწვევს. ეს,
თავის მხრივ, ფსიქოაქტიური საშუალებ(ებ)ის მიმართ
ლტოლვას აძლიერებს, განსაკუთრებით, თავშეკავებისა
და მკურნალობის ადრეულ ფაზებზე, და ინდივიდს
ტრიგერების მიმართ უფრო მგრძნობიარეს ხდის.
ასეთი მძლავრი „შიმშილი“ (ენდოგენური ლტოლვა),
ჩვეულებრივ, დაუყოვნებლივ და მძიმე რეციდივით
გვირგვინდება, რადგან ორგანიზმის თვითგადარჩენის
ყველაზე მძლავრი მექანიზმი სწორედ ბალანსის
აღდგენისადმი (ჰომეოსტაზი) სწრაფვაა.
ენდოგენური ლტოლვის ტრადიციული მკურნალობის
მეთოდებია კონსულტირება, საგანმანათლებლო აქტი-
ვობები, დისკუსიები აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროფესიონალებთან, სტრესის შემცირების თერაპია,
კლინიკური მონიტორინგი და 12 ნაბიჯის პროგრამის
შეხვედრებში მონაწილეობა. უახლესი მეთოდები კი
მოიცავს მედიკამენტურ და ნუტრიენტებით, მაგალითად
ამინომჟავების პრეკურსორებით მკურნალობას, რომ-
ლებიც ნეიროტრანსმიტერების ჰომეოსტაზის აღდგე-
ნაზეა ორიენტირებული. ამ ნივთიერებებით შესაძ-
ლებელია ნარკოტიკული საშუალებების სასიამოვნო
ეფექტების ან ლტოლვის შემცირება და/ან გაუქმება, რაც
წამალდამოკიდებულს თავშეკავების შენარჩუნებაში
ეხმარება.92,93,102
გარეგანი ტრიგერები (ეგზოგენური ან
ინტერპერსონალური)
გარეგანი ტრიგერები ხშირად ნარკოტიკული საშუა-
ლებების მიმართ ლტოლვის გამომწვევად გვევლინება,
რომელთაც, ასევე, ინტერპერსონალურ ფაქტორებს
ან ეგზოგენურ ზემოქმედებას უწოდებენ. ლტოლვის
ამ ტიპის მიზეზებია კონფლიქტური ურთიერთობები,
სოციალური წნეხი, დამხარე სისტემების არქონა,
ნეგატიური ცხოვრებისეული მოვლენები, სენსორული
სტიმულები და ისეთი ადამიანები, ადგილები ან საგნები,
რომლებიც ინდივიდს მოხმარებისკენ უბიძგებს (მაგ.,
„ფხვნილი“, ფული, „უბანი“, ყოფილი პარტნიორები და
ზოგჯერ სასურსათო მაღაზიის ვიტრინაში გამოფენილი
ლუდის ქილებიც კი).38,103 სენსორულმა სტიმულებმა
(სუნი, ხედი, ხმაური) შეიძლება მეხსიერებიდან
ისეთი ეპიზოდები გააცოცხლოს, რომლებიც ლტო-
ლვას წარმოშობს და ინდივიდის წარსულ, წამალ-
დამოკიდებულების დროინდელ ცხოვრებას უკავშირ-
დებოდეს.
„როდესაც მარიხუანას სუნი მცემს აქ, ამ შენობაში,
სადაც ვცხოვრობ და „პრიმოს“ (კოკაინისა და
მარიხუანას ნაზავი) არომატი მომდის, ლტოლვა
ისევ მიბრუნდება ხოლმე. და, იცით, რას ვაკეთებ?
ვურეკავ ჩემს სპონსორს, მივდივარ „ანონიმური
ნარკომანებისა“ და „ანონიმური ალკოჰოლიკების“
შეხვედრებზე... თუმცა უფრო მეტად ჩემს სპონსორს
ველაპარაკები... ვუყვები, რას ვგრძნობ, და
ვევედრები ღმერთს, რომ მომცეს ძალა, გავუძლო
ცდუნებას და „წამლის“ საყიდლად არ გავიდე.“
38 წლის პოლინარკოტიკული ავადმომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
მკურნალობა 351
მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ გარეგანი ტრიგე-
რების მიერ განპირობებული ლტოლვა ნამდვილ
ფსიქოლოგიურ რეაქციას იწვევს, რომელიც, თავის
მხრივ, რეალურ ფიზიოლოგიურ რეაქციაში ვლინდება,
როგორიცაა გულისცემის გახშირება, არტერიული წნე-
ვის მატება, ოფლიანობა, გუგების გაფართოება, კანის
სპეციფიკური ელექტრული ცვლილება, პერისტალტი-
კის გააქტიურება და სხეულის ტემპერატურის მყისიერი
დაცემა ორი ან მეტი გრადუსით.
რეციდივის პრევენციის სტრატეგიები
რეციდივის პრევენცია თითქმის ყველა სამკურნალო
პროგრამის პრიორიტეტია. ამ პროცესში რამდენიმე
სტრატეგიასა და ხერხს მიმართავენ.
წამალდამოკიდებულებმა რეციდივის პროცესი უნდა
გაიაზრონ და მათთვის დამახასიათებელი სპეცი-
ფიკური ტრიგერების ამოცნობა ისწავლონ, რაც
შეიძლება იყოს ნარკოტიკული საშუალებების სუნი,
მომხმარებელი მეგობრები, ჯიბეში ჩადებული ფუ-
ლი ან ნარკოტიკულ საშუალებებზე სიმღერების
გაგონება.
წამალდამოკიდებულებმა ისეთი ქცევა უნდა გამოი-
მუშაონ, რაც მათ გარეგან ტრიგერებს აარიდებს.
ეს შეიძლება იყოს ძველი მეგობრებისგან და
ნარკომოვაჭრეებისგან დისტანცირება, სამეგობრო
წრის შეცვლა, „ჯიბის ფულის“ შეზღუდვა, კაფე-
ბარებისა და ისეთი თავყრილობებისგან თავის არი-
დება, სადაც ნარკოტიკული საშუალებები ადვილად
იშოვება.
წამალდამოკიდებულებმა უნდა გამოიმუშაონ ისე-
თი ავტომატური რეფლექსი, და მზად იყვნენ მის
გამოსაყენებლად, რომელიც შინაგანი ან გარეგანი
ტრიგერებისგან გააქტიურებული ლტოლვის დროს
მოხმარების პრევენციაში დაეხმარებათ. ეს მოიცავს
დამხამარე სისტემების გამოყენებას, 12 ნაბიჯის
პროგრამებში მონაწილეობას, ნეგატიურ ემოციურ
მდგომარეობასა და კოგნიტურ გადახრებთან
გამკლავების უნარებს, საკუთარი თავისთვის ნარ-
კოტიკული საშუალებისგან მიღებული ზიანის ან
თავშეკავების მიზეზების შეხსენებას, ბოლო „ჩავარდ-
ნის“ გახსენებას, დაბალანსებული ცხოვრების წესის
შემუშავებასა და ლტოლვის საწინააღმდეგო მედი-
კამენტების შესაძლო გამოყენებას.104
სტიმულის გაქრობა
ლტოლვის რეაქციის გასაქრობად დამოკიდებულ
ადამიანს შეუძლია ისეთ სტრატეგიებს მიმართოს,
როგორიცაა დეკონდიციის ტექნიკა, სტრესის შემცირების
ვარჯიშები, საკუთარი გრძნობების გამოხატვა, ფიზიკური
ვარჯიში, ხანგრძლივი სეირნობა და ცივი შხაპი. ისეთი
მეთოდები, როგორიცაა ექიმ ანა როუზ ჩილდრესის
352 თავი 6
დესენსიტიზაციის პროგრამა, ტვინის უჯრედებს გარეგან
ტრიგერებზე რეაგირებაზე თავის არიდებას „ასწავლის“.
ამ პროცედურის ფარგლებში დამოკიდებულ პირს
მზარდ გარეგან ტრიგერებთან გამკლავება კონტრო-
ლირებულ პირობებში, 40-50 სესიის მანძილზე უწევს.
ამ დროს ტრიგერებზე რეაქცია თანმიმდევრულად
მცირდება, სანამ ლტოლვის რეაქციის ფსიქოლოგიუ-
რი ნიშნები სრულად არ ქრება მაშინაც კი, როცა
სუბიექტზე მძლავრი ტრიგერი ზემოქმედებს. ყოველ
ჯერზე, როცა წამალდამოკიდებული ლტოლვის დროს
ნარკოტიკული საშუალების მიღებისგან თავს იკავებს,
მომდევნო ჯერზე ტრიგერზე რეაგირება მცირდება.
დესენსიტიზაციას სხვანაირად „ტრიგერის გაქრობასაც“
უწოდებენ.106,107
„მე ეს ჩემით შევძელი. ყოველდღე ამოვიღებდი
ხოლმე ლიბრიუმის აბებს, ვუყურებდი და ვყნოსავდი
კიდეც. შემდეგ კი კვლავ ბოთლში ვაბრუნებდი,
რადგან ვიცოდი, რომ ცხოვრებაში არ ვიხმარდი
მათ. ცოტა ხანში მათ მიმართ ინტერესი საერთოდ
დამეკარგა.“
44 წლის ბენზოდიაზეპინებზე დამოკიდებული ქალი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
ფსიქოსოციალური მხარდაჭერა
საწყისი თავშეკავება, ასევე, ის ფაზაა, როდესაც წა-
მალდამოკიდებული საკუთარი ცხოვრების მოწესრი-
გებას იწყებს და იმ საქმიანობას უბრუნდება, რომელსაც
მოხმარების დროს უგულებელყოფდა. ამ დროს მისი
ჯანმრთელობის მდგომარეობის, ფსიქიკური სტატუსის,
სოციალური პრობლემებისა და გარეგანი მოთხოვნების
ყოვლისმომცველი ანალიზი უნდა ჩატარდეს და ყველა
ამ საკითხის მოსაგვარებლად გეგმა უნდა შემუშავდეს.
ყველაზე მნიშვნელოვანი კი ის არის, რომ დამოკი-
დებულ პირებს დახმარების სისტემის შემუშავება
ესაჭიროებათ, რომელიც მათ უწყვეტი კონსულტი-
რებით, მხარდაჭერითა და ინფორმაციით მოამა-
რაგებს მაშინ, როცა სამსახურსა და ოჯახს დაუბრუნ-
დებიან, და დაექვემდებარებიან ყველა იმ წნეხისა
და გარე ტრიგერების ზემოქმედებას, რომლებიც წა-
მალდამოკიდებულებას იწვევს. საწყისი თავშეკავების
ფაზაზე დახმარების ჯგუფებმა და 12 ნაბიჯის პროგრა-
მებმა, ჯგუფურ თერაპიასა და აღდგენა-გამოჯანმრ-
თელების უწყვეტი კონსულტირების პარალელურად,
ყველაზე პოზიტიური შედეგი აჩვენა.
„კაიფი“ ბუნებრივი გზით
„კაიფის“ მიღწევა ნამდვილი ნიჭია, და ისევე როგორც
ყველა სხვა ნიჭს − სპორტულს, არტისტულს, მუსი-
კალურს თუ პროფესიულს − რაც უფრო მეტად
გაავარჯიშებ, მით უკეთეს შედეგს მიიღებ.“
ჯორჯ ობერმაიერი, ნარკოგანმანათლებელი
 stimulants explores how the drugs influence the way our society fun
The last part of the chapter focuses on tobacco’s history, effects, and t
panies’ knowledge and use of the addictive properties of nicotine to
of Americans and 50% of the world’s societies. It also examines the 32
იმის გამო, რომ ფსიქოაქტიური საშუალებები ისეთ the Surgeon
ფრიად General, released
გამამხნევებელია, რომin 2014, on the
მკაცრი devastating health con
სამეცნიერო
აღგზნებასა და გრძნობებს იწვევს, რომელთაც smoking and secondhand smoke.
მეთოდებით შეფასებისას, ადიქციის მკურნალობის
ორგანიზმში ბუნებრივი ანალოგები გააჩნია, ადამიანებს ყველა ფორმამ კლიენტებისთვის პოზიტიური შედეგები
ბუნებრივ სიტუაციებში საკუთარ გრძნობებზე გამოავლინა.27,44,45
კონცენტრირებით ფაქტობრივად ყველა იმ აგზნებისა
და შეგრძნების გამოწვევა შეუძლიათ, რასაც ისინი
ნარკოტიკული საშუალებების მიღებით აღწევენ. Introductionთუ ჯგუფური თერაპია?
ინდივიდუალური
სპორტული ასპარეზობა იგივე ნეიროტრანსმიტერებს
წარმოშობს, რასაც კოკაინი და მეთამფეტამინი. სირ- ადიქციის მკურნალობა ორ ძირითად ინტეგრირებულ
Stimulants are the most widely used psychoactive drugs in the world.
ბილის დროს „მეორე სუნთქვის“ ან „მორბენალის კომპონენტს
years, the mediaშეიცავს: ფსიქოსოციალურ
focus on stimulants თერაპიას
centered on bath salts, electronic ci
კაიფის“ წარმოშობა იგივე რეცეპტორებს უკავშირდება, და სამედიცინო (განსაკუთრებით, მედიკამენტურ)
ger energy drinks, the expanded trafficking of methamphetamines from
რომელთა აქტივაციას ოპიატები ენდორფინების თერაპიას.
contaminatedმედიკამენტური
forms of cocaine მკურნალობის მეთოდები
paste, and a resurgence of ecstasy. The m
მეშვეობით ახორციელებენ. მოგზაურობა ან ახალი ვერ იქნება
place ეფექტიანი ფსიქოსოციალურ
stimulants—caffeine and tobacco—tookთერაპიასთან
a back seat to the more sen
გარემოს აღმოჩენა ტვინის იმავე მონაკვეთს − „სიახლის ინტეგრირების
even გარეშე.
though statistics ადიქციის
prove that theyნეირობიოლოგიური
are more widely used. Even betel
are more widely used than cocaine
პროცესის სიღრმისეულმა შესწავლამ and methamphetamine.
სათავე დაუდო
ცენტრს“ − ააქტიურებს, რასაც მარიხუანა. თავის ტვინის
ბუნებრივი გზით ანუ ნარკოტიკული საშუალებების მედიკამენტური მკურნალობის
Last year in the United States: ახალ მეთოდებს.
გარეშე სტიმულაცია ცხოვრების კრიტიკულად მნიშვნე- უპრეცენდენტო ინტერესი გამოიწვია ადიქტოლოგიური
Almost 4.6 million Americans used cocaine (including crack), whi
ლოვან ნაწილს წარმოადგენს. მედიცინის ახალმა სამედიცინო სპეციალობამაც.
shot, snorted, ate, or smoked methamphetamines for nonmedical r
მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ კონსულტირების
Compare this
თერაპიის with:სახე არსებობს: ინდივიდუალური და
ორი
67.8 million
ჯგუფური.
Americansდაწესებულებების
სამკურნალო who smoked cigarettes 1
უმეტესობა
შედეგები და შემდგომი
ამ
ორ
144მეთოდს კომბინირებულად
million (18 and up) who drank მიმართავს.
coffee on a daily basis2,3
მეთვალყურეობა
43.5 gallons of soft drinks per person (most of them caffeinated)
www.cnsproductions.com/e7vcc sumed (young people average almost three times that amount)3
კლიენტების შედეგების მონიტორინგი და შემდგომი ინდივიდუალური თერაპია
3.1
პერიოდის შეფასების მომზადება სამკურნალო პრო-
გრამების ძირითად საქმიანობად იქცა. ამას მთავ-
ინდივიდუალურ თერაპიას, ჩვეულებრივ, ქიმიური
რობისა და სხვა დონორების მიერ სამკურნალოდ
დამოკიდებულების მკურნალობის დიპლომირებული
გაწეული ხარჯების დასაბუთების მოთხოვნა განა-
კონსულტანტები აწარმოებენ, რომლებიც კლიენტებთან
პირობებს. თუმცა, ეს პროცესი ხშირად ხელს უშლის
ინდივიდუალურად მუშაობენ, იკვლევენ ფსიქოაქტიური
პროგრამის მოქნილობას ან კლიენტზე მორგებული ნივთიერებების ქრონიკული მოხმარების მიზეზებს და,
ალტერნატიული მკურნალობის წარმართვას, რაც უფ- ქცევის შეცვლის მიზნით, ინტერვენციის საჭიროების
რო ეფექტიანი იქნებოდა. ყველა სფეროს იდენტიფიცირებას ახდენენ. ეს შეიძლება
რადგან დამოკიდებულება თავისი არსით ქრონიკული დასრულდეს ისეთ სპეციალიზებულ თერაპიებზე რეფე-
და რეციდივებისადმი მიდრეკილი მოვლენაა, საჭიროა რირებით, როგორიცაა ფსიქოთერაპია, სამედიცინო
გამოსავლის ისეთი საზომების შემუშავება, რომლებიც ზრუნვა და ოჯახის კონსულტირება. თერაპევტი ხელს
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესის სხვადასხვა უწყობს დამოკიდებულ პირს, რომ მან კარგად დაი-
ფაზებს შეაფასებს, მათ შორის გრძელვადიან შედეგს. ნახოს ავადმოხმარების პერსპექტივა და უხსნის, თუ
როგორ მოხმაროს ესა თუ ის ინსტრუმენტი, რაც
მკურნალობის წარმატების ხარისხის დასადგენად თავშეკავებაში დაეხმარება. ინდივიდუალური თერაპიის
სამკურნალო დაწესებულებები ყველაზე ხშირად შემ- ყველაზე გავრცელებული ტიპებია კოგნიტურ-ბიჰე-
დეგ ინდიკატორებს მიმართავენ: ვიორული თერაპია, „რეალობის თერაპია“, „ზიზღის
თერაპია“, არტ-თერაპია, სიმტკიცის წვრთნა, მოტი-
ეპიზოდური მოხმარებისა და რეციდივის მაჩვენე-
ვაციური ინტერვიუირება ან გაძლიერება, და სოცია-
ბელი (უწყვეტი სიფხიზლის ხანგრძლივობა)
ლური უნარ-ჩვევების გაუმჯობესება.108
სამკურნალო პროგრამაში დარჩენა
მკურნალობის გეგმის შემუშავება კლიენტთან ერთად
სამკურნალო გეგმისა და მისი ფაზების დასრულება ხდება. ინდივიდუალური მკურნალობა შეიძლება ერ-
თი თვიდან რამდენიმე წლამდეც გაგრძელდეს. თუმცა
ოჯახის ფუნქციონირება მკურნალობის მეთოდების უმეტესობა ჯგუფურ და
სოციალურ და გარემო პირობებთან ადაპტირება თანასწორებთან ინტერაქციებს ეფუძნება, მაგრამ
ინდივიდუალური მკურნალობა შეიძლება უფრო
სამუშაო და სასწავლო ფუნქციონირება, მათ შორის ეფექტიანი აღმოჩნდეს კლიენტების კონკრეტული
პირადი სახსრების მართვა კატეგორიისა და სპეციფიკური ნარკოტიკული საშუა-
ლებების მოხმარების შემთხვევაში (მაგ., ჰეროინი და
კრიმინალური აქტივობა ან სამართლებრივი გარე-
დამამშვიდებელი პრეპარატები).
მო.

მკურნალობა 353
დიალოგი კონსულტანტსა და ჰეროინზე
დამოკიდებულ პირს შორის სან ფრანცისკოს
ჰეით ეშბერის დეტოქსიკაციის კლინიკის
კონსულტაციის სესიაზე:
წამალდამოკიდებული: „როდესაც აღკვეთის მდგო-
მარეობაში ვარ, ეს ფიზიკურ ტანჯვას მაყენებს და შემდეგ,
თავშეკავების გაგრძელებისას, როგორც კი ხელში
ფული ჩამივარდება, ფსიქიკური პრობლემები იჩენს
თავს: „უნდა გავაკეთო თუ არ უნდა გავაკეთო? არა,
არ უნდა გავაკეთო. მოიცა, მოდი გავაკეთებ, ერთხელ
რომ გავაკეთო, ხომ არაფერი დაშავდება.“ როგორც
კი აღკვეთა გადაივლის, და როგორც კი იმ ადგილებში
მოვხვდები, სადაც დავყიალებდი ხოლმე და ვხედავ
ადამიანებს, რომლებიც თავს მიკრავენ, მგონია, რომ
კვლავ ავად ვარ, მე კი მინდა, რომ სუფთად დავრჩე.“
კონსულტანტი: „შენ შეგიძლია რაღაც პერიოდი სუფ-
თად დარჩე. ნამდვილად ეს გსურს? თუ გინდა, რომ
მთელი ცხოვრება დარჩე სუფთად?“
წამალდამოკიდებული: „მინდა, რომ მუდმივად სუფთად
ვიყო.“
კონსულტანტი: „და, არასდროს გაეკარო ნარკოტიკებს?“
წამალდამოკიდებული: „კი, მაგრამ მე ამის გაკეთება
ამ [„ანონიმური ნარკომანების“] შეხვედრების გარეშეც
შემიძლია.“
კონსულტანტი: „სულ მარტოს?“
წამალდამოკიდებული: „მე ვგულისხმობ მედიკამენტებს,
რომლებსაც ვიღებ.“
კონსულტანტი: „კი მაგრამ, წამლებს მხოლოდ 21
დღის განმავლობაში მიიღებ. ეს მხოლოდ რაღაც
დროის მანძილზე დაგეხმარება, რათა აღკვეთის მდგო-
მარეობის დროს ჰეროინზე არ წაგიცდეს ხელი, მაგრამ
რას იზამ, როცა ლტოლვა დაგიბრუნდება?“
წამალდამოკიდებული: „ვფიქრობ, ამას მაშინ მივხედავ,
როცა ამის დრო მოვა.“
კონსულტანტი: „ანუ, უნდა დაჯდე და უცადო? უნდა დაი-
ცადო, როცა ლტოლვა დაგეწყება და კვლავ მოხმარება
დაიწყო?
წამალდამოკიდებული: „არა, მე შემიძლია ამას ჩემით
გავუმკლავდე.“
კონსულტანტი: „როგორც ვხედავ, ძალიანაც არ
გინდა თანამშრომლობა. ჰოდა, იმის თქმა მინდა,
რომ ჩვენ დღეს მედიკამენტების გაცემას ვწყვეტთ,
რადგან გავიგეთ, რომ კვლავ მოიხმარ ჰეროინს და არ
შეგვიძლია პროგრამაში შენი დატოვება.“
წამალდამოკიდებული: „კი მაგრამ, მე ეს წამლები
მჭირდება.“
კონსულტანტი: „და, მერე რა? ესეც ხომ, პრინციპში,
სხვა ნარკოტიკული საშუალებაა. შენ მას ჩვეულებრივ
ნარკოტიკად იყენებ. მინდა, რომ მოხვიდე დაესწრო
354 თავი 6
იმ შეხვედრას, სამ საათზე რომ ვგეგმავთ. კიდევ
მინდა, რომ „ანონიმური ნარკომანების“ შეხვედრებს
ყოველდღიურად დაესწრო. მინდა, რომ მოხვიდე და
იაქტიურო. და, გამოიყენო ყველა შესაძლებლობა,
რაც ხელში ჩაგივარდება. კიდევ მინდა, რომ მოიტანო
და მაჩვენო დასწრების ხელმოწერილი ფურცელი. აი,
ეს მინდა, რომ გააკეთო. ეს იმ მოთხოვნების მხოლოდ
ნაწილია, რომელთა შესრულებაც ამ პროგრამით
გევალება. მე დარწმუნებული უნდა ვიყო, რომ მართლა
გეგმავ მოხმარების შეწყვეტას.“
წამალდამოკიდებული: „რატომ არ შეიძლება, რომ
უბრალოდ მომცეთ დეტოქსიკაციის მედიკამენტები?“
კონსულტანტი: „იმიტომ, რომ ეს მარტო წამლის
დარიგების პროგრამა არ არის. ეს კონსულტირებისა და
სრული აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროგრამაცაა.“
იმის გამო, რომ ბევრისთვის ინდივიდუალური პროგ-
რამა ნაკლებად დამაფრთხობელია, მას ხშირად
მოკლე დროით მიმართავენ ხოლმე, წამალდამო-
კიდებულისთვის მკურნალობის პროცესის გასაცნობად.
მოტივაციური ინტერვიუირება და
მოტივაციის გამაძლიერებელი
თერაპია
ნივთირებათა ავადმოხმარების მკურნალობის ერთ-
ერთი ყველაზე უფრო გამოყენებადი კონსულტირების
ტექნიკა მოტივაციური ინტერვიუირებაა, რომელსაც
ცვლილების ფაზების მოდელთან ერთად მიმართავენ.
ეს ტექნიკა საკუთარ აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში კლიენტების ჩართულობის უზრუნველ-
საყოფად არაკონფრონტაციული სტილის გამოყენებას
გულისხმობს. იგი კლიენტებს ავადმოხმარების მიმართ
ამბივალენტურ დამოკიდებულებას უცვლის და ისეთ
მოტივაციას უყალიბებს, რომელიც მას თავშეკავებასა
და აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში ეხმარება.
როგორც 12-ნაბიჯიან ჯგუფებში ადამიანები საკუთარ
თავში პოულობენ ცვლილების ძალას, აქაც ადამიანები
ცვლილებების მიმართულებით წარმატებას მაშინ
აღწევენ, როცა მათი მოტივაცია შინაგანია და არა
გარეგნული. კონსულტანტი კლიენტს ცვლილების
ფაზების გადასალახად გეზს აძლევს იმით, რომ
ეხმარება, გადაწყვეტილებები ნებაყოფლობით
მიიღოს მან და არა ძალდატანებით ან წნეხის ქვეშ.
ეს ტექნიკა კლიენტებს „ცვლილების პოტენციალის
გამოთავისუფლებაში ეხმარება, რომელიც ყველა
ადამიანში დევს.“ ამ ტექნიკის მიზანია, კლიენტებმა
საკუთარი ცხოვრების სტილის პოზიტიური ცვლილების
პროცესი თავად წარმართონ. მოტივაციური
ინტერვიუირების ზოგადი პრინციპებია:
გამოხატეთ ემპათია − სამყაროს კლიენტის თვალ-
საწიერიდან დანახვა და ემპათიის შემუშავება
მათთან მჭიდრო კომუნიკაციის დამყარების საწინ-
დარია; რეფლექსური მოსმენა და მიმღებლობა
კონსულტანტს კლიენტის უკეთ გაგებაში ეხმარება.
 დაყევით წინააღმდეგობას (რეზისტენტობას) −
კლიენტის შეუვალობასთან კონფრონტაცია ან დაპი-
რისპირება არ ხდება. პირიქით, მას კლიენტების
იდეების გასაგებად იყენებენ; ჩხუბის ნაცვლად
დაყოლის ტაქტიკის გამოყენება წინააღმდეგობას
ამცირებს ხოლმე.
დაანახეთ შეუსაბამობა − კონსულტანტი კლიენტს
არსებულ ყოფასა და მის მიზნებს შორის შეუსაბამობის
აღქმაში ეხმარება, რათა ამ უკანასკნელმა ცხადად
დაინახოს, რომ ამჟამინდელი ქმედებები მას
მიზნამდე არ მიიყვანს.
დაარწმუნეთ საკუთარ ძალებში − კონსულტანტი აძ-
ლიერებს კლიენტს საკუთარი არჩევანის მოძიებისა
და ცვლილებების განსახორციელებლად.109
მოტივაციური ინტერვიუირების ტექნიკა ცვლილების
ფაზების მოდელის ფარგლებში გამოიყენება. ეს კონ-
სულტანტისგან თითოეული კლიენტის ცვლილების
ფაზის მოტივაციურ ამოცანებთან მისადაგებას მოით-
ხოვს.
დაფიქრებამდე (პრეკონტემპლაციის) ფაზა, რო-
დესაც კლიენტები პრობლემის არსებობას არ
აღიარებენ და ცვილებებზე არ ფიქრობენ, თუმცა
სხვები შეიძლება მიიჩნევდნენ, რომ მათი ქცევა
შესაცვლელია. კონსულტანტის ამოცანა კლიენტში
ეჭვის აღძვრა და მის ქცევასთან დაკავშირებულ რის-
კებსა და პრობლემებზე ცნობიერების ამაღლებაა.
ფიქრის (კონტემპლაციის) ფაზა, როდესაც კლიენტი
პრობლემის არსებობასა და ქცევის შეცვლის საჭი-
როებაზე ფიქრს იწყებს. კონსულტანტს შეუძლია კლი-
ენტს ამ დროს ბიძგი მისცეს ცვლილების მიზეზების
მოყვანით, არსებული სტატუსის შენარჩუნებასთან
დაკავშირებული რისკების ჩამოთვლით და მისი
თვით-ეფექტიანობის გაძლიერებით.
გადაწყვეტილების (მზადების) ფაზა, როცა კლიენტი
ქცევის შესაცვლელად მზად არის და ეს გააზრებული
გადაწყვეტილებაა. კონსულტანტს ამ დროს შეუძლია
კლიენტს აქტივობისთვის საუკეთესო გეზი დაუსახოს.
ქმედება არის რაღაცის აქტიური განხორციელების
ფაზა; კლიენტი ირჩევს ცვლილების სტრატეგიას
და ის სისრულეში მოჰყავს, რისთვისაც შესაბამის
ნაბიჯებს დგამს. კონსულტანტი კლიენტს ცვლილების
მიმართულებით კონკრეტული ნაბიჯების გადადგმაში
ეხმარება.
შენარჩუნების და რეციდივის პრევენციის ფაზა აერ-
თიანებს ყველა ცვლილების სტრატეგიას დიდი ხნის
მანძილზე.
კონსულტანტი კლიენტს ფიქრის და მზადების პროცე-
სების ხელახლა განხორციელებაში ეხმარება, და ახ-
დენს რეციდივის გამო შეფერხების ან დემორალიზების
პრევენციას.109,111
ჯგუფური თერაპია
ჯგუფური თერაპია შეძლება იყოს: ფასილიტირებული,
თანასწორთა, 12 ნაბიჯის (სულიერი და აღდგენა-გამო-
ჯანმრთელებაზე მიმართული), საგანმანათლებლო,
გამიზნული და კონკრეტულ საკითხზე ფოკუსირებული.
ჯგუფური თერაპიის მთავარი დანიშნულება იმაში მდგო-
მარეობს, რომ კლიენტები ერთმანეთს ქიმიურ ნივთი-
ერებებზე დამოკიდებულებით გამოწვეული იზოლაცი-
ის გარღვევაში ეხმარებიან, რათა იცოდნენ, რომ
ამქვეყნად მარტონი არ არიან. წამალდამოკიდებული
პირები ერთმანეთისგან გამოცდილებას იღებენ და
საკუთარი პრობლემის შესახებ ცნობიერებას იმაღ-
ლებენ, ასევე იგებენ ლტოლვასთან გამკლავების
სხვადასხვა ხერხებს, რაც მათ ნარკოტიკული საშუა-
ლებებისგან გამოწვეული ზიანისა და რეციდივის
პრევენციაში ეხმარება. რამდენადაც მათ მსგავსი
პრობლემები აკავშირებთ და „კოლეგიალური“ ურ-
თიერთობები უყალიბდებათ, შეუძლიათ ერთმანეთს
დაუპირისპირდნენ იმ საკითხებზე მსჯელობისას, რაც
რეციდივსა და მოხმარების გაგრძელებას იწვევს.
„ჯგუფი მეხმარება, რომ საკუთარ თავთან გულ-
წრფელი ვიყო. ბევრი რამე უნდა გავაანალიზო, ბევრ
ჩემს ქმედებას ჩავუფიქრდე. სულ იმაზე ვფიქრობ,
როგორ დავიცვა (ნარკოტიკული საშუალებებისგან)
სისუფთავე და ჯგუფი ამ მიზანზე ფოკუსირებაში
მეხმარება.“
კრეკ-კოკაინის მომხმარებელი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ფასილიტირებული ჯგუფები
ფასილიტირებული ჯგუფური თერაპია, ჩვეულებრივ,
ექვსი ან მეტი კლიენტისგან შედგება, რომლებიც ერთ
ან მეტ თერაპევტს ან კონსულტანტს ყოველდღიურად,
ყოველკვირეულად ან ყოველთვიურად ხვდებიან.
თერაპევტები უძღვებიან/წარმართავენ ჯგუფის შეხვედ-
რას − შემოაქვთ დისკუსიის თემები, წაახალისებენ
მონაწილეებს გულახდილად ისუბრონ მნიშვნელოვან
ცხოვრებისეულ საკითხებზე, სხვებს კი სთხოვენ ამასთან
დაკავშირებით აზრის გამოთქმას, საბოლოოდ კი − ამ
ყველაფერს საკუთარი კლინიკური თვალთახედვიდან
აანალიზებენ. ფასილიტატორი ჯგუფური კულტურის
დამკვიდრებას უწყობს ხელს, სადაც გულწრფელობა,
ნდობა და ღიაობა ყველა მონაწილის ბუნებრივი
მდგომარეობაა.
ფასილიტატორი და სტიმულატორების
ავადმომხმარებელ „თანასწორთა ჯგუფი“,
რომელიც კონფრონტაციულ ტექნიკებს იყენებს
უილიამი: „მე მეგობრების ორი ჯგუფი მყავს. ისინი,
ვისთან ერთადაც მოვიხმარ და ისინი, რომლებიც
საერთოდ არ მოიხმარენ; ჩვენ ვიკრიბებით ხოლმე,
ვვახშმობთ და ა.შ.“
მკურნალობა 355
ფასილიტატორი: „ეს შენთვის ნამდვილად უსაფრთხოა,
უილიამ. მომისმინე, მათ ხომ არ იციან, შენ რა
გაინტერესებს და შენგან რას უნდა მოელოდნენ. ალბათ
შენ ამ ხალხით მანიპულირებას ადვილად ახერხებ.“
მარია: „ისე, ასეთი რამ მეც დამემართა. ფიქრობ,
რომ შეგიძლია ასე მშვიდად იჯდე ალკოჰოლიკებთან
ერთად, ადამიანებთან, რომლებიც სვამენ, ან „დააბირ-
ჟავო“ ნარკომოვაჭრეებთან?“
უილიამი: „ანუ, ამბობ, რომ მხოლოდ პროგრამის მონა-
წილეებთან შემიძლია ურთიერთობის დამყარება?“
მარია: „მე ჩემს დასთანაც მომიწია დაშორება.“
უილიამი: „კარგი, შეეგუე. ამ ქვეყანაზე ყველას ხომ არ
აქვს ჩვენნაირი პრობლემა.“
მარია: „მაგრამ შენ ხომ გაქვს.“
უილიამი: „კი, ნაღდად ასეა.“
ფასილიტატორი: „მოდი, ერთს გკითხავ: შეგიძლია
საკუთარი ყურების დანახვა?“
უილიამი: „არა.“
ფასილიტატორი: „ანუ, ჩვენ შეგვიძლია დავინახოთ
რაღაც, რასაც შენ ვერ ხედავ. ასეა? უკვე ამ ჯგუფს
შენთვის მილიონი რამ აქვს მოცემული. კი თუ არა?“
უილიამი: „კი.“
თანასწორთა ჯგუფები
თანასწორთა ჯგუფური თერაპიის დროს თერაპევტი
ჯგუფურ აქტივობებში შეუმჩნეველ როლს თამაშობს. ის
თვალს ადევნებს ინტერაქციებს, აგვარებს წამოჭრილ
კონფლიქტებს ან რეაგირებს საჭიროებებზე, მაგრამ
პროცესს არ წარმართავს და არ უძღვება.
ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმომხმარებელთა აღდგენა-
გამოჯანმრთელების ჯგუფი
ჯონი: „არ მინდოდა ამ დილით აქ მოსვლა და ასეთი
სიტყვების მოსმენა: „თქვენ მუდამ უნდა იფიქროთ იმაზე,
მართლა გსურთ თუ არა აქ ყოფნა.“ ეს მაშინებს.“
კონსულტანტი: „კონკრეტულად რა გაშინებს?“
ჯონი: „ვგრძნობ, თითქოს მარცხი მომდის.“
ბობი: „ბოლოს როდის მოგივიდა?“
ჯონი: „როდის? მაშინ, როცა კრეკის ყიდვისას ჩავვარდი.
თავად იქ წასვლა უკვე მარცხი იყო, არადა ვიცოდი,
რომ ეს უნდა მექნა.“
ბობი: „ამას უნდა შეეშვა, ძმაო. როგორმე უნდა მოერიო.“
ჯონი: „საქმე იმაშია, რომ მეშინია ისევ არ წავიდე
„წამალზე“.“
356 თავი 6
თვითდახმარების ჯგუფები და
„ანონიმური ალკოჰოლიკები“
(12-ნაბიჯიანი ჯგუფები)
თავშეკავების პრინციპზე დაფუძნებული თვითდა-
ხმარების ჯგუფების კონცეფცია 200 წლის წინანდელ
ამერიკაში გვაბრუნებს. ის სათავეებს ზომიერების ძმური
საზოგადოებებიდან და რეფორმისტული კლუბებიდან
იღებს, სადაც აღდგენა-გამოჯანმრთელების გზაზე
შემდგარი ალკოჰოლზე დამოკიდებული პირები თავ-
შეკავებას დისკუსიებით, ლოცვითა და სოციალური
აქტივობებით ინარჩუნებდნენ. ერთ-ერთი პირველი
ასეთი ჯგუფი იყო „ვაშინგტონური აღორძინება“, რო-
მელიც 1840 წელს მერილენდის ქალაქ ბალტიმორში
მსმელების კლუბის ექვსმა წევრმა დააფუძნა. მათ
დაიწყეს ყოველკვირეული „ზომიერების შეხვედ-
რებით“; დებატების, სმაში შეჯიბრისა და საზეიმო გა-
მოსვლების ნაცვლად, მათი ძირითადი აქტივობა
გამოცდილების გაზიარება იყო. დაიწყეს იმით, რომ
ერთმანეთს უზიარებდნენ, რაოდენ აუარესებდა
მათ ცხოვრებას ალკოჰოლის გადამეტებული სმა.
ახალი წევრებს, ალკოჰოლზე დამოკიდებულ ადა-
მიანებს, წაახალისებდნენ, მოეყოლათ თავიანთი
ცხოვრებისეული ისტორიები და თავშეკავების პირობა
დაედოთ. მუშათა კლასის ამ მოძრაობის შესახებ ხმები
სწრაფად გავრცელდა და მისი ანალოგები მთელ
ქვეყანაში იქმნებოდა. ვაშინგტონელთა მოძრაობის
პიკზე სიფხიზლის 600,000-ზე მეტი პირობა დაიდო. ამ
პროგრამას დაეყრდნო „ანონიმური ალკოჰოლიკები“,
რომელიც ამ ამბიდან 90 წლის შემდეგ შეიქმნა.
მართალია, ვაშინგტონელთა მოძრაობა მხოლოდ
ექვს წელს გაგრძელდა, მაგრამ მათმა მაგალითმა სხვა
საძმოებსა და რეფორმისტულ კლუბებს დაუდო სათავე,
მათ შორის კეთილ სამარიტელთა ორდენს, კეთილი
ტამპლიერების ორდენს, ოზგუდის რეფორმისტი მსმე-
ლების კლუბს და ოქსფორდის ჯგუფს. მომდევნო
50 წლის განმავლობაში ბევრი მსგავსი ტიპის ორგა-
ნიზაციის ჩამოყალიბების მცდელობა იყო, მათ შორის
რელიგიური ჯგუფების, როგორიცაა, მაგალითად,
ხსნის არმია.112 დაიწყო დისკუსიები იმაზე, თუ რამდენად
პასუხობდა „მშრალი კანონი“ ალკოჰოლიზმთან ბრძო-
ლის მიზნებს.
ამ ჯგუფების ევოლუციამ და დახვეწამ, რასაც თან
დაერთო „მშრალი კანონის“ გაუქმება, ალკოჰოლიზმის
სამკურნალო ბევრი დაწესებულებისა და ჰოსპიტალის
დახურვამ, და „დიდი დეპრესიის“ დაწყებამ საბოლოო
ჯამში 1930-იანებში „ანონიმური ალკოჰოლიკების“ (AA)
შექმნას დაუდო სათავე. „ანონიმური ალკოჰოლიკები“
− ისტორიაში აღდგენა-გამოჯანმრთელების ყველაზე
ფართო მოძრაობა − თანასწორთა ჯგუფის კონცეფციას
და 12 ნაბიჯის იდეას ეფუძნება. ამ ჯგუფების შეხვედრებში
არც პროფესიონალი თერაპევტი მონაწილეობს და
არც ფასილიტატორი, რომელიც წევრებთან ინტე-
რაქციებს განახორციელებდა. თითოეული ჯგუფი
დამოუკიდებელია და წევრები, ალკოჰოლისა და
სხვა საშუალებების მოხმარების აღსაკვეთად მხო-
ლოდ ერთმანეთის ცოდნისა და წარმატების იმედად
არიან. გარკვეული ჯგუფი ცნობიერების ასამაღ-
ლებელ ლიტერატურას, შეხვედრების ფორმატსა და
ზოგად სტრუქტურას უზრუნველყოფს. ამ მოძრაობის
მთავარი სახელმძღვანელო „ანონიმური ალკო-
ჰოლიკები“ (რომელსაც, ჩვეულებრივ, „დიდ წიგნად“
მოიხსენიებენ) ბილ უილსონის (თავად ყოფილი
ალკოჰოლდამოკიდებული), დოქტორ ბობ სმიტის
(თერაპევტი) და მოძრაობის დამაარსებლების მიერაა
დაწერილი. წიგნის თანაავტორია, ასევე, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში მყოფი 100 ალკოჰოლზე
დამოკიდებული პირი, რომელთა მიერ მოთხრობილი
საკუთარი ისტორიებიც ამ ნაშრომშია შეტანილი.113
„როდესაც პირველ შეხვედრაზე მოვხვდი, 30 წლის
კოსმეტოლოგი ყვებოდა იმის შესახებ, როგორ
დაიწყო სმა, რა ტკივილი მოუტანა ამან და რა მოხდა
ისეთი, რამაც ცხოვრების შეცვლა გადააწყვეტინა.
მე 49 წლის მამაკაცი ვიყავი, საკუთარი ბიზნესის
მფლობელი და, მიუხედავად ამისა, მისი ამბავი ჩემი
ამბავიც იყო. ალკოჰოლზე მისი რეაქცია ზუსტად ისეთი
იყო, როგორც ჩემი, ისევე როგორც პირველი ყლუპის
შემდეგ მისი უსუსურობა, პრობლემის მიჩუმათება,
მეუღლესთან გაყრა, რეაგირება ცხოვრებისეულ
პრობლემებზე. სწორედ იმან, რომ ამ ქალის ისტორია
ასეთი ნაცნობი და, ამავე დროს, ემოციურად ესოდენ
დატვირთული იყო, მაიძულა ამ ჯგუფში ხუთნახევარი
წლის განმავლობაში დავრჩენილიყავი. „ანონიმური
ალკოჰოლიკები“ ამბობენ ხოლმე, „ჩვენ მხოლოდ
საკუთარი ისტორიები გვაქვს და მხოლოდ ის
შეგვიძლია, მოვყვეთ, რა დაგვეხმარა სიფხიზლის
შენარჩუნებაში.“
54 წლის ყოფილი ალკოჰოლდამოკიდებული
12-ნაბიჯიანი მოძრაობებია ასევე „ანონიმური ნარ-
კომანები“(NA), „კრისტალ მეთის ანონიმური ჯგუფი“,
„ანონიმური კოკაინის მომხმარებლები“ (CA), „ანო-
ნიმური მარიხუანას მომხმარებლები“ (MA), „ანონიმური
მოთამაშეები“ (GA), „ანონიმური ნაყროვანები“ (OA),
„ანონიმური სექსაჰოლიკები“ (SA) და „ანონიმური
პათოლოგიური მოვალეები“ (DA).
გარდა ამისა, 12 ნაბიჯის პროცესს იყენებენ, ასევე,
ისეთი მოძრაობები, რომლებიც ალკოჰოლდამო-
კიდებულებისა და წამალდამოკიდებულების ქცევის
ზემოქმედებას დაქვემდებარებულ ადამიანებს აერ-
თიანებენ. ესენია: ალ-ანონი (Al-Anon, ალკოჰოლზე
დამოკიდებული ოჯახებისთვის), ალკოჰოლზე დამო-
კიდებული პირების ზრდასრული შვილები (ACoA) და
ალათინი (Alateen, იმ თინეიჯერებისთვის, რომლებსაც
ალკოჰოლზე დამოკიდებული ნათესავები ჰყავთ). 12
ნაბიჯის ყველა პროგრამა უფასოა. მინიმალური ხარჯი
ნებაყოფლობითი შენატანით იფარება. გაწევრიანების
ერთადერთი მოთხოვნა ადიქციისგან გათავისუფლების
სურვილია.
„ჩვენ აქ იმისთვის არ ვართ, რომ სმა შეგაწყვეტინოთ.
ჩვენ აქ იმისთვის ვართ, რომ დაგეხმაროთ, თუ თქვენ
გსურთ სმა შეწყვიტოთ.“
პოპულარული ლოზუნგი „ანონიმური ალკოჰოლიკების“ შეხვედრებზე
12 ნაბიჯის პროცესი ნებისმიერი სიმძიმის დამოკიდე-
ბულებაზეა ორიენტირებული; დამოკიდებულ პი-
რებს იზოლაციის, დანაშაულის გრძნობისა და ტკი-
ვილის დაძლევაში ეხმარება და აჩვენებს, რომ
მარტონი არ არიან. გარდა ამისა, ეს პროცესი სრუ-
ლად უჭერს მხარს იდეას, რომლის თანახმადაც
ადიქცია ქრონიკული დაავადებაა (ან ალერგია,
როგორც „ანონიმურმა ალკოჰოლიკებმა“ თავიდან
განსაზღვრეს), რომელიც ბოლომდე არ იკურნება
და ადამიანი მას მთელი ცხოვრების განმავლობაში
უნდა ებრძოლოს. ის წაახალისებს პატიოსნებას,
გულწრფელობასა და ცვლილების სურვილს. სწორედ
ეს არის მთელი ცხოვრების მანძილზე ნარკოტიკული
საშუალებებისგან, ალკოჰოლისა და სხვა ადიქტიური
ქცევისგან თავშეკავების უზრუნველყოფის ძირითადი
კომპონენტები. ის უარყოფას ამსხვრევს და ადამიანებს
ისეთი სტრუქტურას სთავაზობს, რომელიც მათ
საკუთარ პრობლემასთან გამკლავებაში ეხმარებათ. 12
ნაბიჯის პროგრამები ემყარება კონცეფციას, რომლის
თანახმადაც შესაძლებელია პრობლემების გადაჭრა
საკუთარ თავში სულიერი ცვლილებით. ეს კონცეფცია
ოქსფორდის ჯგუფის მიერ არის შემუშავებული,
რომელიც 1920-იანებსა და 1930-იანებში პოპულარული
სპირიტუალური ჯგუფი იყო და 1840-იანების ვაშინგ-
ტონელთა მოძრაობის იდეებს იზიარებდა.114,115,116
სულიერება და აღდგენა-
გამოჯანმრთელება
სულიერებასა და რწმენაზე დაფუძნებულ სამკურნალო
ინტერვენციებს ხანგრძლივი და პოზიტიური ტრადიცია
გააჩნია, თუმცა თანამედროვე, რელიგიისგან თავი-
სუფალ გარემოში, როცა ეკლესია და სახელმწიფო
ერთმანეთისგან გამიჯნულია, ისინი კვლავ კამათსა
და აზრთა სხვადასხვაობას იწვევს. ბევრი ემპირიული
კვლევა და ანალიზი აჩვენებს 60-80%-იან კორელაციას
რელიგიას (ან სულიერებას) და ფიზიკური თუ ფსიქიკური
ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუმჯობესებას
შორის პრევენციის, მკურნალობის და აღდგენა-გამო-
ჯანმრთელების სფეროში. კვლევები ადასტურებს,
რომ სულიერებასთან დაკავშირებულ აქტივობებში
ჩართულებს უკეთესი შედეგი აქვთ და ცხოვრების
უფრო მაღალი ხარისხი აღენიშნებათ ფიზიკური და
ფსიქიკური მდგომარეობის მხრივ, ნარკოტიკული
საშუალებებისა და ალკოჰოლის ავადმოხმარებისგან
განთავისუფლების, ადაპტირების უნარების და იმუნური
სისტემის გაუმჯობესების, არტერიული წნევის დაწევის,
გულის მუშაობის გაუმჯობესების და თავის ტვინის
სისხლძარღვთა დაავადებების შემცირების მხრივ.
გარდა ამისა, ისინი უფრო ოპტიმისტურად არიან
მკურნალობა 357
განწყობილნი და სუიციდური იდეებიც ნაკლებად
აწუხებთ.117,118,119
სპირიტუალური პროგრამები ჯანმრთელობის აღ-
სადგენად და ნარკოტიკული საშუალებებისგან ან
ალკოჰოლისგან თავშეკავების მისაღწევად მრწამსი-
სა და რწმენის გამოყენებას ითვალისწინებს. არასა-
მეცნიერო ლექსიკისა და რელიგიური მოტივების გა-
მოყენება შეიძლება აღდგენა-გამოჯანმრთელების
რთულ კლინიკურ და ფსიქოლოგიურ ტერმინებზე
უფრო ნაყოფიერი აღმოჩნდეს. თუმცა, ამავე დროს,
საღვთო წერილს შეიძლება ბევრისთვის დამ-
გმობი და განმკითხავი ხასიათი ჰქონდეს, რაც, მა-
გალითად, დამაბრკოლებელია ქიმიურ ნივთიერე-
ბებზე დამოკიდებული ადამიანებისთვის, რადგან
გაუმართლებელი სირცხვილისა და დანაშაულის
გრძნობა ისედაც აწუხებთ. არსებობს იმის საშიშორებაც,
რომ ვინმემ ე.წ. „სულიერ არიდებას“ მიმართოს და
მრწამსი წარსულში საკუთარ ქმედებებზე პასუხის-
მგებლობისა და რთული ფსიქოლოგიური ცვლი-
ლებების განხორციელებისგან თავიდან არიდებისთვის
გამოიყენოს. ზოგჯერ შეიძლება მრწამსზე დაფუძნებულ
პროგრამაში მონაწილე ადამიანების წრეც დავიწ-
როვდეს, სულიერების აღქმის ლიმიტირებული და
ექსკლუზიური ხასიათიდან გამომდინარე.
„ადამიანები სულიერებას არასწორად აღიქვამენ.
მიაჩნიათ, თითქოს ეს მარტო რელიგიას ეხება.
სულიერება უზენაეს ძალასთან ადამიანის პიროვ-
ნული ურთიერთობაა, რელიგია კი ის გზა, რისი
მეშვეობითაც ამას პრაქტიკაში ახორციელებენ.
ჩემთვის უზენაესი ძალა არის ღმერთი, ის ღმერთი,
რომელიც ახალგაზრდა ასაკში აღმოვაჩინე.
სხვებისთვის ეს შეიძლება იყოს რაიმე იდეალი,
ფილოსოფია, სიკეთე, რომელიმე დიდი ადამიანი,
რომელიც ცხოვრებაში შეხვდათ, კინოვარსკვლავები
ან თუნდაც 12 ნაბიჯის ჯგუფის წევრები. ეს არის ის,
რასაც ადამიანი საკუთარ თავზე უზენაესად მიიჩნევს
და რომელსაც საკუთარი ცხოვრების გარდაქმნის
მიზნით მიმართავს ხოლმე.“
51 წლის ყოფილი მღვდელი, რომელიც სულიერების შესახებ და
ალკოჰოლიზმისგან გამოჯანმრთელების საკუთარ გამოცდილებაზე
ლექციებით გამოდის
მიუხედავად იმისა, რომ 12 ნაბიჯის ჯგუფები სულიე-
რებას ჯეროვნად აღიქვამს და იღებს, ზოგიერთ
მომხმარებელს უზენაესი ძალის კონცეფციის მიღება არ
შეუძლია. ამ ადამიანებისთვის „დიდ წიგნში“ ნათქვამია,
რომ შეუძლიათ აიღონ ის, რაც სურთ, დანარჩენი კი −
უგულებელყონ.
„ანონიმური ალკოჰოლიკების“
12 ნაბიჯი
ნაბიჯი 1: ჩვენ ვაღიარებთ საკუთარ უძლურებას ალკო-
ჰოლის [კოკაინის, სიგარეტის, საკვების, აზარტული
თამაშების] წინაშე და იმასაც, რომ ჩვენი ცხოვრება
უმართავი გახდა.
358 თავი 6
ნაბიჯი 2: მივედით იმ აზრამდე, რომ ჩვენში საღი აზრის
აღდგენა შეუძლია ძალას, რომელიც ჩვენსას
აღემატება.
ნაბიჯი 3: მივიღეთ გადაწყვეტილება, შევცვალოთ ჩვენი
ნება და ცხოვრება და ჩავდგეთ ღვთის სამსახურში,
ისე, როგორც ჩვენ ამას აღვიქვამთ.
ნაბიჯი 4: შევიმუშავეთ საკუთარ თავში უშიშარი მაძიებ-
ლის ზნეობრივი იმპერატივები.
ნაბიჯი 5: ვაღიარეთ ღმერთის, საკუთარი თავისა და
სხვა ადამიანების წინაშე ჩვენი უსაქციელობის ზუს-
ტი ბუნება.
ნაბიჯი 6: ვართ სრულიად მზად იმისთვის, რომ ღმერთმა
ხასიათის ეს მანკიერებანი მოგვაშოროს.
ნაბიჯი 7: მოწიწებით ვევედრებით ღმერთს, ნაკლისგან
გაგვათავისუფლოს.
ნაბიჯი 8: შევადგინეთ ყველა იმ ადამიანის ნუსხა, რომ-
ლებსაც ტკივილი მივაყენეთ და განვივითარეთ
აღნიშნულის გამოსწორების ნება.
ნაბიჯი 9: ვიღწვით ამ ადამიანებთან ურთიერთობის გა-
მოსწორებაზე, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ამან
შეიძლება მათ ან სხვებს ზიანი მოუტანოს.
ნაბიჯი 10: ვაგრძელებთ პიროვნული იმპერატივების
შემუშავებას და თუ შეცდომა მოგვივიდა, დაუყოვ-
ნებლივ ვაღიარებთ ამას.
ნაბიჯი 11: ვცდილობთ ლოცვისა და მედიტაციის მეშვე-
ობით ღმერთთან შეგნებული კონტაქტი გავაუმ-
ჯობესოთ, ისე, როგორც ჩვენ მას აღვიქვამთ, და
ვლოცულობთ მხოლოდ ჩვენთან მიმართებაში მისი
ნების გასაგებად და ვთხოვთ ამის განხორციელების
ძალას.
ნაბიჯი 12: ვახორციელებთ რა ამ ნაბიჯების მეშვეობით
სულიერ გამოღვიძებას, ყოველ ღონეს ვიხმართ
ეს გზავნილები სხვა ალკოჰოლზე დამოკიდებულ
პირებსაც მივაწვდინოთ და ყველა ქმედება ამ
პრინციპებს დავუქვემდებაროთ.
ლოს-ანჯელესის კალიფორნიის უნივერსიტეტში
(UCLA) დოქტორ რობერტ ფიორენტაინის მიერ 12
ნაბიჯის პროგრამაზე დასწრების შესახებ ჩატარებული
კვლევით აღმოჩნდა, რომ მკურნალობის დასრულების
შემდეგ ამ შეხვედრებში მონაწილეობის შედეგად ექვს-
თვიანი თავშეკავების მაჩვენებელი თითქმის ორჯერ
გაიზარდა იმ კატეგორიასთან შედარებით, რომ-
ლებიც მკურნალობის შემდეგ ამ შეხვედრებს არ ეს-
წრებოდა (დიაგრამა 6-4).32 იგივე კვლევამ აჩვენა,
რომ კონსულტირების სესიების დამატებით (თვეში,
სულ მცირე, ოთხი ჯგუფური სესია და კიდევ ერთი
ინდივიდუალური სესია) ნარკოტიკული საშუალებების
მოხმარება 40%-ით შემცირდა.
რამდენიმე კვლევამ გვიჩვენა, რომ „ანონიმური
ალკოჰოლიკების“ 12 ნაბიჯის პრაქტიკას ძირე-
 90
წამალდამოკიდებულების
მკურნალობასა და 12 ნაბიჯის
80
პროგრამაში მონაწილეობა
6 თვის განმავლობაში შეინარჩუნეს (%)
პაციენტები, რომლებმაც თავშეკავება
70 მკურნალობის შედეგებს
აუმჯობესებს
60
50 არ ესწრებოდა 48.4%
12 ნაბიჯის სესიებს
ყოველკვირა
40
30.8%
30
20
10
0 მართლაც გამოწვევაა.“
მკურნალობა მკურნალობა
შეწყვიტა დაასრულა
და ესწრებოდა
12 ნაბიჯის სესიებს
დიაგრამა 6-4
მკურნალობის დასრულების შემდეგ 12 ნაბიჯის ყოველკვირეულ
სესიებში მონაწილეობა პაციენტების თავშეკავების მაჩვენებელს
თითქმის აორმაგებს (48.4% vs. 86.4%).
ული და პოზიტიური ზეგავლენა გააჩნია, ერთი
მხრივ, თავშეკავების დაცვაზე და, მეორე მხრივ, ყო-
ველდღიურ ფუნქციონირებასა და სიცოცხლით
ტკბობაზე. ეს კვლევები გვასწავლის, რომ „ანო-
ნიმური ალკოჰოლიკები“ თავშეკავების მხარდამ-
ჭერ სოციალურ კავშირებს აუმჯობესებს და სიფ-
ხიზლის დაცვის კუთხით თვითეფექტიანობასა და
თავდაჯერებულობას ამაღლებს. „ანონიმური ალკო-
ჰოლიკების“ კიდევ ერთი საკვანძო ფაქტორი − სუ-
ლიერება − მეცნიერული კვლევისთვის საკმაოდ
რთული კონცეფციაა. ახლახან შექმნილ საკვლევ
ინსტრუმენტებს სულიერების სხვადასხვა ასპექტების გა-
ზომვა და აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში მისი
როლის დადასტურება შეუძლია.62
2008 წელს მარკ გალანტერმა და ჰერბერტ დ. კლე-
ბერმა თვითდახმარების ჯგუფებში მონაწილეობის რამ-
დენიმე კვლევის მეტა-ანალიზი ჩაატარეს. მათ აღმო-
ჩენებს შორის აღსანიშნავია შემდეგი:
თვითდახმარების ჯგუფებში სტაბილური დასწრება
თავშეკავების უფრო მაღალ ალბათობასა და ნივ-
თიერებების ავადმოხმარების მკურნალობის უკეთეს
შედეგთან არის ასოცირებული.
შეზღუდული დასწრება და მონაწილეობის შეწყვეტა
მკურნალობის შედეგს აუარესებს.
თვითდახმარების ჯგუფებში მონაწილეობამ შეიძ-
ლება შეამციროს ჯანდაცვის სისტემის გამოყენების
ინტენსივობა და ხარჯები.
86.4% თვითდახმარების ჯგუფებში მონაწილეობით ნაკ-
ლებად რელიგიური ადამიანები ისეთივე სარგებელს
იღებენ, როგორც მეტად რელიგიურები.
ინდივიდები, რომლებიც თვითდახმარების ჯგუფებში
იძულებით, სასამართლოს გადაწყვეტილებით მონა-
წილეობენ, მისგან ისეთივე სარგებელს იღებენ, რო-
გორც ნებაყოფლობითი პაციენტები.61
„ის ადამიანი უკვე აღარ ვარ, ვინც პროგრამაში
ჩართვამდე ვიყავი. მკურნალობისა და 12 ნაბიჯის
შემდეგ სიცოცხლის აზრი და მიზანი აღმოვაჩინე.
განსაკუთრებით, ჩემს შვილებს უხარიათ, რადგან
იციან, რომ აქ ვარ და მათთან ვარ. არავის ვემალები
და დანაპირებსაც ყოველთვის ვასრულებ. იყო
ფხიზელი მშობელი და შეასრულო დანაპირები − ეს
მკურნალობა ჰეროინზე დამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
დაასრულა
12 ნაბიჯის მეთოდით ყველანაირ ადიქციურ ქცევასთან
ყოველკვირა
მუშაობა შეიძლება, რადგან ადიქციის ფესვები, პირველ
რიგში, მომხმარებლის ხასიათსა და ცხოვრების წესში,
მეორე რიგში კი ფსიქოაქტიური ნივთიერებების
მოხმარებაში ან ქცევით ადიქციაში იმალება.
12 ნაბიჯის პროცესი ჯგუფური მუშაობის სეკულა-
რულ ვარიანტებსაც მოიცავს. ისეთ ჯგუფებს, რო-
გორიცაა, მაგალითად, რაციონალური აღდგენა-
გამოჯანმრთელება, სწამთ, რომ თუ საკუთარი თავის
სიყვარულს ისწავლი, ალკოჰოლისა და ნარკოტიკული
საშუალებების მოხმარება არ დაგჭირდება. მათ მიაჩნიათ,
რომ ყველანაირ ადიქციას ერთი და იგივე ფესვები
აქვს. ეს მიდგომა ალბერტ ელისის მიერ შემუშავებულ
რაციონალურ, ემოციურ თერაპიას ეფუძნება. კიდევ
ერთი ჯგუფი, სიფხიზლის სეკულარული ორგანიზაცია,
ანუ გადავირჩინოთ თავი (SOS), ასევე არ ასხვავებს
ქიმიურ ნივთიერებებზე დამოკიდებულების სხვადასხვა
სახეს. მისი მიზანი სიფხიზლეა, რომელიც ერთ მშვენიერ
დღეს უნდა დამკვიდრდეს, ისევე როგორც „ანონიმური
ალკოჰოლიკებისა“ და „ანონიმური ნარკომანების“
მიზანი.
მიმდინარეობას ქალები სიფხიზლის სადარაჯოზე
(WFS) ასევე გააჩნია სულიერი საფუძველი, მაგრამ
სწამს, რომ „ანონიმური ალკოჰოლიკების“ პრინ-
ციპები მამაკაცებთან მიმართებაში უკეთ მუშაობს.
WFS პოზიტიური ემოციების ზემოქმედებაზეა ფოკუ-
სირებული. მამაკაცები სიფხიზლის სადარაჯოზე (MFS)
ორიენტირებულია იმაზე, რომ მამაკაცებმა საზო-
გადოებაში თავიანთი მრავალმხრივი როლი და ალ-
კოჰოლიზმისგან აღდგენა-გამოჯანმრთელების საჭი-
როება თვითშეფასების საშუალებით გაიაზრონ, რაც
მათ თავდაჯერების განცდას უღვივებს.125
საგანმანათლებლო ჯგუფები
ძირითადად, ეს ჯგუფები აწვდიან ინფორმაციას ადიქ-
ციის შესახებ აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცეს-
მკურნალობა 359
ში. საგანმანათლებლო საქმიანობებს წარმართავენ
გავარჯიშებული კონსულტანტები, რომლებიც და-
მოკიდებულ პირებთან ჩასატარებელი ინდივიდუალუ-
რი გაკვეთილის გეგმის შესამუშავებლად ხშირად სხვა
ექსპერტებს მიმართავენ-ხოლმე.
ინფორმაციის კარგად გასააზრებლად დამოკიდებულ
პირებს ხშირად საშინაო დავალებებს აძლევენ. ამ
პროცესის ხელშესაწყობად შექმნილია ბევრი გზა-
მკვლევი და სახელმძღვანელო. ამ ჯგუფებში, ასევე,
რეციდივის პრევენციას, სირთულეების დაძლევის
უნარებსა და დამხმარე თერაპიას ასწავლიან. სტიმუ-
ლატორების ავადმოხმარების პრობლემებზე ორიენ-
ტირებული მატრიცული მოდელის შემუშავებისას
ჩატარებული კვლევები გვიჩვენებს, რომ აღდგენა-
გამოჯანმრთელების უზრუნველსაყოფ საგანმა-
ნათლებლო პროცესში სახელმძღვანელოების გა-
მოყენება შეიძლება უფრო წარმატებული იყოს,
ვიდრე ფორმალური კონსულტირების პროცესი.126
სახელმძღვანელოზე ორიენტირებული საგანმანათ-
ლებლო ჯგუფების კრიტიკოსები ხშირად აქცენტს მის
მოუქნელობაზე აკეთებენ, რადგან ზოგ კლინიკურ
შემთხვევას შეიძლება სასწავლო პროგრამა არ
ფარავდეს ან ამა თუ იმ სესიის განრიგში არ იყოს
შეტანილი. საერთოდ, ასეთი სახელმძღვანელოები
ყველაზე ეფექტიანი მაშინაა, როცა კლინიცისტი კური-
კულუმიდან არ უხვევს; თუმცა, მოუქნელობაზე კრიტი-
კის წარმატებით განეიტრალება შეიძლება სესიისთვის
30-60 წუთის დამატებით, სადაც ის მნიშვნელოვანი
საკითხები იქნება განხილული, რომლებსაც კონკრე-
ტული გაკვეთილის გეგმა არ ფარავს.
მიზნობრივი ჯგუფები
ეს ჯგუფები შეიძლება ფორმალური პროგრამის ნაწილი
იყოს, ან არაფასილიტირებულ თანასწორთა ჯგუფების
ფორმა მიიღოს და მომხმარებლების კონკრეტულ
კატეგორიაზე იყოს გამიზნული. ასეთი მიზნობრივი
ჯგუფებია მამაკაცთა ჯგუფები, ქალთა ჯგუფები, გეი
ან ლესბოსელთა ჯგუფები, თერაპევტთა ჯგუფები
და ორმაგი დიაგნოზის ჯგუფები. ნებისმიერი ჯგუფის
წარმატების საკვანძო საკითხი ისეთი კულტურის ჩამო-
ყალიბებაა, რომელიც ყველა მონაწილის სათანადო,
აზრიან, მისაღებ და გამჭრიახ ცოდნას უზრუნველყოფს.
გარდა ამისა, კლიენტები საწყის ჯგუფებში ხშირად თავს
უფრო კომფორტულად მსგავსი გამოცდილებისა და
კულტურის ადამიანებთან გრძნობენ, სანამ მოგვიანებით
უფრო დივერსიფიცირებულ ჯგუფებში გადავლენ.
თემატური ჯგუფები
მაშინ, როდესაც მიზნობრივი ჯგუფები ადამიანების
კულტურაზეა ფოკუსირებული, თემატური ჯგუფები
აქცენტებს ცალკეულ თემაზე სვამს (მაგ., შიდსისგან
გამოჯანმრთელება, ადრეული აღდგენა, რეციდივის
პრევენცია, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესის
360 თავი 6
შენარჩუნება, ურთიერთობები და თანადამოკიდებუ-
ლება). ამ ჯგუფების უპირატესობა ის არის, რომ მათში
მონაწილეებს იმ საკვანძო საკითხებზე ყურადღების
გამახვილების საშუალება ეძლევათ, რომლებიც მათ
გამოჯანმრთელებას საფრთხეს უქმნის.
კვლევების უმეტესობა აღნიშნავს, რომ ჯგუფური თე-
რაპია უკეთეს შედეგსა და უფრო მდგრად თავშეკავებას
უზრუნველყოფს, ვიდრე ინდივიდუალური თერაპია.
კონკრეტულად, ალკოჰოლსა და კოკაინზე დამო-
კიდებულები უკეთ რეაგირებენ ჯგუფურ პროცესში,
ვიდრე ინდივიდუალური კონსულტაციის დროს. გარდა
ამისა, ჯგუფური პროცესი უფრო რენტაბელურია
როგორც ადმინისტრაციული, ისევე მომხმარებლის
პოზიციიდან.
10 ყველაზე გავრცელებული
შეცდომა, რაც ჯგუფური
მკურნალობის დროს დამწყებ
კონსულტანტებსა და ნივთიერებათა
ავადმომხმარებლებთან მომუშავეთ
მოსდით
ადაპტირებულია მერილენდის უნივერსიტეტის დეკა-
ნისა და ასოცირებული პროფესორის, ჯეფრი ლ.
გრიფის ნაშრომიდან
1. შეცდომა ჯგუფურ თერაპიაზე რეალისტური წარმო-
დგენის შექმნისას
ჯგუფური თერაპიის ეფექტიანობის გადაჭარბებულმა
მოლოდინმა ახალბედა თერაპევტში შეიძლება
მოუთმენლობა გამოიწვიოს; რეალობა ისაა, რომ
თითოეულ ჯგუფს წარმატების განსხვავებული
სისწრაფე ახასიათებს − დაწყებული უკიდურესად
ნელიდან მყისიერი წარმატებით დასრულებული.
შესაძლო გამოსავალი: დაკვირვება თერაპევტს
გრძელვადიანი პერსპექტივის ათვისებას ასწავლის.
გარდა ამისა, კონკრეტული ნარკოტიკული სა-
შუალებით გამოწვეული ქცევის, იგივე სააგენტოს
სხვა ჯგუფების მუშაობის, ჯგუფის წევრების კულ-
ტურული საფუძვლებისა და გენდერული ქცევის
სრულყოფილად გაგება მას უფრო რეალისტურ
მოლოდინს უყალიბებს.
2. საკუთარი თავის წარდგენის პრობლემა და პროფე-
სიონალიზმის „ნიღბის“ მოხსნის შეუძლებლობა
ახალ ლიდერებს ჯგუფის წევრები ხშირად მტრულად
ხვდებიან ხოლმე და ეჭვქვეშ აყენებენ ნივთიერებე-
ბის ავადმოხმარების საკითხში თერაპევტის ცოდნას
და/ან პიროვნულ გამოცდილებას.
შესაძლო გამოსავალი: ჯგუფის წევრებიდან წამო-
სული ნებისმიერი ოპონირებისთვის თერაპევტი
წინასწარ უნდა მოემზადოს, რადგან საკუთარი
გამოცდილების შესახებ ზედმეტმა ინფორმაციამ
შეიძლება ისეთივე ნეგატიური რეაქცია გამოიწვიოს,
 როგორც არასაკმარისმა ინფორმაციამ. ლიდერებ-
მა საკუთარი კლიენტების ადამიანური თვისებები უნ-
და მიიღონ და, ამასთანავე, მათ საკუთარი თვისებე-
ბი წარმოუდგინონ.
3. სააგენტოს კულტურასთან დაკავშირებული საკით-
ხები და პიროვნული სტილი
ჯგუფის მართვის განსხვავებულმა მეთოდებმა
შეიძლება კლიენტები დააბნიოს და „მეთოდური
განსხვავებების“ ერთგვარ ხაფანგში მოაქციოს;
დაწესებულების წესებთან ჯგუფის კულტურის შეუსა-
ბამობამ შეიძლება დისონანსი გამოიწვიოს.
შესაძლო გამოსავალი: თერაპევტმა, ზემდგომი მუ-
შაკის და უფრო გამოცდილი სპეციალისტების დახ-
მარებით, ჯგუფის მართვის საკუთარი სტილი დაწე-
სებულების წესებს უნდა შეუსაბამოს.
4. თერაპიის ფაზების გაგებასთან დაკავშირებული
შეცდომა
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში ჯგუფები
კონკრეტულ ფაზებს გადიან და თუ თერაპევტი ამ
ფაზებს ჯეროვნად არ აღიქვამს, ეს ჯგუფურ პროცესს
შეაფერხებს.
შესაძლო გამოსავალი: აღდგენა-გამოჯანმრთელე-
ბის ფაზები ჯეროვნად უნდა იყოს გაგებული, შესა-
ბამისი და დროული სავარჯიშოებითა და კომენ-
ტარებით.
5. პირად ემოციებთან დაკავშირებული შეცდომა
ჯგუფის გამოუცდელი ლიდერი ან თერაპევტი ხში-
რად საკუთარ საქმიანობას ჯგუფის შესახებ პირად
ემოციებს უმორჩილებს, განსაკუთრებით თუ
განსხვავებაა ასაკში, გენდერში, ეთნიკურ წარმომავ-
ლობასა და ცხოვრების სტილში.
შესაძლო გამოსავალი: ახალბედა თერაპევტმა
უნდა უწყოდეს და ჯეროვნად მიიღოს ეს გრძნობები,
როგორც კლიენტ/თერაპევტის ურთიერთობის ნორ-
მალური კომპონენტი და თავი აარიდოს ამ გრძნო-
ბებზე აყოლით არათერაპიულ ქცევას.
6. ჯგუფის წესების არასათანადოდ განსაზღვრასთან
დაკავშირებული შეცდომა
როდესაც ლიდერი ჯგუფის წესებს (მაგ., კონფი-
დენციალობა, არაფხიზელ მდგომარობაში მოსვ-
ლის აკრძალვა, ჯგუფის გარეთ შეხვედრები და
პიროვნული თავდასხმები ჯგუფის სხვა წევრებზე)
სათანადოდ არ განსაზღვრავს, ეს მთელ პროცესს
საფრთხეს უქმნის.
შესაძლო გამოსავალი: ჩამოწერილი წესების პოსტე-
რად გამოკვრა თითოეულ სესიაზე, წერილობითი
ტექსტის დარიგება და შემდეგ მათი განხილვა ჯგუფს
წესებში გაცნობიერების მყარ საფუძველს უქმნის.
7. ჯგუფური თერაპიის ნაცვლად ინდივიდუალური
პრობლემის გადაჭრაზე ფოკუსირებასთან დაკავში-
რებული შეცდომა
თერაპევტმა შეიძლება დააზარალოს ჯგუფი, თუ
მისი ცალკეული წევრების გულის მოსაგებად მათ
პიროვნულ პრობლემებზე, რომლებიც აღდგენა-
გამოჯანმრთელებასთან პირდაპირ კავშირში არ
არის, აზრიან და სასარგებლო რჩევებს მიაწვდის.
შესაძლო გამოსავალი: ჯგუფის ყურადღება
მიმართეთ აღდგენა-გამოჯანმრთელებასთან და-
კავშირებულ საკითხებზე რჩევის, ინფორმაციის,
დახმარებისა და მხარდაჭერის უზრუნველყოფაზე,
ხოლო სხვა, დაუკავშირებელი საკითხები უგულე-
ბელყავით. ეს ჯგუფურ პროცესს აზრიანს და მიზ-
ნობრივს გახდის, და მის გაძლიერებასაც შეუწყობს
ხელს.
8. წინასწარ დაგეგმვასთან დაკავშირებული შეცდომა
როდესაც ლიდერი, ჯეროვანი გეგმის არარსებობის
გამო, იმპროვიზაციას მიმართავს, ნაკლებ შედეგს
უნდა ველოდოთ.
შესაძლო გამოსავალი: თერაპევტს თითოეული
სესიისთვის გეგმა უნდა ჰქონდეს მომზადებული და
ზოგჯერ სათადარიგო გეგმაც. ეს პროცესს მიზნო-
ბრიობას სძენს. ასევე სასარგებლოა სტრუქტურული
პროგრამა, სადაც თითოეული სესიის გეგმა იქნება
გაწერილი, რაც აღდგენის გზაზე ჯგუფის წინსვლის
საზომადაც შეიძლება გამოდგეს.
9. ჯგუფში ახალი წევრების ჩართვასთან დაკავშირე-
ბული შეცდომა
ჯგუფში ახალი წევრის შემომატებამ შეიძლება
ჯგუფური მუშაობა შეანელოს. მეორე მხრივ, თუ
ახალი წევრების ინტეგრირება სწრაფად ხდება, მათ
დრო არ ყოფნით ჯგუფის სრულფასოვან წევრად
თავის აღსაქმელად.
შესაძლო გამოსავალი: თერაპევტს შეუძლია ასეთი
შემთხვევა ჯგუფის მიერ საკუთარი პროგრესის გადა-
ფასებისთვის და ხელახლა „შეკვრისთვის“ გამოი-
ყენოს.
10. შეცდომა, რაც უკავშირდება ჯგუფში ინტერაქციების
არაჯეროვნად აღქმას
ახალბედა თერაპევტს შეიძლება ეგონოს, რომ
კლიენტის ოჯახურ ურთიერთობებზე რეაქციები
ჯგუფის წევრებისგან ჭეშმარიტ რეაგირებას წარ-
მოადგენს. მან შეიძლება ამ რეაქციების რეალური
წყარო ვერ გამოიცნოს, რის გამოც ამ ინფორ-
მაციაზე დაყრდნობით კლიენტის დახმარების შესაძ-
ლებლობას ხელიდან უშვებს.
შესაძლო გამოსავალი: თერაპევტმა ჯგუფის წევრებს
შორის კავშირების გაბმას გარკვეული დრო უნდა
დაუთმოს, რათა ჯგუფური ინტერაქციების დროს
წამოჭრილი საკითხები და მოსაზრებები კლიენტების
სასარგებლოდ იქნას გამოყენებული.
მკურნალობა 361
 smoking and secondhand smoke.

ოჯახური მკურნალობის მიზნები

Introduction
მკურნალობა და ოჯახი

„იცით, მკურნალობა
Stimulants are the most widelyბევრჯერ დამიწყიაdrugs
used psychoactive დაin theოჯახურ მკურნალობას
world. In the past few ოთხი მიზანი აქვს:
მიმიტოვებია.
years, the media მუდმივად ვმამაძაღლობდი
focus on stimulants centered on ამbath
შეხვედ-
salts, electronic cigarettes,
1. ოჯახის ყველა stron-
წევრისა და თავად დამოკიდებული
ger energy drinks, the expanded traffi cking
რებზე. ვეუბნებოდი იმას, რისი გაგებაც სურდათ, of methamphetamines from Mexico, more
პირის მიერ იმის აღიარება, რომ ადიქცია მკურ-
contaminated forms ofდა
მერე გამოვდიოდი cocaine paste, and a resurgence
ისევ მოხმარებას ვიწყებდი. ofეს ecstasy. ნალობას
The more common-
დაქვემდებარებული დაავადებაა და არა
place stimulants—caffeine and tobacco—took
იმიტომ, რომ მამაჩემი მეუბნებოდა ხოლმე, „მოდი a back seat to the more sensational drugs
მორალური
even though statistics prove that they are more widely used. Even betel nuts and სისუსტის
khat გამოხატულება.
აქ, „პლანის“ მოწევა ხომ არ გინდა? დალევ ლუდს?“
are more widely used than cocaine and methamphetamine. 2. ნარკოტიკული საშუალებებისგან თავისუფალი ოჯა-
ცოტა არ იყოს ძნელია უარის თქმა, როცა მამაშენი
Last year inამას.
გეუბნება the United
ამ დროსStates:
გრძნობ, თითქოს ეს მოსული ხური გარემოს დამკვიდრება და შენარჩუნება. ეს
Almost 4.6 million Americans used cocaine (including crack),ხშირად
ამბავია.“
გულისხმობს
while 1.15 million წამალდამოკიდებულის მეუღ-
shot, snorted, ate, or smoked methamphetamines for nonmedical ლისreasons.
ან შვილების
1 ნარკოტიკულ საშუალებებთან და-
15 წლის პოლინარკოტიკული ავადმომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში კავ შირებული პრობლემების მკურნალობას.
Compare this with:
67.8 million Americans who smoked cigarettes1 3. ოჯახური კომუნიკაციისა და ინტერაქციის ისე-
აშშ-ის მოსახლეობის დაახლოებით მეოთხედი
144 million (18 and up) who drank coffee on a daily basisისეთ 2,3 თი სისტემის შემუშავება, რომელიც წამალდამო-

ოჯახს წარმოადგენს, სადაც ერთ რომელიმე წევრს მაინც კიდებულს მკურნალობის პროცესში ოჯახური
43.5 gallons of soft drinks per person (most of them caffeinated) that were con-
ადიქციური აშლილობა აქვს. აქტიური დამოკიდებული თერაპიის ინტეგრირებით ეხმარება.
vcc sumed (young people average almost three times that amount)3
პირების 90%-მდე ოჯახთან ან მნიშვნელოვან პარტ-
4. ოჯახური ურთიერთობების დარეგულირება ნარკო-
ნიორთან ერთად ცხოვრობს.127 ადიქცია 3.1 ოჯახური
ტიკული საშუალებებისა და ალკოჰოლის ავად-
დაავადებაა; ნარკოტიკული საშუალებებისა და ალკო- მოხმარების შეწყვეტის შემდეგ.
ჰოლის ავადმოხმარებას დამოკიდებული პირის
ოჯახის წევრებზე დიდი ზეგავლენა აქვს, მიუხედავად „ყველასთან დავწვი ხიდები, ვინც ამ ცხოვრებაში
იმისა, თავად მოიხმარენ თუ არა ისინი ფსიქოაქტიურ მეტ-ნაკლებად მიყვარდა. ოჯახური სესიები აქ ცოტა
ნივთიერებებს.129 ნარკოტიკებსა და ალკოჰოლზე და- არ იყოს, მეხმარება. ხანდახან დედაჩემი მოდის.
მოკიდებულ დასაქმებულთა ანალიზმა უჩვენა, რომ მამინაცვალს ჩემთან საქმის დაჭერა საერთოდ არ
მათი ოჯახები დამსაქმებლის დაზღვევას უფრო ხშირად სურს, მაგრამ დედა მოდის ხოლმე. დავჯდებით
იყენებდნენ, ვიდრე სხვა ოჯახები. ეს იმ უზარმაზარ და ვმუშაობთ, ვუსმენთ ერთმანეთს. მეტს აღარ
ემოციურ, ფიზიკურ და სოციალურ წნეხზე მიუთითებს, ვჩხუბობთ. ადრე რომ იცოდა, მთელი ძალით რომ
რომელსაც დამოკიდებული პირები საკუთარ ოჯახებზე მიყვიროდა ხოლმე, ახლა ასე არ აკეთებს. მეც არ
ახორციელებენ. ვეუბნები, წადი, შენი...-მეთქი. ეს ბევრად უკეთესია.
უკვე იმედი გამიჩნდა, რომ შეიძლება ნამდვილ
„დამოკიდებულ პირებს ოჯახები კი არა, მძევლები ცხოვრებას დავუბრუნდე.“
ჰყავთ.“ 18 წლის პოლინარკოტიკული ავადმომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
ჯონ დედომენიკო, ოჯახის თერაპევტი, ჰეით ეშბერის დეტოქსიკაციის
კლინიკა

განსხვავებული ოჯახური მიდგომები

მიუხედავად კარგად დასაბუთებული მიზეზ-შედე-
გობრივი კავშირისა, ადიქციური დაავადებების
მკურნალობისას ოჯახი ხშირად არის უგულებელ-
ყოფილი. ეს იმით სრულდება, რომ ოჯახის წევრები
თავისით ცდილობენ მკურნალობას ოჯახისა და
ფსიქიკური ჯანდაცვის ტრადიციული სერვისებით ან
საოჯახო თვითმკურნალობის ისეთი სისტემებით,
როგორიცაა „მკაცრი სიყვარული“, „ალ-ანონი“ (Al-
Anon), „ალათინი“ (Alateen) და „ნარ-ანონი“ (Nar-
Anon). კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ისაა, რომ
ოჯახური პრობლემები ან ოჯახის შეწუხებული წევ-
რებისგან გამოწვეული ქრონიკული სტრესი აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში მყოფ დამოკიდებულ
პირს თავშეკავების შენარჩუნებაში უშლის ხელს.
ოჯახს მისი ყველაზე მეტად დაავადებული წევრი
მართავს.“
მოს ჰარტი, დრამატურგი
ოჯახური თერაპევტები ამ მიზნების მისაღწევად მრავალ
სხვადასხვა ინსტრუმენტსა და ტექნიკას იყენებენ, რასაც
წინ უნდა უძღოდეს ოჯახის ყველა წევრის მოტივირება
და ჩართულობა. ქვემოთ რამდენიმე ყველაზე ფართოდ
გავრცელებულ მოდელზე ვისაუბრებთ.
ოჯახური სისტემების მიდგომა
ეს მოდელი ოჯახის მიერ შიდა და გარე გარემოს რეგუ-
ლირებას იკვლევს და იყენებს, და ყურადღებას იმაზე
ამახვილებს, ეს ინტერაქციული პატერნები როგორ
იცვლება დროთა განმავლობაში. ამ მიდგომის სამი
მთავარი ფოკუსია ყოველდღიური რუტინა, ოჯახური
რიტუალები (მაგ., დღესასწაულები) და პრობლემების
გადაჭრის მოკლევადიანი სტრატეგიები. ნარკოტიკებთან
ან ალკოჰოლთან დაკავშირებული პრობლემები
ოჯახის ყველა წევრის ფუნქციონირების ინტეგრალურ

362 თავი 6
ნაწილად, და არა მხოლოდ წამალდამოკიდებულის
პირად პრობლემად, განიხილება. ოჯახური სისტემების
ზოგიერთი თერაპევტი საკუთარ პრაქტიკაში 12 ნაბიჯის
ჯგუფებს მიმართავს და ბევრი მათგანი მიიჩნევს, რომ
ოჯახური ურთიერთობების კორექტირება დიდწილად
ავადმოხმარების პრობლემის გადაჭრას უწყობს ხელს.
ოჯახურ ქცევაზე მიმართული
მიდგომა
ეს მიდგომა იმ თეორიას ეფუძნება, რომლის თანახ-
მადაც ინტერაქციული ქცევის დასწავლა განმტკი-
ცების გზით შეიძლება. თერაპევტი ოჯახთან იმ ოჯა-
ხური ქცევების აღმოსაჩენად მუშაობს, რომელიც
ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარებასთან არის
ასოცირებული. შემდეგ ხდება მათი კლასიფიცირება
მოხმარების განმტკიცების ნეგატიურ ან პოზიტიურ
ინტერაქციებად, რასაც მოჰყვება კონკრეტული ინტერ-
ვენციები, რომლებიც ნარკოტიკული საშუალებებისგან
თავისუფალი ოჯახური სისტემის მხარდამჭერი და
განმამტკიცებელი ქცევის ხელშეწყობაზეა ორიენტი-
რებული. ამ დროს გამოიყენება ისეთი სპეციფიკური
სტრატეგიები, როგორიცაა წყვილთა სესიები, საშინაო
დავალება, თვითმონიტორინგის სავარჯიშოები, კომუ-
ნიკაციური წვრთნა და მოლაპარაკებებისა და პრობ-
ლემების გადაჭრის უნარების განვითარება. ზოგიერთი
წყვილი ქცევის შეცვლის შეთანხმებას აწერს ხელს.130
ზოგიერთი თერაპევტი ამ დროს უფრო მეტ დროს
არამომხმარებელ მეწყვილესთან მუშაობას უთმობს.
ოჯახის ფუნქციონირების მიდგომა
ეს მიდგომა ოჯახური სისტემის ოთხ ტიპად კატეგო-
რიზაციას ითვალისწინებს და იმ თერაპიულ ინტერვენ-
ციას იყენებს, რომელიც კონკრეტული ტიპის ფუნქციონი-
რებაზეა მისადაგებული.
1. ფუნქციურია ის სისტემები, სადაც დამოკიდებული
პირის ოჯახი ჯანსაღი ურთიერთობების შენარჩუნე-
ბას ახერხებს. ამ სისტემაში ინტერვენციები უშუალოდ
დამოკიდებულ პირზეა ორიენტირებული. ოჯახის
სხვა წევრები, მის აღდგენა-გამოჯანმრთელების
ხელშესაწყობად, შეზღუდული ინტენსივობის განათ-
ლებასა და რჩევებს იღებენ.
2. ნევროტული ან „აწეწილი“ ოჯახური სისტემები, ჩვეუ-
ლებრივ, ოჯახური ურთიერთობების აღდგენაზე
მიმართულ გზებზე ფოკუსირებულ ინტენსიურ მიდ-
გომას მოითხოვს.
3. დანგრეული ოჯახური სისტემები დამოკიდებული
პირებისა და მათი ოჯახების განცალკევებულ, მაგ-
რამ, ამასთანავე, ინტეგრირებულ მკურნალობას
მოითხოვს. ოჯახი შეიძლება „ალ-ანონის“ შეხვედ-
რებს ესწრებოდეს მაშინ, როცა თავად ალკო-
ჰოლდამოკიდებული ინტენსიური სამედიცინო
დეტოქსიკაციის პროგრამაშია ჩართული.
მიუხედავად იმისა, რომ ამ დროს დამოკიდებული
პირი ოჯახისგან განცალკევებულია, ფსიქოაქტიური
საშუალებებისგან თავისუფალი ცხოვრების სტილის
შენარჩუნების მიზნით დაგეგმილი აქტივობები გარ-
კვეულწილად ინტეგრირებული უნდა იყოს.
4. დაუსწრებელ ოჯახურ სისტემებში ოჯახის წევრები
მკურნალობაში საერთოდ არ მონაწილეობენ. სა-
კუთარი ოჯახებიდან გარიყული დამოკიდებული პი-
რები იმ ადამიანებთან ამყარებენ ოჯახურ ურთიერ-
თობებს, რომლებთანაც დროის დიდ ნაწილს
ატარებენ. ამ დროს მნიშვნელოვანია ასეთი სახის
ოჯახური ურთიერთობების იდენტიფიცირება და
მისი წევრების როლის მკაფიოდ განსაზღვრა, რათა
კლინიცისტებმა მათი ჩართვა სცადონ მკურნალობის
პროცესში.
ახლახან ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მო-
ზარდები, რომელთა მშობლები ოჯახზე ორიენტი-
რებულ ინტერვენციებში მონაწილეობენ, წარმატებით
წყვეტენ ან ამცირებენ ალკოჰოლის, თამბაქოს ან
მარიხუანას მოხმარებას, ისევე როგორც საკუთარ
პრობლემურ ქცევას, იმ თანატოლებთან შედარებით,
რომელთა მშობლებს სამკურნალო და პრევენციულ
ჩარევებში მონაწილეობა არ მიუღიათ.131
სოციალური ქსელის მიდგომა
ეს მიდგომა ძირითადად დამოკიდებული ადამია-
ნის მკურნალობაზეა ფოკუსირებული; თუმცა, ამავ-
დროულად იქმნება პარალელური და ინტეგრირებული
დამხმარე ქსელი ოჯახის წევრებისთვის, რომელიც
ადიქციით გამოწვეული პრობლემების მოგვარებას
უწყობს ხელს. სხვადასხვა სახის ოჯახურ მხარდაჭერასა
და თერაპიულ ჯგუფებში ჩატარებული აქტივობებით
ოჯახი იზოლაციას არღვევს და ისეთ უნარებს განივი-
თარებს, რომელიც თავისი დამოკიდებული წევრის
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში ეხმარება.
„მკაცრი სიყვარულის“ მიდგომა
„მკაცრი სიყვარულის“ (Tough Love®) მოდელი აზრთა
სხვადასხვაობას იწვევს, თუმცა, დასავლეთ სანაპიროზე
ბოლო დროს სულ უფრო პოპულარული ხდება. ეს
მიდგომა, როგორც თავად დამოკიდებული პირის,
ასევე მისი ოჯახის მხრიდან უდიდესი დაბრკოლების −
უარყოფის გადალახვაზეა ორიენტირებული. როდესაც
დამოკიდებული პირი უარს ამბობს მოხმარების დის-
ფუნქციური ქცევის აღიარებაზე ან მისი შეცვლა არ
სურს, ოჯახის წევრები მკურნალობას და მხარდაჭერას
იმ ადამიანებთან ეძებენ, რომელთაც მსგავსი პრობ-
ლემები აქვთ გადატანილი. ოჯახი დამოკიდებულ
წევრთან ურთიერთობებში მკაცრ ზღვარს ადგენს, რაც
ზოგჯერ სახლიდან მის გაგდებასა და ყველა კავშირის
გაწყვეტასაც ითვალისწინებს, სანამ ის მკურნალობას
არ დათანხმდება.
მკურნალობა 363
სხვა ქცევები
„მართალია, მამაჩემი სულის ამოხდომამდე სვამდა
ხოლმე, მაგრამ ინტერვენციის განხორციელება
ჩემთვის უფრო რთული იყო, ვიდრე მისთვის.
ვიცოდი, რომ ამ პრობლემას უარყოფდა. მაშინ ვერ
ვხვდებოდი, რომ პრობლემას მეც ძალაუნებურად
უარვყოფდი, თუმცა ამის გამო მეც მასზე არანაკლები
პრობლემა მექმნებოდა.“
ალკოჰოლდამოკიდებულის 31 წლის შვილი
ალკოჰოლის ან ნარკოტიკული საშუალებების ავად-
მომხმარებელთან ცხოვრების სტრესი ოჯახის სხვა
წევრებში დისფუნქციურ ქცევას იწვევს. ამ დროს ყვე-
ლაზე ფართოდ გავრცელებული მდგომარეობაა თა-
ნადამოკიდებულება, ნებაზე მიშვება და ისეთი სიმპტო-
მების მანიფესტაცია, რასაც დამოკიდებული პირის
არასრულწლოვან ან სრულწლოვან შვილად ყოფნა
იწვევს.
თანადამოკიდებულება
როგორც დამოკიდებული პირი ამა თუ იმ ნივ-
თიერებაზეა დამოკიდებული, ასევე, ოჯახის წევ-
რებიც საკუთარი საჭიროებების დაკმაყოფილების
მხრივ, შეიძლება დამოკიდებულ პირზე იყვნენ თანა-
დამოკიდებულნი. მაგალითად, ცოლი შეიძლება
თანადამოკიდებული გახდეს ქმრის ადიქციაზე, რადგან
ეს მას ურთიერთობებში ძალაუფლების განცდას ანი-
ჭებს. სანამ ქმარს ადიქციის პრობლემა აქვს, ცოლს
სწამს, რომ საკუთარი ნაკლოვანებებისა და პრობ-
ლემებისთვის გამართლება გააჩნია. ასეთი დისფუნქ-
ციური ურთიერთობები ხელს უწყობს ადიქციას. თანა-
დამოკიდებულება შეიძლება უკიდურესად სუსტად
იყოს გამოხატული, მაგალითად, როცა მეუღლე თავის
მეორე ნახევარს ერთკვირიანი თავშეკავების ჯილდოდ
ალკოჰოლს სთავაზობს. ასეთ ოჯახებში აღდგენა-
გამოჯანმრთელების ალბათობა მნიშვნელოვნად
მცირდება სანამ თანადამოკიდებულები პრობლემასთან
მიმართებაში საკუთარ როლს არ აღიარებენ და
მკურნალობაში თავად არ ჩაებმებიან.132,133
„16 თვე ვიკავებდი თავს. ჩემი ქმარი კი − მხოლოდ
ექვსი კვირის განმავლობაში. და, მე ვცადე მისთვის
მეჩვენებინა, რას ნიშნავს თავშეკავება, რადგან
ის ალკოჰოლიკი კი არ არის, არამედ კრეკს
ეწევა. ვფიქრობ, მან დაინახა, თუ რა ზემოქმედება
მოახდინა ამ პროგრამამ ჩემზე, რომ არ ვაპირებ უკან
დაბრუნებას ან რეციდივს, და არც კრეკის ყიდვას
ვაპირებ მისთვის. [წარსულში] ის იჯდა-ხოლმე ჩემს
გვერდით და ფიქრობდა, რომ შევწუხდებოდი,
ავდგებოდი და ვეტყოდი. „კარგი, ძვირფასო, შენ
ძალიან დიდი ლტოლვა გაქვს, მოდი, ერთად
‘დავბოლდეთ’.“
38 წლის პოლინარკოტიკული ავადმომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
364 თავი 6
ნებაზე მიშვება
როდესაც ოჯახი მისი წევრის ადიქციაზეა დამოკიდებუ-
ლი, არსებობს ასეთ ქცევაზე კონფრონტაციისგან თავის
არიდებისა და, პირიქით, ქვეცნობიერად მისი აქტიური
ხელშეწყობის მძლავრი ტენდენცია. ამას ხშირად ის
პირი მართავს, რომელიც ამ პრობლემისგან ყველაზე
მეტად სარგებლობს, და მას „მთავარ ნებაზე მიმშვებს“
ეძახიან ხოლმე. მიუხედავად იმისა, რომ ნებაზე
მიმშვებებს შეიძლება სძულდეთ როგორც თავად
დამოკიდებული პირი, ისე მისი ადიქციური ქცევა, ისინი
მაინც განაგრძობენ ფულის გადახდას ნარკოტიკული
საშუალებების შესაძენად ან აზარტული თამაშის
შედეგად წარმოშობილი ვალების დასაფარად, იხდიან
ქირას, იძლევიან ფულს და აგრძელებენ მის ემოციურ
მხარდაჭერას. ნებაზე მიშვება მაშინაც ხდება, როდესაც
ოჯახის წევრი არასწორად ფიქრობს, თითქოს ამა
თუ იმ ქმედებით ის დამოკიდებულ წევრს ეხმარება.
მაგალითად, დამოკიდებული მშობლების უფროსი
შვილი საკუთარ თავზე იღებს და-ძმებზე ზრუნვას იმ
მცდარი რწმენის საფუძველზე, თითქოს ამით მშობლებს
ეხმარება. ჩვეულებრივ, ნებაზე მიშვება ადიქციას
კიდევ უფრო აღრმავებს, რადგან დამოკიდებულ
პირს პრობლემის გაცილებით დიდი ხნით „გა-
დავადების“ საშუალებას აძლევს. ისევე როგორც
თანადამოკიდებულებისთვის, ნებაზე მიმშვებთათვისაც
აუცილებელია ამ ციკლში მათი როლის აღიარება
და შესაბამისი თერაპიული გზების ძიება, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესის ხელშეწყობის მიზნით.
დამოკიდებულ პირთა ბავშვები და
ზრდასრული შვილები
ბევრი კვლევა გვიჩვენებს, რომ ნარკოტიკულ საშუა-
ლებებსა და ალკოჰოლზე დამოკიდებული პირების
შვილებში პრობლემების დაძლევის უნარების დეფიციტი
ფართოდაა გავრცელებული. დღესდღეობით ამერიკაში
ალკოჰოლზე დამოკიდებულ პირთა 11 მილიონი შვი-
ლი 18 წლამდე ასაკისაა და მათგან, დაახლოებით, 3
მილიონს საბოლოოდ ალკოჰოლიზმი, ნარკოტიკულ
საშუალებებთან დაკავშირებული სხვა პრობლემები
და პრობლემების დაძლევის უნარების დეფიციტი
ემუქრება.134 ეს სტატისტიკა იმასაც გვეუბნება, რომ
ალკოჰოლზე დამოკიდებული პირების შვილების
სამ მეოთხედს ადიქცია არასდროს უვითარდება და
თავიანთ ცხოვრებასაც წარმატებით განაგებენ. ბევ-
რი ასეთი ბავშვი ოჯახში წინასწრ განსაზღვრულ
არაადექვატურ ქცევით როლს ირგებს, რომელსაც თა-
ნადამოკიდებულების ნიშნები აღენიშნება და ხშირად
ზრდასრულ ასაკშიც გაჰყვებათ ხოლმე. დამოკიდებული
პირის ოჯახში ბავშვები, ჩვეულებრივ, ერთ ან მეტ ასეთ
როლს ირგებენ:
სანიმუშო ბავშვი. ამ ბავშვებს მაღალი მოსწრება და
უაღრესად მაღალი პასუხისმგებლობა ახასიათებთ.
ისინი დამოკიდებული ზრდასრულების მთავარი ნე-
ბაზე მიმშვებები ხდებიან, იღებენ რა საკუთარ თავზე
მათ როლებსა და პასუხისმგებლობებს.
 პრობლემური ბავშვი. ასეთ ბავშვებს ფაქტობრივად
ყველაფერში ადანაშაულებენ ხოლმე; მათ აქვთ
პრობლემები სკოლაში, ცუდად იქცევიან და ხშირად
ნარკოტიკულ საშუალებებთან ან ალკოჰოლთან
დაკავშირებული პრობლემები უჩნდებათ. მათი ქცევა
მშობლებისა და და-ძმების მხრიდან უაღრესად დიდ
ყურადღებას მოითხოვს.
დაკარგული ბავშვი. ასეთი ბავშვები საკუთარ თავში
არიან ჩაკეტილები, გარემოსთან და ემოციებთან
კავშირი გაწყვეტილი აქვთ. ისინი ემოციურად
კონფლიქტურ საკითხებს ხშირად თავს არიდებენ
და არ შეუძლიათ სხვებთან მეგობრობა ან ახლო
პირადი ურთიერთობების დამყარება.
„თილისმა“ ბავშვი ან ოჯახის მასხარა. ეს ბავშვები
თავის დაღწევის სხვა სტრატეგიას მიმართავენ:
ყველა სერიოზული ამბის დაკნინებას ცდილობენ,
რათა საკითხი ტრივიალურად წარმოაჩინონ. ისინი
უყვართ და ადვილად უმეგობრდებიან. თუმცა, ისინი
ამ ურთიერთობებში, ჩვეულებრივ, ზედაპირულობას
ამჟღავნებენ, მათ შორის საკუთარი ოჯახის
წევრებთანაც.
მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ მართალია, ნარკო-
ტიკულ საშუალებებზე ან ალკოჰოლზე დამოკიდებული
პირების შვილები შეიძლება თავად არ იყვნენ
ავადმომხმარებლები, მაგრამ მათი ქცევა და ემოციური
რეაგირება ისეთივე დისფუნქციური იყოს, როგორც
დამოკიდებული პირების. ხშირად ისინი ნაადრევად
სწავლობენ იმას, რომ საკუთარი მშობლების ადიქციის
კონტროლი არ შეუძლიათ. ამის გამო ხშირად მათი
ცხოვრების სხვა ასპექტების კონტროლს ცდილობენ,
რაც მოგვიანებით დაძაბულ და არასათანადო ურ-
თიერთობებს იწვევს.
გარდა ამისა, ნარკოტიკული საშუალებებისა და ალ-
კოჰოლზე დამოკიდებული პირების ზრდასრული
შვილები:
არიან იზოლირებული და შეშინებულები მოსა-
ხლეობისგან და გავლენიანი პირებისგან
სხვებისგან მოწონების ძიებაში ხშირად კარგავენ
იდენტობას
ეშინიათ გაბრაზებული ადამიანების და უფრთხიან
პიროვნულ კრიტიკას
ხდებიან ალკოჰოლზე დამოკიდებულები ან ქორ-
წინდებიან ასეთ პირებზე, ან პოულობენ სხვა
კომპულსურ პიროვნებას მიტოვებულობის შესავ-
სებად
განიცდიან დანაშაულის გრძნობას როცა საკუთარ
ინტერესს იცავენ და არ ჰყვებიან სხვის ნებას
ხდებიან ემოციურ აგზნებასა და სტიმულაციაზე და-
მოკიდებულები
ერთმანეთში ურევენ სიყვარულსა და სიბრალულს,
და მიდრეკილი არიან შეიყვარონ ისეთი ადამიანები,
რომლებიც უნდა იხსნან
იხშობენ ტრავმირებული ბავშვობის დროინდელ
გრძნობებს და კარგავენ გრძნობების გამოხატვის
უნარს
საკუთარ თავს მკაცრად განსჯიან და აქვთ დაქვეი-
თებული თვითშეფასება
რეაგირებენ იმის ნაცვლად, რომ იმოქმედონ.135,136
„ალკოჰოლზე დამოკიდებული პირების ზრდასრული
შვილები“ (ACoA) არის 12 ნაბიჯის პროგრამა, რომელიც
მათ ბავშვობიდან გამოყოლილ ემოციურ ტვირთთან
გამკლავებაში ეხმარება.137
ACoA და სხვა მსგავსი ჯგუფები ცდილობენ, საკუთარ
წევრებს დაეხმარონ, რათა მათ:
გაიგონ, რა დაავადებებია ადიქცია და ალკოჰო-
ლიზმი, რადგან ცოდნას პატიებამდე მივყავართ
დააყენონ საკუთარი თავი პრიორიტეტების თავში
განცალკევდნენ სიყვარულით
შეიგძნონ, მიიღონ და გამოხატონ გრძნობები და
შეიმუშაონ საკუთარი თავის პატივისცემა
ისწავლონ საკუთარი თავის სიყვარული, რაც მათ
სხვების ჯანსაღი სიყვარულის შესაძლებლობას
მისცემს.
Adj
ტრავმა-ინფორმირებული და
ტრავმა-ფოკუსირებული ზრუნვა
ადიქციის ჩამოყალიბებაში სულ უფრო მეტი მნიშვნე-
ლობა ენიჭება ბავშვობისდროინდელ და სხვა,
გარემოდან მიღებულ ტრავმებს. მეცნიერების ახალი
დარგი, ეპიგენეტიკა, აღიარებს ამ კორელაციას.
ტრავმის შესწავლამ აჩვენა, რომ იგი გავლენას
ახდენს ტვინის ქიმიასა და სტრუქტურაზე და შედეგად,
დაუცველს ხდის ადამიანს ადიქციისა თუ ფსიქიკური
ჯანმრთელობის სხვა აშლილობების მიმართ; ნივ-
თიერებათა ავადმომხმარებელ და ფსიქიკური პრობ-
ლემების მქონე პაციენტთა 90% აღნიშნავს, რომ
ცხოვრებაში ერთხელ მაინც მიუღია ტრავმა.110
ტრავმა-ინფორმირებული ზრუნვა მოიცავს მთელ
სამკურნალო გარემოს, მათ შორის თანამშრომლებსაც.
მათ კლიენტებისთვის სტრესისგან დაცული გარემო
უნდა უზრუნველყონ, რომ ტრავმამ არ გამოიწვიოს
წაცდენა და რეციდივი. ეს მიდგომა განსხვავდება
კონფრონტაციული, მკაცრად სტრუქტურირებული
პროგრამებისგან, რომელთაც დამოკიდებული პირები
საკუთარი ადიქციის მიმღებლობისკენ მიჰყავთ.
ტრავმა-ფოკუსირებული ზრუნვა კონსულტირებაზე
ორიენტირებული მიდგომაა, რომელიც ითვალისწინებს,
რომ კლიენტებმა ოდესღაც გადაიტანეს ღრმა და
მნიშვნელოვანი ტრავმა. კლინიკოსებს იმგვარად ამზა-
დებენ, რომ ისინი ნაკლებად კონფრონტაციული იყვნენ
თავისი თერაპიული მიდგომებით. ბევრ კონსულტანტს,
მკურნალობა 365
განსაკუთრებით მათ, ვინც თავად აღდგენა-გამო-
ჯანმრთელების პროცესში არიან, კვლავაც სჯერათ,
რომ აღდგენის ადრეულ ფაზაში მყოფი კლიენტები
იმდენად არიან უარყოფით „გაჟღენთილები“, რომ ყოვ-
ლად აუცილებელია მათ ადიქციურ ქცევებთან დაპი-
რისპირება.
ტრავმაზე ორიენტირებული ორივე მეთოდი ცდილობს
დაასრულოს ანაქრონისტული პრაქტიკა, რომელსაც
შეუძლია კლიენტის რეტრავმატიზაცია გამოიწვიოს.
აღდგენა-გამოჯანმრთელების
კონსულტანტი
სხვა თანამედროვე სამკურნალო ინოვაციაა დამოკი-
დებული პირისთვის პირადი ასისტენტის ან მონიტორის
მიჩენა, რათა უზრუნველყონ მისი უწყვეტი და აქტიური
მონაწილეობა აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროგრა-
მაში. აღდგენა-გამოჯანმრთელების კონსულტანტს ასევე
უწოდებენ აღდგენა-გამოჯანმრთელების მენტორს,
ფხიზელ კომპანიონს, ფხიზელ თანმხლებს, ფხიზელ
მენტორს, აღდგენა-გამოჯანმრთელების მხარდამჭერ
სპეციალსტს, ოჯახის აღდგენა-გამოჯანმრთელების
კონსულტანტს, აღდგენა-გამოჯანმრთელების სატელე-
ფონო ან ვირტუალურ კონსულტანტს, ან აღდგე-
ნა-გამოჯანმრთელების კანონიერ მხარდამჭერ კონ-
სულტანტს. ამ კონცეფციამ ახალი პროფესიული
თანამდებობა შემოიტანა ადიქციის მკურნალობის სფე-
როში. ამგვარი სამუშაოს შესასრულებლად ფორმა-
ლური მოწმობა მოითხოვება და შტატებში პროფესიული
დიპლომის გამცემი ორგანოებიც გაჩნდა.
აღდგენა-გამოჯანმრთელების კონსულტანტები (re-
covery coach) ეხმარებიან დამოკიდებულ პირს შეი-
ნარჩუნოს სიფხიზლე ან შეამციროს ადიქციურ
ქცევასთან დაკავშირებული ზიანი. ისინი ეხმარებიან
კლიენტებს გადაწყვეტილების მიღებაში და იმის
გაცნობიერებაში, თუ რა როლის შესრულება შეუძლია
ადიქციას ან აღდგენა-გამოჯანმრთელებას მათ ცხოვ-
რებაში. ფხიზელი მენტორები ასევე ეხმარებიან
თავიანთ კლიენტებს მკურნალობის, განათლების,
საოჯახო, სოციალური, პროფესიული, იურიდიული
თუ სხვა რესურსების ხელმისაწვდომობაში. ეს პრო-
ფესიონალები ანგარიშგებას მოითხოვენ კლიენ-
ტისგან, რათა მათ უკეთ შეძლონ მისდიონ აღდ-
გენა-გამოჯანმრთელების დასახულ გეგმას. ზოგი
კონსულტანტი ირჩევს ვიწრო სპეციალიზაციას კონკრე-
ტული ნარკოტიკული საშუალების ან ქცევითი და-
მოკიდებულების მიმართულებით, ან იურიდიული,
საოჯახო თუ პროფესიული საკითხების განხრით.
აღდგენა-გამოჯანმრთელების კონსულტანტმა ან მენ-
ტორმა არასდროს უნდა დასვას ადიქციის დიაგნოზი ან
შესთავაზოს კლიენტს რაიმე სამკურნალო სერვისი.
366 თავი 6
მკურნალობის დამხმარე და
დამატებითი სერვისები
ნივთიერებათა ავადმოხმარება და წამალდამოკი-
დებულება, ქცევით ადიქციებთან ერთად, ადამიანის
ფიზიკურ, ემოციურ, ოჯახურ, სოციალურ და სულიერ
კეთილდღეობაზე ნეგატიურ ზემოქმედებას ახდენს.
სხვებთან შედარებით, ნარკოტიკულ საშუალებებსა
და ალკოჰოლზე დამოკიდებულ პირებს შიდსის,
ვირუსული ჰეპატიტების (A, B და C), გულისა და
ფსიქიკური დაავადებების, ემოციური აშლილობებისა
და სხვა ფიზიკური თუ ფსიქიკური პრობლემების
უფრო მაღალი მაჩვენებელი აქვთ. ყველა ეს
აშლილობა მათ ჯანმრთელობასა და ცხოვრების
ხარისხს სერიოზულ პრობლემებს უქმნის. ადიქციის
მკურნალობის ტრადიციული როლია კლიენტის
საჭიროებების სპექტრის იდენტიფიცირება, შემდეგ კი
შესაბამისი მკურნალობის ან მომსახურების პოვნის
საქმეში ინდივიდუალური დახმარების აღმოჩენა.
სფეროს ბევრ პროფესიონალს სწამს, რომ ისეთი
მკურნალობა, რომელიც ყველა ამ კომპონენტს
ერთი პროგრამის ფარგლებში მიწოდებული სრულ-
ფასოვანი, ინტეგრირებული და „ერთიანი“ მომ-
სახურებით პასუხობს, პოზიტიურ გამოსავალს აუმ-
ჯობესებს. არსებობს სამკურნალო კამპუსები,
რომლებიც პაციენტებს ინტეგრირებული სერვისების
მთელ დიაპაზონს სთავაზობს, ფსიქიკური ჯანმრთე-
ლობისა და ნივთიერებათა ავადმოხმარების დე-
პარტამენტების შერწყმით ერთ − ქცევითი ჯანმრთე-
ლობის დეპარტამენტში. აქვეა ავადმოხმარების
სამკურნალოდ მიღების ისეთი ინიციატივები, რო-
გორიცაა „ყველა კარი ღიაა“ ან „არც ერთი არა-
სწორი კარი“. ყოველივე ეს ადიქციის მურნალობის
ერთიანი, ყოვლისმომცველი სისტემის შემოღების
ტენდენციის ნიმუშებს წარმოადგენს. ამავე ტენდენციის
ნაწილია რწმენაზე ან სულიერებაზე დაფუძნებული
სამკურნალო ინიციატივების ზრდა და მათ მიმართ
ბოლო დროს გაცხოველებული ინტერესი. ამერიკის
ჯანდაცვისა და ჰუმანური სერვისების დეპარტამენტმა
რწმენაზე დამყარებული ანუ სპირიტუალური სა-
თემო ინიციატივების ცენტრი დააფუძნა, რომელიც
ნივთიერებათა ავადმოხმარებისა და ადიქციის პრე-
ვენცია-მკურნალობის საქმეში არასამთავრობო რე-
ლიგიურ და საერო ორგანიზაციებს აერთიანებს.
ყველა იმ პრობლემასთან ბრძოლა, რომელიც აღდგე-
ნის უწყვეტ პროცესს უქმნის საფრთხეს ან ცხოვრების
ხარისხს აუარესებს, აუმჯობესებს დამოკიდებული პი-
რის ჩართულობის ხარისხს, ასტაბილურებს პოზიტიურ
შედეგს და ზრდის აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესის პოტენციალს. გარდა ამისა, მკურნალობის
გამოსავალზე პოზიტიურ ზეგავლენას, ასევე, ალტერ-
ნატიული და დამატებითი მეთოდებიც ახდენს. დღე-
ვანდელ მსოფლიოში, სადაც მხოლოდ მტკიცე-
ბულებებზე დაფუძნებული ინტერვენციებია მისაღები,
პრაქტიკაზე დაფუძნებული ბევრი ასეთი მეთოდი
უგულებელყოფილია. ამავე დროს, მტკიცებულებებზე
დაფუძნებულ ეფექტიან მეთოდებად ბევრი მათგანის
აღიარებას შეიძლება ხელს მხოლოდ ფისკალური ან
სამეცნიერო რესურსების დეფიციტი უშლიდეს. ბევრი
ქვემოთ მოყვანილი ინტერვენცია მტკიცებულებებზე
დაფუძნებულ სამკურნალო მეთოდად არის
აღიარებული:
არტ-თერაპიის დანიშნულება ღრმად გამჯდარი
ემოციური ტრავმების შეცნობა და შემსუბუქებაა. სხვა-
დასხვა თერაპიები მოიცავს კრეატიულ ხელოვნებას,
მუსიკას, დრამას, ფსიქოდრამას, და ცეკვას.138
ჰიპნოზი გონების გახსნას უწყობს ხელს. ამ დროს
იზრდება აღდგენა-გამოჯანმრთელების იდეებისა და
რჩევების მიმართ მიმღებლობა.139
მართული წარმოსახვა კლიენტის წარმოსახვას მისი
გონების გასახსნელად იყენებს.
თვალების მოძრაობით დესენსიტიზაცია და გადა-
მუშავება (EMDR) არის მეთოდი, როდესაც თე-
რაპევტი სტრესულ და ტრავმატულ მოგონებებზე
მუშაობისას კლიენტის თვალის სწრაფ ლატერალურ
მოძრაობას ვერბალურად მართავს. ამ მეთოდის
პრაქტიკოსებს სწამთ, რომ თვალის მოძრაობა
მეხსიერების ახალ ქსელს ქმნის. მის ეფექტიანობაზე
კამათი ამჟამადაც გრძელდება.140
ემოციური თავისუფლების ტექნიკები (EFT), როგო-
რიცაა თითების მსუბუქი დარტყმა, ტვინის ფუნქციების
და ნეირო-კავშირების ამოცნობა (Brainspotting),
და EMDR – საკონსულტაციო ტექნიკებია და აერ-
თიანებს აკუპუნქტურას, აზროვნების ველის თე-
რაპიას, ენერგიის მედიცინას, და ნეირო-ლინ-
გვისტურ პროგრამირებას. მიუხედავად იმისა, რომ
პლაცებოს ეფექტის გარდა, მათი თერაპიული
სარგებელი ნაჩვენები არ არის,121,122 მომხრეები
ამტკიცებენ, რომ ეს ტექნიკები ეფექტურია ადიქციის
ლტოლვასთან, სტრესთან, პოსტტრავმულ სტრე-
სულ აშლილობასთან და სხვა ემოციურ მდგო-
მარეობებთან გასამკლავებლად.123
ვირტუალურ-რეალური გაღიზიანების თერაპია გა-
რეგანი ტრიგერებისგან დამოკიდებული პირის
დესენსიტიზაციას ახდენს. ამ დროს ხდება ლტოლვის
პროვოცირება ვირტუალური ნარკოტიკული საშუა-
ლებით სტიმულირების გზით, შემდეგ კი რეაქციის
პრევენციის მიზნით კოგნიტური თერაპია ტარდება.141
აკუპუნქტურას (განსაკუთრებით აურიკულოთე-
რაპიას) სხვადასხვა სამედიცინო მდგომარეობის
მკურნალობის 2,500-წლოვანი ისტორია აქვს. ამ
დროს პულსის დიაგნოზზე დაყრდნობით ადამიანის
12,000 წერტილიდან ერთს ან რამდენიმეს ნემსით
ჩხვლეტენ. ეს წერტილები სხეულის მერიდიანებზე
მდებარეობს, რომელიც ადამიანს 12-დან 16-
მდე აქვს. ამ წერტილებზე ჩხვლეტისას „ჩის“, ანუ
სასიცოცხლო ენერგიის გამოთავისუფლება ხდება.
შემდეგ ხდება ნემსების მანუალური, ელექტრული
ან თერმული სტიმულირება. აღკვეთის სიმპტომების
შესამსუბუქებლად და ლტოლვის შესამცირებლად
აკუპუნქტურის გამოყენება 1970-იანი წლებიდან
დაიწყეს, როდესაც აღმოჩნდა, რომ მას ოპიოიდუ-
რი აღკვეთის სიმპტომების შემცირება შეუძლია.142
ჰიპოთეზის თანახმად, აკუპუნქტურის პრინციპს სა-
ფუძვლად უდევს პერიფერიული ნერვების სტი-
მულირება, რომლებიც შემდეგ უკავშირდებიან
თავის ტვინს და ეს უკანასკნელი გამოყოფს ბუნებრივ
(ენდოგენურ) ენდორფინებს, რომლებიც კარგ
გუნებ-განწყობას განაპირობებს.143 ასევე მიიჩნევა,
რომ აკუპუნქტურა სხვა ნეიროტრანსმიტერების
დონეს ცვლის, კონკრეტულად სეროტონინისა და
ნორეპინეფრინის, ისევე როგორც ჰორმონების
− პროლაქტინის, ოქსიტოცინის, თიროქსინის,
კორტიკოსტეროიდების და ინსულინის.144,145 გარ-
და იპიოიდური დეტოქსიკაციისა, აკუპუნქტურა
ალკოჰოლისა და სტიმულატორების მიმართ
ლტოლვის შესამსუბუქებლადაც გამოიყენება,
თუმცა ამ დროს შედეგი არაერთგვაროვანია;141
ამავე დროს, თუ მკურნალობის და მოდალობის
ერთადერთ მეთოდად იყენებენ, აკუპუნქტურა
ეფექტიანი არ არის. მისი გამოყენება შეიძლება
დეტოქსიკაციის მედიკამენტებთან კომბინაციაშიც.146
აკუპუნქტურა სხვა მოდალობების ჩასანაცვლებლად
არ გამოიყენება; შესაბამისად, როგორც დამატებითი
თერაპიული ხარჯი, შეიძლება საკმაოდ ძვირი იყოს
და მკურნალობის ღირებულება მნიშვნელოვნად
გაზარდოს. ამავე დროს, მისი ეფექტი მოკლევადიანია
− დეტოქსიკაციისა და საწყისი თავშეკავებისას
სიმპტომების შესამსუბუქებლად ხშირად დღეში
რამდენიმე პროცედურის ჩატარებაა საჭირო. აური-
კულოპუნქტურა ფოკუსირდება ყურის ნიჟარაზე
განლაგებულ აკუპუნქტურულ წერტილებზე.
კვებითი/ამინომჟავების პრეკურსორებით გაჯერე-
ბისა და ვიტამინების მეგა-დოზებით თერაპიას
ლტოლვისა და რეციდივების პრევენციის ხელ-
შეწყობა შეუძლია. ეს მოსაზრება ემყარება კვებითი
და ორთომოლეკულური ინტერვენციების შესახებ
უამრავ ეპიზოდურ მონაცემსა და ინტერნეტ-
ფორუმებს. ადიქციასთან დაკავშირებული ნეირო-
ტრანსმიტერების დისბალანსის (ალოსტაზი) სფე-
როში განხორციელებული აღმოჩენების საფუძველზე
მოპოვებულია მონაცემები, რომლებიც ამტკიცებს,
რომ ამინომჟავებსა და პროტეინის დანამატებს ბა-
ლანსის სწრაფად აღდგენა და ლტოლვის პრევენცია
შეუძლია.147 SAAVE (სპეციალური ამინომჟავები
და ენტერალური ვიტამინი), ტროფამინი®, რენიუ®
და რესკიუ® იმ დაპატენტებული პრეპარატების
ნიმუშებს წარმოადგენს, რომლებიც ვიტამინებისა
და ამინომჟავების კომბინაციას შეიცავს და ნარ-
კოტიკული საშუალებებით გამოწვეული ტვინის
ნეიროტრანსმიტერების ბალანსის (ჰომეოსტაზი)
აღდგენაზეა გამიზნული. კონკრეტულ ნეიროტრანს-
მიტერებთან მიმართებაში ასევე ეს ინდივიდუალური
ამინომჟავებიც გამოიყენება:
მკურნალობა 367
 DL-ფენილალანინი − ენდორფინების/ენკეფალი-
ნების, ნორეპინეფრინისა და დოფამინისათვის
L-თიროზინი, ტირამინი ან ტაურინი − ნორეპინეფ-
რინისა და დოფამინისათვის
L-ტრიპტოფანი ან 5-ჰიდროქსიტრიპტოფანი
(5-HTP) − სეროტონინისთვის
გამა-ამინოერბომჟავა (გაემ, GABA) − გაემ-
ისთვის
L-გლუტამინი − გაემ-ისთვის
ლეციტინი − აცეტილქოლინისთვის.
იმის დადასტურებას, რომ ამინომჟავებისა და ვიტა-
მინების დანამატებით ტვინის ნეიროტრანსმიტერების
დონე იზრდება, დამატებითი ემპირიული კვლევა
სჭირდება.141
მცენარეული თერაპია სპეციფიკურ ნივთიერებებზე
ადიქციების სამკურნალოდ სხვადასხვა მცენარის
გამოყენებას გულისხმობს. ამის თაობაზე სხვა-
დასხვა ჟურნალსა თუ ინტერნეტში უამრავი ისტო-
რიული და ეპიზოდური ცნობის ნახვა შეიძლება.
ტრადიციული სამკურნალო მცენარეების (ისევე,
როგორც აკუპუნქტურის) კლინიკური კვლევისა
და ფარმაკოლოგიური ზემოქმედების ნეირო-
ქიმიური მექანიზმების შეფასებით დადგინდა, რომ
შეიძლება დამატებით საშუალებად მათი გამოყე-
ნება აღკვეთის სიმპტომების პრევენციისთვის და,
სავარაუდოდ, რეციდივის პრევენციის მიზნითაც. ეს
დაკავშირებულია ნაკლებ ხარჯთან და, შესაძლოა,
ნაკლებ გვერდით ეფექტებთან (რამდენიმე
საგულისხმო გამონაკლისის გარდა).148
სპეციფიკური ადიქციების მკურნალობის მცენარეუ-
ლი საშუალებებია:
კუძუ (Pueraria lobata; Radix puerariae) − ცალკე
ან კრაზანასთან კომბინირებით ალკოჰოლიზმის
სამკურნალოდ გამოიყენება.
აშვაგანდა (Withania somnifera) − დამამშვიდებე-
ლი საშუალება, რომლითაც ოპიოიდურ აღ-
კვეთას მკურნალობენ. მას აიურვედულ მედი-
ცინაში იყენებენ. ეს არის ალტერნატიული
სამედიცინო პრაქტიკა, რომელიც 5,000-წლოვან
ტრადიციულ ინდურ მედიცინას ეფუძნება.141
Aristeguietia discolor − მცენარე, რომელიც პე-
რუში იზრდება და ოპიოიდური აღკვეთის დროს
იყენებენ.
კავა (Piper methysticum) − გამოიყენება შფოთ-
ვის, უძილობის, ასევე ოპიატებზე და მეთამფე-
ტამინებზე დამოკიდებულების დროს.
კატაბალახას ფესვი (Valeriana officinalis) −
გამოიყენება შფოთვის, ალკოჰოლზე და სტიმუ-
ლატორებზე დამოკიდებულების დროს, ასევე
საძილე საშუალებად.
368 თავი 6
რძისებრი ბრტყელეკალა (Silybum marianum)
− გამოიყენება ღვიძლის პათოლოგიების, ასევე
ნიკოტინსა და ალკოჰოლზე დამოკიდებულებისას
კრაზანა (Hypericum perforatum) − დეპრესიის,
ალკოჰოლსა და სტიმულატორებზე დამოკიდებუ-
ლებისას
ჟენშენი (Panax quinquefolius, P. ginseng) −
ოპიატებზე და სტიმულატორებზე დამოკიდებუ-
ლებისას
პასიფლორა (Passiflora incarnata) − შფოთვის და
ოპიატებზე დამოკიდებულებისას (კლონიდინთან
ერთად)
ჰეანტოსი (#1 აღკვეთის სიმპტომებისას; #2 საძი-
ლე საშუალებად; #3 რეციდივის პრევენციისთვის
ყოველდღიურად ექვსი თვის განმავლობაში) −
არის ვიეტნამური მატონიზირებელი საშუალება,
რომელიც 13 მცენარეს შეიცავს. ჰეროინზე
დამოკიდებულებისას მას 3-5 დღის განმავ-
ლობაში იყენებენ.
ჰომეოპათია წამალდამოკიდებულების სამკურნა-
ლოდ ტრადიციულ მედიკამენტებსა და სამკურნა-
ლო საშუალებებს განაზავებს. მიიჩნევა, რომ ამცი-
რებს აღკვეთის სიმპტომებსა და ლტოლვას „საწყისი
ნახტომით“ ან ორგანიზმის ხელახლა გაწონასწო-
რებას საკუთარი მექანიზმების მობილიზებით.149
ნოოტროპული საშუალებები, იგივე „სმარტ“-
მედიკამენტები. მიიჩნევა, რომ ისეთ ფსიქიკურ
ფუნქციებს აუმჯობესებს, როგორიცაა მეხსიერება
და ხელს უწყობს ტვინში ბალანსის აღდგენას (მაგ.,
პირაცეტამი, ჰიდერგინი და გინკო ბილობა კოკაინზე
დამოკიდებულებისთვის).
ენცეფალური ბიოუკუკავშირი, იგივე ნეიროუკუკავ-
შირი კიდევ ერთი საშუალებაა. ადიქცია ტვინის
ალფა და თეტა ელექტრო-იმპულსების ანომალურ
აქტივობასთან არის კორელაციაში. დამოკიდებული
პირები რელაქსაციის სხვადასხვა ტექნიკას სწავ-
ლობენ, რაც რიტმული ალფა ან ნელი თეტა იმპულ-
სების გენერირებას იწვევს, საბოლოო ჯამში კი
ლტოლვასთან და აღკვეთის სტრესთან გამკლა-
ვებაში ეხმარება.150
სომატური ფსიქოლოგია და ცეკვა-თერაპია იყენებს
პოზებს, მოძრაობას და სუნთქვას გონებისა და
სხეულის უკეთ ინტეგრირებისთვის ლტოლვის
მართვისა და რეციდივის პრევენციის მიზნით. ცეკვით
თერაპია, ასევე, სომატური ფსიქოლოგიის ფორმაა,
რომელიც საცეკვაო მოძრაობებში სუნთქვისა და
სხვადასხვა პოზიციის შერწყმას ახდენს.151
მაინდფულნეს მედიტაცია ბუდისტური პრაქტიკაა,
რომელიც სუნთქვის გამოყენებით ახდენს ცნო-
ბიერების კონცენტრირებას აწმყოზე. ამ პრაქტიკის
ნაწილია აზრებისა და გარემოს პასიური, განსჯის
გარეშე მიღება. მიიჩნევა, რომ მედიტაცია ამცირებს
 სტრესს, აუმჯობესებს განწყობას და სტიმულს აძლევს
იმუნურ სისტემას. ეს ყველაფერი კი სასარგებლოა
ნარკოტიკული საშუალებებისგან თავშეკავების შე-
ნარჩუნებისა და აღდგენა-გამოჯანმრთელების საქ-
მეში.
ჩიგუნი (ან ციგუნი) არის მოძრაობებისა და მედიტაციის
ერთობლიობა, რომელიც მიზნად ისახავს ენერგიის
იმ არხების გაწმენდას, რომლებიც ავადმყოფობასა
და ნეგატიურ სიმპტომებს იწვევს. ეს, სავარაუდოდ,
პარანორმალური პრაქტიკაა, რადგან ჩიგუნის
ოსტატს შეუძლია საკუთარი ენერგიის სხვებზე პროე-
ცირება და ამით მისი განკურნების ხელშეწყობა.
მართალია, ეს, ცოტა არ იყოს, უცნაურად ჟღერს,
მაგრამ ზოგიერთი კვლევა ადგენს ფაქტს, თითქოს
ლაბორატორიულ თაგვებსა და ვირთაგვებზე,
რომელთაც სიმსივნე ან მორფინისგან აღკვეთა
აღენიშნებოდათ, ჩიგუნის თერაპიამ პოზიტიური
ზემოქმედება მოახდინა.141,153,154
ჰათჰა იოგა სხეულის პოზებსა და სუნთქვის ტექნიკებს
კონცენტრირებული (mindfulness) მედიტაციისთვის
ორგანიზმის მოსამზადებლად მიმართავს, რაც
ლტოლვისა და რეციდივის პრევენციას ისახავს
მიზნად.155
ცხენებით ან ცხოველებით თერაპიაში ცხოველებს
ფსიქოთერაპიის მიზნით იყენებენ, რაც კლიენტს პა-
სუხისმგებლობის გრძნობას უზრდის, საკომუნიკაციო
უნარებს უვითარებს, ნდობას, ღირსებას, თავდაჯე-
რებულობას, მოთმინებასა და თანამშრომლობის
უნარებს განუმტკიცებს, და ცნობიერების მდგომა-
რეობის შესაცვლელად ნივთიერებების მოხმარების
პოზიტიურ ალტერნატივას სთავაზობს. ამის გამო
სამკურნალო პროგრამებში ამ მეთოდის ჩართვას
ბოლო დროს მზარდი ტენდენცია ახასიათებს, მიუხე-
დავად იმისა, რომ მის ეფექტიანობაზე დამაჯერებელი
კვლევები ჯერჯერობით არ ჩაუტარებიათ.156
არომათერაპია გულისხმობს მცენარეების ექსტრაქ-
ტიდან მიღებული არომატული ეთერზეთების
გამოყენებას ინჰალაციით ან კანით შეწოვის მიზ-
ნით, რაც სტრესის შემსუბუქებას, სიმშვიდისა და
კეთილდღეობის განცდის გაღვივებას ემსახურება.
მიიჩნევა, რომ ეს აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში მყოფ დამოკიდებულ პირს ემოციური
ბალანსის მიღწევაში ეხმარება. სხვადასხვა სამე-
დიცინო მდგომარეობის სამკურნალოდ 40-ზე
მეტი ეთერზეთი გამოიყენება; მიუხედავად იმისა,
რომ არომათერაპია ხშირად არის ნახსენები
ადიქციის მკურნალობის სხვადასხვა დამატებით
თუ ალტერნატიულ საშუალებებს შორის, მისი
ეფექტიანობის დასადასტურებლად ან უარსაყოფად
ძალიან მწირი ემპირიული მონაცემები მოიპოვება.
სენსორული დეპრივაციის, იგივე შეზღუდული გა-
რეგანი სტიმულირების თერაპიის (REST) დროს
შეგნებულად ხდება ადამიანის ერთ ან ხუთივე
გრძნობაზე მოქმედი ტრიგერების მოცილება. ეს
მიიღწევა „საკნის“ (საწოლი ჩაბნელებულ ოთახში,
სადაც ხმაური შეზღუდულია 24 საათის განმავლობაში)
ან სატივტივე ავზის მეშვეობით (მცირე ზომის ავზი,
რომელიც სხეულის ტემპერატურის მაგნიუმის
სულფატის ხსნარითაა სავსე; პაციენტი ამ ხსნარში,
შეზღუდული ხმაურის პირობებში, სიბნელეში ერთი
საათის განმავლობაში ტივტივებს). ითვლება, რომ
სენსორული დეპრივაციის თერაპია მედიტაციასა და
რელაქსაციას უწყობს ხელს და პაციენტებს თერაპიის
სხვა ტიპების მიმართ მიმღებლობას უზრდის;
ნიკოტინზე, ალკოჰოლსა და სხვა საშუალებებზე
დამოკიდებულების მკურნალობაში ამ თერაპიას
გარკვეული პერსპექტივა აღმოაჩნდა.
არიზონას უნივერსიტეტში ჩატარებულმა კვლევამ
აჩვენა, რომ „საკნის“ თერაპიაში მონაწილე პაციენ-
ტების 43%-მა (რომლებსაც მანამდე ნივთიერებათა
ავადმოხმარების ამბულატორიული მკურნალობის
კურსი ჰქონდათ გავლილი) თავშეკავება ოთხი
წლის განმავლობაში შეინარჩუნა, მაშინ როცა
საკონტროლო ჯგუფის ვერც ერთმა წევრმა რვა
თვეზე მეტ ხანს ვერ გაძლო.157 ვაშინგტონის შტატის
უნივერსიტეტის კვლევამ აღმოაჩინა, რომ REST-ის
ხანმოკლე (2-საათიანი) სესიებმა, ანტიალკოჰოლურ
საგანმანათლებლო აქტივობებთან ერთად, მკურნა-
ლობის დასრულებიდან ორი კვირის განმავლობაში
მოხმარება 56%-ით შეამცირა. შემცირებული მოხმა-
რება მკურნალობიდან 3-6 თვის განმავლობაში
შენარჩუნდა, რაც მომდევნო კვლევებმაც დაადას-
ტურა.158 REST-ის სესიების შემდეგ, მოწევის
შეწყვეტის მსურველთა 25%-მა თავშეკავება მკურნა-
ლობიდან 1-5 წლის განმავლობაში შეინარჩუნა;
50%-მა გრძელვადიან თავშეკავებას მიაღწია,
როცა REST მოწევის შეწყვეტის სხვა ეფექტიან
მეთოდებთან იყო კომბინირებული; გასაოცარი
შედეგი, თავშეკავების 80%-იანი მაჩვენებელი დაფიქ-
სირდა იქ, სადაც პაციენტი REST-ის პროცედურების
შემდეგ მხარდამჭერი ჯგუფების ყოველკვირეულ
შეხვედრებს ესწრებოდა.159 ჰიპერტენზიის, გულისა
და თირკმელების ან სხვა მძიმე დაავადების,
კლაუსტროფობიისა და გარკვეული ფსიქოლო-
გიური პრობლემების მქონე პაციენტებმა REST-ის
პროცედურებისგან თავი უნდა შეიკავონ.
მკურნალობა ნარკოტიკის
სპეციფიკის მიხედვით
პოლინარკოტიკული ავადმოხმარება
ამერიკის შეერთებული შტატების სხვადასხვა სამკურ-
ნალო დაწესებულების გამოცდილებიდან ჩანს, რომ
თუმცა წამალდამოკიდებულს შეიძლება რომელიმე
ერთი ნივთიერება ჰქონდეს ამოჩემებული, მათი
უმრავლესობა მაინც სხვადასხვა ნივთიერებას ერთ-
დროულად ან მონაცვლეობით მოიხმარს. მაგალითად,
ალკოჰოლზე დამოკიდებული პირების პროფილში
მკურნალობა 369
ხშირად დამამშვიდებელ პრეპარატებს, მეთამფეტამინს,
კოკაინს, მარიხუანასა და ოპიოიდებსაც შეხვდებით.
სამკურნალო პროგრამები საკუთარი კლიენტების
მიერ მოხმარებული საშუალებების სრულყოფილი
პროფილის მისაღებად საკმაოდ აგრესიულ პო-
ლიტიკას უნდა ატარებდნენ. მაგალითად, ჰეროინზე
დამოკიდებული პირები ხშირად ამცრობენ ალკოჰოლის
მოხმარებას ან ცრუობენ ამის თაობაზე, არადა, სმის
პრობლემას შეიძლება ჰეროინის მოხმარებაზე უფრო
მძიმე ხასიათი ჰქონდეს. გარდა ამისა, ბევრ ავად-
მომხმარებელს, ნივთიერებათა მოხმარების პა-
რალელურად (ან აღდგენა-გამოჯანმრთელების პრო-
ცესში) ქცევითი ადიქციებიც აღენიშნება, როგორიცაა
აზარტული თამაშები, კომპულსური ჭამა ან ინტერნეტზე
დამოკიდებულება.
„ნარკოტიკებისგან მთლიანად გავთავისუფლდი,
არადა, 23 წლის განმავლობაში ვიყავი დამოკიდე-
ბული. ახლა ნარკოტიკებთან გაკარების არავითარი
სურვილი არ მაქვს, მაგრამ ალკოჰოლი სულ სხვა
საქმეა, ამიტომ მოწყენილობისგან ვსვამ ხოლმე.“
შიდსით დაავადებული ჰეროინზე დამოკიდებული პირი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
ტყუპებზე ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა კომორბი-
დობის მაღალი დონე ექვსი სხვადასხვა ნივთიე-
რების (მარიხუანა, კოკაინი, ჰალუცინოგენები, და-
მამშვიდებლები, სტიმულატორები და ოპიატები)
ავადმოხმარების/დამოკიდებულების შემთხვევაში და
დაბალი დონე ცალკეული ნივთიერების მოხმარებისას.
რჩეული ნარკოტიკის მოხმარების შემთხვევაში თი-
თოეული ტყუპისცალის გარემო პირობები უფრო
მეტ გავლენას ახდენდა, ვიდრე მემკვიდრეობითობა.
ადიქცია უნდა განვიხილოთ, როგორც ქიმიური დამო-
კიდებულება და არა რომელიმე კონკრეტულ ნარკო-
ტიკულ საშუალებასთან დაკავშირებული პრობლემა.
მკურნალობა ეფექტიანი მაშინაა, როცა ის პიროვნების
აღდგენა-გამოჯანმრთელებას უწყობს ხელს, რეციდივის
პრევენციას ახდენს და ალტერნატიულ საშუალებაზე
დამოკიდებულების წარმოქმნის ალბათობას აღკვეთს.
„ლტოლვა არ წყდებოდა. სპიდის გადაგდების
შემდეგ ჰეროინი მინდოდა, ჰეროინის გადაგდების
მერე − კოკაინის ყნოსვა; ამასაც რომ ვანებებდი თავს,
გაშეშება მსურდა. მოკლედ, ერთი ნარკოტიკიდან
მეორეზე გადახტომა მინდოდა ხოლმე.“
38 წლის პოლინარკოტიკული ავადმომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
მიუხედავად იმ მსგავსებისა, რაც სხვადასხვა ნარკო-
ტიკული საშუალებისგან გამოწვეულ დამოკიდებულებას
ახასიათებს, თითოეულ მათგანს მაინც თავისი, მისთვის
დამახასიათებელი ეფექტი აქვს და სპეციფიკურ პრობ-
ლემებს იწვევს, რომელთაც ინდივიდუალური მიდგომა
ესაჭიროება.
370 თავი 6
სტიმულატორები
(კოკაინი და ამფეტამინები)
კოკაინისა და ამფეტამინების ავადმომხმარებელთა
მკურნალობის სტატისტიკა გვიჩვენებს, რომ მეთამ-
ფეტამინების ავადმომხმარებლები, უფრო მაღალი
ალბათობით არიან მამაკაცები, თეთრკანიანები, ჰო-
მოსექსუალები ან ბისექსუალები. ამასთანავე, კო-
კაინის ავადმომხმარებლებთან შედარებით უფრო
მაღალია ალბათობა, რომ ისინი დაუცველ სქე-
სობრივ ურთიერთობებში იყვნენ ჩართულები,
ერთმანეთს ნემსები გაუზიარონ, იყვნენ აივ-დადე-
ბითი, ფსიქიატრიული დიაგნოზი ჰქონდეთ და ფსი-
ქიატრიულ პრეპარატებს იღებდნენ.161 მეორე მხრივ,
კოკაინის ავადმომხმარებლებს მეთამფეტამინის
ავადმომხმარებლების მსგავსი მაჩვენებლები აქვთ
სამკურნალო პროტოკოლების შესრულებისა და
აღდგენა-გამოჯანმრთელების სტატისტიკის თანახმად,
რაც იმას მიანიშნებს, რომ სტიმულატორების ავად-
მოხმარების პროგრამას, სავარაუდოდ, ორივე საშუა-
ლებასთან ერთდროულად მუშაობის პოტენციალი
გააჩნია და განსხვავებულ პროტოკოლებსა და ჯგუფებს
არ საჭიროებს. ორივე საშუალება კოგნიტურ შესაძ-
ლებლობებს აზიანებს, რაც განსაკუთრებით თვალ-
საჩინო მკურნალობის ადრეულ ფაზებზეა, მაგრამ
მეთამფეტამინის ავადმომხმარებლებს უფრო მეტად
უჭირთ ისეთ ამოცანებთან გამკლავება, რომლებიც
ყურადღების კონცენტრირებასა და ინფორმაციის
ორგანიზებას მოითხოვს.162
მეთამფეტამინის მოზარდი ამერიკელი ავადმომხმა-
რებლის ტიპური პროფილი 2007 წელს იყო 17 წლის
თეთრკანიანი ბიჭი, რომელიც ორივე მშობელთან
ცხოვრობდა; პირველად ნარკოტიკული საშუალება
12.6 წლის ასაკში ჰქონდა გასინჯული, ცუდად სწავ-
ლობდა სკოლაში და ფიქრობდა, რომ ეს ნარ-
კოტიკული საშუალება მისი ჯანმრთელობისთვის სახი-
ფათო არ იყო. უფრო ახალგაზრდა კონტინგენტში
(მერვე-მეათეკლასელებში) და აშშ-ის დასავლეთის
ზოგიერთ ნაწილში (განსაკუთრებით ჰავაის კუნძულებსა
და სამხრეთ კალიფორნიაში) ავადმომხმარებლების ნა-
ხევარს ან ცოტა მეტს გოგონები ან ქალები შეადგენენ.163
სტიმულატორების ავადმოხმარება ყველა ეთნიკურ
და სოციალურ ჯგუფშია გავრცელებული. მაგალითად
ჰავაიზე გამომჟღავნებული ავადმომხმარებლების დიდ
უმრავლესობას შეადგენენ ადამიანები წარმოშობით
აზიური და წყნარი ოკეანის კუნძულებიდან. მაღალია
ავადმოხმარების გავრცელების მაჩვენებელი სან
ფრანცისკოს ყურის მიდამოებში მცხოვრებ ჰომო-
სექსუალ მამაკაცებში. მეთამფეტამინის ავადმოხმარება
სწრაფად იზრდება მექსიკაში, ხოლო კალიფორნიის
ზოგიერთ ოლქში ესპანურენოვან ამერიკელ ავად-
მომხმარებელთა დიდი პოპულაცია ცხოვრობს.
მეორე ათასწლეულის პირველ დეკადაში შეერთებულ
შტატებში კოკაინის ავადმოხმარების მიზეზით სამკურნა-
ლოდ დაახლოებით 256,000 პირმა მიმართა; თუმცა,
2005 წელს დაფიქსირებული მიმართვიანობის მაქსიმა-
ლური მაჩვენებელი 268,240 შემცირდა 148,151-მდე
2010 წელს. ეს მხოლოდ 8.1%-ია 2010 წელს ნივთიე-
რებათა ავადმოხმარებასთან დაკავშირებული პრობ-
ლემების მკურნალობაში ჩართული 1.821 მილიონიდან.
კოკაინზე დამოკიდებული ნამკურნალები კონტინგენტის
71.5% ძირითადად მოსაწევ კოკაინს ან კრეკს
მოიხმარდა. 2010 წელს, დამატებით, 113,625 ადამიანს
უმკურნალეს სტიმულატორების ავადმოხმარების
მიზეზით (მეტწილად, მეთამფეტამინი). ეს ნივთიერებათა
ავადმოხმარების ჯამური მაჩვენებლის 6.2%-ია.78,164
სტიმულატორების ავადმოხმარებას ხშირად თან ახ-
ლავს ნარკოტიკული საშუალებებით გამოწვეული
ფსიქიატრიული სიმპტომების მთელი დიაპაზონი.
მწვავე პარანოია, შიზოფრენია, დიდი დეპრესია და ბიპო-
ლარული აშლილობა ხშირად სტიმულატორებზე დამო-
კიდებულის საწყისი მანიფესტაციაა, განსაკუთრებით
უწყვეტი მოხმარების ხანგრძლივი პერიოდების ბოლოს.
ეს სიმპტომები მოითხოვს ფსიქიატრიულ ინტერვენცი-
ებს ზიანის შემცირების მიზნით და იმის შესაფასებლად,
ფსიქიკური აშლილობები მოხმარებითაა გამოწვეული
თუ მანამდეც არსებობდა და დეტოქსიკაციისა და
საწყისი თავშეკავების შემდეგაც დარჩება.
დეტოქსიკაციისას კოკაინისა და ამფეტამინის ავად-
მომხმარებლების სიმპტომებია გახანგრძლივებული
ლტოლვა, ანერგია (გამოფიტვა), ანჰედონია (სია-
მოვნების განცდის უნარის სრული გაქრობა) და ევთიმია
(აწეული გუნებ-გნწყობა, რომელიც მოხმარების
შეწყვეტიდან 3-5 დღის შემდეგ აღინიშნება).165 ევთი-
მია მომხმარებლებს აფიქრებინებს, რომ წამალ-
დამოკიდებულები არასდროს ყოფილან და ამიტომ
მკურნალობა არ ესაჭიროებათ. დეტოქსიკაციის
დაწყებიდან ორი კვირის შემდეგ ევთიმიას ანერგია
და ანჰედონია გადაფარავს და ეს სიმპტომები, განსა-
კუთრებით, სიამოვნების განცდის სრული შეუძლებ-
ლობა, ხშირად რეციდივს იწვევს ხოლმე.166
დეტოქსიკაცია და საწყისი
თავშეკავება
დეტოქსიკაციისა და ყველა ფსიქოზური და სიცოც-
ხლისთვის სახიფათო სიმპტომების მართვის შემდეგ,
როგორიცაა უკიდურესად მაღალი არტერიული წნევა,
სხეულის მაღალი ტემპერატურა, მაღალი და არა-
რეგულარული გულისცემა და ზოგჯერ გულყრები,
სტიმულატორების ავადმომხმარებლების დიდი უმ-
რავლესობა ტრადიციულ საკონსულტაციო მიდგო-
მებზე პოზიტიურად რეაგირებს. მტკიცებულებებზე
დაფუძნებული საუკეთესო პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ
კოკაინისა და სტიმულატორების ავადმოხმარების
მკურნალობაში ნაყოფიერია კოგნიტურ-ბიჰევიორული
თერაპიები და ისეთი ბიჰევიორული თერაპიები, რო-
გორიცაა, მაგალითად, მატრიცული მოდელი (მეთამ-
ფეტამინის მკურნალობის პროტოკოლი), 12 ნაბიჯზე
ორიენტირებულ ინდივიდუალურ კონსულტირებასთან
ერთად.167
სტიმულატორებზე დამოკიდებულები, რომლებიც თა-
ვიდან ამ ტრადიციულ მიდგომებზე არ რეაგირებენ,
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში ჩართვამდე,
დეტოქსიკაციისა და აღკვეთის პერიოდის გადასა-
ლახად უფრო ინტენსიურ სამედიცინო მიდგომებს სა-
ჭიროებენ. ჯერჯერობით არც ერთი მედიკამენტი არ
არის ლიცენზირებული სურსათისა და წამლის მაკონტ-
როლებელი ორგანოს (FDA) მიერ კოკაინსა და
მეთამფეტამინზე დამოკიდებულების სამკურნალოდ,
თუმცა, რამდენიმე ახალი მედიკამენტი ამჟამად გადის
FDA-ის შემოწმების პროცედურებს. სტიმულატორების
დეტოქსიკაციისა და საწყისი თავშეკავების სხვადასხვა
სიმპტომების სამკურნალოდ მრავალ მედიკამენტს
იყენებენ.
ანტიდეპრესანტული აგენტები, კერძოდ სუსი-ები
(SSRI), როგორიცაა ფლუოქსეტინი (პროზაკი®),
პაროქსეტინი (პაქსილი®), სერტრალინი (ზოლო-
ფტი®) და ციტალოპრამი (ცელექსა®), ხშირად
გამოიყენება სეროტონინის დეფიციტის სამკურ-
ნალოდ, რასაც სტიმულატორების ავადმოხმარება
იწვევს. ამ დროს ასევე იყენებენ სხვა ანტიდეპრე-
სანტებსაც, რომლებიც, სეროტონინთან ერთად,
ნორეპინეფრინსა და დოფამინზე მოქმედებს −
კერძოდ, იმიპრამინი (ტოფრანილი®), დეზიპრამინი
(ნორპრამინი®), და ისეთი ახალი პრეპარატები,
როგორიცაა მირტაზაპინი (რემერონი®), ნეფაზო-
დონი (სერზონი®), ვენლაფაქსინი (ეფექსორი®),
ბუპროპიონი (ველბუტრინი®) და რიტანსერინი
(ტისტერტონი®).
მონოამინ ოქსიდაზას B ტიპის ინჰიბიტორი (MAO-B)
მედიკამენტები, რომლებიც ტვინის მასტიმული-
რებელი ნეიროტრანსმიტერების მეტაბოლიზმის
ბლოკირებას ახდენს, ასევე გამოიყენება დეპრე-
სიის სამკურნალოდ. ეს პრეპარატები სტიმულა-
ტორების ავადმოხმარებით გამოწვეული დაბალი
შემცველობის დოფამინის, ადრენალინისა და ნორ-
ადრენალინის აქტივირებას ახდენს. მათი გამოყენება
შეზღუდულია იმ უკიდურესად ტოქსიკური ეფექტის
გამო, რაც მრავალ სხვა მედიკამენტთან და
საკვებთან ინტერაქციისას წარმოიქმნდება. თუმცა,
MAO-B-ის, ადრინდელ MAO-ებთან შედარებით,
საკვებთან სახიფათო ინტერაქციის ნაკლები ალბა-
თობა ახასიათებს.
სელეგილინი (ელდეპრილი®) კოკაინ- და ამფეტა-
მინდამოკიდებულების სამკურნალოდ ამჟამად შეს-
წავლის ფაზაშია.
ანტიფსიქოზური მედიკამენტები კოკაინის ავადმოხ-
მარების ტოქსიკურ ფაზაში დაუბალანსებელი
დოფამინის ეფექტების შესამცირებლად
გამოიყენება. ამ ფაზას „ჩქმეტას“ ეძახიან და მას
ფსიქოზის იმიტირება შეუძლია. ამ მედიკამენტებში
შედის რისპერიდონი (რისპერდალი®), ოლანზაპინი
მკურნალობა 371
 (ზიპრექსა®), ზიპრასიდონი (გეოდონი®), ქვეტიაპინი
(სეროქველი®), ჰალოპერიდოლი (ჰალდოლი®) და
სხვ. მათ, ასევე, ნეიროლეპტიკურ მედიკამენტებსაც
უწოდებენ. სამწუხაროდ, ქვეტიაპინის მძლავრმა
დამამშვიდებელმა ეფექტმა არც თუ დიდი ხნის წინ
მის ავადმოხმარების მიზნით გამოყენებას შეუწყო
ხელი.
დამამშვიდებელ საშუალებებს შფოთვის ან ძილის
დარღვევის მოკლევადიანი მკურნალობისთვის
სიფრთხილით გამოწერენ ხოლმე. ამ მედიკამენტებში
შედის ფენობარბიტალი, ქლორჰიდრატი, ბუსპი-
რონი (ბუსპარი®) და, ნაკლები სიხშირით, ფლურა-
ზეპამი (დალმანი®), ქლორდიაზეპოქსიდი (ლიბ-
რიუმი®) და დიაზეპამი (ვალიუმი®).
ნუტრიციული მიდგომები, რომლებიც სტიმულა-
ტორების დიდი დოზების მოხმარებით გამოფიტულ
ნეიროტრანსმიტერების გამომუშავებას აუმჯობე-
სებს, ლტოლვისა და აღკვეთის ბევრი სიმპტომის
შემცირებას უწყობს ხელს. თიროზინი, ფენილა-
ლანინი და ტრიპტოფანი ის ცილებია, რომელთაც
თავის ტვინის უჯრედები ავადმოხმარების შედეგად
ამოწურული დოფამინის, ადრენალინისა და სერო-
ტონინის გამომუშავებისთვის იყენებს. მათი ეფექ-
ტიანობა დამაჯერებელი კვლევებით ჯერჯერობით
დადასტურებული არ არის.
დოფამინის აგონისტები, როგორიცაა ბრომოკრიპ-
ტინი (პარლოდელი®), ამანტადინი (სიმეტრელი®) და
ლევოდოპა (პრეპარატ სინემეტში® კომბინირებულია
კარბიდოპასთან), თავის ტვინში დოფამინის რეცეპ-
ტორების გააქტიურებას იწვევს, რაც აღკვეთის სიმპტ-
ომებსა და სტიმულატორების მიმართ ენდოგენურ
ლტოლვას ახშობს. კოკაინისა და ამფეტამინების
ავადმოხმარება ტვინში დოფამინის დონეს ამცირებს,
რაც ლტოლვასა და აღკვეთის სხვა სიმპტომებს
იწვევს. დადასტურებულია, რომ დისულფირამი
(ანტაბუსი®), რომელიც ალკოჰოლიზმის სამკურ-
ნალოდ გამოყენების ხანგრძლივი ისტორია აქვს,
დოფამინის ნორეპინეფრინად მეტაბოლიზმს
ბლოკავს და, ამიტომ მას ასევე, სტიმულატორებზე
დამოკიდებულების მკურნალობაშიც იყენებენ.
ეპილეფსიური გულყრის საწინააღმდეგო მედი-
კამენტები (ანტიკონვულსანტები), როგორიცაა ტო-
პირამატი (ტოპამაქსი®), კარბამაზეპინი (ტეგრეტო-
ლი®), ტიაგაბინი (გაბიტრილი®) და ვიგაბატრინი
(საბრილი®) თავის ტვინის გამა-ამინოერბომჟავას
აქტივობას ზრდის ან მის გლუტამატს ამცირებს;
ორივე ეს ეფექტი სტიმულატორების ზემოქმედებასა
და ლტოლვას ახშობს.
ნალტრექსონი (რევია® და დეპადი®) FDA-ის მიერ
ოპიოიდური დამოკიდებულებისა და ალკოჰოლური
ლტოლვის სამკურნალოდ არის ლიცენზირებული;
დადასტურებულია, რომ ის სტიმულატორების მი-
მართ ლტოლვასაც ახშობს.168
372 თავი 6
სხვა მედიკამენტები მოიცავს მოდაფინილს (პრო-
ვიგილი®) – მასტიმულირებელ პრეპარატს, რო-
მელსაც ნარკოლეფსიისა და ძილის აშლილობების
სამკურნალოდ იყენებენ. ასევე მრავალი სხვა
მედიკამენტი, რომლებსაც ყურადღების დეფი-
ციტის დარღვევის დროს მიმართავენ, მათ შორის
თავად ამფეტამინსაც; ეს მედიკამენტები სტიმუ-
ლატორების ავადმოხმარების მკურნალობისას
ისეთივე პრინციპით გამოიყენება, როგორც მეთა-
დონით ჩანაცვლებითი თერაპია ოპიატებზე დამო-
კიდებულების მკურნალობისას.
გრძელვადიანი თავშეკავება
ლტოლვის მკურნალობაზე ამჟამად ბევრი კვლევა
ტარდება, განსაკუთრებით სტიმულატორების მიმართ
ლტოლვაზე. მიიჩნევა, რომ ენდოგენური (შინაგანი)
ლტოლვა სტიმულატორებით გამოწვეული დოფამინის
ამოწურვით წარმოიქმნება. ამიტომ, ამ ტიპის ლტოლვის
ჩასახშობად ისეთი მედიკამენტები გამოიყენება,
რომლებიც დოფამინის გამომუშავების სტიმულირებას
ახდენს (იხ. ზემოთ). ამ მიზნით აკუპუნქტურასაც
მიმართავენ ხოლმე. ცხოველებზე ჩატარებული
კვლევები გვიჩვენებს, რომ დოფამინის დისბალანსი
კოკაინის ან ამფეტამინის მოხმარების შეწყვეტიდან
რამდენიმე თვის, და ზოგჯერ წლების განმავლობაშიც
რჩება.169
გარეგანი ტრიგერებით გამოწვეულ ლტოლვას სტი-
მულატორებზე დამოკიდებულებისას განსაკუთრებით
ინტენსიური ხასიათი აქვს. ის უფრო დიდი ალბათობით
იწვევს რეციდივს, ვიდრე ენდოგენური ლტოლ-
ვა, ამიტომ საჭიროა მისი მკურნალობა ინტენსიური
კონსულტირების, ჯგუფური სესიების ან დესენსიტიზაციის
ტექნიკების მეშვეობით. ამ სახის ლტოლვა შეიძლება
მთელი ცხოვრების მანძილზე გაგრძელდეს. თუმცა,
მტკიცებულებები გვიჩვენებს, რომ სტიმულატორების
მოხმარებისგან გრძელვადიანი თავშეკავება ლტოლვის
რეაქციას ამცირებს.170
NIDA-ის მიერ ჩატარებულმა 1,600 კოკაინზე დამოკიდე-
ბული პაციენტის კვლევამ, რომელთა პრობლემების
ინტენსივობა ზომიერიდან მძიმემდე მერყეობდა, აღმოა-
ჩინა, რომ გრძელვადიანი შედეგის მისაღწევად, სულ
მცირე, სამთვიანი მკურნალობა იყო საჭირო, ყველაზე
ეფექტიანი კი რვათვიანი მკურნალობა აღმოჩნდა.
ავერსიული თერაპია კოკაინზე დამოკიდებულების
მკურნალობის ახალი და ძალიან საინტერესო სტრა-
ტეგიაა. კოკაინის მოხმარებაზე ზიზღის გამოსაწვევად
დისულფირამს იყენებენ (ისევე, როგორც ალკოჰოლზე
დამოკიდებულების სამკურნალოდ). დისულფირამს,
FDA-ის მიერ ადიქციის სამკურნალოდ ლიცენზირებულ
პირველ პრეპარატს, კოკაინის პარალელურად მიღების
შემთხვევაში, ზიზღის გამომწვევი ისეთი ეფექტების
წარმოშობა შეუძლია, როგორიცაა გულისცემის
აჩქარება და არტერიული წნევის აწევა, შფოთვა, პარა-
ნოია და მოუსვენრობა. დადასტურებულია, რომ ეს
ეფექტი მკურნალობის პროცესში კოკაინის მოხმარებას
ამცირებს. მართალია, კოკაინის მომხმარებელთა დიდი
ნაწილი ალკოჰოლსაც ავადმოიხმარს, მაგრამ კოკაი-
ნით გამოწვეული ეფექტი ალკოჰოლის მეტაბოლიზმზე
გავლენას არ ახდენს. მკვლევრები ვარაუდობენ, რომ
დისულფირამი და კოკაინი თავის ტვინში ბევრ ადგილას
აძლიერებს დოფამინის ზემოქმედებას, რაც ნეგატიური
სიმპტომების სინერგიულ მოქმედებას იწვევს. დიდი
ხნის წინ ჩატარებული კვლევა იმასაც ასკვნის, რომ
არასასურველი ეფექტები უფრო მამაკაცებში გვხვდება,
ვიდრე ქალებში.171-174
„აღდგენა-გამოჯანმრთელების ცენტრში მას შემდეგ
მოვხვდი, რაც საავადმყოფოში მკურნალობა
დავასრულე, და იქ რვა თვე დავყავი. შემდეგ
ამბულატორიულ პროგრამაში გადავედი, სადაც
სამთვიან ინტენსიურ, დღეში 5-საათიან ჯგუფურ
ფსიქოთერაპიასა და ინდივიდუალურ კონსულ-
ტირებაში ვიღებდი მონაწილეობას. დამატებითი
ზრუნვის პროგრამაში კიდევ ერთი წლის განმავ-
ლობაში დავრჩი და კვირაში ორჯერ შარდის
შემთხვევით ანალიზს ვაბარებდი... და, თითოეული
ეს პროგრამა, ყოველი, თუნდაც ყველაზე წვრილმანი
აქტივობა ჩემს აღდგენას დაედო საფუძვლად.“
34 წლის მეთამფეტამინზე დამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
თამბაქო
დღესდღეობით წამალდამოკიდებულებისა და ალ-
კოჰოლიზმის სულ უფრო მეტ სამკურნალო ცენტრს
შეაქვს თავის პროგრამაში ნიკოტინდამოკიდებულების
მკურნალობა. ბევრს მიაჩნია, რომ თამბაქოს მოწევა
ადიქციისგან სრულ აღდგენა-გამოჯანმრთელებას
ართულებს. ტრადიციული მოსაზრებაა, რომ
თამბაქოზე უარის თქმამ შეიძლება იმ ნივთიე-
რებებზე დამოკიდებულების მკურნალობა შეა-
ფერხოს, რომელთაც პროფესიონალები უფრო
სახიფათოდ მიიჩნევენ. სინამდვილეში კი აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესი უმჯობესდება, თუ პა-
ციენტი მოწევასაც თავს ანებებს.175,179 თამბაქოს
მოიხმარს ალკოჰოლ- და წამალდამოკიდებულ პირთა
80%, მაშინ, როცა ზოგად პოპულაციაში ეს მაჩვენებელი
25%-ია.
თამბაქოზე დამოკიდებულების ერთადერთი თერაპია,
რომელიც წარმატების გარანტიას იძლევა, არის
სამუდამოდ უარის თქმა მოწევაზე, დაღეჭვაზე და
ნებისმიერი სხვა ფორმით მის მოხმარებაზე. თავ-
შეკავება აუცილებელია, რადგან ბევრი ნევრო-
ლოგიური და ნეიროქიმიური ცვლილება, რაც ნი-
კოტინზე დამოკიდებულებითაა გამოწვეული, ისეთი
ქრონიკული ხასიათისაა, რომ მოწევის შეწყვეტიდან 10
წლის შემდეგაც ერთ ღერ სიგარეტს ლტოლვისა და
რეციდივის გამოწვევა შეუძლია.
მოწევის შეწყვეტის თერაპიების უმრავლესობას წარ-
მატების დაბალი მაჩვენებელი აღენიშნება. მწეველების,
დაახლოებით, 70%-ს მოწევაზე თავის დანებება სურს
და ყოველწლიურად ამას მათი 46% ცდილობს.180
ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ მკურნალობის შემდეგ
თამბაქოსგან 6 თვით ან მეტი ხნით თავშეკავების
მაჩვენებელი მხოლოდ 8.5% იყო 18-24 წლის
ახალგაზრდებში, ხოლო 35-65 წლის მოზრდილებში
− 5%.128 წარსულში, მკურნალობა მოწევის ჩვევის ფსი-
ქოლოგიურ კომპონენტებზე იყო ფოკუსირებული.
ეს მიდგომა ნიკოტინდამოკიდებულების ქრონიკულ
ბუნებასა და აღდგენა-გამოჯანმრთელების მუდმივი
პროცესის აუცილებლობას არ ითვალისწინებდა.
მოკლევადიანი მიდგომებით (მაგ., მოწევის შეწყვეტის
21-დღიანი პროგრამები) გრძელვადიანი პრობლემის
მოგვარების მცდელობა ადიქციას ვერ ამარცხებდა.
იმის აღიარების საფუძველზე, რომ აღკვეთის მდგო-
მარეობაში ნიკოტინის მიმართ ლტოლვას თავის ტვინის
რეალური ქიმიური ცვლილებები იწვევს, მკურნალობის
დარგის სპეციალისტები ამჟამად ფარმაკოლოგიურ
მეთოდებზე სვამენ აქცენტს. მკურნალობის სხვა-
დასხვა მეთოდების მიხედვით ხუთთვიანი წარმატების
მაჩვენებელი შემდეგნაირად ნაწილდება: ნიკოტინის
წებოვანი პლასტირები – 17.7%; ნიკოტინის ინჰა-
ლატორი − 22.8%; ნიკოტინის საღეჭი რეზინი − 23.7%;
ბუპროპიონ SR (ზიბანი®) – 30.5%; ნიკოტინის სპრეი
– 30.5%; მათგან ორი ან მეტი მეთოდის კომბინაცია
– 28.6%.180 ბრიტანეთში ჩატარებული კვლევის
მიხედვით, ნიკოტინდამოკიდებულების მკურნალობის
საქმეში ნიკოტინის საწუწნ აბებს წარმატების თითქმის
ისეთივე მაჩვენებელი აქვს, როგორც ნიკოტინის
საღეჭ რეზინს.181 ვარენიკლინს (ჩანტიქსი®), რომელიც
ნიკოტინდამოკიდებულების სამკურნალოდ 2006 წლი-
დან არის ნებადართული, ევროპაში წარმატების საწყისი
44%-იანი მაჩვენებელი ჰქონდა, ხოლო მდგრადი (ერთ
წლამდე) თავშეკავების მხრივ ეს მაჩვენებელი 22-23%-ს
შეადგენდა.182,183
ნიკოტინის ჩანაცვლებითი
მკურნალობა
იმის გამო, რომ ძირითადი მექანიზმი, რაც ნიკოტინის
მიმართ ლტოლვასა და აღკვეთის სიმპტომებს (როგო-
რიცაა გაღიზიანებადობა, შფოთვა, ძილიანობა და
თავბრუსხვევა) იწვევს, სისხლში ნიკოტინის დონის
დაცემაა, მკვლევრებმა ნიკოტინის ჩანაცვლებითი
სისტემების შემუშავებაზე აიღეს გეზი. ამ სისტემების
მიზანი სისხლის პლაზმაში ნიკოტინის დონის ნელი
შემცირებაა იმ დონემდე, როცა მოწევის შეწყვეტის
შედეგად არ ვითარდება აღკვეთის ძლიერი სიმპტომები,
რომლებიც ხშირად რეციდივს იწვევს ხოლმე.168,184
ეს ფარმაკოლოგიური ტექნიკა, რომელსაც გან-
მუხტვას უწოდებენ, ნივთიერების დაბალ, მკაცრად
კონტროლირებულ დოზებს იყენებს, რომელიც აღ-
კვეთას ახშობს, მაგრამ ადიქციას არ აძლიერებს.
მკურნალობა 373
არსებობს ნიკოტინის ჩანაცვლებითი სისტემის 6 ტიპი.
ესენია: ნიკოტინის შემცველი წებოვანი პლასტირები,
საღეჭი რეზინი, სპრეი, ნაზალური ინჰალატორი, საწუწნი
აბები და ელექტროსიგარეტი. ამ სისტემების ძირითადი
უპირატესობა ის არის, რომ მათი გამოყენებისას
ფილტვებში არ ხვდება ის 4,000-მდე მავნე ნივთიერება,
რომელსაც სიგარეტის კვამლი შეიცავს. მხოლოდ ამას
შეერთებულ შტატებში წელიწადში თითქმის 200,000
სიცოცხლის გადარჩენა შეუძლია. სანამ რეციდივის
პრევენცია, კონსულტირება და თვითდახმარების
ჯგუფები ჩანაცვლებითი თერაპიის პარალელურად არ
იქნება გამოყენებული, მაღალია იმის ალბათობა, რომ
მწეველი თავის ძველ ჩვევას დაუბრუნდება.185
ნიკოტინის წებოვანი პლასტირები. ამ პლასტირების
ყველა ტიპი (ნიკოტროლი®, ნიკოდერმ CQ®, პროს-
ტეპი® და ჰაბიტროლი®) FDA-ის მიერ ჯერ კიდევ 1999
წლისთვის არის ლიცენზირებული და ხელმისაწვდომია
ექიმის რეცეპტის გარეშე. ეს არის ნიკოტინით
გაჟღენთილი წებოვანი პლასტირები, რომლებსაც
კანზე ათავსებენ. მათი გამოყენება შეიძლება რო-
გორც პერიოდულად (მხოლოდ დღისით), ასევე
უწყვეტადაც. მათი უმრავლესობა 24-72 საათის
განმავლობაში გამოსაყენებლად საკმარის ნიკოტინს
შეიცავს. ამ პლასტირების უპირატესობა ის არის, რომ
მათი საშუალებით ნიკოტინის დონის სტაბილური
შენარჩუნება შეიძლება, მარტივია მოხმარებაში და არ
გააჩნია ტოქსიკური ეფექტი კბილებზე, ფილტვებსა
და საჭმლის მომნელებელ ტრაქტზე. ნაკლი კი არის
ღირებულება, შეწოვილი ნიკოტინის ოდენობის
ცვლილების შეუძლებლობა და დრო (4-დან 6
საათამდე), რაც ნიკოტინის იმ დონემდე მიყვანას სჭირ-
დება, რომელიც ლტოლვას აკმაყოფილებს. ხოლო თუ
მომხმარებელი პარალელურად სიგარეტს მოწევს, ამან
შეიძლება სისხლში ნიკოტინის შემცველობა სახიფათო
დონემდე გაზარდოს.
ნიკოტინის საღეჭი რეზინი. ასეთი საშუალებების (მაგ.,
ნიკორეტე®) უპირატესობა ის არის, რომ ნიკოტინის
დონეს (მოწევის დონემდე) ნელა და თანდათანობით
ზრდის. თუ მოწევის შედეგად ნიკოტინის დონე 10
წამში იზრდება, საღეჭი რეზინი ღრძილებისა და
სხვა ლორწოვანი გარსით შეწოვით ამას 15-30 წუთს
ანდომებს. ამდენად, არ ჩნდება ლტოლვა, რასაც
ნიკოტინის დონის სწრაფი დაცემა იწვევს. შედეგად,
მომხმარებელს დოზის გაკონტროლება უკეთ შეუძლია.
ნაკლია არასათანადო დოზირება, ლორწოვანი გარსის
გაღიზიანება და ორალური ჩვევის შენარჩუნება.
ნიკოტინის ნაზალური სპრეი. ნიკოტროლის® სპრეის
გამოყენება მომხმარებლის სურვილით ხდება, რაც მას
მეტი კონტროლის შესაძლებლობას აძლევს; ნიკოტინი
თავის ტვინში 3-5 წუთში აღწევს, რაც მის მიმართ
ლტოლვას სწრაფად ამსუბუქებს. მისი ნაკლია ცხვირის
არხების გაღიზიანება და ნიკოტინდამოკიდებულების
განმტკიცება.
ნიკოტინის ინჰალატორები. ნიკოტროლის® ინჰალატო-
რები ნიკოტინის მიმართ ლტოლვას ყველაზე სწრაფად
374 თავი 6
ამერიკაში 47 მილიონი მწეველის არსებობა ლტოლვის საწინააღმდე-
გო ხელსაწყოებისა და მედიკამენტების უზარმაზარ პოტენციურ ბაზარს
განაპირობებს. ელექტრონული სიგარეტი ამ სფეროში ბოლო ჰიტია.
ეს მოწყობილობა ნიკოტინიან ხსნარს შეიცავს. ხსნარი სიგარეტის
ფორმის წაგრძელებულ მილში ცხელდება და მომხმარებელს
ორთქლის სახით მიეწოდება. FDA ამ მოწყობილობას ნარკოტიკულ
საშუალებად/ ნარკოსაშუალების მოხმარების ინსტრუმენტად მიიჩნევს
და მის რეგულირებას ან აკრძალვას ითხოვს. სხვები ამტკიცებენ, რომ
ეს ნიკოტინის მიწოდების სისტემის ერთ-ერთი რიგითი ნაირსახეობაა.
© 2011 CNS Productions, Inc.
ამსუბუქებს − სიგარეტის კვამლში არსებული ტოქსიკური
ქიმიური ნაერთების ზემოქმედების გარეშე. არასწორად
მოხმარებამ შეიძლება სისხლში ნიკოტინის დონე ისეთ
დონემდე აწიოს, რასაც სიგარეტის მოწევა იწვევს, რაც
ადიქციური პროცესის განმტკიცებას უწყობს ხელს.
ნიკოტონის საღეჭი აბები. არივას® პიტნის გემოთი
გაჯერებული აბები 60%-მდე თამბაქოს ფხვნილს შეიცავს
(1 მგ ნიკოტინი). ამდენად, ის უფრო ნიკოტინის წყაროდ
გამოდგება ისეთ სივრცეში, სადაც მოწევა აკრძალულია
(მაგ., თვითმფრინავით ხანგრძლივი მგზავრობისას),
ვიდრე მოწევის შეწყვეტის ხელშემწყობ პროდუქტად.
ეს პროდუქცია, თამბაქოს ნაწარმის ნიშანდებით,
FDA-ს ლიცენზირების გარეშე იყიდებოდა, ვიდრე
ამერიკის სამედიცინო ასოციაციამ და სხვა ჯგუფებმა,
მისი რეგულირების მოთხოვნით (ნიკოტინის წყალთან
ერთად), FDA-ს სახელზე პეტიცია არ შეადგინეს.
ელექტროსიგარეტი. ბატარეაზე მომუშავე ხელსაწყო
ნიკოტინის ჩანაცვლების უახლესი სტრატეგიაა. ბაზარი
უეცრად დაიპყრო, თუმცა, 2014 წლის შემდეგ არც
უკვლევიათ, და არც რეგულაცია და კონტროლი
შემოუღიათ. ვარაუდობენ, რომ შეიძლება ეს ყველაზე
ეფექტური ჩამნაცვლებელი აღმოჩნდეს, რადგან
„გაორთქლება“ წააგავს რეალური თამბაქოს სიგარეტის
გაბოლებას.176,177 ჯანმრთელობასა და გარემოზე
ზემოქმედების საფრთხეები ჯერ არ შეფასებულა.178
სიმპტომების მართვა
სიმპტომების მართვის დანიშნულება ნიკოტინის აღ-
კვეთის მდგომარეობასთან დაკავშირებული შფოთვის,
დეპრესიისა და ლტოლვის შემცირებაა, რომელიც
რეციდივს იწვევს. მართალია, ვარენიკლინი (ჩან-
ტიქსი®) და ბუპროპიონი (ზიბანი®) FDA-ის მიერ
ნიკოტინის აღკვეთის მდგომარეობისა და ლტოლვის
სამკურნალოდ ლიცენზირებული ორად-ორი მედი-
კამენტია, ამ დანიშნულებით მრავალ სხვა პრეპარატს
იყენებენ. კერძოდ, ნიკოტინის მოხმარებით გამოწვეული
აღკვეთის მდგომარეობის სამკურნალოდ გამოიყენება
ბენზოდიაზეპინები, ბუსპირონი, ფლუოქსეტინი (პრო-
ზაკი®) და სხვა ანტიდეპრესანტები, მეკამილამინი,
პროპრანოლოლი, ნალტრექსონი და ნალოქსონი.
კლონიდინი,® რომელსაც ჰეროინის და ალკოჰოლის
აღკვეთის სიმპტომების სამკურნალოდ მიმართავენ,
ნიკოტინური აღკვეთის შესამსუბუქებლადაც ეფექტია-
ნად გამოიყენება.168,186
ქცევის მართვა
მოწევის შესაწყვეტად გამოყენებული ბიჰევიორული
თერაპიების უმრავლესობა (კოგნიტურ-ბიჰევიო-
რული თერაპია, მოტივაციის გაუმჯობესების თერა-
პია და ხანმოკლე თერაპია) მოიცავს პირისპირ კონ-
სულტირებას, ჯგუფურ თერაპიას, საგანმანათლებლო
მიდგომებს, ზიზღის თერაპიას, ჰიპნოზსა და აკუპუნქ-
ტურას. ერთი წლის განმავლობაში მათი წარმატების
მაჩვენებელი 15%-დან 30%-მდეა. საუკეთესო შედეგი
ნაჩვენებია, როცა ეს ტექნიკები ფარმაკოლოგიურ
ინტერვენციებთან არის კომბინირებული. მოწევის
შეწყვეტისთვის შეიძლება იმ მეთოდების უმრავლესობის
გამოყენება, რომლებსაც სტიმულატორების
ავადმოხმარებისას მიმართავენ:
მწეველის დესენსიტიზაცია გარეგანი ტრიგერების
მიმართ, რომლებიც ლტოლვას აღძრავს
სტრესის და აღკვეთის მდგომარეობაში სიმშვიდის
მიღწევის ალტერნატიული მეთოდების გამოყენება
იმ გარემოსა და სიტუაციებისგან თავის არიდება,
სადაც ბევრს ეწევიან
გრძნობების მცირე მოზღვავებისა და სუსტი
ეიფორიის სხვა გზებით მიღწევა, რასაც ნიკოტინი
იწვევს
მწეველის განათლება თამბაქოს მოხმარების, დამო-
კიდებულებისა და მისგან გამოწვეული სამედიცინო
შედეგების თაობაზე
მწეველის ინფორმირება თამბაქოს მოხმარების
შეწყვეტის ექსტრაორდინარული სარგებლის შე-
სახებ.167
ოპიოიდები
ოპიოიდების ავადმოხმარების მკურნალობაში ჩარ-
თვისას 2010 წელს პაციენტების დიდი უმრავლესობა
(62,1%) მოხმარების მთავარ ობიექტად ჰეროინს
ასახელებს − 256,256 პაციენტი 413,427-დან.78,164
სხვა ოპიატების, სინთეზური საშუალებების და დანიშ-
ნულების გარეშე გაცემული მეთადონის მომხმა-
რებელთა ხარჯზე მკურნალობაში ჩართულთა
რაოდენობა მკვეთრად გაიზარდა 2000 წლის
28,326 მაჩვენებლიდან 157,171-მდე 2010 წელს.
ეს ციფრები გვარწმუნებს, რომ შეერთებულ შტა-
ტებში ოპიოიდური ტკივილგამაყუჩებლების არადა-
ნიშნულებისამებრ მოხმარების ეპიდემიაა.78 ჰეროინის
ავადმომხმარებელთა უმრავლესობა აღკვეთის მდგო-
მარეობის პრევენციის ან დროებით „გადაგორების“
მიზნით რეცეპტით გასაცემ ოპიოიდებსაც მოიხმარს.
ისინი, ვინც პირველადი ავადმოხმარების ნარკოტიკად
სხვა ნივთიერებას ასახელებენ, ჩამონათვალში
მეორე ან მესამე ადგილს სწორედ რეცეპტით გასაცემ
ოპიოიდებს აკუთვნებენ.
ნიკოტინზე დამოკიდებულების მსგავსად, ოპიოიდებზე
დამოკიდებულების მკურნალობას რეციდივის ყვე-
ლაზე მაღალი მაჩვენებელი აღენიშნება, რაც
ნაწილობრივ იმითაა გამოწვეული, რომ ოპიოიდებს
სტიმულატორებზე უფრო მძიმე ფიზიკური აღკვეთის
მდგომარეობა ახასიათებს. ამის გამო ოპიოიდების
ავადმომხმარებლები, რომელთაც აღდგენა სურთ,
დეტოქსიკაციის და სამკურნალო პროგრამებში უნდა
ჩაერთონ. ინექციური მომხმარებლების მკურნალობის
83% ოპიატების მომხმარებლებზე მოდის, რის გამოც ამ
კატეგორიის პაციენტების აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესს ინექციებთან დაკავშირებული ინფექციები
ართულებს.9
დეტოქსიკაცია
მეთადონი, LAAM (შეერთებული შტატების ტერი-
ტორიაზე ხელმისაწვდომი აღარ არის) და ბუპრე-
ნორფინი ოპიოიდური დეტოქსიკაციის FDA-ის მიერ
ლიცენზირებული მედიკამენტებია. ამ პრეპარატებს
ჰეროინის ან სხვა ოპიოიდების ჩანაცვლებისთვის
იყენებენ, შემდეგ კი დოზას თანდათანობით ამცი-
რებენ დეტოქსიკაციის თერაპიის ფარგლებში აღ-
კვეთის მდგომარეობის შესამსუბუქებლად. ამ
მედიკამენტებს უფრო ხშირად ოპიოიდებზე დამო-
კიდებულების გრძელვადიანი ჩანაცვლებითი მკურ-
ნალობისას იყენებენ. პროგრამები ოპიოიდური
აღკვეთის სამართავად და დამოკიდებული პირის
დეტოქსიკაციისთვის კლონიდინსაც იყენებს, ან ახდენს
მის კომბინირებას პრომეთაზინთან, ჰიდროქსიზინთან,
ბენზოდიაზეპინებთან, ანტიქოლინერგულებთან, ან-
თების საწინააღმდეგო არასტეროიდულ პრეპარა-
ტებთან ან სუსტ ოპიოიდებთან (მაგ., ტრამადოლი®).
წამალდამოკიდებულები აღკვეთის მდგომარეობის
მიმართ ნაკლებ შიშს, მის დროს კი ნაკლებ ტკივილს
განიცდიან, რაც მათ მკურნალობის გაგრძელებისკენ
უბიძგებს. ოპიოიდური დეტოქსიკაციისას გამოიყენება,
ასევე, ლოფექსიდინი და კლონიდინის მსგავსი
სხვა ანტიჰიპერტენზიული მედიკამენტები. სწრაფი
ოპიოიდური დეტოქსიკაცია და ანესთეზიით მხარ-
დაჭერილი ულტრასწრაფი ოპიოიდური დეტოქსიკაცია
ნალოქსონით, ან კლონიდინთან კომბინირებული
მკურნალობა 375
ნალტრექსონი, ან მრავალი სხვა მედიკამენტი ალ-
ტერნატიული სტრატეგიებია, მაგრამ ოპიოიდური დამო-
კიდებულებისას დეტოქსიკაციისთვის რეკომენდებული
არ არის.167,168
„ოპიოიდური დამოკიდებულების მკურნალობის
ფიზიკური კომპონენტი პროცესის მხოლოდ ერთ
პატარა ნაწილს წარმოადგენს. მნიშვნელოვანი ის
არის, რა ხდება მაშინ, როცა დეტოქსიკაციის პროცესს
ასრულებ. შენს გარშემო ყველა მოიხმარს და ხშირად
ფინანსური პრობლემები წარმოიქმნება-ხოლმე.
შეიძლება თავზე ჭერიც არ გქონდეს. მოკლედ, ბევრი
რამეა ისეთი, რაც ერთმანეთს ემატება და გიბიძგებს,
რომ კვლავ მოხმარება დაიწყო.“
ნარკოკონსულტანტი
საწყისი და გრძელვადიანი
თავშეკავება
დეტოქსიკაციის დასრულების შემდეგ ისეთი გრძელვა-
დიანი მოქმედების ოპიოიდურ ანტაგონისტს იყენებენ,
როგორიცაა ნალტრექსონი (რევია,® დეპადი® ან
ვივიტროლი®). ის ნარკოტიკული საშუალების მი-
მართ ლტოლვას ახშობს და ოპიოიდებს თავის ტვინის
უჯრედების აქტივაციის უნარს უბლოკავს, რითაც თავ-
შეკავებას უზრუნველყოფს. ვივიტროლი® ალკოჰოლზე
დამოკიდებულების სამკურნალოდ გამოყენებული
ნალტრექსონის პროლონგირებული (30-დღიანი)
ინექციური ფორმა, დღეს ასევე გამოიყენება ოპიო-
იდებზე დამოკიდებულების სამკურნალოდ. ამჟამად
შემუშავების პროცესშია დეპო-ნალტრექსონი − საი-
ნექციო გრანულები, რომელსაც ალკოჰოლზე ან
ოპიოიდებზე დამოკიდებულების სამკურნალოდ
სისხლში ნალტრექსონის საკმარისი დონის შენარჩუნება
შეუძლია.188
ისევე როგორც მკურნალობის ყველა ფაზა თუ მე-
თოდი, საწყისი და გრძელვადიანი თავშეკავებაც
ინდივიდუალურ და ჯგუფურ საკონსულტაციო სესიებში
ან თვითდახმარების ჯგუფებში (როგორიცაა, მაგ.,
„ანონიმური ნარკომანები“) მონაწილეობით უნდა იყოს
მხარდაჭერილი. ოპიოიდური დამოკიდებულების
სამკურნალოდ ეფექტიანად გამოიყენება ისეთი
ბიჰევიორული თერაპიები, როგორიცაა კოგნიტურ-
ბიჰევიორული თერაპია, მოტივაციის გაძლიერება,
კრიზისის მართვა, ფსიქოდინამიკური ფსიქოთერაპია
და ოჯახური თერაპია.167 პირველი ოთხი-რვა კვირის
განმავლობაში, როდესაც ლტოლვა ყველაზე ძლიერია,
თავშეკავების შესანარჩუნებლად ყოველდღიური
დასწრება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. თუ
მკურნალობა წარმატებით გრძელდება, სესიების საჭი-
როება თანდათანობით მცირდება ხოლმე.
აღდგენა-გამოჯანმრთელება
ოპიოიდური დამოკიდებულება ქრონიკული პროცესია
და ბევრ პიროვნულ ასპექტს მოიცავს. ამდენ, აღდგენა-
376 თავი 6
გამოჯანმრთელების საკვანძო საკითხი ცხოვრების
ახალი სტილის დასწავლაა. წამალდამოკიდებულებმა
ნარკოტიკული თვლემით, ძვირადღირებული ჩვე-
ვისთვის პერმანენტულად ფულის შოვნის მცდე-
ლობებითა და შპრიცების გაზიარების მიზეზით
დაინფიცირების მუდმივი შიშით აღსავსე ცხოვრება
ისეთზე უნდა გაცვალონ, სადაც ავადმოხმარების
ადგილი არ არის, ისწავლონ ახალი, ნამდვილი
ურთიერთობების აგება და საკუთარი მომავლის
პოტენციალის დანახვა.
„ოთახი საერთოდ არ მქონდა. ბოლო ორი წლის
განმავლობაში სულ გარეთ, ქუჩაში ვიყავი. ჰეროინზე
დღეში 200 დოლარს ვხარჯავდი, თუმცა დღის
ბოლოს ოთახის დასაქირავებლად საჭირო ფული
არასდროს მქონდა-ხოლმე. ეს ნამდვილი უბედურება
იყო. არც საბანკო ანგარიში მქონია არასდროს და
არც არაფერი მსგავსი, რადგან ჰეროინის მოხმარება
და ვაჭრობა ჯერ კიდევ 12 წლის ასაკიდან დავიწყე,
რის გამოც მუდმივად მიწევდა საკუთარი ფინანსების
დამალვა.“
42 წლის ჰეროინზე დამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში მყოფი
ოპიოიდური მკურნალობის სხვა
მოდალობები
როდესაც FDA-მ ოპიოიდური დეტოქსიკაციისთვის
მეთადონზე, LAAM-სა და ბუპრენორფინზე ლიცენზიები
გასცა, იგივე მედიკამენტები ოპიოიდებით ჩანაცვლები-
თი თერაპიისთვისაც დაუშვა.
მეთადონი. ოპიატებითა და ოპიოიდებით ჩანაცვლების
კონცეფციის ირგვლივ კამათი და აზრთა სხვადასხვაობა
ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნიდან შეინიშნება, მას შემდეგ, რაც
მორფინზე დამოკიდებულების პრობლემა გამოიკვეთა.
ამერიკის სამოქალაქო ომის შემდეგ მორფინზე
დამოკიდებულების მთელი არმიის გამოჩენამ ოპია-
ტებით ჩანაცვლების კლინიკები სოკოებივით მოამ-
რავლა. ოპიატებზე დამოკიდებულების ოპია-
ტებითვე მკურნალობის პრაქტიკა (ჩინეთში ოპიუმზე
დამოკიდებულებას მორფინით მკურნალობდნენ,
ევროპაში კი მორფინზე დამოკიდებულებასთან საბრ-
ძოლველად ჰეროინს მიმართავდნენ) შეერთებულ
შტატებში 1920-იან წლებში დასრულდა (თუმცა
ინგლისსა და სხვა ქვეყნებში გაგრძელდა) და არ
განახლებულა 1960-იანი წლების ბოლომდე, სანამ
ვინსენტ დოულმა და მარი ნაისუონდერმა ნიუ იორკში
მეთადონით ჩანაცვლება არ შეიმუშავეს.189,190 მკურ-
ნალობის ამ მოდალობამ ამერიკაში მეთადონით
ჩანაცვლების ასეულობით კლინიკის აღმოცენება
გამოიწვია 1970-იანებსა და 1980-იანებში. 2009
წლისთვის მეთადონით ჩანაცვლების 1,200 კლინიკაში
260,000 ოპიოიდებზე დამოკიდებული პირი გადიოდა
მკურნალობას.191
მეთადონით ჩანაცვლებითი თერაპიის ეფექტიანობას
საფუძვლად უდევს ის, რომ სინთეზური ოპიატი მეთა-
დონი, მართალია, ჰეროინზე სუსტია, მაგრამ უფრო
გრძელვადიანი მოქმედება ახასიათებს, რაც 36-48
საათის განმავლობაში ახდენს ჰეროინის აღკვეთის
სიმპტომების პრევენციას. მეორე მხრივ, ჰეროინს
მხოლოდ რამდენიმესაათიანი აღკვეთის სიმპტომები
აქვს, რის გამოც მომხმარებელს ყოველდღიურად უწევს
ნარკოტიკული თრობისა და აღკვეთის სხვადასხვა
ინტენსივობის განცდა.192 მეთადონის დოზის შერჩევა
მუდმივ პრობლემას წარმოადგენს და აღკვეთის
სიმპტომების უწყვეტ მონიტორინგს მოითხოვს. იმის
გამო, რომ მეთადონის მიღება პერორალურადაც
შეიძლება, მისი გამოყენება ზიანის შემცირების სტრა-
ტეგიაცაა, რადგან ამ დროს შეგვიძლია თავიდან
ავიცილოთ ინექციით გამოწვეული ბევრი სამედიცინო
პრობლემა. როგორც კი დოზა დასტაბილურდება,
მეთადონი სედატიური დანიშნულებით არ უნდა იქნას
გამოყენებული, წამალდამოკიდებული კი კონსულ-
ტირებასა და სხვა აქტივობებში უფრო აქტიურად უნდა
ჩაერთოს.
მეთადონით ჩანაცვლებისას შესაძლებელია თავიდან
ავიცილოთ თრობისა და აღკვეთის მდგომარეობების
მაღალი ამპლიტუდა, რაც წამალდამოკიდებულებას
უწყობს ხელს. ამ დროს მომხმარებელს არ უწევს ქუჩაში
ფულზე, ნარკოტიკულ საშუალებებსა და შპრიცებზე
„ჩალიჩი“, და მაღალი რისკის შემცველი ცხოვრების
წესის გაგრძელება. იმის გამო, რომ ჰეროინის
ინტრავენურად მომხმარებლებს შორის აივ-ინფექციისა
და C ჰეპატიტის გავრცელების მაჩვენებელი 80%-ია,
ზიანის შემცირების ეს მეთოდი ფრიად სასარგებლოა.
ამ მეთოდით მკურნალობისას წამალდამოკიდებული
ვალდებულია, წინასწარ განსაზღვრულ ადგილას
ყოველდღე გამოცხადდეს, სადაც ხელი მიუწვდება
კონსულტირებაზე, სამედიცინო მომსახურებასა და
სხვა სერვისებზე. ამით მცირდება ის ზიანი, რასაც
დამოკიდებული პირი საკუთარ თავსა და სხვებს
უქადის.194
მეთადონით ჩანაცვლების ირგვლივ კამათი ამჟამადაც
გრძელდება, რადგან ქიმიურ ნივთიერებებზე და-
მოკიდებულების მკურნალობის ბევრ სპეციალისტს
მიაჩნია, რომ არ შეიძლება წამალდამოკიდებულების
გრძელვადიანი მკურნალობა ისეთი საშუალებით,
რომელიც თავად იწვევს დამოკიდებულებას. იმის გამო,
რომ მკურნალობის სისტემაში ბევრი მომხმარებელი
მაშინაც ერთვება, როცა წამალდამოკიდებულების
ხანმოკლე ისტორია და, შესაბამისად, ნაკლები საჭი-
როება აქვს, მეთადონის დაუყოვნებელმა გამოყენებამ
მათი დამოკიდებულება შეიძლება კიდევ უფრო
განამტკიცოს. ერთმა კვლევამ დაადგინა, რომ
არალეგალური ოპიოდებისა და ჰეროინის მოხმარების
სამკურნალოდ მეთადონის მაღალი დოზები უფრო
ეფექტიანია, ვიდრე ზომიერი დოზები, რომლებიც
ოპიოიდურ დამოკიდებულებას აძლიერებს.195 მეთა-
დონის ბევრ მომხმარებელს ზიანის შემცირების ამ
მეთოდის მიმართ ურთიერთსაპირისპირო დამოკი-
დებულება აქვს.
„მეთადონზე შევჯექი. ძალიან მაგარი იყო. ამან
სამსახურის შენარჩუნების საშუალება მომცა და
თავს ავადმყოფად არ ვგრძნობდი. მიუხედავად
ამისა, ეს პროგრამა საჩემო მაინც არ არის.
ეს იგივეა, რაც კისერზე წისქვილის ბორბალი
გქონდეს ჩამოკიდებული. ყოველდღე იქ უნდა
მიხვიდე. ზოგჯერ დოზა სახლში მიგაქვს. თუ
დასასვენებლად გინდა წასვლა, ნებართვა უნდა
აიღო. პროგრამაში ჩართვიდან გარკვეული დროის
შემდეგ ჰეროინის მოხმარება კვლავ დავიწყე,
მეთადონის პარალელურად. და, ეს ნამდვილ
პრობლემად იქცა. ახლა, ფაქტობრივად, ორმაგი
წამალდამოკიდებულება მაქვს.“
45 წლის ჰეროინზე დამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
მეთადონი ძლიერი ოპიოიდია, რომელიც, მოხმარების
შეწყვეტის შემთხვევაში, აღკვეთის სიმპტომებს იწვევს.
„როდესაც მეთადონის მოხმარებას წყვეტ... ღმერთო,
მისი გადაგდება ყველაზე ძნელია. ტკივილი
ძვლებამდე აღწევს. თუ დიდი დოზა გაქვს მიღებული,
ლოგინიდან ადგომაც კი გიჭირს. და, ძალიან ცოტაა
ისეთი ადგილი, სადაც მისი მოხმარების შეწყვეტა
შეგიძლია. მათ ის ციხეშიც კი მოაქვთ, სადაც
გამოკეტილი ხარ, რადგან ძალიან დიდი სისასტიკე
და არაადამიანური სასჯელი იქნებოდა, მეთადონი
რომ შეეწყვიტათ.“
45 წლის ჰეროინზე დამოკიდებული, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
მეთადონის დამცველები ეყრდნობიან დაახლოებით
50 წლის მანძილზე ჩატარებულ ჩაღრმავებულ
კვლევებს, რომლებიც როგორც საზოგადოების,
ისე წამალდამოკიდებულთათვის მეთადონით ჩა-
ნაცვლებით მიღწეულ პოზიტიურ შედეგზე მეტყვე-
ლებს. ჩანაცვლებითი თერაპიის დროს წამალდა-
მოკიდებულთა მიერ ცხოვრების მავნე წესისგან
დისტანცირება უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე
სრულ აღდგენაზე ზრუნვა, რაც ოპიოიდური დამო-
კიდებულების შემთხვევაში უაღრესად რთულია.
დადასტურებულია, რომ მეთადონით თერაპია, ლე-
გალური ნარკოტიკული საშუალების განსაზღვრულ
დოზებზე ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფით, ხელს
უწყობს დანაშაულის, სამედიცინო/ემოციური ავადო-
ბის, ასევე სამსახურთან, განათლებასთან ან სოცია-
ლურ სფეროსთან დაკავშირებული სხვა პრობლემების
შემცირებას.
LAAM. ლევომეთადილ აცეტატი (ადრე ეწოდებოდა
ლევო აცეტილ ალფა მეთადოლი), რომელსაც მეთა-
დონზე უფრო გრძელვადიანი მოქმედება ახასიათებს,
იყენებენ ოპიოიდური აგონისტით ჩანაცვლების თე-
რაპიაში. ორლაამი® (LAAM-ის საბაზრო დასახელება)
ორგანიზმში აქტიურობას სამ დღემდე ინარჩუნებს.
მიიჩნევა, რომ ის ეიფორიას ნაკლებად იწვევს და,
შესაბამისად, ავადმოხმარების ნაკლები პოტენციალი
მკურნალობა 377
გააჩნია. მისი აღკვეთის სიმპტომებიც მეთადონისაზე
უფრო სუსტია. თუმცა 2001 წელს აღმოჩნდა, რომ
მისი მოხმარება გულის მძიმე არითმიებს იწვევს, რის
გამოც FDA-მ მის სანფორმაციო ჩანართში მკაცრი
გაფრთხილების შეტანა მოითხოვა.196 ორლაამის®
მწარმოებელმა, Roxanne Laboratories-მა 2003 წელს
მისი წარმოება ნებაყოფლობით შეწყვიტა, რის გამოც
LAAM შეერთებულ შტატებში ხელმისაწვდომი აღარ
არის, თუმცა ზოგი ახლაც ამტკიცებს, რომ ის მეთადონის
ეფექტური ალტერნატივაა.
ბუპრენორფინი. 2002 წლის ოქტომბერში FDA-მ,
ოპიოიდური დამოკიდებულების სამკურნალოდ,
ბუპრენორფინის მაღალი დოზის შემცველი ენის-
ქვეშ ამოსადებ აბებზე (სუბუტექსი,® სუბოქსონი®
და ზუბსოლვი®) ლიცენზა გასცა. ბუპრენორფინი,
რომელსაც „ბუპსაც“ ეძახიან, ოპიოდების აგონისტ-
ანტაგონისტია, რაც იმას ნიშნავს, რომ დაბალი
დოზებით ის მძლავრი ოპიოდია − ჰეროინზე თითქმის
50-ჯერ უფრო ძლიერი მოქმედების. მაგრამ, რაც
ყველაზე საინტერესოა, 8-15 მგ-ზე უფრო დიდი
დოზით ის ოპიოდურ რეცეპტორებს ბლოკავს. მისი
გამოყენება მხოლოდ აღკვეთის მდგომარეობაში
შეიძლება. როგორც კი პაციენტი მის მიღებას იწყებს,
საჭიროა ინსტრუქტაჟი, რათა თავი შეიკავოს 32 მგ-ზე
უფრო მაღალი დოზისგან, თავად ამ მედიკამენტით
გამოწვეული აღკვეთის მდგომარეობის (40 მგ) თავიდან
ასარიდებლად. წამალდამოკიდებულს საშუალება
ეძლევა, დაიწყოს მეთადონით და მერე გადავიდეს
ბუპრენორფინზე, სანამ ნამდვილი ანტაგონისტის (მაგ.,
ნალტრექსონის) მიღებას არ დაიწყებს. მეთადონთან
შედარებით „ბუპის“ უპირატესობა ზედოზირებისა და
სედაციის უფრო დაბალი რისკია, ასევე ნაკლებად
მძიმე აღკვეთის სიმპტომები, თერაპევტის კაბინეტში
მკურნალობის შესაძლებლობა და ადგილობრივ
აფთიაქში ხელმისაწვდომობა.
სუბუტექსს® დეტოქსიკაციის საწყის პერიოდში იყენებენ;
სუბოქსონი® ან ზუბსოლვი® გამოიყენება მოგვიანებით
და ასევე შენარჩუნების ფაზაშიც. სუბოქსონი® არის
ნალოქსონის და ბუპრენორფინის სავაჭრო დასახელება
და გამოიყენება წამლის ინექციური მოხმარების
თავიდან ასაცილებლად. რადგან ბუპრენორფინს
ცალკე, ნალოქსონის გარეშე, (სუბუტექსი® და სხვა
გენერიკული საშუალებები) პატენტი არ ზღუდავს, უფრო
ეკონომიურია, ვიდრე სუბოქსონი® ან ზუბსოლვი®.
ამ მიზეზით, მათ ხშირად იყენებენ რეზიდენტულ ან
სამედიცინო დაწესებულებებში დეტოქსიკაციის დროს,
სადაც შესაძლებლია პაციენტების მონიტორინგი,
რომ მათ მიერ მედიკამენტის არადანიშნულებისამებრ
მოხმარება თავიდან აიცილონ. ბუპრენორფინის გამო-
ყენება შეიძლება როგორც გრძელვადიანი დეტოქსიკა-
ციისას, ასევე მოკლევადიანი ჩანაცვლების მიზნითაც,
რაც იმ პაციენტებისთვის, რომლებიც მეთადონით
ჩანაცვლების შემდეგ დეტოქსიკაციას გადიან, უფრო
378 თავი 6
მყარ სტაბილიზაციას განაპირობებს. მეთადონით
მკურნალობის შემდეგ კლიენტები ბუპრენორფინზე საკ-
მაოდ წარმატებით გადაერთვებიან, მას შემდეგ, რაც
დოზა 30 მგ-მდე ან უფრო მეტად შემცირდება. არსებობს
მტკიცებულებები შეერთებულ შტატებსა და ევროპაში
ბუპრენორფინის ავადმოხმარების შესახებ, რადგან ის
მართლაც საკმაოდ მძლავრი ოპიოიდია. ინდოეთსა
და ნეპალში ის ყველაზე უფრო გავრცელებული
ავადმოხმარებადი ოპიოიდური საშუალებაა.
როგორც ზემოთ აღინიშნა, ოპიოიდებით მკურნალობის
სფეროში ყველაზე მნიშვნელოვანი ცვლილება
ის არის, რომ ამჟამად თერაპევტებს პაციენტების
ბუპრენორფინით მკურნალობა საკუთარ კაბინეტებში
შეუძლიათ და არა მარტო სპეციალიზებულ
კლინიკებში. საკაბინეტო მკურნალობისას, ოპიატების
გამომწერმა თერაპევტებმა სპეციალური ტრენინგ-
კურსები უნდა გაიარონ. მათ არ უნდა ჰყავდეთ
ერთდროულად 30-ზე მეტი პაციენტი და მათ უნდა
ამისამართებდნენ საკონსულტაციო და მხარდამჭერ
სერვისებში. თუმცა, მკურნალობის შემდეგ პაციენტის
მეთვალყურეობა არ მოითხოვება.197 კვალიფიციურ
თერაპევტს DEA-ის სარეგისტრაციო ფორმაში
სპეციალური საიდენტიფიკაციო დანართი ეძლევა,
რომლის საფუძველზეც მას ბუპრენორფინის გამოწერა
კანონიერ საფუძველზე შეუძლია. ბუპრენორფინით
ერთწლიანი, ნებადართული მკურნალობის შემდეგ
თერაპევტს შეუძლია განცხადებით მიმართოს
DATA-ს (წამალდამოკიდებულების მკურნალობს
აქტი 2000) და მოიპოვოს ბუპრენორფინით 100 პა-
ციენტის მკურნალობის უფლება. ოპიოიდური დამო-
კიდებულების მკურნალობის ბევრი პროგრამა ამჟამად
ბუპრენორფინით თერაპიას სთავაზობს მეთადონის
ალტერნატივად. „უოლ სთრით ჯოურნალმა“ 2012
წლის ივლისში გამოაქვეყნა სტატია, სადაც მოყვანილი
იყო 2011 წელს გამოწერილი რეცეპტების რაოდენობა
სუბოქსონზე® (≈6.6 მლნ) და მეთადონზე (≈4.3 მლნ),
რაც ბუპრენორფინით თერაპიის მზარდ პოპულარობაზე
მიანიშნებს.
„ჩვენ გვწამს, რომ ყველანაირ ნივთიერებათა ავად-
მოხმარებასთან ბრძოლის საქმეში კრიტიკულად
მნიშვნელოვანია ადიქციის პრობლემასთან გამკ-
ლავება. მიუხედავად ამისა, ცოტა არ იყოს შემაშ-
ფოთებელია ის გარემოება, რომ ბუპრენორფინის
გამოყენება შეიძლება სამკურნალო ინტერვენციების
სრული დიაპაზონის გარეშე, რაც აუცილებელია
წარმატებული აღდგენა-გამოჯანმრთელებისთვის.
წამალდამოკიდებულებს ესაჭიროებათ კონსულ-
ტირება, თანასწორებთან ურთიერთობა, განათლება,
კვებით მხარდაჭერა და ცხოვრების წესის შეცვლა,
რაც ვერ განხორციელდება, თუ თერაპევტი მხოლოდ
მედიკამენტურ ინტერვენციას მიმართავს.“
დერილ ინაბა, ფარმაკოლოგიის დოქტორი, ადიქციის სარეაბილიტაციო
ცენტრი. მედფორდი, ორეგონის შტატი
დამამშვიდებელი-საძილე
საშუალებები (ბარბიტურატები და
ბენზოდიაზეპინები)
ტრანკვილიზატორებისა და დამამშვიდებელი საშუა-
ლებების ავადმომხმარებელთა უმრავლესობა უფრო
ასაკოვანია, თეთრკანიანია (85-89%) და მდედრობითი
სქესის წარმომადგენელი (59-60%). მათი უმრავ-
ლესობა მკურნალობაში თვითრეფერირების გზით
ერთვება. მკურნალობაში ჩართული ტრანკვილი-
ზატორების მომხმარებელთა 44% და დამამშვი-
დებელი საშუალებების მომხმარებელთა 33%
პარალელურად ალკოჰოლსაც მოიხმარს, 18%
კი − მარიხუანას.86 დამამშვიდებელ-საძილე საშუა-
ლებებზე დამოკიდებულებამ, მედიკამენტური მკურ-
ნალობის გარეშე, შეიძლება სიცოცხლისთვის
სახიფათო გულყრები გამოიწვიოს. აქედან გამომ-
დინარე, ინტენსიური სამედიცინო შეფასება და მედი-
კამენტურად მართული ინტერვენციები აუცილე-
ბელია ისეთ დამამშვიდებელ-საძილე საშუალებებზე
დამოკიდებულთა მკურნალობისას, როგორიცაა
სეკობარბიტალი („წითლები“), ქსანაქსი® (ალპრა-
ზოლამი), სხვა ბენზოდიაზეპინები და სომას® (კარი-
სოპროდოლი) მსგავსი კუნთის რელაქსანტები.199
დეტოქსიკაცია
„ქსანაქსისთვის® თავის დანებება ძალიან რთულია.
მთელი შენი სხეული, ყველა კუნთი იკრუნჩხება.
გინდა, რომ თმები ღერა-ღერა დაიძრო.
გაღიზიანებული და ნერვიული ხდები. იქამდე მი-
ვედი, რომ ჰალუცინაციები დამეწყო. ფიქრობ, რომ
ყველა შენს წინააღმდეგაა. იმ წეერტილამდე მივედი,
ისე ცუდად ვიყავი, რომ ამ ამბის საერთოდ მიშვება
მინდოდა. ძილიც არ შემეძლო... ვოფლიანობდი. ეს
ერთ-ერთი ყველაზე საშინელი შეგრძნებაა.“
40 წლის სააფთიაქო საშუალებების ავადმომხმარებელი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
მართალია, კონკრეტულად დამამშვიდებელ-საძი-
ლეებზე დამოკიდებულების სამკურნალოდ არც
ერთი მედიკამენტი ლიცენზირებული არ არის, ამ
პაციენტების დეტოქსიკაციისთვის საჭიროა ჩანაცვ-
ლებითი თერაპიის ჩატარება (ისეთი საშუალების
გამოყენება, რომელიც სხვა საშუალების მიმართ ჯვა-
რედინი ტოლერანტობით ხასიათდება). მიუხედავად
იმისა, რომ დეტოქსიკაციიისთვის ამ კლასის ბევრი
საშუალების გამოყენება შეიძლება, ამბულატორიული
პროგრამები ხშირად ფენობარბიტალს იყენებენ,
მისი გრძელვადიანი მოქმედებისა და სპეციფიკური,
გულყრის საწინააღმდეგო თვისების გამო. დეტოქ-
სიკაციის დასაწყებად ფენობარბიტალის იმ დოზას
ირჩევენ, რომელიც აღკვეთის სიმპტომების ჩასახშობად
საკმარისია, მაგრამ სერიოზულ ძილიანობას ან სედაციას
არ იწვევს. დეტოქსიკაციისთვის ფენობარბიტალის ალ-
ტერნატივად ბუტაბარბიტალსაც მიმართავენ-ხოლმე.
მედიკამენტური თერაპიის ან გულყრების პრევენციის
მიზნით იყენებენ, ასევე, ფენიტოინს (დილანტინი®),
კარბამაზეპინს (ტეგრეტოლი®) ან გაბაპენტინს (ნეუ-
რონტინი®).168
დამამშვიდებელ-საძილე საშუალებებისგან საწყისი
დეტოქსიკაცია ინტენსიურ და ყოველდღიურ მედი-
კამენტურ მართვას საჭიროებს, რომელიც, ამავე დროს,
წამალდამოკიდებულს საკონსულტაციო და სოციალურ
სერვისებში მონაწილეობის შესაძლებლობას აძლევს.
დეტოქსიკაციის დასრულების შემდეგ, ეს აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესისთვის სასიცოცხლოდ
მნიშვნელოვანია. მათთვის, რომელთაც სხვა მძიმე სა-
მედიცინო ან ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემე-
ბი ან აღკვეთის მდგომარეობაში ძლიერი გულყრების
რისკი აღენიშნებათ, ყველაზე ოპტიმალურია სტაციო-
ნარული მედიკამენტური დეტოქსიკაცია.
საწყისი თავშეკავება
დამამშვიდებელი საშუალებებისგან უწყვეტი თავშე-
კავება მოითხოვს ინტენსიურ ჩართულობას ჯგუ-
ფურ, ინდივიდუალურ და საგანმანათლებლო
საკონსულტაციო აქტივობებში, ისევე როგორც თვით-
დახმარებისა და „ანონიმური ნარკომანების“ ჯგუფებში.
ბევრი დამამშვიდებლებზე დამოკიდებული (გან-
საკუთრებით, ბენზოდიაზეპინებზე დამოკიდებულები)
გემოსა და მხედველობით აღქმის დარღვევასთან
დაკავშირებულ უცნაურ და გახანგრძლივებულ სიმპ-
ტომებს უჩივიან, რაც დეტოქსიკაციის შემდეგ რამდენიმე
თვით გრძელდება. გარდა ამისა, თავშეკავების პირველ
თვეებში ბევრს არაპროვოცირებული მრისხანება
ან ბრაზი აღენიშნება, რაც გამოცდილი ფსიქიკური
ჯანმრთელობის სპეციალისტის ჩარევას საჭიროებს.
დეტოქსიკაციის შემდეგ ზოგიერთ დამამშვიდებელ-
საძილე ნივთიერებებზე დამოკიდებულ პირს
აღკვეთის მსგავსი სიმპტომები აღენიშნება, მაშინაც
კი, თუ სრულ თავშეკავებას ინარჩუნებს. ეს რეაქცია
შეიძლება დეტოქსიკაციიდან რამდენიმეთვიანი პერიო-
დის ნებისმიერ მომენტში წარმოიშვას და ზოგჯერ
მედიკამენტურ ინტერვენციასაც საჭიროებდეს. ამ
ფენომენის ასახსნელად ორი საკამათო ჰიპოთეზაა
წამოყენებული. ერთი ამტკიცებს, რომ ისეთი გრძელ-
ვადიანი მოქმედების ბენზოდიაზეპინები, როგო-
რიცაა დიაზეპამი (ვალიუმი®) და ალპრაზოლამი
(ქსანაქსი®), აქტიურ მეტაბოლურ პროდუქტს გამო-
ყოფს, რომლებიც ორგანიზმში რჩება. მეორე ჰიპო-
თეზის თანახმად, ეს ნამდვილი აღკვეთის სიმპტო-
მები კი არ არის, არამედ უბრალოდ განახლებული
შფოთვითი აშლილობაა, რომელიც დამამშვიდებელი
საშუალებებით იყო დათრგუნვილი; ამ დროს
შეიძლება საჭირო იყოს ფსიქიატრიული ჩარევა შე-
ნარჩუნებითი ფარმაკოთერაპიული მკურნალო-
ბით, რომელიც ძირითადი ფსიქიატრიული პრობ-
ლემების გადაჭრაზე იქნება ორიენტირებული. იმის
მკურნალობა 379
გამო, რომ შფოთვის საწინააღმდეგო ბევრი მედი-
კამენტი წამალდამოკიდებულების გამომწვევი და-
მამშვიდებელი-საძილე საშუალებაა, სასურველია
ალტერნატიულ საშუალებებზე გადასვლა. ამ კუთხით
განსაკუთრებით ეფექტიანია სეროტონინის უკუმიტაცების
სელექციური ინჰიბიტორები (სუსი-ები), როგორიცაა,
მაგალითად, ზოლოფტი®. შეიძლება, ასევე, ბუსპარის®
(ბუსპირონი) – ავადმოხმარების დაბალი პოტენციალის
მქონე სეროტონერგული აგენტის გამოყენება. თუ
ქიმიურ საშუალებებზე დამოკიდებული პირის შფოთვის
სამკურნალოდ ბენზოდიაზეპინების გამოყენებაა
საჭირო, გადამეტებული არასათანადო მოხმარების
ან დამამშვიდებელ-საძილეებზე ადიქციის რეციდვის
პრევენციისთვის საჭიროა ოსტატური მედიკამენტური
მართვა.200
ფლუმაზენილი (მაზიკონი®) ბენზოდიაზეპინის ეფექ-
ტიანი ანტაგონისტია, რომელიც ამჟამად მხოლოდ
ინექციური ფორმითაა ხელმისაწვდომი. მართალია,
მას ძირითადად ბენზოდიაზეპინის ზედოზირების სამ-
კურნალოდ იყენებენ, ბოლო დროს მის მიმართ
ინტერესი ალკოჰოლისა და სტიმულატორების
ავადმომხმარებელთა ლტოლვის შემცირების კუთ-
ხითაც იზრდება. მომავალში მოსალოდნელია, რომ
პერორალურ და გრძელვადიანი მოქმედების ბენზო-
დიაზეპინების ან ბარბიტურატების ანტაგონისტებს
ეფექტიანად გამოიყენებენ საწყისი თავშეკავების
შენარჩუნებაში დამამშვიდებელ-საძილე საშუალებებზე
დამოკიდებული პირების დასახმარებლად, ზუსტად
ისევე, როგორც ნალტრექსონი ოპიატური დამოკიდე-
ბულების სამკურნალოდ გამოიყენება.
დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებებზე დამოკი-
დებულება ხშირად ისეთ ფსიქიკურ პრობლემებთან
არის დაკავშირებული, როგორიცაა ძილის და
შფოთვითი აშლილობები. ამას გარდა, ამ დროს,
ჩვეულებრივ, პარალელურად სხვა ნარკოტიკული
საშუალებების ავადმოხმარებაც ხდება, რაც პოლი-
ნარკომანიას წარმოშობს. მკურნალობა ამ სახის გარ-
თულებების წარმოქმნას უნდა ითვალისწინებდეს.
თერაპევტმა გულდასმით უნდა შეისწავლოს მათი
არსებობა და, აუცილებლობის შემთხვევაში შესაბამისად
უმკურნალოს.168
აღდგენა-გამოჯანმრთელება
სრულფასოვანი მონაწილეობა ისეთ თვითდახმარების
ჯგუფებში, როგორიცაა „ანონიმური ბენზოდიაზეპინზე
დამოკიდებულები“, „ანონიმური აბებზე დამოკიდე-
ბულები“ და „ანონიმური ნარკოტიკებზე დამოკიდე-
ბულები“, დამამშვიდებელ-საძილეების მოხმარებაზე
მდგრადი თავშეკავებისა და აღდგენა-გამოჯანმრთე-
ლების უზრუნველყოფის ყველაზე ეფექტიანი საშუა-
ლებაა. დამამშვიდებელ-საძილე საშუალებებზე და-
მოკიდებული პირები გარეგანი ტრიგერების მიმართ
მოწყვლადნი არიან, რაც მათ მთელი სიცოცხლის
მანძილზე „ნარკოტიკული შიმშილისა“ და რეცი-
380 თავი 6
დივის საფრთხეს უქმნის. ამ მხრივ კრიტიკულად
მნიშვნელოვანია ისეთი მიდგომები, რომლებიც ტრი-
გერების იდენტიფიცირებას, მათგან თავის არიდების
ინსტრუმენტებს და გამკლავების მექანიზმებს მოიცავს.
ალკოჰოლი
2010 წელს შეერთებულ შტატებში სხვადასხვა ნივ-
თიერებების ავადმოხმარების მკურნალობაში ჩარ-
თული პირების თითქმის 22.6%-ისთვის ალკოჰოლი
ავადმომხმარების მთავარი წყარო იყო; მათი ხვედრითი
წილი, ვისთვისაც ალკოჰოლი ავადმოხმარების მეორე
წყარო იყო, 18.8%-ს შეადგენდა, რაც ჯამში 41.4%-ს
იძლევა. მათი საშუალო ასაკი, ვისთვისაც ალკოჰოლი
ავადმოხმარების ერთადერთი წყაროა, 39 წელი იყო
მაშინ, როცა მათთვის, რომლებიც ალკოჰოლთან
ერთად სხვა ნარკოტიკულ საშუალებასაც მოიხმარდნენ
− 35 წელი. ყველაზე გავრცელებული მეორადი
ნარკოტიკული საშუალება მარიხუანა იყო, რომელსაც
კრეკი, კოკაინის ფხვნილი, მეთამფეტამინი და ჰეროინი
მოსდევდა.66
უარყოფა
ალკოჰოლის კომპულსური მომხმარებლებისთვის
უარყოფა მკურნალობის დაწყების მთავარი
შემაფერხებელია. ერთ-ერთი მიზეზი, რის გამოც
უარყოფა ასე ფართოდ არის გავრცელებული ამ
ადამიანებში, არის ის ხანგრძლივი პერიოდი, რაც
სოციალურ ან ტრადიციულ სმას ავადმოხმარებასა და
დამოკიდებულებაში გადასაზრდელად ესაჭიროება
(საშუალოდ 10 წელი).201 უარყოფას ხელს ის გარემოებაც
უწყობს, რომ ალკოჰოლზე დამოკიდებული პირებს
თრობის პერიოდში სასმელით გამოწვეული ნეგატიური
შედეგები აღარ ახსოვთ, რის გამოც ვერ იჯერებენ, რომ
ალკოჰოლი მათ რეალურ ზიანს აყენებს. გარდა ამისა,
ალკოჰოლის ავადმოხმარება კოგნიტურ დეფიციტსაც
იწვევს, რომელიც მომხმარებლებს საღი მსჯელობის
უნარს უხშობს. ამის გამოცაა, რომ ისინი საკუთარ
პრობლემებს სმას ნაკლებად უკავშირებენ.
დეტოქსიკაცია
ალკოჰოლთან დაკავშირებული მწვავე ინტოქსიკაცია
და საწყისი თავშეკავება შეიძლება სამედიცინო
კუთხით სახიფათო იყოს, ამიტომ საჭიროა მათი
მონიტორინგი ისეთ უსაფრთხო გარემოში, როგო-
რიცაა, მაგალითად, გამოსაფხიზლებელი სადგურები,
სადაც გაწვრთნილი პროფესიონალები საგანგებო
სიტუაციების დროს სწრაფ და სათანადო რეაგირებას
ახდენენ. ალკოჰოლზე დამოკიდებულ პირებში მწვა-
ვე ინტოქსიკაცია, ჩვეულებრივ, მხოლო 4-8 საათი
გრძელდება, აღკვეთის მდგომარეობა კი მათ მოხმა-
რების შეწყვეტიდან 4-12 საათის განმავლობაში
უვითარდებათ.
ალკოჰოლის მძიმე მომხმარებლის და ალკოჰოლზე
დამოკიდებული პირისთვის აღკვეთის მდგომარეობა
ფიზიკურად ძალიან არაკომფორტულია. ისეთი
სიმპტომების სამკურნალოდ, როგორიცაა ოფლიანობა,
გულისცემის აჩქარება, სუნთქვის გახშირება და გასტრო-
ენტეროლოგიური ჩივილები, ხშირად საკმაოდ
ეფექტიანია ასპირინი, დასვენება, სითხის მიღება და
ნაბახუსევთან გამკლავების ის უამრავი საშუალება,
რომელიც თაობიდან თაობას გადაეცემა. სუსტი ალკო-
ჰოლური აღკვეთის მდგომარეობასთან გამკლავება
სახლის პირობებშიც შეიძლება, თუ „თეთრმა ცხე-
ლებამ“ (delirium tremens − დაბნეულობა, აღგზნება,
ჰალუცინაციები, უკონტროლო ტრემორი და პარანოია)
ან გულყრებმა ჰოსპიტალიზაციის აუცილებლობა არ
წარმოქმნა. სიმპტომები ინტენსივობის პიკს, ძირითადად,
48-დან 72 საათამდე პერიოდში აღწევს, ხუთი დღის
შემდეგ კი მნიშვნელოვნად მცირდება. ნაკლებად
ინტენსიური სიმპტომები, როგორიცაა ზომიერად
გაზრდილი არტერიული წნევა, სუსტი ტრემორი, ძილის
მოშლა და გუნებ-განწყობის ცვალებდობა, რომელთაც,
ასევე, მწვავე აღკვეთის შემდგომ სიმპტომებსაც ეძახიან,
შეიძლება კვირების ან თვეების განმავლობაშიც კი
გაგრძელდეს.
ალკოჰოლური აღკვეთის მდგომარეობის არანამკურ-
ნალები შემთხვევების 10%-სა და ნამკურნალევი ეპი-
ზოდების 3%-ში მძიმე, პოტენციურად სიცოცხლისთვის
საშიში ისეთ სიმპტომები აღინიშნება, როგორიცაა
გულყრები, რაც დამამშვიდებელი პრეპარატებით
მედიკამენტურ ჩარევას საჭიროებს. ამ დროს გამოი-
ყენება ბარბიტურატები, ბენზოდიაზეპინები (მაგ.,
ქლორდიაზეპოქსიდი [ლიბრიუმი®]), პარალდეჰიდი,
ქლორჰიდრატი და ფენოთიაზინები. იმის გამო, რომ
მათგან რამდენიმეს ადიქციური თვისებები აქვს, მათ
მცირე დოზებითა და ხანმოკლე დროის განმავლობაში
იყენებენ. ეს პერიოდი, ჩვეულებრივ, 5-7 დღეს ითხოვს და
შეიძლება 11-14 დღემდეც გაგრძელდეს. მკურნალობის
გარეშე „თეთრი ცხელება“ და კრუნჩხვები შეიძლება
შემთხვევების 35%-ში პაციენტისთვის ლეტალურად
დასრულდეს.167,202
კლინიკური ინსტიტუტის აღკვეთის შეფასების მოდერ-
ნიზებული სკალა ალკოჰოლისთვის (CIWA-Ar) აღკვე-
თის ფიზიკური ნიშნებისა და პაციენტის ჩივილების რაო-
დენობრივად გამოსახვისთვის გამოიყენება. მიღებული
ქულით განისაზღვრება ალკოჰოლური დეტოქსიკაციის
დროს სიცოცხლისთვის საშიში გულყრების ან სხვა
სამედიცინო პრობლემების მკურნალობის ტიპი და
ინტენსივობა.203 იმ კლიენტებისთვის, ვინც ავადმოიხმარს
ალკოჰოლს, ოპიოიდებს და ბენზოდიაზეპინებს, აღკვე-
თა, ერთდროულად, სახიფათოცაა და ძნელად შესა-
ფასებელიც. მოდიფიცირებული სელექციური სიმ-
ძიმის შეფასება (MSSA), რომელიც დეტოქსიკაციას
ქულებით აფასებს, შეიქმნა აღკვეთის მდგომარეობის
შესაფასებლად და კლიენტის უსაფრთხო დეტოქ-
სიკაციის მიზნით.
გარდა გადაუდებელი სამედიცინო დახმარებისა, აღ-
კვეთისა და დეტოქსიკაციის პროცესი უნდა მოიცავდეს
ემოციურ მხარდაჭერასა და საბაზისო ფიზიკურ დახ-
მარებას, როგორიცაა დასვენება და ფიზიოლოგიური
ჰომეოსტაზის აღდგენა სითხეების, თიამინის, ფო-
ლიუმის მჟავის, მულტივიტამინების, მინერალების,
ამინომჟავების, ელექტროლიტებისა და ფრუქტოზას მე-
შვეობით. მტკიცებულებებზე დაფუძნებული საუკეთესო
პრაქტიკა მოტივაციის გაუმჯობესების, ბიჰევიორული,
კოგნიტურ-ბიჰევიორული, 12 ნაბიჯის ფასილიტაციის,
ჯგუფური ან ფსიქოდინამიკური ინტერპერსონალური
თერაპიების ეფექტიანობას ადასტურებს. ეს აქტივობები,
თვითდახმარების ჯგუფებში მონაწილეობასთან
ერთად, როგორიცაა, მაგალითად, „ანონიმური ალ-
კოჰოლიკები“, ნაყოფიერია მკურნალობის ყველა
ფაზაში. დეტოქსიკაციასთან ერთად, ნელ-ნელა ბევრი
პრობლემა გვარდება, თუმცა დიდი ხნის განმავლობაში
ალკოჰოლის მოხმარებამ შეიძლება ორგანიზმს
შეუქცევადი ზიანი მიაყენოს: ღვიძლის დაავადება,
გულის გადიდება, კიბო, ნერვული სისტემის დაზიანება
და სხვა.167,201,204
საწყისი თავშეკავება
საწყისი თავშეკავებისას ყველაზე ფართოდ გავრცე-
ლებული სამკურნალო საშუალებაა ანტაბუსი® (დისულ-
ფირამი), რომელიც ადამიანს ალკოჰოლის მიღების
შემთხვევაში ცუდად ხდის. მას საწყისი თავშეკავებისას
ალკოჰოლზე დამოკიდებული პირების დასახმარებ-
ლად 6 თვით ან უფრო ხანგრძლივი ვადით იყე-
ნებენ, როცა რეციდივის ალბათობა ყველაზე მა-
ღალია. პაციენტების მხრიდან მედიკამენტური
დაუმორჩილებლობა დისულფირამით მკურნალობის
მთავარი ნაკლია. ბოლო წლების განმავლობაში გაი-
ზარდა სასამართლო სისტემით სანქცირებული იძუ-
ლებითი მკურნალობის პროგრამები. აღდგენა-გამო-
ჯანმრთელების ყველაზე მნიშვნელოვანი კომპონენტი,
ინდივიდუალურ თერაპიასთან ერთად, „ანონიმური
ალკოჰოლიკების“ ან მხარდაჭერის სხვა ჯგუფებში
მონაწილეობაში ალკოჰოლზე დამოკიდებული პირის
წახალისებაა. ერთ-ერთ მეთოდს „90/90 კონტრაქტი“
ჰქვია, სადაც მომხმარებელი ვალდებულია 90 დღის
განმავლობაში „ანონიმური ალკოჰოლიკების“ 90
შეხვედრას დაესწროს.
1996 წელს FDA-მ ალკოჰოლური დამოკიდებულების
მკურნალობის პირველი სამი თვის მანძილზე გამოსა-
ყენებლად ნალტრექსონის (რევია®) ლიცენზირება
მოახდინა, რამაც, სრულფასოვან სამკურნალო პროგ-
რამასთან კომბინირებით, ალკოჰოლური რეციდივი
50-70%-ით შეამცირა. სამწუხაროდ, ნალტრექსონი
უარყოფითად მოქმედებს ღვიძლზე და გადაუდებელი
შემთხვევებისას ოპიოიდურ ტკივილგამაყუჩებლებს
ბლოკავს. ამიტომ, მისი გამოყენება მკაცრი ზედა-
მხედველობის ქვეშ უნდა მოხდეს. მიიჩნეოდა, რომ
აკამპროსატი (კამპრალი®) ლტოლვის შემცირების და
თავშეკავების მხარდაჭერის კუთხით მოკრძალებულ
შედეგს აჩვენებდა.205 თუმცა, სმის პრევენციის საქმეში
ნალტრექსონის, დისულფირამის, პლაცებოსა და
აკამპროსატის შესაფასებლად ჩატარებული საკმაოდ
მკურნალობა 381
ზუსტი კვლევებით დადგინდა, რომ ამ უკანასკნელის
ეფექტიანობა პლაცებოსას არ აღემატება.206
გამოცდილია ბევრი სხვა მედიკამენტი, მათ შორის
ტოპირამატი (ტოპამაქსი®), დოფამინის ბლოკატორი,
რომელიც ალკოჰოლის დაჯილდოება/განმტკიცების
გზებს ახშობს.207 დოფამინის ბლოკირება ხელს
უწყობს წონაში დაკლებას და უკონტროლო ჭამასთან
გამკლავებაშიც გვეხმარება.208
ახლახან ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ კანაბინოი-
დები მიმდებარე ბირთვზე (nucleus accumbens) ზე-
მოქმედებით ალკოჰოლისა და სხვა საშუალებების
განმამტკიცებელი ეფექტების მოდულირებას ახდენს.
როგორც კი ორგანიზმი ალკოჰოლისგან განიწმინდება,
კლინიცისტმა კლიენტი მოხმარებით გამოწვეული ან
მანამდე არსებული ფსიქიატრიული პრობლემების
არსებობაზე უნდა შეამოწმოს (განსაკუთრებით, დეპ-
რესიასა და შფოთვაზე). ყურადღება უნდა მიექცეს
სუიციდის მცდელობებსაც, რადგან ალკოჰოლზე დამო-
კიდებულ პირებში ცხოვრების მანძილზე სუიციდის
რისკი 10%-ს შეადგენს.
„როდესაც ბოლოს რეციდივი დამემართა, ჩემს
სახლში სავარძელზე ვიჯექი და სმაზე საერთოდ
არ ვფიქრობდი. მანამდე შეხვედრებზე დავდიოდა,
მაშინ კი უცებ ავდექი და საკუთარ თავს ვუთხარი,
„უნდა გავიდე და რაღაც დავლიო.“ წავედი ღვინის
მაღაზიაში და ისევ დავიწყე სმა. აი, ასე მოხდა.
არაფერი... და უეცრად სმას იწყებ.“
38 წლის ალკოჰოლზე დამოკიდებული ქალი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
გრძელვადიანი თავშეკავება და
აღდგენა-გამოჯანმრთელება
მკურნალობისას ხშირად შეხვდებით ისეთ ადამიანს,
რომელსაც „მშრალ ლოთს“ ეძახიან. ეს არის ინდივიდი,
რომელიც რეალურად არ სვამს, მაგრამ ქცევა და
აზროვნება ნამდვილი ალკოჰოლდამოკიდებულის
აქვს. ამიტომ, რეციდივის პრევენციის გარდა, ამ
ფაზაზე მკურნალობა დაბნეულობაზე, უმწიფრობასა
და ემოციური იარების მოშუშებაზე უნდა იყოს ორიენ-
ტირებული, რაც ადამიანს მრავალი წლის განმავლო-
ბაში ალკოჰოლის მოხმარებისკენ უბიძგებდა.
ბევრი სამკურნალო ცენტრი თავის სარეკლამო
განცხადებებში აქცენტს 30-დღიანი სიფხიზლის პროგ-
რამებზე აკეთებს, რითაც ფაქტობრივად ამტკიცებს,
თითქოს დეტოქსიკაცია აღდგენის საკვანძო კომპო-
ნენტია და არა ხანგრძლივი პროცესის პატარა
საწყისი ნაბიჯი. არადა ნებისმიერი ადიქციის დროს
აღდგენა-გამოჯანმრთელება სამუდამო, მთელი
ცხოვრების მანძილზე მიმდინარე პროცესია. კვლე-
ვები გვეუბნება, რომ ადიქციის გამომწვევი ყველა
ნარკოტიკული საშუალება ტვინში ისეთ ცვლილებებს
იწვევს, რაც სიფხიზლის შემდეგაც დიდი ხნის განმავ-
382 თავი 6
ლობაში გრძელდება. ეს ცვლილებები მოიცავს
ისეთი დენდრიტებისა და რეცეპტორების რაო-
დენობის ზრდას, რომლებიც სასმელთან დაკავ-
შირებულ ტრიგერებთან გრძელვადიანი მეხსიე-
რების პროცესებით არის დაკავშირებული, რის
გამოც აღდგენა-გამოჯანმრთელების დროს ალკო-
ჰოლზე დამოკიდებული პირი მუდმივად რეცი-
დივის რისკის ქვეშაა.209,210 აქედან გამომდინარე, რე-
ციდივის პრევენციის გეგმის შემუშავება − საჭირო
ინსტრუმენტების იდენტიფიცირება და უწყვეტი სიფ-
ხიზლის უზრუნველსაყოფად მათი გამოყენება − ამ
ფაზის კრიტიკულად მნიშვნელოვანი ამოცანაა.
რეციდივის პრევენციის პროცესზე ჩინებული ნაშ-
რომები აქვთ დაწერილი ისეთ კლინიცისტებსა და
ავტორებს, როგორებიც არიან ტერი გორსკი და
ერნი ლარსენი. ეს ტექსტები ძალიან წაადგებათ
როგორც აღდგენა-გამოჯანმრთელების გზაზე მდგარ
ალკოჰოლდამოკიდებულებს, ასევე მკურნალობის
დარგის სპეციალისტებსაც.100,211
ფსიქოდელიური ნივთიერებები
მკურნალობაში ჩართულ ადამიანთა დიდი უმრავ-
ლესობა, რომელიც ისეთ ფსიქოდელიურ ნივთიე-
რებებს მოიხმარს, როგორიცაა LSD, MDMA და ჰალუ-
ცინოგენური სოკოები, 24 წელზე უმცროსი ასაკის
თეთრკანიანი მამაკაცია. მარიხუანას მომხმარებელთა
უმრავლესობაც 24 წლამდე ასაკის მამაკაცები არიან,
მხოლოდ, ეთნიკურად უფრო თანაბრად გადა-
ნაწილებული.164
ბევრი ფსიქოდელიური საშუალება ისეთი ფსიქიკური
მდგომარეობების იმიტირებას ახდენს, როგორიცაა,
მაგალითად, შიზოფრენია. ამიტომ, პირველი ვიზი-
ტისას კლინიცისტს ან მიმღების კონსულტანტს მხო-
ლოდ წინასწარი დიაგნოზის დასმა შეუძლია და,
საბოლოო დიაგნოზის დასმამდე კლიენტის გამო-
ფხიზლებას უნდა დაელოდოს − ჩვეულებრივ, მედი-
კამენტური ჩარევის გარეშე. თუმცა, თუ კლიენტი
საკუთარ თავს საფრთხეს უქმნის, ამ დროს ანტი-
ფსიქოზურ და დამამშვიდებელ პრეპარატებს, ან
სხვა მედიკამენტებსაც იყენებენ-ხოლმე. მართალია,
ამ ჯგუფის ზოგიერთ საშუალებას, მაგალითად, გამა
ჰიდროქსიბუტირატს (GHB), ფენციკლიდინს (PCP),
კეტამინსა და მარიხუანას მეტ-ნაკლები ინტენსივობის
ფიზიკური დამოკიდებულების პოტენციალი გააჩნიათ,
მათი უმრავლესობა ყოველდღიურ, ქრონიკულ
კომპულსურ ავადმოხმარებას არ იწვევს. შესაბამისად,
ფსიქოდელიური საშუალებების ავადმოხმარების
მკურნალობა უფრო ხშირად ნივთიერებებით გამო-
წვეულ აშლილობებზე (ინტოქსიკაცია ან ფსიქიკური
აშლილობა), ოჯახურ ურთიერთობებსა და სოციალურ
ასპექტებზეა ფოკუსირებული.
ცუდი გამოცდილება (მწვავე
შფოთვითი რეაქციები)
LSD-ის ან სხვა ფსიქოდელიური ნივთიერებების დოზა,
გარემო, და მომხმარებლის ფსიქიკური და ფიზიკური
მდგომარეობა განაპირობებს ამ ჯგუფის ნივთიერებების
მოხმარებაზე რეაქციას (ე.წ. გამოცდილება ან
„მოგზაურობა“ [trip]). გამომდინარე იმ ეფექტიდან,
რასაც ფსიქოდელიური ნივთიერებები ტვინის ემოციურ
ცენტრზე ახდენენ, მომხმარებელი ეიფორიისა და
პანიკისკენ მიდრეკილი ხდება. როგორც ახალბედა,
ასევე „ვეტერან“ მომხმარებელს, LSD-ის ან სხვა
ფსიქოდელიური ნივთიერებების დიდი დოზის მიღების
შემდეგ, შეიძლება აღენიშნებოდეს მწვავე შფოთვა,
პარანოია და კონტროლის დაკარგვის შიში, ან
განდიდების შეგრძნება, რაც სახიფათო ქცევას იწვევს.
„LSD-ის მოხმარება ჯერ კიდევ მე-8 კლასში დავიწყე
და საკმაოდ ბევრს მოვიხმარდი; ერთ ღამეს, როცა
15 წლის ვიყავი, ძალიან დიდი დოზა მივიღე, გარეთ
გავედი და ხელი გავიჭერი. დიდი ჭრილობა მივიყენე
ხელზე, ტანსაცმელი გავიხადე და ქუჩაში შიშველი
გავიქეცი. „გავისეირნე“, მოკლედ რომ ვთქვათ. ამის
მერე რეაბილიტაციაზე წავედი. ოთხი დღე ვიწექი
საავადმყოფოში.“
LSD-ის ყოფილი მომხმარებელი
მწვავე შფოთვითი რეაქციების დროს მკურნალობა
პაციენტის დამშვიდებით უნდა დაიწყოთ. ეს მშვიდად,
ხმის აწევის გარეშე უნდა გააკეთოთ და არც ის უნდა
ანახოთ, რომ გეშინიათ. ერიდეთ მკვეთრ მოძრაობებს
და პაციენტს მოძრაობის თავისუფლება მიეცით, რათა
მან თავი შებოჭილად არ იგრძნოს.
ARRRT-ის დამშვიდების ტექნიკის გამოყენებისას ორ
საკითხს უნდა მიაქციოთ ყურადღება (ცხრილი 6-3):
პირველი, თუ მომხმარებელს მძიმე სამედიცინო,
ფსიქიკური ან ემოციური რეაქციები აქვს და
დამშვიდების ტექნიკაზე არ რეაგირებს, სამედიცინი
ინტერვენციის საჭიროება დგება. წაიყვანეთ პაციენტი
საავადმყოფოში ან გამოიძახეთ ამ სახის რეაქციების
მართვის გამოცდილების მქონე მედპერსონალი.
მეორე, მართალია, ფსიქოდელიური ნივთიერე-
ბებით გამოწვეული შფოთვითი რეაქციების უმრავ-
ლესობა ARRRT-ის დამშვიდების ტექნიკის მიმართ
მგრძნობიარეა, თუმცა, PCP-სა და კეტამინს მოუ-
ლოდნელი ძალადობრივი რეაქციის ან აგრე-
სიული ქცევის გამოწვევა შეუძლია. გამოიჩინეთ
სიფრთხილე, თუ ეჭვობთ, რომ რომელიმე ამ საშუა-
ლებით გამოწვეულ ფსიქოტურ შეტევასთან გაქვთ
საქმე.
ცხრილი 6-3 მწვავე შფოთვითი რეაქციების მართვა
ავტორმა მწვავე შფოთვით რეაქციებთან, ე.წ. ცუდ
„მოგზაურობასთან“ გასამკლავებლად ARRRT-ის შემდეგი
რეკომენდაციები შეიმუშავა:
A (Acceptance) მიმღებლობა. პირველ რიგში მომხმა-
რებლის ნდობა მოიპოვეთ.
R (Reduction of Stimuli) სტიმულების შემცირება. კლიენ-
ტისთვის მშვიდი, უსაფრთხო გარემო უზრუნველყავით.
R (Reassurance) დარწმუნება. უთხარით, რომ "ცუდი
მოგზაურობა" ჰქონდა და დაარწმუნეთ, რომ
უსაფრთხო ადგილასაა, კარგ ადამიანებთან და ცუდი
არაფერი ემუქრება.
R (Rest) დასვენება. დაეხმარეთ, რომ მოეშვას; გამო-
იყენეთ სტრესის შემცირების ის მეთოდები, რომლებიც
გონების დამშვიდებას უწყობს ხელს.
T (Talk-down) დამშვიდება. ესაუბრეთ მშვიდობიან,
უსაფრთხო თემებზე; თავი აარიდეთ ისეთ საკითხებს,
რომლებსაც შფოთვის გაძლიერება ან ძლიერი
რეაქციის გამოწვევა შეუძლია.
მდგომარეობა, რომელიც ცნობილია, როგორც ჰალუ-
ცინოგენური აღქმის მდგრადი აშლილობა (HPPD),
წარმოადგენს ჰალუცინოგენების სიმპტომების გამოვ-
ლენას მაშინაც კი, როცა ინდივიდს მსგავსი საშუალება
მიღებული არა აქვს. მკურნალობის ერთ-ერთი მეთოდი,
რომელმაც გარკვეული შედეგი აჩვენა, არის ისეთი
ძლიერი ბენზოდიაზეპინების გამოყენება, როგორიცაა,
მაგალითად, კლონაზეპამი, რომელიც HPPD-ის
სიმპტომებს ასუსტებს.212
მარიხუანა, LSD და ზოგიერთი „კლუბური ნარკოტიკი“
(MDMA, ექსტაზი, GHB, კეტამინი) მოხმარებლებში
ადიქციურ ქცევას იწვევს. თუმცა ეს ხშირად იკურნება
ტრადიციული კონსულტირებით, ცნობიერების ამაღ-
ლებისა და თვითდახმარების ჯგუფების მეშვეობით.
მარიხუანას და GHB-ის ფიზიკური დამოკიდებულების
გამოწვევა შეუძლია, რასაც შეიძლება მოჰყვეს ისეთი
აღკვეთის სიმპტომები, რომლებიც მედიკამენტურ
კონტროლს საჭიროებს (განსაკუთრებით GHB-ზე და-
მოკიდებულების შემთხვევაში). GHB-ის აღკვეთის
სინდრომი თავისი ხანგრძლივი სიმპტომებით ალკო-
ჰოლურ („თეთრი ცხელებისა“ და გულყრების
ჩათვლით) და ბენზოდიაზეპინებზე ან დამამშვიდებელ-
საძილე საშუალებებზე დამოკიდებულებას ჰგავს.213
LSD-ისა და MDMA-ის ქრონიკული, ყოველდღიური
ავადმოხმარება უფრო სტიმულატორების ადიქციას
წააგავს, რადგან ამ დროს ფსიქოდელიურ ეფექტებზე
ტოლერანტობა უკვე რამდენიმე დღეში წარმოიქმნება.
მკურნალობა 383
 30
ალკოჰოლზე მხოლოდ და მარიხუანა/ჰაშიშზე დამოკიდებულების
25
მკურნალობა ასაკობრივ ჭრლში - 2010

მხოლოდ ალკოჰოლი
20
მარიხუანა/ჰაშიში

15
%

10

0
12–14 15–17 18–19 20–24 25–29 30–34 35–39 40–44 45–49 50–54 55–59 60–64 65+
ასაკი სამკურნალოდ მომართვისას
დიაგრამა 6-5
რადგან ალკოჰოლური დამოკიდებულება უფრო გვიან ყალიბდება, ვიდრე სხვა ნივთიერებაზე დამოკიდებულება, ამიტომ ასეთი პაციენტები
მკურნალობაში უფრო გვიან ერთვებიან, მეტწილად 45 წლის ასაკიდან.
მარიხუანას მოხმარების გამო სამკურნალო პროცესში ჩართულთა დიდი უმრავლესობა 30 წელზე უფრო ახალგაზრდაა. სამკურნალოდ
მომართვიანობის ნახევარზე მეტი სასამართლოს მანდატითაა.
TEDS, 2012

მარიხუანა ფარგლებში ნარკოტიკებთან ბრძოლის სამმართვე-

1980-იანი წლებიდან მოყოლებული, მარიხუანაზე
დამოკიდებულების გამო მკურნალობაში ჩართული
ადამიანების რაოდენობა სტაბილურად იზრდება.
ამაში დიდი წვლილი შეიტანა სასამართლოს მიერ
სანქცირებულმა რეფერალებმა (დიაგრამა 6-5),
რაზეც მკურნალობის 56% მოდის, თუმცა, ამასთანავე,
იზრდება საკუთარი ინიციატივით ჩართულების (თვით-
რეფერირების) რიცხვიც.164 აქედან ჩანს, რომ მარი-
ხუანაზე დამოკიდებულების პრობლემის მზარდ
ხასიათს აღიარებს როგორც კანონი, ასევე თავად
მომხმარებლებიც. ბევრი მკვლევარისთვის ეს ფაქტი იმ
მოსაზრების საწინააღმდეგოდ მეტყველებს, რომლის
თანახმადაც მარიხუანა, ასე ვთქვათ, „კეთილთვისებიანი“
ნარკოტიკული საშუალებაა.
მარიხუანაზე დამოკიდებულების ზრდაში თავისი წვლი-
ლი შეაქვს ქუჩაში ადვილად ხელმისაწვდომ მარიხუანას,
რომელშიც THC (ტეტრაჰიდროკანაბინოლი) მაღალი
შემცველობითაა. დიდწილად იგივე მექანიზმით, რო-
გორც ოპიუმის ჰეროინად, კოკას ფოთლების კი კო-
კაინად გარდაქმნა დაჯილდოება/განმტკიცების რეაქ-
ციას აძლიერებს და ტვინში ქიმიურ პროცესებს ცვლის,
THC-ის 8-14%-იანი შემცველობის სინსემია ((Sinsemilla,
კულტივირებული კანაფი) გრძელვადიანი მომხმა-
რებლისთვის რისკს შეიცავს. ბევრი მომხმარებელი
ამ რისკს უგულებელყოფს იმით, რომ „სუსტ ნაფაზს
არტყამს,“ მაგრამ ამ დროს ტოლერანტობა უფრო
სწრაფად ვითარდება. 1976 წლიდან მისისიპის უნი-
ვერსიტეტის მარიხუანას მონიტორინგის პროექტის
ლოს მიერ ამოღებული მარიხუანას ქიმიური შემად-
გენლობის ანალიზი უტარდება. მათი მონაცემებით
THC-ის საშუალო კონცენტრაცია 4.8%-იდან 2003
წელს 10.1%-მდე გაიზარდა 2008 წელს.214 კლინიკური
გამოცდილება, ისევე როგორც უამრავი კვლევა,
გვიჩვენებს, რომ მარიხუანას ნამდვილი ადიქციური
სინდრომის გამოწვევა შეუძლია, რომელიც როგორც
ფიზიკურ, ასევე ემოციურ დამოკიდებულებას მოიცავს.
„მე არ ვამბობ, რომ ნებისმიერ მომენტში ავიღებ და
დავანებებ თავს მოწევას. მაგრამ, რომ მდომოდა,
შეწყვეტა შემეძლო. არ ვამბობ, რომ დანებება
შემეძლო. ნამდვილად არ შემიძლია ავდგე და დავა-
ნებო თავი. შემიძლია არ მოვწიო, ალბათ, ასე, სამი
დღე, მაგრამ მერე მაინც უნდა მოვწიო. ამის მერე, ასე
3-4 დღე კიდევ შემიძლია არ მოვწიო, მერე კი მაინც
მოვწევ. მაგრამ, ეს რაღაც ძალისხმევას მოითხოვს.“
33 წლის მარიხუანას ქრონიკული ავადმომხმარებელი
აღკვეთის ფიზიკური სიმპტომები, მართალია, საკმაოდ
არაკომფორტულია, მაგრამ სამედიცინო მკურნალობას
იშვიათად მოითხოვს. ეს სიმპტომები მოიცავს ძილისა
და მადის სერიოზულ დარღვევებს, თავის ტკივილს,
გაღიზიანებას, შფოთვას, ემოციურ დეპრესიას და სუსტ
ტრემორს ან კუნთოვან დისკომფორტს. ლტოლვა
თავშეკავების შემდეგ თვეები და ზოგჯერ წლებიც კი
გრძელდება. ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი, რის გამოც
ადამიანები აღკვეთის სიმპტომების არსებობას უარ-
ყოფენ, ის არის, რომ ის თავს მოხმარების შეწყვეტიდან

384 თავი 6
დღეების ან კვირების შემდეგ იჩენს ხოლმე. მა-
რიხუანა ფართოდ აღწევს სხეულის ქსოვილებში,
განსაკუთრებით ცხიმოვან ქსოვილში, რაც ორგანიზმში
მისი ხანგრძლივი ვადით დარჩენას განაპირობებს.
მარიხუანას მომხმარებელთა შარდის ანალიზი
პოზიტიურ შედეგს სამი კვირიდან რამდენიმე თვემდე
პერიოდის განმავლობაში აჩვენებს.
„მას შემდეგ, რაც მოწევა შევწყვიტე, სამი თუ ოთხი
თვე დამჭირდა ბურუსიდან საბოლოოდ რომ გამო-
სვულიყავი და რეალურად გამეგო, გარშემო რა
ხდებოდა... კიდევ ერთი თვე გარემოსთან ადაპტი-
რებისთვის დამჭირდა და მხოლოდ ამის შემდეგ
დავიწყე ნამდვილი ცხოვრებით ტკბობა.“
28 წლის მარიხუანას კომპულსური მწეველი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
მარიხუანას ავადმოხმარების ან მასზე დამოკიდებულე-
ბის მკურნალობა იგივე გზებით ვითარდება, როგორც
ალკოჰოლიზმის, იმის გამოკლებით, რომ მარიხუანას
აღკვეთისა და დამოკიდებულების სამკურნალოდ რეკო-
მენდებული კონკრეტული მედიკამენტები არ არსებობს.
ამჟამად რამდენიმე მედიკამენტი გამოიყენება კანაფით
გამოწვეული აშლილობის სამკურნალოდ. მათ შორისაა
ბუპრენორფინი, დივალპროექსი, ნეფაზოდონი, თუმცა,
მათი გამოყენება დაშვებული არ არის FDA-ის მიერ. 2013
წელს დაადგინეს, რომ ტვინში არსებული ბუნებრივი
ნივთიერება − კინურენის მჟავა ახშობს ტვინში THC-ით
გამოწვეულ ეფექტებს. ზოგი ფიქრობს, რომ ეს ფაქტი
შეიძლება მნიშვნელოვანი აღმოჩნდეს მარიხუანაზე
დამოკიდებულების მკურნალობისას ლტოლვების და
რეციდივის აღსაკვეთად.
ფსიქოსოციალური ინტერვენციები, ცნობიერების ამაღ-
ლება და თანასწორთა მხარდაჭერა თავშეკავების შენარ-
ჩუნებისა და რეციდივის პრევენციის ყველაზე ეფექტიანი
საშუალებებია. ამ დროს ეფექტიანი ფსიქოსოციალური
ინტერვენციებია მოტივაციური გაძლიერების თერაპია
და გამკლავების უნარების განვითარება რეციდივის
პრევენციის ინტენსიურ თერაპიასთან ერთად.167 მა-
რიხუანაზე დამოკიდებულების მკურნალობის მიმართ
დამოკიდებულება ჯერ კიდევ ამბივალენტურია, რად-
გან საზოგადოების დიდი ნაწილი „პლანს“ კვლავ
არაპრობლემურად მიიჩნევს, მომხმარებლები კი
მკურნალობაში ჩაბმული „კოლეგების“ რეაქციას
გადამეტებულად თვლიან. ეს ხშირად ძირს უთხრის
მკურნალობის პროცესს. გარდა ამისა, 12 ნაბიჯის
პროგრამები და თანასწორთა მხარდაჭერის სხვა
სისტემები, რომლებიც სხვა ადიქციების მკურნალობაში
ფასდაუდებელია, მარიხუანას მკურნალობის სფეროში
სრულად განვითარებული ჯერ არ არის, თუმცა
„ანონიმური მარიხუანას მომხმარებლების“ მოძრაობა
მთელი მსოფლიოს მასშტაბით ძლიერდება.
ნეიროტრანსმიტერ ანანდამიდზე მიმდინარე კვლევები,
რომელზეც მარიხუანა ყველაზე მეტად ზემოქმედებს,
სხეულსა და ფსიქიკაზე მისი ეფექტების ბუნების შე-
სახებ ინფორმაციას გვაწვდის და შეიძლება ისეთი
მედიკამენტების შექმნამდე მიგვიყვანოს, რომლებიც
მოკლე და გრძელვადიან თავშეკავებას უწყობს
ხელს. უკვე შექმნილია ანანდამიდის ანტაგონისტი
SR141716A, რომელსაც მარიხუანას აღკვეთის სინდ-
რომის შესასწავლად იყენებენ, რადგან ის მარიხუანას
ზემოქმედებას თითქმის მყისიერად ბლოკავს, ყო-
ველ შემთხვევაში − დროებით მაინც. მისი ქიმიური
სახელწოდებაა რიმონაბანტი, ხოლო შემუშავებაში
მყოფი პრეპარატების სავაჭრო სახელდება −
აკომპლია® და ზიმულტი.® მართალია, SR141716A ევ-
როპაში 2006 წლიდან წონაში დაკლებისა და დიაბეტის
სამკურნალოდ არის ლიცენზირებული, მაგრამ მძიმე
დეპრესიისა და სუიციდური ფიქრების გვერდითი ეფექ-
ტების გამო, აშშ-ში 2007 წელს მას ლიცენზირებაზე უარი
ეთქვა, 2009-ში კი მისი ლიცენზია ევროპაშიც შეაჩერეს.
მიუხედავად ამისა, მრავალი ვებსაიტი ამ პრეპარატით
ინტერნეტში ახლაც ვაჭრობს.
საინჰალაციო საშუალებები
საინჰალაციო საშუალებების (ინჰალანტები) ავად-
მომხმარებლების მკურნალობა საშუალებაზე წვდომის
დაუყოვნებლივ აღკვეთას გულისხმობს, რაც ისეთი
სახიფათო ეფექტების გაღრმავების პრევენციას ახდენს,
როგორიცაა ტვინში ჟანგბადის ნაკლებობა, სასუნთქი
სისტემის დაზიანება და უბედური შემთხვევებისას მი-
ღებული ტრავმები. ინჰალანტებით გამოწვეული დე-
ლირიუმის საწყისი მკურნალობა დარწმუნებას და მშვიდ,
არამასტიმულირებელ გარემოს მოიცავს. აუცილებელია
პაციენტების მონიტორინგი პოტენციურ თანმდევ
ფსიქიატრიულ აშლილობებზე, რამაც შეიძლება ფსი-
ქოზისა და სუიციდური დეპრესიის მკურნალობაზე გა-
მიზნული ანტიფსიქოზური მედიკამენტების გამოყენება
მოითხოვოს. ბევრმა ინჰალანტმა შეიძლება იმის
ანალოგიური ფიზიკური დამოკიდებულება გამოიწვიოს,
რასაც დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები იწვევს.
საჭიროა კლიენტების მონიტორინგი აღკვეთის თან-
მდევ კრუნჩხვებზე და, საჭიროებისამებრ, სათანადო
ანტიკონვულსიური პრეპარატებით მკურნალობა.
თითოეულ ინჰალანტს მისთვის დამახასიათებელი
ფიზიკური ტოქსიკური ეფექტი აქვს, რამაც შეიძლება
გულის, ღვიძლის, ფილტვების, თირკმელებისა და
სისხლის დაავადებები გამოიწვიოს. აუცილებელია სიმპ-
ტომების შესწავლა და მკურნალობა. ამ ნივთიერებებს
განმამტკიცებელი თვისებები აქვს, შეუძლია ფსიქიკური
დამოკიდებულების გამოწვევა და ხშირად გრძელ-
ვადიან ფსიქოსოციალურ ინტერვენციებს მოითხოვს,
რომლებიც რეციდივის ადიქციაში გადაზრდის
პრევენციაზე უნდა იყოს გამიზნული.
იმის გამო, რომ ბევრი ინჰალანტი მოზარდებისთვის
ადვილად ხელმისაწვდომია, ავადმომხმარებლების
უმრავლესობა 20 წლამდე ასაკისაა. ინჰალანტებთან
დაკავშირებული პრობლემების გამო მკურნალობაში
ჩართულების თითქმის ერთ მესამედს ეს საშუალება 12
მკურნალობა 385
წლამდე ჰქონდა მოხმარებული, კიდევ მესამედს კი − 13
წლამდე.164 მკურნალობის კუთხით ეს იმას ნიშნავს, რომ
მხედველობაშია მისაღები, ასევე, განვითარებასთან
დაკავშირებული მნიშვნელოვანი პრობლემებიც. მკურ-
ნალობის სფეროს სპეციალისტები იმასაც ამბობენ,
რომ უფრო საჭიროა ამ კონტინგენტის − ე.წ. „ტოქ-
სიკომანების“ აბილიტაცია, ვიდრე რეაბილიტაცია.
მკურნალობაში ჩართული ინჰალანტების ავადმომხმა-
რებელთა ორი მესამედი სხვა საშუალების მოხმარე-
ბასაც აღიარებს, ძირითადად მარიხუანას და ალკო-
ჰოლის. ასეთი სტატისტიკა „ტოქსიკომანების“ სხვა
საშუალებებთან დაკავშირებულ პრობლემებზე შემოწ-
მების საჭიროებაზე მეტყველებს.
ქცევითი ადიქციების მკურნალობა
აშკარაა, რომ ქცევითი ადიქციები თავის ტვინის იგივე
რეაქციებს ეფუძნება, როგორსაც ნარკოტიკული
საშუალებებით გამოწვეული დამოკიდებულება. ეს
არის ადიქციის მიმართ გენეტიკური წინაგანწყობა, ანუ
მოცემულობა, რომელიც პირს კომპულსური ქცევის და
ამ ქცევით მიღებული სიამოვნების განმტკიცების მიმართ
მიდრეკილს ხდის. 2013 წელს გამოცემულ ფსიქიკური
აშლილობების დიაგნოსტიკურ და სტატისტიკურ
ცნობარში (DSM-5) „ადიქცია და მასთან დაკავშირებული
აშლილობების“ ნუსხაში შეყვანილია მხოლოდ ერთი
ქცევითი დამოკიდებულება − აზარტულ თამაშებზე
დამოკიდებულება (გემბლინგი). კომპულსური საყიდ-
ლებზე სიარული, სექსი, ინტერნეტის მოხმარება
და სხვა ქცევითი დამოკიდებულებები კვლავ შეს-
წავლის საგანია, რათა სამომავლოდ შეიტანონ „ნივ-
თიერებებთან დაკავშირებულ და ადიქციური აშლი-
ლობების“ ნუსხაში. ქცევითი დამოკიდებულება ისეთივე
ინტენსივობის ინტერვენციებსა და მკურნალობას
საჭიროებს, როგორსაც ნივთიერებათა მოხმარებით გა-
მოწვეული აშლილობები. ზოგი ფიქრობს, რომ კვებითი
აშლილობებიც (ანორექსია, ბულიმია და უკონტ-
როლო კვება) ასევე ქცევით აშლილობებში უნდა იყოს
რეკლასიფიცირებული.
იმის გამო, რომ ქცევითი ადიქციები ჯერ ისე დეტა-
ლურად შესწავლილი არ არის და არც შესაბამისი
სამკურნალო პრაქტიკაა ისე განვითარებული, რო-
გორც ნივთიერებათა ავადმოხმარებისა, ამ სფე-
როში ნაკლები კვლევაა ჩატარებული და შეიმჩნევა
სამკურნალო დაწესებულებებისა და კვალიფიციური
პერსონალის დეფიციტი. ფსიქიკური ჯანმრთელობის
დაწესებულებებთან ერთად, ამ სფეროში მკურნალობა
თვითდახმარებისა და 12 ნაბიჯის მხარდამჭერი ჯგუ-
ფების განვითარებით შემოიფარგლება. მიუხედავად
იმისა, რომ ზოგიერთ შტატში ქცევითი ადიქციების
სამკურნალო პროგრამები მუშაობს, ასეულობით ათასი
დამოკიდებული პირი კვლავ დახმარებას საჭიროებს.
386 თავი 6
აზარტული თამაშის აშლილობა
DSM-5 ცვლის პრობლემური, კომპულსური და პათო-
ლოგიური აზარტული თამაშის აღნიშვნას ერთი საერთო
სახელწოდებით „აზარტული თამაშის აშლილობა“
(gambling disorder), რომელსაც აქვს მსუბუქი (დია-
გნოსტიკური კრიტერიუმით 4-5), ზომიერი (6-7) და მძიმე
(8-9) ფორმები. რადგან უწინდელი აღნიშვნები კვლავ
გამოიყენება, მათ ქვემოთაც ვიხმართ აშლილობის
აღსაწერად.
ამერიკელებმა გასულ წელს სლოტისა და პოკერის
აპარატებთან, პოკერის, კამათლისა და რულეტის
მაგიდებთან, ტოტალიზატორებსა და ლატარიიის 38
საშტატო გათამაშებაში $60-70 მილიარდი წააგეს.
კომპულსურ აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულ
პირთა რიცხვი ბოლო წლებში რადიკალურად გაი-
ზარდა, რასაც ხელი შეუწყო აზარტული თამაშების
გავრცელებამ ყველა შტატში, იუტასა და ჰავაის
გარდა. სათამაშო დაწესებულებების თვალშისაცემი
ხელმისაწვდომობა ხელს უწყობს პრობლემის გაღრ-
მავებას, მოთამაშეთა რაოდენობის ზრდას და მკურ-
ნალობის დროს მრავალი რეციდივის წარმოქმნას.
ერთმა გრძელვადიანმა კვლევამ აჩვენა, რომ აიოვას
შტატის მცხოვრებთა ხვედრითი წილი, რომლებიც
აზარტული თამაშის პრობლემას უჩიოდნენ, მას შემდეგ,
რაც აზარტული თამაშის ხელმისაწვდომი გახდა, ექვს
წელში 1.7%-იდან (1989) 5.4%-მდე (1995) გაიზარდა;
ამჟამად კი, სავარაუდოდ, სამჯერ ან ოთხჯერ მეტი
იქნება.215 სხვა კვლევის თანახმად, პათოლოგიური
მოთამაშეების სავარაუდო რაოდენობა 2002 წელს
3.6 მილიონი იყო, რასაც ხელი შეუწყო სათამაშო
ობიექტების გავრცელებამ.216 სათამაშო ინდუსტრიის
მონაცემებით, მათი შემოსავლის 25-40% კომპულსურ
ან პრობლემურ მოთამაშეებზე მოდის, რომლებიც
მათი მომხმარებლების 6-8%-ს შეადგენენ. ზოგიერთი
აზარტული თამაშისთვის ეს რიცხვი, სავარაუდოდ,
კიდევ უფრო მაღალი იქნება (მაგალითად, ორეგონში
ასეთია პოკერის აპარატები, რომლებზეც მოსახლეობის
7% ამ თამაშიდან მიღებული შემოსავლის 60-80%-
ის გენერირებას ახდენს). აზარტულ თამაშებთან
დაკავშირებული კიდევ ერთი პრობლემა ის წარ-
მოდგენაა, რომ პრობლემურიც და პათოლოგიური
მოთამაშეებიც თვლიან, რომ „ეს მხოლოდ ფულის
მოგება-წაგების პრობლემაა და არა ადიქცია".
„რენოში „ანონიმური მოთამაშეების“ შეხვედრაზე
მოვხვდი და იქ, დაახლოებით, 50 კაცი იყო. ყველაზე
ხანგრძლივი თავშეკავება, რაც ამ შეხვედრაზე
დაფიქსირდა, ოთხ თვეს არ სცდებოდა. ასეთ
შეხვედრებზე სხვა შტატებშიც მიმიღია მონაწილეობა
და იქ ბევრს მრავალწლიანი თავშეკავება ჰქონია.
ერთადერთი განსხვავება ის არის, რომ ქ.რენოში
აზარტულ თამაშებს ყველა კუთხე-კუნჭულში წააწყ-
დებით. გარშემო ყველგან ცდუნებაა.“
44 წლის კომპულსური მოთამაშე, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
საზოგადოებას უჭირს იმის აღიარება, რომ კომპულსური
აზარტული თამაში ისეთივე სერიოზული პრობლემაა,
როგორც ნებისმიერი სახის წამალდამოკიდებულება,
ხოლო იმ დაწესებულებების რაოდენობა, რომლებიც
ამ სახის ადიქციას მკურნალობს, საგანგაშოდ მცირეა.
კომპულსური აზარტული თამაში აღწერილია, როგორც
ადიქციის ერთ-ერთი ყველაზე სუფთა ფორმა, რადგან
აქ მხოლოდ ერთი სუბსტანცია ფიგურირებს − ფული.
სანამ გამანადგურებელი შედეგის პირისპირ არ
აღმოჩნდება, მოთამაშეების უმრავლესობა განკურნებას
არ ცდილობს, რომ არაფერი ვთქვათ სერიოზული
პრობლემის არსებობის აღიარებაზე. ამ დროს, ჩვეუ-
ლებრივ, აუცილებელია გარე ინტერვენციები, გან-
საკუთრებით, სამართლებრივ პრობლემებთან
ასოცირებული (მაგ., დაკავება გაფლანგვისთვის ან გა-
კოტრებულად გამოცხადებისთვის).217
„კომპანიისგან კრედიტით ავეჯი ვიყიდე და წესით,
ვალის გასტუმრება არ უნდა გამჭირვებოდა. ცოტა
გადავიხადე კიდეც. შემდეგ გამომიგზავნეს წერილი,
სადაც უფრო დიდ კრედიტს მთავაზობდნენ. მეც
დაუყოვნებლივ ავიღე. მერე წავედი, გავყიდე ავეჯი
და ვიყიდე უფრო მეტი, საბოლოოდ კი ყველაფრის
გაყიდვა მომიწია.“
74 წლის ტოტალიზატორის მოთამაშე, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ლას ვეგასის ჩარტერული საავადმყოფო, რომელიც
კომპულსურ მოთამაშეებს მკურნალობს, აღკვეთის
ისეთივე სიმპტომებს აფიქსირებს, როგორიც პაციენტებს
ალკოჰოლიზმის დროს აღენიშნებათ: მოუსვენრობა,
გაღიზიანებადობა, ბრაზი, მუცლისა და თავის
ტკივილი, დიარეა, ცივი ოფლი, უძილობა, ტრემორი,
კეთილდღეობის დაკარგვის პათოლოგიური შიში და,
რაც ყველაზე მთავარია, თამაშის ინტენსიური სურვილი.
„მე არ მინდა, აქ ვიჯდე და ვინმეს არარეალურ
ამბებს ვუყვებოდე. თამაში მენატრება. ჯერ კიდევ
მენატრება. ის ისეთ გრძნობებს აღძრავს, როგორიცაა
ძალაუფლება და კმაყოფილება. ვისწავლე, როგორ
უნდა ვუმკურნალო ამას და როგორ მოვერიო,
მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ყველაფერი უკანაა
მოტოვებული.“
42 წლის კომპულსური მოთამაშე, რეციდივით
კომპულსური აზარტული თამაშის შეფასების სტანდარ-
ტული ტესტია South Oaks Gambling Screen, რომელიც,
ჩვეულებრივ, სიღრმისეულ შესწავლას ახდენს და
ფორმალური დიაგნოზი გამოაქვს. ბოლო 30 წლის
მანძილზე შემუშავებული მკურნალობის მეთოდები
მოიცავს თვითდახმარების ჯგუფებს, როგორიცაა,
მაგალითად, „ანონიმური მოთამაშეები“.218
„აქ მთავარი პრობლემაა ჩვეულებრივი ადამია-
ნისთვის შესამჩნევი ისეთი ინდიკატორების არარ-
სებობა, როგორიცაა, მაგალითად, ნაბახუსევი, მწვავე
ინტოქსიკაცია, მორფოლოგიური ან ორგანიზმში
სითხის შემადგენლობის ცვლილებები. აქ ინდი-
კატორებია ფსიქოლოგიური, სოციოლოგიური და,
რა თქმა უნდა, ფინანსური საკითხები. ამ საკითხების
ცოდნის გარეშე, ჩვეულებრივ, დიაგნოზის დასმაც კი
შეუძლებელია.“
ჯოზეფ პურში, ექიმი-ფსიქიატრი
„ანონიმური მოთამაშეები“ (Gamblers Anonymous)
მისდევს „ანონიმური ალკოჰოლიკების“ ანალოგიურ
12 ნაბიჯის პროგრამას. გარდა ამისა, ის მოიცავს
სპონსორებს, ჯგუფურ შეხვედრებს, სრული თავშეკავების
პირობის დადებას, საკონტაქტო ინფორმაციას და
მოთამაშის მხარდაჭერის აქტივობებს, განსაკუთრებით
საწყისი 90-დღიანი ფაზის განმავლობაში. დახმარების
ჯგუფებია, ასევე, Gam-Anon კომპულსური მოთამაშეების
ოჯახებისთვის და Gam-A-Teen პათოლოგიური
მოთამაშეების თინეიჯერი შვილებისთვის.
„ანონიმური მოთამაშეების“ შეხვედრებზე სიარული
იმ ადამიანების გაცნობაში დამეხმარა, რომლებმაც
იგივე პრობლემები გამოიარეს, რაც მე. ვხედავდი,
როგორ ნანობდნენ, რომ თამაშს ჩემს ასაკში არ
შეეშვნენ, რაც იმ უბედურებებს ააცილებდა თავიდან,
რაც მოგვიანებით შეემთხვათ.“
21 წლის კომპულსური მოთამაშე, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
კომპულსური აზარტული თამაშის მკურნალობის
ერთ-ერთი მთავარი საკითხია პაციენტების დახმარება
მოგების შანსებზე ირაციონალური ფიქრების
დაძლევაში, რადგან ბევრ მათგანს არ შეუძლია იმ
ფაქტის აღიარება, რომ კაზინოები, ლატარიები,
რბოლები და პოკერის აპარატები მათი ჯიბიდან ფულის
ამოღებაზეა გამიზნული. რაც უფრო მეტს თამაშობენ,
მით უფრო მეტს აგებენ; ხოლო თუ რაიმეს იგებენ,
კომპულსურად ისევ უკან, თამაშში დებენ. თითქმის
ყველა პათოლოგიურ მოთამაშეს სწამს, რომ სათამაშო
აპარატების კომპიუტერული ჩიპების გაცურებას შეძლებს
და ალბათობის კანონების დამარცხებას მოახერხებს.
„მე არ ვფიქრობ ჩემს შანსებზე. რაც მე მიბიძგებს
დარჩენისკენ, ეს არის სხვა ადამიანების წარმატების
ყურება და ვფიქრობ, (სათამაშო) აპარატი ბოლოს
და ბოლოს გამივსებს ჯიბეებს. ეს, უბრალოდ, დროის
ამბავია.“
53 წლის კომპულსური მოთამაშე
მკურნალობის კიდევ ერთი საკვანძო საკითხია პათო-
ლოგიური მოთამაშის მიერ იმის აღიარების მიღწევა,
რომ მას სათამაშო მაგიდასთან ან აპარატთან
დაკავშირებული აქტივობა იზიდავს და არა ფული.
ხელმისაწვდომია (და ისიც მწირად) მხოლოდ ამბულა-
ტორიული, სტაციონარული და რეზიდენტული სამკურ-
ნალო პროგრამები, თუმცა სადაზღვევო კომპანიები
მხოლოდ კომპულსური აზარტული თამაშის დიაგნოზის
მკურნალობა 387
საფუძველზე იშვიათად ანაზღაურებენ ხოლმე მკურ-
ნალობას. მკურნალობისთვის სადაზღვევო თანხის
მისაღებად საჭიროა ფსიქიკური ან სხვა თანმდევი
აშლილობის დიაგნოზი. ხშირად კომპულსურ მო-
თამაშეებს იმ მომენტისთვის, როცა დახმარების ძიებას
იწყებენ, სამსახური და დაზღვევა უკვე დაკარგული
აქვთ. ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში 17-მა
შტატმა, სადაც თამაშდება სახელმწიფო ლატარია,
დაშვებულია სათამაშო აპარატები და გადასაფხეკი
ლატარიის ბილეთების რეალიზაცია, დაიწყო საკუთარი
პასუხისმგებლობის აღიარება და კომპულსური მოთა-
მაშეებისთვის მკურნალობის უზრუნველყოფაზე ზრუნვა.
მკურნალობაზე ყველაზე დიდ სახსრებს კონეკტიკუტი
გამოყოფს. მას მოჰყვება ორეგონი, რომელმაც მიიღო
კანონი, რომლის თანახმადაც, სათამაშო ბიზნესიდან
მიღებული შემოსავლის 1%, ანუ თითქმის $5 მილიონი
2010 წელს, მკურნალობაზე უნდა დაიხარჯოს.
კალიფორნია, რომლის მოსახლეობაც 12-ჯერ მეტია,
ამ მიზნით ბევრად ნაკლებ თანხას გამოყოფს.
აზრტულ თამაშს ხშირად ახლავს, წინ უსწრებს ან
მოჰყვება ალკოჰოლიზმი, კომპულსური მხარჯველობა
და სხვა აშლილობები. პათოლოგიური მოთამაშეების
50%-ზე მეტი პარალელურად ალკოჰოლის ან ნივთიე-
რებათა ავადმოხმარებელია.220 ბევრი ალკოჰოლზე
დამოკიდებული პირი სმის შეწყვეტის შემდეგ თამაშს
იწყებს და ეს გატაცება სწრაფადვე იღებს ისეთივე
კომპულსურ ხასიათს, როგორც მანამდე ალკოჰოლის
მოხმარება იყო.221 ყველა დამოკიდებულების მკურნა-
ლობა ერთდროულად უნდა განხორციელდეს, რადგან
ერთი რომელიმე ქცევის ან საშუალების ავადმოხმა-
რების რეციდივი ხშირად სხვა ადიქციას იწვევს ხოლმე.
„ორშაბათს ზუსტად 14 წელი შესრულდა, რაც „ანო-
ნიმური ალკოჰოლიკების“ შეხვედრებზე დავდივარ.
ამის მერე ავდექი და „ანონიმური მოთამაშეების“
შეხვედრაზე წავედი. ყოველთვის ვთამაშობდი. იცით
რა, სამი წელი დამჭირდა, სმა რომ შემეწყვიტა.
მაგრამ, მაინც კიდევ უფრო ძნელია ამ დედა...
პოკერის აპარატების გარეშე.“
63 წლის არამსმელი კომპულსური მოთამაშე
მიუხედავად იმისა, რომ პათოლოგიური მოთამაშეების
სამკურნალოდ არც ერთი მედიკამენტი არ არის
ლიცენზირებული, არსებობს ინტერესი ამ და სხვა ქცე-
ვითი დამოკიდებულებების ფარმაკოლოგიური ინტერ-
ვენციების მიმართ. ახალი მედიკამენტი ნალმეფენი
(რევექსი®) შეიძლება პათოლოგიურ მოთამაშეებს
ლტოლვის ჩახშობაში დაეხმაროს. ეს პრეპარატი
ალკოჰოლური და ნიკოტინური დამოკიდებულების
სამკურნალოდ არის აპრობირებული, მაგრამ აზარ-
ტულ თამაშზე დამოკიდებულების სამკურნალოდ
ლიცენზირებული ჯერ არ არის; თუმცა ახლახან
ჩატარებულმა კვლევამ დაასკვნა, რომ მისი მიღების
შედეგად პათოლოგიური მოთამაშეების მდგომარეობა
„მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა“ ან „ძალიან გაუმ-
ჯობესდა“ შემთხვევების 59.2%-ში, მაშინ როცა პლა-
388 თავი 6
ცებოს შემთხვევაში ეს მაჩვენებელი 34% იყო.222 სხვა
კვლევებმა ეს შედეგი დაადასტურა და, ასევე, დაადგინა,
რომ მედიკამენტების დაბალი დოზები (დღეში 25 მგ)
ისეთივე ეფექტიანია და ნაკლებ გვერდით მოვლენებს
იწვევს. ნალმეფენი რეალურად ნალტრექსონის
მსგავსი ოპიოდური რეცეპტორების ანტაგონისტია.
კვლევებმა აჩვენა, რომ ლაბორატორიულ სათამაშო
ექსპერიმენტებში ისეთი მედიკამენტების გამოყენების
შედეგად, რომლებიც ოპიოიდურ რეცეპტორებს
ბლოკავს, მოგება ნაკლებად სასიამოვნო, წაგება კი
მეტად უსიამოვნო ხდება.223
ამჟამად პათოლოგიური აზარტული თამაშის მკურნა-
ლობა უფრო ფსიქოსოციალურ და არა ფარმაკოლო-
გიურ ასპექტებზეა ფოკუსირებული. თუმცა, უახლოეს
მომავალში, დიდი ალბათობით, მედიკამენტური ჩა-
რევების სანქცირებას უნდა ველოდოთ. ეფექტიანია
კოგნიტურ-ბიჰევიორულ მიდგომებზე დაფუძნებული
თანასწორთა მხარდაჭერის ისეთი გრძელვადიანი
ჯგუფები, რომლებსაც ქიმიური დამოკიდებულების
სამკურნალოდ იყენებენ, და „ანონიმური მოთა-
მაშეები“.224 აზარტულ თამაშზე დამოკიდებულების
მკურნალობისას გათვალისწინებულია ის გარემოება,
რომ კომპულსური მოთამაშეები ქიმიურ საშუალებებზე
დამოკიდებულებისგან ორი კომპონენტით განსხვავ-
დებიან − მათ, დიდი ალბათობით, უფრო ძლიერი ეგო
აღენიშნებათ და უფრო ძლიერი თავდაჯერებულობა
ახასიათებთ. ამის გამო მკურნალობაში ისინი,
ნარკოტიკულ საშუალებებზე დამოკიდებული პირე-
ბისგან განსხვავებით, ნაკლებად ერთვებიან და სწამთ,
რომ საკუთარ პრობლემებს თავადვე მოაგვარებენ.
ამასთანავე, სჯერათ, რომ თუ თამაშს განაგრძობენ,
აუცილებლად მოიგებენ დიდ თანხას.226
ისიც აღსანიშნავია, რომ მთელი ქვეყნის ტერი-
ტორიაზე ჩატარებული ორი სიღრმისეული გამო-
კითხვის შედეგად აღმოჩნდა, რომ DSM-4-ით
დიაგნოსტირებული პათოლოგიური აზარტული
მოთამაშის ისტორიის მქონე ადამიანთა 36-39%-ს,
გასულ წელს თამაშთან დაკავშირებული პრობლემები
არ ჰქონია, მიუხედავად იმისა, რომ მხოლოდ 8-12%
იყო ჩართული ფორმალურ მკურნალობაში ან
„ანონიმური მოთამაშეების“ შეხვედრებს ესწრებოდა.
ამ ორი წარმომადგენლობითი კვლევით აღმოჩნდა,
რომ გამოკითხულთა, დაახლოებით, ერთმა მესამედმა
ბუნებრივი გზით აღდგენა-გამოჯანმრთელება მოახერ-
ხა. პათოლოგიურ თამაშს ქრონიკული და რიგიდული
განვითარება ყოველთვის არ ახასიათებს.227
კვებითი აშლილობები
„წონის დაკლება ადვილია. მე, ალბათ, 1,000 გირვანქა
მაქვს დაკლებული წლების განმავლობაში... მაგრამ
1,055 მაქვს მომატებული.“
46 წლის კომპულსური მჭამელი
სამივე კვებითი აშლილობის − ანორექსიის, ბულიმიისა
და უკონტროლო კვების წარმატებული მკურნალობის
ერთ-ერთი საკვანძო საკითხი ადრეული ჩარევაა. ეს
პრინციპი ძალაშია კომპულსურ ჭამასთან (მათ შორის
სიმსუქნესთან) მიმართებაშიც. რაც უფრო დიდხანს
გრძელდება აშლილობა, მით უფრო ღრმად გაუჯდება
ადამიანს ასეთი ქცევა და უფრო მეტ ფიზიოლოგიურ
და ფსიქოლოგიურ ზიანს გამოიწვევს. კვებითი
აშლილობების სამკურნალოდ რამდენიმე ნაბიჯის
გადადგმაა რეკომენდებული:
ყველა სამედიცინო გართულების დიაგნოსტირება
და მკურნალობა − ჰოსპიტალიზაციაც, თუ საჭირო
იქნება
კლიენტის წახალისება ვარჯიშსა და დაბალანსე-
ბულ კვებაში, და ჯანსაღი კვების კომპონენტების
შესახებ ცნობიერების ასამაღლებელი ინფორმაციის
მიწოდება225
კოგნიტური და სხვა თერაპიული მიდგომების გამო-
ყენება სხეულის პარამეტრებისა და კვების შესახებ
ცრუ მიდგომებისა და წარმოდგენების შესაცვლე-
ლად
წახალისება „ანონიმური ნაყროვანებისა“ და მხარდა-
ჭერის სხვა ჯგუფებში მონაწილეობის მისაღებად
ბიჰევიორული და ჯგუფური თერაპიების გამოყენება
ანორექსიის მქონე პირებში წონის მომატების, ხოლო
ბულიმიისა და უკონტროლო მჭამელებში კი წონის
დაკლების წასახალისებლად
საკუთარი თავის პატივისცემის გაძლიერება, დამოუ-
კიდებლობისა და ძლიერი იდენტობის განვითარების
ხელშეწყობა
კლიენტის მთელ ოჯახთან საუბარი და მათი
ცნობიერების ამაღლება.
სამივე კვებით აშლილობას საკუთარი, მხოლოდ
მისთვის დამახასიათებელი პრობლემები აქვს, რომ-
ლებიც სპეციფიკურ მიდგომებს მოითხოვს.
ანორექსია
ანორექსიის მძიმე ფორმების მქონე პაციენტების
უმრავლესობა ჰოსპიტალიზაციას საჭიროებს წონის
ზედმეტად დაკარგვის, გულისცემის დარღვევის,
უკიდურესად მძიმე დეპრესიისა და ქრონიკული სუი-
ციდური იდეების გამო. სრულ ნუტრიციულ აღდგენას
10-12 კვირა ესაჭიროება. ჰოსპიტალური ან შინ
გაწეული ზრუნვა მოიცავს მედიკამენტურ მკურნალობას
და ნუტრიციულ სტაბილიზაციას, რომელიც ყოველ-
კვირეულად წონაში ნახევარიდან ერთ კილოგრამამდე
მომატებას მოითხოვს მაშინაც კი, თუ პაციენტი წონის
მატების წინააღმდეგია. რეკომენდებულია ვარჯიშიც.
ანორექსიის კომპლექსური ბუნება პოზიტიური შედეგის
უზრუნველსაყოფად გუნდურ მიდგომას საჭიროებს
− მკურნალ ექიმებს სამედიცინო გართულებების
შემთხვევებში, დიეტოლოგებს, თერაპევტებს, კონსულ-
ტანტებს და გაწვრთნილ ექთნებს. სამწუხაროდ,
ჯანმრთელობის დაზღვევა უმეტეს შემთხვევაში მკურნა-
ლობის მხოლოდ 15 დღეს ფარავს.
იმ საავადმყოფოებსა და კლინიკებში, რომლებიც კვე-
ბით აშლილობებზე მუშაობენ, სრულად აღდგენია-
გამოჯანმრთელების მაჩვენებელი, დაახლოებით,
40%-ია. ერთ კვლევაში 84 ანორექსიით დაავადებულ
ქალს შორის 12 წლის შემდეგ აღდგენის მაჩვენებელი
54% იყო მენსტრუაცის განახლების კრიტერიუმის
საფუძველზე (ზოგადი კეთილდღეობის კრიტერიუმის
საფუძველზე − 41%), სიკვდილობა კი 11%.228
შიმშილობით გამოწვეული შეუქცევადი ზიანისა და
სიკვდილის პრევენცია მკურნალობის უპირველესი
პრიორიტეტია. როგორც კი პაციენტი ნორმალურ კვებას
დაუბრუნდება, საჭიროა მძიმე ავადმყოფების სხეულის
წონის, სისხლის შრატის ელექტროლიტებისა და
დიეტის მონიტორინგი. მოზარდისთვის ამოცანა დღეში
100 გრამის მატებაა. ნებაყოფლობითი პირღებინების
აღსაკვეთად, კვების შემდეგ პაციენტებს 2-3 საათის
განმავლობაში მეთვალყურეობენ. აშლილობის გა-
მომწვევი დეპრესიის სამკურნალოდ ფლუოტექსინს
(პროზაკი®), სხვა ანტიდეპრესანტებსა და მონოამინ
ოქსიდაზას (მაო) ინჰიბიტორებს იყენებენ, რომლებიც
პაციენტს კვებითი ქცევის გაუმჯობესებაში ეხმარება.
თუმცა, ანტიდეპრესანტებს დამხმარე აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესზე ზღვრული ზემოქმედება
აქვს.229,230
მკურნალობის ერთ-ერთი მთავარი შემაფერხებელია
პაციენტის დარწმუნება, რომ ანორექსიას ლეტალური
შედეგის გამოწვევა შეუძლია. ხშირად ახალგაზრდა
ქალი სამკურნალოდ მშობელს მიყავს. ანორექსიულ
კლიენტს მიაჩნია, რომ მისი წონა ნორმის ფარგლებშია
ან ნორმაზე მეტიც კი. პროგრამები მოიცავს: პაციენტის
მდგომარეობის სტაბილიზებას და კონსულტირებას,
რომელიც პრობლემისა და მისი შედეგის შესახებ
კლიენტის ცნობიერების ამაღლებას ისახავს მიზნად;
სიგამხდრეზე, წონაზე, დიეტასა და საკვებზე ზედმეტი
აქცენტის დევალვაციას; თვითშეფასების განმტკიცებას;
და, ჯანსაღი ქცევის წახალისებას. მკურნალობის
კომპონენტია, ასევე, ოჯახური თერაპია, რომელიც მას
ცნობირებას უმაღლებს და ასწავლის მხარდაჭერასა და
პრობლემების გადაჭრას.
ბულიმია
ბულიმიის მქონე კლიენტებს, ჩვეულებრივ, ჯანმრთე-
ლობის უფრო გრძელვადიანი პრობლემები აქვთ, ვიდ-
რე ანორექსიის მქონეთ. ასეთია ათეროსკლეროზი და
დიაბეტი. ეს პრობლემები ჰოსპიტალიზაციას იშვიათად
მოითხოვს, თუმცა, ხშირად ხანგრძლივ მედიკამენტურ
მკურნალობას საჭიროებს. ყველა კვებითი აშლილობის
მსგავსად, ბულიმიის მკურნალობა ყველაზე ეფექტიანი
ადრეულ ფაზებშია. არცთუ იშვიათია, რომ ბულიმიის
მქონე ადამიანებს ნორმალური წონა ჰქონდეთ,
რის გამოც ეს პრობლემა წლების განმავლობაში
მკურნალობა 389
უგულებელყოფილია-ხოლმე. დიაგნოზის დასმის
შემდეგ პაციენტის მკურნალობა შეიძლება როგორც
სტაციონარში, ასევე ამბულატორიულადაც.
იმის გამო, რომ ამ აშლილობასთან დაკავშირებით
მრავალი სხვადასხვა პრობლემა იჩენს თავს, ჩვეუ-
ლებრივ, მულტიდისციპლინურ ინტეგრირებულ მკურ-
ნალობას მიმართავენ.
შინაგან სნეულებათა ექიმი სამედიცინო პრობლე-
მებზე გასცემს რჩევებს.
ნუტრიციონისტი დიეტისა და კვების პატერნების კუთ-
ხით ეხმარება.
ფსიქოთერაპევტი ემოციურ მხარდაჭერასა და
კონსულტირებას უზრუნველყოფს, და შეიძლება
ასევე თერაპიული ჩარევაც განახორციელოს, რო-
მელიც მიდგომებისა და ქცევის შეცვლაზე იქნება
ორიენტირებული.
ფარმაკოლოგმა შეიძლება შესთავაზოს კონსულ-
ტირება ეფექტიანი ფსიქოაქტიური მედიკამენტების
შესახებ. ბოლო წლებში ანტიდეპრესანტების გამო-
ყენება დაიწყეს, განსაკუთრებით, სუსი-ების მაო-
ინჰიბიტორებთან ერთად.167,231
სტოკჰოლმის კაროლინსკას ინსტიტუტში აღმოაჩინეს,
რომ ბულიმიისა და ანორექსიის მკურნალობაში ყვე-
ლაზე ეფექტიანი ფიზიკურ სიმპტომებზე, და არა
ფსიქოლოგიურ პრობლემებზე ფოკუსირებული მეთო-
დებია. როდესაც პაციენტებს სწორ კვებაში, სიტუაციის
ადეკვატურად შეფასებაში, ჭამის შემდეგ გადამეტებული
ვარჯიშისგან თავის არიდებაში და ზოგიერთ სხვა
ჯანსაღ ქცევაში წვრთიან, რემისიის მაჩვენებელი 75%-ს
აღწევს.232
განსაკუთრებით სასარგებლოა ოჯახური და ჯგუფური
თერაპიები, რომლებიც პაციენტს საჭირო ინფორმაციითა
და ემოციური მხარდაჭერით უზრუნველყოფს. ჯგუფური
თერაპია შეიძლება დიდი შვება იყოს იმ ადამიანისთვის,
რომელსაც თავისი აშლილობის დამალვა მეტად
აღარ სურს. ადამიანს მკურნალობის დაწყებასა და
დასრულებაში, ისევე როგორც მომდევნო აქტივობებში,
შეიძლება ოჯახი, მეგობრები და კოლეგები დაეხმარონ
თავისი გამხნევებითა და წახალისებით, რაც აშლილობის
ხელახლა განვითარებას ხელს შეუშლის. არსებობს,
ასევე, სპეციალურად ბულიმიისთვის ორგანიზებული
თვითდახმარებისა და თანასწორთა მხარდაჭერის
ჯგუფები, მაგრამ ისინი, კომპულსური მჭამელების
ჯგუფებთან შედარებით, ნაკლებად ეფექტიანია.
უკონტროლო კვების აშლილობა
(მ.შ. კომპულსური ჭამა)
ამ აშლილობის მქონე ბევრი ადამიანი კვების გაკონ-
ტროლებას წარუმატებლად ცდილობს; დიეტაზე მყოფი
ადამიანების 90% ორ წელიწადში საწყის წონას უბრუნ-
დება ან უფრო მეტს იწონის. სამკურნალო სფეროს
390 თავი 6
პროფესიონალები აღნიშნავენ, რომ ამ აშლილობას
საფუძვლად უდევს როგორც ფიზიოლოგიური, ასევე
ფსიქოლოგიური მიზეზები, და წონის დაკლების
პროცედურების დაწყებისას ორიენტირს სწორედ ამ
პრობლემებზე იღებენ. მკურნალობის გავრცელებული
ფორმებია:
საკონსულტაციო სესიები, რომლებიც მიდგომებისა
და იდეალების შეცვლაზეა ფოკუსირებული
ფსიქიატრიული მკურნალობა, რომელიც გამომწვევ
ტრავმებს სწავლობს
ბიჰევიორული თერაპია, რომელიც სტრესისა და
გარეგანი ტრიგერების მონიტორინგსა და კონტ-
როლს, ასევე კვებითი ჩვევების შეცვლას უწყობს
ხელს
ფარმაკოლოგიური მკურნალობა ანტიდეპრესან-
ტებით (მაგ., ზოლოფტი® ან პაქსილი®), ოპიოიდების
ბლოკატორი ნალტრექსონი, ანტიკონვულსანტი
ტოპირამატი (ტოპამაქსი®) და ათეულობით სხვა
მედიკამენტი (იხ. ქვემოთ, ამავე თავში, „სიმსუქნის
ფარმაკოლოგიური მკურნალობა“)
ქირურგიული ინტერვენცია, რომელიც კომპულსური
ჭამის შედეგის შერბილებას ახდენს და არა საკუთრივ
აშლილობის მკურნალობას; ამ პროცედურის
შემდეგ პაციენტების 20% აგრძელებს ან უბრუნდება
უკონტროლო ჭამას და წონაში იმატებს.
სიმსუქნის სამკურნალო ბარიატრიული ან კუჭის შუნტი-
რების ოპერაციების რაოდენობა იზრდება მიუხედავად
ისეთი გართულებებისა, როგორიცაა ნაღვლის ბუშტში
ქვების წარმოქმნა, მუცლის ღრუს თიაქარი, ნუტრიენტე-
ბის დეფიციტი და ხელახალი ოპერაციების საჭიროება.
ამას გარდა, 30%-ს უვითარდება ალკოჰოლიზმი,
სავარაუდოდ ალკოჰოლის აბსორბციის გაძლიერების
გამო ან იმიტომ, რომ საკვებზე დამოკიდებულება
ქიმიურ დამოკიდებულებაში გადაიზრდება.233 თვით-
დახმარების ჯგუფები, როგორიცაა „ანონიმური ნაყრო-
ვანები“ (OA), OA-HOW (სადაც HOW აღნიშნავს
„გულწრფელობა, ღიაობა და ნება“) და GreySheeters
Anonymous (აქ დიეტა ნახშირწყლების უკიდურესად
შეზღუდვას ითვალისწინებს), რომელთა წევრებსაც
გადაჭარბებული ჭამის პრობლემა აქვთ, წევრებს
იმის გაცნობიერებაში ეხმარება, რომ ამქვეყნად მარ-
ტონი არ არიან და პოზიტიური ცვლილების მიზნით
მაგალითებით, დახმარებითა და კონკრეტული პროგ-
რამებით უზრუნელყოფს.234
ალკოჰოლსა და სხვა საშუალებებზე დამოკიდებუ-
ლებისგან განსხვავებით, სადაც სრული თავშეკავება
შესაძლებელია, კვებაზე სრულად უარის თქმა, ცხადია,
არ შეიძლება. მკურნალობის მიზანი საკვების მიღების
მართვა და ისეთი არაჯანსაღი პროდუქტის გამორიცხვაა,
რომლებიც კონტროლის დაკარგვას უწყობს ხელ.
ასეთია რაფინირებული შაქარი, შოკოლადი ან
ნახშირწყლები. ეს უკანასკნელი კატეგორია ადამიანს
ბევრად უფრო მეტ ემოციურ სიამოვნებას გვრის, ვიდრე
სხვა საკვები. ასეთი პროდუქტების სია სხვადასხვა
ადამიანებისთვის განსხვავებულია ხოლმე.
კვებითი აშლილობები და ნივთიერებათა
ავადმოხმარება
მკვლევრებმა შენიშნეს კავშირი კვებით აშლილობებსა
და ნივთიერებათა ავადმოხმარებას შორის. კვებითი
აშლილობების მქონე ადამიანების ≈50% ალკოჰოლს
ან უკანონო საშუალებებსაც ავადმოიხმარს, მაშინ როცა
ზოგადად მოსახლეობაში ეს მაჩვენებელი მხოლოდ
9%-ია. ამავე დროს, კვებითი აშლილობა მთელი
მოსახლეობის მხოლოდ 3%-ს აღენიშნება, მაგრამ
ალკოჰოლის ან უკანონო ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმომხმარებლების 35%-ს კვებითი აშლილობა აქვს.
ორივე ამ აშლილობას ერთი და იგივე რისკ-ფაქტორები
და პიროვნული მახასიათებლები აერთიანებს. ორივე
შემთხვევაში შეხვდებით ისეთ რისკ-ფაქტორებს,
როგორიცაა მსგავსი ქიმიური პროცესები თავის
ტვინში, ოჯახური ისტორია, დაბალი თვითშეფასება,
სტრესის მიმართ მგრძნობელობა, შფოთვა,
დეპრესია, იმპულსურობა, ბავშვობისდროინდელი
ტრავმის გამოცდილება (სექსუალური, ფიზიკური ან
ემოციური), აღზრდის პროცესში არაჯანსაღი ან ცუდი
გამოცდილება მშობლების მხრიდან, არაჯანსაღი
წნეხი თანატოლებისა და სოციუმის მხრიდან და
მაღალი მოწყვლადობა რეკლამის მიმართ. ამავე
დროს, ორივე ამ კატეგორიას ახასიათებს ისეთი
ფართოდ გავრცელებული პიროვნული თვისებები,
როგორიცაა: გულჩათხრობილობა, რიტუალური
ქცევა, აკვიატებულობა, სოციალური იზოლაცია,
ლტოლვა და მკურნალობის შემდეგ რეციდივისკენ
მიდრეკილება. ამავე დროს, მიუხედავად ბევრი
მსგავსებისა, ნივთიერებათა ავადმოხმარებასა და
კვებით აშლილობებს შორის რამდენიმე პრინციპული
სხვაობაა:
კვებითი აშლილობები უფრო ფართოდ ახალ-
გაზრდა ქალებშია გავრცელებული, ხოლო ნითიე-
რებათა ავადმოხმარება უფრო ხშირად მამაკაცებს
აღენიშნებათ; თუმცა, გენდერული, ასაკობრივი
და ეთნიკური კუთხით ორივე დიდი მრავალფე-
როვნებით ხასიათდება.
დამოკიდებულების ობიექტთან მიმართება დიამეტ-
რულად საწინააღმდეგოა. მაშინ, როცა კვებითი
აშლილობის მქონე ადამიანები მუდმივად ცდი-
ლობენ საკვებისთვის თავის არიდებას, ავადმომხმა-
რებლები, პირიქით, მუდმივად „დოზის“ ძიებაში
არიან.
აღდგენა-გამოჯანმრთელება ავადმოხმარებისას
გულისხმობს თავშეკავებას ნარკოტიკული საშუა-
ლებების მოხმარებისგან, კვებითი აშლილობისას
კი − სპეციფიკური ქცევის (ხელოვნური პირ-
ღებინება, შიმშილი, გადამეტებული დიეტა/
ვარჯიში, უკონტროლო კვება და საკუთარი სხეუ-
ლის სიძულვილი) და მასთან დაკავშირებული
აზრებისგან, რადგან სიცოცხლის შესანარჩუნებლად
ჭამა ყველას სჭირდება.
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში მყოფი
ნივთიერებათა ავადმომხმარებლები საკუთარ აშლი-
ლობას იგივე პრობლემის მქონე სხვა ადამიანებთან
არ მალავენ; კვებითი აშლილობის მქონე პირები კი
ცდილობენ საკუთარი სხეულის ზიზღის ნეგატიური
განმტკიცებისგან თავის არიდებას, რის გამოც
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში მყოფთ
სხვებთან საკუთარი პრობლემების სააშკარაოზე
გამოტანა არ უყვართ.
12 ნაბიჯის პროგრამები და ადიქციასთან ბრძოლის
სხვა მეთოდები ზოგადად კონტროლის გარეგან
ლოკუსს ემყარება (მაგ., „უზენაესი ძალა“); ამავე
დროს, ზოგი კლინიცისტი ამტკიცებს, რომ ამან
შეიძლება ძირი გამოუთხაროს თვითგაძლიერებასა
და კონტროლის შინაგან ლოკუსს, რაც კვებითი
აშლილობის მქონე ადამიანებისთვის ქცევის
შესაცვლელად აუცილებელია.235
სიმსუქნის ფარმაკოლოგიური მკურნალობა
1950-იანებსა და 1960-იანებში ლეგალური ამფეტამინე-
ბი (დექსედრინი® და მეთედრინი®) წონის დასაკლებად
გამოყენებული რჩეული საშუალებები იყო. ამის შემდეგ
შემოვიდა არალეგალური ამფეტამინები, შემდეგ
კი მეთამფეტამინი. 1980-იანებსა და 1990-იანებში
ამფეტამინის მრავალი ანალოგი გამოიყენებოდა − ამ
პრეპარატის სუსტი ვერსიები, მათ შორის კომბინირე-
ბული დიეტური აბები, სახელწოდებით „ფენ-ფენი“. ამ
მედიკამენტის გამო მრავალი სასამართლო პროცესი
გაიმართა, რადგან ბევრი მიიჩნევდა, რომ ის გულის
დაავადებებს იწვევდა. ამას გარდა, წონაში დასაკლებად
ბევრ სხვა სტიმულატორს იყენებდნენ, რომლებსაც
დამოკიდებულების გამომწვევი თვისებები ჰქონდა
და უფრო მეტი ზიანი მოჰქონდა, ვიდრე სარგებელი.
ანორექსიული ეფექტების მიმართ ტოლერანტობის
სწრაფი განვითარება კიდევ ერთი პრობლემაა,
რადგან პაციენტი წონაში სწრაფად იმატებს თუ დოზა
მუდმივად არ გაიზარდა, ხშირად ლამის ტოქსიკურ
დონემდეც. 2000-იანებში გამოიყენება ქსენიკალი®
(ორლისტატი − ცხიმის ბლოკატორი, რომელიც 2007
წლის თებერვლიდან ურეცეპტოდ გაიცემა), იონამინი®
ან ადიპექს-P® (ფენტერმინ HCL, მე-4 სიის პრეპარატი,
რომელიც მადის ჩახშობის სტიმულირებას იწვევს) და
განსხვავებული ფარმაკოლოგიური მოქმედების მქონე
ათეულობით სხვა საშუალება.
1999 წლიდან ახალი პერსპექტივები გამოჩნდა, მას
შემდეგ, რაც იაპონელმა მკვლევარმა აღმოაჩინა გრე-
ლინი, კუჭსა და წვრილ ნაწლავში სეკრეტირებული
ჰორმონი, რომელიც შიმშილის სიგნალს გამოსცემს.
როდესაც ადამიანები დიეტას იცავენ, ამ ჰორმონის
გამომუშავება იზრდება, რაც შიმშილის გრძნობას
მკურნალობა 391
ბადებს; ეს მეტაბოლიზმის ეფექტიანობას ზრდის, რაც,
თავის მხრივ, დიეტის ციკლურ ამპლიტუდას უფრო
ინტენსიურს ხდის.236 ამჟამად რამდენიმე კომპანია
მუშაობს ისეთი ვაქცინის შექმნაზე, რომელიც ამ
ჰორმონის ეფექტებს ბლოკავს და შიმშილის გრძნობას
ახშობს, რაც, საბოლოო ჯამში, წონის დაკლებას უწყობს
ხელს.237 ყურადღებას იპყრობს მადის ციკლში ჩართული
სხვა ჰორმონებიც. ლეპტინს აწარმოებს ორგანიზმის
ცხიმოვანი უჯრედები, ხოლო გამოათავისუფლებს
ტვინი და ჩნდება დაკმაყოფილების ანუ დანაყრების
შეგრძნება ჭამის შემდეგ. ორექსინი, ასევე ცნობილი,
როგორც ჰიპოკრეტინი, ტვინის ნეიროტრანსმიტერია,
რომელიც ჩართულია მადის, ღვიძილისა და აგზნების
პროცესებში. ის აძლიერებს გრელინის შიმშილის
სიგნალის ეფექტს.
შემუშავების პროცესშია კიდევ რამდენიმე მედიკამენტი,
მათ შორის აქსოკინი® (მოდიფიცირებული ცილიარული
ნეიროტროპული ფაქტორი, CNTF), ინექციური
პრეპარატი, რომელიც მომხმარებელს ნაყროვანების
გრძნობას უვითარებს, და მეტფორმინი (გლუკოფაგი®),
დიაბეტის სამკურნალო პრეპარატი, რომელსაც
ნაწლავებში ნახშირწყლების შეწოვის ბლოკირება
შეუძლია.
არსებობს, ასევე, წონის დაკლების მრავალი მცე-
ნარეული თუ ე.წ. „ნატურალური“ პროდუქტი, რომ-
ლებსაც ტელევიზიაში, ინტერნეტსა და სხვა მედია
საშუალებებში აქტიურად უწევენ რეკლამას:
One-A-Day WeightSmart®, რომელიც შეიცავს
მულტივიტამინებს, მწვანე ჩაის ექსტრაქტს, კაიენის
პილპილს, კოფეინსა და გუარანას. ამ საშუალების
მწარმოებლები ამტკიცებენ, რომ ის მეტაბოლიზმს
ზრდის.
Hoodia gordonii, სამხრეთაფრიკული კაქტუსის
მსგავსი მცენარე, შეიცავს ქიმიურ ნივთიერებებს,
რომლებიც მიიჩნევა, რომ „ატყუებს“ ტვინს, თითქოს
კუჭი სავსეა, და ამით მადას აქვეითებს.
კორტისლიმი® მაგნოლიის ხის ქერქს შეიცავს,
რომელსაც ითვლება, რომ სტრესის საწინააღმდეგო
თვისებები აქვს, რადგან ტვინში კორტიზოლის
გამომუშავებას აფერხებს, რისი მეშვეობითაც
მცირდება ცხიმწარმოქმნა და ჭამის სურვილი.
ქსენადრინ EFX® შეიცავს ამინომჟავა თიროზინს
(ტვინში დოფამინის პრეკურსორი), მწვანე ჩაის
ექსტრაქტს და მრავალ სხვა მცენარეს, რომლებიც
ითვლება, რომ ზრდის ენერგიასა და მეტაბოლიზმს,
აქვს ძილის საწინააღმდეგო თვისებები და აქვეითებს
მადას.
ტრიმსპა® შეიცავს Hoodia gordonii-ის, კოფეინს,
თეობრომინსა და სინეფრინს, რაც, როგორც
რეკლამაში ირწმუნებიან, აქვეითებს მადას და
ბლოკავს ცხიმის წარმოქმნას.
2007 წლის იანვარში ვაჭრობის ფედერალურმა კომი-
სიამ One-A-Day WeightSmart®-ის, კორტისლიმის®,
392 თავი 6
ქსენადრინ EFX®-ისა და ტრიმსპას® მწარმოებლები
დააჯარიმა $25 მილიონით საკუთარი პროდუქტის
შესახებ მეცნიერულად დაუდასტურებელ, ცრუ და
შეცდომაში შემყვანი რეკლამისთვის.238
გარდა ამისა, წონის დასაკლებად გამოიყენებოდა
სხვა ფსიქოაქტიური მედიკამენტებიც, როგორიცაა
კოკაინი, კოფეინი, ეფედრინის შემცველი პრეპარატები
და სიგარეტი − ხშირად, საწყის ეტაპზე წარმატებითაც.
თავიდან ბევრი საშუალება შედეგს იძლევა, მაგრამ
გრძელვადიანი გამოყენებით მათი ეფექტიანობა
იფანტება, რადგან ორგანიზმი ფსიქოლოგიურ ადაპ-
ტაციას ახერხებს (მაგ., ტოლერანტობა და სხეულის
მეტაბოლიზმის საბაზისო ნიშნულის ამაღლება). ამავე
დროს, ზოგიერთი სტიმულატორის გვერდითი ეფექტი
შეიძლება მნიშვნელოვანი იყოს. ზოგადად, დიეტური
აბები (განსაკუთრებით ამფეტამინი და მისი ანალოგები)
მხოლოდ მოკლევადიანი მოხმარებისთვის არის
რეკომენდებული. ამდენად,ძალიან მნიშვნელოვანია
მკურნალი ექიმებისა და მედიკამენტების შესწავლის
საბჭოების მიერ პაციენტზე გულდასმით დაკვირვება.
სექსდამოკიდებულება
„ტაიგერ ვუდსის სექს-სკანდალი: გოლფერი სექ-
სუალურ დამოკიდებულებაზე რეაბილიტაციას მისი-
სიპიში გადიოდა...“
New York Daily News, 18 იანვარი, 2010
დევიდ დუხოვნის, ტაიგერ ვუდსის, ჯესი ჯეიმსის,
გამოჩენილი პოლიტიკოსებისა და სხვა ცნობილი
ადამიანების სექსუალური ადიქცია საზოგადოების
დიდ ინტერესს იწვევს. ამის დიაგნოსტირება და
რეალურ აშლილობად აღიარება, როგორიცაა
ნარკოტიკულ საშუალებებსა და აზარტულ თამაშებზე
დამოკიდებულება, კვლად საკამათო საკითხად რჩება.
DSM-5-მა სექსუალური ადიქცია (სექსდამოკიდებულება)
უნდა ჩართოს ფსიქიკური აშლილობების კომპენდიუმში,
თუმცა იქ უკვე შეტანილია ზოგიერთი ფეტიშისტური და
ანომალური ქცევა.
მართალია, სექსდამოკიდებულების დიაგნოსტირების
ოფიციალური კრიტერიუმები ჩამოყალიბებული ჯერ
არ არის, კლინიცისტების უმრავლესობა დიაგნოზის
დასასმელად შემდეგ კრიტერიუმებს იყენებს:
გადაჭარბებული სექსუალური ქცევის გაგრძელება
მიუხედავად წარმოქმნილი პრობლემებისა (დამსხვ-
რეული ურთიერთობები, ფინანსური პრობლემები,
ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული რისკი)
გადაჭარბებული დროის დათმობა სექსუალური აქ-
ტივობებისთვის (პორნოგრაფიული მასალები, ონ-
ლაინ სექსი, პარტნიორის ძიება)
ხშირად გადაჭარბებული სექსუალური აქტივობა და
გაღიზიანება, როდესაც სასურველ სექსუალურ ქცე-
ვაში ჩაბმა ვერ ხერხდება
 სექსუალური აქტივობის ინტენსივობის ესკალაცია
სასურველი ეფექტის მისაღწევად (ტოლერანტობა).
ადიქციასთან დაკავშირებული ქცევა მოიცავს: კომ-
პულსურ მასტურბაციას; მრავალ სასიყვარულო ურთი-
ერთობას ქორწინების გარეშე; მრავალ და ხშირ
უცნობ სექსუალურ პარტნიორებს; პორნოგრაფიის,
სატელეფონო სექსისა ან კიბერ-სექსის კომპულსურ
გამოყენებას; პერსონალური განცხადებებით პარტ-
ნიორების ობსესიურ ძიებას; უსაფრთხო სექსის წე-
სების დარღვევას; პროსტიტუციას ან კომერციულ
სექს-მუშაკებთან კავშირს; გარყვნილ ქმედებებს; გაუპა-
ტიურებას; ვუაიერიზმს; სექსუალურ დევნას; ექსჰი-
ბიციონიზმსა და სექსუალურ ძალადობას.
სექსუალური ადიქციის ეტიოლოგიის შესახებ რამდენიმე
თეორია არსებობს, დაწყებული თავის ტვინის ქიმიური
შემადგენლობის ცვლილებიდან, სოციოკულტურული
სტრესორებით, ბავშვობისდროინდელი სექსუალური
ძალადობითა და კოგნიტურ-ბიჰევიორული თეორიე-
ბით გაგრძელებული, და ფსიქოანალიტიკური თეო-
რიებით დასრულებული. ზოგიერთი მიდგომა ორი ან
რამდენიმე თეორიის კომბინირებასაც გულისხმობს.
ერთი თეორიის თანახმად, წინასწარი განწყობის
მქონე ინდივიდები ბავშვობისას ინტენსიურ სექ-
სუალურ სტიმულაციას განიცდიან, რაც მშობელთან
(ჩვეულებრივ, დედასთან) არის დაკავშირებული, და
მოელიან, რომ ასეთი ქცევა სიამოვნებას მოჰგვრით
ან ტკივილსა და დაძაბულობას შეუმსუბუქებთ. ამას
ხშირად თან ახლავს ღია ან ფარული ცდუნება. ბავ-
შვობისდროინდელ სექსუალურ გამოცდილებასთან
არსებული ასეთი კავშირის გამო, მკურნალობა
ბავშვობისდროინდელ განვითარების საკითხებსა და
დამოკიდებულების მექანიზმებზე უნდა იყოს ორიენ-
ტირებული. მკურნალობა ხშირად მოიცავს ქცევის
მოდიფიკაციას (მაგ., ზიზღის თერაპია); კოგნიტურ-
ბიჰევიორულ თერაპიას; ჯგუფურ, ოჯახურ ან წყვილების
თერაპიას; ფსიქოდინამიკურ ფსიქოთერაპიას; მოტი-
ვაციურ ინტერვიუირებასა და მედიკამენტურ ინტერ-
ვენციებს (რომელიც ხშირად სექსუალური ლტოლვის
ჩახშობაზეა ორიენტირებული).241 ადიქციური ნივთიე-
რებების გამოყენება ამ ადამიანებს შორის უფრო მეტად
არის გავრცელებული, ვიდრე ზოგად პოპულაციაში,
რადგან წინაგანწყობის ფაქტორები ყველანაირი
ადიქციის შემთხვევაში მსგავსია. ამასთან, ფსიქოაქტიურ
საშუალებებს ხშირად სექსუალობაზე ზეგავლენისთვის
იყენებენ (მაგ., შეკავების შესამცირებლად და აღსაგზ-
ნებად). სექსდამოკიდებულებისგან (ისევე როგორც
წამალდამოკიდებულებისგან) აღდგენა-გამოჯანმრ-
თელება გრძელვადიანი პროცესია, რომელიც მთელი
ცხოვრება გრძელდება.
„ანონიმური სექსაჰოლიკები“. ისევე როგორც კომპ-
ულსური აზარტული თამაშის შემთხვევაში, სექსუალური
დამოკიდებულების მკურნალობა საკმაოდ რთულია.
განცდა, რომ ამქვეყნად ასეთი პრობლემა მხოლოდ მას
გააჩნია ან თითქოს მის ქცევას უნიკალური ხასიათი აქვს,
შემსუბუქდება, როცა სექსაჰოლიკი გააცნობიერებს,
რომ იგივე პრობლემა მილიონობით სხვა ადამიანსაც
აღენიშნება.
„როცა „ანონიმური სექსაჰოლიკების“ შეხვედრაზე
მივედით, ვნახეთ, რომ, მიუხედავად არსებული
განსხვავებისა, ჩვენ საერთო პრობლემა გვქონდა −
ობსესიური ვნება, რომელიც, ჩვეულებრივ, სექსის
კომპულსურ სურვილთან იყო დაკავშირებული.
ჩვენ ერთმანეთის მსგავსება დავინახეთ. როგორი
სახეც არ უნდა ჰქონოდა ჩვენ პრობლემას, ცხადი
იყო, რომ სულიერად ვკვდებოდით − ვკვდებოდით
დანაშაულის, შიშისა და მარტოსულობის განცდის
გამო. როგორც კი დავინახეთ, რომ ერთნაირი
პრობლემები გვქონდა, ისიც გავაცნობიერეთ,
რომ არსებობს მისი გადაჭრის ერთნაირი გზები −
აღდგენის 12 ნაბიჯის პრაქტიკა და იმის საფუძვლის
ჩაყრა, რასაც ჩვენ სექსუალურ სიფხიზლეს ვეძახით.“
„ანონიმური სექსაჰოლიკები“, 1989
სექსდამოკიდებულებასთან დაკავშირებული მთავარი
პრობლემებია სირცხვილი, დანაშაული, შფოთვა
და დეპრესია. ამ პრობლემებთან გამკლავება შეიძ-
ლება თერაპიულ ჯგუფებში, ინდივიდუალური
თერაპიით, ასევე „ანონიმურ სექსაჰოლიკებისა“ და
„ანონიმურ სექსდამოკიდებულთა“ შეხვედრებზე. წა-
მალდამოკიდებულებისგან განსხვავებით, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პერიოდში სექსისგან სრული
თავშეკავება არაკეთილგონივრულია. აქედან გამომ-
დინარე, ამ დროს მიზანია კომპულსური, დესტრუქციული
სექსუალური ქცევისგან თავშეკავება. თანმდევი ქცევები,
რომლებსაც ასევე უნდა მიექცეს ყურადღება, არის
კონტროლის პრობლემები, გულჩათხრობილობა,
იზოლაცია, დარღვეული აზროვნება და ემოციური
დისტანცირება.
ელექტრონული ადიქციები
(ინტერნეტი, კომპიუტერული
თამაშები, მობილური ტელეფონი)
„ინტერნეტ-თამაშებზე დამოკიდებულებამ ჩვილის
სიკვდილი გამოიწვია − სამხრეთკორეელი წყვილის
3 თვის გოგონა შიმშილისგან გარდაიცვალა მაშინ,
როცა მშობლები ონლაინ-თამაშში ვირტუალურ
ბავშვს ზრდიდნენ.“
CNN, 1 აპრილი, 2010
ინტერნეტზე დამოკიდებულება რამდენად არის რეა-
ლური ფსიქიკური აშლილობა, ეს საკითხი ამჟა-
მადაც საკამათოა, მიუხედავად იმისა, რომ, „კორეა
ჰერალდის“ 2010 წლის 30 მაისის ნომერში გამოქვეყ-
ნებული ინფორმაციით, სამხრეთ კორეაში 2009 წელს
ამ მდგომარეობის 335,570 შემთხვევა დაფიქსირდა
და მიიჩნევა, რომ მოზარდების 12.8%-ს ინტერნეტ-
დამოკიდებულება აღენიშნება.244 ერთ-ერთი მიზეზი,
რაც ინტერნეტდამოკიდებულების ნამდვილ ადიქციად
მკურნალობა 393
აღიარებას უშლის ხელს, ის არის, რომ ამ სფეროში
ჩატარებულ კვლევებში გამოყენებულია არასათანადო
დიაგნოსტიკური კრიტერიუმები, რეპრეზენტატულობის
მხრივ ხარვეზები შეინიშნება და სხვა ნაკლოვანებებიც
არსებობს.245 ამ ხარვეზების საპასუხოდ და მკურნალობის
სპეციფიკურ საკითხებზე ფოკუსირებისთვის მკვლევ-
რებმა ინტერნეტდამოკიდებულების სტანდარტული
კრიტერიუმები შეიმუშავეს:
ინტერნეტით ღრმა გატაცება (ობსესია წინა აქტივობის
მიმართ და მომდევნო ონლაინ-სესიის მოლოდინი)
მოუსვენრობა, უგუნებობა, დეპრესია ან გაღიაზია-
ნებადობა ინტერნეტის მოხმარების შემცირების ან
შეწყვეტის მცდელობისას
ინტერნეტის უფრო ხანგრძლივად გამოყენება კმა-
ყოფილების მისაღებად
ინტერნეტის გამოყენების კონტროლის, შემცირების
ან შეწყვეტის განმეორებითი, წარუმატებელი მცდე-
ლობები
ინტერნეტში იმაზე მეტხანს დაყოვნება, ვიდრე აპი-
რებდა და მისი გამოყენება პრობლემებისგან თავის
არიდების ან ცუდი გუნებ-განწყობის შემსუბუქების
მიზნით (შფოთვა, დანაშაულის გრძნობა, დეპრესია,
უსუსურობა)
Uppers
მდგომარეობის შემსუბუქების 10 რეკომენდაცია
შეიმუშავა:
1. გადაიტანეთ კომპიუტერი სხვა ოთახში კარგად
ნაცნობი გარეგანი ტრიგერების შესამცირებლად.
2. არ ისარგებლოთ ინტერნეტით, როცა მარტო ხართ.
ინტერნეტით მხოლოდ მაშინ ისარგებლეთ, როცა
ოთახში (ან სახლში) სხვაც იმყოფება.
3. შექმენით ინტერნეტის მოხმარების ჟურნალი. მოხ-
მარების საათების დაანგარიშება თქვენთვის ნამ-
დვილი სიურპრიზი იქნება.
4. გაუზიარეთ ადამიანებს თქვენი პრობლემა. აუცი-
ლებელია ინტერნეტის უკონტოლო მოხმარებით
გამოწვეული იზოლაციის გარღვევა.
5. ივარჯიშეთ რეგულარულად. ეს მჯდომარე ცხოვ-
რების წესის ჩვეულების დაძლევაში დაგეხმარებათ
და ჯანმრთელობის ზოგად მდგომარეობას გაგი-
უმჯობესებთ.
6. არასდროს გამოიყენოთ ფსევდონიმი ინტერნეტში
მუშაობისას.
7. აიღეთ „შვებულება“ ინტერნეტისგან. ეს შეიძლება
იყოს კვირაში ერთი ან რამდენიმე დღე.

8. შეწყვიტეთ ინტერნეტდამოკიდებულებაზე დარდი

ინტერნეტის მოხმარების გამო ადამიანურ ურთიერ- და ობსესია.
თობებთან, სამსახურთან, განათლებასთან ან
კარიერულ წინსვლასთან დაკავშირებული პრობლე- 9. დაეხმარეთ ვინმე სხვას მისი ინტერნეტდამოკიდე-
მების წარმოქმნა ან წარმოქმნის საშიშროება ბულების კონტროლში.
This chapter examines the დახმარება
wide range of stimulants
ფსიქო-that are ava
In This 10.wide.
ინტერნეტთან დამოკიდებულების მასშტაბის დამალ- მიიღეთ
The
პროფესიული
drugs include strong stimulants
(მაგ.,
such as ჩაე-
cocaine/crack,
Chapter
ვა ოჯახის წევრებისგან, მკურნალი ექიმისგან და თერაპევტის, კონსულტანტის ან მენტორის) ან
amine, diet pills, and medications 248 for attention-deficit/hyperact
სხვებისგან. წერეთ თვითდახმარების ჯგუფში.
(ADHD). The weaker ones include plant stimulants such as kha
ephedrine, caffeine, and nicotine. Today the frequency of new sy
პირველი ორი და ნებისმიერი სხვა კრიტერიუმის ჩინეთში ინტერნეტდამოკიდებულება სწრაფად იზრ-
lantsახლახან
დება. being created to stay one stepანგარიშის
გამოქვეყნებული ahead of detection,
თანახმად, legal penalties
ერთდროულად არსებობა, ინტერნეტის მოხმარება is causing drug enforcement agencies to amp up their activities. Synt
საჭიროების გარეშე სულ მცირე სამი თვის მანძილზე და ჩინელი მოზარდების 14%-ს ინტერნეტის კომპულსური
drugs deceptively sold as bath salts that are actuallyამის
a form of desi
ყოველდღიურად სულ ცოტა ექვსი საათის განმავლობა- მოხმარება დაუდგინდა. ჩინეთის მთავრობამ
phetamine, derived mostly from methcathinone.
ში, ინტერნეტდამოკიდებულების აშლილობის დიაგ- წინააღმდეგ საბრძოლველად მთელი ქვეყნის მასშ-
An in-depth
ტაბით კამპანიაlook at the social,
წამოიწყო და fiსამხედრო
nancial, physical,
ყაიდისand8 emotional
ნოზის კრიტერიუმებს აკმაყოფილებს.246
stimulants
მკაცრად explores how the drugs
დისციპლინირებული, influence the way
სტაციონარული our society fu
სარეა-
ინტერნეტდამოკიდებულება ნაწილობრივ ემთხვევა ბილიტაციიო კლინიკის შექმნა დააფინანსა. მშობლები
The last part of the chapter focuses on tobacco’s history, effects, and
კომპიუტერთან დაკავშირებულ სხვა ადიქციებს, რო- ყოველთვიურად
panies’ knowledge $1,300-ს
and use ofდაthe მეტს
addictiveიხდიან (რაცof nicotine
properties
გორიცაა კიბერსექსუალური დამოკიდებულება, ონ- ჩინეთში საშუალო
of Americans and 50%ხელფასს 10-ჯერ
of the world’ აღემატება)
s societies. ამ
It also examines the 3
ლაინ თამაშებზე დამოკიდებულება, კომპიუტერული კლინიკებში, the Surgeonსადაც გამოიყენება
General, მკურნალობის
released in 2014, ისეთი health co
on the devastating
თამაშები ან მათი ნებისმიერი კომბინაცია.247 იმის მეთოდები,
smoking and secondhand კონსულტირება,
როგორიცაა smoke. სამხედრო
გამო, რომ ეს ახლებური ადიქციაა, შეინიშნება სამკურ- დისციპლინა, მედიკამენტური ინტერვენციები, ჰიპნოზი
ნალო დაწესებულებებისა და შესაბამისი პერსონალის და ელექტროშოკი.250
სიმწირე. ამასთანავე, რადგან ინტერნეტი ცხოვრების
განუყოფელ ნაწილად იქცა და ხშირად მუშაობისთვისაც
აუცილებელია, მასზე სრულიად უარის თქმა რთულია, Introduction
სამიზნე პოპულაცია
განსაკუთრებით მაშინ, როცა ამას სამსახური მოითხოვს.
ამ დროს თავშეკავების ჩვეულებრივი მოდელის მიუხედავად იმისა, რომ დამოკიდებულების გამოწვევი
Stimulants are the most widely used psychoactive drugs in the world
მიზეზები სხვადასხვა
გამოყენება შეუძლებელია და შესაბამისად, დგება years, the media focus on ადამიანისთვის ერთი და იგივეა,
stimulants centered on bath salts, electronic c
ზიანის შემცირების მოდელის აუცილებლობა. უფრო ეფექტიანია მკურნალობა,
ger energy drinks, the expanded traffi რომელიც ისეთ სპეცი-
cking of methamphetamines from
ფიკურ ჯგუფურ სოციალურ მახასიათებლებს
contaminated forms of cocaine paste, and a resurgence ეფუძნება,
of ecstasy. The
რიჩარდ დევისმა იორკის უნივერსიტეტიდან, რომე- როგორიცაა გენდერი, სექსუალური ორიენტაცია, ასაკი,
place stimulants—caffeine and tobacco—took a back seat to the more s
ლიც ინტერნეტდამოკიდებულებას სწავლობს, ამ
even though statistics prove that they are more widely used. Even bet
394 თავი 6 are more widely used than cocaine and methamphetamine.
Last year in the United States:
Almost 4.6 million Americans used cocaine (including crack), wh
ეთნიკური კუთვნილება, პროფესია და ეკონომიკური
სტატუსი.
ქალები და კაცები
მკურნალობაში ჩართვის მიხედვით, მამაკაცთა რაოდე-
ნობა ქალებისას 2-ჯერ აღემატება (68% მამაკაცი და
32% ქალი). ამასთანავე, მამაკაცები სამკურნალო პროგ-
რამებში უფრო დიდი ალბათობით სასამართლოს გზით
ხვდებიან.164 ზოგადად, ნივთიერებათა ავადმოხმარებით
გამოწვეული დამოკიდებულება ქალებს მამაკაცებზე
უფრო სწრაფად უვითარდებათ, ისინი უფრო ადრეულ
ასაკში კვდებიან და ნაკლები ალბათობით ითხოვენ და
იღებენ დახმარებას. ამავე დროს, ისინი სამკურნალოდ
უფრო მაღალი სიხშირით ფსიქიკური ჯანდაცვის
სისტემიდან ხვდებიან ხოლმე.
ჰეით ეშბერის დეტოქსიკაციის კლინიკაში ჩატარებული
კვლევის შედეგად აღმოჩნდა, რომ ქალებსა და
მამაკაცებში ადიქციის და, განსაკუთრებით, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესები მკვეთრად განსხვა-
ვებულად მიმდინარეობს. მამაკაცები, უფრო დიდი
ალბათობით, გარეგან ფაქტორებზე ახდენენ აპელი-
რებას და ნეგატიურ ცხოვრებისეულ მოვლენებში იმ
ძალებს ადანაშაულებენ, რომლებიც მათ კონტროლს
არ ექვემდებარება; ქალები კი − შინაგან ფაქტორებზე
და პრობლემებს საკუთარ თავს აბრალებენ. თუ ამას
ადიქციის სიბრტყეში გადავიტანთ, მამაკაცები საკუთარ
ადიქციას უამრავ გარეგან ფაქტორს მიაწერენ, მაშინ
როცა ქალები თავს იდანაშაულებენ და მიიჩნევენ, რომ
პრობლემები მათი ცუდი ხასიათიდან, შეშლილობიდან,
ამორალურობიდან და სისულელიდან მომდინარეობს.
მკურნალობისას გამოყენებული კონსულტირება და
ინტერვენცია საწყის ეტაპზევე ადიქციის უარყოფის
დაძლევასა და მათ მიერ საკუთარი პრობლემების
აღიარებაზეა ფოკუსირებული. რამდენადაც ეს მიდგომა
მამაკაცებისთვის ეფექტიანია, ქალებში მხოლოდ
დანაშაულისა და სირცხვილის გრძნობას განამტკიცებს
და შედეგად, ქალებთან მკურნალობაში ჩართვის
პრევენციას ახდენს ან მის შეწყვეტას აიძულებს.
ამდენად, ქალებისთვის უკეთეს გამოსავალს უფრო
მხარდამჭერი და ნაკლებად კონფრონტაციული მიდ-
გომები განაპირობებს.
რამდენადაც ოჯახში ბავშვებზე მთავარი მზრუნველები
ქალები არიან, მათთვის უფრო მისაღები ის პროგ-
რამებია, სადაც ბავშვებზე ზრუნვაც არის გათვა-
ლისწინებული. ამასთან, ქალები საკუთარი სატ-
რანსპორტო საშუალებით მამაკაცებზე ნაკლებად
არიან უზრუნველყოფილნი. ამიტომ, მათთვის უფრო
ეფექტიანია ისეთი პროგრამები, რომლებიც მათ
ავტობუსის სამგზავრო ბარათით, მიკროავტობუსებით
ან გადაადგილების სხვა საშუალებებით უზრუნველ-
ყოფს. სამკურნალო დაწესებულებების ≈60% ქალ
კლიენტებს სატრანსპორტო საშუალებებით, დროები-
თი დასაქმებით, ოჯახური კონსულტირებით, ინდივი-
დუალური თერაპიითა და რეციდივის პრევენციით
უზრუნველყოფს.251
„ქალების მკურნალობა: კავშირების აღდგენა“ − ამ
კონფერენციის მონაწილე 400 ქალის გამოკითხვის
შედეგად მკურნალობის სამი მთავარი ბარიერის
იდენტიფიცირება მოხდა:
პრობლემის აღიარების უუნარობა ან უბრალოდ
მისი უგულებელყოფა (39%)
ემოციური მხარდაჭერის დეფიციტი ოჯახის წევრების
მხრიდან (32%)
ბავშვებზე ზრუნვის სერვისის არაადეკვატურობა
მკურნალობისას.
კონფერენცია ბეტი ფორდის ცენტრმა, კაირონის ფონდ-
მა და ჰეიზელდენის ფონდმა ჩაატარეს 2011 წელს.
ახალგაზრდები
ახალგაზრდებისთვის რჩეული ნარკოტიკული საშუა-
ლებები დეკადიდან დეკადამდე იცვლებოდა ხოლმე,
თუმცა პირველ სამეულში დიდი უპირატესობით
ხვდებოდა ალკოჰოლი, სიგარეტი და მარიხუანა;
გასული ათწლეულის განმავლობაში სულ უფრო
პოპულარული ხდება რეცეპტით გასაცემი მედი-
კამენტები, განსაკუთრებით, ტკივილგამაყუჩებლები
და დამამშვიდებელი-საძილე საშუალებები. ბევრი
მოზარდი ამ სახის მედიკამენტებს უფრო უსაფრთხოდ
მიიჩნევს, რადგან ისინი, „ქუჩის ნარკოტიკებისგან“
განსხვავებით, ლეგალურია. ეს ეხება, ასევე, ალკო-
ჰოლსა და სიგარეტს. მარიხუანა შედარებით უსაფრთხო
ნარკოტიკულ საშუალებად აღიქმება და ამიტომ მის
ლეგალიზებას მოითხოვენ.
თინეიჯერებს უჭირთ აღიარონ ისეთი შედეგი, რომელიც
დაუყოვნებლივ არ ვლინდება. ვერ აცნობიერებენ,
რომ კოკაინთან სამთვიანი „ფლირტისთვის“ მთელი
ცხოვრების განმავლობაში აღდგენა-გამოჯანმრთე-
ლებაზე უნდა იზრუნონ. არც იმის გაგება უნდათ, რომ
სიგარეტის მოწევის 30-წლიანი „სტაჟი“ მათ ცხოვ-
რებას უმოკლებს და ალკოჰოლის უკონტროლო
მოხმარება კი ჯანმრთელობის პრობლემებს უქადის.
იმის გამო, რომ მოზარდების თვალსაწიერი აწმყოსა და
უახლოეს მომავალზეა ორიენტირებული, მკურნალობა
ფოკუსირებული უნდა იყოს დროის ხანმოკლე
მონაკვეთში მიღწევად მიზნებზე, სადაც დაჯილდოება
და განმტკიცება დაუყოვნებლად ხდება.
მარტივ სტიმულებს ან ჯილდოს მოტივაციის მყისიერად
ამაღლება შეუძლია, რაც მოზარდებს მკურნალობაში
ჩაბმაში ეხმარება. ამის მაგალითია ე.წ. „აკვარიუმის
მეთოდი“, როცა აკვარიუმს 250 ან დაახლოებით
ამდენი დაკეცილი ფურცლით ავსებენ. მათგან,
დაახლოებით, 12 შეიცავს კინოს ბილეთებს, ერთი კი
მკურნალობა 395
ისეთ მთავარ პრიზს იძლევა, როგორიცაა, ვთქვათ,
აიპოდი. დადასტურებულია, რომ ასეთი სტიმულები
მკურნალობაში ჩართულობას განამტკიცებს.252
ვინაიდან ნარკოტიკული საშუალების ადრეული
მოხმარება შეიძლება მომავალში ამ სახის პრობლემების
საუკეთესო ინდიკატორი იყოს, კრიტიკულად
მნიშვნელოვანია მკურნალობის (და პრევენციის) რაც
შეიძლება ადრე დაწყება.253 ინდივიდებს, რომლებიც
ფსიქოაქტიურ ნივთიერებას პირველად 25 წელზე
უფროს ასაკში მოხმარენ, ნივთიერებებზე ქიმიური
დამოკიდებულება იშვიათად უყალიბდებათ. ტვინი
ნელ-ნელა ვითარდება უკანა წილებიდან წინა წილების
მიმართულებით და საბოლოოდ მხოლოდ 25 წლის
ასაკში ყალიბდება. ამიტომ, მოზარდს ნარკოტიკული
საშუალების კომპულსური მოხმარების კონტროლი
ნაკლებად ხელეწიფება მანამ, სანამ წინა წილები
სრულად ფუნქციონირებას არ დაიწყებს. ამის გამოა,
რომ მოზარდის მკურნალობისას მოხმარების
გაგრძელების ან რეციდივის ალბათობა იზრდება.
ადამიანის თავის ტვინის ფრონტალური კორტექსის
გადაწყვეტილების აღსრულების უბანი განვითარებას
40 წლის ასაკამდე აგრძელებს.
პუბერტულ ასაკში (12-14 წელი) სასქესო ჰორმონები
ტვინში იჭრება და მის ქიმიურ შემადგენლობას
ცვლის. ამის შედეგად ჩნდება ხასიათის ემოციური
ცვლილება, რომელიც ნარკოტიკული საშუალებების
და სექსუალურობის მიმართ მოწყვლადს ხდის
მოზარდს. ამიტომ, კონსულტანტმა მკურნალობისას
ეს დელიკატური საკითხები მხედველობაში უნდა
მიიღოს.254,255 ტვინის ქერქის მარცხენა ვენტრალურ-
მედიალური წილის შემცირებული აქტივობა აღინიშნება
როგორც ქიმიური დამოკიდებულების, ისე იმპულსების
კონტროლის აშლილობის დროსაც. ეს საფეთქლის
წილის ფუნქციონირებაზე აისახება, რომელიც გრძელ-
ვადიან დაგეგმარებასა და ამ გეგმების განხორ-
ციელებაზეა პასუხისმგებელი, ისევე, როგორც
დისკონტირების შეფერხებაზე (delay discounting). ეს
უკანასკნელი არის თანამედროვე ტერმინი, რომელიც
დაჯილდოების შეყოვნების უუნარობას აღწერს.256 ეს
რაციონალურ აზროვნებასა და ძლიერი კოგნიტური
უნარების განვითარებასაც ართულებს.
იმ მოსაზრების საპირისპიროდ, თითქოს საკუთარ
ადიქციაზე ახალგაზრდებს ზრდასრულებზე უფრო
ძლიერი უარყოფა ახასიათებთ, რადგან თავს ნარ-
კოტიკული საშუალებებისა და სარისკო ქცევისგან
დაცულად გრძნობენ, მტკიცებულებები გვიჩვენებს,
რომ მოზარდის ტვინში სარისკო ქცევა შეიძლება
პრეფრონტალური წილის მოუმწიფებლობით იყოს
განპირობებული. ზრდასრულებთან შედარებით,
მოზარდები საკუთარი ქცევებიდან გამომდინარე რისკს
გადაჭარბებულად აღიქვამენ. ისინი რისკზე იმიტომ
მიდიან, რომ ქმედების პოტენციური სარგებელი მისგან
გამომდინარე რისკების შესახებ მათ გადაჭარბებულ
396 თავი 6
წარმოდგენას აბათილებს. სავარაუდოდ, მკურნალობა
და პრევენციის მიზნით გაწეული ძალისხმევა ალკო-
ჰოლისა და ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარების
სარგებელის დაკნინებაზე უნდა იყოს ფოკუსირებული.
საჭიროა იმის ახსნა, რომ ასეთი სარგებელი ბევრად
ჩამოუვარდება იმ მოლოდინს, რაც მის მიმართ ბევრ
ადამიანს გააჩნია. ნორმატიული შეფასების სავარ-
ჯიშოები ალკოჰოლის ან ნარკოტიკული საშუალებების
მოხმარებისგან მიღებული სარგებლის თაობაზე ბევრი
მცდარი შეხედულების აღმოჩენაში გვეხმარება.257
და ბოლოს, კვლევები ადასტურებს, რომ ახალ-
გაზრდები ნაკლები ენთუზიაზმით იღებენ მეგზურობასა
და ინტერვენციებს ზრდასრულებისგან, ვიდრე თანა-
ტოლებისგან,258 ამიტომ ახალგაზრდა დამოკიდებული
პირების მოზიდვაზე ორიენტირებული პროგრამები
აქტიურად უნდა იყენებდეს თანატოლებთან ინტერ-
ქაციებსა და მათ მეგზურობას, რადგან ზრდასრულების
პროგრამები მოზარდებთან არ მუშაობს.260
ხანდაზმული ამერიკელები
სამედიცინო სფეროში მომხდარი პროგრესი ხანდაზმულ
ამერიკელებს წინა თაობებთან შედარებით უფრო
ხანგრძლივად ცხოვრების საშუალებას აძლევს, და მათი
ხვედრითი წილი მოსახლეობაში არაპროპორციულად
მაღალია. ამჟამად 37 მილიონი ამერიკელი 65 წლის
და უფროსი ასაკისაა. 2030 წლისთვის ეს რიცხვი,
„ბეიბი ბუმის“ თაობის წყალობით, 54 მილიონამდე
გაიზრდება; 2050 წლისთვის კი 85 მილიონი
ამერიკელი, პროგნოზირებული მოსახლეობის 20%,
65 წლისა და უფროსი ასაკის იქნება.261 მოსახლეობის
მატებასთან ერთად, ნარკოტიკული საშუალებების
უკონტროლო მოხმარებასთან, ავადმოხმარებასთან
და ადიქციასთან დაკავშირებული პრობლემებიც
გაიზრდება, სამკურნალო დაწესებულებებზე მოთხოვ-
ნასთან ერთად. პროგნოზის თანახმად, „ბუმერების“
თაობის (რომლებმაც 65 წელზე გადაბიჯება 2011
წლიდან დაიწყეს) პრობლემები დიდწილად ლეგა-
ლურ მედიკამენტურ საშუალებებთან (რეცეპტით და
ურეცეპტოდ გასაცემი პრეპარატები) და ალკოჰოლთან
იქნება დაკაშირებული. 2000 წლიდან ლეგალური
მედიკამენტების ავადმოხმარება ზრდასრულებში
გაორმაგდა, მოზარდებში კი თითქმის გასამმაგდა.
ყველა ხანდაზმულის დაახლოებით 22% ავადმოხმარე-
ბისთვის პოტენციურად გამოსადეგ რეცეპტით გასაცემ
პრეპარატებს მოიხმარს, მათგან 2/3 ოპიოიდურ ტკი-
ვილგამაყუჩებლებზე მოდის.262-265
საჯარო სახსრებით დაფინანსებული პროგრამიდან 2005
წელს მიღებული მონაცემების თანახმად, ხანდაზმულთა
80%, რომლებიც ავადმოხმარებას მკურნალობდნენ, ამ
პრობლემის მთავარ მიზეზად ალკოჰოლის მოხმარებას
ასახელებდნენ. დანარჩენი 20% შემდეგ საშუალებას
ასახელებს (ქვემოთ მოცემულია, ასევე, ხვედრითი
წილი სხვა ასაკობრივ ჯგუფებში):
 ოპიატები (ჰეროინი ან რეცეპტით გასაცემი
ტკივილგამაყუჩებლები) – 5%, სხვა ასაკობრივ
ჯგუფებში − 13%
კოკაინი − 4%, სხვა ასაკობრივ ჯგუფებში -14%
მარიხუანა − 3%, სხვა ასაკობრივ ჯგუფებში -18%
სტიმულატორები (მეთამფეტამინი და სხვ.) – 1%,
სხვა ასაკობრივ ჯგუფებში − 6%
მათგან მხოლოდ 17%-ს, რომლებიც ალკოჰოლიზ-
მზე მკურნალობენ, აღენიშნება მეორადი საშუალე-
ბის ავადმოხმარება, მაშინ როცა სხვა ასაკობრივ
ჯგუფებში ეს მაჩვენებელი 52%-ს შეადგენს.251
ჯანდაცვის პროფესიონალებისთვის ნარკოტიკული
საშუალებებისა და ალკოჰოლის ავადმოხმარების აღ-
მოჩენა რთულია ხოლმე. ბევრ შემთხვევაში პაციენ-
ტის მიერ დასახელებული ფიზიკური პრობლემები შე-
ფასების არეალში ვერ ხვდება.
არადანიშნულებისამებრ
მოხმარებისა და ავადმოხმარების
გამომწვევი ფაქტორები
ხანდაზმულებში
1. ავადმყოფობის გამო ხანდაზმულებს ექიმის მიერ
გამოწერილი ბევრი მედიკამენტის მიღება უწევს.
2. ასაკთან ერთად ფიზიკური შეუვალობაც ეცემა, რის
გამოც ფსიქოაქტიური მედიკამენტების ზემოქმედება
ძლიერდება.
3. მკურნალი ექიმებისა და ზოგადად, ირგვლივმყოფ-
თა მხრიდან მკურნალობაზე გავლენას ახდენს
მცდარი შეხედულებები და მიდგომები:
ხანდაზმულები ნარკოტიკულ საშუალებებსა და
ალკოჰოლს ავად არ მოიხმარენ.
დამოკიდებულების მკურნალობა უკვე ძალიან
გვიანაა.
ხანდაზმულებს ავადმოხმარების უფლება აქვთ;
დამოკიდებულება ხომ მათ სიამოვნებას გვრის.
65 წლისთვის ადამიანი უკვე საკმაოდ არის
დაჭკვიანებული და, ასე ვთქვათ, დაღვინებული
იმისთვის, რომ ნარკოტიკული საშუალებებისა და
ალკოჰოლის ავადმოხმარება დაიწყოს.
65 წლის შემდეგ ადამიანს იმდენი დრო არ
დარჩენია, რომ ამ მხრივ მძიმე პრობლემების
გამოწვევა მოასწროს.
4. ჯანდაცვის პროფესიონალებს გერიატრიული მე-
დიკამენტებისა და ქიმიური დამოკიდებულებების
მკურნალობის სფეროში სათანადო წვრთნა არ
გაუვლიათ.
5. არსებობს ასაკთან დაკავშირებული ფსიქოლოგი-
ური ცვლილებები, რომლებიც ალკოჰოლისა და
ნარკოტიკული საშუალებების ეფექტებსა და ტოქ-
სიკურობას აძლიერებს. მკურნალმა ექიმებმა და სამ-
კურნალო დარგის პერსონალმა უნდა იცოდეს, რომ
ასაკის მატებასთან ერთად:
ქვეითდება კუჭ-ნაწლავის სისტემაში მჟავის სეკ-
რეცია, პერისტალტიკა და სისხლის მიწოდება
ქვეითდება სხეულის კუნთოვანი მასა და წყლის
რაოდენობა, რის გამოც მედიკამენტების გაზა-
ვების ხარისხი მცირდება
ქვეითდება პლაზმაში ალბუმინების რაოდენობა,
რომლებიც მედიკამენტებს ბოჭავს და მათ
ტოქსიკურ ეფექტს ამცირებს
ქვეითდება ღვიძლში სისხლის მიმოქცევა და
ფუნქცია, იზრდება მისი უჯრედების დაზიანების
ხარისხი
ქვეითდება მეტაბოლიზმი ღვიძლის ენზიმების
რაოდენობრივი და თვისობრივი შემცირების
გამო, ასევე ქვეითდება კუჭის ფერმენტები262
მეტაბოლიზმი ნახევრდება ან ერთი მესამედით
მცირდება საშუალო ასაკის ინდივიდებთან შედა-
რებით
ქვეითდება თირკმელების ფუნქცია
იზრდება რეცეპტორების მგრძნობელობა; ალკო-
ჰოლი და დეპრესანტები ტვინის მოქმედებას
ხანდაზმულებში უფრო ძლიერად აქვეითებს,
აზიანებს კოორდინაციასა და მეხსიერებას; ისი-
ნი ხშირად ეცემიან და ზოგადი დაბნეულობა
აღენიშნებათ.266
6. აღინიშნება ადეკვატური სოციალური და მხარდამ-
ჭერი სერვისების სიმწირე. ხანდაზმულებს არა მარ-
ტო დამოკიდებულებასა და ავადმოხმარებასთან
ბრძოლაში ესაჭიროებათ დახმარება, არამედ ისეთ
პრობლემებთან გამკლავებაში, როგორიცაა:
იზოლაცია და მარტოობა
კარჩაკეტილობა, ეიჯიზმი და უმოქმედობა
გარიყულობა, უპატივცემლობა და მიტოვება ოჯა-
ხისა და თემის მხრიდან
გართულებული ურთიერთობები, პარტნიორის
ან მეგობრის სიკვდილი, და აქედან გამომდინარე
დანაშაულის განცდა
უკმაყოფილება ცხოვრების ხარისხის ზოგადი და-
ქვეითების გამო
ფინანსებთან ან საცხოვრებელთან დაკავშირე-
ბული სტრესი
ქრონიკული ავადმყოფობა, განუწყვეტელი ტკი-
ვილი და სიკვდილის მოლოდინი
გარეგნობის გაუარესება და ფიზიკური შესაძლებ-
ლობების დაქვეითება
მკურნალობა 397
 მეხსიერების დაკარგვიდან და დაქვეითებული
კოგნიტური შესაძლებლობებიდან გამომდინარე
იმედგაცრუება.
7. თემი ხანდაზმულების მიერ ალკოჰოლისა და სხვა
საშუალებების ავადმოხმარების საკითხებში ნაკ-
ლებად ერევა, რითაც მათ საშუალებას აძლევს,
თავი აარიდონ სამედიცინო აღრიცხვასა და სამართ-
ლებრივ პრობლემებს.
გარდა ამისა, ბევრი ამერიკელი ადიქციას პიროვნულ
მახასიათებლად მიიჩნევს და არა დაავადებად, რის გა-
მოც ალკოჰოლის ან სხვა საშუალებების პრობლემა-
ტური მოხმარების დროს დახმარებას ნაკლებად ეძებენ.
კიდევ უფრო უარესი ის არის, რომ სამედიცინო დარგის
სპეციალისტები ხანდაზმულებში ალკოჰოლიზმისა და
დამოკიდებულების ნიშნებს ხშირად უგულებელყოფენ
პატივისცემიდან და მცდარი რწმენიდან გამომდინარე,
რომ მათ ადიქციის პრობლემა ნაკლებად ემუქრებათ.
წამალდამოკიდებულების ნიშნები ხშირად არასწორად
არის ინტერპრეტირებული, როგორც ასაკის მატების
თანმხლები პროცესი ან რეაქცია დანიშნულ მედი-
კამენტებზე, რაც ამ კატეგორიაში საკმაოდ გავრცე-
ლებული მოვლენაა. 55 წელს გადაცილებულ
ადამიანებში ფიზიკური რეზისტენტობა შემცირებულია,
რის გამოც პრობლემებს ალკოჰოლის ან სხვა
საშუალებების ახალგაზრდებზე ნაკლები დოზების
მოხმარებაც იწვევს.
კონგრესის ხანდაზმულობის კომიტეტის ანგარიშის
თანახმად, სტაციონარში მოხვედრილი ხანდაზმულების
70%-ს ალკოჰოლთან დაკავშირებული პრობლემები
აღენიშნება (თუმცა ჰოსპიტალიზაცია შეიძლება სხვა
მიზეზით იყოს გამოწვეული). დაახლოებით, 2.5
მილიონ ხანდაზმულ ამერიკელს დამოკიდებულება
ალკოჰოლზე, ნარკოტიკულ საშუალებებზე ან ორივეზე
ერთდროულად აღენიშნება; ამავე დროს, 55 წელს
გადაცილებული ამერიკელების რიცხვი 60 მილიონს
აჭარბებს.261 მიიჩნევა, რომ ეს რიცხვი მკვეთრად
გაიზრდება მას შემდეგ, რაც „ბეიბი ბუმერების“ თაობა
65 წელს გადააბიჯებს.
ალკოჰოლისა და სხვა საშუალებების
ხანდაზმულ ავადმომხმარებელთა
მკურნალობა
ამჟამად კონკრეტულად ხანდაზმული ამერიკელების
მკურნალობაზე ორიენტირებული პროგრამების
რაოდენობა მცირეა; მას შემდეგ, რაც მათ რიცხვს „ბეიბი
ბუმერების“ თაობა მიემატება, ასეთი პროგრამების
საჭიროება გაიზრდება. ნარკოტიკული საშუალებების
ავადმომხმარებელი ხანდაზმული ამერიკელების თერა-
პიული მკურნალობა უფრო ეფექტიანი მაშინაა, როცა
ჯგუფები იგივე ასაკის ხალხითაა დაკომპლექტებული,
თუმცა ამ დროს შერეული ჯგუფებიც მუშაობს.
მართალია, ხანდაზმულებში ალკოჰოლის ავადმოხ-
მარების დიაგნოსტიკური კრიტერიუმებისა და მკურნა-
398 თავი 6
ლობის მეთოდების შემუშავების საქმეში მნიშვნე-
ლოვანი ძალისხმევაა გაწეული, მათი უმრავლესობა
არც ასაკზეა ორიენტირებული და არც საკმარისად
მგრძნობიარეა ამ კატეგორიის უნიკალური ბიო-
ლოგიური და სოციალური მახასიათებლების სათა-
ნადოდ გასათვალისწინებლად.262 ხანდაზმულებში
ალკოჰოლის ავადმოხმარების დიაგნოსტირებისთვის
სკრინინგის ორი ინსტრუმენტია სანქცირებული: CAGE
და მიჩიგანის ალკოჰოლიზმის სკრინინგის მოკლე
ტესტი − გერიატრიული ვერსია (S-MAST-G).267 გამო-
სავალზე ფოკუსირებული კვლევები გვიჩვენებს, რომ
ალკოჰოლისა და სხვა საშუალებების ხანდაზმულ
ავადმომხმარებლებს პოზიტიური შედეგი აღენიშნებათ,
თუ მკურნალობა მათ სპეციფიკურ საჭიროებებზეა
მისადაგებული. ასეთ მკურნალობას შეიძლება უფრო
დიდი დრო დასჭირდეს, რადგან ალკოჰოლისა და სხვა
საშუალების აღკვეთის მდგომარეობა ხანდაზმულებში
უფრო მძიმეა, თუმცა, ამავე დროს, ამ კატეგორიის
ადამიანებში დეტოქსიკაციის უსაფრთხოდ მართვაა
შესაძლებელი.268
ხელმისაწვდომი მტკიცებულებები გვეუბნება, რომ
მკურნალობის ტრადიციული მოდალობები (მაგ.,
რეზიდენტული და მედიკამენტური მოდელი) და ინ-
ტერვენციების დიაპაზონი (მაგ., ჯგუფური და მო-
ტივაციური კონსულტირება), რომლებიც უფრო ახალ-
გაზრდა ადამიანების მკურნალობის დროს არის
ეფექტიანი, შესაბამისი ინოვაციების განხორციელების
შემთხვევაში, ხანდაზმულების მკურნალობის დროსაც
საკმაოდ ნაყოფიერია.268 მაგალითად, ნარკოტიკული
საშუალებების ხანდაზმულ ავადმომხმარებლებს შეიძ-
ლება უფრო მძიმე კოგნიტური პრობლემები შეექმნათ
(მაგ., ვერბალურ აბსტრაგირებასთან დაკავშირებული
პრობლემები) და კვლევები გვიჩვენებს, რომ ეს
მკურნალობის ცუდ პროგნოზთანაა დაკავშირებული.
ამავე დროს, თუ მკურნალობის დაგეგმვისას ეს საკითხი
გათვალისწინებული იქნება, ეს ხანდაზმული პაციენტების
ჩართულობასა და გამოსავალს აუმჯობესებს. იგივე
შედეგი შეიძლება უზრუნველყოს ჯგუფებმა, პლაკატებმა,
ბროშურებმა და მოსაცდელში საკითხავმა მასალებმა,
რომლებიც ხანდაზმულებისთვისაა განკუთვნილი.269
ეთნიკური ჯგუფები
აშშ-ის აღწერის ბიუროს მონაცემებით, შეერთებული
შტატების მოსახლეობის მესამედს ფერადკანიანები
შეადგენენ (შავკანიანები, ესპანურენოვანები და
აზიელები).270 ეს არ მოიცავს პირველი, მეორე ან მესამე
თაობის თეთრკანიანებს, რომელთა კულტურული
ტრადიციები მათ ცხოვრებაზე დიდ გავლენას ახდენს.
კულტურული თავისებურებების გათვალისწინება მკურ-
ნალობის შედეგს აუმჯობესებს. კვლევებით დადას-
ტურებულია, რომ ეთნიკურ და კულტურულ ჯგუფებზე
მისადაგებული მკურნალობა მდგრად თავშეკავებას
უკეთესად უზრუნველყოფს, ვიდრე მკურნალობის
 ზოგადი პროგრამები.271-273 კულტურული კომპეტენცია
და კულტურულ თავისებურებებზე ორიენტირებული
მკურნალობა წარმატებული პროგრამების საკვანძო
კომპონენტია.
კულტურული მიკუთვნება მხოლოდ კანის ფერით,
წარმომავლობის რეგიონით ან მშობლიური ენით კი არ
განისაზღვრება, არამედ იმგვარი სხვადასხვა მნიშვნე-
ლოვანი კომპონენტების ერთობლიობით, როგორიცაა:
ჩვეულებები, ღირებულებები, რიტუალები, ნორმები,
რელიგიური მრწამსი და იდეალები. რაც უფრო ზუსტად
არის პროგრამა კონკრეტული ჯგუფის კულტურულ
საჭიროებებზე მისადაგებული, მით უფრო ეფექტიანად
იმუშავებს ის.274,275
აფროამერიკელები
საჯარო სახსრებით დაფინანსებულ ნარკოტიკული
საშუალებების ავადმოხმარების სამკურნალო დაწესე-
ბულებებში მიღების 20,9% აფროამერიკელებზე მო-
დის, მიუხედავად იმისა, რომ მათი ხვედრითი წილი
მთელ მოსახლეობაში მხოლოდ 12%-ია. მამაკა-
ცების რაოდენობა ქალებთან "მძიმე საშუალებების"
მოხმარება პროპორციულად უფრო მაღალია
(მათგან ალკოჰოლზე 7.9% მოდის, კოკაინზე −
27.4%, ოპიატებზე − 8.5%), ვიდრე მამაკაცებთან
აფროამერიკელ მამაკაცებთან (ალკოჰოლი − 26.1%
კოკაინი − 51.6%, ოპიატები − 15.2%). ამ კატეგორიაში
მაღალია მკურნალობაში ჩართვის მაჩვენებელი,
რომელიც ისეთ საშუალებებს უკავშირდება, როგორიცაა
მარიხუანა (2008 წელს მკურნალობაში ჩართვის მიზეზი
იყო მამაკაცების 22.8%-ისა და ქალების 7%-თვის),
ჰალუცინოგენები (12.6% და 5.9%) და ფენციკლიდინი
(37.1% და 20.6% შესაბამისად).66
ახლახან ჩატარდა კვლევა, რომელიც ლოს-ანჯელესის
ოლქის ტერიტორიაზე სამკურნალო პროგრამებში
ჩართულობის საკითხს სწავლობდა. ამ კვლევის
თანახმად, პროგრამის დასრულების მაჩვენებელი
აფროამერიკელებში ბევრად დაბალია (17.5%), ვიდრე
თეთრკანიანებში (26.7%).276 ამას ნაწილობრივ ეკო-
ნომიკურ სტატუსში არსებული განსხვავება ხსნის, თუმცა
აქ გარკვეულ როლს შეიძლება თამაშობდეს ისეთი
ფაქტორები, როგორიცაა ნაცნობი სტრესორები, ასევე
გარეგანი ტრიგერები, სხვადასხვა რწმენა, და ჯანმრთე-
ლობასთან დაკავშირებული მიდგომები ან ქცევები.277
სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფების მაჩვენებლებს შორის
არსებული შეუსაბამობების შესწავლაზე ფოკუსირებული
კვლევების სიმწირე განსაკუთრებით მკურნალობის
ჭრილშია თვალშისაცემი. ქვემოთ ჩამოთვილია ურ-
ბანულ ცენტრებში მცხოვრები ნივთიერებების ავად-
მომხმარებელი აფროამკერიკელების სამკურნალო
საჭიროებათა თავისებურებები. ეს მიგნებები ჰეით
ეშბერის დეტოქსიკაციის კლინიკასა და გლაიდის
მემორიალური ეკლესიის შავკანიანთა ოჯახების
პროგრამას ეკუთვნის და სან-ფრანცისკოს აფრო-
ამერიკულ თემთან მრავალწლიან მუშაობას ეფუძ-
ნება.278

65
60.8%
60 ტკივილის უფრო მაღალი ზღურბლი. აფროამერი-
55 კელებს ტკივილის უფრო მაღალი ზღურბლი აქვთ
მკურნალობაში ჩართვის მაჩვენებელი
50 შემუშავებული, რაც მათ მკაცრ და მტრულ გარე-
რასის/ეთნიკურობის მიხედვით - 2010
პროცენტული რაოდენობა

45
მოში გადარჩენაში ეხმარებოდა. სამწუხაროდ,
ასეთი ტოლერანტობა მათი მხრიდან დახმარების
40
მოთხოვნას აფერხებს, მკურნალობის დაწყებამდე
35
უფრო მძიმე დამოკიდებულების განვითარებას იწვევს
30
და სხვა ცხოვრებისეულ პრობლებსაც აღრმავებს. ამას
25 გარდა, არსებობს იმ სააგენტოების ბიუროკრატიული
20.1%
20 პროცედურებიდან თავის აცილების ტენდენცია,
15 13.0% რომლებმაც მანამდე ამ ჯგუფს იმედები გაუცრუა.
10 აფროამერიკელების მკურნალობაში დროულად
5 2.4% ჩართვის ერთ-ერთი საშუალება დამოკიდებულების
1.0%
0 გამომწვევ მიზეზებზე მათი ცნობიერების ამაღლებაა.
თეთრ- შავ- ესპანურ- მკვიდრი აზიელები/
კანიანები კანიანები ენოვანები ამერიკელები ოკეანელები ზოგიერთ ურბანულ რაიონში საგანგაშო რაოდენო-
ბის აფროამერიკელ ახალშობილს ნარკოტიკული
დიაგრამა 6-6 საშუალებების ზემოქმედება აღენიშნება.
სამკურნალო პროგრამებში ჩართვის რასობრივი მაჩვენებელი 1992
აფროამერიკელ მოზარდს უფრო მაღალი შანსი
წლიდან სტაბილურად თანმიმდევრულია და ამერიკის მოსახლეობის
შემადგენლობისგან გარკვეულწილად განსხვავებული პროპორციები
აქვს გარდაიცვალოს ნარკოდანაშაულის გამო, ვიდ-
ახასიათებს. თეთრკანიანები მოსახლეობის 72%-ს შეადგენენ, მაგრამ რე ავტოსაგზაო შემთხვევით.
მკურნალობაში ჩართვის მაჩვენებელი მათთვის მხოლოდ 60.8%-ია,
მაშინ როცა შავკანიანები მოსახლეობის 12%-ს შეადგენენ, მაგრამ ციხეში უფრო მეტი 20-დან 30 წლამდე აფროამე-
მკურნალობაში ჩართულთა შორის მათი ხვედრითი წილი 20.1%-ია. რიკელია, ვიდრე კოლეჯში.

მკურნალობა 399
 იმის გამო, რომ აფროამერიკელი ქალები კრეკს
ყველაზე მეტად ეტანებიან (ალკოჰოლის შემდეგ),
მათი ოჯახები საგანგაშო სისწრაფით ინგრევა.
აფროამერიკელებით მჭიდროდ დასახლებულ
ბევრ ურბანულ რაიონში ჩვილ ბავშვთა უკიდურე-
სად მაღალი სიკვდილობა აღინიშნება, რასაც ორ-
სულ ქალებში ავადმოხმარებისა და წამალდამო-
კიდებულების გავრცელება იწვევს.
ნარკოტიკული საშუალებები, როგორც ეკონომიკური
რესურსი. მეტროპოლიებში მცხოვრებ აფროამერი-
კელებს ფრიად მწირი ეკონომიკური შესაძლებლობები
გააჩნიათ. ნარკოტიკულ საშუალებებთან დაკავში-
რებული აქტივობების შემცირება ბევრი ოჯახისთვის
შემოსავლის დაკარგვის ტოლფასია. ამავე დროს,
თეთრკანიანთა თემში საპირისპირო მოვლენას აქვს
ადგილი, სადაც ნარკოტიკული საშუალებები და
ალკოჰოლი, ჩვეულებრივ, ოჯახის ფინანსური სახს-
რების გადინებას იწვევს.
ბევრ ნარკომოვაჭრეს ამ პროცესის ჭეშმარიტი
ეკონომიკა ჯეროვნად არ ესმის. მაგალითად, როცა
ნარკოდილერი მომხმარებელი ხდება, მისი სახსრები
მალევე იწურება. ამასთანავე, ეს თემის სხვა წევრების
განადგურებასა და დისფუნქციას იწვევს − დანაშაული
მათ ოჯახებშიც აღწევს.
„აფროამერიკელების უმრავლესობა მკურნალობაში
სასამართლო სისტემის გავლით ერთვება, როცა
უკვე ძალიან გვიანაა და იძულებულნი არიან ისეთ
პროგრამებში მიიღონ მონაწილეობა, როგორიცაა
გლაიდი ან ჰეით ეშბერი. ანუ, ეს არის ხალხი,
რომლებიც ფსკერზე ბოლომდე დაეშვნენ და
ამან აიძულა, დახმარება ეძებნათ. ამის გამო მათ
სპეციფიკური მიდგომები აქვთ. არასრულწლოვნებს
ერთი სული აქვთ, რომ პატიმრობის ვადა ამოწურონ
და გარეთ გავიდნენ. კონსულტანტებთან მუშაობა კი
საერთოდ არ ეპიტნავებათ. ამიტომ, ერთადერთი,
რისი გაკეთებაც შეგიძლია, ის არის, რომ ისეთ ანკესზე
წამოაგო, რაც მათ საზოგადოებაში დაბრუნების
შემთხვევაში წარმატების მიღწევის შანსს გაუზრდის.“
ახალგაზრდების ნარკოკონსულტანტი
დანაშაული, როგორც გზა ქიმიური დამოკიდებულე-
ბისკენ. ძალიან ხშირად ქიმიურ ნივთიერებებზე და-
მოკიდებულების სუბკულტურაში ფეხის შებიჯება
დანაშაულის, და არა მოხმარების, გზით ხდება. აფრო-
ამერიკულ თემში ფართოდაა გავრცელებული პრაქ-
ტიკა, როცა თავიდან ნარკოვაჭრობაში ებმებიან,
ნარკოტიკულ საშუალებებს კი გემოს მოგვიანებით უსინ-
ჯავენ; თეთრკანიანთა თემში კი ყველაფერი პირიქითაა.
საზღვრების ძლიერი განცდა. ინტერვენცია განიხილება,
როგორც პირად სივრცეში უნებართვოდ შებიჯება ან მისი
დარღვევა. ამიტომ, თემი დიდ წინააღმდეგობას უწევს
აქტივობებს, რომელიც წამალდამოკიდებულებთან
მისვლასა და მკურნალობის შეთავაზებას გულისხმობს,
რადგან ეს პირადი სივრცის დარღვევად ან „სხვის
400 თავი 6
ტერიტორიაზე შებიჯებად“ აღიქმება. ეს, თავის მხრივ,
უარყოფის დაძლევას აფერხებს. ეს ყველაზე რთულად
გადასაჭრელი პრობლემაა და მიდგომების სერიოზულ
შეცვლას საჭიროებს. რა არის უკეთესი − ადამიანის
პირადი სივრცის პატივისცემა თუ ინტერვენციისა და
პრობლემის გადაჭრის მცდელობა?
ქიმიური დამოკიდებულება − ძირითადი თუ თანმდევი
პრობლემა? უმცირესობები მთავარ პრობლემად ხში-
რად დასაქმებასთან, საცხოვრებლის ხელმისაწვდო-
მობასთან და სოციალური/რეკრეაციული რესურსების
სიმწირესთან დაკავშირებულ სირთულეებს ასახელებენ,
და არა ქიმიურ დამოკიდებულებას. ეს უარყოფას
აძლიერებს და ბევრი წამალდამოკიდებულის მკურნა-
ლობაში დროულად ჩართვას აფერხებს. ნარკოტიკული
საშუალებების მომხმარებლებმა უნდა გაითავისონ,
რომ ვერც ერთი სხვა პრობლემა წარმატებით ვერ
გადაიჭრება მათ აღდგენა-გამოჯანმრთელებამდე.
საზოგადოებამ ქიმიური დამოკიდებულება მთავარ
პრობლემად უნდა აღიაროს.
„აღდგენა-გამოჯანმრთელება მუდმივი პროცესია.
აფროამერიკელებისთვის ამაზე ფოკუსირება
უაღრესად ძნელია. ჩვენ (აფროამერიკელები)
მაგრები ვართ 50 ან 100 იარდზე სპრინტში.
აი, ეს რომ წამალდამოკიდებულებას მიუყენო,
ასეთ სურათს მივიღებთ: როგორც კი შევწყვეტთ
მოხმარებას, ამ ყველაფერს ვივიწყებთ და ჩვენს
გზაზე მივდივართ. მაგრამ, არა, აღდგენას მთელი
სიცოცხლე უნდა დაუთმო − მარათონელი უნდა იყო
და არა სპრინტერი.“
რაფიკ ბილალი, აფროამერიკული ოჯახების პროგრამის ყოფილი
დირექტორი
შეთქმულების თეორია. ბევრი შავკანიანი მიიჩნევს,
რომ აფროამერიკულ თემში კრეკის (და შიდსის)
სწრაფი გავრცელება გენოციდის მიზანმიმართულ
აქტს წარმოადგენს. თუ მონობის, ოფიციალური და
დე-ფაქტო სეგრეგაციის გამოცდილებას მივიღებთ
მხედველობაში, ეს გასაგებიცაა. მიუხედავად იმისა,
შეთქმულების ეს თეორია მართალია თუ არა, წამალ-
დამოკიდებულება დაავადებად რჩება, რომლის
მკურნალობა საჭიროა როგორც ინდივიდუალურ, ისე
თემის, როგორც ერთიანი ორგანიზმის, დონეზე.
რელიგიურობა. აფროამერიკელების თემში ორგა-
ნიზებული სასულიერო აქტივობა აღდგენა-გამო-
ჯანმრთელების ხელშეწყობის საკვანძო ფაქტორია.
რწმენაზე დაფუძნებული სამკურნალო პროგრამები ეკ-
ლესიურ პირობებში უფრო ეფექტიანია, ვიდრე უფრო
ტრადიციულ გარემოში. არკანზასში, მდინარე მისი-
სიპის დელტის რეგიონში ჩატარებული ერთი კვლევის
ფარგლებში, ნარკოტიკული საშუალებების მომხმა-
რებლების მესამედი კონსულტირებას სასულიერო
პირებთან გადიოდა და ყველა მათგანმა რელიგიურობის
მნიშვნელოვანი ზრდა აღიარა. თუმცა სასულიერო
პირებმა განაცხადეს, რომ ავადმოხმარების სფეროში
სათანადოდ მომზადებულები და გაცნობიერებულნი არ
იყვნენ.279
 „ეკლესიურობისა და ისტორიული ასოციაციებიდან
გამომდინარე, აფროამერიკული თემი სულიერებაზე
მძლავრად არის ორიენტირებული. ყველაზე საინტე-
რესოა აღდგენა-გამოჯანმრთელების პატერნი,
რომელიც სიფხიზლე-რეციდივის რამდენიმე მონა-
ცვლე პერიოდისგან შედგება, სანამ არ მოხდება
ზეშთაგონება, რომელიც მდგრად აღდგენას განა-
პირობებს ხოლმე. ეს განსხვავდება უფრო „კლა-
სიკური“ სიფხიზლისგან, რომელიც წინ უძღვის
უფრო მდგრად გრძელვადიან აღდგენა-გამო-
ჯანმრთელებას.“
რაფიკ ბილალი, აფროამერიკული ოჯახების პროგრამის ყოფილი
დირექტორი
აფროამერიკული ოჯახების პროგრამა, რომელსაც
ღირსი სესილ უილიამსი მეთვალყურეობს, მკურნა-
ლობაში ადამიანების ჩასართავად ოჯახის (ფართო
გაგებით) გავლენასა და ემოციურ ძალას მიმართავს.
ეს წამალდამოკიდებულ პაციენტებს მარტოხელა,
იზოლირებული ცხოვრების ალტერნატივას სთავაზობს.
ეს კონცეფცია გულისხმობს ოჯახის, სულიერებისა
და თვითშეფასების გაღვივება-გაძლიერებას, სწო-
რედ იმის, რასაც ნარკოტიკული საშუალებების მოხ-
მარება აზარალებს. ღირსმა უილიამსმა 1992 წელს
შეუვალობის პირობები შეიმუშავა, რაც 12 ნაბიჯის
10-ნაბიჯიან ანალოგს წარმოადგენს.
1. დავიბრუნებ კონტროლს საკუთარ ცხოვრებაზე.
2. აღარ ვიცრუებ.
3. ვიქნები გულახდილი საკუთარ თავთან.
4. მივიღებ საკუთარ თავს ისეთს, როგორიც სინამდვი-
ლეში ვარ.
5. შევიგრძნობ ჩემს რეალურ გრძნობებს.
6. შევიგრძნობ ჩემს ტკივილს.
7. შევუნდობ საკუთარ თავს და სხვებსაც.
8. დავიწყებ ახალ ცხოვრებას.
9. გავაღვივებ ჩემს სულიერებას.
10. შევიყვარებ და დავეხმარები ჩემს ძმებსა და დებს.278
ესპანურენოვანი მოსახლეობა
(Hispanic)
აღწერის ბიუროს მონაცემებით, 2010 წელს ქვეყანაში
47.8 მილიონი ესპანურენოვანი ამერიკელი ცხოვრობდა
(მოსახლეობის 15.5%), პუერტო-რიკოში მცხოვრებთა
(3.4 მილიონი) და აშშ-ში არალეგალურად მცხოვრებთა
(5 მილიონი) ჩათვლით. ლოს-ანჯელესში ისინი მთელი
მოსახლეობის 47%-ს შეადგენენ, ხოლო სან დიეგოში
− 25%-ს.
წარმომავლობის ქვეყნის მიხედვით სურათი ასეთია:
მექსიკური წარმომავლობის ამერიკელები − 58.5%,
პუერტო-რიკოელები − 9.6%, ცენტრალური ამერიკიდან
− 4.8%, კუბელი ამერიკელები − 3.5%, დომინიკელები −
2.2% და სხვა ესპანურენოვანი ჯგუფებიდან − 17.6%.280
2008 წელს ნივთიერებების ავადმოხმარების მკურ-
ნალობაში ჩართული ამერიკელების 13.8%-ს
(258,000) ესპანურენოვანები შეადგენდნენ. ეს პრო-
ცენტი მთელ მოსახლეობაში ამ ჯგუფის ზოგად
ხვედრით წილს შეესაბამება.
მათ შორის, მექსიკელებზე 5.7% მოდიოდა, პუერტო-
რიკოელებზე − 3.9%, კუბელებზე 0.2%, სხვებზე,
ისევე როგორც დაუზუსტებელი წარმომავლობის
მქონე ესპანურენოვანებზე − 4.0%.
ავადმოხმარების ყველაზე გავრცელებული საშუა-
ლებები იმ ესპანურენოვან მოსახლეობაში, რომ-
ლებიც მკურნალობაში ჩაერთნენ, იყო ალკოჰოლი
(21.4%), ოპიატები (22.9%) და მარიხუანა (18.8%).
ოპიატების ავადმოხმარების მკურნალობის მაჩვენებ-
ელი ამ ჯგუფში არაესპანურენოვანებისას ორჯერ
აღემატებოდა.
მათ შორის 78% იყო მამაკაცი და 22% ქალი, მაშინ,
როცა ზოგადად ეს მაჩვენებელია 68% და 32%
შესაბამისად.264
ესპანურენოვან ამერიკელ ავადმომხმარებელთა ხვედ-
რითი წილი მნიშვნელოვნად დისპროპორციულია.
2010 წელს, როცა შეერთებული შტატების ესპანურ-
ენოვანი მოსახლეობის წილი 15.5% იყო, მათზე
ნარკოტიკულ საშუალებებთან დაკავშირებული ფედე-
რალური დანაშაულის 44-45% მოდიოდა. ეს ჯგუფი
ასევე დიდი ხვედრითი წილით გამოირჩეოდა პირ-
ველად ჩადენილი დანაშაულის მაჩვენებლითაც. ამ
დანაშაულის გამო სამუდამო პატიმრობამისჯილებს
შორის ესპანურენოვანთა ხვედრითი წილი, არაპრო-
პორციულად, 4-ჯერ მაღალია, ვიდრე თეთრკანიანებისა.
ამავე დროს, ესპანურენოვან მამაკაცებში თავი-
სუფლების აღკვეთის პროცენტული მაჩვენებელი ორ-
ჯერ აღემატება თეთრკანიანი მამაკაცებისას.281
ესპანურენოვან ამერიკელებში დიდი კულტურული
სხვაობაა − მისი შემადგენელი ჯგუფები ერთმანეთს ბევ-
რი რამით გვანან, მაგრამ ბევრი თვისებით განსხვავდე-
ბიან კიდეც. მსგავსებაა ესპანური ენა, კათოლიკური რე-
ლიგია, ინდიელების ან აფრიკული ფესვები, იბერიული
(ესპანეთი) კულტურული მემკვიდრეობა და ძლიერი
ოჯახის სტრუქტურა. განსხვავებებს შორის აღსანიშნავია
შეერთებულ შტატებში გატარებული წლების ან თაობების
რაოდენობა; წარმომავლობის ქვეყანა (ძირითადად
მექსიკა, პუერტო-რიკო და კუბა); განათლების დონე
და ეკონომიკური სტატუსი (მაგ., ისინი მექსიკელი
მიგრანტი მუშები არიან, რომლებიც ლუკმა-პურის
საშოვნელად ჩამოვიდნენ და სამშობლოში დარჩენილ
ოჯახებს აქედან არჩენენ თუ მდიდარი მექსიკელები ან
კოსტა-რიკელები, რომლებიც საკუთარი სიმდიდრის
დაცვას ცდილობენ; თუ საშუალო და მაღალი კლასის
კუბელები არიან, რომლებიც ფიდელ კასტროს ერთი
თაობის წინ გამოექცნენ და ამჟამად ფლორიდის
მკურნალობა 401
ეკონომიკის მამოძრავებელ ძალას წარმოადგენენ;
თუ დაბალი, საშუალო ან მაღალი კლასის პუერტო-
რიკოელები არიან [ამერიკის მოქალაქეები],
რომლებიც აღმოსავლეთ სანაპიროზე საკუთარი
ოჯახებისთვის უკეთესი ცხოვრების უზრუნველსაყოფად
გადმობარგდნენ?).
როგორც კი გადაუდებელ ფიზიკურ ან ფსიქიკურ
დახმარებას გაუწევს, სამკურნალო დაწესებულებამ
ესპანურენოვანი კლიენტის კულტურული მახასია-
თებლები უნდა განსაზღვროს. მაგალითად, რამდენად
კარგად ფლობს ინგლისურს? ახლადჩამოსული მიგ-
რანტი ხომ არ არის? რამდენად მჭიდროდ არის
ინტეგრირებული დიდწილად თეთრკანიან საზო-
გადოებაში? პირველი, მეორე თუ მესამე თაობის
მიგრანტია? იზიარებს თუ არა წარმომავლობის ქვეყნის
კულტურულ მემკვიდრეობას და ინარჩუნებს თუ არა
კონტაქტებს იქ მცხოვრებ მეგობრებთან და ნათე-
სავებთან? ან ორ კულტურას შორის ღამურასავით ხომ
არ არის, მყარი საფუძვლების გარეშე?
50-იანებში, 60-იანებსა და 70-იანებში ნიუ იორკში პუერ-
ტო-რიკოელების მასობრივი მოზღვავება ხშირად
იწვევდა დიდი ოჯახების სისტემის ფრაგმენტაციას,
თაობებს შორის პოლარიზაციას, პუერტო-რიკოს კულ-
ტურის ბევრი ასპექტის დაკარგვასა და იდენტობის
კრიზისს. როგორც აღმოჩნდა, სწორედ ეს სტრესორები,
ენობრივ პრობლემებთან ერთად, სხვადასხვა საშუა-
ლებების ავადმოხმარებაზე იყო პასუხისმგებელი (ნიუ
იორკის შტატში ჩატარებული სოციოლოგიური კვლევის
მიხედვით). ამავე დროს, ამერიკულ საზოგადოებაში
კუბელების სწრაფმა ინტეგრაციამ განაპირობა, რომ
მათ შორის ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარების
მაჩვენებელი დახლოებით ორჯერ ჩამოუვარდება
მექსიკელი-ამერიკელებისა და პუერტო-რიკოელების
მაჩვენებელს.282
ყველა ამ ფაქტორის ერთობლიობა ესპანურენოვანი
ამერიკელების მკურნალობაზე ორიენტირებული
პროგრამებისგან მოქნილობას მოითხოვს, ასევე
ესპანურენოვანი და/ან ორენოვანი და ბიკულტუ-
რალური კონსულტანტებისა და ადმინისტრატო-
რების არსებობას, რომლებიც მთელი ოჯახის მკურ-
ნალობაზე იქნებიან ფოკუსირებულნი, რადგან
ესპანურენოვან ამერიკულ კულტურებში ოჯახი განსა-
კუთრებულად მნიშვნელოვანია. რამდენადაც ამ ოჯა-
ხებს ჩინებულად აქვთ განვითარებული ქსელური
სისტემები, მკურნალობის პროცესში ამ კავშირების
ფართოდ გამოყენება შეიძლება. ამას გარდა, სამ-
კურნალო დაწესებულებას კარგად უნდა ჰქონდეს
გაცნობიერებული ის გამორჩეულად მკაფიო როლი,
რასაც ესპანურენოვან ამერიკულ ოჯახში მისი თი-
თოეული წევრი ასრულებს. ეს დიამეტრულად განსხვა-
ვდება თეთრკანიანების ოჯახისგან, სადაც ეს როლები
შეიძლება გამოკვეთილი არ იყოს.
ესპანურენოვან ამერიკელთა კულტურების საკვანძო
ასპექტებია dignidad, respeto y carino − ღირსება, პატი-
ვისცემა და სიყვარული. რუტინული შარდის ანალიზის
402 თავი 6
მოთხოვნა ამ კულტურაში შეიძლება ფრიად საჩოთირო
საკითხად იქცეს, რადგან უპატივცემულობად იყოს
აღქმული. ამ კულტურებისთვის დამახასიათებელი
კიდევ ერთი ასპექტი სულიერების მნიშვნელობაა.
გარდა კათოლიკური მემკვიდრეობისა, ესპანუ-
რენოვან ამერიკულ თემებში ასევე ფეხს იკიდებს
ორმოცდაათიანელთა და იეღოვას მოწმეთა სექტები; აქ
ასევე შეხვდებით არატრადიციულ მრწამსს, როგორიცაა
სპირიტუალიზმი, სანტერია (კარიბის ზღვის აუზში გავრ-
ცელებული კათოლიციზმის არატრადიციული ვა-
რიანტი, სადაც ძლიერია აფრიკული წარმართული
კულტების გავლენა), ბრუხერია და კურანდერიზმი
(შამანიზმის ადგილობრივი ფორმები).
„ბევრი ახალჩამოსული მექსიკელი იმიგრანტი, რო-
მელთანაც ალკოჰოლიზმის პრობლემის დასაძ-
ლევად მომიწია მუშაობა, სულაც არ ეტანებოდა
სასმელს მანამ, სანამ 25-30 წლის ასაკში ამ ქვეყანაში
არ ჩამოვიდოდა. სამშობლოში საკუთარ ოჯახებზე
ზრუნვა უწევდათ და ფული არ ჰქონდათ, აქ ოჯახებთან
დაშორებულები არიან და მეტი ფული აქვთ. ამის გამო
მეტს სვამენ და ნარკოტიკებსაც უფრო ეტანებიან.
კიდევ ერთი რამ, რაც ესპანურენოვან ამერიკელებთან
მუშაობამ მასწავლა, ისაა, რომ მათი უმრავლესობის
მიერ ინგლისურის ცოდნის მიუხედავად, ესპანურის
ცოდნა და ჩემი ბიკულტურალიზმი მკურნალობის
საქმეში მნიშვნელოვან დახმარებას მიწევს.“
ესპანურენოვანი ამერიკელი ნარკოკონსულტანტი
აზიელები და ოკეანელები
2008 წლის აღწერის მონაცემებით, შეერთებულ
შტატებში 15 მილიონი აზიელი და წყნარი ოკეანის
კუნძულელი (API) ცხოვრობს.270 მიიჩნევა, რომ ეს
რიცხვი 2050 წლისთვის 33 მილიონამდე გაიზრდება.
ეს ხალხი, ძირითადად, 10-15 შტატშია თავმოყრილი.
მათგან ყველაზე მეტი კალიფორნიაში ცხოვრობს (≈6
მილიონი). მას მოსდევს ნიუ იორკი (1.7 მილიონი);
ჰავაის კუნძულებზე − 56.4%.264 მნიშვნელოვანი ნაწილი
ამერიკაში იმიგრაციის ახალ ტალღას ჩამოჰყვა და მათი
35% სახლში აზიურ ენაზე საუბრობს.
ესპანურენოვანი ამერიკელების მსგავსად, აზიელებსა
და ოკეანელებში კულტურების მთელ დიაპაზონს
შეხვდებით. ეს მოიცავს:
განსხვავებული ეთნიკური ჯგუფების მთელ რიგს
(იაპონელები, ფილიპინელები, კამბოჯელები, ინ-
დოელები და სამოელები. ამერიკაში მარტო
სამოელების 40-ზე მეტი განსხვავებული ეთნიკური
ჯგუფი ცხოვრობს)
ბევრ ენას (როგორიცაა კორეული, ჩინური, ტაგა-
ლოგი და კიდევ ასეულობით სხვა ენა)
ბევრ რელიგიას (ბუდიზმითა და ინდუიზმით დაწ-
ყებული და ანიმიზმით, ისლამითა და ქრისტიანობით
დასრულებული)
 ათასწლოვან ძლიერ კულტურულ მახასიათებლებს
კულტურულ განსხვავებებს ერთი და იგივე ქვეყნიდან
ჩამოსულ იმიგრანტებს შორის (მაგ., კანტონელები,
შანხაელები, ტაივანელები − ყველა ჩინეთიდანაა)
აკულტურაციის სხვადასხვა დონეს, რაც შეერთებულ
შტატებში გატარებულ თაობებზეა დამოკიდებული.
მაგალითად, ბევრ ჩინურ-ამერიკულ და იაპონურ-
ამერიკულ ოჯახს შტატებში ცხოვრების ოთხი ან ხუთი
თაობის გამოცდილება აქვს, მაშინ როცა შედარებით
ახალ იმიგრანტებს − ლაოსელებს, ვიეტნამელებს,
კორეელებს, ჰმონგსა და ტაილანდელებს −
მხოლოდ ერთი ან ორი თაობისა.284
მსგავსებები მოიცავს:
ბევრი მათგანი წყნარი ოკეანის აუზის მცხოვრებია
ოჯახის ძლიერი როლი, მძლავრი ოჯახური სის-
ტემები
დიდი პატივისცემა განათლების მიმართ
კარჩაკეტილობა პიროვნულ საკითხებზე კომუნი-
კაციის კუთხით
მიღწევების მიჩუმათების ტენდენცია, რადგან ეს ქედ-
მაღლურ კვეხნად აღიქმება
ჯანმრთელობის პრობლემებსა და სიკვდილთან
დაკავშირებული თემების განხილვის ტაბუირება, რაც
ემყარება ცრურწმენას, თითქოს ასეთმა საუბარმა
შეიძლება ეს ნეგატიური მოვლენები გამოიწვიოს.
ეს და სხვა მსგავსებები მკურნალობაზეც აისახება.
ამ კატეგორიის მოსახლეობის საკვანძო მახასიათებ-
ლებია იმიგრაცია, აკულტურაცია და ინტეგრაციული
კონფლიქტები. მათთვის ნივთიერებების ავადმოხ-
მარების რისკ ფაქტორად შეიძლება იქცეს ისეთი
გარემოებები, როგორიცაა ახალი ენის დაუფ-
ლებასთან დაკავშირებული სირთულეები და უმცი-
რესობაში ყოფნის ტვირთი; ასევე, დაკარგვის,
მწუხარების, განშორებისა და იზოლაციის განცდა,
რაც ახალ ქვეყანაში საცხოვრებლად ადაპტირებას
მოსდევს. ასიმილაციის პროცესში ტრადიციული
ღირებულებების დაკარგვით გამოწვეულ სტრესთან
გამკლავების საჭიროებამ შეიძლება ალკოჰოლის
ან სხვა საშუალებების მოხმარება გამოიწვიოს;
ამასთანავე, ახალგაზრდა თაობა ახალ კულტურასთან
ადაპტირებას უფრო სწრაფად ახორციელებს, რაც
ტრადიციული ღირებულებების თემაზე მშობლებთან
კონფლიქტს იწვევს.285 მკურნალობისას იმ გარემოების
გათვალისწინებაც საჭიროა, რომ ნივთიერებების
ავადმომხმარებელ აზიელებსა და წყნაროკეანელებში
პათოლოგიური თამაშის პრობლემებიც ფართოდაა
გავრცელებული.
აზიელ-ამერიკელები უფრო დიპლომირებული სპე-
ციალისტების მიერ განხორციელებულ, და არა
თანასწორთა ინტერვენციებზე რეაგირებენ და ინდი-
ვიდუალურ კონსულტირებას უფრო ანიჭებენ უპი-
რატესობას, ვიდრე ჯგუფურს; სწამთ, რომ ადიქციის
პრობლემასთან ბრძოლა მათი პირადი პასუ-
ხისმგებლობაა, რომელიც არც უზენაეს ძალას
ექვემდებარება და არც გარეგან კონტროლს. მიაჩნიათ,
რომ საკუთარ პრობლემებზე წუწუნი პასუხისმგებლობის
სხვებზე გადაბარებას ნიშნავს, რაც ღირსებისა და „სახის
დაკარგვის“ ტოლფასია. ამიტომ, ისინი ნაკლებად ამ-
ჟღავნებენ საპასუხო რეაქციებს, კონფრონტაციას თავს
არიდებენ და საკუთარი გრძნობების ალტერნატიული
გზებით გამოხატვას ცდილობენ, როგორიცაა კრეა-
ტიული ან ექსპრესიული ხელოვნება. წარმატებული
მკურნალობის კრიტიკულად მნიშვნელოვანი ფაქ-
ტორი ოჯახური თერაპიის გამოყენებაა. აზიელი და
ოკეანელი კლიენტების მკურნალობაში ჩასართავად
და შესანარჩუნებლად საჭიროა ყველაზე ეფექტიანი
ენობრივად და კულტურულად მისადაგებული საგან-
მანათლებლო, ინტერვენციული და შეფასების
რესურსების შემუშავება. რადგან ამ ადამიანებში გენ-
დერული როლები მკაცრად არის განსაზღვრული,
მამაკაცებისა და ქალების იზოლირებული ჯგუფები
შერეულ ჯგუფებზე უფრო ნაყოფიერია.
აზიელ-ამერიკელები მკურნალობაში, ჩვეულებრივ,
დამოკიდებულების გვიანდელ ეტაპებზე ერთვებიან,
რადგან დამოკიდებულების აღიარება ამ ჯგუფში
კონტროლის დაკარგვის აღიარების ტოლფასია.
ადიქცია ოჯახის მხრიდან იზოლაციას ან ამ პრობლემის
არსებობის კატეგორიულ უარყოფას იწვევს, ამიტომ
ინტერვენციის ჩვეულებრივი ტექნიკები ამ დროს ნაკ-
ლებად ეფექტურია. სირცხვილის გრძნობის გამო,
ოჯახი ხშირად თვალს ხუჭავს პრობლემაზე და წამალ-
დამოკიდებულს მკურნალობისკენ ნაკლებად უბიძგებს.
მეორე მხრივ, ძალიან ეფექტიანია ოჯახური თერაპია,
რადგან ოჯახური ერთობის ძლიერი გრძნობა პაციენტის
მხრიდან სამკურნალო პროტოკოლების მკაცრ
დაცვას უზრუნველყოფს. სანამ აზიელი-ამერიკელების
მკურნალობაში ოჯახი არ იქნება ჩართული, მისი
წარმატების შანსი ძალიან დაბალია.
ხელმისაწვდომი პროგრამები. აზიურ-ამერიკული
კულტურების ფართო სპექტრის, ზოგიერთი ნარკო-
ტიკული საშუალების ისტორიული მნიშვნელობისა და
ხელმისაწვდომობის, ასევე ქალაქებსა და შტატებში
სხვადასხვა ჯგუფების ფართო გეოგრაფიული გავრცე-
ლების გამო, სათანადო მკურნალობის დასაგეგმად
და შესარჩევად კრიტიკულად მნიშვნელოვანი როლი
უჭირავს სათემო სოციოლოგიურ კვლევებს. მაგა-
ლითად, 1980-იანებში სან-ფრანცისკოს აზიური თემის
ჩართულობა მკურნალობაში უკიდურესად დაბალი
იყო. ეს არასწორად იყო ინტერპრეტირებული,
თითქოს ამ კატეგორიას, სხვა ეთნიკურ ჯგუფებთან
შედარებით, ნარკოტიკულ საშუალებებთან დაკავ-
შირებული პრობლემები ნაკლებად აწუხებდა. თუმ-
ცა სათემო სოციოლოგიურმა კვლევებმა დაად-
გინა, რომ ეს პრობლემები ამ ჯგუფშიც ზუსტად
ისევეა გავრცელებული, როგორც სხვებში. განსხვა-
ვება მხოლოდ ის იყო, აზიელი-ამერიკელები უპი-
მკურნალობა 403
რატესობას დამამშვიდებელ საშუალებებს ანიჭებენ,
განსაკუთრებით, ქვაალუდსა® და სომას® (კუნთოვანი
რელაქსანტი), რომლებსაც არც ერთი სამკურნალო
პროგრამა არ ითვალისწინებს. მოგვიანებით სან-
ფრანცისკოს ყურის სამკურნალო სერვისებმა შეიმუშავეს
დამამშვიდებელ საშუალებებზე ორიენტირებული და
აზიელ-ამერიკელების კულტურაზე მისადაგებული
პროგრამა, რომელიც ოჯახურ თერაპიას მოიცავდა.
ამასთანავე, მის ადმინისტრირებას ორენოვანი და
ბიკულტურალური პერსონალი ახორციელებდა. ამ
პროგრამის ამუშავების შემდეგ მკურნალობაში აზიელ-
ამერიკელების ჩართულობა რადიკალურად გაიზარდა
იმ დონეზე, რომელიც რეგიონის მოსახლეობაში
მათ ხვედრით წილს მეტ-ნაკლებად შეესაბამება.
აზიელ-ოკეანელი ამერიკელების მიერ ეროვნული
სამკურნალო სერვისების გამოყენება 1994-1999
წლებში 37%-ით გაიზარდა.286
აზიელ-ოკეანელი ამერიკელების თემებში ნარკო-
ტიკული საშუალებების გავრცელება სხვადასხვა უპირა-
ტესობით გვხვდება:
ჩინელები − თამბაქო და ალკოჰოლი
იაპონელები − ალკოჰოლი, მარიხუანა, კრეკ-კო-
კაინი და მეთამფეტამინი
კორეელები − ალკოჰოლი (ვისკი და ბრინჯის
ღვინო) და კრეკ-კოკაინი
ფილიპინელები − ალკოჰოლი, მარიხუანა და კო-
კაინი
ვიეტნამელები − თამბაქო, მარიხუანა და ალკოჰოლი
კამბოჯელები − ალკოჰოლი, თამბაქო, კრეკ-
კოკაინი და მოსაწევი მეთამფეტამინი.286
2010 წელს ამერიკაში მცხოვრებ აზიელების და
წყნარი ოკეანის კუნძულების წარმომადგენელთა
მიერ ნივთიერებათა ავადმოხმარების მკურნალობის
სტატისტიკა ასე გამოიყურებოდა: 38.3% ალკოჰოლის
ავადმოხმარებას მკურნალობდა, 21.4% − მეთამ-
ფეტამინის, 20.4% − მარიხუანას, 10.1% ჰეროინისა და
სხვა ოპიატების, 0.3% − დამამშვიდებელი-საძილეების
და 0.1% − ჰალუცინოგენების.264
ამერიკელი ინდიელები და მკვიდრი
ალასკელები
ამერიკელი ინდიელების უმრავლესობა 27 შტატში
ცხოვრობს, მათი ნახევარი არიზონას მცხოვრებია.
მათ განსხვავებული კულტურული ტრადიციები აქვთ.
მაგალითად, ოკლაჰომას ხუთ აღმოსავლელ ტომს,
რომლებშიც წერა-კითხვის ცოდნა გავრცელებულია
და საკმაოდ წარმატებულები არიან, ალკოჰოლიზმის
დაბალი მაჩვენებელი აღინიშნება. მათგან განსხვავებით,
შტატის დასავლეთით, მთებში მცხოვრებ ტომებში
ალკოჰოლიზმის გავრცელების მაჩვენებელი, ერთი
კვლევის თანახმად, 7-ჯერ უფრო მაღალია, ვიდრე ზო-
404 თავი 6
გადად ქვეყანაში. 2007 წლის სტატისტიკით ამერიკელ
ინდიელებსა და მკვიდრ ალასკელებს, სხვა რასობრივი
წარმომავლობის ადამიანებთან შედარებით, გასული
წლის განმავლობაში ალკოჰოლის მოხმარების უფ-
რო დაბალი მაჩვენებელი ჰქონდათ (60.8% vs. 65.8%),
თუმცა ალკოჰოლის მოხმარებით გამოწვეული აშლი-
ლობის მაჩვენებელი, პირიქით, უფრო მაღალი (10.7%
vs. 7.6%). ამ ჯგუფებში ასევე უფრო მაღალია უკანონო
ნარკოტიკული საშუალებების, მარიხუანას, კოკაინისა
და ჰალუცინოგენების მოხმარებით გამოწვეული
აშლილობების მაჩვენებელი. უკანონო ნარკოტიკული
საშუალებების მოხმარება (18.4% vs. 14.6%) და მათ-
გან გამოწვეული აშლილობა (5.0% vs. 2.9%) ამ
კატეგორიაში უფრო მაღალია, ვიდრე სხვა რასის
ადამიანებში. ამერიკელი ინდიელებისა და მკვიდრი
ალასკელების მკურნალობის 63.8% ალკოჰოლზე
მოდის, მაშინ, როცა ქვეყნის ზოგადი მაჩვენებელი
მხოლოდ 40.3%-ია.164 ისტორიულად გამოყენებული
საშუალებები, როგორიცაა თამბაქო და პეიოტი, უფრო
ხშირად რიტუალებსა და ცერემონიებში გამოიყენებოდა,
ამიტომ კულტურულად შეუზღუდავი მოხმარების სხვა
საშუალებების გავრცელებამ, განსაკუთრებით ალკო-
ჰოლისა და ინჰალანტების, უამრავი პრობლემა
წარმოშვა.287
მკურნალობის წარმართვა ორენოვანი და ბიკულტუ-
რალური პერსონალის მიერ წარმატების შანსს მნიშვნე-
ლოვნად ზრდის. ბევრ ტომს მკურნალობის საკუთარი
კულტურული ტრადიციები გააჩნია, მათ შორის წრეში
საუბრის და განწმენდის ცერემონიები, ოფლსადენი
ვიგვამები, მედიტაციის მეთოდები, შამანური რიტუალები
და თემში შესასრულებელი „სიმღერები.“
წრეში საუბრის ცერემონიებს ამერიკელი ინდიელების
ბევრი ტომი საუკუნეების განმავლობაში მიმართავდა
პრობლემების გადაჭრისა და ტომის წევრების გან-
კურნების მიზნით. ეს პროცესი თანასწორთა ჯგუფების
ანალოგიურია, თუმცა, მისგან განსხვავებით საუბარს
მონოლოგის ფორმა კი არ აქვს, არამედ დიალოგისა
და კითხვა-პასუხის. ასეთი სესიები, ჩვეულებრივ, ორი
ან სამი საათის განმავლობაში გრძელდება, თუმცა
შეიძლება ბევრად უფრო ხანგრძლივიც იყოს.
დეტოქსიკაციისა და თერაპიულ ცენტრებს, ამბულა-
ტორიულ პროგრამებსა და საავადმყოფოს შესაბამის
განყოფილებებს აფინანსებს ინდიელთა ჯანდაცვის
სამსახური, ასევე შტატისა და ოლქის მთავრობები.
რამდენადაც ამერიკელი ინდიელების 60% ტრადი-
ციული თემებისგან შორს, მულტიეთნიკურ საქალაქო
ცენტრებში ცხოვრობს, ამ ადგილებში განთავსებულ
სამკურნალო დაწესებულებებს ამ ჯგუფზე ორიენ-
ტირებული ორენოვანი და ბიკულტურალური პერსო-
ნალი ისეთივე პროპორციით უნდა ჰყავდეს, როგორც
სხვა ეთნიკურ თუ კულტურულ ჯგუფებთან მიმართებაში.
„მონტანაში მცხოვრებ სხვადასხვა ტომთან
მიმუშავია − სიუსთან, ჩრდილოელ შაიენებთან,
ბლეკფუტებთან და კროუსთან. თითოეულ მათგანს
 საკუთარი ტრადიციები აქვს. სამწუხაროდ, კლინიკის
ზოგიერთ დირექტორს, რომელიც გარედან არის
მოწვეული, ამ ტრადიციების ჯეროვნად აღქმა უჭირს
და სტანდარტულ ფსიქოსოციალურ თერაპიაზე
აკეთებს აქცენტს, რაც ნაყოფიერი არ არის და
უნდობლობას აღვივებს. ამასთანავე, ისიც უნდა იყოს
გათვალისწინებული, რომ ბევრი ინდიელისთვის,
ანგლო-საქსური თემისაგან განსხვავებით, ფსკერზე
დაშვება მკურნალობის დასაწყებად საკმარისი
სტიმული არ არის. ხშირად მათ საერთოდ არ
იციან, რა არის ფსკერი. ამიტომ, მკურნალობის
დაწყებას ინტერვენცია ან სასამართლოს მხრიდან
იძულება სჭირდება. მეორე მხრივ კი თუ აღდგენა-
გამოჯანმრთელების გზაზე დადგნენ, ძალიან
მცირეა იმის ალბათობა, რომ ეს ჩააგდონ. ვეუბნები,
ალკოჰოლიზმი იგივეა, რომ ყორანმა შენი ჩრდილი
მოიტაცოს-მეთქი. თუ ჩრდილი დაკარგე, ე.ი. შენი
სულიც დაგიკარგავს. ამიტომ, იყავი ამაყი იმით, რაც
ხარ-მეთქი.“
ბობ კლარკსონი, ამერიკელი ინდიელების კონსულტანტი
„დიადო სულო, მომეც მტრედის სიმშვიდე იმის
მისაღებად, რისი შეცვლაც ჩემს ძალებს აღემატება,
არწივის სიმამაცე იმის შესაცვლელად, რაც ძალმიძს,
და ბუს სიბრძნე მათ შორის სხვაობის დასანახად.“
სიმშვიდის ლოცვის ვერსია ინდიელების „ანონიმური
ალკოჰოლიკებისთვის“
სხვა ჯგუფები
ამერიკელებს შორის უამრავი სოციალური ჯგუფია,
რომელიც გამიზნულ მკურნალობას საჭიროებს.
მიუხედავად იმისა, ფიზიკური შეზღუდული შესა-
ძლებლობების მქონენი არიან თუ ფსიქიკური, გეი თუ
ლესბოსელები, უსახლკაროები თუ ათეულობით სხვა
ჯგუფის წარმომადგენლები, ყველა მათგანის ეფექტიანი
მკურნალობის გასაღები თანასწორთა ჯგუფებში მდება-
რეობს, რომლებთანაც საუბარი და დახმარების მიღება
შეუძლიათ, რადგან აკავშირებთ ცხოვრების სტილი,
პრობლემები, სტერეოტიპები, ანტიპათიები და სიხა-
რული, ისევე, როგორც თავმოყვარეობასთან ან ურ-
თიერთობებთან დაკავშირებული სირთულეები.
ყველა ამ ჯგუფს ადიქციის პრობლემა აკავშირებს.
იმის წარმოდგენა, რომ ადიქციურ ქცევასთან და-
კავშირებული პრობლემები მაშინ გაქრება, თუ ყუ-
რადღებას სხვა მდგომარეობებსა და პრობლემებზე
გავამახვილებთ, ამ ქცევის გაგრძელების უტყუარი
გზაა. ეს არავითარ შემთხვევაში არ ნიშნავს იმას, რომ
პარალელურად სხვა პრობლემებს, როგორიცაა,
მაგალითად, რასიზმი ან ფსიქიკური არასტაბილურობა,
ყურადღება არ მივაქციოთ და არ ვუმკურნალოთ,
რადგან კომპულსური მოხმარების ფესვები დიდწილად
ამ პრობლემებით გამოწვეულ ტკივილთან გამკლავების
ქვეცნობიერ ძალისხმევაში იმალება.
ფიზიკურად შეზღუდული
შესაძლებლობების მქონე პირები
ამერიკელ წამალდამოკიდებულებში შშმ პირები
უაღრესად უგულებელყოფილ სოციალურ ჯგუფს
წარმოადგენს. ფიზიკურ შეზღუდულ შესაძლებლობებს
შორის ყველაზე გავრცელებულია უსინათლობა,
სიყრუე, თავის ან თავის ტვინის ტრავმა (50,000 ყოველ-
წლიურად) და ზურგის ტვინის ტრავმა (10,000-15,000
ახალი შემთხვევა ყოველწლიურად). მიუხედავად
1990 წელს შშმ პირების ამერიკული აქტის მიღებისა,
პროგრამების უმრავლესობა მიუწვდომელია გადაად-
გილების, მხედველობისა და სმენის შეზღუდული
შესაძლებლობების მქონე ადამიანებისათვის. გარდა
ამისა, ძალიან მწირია ინტერდისციპლინური წვრთნის
პრაქტიკა ავადმომხმარებელი შშმ პირებისთვის.
პრობლემები წარმოიშვება მაშინ, როცა სამკურნალო
სფეროს პროფესიონალი გადაჭარბებულ აქცენტს
აკეთებს შეზღუდულ ფიზიკურ შესაძლებლობებზე
და უგულებელყოფს რეციდივის ან სხვა მსგავს
პრობლემას; ან პირიქით, გადაჭარბებულად აქცევს
ყურადღებას ადიქციის პრობლემას და მხედველობაში
არ იღებს შეზღუდული შესაძლებლობებით გამოწვეულ
დამატებით სტრესს. ამასთანავე, რეაბილიტაციის
სფეროს პროფესიონალი შეიძლება თავს არასათა-
ნადოდ კვალიფიციურად გრძნობდეს და მხედვე-
ლობიდან გამორჩეს ავადმოხმარების ნიშნები და
სიმპტომები.
შშმ პირების მიმართ საზოგადოების დამოკიდებულებამ
ზოგჯერ შეიძლება დასწავლილი უსუსურობისა და
სხვებზე დამოკიდებულების კონცეფციის განვითარებას
შეუწყოს ხელი, რამაც საბოლოოდ შეიძლება წამალ-
დამოკიდებულებასთან მიგვიყვანოს. შშმ პირებში
ავადმოხმარებასთან დაკავშირებული პარადოქსია ის,
რომ ტრავმული შეზღუდული შესაძლებლობების 68%-
ის გამომწვევ მიზეზს ნივთიერებათა ავადმოხმარება
წარმოადგენს.289 სამედიცინო და ავადმოხმარების
ისტორიის საგულდაგულოდ შესწავლა საშუალებას
გვაძლევს, დავადგინოთ, ავადმოხმარება შეზღუდულ
შესაძლებლობებს წინ უსწრებდა, მისგან იყო გამო-
წვეული თუ მისგან დამოუკიდებლად წარმოიშვა.
რადენადაც ფიზიკური შეზღუდული შესაძლებლობები
ხშირად ტკივილს იწვევს, ეს ადამიანები ფართოდ
მოიხმარენ ექიმის დანიშნულებით გამოწერილ მედი-
კამენტებს. ამან შეიძლება ავადმოხმარებას მისცეს
ბიძგი.
„ჩემი შეზღუდული შესაძლებლობები მაქსიმალურად
გამოვიყენე კანონისგან თავის ასარიდებლად.
შემეძლო ჩემს „სკუტერში“ ჩავმჯდარიყავი, ცოტა
კოსმეტიკა გამეკეთებინა და ყველას ყველაფერზე
დავიყოლიებდი. მახსოვს, რამდენიმე თვის
განმავლობაში ერთ ექიმთან დავდიოდი. მაშინ
ბევრ ვიკოდინს® მოვიხმარდი, იმდენს, რომ
პირღებინება მქონდა-ხოლმე. ექიმი დავარწმუნე,
რომ ამას თავის ტკივილი იწვევდა. შედეგად, ის
მკურნალობა 405
 ტკივილგამაყუჩებლის გამოწერას განაგრძობდა. ამ
პერიოდში 45 კილომდე დავიკელი წონაში. ამას 17
წლის განმავლობაში ვაკეთებდი და ამ პერიოდში
რეაბილიტაციაში ხუთჯერ მოვხვდი.“
58 წლის ეტლით მოსარგებლე ქალი, აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში
ფიზიკურად შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე
პირებში ტკივილგამაყუჩებლებზე დამოკიდებულების
პრობლემა შეიძლება როგორც ადიქციის მიმართ
წინაგანწყობამ, ასევე ასეთი მედიკამენტების მიღების
საჭიროებამ გამოიწვიოს.291 ზურგის ტვინის დიდი ხნის
ტრავმის მქონე 96 ადამიანის კვლევამ აჩვენა, რომ
მათი 43% ექიმის მიერ გამოწერილ ისეთ მედიკამენტებს
იღებდა, რომლებსაც ავადმოხმარების პოტენციალი
გააჩნდათ, და მათმა მეოთხედმა, ანუ მთლიანი
რაოდენობის 10%-მა ამ პრეპარატების ავადმოხმარება
აღიარა. იმ ადამიანებს, რომლებიც რეცეპტით გასაცემ
მედიკამენტებს რეგულარულად ავადმოიხმარდნენ,
საკუთარი შეზღუდული შესაძლებლობების ნაკლები
მიმღებლობა და, შედეგად, უფრო მძიმე დეპრესია
აღენიშნებოდათ. კიდევ ერთმა კვლევამ დაადგინა, რომ
ავადმოხმარების წინმსწრები პრობლემის არსებობის
შემთხვევაში კლიენტები რეაბილიტაციაში ნაკლებად
ერთვებოდნენ, რაც აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესს აფერხებდა და სტრესს ზრდიდა.292
ლესბოსელი, გეი, ბისექსუალი და
ტრანსგენდერი (ლგბტ) პირები
ლგბტ თემის წარმომადგენლებში ნივთიერებების
ავადმოხმარების თავისებურებებზე მწირი ემპირიული
მასალა არსებობს, ჩატარებულ კვლევებს კი არა
ამომწურავი, არამედ უფრო დასაფიქრებელი ხასიათი
აქვს. ლესბოსელი, გეი, ბისექსუალი და ტრანსგენდერი
თემის პოპულაციის განსაზღვრა საკმაოდ რთულია.
დიდი ხნის წინ ჩატარებული ერთი კვლევის თანახმად,
შეერთებულ შტატებში მამაკცების 9.8% და ქალების 5%
აცხადებდა, რომ პუბერტული ასაკიდან იგივე სქესის
წარმომადგენლებთან სქესობრივი ურთიერთობები
ჰქონია. ამავე დროს მამაკაცების 2.8% და ქალების
1.4% საკუთარ იდენტობად ჰომოსექსუალობას ან
ბისექსუალობას მიუთითებს.293 ჩატარებული კვლე-
ვების თანახმად, ნარკოტიკული საშუალებებისა და
ალკოჰოლის მოხმარების მაჩვენებელი გეი და ლეს-
ბოსელ პოპულაციაში მნიშვნელოვნად უფრო მაღალია,
ვიდრე ზოგადად მოსახლეობაში.284,295
„Circuit parties“ წვეულებები − ეროტიკულად დამუხტული,
ორდღიანი საცეკვაო შეკრებები, რომელთაც 25,000-
მდე გეი და ბისექსუალი მამაკაცი ესწრება ხოლმე −
თავიდან აივ/შიდსის შესახებ ცნობიერების ამაღლების
მიზნით შეიქმნა, მაგრამ ზოგჯერ სწორედ აქ ხდებოდა
აივ-ინფექციის გავრცელება.296 ამგვარ წვეულებებსა და
გეი-კლუბებში ყველაზე გავრცელებული ნარკოტიკული
საშუალება კრისტალური მეთამფეტამინია („კრისტალ-
406 თავი 6
მეთი“) ალკოჰოლთან ერთად. ლოს-ანჯელესის
კლინიკაში აივ-ინფექციის მატარებელმა ყოველმა
მესამე გეი და ბისექსუალმა მამაკაცმა ამ მძლავრი
საშუალების მოხმარება აღიარა, რაც ოთხი წლით ადრე
ჩატარებულ კვლევასთან შედარებით სამჯერ უფრო
მაღალი მაჩვენებლია.297
შუა 1990-იანებში შეერთებულ შტატებში გეი და ლეს-
ბოსელი „ანონიმური ალკოჰოლიკების“ 800-ზე
მეტი შეხვედრა შედგა. სხვადასხვა კვლევის მიხედ-
ვით, გეი მამაკაცებისა და ლესბოსელების 20%-
35% ალკოჰოლის მძიმე მომხმარებელია (ჰეტე-
როსექსუალებში ეს მაჩვენებელი 10%-12%-ია).298,300-302
ამ სოციალურ ჯგუფში მნიშვნელოვნად − საშუალო
სტატისტიკურზე ერთი მესამედით მაღალია, ასევე,
მარიხუანას მოხმარების მაჩვენებელიც.306 ალკოჰოლის,
მარიხუანასა და „კრისტალ-მეთის“ გარდა, კვლე-
ვამ აჩვენა, რომ გეი მამაკაცებში ნიტრიტული ინჰა-
ლანტების მოხმარება საშუალოზე 21-ჯერ უფრო
მაღალია; ჰალუცინოგენების, ტკივილგამაყუჩებლების,
დამამშვიდებლებისა და ტრანკვილიზატორებისა კი
4-7-ჯერ უფრო მაღალი.303
გეი მამაკაცების პოპულაციაში აივ/შიდსის გავრცელებას
ნარკოტიკული საშუალებებისა და ალკოჰოლის
მოხმარება ხელს ორი მიზეზის გამო უწყობს: ნარკო-
ტიკული საშუალებების მოხმარება შეკავების ზღურბლს
ამცირებს და სარისკო სექსის ალბათობას ზრდის;
ამავე დროს დაბინძურებული შპრიცების გამოყენება
აივ-ინფექციის სწრაფ გავრცელებას განაპირობებს.
პრობლემას აღრმავებს ისეთი ცხოვრების წესი, სადაც
დიდი დრო ეთმობა ბარებსა და ისეთ ადგილებში
სიარულს, სადაც ნარკოტიკული საშუალებებისა და
ალკოჰოლის მოხმარება წახალისებულია.304
„ნარკოტიკებს წლების განმავლობაში ვეტანებოდი,
მაგრამ როგორც კი აღმოვაჩინე, რომ (შიდსზე)
პოზიტიური ვიყავი, საკუთარ თავს ვუთხარი, „ვაჰ,
მგონი მართლა ვკვდები,“ და დავიწყე ნარკოტიკების
უფრო დიდი დოზების მოხმარება. ასე გრძელდებოდა
ორი წელი. როცა ვნახე, რომ არ ვკვდებოდი,
ვთქვი, „მოიცა, მგონი არ ვკვდები. მოდი, საკუთარ
სიცოცხლეს მივხედავ. და, დავიწყე იმაზე ფიქრი,
რომ საჭიროა ამაზე თავის განებება, რომ შემიძლია
ჯანმრთელობა აღვიდგინო და რომ რაღაც უნდა
შევცვალო საკუთარ ცხოვრებაში.“
ნივთიერებათა ავადმომხმარებელი ჰომოსექსუალი შიდსის დიაგნოზით,
აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
მართალია, სექსუალური უმცირესობები საზოგადოების
მხრიდან მტრულ დამოკიდებულებას, უგულებელყო-
ფას, შიშს ან თანაგრძნობის დეფიციტს და აქედან
გამომდინარე დამატებით სტრესს განიცდიან, ადიქციის
ფესვები უფრო მძლავრ ზეგავლენას ექვემდებარება −
ბავშვობისდროინდელი სტრესორებით შეკავებულ და
ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარებით აგზნებულ
გენეტიკას.
 „როცა აქ პირველად მოვედი, ძალიან ვნერვიულობდი
ჩემი ორიენტაციის გამო. ჯგუფში ერთადერთი გეი
ვიყავი და იქ ბევრი ჰეტეროსექსუალი მამაკაცი
იყო. მაგრამ ახლა ეს სიტუაცია მომწონს და ჩემს
პრობლემაზე მუშაობა შემიძლია − ჩემს ჰეტე-
როფობიაზე. ჰეტეროსექსუალების შიში მაქვს. მათ
მიმართ სტერეოტიპი მაქვს ჩამოყალიბებული,
თითქოს ვძულვარ და არასრულფასოვან მამაკაცად
მთვლიან. და, მე აღმოვაჩინე, რომ სულაც არ ყო-
ფილა ეს მართალი, ვნახე, რომ სხვასაც აქვს პრობ-
ლემები და არა მარტო მე.“
პოლინარკოტიკული ავადმომხმარებელი ჰომოსექსუალი, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების პროცესში
სოციეტალური ჰომოფობია, ჰეტეროსექსიზმი და შინა-
განი ჰომოფობია (ადამიანის მიერ საკუთარი ჰომო-
სექსუალობის შიში და სიძულვილი) ხშირად გრძელ-
ვადიანი სიფხიზლისა და აღდგენა-გამოჯანმრთელების
მნიშვნელოვან შემაფერხებელ გარემოებებს წარ-
მოადგენს.305 ბოლო წლების განმავლობაში ასე-
თი დამოკიდებულება ნაკლებად საგრძნობი გახდა
საზოგადოებრივი ჰომოფობიის შემცირების ხარჯზე,
რაც სექსუალურ უმცირესობებს აღდგენა-გამო-
ჯანმრთელების მხრივ უკეთეს შედეგს უქადის.298
როგორც სოციოლოგიური კვლევები გვიჩვენებს,
ჰომოსექსუალობა მოსახლეობის ფართო ფენებისთვის
კვლავ მიუღებლად რჩება. ამის გამო ლგბტ კლიენტებს
შეიძლება საკუთარი იდენტობის გამჟღავნება არ
სურდეთ. შედეგად, მკურნალობის დარგის პერსონალი
კლიენტის შესახებ არასრულ ინფორმაციას იღებს,
ხოლო მისი ოჯახის დადგენა და მკურნალობაში ჩართვა
რთულდება.295 ოჯახმა საკუთარი ვაჟი, ქალიშვილი, ძმა
ან და ხომ არ გარიყა? როგორია კლიენტის ოჯახის
სტუქტურა?
რეციდივის პრევენცია განსაკუთრებით რთულია მა-
შინ, როცა კლიენტის ცხოვრების სტილი ისეთ ადა-
მიანებთან მუდმივ კონტაქტს გულისხმობს, რომ-
ლებიც სვამენ, მარიხუანას ეწევიან და კრისტალურ
მეთამფეტამინს მოიხმარენ. ხშირად ჰომოფობიასა
და ჰეტეროსექსუალური საზოგადოების მხრიდან
მომდინარე იზოლაციასთან გამკლავების ქმედითი
გზაა სოციალური კონტაქტები და ლგბტ თემში განვი-
თარებული მოვლენები; სამწუხაროდ, ალკოჰოლი,
„კრისტალ-მეთი“ და სხვა საშუალებები ხშირად ამ
მოვლენების ნაწილია.297
ლოს-ანჯელესის კალიფორნიის უნივერსიტეტში შემუ-
შავებული მატრიცული მოდელი და სხვა მრავალი
სამკურნალო პროგრამა, რომლებიც მეთამფეტამინსა
და სპეციფიკურ სოციალურ ჯგუფებზეა ფოკუსირებული,
გვიჩვენებს, რომ მეთამფეტამინის მკურნალობა
ეფექტიანი მაშინაა, როცა ის არის ფოკუსირებული,
ინტენსიური და საკმარისი დროის განმავლობაში
გრძელდება (2 წლამდე – ამბულატორიულ პროგრა-
მებში).
მკურნალობის ხელშეშლელი
დარღვევები
უარყოფა და ფინანსური ან სამკურნალო რესურსების
სიმწირე ადიქციის მკურნალობის ყველაზე დიდი
ხელშემშლელი გარემოებებია. თუმცა, ადიქციური
აშლილობების მკურნალობის განვითარებასთან ერ-
თად, აღმოჩენილია სხვა ხელშემშლელი ფაქტორებიც
და, წარმატების მისაღწევად, შესაბამისი ინტერვენციების
განხორციელებაა საჭირო.
განვითარების შეფერხება
და კოგნიტური დარღვევები
ფსიქოაქტიურმა ნივთიერებებმა შეიძლება მომხმა-
რებლის ემოციური განვითარება შეაფერხოს და ამ
საშუალებების გარეშე ცხოვრებისეულ გამოწვევებთან
გამკლავების უნარი წაართვას. მკურნალობისას
კონსულტანტმა ან სხვა პროფესიონალმა ინდივიდის
განვითარების დონე უნდა განსაზღვროს: კარგად უნდა
უწყოდეს, მათ მიერ განხორციელებული აქტივობებიდან
და სწავლებიდან კლიენტს რა ესმის და რა − არა. გარდა
ამისა, თუ კლიენტის დეტოქსიკაცია დასრულებული არ
არის და მას ნორმალური ფუნქციონირების დასაწყებად
საკმარისი დრო არ გააჩნია, დიდია იმის ალბათობა,
რომ ყველაზე უფრო კვალიფიციურად ჩატარებული
მკურნალობა კედელზე ცერცვის შეყრას დაემსგავსოს.
დეტალური შეფასება ამ სახის პრობლემებთან
გამკლავების ერთ-ერთი გზაა.
ტვინის სკანირება (მაგ., SPECT, PET და fMRI), რო-
მელიც ფსიქოაქტიური ნივთიერებების ქრონიკულ
ავადმოხმარებას ადგენს, ამავე დროს თავის ტვინის
მნიშვნელოვანი ნაწილის დეაქტივაციას ახდენს და
აღდგენის ადრეულ ფაზებზე კოგნიტურ დარღვევებს
იწვევს. კვლევები ასევე გვიჩვენებს, რომ ფსიქოაქტიური
ნივთიერებების ავადმოხმარება უმეტეს შემთხვევაში
ტვინის უჯრედებს ან მის ფუნქციებს აზიანებს, რაც
კოგნიტურ დარღვევებს იწვევს, განსაკუთრებით თავშე-
კავებისა და აღდგენა-გამოჯანმრთელების პირველი
თვეების განმავლობაში. მაგალითად, მეთამფეტამინის
ავადმოხმარება ჰიპოკამპსა და ლიმბურ სისტემას,98
და დოფამინის ტრანსპორტირების მექანიზმის 24%-ს
ანადგურებს.308 ამ დროს ანომალიები შუბლის წილის
პრეფრონტალურ ნაწილსაც აღენიშნება, რომელიც
ტვინის აღმასრულებელ ფუნქციაზეა პასუხისგებელი,
რის შედეგადაც ნივთიერებების ავადმომხმარებელთა
30%-80%-ს აღენიშნება ზომიერიდან მძიმემდე კოგნი-
ტური დარღვევა.309
შესაბამისად, აღდგენა-გამოჯანმრთელების პროცესში
ადიქციისთვის დამახასიათებელ პრობლემებს ნეირო-
კოგნიტური საფუძველი აქვს. ეს არის ყურადღების
კონცენტირების, მეხსიერების, სწავლის, დროში ორიენ-
მკურნალობა 407
ტირების, მიზნების დასახვის ან „დისკონტირების შე-
ფერხების“ (შეყოვნებული დაჯილდოების აღქმის
უუნარობა) პრობლემები. მკურნალობის ბევრი ოქმი
ფსიქოსაგანმანათლებლო ან კოგნიტურ-ბიჰევიორულ
კომპონენტებს მოიცავს, რომლებიც მოითხოვს მიზნების
დასახვასა და დაგეგმვას, ყურადღების კონცენტრაციას,
რეაგირების შეყოვნებას, უნარების შეძენას,
პრობლემების გადაჭრასა და გადაწყვეტილებების
მიღების უნარებს − სწორედ იმ კოგნიტურ შესაძ-
ლებლობებს, რომლებიც ავადმომხმარებელთა
უმრავლესობას ყველაზე მეტად აქვს დაზიანებული.
კოგნიტური დარღვევის მქონე ავადმომხმარებლისთვის
ამჟამად არსებული სამკურნალო ინტერვენციები შეიძ-
ლება არაადეკვატური იყოს. ეს მკურნალობის ნაადრევ
შეწყვეტას, ქრონიკულ რეციდივებსა და არასასურველ
გრძელვადიან გამოსავალს განაპირობებს.
ავადმომხმარებლებში კოგნიტური დარღვევის გავრცე-
ლების გამო, მკურნალობის დაწყებამდე კლიენ-
ტებისთვის კოგნიტური სტატუსის შემოწმების ჩატა-
რებაა რეკომენდებული, შემდეგ კი ეს პროცედურა
მკურნალობის პროცესში გარკვეული ინტერვალებით
უნდა განმეორდეს, რის საფუძველზეც განისაზღვრება
ინტერვენციების დონე და ინტენსივობა. მკურნალობის
ერთ-ერთი მიდგომა კოგნიტური ფუნქციების აღდ-
გენის დაჩქარებაზეა ფოკუსირებული. ხანგრძლივი
თავშეკავება და აღდგენა კოგნიტური ფუნქციების
გაუმჯობესებას უწყობს ხელს, მაგრამ მკურნალობის
ხარჯეფექტურობისთვის საჭიროა, რომ ეს ფუნქციები
მის ადრეულ ფაზებზე იყოს ქმედითი. განმეორებითი
რეციდივები ხშირად სიტუაციას კიდევ უფრო ამძიმებს და
იწვევს უფრო გაღრმავებულ ზიანს, ასევე დანაშაულისა
და დანაკარგის განცდას. კლიენტებს შესაბამისი
სავარჯიშოების შესრულება ან იდენტიფიცირებულ
პრობლემებზე ფოკუსირებულ სესიებში მონაწილეობა
უნდა შესთავაზონ, როგორიცაა, მაგალითად,
მეხსიერების გავარჯიშებაზე ან პრობლემების გადაჭრის
უნარების განვითარებაზე ორიენტირებული სესიები.
კიდევ ერთი მიდგომაა კლიენტის კოგნიტურ შესაძლებ-
ლობებზე მკურნალობის პროტოკოლის ადაპტირება,
რასაც წინ კოგნიტური სტატუსის განსაზღვრა უნდა
უძღოდეს. ეს შეიძლება გულისხმობდეს: საკონსულ-
ტაციო სესიების ხანგრძლივობის შემცირებას, მათი
სიხშირის გაზრდას, თერაპიული მასალის განმეორებით
პრეზენტაციებს, პრეზენტაციის მოდალობის დივერსი-
ფიცირებას (ემპირიული, ვიზუალური და აუდიო მასალა,
ილუსტრირებული სახელმძღვანელოები), მეხსიერების
გავარჯიშებას, სტრესის მართვას, ლექსიკის გამარ-
ტივებას, დაუყოვნებელ უკუკავშირს გაუგებრობის
გასარკვევად და დაჯილდოების უზრუნველსაყოფად,
და სასწავლო აქტივობების განმამტკიცებელ საშინაო
დავალებებს. თუ საჭიროება მოითხოვს, სამკურნალო
ეპიზოდის ხანგრძლივობის გაზრდაც შეიძლება ისე, რომ
შედარებით რთული და აბსტრაქტული კონცეფციები
მოგვიანებით იყოს წარმოადგენილი, როცა კლიენტის
კოგნიტური უნარები გაუმჯობესდება. მიიჩნევა, რომ
408 თავი 6
უწყვეტი თავშეკავების 3-6 თვე, კოგნიტური უნარების
(თუმცა, არა ყველას) აღდგენას უზრუნველყოფს.
მონიტორინგი
მკურნალობის წარუმატებლობაზე ისე ნათლად არაფე-
რი მეტყველებს, როგორც მისი ადრეული შეწყვეტა ან
შესაბამისი პროტოკოლების დაუმორჩილებლობა. პა-
რადოქსია, მაგრამ კლიენტის დაუმორჩილებლობას
ხელს უწყობს მისი კონფიდენციალობა, რაც წამალდა-
მოკიდებულების მკურნალობის პროცესში აგრერიგად
მნიშვნელოვანია. კლიენტებს, რომელთაც არ სურთ
საკუთარი წინსვლის შესახებ ინფორმაციის გამჟღავ-
ნება, შეუძლიათ პროტოკოლებს არ დაემორჩილონ
ისე, რომ ეს მათი ოჯახებისთვის, დამსაქმებლებისა და
მეგობრებისთვის საიდუმლოდ დარჩება მანამ, სანამ
განახლებული პრობლემა კიდევ უფრო სავალალო
შედეგს არ მოიტანს.
ამჟამად ლიცენზირების პროფესიული საბჭოები (ექი-
მების, ექთნების და სამართლებრივი) ლიცენზიის
შენარჩუნების წინაპირობად კონფიდენციალობის
წესების შერბილებას აყენებენ ისეთ შემთხვევებში,
როდესაც წამალდამოკიდებული პირები მკურნა-
ლობაში იძულებითი წესით, მათი პრობლემის აღმო-
ჩენის შემდეგ ერთვებიან. ამ მიდგომას იზიარებს სასა-
მართლო სისტემიდან რეფერირების ბევრი წყარო,
როგორიცაა ნარკოსასამართლო, პრობაცია ან ვადაზე
ადრე გათავისუფლება მკურნალობის პირობით. კონ-
ფიდენციალობის შესახებ ცვლილებებიც კი შევიდა
ფედერალურ კანონმდებლობაში, სასამართლო
სისტემიდან რეფერირებისას ინფორმაციის შეუქცე-
ვადად გამჟღავნების დასაკანონებლად. სხვა შემ-
თხვევებში ინფორმაციის გაცემა, კლიენტის მოთხოვ-
ნისთანავე, ნებისმიერ მომენტში უნდა შეწყდეს.
მართალია, ეს პრაქტიკა დაუმორჩილებლობას ამცი-
რებს, მაგრამ სამკურნალო დარგის მუშაკებს სხვა
პრობლემას უჩენს: როგორ უნდა მოახერხოს თერა-
პევტმა წამალდამოკიდებულთან ურთიერთობის
დამყარება ისე, რომ ლიცენზირების საბჭოს, ოჯახის
ან სამართალდამცავი ორგანოების „აგენტად“ არ
იყოს აღქმული? ამ დაბრკოლების გადასალახად, ზო-
გიერთი ლიცენზირების საბჭო და თანამშრომელთა
მხარდაჭერის პროგრამა პროგრამული მონიტორის
შტატს ითვალისწინებს, რომელიც მკურნალობაში წა-
მალდამოკიდებულის პროგრესსა და პროგრამის
პროტოკოლების შესრულებას ამოწმებს.
წინააღმდეგობრივი მიზნები
ცალკეული დამოკიდებული პირის მკურნალობის მიზანი
შეიძლება პროგრამის მიზანთან კონფლიქტს ქმნიდეს.
ზოგიერთი დამოკიდებული პირი მკურნალობაში საკუ-
თარი პრობლემის უკეთ სამართავად და კონკრე-
 ephedrine, caffeine, and nicotine. Today the frequency of new synt
lants being created to stay one step ahead of detection, legal penalties,
is causing drug enforcement agencies to amp up their activities. Synth
drugs deceptively sold as bath salts that are actually a form of design
ტული სოციალური შეღავათების მისაღებად ერთვება. phetamine,
რომ derived mostly
მკურნალობის ძალიანfromმაღალი
methcathinone.
ეფექტიანობა
პროგრამების უმრავლესობა კი კლიენტებისგან კატე- ეჭვს
Anარ იწვევს,
in-depth მართლაცდა
look at the social,ეროვნული ტრაგედიაა
financial, physical, and emotional i
გორიულად მოითხოვს ავადმოხმარებასთან დაკაში- ისეთი სიტუაცია,
stimulants exploresროცა
how the კლიენტებს მკურნალობის
drugs influence the way our society fun
რებული ცხოვრების დაუყოვნებლივ შეწყვეტას. ასეთი დასაწყებად
The last part ხანგრძლივი ვადითon tobacco’
of the chapter focuses მოცდაs history,
უწევთ.effects, and t
ურთიერთსაპირისპირო მიზნები მკურნალობის გამო- მკურნალობის ეროვნული სტატისტიკური მონაცემების
panies’ knowledge and use of the addictive properties of nicotine to
სავალს აუარესებს. თანახმად, 2010and
of Americans წელს
50% ალკოჰოლის ან ნარკოტიკული
of the world’s societies. It also examines the 32
საშუალებების ავადმოხმარების გამო
the Surgeon General, released in 2014, on 1.8
theმილიონმა
devastating health con
გარდა ამისა, პროგრამის მიზნები შეიძლება კონფ-
ადამიანმა
smoking andიმკურნალა;
secondhandესsmoke.
იმას ნიშნავს, რომ 15-
ლიქტში მოდიოდეს საზოგადოების მიზნებთანაც.
25 პოტენციური ავადმომხმარებლისგან ამ წელს
პროგრამები, ბუნებრივია, რომ კლიენტებზე ზრუნვაზეა
მკურნალობა მხოლოდ ერთმა ადამიანმა მიიღო.78,164
ფოკუსირებული და ისეთ ინტერვენციებს მიმართავს,
რომელიც, მიიჩნევა, რომ კლიენტისთვის საუკეთესო Medical Interventi
შედეგს უზრუნველყოფს. საზოგადოება კი უფრო ისეთი
პროგრამების მხარდაჭერაშია დაინტერესებული, Introduction
მედიკამენტური ჩარევის სრულყოფა
რომლებიც დამოკიდებული პირების მიერ გამოწვეული
სოციალური ზიანის მინიმიზებას ახდენს (მაგ., შესავალი
Stimulants are the most widely used psychoactive drugs in the world.
კრიმინალი, ჯანდაცვის ხარჯი, უბედური შემთხვევები years, the media focus on stimulants centered on bath salts, electronic ci
და ძალადობა). ger energy drinks, the expanded trafficking of methamphetamines from
ჩანაცვლებითი
contaminated formsთერაპია, სამედიცინო
of cocaine ფარმაკოთერაპია,
paste, and a resurgence of ecstasy. The m
ურთიერთსაპირისპირო მიზნებით გამოწვეული პრობ- ქიმიურად
place მართული დეტოქსიკაცია
stimulants—caffeine and tobacco—took დაa back
აღდგენა,
seat to the more sen
ლემების გადაჭრის საუკეთესო გზაა მკაფიო პროგ- even though მედიკამენტები,
განმუხტვის statistics prove that they are more
ჰომეოსტაზის widely used. Even betel
მედიკამენტუ-
რამული მიზნებისა და ამოცანების დასახვა, ისევე are more widely
რი აღდგენა, used მედიკამენტური
ტვინის than cocaine and„განმუხტვა“
methamphetamine.
და სხვა
როგორც კლიენტების საჭიროებების სათანადოდ მედიკამენტური ინტერვენციები,
Last year in the United States: რომლებიც ადიქციის
შეფასება და შესაბამის პროგრამებში მათი სწორი სამკურნალოდ ამჟამად შემუშავების ფაზაშია, სულ
Almost 4.6 million Americans used cocaine (including crack), whi
განაწილება. მიუხედავად იმისა, რომ ეს კონცეფცია, რაღაც
shot,რამდენიმე
snorted, ate,წლის წინ ურთიერთსაპირისპირო
or smoked methamphetamines for nonmedical r
ერთი შეხედვით, უბრალოდ გამოიყურება და ადვი- რეაქციებს იწვევდა. ამ დარგის ბევრი კლინიცისტი
ლად განსახორციელებელი ჩანს, ამ ორ სფეროზე Compare
მათ this with:
ახლაც „მწვალებლობად“ განიხილავს, რადგან
ყურადღების გამახვილება მხოლოდ ბოლო პერიოდში 67.8 million
მყარად
სწამთ, Americans who smoked
რომ პოტენციურად cigarettes1
დამოკიდებულების
დაიწყო. გამომწვევი
144 millionნებისმიერი
(18 and up) ფსიქოაქტიური
who drank coffeeპრეპარატის
on a daily basis2,3
გამოყენება
აუცილებლად
43.5 gallons რეციდივით
of soft drinks დასრულდება.
per person (most of them caffeinated)
www.cnsproductions.com/e7vcc sumed (young people average almost three times that amount)3
სამკურნალო რესურსები 1990-იანების ე.წ. „გონების ათწლეულის“ პროექტში
ადიქციის ნეიროფარმაკოლოგიის 3.1 სფეროში გან-
ხორციელებულმა აღმოჩენებმა დამოკიდებულების
ადიქციის მკურნალობის ნომერ პირველ ხელისშემ- მკურნალობაში ნამდვილი მედიკამენტური ნიაღვარი
შლელ გარემოებად რესურსების სიმწირე რჩება. გამოიწვია. 2000-იანების დასაწყისში შემუშავებაში
ნაციონალურ დონეზე, როცა ინდივიდებს მკურ- მყოფი მედიკამენტების რიცხვით ადიქცია მხოლოდ
ნალობაზე განაცხადი შეაქვთ, მათ მოლოდინის სხვა ფსიქიკურ აშლილობებს ჩამოუვარდებოდა და
რიგში არეგისტრირებენ. მკურნალობის დასაწყებად მნიშვნელოვნად აღემატებოდა ინფექციებს, კიბოს,
ორი კვირიდან სამ თვემდე, ზოგ შემთხვევაში კი შიდსს, გულ-სისხლძარღვთა და სხვა დაავადებებს.
უფრო ხანგრძლივად ლოდინია საჭირო. კვლე- ქიმიური დამოკიდებულების მკურნალობის დარგის
ვების თანახმად, ამ რიგში ჩამდგარი ყოველი 100 სპეციალისტებმა მედიკამენტური თერაპიების მიმ-
ინდივიდის 66% მკურნალობაში არასდროს ერ- ღებლობის კუთხით საკუთარი თვალსაწიერი უნდა
თვება. მერილენდის შტატის ქალაქ ბალტიმორში გაიფართოვონ, რადგან უახლოეს მომავალში ეს
მეთადონით სრულფასოვანი ჩანაცვლებითი პროგ- მეთოდები ადიქტოლოგიური მედიცინის განუყოფელი
რამის მოლოდინის რიგში მყოფი ჰეროინზე დამო- ნაწილი გახდება.
კიდებული პირების კვლევამ აჩვენა, რომ ადგილის
გამოთავისუფლებისას მათი მხოლოდ 20.8% იყო
ხელმისაწვდომი, და დენადობის მაჩვენებელი ნივთიერებათა მოხმარებით
79.8%-ს აჭარბებდა.310 ამ ხალხის ბედი ნამდვილად
გამოწვეული აშლილობების
შეშფოთების საგანს წარმოადგენს. ბევრიც ლოდინის
პერიოდში ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარების
სამკურნალო ლიცენზირებული და
მიზეზით კვდება ან თავს იკლავს.311 მათი უმრავლესობა არალიცენზირებული მედიკამენტები
პრობლემაში უფრო ღრმად ეფლობა „ჩამოქვეითების“
გამო, პროჩაზკასა და დი კლემენტეს ცვლილებებისთვის
სურსათისა და წამლის მაკონტროლებელმა ორგანომ
მზაობის სკალის მიხედვით, რაც იმას ნიშნავს, რომ
(FDA) მკურნალი ექიმების მიერ ნივთიერებათა მოხ-
მკურნალობის დაწყების გადავადება ყოველთვის
მარებით გამოწვეული აშლილობების სამკურნალოდ
იწვევს მოტივაციის დაკარგვას. ბევრიც სისხლის
რამდენიმე მედიკამენტის ლიცენზირება მოახდინა.
სამართლის სისტემაში ხვდება. იმის გათვალისწინებით,
მკურნალობა 409
ალკოჰოლზე
დამოკიდებულებისთვის
ლიცენზირებული მედიკამენტები:
დისულფირამი (ანტაბუსი®) დაშვებულია 1948 წელს.
ნალტრექსონი (რევია®) დაშვებულია 1984 წელს
ოპიატური დამოკიდებულებისას რეციდივის პრევენ-
ციისთვის, ხოლო 1994 წელს − ალკოჰოლური
ლტოლვის სამკურნალოდ.
აკამპროსატი (კამპრალი®) დაშვებულია 2004 წლის
ივლისში ალკოჰოლიზმისას ლტოლვის სამკურ-
ნალოდ. ის ევროპაში ამავე დანიშნულებით 1989
წლიდან საკმაოდ ეფექტიანად გამოიყენებოდა.
ნალტრექსონის საინექციო სუსპენზიამ (ვივიტრო-
ლი®) FDA-ის ლიცენზია 2005 წელს ალკოჰოლური
ლტოლვის სამკურნალოდ მიიღო.
ქლორდიაზეპოქსიდი (ლიბრიუმი®) დაშვებულია
ადრეულ 2000-იანებში მწვავე ალკოჰოლიზმის
აღკვეთის სიმპტომების სამკურნალოდ, თუმცა, დაშ-
ვების გარეშეც, კლინიკურ პირობებში იმავე მიზნით
ათწლეულების განმავლობაში გამოიყენებოდა.
არალიცენზირებული მედიკამენტები:
ალკოჰოლზე დამოკიდებულების სამკურნალოდ გამო-
იყენება ბევრი ისეთი მედიკამენტი, რომლებიც FDA-ის
ჯერ არ დაუმტკიცებია:
კლონიდინი (კატაპრესი®)
გულყრის საწინააღმდეგო პრეპარატები, როგო-
რიცაა კარბამაზეპინი (ტეგრეტოლი®), ტოპირამატი
(ტოპამაქსი®) და დივალპროექსი (დეპაკოტი®)
ბაკლოფენი (ლიორესალი®), გამა-ამინოერბომჟავას
რეცეპტორის აგონისტი
ოპიოიდური ანტაგონისტი ნალმეფენი (რევექსი®),
რომლის ალკოჰოლური ლტოლვის ჩამხშობი თვი-
სებები ისევ კვლევის ფაზაშია.312
ნიკოტინზე დამოკიდებულებისთვის
ლიცენზირებული მედიკამენტები:
ვარენიკლინი (ჩანტიქსი®) დაშვებულია 2006 წლის
მაისში ნიკოტინური ლტოლვის სამკურნალოდ.
ბუპროპიონი და ამფებუტამონი (ზიბანი® და ველ-
ბუტრინი®) დაშვებულია FDA-ის მიერ 1996 წლის
დეკემბერში, როგორც ნიკოტინური ლტოლვის
სამკურნალო პირველი პერორალური აბი
ნიკოტინის პროდუქტები − საღეჭი რეზინი ექიმის
დანიშნულებით დაშვებულია 1984 წელს; 1996
წელს დაშვებულია ნიკორეტეს® საღეჭი რეზინი
410 თავი 6
ჩანაცვლებითი თერაპიისათვის. 1991-92 წლებში
ლიცენზირება გაიარა ოთხმა ტრანსდერმალურმა
წებოვანმა სალბუნმა. ნიკოტინის ნაზალური სპრეი
(ნიკოტროლ NS®), ინჰალატორები (ნიკოტროლი®
აეროზოლის ფხვნილი ან სითხე) და საწუწნი აბები
(ქომითი®) ასევე დაუშვეს ნიკოტინური თერაპიისთვის.
არალიცენზირებული მედიკამენტები:
ნორტრიპტილინსა (ავენტილი®) და კლონიდინზე
(კატაპრესი®) თამბაქოზე დამოკიდებულების სამ-
კურნალოდ FDA-ის დაშვება ვერ მიიღეს, მაგრამ
კლინიკურ პირობებში მათ ამ მიზნით მაინც იყენებენ.
ოპიატებზე/ოპიოიდებზე
დამოკიდებულებისთვის
ლიცენზირებული მედიკამენტები:
ბუპრენორფინი (სუბოქსონი® და სუბუტექსი®)
დაშვებულია 2002 წლის ოქტომბერში ოპიოიდური
დეტოქსიკაციისა და ჩანაცვლებითი თერაპიისათვის.
ნალტრექსონი (რევია® და ტრექსანი®) დაშვებულია
1984 წელს ოპიოიდური დამოკიდებულების
სამკურნალოდ.
LAAM (ორლაამი®) დაშვებულია ოპიოიდური დამო-
კიდებულებისას ჩანაცვლებითი თერაპიისთვის 1993
წლის ივლისში, მაგრამ ამჟამად მისი წარმოება
შეწყვეტილია.
მეთადონი (დოლოფინი,® მეთადოზი,® ტუსოლი®
და ადანონი®) დაშვებულია 1960-იანებში ჰეროინზე
დამოკიდებულებისას დეტოქსიკაციისა და ჩანაცვ-
ლებითი თერაპიისათვის.
არალიცენზირებული მედიკამენტები:
კლონიდინი (კატაპრესი®) და ლოფექსიდინი (ბრიტ-
ლოფექსი®) გამოიყენება ჰიპერტენზიის სამკურ-
ნალოდ. მათ ათწლეულების განმავლობაში ოპიოი-
დური აღკვეთის სიმპტომების სამკურნალოდაც
იყენებენ.313 ნორტრიპტილინი (ავენტილი® და პამე-
ლორი®), ანტიდეპრესანტი, ასევე გამოიყენება ნიკო-
ტინური აღკვეთისა და ლტოლვის დროს.
სტიმულატორებზე
დამოკიდებულებისთვის
სპეციფიკურად მეთამფეტამინსა და კოკაინზე დამოკი-
დებულების სამკურნალოდ არც ერთი მედიკამენტი
დაშვებული არ არის, თუმცა სტიმულატორებზე და-
მოკიდებულებასთან დაკავშირებული აღკვეთის სიმპ-
ტომების შესამსუბუქებლად FDA-ის მიერ დაშვებულ
ბევრ პრეპარატს იყენებენ.
არალიცენზირებული მედიკამენტები:
ანტიდეპრესანტები (სუსი-ები, ტრიციკლური ანტი-
დეპრესანტები, და ბუპროპიონი)
ანტიფსიქოზური ნეიროლეპტიკები (რისპერიდონი
და ოლანზაპინი)
დამამშვიდებლები (ბუსპირონი და ლორაზეპამი)
დისულფირამი (ალკოჰოლიზმის სამკურნალოდ
გამოიყენება). ამცირებს კოკაინის სასურველ ეფექ-
ტებს171
ანტიკონვულსანტები (მაგ., კარბამაზეპინი, ტოპი-
რამატი, ვიგაბატრინი და ტიაგაბინი) ამცირებს სტიმუ-
ლატორების მიმართ მგრძნობელობას („აალების“
საწინააღმდეგო ეფექტი) და ახშობს ლტოლვას
ნალტრექსონიც მიიჩნევა, რომ ამცირებს ლტოლ-
ვას როგორც ნივთიერებებით გამოწვეულ, ასევე
ქცევითი დამოკიდებულებების შემთხვევაში (ალკო-
ჰოლისა და ოპიატების გარდა).
სხვა მედიკამენტები: კალციუმის არხის ბლოკა-
ტორები, იბოგაინი, ონდანსეტრონი, ALKS-33,
მეკამილამინი, დონეპეზილი, დოფამინის აგო-
ნისტები (მაგ., ბრომოკრიპტინი, L-DOPA, პერ-
გოლიდი და ამანტადინი), ჰიდერგინი და ბევრი სხვა
− სტიმულატორებზე დამოკიდებულების სამკურ-
ნალოდ გამოიყენება, თუმცა არც ერთი მათგანი
FDA-ის მიერ ამ მხრივ დაშვებული არ არის.
დამამშვიდებელ-
საძილე საშუალებებზე
დამოკიდებულებისთვის
არალიცენზირებული მედიკამენტები:
ბარბიტურატებზე, ბენზოდიაზეპინებზე, სხვა დამამ-
შვიდებელ-საძილე საშუალებებზე, კუნთოვან
რელაქსანტებზე, ზოგიერთ ინჰალანტზე, გამა
ჰიდროქსიბუტირატზე (GHB) და ალკოჰოლზე და-
მოკიდებულებამ აღკვეთის დროს შეიძლება ფა-
ტალური გულყრები გამოიწვიოს და ამიტომ აუცი-
ლებელია ამ მდგომარეობის მედიკამენტური
მართვა. მიუხედავად იმისა, რომ არც ერთ მედი-
კამენტს კონკრეტულად ამ მდგომარეობების
სამკურნალოდ FDA-ის ლიცენზია არ მიუღია,
ამჟამად საკმაოდ ეფექტიანად გამოიყენება
გულყრების სამკურნალოდ ლიცენზირებული
ბევრი პრეპარატი (მაგ., ფენობარბიტალი, სხვა-
დასხვა ბენზოდიაზეპინი, ფენიტოინი, კარბამაზეპინი
და გაბაპენტინი). დამამშვიდებელ-საძილე საშუა-
ლებებზე დამოკიდებულის უსაფრთხო დეტოქ-
სიკაციისათვის ყველაზე ხშირად გამოიყენება
დამამშვიდებელი მედიკამენტებით „გამოყვანის“
6-12კვირიანი პერიოდი. ბენზოდიაზეპინის ანტა-
გონისტი ფლუმაზენილი (მაზიკონი® და რომა-
ზიკონი®), რომელიც FDA-ის მიერ ზედოზირების
სამკურნალოდ არის დაშვებული, შეიძლება ეფექ-
ტური იყოს ალკოჰოლურ, ბენზოდიაზეპინზე და
სხვა დეპრესანტებზე დამოკიდებულების სამკურ-
ნალოდაც.
მარიხუანაზე
დამოკიდებულებისთვის
პირველად მოხდა, რომ მარიხუანას აღკვეთის სიმპტო-
მები მთელი სისრულით მოხვდა DSM-5-ში. ამ ფაქტმა
ვალიდურად აქცია სხვადასხვა მედიკამენტების გა-
მოყენება სიმპტომების შესამსუბუქებლად აღდგენა-
გამოჯანმრთელების ადრეულ სტადიაზე.
არალიცენზირებული მედიკამენტები:
ბუპროპიონი (ველბუტრინი®), ატიპური ანტიდე-
პრესანტი, რომელიც ნიკოტინური და სხვა სახის
დამოკიდებულებების სამკურნალოდ გამოიყენება,
აღმოჩნდა, რომ ამცირებს აღკვეთის სინდრომს
და ლტოლვას მარიხუანაზე დამოკიდებულების
შემთხვევაში.
დივალპროექსი (დეპაკოტი®), რომელიც გულყრების
და ბიპოლარული აშლილობის სამკურნალოდ
გამოიყენება, ასევე ამცირებს აღკვეთის სინდრომს
და ლტოლვას მარიხუანაზე დამოკიდებულების
შემთხვევაში.
ნეფაზოდონი (სერზონი®), ანტიდეპრესანტი, რო-
მელსაც აშშ-ში აღარ ყიდიან, რადგან ღვიძლს
აზიანებს. ფიქრობენ, რომ ამსუბუქებს აღკვეთის სინ-
დრომს და ლტოლვას მარიხუანაზე.
კინურენის მჟავა ბუნებრივი შემაკავებელი ნეი-
როტრანსმიტერია, რომელიც იწვევს ანტი-ექსაი-
ტოტოქსიკურ და ანტი-კონვულსურ ეფექტებს ტვინში.
ამჟამად მასზე კვლევითი სამუშაოები მიმდინარეობს,
როგორც მარიხუანას დამოკიდებულების პოტენციურ
სამკურნალო საშუალებაზე, რამდენადაც ის ახშობს
ტეტრაჰიდროკანაბინოლის მოქმედებას დოფამინზე
ტვინში, რაც თავის მხრივ, მარიხუანას მოხმარებას
ნაკლებმიმზიდველს ხდის.341
სამედიცინო სტრატეგიების
შემუშავება ნივთიერებათა
მოხმარებით გამოწვეული
აშლილობის სამკურნალოდ
სხვადასხვა ტიპის მედიკამენტის შესამუშავებლად გამო-
ყენებული სტრატეგიების კლასიფიცირება შეიძლება
აღდგენის ფაზაზე ორიენტირების ან ნეიროქიმიაზე
ზემოქმედების გზის მიხედვითაც.
მკურნალობა 411
სწრაფი ოპიოიდური დეტოქსიკაცია
ეს სტრატეგია ოპიოიდური აღკვეთის სიმპტომების
სამართავად, ნალოქსონთან და ნალტრექსონთან
კომბინირებით, სხვადასხვა მედიკამენტს იყენებს. ეს
ორი პრეპარატი ოპიოიდური ანტაგონისტია, რომელიც
აბსტინენციის სინდრომის დაწყებას აჩქარებს. ოპიოი-
დებზე დამოკიდებულებს სიმპტომები ხანმოკლე პერიო-
დის განმავლობაში აწუხებთ და მალევე შეუძლიათ
ნორმალური ცხოვრების რიტმის აღდგენა, ხანგრძლივი
აღკვეთის ან გრძელვადიანი მკურნალობის გარეშე,
რომელიც ცხოვრების ნორმალურ რიტმს არღვევს.
ნალოქსონის/ნალტრექსონის მიერ გამოწვეული
ოპიოიდური აღკვეთის შესამსუბუქებლად შემდეგი
მედიკამენტები გამოიყენება:
კლონიდინი, რომელიც აღკვეთასთან დაკავში-
რებულ ტვინის ჰიპერაქტიურობას ახშობს; ოპიოი-
დებზე დამოკიდებულების ფიზიკური დეტოქსიკაცია
2-3 დღეში სრულდება
მიდაზოლამი დამამშვიდებელი ბენზოდიაზეპინია,
რომელიც, მიიჩნევა, რომ ოპიოიდურ დეტოქსიკაციას
24 საათში ასრულებს
ლორაზეპამი ან მიდაზოლამი, კლონიდინთან
კომბინირებით, წამალდამოკიდებულის პროპო-
ფოლით (ფართოდ გავრცელებული ანესთეტიკი)
ანესთეზირებისას გამოიყენება.
ოპიოიდური დამოკიდებულის დეტოქსიკაციას, რო-
გორც ამტკიცებენ, 6-8 საათამდე სჭირდება. სწრაფი
დეტოსიკაციის ეს მეთოდები სამედიცინო კუთხით
სახიფათოა და ინტენსიურ სამედიცინო მართვას
მოითხოვს. ამას გარდა, უაღრესად მნიშვნელოვანია
გვახსოვდეს, რომ ამ ხერხებით მხოლოდ ფიზიკური
დეტოქსიკაცია ხორციელდება, ხოლო ადიქციის
გრძელვადიან ქცევით და ემოციურ კომპონენტებზე
ისინი გავლენას ვერ ახდენს.314-319
ჩანაცვლებითი ან აგონისტური
ეფექტები
სამკურნალო დარგის სპეციალისტებს შორის არ
წყდება გაცხარებული კამათი იმის თაობაზე, თერა-
პიის ეს ტიპი ზიანის შემცირების სტრატეგიას წარ-
მოადგენს თუ აღდგენა-გამოჯანმრთელებისას. მიუ-
ხედავად ამისა, ძალიან ცოტა მათგანი უარყოფს
მეთადონით ჩანაცვლებითი თერაპიის ეფექტიანობას
როგორც წამალდამოკიდებულისთვის (ავადობისა
და სიკვდილობის შემცირება, სიცოცხლის ზოგადი
ფუნქციონირების გაზრდის პარალელურად), ასევე
საზოგადოებისთვის პოზიტიური შედეგის უზრუნველ-
ყოფის თვალსაზრისით (ხარჯეფექტურობა და დანა-
შაულის დონის შემცირება).320 მეთადონით ჩანაცვლე-
ბითი მკურნალობის პოზიტიურმა შედეგმა ბიძგი მისცა
სხვა ჩანაცვლებითი ან აგონისტებით თერაპიების
შემუშავებას. კოკაინსა და სტიმულატორებზე დამო-
კიდებულებისას მეთილფენიდატისა და პემოლინის,
412 თავი 6
ხოლო ალკოჰოლსა და დამამშვიდებელ-საძილეებზე
დამოკიდებულებისას კი სუსი ანტიდეპრესანტებისა
და GHB-ის გამოყენება იმ თერაპიების მაგალითებია,
რომლებიც ამჟამად ამ სფეროში შემუშავების ფაზაზე
იმყოფება.93,342 კვლევები ასევე მიმდინარეობს
პროპოქსიფენისა (აღარ არის ხელმისაწვდომი)
და ტრამადოლის გამოყენებაზე ოპიოიდური ჩანა-
ცვლებითი თერაპიებისას.
ანტაგონისტური (ბლოკატორი)
მედიკამენტები და ვაქცინები
მედიკამენტები ან ვაქცინები, რომლებიც დამოკი-
დებულების გამომწვევი საშუალებების ეფექტებს
საკუთარი ფსიქოაქტიური ეფექტების გამოვლენის
გარეშე ბლოკავენ, აღდგენა-გამოჯანმრთელებაზე
ორიენტირებულ სამკურნალო მიდგომებში ფარ-
თოდაა მიღებული. ამ რეაგენტების შედეგად წამალ-
დამოკიდებული პირები ავადმოხმარების საშუა-
ლებებისგან ეფექტების მიღების შესაძლებლობას
კარგავენ. ეს მათ მოხმარების მოტივაციას უკარგავს და
გრძელვადიან თავშეკავებას უწყობს ხელს. ამ მიდგომის
მნიშვნელოვანი მაგალითია დეპო-ნალტრექსონისა
და დეპო-ბუპრენორფინის ინექციები ოპიოიდური
დამოკიდებულებისას ჰეროინის ვაქცინასთან ერთად
(2013 წლისთვის კლინიკურ გამოცდას გადის). UH-232
ან NGB-2904, ბლოკატორი აგენტი, მუშავდება კოკაინზე
დამოკიდებულების შემთხვევისთვის. კოკაინის ვაქცინა
TA-CD წარმოშობს კოკაინის ანტისხეულებს.93,321-324,342
მიუხედავად იმისა, რომ კოკაინის ვაქცინის ეფექტურობა
კოკიანის განმამტკიცებელი ეფექტების აღკვეთის საქმე-
ში 50%-ს არ აღემატება, ის FDA-ის ლიცენზირებაზეა
წარდგენილი.325 ასევე მუშავდება ნიკოტინის ორი
ვაქცინა − CYT-002-NicQb (ნიკოტინ-Qbeta®) და NicVAX®,
რომლებიც ამ საშუალებების ტვინში შეღწევას ბლოკავს.
ალკოჰოლის/ბენზოდიაზეპინების ანტაგონისტი იმიდა-
ზობენზოდიაზეპინი, იგივე Ro15-4513, რომელსაც 20
წლის წინათ იკვლევდნენ, ახლაც შესწავლის პრო-
ცესშია ალკოჰოლსა და ბენზოდიაზეპინებზე დამოკი-
დებულების მკურნალობის მიზნით.326 შემუშავების
პროცესში დაახლოებით 400 ვაქცინაა, რომლებიც
სხვადასხვა წამალდამოკიდებულების სამკურნალოდ
არის გამიზნული.
შერეული აგონისტ-ანტაგონისტები
ერთსა და იგივე მედიკამენტს ერთ რეცეპტორულ
უბანზე შეიძლება აგონისტური ეფექტი ჰქონდეს,
სხვაზე კი − ანტაგონისტური. ზოგადი აგონისტ-ანტა-
გონისტური მიზნის მიღწევა ისეთი მედიკამენტების
კომბინირებით შეიძლება, რომლებიც სხვადასხვა რე-
ცეპტორულ მონაკვეთებზე დამოუკიდებლად ზემოქ-
მედებენ. ამ მიდგომის აგონისტური კომპონენტი
აღკვეთის პრევენციაზეა ორიენტირებული, მაშინ, რო-
დესაც ანტაგონისტური ეფექტები ლტოლვას ამცირებს
შემდგომი მოხმარების ბლოკირების გზით. ამ მიდგო-
მის მაგალითებია ოპიოიდური დამოკიდებულების
სამკურნალოდ ბუტორფანოლისა და ბუპრენორფინის
შემუშავება, კოკაინზე დამოკიდებულებისას − ციკლა-
ზოცინის, ნიკოტინური დამოკიდებულებისას კი
ნიკოტინის დაბალი დოზის კომბინირება მეკამილა-
მინთან. ამ ტექნიკას ზემოთ ნახსენები სწრაფი
ოპიოიდური დეტოქსიკაციის დროსაც იყენებენ
ჰეროინსა და ოპიოიდურ დამოკიდებულებასთან გასა-
მკლავებლად.93,327
ლტოლვის საწინააღმდეგო
მედიკამენტები
მედიკამენტებმა, რომლებსაც ენდოგენური და/ან
გარეგანი ტრიგერებით გამოწვეული ლტოლვის
შემცირება ან აღკვეთა შეუძლიათ, ადიქციების
მკურნალობის საქმეში უაღრესად მნიშვნელოვანი
როლი ითამაშეს.93 ნალტრექსონი (ვივიტროლი®)
ალკოჰოლური ლტოლვის სამკურნალოდ სრულად
არის დაშვებული, ამჟამად კი მიდის იმის შესწავლა,
რამდენად ახშობს ის, ასევე, კოკაინისა და ოპიოიდურ
ლტოლვას.35,93,328 შეშფოთებამ, რომელიც ღვიძლზე
ნალტრექსონის ტოქსიკურ ზემოქმედებას უკავშირდება,
ალკოჰოლური დამოკიდებულებისას მისი გამოყენება
შეზღუდა. დადასტურდა, რომ ალკოჰოლურ ლტოლვას
კიდევ ერთი ოპიოდური ანტაგონისტი, ნალმეფენიც
ამცირებს, თუმცა ღვიძლზე ტოქსიკური ზემოქმედება
არ აღენიშნება. ამიტომ, ამჟამად ალკოჰოლური
დამოკიდებულების სამკურნალოდ მისი შესწავლა
მიმდინარეობს.93,329
ბაკლოფენს, არაოპიოიდურ კუნთოვან რელაქსანტს,
ალკოჰოლური ლტოლვის საწინააღმდეგო თვისე-
ბებიც აღენიშნება, რადგან გაემ და დოფამინის ნეირო-
ტრანსმიტერების მოდულირებას ახდენს. ამჟამად
მისი შესწავლა კოკაინისა და ოპიოიდური დამო-
კიდებულებისას ლტოლვის ბლოკირების მხრივაც
მიმდინარეობს.93
ტოპირამატი და გულყრის საწინააღმდეგო სხვა მე-
დიკამენტები, მიიჩნევა, რომ გაემ-ის ეფექტების
გაუმჯობესების გზით, ალკოჰოლური და სხვა საშუა-
ლებებით გამოწვეულ ლტოლვას ახშობს.330-331
მეკამილამინი მიიჩნევა, რომ გარეგანი ტრიგერებით
გამოწვეულ კოკაინის ლტოლვას ახშობს და ამჟამად
შემუშავების პროცესშია არა მარტო ამ დანიშნულებით,
არამედ როგორც ნიკოტინური ლტოლვის საწი-
ნააღმდეგო საშუალება.343
ბუპროპიონი, რომელიც ნიკოტინური ლტოლვის
სამკურნალოდ არის ლიცენზირებული, ამჟამად შემუ-
შავების პროცესშია როგორც კოკაინური და მეთამ-
ფეტამინური ლტოლვის საწინააღმდეგო საშუალება.
ბუპროპრიონზე ჩატარებული კვლევებით დადგინდა,
რომ ის ნიკოტინური ლტოლვის პრევენციას ახდენს იმ
პაციენტებში, რომლებსაც დეპრესიის სიმპტომები არ
აღენიშნებათ, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ ლტოლვის
ჩახშობას ის სხვა, ჯერჯერობით უცნობი მექანიზმით
ახორციელებს. ზუსტად ასევე, სუსი ანტიდეპრესანტები,
როგორიცაა, მაგალითად, პაროქსეტინი, იმ ალკო-
ჰოლზე დამოკიდებულ პირებში ამცირებს მოხმარებას,
რომელთაც დეპრესია არ აღენიშნებათ.93
ლტოლვის მექანიზმი ფიზიოლოგიურად ორგანიზმის
სტრესული რეაქციის ანალოგიურია. ამის საფუძველზე
მკვლევრებმა იმ პრეპარატების შესწავლა დაიწყეს,
რომლებსაც კორტიკოტროპინის გამოთავისუფლების
ფაქტორის (CRF) ანტაგონისტობა შეუძლიათ. CRF
ტვინში სტრესის რეაქციებს იწვევს. ამ ჰოპითეზის
არსი იმაშია, რომ ლტოლვის პრევენცია ორგანიზმის
სტრესული რეაქციების ბლოკირებით შეიძლება.
კეტოკონაზოლი და CP154,526 ტვინში CRF-ის გამო-
ყოფას აფერხებს. ისინი ამჟამად კოკაინური ლტოლვის
სამკურნალოდ შემუშავების პროცესშია. მეტირაპონი
ორგანიზმში კორტიკოიდების სინთეზს აფერხებს,
რომლებიც ასევე მონაწილეობენ სტრესულ რექციებში.
კოკაინური ლტოლვის სამკურნალოდ ისიც ამჟამად
შემუშავების პროცესშია.342
მეტაბოლიზმის მოდულაცია
დისულფირამი (ანტაბუსი®) და მსგავსი მოქმედების
მედიკამენტები ავადმოხმარებული ნივთიერების მეტა-
ბოლიზმს ცვლის, რის შედეგადაც ის არაეფექტური
ხდება ან ტოქსიკურ რეაქციებს იწვევს, ამიტომ ამჟამად
ეს პრეპარატიც შესწავლის პროცესშია. დისულფირამის
ეფექტიანობა ალკოჰოლზე დამოკიდებული პირის
დამყოლობაზეა დამოკიდებული, რომელსაც შეუძლია
ამ მედიკამენტით თავშეკავება განიმტკიცოს. სწორედ
დამყოლობის პრობლემიდან გამომდინარე, ანტაბუსს®
ისტორიულად ფრიად შეზღუდული წარმატება ჰქონდა.
გასული ათწლეულის განმავლობაში იძულებითი
მკურნალობის პრაქტიკის განვითარებამ, რაც ნარკო-
სასამართლოებსა და მკურნალობის პირობით ვადაზე
ადრე გათავისუფლებას უკავშირდებოდა, დამყოლობა
და, შედეგად, პოზიტიური შედეგის მაჩვენებელი
გაზარდა,93,332 რამაც მეტაბოლიზმის მოდულირების
მიდგომის მიმართ ინტერესი აამაღლა.342 ერთ-ერთი
ასეთი მეთოდი ბუტირილქოლინესტერაზას (BCHE)
გამოყენებას ითვალისწინებს, რომელიც კოკაინის
მეტაბოლიზმს აძლიერებს. ეს კი, ავადმოხმარების
შემთხვევაში, მას არაეფექტურად აქცევს.333
ჰომეოსტაზის აღდგენა
წამალდამოკიდებულების ჰომეოსტაზურ საფუძვლებ-
ზე თეორია პირველად ჰიმელსბახმა 1941 წელს
წამოაყენა.101 ადიქციური ნივთიერებების ავადმოხმარე-
ბა თავის ტვინის ქიმიურ ბალანსს არღვევს, რაც,
თავის მხრივ, მოხმარებას განამტკიცებს. ამ თეორიის
თანახმად, მედიკამენტები და ნუტრიენტები, რომლე-
ბიც ტვინის ქიმიურ დისბალანსს ეწინააღმდეგება,
ასევე, ჰომეოსტაზსაც აღადგენს, რაც ნარკოტიკული
მკურნალობა 413
საშუალებების მოხმარების საჭიროებას ამცირებს.
ამჟამად ჰომეოსტაზის აღდგენის გზით კოკაინსა და
ალკოჰოლზე დამოკიდებულების სამკურნალოდ შე-
მუშავების პროცესშია ტვინში დოფამინის გააქტიუ-
რების ეფექტების გამომწვევი მედიკამენტები (მაგ.,
სელეგილინი, ამანტადინი და პერგოლიდი) და
სეროტონინის დონის ამწევი ანტიდეპრესანტები (მაგ.,
დეზიპრამინი, ნეფაზოდონი, პაროქსეტინი, სერტ-
რალინი და ვენლაფაქსინი).342
ამინომჟავა პრეკურსორები
ეს სტრატეგია ჰომეოსტაზის აღდგენის მიზნით ტვინის
მიერ ნეიროქიმიკატების გამომუშავების გასაუმჯო-
ბესებლად წამალდამოკიდებული პირების მიერ
ცილოვანი დანამატების (მაგ., თიროზინი, ტაურინი, d,l-
ფენილალანინი, გლუტამატი და ტრიპტოფანი) მიღებას
გულისხმობს. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ტექნიკა
ჯერჯერობით კვლევებით ბოლომდე დასაბუთებული
არ არის, ბევრი სამკურნალო პროგრამის მონაცემებით,
პაციენტების დამყოლობა და პოზიტიური შედეგი უმჯო-
ბესდება, როცა კოკაინზე, ამფეტამინზე, ალკოჰოლსა
და ოპიოიდებზე დამოკიდებულებისას მკურნალობის
ამინომჟავა პრეკურსორებით შევსება ხდება.334 თუმცა,
მოგვიანებით ჩატარებული კვლევების თანახმად,
ბევრი ასეთი საკვები დანამატი კოკაინის მოხმარების
შემცირების საქმეში პლაცებოზე უმჯობეს შედეგს ვერ
აჩვენებს.168,335
ნარკოეფექტების მოდულირება და
ტვინის მედიკამენტური „განმუხტვა“
სრულიად ახალი მიდგომაა ისეთი მედიკამენტების
გამოყენება, რომლებსაც დამოკიდებულების გამომ-
წვევი საშუალების მიერ გამოწვეული სიამოვნება-
განმტკიცების ეფექტების მოდულირება ან ჩახშობა
შეუძლიათ. კვლევები გვიჩვენებს, რომ რეციდივის
რისკი მატულობს, როცა აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესში მყოფი დამოკიდებული პირი დამუხტულია ან
დამოკიდებულების გამომწვევ საშუალებას მოიხმარს.
ამ საშუალებების ისეთი მცირე დოზების მიღებით, რაც
განმტკიცებას არ იწვევს და, ამასთანავე, დამუხტვის
მექანიზმსაც არ ააქტიურებს, რეციდივის ალბათობის
შემცირება შეიძლება. სწორედ ასეთი „განმუხტვის“
სტრატეგია უდევს საფუძვლად ნიკოტინის მცირე
დოზების მიწოდების ისეთ სისტემებს, როგორიცაა
ნიკოტინის წებოვანი პლასტირები, საღეჭი რეზინი,
სპრეი და ინჰალატორი.342
ამჟამად შესწავლის პროცესშია პრეპარატების ორი
კლასი, რომლებსაც ნარკოტიკული საშუალებების გან-
მამტკიცებელი ეფექტების ჩახშობა შეუძლიათ. ესენია
კალციუმის და ნატრიუმის იონების არხების ბლო-
კატორები.
კალციუმის არხების ბლოკირების მედიკამენტები ტვი-
ნის უჯრედებში კალციუმის იონების შეღწევას აღკვეთს.
414 თავი 6
ამის შედეგად დოფამინის გამოყოფა ფერხდება, რაც
კოკაინის, ოპიოიდებისა და ალკოჰოლის განმამ-
ტკიცებელ ეფექტებს ბლოკავს. ამ საშუალებებზე დამო-
კიდებულების სამკურნალოდ შემუშავების პროცესშია
კალციუმის არხის ბლოკატორები: ნიმოდიპინი,
ამლოდიპინი, ნიფედიპინი და ისრადიპინი.336,342
ნატრიუმის იონის არხის ბლოკატორები მოიცავს ისეთ
მედიკამენტებს, როგორიცაა რილუზოლი, ფენიტოინი,
ლამოტრიჯინი, რომლებიც გავლენას ახდენენ ნეი-
რონების მედიატორულ ფუნქციაზე ნატრიუმის შეწოვის
ბლოკირების გზით, რითაც გაემ-ის ეფექტებს აძლიე-
რებენ. გაემ-ის აქტივობის გაძლიერება კოკაინის გან-
მამტკიცებელ ეფექტებს ახშობს. იგივე მოქმედება
აქვს ციკლაზოცინს, შერეულ ოპიოიდურ აგონისტ-
ანტაგონისტს, რომელიც პრესინაფსური ნეირონების
ნატრიუმის იონის არხებს ბლოკავს და ამით კოკაინის
ზემოქმედებაზე ახდენს გავლენას.
ასევე საინტერესოა ევროპაში ვიგაბატრინის/CCP-
109 შემუშავების პროცესი, რომელიც ოპიოიდური
დამოკიდებულებისა და რეციდივის პრევენციას ახდენს.
ეს არის ანტიკონვულსანტი, რომელიც გაემ-ის მეტა-
ბოლიზმს ბლოკავს. მიიჩნევა, რომ ოპიოდებთან
კომბინირებით მას შეუძლია ჩაახშოს ეიფორია, მაგამ
არა ტკივილგამაყუჩებელი ეფექტები.337
პრეპარატები უცნობი მოქმედების
მექანიზმით
ისეთი ფსიქოდელური საშუალებები, როგორიცაა
იბოგაინი და კეტამინი მიიჩნევა, რომ კოკაინზე,
ალკოჰოლსა და ოპიოიდებზე დამოკიდებულების
სამკურნალოდ ეფექტიანია, მიუხედავად იმისა, რომ
ასეთი მცდელობები ადრე (ოპიოიდური დამოკი-
დებულების მკურნალობისას) რამდენჯერმე ლეტა-
ლური შედეგით დასრულდა.
დექსომეთორფანი (DM) არის ხველების საწინააღმ-
დეგო მედიკამენტი, რომელიც ურეცეპტოდ გაიცემა.
ამჟამად შესწავლის პროცესშია ოპიოიდური
დამოკიდებულების მკურნალობის კუთხით. DM
გლუტამატის სუსტი აგონისტია, თუმცა, ჯერჯერობით
გაურკვეველია მისი ეფექტიანობა აღკვეთის მდგო-
მარეობის, ლტოლვისა და რეციდივის პრევენციის
საქმეში.
ციკლოსერინი არის ტუბერკულოზის სამკურნალო
ანტიბიოტიკი. ამჟამად მას სწავლობენ ოპიოიდური
მოხმარების პრევენციაზე, რომლის მექანიზმიც
დაუდგენელია.
ანტიკონვულსანტები, როგორიცაა ტოპირამატი,
ვალპროატი და კარბამაზეპინი კოკაინის ლტოლ-
ვასა და „აალების“ ეფექტს, სავარაუდოდ, გაემ-ის
ეფექტების გაძლიერების გზით ახშობს.
ტოპამაქსიც® (ტოპირამატი) ასევე მიიჩნევა, რომ
ალკოჰოლის ავადმოხმარებისას ლტოლვასა და
„დამუხტვის“ ეფექტებს ამცირებს.
 ე.წ. „ჭკვიანი წამლები“, რომლებსაც ნოოტროპულ
აგენტებსაც ეძახიან, მიიჩნევა, რომ ტვინის აქტი-
ვობას უცნობი მექანიზმებით აძლიერებს. ამჟამად
ეს მედიკამენტები გამოცდის პროცესშია კოკაინისა
და სტიმულატორებზე დამოკიდებულების სამკურ-
ნალოდ. კარინტინი/კოენზიმ Q10, გინკგო ბილობა,
პენტოქსიფილინი, ჰიდერგინი® და პირაცეტამი ის
ნოოტროპული საშუალებებია, რომლებიც ამჟამად
კოკაინზე დამოკიდებულების სამკურნალოდ
შესწავლის პროცესშია.
თიაგაბინი და გაბაპენტინი ანტიკონვულსური მედი-
კამენტებია, რომლებიც, მიიჩნევა, რომ გლუტამატის
აქტივობის შემცირებით ტვინში გაემ-ს ზრდიან,
თუმცა მათი ზემოქმედების შედეგად ალკოჰოლური,
მეთამფეტამინური და კოკაინური რეციდივის შემ-
ცირება ჯერჯერობით დაუდგენელი მექანიზმითაა
გამოწვეული.93,168,342
დისულფირამი, FDA-ის მიერ ყველაზე ადრე ლი-
ცენზირებული მედიკამენტი, კოკაინის ავადმოხ-
მარებას უსიამოვნო ეფექტების გამოწვევის გზით
ამცირებს. მიუხედავად იმისა, რომ კოკაინის ბევრი
ავადმომხმარებელი პარალელურად ალკოჰოლსაც
ავად მოიხმარს, ეს ეფექტი, როგორც ჩანს, ალკო-
ჰოლის მეტაბოლიზმთან დაკავშირებული არ არის.
მკვლევრები ვარაუდობენ, რომ ეს შეიძლება ტვინში
დოფამინის გამაუმჯობესებელ ეფექტებთან იყოს
დაკავშირებული, თუმცა უსიამოვნო ეფექტი უფრო
მამაკაცებს აღენიშნებათ, ვიდრე ქალებს.172,339,340
სხვა სტრატეგიები
ზოგიერთი კომპანია, როგორიცაა, მაგალითად, Drug
Abuse Sciences, Inc., ამჟამად პერიოდული აქტივაციის
მედიკამენტური სისტემების (time-release delivery
systems) შემუშავების პროცესში არიან ნალტრექსონის
(ნალტრელი®), მეთადონისა (მეთალიზი®) და ბუპრე-
ნორფინისთვის (ბუპრელი®), რაც მკურნალობის წე-
სების დამორჩილების საკითხს აუმჯობესებს, რადგან
მედიკამენტ(ებ)ის ინექცია თვეში ერთხელ ხდება.
დაპანტეტებული სამედიცინო პროტოკოლები ადიქციის
მკურნალობის ახალი მიმდინარეობაა. ამის ერთ-ერთი
მაგალითია „პრომეტას“ პროტოკოლი, რომელიც ალ-
კოჰოლსა და სტიმულატორებზე დამოკიდებულების
მედიკამენტურ მკურნალობაზეა ორიენტირებული.
„პრომეტა“ FDA-ის მიერ ლიცენზირებულ მედიკამენტებს
იყენებს (თუმცა, ადიქციის სამკურნალოდ არ არის
დაშვებული) მკაცრი, მოკლევადიანი პროტოკოლის
სახით, რომელიც ლტოლვის შემსუბუქებასა და
აღდგენა-გამოჯანმრთელების ხელშეწყობაზეა გამიზ-
ნული. ამ დროს პაციენტი სტაციონარულ პირობებში
ფლუმაზენილს (მაზიკონი® ან რომაზიკონი®) ორი
ან სამი დღის განმავლობაში იღებს გაბაპენტინთან
(ნეურონტინი®) და ჰიდროქსიზინთან (ვისტარილი®)
ერთად. ამ ორი უკანასკნელი პრეპარატის მიღება 30
დღე გრძელდება.
კიდევ ერთი მაგალითია კარიბის ზღვის კუნძულ სანტ
კიტსზე მდებარე „ჰილინგ ვიჟენის“ კლინიკა. მისი
სამედიცინო პროტოკოლი ოპიოიდებსა და სხვა საშუა-
ლებებზე დამოკიდებულების სამკურნალოდ სამიდან
შვიდ დღემდე პერიოდის განმავლობაში იბოგაინისა
და სხვა მედიკამენტების გამოყენებას ითვალისწინებს.
იბოგაინი შეერთებულ შტატებში აკრძალულია.
კლინიკური პროტოკოლის პაკეტები ადიქციის მკურ-
ნალობის კიდევ ერთი ახალი მიმდინარეობაა. ეს
პაკეტების საკუთრების უფლებითაა დაცული და
კლინიკური ინტერვენციების ხელშეწყობას ისახავს
მიზნად, ისევე, როგორც უკეთესი შედეგის უზრუნ-
ველყოფას. ამის ერთ-ერთ მაგალითია კოკაინზე,
მეთამფეტამინსა და სხვა სტიმულატორებზე დამოკი-
დებულების მკურნალობის მატრიცული მოდელი.
ეს პაკეტები შეიცავს აღდგენა-გამოჯანმრთელების
პროცესის წახალისებაზე გამიზნულ, 90-120-დღიან
კლინიკურ პროცესზე ორიენტირებულ ინდივიდუალურ
სამკურნალო სახელმძღვანელოებს, ცნობიერების
ამაღლების რესურსებსა და ვიდეო პრეზენტაციებს,
რაც ადიქციის მკურნალობის პროვაიდერებისთვისაა
განკუთვნილი.
ბაზარზე ხელმისაწვდომია კიდევ ბევრი ასეთი სახელ-
მძღვანელო და პროტოკოლის პაკეტები, რომლებიც
წამალდამოკიდებული პირებისთვის ფრიად სასარ-
გებლო რესურსებს შეიცავს და მათ აღდგენა-გამო-
ჯანმრთელების ისეთ საკითხებთან გამკლავებაში
ეხმარება, როგორიცაა რეციდივის პრევენცია, მწვავე
აღკვეთის შემდგომი სინდრომი, კოგნიტური დარ-
ღვევა, გარეგანი ტრიგერები და ლტოლვა, ასევე ოჯა-
ხური და სხვა საკითხები, რომლებსაც მოხმარების
განახლების ან რეციდივის გამოწვევა შეუძლია. მწვავე
აღკვეთის შემდგომი სინდრომი (ძილის, მეხსიერების,
აზროვნების, შფოთვითი, ემოციური და რეფლექსების
კოორდინაციის პრობლემები) შეიძლება რამდენიმე
თვე გაგრძელდეს, ზოგჯერ კი წლობითაც, აღდგენა-
გამოჯანმრთელების ადრეულ ფაზებზე კოგნი-
ტური დეფიციტიც საკმაოდ ხშირად შეინიშნება, რო-
მელიც თავშეკავების დაწყებიდან, ასევე, თვეობით
გრძელდება.99 მკურნალობის სახელმძღვანელოები
და კლინიკური პროტოკოლების პაკეტები შეიძლება
უაღრესად სასარგებლო იყოს კოგნიტური დარღვევის
ფონზე მიმდინარე აღდგენა-გამოჯანმრთელების პრო-
ცესის ადრეულ ფაზებზე.
ახალი მედიკამენტების
შემუშავების პროცესი
FDA-მ ჩამოაყალიბა სტრუქტურირებული, მტკიცებულე-
ბებზე დაფუძნებული პროცესი, რომელიც კონკრეტული
თერაპიული დანიშნულებით ახალი მედიკამენტების
ლიცენზირებას ან არსებული პრეპარატების სხვა
დანიშნულებით ლიცენზირებას ემსახურება. ის სამი
საფეხურისა და ოთხი ფაზისგან შედგება.
მკურნალობა 415
საფეხური 1: პრეკლინიკური კვლევა და
განვითარება
ეს საფეხური მოიცავს მედიკამენტის საწყის კლინიკურ
განვითარებას, რომელსაც თან ახლავს ცხოველებზე
ჩატარებული ცდები, ზოგადი ეფექტების, ტოქსიკურობისა
და ავადმოხმარების პოტენციალის განსასაზღვრად. თუ
ამ ფაზაზე გამოჩნდა, რომ მედიკამენტი სასარგებლოა
და სასაქონლო ღირებულებაც გააჩნია, სპონსორს
განცხადება შეაქვს შესასწავლი პრეპარატის
სარეგისტრაციო ნომრის მისაღებად, რაც ადამიანებზე
ზემოქმედების კვლევის ნებართვას იძლევა.
საფეხური 2: კლინიკური ცდები
მე-2 საფეხური სამი ფაზისგან შედგება, რაც ადამიანებზე
პრეპარატის ზემოქმედების ეფექტიანობისა და
უვნებლობის შესწავლას გულისხმობს.
I ფაზა: საწყისი კლინიკური ეტაპი. ადამიანების
მცირე ჯგუფზე განხორციელებული ექსპერიმენტების
საფუძველზე ხდება პრეპარატის უვნებლობის
დადგენა, ეფექტიანი მკურნალობისთვის საჭირო
დოზების დიაპაზონი და გვერდითი ეფექტების ან
უკურეაქციების სიხშირე.
II ფაზა: კლინიკური ფარმაკოლოგიური შეფასების
ეტაპი. ორმხრივად დაფარული ცდების (არც
მკვლევარმა და არც ტესტის სუბიექტმა არ იციან,
თავის შეჯამება
თავის ტვინის დაავადება
ნივთიერებათა ავადმოხმარება ყველაზე გავრცე-
ლებული ფსიქიკური აშლილობაა. ის უფრო მეტ
ავადმყოფობას, სიკვდილსა და სოციალურ რღვევას
იწვევს, ვიდრე სხვა ნებისმიერი ქრონიკული
დაავადება, და საზოგადოებასაც უფრო ძვირი
უჯდება, ვიდრე სხვა რომელიმე სამედიცინო
მდგომარეობა.
თანამედროვე მკურნალობის საკითხები
მედიკამენტები ფართოდ გამოიყენება დეტოქსი-
კაციისთვის, აღკვეთის სიმპტომების საკონტროლოდ,
ლტოლვის შესამცირებლად და მოკლე- და
გრძლევადიანი თავშეკავების ხელშესაწყობად.
გამოსახულების მიღებისა და დიაგნოსტირების
სხვა ტექნიკები, რომლებიც თავის ტვინში ისეთი
416 თავი 6
გამოსაცდელ პრეპარატს იღებენ თუ პლაცებოს)
მეშვეობით ხდება პრეპარატის ეფექტების შეფა-
სება, გვერდითი ეფექტების განსაზღვრა და კონკრე-
ტული სამედიცინო მდგომარეობის დროს მისი
ეფექტიანობის გაზომვა.
III ფაზა: გაფართოებული კლინიკური შეფასება.
ახალი პრეპარატი ხელმისაწვდომი ხდება მთელი
რიგი მკვლევარებისა და შესაბამისი სამედიცინო
მდგომარეობის მქონე პაციენტებისთვის, მისი
უვნებლობის, ეფექტიანობის, რეკომენდებული
დოზებისა და გვერდითი ეფექტების დასადგენად.
საფეხური 3: ბაზარზე დაშვება
თუ პრეპარატი წარმატებით გადის პირველ და მეორე
საფეხურებს, ახდენს მისაღები ეფექტიანობისა და
უვნებლობის დემონსტრირებას, FDA მას ბაზარზე
შესაბამისი საპატენტო დასახელებით უშვებს. 1-3
საფეხურები, ჩვეულებრივ, 12 წლამდე გრძელდება. მას
შემდეგ, რაც პრეპარატი ბაზარზე გადის, FDA განაგრძობს
მასზე დაკვირვებას უკურეაქციების ან ტოქსიკური
რეაქციების კუთხით, რადგან ზოგიერთი ნეგატიური
ეფექტის მანიფესტაციასა და იდენტიფიცირებას ზოგჯერ
წლები სჭირდება-ხოლმე. ამ დაკვირვებას ხშირად
„მე-4 ფაზასაც“ უწოდებენ, რადგან FDA-ს პრეპარატის
გაყიდვიდან ამოღება ნებისმიერ მომენტში შეუძლია, თუ
აღმოჩნდა, რომ ნეგატიური ეფექტები მისგან მიღებულ
სარგებელს აჭარბებს.
ანომალური ცვლილებების ვიზუალიზაციას ახდენს,
რასაც ადიქციამდე მიჰყავს ადამიანი ან თავად
ადიქციის შედეგია. ამას შეუძლია მკურნალობის
შედეგების წინასწარ განსაზღვრაში დახმარება.
ადიქციის დიაგნოსტირების უფრო ეფექტიანი
ინსტრუმენტებიც არსებობს, რომელთა დახმარე-
ბითაც შესაძლებელია კლიენტისთვის უკეთ შეირჩეს
შესაფერისი სპეციფიკური სამკურნალო ინტერ-
ვენციები.
მზარდი აქცენტი კეთდება მტკიცებულებებზე დაფუძ-
ნებულ საუკეთესო პრაქტიკაზე.
კვლევა ამყარებს იმ თეორიულ მოსაზრებას, რომ
იძულებითი მკურნალობა (მაგ., სასამართლოს
გადაწყვეტილებით), თუ ის სათემო პროგრამებთან
კავშირშია, ისევე ეფექტური შეიძლება აღმოჩნდეს,
როგორც ნებაყოფლობითი მკურნალობა.
შეინიშნება სამკურნალო რესურსების სიმწირე.
 გრძელდება კონფლიქტი თავშეკავებაზე ორიენტი-
რებულ აღდგენა-გამოჯანმრთელების და ზიანის
შემცირებაზე მიმართული მკურნალობის ფილო-
სოფიებს შორის.
ნაჩვენებია შედეგების 80%-მდე გაუმჯობესება
12-თვიანი უწყვეტი აღდგენა-გამოჯანმრთელების
შემთხვევებში, რაც იწვევს $4-39 დაზოგვას მკურნა-
ლობაზე დახარჯულ ყოველ $1-ზე და დანაშაულის
75%-ით შემცირებას.
მკურნალობის პრინციპები და მიზნები
პრინციპები მოიცავს სხვადასხვა ხელმისაწვდომი
პროგრამების შეთავაზებას მედიკამენტების და ინ-
დივიდუალური თუ ჯგუფური თერაპიების კომბინი-
რებულად გამოყენებით, და თანაარსებული
სამედიცინო დაავადებების მართვას ადიქციის მკურ-
ნალობის თანადროულად.
მიზნები მოიცავს თავშეკავების მოტივირებას და
ნარკოტიკებისგან თავისუფალი ცხოვრების სტილის
დამკვიდრებას.
პროგრამის შერჩევა
შეფასების ინსტრუმენტები ეხმარება პროფესიო-
ნალებს შეარჩიონ კლიენტზე საუკეთესოდ მორ-
გებული პროგრამა.
სხვადასხვა მიდგომები, რომლებიც მკურნალობის
წარმართვისას ითვალისწინებს კულტურულ, გენდე-
რულ და ეთნიკურ ასპექტებს, აუმჯობესებს მკურნა-
ლობის შედეგებს.
მკურნალობის დაწყება
უარყოფის დაძლევა მკურნალობის პირველ,
სასიცოცხლო მნიშვნელობის ნაბიჯს წარმოადგენს.
ფსკერზე დაშვება ხშირად უბიძგებს კლიენტს მკურ-
ნალობის დაწყებისკენ, ისევე, როგორც პირდაპირი
ინტერვენცია
მკურნალობის უწყვეტობა
მკურნალობა იწყება დეტოქსიკაციით და გრძელდება
საწყისი თავშეკავების, გრძელვადიანი თავშეკავებისა
და აღდგენა-გამოჯანმრთელების ფაზებით.
როცა ადამიანს ადიქცია უყალიბდება, მკურნალობა
და აღდგენა-გამოჯანმრთელება მისი ცხოვრების
თანმდევი პროცესები ხდება. ეს მოიცავს არსებული
ცხოვრების სტილის შეცვლას − ფხიზლად და ნარ-
კოტიკების გარეშე ცხოვრებას.
დეტოქსიკაცია მოიცავს სამედიცინო ზრუნვას,
ემოციურ მხარდაჭერას და მედიკამენტებით მკურნა-
ლობას აღკვეთის სიმპტომების სამართავად,
ლტოლვის შესამცირებლად და კლიენტის მისა-
ყვანად საწყის თავშეკავებამდე.
ალტერნატიული მიდგომების (მაგ., იოგა, ცხე-
ნებით თერაპია, აკუპუნქტურა) არ არის ემპირიუ-
ლად შემოწმებული, მაგრამ სავარაუდოდ, უნდა
აუმჯობესებდნენ შედეგებს, თუ დამატებით გამოი-
ყენება მეტად დამკვიდრებულ მკურნალობის მეთო-
დებთან ერთად.
საწყისი თავშეკავება მხარდაჭერილია კონსულ-
ტირებით, ლტოლვის საწინააღმდეგო მედიკამენ-
ტებით, ჩანაცვლებით და დესენსიტიზაციის ტექ-
ნიკებით ორგანიზმის ქიმიური წონასწორობის
აღსადგენად, თავშეკავების გასაგრძელებლად და
გარემო ტრიგერებით გამოწვეული რეციდივის პრე-
ვენციისთვის.
გრძელვადიანი თავშეკავების მხარდასაჭერად
მიმართავენ ინდივიდუალურ და ჯგუფურ თერაპიას
რეციდივის პრევენციისა და ცხოვრებისეული უნარ-
ჩვევების დასასწავლად.
რეციდივის პრევენცია
მკურნალობის ყოველ დონეზე ფოკუსი რეციდივის
პრევენციაზეა მიმართული.
მნიშვნელოვანი სტრატეგიებია კოგნიტური დეფი-
ციტის, მწვავე აღკვეთის შემდგომი სიმპტომების
(PAWS), შინაგანი (ენდოგენური) და გარეგანი (გა-
რემო) ტრიგერების მართვა.
შედეგების და შემდგომი მეთვალყურეობის შეფასება
აუმჯობესებს მკურნალობის სარგებლიანობას.
ინდივიდუალური თუ ჯგუფური თერაპია?
ინდივიდუალური კონსულტირება, თანასწორთა
ჯგუფები, 12 ნაბიჯის ჯგუფები, ფასილიტირებული
ჯგუფური თერაპია, და საგანმანათლებლო ჯგუფები
არის მკურნალობის კომპონენტები და ხელს უწყობს
აღდგენა-გამოჯანმრთელებას.
მკურნალობა და ოჯახი
მკურნალობამ მთელი ოჯახი უნდა მოიცვას.
თანადამოკიდებულების პრობლემა იქნება თუ
მკურნალობა 417
 ოჯახის წამალდამოკიდებული წევრის ბავშვებზე ქცევითი ადიქციების მკურნალობა
ზეგავლენა − მკურნალობა ამ ყველაფერს უნდა
ქცევითი ადიქციები ისეთივე ინტენსივობის ინტერ-
შეეხოს.
ვენციებსა და მკურნალობას მოითხოვს, როგორსაც
ნივთიერებათა მოხმარებით გამოწვეული აშლი-
ლობები.
მკურნალობის დამხმარე და დამატებითი
სერვისები

სამიზნე პოპულაცია
ავადმოხმარებას და ადიქციას უარყოფითი გავლენა
აქვს მომხმარებლის ფიზიკურ, ემოციურ, სოციალურ
საჭიროებების განსხვავებულობიდან გამომდინარე,
და სულიერ კეთილდღეობაზე.
მკურნალობა კულტურულად სპეციფიკური უნდა
მტკიცებულებაზე დაფუძნებული მკურნალობა, იყოს (ეთნიკური კუთვნილება, გენდერი, ენა)
რომელიც ამ კომპონენტებს ითვალისწინებს,
პოზიტიურ შედეგებს იძლევა.
მკურნალობის ხელშემშლელი
ალტერნატიული მიდგომების (მაგ., იოგა, ცხენებით
თერაპია, აკუპუნქტურა) სარგებელი არ არის გარემოებები
ემპირიულად შემოწმებული, თუმცა, ჩანს, რომ
შედეგებს აუმჯობესებს, თუკი უკვე დამკვიდრებულ
განვითარების შეფერხება, აზროვნების სიმწირე,
მკურნალობის კურსს დავამატებთ.
ურთიერთსაპირისპირო მიზნები, არეულობა
ურთიერთობებში/ოჯახში, დაუძლეველი ფინანსური
პრობლემები/ვალები, განუწყვეტლივ ასოცირება
მკურნალობა ნარკოტიკის სპეციფიკის დისფუნქციურ თანასწორებთან, რესურსების სიმწირე
მიხედვით − ძირითადი ხელის შემშლელი ფაქტორებია
მკურნალობის საქმეში.
გარკვეულ ფსიქოაქტიურ წამლებს იყენებენ
სპეციალური მედიკამენტური და საკონსულტაციო
მკურნალობის ტექნიკებისთვის (მაგ., მეთადონით მედიკამენტური ჩარევის სრულყოფა
ჩანაცვლება, სტიმულატორების ავადმოხმარების
ჯგუფები, ან ორმაგი დიაგნოზის ჯგუფები).
მიმდინარეობს 60-ზე მეტი მედიკამენტის შემუშავება,
ბუპრენორფინის გამოყენება ოპიატური დამოკიდე- რომლებიც მიმართულია დეტოქსიკაციაზე, ჩანაცვ-
ბულების მკურნალობის ერთ-ერთ ვარიანტად მიიჩ- ლებით ან აგონისტურ თერაპიაზე, ვაქცინის ეფექტზე,
ნევა ლტოლვის საწინააღმდეგო ეფექტებზე და ჰომეოს-
ტაზის აღდგენაზე.

418 თავი 6
 Introduction
გამოყენებული სავაჭრო დასახელებები

ადანონი®/Adanon® დილანტინი®/Dilantin® კარბრიტალი®/Carbrital®

Stimulants
ადერალი /Adderall
®
are ®
the most widely used psychoactive
დილაუდიდი /Dilaudid
® ®
drugs in the world. In the past few
კატაპრესი®/Catapres®
years,
ადვილი®the /Advil media
® focus on stimulants centered
დოლენი ®
/Doleneon ® bath salts, electronic cigarettes,
კესამეტი®/Cesamet ® stron-
ადიპექს-P /Adipex-P
® ®
დოლოფინი /Dolophine
® ®
კეტალარი /Ketalar®
®
ger energy drinks, the expanded დომარი
ავენტილი®/Aventyl®
trafficking
®
/Domar®
of methamphetamines from Mexico, more
კეტანესტი®/Ketanest®
contaminated
ავინზა /Avinza
® ® forms of cocaine paste, and /Domicum
დომინიკუმი ® a resurgence of ecstasy.
® The
კეტასეტი ® more® common-
/Ketaset
აკომპლია /Acomplia
® ®
დორალი /Doral
® ®
კლეარი /Klear®
®
place stimulants—caffeine
აკუტანი /Accutane
® ®
and tobacco—took
დორიდენი /Doriden
®
a back
®
seat to the more sensational drugs
კლონოპინი®/Klonopin®
even
აკუტრიმიthough
®
/Acutrimstatistics
® prove that დორმონოქტი
they are more ® widely
/Dormonoct ® used. Even betel
კოგენტინი ® nuts ®and khat
/Cogentin
ალერტი
are
®
/Alert ®
more widely used than cocaine დრანო ®
/Drano ®
and methamphetamine. კონცერტა®/Concerta® კომბუნოქსი ®
/Combunox ®

ალპროქსი®/Alprox® დურაგესიკი®/Duragesic®
ალურატი®/Alurate® კორიციდინი®/Coricidin®
Last year
ამბენილი /Ambenyl
® in the ® United States:
ექვინილი /Equinil
® ®
კორტისლიმი®/CortiSlim®
ამბიენი /Ambien
® ®
ელავილი /Elavil
® ®
Almost
ამიტალი ®
/Amytal®
4.6 million Americans used cocaine (including crack),
ელდეპრილი®/Eldepryl®
while 1.15 million
ლაუდანუმი®/Laudanum®
shot,
ანექსატი ®
snorted, ate, or smokedემეს-კონტინი
/Anexate ®
methamphetamines®
/MS Contin ®
for nonmedical reasons.
ლევიტრ®/Levitra ® 1
ანტაბუსი /Antabuse
® ®
ემპირინი /Empirin
® ®
ლექსაპრო /Lexapro
® ®

Compare
ანქსონი ®
/Anxon this with:
®
ენდოკოდონი ®
/Endocodone ®
ლექსოტანილი®/Lexotanil®
აპოზეპამი /Apozepam
® ®
ესგიკი /Esgic
® ®
ლიბრიტაბსი®/Libritabs®

არივა67.8
®
/Arivamillion Americans who ეფექსორი
®
smoked/Effexor
®
cigarettes® 1 ლიბრიუმი®/Librium®
არტანე®/Artane® ლიმბიტროლი®/Limbitrol®
144®million
ასმადორი /Asmador®(18 and up) whoვალიუმი drank®/Valium
coffee® on a daily basisლიორესალი 2,3 ®
/Lioresal®
ატივანი /Ativan
® ®
ველბუტრინი /Wellbutrin
® ®
ლირიკა /Lyrica®
®

43.5
აქვაქლორალი gallons
® of
/Aquachloral soft
® drinks per person
ვერონალი /Veronal
® (most ® of them caffeinated) that were
ლისანქსია®/Lysanxia ® con-
აქსოკინი
sumed
®
/Axokine ®
(young people averageვერსედი almost/Versed
® ®
three times that amount) ლორაბენზი
3 ®
/Lorabenz ®

აქსოცეტი®/Axocet® ვიაგრა®/Viagra® ლორტაბი®/Lortab®

აქტიქი®/Actiq® ვიგესიკი®/Wygesic® ლორცეტი®/Lorcet®
ვივალი /Vival
® 3.1 ®
ლოტუსატი®/Lotusate®
ბარბასედი /Barbased
® ®
ვივანსი /Vyvanse
® ®
ლუმინალი®/Luminal®
ბენადრილი /Benadryl
® ®
ვივარინი /Vivarin
® ®
ლუნესტა®/Lunesta®
ბიფეტამინი®/Biphetamine® ვივიტროლი®/Vivitrol®
ბლუ ნიტრო®/Blue Nitro® ვიზინი®/Visine® მაზიკონი®/Mazicon®
ბონტრილი /Bontril
® ®
ვიკოდინი /Vicodin
® ®
მანდრაქსი®/Mandrax®
ბრევიტალი /Brevital
® ®
ვიკსი /Vicks
® ®
მარინოლი®/(Marinol®
ბრიტლოფექსი /BritLofex
® ®
ვისტარილი /Vistaril
® ®
მებარალი®/Mebaral®
ბრომამი /Bromam
® ®
ვიტალიტი /Vitality
® ®
მეთალიზი®/MethaLiz®
ბუპრელი®/Buprel® მეთედრინი®/Methedrine®
ბუპრენექსი®/Buprenex® ზანტრილი®/Zantryl® მეთილინი ER®/Methylin ER
ბუსპარი /BuSpar
® ®
ზიბანი /Zyban
® ®
მელარილი®/Mellaril®
ბუტისოლი /Butisol
® ®
ზიდონი /Zydone
® ®
მენფაუერი®/Manpower®
ბუტისოლი /Butisol
® ®
ზიმულტი /Zimulti
® ®
მეპერგანი®/Mepergan®
ზიპრექსა®/Zyprexa® მეპროსპანი®/Meprospan®
გაბიტრილი®/Gabitril® ზოლდემი®/Zoldem® მეპრტაბსი®/Meprotabs®
გამა G /Gamma G
® ®
ზოლოფტი /Zoloft® ®
მერიდია®/Meridia®
გეოდონი /Geodon
® ®
ზუბსოლვი /Zubsolv
® ®
მეტადატი ER® ან CD®/Metadate
გლუკოფაგი /Glucophage
® ®
ER® or CD®
თემესტა®/Temesta® მილოსტანი®/Mylostan®
დალმანი®/Dalmane® თორაზინი®/Thorazine® მილტაუნი®/Miltown®
დალმადორმი /Dalmadorm
® ®
მონასი®/Monase®
დარვონი /Darvon
® ®
იმოვანი /Imovane
® ®
მოტრინი®/Motrin®
დარვოცეტ-ენი /Darvocet-N
® ®
ინდოპანი /Indopan
® ®

დეზოქსინი®/Desoxyn® ინსომ-იქსი®/Insom-X® ნალონი®/Nalone®

დელისიდი®/Delysid® ინფუმორფი®/Infumorph® ნალტრელი®/Naltrel®
დემეროლი®/Demerol® იონამინი®/Ionamin® ნარკანი®/Narcan®
დეპადი /Depade
® ®
იოჰიმბი 8 /Yohimbi 8
® ®
ნარკანტი®/Narcanti®
დეპაკოტი /Depakote
® ®
ნემბუტალი®/Nembutal®
დეპროლი /Deprol
® ®
კადიანი /Kadian
® ®
ნეურონტინი®/Neurontin®
დექსატრიმი®/Dexatrim® კამპრალი®/Campral® ნიკოდერმი®/Nicoderm®
დექსედრინი®/Dexedrine® კანადორი®/Cannador® ნიკორეტე®/Nicorette®
დიდრექსი /Didrex
® ®
კაპტაგონი /Captagon
® ®
ნიკოტროლი®/Nicotrol®

გამოყენებული სავაჭრო დასახელებები 419

ნიტამელი®/Nytamel® რესტორილი®/Restoril® ტენუატი®/Tenuate®
ნიტოლი®/Nytol® რივოტრილი®/Rivotril® ტილენოლი®/Tylenol®
ნობრიუმი®/Nobrium® რილამირი®/Rilamir® ტილოქსი®/Tylox®
ნოლუდარი®/Noludar® რისოლიდი®/Risolid® ტისტერტონი®/Tisterton®
ნორკო®/Norco® რისპერდალი®/Risperdal® ტოპამაქსი®/Topamax®
ნორპრამინი®/Norpramin® რიტალინი®/Ritalin® ტოფრანილი®/Tofranil®
ნოუდოზი®/NoDoz® რობაქსინი®/Robaxin® ტრანქსენი®/Tranxene®
ნოქტეკი®/Noctec® რობიტუსინი®/Robitussin® ტრექსანი®/Trexan®
ნუმორფანი®/Numorphan® როვანი®/Rhovane® ტრიმსპა®/TrimSpa®
როზერემი®/Rozerem® ტროფამინი®/TrophAmine®
ობენიქსი®/Obenix® რომაზიკონი®/Romazicon® ტროპიუმი®/Tropium®
ოპანა®/Opana® რომილარი®/Romilar® ტუინალი®/Tuinal®
ოპტიმილი®/Optimil® როქსანოლი®/Roxanol® ტუსიონექსი®/Tussionex®
ორლაამი®/Orlaam® როჰიპნოლი®/Rohypnol ტუსოლი®/Tussol®
ოქსიდოზი®/Oxydose®
ოქსიკონტინი®/OxyContin® საბრილი®/Sabril® ულტრამი®/Ultram®
ოქსიფასტი®/OxyFAST® სატივექსი®/Sativex® ულტრაცეტი®/Ultracet®
სეკონალი®/Seconal® უნისომი®/Unisom®
პალადონი®/Palladone® სერაქსი®/Serax®
პამელორი®/Pamelor® სერზონი®/Serzone® ფასტინი®/Fastin®
პანტოპონი®/Pantopon® სეროქველი®/Seroquel® ფიორინალი®/Fiorinal®
პარალი®/Paral® სილერტი®/Cylert® ფლუნიპამი®/Flunipam®
პარეგორიკი®/Paregoric® სიმერტელი®/Symmetrel® ფლუსკანდი®/Fluscand®
პარესტი®/Parest® სიმოვანი®/Simovane® ფოკალინი®/Focalin®
პარლოდელი®/Parlodel® სინემეტი®/Sinemet® ფორტუინი®/Fortwin®
პაქსილი®/Paxil® სლიფ-იზი®/Sleep-Eze®
პაქსიპამი®/Paxipam® სომა®/Soma® ქვაალუდი®/Quaalude®
პეთიდინი®/Pethidine® სომალიუმი®/Somalium® ქიფ-ალერტი®/Keep Alert®
პენტოთალი®/Pentothal® სომბულექსი®/Sombulex® ქომითი®/Commit®
პეპციდი®/Pepcid® სომინექსი®/Sominex® ქსანაქსი®/Xanax®
პერკოდანი®/Percodan® სომნაფაკი®/Somnafac® ქსანორი®/Xanor®
პერკოლონი®/Percolone® სომნოსი®/Somnos® ქსენადრინი®/Xenadrine®
პერკოცეტი®/Percocet® სონატა®/Sonata® ქსენიკალი®/Xenical®
პლაციდილი®/Placidyl® სოპერი®/Soper® ქსირემი®/Xyrem®
პონდიმინი®/Pondimin® სოფიდონი®/Sophidone®
პრელუ-2®/Prelu-2® სტადოლი®/Stadol® ჩანტიქსი®/Chantix®
პროვიგილი®/Provigil® სტამოკი®/Stamoc®
პროზაკი®/Prozac® სტრატერა®/Strattera® ცელექსა®/Celexa®
პროლიქსინი®/Prolixin® სუბლიმაზი®/Sublimaze® ცენტრაქსი®/Centrax®
პროპაცეტი®/Propacet® სუბოქსონი®/Suboxone® ციალისი®/Cialis®
პრო-სომი®/Pro-Som® სუბუტექსი®/Subutex®
პროსტეპი®/Prostep® სუდაფედი®/Sudafed® ჰაბიტროლი®/Habitrol®
სურიტალი®/Surital® ჰალდოლი®/Haldol®
რედუქსი®/Redux® სუსტივა®/Sustiva® ჰალციონი®/Halcion®
რევექსი®/Revex® სუფენტა®/Sufenta® ჰალციონი®/Halcion®
რევია®/Revia® სუფენტანილი®/Sufentanil® ჰიდალი®/Hydal®
რევივარანტი®/Revivarant® ჰიდერგინი®/Hydergine®
რემერონი®/Remeron® ტავორი®/Tavor® ჰიდროსტატი®/Hydrostat®
რემფორსი®/Remforce® ტალაცენი®/Talacen® ჰიკოდანი®/Hycodan®
რენიუ®/ReNew® ტალუინ ენიქსი®/Talwin NX® ჰიკომინი®/Hycomine®
რენიუტრიენტი®/Renewtrient® ტაფილი®/Tafil® ჰიპნოველი®/Hypnovel®
რესკიუ®/Rescue® ტეგრეტოლი®/Tegretol®

420 გამოყენებული სავაჭრო დასახელებები

 Introduction
ბიბლიოგრაფია

Stimulants
თავი 1 are the most widely used psychoactive 1-29. Volkow,drugs inJ. S.,the
N. D., Fowler, Wang,world.
G. J. (1997). In the past
Relationship between few
sub-
jective effects of cocaine and dopamine transporter occupancy. Nature,
years,
1-1. SAMHSA.the media
(2013). focus
Household on forstimulants
Drug Survey centered on
2012. http://www.samhsa. 386,bath
827–30. salts, electronic cigarettes, stron-
gerFebruary
energy drinks, the expanded trafficking of ing
gov/data/NSDUH/2012SummNatFindDetTables/Index.aspx (accessed
18, 2014).
methamphetamines from Mexico, more
1-30. Volkow, N. D., Fowler, J. S., Wang, G. J. et al. (2005). The slow and long-last-
blockade of dopamine transporters in human brain induced by the
contaminated forms of cocaine paste, and a resurgence
1-2. Schumpeter blog. (November 22, 2012). American jitters. The Economist.
http://www.economist.com/blogs/schumpeter/2012/11/coffee-and-tea
new antidepressantof ecstasy. The more
drug radafaxine
ological Psychiatry, 57(6), 640–46.
predict common-
poor reinforcing effects. Bi-

place stimulants—caffeine
(accessed January 22, 2014). and tobacco—took
1-3. National Coffee Association. (2013). National coffee drinking trends 2013.
adopamine
1-31. back
Park, seatN.to
K., Volkow, theY and
D., Pan, more sensational
Du, C. (2013). Chronic cocainedrugs
dampens
signaling during cocaine intoxication and unbalances D1 over D2
even though statistics prove that they(accessed
http://www.ncausa.org/i4a/pages/index.cfm?pageID=731
February 18, 2014).
are morereceptor
widely used.
signaling. Journal of Even betel
Neuroscience, nuts
33(40), and khat
15827–36.
1-32. Breiter, H., Gollub, R., Weisskoss, R., et al. (1997). Acute effects of cocaine
areBusiness
1-4. more widely
Insider. useddrinks
(2013). America than cocaine
so much soda, theyand
literallymethamphetamine.
had on human brain activity and emotion. Neuron, 19, 591–611.
to expand this chart to fit it in. http://www.businessinsider.com/amer- 1-33. Smith, D. E., Wesson, D. R. and Apter-Marsh, M. (1984). Cocaine- and alco-
icansoda-consumption-a-huge-outlier-2013-9 (accessed October 18, hol-induced sexual dysfunction in patients with addictive diseases.
Last year in the United States:
2013). Journal of Psychoactive Drugs, 16(4), 359–61.
1-5. UNODC Global Smart Program. (2010). 1-34. Brookoff, D., O’Brien, K. K., Cook, C. S., Thompson, T. D. and Williams, C.
Almost 4.6 million Americans used cocaine (including crack), while 1.15 million
1-6. Centers for Disease Control and Prevention. (2013). Smoking and Tobac-
co Use (Gutka). http://www.cdc.gov/tobacco/data_statistics/fact_sheets/
(1997). Characteristics of participants in domestic violence: Assessment
at the scene of domestic assault. JAMA, 277(17), 1369–72.
shot, snorted, ate, or smoked methamphetamines for nonmedical reasons.
smokeless/betel_quid/ (accessed October 18, 2013).
1-7. Schmidt, H. D., Anderson, S. M., Famous, K. R., et al. (2005). Anatomy and
1-35. Landry, M. (1992). An overview of cocaethylene. Journal of1 Psychoactive
Drugs, 24(3), 273–76.
pharmacology of cocaine priming-induced reinstatement of drug seeking. 1-36. Repetto, M. and Gold, M. S. (2005). Cocaine and crack: Neurobiology. In J.
Compare this with:
European Journal of Pharmacology, 526(1–3), 65–76.
1-8. Childress, A. R., Mozley, P. D., McElgin, W., et al. (1999). Limbic activa-
H. Lowinson, P. Ruiz, R. B. Millman and J. G. Langrod, eds. Substance Abuse:
A Comprehensive Textbook (4th ed., pp. 195–217). Baltimore: Williams and
tion during cue-induced cocaine craving. American Journal of Psychiatry,
67.8 million Americans who smoked cigarettes
156(1), 11–18.
Wilkins. 1
1-37. Pennings, E. J., Leccese, A. P. and Wolfe, F. A. (2002). Effects of concurrent
1-9. Hill, K. P. and Weiss, R. D. (2011). Amphetamines and other stimulants. In use of alcohol and cocaine. Addiction, 97(7), 773–83.
144 million (18 and up) who drank coffee on a daily basis
P. Ruiz and Eric C. Strain, eds. Lowinson and Ruiz’s Substance Abuse: A Com-
2,3
1-38. Randall, T. (1992). Cocaine, alcohol mix in body to form even longer last-
prehensive Textbook (5th ed., pp. 238–54). Philadelphia: Wolters Kluwer. ing, more lethal drugs. JAMA, 267, 1043–44.
43.5 gallons of soft drinks per person (most of them caffeinated) that were con-
1-10. Paczynski, R. P. and Gold, M. S. (2011). Cocaine and crack. In P. Ruiz and
Eric C. Strain, eds. Lowinson and Ruiz’s Substance Abuse: A Comprehensive
1-39. Tardiff, K., Marzuk, P. M., Leon, A. C., et al. (1994). Homicide in New York
City: Cocaine use and firearms. JAMA, 272, 43–46.
sumed (young people average almost three times that amount)
Textbook (5th ed., pp. 191–213). Philadelphia: Wolters Kluwer.
1-11. Kuczenski R., Segal D. S., Melega W. P., et al. (2009). Human methamphet-